Professional Documents
Culture Documents
Has-bağçede'Ayş U Tarab Kitap Incelemesi
Has-bağçede'Ayş U Tarab Kitap Incelemesi
2001003004
Kitap İncelemesi
Eser Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlarından 5. Baskı olarak 2021 yılınca çıkmıştır. Karton
kapaklı bir tasarım tercih edilmiştir ve 496 sayfadır. Dokuz bölümden oluşmaktadır. Bu
bölümler ise şu şekilde sıralanmaktadır.
Birinci bölüm Klasik Edebiyatın Menşei İranî Gelenek başlığı altında; Kadim İran
oluşmaktadır.
İkinci bölüm Selçuklu Dönemi başlığı altında; Anadolu Selçuklularında İranî Kültür
Geleneği, Toylar, Sultani Düğün ve Şenlikler, Selçuklu Döneminde Türkçe Edebiyat olmak
Üçüncü bölüm Beylikler Dönemi: Germiyanlı Şairler başlığı altında; Moğol İstilası, Uç
Germiyan Beyliği ve Kültürü, Zenginlik Kaynağı Bir Maden: Şap, Germiyanlı Musâhib
Şairler
ve Türkçe Klasik Şiir, Germiyanlı Şairlerin Üslubunu izleyenler: Türki-i Basit Şairleri olmak
Bayezid, Timur ve Bir Arap Musahib: İbn ‘Arabşah, Timur Semerkand’de: Toy ve İşret (Bu
bölüm kendi içerisinde Clavijo’nun Semerkand’de Düğün ve Toy Tasvirleri olmak üzere bir
alt
bölüme ayrılmaktadır.), Ulug Bey: Yasa ve Şeriatçılar, Hüseyin Baykara Dönemi (1469-
1506):
Cami ve Nevayi, Türkçe Oğuzname ve Oğuzculuk (Bu bölüm kendi içinde Düstûrnâme’de
Hasan, Cam-i Cem-Ayin’e (1481-82) Göre, Karamani Mehmed Paşa’ya (1480) Göre,
Aşıkpaşazâde’nin Birinci Babında II. Bayezid Dönemi Soykütüğü, Neşri (II. Bayezid
Dönemi)
Yezdî’de (1405) Oğuz Şeceresi, Şecereler Üzerine Özet, Rum-ili’nde Osmanlı Gaza Destanı:
Saltukname olmak üzere on alt bölüme ayrılmaktadır.), İdris-i Bitlisî: İşret Hakkında Kanun-î
Beşinci bölüm Osmanlı Şairlerinde İşret Meclisi başlığı altında; Revani (1475? -1524)
ve İşretnâme’si (Bu bölüm kendi içerisinde Revânî İşretnâmesinde Mevsimler olmak üzere bir
alt bölüme ayrılmaktadır.), Esnaftan Bir Şair: Zâtî (1471-1546) ve Hamileri (Bu bölüm kendi
içerisinde Zâtî’nin Şiirleri olmak üzere bir alt bölüme ayrılmaktadır.), Mustafa Âli (1541-
1600):
Âdâbı, Ziyafet Şarap, Sâkiler, Kaçınılacak Davranışlar, Keyif Veren Maddeler, Çalgılar,
Hakkında olmak üzere on bir alt bölüme ayrılmaktadır.) olmak üzere üç bölümden
oluşmaktadır.
Beyliklerinde İşret (Bu bölüm kendi içerisinde Saray: İşret Meclisleri Sâkînâmeler olmak
üzere
bir alt bölüme ayrılmaktadır.), İşret Meclislerinin Mekânları, İşret Meclisi Geleneğine Tepki,
Şarap Yasağı, Hükümdarın Emriyle Kitle Halinde “Tövbe” (Bu bölüm kendi içerisinde Sultan
Baburşâh olmak üzere bir alt bölüme ayrılmaktadır.) olmak üzere dört bölümden
oluşmaktadır.
Yedinci bölüm Lale Devri başlığı altında; Lale Devri (1718-1739) ve Nedim (Bu bölüm
kendi içerisinde Lale Devrini Ahmet Refikin Lale Devrinden İzleyelim olmak üzere bir alt
bölüme ayrılmaktadır.), Patrona Halil Ayaklanması Lale Devrinin Sonu, “Zorbalar” İdaresi,
Devlet ve Sanat, Şair Sultanlar (Bu bölüm kendi içerisinde II. Murad: Şair ve Şairlerin
Hamisi,
Fatih Sultan Mehmed (Avni) Divanında Meyhâne ve Mugbeçe olmak üzere iki alt bölüme
Sunma ve İşret Meclisleri Nedimler, Patron ve Klasik Şiirde Sanat Anlayışı, Şu’arâ
Tezkirelerinde Şair ve Patron (Bu bölüm kendi içerisinde Şehî, Latîfî, Âşık Çelebi, Kınalızâde
ve Şehzâde Bayezid, Fuzuli ve Musul Sancak Beyi Ahmed, Fuzuli Hakkında Tezkireciler,
Dokuzuncu bölüm 1503-1526 İn’am Defterine Göre Şairler ve Aldıkları Bağışlar başlığı
altında; Sultandan İn’am Alan Şairler, Hangi Vesilelerle Kimlere İn’am ve Sadaka Verilirdi,
Klasik Edebiyatın Menşei İranî Gelenek adlı birinci bölümde Kâbusnâme, Siyasetname,
Şehnamelerden bahsediyor ve bunların derinliklerine iniyor. Nedimlerin neden gerekli
olduğundan, nedimlerinden nerelerde konuşması gerektiğine, nedimlerin hangi özelliklere
sahip olması gerektiğine, nedimlerin neden padişahın mahrem arkadaşı olduğuna değinilir.
Elbette nedimler hakkında bu kadar olumlu cümleler yazılmış olsa da nedimlerin devlet
işlerine karışmaması gerektiklerini ve XVI. Ve XVII yüzyılda Osmanlı Devleti’nin çöküş
nedenleri üzerlerinde duran layihalar ile desteklemektedir. Buna örnek olarak Koçi Bey
risalesini örnek gösterilmiştir. Nedimlerin sadece gerektiği zaman kullanılması gerektiğini ve
hadlerini aşmamalarının önemli olduğunu belirtilmiştir.
Selçuklu dönemi adlı ikinci bölüm kitabın en kısa bölümlerinden birisidir. Ağırlıklı olarak
Selçuklu edebiyatına, kültürüne ve bu konudaki diğer müelliflerin görüşlerine ve Selçuklu
tesirinin Osmanlılardaki karşılığına yer verilir.
Moğol İstilası, Uç Türkmen Beyliklerin Kuruluşu adlı üçüncü bölümde Moğol istilasının
Anadolu Beylikleri ve Selçuklular üzerindeki siyasi ve edebi etkilerini, beyliklerin kendi
aralarında siyasi ve ekonomik çekişmelerine değinmiştir. Halil İnalcık tıpkı Osmanlı kuruluş
tartışmalarındaki kaynakların yetersizliği ile yakınan tarihçilere, kaynakların azlığı ile değil
nasıl okunacağına odaklanılmasının daha faydalı olacağını belirttiği gibi. Burada da Osmanlı
kaynaklarını güvenli bulmayıp, Sırp kaynaklarına yönelen bir tarihçinin, bunun bir hata
olduğunu Sırp kaynaklarının noksan ve olaydan uzun bir süre sonra yazıldığını ifade eder.
Bölümün ilerleyen kısımlarında Sultan Muradın vefatı üzerine yazılmış üç farklı kaynağın
mukayesesini yapar.
Osmanlı Dönemi: Timurlular ve Osmanlılar adlı dördüncü ve kitabın en uzun olan bölümünde
ise Yıldırım Bayezid ve Timur ilişkilerine ve mektuplarına, Timur’a gelen elçilerin gözlerine
ve o dönemlerde yazılmış nazım eser örnekleri vermiştir. Örneklerin verilmesi ve konuyla
bağdaşması güzel bir şekilde inşa edilmiştir eserde ancak, Halil İnalcık eserinde bu nazımların
sadece gönümüz alfabesine aktarmış, çevirisini eklememiştir bu bir tarihçi için normaldir
ancak gündelik okuyucuyu yoracak ve anlamasını zorlaştıracak bir şeydir ki kitabın nadir
eksikliklerinden biridir ve maalesef sık sık kitapta bulunmaktadır. Eserin devamında ise töre
ve şeriat kuralları çatışmasına da değinilmiştir. Halil İnalcık denilince ilk akla gelen konu olan
Osmanlı’nın soyu konusundaki görüşlerine bu bölümde yer vermiştir. Osmanlıların Kayı
boyundan gelme iddiasının da kaynağının Türkmen beyleri üzerinde otorite kurmaya
çalışmasıyla bağdaştırmıştır. Bu iddiaların çıkış noktası olarak ise “Tevarih-i Al-i Osman” ı
göstermiştir. Halil İnalcık bu soy iddialarının sadece bir Türkmen beyliği egemenliği çabası
olmadığını aynı zamanda ise Acem geleneğine karşı olarak Oğuz geleneği çatışmasının da
olduğunu belirtmiştir. Halil İnalcık bu bölümde Colin Imber’e, Paul Wittek’e, J Woods’a a da
yer vermiştir. Bölümün devamında ise farklı eserlerden farklı soy kütüklerine de yer
vermiştir. Halil İnalcık kendi zamanında ve günümüzde de etkileri süren milliyetçilik
akımından sıyrılarak gayet objektif bir şekilde Osmanlıların soyu konusunda iddialarını
belirtmiş ve diğer iddiaları aşağılamadan akademik bir dille eleştirmiş ve eksik oldukları
noktalara dikkat çekmiştir.
Osmanlı Şairlerinde İşaret Meclisi adlı beşinci bölümün girişinde birkaç şaire yer verilmiş. Bu
şairlerin eserlerini de alt başlıklar şeklinde incelemeye tabi tutmuştur. Bunun ardından ise
Gelibolulu Mustafa Ali’nin Mevâd’idü’n-Nefâ’is ve Kavâ’idü’l-Mecâlis eserini temel alarak
meclislerde adap kurallar üzerine ve birkaç ritüel şeklinde etkinliği tasvirine ve önemi
anlatılmaktadır.
Osmanlı Sarayında İşaret Meclisi adlı altıncı bölümde ise Batı-Anadolu Beyliklerinde İşret
meclislerine, sakinnamelere, meclis için kullanılan mekanlara, işaret meclislerine gelen
tepkilere ve şarap yasağına ve bir hükümdarın tövbesine değinilmiştir. Diğer bölümlerde de
olduğu gibi bu bölümde de şiirlere yer verilmiştir ve kitabın da isminin geldiği ayş-u
kelimesinin açıklaması ve önemi bu bölümde yapılmıştır. Bölümün devamında ise işaret
meclislerine gelen tepkilerden ve yasaklardan bahsedilmektedir. Bölümün son alt başlığında
ise Baburşâh’ın tövbesinden detaylı bir şekilde anlatılmaktadır.
Lale Devri adlı yedinci bölümde Lale Devri kapsamlı bir şekilde anlatılmıştır. Devrin
başlangıcı, gelişimi, neden ve nasıl bittiği anlatılmıştır. Devrin ana sorunları, halk çatışmaları,
yüksek elitin ve halkın arasında oluşan boşluğun giderek artması, bu boşluğun giderek
büyüyüp uçurum şekline gelmesi ve bir nevi devrin ileri gelenlerinin bu uçurumdan düşerek
sonlarının gelmesi anlatılır. Patrona Halil İsyanının nasıl bir ortamda geliştiğine ve nasıl
padişahın en yakında bulunanlarının canlarını isteyecek kadar büyüdüğüne de değinilir.
Bunlarında dışında eserde isyanının sadece bir askeri isyan olmadığını, halkın da
manipülasyonlar sonucunda yanlarına çekildiği ve bu çekilme sırasında dinin de kullanıldığı
anlatılmaktadır. Devamında ise zorbalar idaresinden ve padişahın bu duruma nasıl yaklaştığı
anlatılmaktadır.
Klasik Edebiyatta Patronaj ve Fuzûli adlı sekizinci bölümde ise patrimonyal devletler arasında
bulunan yarışın sadece fiziksel metalar üzerine kurulu olmadığını bu yarışın şairlere sanat
erbaplarına hamilik etme kısmında da gerçekleştiğinden bahseder. Bu yarış sayesinde saray
hattatların, mimarların, şairlerin ve diğer sanat erbaplarının gelişmesine destek olmuştur. Bu
yarış anlatılırken Medicilere, Timura, Osmanlılara değinilmiştir. Devamında ise Osmanlı
sultanlarının sanatsal yönüne ve ince ruhluluğuna değinilmiştir. Onların eserlerinden de
örnekler vermiştir. Devamı eden kısımda ise kaside sunmalar ve Sehi’ye, Latifiye, Aşık
Çelebiye, Hasan Çelebiye ve bence bu bölümde en önemli şair olan Fuzuliye değinilmektedir.
Fuzuliye ise ayrı bir parantez açılmıştır ve ona daha fazla alt başlıklar ayrılmıştır. Onun
Kanuni ve Bayezid dönemlerinde çektiği sıkıntılara yer verilmiştir.
1503-1526 İn’am Defterlerine Göre Şairler ve Aldıkları Belgeler adlı dokuzuncu ve son
bölümü ise kitabın en kısa bölümüdür ve kitabın en kısa bölümüdür. Bu bölümde in’am
deftlerine ve şairlere verilen akçelere kaynaklara dayandırılarak örnekler verilmiştir. Kimlere,
nasıl ve neden sadaka verildiğine dair ise de ek bir kısımda anlatılmıştır. Bu bölümde ağırlık
olarak sayısal verilere ve tablolara yer verilmiştir.