1728 – 1866
Europees theater in de Nieuwe Wereld
In het koloniale Amerika van de achtiende eeuw waren
de Europese muziektheaterstijlen van de dag heer en
meester. De kolonisten erfden van de Engelse
machthebbers niet alleen taal en gebruiken, maar ook
een bepaalde smaak waar het ging om kunst,
architectuur en zeker ook podiumkunsten. Die import
van Europese stukken daalde met de opkomst van in
Amerika geboren componisten en schrijvers. Hun werk
zou echter tot het begin van de twintigste eeuw
Europees van vorm, stijl en sfeer blijven.
De eerste muziektheatervoorstelling in de koloniën was
Flora, in 1735. Het werd gespeeld in een
gerechtsgebouw in Charleston, South Carolina, zonder
toneel, décor, kostuums of belichting. Voor het
Amerikaanse publiek was het een eerste kennismaking
met de nauwe interactie tussen drama en muziek die
het Europese toneelentertainment domineerde in die
tijd.
Andere factoren maakten deze interactie nog
vanzelfsprekender. Muziekconcerten in de koloniën
werden gedomineerd door programma's van vocale
muziek met ensemblebegeleiding uit het opera- en
oratoriumrepertoire. Op het platteland werden dat soort
concerten meestal georganiseerd door leden van
rondtrekkende theatergroepen.
Dans en dansers waren een derde verbinding tussen
muziek en theater. Zoals in de meeste culturen vonden
de sociale dansen van de vroege kolonisten hun weg
naar het podium. En daarna beïnvloedde wat er op het
toneel gedanst werd weer hoe er bij sociale
aangelegenheden werd gedanst. Dansleraren waren
meestal als performers verbonden aan het muzikale
toneel.
De gezelschappen die Amerika rondtrokken sprongen
Ballad Opera
De Ballad Opera is geen echte opera. De naam doet
wel een kruising van de elementen ballad en opera
vermoeden. De definitie van een ballad was in die tijd:
"een lied dat in elke gewone straat te horen is". Voor de
score van de Ballad Opera werden oude en bekende
liedjes, zoals populaire ballades en de volkswijsjes van
de dag, gecombineerd met (een klein beetje) nieuw
geschreven muziek. De 'geleende' melodieën werden
voorzien van nieuwe teksten en klaar was Kees.
In het Engeland van de achttiende eeuw was het
gebruikelijk om de naam opera op alle dramatische
werken met dialoog en muziek te plakken. Maar
traditioneel wordt de aanduiding opera gebruikt voor
een dramatisch werk met doorlopende muziek als de
meest dominante artistieke factor. Met andere
woorden: een opera is een toneelstuk dat volledig
gezongen wordt op nieuw geschreven muziek, gemaakt
om het drama in het libretto te versterken. Waar in de
gewone opera recitatief gebruikt werd tussen de aria's,
gebruikte de Ballad Opera gesproken dialoog. De
makers van Ballad Operas mochten zoveel liedjes
© Jeroen van Delft 2005
snel in op de voorliefde van het publiek voor het
muzikale toneel. Zangers en dansers waren onderdeel
van elk gezelschap. In The Old America Company,
bijvoorbeeld, het oudste en meest gerenommeerde
repertoiregezelschap in de koloniale tijd, waren veel
van de gestudeerde acteurs ook verdienstelijke zangers
en dansers. De traditie wilde dat het publiek tussen de
aktes van zelfs de meest serieuze toneelstukken met
zang en dans werden vermaakt. Later zouden deze
tussenspelen bekend worden als olios, niet te verwarren
met de after-piece, een toegevoegd muzikaal gedeelte
na afloop van het geplande vermaak. Hoewel de olio
ontstond als afleiding terwijl toneelknechten de décors
wisselden, was dit onderdeel zo geliefd en vereist dat
deze traditie tot ver in de negentiende eeuw zou blijven
bestaan.
Deze muzikale tussenspelen en de performers ervan
hadden een grote invloed op de jonge en groeiende
cultuur. De performers waren de supersterren van hun
tijd. Net zoals de minnezangers in de Middeleeuwen
zwierven ze over 's lands wegen. Ze namen hun
talenten en het nieuws van de dag met zich mee naar
afgelegen gemeenschappen die hongerig waren naar
wat ze te bieden hadden: nieuws, roddels en
entertainment. De koloniën bleken een vruchtbare
bodem voor muziek en drama, zang en dans.
De gezelschappen pasten zich uiteindelijk volledig aan
aan de smaak van het publiek. The Old America
Company had tussen 1787 en 1792 zo'n 50 tot 60
musicals in het repertoire en een soortgelijk aantal
gewone toneelstukken. En tussen 1793 en 1800 zou dit
aantal stijgen tot 120. En zonder twijfel was de Ballad
Opera de meest populaire vorm.
gebruiken als ze zelf wilden, maar de muziek mocht
nooit de tekst domineren.
In het oude Griekse theater waren de plots en de
achtergronden van alle gebruikte verhalen bij het
publiek bekend en was het eigenlijk alleen de
uitvoering die telde. Op dezelfde manier maakte ook de
Ballad Opera winst uit bekend materiaal. Het publiek
hield van simpele liedjes, met een eenvoudige melodie
en ongecompliceerde harmonieën. De
aantrekkingskracht ging recht naar het hart, als een
populair deuntje uit het repertoire van een achttiende-
eeuwse straatzanger.
Het publiek was in die tijd gewend aan zeer slechte
opera-uitvoeringen en bleke, sentimentele komedies.
Dat ze nog enthousiast konden worden over een
acceptabel muzikaal drama was te danken aan het
spectaculaire succes in 1728 in Londen van John Gay's
The Beggar's Opera. Niet alleen zette het een standaard
in vorm en stijl neer voor alle Ballad Operas, het was
ook het meest succesvolle theaterstuk van de achttiende
eeuw. Zo succesvol dat het een belangrijke plaats kreeg
1
in het repertoire van elk gezelschap in de koloniën in
de gehele koloniale periode.
Het is het verhaal van de invloedrijke dievenfamilie
Peachum en hun dochter Polly die haar hart en haar
hand gegeven heeft aan de stoere dievenleider
Macheath. Vader en moeder Peachum stemmen niet in
met dit huwelijk en zorgen ervoor dat Macheath in de
gevangenis komt om te worden opgehangen voor zijn
daden. Op het eind weet Macheath toch nog gratie te
krijgen en keert hij terug in de armen van zijn Polly.
Waarom was het zo'n succes? John Gay speelde met
nieuwe ideeën over inhoud en vorm van het
muziektheater. Hij koos voor een verdeling in drie
akten in plaats van de één of twee akten van de farce of
de vijf akten van de traditionele opera. Misschien
voelde hij zich gedwongen om een traditionele
muziektheatervorm aan te houden door de enorme
hoeveelheid songs (69!). In ieder geval had The
Beggar's Opera een sterk boek vol met ideeën om het
brein bezig te houden en karakters die het hart raakten,
meer dan bij de gewone toneelkost over Griekse
Comic Opera en Light Opera
Het Amerikaanse koloniale publiek was ook zeer
gesteld op Comic Operas, dramatische werken met een
licht of sentimenteel onderwerp, met een behoorlijke
hoeveelheid muziek en een goede afloop. De Comic
Opera is, in tegenstelling tot de Ballad Opera, wél een
vorm van opera. Het is de Engelse benaming van de
Italiaanse komische opera, de Opera Buffa, die in
Frankrijk Opéra Comique of Opéra Bouffe werd
genoemd. Er waren echter wel nationale verschillen.
Een ander ding dat de Comic Opera als opera kenmerkt
is dat het, anders dan de Ballad Opera of de Musical
Comedy die het zou opvolgen, ook instrumentale
gedeeltes, finales, fanfares en andere muzikale
onderdelen uit de operatraditie in zich droeg.
In de Engelse Comic Opera lag de nadruk vooral op
comedy en sentimentaliteit. Juist deze muziek sloeg
Pasticcio
Een tussenvorm tussen Ballad Opera en Comic Opera
was de Pasticcio, een dramatisch werk waarvoor de
schrijver, producent of arrangeur alleen maar bekende
muziek uitzocht om zo het publiek met populaire songs
voor zich te winnen. Hoewel het pikken van songs nu
onethisch lijkt was het in de achttiende eeuw heel
normaal. Vergeet niet dat The Beggar's Opera ook
grotendeels een Pasticcio was, met een score die was
opgebouwd uit vele bronnen.
In de jaren '80 en '90 van de twintigste eeuw zou de
Music Hall
Al sinds de middeleeuwen hadden Britse taverns het
publiek voorzien van muzikaal vermaak. In de vroege
negentiende eeuw waren het saloons die drank en
variété leverden. Dat alles totdat in de Theatre Act van
1843 werd bepaald dat zulke etablissementen alleen
© Jeroen van Delft 2005
mythologie of historische drama's. Eindelijk konden
gewone mensen zichzelf herkennen in de karakters op
het toneel. Een deel van de populariteit is ook te
verklaren uit het feit dat de verhoudingen tussen de
karakters een satire was op de verhoudingen tussen de
sociale klassen in de Engelse maatschappij.
John Gay kreeg veel navolging. De populariteit van
zijn stuk leidde tot een golf van imitaties. De Ballad
Opera kreeg zelfs een Duitse tegenhanger, het
Singspiel, een vorm die ook door Mozart omarmd
werd.
De Ballad Opera was echter geen lang leven
beschoren; al rond 1740 begon de populariteit te dalen.
Er werden daarna nog wel stukken geschreven maar de
grote publieksinteresse verwaaide. De Ballad Opera gaf
zijn erfenis wel door aan zijn opvolger, de Engelse
Comic Opera. Door The Beggar's Opera leerde het
muziektheater een zeer belangrijke les: het boek komt
op de eerste plaats.
aan in de Nieuwe Wereld omdat de Engelse
componisten stijlen hanteerden die bekend waren voor
het Amerikaanse publiek, meer dan die van hun
Italiaanse en Franse collega's. Maar niet alleen dat,
Comic Operas waren ook aantrekkelijk voor
gezelschappen. In de Engelse Comic Opera-traditie
was er meer gesproken dialoog dan recitatief en daar
waren goede acteurs voor nodig, iets wat de reizende
gezelschappen, meer dan zangtalent, ruim voorhanden
hadden.
Een variant die erg op de Comic Opera lijkt is de Light
Opera. Het heeft in principe dezelfde kenmerken als de
Comic Opera behalve dat het accent niet ligt op
comedy en sentimentaliteit maar op romantiek. Light
Opera was vooral een producentenaanduiding.
Pasticcio opnieuw zeer populair worden. Door de
moeilijke economische tijden probeerden producenten
op safe te spelen door shows te maken rond het werk
van een bepaalde componist, tekstschrijver, band of
choreograaf. Het bekende en geliefde werk werd
voorzien van een flinterdun verhaaltje en zie daar, het
publiek stroomde toe. In feite was dit een herhaling van
een manier van shows maken die al in de achtiende
eeuwe populair was: het uitbuiten van de populariteit
van tweedehands muziek.
een vergunning konden krijgen als ze primair als
theater werden gebruikt. Als gevolg van deze wet
verschenen rond 1840 de eerste Music Halls in de
voorsteden van Londen.
De omstandigheden waren eenvoudig. Er werd
2
opgetreden op kleine toneeltjes van ruwe planken met
een laag hekje eromheen en het publiek zat aan lange
tafels. Een chairman trad op als ceremoniemeester en
introduceerde zangers, dansers en speciale acts als
goochelaars, buiksprekers en zo meer. De songs waren
veelal sentimenteel of komisch en uit het leven
gegrepen, waarbij het beschonken publiek naar
hartelust kon meezingen met hun favoriete performers
en songs. Soms werden er ook parodieën op recente
gebeurtenissen of bekende mensen ten tonele gevoerd
maar het materiaal was door de aanwezigheid van
vrouwen en kinderen nooit meer dan mild gewaagd. De
caféfunctie bleef echter even belangrijk als het
gebeuren op het toneel. De performers werden
evengoed genegeerd als er onder de acts businessdeals
gedaan werden of er gedebatteerd werd over politiek.
Het fenomeen Music Hall verspreidde zich razendsnel
over Groot-Brittannië en de performers hadden de
mogelijkheid snel roem en fortuin te vergaren. Bijna
Marie Lloyd
Music Halls waren een bijproduct van de industriële
revolutie. Ze voorzagen in een behoefte aan goedkoop
entertainment van de nieuwe stedelijke werkende
klasse. Mettertijd kreeg dit onpretentieuze vermaak ook
een aanhang onder intellectuelen en de hogere klasse.
Eigenlijk kwamen er maar van één kant bezwaren: de
beweging die geheelonthouding onder de lagere
klassen predikte. Volgens hun zienswijze hadden
mensen uit de lagere milieus niet de geestelijke
vermogens om hun drankzucht in toom te houden. De
Music Halls waren hen daarom een doorn in het oog:
de populariteit van het toneelentertainment lokte veel te
veel arbeidersfamilies naar de dranklokalen.
Na de Eerste Wereldoorlog werd het, door de strengere
drank- en bouwwetten, moeilijker om de Music Halls
op hun toenmalige onofficiële manier te laten
voortbestaan. De verkoop van sterke drank in auditoria
werd verboden in 1902, een dolksteek in het hart van
Geluidsfragment:
"Percy from Pimlico"
"Piccadilly"
Percy from Pimlico
© Jeroen van Delft 2005
elk gebouw waar mensen in konden samenkomen werd
gebruikt. In zijn hoogtijdagen, in de jaren 1880, hadden
de Music Halls een reikwijdte die vergelijkbaar is met
de televisie in onze tijd. Tegen 1875 waren er alleen al
in Londen meer dan 300 Music Halls met nog
honderden anderen verspreid over heel het Britse rijk.
De meeste stadsbewoners bezochten ze elke week.
Music Hall-sterren als de gewaagde Marie Lloyd en de
vrouwelijke travestiet Vesta Tilley waren net zo
populair als popsterren nu. Songs werden speciaal voor
hen geschreven. Andere performers moesten hun
toestemming hebben als ze deze songs ook wilden
uitvoeren. Veel zangers kozen voor songs met simpele
refreinen die door iedereen makkelijk konden worden
onthouden en meegezongen. En dat terwijl oude
opnamen aantonen dat maar enkele Music Hall
artiesten goede zangstemmen hadden. Hun sterke
punten waren eerder energie en persoonlijkheid.
Vesta Tilley
de Music Hall. De verkoop van voedsel verdween en
de houten banken en tafels werden vervangen door een
meer normale theateropstelling van de stoelen.
Music Hall kwam met de komst van de sprekende film
eind jaren '20 in een neerwaartse spiraal terecht. Het
gat werd opgevuld door variété, een meer officiële en
vriendelijke theatervorm. Maar de Britten laten een
goede traditie niet zo snel sterven: in WO II waren er
nog steeds een aantal Music Halls actief en de beste
Music Hall songs worden nog steeds gezongen in pubs
in Londen.
De erfenis van de Music Hall is duidelijk: net zoals de
Ballad Opera en de Comic Opera in de VS werd het
publiek erdoor vertrouwd gemaakt met het medium
muziektheater. De theaterkant van de Music Halls
waaide over de oceaan en werd daar omgevormd tot de
Amerikaanse Vaudeville. Wist je trouwens dat Laurel
en Hardie hun act in Music Halls zijn begonnen?
Tom Leamore 1898
3
 In the daytime there's lots of life,
No doubt to see me But at nighttime
You think I am a millionaire Well, you're apt to lose your wife.
By the clothes I wear. In Piccadilly, Piccadilly,
Think that I ride Dear old London's broad highway.
In my carriage and pair
Round Leicester Square The soldier up in Poonah
To make folks stare. The sailor on the sea,
I've got no hoof but I always play spoof; The pioneer and the engineer.
I'm a rickety-rackety bloke. The captain of the schooner,
I'm as happy as the Prince of Wales The fighters of the air
Although I'm stoney broke. Sing of you and Leicester Square.

When I go out the people shout: Piccadilly, Piccadilly,

Oh, here he comes, clear the way! The playground of the gay.
They think I'm a millionaire, they do, Piccadilly, Piccadilly,
From Johannesburg in South Africa Where the traffic goes one way.
Think that I've got tons of stuff in the bank; In the daytime:
I'm stoney broke, you know. Granddad's searching for truth,
I'm a slasher, a dasher, But at nighttime
The up-to-date masher, He's searching for his youth.
I'm Percy from Pimlico. In Piccadilly, Piccadilly,
Dear old London's broad highway.
Each night you'll see me
I stroll the Strand. There are gay lads, bad lads,
I look a Don with me straw yard on. See them rolling along.
Ladies all stare as I'm strolling along, They are searching
And shout: What oh, For wine, women and song
Where's he sprung from?
I never go to Romano's to lunch, In Piccadilly, Piccadilly,
I never go to the Cri (afkorting van Criterion) (All right, old man,
You'll see me munch me sausage and mash Don't try and hold me up (hic).
At Lockharts on the fly. I'm quite allright.)
In Piccadilly, Piccadilly,
Piccadilly Where the traffic goes one way.
Paul A. Morande/Walter Williams+Bruce Sievier 1921 In the daytime
They parade down the street,
You've sung about your Broadway, But at nighttime
We've talked about New York. They need someone else's feet.
Have you forgot a little spot? In Piccadilly, Piccadilly,
They call it Piccadilly, Dear old London's broad highway.
A place of great renown
In the heart of London town In the daytime
You'll meet lovely brunettes
Piccadilly, Piccadilly, But at nighttime
The playground of the gay. Oh, God save the King, they're wrecks
Piccadilly, Piccadilly, In Piccadilly, Piccadilly,
Where the traffic goes one way. Dear old London's broad highway.

Broadway rond 1800

Broadway is de straat in New York die in heel de
wereld hét symbool is geworden van live theaterenter-
tainment. Maar de beroemdste straat ter wereld kende
een bescheiden begin. De straat, die voor de komst van
de blanken naar het eiland Manhattan al een
indianenpad was, groeide in de vroege zeventiende
eeuw, de tijd van de Nederlandse heerschappij, uit tot
een landweg met de naam Heerestraat of Breedeweg.
Dicht bij het fort op de punt van het eiland was de
straat op zijn breedst en werd daar gebruikt als
exercitieterrein. De Breedeweg liep van daar naar een
toegangspoort in de verdedigingswerken van het stadje
Nieuw Amsterdam, een wal over de hele breedte van
het eiland ter hoogte van Wall Street. Voorbij de poort
slingerde de straat zich naar het noorden en ongeveer
honderd jaar lang was het de enige weg die heel
Manhattan over de volle lengte doorkruiste. Helaas
kwam Nederland in 1664 in oorlog met de Britten. Met
het daarop volgende verdrag van Breda werd
afgesproken dat Manhattan werd geruild voor
Suriname. Het 1600 zielen tellende Nieuw Amsterdam
werd New York en de Breedeweg werd de doorgaande

© Jeroen van Delft 2005 4

weg Broadway. Het hart van de stad lag toen dus nog
net onder Wall Street.
Als je in 1810 vanaf de Battery naar het noorden zou
lopen, richting het stadje Greenwich, dan zou je ter
hoogte van City Hall Park het mooie Park Theater zijn
tegengekomen. Een tweede theater, the Bowery, werd
gebouwd in 1821 op de Bowery en daarmee was het
stadscentrum al aardig op weg om naar het noorden te
verschuiven.
In de negentiende eeuw ontwikkelde het Amerikaanse
theater zich nog gelijkmatig over het hele land en had
het een functie zoals die van onze massamedia nu. Veel
mensen hadden morele bezwaren tegen het theater en
vooral tegen het losbandige leven dat ze dachten dat
acteurs en actrices leidden. Vergeet niet dat veel van de
vroege kolonisten naar de Nieuwe Wereld kwamen op
zoek naar vrijheid van godsdienst. Hun bezwaren
kwamen voort uit hun diepste geloofsovertuigingen.
Ook de stijl van acteren en zingen op het toneel werd
geïmporteerd uit Europa. De toneelstukken en operettes
hadden een nogal zware speelstijl die later als
'Victoriaans' zou worden bestempeld. Deze stijl zou
vandaag de dag worden beschreven als 'over the top' of
De bebouwing van Manhattan in 1661
© Jeroen van Delft 2005
op zijn minst als erg overdreven en overemotioneel.
Acteurs en critici voerden samen strijd tegen deze
vorm van emotionalisering. Pas na 1910 begon deze
praktijk te verwateren en won het realisme het
langzaam van de Victoriaanse stijl. (Door heel de V.S.
bestaan nog steeds theaters die deze stijl hanteren, vaak
onder de naam The Great American Melodrama. De
stijl wordt daarin gebruikt als parodie.)
De meeste stukken werden in deze tijd volgens vaste
formules in elkaar gezet. Zo had elk stuk een jong,
naïef meisje, de alles kunnende en alles wetende held,
een kwaadaardige schurk om uit te jouwen en
natuurlijk een mooi moralistisch happy end. Daarnaast
was het gebruikelijk dat acteurs en producenten
populaire werken dramatiseerden en scènes
herschreven zodat bepaalde spelers er goed in zouden
uitkomen. Ook werd er rekening gehouden met de
smaak van het publiek en werd er soms aangepast aan
de spelers die in dat gezelschap voorhanden waren.
Amerikanen scoorden niet erg hoog met hun kennis
van de wereldliteratuur en het toneel was voor velen
een eerste introductie tot boeken en auteurs.
5
 De bebouwing van Manhattan in 1763
Innovaties en trends
Matinees. In 1852 was Uncle Tom's Cabin, De
Negerhut van Oom Tom, van Harriet Beecher Stowe
met 300.000 verkochte exemplaren de bestseller van
het jaar. Het was een hoogst opruiend boek wat al snel
omgevormd werd tot een hoogst opruiend toneelstuk.
In augustus van dat jaar verscheen er een adaptatie met
een nieuw geschreven happy end in het National
Theater. De schrijvende pers sabelde het neer als een
belediging voor de zuidelijke staten en bestempelde het
als een stuk dat de geesten van jonge mensen zou
vergiftigen met de ziekelijke principes van de
afschaffing van de slavernij. Maar het stuk liep goed en
© Jeroen van Delft 2005
werd gedurende dat seizoen al een paar keer hernomen.
Het jaar daarop werd in hetzelfde theater een nieuwe
versie gespeeld, maar nu met het originele einde. Één
van de hoofdrollen was weggelegd voor de vijf jaar
oude Miss Cordelia Howard en het stuk was, vooral
door het optreden van het kindsterretje, meteen een
succes. Er was zoveel belangstelling dat er twaalf
voorstellingen in de week gespeeld moesten worden
om de grote toeloop aan te kunnen. Door het succes
van Uncle Tom's Cabin en Cordelia Howard werden er
voor het eerst middagvoorstellingen gespeeld op
Broadway.
6
VRAGEN

Wat is een Ballad Opera?

Welk stuk is de bekendste Ballad Opera van de achttiende eeuw?

Waarin verschilt de Comic Opera van Light Opera?

Wat is een Pasticcio?

Waarom groeide het aantal Music Halls juist in de tweede helft van de negentiende eeuw
explosief?

Waarom waren de meeste Amerikaanse muzikale theaterstukken tussen 1728 en 1866 naar
Europees voorbeeld gemaakt?

© Jeroen van Delft 2005 7