Ustena at pap g Manan uno ig basi Aralin 1 PAGSIBOL NG LAHING PILIPINO AT KAPALIGIRAN Ang Pilipinas ay isang kapuluan, matatagpuan sa isang sonang tropikal at monsoon, daanan ng bagyo, na nagbunsod ng isang kabihasnang maritimo. Ito rin ay matatagpuan sa tinaguriang “singsing ng apoy” at “sinturon ng lindol.” Ang pagkabuo ng mga bundok, lambak, katubigan, pulo o pagiging kapuluan o arkipelago ng Pilipinas ay produkto ng mga prosesong heolohikal tulad ng paggalaw ng mga platong tektoniko (tectonic plates) mula sa panahon ng Cretaceous (65 milyong taon B.K.) hanggang sa panahong Pleistocene (2 milyong taon BK). Sa kabuuan ng daigdig, ang unang paglikha ng tao sa sarili ay mula 500,000 B.K. hanggang 13,000 B.K. (Panahong Paleolitiko) at mula 13,000 B.K. hanggang 500 B.K. (Panahong Neolitiko). Nang nakakabit pa ang Pilipinas sa kontinenteng Asya, ipinapalagay na naglakbay papunta rito ang mga rhinoceros at elepante at ang homo erectus at homo sapiens na nabuhay sa dalawang pook: sa Hilagang Tsina (Beijing) at Timog- Silangang Asya (Java). 7 Paglubog ng mga tulay-lupa, naging posible ang ile ng tao na may wikang tinaguriang ustronesyano, patungong Pasipiko sa pamamagitan n& gee ee terre 1Pagsibol ng Lahing Pitiping atk } ali igiran « hangka (tingong Taiwan 4,500 BK: Hilagang 1 3,000 BK. at East Timor 2,500 BLK). Nagkarggs 2” hakanyahan ang katutubong kabihasnang nakaba, Neolitiko at agrikultura mula sa pagtatagpo 28 lah sq Austronesyano at Australoid sa gitna at timog Pilipige ago kumalat sa Indonesia, Malaysia, Oceania Madagascar noong 2,500 B.K. = Tradisyong maritimo na may teknolohiya sa sasakyan q paglalayag sa dagat gamit ang katig at layag ang nalinang ng mga pangkat Austronesyan sa kanilang pag. angkop sa Pilipinas. ‘A. Paghuo ng Arkipelago Kapuluan sa kalagayang tropikal ang pangkalahatang katangiang heopisikal at ckolohikal ng Pilipinas na pinaghubugan ng Kabihasnang Pilipino. Tinatayang nabuo ang kasalukuyang kapuluan noong panahong heolohikal ng Pleistocene, 2 milyong taon B.K. Nauna rito, kakaibe ang anyo ng kalupaang ito, may mga bahaging nakalubog 0 nakalitaw 0 nakaugnay sa ibang kalupaan ng Asya. Dahil sa paggalaw at pas: uumpugan ng mga continental plate ( mala-kontinenteng bloke ng bato nt pinagpapatungan ng lupa), gumalaw ang kalupaan ng daigdig sa ibe’ ibang direksyon na paitaas o pailalim, Ang kapuluan ng Pilipinas, na mast gilid ng Philippine Sea plate, ay bunga ng mga paggalaw na ito. Sa pes" uumpugan ng Eurasian plate, na kinalalagyan ng kalupaang Asyano, #18 Philippine Sea plate, na bumabangga naman sa Pacific plate at Indian Australian pla'e, naganap ang mga pagtulak-pahalang o paitaas lumikha ng kasalukuyang mataas at mababang lugar, mga pulo at dae Pilipinas. Halimbawa nito ang pagtulak papaitaas ng Sierra Madre 7s! at Zambales range, sa pagealaw pasilangan at papaitaas ng Puilippine Se plate habang naiipit ito sa paggalaw ng Eurasian plate at ng Pacific plate. Ni pine inaguriang Pr lagsimula ang kapuluan ng Pilipinas sa tineevetr at og Philippine na arko ng mga pulo, na nabuo sa panahong heolot Cretaceous (100-65 milyong taon B.K.), taglay ang kalupaan "2 See ee Te EEE ECE e CEES Ce akeeeert | 2 E 5 t 1Pagsibol ng Lahing Pilipino at Kapatigiran —-—WTJ__—_* Leyte at Silangang Mindanao (Sundan ang Talahanayan 1), Konsentrado ito sa sonang equatorial sa pagitan ng Philippine Sea plate a ny Eurasian at nagsilbing mga unang islang bumuo ng kapuluan, plate ‘Talahanayan 1: Ang Kronolohiya ng Pagkabuo ng Lupaing Pilipino.’ Kaganapan | a Sangam | bog ang 4 Indians Asralion mento ng arkipclago Tg lng on BolT aa ‘Migfmety bes papa a "a ésavtyns Madan yma mat ap in Pe ang me a pis Sat lays nas Rap Pla angllvackong natant oy naan 4 Kaila, Prats atiagang-kanlueang dicksyon, Sa ne 7 pang olga cs, 3. g magkakahiwalay na islang-arko: ang Arkong Luzon. mivers | gocene | (Sea adr a Sams), ang Ashong Hamara yon {Gahagi na ngayon ng bansang Indonesia) kung =Soaasaal Neay saan nakadugtong ang Silangan at Sentral orden Mdefoo, tang Ankeny angio, | (ong on mtusgpunn eng THAR Yanbeangn aang Talay ng Kurt a] Paglaak ng Dawa Timog Tsina dul ng pagbuk tuivong | Gitnang | ngpinakamababang bao o aig ng dagat a foe Bago | Oigceene | paptann rain Meat recone Bock. hatang Katanga aglawak ng sea floor na matatagpuan sa Dagat sf mil Sulu, 1 ng kabitasty re Bana ag Mroconncnal Mock ng Pawan Nes sa onhinal na slang ako ng Plipna. Nagdult to ong pesky sia fy pugkakaroon ng buanismo sa Arkoog Sul aio “Tomigi ang blkaniamo sa ArKong Sul, ngunit Tito, kal 6 milyong patuloy pa rin ang pagkilos ng Pacific at Philippine go nakalsw 9 taon Bago Prote, Bumangea ang bilagang bahagi ng Manila 7 Neayon Troha Taiwan, na nagdelt ng paltaw ng mga aggalaw at? rat a apa) ng zon ml jo again bloke ne nab ng Mana Tren nga Kanaan aig © Mindanao, Nap ito at naging Neosat : 62 hanggang | Cotabato Trenches nang dunikit na ang bloke ng tilyong | simulang | ‘Mindoro-Patawan at ang Tangway ng Zamboanga {aon Bago | Pleistocene | sa orihinal na islang-arko ng Pilipinas. Sa panahong. Neayon ito nagsimula na ring lumubog ang silangang bahagi ng bansa sa ery ng Piliine Trench. to ‘a ang simula ng pagkakabuo ng lupaing Pilipinas sa kanyang kasalukuyang lokasyon, potma, Nuss, at ano, Noo : ja Panahong heolohikal ng Eocene (55-35 milyong taon BK.), ‘aW ang Eurasian plate patungong timog-silangan at gumalaw naman oe Pacific plate patungong Tedtireald vite Philipines hilagang-kanluran. Sa yugtong ito, ang proto- x0 "8 mga pulo ay gumalaw palayo sa sonang equatorial * Raymu lo ipa; Gy mental Center ofthe Pg ae Pilippnes” sa Atlas ofthe Philippines (Quezon Philippines Foundation, 1998), pp.23-40.Pagsibol ng Lahing Piping ay ‘apa eee "isirag wi me Pacific plate. ity ya, Serra Madre range a yy, ty \ at pap langan al UMULNAY 8A Prote-Philippip Pte, ‘nH awit, nia anatomy eM bs aul ve np. Luvon (Luzon hanggang Samar), ea Dae Mindanao at ang Zamboanga at Kanlurang Mindano, Ang. paggala ig-uumpUgAN NE MEA Continental plarg \ haghunga rin ng bulkanismo at paglindol. Nilkha sa pagan ngs tnumpugang, mga continental plate ang mga kanal © trintsera (trench) ny pinagslan ng mga bulkan, Halimbawa, makita to sa sitngang bah (sa serye ng mga bulkan sa Bicol at Leyte), na matatagpuan ang Philipp Sea mench a East Luzon trough (sa pang uri ng kana), resulta ng pq uwumpugan ng Philippine Sea plate at ng Pacific plate. ito ay makikia yi, sa kanlurang, bahagi (sa mga bulkan ng Batanes, Katagalugan, Panay. Negros, Zamboanga-Sulu). May mga trintsera dito ng Manila-Negros, Sulu-Cotabato, resulta ng pag-uumpugan ng Eurasian plate a og Philippine Sea plate, Dahil na rin sa paggalaw at pag-uumpugan ng mga continemal plate, nalikha ang mga lamat o bitak (fault) sa mga kalupzan, Sa paggalaw sa mga lamat o bitak na ito, bukod sa bulkanismo, nagkaroon ng paglindol, Halimbawa, mayroong isang tuluy-tuloy na lamat mula se Mindanao, nagdaraan sa Leyte, Masbate at Quezon hanggang magsanga ito sa Cordillera, na ang paggalaw ay nagdudulot ng malalakas na pagyanig, Tinataya ring ang malalaking mga ilog at lambakin (tulad ng Marikina at Gitnang Luzon) ay bunga ng pagbuka ng lupa dahil sa malalakas na paggalaw ng mga kalupaan. Sa mahabang panahon ng paggalaw ng mga kalupaan nito, humantong ang Pilipinas sa lokasyon nito ngayon, malapit sa equator at nasa gilid ng Pasipiko. Ito rin ang nagbigay-daan sa klima ng kapuluan. Nagkaroon ito ng panahon ng tag-ulan at tag-araw na nagpasigla sa katubigan ng mga pulo, na naging dahilan naman ng pagyabong ng mgs kagubatan at damuhan. Ito ay napaloob din sa pagpapalitan ng dalawang Klase ng hanging monsoon: ang umiihip mula kontinente ng ASY4 Patungong karagatan (amihan), mula Nobyembre hanggang Mayo, at ang umiihip mula Pasipiko patungong kontinente (habagat), mula Hunyo hanggang Oktubre, Dahil din sa lokasyon nito sa sonang equatorial S* gilid ng Pasipiko, naging daanan ng mga bagyo ang Pilipinas. Ang basy® _ THo ay resulta ng pagtaas at pag-iipon ng mainit at maalinsangang hangitPagsibol ng Lahing Pilipino at Kapaligiran fvarm and humid air) mula sa karagatang Pasipiko. Ang pag-iipon ng umilikha ng malalaking ulap na cumulus (Linatawag na low hang pressure area) at habang Tumalaki ay magbubunsod ng mais na FFkulasyon at paggalaw, (aglay ang malakas na ulan, patungong kanturan (Pilipinas at Asya). Humigit-kumulang sa 20 bagyo ang dumaraan sa silangan at hilagang bahagi ng Pilipinas, Sa pagsisimula ng panahong Pleistocene, kumati ang karagatan dahil sa pagyeyelo sa hilagang bahagi ng daigdig. Ang lebel nito ay pumaba ng mga 100 hanggang 160 metro. Malaking bahagi ng kalupaan ang lumitaw at naging tuyong-lupa. Nagkadugtong-dugtong ang mga pulo sa tinatawag na Sunda Shelf, na sumasakop sa Borneo, Sulu, Palawan, hilagang Luzon at Taiwan, Ayon sa mga siyentipikong pag- aaral, ito ay naging daanan ng mga hayop tulad ng stegodon, rhinoceros at clephas (maliliit na elepante) na ang mga fossil at labi ay natagpuan sa lambak ng Cagayan, Pangasinan, Rizal, Novaliches, Quezon City, Hloilo, Zamboanga at Sulu. Halos kasabay na rin ng paggalugad ng mga hayop sa gilid ng kontinente ang paglitaw ng sinaunang mga hominid o mala-tao na kabilang sa species ng homo erectus at homo sapiens. B. Sinaunang Tao: Homo Erectus at Homo sapiens Bukod sa mga hayop, ang mga sinaunang tao na homo erectus at homo sapiens ay sinasabing nakatawid papuntang Pilipinas sa pamamagitan ng mga tulay-lupa. Pinakamaagang patunay ng pagkakaroon ng tao sa arkipelago ang nakitang ebidensya sa Yungib Callao o Pinacanauan (sa Pefiablanca, Cagayan). Kasama ng buto ng gitnang daliri ng pa ng tao (maaaring Homo sapiens 0 Homo floresiensi) ang mga buto ng usa at naitakda sa petsang 67,000 taon noon.” Mas naunang nahukay sa Lambak ng Cagayan ang mga kasangkapang-bato na di-tuwirang ebidensya ng pagtira ng mga homo erectus sa pook na ito.’ Ang mga homo erectus ang species ng tao na nakatindig nang tuwid at nakakagawa ng ‘mga kasangkapan. Makapal ang bungo nito, may nakausling buto sa may Made ee, = aa at maliit na baba. Batay sa sukat ng a oe 7 natagpuan sa Beijing (sa Hilagang Tsina) at sa Java , ang utak ng homo erectus ay tinatayang may sukat na 750 hanggang 1,100 kubiko sentimetro, ee EE Armand Salvador Mijares, ea, "New evidence for a 67 » Give; Luzon, Philippines” sa Journal of Human Evolution Na Tobi, Archeological History of Cagayan Provin bre 1999); sa http/jourmal. upd eda plindex 00-year-old human un ‘si Ti presence at Callag \e, sa UP Diliman Journal, 2: fo 1, Php/asp/article/viewFile/4263/3869,Pagsibol ng Lahing Pitiping agg ‘apa "iRire, angi i2-bato ang Dal o sagayan: ang “ubod" 0 pe tools. Ang ble at core tools ata pebble a pagtipak a yas (chopping ganitong uri ng k n sa Timog.-Sil 1g mga flake at flake core tools ay mas y matalim na gilid, ginawa sa matiti andesite, at opaline. Batay sa mga natagpuany bg ng mga sinaunang tao, ang mga hiomo erectus ay nabuhay sa pane, g \gaso at pangangalap. Mita, ‘agitan Sa Yungib ng Tabon sa Palawan, natagpuan din ang tabi » sinaunang tao, isang bumbunan (skull cap), nagpapatunay sa pamumuhay dito ng homo sapiens, may 16,000 hanggang 24,000 taon na ang nakakaraan (nahukay noong 1962). Ang mga homo sapiens ay kahawig ny kasalukuyang tao. Mas malaki ang kapasidad ng utak nito (1,200 kubike sentimetro) na nagpapatunay na siya ay higit na “matalino” kaysa sq naunang homo erectus. Maging ang kanyang mga kasangkapang-bato ay mas pino na kaysa sa naunang ginamit ng mga homo erectus. Bukod sa natagpuang skull cap, nakita rin ng mga arkeologo ang mga labi ng baboy. damo at usa. Tulad ng taong-Cagayan, ang taong-Tabon ay nabuhay rin sa pamamagitan ng pangangalap. Kahit ang Kasalukuyang lokasyon ng Yungib ng Tabon ay malapit sa baybaying dagat, walang natagpuang labi rng mga hayop-dagat, tulad ng tinik ng isda o kabibe. Ipinapaliwanag ito ng mga eksperto bilang patunay na malayo sa baybaying dagat ang yungib nang ito ay tinirahan ng mga homo sapiens. K. Kulturang Materyal ng Sinaunang Tao sa Palawan Bukod sa mga labi na tao at hayop, marami pang nahukay na labi ng kulturang materyal sa mga yungib ng Palawan. Mula sa Yungib Guri (tinatayang tinirahan ng mga homo sapiens mula 3,000 hanggang 4,000 ‘aon Bago Ngayon), natagpuan ang flaked stone tools, mga libingang- Palayok na palamuting gawa sa jade at glass beads na tinatayang may edad na 2,500 hanggang 2,300 taon Bago Ngayon. Dito rin unang nakite ang labi na natagpuan sa Yungib ng Tabon. Tinatayang tumaas na mulissibol ng Lahing Pilipino at Kapaligira x lebel ng dagat any (may 6,000 Laon Bago Ngayon) panahon na naninirahan na rito ang mga home any sapi sa Yungib ng Duyong (tinatayang tinirahan ng mga homo sapiens \. 3.100 taon Bago Ngayon) natagpuan ang, tabi ng isang nakabaluktot vos mga Ragamitang bato na palakol o-adze, isang, palawit o pendant na 1 sa kabibe © shell at anim n-ng gamit sa ‘a shells. Bukod pa ito sa napakaraming natagpuang palamati na gaa sa jade (tulad ng hikaw na fingling-o at mga pulseras), palayok at mga hulmahan para sa paggawa ng mga bronze adze, may nat gawa mul nga na va naman saan mga Sa Yungib ng Manunggul natagpuan ang pamilyar at kilalang palayok Manunggul. Makikita sa takip ng palayok ang dalawang tao na pakasakay sa isang bangka, Tinatayang tinirahan ang yungib na ito sa panahong 2,890 hanggang 2,710 taon Bago Ngayon, Bukod sa Palayok Manunggul, nahukay rin dito ang mga palamuti na gawa sa jade, kabibe at hoto, at mga pulseras na gawa sa jade, agate at kabibe. Ang pinakamatandang labi ng mga palayok ay natagpuan sa Yungib Dugdug at Leta, Tinatayang tinirahan ang dalawang yungib na ito ng mga homo igit sa 3,500 hanggang 3,000 taon B.N. Let sapiens sa panahong di-h Hindi nakapagtataka na sa mga yungib ng Palawan natagpuan ang napakaraming labi ng sinaunang kultura sa Pilipinas. Sa panahon ng tulay- lupa, ang Palawan ay mahalagang daanan ng sinaunang tao at hayop mula sa rehiyon ng Timog-Silangang Asya. Sa pagtatapos ng Pleistocene, sa pagkatunaw ng yelo, tumaas muli ang lebel ng tubig sa daigdig na nagdulot ng paglubog ng mga tulay-lupa sa Timog-Silangang Asya. Ang Pagkilos ng tao, hayop at halaman mula sa pagtawid sa mga tulay-lupa ay napalitan ng migrasyong maritimo bilang pag-angkop sa nagbagong klima at topograpiya ng rehiyon. D. Heograpiya at Kultura Siangane a Gelawang batayan ang pagkakaiba-iba ng lahi sa Timog- rete iid iolohikal at kultural. Ang biolohikal na katangian ay taitimeng jen tka Pakikibagay sa kapaligiran, Halimbawa, nagiging ar bn a en na equatorial dabil sa mas matagal na pagkabilad sa Prose bout Sa mga nasa hilagang polar. Kasama na rin sa ™as maputi pa ee tinatawag na natural selection. Siyempre, kung ng isang taong ipinanganak sa sona ng equator, eee eee eesPaxsibol ne Lahing Piping ay “pat, Wing vosibitidad ona siya AY mamatay anf ated io daisl st pagkakaroon og Kanser gq fyiet 4. hapeetamnan aa hilagant pObae ay 1 Heke My, Mey ng bataminang D-NY v8 tant asyun o saling-lahi, mga bentahe «dishes Moh ng isang pangkat, P, Mahe 9% iermanenteng 31ak M8 ISAM PANKKAL Pakiigg tl my wg batayan ng kultura ngunit ity” P tin Apalis ; ay nape cr higit mas Halim Memento ng Kultra bokabularyo isang. = 8Y Dinagyay |" ng mga 89 isang lugar yf! sh), talakitok(erevally), dilis (anchovy) at iba py naninirahan sa baybaying dagat, at sa ilog naman ang sapsap 7 pa gods), tito (cash), dalag (mudfshy; mayroon ding magna!) man o ilog gaya ng angus (milkfish) at lapulapu (groper te uper). pundok ay mayaman ang bokabularyo ng mga halaman at my angi igo is ari na partikula tain, gy Ang mga lahing matagal na nabvo sa panahong Paeliy, tinatawag na Mongoloid sa hilaga at Australoid sa timog. Han, Oy kasalukuyan, matatagpuan pa ang tunay na Mongoloid, 6 “na mga Tsino ng hilagang Tsing, samantalang ang mga tunay na dusiayy maitim, ay matatagpuan pa sa Melanesia at Papua New Guinea Naw patuloy na naghalo ang mga lahi habang tumibot sa kontinente ng ack aang mga taong pre-historiko, Ang mahabang proseso na ito ay nagbis ng bagong lahi na may wikain na tinatawag na Austronesyan, Nakuhg katangian ng mga Austronesyan mula sa lahing Mongoloid ang nig pangil na hugis pala (shovel-shaped incisors). Ngunit ang wing Austronesyan ay kaiba sa Tsino, kaya’t masasabing hiwalay ito s aig Mongoloid sa antas na kultura. Weng ila,” Ang kasalukuyang lahing Pilipino ay bahagi ng dalavary prosesong naganap sa nakaraang limang libong taon: biolohital # kultural. Ang pagkakaiba-iba ng itsura, buhok, kulay ng balat at tangos™2 ilong ay resulta ng paghahalo ng iba’t ibang pangkat at matagte pakikibagay sa kalikasan, Kaya’t mapapansin nating may pagkakat kulay at kultura ng mga Pilipino sa kanluran a silangan ang mis "28 balat at kulturang may bahid na kontinental ay karaniwan St nls Kontinente ¢ E. Ang Pa Mas Australoid Namayani ng wikan bokabular partikular Pangunal naglinang bokabula Sa mga | ibang pz Puto, su Kaugnay mayam; dito any ~~ng ng 1 s jing Pilipino at Kapaligiran Pagsibol ng Late to gaanone gin 0 bagye jon pang, a't ang 4 nahong Neolitiko ay mga vabihing naiba ang Butuan na nasa 1 lumakas ang NEEOSYO MH 15 dantaon, nilikas ng a bagong sentro Mg yo sa kanluran ay hindi naiwasan katutubo sa lugar at ng mga tropolohikal, tinatawag na g iba’t ibang , mandaragat njuran, Puwede aunpaman, nan} aula noong ika- lumipat Sa pagki ey cakearoon ME PA vaasawahan ng mga me, Sa lengewaheng ant * ang pag-aasawahan na ito resulta ng komersyo ng ™ee manlalakbay na wian sa Laoag, Vigan, Lingayen at Maynila sa 3g kanlurang Luz0n, Cebu at Tloilo sa Visayas. at $2 Jolo, Sulu, mga rmalakas na bahid ng dugone Mongoloid. Sa panahon N& ‘on, ang mga pamayanan S& silangang bahagi Bikol, Samar-Leyte at Caraga ay hindi ghahalo na ito ng genes ng. mga taga- ‘Ang lohikal na ay matatagp' lahing may paglalakbay ng bans Sa halos nasanek' Kontinente at mga taga- batay sa monsot lambaking Cagayan, ot at nakasama sa pas kapuluan. . Ang Pagpasok ng mga Austronesyan Mas kumplikado ang prosesong kultural. Ang sinaunang wikang usrraloid na dale-dala ng mga Negrito halimbawa ay tahasang nawala. Namayani ang wikang Austronesyano. Gayunpaman, kahit iisang pamilya ng wikang Austronesyano ang namayani, maging magkakaiba ang bokabularyo at istruktura ito sa iba’t ibang pangkat. Resulta ito ng parikular na adaptasyon o pakikibagay ng tao sa kanilang kapaligiran. oe uri ng pagkaing kanilang, niliinang. Ang mga boul g pa ean te i ie latian ay may mas mayamang a Himba, laing ng Bikol na mula sa gabi. a , maraming salita para sa uri ng butil at iba’t 8 Pagluluto nito, Nariyan ang daigdi ki i 7 i j pio, suman, sapin-sapin,pinip, be ‘ iss ig ng ekanin na may kutsinta, Kaugnay ng lutong seiesbail at : isungsong at iba pang paglalarawang nya ang bokabularyo 7 palay. Sa mga baybaying dagat, naging © ang ib’ ibang ur ng ieee ee at bangka. Hindi lamang alam at guhit ng dagat; ang paggawa ng bangka eee eeePagsibol ng Lahing Piliping ay Pai, eee ng. teknolohiyang ibinabagay sq Pinangpag : aa imaflakas naan a aon 8 awat modipikasyon at imbensyn stein 7 oe permanenteng bahagi nis W Meng oe G. Paglilinang at Agrikultura i, ‘Ang lunduyan ng palay ay nasa 18 at 30 degrees aot tatitud na katatagpuan ng tiyak na tag-ulan at tag-aray "ily, pitie™ pagitan ng Vietnam at Bangladesh at ng Hainan sa timog Tsing ® Nay i: a “ Malaysia. Kumalat ang palay sa mga lugar na may di-gaanon., Milega reo" kondisyon tulad ng Pilipinas, Borneo, Sumatra, timog Ingin "® “ly ay 7 hanggang Yangtse at timog Hapon. Nagbabago ang wm nitong pagkalinang sa iba pang lugar mula sa Arabia hanggang 5, leo yor sina, Dahil sa nangangailangan ng matagal na pag-ataw ot aad ilagng at mula sa irigasyon, ang palay ay unang nalinang sa kontinens Me a mga dalubhasa, dala ng mga manlalakbay na Austronesyang ang a 8 iz Kapuluan, Habang pelapt sa emuator, nagigng hind ganoon fe pas ang kondisyon ng paglilinang kaya ang pag-ani rito ay mas kaunti Le fs tga lugar a Kanyang pinagmulan na Kontinente. Hindi lamang ya 7 palay sa mga lugar sa Kapuluan ay kulang sa starch (almioh, rin tigas at laki ng butil, epekto ng pagiging maulap o-pag-unlan habs nahihinog ang palay, mataas na temperatura kung gabi at pabaguan a tagal ng pag-araw at paggabi. Unang bumaba ang tradisyon ng pasta, A ng palay sa Luzon (3,000 BLK.) bago nakarating sa mga kapulig a Halmahera, Borneo, Sumatra at Java. k 1 Dahil sa ganitong pagkaiba ng kondisyon ng klima at kapaligien, ; ; ang mas matandang tradisyon ng agrikultura na nabuo sa ‘Kapuluan ay yaong batay sa lamang-ugat at prutas. Kasama sa mga lamang-ugat rato ang gabi at ube, na pinagyaman sa mga lugar na equatorial sa Indonsiz. Ang mahalagang prutas naman ay ang niyog na ang pinakamatandang lbi ay natagpuan sa Vanuatu. Kabilang din sa mga prutas na pagkain amg saging at rimas 0 kamansi ( bread-fruit 0 artocarpus altilis) kasama a8 mga durian, marang, langka na katutubo sa timog kapuluan. Ang Pe latian sa kapuluan ay mas madaling pagtubuan ng ganitong ee halaman, na nangangailangan lamang ng kaunting dike at aes i mga daluyan ng tubig upang mapalaki. Gayunman, may m8 ian Papua New Guinea na kinakitaan ng mga hagdan-hagdans "80%, naging popular din bilang taniman ng palay sa Cordillera 8 og Pagkalat ng mga Austronesyano sa Oceania, hindi nadala a8 a 10a at kapaligi, sa kapuluan ay jang-ugat ni al sa Indoness. matandang i Pagsibol ng Lahing Pilipino at Kapat 5 sa Marian na naghiwalay sa ki kkultural at kalina niyo lad na age sa kultural na_antas ng pagbubuo, ang tah ang nagkaroon ng kakar oe ) ahan sa pare arungone Bomeo, Malaysia at Indonests tage we ‘ang pangkat noong 2,500 B.K. Ang teoryang ito ay mula sa idensyang linggwisto at arkeolohiko. Ang lahing ito » pagkaing batay 50 pay at isda kasama ng mga lamang-ugat (gai 2 eat ube), tubo, Sagi, S@EO. at manamsi(bread/ai). Bahay rn ng joranasang Koltural ng lahing ito ang pag-aalaga ng mga hayop tulad ng vey aboy at manok, paggawa ng damit mula sa balst ng. puno (na sespihinuha sa palo-palong batong ginamit), mga kagamitang yari sa bato, fue at kabibe (mga talim na pangeapas, talim sa pana at pansibak) at kapalayukan. Naging partikular na katangian din ng kulturang ito ang pagnganganga ng bunga, paggawa at paggamit ng mga bangka, pozliinang ng pslay na gumagamit ng patubig at pagilibing sa banga 0 tapayan. Liban sa pagkakaroon ng magkakatulad na tradisyon sa pagtatanim ng mga halamang ugat at palay bilang mga pangkat ng wiksing ‘Austranesyano, ang pagdating nila sa arkipelago ang nagtatag at naglinang ng tradisyong maritimo na may partikular na katangian sa paggamit ng katig at layag (ourrigger at sail ng bangka) sa teknolohiya ng paggalaw sa karagatan, maituturing na kaibahan ng salik pangkalinangan ng ‘Austranesyano sa Pilipinas. Mahalagang kealaman na patuloy pa ang pananaliksik tungkol sa disenyong ginamit sa balanghai na nahukay sa Butuan at sa ibang disensyo ng sasakyang dagat sa kalapit na pulo. SANGGUNIAN Bellwood, Peter. Prehistory of the Indo-Malaysian Archipelago Australia: Academic Press, 1985. | Man’s Conquest of the Pacifie. New York: Oxford University Press, 1979. eee ee ——