, ;_.

*1\\_Ą STACHOWNA
.--,::: .]egielloński

>erializowanie sherlocka Holmesa

Tworząc Sherlocka Holmesa, potrafił Doyle

przedmiotem swojego opisu uczynić
przygodę umysłowąl,
Sergiusz Antonow

::=l.: cechą kultury popularnej jest multiplikacja.Dawnymi czasy

: _ .esłau-Prus napisał powieśćLalka (1887-1889) i nie przychodzlło
-, - :otem do głowy, by kontynuować opisyłvanie dziejów bohaterów
; r,.l]ejnych odsłonach, np. Lalka 2, Metal lżejszy od powietrza - Wo-
-._.ski dokonuje epokowych wlmalazków w Paryżu i Lalka 3. Ęlko
oich ramionach odkrywa, że jednak kocha Wokulskiego.
"i dodatku, co równie-Izabela
,,.

ważne, czytelnicy, mimo że dręczenttajemnicą

:.,.\ artąw finale powieści Prusa, nie domagali się od niego, by napi-
..ł kolejne tomy z wyjaśnieniem,ze Wokulski nie zginĄ w wybuchu
,,. Zasławiu, zapomniał o zawodzie miłosnym i poświęciłsię pracy
:aukowej, aIzabe|a po krótkim pobycie w klasztorze została sławną
-rtorkĄ. Było kiedyśoczlłviste, że pisarz ma określonąstałą wizję
;,,\,ego dzięła, w której mieścisię też jego zamknięte nazawszę zakoń-
;zenie, a cz5Ąająca publiczność musi się ztym pogodzić i nie liczyć
' lż na nic więcej.

Krrltura popularna zmieniła radykalnie ten układ. Pisarze i czy-

ielnicy przyjęll zgodnie, że dzieło jest/może być początkiem serii,

S. Antonoq Arthur Conan Doyle. Przygodv Shet,locka Holmesa, tłum. J. Faryno,

[rł,:] tegoż, W pienvszej osoóie, Państwowy Ins§tut Wydawniczy, Warszawa I976,
s. 21 5.

l3
Seriale z różnych stron

dalszych częścikontynuujących losy bohateróq zmieniających miej- świeciedetektywowi-konsult

sce akcji i konwencje opowiadania. A jeśliautorowi nie starcza jlż rLapisał - dla miłego grosza -
,,ł
twórczej vłyobraźni,to chętnie zastryiągo inni, ktorzy podejmąjego szkarłacie (A Study in Scarl
trudza,ma się rozumieć, stosownązapłatą.Dotyczy to zarówno dzieł się Sherlock Holmes, ekscentr
powstających współcześnie,jak i dawnych, np. wspomniana Lalka '.l_c_v się amatorsko tropieniem

Bolesława Prusa doczekała się dalszego ciągu w powieści Alkaloid :rzez siebie metody, którą na
(żUż)Aleksandra Głowackiego. To jej nowe literackie wcielenie nie ..,łapili się z publikacją polr
pretenduje do osiągnięcia artystycznej klasy oryginału, kontenfuje się : S7 roku w piśmie,,Beeton

skromnie o wiele niższym poziomem wartości,typowym dla kultury .'t25 funtówu.W 1890 roku o
popularnej, a pożądanym ptzęz miłośnikówscience fiction, fantasy ' itl,), d-gą powieśćo Holn
i steampunku. - :rrlarnością.
ZdaniemUmberta Eco we współczesnej kulturze dżiełaoryginalne Doyle zacz$ pisać już na l
i wyjątkowe zostaĘ zastąpione szeregiem rekonstrukcji, reprodukcji,
:, ]f1- 1y
rożnych czasopism
-:::1r kował jako lekarz oku
reedycji, repetycji, replik, retrowersji, retake'ów i replayów. Twórcy
-*ie. pacjenci średnio go zi
i odbiorcy łącząsięwe wspólnym przekonaniu, sprawiającym im zlesz-
tą wielką przyjemność,że ilośćmożliwych wariantów powtórzenia .lek i stryjowie byli rysor
j aki e g o śdzieła vły daje się potencj alni e ni e sko ńczona2 . S p o śród ws zyst- : \\- 1881 rokuzamiesżiał
kich możliwych form multiplikacji najbardziej przydatne w moich dal- ]llac żonę i dwoje dzieci
szych rozyvażaniach będą: retake - czy7t ciąg dalszy przygod znanych _,.,:ine" wydało mu się dob
już postaci; seria - powtarzanie tego samego schemafu fabulamego, - ;arrał od 1891 roku G,
tych samych motywóq bohaterów, konwencji przedstawieniowych
, dosł. ,,cyckowe kau,a]
i narracyjnych; seryjność- możliwośćsnucia opowieści, która nie ma l nolr,ąformułę czasop
żadnego zakończenia3 , serializacja - doczepienie do jednego oryginal- _.-.tuł - ..ze wszystkich il
nego dzieła szefegu innych bardziej czy mniej z nim powi ązanyclł . -
= )\\,iata". co przr nio:
: " 113So\\}m, ale bardzit

Kanon Doyleoa - literatura . S:rand byłajednąz u,_

Sherlock Holmes jest bohaterem literackim, którego serializowanie - ::]1, rn opowiadaniami
rozpoczS już jego twórca, sirArthur Conan Doyle (1859-1930). Na ,:.in. H.G. Wellesa. _

początku nie żywiłjeszcze zamierzenia, by poświęcić,jedynemu na . zaot-erorł,ał Herber

:..:cznika. cl,k1 kró

' U r,*, trrowacja i polvtórzenie: pomięclzy modernisĘczną i postmotlernisĘ-czną : : ,hatera. którego -

esteĘką, tłum. T. Rutkowska, ,,Pvekazy i Opinie" 190, nr I-2, s. 12-36,
, :,_: drvie porvieśc
' J. Trinks, SeĘnoścjako podstawolty problem esteĘki telelłizji, tłum, F. Chmie-
lowski, |w:] Piękno w sieci, Estetyka a nolle meditt,pod red. K. Wilkoszewskiej, _, :irtnlacze nada,,r
Universitas, Kraków l999, s. l66.
o A. Cwikiel Mięclzy narracją a serializacją; :.',I': }lontniełli;ł i
, fenomen ,,Star Trek", |w:] Między
ptlwtórzeniem a innolvacją, Seryjność w kulturze,podred. A. Kisielewskiej, Rabid, brak datr l
:..:_,,,.-l,,r,.

Kraków 2004. s. 263-273. - . .i: przi Burlei


)s\ bohaterów, zmieniających miej-
ia. A jeśliautorowi nle starcza już
,tapią go inni, ktorzy podejmąjego
l_zapłatą. Dotyczy to zarowno dzięł
darvnl,ch, np. wspomniana Lalka
llszego ciągu w powieści Alkaloid
ro jej nowe literackie wcielenie nie
znej klasy oryginału, kontentuje się
iem rł,aftości,typowym dla kultury
liłośnikówscience fiction, fantasy
ółczesnej kulturze dzięła oryginalne
eregiem rekonstrukcji, reprodukcji,
,rsji, retake'ów i replayów. Twórcy
rzekonaniu, sprawiaj ącym im zlęsz-
nożliwych wariantów powtórzenia
lnie nieskoń czona' . Spośród wszyst-
najbardziej ptzydatne w moich dal-
cn,li ciąg dalszy przygodznanych
]qo samego schematu fabularnego,
rl. konwencji przedstawieniowych
, oścstrucia opowieści,która nie ma
- doczepienie dojednego oryginal-
ej cz_!,mniej z nim powiązanycha.
1iterackim, którego serializowanie
lur Conan Doyle (1859-1930). Na
,zenia. by poświęcić
,jedynemu na
.,ti:.t,nlotlernis1!,cznąipostmodernisr.,\cznc1
;, i Opinie" 190, nr 1-2, s. 12-36.
,,oblent estey,ki telewizji, tłum. F. Chmie-
|:o\l,e tllediLl, pod red, K. Wilkoszewskiej,
:,ic,i.1; _lbnonten .,Star Trek", |w:l Między
i.:tlrttr:e, pod red.A. Kisielewskiej, Rabid,
serializowanie sherlocka Holmesa
.-*iecie detektywowi-konsultantowi" cykl utworów. W 1886 roku
::pisał - dla miłego grosza - dziełko o wdzięczny tytule Stttdium
,,, s:kąrłacie (A Study in Scarlets), w którym po razpierwszy pojawił
_-:ę Sherlock Holmes, ekscentryczny wiktoriański dżentelmen zajmu-
--i_c1, się amatorsko tropieniem przestępców przy pomocy wymyślonej
:rzez siebie metody, którą nazw ał,,sztukądedukcj i". Wydawcy nie
rrrapili się z publikacją powieści, ukazała się dopiero w grudniu
_ S87 roku w piśmie,,Beeton's Christmas Annual". Autor dostał za
:ią 25 funtów6.W 1890 roku opublikował Znak czterech (The Sign of
:lur), d*gą powieśćo Holmesie. Nie cieszyły się one szczególną
:opularnością.
Doyle zacz$ pisać już na studiach medycznych - publikował swe
_:\\,ory w różnych czasopismach, ale nie było to zbyt dochodowe.
Praktykował jako lekarz okulista w Plymouth i Southsea, zatabiał
]amię, pacjenci średnio go zajmowali, a ambicja artystyczna - jego
:ziadek i stryjowie byli rysownikami - pchała ku działaniom twór-
;4,m. W l881 roku zamięszkałwLondynie, od 1885 byłżonaĘ,musiał
,lrzymać zonę i dwoje dzieci, Pisanie do populamego
,,The Strand
\fagazine" wydało mu się dobrym sposobem na zarobek. Miesięcznik
:en wydawał od 1891 roku George Newnes, który w 1881 wymyślił
l i r - B it s (dosł.,,cyckowe kawałki", mniej dosłownie :,,naj smaczniej sze
i§ki ") i nowąformułę czasopismazawierĄącego przedruki -jak gło-
;ił podtytuł -,,ze wszystkich interesujących książek, periodyków i ga-
zet całego świata", co przyniosło mu fortunę. ,,The Strand" także było
:ismem masowym, ale bardziej ambitnym (co wyrażało się już w jego
:azwie: Strand była jednąz wielkich arterii Londynu7), ilustrowanym
_ zap ełnianym op owiadani ami i powi e ściami pi sanym l pr zęz znany ch
:utorów, m.in. H.G. Wellesa, R. Kiplinga, A. Christie, E. Wallace'a.
Doyle zaoferował Herberlowi Greenbonghowi Smithowi, redak-
l,,lf owi miesięcznika, cykl krótkich opowiadań połączonych postacią
_:łórł,nego bohatera, którego - rzec by można - znałjużdobrze, bo
:tlśrvięciłmu dwie powieści. Siedział w swym lekarskim gabine-
Ponieważ polscy tłumacze nadawali utworom Doyle'a różne tytuły, podaję także
lch rversje oryginalne.
\. Conan Doyle, Wspomnienia i prz.r-gody, brak th;macza, Małopolska Oficyna
i|r,dawnicza, Kraków, brak daty wydania, s. 70.
Redakcja mieściłasię przy Burleigh Street niedaleko arterii Thę Strand.
15
Seriale z róznych stron

cie przy Devonshire Place ż, a ponieważ pacjenci nie przychodzili, :]:]-li\: nekrolog lr, ..Times
mógł spokojnie pisać. W lipcu i891 roku w,,The Strand" ukazało się _ .,:,.:rtval". rozpacz jak po zg
pierwsze opowiadanie o Holmesie pt. Skandal w Bohemii (A Scandal :,,. 1rsry z protestami do au
in Bohemia). Kolejne drukowane były co miesiąc i przyjmowane l,;,.."". a natł-et ataki na u
z rosnącym entlzjazmem przez czytelników, Ułożyłysię w dwa - j:j i zamachnąrrsn sie rr
cykle opublikowane w tomach: Przygody Sherlocka Holmesa (The ] .ń tl\,arz. strapając czap}
Adventures of Sherlock Holmes , I89ż - 1 2 opowieśc 1) i Wspomnienia
, , =-.,.inała Arthura..."lr.
Sherlocka Holmesa (The Memoirs of Sherlock Holmes,I894-Iż opo- \1imo szczerej niechęci D
wieści w USA, 11 w Wielkiej Brytanii;8. KaZde znichmiało osobną : - Łrohatera, ..rłl,sokie. kus
intrygę przedstawioną w zw artej, błyskotliwej formie, intryguj ącą :: S.]1-]l rrl,znał - c4,,niĘ,nie
zagadkę i jej nader logiczne rozvviązanie. w każdym też pojawiał się :.,.-licu skłoniĘ pisarza do
Sherlock Holmes wTaz zę slvym nieodłącmym przyjacielem, dr, Joh- : ;],I,]\,a rv 1903 roku rr-opo
nem Watsonem. Od sierpnia 1901 roku do kwietnia 1902 ,,The Strand" . . ;lrlr|, House) i potem pokr
wydrukowało w piętnastu odcinkach Psa Baskerville'ów, ko|ejną -
. ,, ;1it\-bl"ł to juz jednak inn
powieśćo detektywie, po ktorącryielnicy ustawiali się w kolejkach - .iie slviadkami w ceiu zd,
pod siedzibą czasopisma. :.:lia przestępstwa, jeŚli u
Literackie zseńalizowanie Holmesa dało jego twórcyto, do czego _ :::rr dziwym draniem. jakb

dązył, czyli zabezpieczenie finansowe - jak sam twierdził: ,,wszelka '. Ogółem Doyle pośu-ięc
troska o b5,t materialny wkrótc e znikła"g. Zrodziłonatomiast zrndzenię : :icieli Kanonem: 4 porvieś
i deprymujące przeświadczęnię o grożącym mu niebezpieczeństwie ,
SJtoscombe (The Advetlt
,,nierozerwalnego z,łviązku z dziełem literackim należącym do niż- , .. ..Liberty" w marcu. ą ,
szego gatunku"l0. Doyle wstydził się swych kryminalnych opowiadań - :okrr.
-
o Holmesie, bo chciał być przede wszystkim autorem poważnych _,,r orząc postać Sherlocka
powieści historycznych w stylu Waltera Scotta, Micah Clarke (1888), - :_,, m rłykładowcy ze szkc
The Wite Company (1890), Przygody btygadiera Gerarda (1896). _,J\11\ kryminalnej, dr. J
Dlatego w 1893 roku postanowił przetwac proces serializowania , _,cznvmi nałogami. z je1

przy god detektlłva i zakończyc seryjnośćpoświęconych mu utworów, . :-ółólv"1'. Pisaz przvz

czyli przydać stworzonej jń serii zakończenie. Nader spektakular- -.-sia C. Dupina, ekscent:
nie uśmierciłwięc Holmesa w opowiadantl Ostątnia zagadka (The .,:te zamknięty w zacl,erl
Final Problem), strącając go w ptzepaśc szwajcarskiego wodospadu
Reichenbach wraz z jego największym wrogiem prof. Moriartym, _;. s. 9f.
,,Napoleonem zbrodni arzy". Reakcj a cz5,telnikó w pr zeszła do le gendy
:-. ... elekffoniczna.

8 Wszystkie dane o publikacji poszczególnych

częściKanonu za: C, Redrnond, : an Doyle, Wspomnienia i pll

Sherlock Holmes Handbook, Dttndurn Press, Toronto 2009, s. 12 37. . tsell. Modelfor Sherlock h
n
A, Conan Doyle, Wspomnienia i przygody, dz. clł., s. 89.
l0 -.rll Doyle. Wsponttiellia i1
Tamże, s. 92.

16

onie\\,aż pacjenci nie przychodzili,
) 1 rok-uw ,,The Strand" ukazało się
: pI. Skałldal w Bohemii (A Scandal
e bi ł:, co miesiąc i przyjmowane
czrlelników, Ułożyłysię w dwa
)l,:1,god1, Sherlocka
Holmesa (The
392 - 12 opowieści)i Wspomnienia
o f' S h erl ock Hol m es,I89 4-I2 opo-
tanii)E. Każde znichmiało osobną
. błr,skotliwej formie, intrygującą
iazanie, w każdym też pojawiał się
ieodłącznym przyj acielem, dr. Joh-
,oku
do kwietnia 1902 ,,The Strand"
kaclr Psa Baskerville'ów, kolejną
rrelnicy ustawiali się w kolejkach
Lmesa dało jego twórcy to, do czego
o\\,e - jak sam twierdził: ,,wszelka
kła"9, zr odziło natomiast mldzenię
grożącym mu niebezpieczeństwie
ł:m iiterackim należącym do niż-
ię srłych kryminalnych opowiadań
e rvszystkim autorem poważnych
litera Scotta, Micah Clarke (1888),
godl br,-gadiera Gerarda (1896),
ł przerwać proces serializowania
rjnośćpoświęconych mu utworóq
. zakończenie. Nader spektakular-
olł-iadaniu Ostatnia zagadka (The
zepaśc szwajcarskiego wodospadu
iszvm wrogiem prof. Moriarlym,
ja cntelnikow przeszłado legendy
olnr cłr częściKanon l za: C. Redmond,
':ess. Toronto 2009, s. 12-37.
.ir. dz. crt.. s. 89.
Serializow-anie Sherlocka Holmesa
,:erarury: nekrolog w ,,Timesie" z nagłówkiem: ,,Śmierć sławnego
:: l ekty"wa ! ", r ozpacz jak po zgoni e prawdziwego człowieka, noszenie
:,łob1,, listy z protestami do autora zaczynające się od słów,,Ty bestio
'-'ka.. ."", d nawęt ataki na ulicy: ,,Ty bydlaku! - krzyknęła starsza
!_.oieta i zamachnąwszy się wjego stronę torebką zcałej siĘ uderzy-
: qo w twarz, strącając czapkę |,,.], Zablł go pan! [...] odchodząc,
::zeklinała Arthura, . . "l
2,
Mimo szczerej niechęci Doyle'a żyłvionej do stworzonęgo przez
._:oie bohatera, ,,wysokie, kuszące cęny za dalsze epizody Holmesa"
- _,.rk sam wyznał - czyniĘ niemożliwym definity\^me rozstanie z nim
,,i
końcu skłoniłypisarza do podjęcia dalszej serializacji: wskrzesił
:::ekrywa w 1903 roku w opowiadaniu PusĘ dom (The Adventure of
,:::
EntpĘ House) i potem pokomie dopisyłvał dalsze epizody. Według
:_:rvców był to już jednak inny Sherlock: ,,Bezwzględny, zimny,ma-
:_ruluje świadkamiw celu zdobycia informacji, kłamie, a nawet satn
:"..pełnia przestępstwa, jeślivważa, ze to posłuży sprawie [...], staje
;. ę prawdziwym draniem, j akby stracił wiarę w wymiar sprawiedliwo-
.:."'J. Ogółem Doyle poświęciłHolmesowi 60 fabuł, zwanychprzez
i _elbicieli Kanonem: 4 powieści i 56 opowiadań. Ostatnie znich, Staty
;,,,,_lr Shoscombe (The Adventure of Shoscombe Old Place), ukazało
i_= lr- .,Liberty" w malcu, a w ,,The Strand Magazine" w kwietniu
_ n]r roku.
Tworząc postać Sherlocka Holmesa, Doyle wzorował go na swym
, .\\,nym
wykładowcy ze szkoły medycznej w Edynburgu, pionierze
:,edlcyny kryminalnej, dr. Josephie Bellu - ,,z jego orlątwarzą
-iiracznymi nałogami, z jego bajecznym zmysłem wydobywania
,zczegółów"'a. Pisarz przyznał się takzels do inspiracji postacią
,rJsusta C, Dupina, ekscentrycznego (całe dnie wylegiwał się na
!_::]apie zan-rknięty w zaciemnionym pokoju, bo nie znosił dzien-
i;nlze. s. 92.
'C. \Ioore, Sherlockista, tfum, M. Lavergne, Prószyński i S-ka, Warszawa 2011,
.l ersj a elektroniczna.
. arrrże.
- ]., Conan Doyle, Wspomnienia i przygody, dz. cyt., s. 69, Patrz także: E.M. Liebow,
,l, Joe Bell. Modelfor Sherlock Holmes, Bowling Green University Popular Press
n S:.
l.. Conan Doyl,e, Wspontnienia i prz"v"godv,, dz. cl., s. 69.
1,7
Seriale z różnych stron

nego światła)bohatera opowiadań Edgara Allana Poe (1809-49), i ane'a Zabójcza chmurcł ()
-
i inspektora Lecoqa (prowadził bardzo aktywne życie, uprawiał s trze (ż0I3); Dom .j eńr abłl

boks i szermierkę), bohatera cyklu powieściowego ńmile'a Gaboriau :Jorowitza; Pan Holmes (20
(1832-73), Obaj detektywi stosowali w swych śledztwach,,myślenie warto również odnotorvi
analtIyczne", czyli logiczne łączenie pozornie oderwanych od siebie 1:r, był wielkim wielbiciel.
faktów w spójnącałość,wyjaśniającąmotyłvyzbrodni i prowadzącą c37 opublikował serię porł,i,
do wykrycia jej sprawcy16. -),-i1,1.'u o detektyłvie Prodc
Gdy Doyle zaczynał pisać o Holmesie, serializowanie boha- e.'uo kuzynie Topshy, któr1

terów literatury populamej było już w pełni usankcjonowane: Poe .póine przygody. Nakręcił
stworzył o Dupinie trzy opowiadania - pierwsze, Zabójstwo przy l.,. czl1€] Złotąfortecę (Sonct
Rue Morgue, w 1841 roku; Gaboriau zaścałą serię o Lecoqu od ' .,|ttłtOth, 1978).
1869. Byli także inni, np. detektyw Nick Carter (1886), pogTomca
Indian i bizonów Buffalo Bill (1869), włamyrvacz dżentelmenArthur l )rli profil - ilustracje
J. Raffles (1898)1?.
, Studittm w szkarłacie, pier
W Polsce tłumaczenia opowiadań o Holmesie zaczęĘ pojawiać się _ llnesowi, detektlłva przec
od 1907 roku i było ich więcej niż Doyle napisał, tworzyli je bowiem .,:,r całej historii. Właśniez
anonimowi autorzy wyrę czaj ący,,opi eszałego" Doyle' a, zaspokaj aj ący -._j,]mowane od pani Huds
nienasyconą ciekawośćczytelników i robiący przy tym świetny inte- .:ścisię tam obecnie muze
res''. Ten rodzaj serializacji uprawiany jest z wielkim powodzeniem ,.
: i, Jest rok 1882, Sherior
do dzisiaj. I1ośćtomów o przygodach Holmesa dopisanych do Kanonu \\-zrostu miał ponad n
pojawiła się na całym świeciew ilości trudnej do zltczenia'n. Tylko .szlilvie chudy, że przez
w ostatnich latach wydano po polsku: (Jczennicę pasiecznika, czyli .} tęż bardzo przenikliur
o oddzielenitt królowej (2001) Laurie R. King; Studiumw szmaragdzie : } Jgelował cechę stałej
Neila Gaimana (w: tegoż, Rzeczy ulotne,2006); Dobranoc, panie Hol- . ; jego podbródek, wl,stl
mes (2010) i Dzień dobry, Irene (20II) Caroleen N. Douglas; Sherlock : ::lninację tego człowiel
-

,: :]ćllt€fiI i róŻnymi chem

H o l m e s. B i o gr afi a ni e aut o l1l z ow a n a Nicka Renni sona (2 0 1 0) ; S herl o c -
kista (ż0l l) Grahama Moore'a; cykl Młody Sherlock Holmes Andrew . ...tnośćdotyku.. .20
j, irinych swych oporr,
16
R. Ziemkiewicz, Skąd się lvzią! Sherlock Holnles i jego czapka,http://wpolityce.pll - -. określające charakter;
kulhJril246420-ziemkiewicz-skad-sie-wzial-sherlock-holmes-i-jego-czapkałylko- ,., rrr sokie czoło. cieml
u-nas, dostęp: lipiec 2015.
'' Twórca postaci Raffiesa, Ernest William Hornung, był szwagrem Doyle'a i dedy-
, ; ,.sta. głos wysoki i ost
kował mu zbiór swych opowiadań The Amatettr Cracksman wydany w 1899 roku: . 3go zachowanie - jad
,,To A.C.D. - this form of flattery". _,_ l napady gwałtowneg,
Za,. T, Zabski, Posłowie, [w:] A. Conan Doyle, Przygody detekty^tła Sherlocka
|8
.. .Lrniejętności- świet
Holmesa, wielu tłumaczy, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 199 1 ,
s.265.
'o C. Rędmond wymienia tylko częśclicznych powieści,opowiadań, sztuk teatralnych, :n Dovle, Studium w s:ka
pastiszów i parodii. Por: Tenże, Sherlock Holntes Handbook, dz. cyĄ., s. 2t0-221. : --,

18

lri Ed_eara Allana Poe (1809-49),
bardzo aktywne życie, uprawiał
porr ieściowego ńmile'a Gaboriau
ali rr srł_wch śledztwach,,myślenie
rie pozornie oderwanych od siebię
a,cą motyl^y zbrodni i prowadzącą
, Holmesie, serializowanie boha-
uż lr-pełni usankcjonotł,ane: Poe
lania - pierwsze, Zabójstluo przy
rriau zaścałą serię o Lecoqu od
rr Nick Carter (1886), pogromca
9 ). rr,łamyw acz dżęntelmen Arthur
ań o Holmesie zaczęĘ pojawiać się
Dol1e napisał, tworzylije bowiem
rieszałe_qo" Doyle'a, zaspokajający
ii i robiapy przy tym świetny inte-
ian1, jest z wielkim powodzeniem
:h Holmesa dopisanych do Kanonu
lrścitrudnej do zliczenia'n. Tylko
sku: L'c:ennicę pasiecznika, czyli
:e R. King; Studiumw szmaragclzie
onle.2006); Dobranoc, panie Hol-
1 1 ) Caroleen N, Douglas Sherlock
\icka Rennisona (2010); Sherloc-
.1 .\Iłoń,Sherlock Holmes Andręw
It o ! nt e s i j e go cz apka,http://wpolityce,p1/
:l a]- sherlock-holmes-i-j ego-czapka-tylko-
Hulmun9. blł szwagrem Doyle'a i dedy-
,1iLlr.ltt, Cracksman wydany w 1899 roku:
: Do1 le. Prłgody detektyuv,a Sherlocka
,,rr Inlienia Ossolińskich,
Wrocław 1991,
:h porr iesci. opor,viadań, sztuk teatralnych,
,Ę'łłiresHcutdbook, dz. c5Ą,., s.210-221.
Serializowanie Sherlocka Holmesa
;:_.'3 - Zabójcza chmura (2011), Czenvona pijcnłka (20Iż), Lodol,ve
;:=< l2013); Dom jedwabny (ż0II) i MoriarĘ (2015) Anthony'ego
Pan Holmes (2015) Mitcha Cullina.
-:n.]\\,itza;
\\'ano również odnotować, że wybitny rezyser bengalski, Satyajit
i ..". b11 wielkim wielbicielem Sherlocka Holmesa. W latach 1969-
;! - opublikował serię powieści kryminalnych w styluArthrrra conan
],:jtre'a o detektywie Prodoshu Chandrze Mitrze, zwanym Feludą
--:Lr kuzynie Topshy, który
- wzorem dr. Watsona - relacjonuje ich
;.loLne przygody. Nakręcił też o nich dwa urocze filmy detektywi-
j].c-znei Złotąfortecę (Sonar Kella, I914) i Boga słonia (Joy Baba
: : ,':tłlath, 1978).
Orli profil - ilustracje
-iy'
srudium w szkarłacie, pierwszej powieści poświęconej shęrlockowi
:l..imesowi, detektywa przedstawia czlelnikom dr John Watson, nar-
:::trr całej historii. Właśniezdecydował się dzielić znimmieszkanie,
_.*rajmowane od pani Hudson, przy Baker Street ż2IB w Londynie
nieścisię tam obecnie muzeum poświęcone pamięci sławnego detek-
ł.,\ a). Jest rok 1882, Sherlock ma - zapamtętajmy to! - ż8lat.
Wzrostu miał ponad metr osiemdziesiąt, a był przy tym tak
.:raszliwie chudy, że przez to sprawiał wrazenie duzo wyzszego.
\Iiał też batdzo przenikliwy wzrok [.,.], a jego chudy, zaŁ,łzywiony
:_trs su$eTował cechę stałej gotowości do działania i zdecydowanie.
Takze jego podbródek, wystający, kwadratowego ksźałtu,podkreślał
;eterminację tego człowieka. Ręce miał niezmiennie poplamione
:ramentem i różnymi chemikaliami, a przy tym posiadał nienłykłą
oelikatność dotyku.,,20
W innych swych opowieściach dr Watson dodaje jeszcze inne
uri,agi określającecharakterystyczne cechy wyglądu Holmesa - czame
-*łosy, wysokie czoło, ciemne iWzaczastę brwi, szare oczy, orli nos,
petne usta, głos wysoki i ostry wyczulone zmysĘ wielką siłę w pal-
cach;jego zachowanie - jadł rzadko i nieregulamie, pózno wstawał,
:rriewał napady gwałtownego pobudzenia otaz okresy bezruchu i mil-
czenia;umiejętności - świetnie biegał i p§vał, był doskonaĘm szer-
'' A. Conan Doyle, Sfudium łl szkarłacie,tłum, E. Łozińska-Małkiewicz, Algo, Toruń
20Iż, s.22.
l9
Seriale z różnych stron

mierzem i bokserem, trenował japońskąsżukę wa|ki baritslt;wiedzę Dziśwszyscy znającl

- znń historie rożnych zbrodni, medycynę kryminalną przestępczy -.. zmatyczną postać geni
światLondynu, rodzaje szyfrów, rasy psów, odmiany tatuaży, perfum, :go detektywa, choć niek
popiofu tloniowego, gazęt i maszyn do pisania, za to nie więdział, żę lecznie z lektury powie
Zięmia obraca się dookoła Słońca;zamiłowania- grałna skrzypcach, opowiadań Doyle'a. l
kontemplowałobrazy w galerii przy Bond Street, studiował buddyzm ,:rializacji przygód Sh,
,cka Holmesa włączyĘ
cejloński (hinayana), garncarstwo i produkcję miodu pszczelego; na-
łogi - palił fajkę, zażywałopium i kokainę, był mizoginem - nie lubił :,lrr,iem także sztuki ptzt
kobiet i nigdy się nie ożenił. ,.arvieniowe, w których r
Swój wygląd zewnętrzny Sherock Holmes zawdzięcza rysowni- __:alność,a więc również,
kowi Sidneyowi Pagetowi (1860-1908), który od 1891 roku ilustrował razich ekscentrycmy sĘ
jego przygody drukowane w ,,The Strand Magazinę" - narysował ogó-
łem 356 obrazków. Uczynił z niego mężczyznępięćdziesięcioletniego Z fajkąna scenie teatral
i nadał mu rysy swego brata Waltera - po- ?ostać literacka, która ry-s
ciągłąTwarz o ostrych rysach i orlim nosie. . zl-bko pr zy cirynęła uwa!

Wszystkie pożniejsze wizerunki Hol- -,

mesa, w tym takżetylarze aktorów grających
go w teatrze, kinie i telewizji, nieodmiennie
replikowały ten Pagetowski wzorzec. Ry-
sownik ubrał detektywa, wiktoriańskiego
dżentelmena, w surdut, elegancki luźny
iste - obiec}"wałapewn},
., przygodach detektynva i
-, sunkach, chciała gotakż
:0. siedzące go przy komil
:edukcją. Swietnie rozufi
:rvie sztuki teatralne,. The ,

płaszcz typu ulster (bez pelerynki) ibłyszczący cylinder. Kiedy Hol- 1927). Ale to Amerykan
mes wyjeżdza na wieśw opowiadaniu Tajemnica doliny Boscombe r zował detektlłva
(The Boscombe Valley }vĘstery) i na wyścigi końskie do Dartmoor :la scenie. Napisał
w SrebrnymPłomieniu (Silver Blaze), rysownik przyodział go w sto- .ztukę Sherlock
sowny do tych okoliczności strój ówczesnego spofismena: szeroki, lolmes i wystąpił
długi niemal do kostek płaszcz z kapturem i w myśliwski deerstalker ,r niej w roli ty-
(dosłownie: tropiciel jelenia) - kraciasty kapelutek z dwoma daszkami, :Lrłowej; premie-
z przodtl i z tyłu, oraz nausznikami :a odbyła się 23
podnoszonymi do góry i wiązanymi :.azdziernika 1899
na kokardkę na czubku głowy. :oku w Buffalo, po-
Holmesa rysowało potem wielu .ern grał jąw różnych mra
aĘstów. Naj lepszym amerykańskim _ecia, po raz ostatni 19 m
ilustratorem książek o angielskim Gillettepokarywał się na s
detektywie był Frederic Dorr Steele
(I87 3-1944), który ze specj alnąma- \\'fllmie William Gillette zas
estriąrysował jego orli profil. A. Berthelot.
 serializowanie sherlocka Holmesa

rońską saukę walki baritsu; wiedzę _ ., !__, !.\ znającha-

nledl cr nę kryminalną przestępczy
asr psói,r,, odmiany tatuaży, perfum, :"_ , :":..-.-.t,:. choc nieko-
ł n do pisania, zato niewiędział, żę , ., : : ;_liUI1 POWieŚCi
,
_:

: zamiłor,vania - grał na skrzypcach, : -,:: Dol le'a. Do

n Bond Street, studiował buddyzm _
] -
_:-_. :Iz\-gód Sher-
l i produkcję miodu pszczelego; na- _ . _, :,:sa u,łapzyĘ się
i kokainę, był mizoginem
- nie lubił ,: :*. .:..ze sauki przed-
,"_ :- _,.l,3. \\- których wi-
_

:rock Holmes zawdzięcza rysowni- * - : ]:. . ,ł-ięc również wygląd zewnętrzny detektpva i dr. Watsona
1 908 ). który od 1891 roku ilustrował - :., :i,scentryczny styl bycia nabraĘ specjalnego znaczenia.
Strand Magazine" -narysował ogó-
o me,żczy znę pięćdziesięcioletniego - '.r'1ke na scenie teatralnej
mu n,sy swego brata Waltera - po- : .-_ .:eracka, która zyskałatak wielką sławę jak Sherlock Holmes,
ł arz o ostrych rysach i orlim nosie. , ] l . ]Izr ciągnęła uwagę antreprenerów teatralnych, bo - co oczy-
z} stkie poźniejsze wizerunki Hol- , ::]: - :,bieclrvałapewny zysk. Publicmość, która dotąd tylko cątała
n m także twarzę aktorów grających :-_ ;.ll3ch detektywa i oglądała jego charakterystycmąsylwetkę na
,trze. kinie i telewizji, nieodmiennie - : -: .":c,h. chciała go takze zobaczyć na scenie - zywego, prawdziwe-
vał\ ten Pagetowski wzorzec. Ry- _ , : .Jąt,e_qo przy kominku w szlafroku, pykającego fajkę i zajętego
rrbrał detektywa, wiktoriańskiego _:: 3_. Swietnie rozumiał to sam Doyle, który napisał o Holmesie
-lena. w, surdut, elegancki luźny -...j
_; smtki teatralne: The Speckled Band (1910) i The Crolun Dirlm.ond
i i b[ szczący cylinder. Kiedy Hol- _'- r _Ąle
:_-,. l le tn Williem Gillette
Ar-neł,wkenin William
to Amerykanin, r1 RR5-1 9?7\ spopula-
Gilletfe (1885-1937), qnnntrla_
d,aniu Tajemnica doliny Boscombe
-:-.,,ał detektywa rew§§ :.GJW
na lil,ścigikońskie do Dartmoor -. .;enie. Napisał
1--c). n,sownikprzyodział go w sto- l_"_rQ Sherlock
órr czesnego sportsmena: szeroki, .ż7ir5 i wystąpił
apturem i w myśliwski deerstalker " :iej w roli ty-
:iasn kapelutęk z dwoma daszkami, _1r1\\,ej; premie-
: przodu i z tyłu, oraz nausznikami -. się 23
t'ldb__vła
lodnoszonymi do góry i wiązanymi :,zdziernika 1899
La kokardkę na czubku głoury. : _ _..u rv Buffalo, po-
Holnresa rysowało potem więlu grał jąw róznych miastach, także
wAnglit,przeztrzy dziesięcio-
=:l]
ry stó§,. Najlepszym amerykańskim :cia. po raz ostatni 19 marca 1932 roku w Princeton, New Jerseyrl.
lustratorem książek o angielskim jiliette pokazywał się na scenie ubrany w tweedowy gamitrrr w pepitkę
,etektls ie był Frederic Dorr Steele
1 S
-3- 1 9:ł-1), który ze specjalnąma-
\\' filmie William Gillette zagrał Holmesa tylko raz - ,Sherlock Holmes ( 1916), reż.
stria. n sorvał jego orli profil. Ą. Berthelot.

21
 St,l,i;llt, r, l'rlżltvt,ll slt'rltt sct,i;rl izrlrvlrllic sltcllllclilr l lrlltttes:l

o krótkiej lllarynźlrcc, w llicoclzowllym clccrstalkcrzc na głowie i , Ę- |'t, rrt:;zyllt, |ittircgo tlazwisktl.icst znallc, lryl Viggtl Larscn, w l908
ką to on przydał detektywowi zakrzywioną
Ąkę z tykwy kalabasza, l,,l.rr lvt,ir.:lił się w lloltnesa w dr"rńskinr filmie Sherlock Holmes i Li-
Sidney Paget bowiem rysował go zawłzę z fajkąprostą2z. Orli l .|,tlt,.1lrllcltt grali go nr.in. Eille Norwood (1921), John Barrymore
profil, deerstalker i zakzywiona fajka na zawsze zwtązaĘ się z Hol- t l ') '.'), ('livc Brook (l9ż9), Arthur Wontner (l931), Peter Cushing
mesem, zostŃy uwiecznione nawęt na jego po- 1 ||)'lt)), ('hristopher Lee (196ż), Radovan Lukavsky (1972), Peter

mnikach (w Londynie, Edynburgu, Meiringen, { rlrl|r ( l97li), ChristopherPlummer (I979),Michael Caine (i988), Jean
Moskwie) i na kultowej kamei. ]\ l.rllrlr.,| Mclntesinos (1992), Fan Ai Li (1994), Joaquim de Almeida

W latach poźniejszych wmawiano czasem {l

,)t)()
). l}cll Syder (2009).
sztukę Gilletta, m.in. w 7914 roka wystawił Aliltlrctn, który ustanowił kanoniczrry filmowy lvygląd Holmesa,
ją Royal Shakespeare Company z Johnem 1,1l lilrsil ltathbonę (1892-1967). Zagrał on tę rolę w 14 filmach ki-
Woodem w roli tytułowej, w 1977 wstąpił ltrltr yg|1 w latach 1939-1946. Pierwszy, Przygody Sherlocka Holmesa
w niej Frank Langella. O sławnym detektywie t l') ł()), nakręcony przez Alfreda L. Werkera dla 20th Century Fox,
naprsano ]eszczę IJ{|\\iillll Ila podstawie sztuki Williama Gillette'a. Dr. WatsonazagtŃ
kilka innych sźuk teatralnych ptezen- |,] ll,.t,l l}ruce i już na stałe związał się z tą rolą. Rathbone wykreował

towanych w Anglii, USA i Kanadzie, 1lr

r,;llti, lrllgielskiego dżentelmena w średnim wieku o pięknej, pociągłej

a takżę balęt The Great D etectiv e (I9 53, l\\;llzy, wydatnym nosie i przenikliwym spojrzeniu, który ma niena-
muzyka: Richard Arnell, choreografia: l,,lllllL: llliltliery doskonaĘ brytyjski akcent i nieco złośliwepoczucie
Margaret Dale) oraz dwa musicale: Ba- l lru. Ustanowił także klasyczny holmeso\Mski kostium: wiktoriań-
t t l t t l r

ker Street (I965,mlzyka i słowa: Marian ,,l..

l l l y t, ł, ne s s c ap e, czyli płaszcz z tw eędu w szkocką kratę sięgaj ący
t

Gęudeff i Raymond Jessel), który miał 311 spektakli na Broadwayu, ,,,r l.rllltt1o i ozdobiony pelerynką deerstalker i fajka zkalabasza. Jako

i Sherlock HolmesLeslie Bricusse'a (1988), grany w Londyrie niesteĘ lll;).t.lryzna elegancki częściejjednak nosił surdut, cylinder i laskę.
Ęko ptzez dwa tygodnie23. l{athbone również
1,,,1lttl aryzował sław-
,,

,,W deerstalkerze- w kinie ll;1 1ltltem kwestię wy-

,Na ekranie kinowym Sherlock Holmes pojawił się po raz pierwszy ;', rrviadaną przez Hol-
w 1900 roku w S3-sekundowej komediowej scencę Sherlock Holmes lll(,liil do dr. Watsona:
zbity z tropu (Sherlock Holmes Bofft"Ą'o. Alan Barnes podaje, że do ,l,.lcmentary, my dear
20 1 1 roku wystąpił w 85 filmach25, w których zagrŃo go 3 7 aktorów26. Wlrtson!" Fraza ta nie
1ltliltwia się w Kanonie
rv opowiadanjl Gar-
" A. Drmcan, Eliminate the Impossible. An examination of the world of Sherlock
l, t,s, (The Crooked Man)
Holmes on page and screen, MX Publishing 2008, s. 10.
t

l lrlltnes mówi tylko ,,Elementary" - jest apokryfem st\ń/orzonym przez

" C. Redrnon d, Sherlock Holmes Handbook, dz. clt., s.22I-228.
" Mozna go obejrzeć na YouTube: https://www.youtube.com/watch?v:KmffCrlgY-c, |'.l), Wodehouse'a w jego powieści Psmith, Journalist (1915)2?.
25
dostęp: lipiec 201 5. Przypominam, że gdy Holmes i dr Watson spotkali się po raz
Intemetowa baza IMDb odnotowuje 200 tl.tułów filmów o Holmesie, kinowych
crwszy w powieściStttdium w szkarłacie (padły wtedy wiekopomne
t i
i telewizyjnych, nakręconych dotąd na całym świecie, dostęp: lipiec 2015.
;

'u A. Barnes, Sherock Holmes on Screen. The Complete Film and TV Histor1l,Titan
Books, London 201 1.

ż2 23
 Scl,iirlc z l,rjżlll,elt slt,łltr
słowa Holmesa: ,,Był pan w AĘanistanie, jak widzę",uwiecznione na
tablicy wiszącej na ścianie laboratorium chemicznego w londyńskim
szpitalu św.Bartłomieja, gdzie to nastąpiło), byli ludźmi miodymi:
Sherlock miałż8lat,a John 30. W tradycji kinowej stali się natomiast
na wiele dziesiątków latmężczyznami w sile wieku.
produkcje filmowe były mniej 1rń
bardziej wiemymi adaptacjami
Kanonu Doyle'a, ale tworzyły także oryginalne opowieścidopisujące
detekt}ryvowi rożne przygody, np.: z lat szkolnyń
- Młody śherlock
Holmes (l981), z czasów drugiej wojny światoweji walki z nazista-
mi - Sherlock Holmes i tajna broń (l94ż), dotyczące wyjaśnienia
zbrodni Kuby Rozpruwaaza_ Mordershuo na zlecenie (197ó;,śledaw
prowadzonych w rożnych częściachświata sherlock Holmes w
- wa-
24
l(,l l;I l I./( )\\,lll I i(, Sllt,t,lr lt,k ll l lr tl ll tt,slt
\ llłll)|ltl,( l942). ..,Ntlłv_|,nt ,hlrkt ( l976). ...(,'urucus (l()92), w Rio
,|, 1,1llcitrl ().\'ttłtgó dc Bukar Street (200l), w Madrycie - Holmes
,\ ILl|.\()|l_ Mudricl Dav,s (ż012). Pojawiały się takżeliczne komedie
r l,,1 ,1t:;/c tltlwołujape się do klasycznych narracji literacko-kinowych,
lll 1l1 .z;11,1, ic:lt subwersywne wersje, ośmieszającewiktoriańskie wyglą-
,ll r z;lt,ltttwania bohaterów, np. Prywatne zycie Sherlocka Holmesa
t 1,1/()). ltlędny detekĘw (I97l), Przygody najsplytniejszego z braci
l l,, l t,,s, ti ll, (1 91 5), S iedmioprocentowy roztwór (197 6), Sir Arthur
l l t
I tlIltll! l\1.1:le b Sherlock Holmes (2009).
Nlr ;ltlczątku XXI wieku pojawiĘ się dwa filmy, Sherlock Holmes
| '(l()()) i Sherlock Holmes: Gra cieni (2011), wyrezyserowaneprzez
r ,rrr;r l{itchiego, w których rolę Holmesa zagtał Robert Downey Jr.,
.r, ll Wttsona
- Jude Law. Holmes jest w nich dużymchłopcem z wy-
|,l"l|\,llI kompleksem Piotrusia Pana i nieugruntowaną tożsamością
I l ltyr,zllil ciągnie go do Irene Adler (Rachel McAdams) , a|e jeszcze
(
.rlrllt,i tltl dr. Watsona, młodego i urodziwego, którego małżeństwo de-
i, l, l l, w próbuj e uniemożliwić wszelkimi sposobami. Jawny bromanc e
t l ,l r:;l,l,wiązek dwu mężczyzn, ale bęz kontaktów seksualnych) boha-
i
l l
-
l { ) nobliwych wiktoriańskich dżentelmenów2S, wprowadził
w" clotąd
l1,1l l_vl) męskiej przyjażni do kultury populamej. wfilmach Ritchiego
l1,1ltllcs więcej
Il rt,l,,lt po llli -
,, rt, i walczy
rr:r ;lięści,niż
,l,,tlttl<uje, sie-
,l.,;1c przy ko-
llrlllliLl w salo-
tlllrtl 11& Baker
temat seksualności Holmesa, jego stosunku do kobiet i dr. Watsona patrz m.rn.:
N ll
t', Redmond, In Bed v,ith Sherlock Holmes, Sexttal Elements in Arthur Conan
l)o.vleśStories of The Great Detective, Simon and Pierre, Toronto 1984, W po-
rvicściachapokryficznych łączono go czasem z jakąśkobietą np. Larrrie R. King
tv serii rozpoczętej Uczennicąpasiecznika, czyli o oddzielenitt królolvej (tłlm.
l. I]iedrori, Zysk i S-a, Pozrrari 2001), opisyłvano także jego romans z dr. Watsonem,
ll1l. T.D. McKinney, T. Wylis, Kissing Sherlock Holmes (Amber Quill Press Book,
)() 1 1), a w komediach filmowych pokpiwano z ich przyjażni,lp. Prywatne życie
,l h erl ocka Holmes a (l97 0, reż. B. Wilder).
25
 Scl,illlc z lr'lżllvt,lt sll.rlll
Strcet ipykiźtc z l.ljki, Nic ntlsi dccrstllkcrit,
źlle nlelol-rik, stosuje
dziwacnle przebrania, kultywLlje nader
ekscentryczne zwyczaje, gdy
nie ścigazbrodniarzy,nudzi się iozpaczliwie,
tygodniami nie wychodzi
wtedY z zaciemnionego pokoju,
wystrzeliwuje z pistolefu na ścianie
litery RV (Regina Victoria) i tyt aniĄ
epo"rciwą pani ą Hudson.
W filmie Mr Holmes
(20 1 5), adaptacj i powieści
Mitcha cullina, sherlock
Holmes jest jeszcze kimś
innym. Ian McKellan za-
gtał 93-letniego detekty-
wa, hodującego pszczo-
ły na głębokiej prowincji
w hrabstwie Sussex, po-
przy jaźniącegosięzcztemastoletnim.r,:r"J:J:i:Ę:Ł:-fi
Pelvną SPraWę z ptzesz.ło.ścii próbującego uwolnie [::.;
swe prawdziwe
życie spod ciężaruflkcji literacii.;
.t*o."o nej przezdr. Watsona (np.
zawsze wolał cygaru od fajki).
Kinowa serializacja ptzygód Sherlocka
Holmesa zapewniała to
Samo, co spektakle teatralne, i
to w jeszcze większym uop"i,,
producentom i frajdę*widzom. - zysk
Filrny, realizowane głó;ri; ; Anglii
i USA - ale także w.Danii, Nl"mc"óón,
Czechosłowacji, Wenezueli,
Chinach, Brazylii, Hiszpanii oferowały
-
wartoŚci: Pomysłowe adaptacje Kanonq
wiele innyct ooauito*y"t
nowe, apokryficznę scena_
riusze, wykorzystanie Holmesa
w działańach propagandowych (filmy
z Basilem Rathbonem kręcone w czasie
drugiej wojny światowej
w USA), bardziej lub. mniej atrakcyjne
kreacje-ańo..*i", JęJ zmie-
rzęnia się z legendą literacką i *"".sni";.
zymi realizacjami kinowy-
m| zauwńalną rywalizację twórców,
nJstawienie na przewrotną grę
z oczękiwaniami widzów, dostarczani"
im przyjemności.
Z laptopem i telefonem komórkowym
w telewizji
Telewizyjne serializowanie Sherlocka -
Holmesa ,aJręło się w USA
w 1937 roku w widowisku o trzech panach
Garrideb )reali)owanym
przez NBC (National Broadcasting
Company) z Louisem Hectorem
w roli detekĘwa.
26
st,l,i:tl iztlrvltllic sltc1,1rlelklt l ltlltltcsil
t ltl llrt 1lięcclzicsiątych XX wicktr przrjlnowa-
clatLric się sttlprliowc
rrr, l ltrllltcsll pr7,cz te lewizję, w tej dekadzie zrealizowano o nim dwa
l i l l t |. l rr lwc i pięc telewi zyjny ch,w latach sześćdziesiątych dokładnie
tl i
l,,|, :;illllrl kinowych dwa, telewizyjnych pięć, w siedemdziesią-
tych - kinowych siedem, telewizyjnych dziesięć,
w osiemdziesiątych - kinowych sześć,telewizyj nych
1 - piętnaście, Należy dodać. że większośćprodukcji
telewizyjnych miała charakter cykliczny, serialowy,
składała się z dużej liczby epizodów. Ponvalało to
przez dłnższyczas oferować widzom raz w Ęgodniu
kolejną opowieśćo Holm esie, przyzwy czajało ich do
,trl,,tlivlttlych konwencji i aktorów grających główne role, wyrabiało
tt,rtr yli tlglądania i wiernośćstacji.
W kolejnych latach rożne telewizje brlyjskie z upodobaniem
l,,,rlrztlwały kolejne seriale o przygodach Sherlocka Holmesa, grali go
r l r l l, A lttn Wheatley ( 1 95 1
r
), Douglas Wilmer (I964-65),Peter Cushing
1 |t){lli). .Iohn Cleesę (I973), Jason Gray Stanford (I999*ż00I), Jona-
tlr,rlr l'rice (2007), ale najsławniejszy był Jeremy Brett (1933-1995),
1,1rlr.y wziął udział w 40 odcinkach Przygód Sherlocka Holmesa na-
l.rt,,t rll)}ch w sześciuseriach (1984-94) przez Granada Television.
', rr t, l tly aktor dram aty czny, rozsławiony rolami szekspirowskimi,
r
1,1,,;rltlie dopracował postać detektywa, jego ikoniczny wygląd, dzi-
\\;l(,./,llc reakcje i miny. Brett był zafascynowany Holmesem,uważał,
. ,, t lctck ryv chorował na cyklofrenię, na którą on sam cierpiał , przydń
lltrl więc wiele zachowań Ępowych dla tej choroby.
Scriale o Holme-
,r,, liręcone były tak-
.,t, pl,,I,az inne telewi-
,.;t,, tn.in. niemiecką
l|()6]-1968) z Eri-
, lrcIłl Schellowem
rr glównej roli, wło-
,kl1 (l968) z Nando
ł )1,1zs1ą,rosyjską(1979-1986) z Wasilijem Liwanowęm (w 2006 roku
zlt rolę Holmesa zagranąw ośmiu filmach otrzymał Order Imperium
l t rytyj skiego wręczony mu przezkrólową Elżbietę II) i amerykańsko-
1ltllską (1980) z niemiło wychudzonym Geoffreyem Whiteheadęm.
21
|icrilllc z rtiżttyclt stl,łltl
Ten 24-odcinkowy serial pt. Sherlock
Holmes i doktor Watson, zrealizowany
w statycznej, niemal parateatralnej kon-
wencji29 i w aurze plotek o finansowych
nadużyciach, kręcony był w Warszawie.
Poltel (Centralna Wytwórnia Programów
i Filmów Telewizyj nych) zapewn 1ł udział
polskiego drugiego operatora Andrzej
Kostenki, dyrygenta Stanisława
a \\' llt, ztlstawili jednak ,,starą wesołą'Anglię ze Scotland Yardem
Syrewicza, pracowników technicznych oraz aktorów w rolach epizo-
dycznych. Ogółem do 2011 roku poświęconoHolmesowi 58 produk-
cji telewizyjnych (niektóre wieloodcinkowe),
w których zagrńo go 41 aktorów30.
25Lipca 2010 roku telewizja BBC (Bfitish
Broadcasting Corporation) rozpoczęła emisję
sęrialu zatytlłowanego Sherlock, co od razu
sugerowało reinterpretację Kanonu i postaci
detekĘwa. Oficj alnej premiery nie dostąpił pilot
pierwszego sezonu, udostępniony potem fanom
jako Unaired P ilot, vłyreĘsefowany przez CoĘ
Giedroyc, który został poprawnie ztealizowany, ale był wyraźnie ,,tan7"
- zarówno w sfęrze finansów wyłożonych najego produkcję, jak i po-
ziomurca|izacji. BBC uznało, że pomysł adaptacyjny Stevena Moffata
i Marka Gatissa jest wyjątkowy i nie może zostać zmamowany, Pilot
został więc nakręcony na nowo pIzez Paula McGuigana, a jego klasa
arty sty czna zmięniła s i ę radykalni e, Przeni e s iono S h e r l o c k a z kate go -
rii seriali przeciętnych do puli seriali reprezentującychtzw. telewizję
jakościowąwyznaczającą nowe standardy produkcji i odbioru. Ten
pierwszy odcinek zatytułowany Srudiumw różu oglądało siedem i pół
miliona widzów. Otwor zył on trzyodcinkowy pierwszy s ezon Sh e r l o c -
ka, do 2014 roku nakręcono j ęszcze dwa - razęm dziewięć odcinków.
,,Sherlock jest inny, triumfująco inny" - napisał z zachwrytem
Alan Bames". Moffat i Gatiss dokonali brawurowej adaptacji przygod,
'o Pierwszy odcinek można obejtzeć na YouTube: https://www,youtube.com/wat-
ch?v:is6OQXXlHSc, dostęp: lipiec 201 5.
'o Za,. A. Barnes, Sherock Holmes on Screen, dz. cyt.
" A. Bames, Sherock Holmes on Screen, dz. cy,t., s. 168,
28
St,l i:tl i ztllvlttl ir, Slrr.,1,1tlckll l
|, ]|l,|:*:]
',Ir,,rlłlt:lill lltlllllcsit, połrpzyli wątki z rćlzIlych dzieł Kanollu w nowe
, ,rlrl,;r,i ttitrracyjne'2, przerrieślije z epoki wiktoriańskiej do początku
r \ l rviclitt. ,,przetŁunaczyli" na współczesność33,rwiązaliz laptopem,
llllt,l l|clcl1,1. telefbnem komórkowym, taksówkami i zakazem palenia
|\ |( lllitl w nliejscach publicznych . Otrzepali zkurzu klasyczny Kanon
| ,r lr lt"il. zaproponowali jego nowe odcz}tanie, powiązali go zaktualną
,,l,t t,zll.itlwością i konfliktami politycznymi początku nowego wieku.
{l.ttrt,t,1;111 musi pomagać świr- jedyny na świeciekonsultant-detek-
ll rr )" tlziwacmym klubem dla dżentelmenów (ego uświęconąciszę
ll,,ltll(,lil się zakłócić dr Watson), Buckingham Palace (gdzie Holmes
\\ l1lill:zil odziany jeno w prześcieradło),gwardię królewską (wśród
l. tr tr t, j ztlstaje dokonane tajemnicze morderstwo) i regaliami Elżbiety II
t l, tr lr c trsiłuje ukraśćJim Moriarty). NawiązalitakZę wyrafinowanągrę
,, l l t, t,t ctowymi fanami serialu, opieraj ącą się na sugerowaniu różnych
I l t
rrr,,z l iwości interpretacjach i tworzeniu zagadek (sławne clifftrangery
, .,r ll tlratnatycznę zawięszenia akcji, kończące poszczególne sezony:
l}l(,|wszy - czy Sherlock strzeli do dynamitu i wysadzi w powietrze
,.lr,lllt,, .lohna i Jima MoriaĘ'ego?, drugi
- w jaki sposób Sherlock
;,,,1lt,lltilsfingowane samobójstwo, skacząc z dachu szpitala św.Bar-
l l,lr ticia?, trzęci
- czy Moriarty zmartwychwstanię i czy istnieje trzeci
l,r;r1 lltllmes?).
MtlfTat i Gatiss zmienili teżklasyczne wyglądy głównych boha-
lt,l()w. Przęde wszystkim odmłodzili ich - Sherlock (Benedict Cum-
l,,,lllltlclr), John (Martin Freeman) i Jim (Andrew Scott) to nie, jak
rr;ll,;tzywał uświęcony dotąd obyczaj, trzej starsi panowie, ale pełni
,
l t, lwego wigoru trzy dziestolatkowie.
i t
l lolmes jest genialny. młody i urodziwy, mówi zmysłowym bary-
l1)l l(,lll, przejawia objawy syndromuAspefgera, który powoduje, że ma
l. x )ty z nadmiarem szczerości,nawiązyłvaniem kontakt ów z |udżmi,
l ( }
l
twierdzi, że np. w odcinkrr Wielka gra wykorzystali z Gatissem motywy
N,lttl'lat
opowiadań Doyle'a. Por. J. Lewis, Benedict Cumberbatch, Biografia, lfum.
,, .1|i
N4. |;aber, Wydawnictwo Replika, ZaWzewo 2014, s. 153,
" |', Wlodek, Londyńska mgła nigdy nie opada. Mariaż tradycji i tuspółczesności
l l,,,\ h e r l o c ku ",
|w :] Władcy t o rr ent óv:. Wo kó ł an gażuj ąc e go m o d e l tt t el ew izj i, p od
lctl M. Major, J. Bucknall-Hołyńskiej, Wydawnictwo Uniwersletu Gdańskiego,
_]()l,ł, s. 3 1-40,
29
 criirlc z ttlzll,ycll slrtltt
st,r iitl izrlrvltltit sllcrlrlclill l lrlllllcsit

odczuwan i e m i r ozp oznawaniem IlIi Il()|\()iilctl ztllysltrwytll napięcicllr, ciąglc si1

emocji własnych i cudzych. Był l lzLlwiltr i tl rom an ty czny zwi,ązek (,,Ludzie
lt l t, l
1 I

narkomanem, stymuluje się pla-
strami antynikotynowymi (,,To
problem na trzy plastry''), prze-
prowadza ryzykowne ekspery-
li.l l)(,Wl|() będą gadaĆ"),czemu doktor stanowczo
zaśdetektyw nigdy nie komentuje. Wresz-
..(,(,/_y.
lll
t l!, l(}llll się zerli, a Sherlock pozostaje samotny i,
L,l 1, ztlaj e, ze złamanym sercem. Ten bro manc e,
.r t

menty anatomiczne i chemicz-

1

,,\\ illly w skrócie ,johnlock", włączyłserial do ka-

ne, gdy nie ma do rozwiązania t, 1, r rt i i r/rlsł (opowieści o miłościdv,u mężczyzn)
spraw kryminalnych, nudzi się r ,,i:.liltl wielką sławę szczególnie wśród fanek,
rozpaczliwie, a Medy miota się 1.1l}l(, |)iszil i umieszczają w internecie specjalne
po mieszkaniu w jedwabnym ,,
l, t, l t lit łl fictions3a.
szlafroku, niebieskim lub czer- Zrlakomita dramaturgia serialu, bĘskotliwe dialogi (np. Moriarty:
wonym, i strzela do ścianyz pi- lt,,;lcś po stronie aniołów", Sherlock: ,,Może po ich stronie, ale na
stoletu. Mawia o sobie, że jest jednym z nich"), efektowny motyw muzyczny i świetny
Ilt,\v|l() riie
,,wysokofunkcyjnym socj opatą'. ,, uczyniĘ z niego w serializowaniu przygód Sherlocka Holmesa
l\!ll t,q
Shęrlock wygląda jak ele- t(,\\ ()lt|cyjne przedsięwzięcie. Opisują go na bieżąco badacze kultury
gancki dandys - ma ciemne loki,
|,ll|llllllrnej w uczonych dysertacjach35 i kochająwidzowie wielu kra-
nosi fiolętowe koszule marki 1,,tt,"', l<tórzy nieustannie dyskuĘą o nim na internetowych forach
Dolce&Gabbana, mocno do- ,,;,,llccznościowych i umięszczają w sieci tysiące różnojęzycznych
pasowane garnitury o wąskich ns (8697 na j ednej stronie https ://www.fanfi ction.net/#,
l, l t t l i t, l i o
Ęlko :

lipiec 2015), czyli powieścii opowiadań osnutych wokół losów

odyves,asainllaurenta,świetnię,*'łXXT;*:i;ffi?"*?#g
, |r l1;|ę1,1;

l r, l, t l owego Sherlocka37, or ganizlją r ożne performans e (http ://www.

r l
firmy Belstaff (model Milford, za bagitelła
- - tl s druntow; i ctrarat- r, r, r lt mes.com/news/20 I 4-05 - I2lflashmob-ensures-sherlock-vibe-is-
l i
tery sty cznie wiązany niebieski szal. Ni e pali
i

faj ki, d e e r s t al k e rwkłada ,,

t, v i l - al ive-in-russia), tworzą komiksy, maluj ą obr azy (www. devian-
przypadkiem - ukryć twarz ptzed piparazzi, gdy zyskuje sławę
r

by
t

t,rlt conr/) i monĘąwłasne filmiki zmateriaŁa serialowego (wszystko

w wyniku blogerskich poczynańJohna i odtąd
- śń;ń
mystiwsłl ,lt, tllrcjrzenia w sieci).
kapelutek o dwu daszkach staje się jego przekleństwem,-ale
Lurur"^ ,\herlock stał się idealnym dziełem reprezenĘącym kulturę kon-
znakiem fimowym.
rr cl,gcncji, ,,gdzie przecinają się drogi starych i nowych mediów, gdzie
sherlock ma nieokreślonątożsamośćerotyczną
twier dzi, że
dz.iew czy ny i chłopcy to,,nie j ego rej on' i żęzostai,
Boślubionypracy''.
Nie wiadomo, czy jest hetero-, homo-, czy możew ' - Mazurkiewicz, Erotyzttjące fanki i eroĘzowani mężczyźni - analiza fenomenu
,Ą
ogóle aseksualny.
Nie ulega pięknej Irene Adler (Lara Pulver;, dominie :l,t.slt.fanfictior, niepublikowana praca magisterska, Instytut SztukAudiowizual-
l pejczem, która rlvch UJ, 2015,
chce znim namiętnie ,,zjeśćkolację", choć
,,Ta Kobieta'' z peńoscią ,\'ltłt,lock Holmesfor the 2lst Century. Essays on New Adaptatlołrs, pod red. L. Por-
stanowi dla niego wyzwanie (,,Inteligencjajest tcr, McFarland & Company, Jefferson and London 2I2, s.3547.
seksy"); cyn'icznie, ale
bezre|acji erotycznych, uwodzi Janńe (Yasmine
el.u,'i, by znaleźć " \'ltt,rlock and Transmedia Fandom. Essays on the BBC Series, pod red. L.E. Stein,
do występnego Charlesa Augusiusa Magnussena l.,. llusse, McFarland & Company, Jefferson, London 2012.
.do.r'up (iars tvtit<- '
|'tllccaln polski fanfik autorstwa Toroj (E. Białołęckiej, znanej pisarklfantasy),
kelsen). Z Johnem Watsonęm łączy Sherl ocka-ptzyjaźń
)ab|nrwiona rv ww.fanfi ction.net/u/5 84806/toroj, dostęp: lipiec 20 1 5.

30
3l
 eriale s różnych stron
lierio l i1,owrrnic shcrlocka l lolmesit

zderzająsięmedia fanowskie i korporacyj ne, gdzięwładza producenta lrv kultywować pamięc o Holmesie. Fani zwiedzająmueum na Baker
mediów i władza konsumenta mediów wchodzą w nieprzewidywalne iilrcet 22lB, chodzątrasami wycieczkowymi po śladach detektywa,
interakcj e"38.wydatlrie wspiera ronvijającąsię kulturi uczestnictwa, gt,rltlladzą kolekcje,,holme-
w której konsument staje się corazbatdziej widocmy i ma coraz więk- tiiłlllów"o wspierają przemysł
szy wpływ na ksńŃt produkowan ego dzieŁa. lr u rr
ątkarsk i, zapełniĄątysiące
i
po trzech nakręconych już sezonach 1

Moftat i Gatiss postanowili el rtln intemetowych, przeprowa-

rnlcić wyzwarrie ha dycji i przygotowali specj alny wiktoriański odcinek tl r,u i ą wspólną akcj ę odkupienia
serialu - jego premiera ma być gwiazdkowym prezentem dla fanów i rttlręstaurowania Undershaw,
w Boże Narodzenie 2015 roku. Na razie znanesązdjęcia przedstawia- il,t szczonego domu Arthrrra Co-
t i

jące bohaterów wklasyczrrych kostiumach i trailer39,

kt óre jużrozpalają
ciekawośćmiłośników Sherlocka na caĘm świecie.
W 2012 roku amerykańska telewizja CBS
(Columbia Broadcasting System) wyemitowała
pierwszy sezon (nakręcono ich dotąd trzy,72
odcinki) nowego serialu holmesowskiego pod
znamiennyn tytułem Elementary. Jego kreator,
Robert Doherty, zapewne zachęcony sukcesem
brytyjskiego Sherlocka, nie Ęlko zaproponował
uwspółcześnienieakcji, ale ptzeniósł ją do Nowe-
go Jorku, z Holmesa (Jonny Lee Miller) uczynił
nieprąlstosowanego zyciowo byłego narkomana wych odzącego znało-
gu, a z Johna śliczrrąChinkę Joan (Lucy Liu). Serial ma pewien
wdzięk
i oddanych wielbicieli, ale nie reprezentuj e za|etprodukcji telewizji
j akościowej i poza wymienion ymi już
ekstrawaganckimi pomysłami
adaptacyjnymi nie oferuje żadnych dodatkowych atrakcji.
lllttl Doyle'a, w którym napisał
l':łu Baskerville'ów (The Hound of the Baskełvilles i Powrót Sherlocka
ł łł!mesa(The Return of Sherlock Holmes)a| .
|Vllsterium logiki - w pałacu umysłu
/lVti.iają lata, akult Sherlocka Holmesa trwa, a nawet rośnie w siłę za
rpruwą ciągle wmawianego Kanonu i zyskujących wielkąpopulamość
rtiżnych odmian jego serializacji. Staje się okresowo, gdy pojawia się
lt{)wa, wyjątkowo atrakcyjna forma upowszechnienia, jak np. serial
llllC SherlocŁ sherlockomanią. Co nieustannie przyciąga kolej-
tlych, tak liczrych odbiorców do osoby ekscenĘczlego deteklywa li
,i.}'i"łl] .
w dwudaszkowym kapelutku? Sergiusz Antonow daje na to pytanie & ;,nf
jctlnomaczną odpowiedz: ,,Pociągają [ich] nie ryzykowne wyprawy
l lłllmesa, lecz odwaga jego myśli.[...] Przygody intelektu ludzkiego,
,|ego wzloty i upadki, poszukiwania i olśnienia, misterium logiki..."a2.
I," n b ref,stworzony przez kulturę populamąmit o człowieku walcząc5łn

serializowan ie przy gódsherlocka Holmesa obejmuje takze poezję, ł,c złemza pomocą swej inteligencji. }
piosenki, powieści pomograficzne, książki dla dzieci, gry kompute-
rowe, komiksy, bardziej i mniej poważne publikacje nulógo teńata..
Dzińająkluby miłośnikówdetektywa, z The Baker stróeilrregulars ltibliografia
(1934) i The Sherlock Holmęs Society of London (1951) na czele, AIttonow Sergiusz, Arthur Conan Doyle: Przygody Sherlocką Holmesa, tŁum.
których członkowie nakładaj ą wiktoriańskię kostiumy i spotykaj się, J. Faryno, [w:] tegoż, W pierwszej osobie,Warszawa l976.
ą
l}arnes AIan, Sherock Holmes on Screen. The Complete Film and TV History,
H. Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, tłm. London 201l.
'*
M. Bematowicz, M. Filiciak, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, War-
szawa 2007 , s. 9.
39
MoŻra je ob ejrzeĆ:htĘ:l/www.thegumdian.com/tv-and-radi o/20l5/jul/l0lsherlock- ''|
Pusty dom Sherlocka. opr. Sherlockology, pod red. S. Emecz, tłum. K. Kogut,
victorian-era-christmas-special-watch-the-trailer, dostęp: lipiec 2015. K. Jabłońska, REA-S J, Konstancin J ezioma ż0 1 3 .
a0
Por. C. Redmond, Sherloik Holmes Handbook, dz. cfi., s.252ł56. '" S. Antonow, Arthur Conan Doyle..., dz. csĄ. s.215.

32
JJ
 Scriltlr,: z l,tlżtl.ycll strtltl
st,l,illl ittlrvltllic sllclltlckit l lrllltlcslt

C'olrirn l)oylc Arthur, Słtttlittnt y, ,łzktlrltlt,ic, thrln. lall tlt rtl:l !'y
li. 1-oziliska-MaI kiewicz.
Torlrri 20l2.
Doyle Arthur, Wspomnienia i przygody,Kraków l992.
9o1T
Cwikięl Agnieszka. Mięclzy narracją a-seiializacią: ., rr;l Stltcll(lwlrtt
fenomen ,,Star Trek'',
[w:l Między polvtórzeniem a innowacją. Seryinoić w kultutrze, pod red. .llrl lllt,lr l ltlllncs serialised
A. Kisielewskiej, Kraków 2004, s.263-273.
DuncanAlistair, Eliminate the Impossible. An examinątion of the world
of Sher- lll 1,,,1,, rrllrrrc llraking series of original works has consolidated-they bęcomę
lock Holmes on page andscreen,]\D( Publishing 2008,
Eco umberto, Innow acj a i powtórzenie : pomiędzy ll!, l,, i,ll||lll)gs ol-series, the furthęr collection of its representations created by
mźdernistyczną i pos tmoder- llil||1, Iltil,i lrtlllltrrs with thę help of various media which continue narration,
nisĘcznąestetyką,tłum. T. Rutkowska,
,,Przekazy i Oprnie''iól 0,nr 7-2, change the time and place of the action and the convention
, ł ll | ! t | | r,lllt1,1tcters,
s.1216.
,,l i,lr ltllrrlg Making series of Sherlock Holmes was started by its authoą Sir
Jenkins Herlry, kultura konwergencji. zderzenie srarych
i nowych mediów,tłum. \tllrllt (',lllltll Doyle, by writing about Holmes 4 novęls, 56 shoń stories and 2
M. Bernatowicz, M. Filiciak, Warszawa 2007 .
Lewis Justin, Benedict Cumberbątch. Biografia, tfum. 1,1 r , llt, cr-catcd so called Canon. The process was continuęd by other authors,
M. Faber, Zakrzewo Ili l|||ll,tlctlicatedtothedetectivenumęrousliteraryworksinpoetryandprose,
2014.
Liebow Ely M., Dx Joe Bell- Moctelfor Sherlock Holmes,Bowling trr, l r t, l lt t1, 1ltlrnographic stories, stories for children, art, theatrical, film, TV, radio,
versity Popular Press 1982.
Green Uni- llllt lll(,| ,lim.fictions, musicals, ballet, songs, performances, comic-books and
1,1 rl
,\llirlrportantpartinestablishingSherlockHolmescultplayalsomuseums,
Mazurkiewicz Alicja, Erotyzującefanki i eroryzowani mężczyźni
m e nu s l as h fa n
- analizaJbno- , rll1lłttlt,s, clr_rbs of fans and souvenir gadgets. Making sęries about Sherlock
fi c t-i1n,,niepublikowan a pr aa a magisteiska, Instytut sźuk l l,,Ilrlr,,;' lltlventures fits into contemporary culturę of convergence combining old
Audiowizualnych UJ, 2015.
ll1,I llL,\v lllcdia, corporate and fansite, where the consumer becomes more and
Moorę Graham, Sherlockista,tłum. M. Lavergne, Prószyński
i S-ka, Warszawa rlr,,l ,, r i..;tlllc and has bigger impact on the shape of new works.
20ll.
PusQ dom Sherlocka, opr. Sherlockology, pod ręd.
S. Emecz,tfum. K. Kogut,
K. Jabłońska, Konstancin Jęzioma 2013,
Redmond Christopher, In Bed with Sherlock Holmes.
Sexual Elements in Arthur
Conan Doyleś Stories of The Great Detective,Toronto
1984.
Rędmond Christopher, Sherlock Holmes Handbook
Toronto 2009.
Sherlock and Transmedia Fandom. Essays on the
BBC Series, ed. L.E. Stein,
K. Busse, Jęfferson, London 2012.
Sherlock Holmesfor the 2Ist Centuly. Essays on New
Adaptations,ed. L. Porteą
Jefferson-London 212.
Trinks Jurgen, Seryjnośc jako podstawowy problem
esteĘki telewizji, tŁum.
F. Chmielowski, [w:] Piękno w sieci, Estetyka , ,o-n
meclia,pod red.
K. Wilkoszewskiej, Kraków1 999.
włodęk patrycja, Londyńska mgła nigcty nie opada. Mąriąż
tradycji i współcze-
snościw " Sherlocku " , [w:l |Ęłaclcy torreitów. Wokół
angałłjącegomoclelu
telewizji, red. M. Major, J. Bucknall-Hołyńska, ZOtł, "
s.:l-łÓ.
Ztęmkięwicz Rafał, ,Słąrl s ię wziął Sherlock Holmes jego
i czapka, http://wpoli-
tyce.pl/kulfura/246420-zięmkiewicz-skad-sie-wzial-sherlock-holmes-i-jego-
. czapka-Ęlko-u-nas, dostęp: lipiec 2015.
Zabski Tadeusz, Posłowie, [w:] Arthur Conan Doyle,
Przygody detekwa Sher-
locką Holmesa, wielu tŁumaczy, Wrocław 1991.

34
35