‫دانشگاه قم‬

‫دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی‬

‫پایان نامۀ دوره کارشناسی ارشد‬

‫رشتۀ زبان و ادبیات فارسی‬

‫عنوان‪:‬‬

‫بازتاب اوضاع اجتماعی در شعر معاصر افغانستان‬

‫(با تاکید بر شاعران منتخب از ‪ 0631‬تا کنون)‬

‫استاد راهنما‪:‬‬

‫دکتر محمود مهرآوران‬

‫نگارنده‪:‬‬

‫محمدنجف قسیمی‬

‫تابستان ‪0631‬‬
 ‫تقدیم به‪:‬‬

‫پدر و مادر عزیزم‪ ،‬برادران ارجمند و خواهر نازنینم‪ ،‬شاعران‪ ،‬نویسندگان‪ ،‬اساتید فرهیختۀ دانشگاه قم و‬

‫به ملت بزرگ و نجیب افغانستان‪.‬‬

 ‫تشکر و قدردانی‬

‫اینک که این پایاننامه به حول و قوۀ الهی به پایان رسیده است‪ ،‬سپاسگزار از لطف و عنایت خداوند‬

‫هستم که در این مسیر همواره نگاه پر از مهرش را بدرقۀ راهم قرار داد‪ ،‬بیشک اگر لطف و عنایت خداوند‬

‫شامل حالم نمیشد نمیتوانستم این پایاننامه را به فرجام برسانم‪ .‬همینطور سپاسگزار خداوند بزرگ و الیزال‬

‫هستم که این پایاننامه را زمینهای قرار داد تا از محضر استادان عرصۀ علم و ادب در وادی معرفت‪ ،‬استفاده‬

‫نمایم و از تجربیات و اندوختههای علمیِ شان کسب فیض کنم‪.‬‬

‫از اینرو از استاد عزیز و مهربان جناب دکتر محمود مهرآوران که در عرصۀ راهنمایی و هدایتم در این‬

‫مسیر بودند و قدمبهقدم مرا همراهی کردند تا بدین مرحله رسیدم‪ ،‬از صمیم قلب تشکر مینمایم‪.‬‬

‫در پایان قدردانی میکنم از پدر و مادر عزیزم‪ ،‬برادران و خواهر گرامیام که در طول دورۀ تحصیل‪ ،‬با‬

‫پشتیبانی بیشائبه و دلسوزانۀشان موجب دلگرمیِ من شدند‪.‬‬

 ‫چکیده‬

‫از دهۀ‪ 05‬خورشیدی تا اکنون‪ ،‬در کشور افغانستان تحوالت سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی فراوانی روی‬

‫داده است‪ .‬ظهور قشون سرخ شوروی به افغانستان و به وجود آمدن حکومتهای دستنشاندۀ آنان‪ ،‬ناامنی‪،‬‬

‫فساد اداری‪ ،‬تغییر قانون اساسی‪ ،‬تبعیضهای زبانی‪ ،‬نژادی و قومی‪ ،‬ظلم و ستم به مردم‪ ،‬کشتار و به زندان‪-‬‬

‫افکندن دانشمندان و روشنفکران‪ ،‬ظهور گروههای تروریستی و تکفیری طالب و داعش‪ ،‬انتحار و انفجار‪ ،‬مهاجرت‬

‫های ناخواسته و اجباری به کشورهای آسیایی و اروپایی از جمله مواردی است که در ‪ 05‬سال اخیر دامنگیر‬

‫افغانستان شده است‪ .‬این اوضاعِ ناگوارِ سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی در اشعار شاعران این زمان‪ ،‬تاثیر زیادی‬

‫گذاشته و به شکلهای گوناگون بازتاب یافته است‪.‬‬

‫این پایاننامه با عنوان «بازتاب اوضاع اجتماعی در شعر معاصر افغانستان» چگونگی انعکاس تحوالت‬

‫گوناگون اجتماعی را بررسی و تحلیل کرده است؛ از اینرو بخشی از موضوعات سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی‬

‫افغانستان را در اشعار بیست و هشت شاعر برگزیده که شهرت و آثار بیشتری داشتهاند‪ ،‬باز نموده و نوع نگرش‬

‫و برداشت آنان را مورد بررسی قرار دادیم و نشان دادیم که شاعران و نویسندگان چگونه نقش خود را در قبال‬

‫وطن خویش اداء نموده و چگونه به بیان مسائل پرداختهاند‪ .‬طبعاً وقتی اوضاع عمومی یک کشور‪ ،‬متأثر از جنگ‬

‫و ناامنی‪ ،‬انتحار و انفجار‪ ،‬قتل و کشتار‪ ،‬فساد‪ ،‬تبعیض‪ ،‬ظلم‪ ،‬انحصارگرایی‪ ،‬مهاجرتهای ناخواسته‪ ،‬فقر و ‪...‬‬

‫باشد‪ ،‬مضامین شعری آن کشور نیز متأثر از این ویژگیها خواهد بود‪.‬‬

‫از بررسی‪ ،‬تحلیل و مقایسه درونمایههای سیاسی‪ ،‬اجتماعی و انتقادی شاعران برگزیده‪ ،‬این نتیجه‬

‫بهدست آمد که اصلیترین موضوع مشترک در اشعار شعرای معاصر افغانستان‪ ،‬بیان مسائل سیاسی و اجتماعی‬

‫است و یکنوع حس مشترک در بین افکار و اندیشههای آنان وجود دارد؛ که طرز بیان‪ ،‬میزان پرداخت و سبک‬

‫شعرای معاصر در موضوعات سیاسی و اجتماعی متفاوت؛ اما در یک جهت میباشد‪.‬‬

‫واژگان کلیدی‪ :‬افغانستان‪ ،‬شعر معاصر‪ ،‬اوضاع سیاسی و اجتماعی‪ ،‬اوضاع فرهنگی‪.‬‬

‫أ‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫مقدمه‪1..........................................................................................................................................................................‬‬

‫بیان مسئله و پرسشهای تحقیق ‪1.............................................................................................................‬‬

‫فرضیهها ‪2.........................................................................................................................................................‬‬

‫ضرورت انجام تحقیق ‪0...................................................................................................................................‬‬

‫اهداف و کاربردهای تحقیق ‪0........................................................................................................................‬‬

‫سابقه و پیشینۀ تحقیق ‪0...............................................................................................................................‬‬

‫فصل اول ‪6...................................................................................................................................................................‬‬

‫کلیات‪6..........................................................................................................................................................................‬‬

‫جغرافیای سیاسی و طبیعی افغانستان ‪7.................................................................................................................‬‬

‫مرزهای افغانستان‪7..........................................................................................................................................‬‬

‫نامهای تاریخی افغانستان‪8.............................................................................................................................‬‬

‫بیرق افغانستان‪8...............................................................................................................................................‬‬

‫مساحت و نفوس افغانستان‪9...........................................................................................................................‬‬

‫زبانهای ملی افغانستان‪9................................................................................................................................‬‬

‫دین و مذهب در افغانستان‪15........................................................................................................................‬‬

‫تقسیمات اداری و کشوری‪11.........................................................................................................................‬‬

‫جغرافیای طبیعی افغانستان‪12..................................................................................................................................‬‬

‫ب‬
‫منابع آبی افغانستان‪11....................................................................................................................................‬‬

‫جنگلها و کوهها‪10..........................................................................................................................................‬‬

‫محصوالت کشاورزی‪10...................................................................................................................................‬‬

‫معادن افغانستان‪10..........................................................................................................................................‬‬

‫تاریخ سیاسی و اجتماعی افغانستان ‪16...................................................................................................................‬‬

‫حکومت حامد کرزی‪22..................................................................................................................................‬‬

‫حکومت وحدت ملی افغانستان‪21.................................................................................................................‬‬

‫فرهنگ و هنر در افغانستان ‪29.................................................................................................................................‬‬

‫موسیقی‪29........................................................................................................................................................‬‬

‫هنرهای تجسمی‪15.........................................................................................................................................‬‬

‫سینما و فلم‪15.................................................................................................................................................‬‬

‫رسانههای افغانستان‪11...................................................................................................................................‬‬

‫آداب‪ ،‬رسوم و عنعنات افغانستان‪12.............................................................................................................‬‬

‫پیشینۀ زبان فارسی دری در افغانستان ‪10.............................................................................................................‬‬

‫خاستگاه زبان پارسی دری‪10........................................................................................................................‬‬

‫پیشینه‪ ،‬رسمیت و رواج زبان پارسی دری در افغانستان‪17.......................................................................‬‬

‫ادبیات معاصر افغانستان‪02.........................................................................................................................................‬‬

‫شعر مقاومت در افغانستان‪07....................................................................................................................................‬‬

‫تعریف شعر پایداری‪07....................................................................................................................................‬‬

‫ویژگیهای شعر پایداری‪08............................................................................................................................‬‬

‫شعر مقاومت در داخل و خارج از کشور‪09...................................................................................................‬‬

‫الف ـ شعر مقاومت در پاکستان‪09..........................................................................................................‬‬

‫ب ـ شعر مقاومت در ایران‪06...................................................................................................................‬‬

‫ج‬
‫ج ـ شاعران مقاومت در درون نظام کمونیستی‪65................................................................................‬‬

‫قتل و زندانی نمودن شعرا و نویسندگان‪ ،‬توسط ارتش سرخ و حکومت دستنشاندۀ آنان‪72............‬‬

‫فصل دوم‪77.................................................................................................................................................................‬‬

‫زندگینامه شاعران برگزیده‪78...................................................................................................................................‬‬

‫ابراهیمی‪78........................................................................................................................................................‬‬

‫باختری‪79..........................................................................................................................................................‬‬

‫باور بامیک ‪85...................................................................................................................................................‬‬

‫بلخی ‪85.............................................................................................................................................................‬‬

‫پرتو نادری ‪81...................................................................................................................................................‬‬

‫تابش ‪81.............................................................................................................................................................‬‬

‫جواهری‪81.........................................................................................................................................................‬‬

‫حامد ‪80.............................................................................................................................................................‬‬

‫خراسانی ‪80.......................................................................................................................................................‬‬

‫خلیق‪68.............................................................................................................................................................‬‬

‫خلیلی ‪87...........................................................................................................................................................‬‬

‫راعون ‪88............................................................................................................................................................‬‬

‫رحیمی ‪89.........................................................................................................................................................‬‬

‫رفعت‪95.............................................................................................................................................................‬‬

‫روزبه حیدری ‪92..............................................................................................................................................‬‬

‫رهبین ‪91...........................................................................................................................................................‬‬

‫سعیدی ‪90........................................................................................................................................................‬‬

‫شبگیر پوالدیان ‪90..........................................................................................................................................‬‬

‫صراحت روشنی ‪90..........................................................................................................................................‬‬

‫د‬
‫عاصی ‪97............................................................................................................................................................‬‬

‫عصیان ‪98..........................................................................................................................................................‬‬

‫فانی‪98................................................................................................................................................................‬‬

‫فروغ ‪99..............................................................................................................................................................‬‬

‫قاسمی ‪155.......................................................................................................................................................‬‬

‫قدسی ‪155........................................................................................................................................................‬‬

‫کاظمی ‪151......................................................................................................................................................‬‬

‫مظفری ‪151......................................................................................................................................................‬‬

‫ناظمی‪150.........................................................................................................................................................‬‬

‫فصل سوم ‪156............................................................................................................................................................‬‬

‫بازتاب اوضاع سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی در شعر معاصر افغانستان ‪157.....................................................‬‬

‫اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی‪158...................................................................................................‬‬

‫تجاوز قشون سرخ شوروی و تاثیرات آن در شعر معاصر افغانستان ‪159.................................................‬‬

‫ظهور طالب و داعش و تاثیرات منفی آنها در جامعۀ افغانستان ‪111.............................................................‬‬

‫بازتاب گروههای تروریستی طالب و داعش در شعر معاصر افغانستان ‪110............................................‬‬

‫ظلم و استبداد و مبارزه علیه آن در شعر معاصر افغانستان‪106.........................................................................‬‬

‫معضالت و مشکالت جامعه و انتقاد از حکومت ‪108............................................................................................‬‬

‫معضالت و مشکالت جامعه و انتقاد از حکومت در شعر معاصر افغانستان ‪109.....................................‬‬

‫تنشها در بارۀ بعضی واژههای زبان فارسی دری‪171..............................................................................‬‬

‫صلح و امنیت در افغانستان ‪179...............................................................................................................................‬‬

‫صلح و آشتی در شعر معاصر افغانستان ‪185................................................................................................‬‬

‫مهاجرت مردم افغانستان در اثر جنگهای داخلی و ظهور طالبان‪187............................................................‬‬

‫مهاجرت در شعر معاصر افغانستان ‪187.......................................................................................................‬‬

‫ه‬
‫وطندوستی مردم افغانستان ‪215............................................................................................................................‬‬

‫وطندوستی در شعر معاصر افغانستان ‪211...............................................................................................‬‬

‫استقالل و آزادی افغانستان‪217................................................................................................................................‬‬

‫استقالل و آزادی در شعر معاصر افغانستان ‪218.........................................................................................‬‬

‫بهرسمیت شناختن مذهب جعفری و رشد سریع آیینهای مذهبی در افغانستان‪227.................................‬‬

‫محرم و عاشورا در شعر معاصر افغانستان ‪228.............................................................................................‬‬

‫نتیجهگیری ‪210...........................................................................................................................................................‬‬

‫منابع و مآخذ ‪201.........................................................................................................................................................‬‬

‫چکیدۀ انگلیسی‪206....................................................................................................................................................‬‬

‫عنوان انگلیسی‪207......................................................................................................................................................‬‬

‫و‬