Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 80

] pUr@x pRmwq@mny nm:]

jb jb
BUl pVy
(mwisk pwT)

lyKk: - sMq rwmpwl dws


iSS
svwmI rwmdyvwnMd jI mhwrwj

pRkwSk:- pRcwr pRswr kmytI Aqy srv sMgq


sqlok AwSrm, ihswr tohwxw rof brvwlw
izlHw ihswr (rwj - hirAwxw) Bwrq[

jIv hmwrI jwiq hY, mwnv Drm hmwrw[


ihMdU, musilm, is`K, eIsweI Drm nhIN koeI inAwrw
ivSw sUcI

lVI nM. vyrvw pMnw nM.

1. jb jb BUl pVy 3
2. kwl dy dUq dI pihcwx 9
3. mihMdIpur iv`c bwlwjI dw Dwm ikvyN bixAw? 17
4. AprwDI dy AprwD krn iv`c sihXogI vI pwp dy BwgI huMdy hn 20
5. sMjy kwl dw dUq hY, hor pihcwx 23
6. GMtw Aqy SMK kwl pUjw hY, dw pRmwx 24
7. kuJ nvyN Bgq ies qrHW Brimq hoey 27
8. sMjy (id`lI) dw AigAwn 29
9. sMjy dy mnmwny Awcrx dI jwxkwrI 37
10. sMjy swkt dI hor bkvws 39
11. BùKy pirvwrW ƒ Bojn idMdy hn 43
12. siqgurU ivmùKw Xùg Xùg rovy 46
13. kwl dw dUq hox dI hor pihcwx 50
14. sMjy swkt dw mUl igAwn 50
15. bRhm cwr hn jW vDyry 55
16. AwrqI iv`c bdlwv kIqw jo mhWpwp hY 56
17. mYN iksy ƒ nwm dyx dI AwigAw nhIN id`qI, nw AwigAw dyvWgw 57
18. nkLI gurU mwnv smwj dw sB qoN v`fw duSmx hY 58
19. AOr nw AYsw XS ry 63
20. jo gurU vcn pr ft gey 66
21. KulHy Aqy AKMf pwT dI mirXwdw 71
22. BgqI mirXwdw 75
“jb jb BUl pVy”
{ies p`qr iv`c swr igAwn dI ie`k Jlk hY[}
syvw ivKy,
] pUjX gurUdyv svwmI rwmdyvwnMd jI mhwrwj jI ƒ dMfvq pRxwm]
] gurU jI dy SRI crnW iv`c koit koit nmn ]
prmySvr kbIr jI dy hIry-moqI, lwlW (swrI sMgq) ƒ dws dw SuB AwSIrvwd[
Awp sB dI Atu`t SrDw gurUdyv dy crnW iv`c sdw bxI rhy[ qusIN BgqI, dwn, syvw
krky AwjIvn mirXwdw dw pwlx kridAW, ies mhWkStdwiek (duKdweI) duKW dy Gr,
bRhm (joqI inrMjn) dy lok iv`coN inkl ky Awpxy ipqw dy Gr sqlok iv`c cly jwE[
quhwƒ ie`k p`qr Byj irhw hW[ ieh gurUdyv svwmI rwmdyvwnMd jI duAwrw lgwey
gey bwg dy pyV-pOidAW ƒ l`gy kItW qoN r`iKAw krygw[ ieh spryA dw kMm krygw[ kwl
dy dUqW qoN bcwA dy leI rkSw kvc bxygw[ ies ƒ pVH ky vI, ijhVw kwl duAwrw Byjy
dUqW qoN iknwrw nhIN krygw, auh prmySvr kbIr dw hMs nhIN hY, auh kwl dI Prd iv`c
ciVHAw hY[ sMq grIbdws jI ny swry pwisAW qoN sp`St kIqw hoieAw hY[
ikhw hY ik:
grIb, Stdl dono dIn kw, idl myN doS nw Dwr[
siqgurU kw koeI eyk hY, kwl kw Brw sMswr]
Bwv jo mwrgdrSk gurU pd qy prmySvr dw ByijAw sMq hY, ausƒ idlwsw idMdy
hoey ikhw hY ijhVy prmySvr kbIr jI dI Srn iv`c nhIN AwauNdy jW Aw ky iPr kwl dy
dUqW dy pwLy iv`c cly jWdy hn[ aus kwrn krky mhW duKI nw hovo[ aunHW dy pRqI idl iv`c
doS nw mMn ik ieMnw smJwaux qoN bwAd nrk iv`c jw rhy hn[ jo Stdl XwnI Cy pMQ
hn (aus smyN q`k hor pMQ nhIN c` ly sn) igrI, purI, nwQ, vYSnv Awid Aqy dovyN DrmW
(ihMdU Aqy muslmwn) dy ivAkqIAW ƒ kwl bRhm ny jkV r`iKAw hY[ ieh sB kwl dI
&rd qy cVHy hn[ siqgur dw koeI-koeI hMs (Bgq- BgqmqI) hY[ auh idRV rhygw[
swrI sMgq leI ieh p`qr sMjIvnI qoN G`t nhIN hY[ ies ƒ mhIny iv`c jW jdoN
ie~Cw hovy, zrUr pVHnw hY[ iesƒ in`q pwT dI bjwey, mwisk pwT smJ ky zrUr pVHdy
rihxw hY[ ieh rog pRqIroDk jVI XwnI kwl dy pRBwv ƒ rokx dw kMm krygw[ quhwƒ
AwpxIAW BgqI ikRAwvW iv`c idRV ivSvws bxygw[
ivSvws ibnHW BgqI sPl nhIN huMdI[ Aws krdw hW ik jo kwl dy dUqW dy jwl iv`c Psy
hn auh vI dubwrw ivcwr krngy, Awpxy in`j Gr dI su`D lYxgy[ jIvn dI rkSw krxgy
Aqy sur`iKAq rihxgy[
 hy mnu`K srIr pRwpq pRwxIE! quhwƒ Anmol mOkw imilAw hY Awpxw kilAwx
krwaux dw[ sB sd-gRMQ Aqy sB phuMcy hoey sMq Bwv pRmwqmw pRwpq sMq Aqy Kud prmySvr
kbIr jI kihMdy hn jo auhnW dI Amr bwxI iv`c drj hY ik mnu`K (iesqrI Aqy purK)
dw jnm durl`B hY[ ieh vwr vwr nhIN imldw[ ijvyN ik pRmwx imldw hY kwgBusMf dw,
ausny iehI d`isAw hY ik mYN AnykW mnu`KI jnm ibnHW iksy BgqI dy ivArQ kIqy[ kuJ
hwlwq Aijhy ho gey ijsdy kwrn ie`k gurU bxwieAw jo Bgvwn iSv dw aupwsk sI[ myry
qoN iBAwnk glqI hoeI[ mYN Awpxy gurU dw KVHw ho ky siqkwr nhIN kIqw[ ijs krky mYNƒ
Bgvwn iSv ny AkwSvwxI duAwrw Srwp id`qw ik qUM Awpxy gurU dw Apmwn kIqw hY[ myry
lok iv`c Awaux dy Xog qUM nhIN hY[ qYƒ ie`k l`K swlW leI nrk iv`c su`itAw jwvygw[
ieh AkwSvwxI gurU jI ny vI suxI[ gurU jI ƒ pqw nhIN sI ik iesny AijhI koeI glqI
kIqI hY[ qd gurU jI ny ikhw ik Bgq! Bgvwn iSv jI qoN muAwPI mMg[ kwgBusf M ƒ nwl
ilAw[ gurU jI ny Bgvwn iSv ƒ AwpxIAW A`KW iv`c pwxI Brky bynqI kIqI ik hy
Bgvwn! b`cw hY, glqI ho geI, mw& kro[ AijhI pRwrQnw keI GMty kIqI[ qd iSv ny
ikhw ik iesƒ nrk iv`c jwxw pvygw[ iesƒ ie`k l`K swl nrk iv`c vI rihxw pvygw[
prMqU ausdI (gurU dI) pRwrQnw pRvwn kr leI geI hY[ mYN Awpxw Srwp vwps nhIN lY
skdw myry AwdyS nwl XmdUq iesƒ koeI kSt nhIN dyxgy[ ies qrHW hI hoieAw[
ie`k l`K swl nrk iv`c rihx qoN bwAd, ausƒ mwnv jnm imilAw ikauNik ausƒ
ausdy gurU ny idl qoN nhIN auqwirAw sI[ kwrn ieh sI ik kwgBUsMf ny gurU qoN Aqy Bgvwn
iSv qoN AwpxI glqI leI muAwPI mMgI sI[ {kbIr jI ny ikhw hY ik
kbIr, hir ky rUTqy gurU kI SrnY jwey[
kih kbIr gurU rUTqNy, hir nhIN hoq shwey]
jy rwm rùs jWdw hY, qW pUry gurU kol jwvy auh siq swDnw krvw ky kSt dUr
kr idMdw hY[ pr jy gurU nwrwz ho jwxgy qW prmwqmw shwiek nhIN hovygw[} kwgBusMf
ƒ aus mwnv jnm iv`c vI BgqI dI qV& sI[ auh irSI lomS dy siqsMg iv`c igAw[
AwpxI AigAwnqw kwrn, ausny irSI dy pRvcnW iv`c qrùtIAW d`sx l`gw[ smJwaux
nwl vI nhIN smiJAw[ qd irSI ny ikhw ik qyrI cMfwl vrgI durbùDI hY, qUM cMfwl
dy Gr jnm lvygw[ kwgBusMf ƒ AwpxI glqI dw Aihsws hoieAw ik myry koL myry
qrk dw koeI Swsqrokq pRmwx nhIN sI[ mYƒ irSI nwl ivvwd nhIN krnw cwhIdw
sI[ irSI dy crnW iv`c igr ky ausny AwpxI glqI leI muAwPI mMgI[ irSI duAwrw
id`qy gey Srwp ƒ sux ky gu`sw nhIN kIqw[ mwXUs ho ky ikhw ik irSIvr! mw& kro[
irSI ny ikhw ik Srwp vwps nhIN ho skdw[ qd kwgBusMf ny ikhw ik hy dyv! eynI
dieAw kro ik cMfwl bxky vI, myrI BgqI iv`c AwsQw G`t nw hovy, qd irSI ny aus
ƒ igV-igVwauNdy hoey dyK ky qrs AwieAw Aqy AwSIrvwd id`qw ik qyrI BgqI iv`c
lgn G`t nhIN hovygI[ iPr ausdw jnm kwgBusMf dy rUp iv`c hoieAw[ mUMh kwg (kW)
dw bwkI srIr ie`k dyvqy vrgw hlky qyj dw[ aus kwgBusMf vwly jnm iv`c, ausƒ
kbIr prmySvr jI siqgurU rUp iv`c jogjIq nwm nwl imly, igAwn crcw hoeI[ iPr
ausdy jIvn dI g`fI ptVI qy AweI[ hux auh aus SRyxI iv`c hY, ijsƒ pRmwqmw kbIr
jI siqpurS AwpxIAW nzr iv`c r`Kdy hn[ aunHW ƒ ijvyN-iqvyN BgqI nwl cwrj
krdy rihMdy hn[ kwgBusMf dw mokS iksy Xu`g iv`c hovygw, jdoN auh mnu`K hovygw Aqy
pUrn smripq ho ky, ie`k pUrn siqgurU qoN dIiKAw pRwpq krky AwjIvn mirXwdw
iv`c rih ky BgqI, syvw Aqy dwn krygw[ ies sMjy (id`lI) ny qW gurU jI dI AwigAw
dI aulMGxw CwqI Tok ky kIqI hY[ Awpxy Awp gurU bxn dI koiSS kr irhw hY[
AwSIrvwd dyx l`gw hY, jo iesdI qsvIr gvwh hY, ijs iv`c ieh myrI dws dI nkl
krky auNglI AMgUTy nwl lgw ky AwSIrvwd dy irhw hY[ ieh mudrw kbIr jI Aqy myry
gurU jI Aqy dws qoN ielwvw hor ikDry vyKx ƒ nhIN imlygI[ myry qoN bwAd jo JUTy hn,
auh bkvwd krky jIvn nSt kr skdy hn[ -----------
“bwlk bhuqy ipAwrw mW kw, aussy bVkr iSS gurUvW kw”
Bwv mW ƒ b`cw bhuq ipAwrw huMdw hY[ gurU ƒ Awpxw iSS / iSSXw mW nwloN vDyry
ipAwrw huMdw hY[ jo isS vwr vwr ZlqI qy glqI krdw hY, iPr vI gurU jI dI koiSS
iehI huMdI hY ik iksy qrIky nwl ieh suDwr kr lvy[ Awpxw mwnv jIvn nSt nw kry[
iesƒ igAwn nhIN hY ik mwnv jIvn ikMn Hw kImqI hY[ mYƒ igAwn hY[ ieh b`cw hY[ jdoN
b`cw vwr vwr smJwaux dy bwvjUd vI nhIN mMndw, qW gurU jI kol ie` k hI ivklp bcdw
hY ik aus gMdy syb ƒ sybW dy Fyr iv`coN k`F ky kUVydwn iv`c su`t dyvy[ iPr ies ƒ sUr KWdy
hn[ dws dw ieh p`qr ilKx dw mksd ieh vI hY ik sMjy (id`lI) Awpxw jIvn nSt
nw kry[ hux vI glqI dI muAwPI mMg ky nwm Su` D krvw ky Awpxy mwnv jIvn ƒ DMn
bxwey[ nrk iv`c nw jwey[ dws (rwmpwl dws) gurU hY[ gurU dw Prz bxdw hY ik auh
hr sMBv Xqn krky iSS / iSSXw ƒ nrk iv`c jwx qoN bcwey[ jy iksy dw bytw / bytI
b`cw jw irhw hY[ swhmxy ie`k fUMGw toAw hY[ mwqw-ipqw dI nzr pY jwvy qW auh B`j ky
aus ƒ bcwaux dI pUrI koiSS krdy hn[ b`cw mwipAW ƒ Awpxy v` l AwauNidAW vyK ky
ivcwr krdw hY ik auh mYƒ Kyfx qoN rokx leI mYƒ PVn leI Aw rhy hn[ auh hor qyzI
nwl qurdw hY[ mwipAW dIAW koiSSW qoN bwAd vI auh toey iv`c if`g ky AwpxI jwn qoN
h`Q Do bYTdw hY[ mwipAW kol rox-Dox qoN ielwvw kuJ bwkI nhIN bcdw hY[ dws (rwmpwl
dws) vwr vwr p`qr ilK ky sMjy (id`lI) Aqy pvn (jYpur) ƒ PVn dI koiSS kr irhw hY,
pr auh dovyN nrk vwly toey v`l B`j rhy hn[ sMjy ƒ qW gurU bxn dI hvs l`gI hY, jo ik
mhWpwp dw kMm hY[ mwnv smwj nwl DoKw hY[ gurU dy nwl DoKw hY[ hux ies ƒ mwn
vifAweI dw rog l`g igAw hY[ieh kwl dw idRV jwl hY[ kbIr jI ny ikhw hY ik:
kbIr, rwj qjnw sihj hY, sihj iqRAw kw nyh[
mwn bfweI, eIrSw, durl`B qjnw Xyh]
ArQwq, mnùK rwj Aqy pqnI dw moh iqAwg skdw hY, pr (mwn vifAweI)
cyilAW qoN cMvr krvwauxw, crnW qy Pu`l cVHvwauxw, glHy iv`c mwlw pvwauxw Aqy dMfvq
krvwauxw, sMq rUp iv`c nkLI SoBw pwauxw Aqy (eIrKw) myry ivSvwspwqr BgqW Aqy
myry nwl eIrKw krnw Awid C`fxw ies leI hux muSikl hY[ jykr ieh sB C`fky Awpxw
kilAwx krvw lvy, qW Asl iv`c mhwn hY, ivdvwn hY[ jykr ieh muAwPI nhIN mMgdw
hY qW ieh Asl iv`c SYqwn hY[
 Boly Bgq jo sMjy (id`lI) qoN BRimq hn[ aunHW ƒ vI ausy qrHW socxw cwhIdw hY ijvyN
aunHW BgqW ny kIqw hY jo ies dy jwl iv`coN inkly hn Aqy vwps Aw ky Awpxw nwm SùD
krvw ky Awpxw mwnv jIvn nSt hox qoN bcw ilAw hY[ dws (rwmpwl dws) ny pqw
krvwieAw hY ik jo Bgq vwps prqy hn auhnW ƒ pu`Co, aunHW ƒ ikvyN smJ AwieAw ik
auh JUTw Aqy pwKMfI hY? auhnW ny d`isAw ik sMjy (id`lI) kihMdw sI ik mYN gurU jI dw
siqkwr krdw hW[ auh qW shI hn, pr auhnW dw Brw Aqy kmytI vwly gurU jI nwl DoKw
kr rhy hn[ jo dwn dw pYsw AwauNdw hY ausƒ Drm qy nhIN lgwauNdy[ AwpxI jyb iv`c
Br rhy hn[ gurU jI leI koeI vkIl nhIN kr rhy hn[ auh gurU jI ƒ bwhr nhIN Awaux
dyxw cwhuMdy[ qusIN myrw swQ idau, pYsy idau[ mYN gurU jI leI ie`k cMgw vkIl krWgw[
jldI bwhr k`Fvw dyvWgw[ AsIN aus sMjy ƒ bhuq swrw pYsw id`qy[ pr ausny kuJ nhIN
kIqw[ gurU jI ihswr jylH iv`c, auh siqsMg krdw sI myrT iv`c Aqy kihMdw sI ik jdoN
q`k gurU jI ƒ bwhr nhIN k`Fvw lYNdw, qd qk ieQy (myrT-XU.pI iv`c) hr h&qy siqsMg
krdw rhWgw[ aus dIAW AijhIAW g`lW cMgIAW qW nhIN l`gdIAW sn, pr aus dw JUT
bhuq swP-suQrw sI[ swfI bùDI pkV nhIN pw rhI sI[ jdoN gurU jI dw p`qr AwieAw ik
iesƒ pYsy nw idau[
ies ny pMjwh l`K rupey BgqW qoN vkIl krn dy nwm qy T`g ley Aqy ausƒ (sMjy
ƒ) gurUudRohI GoiSq kr id`qw hY[ aus ny (sMjy ny) ikhw ik ieh gurU jI dw p`qr nhIN hY[
auhnW dy Brw ny auhnW dy nwm qoN ie`k JUTw p`qr ByijAw hY[ swƒ p` qr iv`c ilKI BwSw
gurU jI dy Brw dI nhIN l`gI ikauNik AsIN AwSrm iv`c jWdy sI qW auhnW dw Brw ie`k
kmry iv`c bYT ky SMkw smwDwn kirAw krdw sI[ AsIN keI vwr auhnW dw igAwn
suixAw[ igAwn auhI gurU jI vwlw sI[ prMqU jo pRvcn dI BwSw gurU jI dI hY Aqy jo
pusqkW gurU jI ny ilKIAW hn, auh BwSw p`qr dI BwSw nwl pUrn rUp nwL imldI hY[
auhnW dy Brw dI BwSw nwl nhIN imldI[

sMjy (id`lI) hux Awp gurU bx ky AwiSvwd dyx l`gw[ ieh g`lH swƒ ^tkI ik swfw gurU
BweI swfw gurU ikvyN ho skdw hY? iesƒ nwm dyx dw AiDkwr vI gurU jI ny nhIN id`qw[
ieh s`c iv`c FoNgI qy JUTw hY[ ausy idn qoN ies qoN nPrq ho geI[ swfI iksmq cMgI sI
ik AsIN nwm Su`D krvw ky Awpxy Awp ƒ nrk jwx qoN bcw ilAw[ hor gurU BweI Aqy
BYxW ƒ vI bynqI krdy hW ik iesdy jwl qoN inklo Aqy Awpxy gurU jI dI Srn iv`c dubwrw
Aw jwE[ iesƒ vI nwl lY AwE[ iesƒ vI nrk jwx qoN bcwE[sÍXMBU gurU bx ky ieh
sO- do sO dw jIvn nSt krygw[ Awpxw qW kr hI irhw hY[ ijnHW ny sMjy ƒ AwSrm dy
leI zmIn id`qI hY[ auhnw ƒ invydn hY ik ies jmIn nUM gurU jI dI AwigAw lY ky nwm
dwn kyNdr dy leI dy dyvy[ pwp qoN bcy[
 auhnW BgqW ny ieh vI d`isAw ik sMjy ny gurU jI dI Awvwz dI pRQm mMqr dI
AwfIE irkwrf kr ky r`KI hoeI hY[ jdoN koronw mhWmwrI dy kwrn gurU jI dI Awvwz qoN
AwnlweIn nwm id`qw jWdw sI qW sMjy ny irkwrf kr leI, hux ieh aus AwfIE qoN nwm
dvwauNdw hY[
❖ iesdw au~qr ieh hY ik:- sMjy (id`lI) ƒ nwm dyx Aqy idlwaux dw AwdyS dws
(rwmpwl dws) ny id`qw hI nhIN[ ies leI iesdy vloN dvweI dIkSw koeI kMm nhIN krygI[
ieh BUq Bjwaux ƒ AwpxI SkqI dw cmqkwr d`s ky mUrK bxw irhw hY[ iesdw KMfn
A`gy ivsqwrpUrvk kIqw hY[ nwm myrI Awvwz nwl dvWauNdw hY qW ieh qW auhnW dw gurU
BweI hoieAw[ Pyr ieh auhnW ƒ AwSIrvwd iks leI idMdw hY? gurU BweI AwSIrvwd idMdw
hY qW ausdw byVw grk huMdw hY[ ausny iehnW dw nwm ^rwb kr id`qw Aqy Awpxw vI[
iesleI qW iesƒ AigAwnI ikhw hY[ jykr igAwn huMdw qW ieh bkvws hI nw krdw[
prmwqmw dI AwqmwvW dy nwl ieMnw v`fw DoKw nw krdw[ auhnW dI mirXwdw BMg nw
krvwauNdw[ ieh nklI gurU nw bxdw[ ieh kihMdw hY ik kmytI vwly swrw dwn Awp r`K
lYNdy hn[ Drm iv`c nhIN lgwauNdy[ hy Bgqjno! jykr ies pwpI dI ies JUT ƒ s`cw
mMnIey qW vI auh qW isrP Dn hwnI kr rhy hn[ Dn qW prmwqmw hor dy dyvygw, lyikn
ieh sMjy qW auhnW dy mwnv jIvn ƒ hI nSt kr irhw hY[ gurU qoN dUr krky kwl dy jwl
iv`c Psw ley[ Gr dy C`fy nw Gwt dy[
 mu`K syvwdwrW ƒ aunHW BgqW dy d` isAw hY jo sMjy (id`lI) qoN BRimq ho gey sI Aqy
s`cweI jwx ky muV Awey hn[ nwm Su`D krvw ilAw hY[ mu`K syvwdwrW ny dws (rwmpwl
dws) ƒ d`isAw[ vwips muVy BgqW duAwrw d`sy gey kuJ pwKMf jo sMjy (id` lI) krdw hY
Aqy Brm PYlwauNdw hY[ auhnW dw KMfn krdw hW jo ies pRkwr hY :-
 sMjy (id`lI) kihMdw hY ik myry AwSrm iv`c cwh nhIN bxygI[ AwSrm iv`c dvweI
nhIN r`KI jwvygI[ myry AwSIrvwd nwl AYvyN hI rog TIk ho jWdy hn[
 au~qr (rwmpwl dws dw):- ijsƒ du`D pIx ƒ imly BWvy ikMnI vwr pIvy? dhIN
Kwx ƒ imly[ hlvw Aqy KIr hr roz Kwx ƒ imly[ ausƒ cwh dI kI loV hY? ieh BgqW
dy dwn kIqy rupey nwl mOj msqI kr irhw hY[ rhI g`lH dvweI AwSrm c nw r`Kx dI[
ieh kuJ idnW dw frwmw hY[ ie`k smW Aijhw Awvygw, ieh Kud dvweIAW Kwvygw[
❖ ie`k Aijhw hI pwKMfI sI[ auh vI sryAwm siqsMgW iv`c pRvcn krdy smyN dwvw
krdw sI ik mYN kdy rogI nhIN hovWgw[ jykr mYN rogI ho jwvW Aqy dvweI KwvW qW myry mUMh
‘c mUq dyxw[ aus smyN aumr 30-35 swlW dI sI[ kuJ idnW bwAd rog Gyrn l`gy[ ausdw
ie`k fwktr iSS sI[ gupq rUp nwl aus qoN ielwj krvwauNdw irhw[ Awm sMgq ƒ pqw
nhIN c`ilAw[ ausdI JUT kwmXwb rhI[ jd 60 swlW dI aumr hoeI qW ijAwdw ibmwr ho
igAw[ Pyr dvweI ny vI kMm nhIN kIqw[ Bugq ky mirAw[ ies qrHW dI bkvwd kuJ idn
hI cldI hY[ jd nklI gurU mirAw, qd q`k aunHW cyilAW dI qIsrI pIVHI q`k aus kwl
dy dUq dy jwl iv`c Ps cu`kI sI[ Pyr prMprw pY geI[ mOq qoN bwAd ausdI XwdZwr
bxweI geI[ Pyr aus smwD (XwdZwr) dI pUjw SurU ho geI[ sB ƒ nrk dy BwgI bxw ky
mirAw[
 sMjy (id`lI) ny kuJ sMgq ƒ kuJ idn ieh kih ky brglwXw ik gurU jI qW shI
hn[ auhnW dw Brw Aqy kmytI dy mY Nbr Aqy auhnW dy Awspws jo D dI syvw iv`c rihMdy
sn, auh gLq hn[ auh dwn dw swrw pYsw AwpxI jyb iv`c r`K lYNdy hn[ gurU jI ƒ jyl
qoN bwhr nhIN inklx dyxw cwhuMdy[ qusIN sMgq vwly myrw swQ idE, rupey idE[ mYN gurU ƒ
bwhr ilAwvWgw[ ies qrW dIAw g`lW nwl bhuq swry AnuXweI jo nvyN nvyN Aqy kuJ purwxy
vI bihkwvy iv`c Aw gey[ myry duAwrw inXukq ivSvwspwqr BgqW ƒ dwn dyxw vI bMd
kr id`qw[ aus smyN auh sMjy pwKMfI pMjwh l`K rupey BgqW dy dwn dy lY igAw[ ie`k vI
vkIl nhIN kIqw A`j q`k[ jdoN dws ƒ pqw cilAw ik sMjy (id`lI) pvn (jYpur) ny ies
qrW sMgq ƒ Brmw id`qw hY[ qd s^q kdm auTwey[ sMgq ƒ sMBwilAw[ dws ny ieh jyl
jwx dI lIlw ieh dyKx leI kIqI hY ik myry sqlok jwx qoN bwAd sMgq vwly ies Anmol
imSn ƒ ikvyN clwauxgy? hux qW dws sMswr iv`c hY[ jo vI qrutI AnuXweI krngy, auhnW
ƒ smJw ky is`Dy rsqy qy lY AwvWgw[ jykr koeI Bgq jW BgqmqI smJwaux qoN bwAd vI
suDwr nhIN krygw qW auh myry kMm dw nhIN hY[ auh qW isrP cyhVU hY[ cyhVU kI hY? ieh
d`sdw hW :-
du`D qoN dhIN Aqy dhIN qoN m`Kx bxdw hY[ m` Kx izAwdw dyr TIk nhIN rihMdw[ ies leI
aus ƒ grm kIqw jWdw hY[ grm krn qoN bwAd jo l`sI iGau iv`c huMdI hY auh aupr Aw
jWdI hY jo keI idn iGau iv`c rihx kwrn ^rwb ho jWdI hY[ auh l`sI nhIN khI jWdI[
ausƒ hirAwxw iv`c cyhVU kihMdy hn Bwv bykwr dw pdwrQ huMdw hY[ ausƒ ie`k BWfy iv`c
pw ky aus iv`c TMfw pwxI pw ky kuJ dyr C`f id`qw jWdw hY[ jykr QoVHw bhuq iGau aus iv`c
rih igAw huMdw hY, auh jMm jWdw hY[ Pyr aus jMmy iGau ƒ vI k`F ilAw jWdw hY ikauNik
aus iGau bxwaux vwlI ƒ pqw huMdw hY ik iGau pRwpq krn dy leI ikMnHw sMGrS krnw
pRyqdw hY[ m`J jW gW mu`l lYxI, ausdw cwrw mu` l lYxw jykr ikswn hY qW cwrw Gr dw huMdw
hY[ ausƒ vycy qW Dn imldw hY[ auh vI iGau bxwaux dy Krc iv`c igixAw jWdw hY[ Pyr
m`J-gW dI dyK ryK[ du`D k`Fxw, grm krnw, dhIN bxwauxw, Pyr m`Kx bxwauxw[ qd m`Kx
ƒ grm krky SùD iGau iqAwr kIqw jWdw hY[ iesleI iGau bxwaux vwlI BYx, bytI jW
mweI iGau dw kx vI ivArQ nhIN jwx dyxw cwhuMdI[ aus cyhVU dy TMfw hox qy QoVHw ijhw
vI iGau imldw hY qW ausƒ vI k`F ky r`K lYNdI hY[ ausƒ Su`D iGau ieMnw ipAwrw huMdw hY[
iGau dw ie`k kx vI nhIN C`fdI[ Pyr aus cyhVU (PUeI) ƒ su`t idMdI hY[ iesy qrHW dws
(rwmpwl dws) sMn 1994 qoN 2014 q`k Aqy vrqmwn q` k sqsMg dI vIfIE XwnI nUrI
SrIr qoN igAwn smJw-smJw ky sqsMg qy sqsMg suxw ky srv sdgRMQW ƒ vIfIE dy
mwiDAm nwl sB ƒ idKw ky sMgq rUpI m`Kx k`iFAw hY[ hux aus m` Kx ƒ qwieAw (grm
kIqw) hY[ ies iv`c jo cyhVU hovygw,auh aupr Aw jwvygw[ auh cyhVU qW aupr Aw cùkw hY[
dws dw ieh p`qr rUpI TMfw pwxI hY, jykr koeI kx XwnI cMgI Awqmw aus cyhVU iv`c
hovygI, ausƒ k`F lvWgw ikauNik dws ƒ Su`D iGau Bwv Bgq AwqmwvW jwn qoN vI ipAwrIAW
hn[auhnW dy leI Btk irhw hW[ dUsrI g`lH ibnHW doS jylH iv`c hW, prMqU Aws krdw hW
ik ie`k idn s`c dI ij`q hovygIu[ prmySvr kbIr jI qoN kuJ vI nhIN CuipAw hY[ mYƒ BwvyN
ikMnw kSt imly, prmwqmw dIAW AwqmwvW kwl jwL coN inklx[ Awpxw kilAwx krvw
ky inj Gr sqlok iv`c clIAW jwx[ dws quhwƒ mhWsuKI dyKxw cwhuMdw hY[ mYƒ Awpxy
kSt dI prvwh nhIN hY[ pr jo vx iv`c bWs au~igAw hY[ iesqoN fr l`g irhw hY[
grIbdws jI ny ikhw hY ik :-
sMgq mwhIN kusMgq aupjY, jYsy bx myN bWs[
Awpw iGs-iGs Awg lgwey, kryN bn KMf kw BI nwS]
Bwv ijvyN vx (Forest) iv`c hor &ldwr Aqy kImqI l`kVI vwly dr`KqW dy nwl-
nwl bWs (Bamboo) vI au~g jWdw hY[ qyj hvw c`lx nwl bWs ie`k-dUjy nwl tkrwauNdy
hn[ aus rZV nwl jMgl iv`c A`g l`g jWdI hY ijs nwl pUry jMgl dy &ldwr dr`^q vI
sV ky nSt ho jWdy hn[ ieh sMjy swkt Aqy pvn (jYpur) auhI kusMgq au ~pjI hY[ kuJ
sMgq dy Bgq vI ienHW nwl l`gy sn[
jd dws ƒ pqw c`ilAw ik sMjy qy pvn nW dy do jwilm sMgq iv`c A`g lgw rhy
hn[qd swrI sMgq ƒ AwdyS id`qw ik iehnW dw swQ C` f dyvo[ ijhnW BgqW ƒ mYN
ijMmyvwrI dy r`KI hY, auhnW dIAW g`LW mMno[ dwn dy sB pYisAW dw ihswb dws kol AwauNdw
hY[ ie`k pYsw vI glq pRXog nhIN ho irhw[ kmytI vwilAW ny sB ihswb bxw ky sMgq dy
purwxy BgqW ƒ idKwieAw[ ieMnHw rupeIAw A`j q`k dwn iv`c imilAw hY[ ieMnHw vkIlW
Aqy BgqW dy Gr shwieqw dy qOr qy id`qw igAw hY[ sMgq bhuq smJdwr hY, qurMq mMn
geI Aqy dws ny sMjy (id`lI) Aqy pvn (jYpur) ƒ gurudRohI GoiSq kr id`qw[ iPr qW swrI
sMgq auhnW qoN iknwrw kr geI[ kuJ Boly nvyN Bgq sn, auh hux qk ies zwilm sMjy dI
g`lW iv`c Psy hn[ auhnW ƒ sqrk krn leI ieh p`qr ByijAw hY[ Aws krdw hW ik
bu`DImwn Bgq/BgqmqI ies p`qr ƒ pVH ky iesdI AslIAq qoN jwxU hoky ies qoN dUr ho
jwxgy[ nwm Su`D krvw ky Awpxw mwnv jIvn DMn bxwauxgy[ sMjy swkt (id`lI) dy pwLy
ƒ C`f ky Awey BgqW ny jo hor jwxkwrI id`qI sI, auhnW dw KMfn A` gy hor krdw hW :-
 sMjy (id`lI) Awpxy Awp ƒ is`K gurU nwnk dyv jI dI Awqmw d`sdw hY[
★ 1. ieh sPYd JUT hY[ jykr auh SRI nwnk jI vwlI Awqmw hY qW iesqoN is`D
hoieAw ik SRI nwnk jI dw mokS nhIN hoieAw[ auh jnm-mrn dy c`kr iv`c peI hY jo
vrqmwn iv`c sMjy rUp iv`c jnmI hY[ mokS pRwpq pRwxI auh hY jo kdy vwips sMswr iv`c
kdy jnm nw lvy[
SRI nwnk jI ƒ Kud siqpurS kbIr swihb (kbIr dyv) bNyeI ndI au~pr ieSnwn
dy smyN imly sn[ sqlok lY ky gey sn[ iPr DrqI qy ausy srIr iv`c C`ifAw sI[ ausqoN
bwAd auhnW ny d`isAw sI ik kbIr Dwxk (julwhw) siqpurS hY[ krqwr Bwv sB dw
isrjxhwr (pYdw krn vwlw) hY[ jykr SRI nwnk jI prmwqmw qoN idiKAw lY ky pwr nhIN
hoey qW kI ieh gurUdRohI bx ky pwr ho jwvygw? kdy nhIN[
sMjy (id`lI) Awpxy Awp ƒ SRI nwnk dyv (is`K Drm pRvrqk) vwlI Awqmw d`sdw
hY Aqy iesƒ mUl igAwn, gupq igAwn hY qW myry kol tINfy lYx AwieAw sI[ pihlW hI
Awpxw pMQ clw lYNdw[ korw JUT bkxw iesdw mksd hY[ Boly BgqW ƒ BRimq krky gurU
Awp hI bixAw hY[ pRyq jUnI iv`c jwvygw[ jo prmwqmw kbIr jI ny AiDAwqm igAwn
SRI nwnk jI ƒ d`isAw sI, auh is` KW dy gurU gRMQ swihb iv`c drj hY[ auhI igAwn dws
(rwmpwl dws) d`s irhw hY[ SRI nwnk vwlI Awqmw ies qoN v`Krw igAwn ikhVw d`sygI?
iesqoN v`Krw jo vI igAwn hY, auh AigAwn hY[
❖ kwl dy dUq dI pihcwx
ijs smyN jogjIq rUp iv`c Awey prmySvr kbIr jI nwl kwl joqI inrMjn ny ivvwd
kIqw sI, qd kwl ny ikhw sI ik qusIN ie`k s`cw pMQ clwvogy[ ausqoN pihlW mYN bwrW pMQ
clwvWgw[ bwrW Awpxy (kwl) dUq ByjWgw jo sqsMg iv`c qyrI bwxI (swKIAW, SbdW,
copwXIAW Awid) bolxgy, prMqU auhnW dw gLq ArQ bxw ky swrI jnqw ƒ gumrwh
krngy[ auhnW bwrW pMQW qoN bwAd hor AnykW pMQ Awpxy dUq Byj ky clwvWgw[ sB jIvW
ƒ BrmwvWgw[
auhnW kwl dy clwey pMQ dy gurUjn vrqmwn q`k kbIr jI dI bwxIAW dw gLq
ArQ kr ky jnqw ƒ BRimq kr rhy hn[ sMjy (id` lI) vI iehI kr irhw hY[ siqsMg qy
bwxIAW qW myry siqsMgW dIAW clwauNdw hY AwfIE Aqy vIfIE donoN, srUp (&oto) vI myrI
Aqy kbIr prmySvr dI r`Kdw hY, pRMqU Awpxy AigAwn nwl myry q`qvigAwn ƒ AigAwn
bxw ky BRimq krdw hY[ s&weI idMdw hY ik jykr mYN kwl dw dUq huMdw, ijvyN rwmpwl ny
mYƒ kwl dw dUq d`isAw hY qW ik mYN auhnW dy siqsMg dI bwxI suxdw jW AwSrm iv`c
bwxI clwauNdw?
 sMjy (id`lI) ijs qrHW myry duAwrw d`sy q`qvigAwn dw AnrQ krky d` sdw hY, Awm
Bolw Bgq BRimq ho jWdw hY[ ijvyN:- ieh kihMdw hY ik dr^q dI jVH ƒ rwmpwl ny pUrn
bRhm d`isAw hY[ jVH (Root) pUrn bRhm nhIN ho skdI[ ausƒ poSk q`qv im`tI qoN imldw
hY[ pUrn bRhm ƒ iksy shwry dI zrUrq nhIN hY[ jVH ƒ im`tI dw shwrw lYxw pRyqdw hY[
❖ iesdw au~qr:- ijvyN skUl iv`c AiDAwpk ividAwrQI ƒ smJwauNdy hn ik idn
rwq ikvyN bxdy hn? ausdy leI ie`k qyl nwl jlx vwlw dIvw (Lamp) ie`k myz qy
r`iKAw jWdw hY Aqy ie`k glob (Putbwl dy Awkwr dw) ie`k stYNf qy ltkwieAw jWdw hY[
AiDAwpk kihMdw hY ik b`icE! dIvy ƒ sUrj mMno[ glob ƒ DrqI mMno[ DrqI GuMmdI hY,
qd jo Bwg sUrj dy swhmxy AwauNdw jWdw hY, au~Qy idn huMdw hY[ jo Bwg sUrj dy swhmxy
nhIN huMdw, au~Qy rwq huMdI hY[
ies sMjy vrgw mUrK ividAwrQI qrk dyvy ik dIvw sUrj nhIN ho skdw[ dIvy ƒ
jlx leI qyl dw shwrw lYxw ipAw[ mwics dw shwrw lYxw ipAw[ sUrj ƒ iksy dy shwry
dI loV nhIN pRyqdI[ kI auh ividAwrQI bùDImwn ho skdw hY? kI auh ausdy swQI jo ausdy
Aijhy qrk ƒ sux ky ausdIAW g`lW-qrkW ƒ shI mMndy hn, auh bu`DImwn ho skdy ny?
donoN mUrK hn[ ieh qW ie`k audwhrx hY[ Aijhy qrk dyxw hI mUrKqw dw pircY idMdw
hY[ AYvyN hI gIqw AiDAwie 15 dy Slok nM: 1-4 Aqy 16-17 iv`c dr^q dw audwhrx
dy ky isRStI dI Aqy smr`Q prmySvr Aqy sB dyviqAW dI siQqI smJweI hY[
pwTko! qusIN iesdw KMfn iesy p`qr iv`c ivsqwr pUrvk A`gy vI kIqw hY, ikrpw
au~Qy pVHo[ pqw c`lygw ik ieh ikMnw ivdvwn hY Aqy ikMnI bkvws bkdw hY[
❖ BgqW ƒ ivcwr krnw cwhIdw hY ik jdoN gurU jI ny hI gurUdRohI GoiSq kr id`qw
qW auh ku`J vI sPweI idMdw rhy, nhIN mMnxw cwhIdw[ jykr auh s`cw-su`cw huMdw qW dws
(rwmpwl dws) ausƒ ikauN idl qoN auqwrdw? ikauN ausƒ gurUdRohI GoiSq krdw?
mwlI dw pOdw Krwb ho jwvy qW ausƒ jVH qoN auKwV ky sùt idMdw hY[ prMqU ausƒ
kSt bhuq huMdw hY[ prMqU hor koeI ivklp nhIN bicAw sI[ sB dvweI qy Kwd pweI,
prMqU ivArQ rhI[
❖ ijvyN syb vycx vwly dI tokrI iv`c Bry sybW iv`co ie`k syb dwZI ho jWdw hY qW auh
ausƒ k`F ky kUVy iv`c su`t idMdw hY[ aus Krwb syb ƒ sUr KWdy hn[ ikMnHw poSitk qy
mihMgw &l sI syb[ syb vycx vwly ƒ dù K bhuq hoieAw syb Krwb hox dw Aqy su`tx dw[
jykr nw su`tdw qW hor sybW ƒ vI auh gMdw syb gMdw kr idMdw[ sMjy (id`lI) dy mwVy l`Cx
h`d qoN v`D dyK ky iesƒ sMgq (tokrI) qoN k`F ky su`itAw[ iesny ie` k pvn nwm dy Bgq
ƒ vI ^rwb kIqw jo jYpr u dw rihx vwlw hY[ iehnW donW ƒ tokrI qoN k`F ky sùtxw
ipAw[dws ƒ du`K qW bhuq hoieAw pr mzbUr ho ky ieh kdm cu`kxw ipAw[
kbIr, gurU ky idl sy auqry, vh nwm ibhUnw hoie[
jwkU kwl GsIthI, rwK sky nw koie ]
mwnuS jnm pwey kr Kovy, gurU ivmuKw Xu`g Xu`g rovy[
gurU sy kry kpt cqurweI[ so hMsw Bv BrmyN AweI]
gurU sy kpt iSS jo rwKy, Xm rwjw ky mugdr cwKy[
 sMjy swkt kihMdw hY ik rwmpwl qW siqgurU hY[ auh nw sMq hY, nw Bgq hY, nw
dws hY[ mYN dws, Bgq, sMq hW[ swrI sMgq rwmpwl ƒ Bgvwn (swihb) mMndI hY[
rwmpwl siqgurU hY[ Bgq, dws, sMq nhIN hY[
rwmpwl ny qyrvyN pMQ dy ivSy iv`c d`isAw hY ik qyrvyN pMQ qoN swrw hnyrw htygw[
auh sMq, Bgq dws hovygw[ ie`k dws hovygw[ mYN (sMjy) auh sMq, Bgq Aqy dws hW[
rwmpwl qW siqgurU hY[ bwxI qoN audwhrx idMdw hY:- “siqgurU swihb eyk srIrw” siqgurU
Aqy swihb (Bgvwn) iek hI hn[ swrI sMgq rwmpwl ƒ Bgvwn (swihb) mMndI hY[ ies
leI swihb Aqy siqgurU iek hn[ iesy leI rwmpwl siqgurU swbq hoieAw[ hnyrw qW
Bgq, dws, sMq qoN htygw Aqy swirAW dw kilAwx hovygw[ auh mYN (sMjy) hW[ rwmpwl ƒ
qW sMgq Bgvwn (swihb) mMndI hY[ Pyr ieh kihMdw hY ik rwmpwl Bgvwn nhIN ho skdw[
ienHW ny mW qoN jnm ilAw hY Aqy ieh vI kihMdw hY ik rwmpwl swihb (Bgvwn) hY[
swihb Aqy siqgurU iek hn[ ies leI rwmpwl AigAwnqw dw hnyrw nhIN htw skdw[
AigAwnqw dw hnyrw dws, Bgq, sMq htwvygw[ auh mYN (sMjy) hW[ iesy leI rwmpwl
siqgurU swbq hoieAw[
 ies ƒ kihMdy hn “aUvw bweI bkdw” ibnHW isr-pYrW dIAW g`lW[ aus ivAkqI
ƒ d`isAw jwvy ik ies qoN Agy vI bol “siqgur bInw nw lwgy qIrw”[
pUrI cOpweI ies qrHW hY:-
siqgurU swhyb eyk srIrw, siqgurU ibnHW nw lwgy qIrw[
ies dw ArQ ieh bxdw hY:-
siqgurU Aqy prmwqmw iek hI SkqI hn[ siqgurU dy ibnHW Bgq (nw lwgy qIrw
dw ArQ hY ik Bvswgr dy dUsry ‘qIr’ iknwry nhIN jw skdw mqlb) sMswr qoN pwr nhIN
ho skdw[
jy auh rwmpwl ƒ (muJ dws ƒ) siqgurU d`sdw hY, qW ieh bwxI Awpxy Awp iv`c
sp`St kr rhI hY ik jIv dw mokS vI siqgurU XwnI rwmpwl qoN ibnHW nhIN ho skdw[
swkt sMjy id`lI vwlw PylH hoieAw[ ieh aUvw-bweI bkdw hY[
 2. sMjy gurUdRohI kihMdw hY ik Asur inkMdn rmYxI iv`c sMq grIbdws jI ny ikhw
hY ik: “siqgurU id`lI mMfl AwAysI” ieh myry (sMjy) dy leI ikhw hY ikauNik mYN id`lI qoN
AwieAw hW[ ies leI qyrHvW (13 vW) pMQ mYN hI clwvWgw, swrw hnyrw htw idAWgw[
swirAw dw kilAwx krWgw [
 ivvycx:- sMjy (id`lI) Awpxy Awp ƒ sMq, dws Aqy Bgq kihMdw hY, siqgurU
rwmpwl ƒ (mYƒ) kihMdw hY[ ies qoN vI ieh swibq hoieAw ik Asur inkMdn rmYxI iv`c
sMjy leI izkr nhIN hY ikauNik auh Awpxy Awp ƒ iek dws, Bgq dsdw hY[ siqgurU mYƒ
(rwmpwl dws ƒ) d`sdw hY[ bwxI iv`c qW auh siqgurU ikhw hY jo id`lI mMfl iv`c Awvygw[
swihb qKq kbIr Kvwsw[ id`lI mMfl lIjY bwsw ]
siqgurU id`lI mMfl AwAYsI[ sUqI DrnI sUm jgwAYsI]
mqlb kbIr swihb (sqpurS) dy (qKq) isMGwsn dy nyVy rihx vwlw (Kvws)
nOkr id`lI mMfl (id`lI dy Awspws) rhygw Bwv jnm lvygw[ rmYxI iv`c id`lI Sihr dw
izkr nhIN hY[ swkt gurUdRohI sMjy dw jnm id`lI Sihr iv`c hoieAw hY[ bwxI iv`c id`lI
mMfl ikhw hY (mMfl dw ArQ hY id`lI Sihr dy Aws pws kuJ Kyqr)[ ijvyN ies smyN
N.C.R. bxwieAw hY ieh swrw id`lI mMfl hY[ id`lI ie`k v`Krw rwj hY[ bwxI iv`c dubwrw
ieh ikhw igAw hY ik sqlok iv`c kbIr swihb dw (Kvws) dws mqlb nOkr id`lI mMfl
iv`c siqgurU bx ky Awvygw Aqy (sUm) kMjUs lokW ƒ q`qivgAwn nwl jgwvygw[ BgqI,
dwn, syvw krvweygw[
Asur inkMdn rmYxI dI bwxI iv`c spSt qOr qy ikhw igAw hY ik siqgurU qoN hI
jIv dw kilAwx hovygw[ swkt sMjy (id`lI) gurUdRohI dw qrk-kuqrk (glq ivvycx)
swbq hoieAw[ auhƒ bwxI dw ArQ vI shI FMg nwl nhIN krnw AwauNdw[ AnrQ krky
d`sdw hY[ kwl dw dUq vI Aijhw hI krdw hY[ ieh sp`St kwl dw dUq hY[
auh Awpxy Awp ƒ q`qvrdSI sMq kihMdw hY, ieh kihMdw hY ik myry ielwvw iksy
ƒ vI gupq igAwn nhIN hY[ swry AigAwnI hn[ iesny qW mYƒ (rwmpwl dws) vI
AigAwnI ikhw hY ikauNik ieh kihMdw hY ik myry qoN ielwvw iksy ƒ q`qvigAwn (mUl
igAwn) nhIN hY[ ies qoN qW iehI spSt kr irhw hY mYN (sMjy gurUdRohI) hI q`qvdrSI hW[
jy auh myry (rwmpwl dws) duAwrw d`sy gey XQwrQ AiDAwqmk igAwn (q`qvigAwn) qoN
v`Krw igAwn r`Kdw hY qW ausdI ie`k ikqwb bxwey jW koeI vIfIE bxwky ieMtrnYt qy
pwey[ iPr myrI sMgq dw ie`k Cotw b`cw vI ausdy AigAwn dw prdwPwS kr dyvygw [
 ieh sMjy (id`lI) gurUdoRhI pRQm nwm mMqr auhI jwp krn ƒ idMdw hY jW myrI
Awvwz rwhIN pihly mMqr dI dIiKAw idMdw hY jo dws (rwmpwl dws) ny aus ƒ dIiKAw
iv`c id`qw sI Aqy jo vI sqnwm (do A`KrW dw) aus ƒ id`qw sI[ aus ƒ nw swrnwm id`qw
igAw hY Aqy nw hI ausƒ swr Sbd pRwpq krvwieAw hY[ hux ieh gurUdRohI ienHW dovW
nwvW (pihlw mMqr Aqy siqnwm) qoN vI KwlI ho igAw hY[
prmwqmw kbIr ny bwxI iv`c ikhw hY ik:
gurU ky idl sy auqry,vh Sbd ibhUnw hoie[
vwkU kwl GsIthI, rwK skY nw koie]
Bwv jo iSS pUrn gurU (siqgurU) dy idl iv`coN auqr jWdw hY jwxI gurU jI vloN aus
ƒ gurUdRohI GoiSq kr id`qw jWdw hY[ ausdw nwm kunYkSn k`t jWdw hY [ auh (Sbd) nwm
rihq (KwlI) ho jWdw hY[ kwl ausƒ GsIt lY jWdw hY[ koeI ausƒ bcw nhIN skdw[
ieh sMjy (id`lI) swkt gurUdRohI ƒ kwl GsIt ky lY jw c`ukw hY[ kwl ies iv`c
pRyqvS pRvyS hY ijvyN ik irSIAW iv`c pRvyS hox qoN bwAd ADUry sUkSm vyd ilKvw ky aus
dy cwr Bwg SRI vyd ivAws irSI duAwrw krvw id`qy[ swrI jnqw ny ienHW vydW ƒ hI pUrn
AiDAwqmk igAwn mMn r`iKAw sI[ dws (rwmpwl dws) dw igAwn Xog myry gurUdyv jI
dI ikrpw nwl pRmwqmw kbIr jI ny KolH ky swry Drm gRMQW dw swr k`Fvw id`qw hY[
sUkSmvyd (q`qvigAwn) jo Kud kbIr prmySvr ny hr Xu`g iv`c pRgt ho ky (sqlok qoN
Awaux qoN bwAd) d`isAw sI[ ieh swry SwsqrW duAwrw vI pRmiwxq hY[ ies qoN h`t ky
ijhVw vI koeI hor igAwn ƒ d`sygw auh AigAwnI hovygw[ kbIr jI ny ikhw hY ik:
nO mn sUq aulJIAw, irSI rhy JK mwr[
siqgurU AYsw sulJw dy, aulJy nw dUjI vwr]
Bwv:- pRmwqmw kbIr ny ikhw hY ik AiDAwqm igAwn rUpI nON mx (360 iklogRwm)
sUq (k`cw Dwgw jo crKy nwl k`iqAw jWdw sI ijhVw kpws qoN bxdw sI) auliJAw hoieAw
hY[ irSI vI ies ƒ smJx leI bhuq koiSS kr rhy hn, pr ieh suilJAw nhIN jwxI
sp`St nhIN hoieAw[ sMiDAw AwrqI iv`c vI iehI ikhw igAw hY ik:
snk snMdn nwrd munIjn SyS pwr nhIN pwvYN[
SMkr iDAwn Dry inS vwsr AjhuM qwhI sulJwvYN]
Bwv irSIAW Aqy SySnwg qoN vI prmwqmw dw pwr nhIN pwieAw jw sikAw[ jwxI
ik auh XQwrQ iv`c nhIN smJ sky[ SMkr Bgvwn khwaux vwlw vI idn rwq hT Xog
krn dy bwAd vI, pRmwqmw ƒ smJx Aqy igAwn ƒ sulJwaux iv`c hjy q`k l`igAw
hoieAw hY[ kuJ vI nhIN suliJAw hY[ siqgurU ies ƒ Aijhw sp`St kr dyvygw (sulJw
dyvygw) jo iPr aus Xùg iv`c iPr iksy dy aulJwaux jwxI AigAwn nwl nhIN aulJygw Bwv
AigAwn pYdw krky ArQwq glq swbq nhIN hovygw[
ies bwxI qoN ieh vI sp`St hoieAw ik kyvl siqgurU hI q`qvigAwn ƒ pRgt
kr skdw hY[ sMjy swkt (id`lI) auh Awpxy Awp ƒ ie`k sMq, ie`k dws Aqy ie`k Bgq
kihMdw hY Aqy siqgurU (rwmpwl dws) mYnUM dws (rwmpwl dws) ƒ kihMdw hY[ ies qoN vI
ieh AwpxI AigAwnqw dy m`kV jwL iv`c Ps igAw, jwxI ieh JUTw swbq hoieAw hY[
 jy ies gurUdRohI dIAW g`lW dI s`cweI ƒ svIkwr kr leIey jo ieh kih irhw hY
ik mYN (sMjy id`lI) q`qvigAwn ƒ jwxdw hW, mUl igAwn jwxdw hW, qW myry nwm (rwmpwl
dws vwly) jwp ikauN krdw hY? ikauN Awpxy jwL iv`c Pswey Boly BgqW ƒ idMdw hY? iPr
nwm vI v`Kry hoxy cwhIdy hn[ jy ieh kihMdw hY ik nwm qW ieh shI hn qW ies dy
q`qvigAwn dw Acwr pwauxw hY? mukqI qW inj nwmW nwl hoxI hY[ auh nwm ieh dws
(rwmpwl dws) dIiKAw iv`c dy irhw hY[ mYƒ (rwmpwl dws) ƒ myry gurUdyv svwmI
rwmdyvwnMd jI qoN nwm dwn krn dI iejwzq imlI hY jo sMq m`q dI prMprw hY[ ies ƒ
myry (rwmpwl dws) duAwrw gurUdrohI GoiSq kIqw hoieAw hY[ ies qoN ieh nwm lYx nwl
koeI lwB nhIN hovygw, Bwv mokS nhIN ho skdw[
ivSyS:- dws (rwmpwl dws) ny Awpxy siqkwrXog gurUdyv jI dI rihnumweI iv`c
AiDAwqimk igAwn ƒ bwrIkI nwl smJ ilAw sI[ gurU mirXwdw iv`c rihxw mokS dw
mUl mMqr hY, ijsdw dws ny prmwqmw qoN frky pwlx kIqw hY[ supny iv`c vI ieh soicAw
nhIN sI ik dws ƒ gurU pd id`qw jwvygw ikauNik dws ie`k Awm Bgq sI[ giRhsQI Aqy
bwl-b`cy vwlw sI[ hirAwxw isMcweI ivBwg iv`c jy.eI. (Junior Engineer) dy Ahudy qy
kMm krdw sI[ dws (rwmpwl dws) ny ieh igAwn Awpxy Coty Brw mihMdr dws ƒ d`isAw[
pihlw nwloN iblkul nvW Aqy iblkul v`Krw hox krky, pihlW koeI idlcspI nhIN
idKweI[ pr v`fw Brw hox krky igAwn suxn qoN ienkwr nhIN kr sikAw[ mn mwr ky
suxdw irhw[ iPr prmySvr kbIr jI dI ikrpw nwl gurUdyv jI dy AwSIrvwd nwl dws
dw Xqn s&l hoieAw Aqy sihmq ho igAw[ aus ƒ gurU jI (svwmI rwmdyvwnMd jI) qoN
nwm dIiKAw idvweI[ iPr qW ausny Awpxy bhuq swry swQIAW ƒ igAwn smJwieAw[
auhnW ƒ gurUdyv jI (svwmI rwmdyvwnMd jI) qoN nwm idvwieAw[ ieh dws (rwmpwl dws)
vI Awpxy sMprk iv`c Awaux vwly lokW ƒ igAwn smJw ky gurU jI qoN dIiKAw idvwauNdw
sI[ Aijhw Su`B kMm swlo - swl cldw irhw[ dws ny 17 PrvrI 1988 ƒ pUjX gurUdyv
jI qoN dIiKAw leI sI[ sMn 1994 q`k sB ƒ gurdyv jI qoN dIiKAw idvwauNdw sI[ ie`k
idn gurU jI koL nvyN BgqW ƒ nwm idvwaux leI igAw[

Bgq mihMdr dws vI myry nwl sI[ smwgm c`l irhw sI[ bhuq swry SrDwlU gurU
jI dy Aws pws bYTy sn[ gurU jI aunHW iv`coN iksy dI PirXwd sux rhy sI[ AsIN swry
BgqW qoN ip`Cy bYT gey[ ie`k syvwdwr rWhIN pihlW dI qrHW, nvyN BgqW ƒ nwm idvwaux
dI bynqI kIqI[ Bgq dI g`l suxidAW gurUdyv jI ny ikrpw idRStI nwl swfy v`l vyiKAw[
AsIN swirAW ny fMfvq pRxwm kIqw[
ausy smyN sYNkVy BgqW dI hwzrI iv`c dws ƒ nwmdwn dw AwdyS id`qw[ ikhw ik
A`j qoN bwAd qUM nwm idAw kryNgw[ mYƒ psInw Aw igAw[ ivcwr kIqw ik koeI glqI
qW nhIN hoeI ijs nwl gurU jI nwrwz ho gey hox[ kMnW qy ivSvws nhIN sI ho irhw[ gurU
jI gu`sy iv`c nzr nhIN Aw rhy sI, auh muskrw rhy sI[ies leI ihMmq bxI rhI[ dIiKAw
dyx dw AwSIrvwd idMdy hoey aunHW ikhw ik A`j qoN bwAd ieh quhwfw gurU hovygw[ (mOjUd
SrDwlUAW v`l ieSwrw kridAW ikhw) myrI hwlq vyK ky auh smJ gey ik Bgq Gbrw
igAw hY[ ikhw ik Awpxy Awp ƒ iek`lw nw smJI, mYN qyry nwl rhWgw[ prmwqmw kbIr
jI dy AwdyS Anuswr qYƒ ieh ASIrvwd id`qw igAw hY[ dunIAW iv`c qyry brwbr koeI
sMq nhIN hovygw[ ASIrvwd dy ky swƒ Byj id`qw[ svyry mwiek qoN Awvwz l`gI ik svwmI
jI rwmpwl (rohqk) ƒ Xwd kr rhy hn[ AsIN swry qurMq phuMc gey[ Bgq mihMdr dws
nwl sI[ (ikauNik AsIN CufwxI ipMf iv`c hI Bgq mihMdr dws dy shury Gr ruky hoey sI[)
dws ƒ aus rwq nINd nhIN AweI ik mYN ieMnI v` fI izMmyvwrI ƒ ikvyN sMBwl pwvWgw? gurUdyv
qW jwxI-jwx sn[ auhnW ƒ pqw sI ik Bgq dI hwlq Krwb ho geI hY[ jwx vyly, auhnW
ny iPr ikhw ik Awpxy Awp ƒ iek`lw nw smJ, prm SkqI qyry nwl hY[ mYN vI qyry nwl
hW[qyry smwn sMswr iv`c koeI sMq nhIN hovygw Aqy ikhw ik ienHW swirAW ƒ nwm idE jo
dIiKAw leI Awey sI[ Awpxy swhmxy dIiKAw idvweI[ svwmI jI ny swrI sMgq ƒ kih
id`qw ik A`j qoN bwAd mYN iksy dw gurU nhIN rhWgw, rwmpwl qoN dIiKAw lY lvo[ kwrn
ieh sI ik myry dwdw gurU jI ny aunHW ƒ swrnwm dyx dw AwdyS nhIN id`qw hoieAw sI[
ikaNuik ieh prMprw SurU qoN hI cldI Aw rhI sI[ dws ƒ hI swrnwm id`qw jwxw sI
ikauNik au~qrwAiDkwrI ƒ hI swrnwm id`qw jWdw sI[ svwmI jI ny myry qoN ielwvw iksy
ƒ swrnwm nhIN id`qw sI[ mYƒ A`gy swrnwm dyx dw prmwqmw kbIr jI dw AwdyS svwmI
jI nUM imlx qoN bwAd hI id`qw sI[ ikhw igAw sI ik pUrI pRIiKAw krky swrnwm
AnuXweIAW ƒ dyxw[ qYƒ prmwqmw kbIr jI dw vI sMkyq Awvygw, qd q`k swrnwm nw
dyxw[ ieh swrIAW hdwieqW bwAd iv`c dws ƒ iek`ly ƒ qlvMfI BweI izlHw iProzpur
(pMjwb) iv`c AwSrm iv`c id`qIAW sn[ jdoN dws iek`lw hI auhnW ƒ imlx phuMicAw sI[
svwmI rwmdyvwnMd jI gurU mhwrwj jI dy Sbd pRPuilq hoey hn jo A`j quhwfy swhmxy
hY[dunIAW iv`c igAwn PYl igAw hY[ auh ijhVy Awpxy Awp gurU bxy hoey hn, aunHW ƒ
AiDAwqimk igAwn dw k,K dw vI igAwn nhIN[ikMnw Bwr isr qy cùkI bYTy hn[ ieh
sMpUrn AiDAwqmk igAwn dw Gwtw hY jo nklI gurUAW dw jIvn nSt krdw hY, aunHW dy
cyly cylIAW dw vI [
qrk :- gurU dy AnuAweIAW dI izMmyvwrI gurU qy huMdI hY[ gurU dy isr ‘qy Bwr
huMdw hY[ jdoN kbIr prmwqm jI ny dyiKAw sI ik cOhT l`K AnuAweI ptrI qoN auqr gey
sn[ gurU dy hukm nUM vI AxdyiKAw krn l`g gey sn[ auh swrnwm leI Xog nhIN sn
qW Awpxy isr qoN Bwr auqwrx dy leI lIlw kIqI sI[ kwSI ngr dI pRis`D gixkw ƒ
ie`k hwQI au~qy ibTw ky Aqy ie`k boql iv`c gMgwjl (lok aus ƒ Srwb smJ rhy sn)
pIx l`gy[ SrwbI vrgI hrkq krdy hoey igxkw dy gly iv`c bWh pw ky mùK bwzwr iv`c
GuMmx l`gy sn[ ies idRS ƒ vyK ky cohT l`K gurU ivmuK ho gey sn[ gurU dRohI nhIN hoey
sn[ aunHW swirAw dw Bwr prmwqmw ny Awpxy isr qoN auqwirAw[
sMq grIbdws jI ny ikhw hY ik:
grIb BVvW-BVvW sb khYN, koeI nw jwny Koj[
dws grIb kbIr krm, bWtq isr kw boJ]
Bwv kwSI dy lok inMdw krn l`gy[ kih rhy sn ik ieh qW (BVvW) bySrm ho
igAw[ sryAwm bury krm krn l`g igAw hY[ sB iSSW ny auh swDnw iqAwg id`qI[
pihlW vwlI krn l`gy[ ijvyN rwbIAw ny iqAwgI sI[ kbIr jI Bwr mukq hoey[ iesy qrHW
pUjX gurUdyv svwmI jI ny ieh kih ky Awpxy isr dw Bwr auqwr id`qw ik A`j qoN mYN iksy
dw gurU nhIN rhWgw[ pihlW vwly vI rwmpwl qoN nwm lY lE[ pr bdiksmqI sI auhnW
pihlW vwilAW dI, izAwdwqr ny dws qoN dIiKAw nhIN leI[ ijhVy nvyN sn, ijhnW ƒ
AsIN gurU jI qoN nwm idvwieAw sI aunHW ny dws qoN dIiKAw leI[ prmySr kbIr jI ny
Awpxy prm isSX grIbdws jI nUM A`K-imcolI Kyfx dI swrI Biv`K dI sB rxnIqI d`s
id`qI sI[ sMq grIbdws jI ny Awpxy ie`k iSS SIqldws ƒ swrnwm jwp krn leI id`qw
sI[ aus ƒ smJw id`qw sI ik isrP prm iSS ƒ hI swrnwm dyxw hY, auh isr& Awpxy
au~qrwiDkwrI ƒ hI swrnwm idMdw rhygw[ Aglw inrdyS myrw (kbIr jI dw) Awvygw aus
qoN bwAd sMgq nUM dyxw SurU krnw hY[ ausy hukm dy Anuswr, ieh swrnwm ƒ gupq r`iKAw
sI[ 01 mwrc sMn 1997 ƒ dws nUM prmySvr kbIr jI imly[ swrnwm dyx dw shI smW
d`sx qoN bwAd swrnwm dyx dy AwdyS dy gey[
dws qoN pihlW, myry gurU pRxwlI dy sMqW ƒ C` f ky, iksy kbIr pMQI jW grIbdws
pMQI ƒ swrnwm qW dUr sqnwm dw vI igAwn nhIN sI[ swr Sbd qW Ajy vI rh`s’c
r`iKAw hY[ swrnwm vI lMmI pRIiKAw qoN bwAd id`qw jWdw hY[ jo kwl dy dUq huMdy hn auh
pihcwxy jWdy hn[ ijvyN, ieh sMjy swrnwm pRwpq krn qoN pihlW hI pihcwixAw igAw ik
ieh kwl dw dUq hY[ gurU bxnw Kwlw jI dw Gr nhIN hY[ gurU jI dy AwdyS qoN bwAd nwm
dyx nwL Aqy swrnwm dyx nwL iSSW dw boJ nhIN rihMdw[ ijhVy isrP sqnwm jW pihly
nwm qoN bwAd mOq nUM pRwpq ho jWdy hn, gurU dRohI nhIN hn, auhnW ƒ qurMq ies smyN iv`c
mnu`KI jnm pRwpq hovygw[ pUrI dIiKAw imlygI[ auh mokS pRwpq krngy[ hzwr swlW q`k
ieh vIfIE rwhIN dIiKAw id`qI jWdI rhygI[ hux iksy dw Bwr dws au~qy nhIN rhygw[ijhVy
svwmI jI dy iSS sn auh BgqI nwl cwrj kIqy gey sn[ pihlw mMqr hI ijAwdwqr nUM
id`qw jWdw sI[ iksy iksy ƒ sqnwm idMdy sI[ dws ƒ pihlw Aqy dUjw nwm iek`Ty id`qy
gey sn[ swrnwm ie`k h&qy bwAd id`qw igAw sI[ aus smyN dws ƒ auprokq Xojnw dI
jwxkwrI id`qI Aqy d`isAw ik ieh ijMny pihlW vwLy isS-iSiSAwvW hn auh isrP BOiqk
su`K hI mMgdy hn, auh iehnHW ƒ (jwiedwd, b~cy) id`qw hoieAw hY[ isrP qUM hI ie`k
Aijhw imilAw ijs ny mokS dI mMg kIqI[ dws ny ikhw ik hy dIn idAwl! BOiqk sùK
(b`cy, nOkrI) qusIN pihlW hI id`qw hoieAw hY[ quhwfy igAwn qoN bwAd ies dI koeI ie`Cw
vI nhIN rihMdI[ ies leI mokS dI hI BIK dws quhwfy koloN mMgdw hY[ gurU jI muskurwey
Aqy ASIrvwd id`qw[ ieh prmysvr kbIr jI dI pUrv-Xojnw (pihlW qoN inrDwrq
Xojnw) sI[ (simJAw hY qoN isr Dr pWv, bhur nhIN ry AYsw dWv[)
17 PrvrI 1977 qoN 17 meI 1995 q`k ATwrW (18) swl nOkrI krky iqAwg
p`qr dy ky siqgurU jI dy AwdyS dI pwlxw krn leI ie`k CotI ijhI nOkrI iqAwg id`qI
jo ik ie`ko ie`k inrvwh dw swDn sI[ do b`icAW (lVky Aqy lVkI) dw ivAwh 1994
iv`c kIqw sI[ do b`cy (ie`k lVkI, ie`k lVkw) Coty sI pVH rhy sI[ rwm hvwly C`f
siqgurU jI dy crnW iv`c smripq ho igAw[ muV ky Gr nhIN igAw[ prmwqmw dy hMsw
Aqy hMsnIAW (Bgq-BgqmqIAW) ƒ s`cy prmwqmw dw s`cw igAwn dy ky aunHW ƒ s`cI
BgqI d`sI[ siqgurU jI dy AwSIrvwd nwl dws dw iqAwg rMg lwieAw[ b`cy vI prmySvr
ny pVHwey Aqy pwly[ dws ƒ AwpxI nOkrI id`qI[ dws dw kilAwx kIqw[ sqlok dw vwsI
bxw id`qw[ ies igAwn dw sMswr iv`c koeI swnI nhIN hY[ swry Drm gRMQW dw swr k`Fx
qoN bwAd Bgq smwj dy swhmxy r`K id`qw[ AsMKW swlW dw auliJAw hoieAw igAwn sulJ
igAw[ jo mokS cwhuMdy hn AwE Aqy Awpxw jnm sPl bxwE[
grIb, ijauN b`Cw gaU kI njr mYN, XUM sweI kUM sMq[
BgqoN ky pICy iPry, Bgq vCl BgvMq]
ieh khwvq dws dy au~pr is`D hoeI[ dws (rwmpwl dws) BgqW dy sihXog nwl
ipMf-ipMf, Sihr-Sihr jwky sqigAwn Aqy sq swDnw dI AlK jgweI[ gurU dyv jI dy
AwSIrvwd ny swrw kMm kIqw[ swl 1996 iv`c ie`k Bgq dy irSqydwr ny 85 vrg gz
(pMjwh vrg Zz) dy iv`c bixAw ie`k kmrw, brWfw, rsoeI, bwQrUm Aqy lYtrIn, Aqy
Coty ijhy brWfy vwlI ie`k CotI ijhI kutIAw ku`J smyN leI vrqoN krn leI id`qI[ (ieh
kutIAw ausny Kud KrId ky Awpxy pKMfI gurU ƒ id`qI hoeI sI ijhVw ik bwAd iv`c ie`k
DoKybwz inkilAw jo myry pUjnIX gurU jI dy nwl rihMdw sI[ ausny BgvW Bys vI ilAw
hoieAw sI[ gurU dy nwl vI DoKw krky B`ijAw sI) gurU dRohI bixAw sI[ kutIAw dwn krn
vwlw swfw Bgq nhIN sI[ aus pwKMfI dw Bgq sI[ ies kwrn auh iksy bwbw qy ivSvws
nhIN krdw sI[ myry Bgq dy kihx qy kutIAw auDwr id`qI sI, (jdoN Bgq ny pUrw ivSvws
dvwieAw sI EdoN) prm pUjX gurUdyv (svwmI rwmdyvwnMd) jI dy iqMn AwSrm pMjwb rwj
dy (KMnw, mogw, qlvMfI BweI kI) Aqy ie`k AwSrm njbgVH (id`lI) iv`c sI ij`Qy dws ƒ
dIiKAw dI BIK imlI sI[
aus smyN dws ny auhnW dI syvw iv`c Bgq ByijAw hoieAw sI[ BgqW ny d`isAw
ik dwdw gurU jI ny Awpxy in`jI syvwdwrW ƒ bulwieAw qy ikhw ik mYƒ hirAwxw lY clo
rwmpwl dy koL[ aumr bhuq ijAwdw ho c`ukI sI[ lMmw s&r krnw shI nhIN sI[ BgqW
ny bynqI kIqI ik quhwfw lMmy s&r iv`c jwxw auicq nhIN[ pr ie`k nw suxI[ swl 1996
iv`c 13 dsMbr qoN 19 dsMbr qk aus hI jINd kiutAw dy kol KwlI plwtW iv`c (jo iksy
iksy dy sI, inrmwx nhIN kIqw sI) pihlw Ku`lHw pwT s`q idnW dw kIqw jw irhw sI[
prmwqmw 12 dsMbr, 1996 ƒ hI jINd kutIAw iv`c Aw gey[dws dyK ky hYrwn Aqy bhuq
KuS hoieAw[ fMfvq kIqw[ Bgqjn syvw iv`c lg gey[ aus pihly AnuSTwn ƒ AwpxI
rihnumweI iv`c sPl krvwieAw[ s`q idn mOsm bsMq dI qrHW irhw[ 20-12-1996 ƒ
srdI Aqy DuMd Cw geI[
svwmI jI ies kutIAw iv`c 23 jnvrI 1997 q`k rhy[ 24 jnvrI ƒ qlvMfI
BweI (pMjwb) gey[ 25 jnvrI ƒ Awrwm kIqw[26 jnvrI 1997 ƒ bYTy-bYTy sqlok cly
gey[ swry AwSrmW dI siuvDw iqAwg ky Awpxy dws ivdur dy koL Awey[ jd au~Qy dyiKAw
ik XQwrQ kbIr pMQ (qyrvyN pMQ dI nINh idRVH ho cu`kI hY[ sqlok cly gey[
jdoN auhnW dw jINd kutIAw iv`c fyrw sI[ dws auhnW dI AwigAw lYy ky ipMf iv`c
sqsMg Aqy pwT krn igAw sI[ syvwdwrW ƒ d`i sAw sI ik dws aus idn Awvygw, qd
qk gurU jI dw i^Awl r`Kxw[ aus inSicq idn ƒ dws QoVHw lyt ho igAw[ kutIAw iv`c
isrP gurU jI dy ieSnwn Awid dI ivvsQw su`Dqw nwl kIqw sI[ Su`Dqw dw iDAwn r`Kdy
hoey hI dws iksy dy Bgq Gr ieSnwn krn l`g ipAw[ ijs kwrn dyr ho geI[ aus smyN
qk syvwdwrW nUM ds bwr pu`C ilAw ik rwmpwl AwieAw hY[ aunHW ƒ qwx r`iKAw sI ik
pqw kro[ ikauN nhIN AwieAw? aus smyN mobweIl nUM qW jwxdy vI nhIN sI[ hor Pon vI
ipMf iv`c nhIN sI[ qd BgqW ƒ pqw l`igAw qW ie`k Bgq AwieAw Aqy boilAw, svwmI
jI ny ds vwr pu`C ilAw hY ik ik`Qy hY? A`j Awaux leI kih ky igAw sI, kI kwrn
hoieAw? dws ausy smyN iksy Bgq dw motr sweIkl lYky qurMq phuMc igAw[ bhuq swry
Bgq bYTy sI[ dws ny fMfvq kIqw[ crn-cMpI krn l`gw[ dws dw isr PiVAw Aqy
aupr ƒ kIqw[ kihx l`gy mYN Bgvwn pw ilAw[ qyrw pwauxw durl`B ho igAw[ dws cu`p
irhw[ ieh gurUdyv dI AMqrwqmw dI Awvwz sI[ Agly idn qlvMfI BweI vwly AwSrm
cly gey[ auQoN auh sqlok cly gey[
kbIr, hir ky rUTqyN, gurU kI Srn mYN jwey]
kih kbIr gurU rUT gey, qoN hir nw hoq shwey ]
kbIr, ijn bwqoN sy gurU d`uK pwvy, aun bwqoN ko dUr bhwvY]
grIb, ien bwqW ikXw pweIey, rwjI kr siqgurU rUTy ƒ[
BwvArQ gurU ƒ KuS r`Ko, mokS hovygw[ bkvwdw nwl ku`J nI imlxw[
 ieh sMjy (id`lI) gurudRohI dwAvw krdw hY ik ie`Qy myry AwSrm iv`c BUq mwPI
mMgdy hn[ BUqW ƒ ie`Qy bulwieAw jWdw hY[ bhuiqAW dI pRyq-bwDw dUr ho rhI hI[ kI ieh
CotI g`l hY? kI myry kol koeI SkqI nhIN hY?
 iesdw jvwb ies qrHW hY:
quhwƒ rwbIAw bwry igAwn hY ik aus ny siqgurU dyv jI qoN dIiKAw lY ky cwr swl swDnw
kIqI sI[ iPr kùJ mzbUrI kwrn aus ƒ swDnw C`fxI pY geI[ pr AijhI siQqI iv`c
BgqI-mwrg dw iqAwg krnw gurUdRohI dI iksm (Category) iv`c nhIN AwauNdw[ gurU
ivmuK SRyxI iv`c AwauNdw hY[ aus cwr swlW dI gurU imrXwdw nwl kIqI BgqI dy kwrn
aus dyvI iv`c ieMnI BgqI dI SkqI ho geI ik m`kw vwLw mMdr au~f ky jhwz dI qrHW
lYx Aw igAw Aqy aus Bgq Awqmw ƒ lYky pihlW vwly sQwn qy sQwipq ho igAw[ pr
mokS qoN bhuq dUr rhI[ mokS keI jnmW iv`c kSt Bog ky dubwrw siqgurU jI dI Srn
iv`c Awaux nwl hI hoieAw[ ieh sMjy swkt vI iqMn-cwr swl mirAwdw iv`c irhw[ hux
ieh gurUdrohI ho cu`kw hY[ ies qoN mokS so koh dUr ho igAw hY[ aus mirAwdw iv`c rih
ky kIqI swDnw qoN imlI BgqI ijAwdw dyr nhIN itkygI[ is`Dw nrk iv`c jwvygw[ ieh hY
swr igAwn[ jykr iesƒ smJ huMdI qW iehnI v`fI glqI nw krdw[
hux nwm dyx dw AiDkwr iesƒ (sMjy id`lI) dws (rwmpwl dws) duAwrw nhIN
id`qw igAw hY[ Bwv ies dy swbkw gurU ny nhIN id`qw Aqy swrnwm iesƒ pRwpq nhIN
hoieAw,ieh dwAvw krdw hY BUq k`Fx dw, BUqW ƒ bulwaux dw[ BUq-pRyq k`Fx Aqy pwaux
vwly ies qrHW dy Bwrq iv`c l`KW A`fy hn[ iesny aus ipMf ƒ BUqgwh (BUqW dw sQwn)
bxw id`qw ijvyN rwjsQwn rwj dw iv`c mOjUd ipMf mihMdIpur iv`c bwlwjI BUqgwh bixAw
hY[ au~Qy isrP BUq-pRyq k`Fx Aqy pwaux dw hI kMm hY[ Axigxq jnqw au~Qy jWdI hY[
iksy dw mokS nhIN hoxw ikauNik mokS qW siqgurU qoN dIiKAw lY ky swrw jIvn mirXwdw
iv`c rihky BgqI, syvw, dwn krky pRwpq huMdw hY[ gurU vI pUrx hovy[
mihMdIpur iv`c bwlwjI dw Dwm ikvyN bixAw ?
mihMdIpur (rwjsQwn pRWq) iv`c ie`k s`cw, suc`jw ivAkqI sI[ aumr lgBg qIh
swl ho cu`kI sI[ prmqwmw dI BgqI krdw sI[ iksy kwrn krky ivAwh nhIN krvwieAw
sI[ ijQy vI prmwqmw dI kQw, siqsMg crcw huMdI sI, phuMc jWdw[ sB kihMdy hn ik
gurU qoN ibnHW koeI mukqI nhIN hY[ ausny vI gurU bxwieAw[ gurUjI rwmwiex dw pwT Aqy
kQw krdw sI[ jy koeI pwT krnw huMdw hY, qW dysI (gW-m`J) iGE dI joq jgweI jWdI
hY, jo hvn dw kMm krdI hY[ aus ny ie`k “SRI rwm” dw mMidr vI bxvwieAw hoieAw sI[
aus iv`c rwmcMdr, sIqw Aqy lkSmx Aqy hƒmwn dIAW mUrqIAW p`Qr dIAw sQwipq
kIqIAW hoeIAW sI[ aunHW mUrqIAW dy swmHxy AKMf joqI jgdI sI[ iksy iv`c pRyqbwDw
huMdI, qW auh aus mMdr (AwSrm) iv`c jg rhI joqI ƒ Aqy hnUMmwn dI mUrqI Aqy SRI
rwm, lkSmx, sIqw dIAW mUrqIAW dyK ky rOlw pwaux jWdI[ bwbw C`f dy, kdy nhIN
AwvWgw[ kuJ dyr iv`c auh pRyqbwDw vwlw ivAkqI (purS jW iesqrI) SWq ho jWdw[ ieh
sB mihMdIpur vwlw Bgq vI vyiKAw sI[ auh vI ijhVw koeI pRyq bwDw vwlw aus dy sMprk
iv`c AwauNdw, aus ƒ gurU Dwm lY jWdw Aqy BUq k`FvwauNdw [
ie`k vwr gurU jI bImwr ho gey[ auh ielwz leI dUr Sihr cly gey[ au`Qy
qkrIbn Cy mhIny rihxw ipAw[ ausdI mOq ho geI[ mihMdIpur vwlw Bgq Awpxy Gr ’qy
isrP hƒmwn jI dI ie`k p`Qr dI mUrqI nUM (jo ausnUM brswq dy mOsm iv`c au~cy sQwn ’qy
im`tI k`t ky hVH jwx krky idKweI id`qI sI, au~Qy imlI sI, jo bhuq A`CI jwxI sw& nhIN
bxI sI, pr l`gdw sI ik hnUMmwn jI dI hY aus ƒ hnUMmwn jI dI ikrpw nwl imlI mMn
ky cu`k ilAwieAw[ aus mUrqI ƒ) ie`k jgHw qy sQwipq krky AKMf joqI lgwauNdw sI[
iqMn smyN hƒmwn dw pwT krdw sI jo gurU ny d`isAw hoieAw sI[ hux pRyqbwDw vwly ijhVy
gurU kol jWdy sn jW nvyN jo mihMdIpur jWdy sn, ijnHW ƒ auh gurU jI kol lY jwieAw krdw
sI, auh aus kol Awey[ auhnw nUM Bgq ny d`isAw ik gurU jI ielwj leI bwhr gey hoey
hn[ pqw nhIN kdoN ishqmMd ho ky vwips Awauxgy[ ienHy iv`c, auh swry ausdy Gr ’qy
hnUMmwn jI dI mUrqI dy swhmxy jg rhI joqI dy swhmxy cIkx l`gy[ ausy qrHW kihx l`gy
ik C`f dy bwbw, mYN kdy nhIN AwvWgw jW AwvWgI[ Cy mhiInAW iv`c hI auh Bgq dI Aws
pws pRis`DI ho geI[ ijhVy gurU koL jWdy jW nvyN swry mihMdIpur jwx l`gy[ pRyq bwDw TIk
hox l`gI [ aus Boly Bgq ƒ Brm ho igAw ik qyry iv`c vI gurU vrgI SkqI Aw geI hY[
auh mhMq bx igAw[ aus Bgq iv`c pRyq pRvyS hoieAw[ nvIN nvIn pRyrxw krn l`igAw[
s`q pkvwnI bxnI cwhIdI hY[ s`q iksmW dI miTAweI mMgvwauxI cwhIdI hY[ vDyry joqI
jlwauxI cwhIdI hY Awid Awid[ aus Bgq ny s`q iksmW dw Bojn, hlvw, KIr, pUVI,
kcOrI, pkOVI Awid Awid iqAwr bxvwauxI SurU kr id`qI[ s`q iksm dI miTAweI
mMgvwauxI SurU kr id`qI[ pRyq dy sqwey AmIr lokW ny aus iv`c KUb Dn lutwieAw[ aus
Bgq ny ie`k hnUMmwn mMdr bxwieAw jo vrqmwn iv`c bhuq v`fw bxwieAw igAw hY[
BUq kI krdy hn:- BUq dUijAW dy srIr iv`c pRvyS krky miTAweI Aqy Kwxy dw
AnMd lYNdy hn[ auhnW dw sUkSm srIr huMdw hY[ jo mnu`K srIr pRwpq hn, aunHW dw jIv
vI mUl rUp iv`c sUkSm srIr iv`c rihMdw hY[ sQUl srIr aus ƒ BgqI, syvw dwn krky
mukqI pRwpq krn leI imldw hY[
jo pUrx gurU qoN dIiKAw lY ky BgqI nhIN kr pwauNdy auhnW qoN sQUl mnùK srIr
Koh ilAw jWdw[ aunHW iv`coN kuJ pRyq bx jWdy hn[ aus jIv dw jo pRyq bx igAw hY, ausdw
mn auhI sQUl srIr ƒ AwnMd cwhuMdw hY jo ausy sQUl srIr iv`c imldw hY[ ijs kwrn
nwl ieh pRyq iksy iksy iv`c pRvyS krky auh AwnMd lYNdy hn[ jo ivAkqI Srwb pINdy hn,
C`f nhIN pwauNdy[ aunHW iv`coN koeI SrwbI mr ky BUq bx ky pRvyS hY[ auh cwh ky vI Srwb
nhIN C`f pwauNdw[
mihMdIpur iv`c bwlw jI dy nwm qy Bgq ny mMdr bxwieAw[ miTAweI, myvw (kwjU,
bdwm, ikiSmS, mnuKw Awid) dw Bog lgwaux l`igAw[ ieh pRyq pRyrxw nwl kIqw[jo
pRyqbwDw vwlw mihMdIpur jwx l`igAw, ausdw BUq qurMq inkl jWdw Aqy aus ipMf
(mihMdIpur) dy lok jo Swm dI AwrqI iv`c AwauNdy hn, aunHW iv`c pRvyS kr jWdy hn Aqy
auQy prmwnYNt fyrw bxw lYNdy hn[ auh hr roz BWq BWq dIAW miTAweIAW KWdw hY[ ies
qrHW mihMdIpur bwlw jI dw Dwm BUqgwh bx igAw ArQwq BUqW dI CwauxI bx igAw[
mukqI nw hI aus Bgq dI hoeI, nw au~Qy jwx vwilAW dw hovygI[
ie`k idn auh ipMf ijs iv`c sMjy (id`lI) ny BUqDwm bxwieAw hY, aus ipMf dy lok
jo ies dy AwSrm iv`c AwrqI iv`c jWdy hn Aqy a~uQy dw CpMjw (56) iksm dy Bog KWdy
hn, aunHW iv`c bwhroN Awey lokW dy BUq pRvyS krn l`g jwxgy[ BUq (pRyq) pihly mnu`K sn[
aunHW dw suBwA, idmwg ausy qrHW kMm krdw hY[ jdoN auh vyKdy hn ik ie`Qy kI kI suivDwvW
hn[ aus Anuswr PYslw lYNdy hn[ jo pRyq bwDw vwlw ivAkqI (mrd Aqy iesqrI) aus
sMjy (id`lI) dI AwSrm iv`c AwauNdw hY[ pRyq vyKdw hY ik ie`Qy hr roz hlvw, KIr Kwx
nUM imldy hn[ CpMjw iksmW dy Bog vI hn[ auh aus ivAkqI iv`coN inkl ky au~Qy hI fyrw
lw lYNdy hn[ jo au~Qy AwrqI iv`c jW vYsy AwSrm iv`c Awauxgy auh aunHW iv`c pRvyS kr
jwxgy[AwrqI iv`c Awaux vwly kdy AwSrm Awauxw nhIN cwhuxgy, qW vI auhnW iv`c pRvySw
pRyq AMdroN pRyrxw krky ilAwauxgy[ Awaux vwilAW dI igxqI vI kwl pRyrnw nwl pRyq
vDwauxgy[ ies qrHW ieh AwSrm mwnv pqn dw kyNdr bx jwvygw[
myry (rwmpwl dws dy) AwSrm iv`c isrP smwgm iv`c hI hlvw, KIr bxweI
jWdI hY[ bwAd iv`c, ie`k sDwrx Bojn bxdw hY[ aus iv`coN hI prmwqmw dw Bog pRswd
k`iFAw hY[ pRyq vyK lYNdy hn ik ie`Qy bwAd iv`c kuJ nhIN imldw[ auh pRyq bwDw vwly coN
inkl ky B`j jWdy hn ikauNik ie`Qy aunHW dI iptweI prmwqmw krdy hn[ pRyq bhuq cqur
huMdy hn[ sMjy vrgy pwKMfIAW kol jw ky jwx bu`J ky idKwvw krdy hn[ C`f idau, kdy nhIN
AwvWgw, bs SWq ho jWdy hn[ aus pRbMDk nUM Brm ho jWdw hY ik pRyq myrI SkqI nwl n`k
rgV rhy hn[ pRyq bwDw TIk ho rhI hY[
ivcwr kro:- sMjy (id`lI) ƒ vI hor Bgq Aqy BgqmqIAW vwly mMqr jwp leI
id`qy jo pihly Aqy dUjy nwm iv`c id`qy jWdy hn[ ies’c v`KrI SkqI ik`QoN AweI? ies
AwSrm qoN pihlW iesny ikMny BUq k~Fy sI? ikMinAW nUM lwB id`qw sI? pKMfI ƒ pu`Co[ hux
kwl iesƒ ncw irhw hY[ jIvW ƒ ies dy jwl iv`c Psw irhw hY[ iehnUM Aqy iesdy
swihXogIAW Aqy Prswd Kwx vwilAW nUM Awpxy c`krivaU iv`c Psw irhw hY[ ieh hY swr
igAwn, jo smJ sky, qW sm lE[ hirAwxy dy Bgq ny d`isAw ik myry do cwcy CotI aumry
iv`c hI mr ky pRyq bxy sI [ auh myry Brw dI pqnI iv`c pRvyS ho ky d`sdy sn ik Gr
iv`c JgVw AsIN krvwauNdy hW[ Srwb pIx dI pRyrxw AsIN krdy hW[ Sihr ‘c miTAweI
Kwx AsIN lY ky jWdy hW[ iPr ausny dws qoN dIiKAw leI, qd auhnW dw ip`Cw C`ifAw[
mukqI nw qW sMjy (id`lI) gurudRohI dI hovygI, Aqy nw hI aus dy sMprk iv`c Awaux vwly
Bgq BgqmqIAW dI hovygI[ sB BUq bxngy[ nrk iv`c if`gxgy[
 ie`k mhwn AiDkwrI sI[ auh rwm Aqy hnUMmwn dw prm Bgq sI[ mihMdIpur
bwlw jI dI vrqmwn smyN iv`c bhuq pRis`DI hY[ ausny d`isAw ik myry Gr iv`c bhuq suK
sI[ pr hnUMmwn jI dw prm Bgq hox kwrn, ie`k vwr pRbl pRrxw bxI ik mihMdIpur
Dwm iv`c m`Qw tyk ky AweIey[ AwpxI kwr leI swrw pirvwr ibTwieAw Aqy phuMc igAw[
TIk-Twk Gr vips Aw igAw[ aus Dwm ƒ vyKky bhuq KuSI hoeI[ au~Qy AnykW cmqkwr
vyKy[ koeI ivAkqI ijs iv`c pRyq pRvyS sI, bhuq v`fw p`Qr cu`k ky KVHw sI[ iksy ƒ iqMn
jW cwr syvwdwr PVH rhy sI, aunHW swirAw ƒ dUr ptk idMdw sI Awid Awid[
Gr Awaux qoN bwAd, myrI pqnI vI auhI lIlw krn l`gI[ mMjw cu`k ky su`t
id`qw[ 50 iklo kxk dw QYlw ipAw sI, aus nUM cu`k ky KVHI ho geI[ auh 20 ik`lo vzn
nhIN cu`k skdI[ AWFI- guAWFIAW bulwey[ ie`k ny d`isAw ik jo bwlwjI jWdw hY aus iv`c
hnUMmwn pRvyS ho jWdw hY[ ie`k ny ikhw ik hnUMmwn nhIN, BUq pRvyS krdw hY[ auh pRvyS
krky Aw qW jWdw hY, pRMqU ie`Qy ausdw mn nhIN lgdw[ ijs krky ieh auqpwq mcwauNdw
hY[ iksy BUq k`Fx vwly kol lY jwxw pvygw[ ie`k ivAkqI swƒ Buq k`Fx vwly kol lY
igAw[ AsIN swrI khwxI suxweI[ ausny joq jgweI[ ausy smyN myrI pqnI isr Gumwaux
l`gI[ C`f idE bwbw, kdy nhIN AwvWgw, cIkW mwrn l`gI, SWq ho igAw[ ausny ikhw ik
p`kw ielwj id`qw, hux nhIN Awvygw[ AsIN Gr Aw gey[ Pyr auqpwq mcwaux l`gI[ mYN
ie`klw hI AwpxI pqnI nUM aus kol lY ky igAw[ au~Qy jw ky BUq ny ikhw ik mYN bwlw jI
dw Bgq hW[ qUM kI kryNgy? BUq k`Fx vwly v`l ieSwrw kr irhw sI[ auh isAwxw (BUq
k`fx vwlw) boilAw ik iesƒ mihMdIpur lY jwxw pvygw[ ieh au~Qy hI inklygw[
do idn bwAd, aus isAwxy ƒ nwl lY ky, mYN AwpxI pqnI nwl mihMdIpur clw
igAw[ ijvyN hI mYN a~uQy phuMicAw, myrI pqnI ny Awpxw isr GuMmwauxw SurU kr id`qw[ ku`J
dyr iv`c Tik ho geI[ mYN aus isAwxy nUM ikhw ik jldI clo[ ausny ikhw ik ku`J pYsy
cVHw idau[ kuJ pRSwd lY lE[ mYN jo ausny ikhw auh jo kIqw Aqy pUrI rPqwr nwl g`fI
Bjw ky au~QoN inkly[ Gr qk sB TIk irhw[ Swm ƒ iPr auhI lIlw SurU hoeI[ myrI qW
jwn inkl geI ik mYN ik ieh kI sm`isAw gL pw leI mihMdIpur jw ky[ ies qoN bwAd
ijsny ij`Qy isAwxw d`isAw, gey[ ie`k do idn leI TIk Twk rihMdw, iPr EhI sm`isAw[
ikqy ikqy h&qw Tik in`kl jWdw[ myrI pqnI iv`c pihlW ie`k BUq sI, iPr iqMn Awey[
aus iv`c do hor pRvyS au~QoN krky Aw gey[
BUqW ny d`isAw ik aus ipMf dy ijMny ivAkqI aus mMdr iv`c pRSwd lYx AwauNdy
hn, sB iv`c pRyq pRvyS hn[ swƒ jgHw nhIN imlI[ ies leI ies iv`c pRvyS krky Awauxw
ipAw[ qusIN pYsy vwly idKweI idMdy sI[ soicAw sI ik ie`Qy ku`J qW cMgw Kwx leI imlygw[
mihMdIpur iv`c hwaUsPu`l hY[ ie`k ie`k iv`c keI keI BUq pRvyS hn[
 ie`k idn sMq rwmpwl jI dw Bgq imilAw[ ausny kroNQw AwSrm c`lx leI
ikhw, AsIN ienkwr kr id`qw[ pu`iCAw kI ^rc l`gygw? ausny ikhw ik Krcw ku`J nhIN
l`gygw, prmwqmw dI BgqI krnI pvygI, nwm lYxw pvygw[ keI idnW qk auh swfy Gr
AwauNdw irhw, iPr AsIN mMny[ auh AwpxI kwr iv`c ibTw ky kroNQw AwSrm iv`c lY igAw[
auQy jw ky, auh pRyq bwDw ^qm hoeI[ hux igAwn ho igAw ik AMbW dy AMb Aqy guTIAW dy
dwm ie`Qy hn[ mukqI vI hovygI, iqMn qwp vI imtxgy[
kbIr, eyky swDy sB sDy, sB swDy sB jwey[
mwlI sINcy mUl ko, PUly Ply AGwey[
ArQwq ijvyN mwlI (bwgbwnI dw mwhr) pOdy dI jVH (Root) dI isMjweI krdw hY[
ie`k jVH dI isMjweI krn nwl(sDy) qxw, fwr, tihxIAW ivkisq huMdIAW hn[ pOdw rùK
bx ky Pu`lW Aqy PlW nwl ldpd ho jWdw hY[ bhuq swry Pl Kwx nUM imldy hn[ jy Axjwx
ivAkqI pOdy dIAW tihxIAW ƒ zmIn iv`c g`f ky (ie`k bu`DImwn ivAkqI ny pOdy dI jVH
nUM g`ifAw huMdw hY) auhnW sB nUM swDy (isMjweI kry) qW sB nSt ho jwvygw[ iesy qrHW,
ie`k myry dws (rwmpwl dws) qoN dIiKAw lY kyy BgqI dwn krn nwl, iqMn qwp dw kSt
(pRyq bwDw, ip`qr bWdw jo ik iqMn qwpW ivcoN ie`k hY) vI smwpq hovygw Aqy mirXwdw iv`c
rih ky BgqI, dwn Aqy syvw krn nwl sqlok Amr Dwm vI pRwpq hovygw[ ArQwq pUrn
mukqI vI hovygI[
 AprwDI dw AprwD krn iv`c sihXogI vI pwp dy BwgIdwr huMdy hn:
sMjy (id`lI) ny Awpxy guru dI (myrI rwmpwl dws dI) inMdw kIqI[ myry BoLy BgqW
nUM Brimq krky ƒ myry qoN dUr kIqw, gurudRohI bx igAw[ ieh iesdw pihlw AprwD hY[
ies qoN v`fw pwp BgqI mwrg iv`c nhIN hY[ Awp nrk jwvygw hI, AnykW BgqW dy vI
nwm KMifq krvw id`qy jo kwl joqI inrMjn dy jwl iv`c iPr Ps gey[ jo vwips Aw jwxgy,
nwm Su`D krvw lYxgy, auh qW b`c jwxgy[
 hor jo iesƒ dwn dy ky iesdy pwp iv`c sihXog kr rhy hn, auh vI AYsy dy vWg
prmwqmw kbIr jI dy AprwDI hn[ ijnHW ny ies gurUdRohI sMjy (id` lI) ƒ BUqW dw Dwm
bxwaux leI QW dwn kIqI hY[ auh AYsy dy vWg prmwqmw kbIr jI dy doSI hn[ Bgq
cwhy pRQm nwm pRwpq hY, cwhy sqnwm pRwpq hY, ausƒ sB qoN pihlW inXm d`sy jWdy hn[
iliKq iv`c ipRMitf kwpI inXmW dI Aqy BgqI boD id`qI jWdI hY ijs iv`c ieh vI disAw
igAw hY ik :-
kbIr, gurU ibn mwlw Pyrqy, gurU ibn dyqy dwn[
gurU ibn dono inSPl hYN, cwhy pUCo vyd purwx]
ArQwq gurU Dwrn kIqy ibnW nwm jwp Aqy dwn krnw ivArQ hY[
kbIr, gurU ibn dwn puMn jo krhI[ imQAw hoie kbhU nw PlhI]
gurU ibn pRyq jnm sB pwvYN[ vrS shMs grB so rhwvyN]
gurU ky imly kty dùK pwpw[ jnm-jnm ky imtyN sMqwpw]
gurU ibn hom (joqI) X`g nhIN kIjy[ gurU kI AwigAw mwhIN rihjy]
gurU ko qjy B`jy jo Awnw[ qw pSUvw kw Pokt igAwnw]
gurU sy bYr krY iSS joie[ Bjn nwS ArU bhuq ibgoeI]
gurU ky crn sdw dIjY[ jIvn jnm sPl kr lIjY]
gurU sy kpt iSS jo rwKY[ Xm rwjw ky mugdr cwKY]
kbIr, jwn bu`J swcI qjY, krY JUT sy nyh[
qwkI sMgq hy pRBU, svpn myN BI nw dyh]
sMq grIb dws jI dI bwxI vI s`pSt krdI hY :-
grIb, gurUdRohI ik pYV pr jy pg AwvY bIr[
cOrwsI inScY pVY, siqgurU khyN kbIr ]
auprokq bwxIAW dw Anuvwd sp`St hY ik pUrn gurU jI ƒ dwn nw krky hor ƒ
dwn krdw hY, auh ivArQ hY[ prMqU gurU jI ny ijs iSs ƒ dwn iek`Tw krn leI ikhw
mqlb koeI joqI dy rupey, koeI pwT dy rupey dwn krdy hn qW aunHW dy nwm ilKy jWdy hn
Aqy rupey vI ilKx vwly Awpxy kol r`K lYNdy hn[ bwAd iv`c swrw ihswb gurU jI ƒ idMdy
hn[ ies qrHW dw dwn gurU ƒ kIqw dwn hI mMinAw jWdw hY[ ies bwxI iv`c ies qrHW dy
dwn ƒ ivArQ nhIN d`isAw hY[ jo gurUdRohI GoiSq hY, ausƒ kIqw dwn Aqy iksy hor bwbw
swDU ƒ kIqw dwn ivArQ ikhw hY[ auh kdI nhIN Plygw[ jo gurU Dwrn nhIN krdy jW gurU
qoN ivmu`K ho jWdy hn, gurUdRohI ho jWdy hn[ auh swry pRyq dw jnm pRwpq krdy hn[ sMjy
(id`lI) gurUdRohI GoiSq hY[ jo iesdy shXo gI hn, auh gurU ivmùKy mMny jwxgy[ auh vI pRyq
jnm pRwpq krxgy[ qW aus ipMf iv`c ijs iv`c sMjy (id`lI) swkt ny pwKMf PYlwieAw
hoieAw hY, jo ausdy AwSrm iv`c AwrqI krky pRSwd lYNdy hn, auh vI pRyq jnm pRwpq
krxgy[ ieh prmwqmw kbIr jI dw d` isAw Aqy bxwieAw ivDwn hY[ jo At`l hY[ pRyq
dI aumr lMmI huMdI hY[ hzwrW swlW q` k pRyq bixAw rihMdw hY[ iksI AOrq dy grB iv`c
pRvyS rihxw pYNdw hY[ pRyq dw iesqrI qoN jnm nhIN huMdw, pr grB iv`c kSt bhuq huMdw
hY[ aus grB dy kSt ƒ auh pwp Awqmw J`ldw hY[
 ie`k mweI jINd izlHy (hirAwxw) dI d`sdI sI ik myry iF`f iv`c b` cw hY[ GuMmdw
mihsUs huMdw hY[ fwktr qoN jWc krvweI[ kùJ nhIN imilAw[ aus mweI dI lgBg aumr
62 swl sI[ pRyq ƒ ies qrHW dy mhWkSt vI J`lxy pYNdy hn[ pRyq jonI mhWkStdwiek
huMdI hY[
 jykr pUrn gurU iml jwvy Aqy iSs jW iSsXw AwjIvn mirXwdw dw pwlx krdy
hoey BgqI, syvw, dwn krn qW ies qrHW dI sq swDnw qoN ies qrHW dy Xu`gW Xu`gW dy du`K
m`qlb sMkt qy (sMqwp) mhWdu`K Kqm ho jwxgy[
 gurU jI qoN hI hom (joqI) X`g krvwauxw lwBdwiek hY[ gurU jI qoN bjwey hor qoN
joqI mqlb hvn qy hor Drm X`g, iDAwn X`g, pRxwm X`g qy igAwn X` g krvwauxw
ivArQ hY[ gurU jI dy AwdyS dw pwlx iSs / iSsX ƒ krnw cwhIdw hY[
 gurU ƒ (qjy) C`f ky hor iv`c AwsQw r`Ky (B`jy) aus pSU vrgy iSs ƒ Pokt igAwn
hY[ ausƒ ku`J vI igAwn nhIN hY, auh fMgr (pSU) hY[
 jo iSs / iSsXw gurU jI dy nwl vYr (duSmnI) krdy / krdI hY ijvyN sMjy (id`lI)
kr irhw hY, ausdI BgqI nSt ho jWdI hY Aqy hor bhuq hI ijAwdw hwnI huMdI hY[ Bgq
qy BgqmqI ƒ cwhIdw hY ik gurU jI dy crnW iv`c sdw smripq rhy[ ijvyN piv`qrqw
Apxy pqI dy Aiqirkq iksy hor purS iv`c pqI vwlw Bwv kdy nhIN dyKdI cwhy koeI
dyvqw ikauN nw hovy[ mwnv qW dUr dI kOVI hY[
 ies pRkwr ijhnW Bgq / BgqmqIAW ny dws (rwmpwl dws) ƒ qjky sMjy (id`lI)
gurUdRohI iv~c AwsQw bxw leI hY, pQ BRSt ho cu`ky hn[ auhnW ƒ punr ivcwr krnw
hovygw[ ies iv`c hI auhnW dI BlweI hY[
 sMjy (id`lI) dI qrHW jo iSS / iSSw gurU jI qoN kpt (Cl) krdw hY, ausƒ nrk
iv`c sQwn imlygw[ au~Qy Xm dy dUq moty soitAW (mugdrw) nwl iptweI krngy[
 pRmySvr kbIr jI ny sp`St kIqw hY ik jo jwx bu`J ky mqlb igAwn huMdy hoey vI
sq ƒ iqAwg ky kptI ivAkqI dw swQ idMdw hY[ prmySvr Aijhy duSt ivAkqI dw
drSn supny iv`c vI nw hox idE[ auh ieMnW pwpI hY[ sMq grIbdws jI kihMdy hn ik:-
pwpI pRBwq nw ByNty mùK dyKy pwp lgy jwkw[
nO ds mws grB qRws dyeI iDkwr jnm iqs kI mWkw]
ArQwq pwpI AwqmW dw drSn svyry svyry nhIN hoxw cwhIdw[ ausdw mUMh vyKx
nwl vI pwp lgdw hY[ aus pwpI ny AwpxI mW nUM nO-d`s mhIny q`k ausdI ku`K iv`c rihky
kSt id`qw ausdI mW dw jnm vI ivArQ igAw ijsdy grB qoN auprokq pwp AwqmwvW
dw jnm hoieAw [
 sMq grIbdws jI ny Awpxy siqgurU kbIr swihb jI ƒ swkSI r`Kky disAw hY ik
jykr gurUdRohI dI pYV qy pYr vI pY jwvy qW vI gurU Bgq dw nwm KMf hoky gurU qoN dUr ho
jwvygw[ (pYV qy) pYr dy inSwn jo im`tI iv`c bx jWdy hn, auhnW ƒ pYV kihMdy hn[ pYV
qy (pg) pYr r`Ky jwx dw Bwv hY ik ausdw swQ krnw[ swQ krky ausdI gurU ivroDI g`lW
suxky aunHW JUTIAW g`lW ƒ s`cIAW mMn lYxw[ ijs kwrn Bgq dy mn iv`c doS zrUr
Awvygw[ iPr nwm KMf ho jwvygw[ auh cOrwsI l`K pRkwr dy pRwxIAw dy jnm lY ky mhWkSt
cu`kygw[ sMq grIb dws jI ny ikhw hY ik ieh siqgurU prmysÍr kbIr jI ny ikhw hY[ ieh
At`l s`c hY[
sMq grIb dws jI A`gy ikhw hY ik:-
AYsw Agm AgwD siqgurU, AYsw Agm AgwD[
sdnW, isau, sMmn qwry, gurU dRohI qo cun-cun mwry, inMdq kU nhIN dwd]
ArQwq siqgurU kbIr jI ieMnI au~cI SkqI hn ik aunHW ny sdnW vrgy ksweI ƒ vI mw&
krky nwm ismrn krw ky pwr kr id`qw[ sMmn Aqy ausdw pu` qr mhW nyk Awqmw sI[
auhnW ƒ vI nwm ismrn krw ky pwr kr id`qw, prMqU gurUdRohIAW dy leI mw&I dI QW aunHW
kol nhIN[ gurUdRohIAW ƒ qW cun-cunky mwrdw hY Aqy inMdq (gurU dI inMdw) krn vwly ƒ
vI (nhIN dwd) koeI rwhq (Concession) nhIN hY[
hux auh ivAkqI ivcwr krn jo gUrudRohI sMjy (id`lI) dy sihXogI bxy hn[ iesdw
qW byVw grk ho cu`ikAw hY[ hor jo iesdy sMg hn, auhnW dI dSw vI iehI hovygI[
jo sMjy (id`lI) gurudRohI ny BUq k`Fx dw sQwn bxwieAw hoieAw hY AYsy qW BwrqvrS
iv`c l`KW hn[ sB joqI jlwauNdy hn, iksI dI 21 idn dI iksy dI 31 idn dI iksy dy
51 idn Awpxy AwSrmW iv`c AnykW joqI pwqr bxw ky r`Ky hoey hn[ s`q pkvwnI (s`q
pRkwr dw Bojn) ijs iv`c hlvw-KIr qW mu`K huMdw hY,Awpxy ieSt ƒ lok Bog lgwauNdy
hn[ bwAd iv`c Kud Brdy hn Aqy bwAd iv`c AwrqI iv`c Awaux vwilAW ƒ vMfdy hn[
iksy dI mukqI nhIN hoxI[
 ivSyS:- ijs Bgq ny sMjy (id`lI) ƒ ie`k eykV zmIn dwn kIqI hY[ ieh dws
dI AwigAw ley ibnW dwn kIqI hY jo byArQ hY[
kbIr gurU kI AwigAw Awvih, gurU kI AwigAw jwvy[
kih kbIr so sMq hY, Awvw gvn nswvy[
BweI jo gurU vcn pY f`tgy, k`t gey PMd corwsI ky, ry kt gey PMd corwsI ky [
vsqU imlI TOr kI TOr, imt geI mMn pwpI kI dOV[
Brm imty mQurw kwSI ky, Brm imty mQurw kwSI ky[
ArQ Sp`st hY ik kbIr jI ny ikhw hY ik gurU jI dI AwigAw iv`c c`lx vwlw
Bgq - BgqmqI Awpxw mwnv jIvn s&l kr lYNdw hY[ siqgurU dy ibnW mn Brm (SMkw)
smwpq nhIN ho skdI[ cwhy koeI ikMnW hI cqur bx lvy[
pIVHI sihq nrk pir hY[ gurU AwigAw isS lop jo kir hY[
AYsy isS ko Twhr nwhIN[ gurU ibmùK locq hY mn mWhI[
ArQwq jo iSS gurU jI dI AwigAw ƒ AxdyKw krdw hY, ausdI keI pIVI nrk
iv`c ausdy nwl if`gygI[ AYsy iSS ƒ (Twhr) shwrw nhIN imlygw mqlb ausdw koeI bcwA
nhIN hovygw[ gurU qoN ibmùK (aultw c`lx vwlw) kwl pRyrxw qoN mnmwnW Awcrx krdw hY[
kwl bRhm ausdy mn iv`c sB aulty ivcwr r`Kdw hY[ ijvyN ijs igAwn dy ADUry gWT dy
pUry (DnI) ny kwl pRyrxw qoN gurUudRohI sMjy (id`lI) ƒ jmIn id`qI hY[ ieh ies g`l dw pRq`K
audhwrx hY[
jdoN dws (rwmpwl dws) ƒ pqw c`ilAw ik sMjy swkt ƒ ie`k Bgq ny Awpxy
ipMf iv`c ie`k eykV zmIn dwn id`qI hY[ dws ny Awpxy pRmu`K syvwdwrW ƒ ikhw ky aus
Bgq nwl sMprk kro Aqy aus ƒ smJwE[ BgqW ny aus nwl sMprk kIqw Aqy mYN ƒ
d`isAw ik auh kih irhw hY ik gurU jI nwl myrI Pon qy g`l krvwE[ dws ny Aijhw krn
qoN mnHw kr id`qw ikauNik keI l`K sMgq hY[ jykr sB iehI Srq r`Kxgy qW iks iks
nwl g`l krWgw[ kyvl hrroz pMj imMt Pon qy g`lW huMdIAW hn[ dws ny ausy smyN smJ
ilAw sI ik auh igAwn dy k`cy hn[ myry &on qy g`l krn qoN mnHW krn qoN bwAd aus
Bgq ƒ sMjy id`lI dI g`l qy hor idRVH ivSvwS ho igAw ik kmytI vwly jwx-bùJ ky g`l
nhIN krvwauxW cwhuMdy, ikqy gurU jI ƒ kmytI vwilAW dI ZlqI dw pqw nW l`g jwvy[ aus
Bgq dy mn iv`c ieh qW AwauxW cwhIdw sI ik gurU jI dw AwdyS hY jW nhIN, sp`St krn
dy hor vI keI rsqy hn, myry pirvwr qoN pqw kr lYNdy jo aus smyN hPqy iv`c do do vwr
mulwkwq krn jylH Dwm iv`c AwauNdy sn[ kI ausdy leI sMjy hI s`cw hY Aqy swrI sMgq
JUTI hY? myry pirvwr qy vI ivSvwS nhIN hY[ nwm KMf hox qoN bwAd kwl pRyrxw kMm krdI
hY sB aultw hI kMm cMgw lgdw hY[
hux vI auhnW leI Avsr bwkI hY, auh nwm Su`D krvw lYx[ aus sQwn ƒ nwmdwn
kyNdr dy leI tr`st ƒ dwn krn[ iPr myrI AwigAw nwl au~Qy Bgq r`Ky jWxgy[ aus
dwn krqw dw aus sQwn qoN koeI lgwv nhIN rihxw cwhIdw[ sB kMm dws (rwmpwl dws)
dI AwigAw nwL hor nwmdwn kyNdrW vWg hovygw[ ieh sB mwnv kilAwx dy leI kIqw
jw irhw hY[ jykr hux vI aus Bgq dI pRyrxw nwm Su~D krvwaux dI nhIN bxdI qW
bdiksmqI dI g`l hY[
zmIn dwnkrqw ieh Zlq&ihmI nW pwly ik ieh zmIn ƒ lYx leI koiSS hY [
nhIN ieh dws qW 69 swl dw ho cu`kw hY[ sqlok Dwm iv`c bhuq bVw zmIn dw plwt iml
igAw hY[ au~Qy dw invwsI bx cu`ikAw hY[ ieMdr dy rwz ƒ vI Tokr qy r`KdW hW[ pRMqU
quhwfI bxI-bxweI iksmq ƒ ivgVdy A`KIN dyK irhw hW[ quhwƒ sMBwlx dI koiSS kr
irhw hW[ qusIN nhIN sMBly qW quhwfy au~pr Awaux vwly kihr ƒ dyK irhw hW, ies leI
du`KI hW[ iGau dw ie`k kx vI cyhVU iv`c nw rih jwvy ieh nIAq hY[
pRmySvr kbIr jI ie`k AwqmW ƒ kwl jwl qoN Cufvwaux leI ikMnw sMGrS krdy
hn[ auhnW ƒ kI lwlc huMdw hY[ auh Awqmw auhnW dw AMS huMdI hY[ ausdy kilAwx leI
kSt qy kSt auTwauNdy hn[ dws rwmpwl dws dw vI iehI pRXqn hY[ vwr-vwr aus Bgq
dy kilAwx dy leI ikhw jw irhw hY[ A`gy ausdI iksmq! Jykr ieMnw smJwaux qy vI
nhIN mMnygw qW ausdw koeI pwp AiVAw KVHw hY[
ivSyS:- dws dy ies p`qr ƒ pVHky vI sMjy (id`lI) dw jo swQ dyvygw, auh vI
gurUdRohI dI SRyxI iv`c hovygw[
 sMjy kwl dw dUq hY, hor pihcwx
ieh AwpxI BUqgwh (AwSrm) iv`c AwrqI qo N bwAd GMtw qy SMK vjwauNdw hY[
BgqW qoN vI vjvwauNdw hY[ ieh vI kwl dy dUq dI p`kI pihcwx hY[ ijMny vI mMdr dyvI -
dyviqAW dy, SRI rwm jI, SRI ikRSn jI, SRI ivSxU jI, SRI iSv jI qy dyvI jI dy bxy hn,
sB iv`c AwrqI dy auprMq GMtw, SMK bjwieAw hY[ ieh kwl joqI inrMjn dI pUjw dI
pihcwx hY[ swfy ij`Qy-ij`Qy vI sqlok AwSrm hn, auhnW iv`c nw hI GMtw vjwieAw jWdw
hY nw SMK ikauNik eyQy siqpurS kbIr jI dI pUjw huMdI hY[
 GMtw Aqy SMK kwl pUjw hY, dw prmwx
prmySvr kbIr jI dw ie`k Sbd hY ijsdI tyk (Heading) ieh hY “kr nYno
dIdwr mhl myN ipAwrw hY”[……
ies Sbd iv`c pUrn bRhm kbIr jI ny sQUl Aqy sUKm dovW srIrw iv`c bxy
kmlW dw vrxn kIqw hY[ iesy iv`c disAw hY ik swDk mUl kml qoN bMk dy AMdr-AMdr
cldw hY[ jo svwd kml, (svwidSTwn kml) nwiB kml, hRdX kml, kMT kml, iqRkutI
kml, iqRvYxI kml Awid sB kmlW dy AMdr qoN bwiepws jWdw hY[ {bMknwl sB kmlW
dw bweIpws, ijvyN lMby sPr dIAW b`sW pRqyk Sihr iv`coN gu`jrdIAW hn, pRMqU bweIpws
mwrg qoN jWdIAW hn[ sB XwqrIAW dI itkt A`gy vwly dUr siQq Sihr dI bu`k huMdI
hY[ auhnW nMU mwrg iv`c Awaux vwly SihrW nwL koeI lgwv nhIN huMdw BWvyN au~Qy ikMnI vI
jgmg hovy, cwhy ikqy srks dw Kyl cl irhw hovy, cwhy koeI mwnv mylw ligAw hovy[
aus iv`c bhuq ijAwdw cmk-Dmk ho rhI hovy[ cwhy iksy dy isnymw hwl iv`c ikMnI hI
supr-iht i&lm dy borf l`gy hox, jykr koeI mUrK aus cmk-Dmk ƒ dyK ky b`s g`fI qoN
au~qr igAw qW ausƒ a~uQy hI rihxw pvygw[ ausdI itkt ivArQ ho jwvygI[ bu`DImwn
ivAkqI glqI kdy nhIN krdw[ ies pRkwr q`qv igAwn qo jwxU kbIr Bgq / BgqmqI
jdoN sqlok ƒ jWdy hn qW mwrg iv`c kmlW dI cmk-Dmk v`l iDAwn nhIN idMdy[ auhnW
ƒ pqw hY ik swfI itkt sMK kml dl vwly Sihr sqlok dI bxI hY[ AsI iehnW dI
cmk Dmk Aqy surIlIAW DunW qoN koeI lYxw - dyxw nhIN hY}
 iqRvYxI dy bwAd shMsr (hjwr pMKVI dw) kml hY[ jo joqI inrMjn kwl dw mhW
–svrg (bRhmlok) hY[ aus kml dI hzwr pMKVIAW iv`c cmk hY, joq vrgI lgdI hY[
{ijvyN ieh kwl dw dUq sMjy (id`lI) Awpxy kwl joqI inrMjn dI pRyrnw nwl bxwey AwSrm
iv`c do sO joqI AKMf jlwauNdw hY[ ieh hzwr vI lgwvygw ikauNik kwl dw dUq hY[ ieh
vI kwl dw dUq hox dI pihcwx hY[}
aus hI shMsr kml dy kol mqlb bRhmwlok (mhW svrg) iv`c GMtw Aqy SMK
vjdw suxweI idMdw hY[ jo kwl bRhm dy Bgq hn[ auhnW ny Apxy gurU dy AwSrm iv`c
GMtw Aqy SMK vjdw dyK Aqy suixAw hoieAw hY[ auh ausdI DMun (GMtw Aqy SMK dI DunI)
ƒ suxky iK`cy cly jWdy hn[ pr siqpurS dI pUjw vwLy AwSrm iv`c GMtw Aqy SMK nhIN
vjwey jWdy[ auh siq swDk aus kwl dy jwl v`l iDAwn vI nhIN idMdy Aq bMknwl dy
AMdr hI A`gy (Ds) v`D jWdy hn[
Sbd dI swKI nMbr 12 iv`c kbIr prmySvr ny ikhw ik:-
GMtw sMK suxy Dun doeI, shMsR kml mDAw jgmg hoeI[
qw miDAw krqw inrKo soeI bMknwL Ds pwrw hY[
(kr nYno dIdwr mihl myN ipAwrw hY[)
ArQwq jdoN siq purS kbIr jI dw Bgq bMknwL qoN cldw–cldw shMsr kml
dy kol phuMcdw hY qW a~Qy GMtw Aqy SMK dovW DMun (DunI) “suxy” (suxweI idMdI hY)[ aus
kml iv`c jgmg jgmg pRkwS krdw hY jo ie`k hzwr pMKVIAW dw hY[ aus sQwn dw
mwlk jo qI inrMjn hY[ kbIr jI dw Bgq bMknwL iv`c A` gy vD jWdw hY[ iPr ASt kml
ƒ pwr krky sMK kml ijs iv`c pUrn bRhm kbIr dw invws hY, aus iv`c clw jWdw hY
mqlb pwr ho jWdw hY[
bMknwL ie`k nwVI hY ijs iv`c rkq nhIN bihMdw[ ijvyN rbV dI pqlI ijhI nwlI
huMdI hY[ jo mUl kml qoN lY ky sMK kml q`k jWdI hY[ Bgq / BgqmqI joN ijs sqr dI
swDnw krdy hn, auh iesI qoN hoky iqRkutI q`k jWdy hn[ iqRkutI qoN Awpxy-Awpxy ieSt
Dwm dw mwrg gRihx krdy hn[ auhnW nUM pihlw Xmrwj dy drbwr jwxw pYNdw hY[ jo
siqgurU kbIr swihb jI dy Bgq hn auhnW ƒ Drmrwj dy drbwr nhIN jwxw pYNdw[ auh
Awpxy gurU jI dy rUp iv`c iqRkutI qy bYTy siqgurU ƒ dyKky auhnW kol cly jWdy hn[ aus qo
A`gy gurU jI lYky cldy hn[ mwrg iv`c iqRvYxI, shMsr kml AwauNdy hn[ iPr ASt kml
Aqy sMK kml iv`c Bgq Aqy BgqmqI jWdy hn[ ies nwVI ƒ bMknwL ies leI ikhw
jWdw hY ikauNik ieh hryk kml dy nwL tyFI-myfI jWdI hY[

ieh ic`qr smJwaux iv`c mdd krygw[ pRsMg cl irhw hY kwl dy dUq dI pihcwx
dw, ies auprokq pRkrx qo is`D hoieAw hY ik sMjy (id`lI) kwl dw dUq hY[ kwl vwlIAW
sB Dwrimk ikirAwvW krdw hY Aqy krvwauNdw hY[
ivSyS:- ie`Qy ieh d`sxw jrUrI smJdw hW ik piv`qr kbIr swgr dy AiDAwie
“kbIr bwxI” kbIr jI ny bwrW (12) pMQW dw vrnx krdy hoey ikhw hY ik bwrHvyN pMQ
(sMq grIb dws jI vwly pMQ) mYN hI AwvWgw[ dws (sMq rwmpwl jI) auhnW dw ByijAw
hoieAw hY[ sMq grIb dws jI vwly pMQ nwl juiVAw hY[ dws ƒ 17 PrvrI 1988 ƒ pUjX
gurUdyv jI qoN dIkSw pRwpq hoeI[ iesleI aus pMQ dIAW ikirAwvW krnIAw suBwivk
sI[
sMn 1994 qk qW dws kyvl ij`Qy koeI grIbdws dw pMQI, sMq jw Bgq Amr gRMQ
sMq grIbdws jI dI bwxI dw pwT krdw sI, aus iv`c pwTI jw SRoqw bxky jWdw irhw[
pwT dy smwpn vwly idn Bog l`gx dy smyN auh lok GMty Aqy SMK vjwauNdy sI[ jdoN gurUdyv
jI ny dws ƒ mwrc 1994 eIsvI ƒ nwm-dIkSw dyx dI ijMmyvwrI id`qI, aus qoN bwAd
pwT krn l`g igAw[ aus pRkwr kyvl pwT dI smwpqI’qy Bog dy smyN SMK Aqy GMtw
vjwieAw krdw sI Aqy s`q (7) joqI jgw ky Bog dy smyN dI AwrqI krdw sI[ Bog l`gx
smyN AwrqI iv`c s`q jW igAwrW joqI q`k jgweI jWdIAW hn[ ijAwdwqr s`q joqI hI
jgwauNdy hn[ sMiDAw AwrqI iv`c kyvl ie`k joqI jgweI jWdI hY jo dws SurU qoN ie`k hI
jgwauNdw irhw hY[ hux vI ie`k joqI hI jgweI jWdI hY[ AwrqI iv` c dws ny kdy SMK jW
GMtw nhIN vjwieAw, nw myry gurUdyv jI vjwieAw krdy sI[ auh vI ie`k hI joqI sMiDAw
AwrqI iv`c jgwieAw krdy sI[ idsMbr 1996 q`k pwT dw Bog lgwauNdy smyN GMtw Aqy
SMK vjwieAw jWdw irhw[
sMn 1996 iv`c 13 idsMbr qoN 19 idsMbr q`k pihlw Ku`lw pwT kIqw igAw[ dws
ny Amr gRMQ dI bwxI dw srlArQ krky smJwieAw[ ieh grIbdws pMQ dw pihlw
AnuSTwn sI[ aus smwgm iv`c pUjX gurUdyv jI Acwnk Awey sI ijvyN ik pihlW disAw
igAw hY[ myry gurUdyv jI dI aumr ijAwdw ho geI sI[ auh pwT vI nhIN krdy sI[ pMjwb
AwSrm iv`c Bgqjn swl iv`c ie`k vwr aunHW dw jnmidn mnwieAw krdy sI[ aus au~qy
iqMn idnW dw pwT auh Awp (Bgq jn) kirAw krdy sI[ auh vI GMtw Aqy SMK Bog dy
smwpqI qy aus qrHw hI vjwauNdy sI[ pr jdoN gurU jI sMn 1996 iv`c idsMbr vwly smwgm
iv`c jINd (hirAwxw) iv`c Awey sI[ pwT dy Bog dy smyN 19 idsMbr ƒ AsIN GMtw Aqy SMK
vjwieAw, aus smyN kuJ nhIN boly[ bwAd iv`c ikhw ik A`gy qoN GMtw Aqy SMK nhIN
vjwauxw[ qyrw mwrg iBMn hY[ ieh kwl dI pUjw dw pRqIk hY[ jdoN sqlok ƒ jwvogy qW
rsqy iv`c shMsr kml mqlb kwl inrMjn dy lok iv`c GMtw Aqy SMK AKMf vjdw rihMdw
hY[ jykr ie`Qy vI ieh ikirAw krdy rhy qW jWdy smNy kwl dI qrP AwkriSq huMdy jwvogy[
iesleI ieh GMtw Aqy SMK nhIN vjwauxw hY[ myry AwSrm iv`c jo pwT smyN GMtw Aqy SMK
vjdw hY ieh myrw AwdyS nhIN hY[ auh Bgq q`qv igAwn ƒ smJx iv`c rucI nhIN r`Kdy[
ies krky auhnw ƒ mnHW nhIN kIqw[ auh pwr hox vwly nhIN hn[ qyry qoN nwm dIkSw lYxw
vI mwx-vifAweI dy kwrn shI nhIN smJdy[ ieh iPr vI mwnv jIvn pRwpq krngy,
audoN prmwqmw ikrpw kr skdy hn[
dws ny ausqoN bwAd pUjX gurUdyv dI AwigAw dw pwlxw krnw SurU kr id`qw[
sMjy swkt swrIAW ikirAwvW myry (rwmpwl dws) qoN ault mnmwnI Awcrx kr
irhw hY[ ies qoN vI sMgq smJ lvy ik ieh pUrx rUp iv`c kwl dw dUq hY[ gurUdRohI dI
ieh sp`St pihcwx hY[
iqlk lgwauxw:- iqlk kyvl gurU jI ƒ, gurU jI Aqy prmySvr jI, dwdw gurU
jI, sMq grIbdws jI dy ic`qr (Poto) ƒ lwieAw jwxw cwhIdw[ ik`sy Bgq jw BgqmqI ƒ
iqlk nhIN lgwauxw cwhIdw[ nw au hnW ƒ lgvwauxw cwhIdw[ iqlk lgwauxw pUjw iv`c
AwauNdw hY[ Bgq AwpxI pUjw krvweygw qW ausnUM doS lgygw[ nwm KMf ho jweygw[
 sMjy swkt (id`lI vwlw) dwAvw krdw hY ik mYN jo joqI AwSrm iv`c AKMf jgwauNdw
hW, dwn lYNdw hW[ aus nwL CupMjw qrHW dy Bog lgwauNdw hW[ hlvw Aqy KIr dw Bog hr
roz iqAwr krdw hW[ ausƒ AwrqI iv`c Awaux vwilAW ƒ vMfdw hW[ jo myry koL duKI
Bgq AwauNdy hn auhnW dw ie`Qy joqI A`gy m`Qw itkwauNdw hW[ Awpxy isr au~qy cvr
krvwauNdw hW[ Awpxy crnW au~qy Pu`l cVHvWdw hW[ ASIrvwd idMdw hW[ ijs kwrn nwl
BUq inkl jWdy hn[ BUq mwPI mMgdy hn[ keI jixAW dw rog TIk ho igAw hY[ vpwr
iv`c lwB huMdw hY Awid-Awid[
 ies au~qy dws (rwmpwl dws) dw qrk ieh hY:-
 pwTkW ny ieh piVHAw hY ik mihMdIpur bwlw jI Dwm (BUqgwh) ikvyN bixAw[ auhI
ikirAw sMjy (id`lI) kr irhw hY[ ijs smyN sMjy nklI gurU ny aus AwSrm iv`c joqI
lgwauxI SurU kIqI qW joqI goibMd gurU vwly (prmySvr kbIr jI Aqy dws dI sWJI Poto)
Poto dy swhmxy r`Kdw sI[ Awp dUr bihMdw sI[ jo vI Bgq / BgqmqI AwauNdy sI, auh
gurU goibMd vwly Poto dy A`gy jg rhI joqI dy swhmxy fMfvq pRxwm krdy sI[ jykr koeI
Bgq / BgqmqI pRyq bwDw vwly AwauNdy qW aus joqI jw Poto dy A`gy fMfvq krdw Aqy cIkW
mwrdw[ gurU jI C`f idE kdy nhIN AwvWg / AwauNgI[ keI mhIinAW ie`dW hI c`ldw
irhw[ keIAW dy rog vI TIk hoey[ hor lwB vI hoey[ sMjy ny ivcwr kIqw ik myrI mihmw
qW nhIN bxI[ iPr ieh ASIrvwd dyx dw FoNg krn l`igAw Aqy nklI gurU dw svWg
bxw ilAw[ Aijhy hn ieh JUTy gurU[
ie`Qy qW ieh kursI qy AwkV ky bYT ky myry dws (rwmpwl dws) vWg auNglI AMgUTy
qoN lgwky nkl krky ASIrvwd dyx dw FoNg krdw hY[ Boly SrDwlUAW ƒ Brimq krdw hY
ik mYN (sMjy id`lI vwLw) ASIrvwd idMdw hW[ ijs nwl BUq inkldy hn[ rog TIk huMdy
hn[ hor lwB huMdy hn[ pr jo mihMdIpur iv` c bwlw jI dw AwSrm hY, ijs iv`c kyvl
joqI jgdI hY[ hnUMmwn jI dI mUrqI hY[ mUrqI jVH hY, auh ASIrvwd nhIN dy skdI[ iPr
vI au~Qy jwx vwly dsdy hn ik swfy BUq inkl gey[ koeI kihMdw hY ik mYƒ kYNsr sI,
bwlw jI mihMdIpur iv`c joqI cVHwaux, svwmnI dw pRSwd cVHwaux mwqr nwl rog TIk ho
igAw[ koeI kihMdw hY ik myrw vpwr T`p sI, mihMdIpur bwlw jI AwSrm m`Qw tykx nwl,
DOk Kwx nwl Aqy pRSwd cVHwaux nwl vpwr iv`c lwB SurU ho igAw[
 ieh dws (rwmpwl dws) rwjsQwn rwj iv`c curU ijlHy dy ipMf swlwsr iv` c bxy
Coty ijhy hnUMmwn mMidr iv`c jwieAw krdw sI[ aus mMidr dy bxn dI vI auhI kQw hY
ijvyN mihMdIpur iv`c mMdr bixAw hY[ ie`Qy swlwsr iv`c ie` k hnUMmwn Bgq sI[ ausny
ies pRkwr hI iesdI sQwpnw kIqI sI[ auQy vwly ieh vI kihMdy hn ik BUq qW n`k
rgVdy hI hn, vpwr iv`c brkq, Gr iv`c brkq, rog TIk ho jWdw hY[ ibnHW AOlwd
vwilAw ƒ AOlwd imldI hY[ ie`QoN q`k d`sx vwly imldy sI ik mYƒ kYNsr sI, ie`Qy qIjI
vwr AwieAw qW TIk ho igAw[ aus mMidr iv`c vI ie`k mUrqI r` KI hoeI hY[ joqI jlweI
jWdI hY[ koeI ASIrvwd dyx vwlw vI nhIN hY[ sB auhI lwB ho rhy hn jo sMjy (id`lI)
gurUdRohI d`sdw hY[
 dws (rwmpwl dws) ieh d`sxw cwhuMdw hY ik kYNsr qoN iBAwnk dIrG rog jnm-
mrn dw hY ieh jnm-mrn dw rog vrqmwn iv`c ies dws (rwmpwl dws) dy ibnHW iksy
kol TIk nhIN ho skdw cwhy ivSv iv`c swry sQwnW qy joqI jgw do[ sMjy swkt vrigAW
qoN ikMny hI ASIrvwd lY lo[ jo lwB hor sQwnW huMdy hn auh qW dws kol rUMgy (PRI) iv`c
huMdy hn[ mùK lwB qW pUrx mokS imldw hY[
myrI( rwmpwl dws) AwigAw nwl kmytI ny dyS Br iv`c lgBg pMj-sO nwmdwn
kyNdr Al`g–Al`g SihrW iv`c bxwey hoey hn[ hryk iv`c ie`k–ie`k AKMf joqI jgdI hY[
jo nvyN Bgq au`Qy nwm dIkSw lYx jWdy hn[ jykr iksy ƒ pRyq bwDw hY qW auh joqI Aqy
gurU -goibMd dI Poto dy swhmxy n`k rgVdw hY[ ausdI pRyq bwDw qW smwpq ho hI jWdI hY,
nwl hor vI lwB imldy hn Aqy jnm-mrn dw lwielwz rog vI ^qm huMdw hY[ ijhnW
BgqW ny sMjy (id`lI) ƒ jmIn id`qI hY, auyhnW nMU pwp l`igAw hY[ auhnW nUM cwhIdw sI ik
dws(rwmpwl) dws qoN AwigAw lY ky nwmdwn kyNdr bxwauNdy[ au~Qy dws Awpxy ivSvws
dw Bgq r`Kdw jo hr mirXwdw dw pwlx krdw qW au~QoN dy BgqW dw kilAwx huMdw[ jmIn
dwn krn vwly ƒ mhW-puMn imldw[ ieh qW ksweI vwlw h` Qw (bu`cVKwnw) bxvw id`qw[
korw pwp mu`l (jmIn dy ky) lY ilAw[ jmIn dyx vwly Bgq ƒ mrn qoN bwAd vI ies
sQwn dw pwp lgdw rhygw[ jdoN q`k ieh h`Qw cldw rhygw, auh pwp iehnW dI iksmq
iv`c ic`qr-gupq dy kol iliKAw jWdw rhygw[ jykr ieh Bgq dws (rwmpwl dws) dI
AwigAw nwl kyvl nwmdwn dy leI jmIn dyNdy qW, iehnW ƒ mrn qoN bwAd vI puMn imldw
rihMdw, jdoN q`k ieh kilAwx kyNdr c`ldw[
Xyh sMswr smJdw nwhI, kihMdw Swm dupihry ƒ[
grIbdws Xyh vkq jwq hY rovogy ies pihry ƒ]
 kuJ nvyN Bgq ies qrHW Brimq hoey:-
sMjy swkt (id`lI) ie`k hI g`l au~qy jor dy irhw ik kmytI vwly dwn dy pYsy ƒ
Drm (joqI jgwauxw, hlvw-KIr bxwauxw) iv`c nhIN lgwauNdy[ ApxI jyb iv`c r` K lYNdy
hn[ jdoN iesƒ ieh ie`k eykV jmIn imlI qW iesny FoNg SurU kIqw[ BgqW qo N igAwrHW
jXoqI dy 4500₹ dwn lY ky ieh is`D krn ligAw ik kmytI vwly (kmytI vwilAW ƒ
mwiDAm bxwky mYƒ mUrK byeImwn is`D krdw hY) qW ie`k joqI dy 2100₹ (ie`kI sO) rupey
lYNdy hn Aqy joqI vI nhIN lgwauNdy[ swry pYsy Awp r` K rhy hn[ mYN ies AwSrm iv`c hr
roz jo joqI jgwaUgw, hryk dwn-krqw dw nwm joqI pwqr qy ilKWgw[ hr roz hlvw Aqy
KIr dw Bog lgwvWgw[ CpMjw qrHW dy Bog pRSwd hr roZ lgwvWgw ijs iv`c kwjU, bwdwm,
ikSimS, mun^w dwK, ipsqw, Pl Awid hr pRkwr dy hoxgy[ iesƒ kihMdy hn igAwn dw
totw[ gurU mUrK Aqy cylw mhW mUrK[
Boly Aqy dws dy igAwn ƒ TIk qrHW nwl nw smJx vwly Bgq pRBwivq hoey ik
shI g`l hY[ swrw dwn swfy swhmxy l`gygw, ieh ivcwr krky ies pwKMfI AigAwnI sMjy
ƒ BgqW ny idl Kol ky dwn dyxw SurU kIqw[ iesny aus qrHW hI krnw SurU kr id`qw[
hryk joqI pwqr qy nwm ilKky AKMf joqI jgwaux l`igAw[ hr idn hlvw-KIr bxwauxw
l`g igAw[ myry (rwmpwl dws) dy siqsMgW ƒ spIkr qy clwaux l`g igAw[ sB PotoAW
vI swfIAW r`K leIAW[ BolI sMgq aus mUrK dy jwl iv`c Ps geI[
ivvycn (dws dw):- pihlW qW sMjy swkt dy duAwrw koeI vI dwn-Drm ikirAw
krnw-krvwauxw Bgq/BgqmqI ƒ koeI lwB hI nhIN dvygw ikauNik iesƒ dws ny koeI
ikirAw krn dI AwigAw nhIN id`qI hoeI[ gurU dy QW qy hor ƒ dwn dyxw ivArQ hY[ ryhI
dI jmIn iv`c bIj pwauxw hY[ ieh qusIN Bgqjn siqsMg iv`c bhuq vwr suxdy rhy ho[
ies pwKMfI dy mUrKqw vwly mqlb SwSqr ivDI iqAwg ky mnmwny Awcrx krn nwl qW
kI lwB imlygw? quhwƒ d`sdw hW ik sqXùg iv`c rwjw AMbrIS hoey sI[ ausny Awpxy gurU
dy rWhIN mirXwdw iv`c rih ky X`g kIqw sI ijs iv`c sO mx (40¿100 = 4000) mqlb
cwr hzwr iklogRwm (aus smyN syr) gW jw m`J dw iGE vriqAw jWdw sI ijs iv`c hvn
X`g, Drm X`g (Bojn, hlvw, KIr CupMjw pRkwr dy Bog pRSwd bxdw sI) Awid kIqw jWdw
sI[ iesdy ielwvw Drm X`g iv`c Awey hzwrW–l`KW bRwhmxw ƒ Bojn, k`pVy Aqy ie`k–
ie`k lwgV (du`D vwlI) gW Aqy ausdw b`cw dwn iv`c id`qw jWdw sI[ rwjw AMbrIS ny ieho
ijhy hzwrW X`g krvwey[ is`DI vI Aw geI, rog vI dUr hoey[ rwjw AMbrIS svrg gey[
au~Qy svrg iv`c l`KW swl Awpxy dwn dw Pl BoigAw[ iPr qRyqw Xu`g iv`c auhnW X`gW dy
Pl nwl rwj pd vI imilAw[ auh AMbrIS vwlI Awqmw rwjw jnk rUp iv` c jnmI[
rwjw jnk vwly jIvn kwl iv`c AnykW mhW–X`g Awpxy gurU dI dyK-ryK iv`c kIqy[ auhnW
SwSqr ivDI Anuswr kIqy X`gW nwl auh Awqmw jhwz iv`c bih ky svrg geI[ rsqy
iv`c ie`k nrk qoN bwrHW (12) kroV jIvW ƒ A`Dy Drm krmW (puMn) dw sMklp krky k`F
ky svrg lY gey[ svrg iv`c Awpxy dwn Drm nwl kIqy X`gW dw Pl svrg iv`c l` KW
swl Bogky iPr auhI Awqmw klXu`g iv`c is`K gurU nwnk dyv jI dy rUp iv` c jnmI[ aus
jIv dw kilAwx siqgurU kbIr swihb jI dI Srn iv`c Awaux nwL hoieAw[ jo dws qoN
aupdySI hn,auh siqgurU dI Srn iv`c hn[ jo Boly, igAwn dy ADUry Aqy gWT dy pUry (pYsy
vwly) aus pwKMfI sMjy (id`lI vwlw) koL jwky aus mUrK dy bihkwvy iv`c Awky joqI Awid
dw dwn Drm kr rhy hn[ auh lUMfrU AigAwnI sMjy quhwƒ kI dvygw?
jdoN au~qy d`sy gey X`gW nwl jnm-mrn dw c`kr bixAw irhw ijs iv`c hvn X`g
iv`c hzwrW iklogRwm iGau svwh kr id`qw[ hzwrW iklogRwm iGE KIr, hlvy Aqy CpMjw
pRkwr dy Bog pRSwd iv`c lgwieAw[ purwxW iv` c iliKAw hY ik rwjw jnk ny ie`k hzwr
Xu`g iv`c sO-sO mx iGau Drm iv`c lw ky kIqy sI[ iPr vI jnm-mrn smwpq nhIN
hoieAw[
sMjy (id`lI) dy mwiDAm nwl Brimq Bgq swrI aumr cwhy joqI AKMf krvwaux
qW vI ds kivMtl iGau nhIN pRXog ho skdw Aqy ijMnw pYsw iGau Aqy hor 56 BogW iv`c
l`gygw, auh ivArQ hY ikauNik gurU ibnW dwn ivArQ hY[ auhnW Aqy aus nklI DoKybwj
ƒ pSU jUnI imlygI[ qusIN qW siqgurU Srn Awky nrk vwly rsqy qy jw rhy ho[ mokS smW
guAw rhy ho[ quhwƒ mhW-purSW dI bwxI qoN, siqgurU kbIr swihb jI dI bwxI, sMq grIb
dws jI dI bwxI qoN ikMnI vwr smJwieAw hY ik:-
mn qUM cl ry sùK ky swgr jhW Sbd isMDU rqnwgr] tyk]
kot jnm qohy Brmq ho gey, kuJ nw hwQ ligAw ry[
ku`kr(kùqw) SUkr(sUr) ^r (gDw) BAw bory (Boly Bgq) kaUAw hMs bugw(bglw) ry]
kot jnm qUM rwjw kInhw imtI nw mn kI AwSw[
iBkSukæ hokr dr-dr hWifAw imlw nw inrgun rwsw(gupq igAwn nhIN imilAw)]
ieMdr kubyr eIS kI pdvI bRhmw vrux DrmrwXw[
ivSxU nwQ ky pur myN jwkr iPr vI aultw AwieAw]
ieh Sbd quhwƒ myry siqsMgw iv`c pUry suxn ƒ imlygw[ XU-itaUb qy dws (rwmpwl
dws) dw nwm bolx nwl sB siqsMg suxn ƒ imlygw[ iPr Sbd dy AMq iv`c iliKAw hY
ik:-
siqgurU imly qoN ie`Cw myty,pd iml pdy smwnw[
cl hMsw aus lok pTwaUN, jhW Awid Amr AsQwnW]
cwr mukqI jhW cMpI krqI, mwieAw ho rhI dwsI[
dws grIb ABX pd prsy, imly rwm AivnwSI ]
ArQwq rwjw AMbrIS vwlI Awqmw ny qW mirXwdw iv`c rih ky gurU duAwrw Drm-
krm krvwey sI[
svrg qW clI geI[ qusIN qW pKMfI dy Psy ho[ kuJ vI h`Q nhIN l`gxw[ hux vI
mOkw hY, Awpxw nwm Su`D krvwky jnm sPl kro[ qusIN qW rwjw AMbrIS dI qrW c`kr
k`tky mokS smyN iv`c phuMcy ho[ hux glqI nw kro[
 sMjy (id`lI) dw AigAwn
 sMjy swkt (id`lI) kuqrk dyky myry dws (rwmpwl dws) dy q`qv igAwn ƒ jo nO
mx sUq sulJw ky is`Dw kIqw hY, ausƒ aulJwaux dw ivArQ Xqn krdw hoieAw kihMdw hY
ik rwmpwl ƒ igAwn nhIN[ auh dr`Kq dI jVH (mUl) ƒ pUrn bRhm d`sdw hY[ jVH pUrn
bRhm nhIN ho skdw[
jVH ƒ poSk q`qv im`tI qoN imldy hn[ jVH ƒ im`tI dw shwrw lYxw pYNdw hY[ pUrn
bRhm ƒ iksy shwry dI loV nhIN huMdI[
 au~qr rwmpwl dws dw:- iesdw au~qr ieh hY ik nw qW dr`Kq pUrn bRhm hY,
nw ausdI jVH, nw hI im`tI pUrn bRhm hY[ pUrn bRhm, prm AkSr bRhm mqlb kbIr
jI hn[ jo kwSI iv`c julwhy dI BUimkw krky gey hn, jo dws ny sB gRMQW qoN Aqy A`KW
nwl dyKx vwly Cy-s`q sMqW (Eye Witness) ny vI pRmwixq kr id`qw hY[ auh d`isAw hY
pUrn bRhm [
 dws ny gIqw AiDAwie 15 Slok 1-4 dw XQwrQ Anuvwd kIqw hY jo dws qoN
ielwvw pihlW iksy dy smJ iv`c nhIN AwieAw[ gIqw AiDAwie 15 Slok 1 iv`c ip`pl
dy dr`Kq dw audwrhx dy ky mUl pwT iv`c iliKAw hY ik :-
 au~pr ƒ mUl (jVH) vwlw hyTW ƒ SwKw vwlw sMswr rUp ip`pl dy dr`Kq ƒ AivnwSI
ikhw hY[ iesdy p`qy Awid iesdy hor Bwg hn[ “X: qm vyd” jo ausdI jVH qoN lY ky
tihxIAW, p`iqAW q`k dw igAwn jwxdw hY, “s vyd ivq” auh vyd dy Byd ƒ jwnx vwlw
ivdvwn hY mqlb auh q`qv drSI sMq hY[
dws (rwmpwl dws) ny kbIr prmySvr jI dy d`sy igAwn nwl gIqw AiDAwie
15 dy Slok 1-4 dw Anuvwd kIqw hY[ pUrn bRhm kbIr swihb ny lgBg 600 swl pihlW
Awpxy duAwrw sukSmvyd (kbIr bwxI) iv`c ikhw sI ik:-
kbIr AkSr purS eyk pyV hY,inrMjx vwkI fwr[
qInoN dyvw SwKw hY,pwq rUp sMswr]
mqlb kbIr jI ny d`isAw hY ik AkSr purS ie`k dr`Kq jwxo[ ausdI motI
twhxI ƒ joqI inrMjn (kwl bRhm) jwxo[ twhxI qoN smJo iqMn SwKwvW inklIAW hn[
auhnW ƒ iqMn dyvqy (rjgux bRhmw, sqgux ivSxU, qmgux iSvjI) mMno[ auhnW twhxIAW
nwl l`gy p`iqAW ƒ sMswr mMno[ pr prmySvr ny mUl igAwn mqlb q`qv igAwn luko ky
riKAw sI[ieh nhIN d`isAw sI ik aus dr`Kq dI jVH (Root) iv`c kbIr pUrn bRhm hY[
jo ies dws (rwmpwl dws) ƒ kbIr prmySvr ny mUl igAwn d`isAw[ dws ny ies mUl
igAwn ƒ sB dy rUbrU kIqw hY[ dws (rwmpwl dws) aus AigAwnI Awqmw sMjy (id`lI
vwly) ƒ pu`Cxw cwhuMdw hW ik, kI kbIr jI ƒ vI igAwn nhIN sI? ijhnW ny dr`Kq ƒ
AkSr purS d`isAw hY, motI twhxI ƒ joqI inrMjn Aqy tihxIAW ƒ bRhmw, ivSxU Aqy
mhyS ikhw hY[ p`iqAW ƒ sMswr d`isAw hY[ dws (rwmpwl dws) ny gupq igAwn d`isAw
hY jo sMjy gurUdrohI dI Akl iv`c hly qk nhIN AwieAw jo ies pRkwr hY:-
 au~pr nUM jVH vwly ies sMswr rUp ip`pl dy dr`Kq dI jVH ƒ pUrn bRhm mMno,
AkSr purS ƒ qxw, motI tihxI kwl inrMjn (Sr purS) ƒ jwxo, iqMno dyviqAW (rjgux
bRhmw, sqgux ivSƒ Aqy qmgux iSv) ƒ tihxIAW mMno, tihxIAW qy l`gy p`iqAW ƒ sMswr
jwxo[ iesy qrHW pUrx bRhm swrI isRStI dw pwlx krn vwlw hY[ ijvyN rù K nUM Bojn jVH
(mUl) qoN imldw hY ArQwq qxy ƒ jVH qoN Bojn imilAw[ qxy qoN motI tihxI ƒ ,motI
tihxI qoN bwkI tihxIAW ƒ Aqy tihxIAW qoN p`iqAW ƒ iesy qrHW Bojn imldw hY[ ausy
qrHW pUrx bRhm swirAW dw Dwrx poSx krn vwlw Asl iv`c AivnwSI pRmwqmw hY [
 siqpurS kbIr jI dI SkqI ƒ im`tI smJo, prmwqmw kbIr jI ny SkqI nwl
swry bRihmMf rcy hn[ sMq grIbdws jI ny ikhw hY ik kbIr prmySr jI ny svrg rswql
lok kuswql rcy zmI Asmwn ry[ cOdW qbk kIey iCn mwhIN, isrjy SSI AOr Bwn ry]
Bwv, kbIr pUrn bRhm jI ny AwpxI Sbd SkqI nwl swry lok -lokWqrW ijvyN
svrg, rswql, DrqI, AkwS Aqy cOdW lok Aqy SSI (cMd) Aqy Bwn (BwnMU=sUrj) Aqy
AsMK bRihmMfW dI (pl Br) iv`c rcnw kIqI hY[ ies rcnw iv`c prmySvr jI ny iks
dw sihXog ilAw? smr`Q hY, kuJ vI kr skdw hY[ ies sMjy AnwVI AigAwnI ƒ d`sdw
hW ik pUrn bRhm mUl vI hn Aqy ausdI SkqI im`tI dw kMm krdI hY[ “AwpY AwrqI
AwpY swjY” Bwv kbIr prmySvr sB ku`J krdw hY[
AsIN swry jIv Bojn KWdy hW[ pyt Br ky a~uTdy hW[ srIr iv`c jo ikirAw SurU
huMdI hY[ aus ƒ kOx krdw hY? swƒ pqw vI nhIN ik pyt iv`c kI ho irhw hY[ aus Bojn ƒ
prmwqmw kbIr jI dI SkqI pcwauNdI hY[ v`K v`K DwqW bxwauNdI hY[ KUn, crbI Awid
ikMny q`q bxdy hn[ ieh auhI SkqI krdI hY[ swry k`cy Aqy p`ky Bojn nUM pyt iv`c dubwrw
pkwieAw jWdw hY[ nw cu`lHw hY, nw l`kVI hY, sB prmwqmw dI SkqI krdI hY[ mnùK Kwxw
Kw ky sON jWdw hY, pyt iv`c sB kMm huMdw rihMdw hY[ iesƒ iks dy shwry dI loV peI?
pRmwqmw dI SkqI swrI pRxwlI ƒ clwauNdI hY [ ivigAwnI BOiqk ivcwrDwrw dy hn, ieh
ku`J vI qrk dyxauh AiDAwqimk ivigAwn dy brwbr nhIN ho skdw[
ijvyN mIrw bweI BgqmqI ƒ mwrn dy leI zihr iplwieAw igAw sI[ auh mrI
nhIN[ ivigAwnI ies ƒ svIkwr krn leI iqAwr nhIN[ pRmwqmw ny nrisMG dw rUp
Dwrn krky pRihlwd Bgq dI r`iKAw kIqI[ ihrxkiSp nMU mwirAw[ ies vyly Bgq smwj
qoN ielwvw koeI vI ies ƒ svIkwr nhIN krdw[ iesy qrHW prmwqmw ƒ nrisMG bxw ky
ihrxkiSpU nUM mwrn dI kI loV peI? auNJ vI mwr skdy sI[ kuJ q`qvigAwn hIx ieh
qrk idMdy hn[ aunHW ƒ kI jvwb id`qw jwvy? aunHW ƒ pihlW pUrn AiDAwqmk igAwn jo
dws (rwmpwl dws) d`s irhw hY smJx[ qd Aijhy pRSn mn iv`c au~Txgy hI nhIN[ ijvyN
sMjy (id`lI) q`qvigAwnhIx dy idmwg iv`c Kurwpwq BirAw hY[ ies ƒ sMpUrn igAwn
huMdw, qW ieh ies qrHW dy kuqrk nhIN krdw ik dr`Kq dI jVH pUrx bRhm nhIN ho skdI[
iesnUM smJ huMdI, qW boldw nhIN ikauNik ie`k audwhrx id`qw hY[ ieh prmwqmw
kbIr jI ny id`qw hY[ ieh pwpI pRmwqmw dy igAwn iv`c vI Awpxy AigAwnqw nwl doS
vyKdw hY[ ies qoN sp`St hY ik ieh mhWAigAwnI hY[ mihmw dw Bu`Kw hY[ Boly BgqW dw
duSmx hY[
jwdUgr ƒ vyiKAw hY ik im`tI h`Q dI mùTI iv`c lYNdw hY[ Koldw hY qW quhwƒ pMj
sO rupey dw not imldw hY[ ieh AiDAwqmk SkqI nwL huMdw hY[ ijs ƒ ausny prmwqmw
dI BgqI krky jwdU ividAw pRwpq kIqI huMdI hY[ ausny not bxwaux leI iksy mSIn dw
shwrw nhIN ilAw[ auNJ not bxwaux leI kwgz, ipRMitMg mSInW, ibjlI Awid AnykW
vsqUAW dw shwrw lYxw pYNdw hY[ prmwqmw vI ie`k BglIgr ArQwq jwdUgr hY[ nklI
jwdUgr dw jwdU isrP kuJ pl hI itk pwauNdw hY[ prmwqmw kbIr jI AslI jwdUgr hY[
ies dw jwdU AsMKW Xu`gW q`k itikAw rihMdw hY[
jdoN kbIr prmySvr jI ny rwjw bIr isMG Aqy ausdI mMflI ƒ Bu`K Aqy ipAws
nwl mrdy hoey vyiKAw, qd prbq dy au~pr swP pwxI dw srovr pl iv`c ricAw Aqy
Pldwr dr^q’qy myivAW dIAW vylW pl iv`c lgw id`qIAW jo PlW nwl aus smyN l`d-pd
ho gey[ swirAW ny Kwdy, Gr vI lY gey[ aus smyN iks dw shwrw ilAw? jo Bgq prmwqmw
dI ikirAw iv`c doS vyKdw hY, auh mUrK ivAkqI hY[ ie`k ny ikhw ik prmwqmw sUeI dy
n`ky iv`coN hwQI ƒ ikvyN k`F skdw hY, JUT hY[ dUsrw Bgq kihMdw hY ik pRmwqmw swrI DrqI
ƒ sUeI dI n`ky iv`coN k`F dyvy, hwQI dI qW g`l hI kI hY? sMjy swkt pihly Bgq dw swQI
hY jo kihMdw hY ik sUeI dy n`ky iv`coN hwQI prmwqmw nhIN k`F skdw[
gIqw AiDAwey 15 slok 16 ny ieh is`D kIqw hY ik AkSr purS Aqy Sr purS
dovyN nwSvwn hn[ iehnW dovW dy lok Aqy aunHW lokW iv`c rihMdy sB ivAkqI Aqy pSU
pMCI, Awid-Awid vI nwSvwn hn[ kyvl Awqmw hI swirAW dI AivnwSI hY[
 (gIqw AiDAwie 15 slok 16 dw srl ArQ hY) iGauqw AiDAwey 15 Slok 17
dw srl ArQ ies pRkwr hY:- (auqm purS) purSoqm Bwv srvau~c pRBU auprokq dovyN
purSW (pRBUAW) qoN hor hI hY[ ijs ƒ prmwqmw ikhw jWdw hY[jo iqMnW lokW iv`c pRyvS
krky sB dw Dwrx poSx krdw hY[ auh vwsqv AivnwSI prmwqmw hY[
 q`qvigAwn ArQwq mUl igAwn (gupq igAwn) iv`c aus dw nwm iliKAw igAw
hY[ auh nwm kbIr swihb (kvIrdyv) hY jo sqXu`g iv`c sqsuikRq nwm nwl pRgt hoieAw[
qRyqwXu`g ivc irSI muinMdr dy nwm nwl pRgt hoieAw[ duAwpr Xu`g iv`c, kruxwmX sMq dy
nwm nwl pRgt hoieAw Aqy klXu`g iv`c kbIr nwm nwl pRgt hoieAw[
kbIr, sqXùg myN sqsuikRq kih tyrw, qRyqw nwm muinMdr myrw[
duAwpr myN kruxwmX khwieAw, klXu`g nwm kbIr DrwieAw]
sMjy (id`lI) kihMdw hY ik kbIr swihb v`Kry hn, kbIrdyv v`Kry hn[ ieh iesdw
mUl igAwn hY, gupq igAwn hY jo glq hY[ ies ƒ q`qvigAwn nhIN hY[ ies leI aUAw
bweI bkdw hY[ jo pwqI pMc dw ArQ pMj joqI kr skdw hY aus ƒ kbIr swihb Aqy
kivrdyv ƒ v`K–v`K kridAW kI Srm l`gygI? ieh bySrm, FIT, AigAwnI hY[ jo ArQW
dy AnrQ krky BoLy BgqW ƒ guMmrwh krky Awpxw suAwrQ is`D kr irhw hY[ Awp vI
nrk iv`c jwvygw[ auh gMumrwh Bgq jo ies mUrK ƒ q` qvrdSI sMq mMn ky ies dI jY
blwauNdy hn[ ies a~upr cMvr krdy hn[ auh vI ies dy nwl nrk iv`c jwxgy[
 ieh gupq Byd dws (rwmpwl dws) ny KoilHAw hY[ ieh q`qvigAwn hY[
iesqoN Al`g, jo q`qvigAwn kih ky jnqw ƒ Brimq krygw, auh prmwqmw dw
doSI Aqy JUTw hY[ aus dw d`isAw q`qvigAwn nhIN, AigAwn hY[
 sMjy (id`lI) Awpxy AwSrm iv`c idn rwq bwxI clwauNdw hY[ ieh swry pwKMf Boly
Bgq ƒ Brmwaux leI, mUrK bxwaux leI krdw hY[ kihMdw hY ik jy mYN kwl dw dUq
huMdw,qW kI mYN gurU jI dy siqsMg dI bwxI idn rwq clwauNdw?
iesdw jvwb pihlW hI d`s id`qw igAw hY ik ieh kwl dw dUq hY[ bwxI myry
siqsMg dI ies leI clwauNdw hY qW jo myrI Avwj sux ky Bgq iK`cy cly Awaux Aqy aunHW
ƒ Awpxy AigAwn dy kuqrk dy ky Brimq krky Awpxy kwl vwly gru`p iv`c Swml kr
lvW[ ieh Amr bwxI dw Apmwn hY[ jy koeI mobweIl iv`c AwrqI jw koeI hor rozwnw
svyry-dupihry krn vwly pwT ƒ clw ky Kud koeI hor kMm kry[ mobweIl c`l rhy sQwn qoN
bwhr AwauNdw jWdw rhy Aqy bwxI aupr iDAwn nw r`Ky Aqy khy ik AwrqI kr leI hY qW
byArQ hY[ bwxI bolI jw rhI hY aus aupr iDAwn r`Kx nwl lwB huMdw hY[
ijvyN dws dy AwdyS nwl BwrqvrS iv`c lgBg 500 (pMj sO) nwmdwn kyNdr KolHy
gey hn[ sB iv`c ie`k–ie`k AKMf joqI c`ldI rihMdI hY[ sB iv` c Bgq svyry, dupihr
Aqy Swm ƒ spIkr jW mobwiel jW mOiKk iqMnoN smyN dy pwT krdy hn[ kuJ smyN siqsMg
vI cldy hn[ swDnw cYnl qy Swm ƒ jo 7:30 qoN 8:30 vjy q`k siqsMg cldw hY, ausƒ
suxdy hn[ ieh bwxI dw lwB aunHW ƒ imldw hY[ hryk Bgq Awpxy Awpxy Gr iv`c pUjw
sQwn au~qy svyry-Swm joqI clwauNdw hY jo GMitAW q`k cldI hY[ iqMnW simAW dy pwT krdy
hn[ smW imldw hY qW mubwiel iv` c siqsMg clw ky iDAwn nwl suxdy hn[ ieh bwxI
suxn dw lwB vI aunHW ƒ imldw hY[
 bwxI dw lwB pSU-pMCIAW, kIt, kIVy-mkOiVAW ƒ vI imldw hY[ cwhy auh smJ
vI nhIN skdy[ pRMqU idn-rwq c`lx nwl lwB dI QW hwnI huMdI hY[ ijvyN Coty b`icAW ƒ
mwqw-ipqw du`D iplwauNdy hn ijs nwl b`cy dy srIr dw ivkws huMdw hY[ jykr aus ƒ vwr-
vwr du`D iplwieAw jwvy qW auh rogI ho jwvygw[ ies leI smyN-smyN qy du`D iplwauxw hI
lwBdwiek hY[
ijvyN rogI ƒ fwktr dvweI Kwx ƒ idMdw hY[ aus ƒ Kwx dw smW vI d`sdw hY
svyry, Swm Awid[ Agr rogI ƒ imMt-imMt qy dvweI KvweI jW iplweI jwvy qW aus dI
mOq ho jwvyigI ies pRkwr bwxI ƒ smyN isr hI clwvo, suxo qW hI cMgw l`gdw hY[ lgwqwr
clwauxw FONg Aqy byArQ hY[
myry BgqW dy GrW, dukwnW jW Xwqrw dy smyN g`fIAW iv` c, hl vwhuMdy smyN jW
trYktr nwl jmIn vwhux vwilAW dy jybH iv`c mobwiel iv`c bwxI cldI hY[ auh iDAwn
nwl suxdy vI hn Aqy kMm vI krdy hn[ pRMqU lgwqwr nhIN[ kuJ smW sux ky mobweIl ƒ
bMd kr idMdy hn[ koeI vI kQw jW g` l hovy kuJ smW suxn nwl aus dw Asr TIk huMdw
hY[ ieh FoNgI khy ik AsIN bwxI suxdy vI hW Aqy kMm vI krdy rihMdy hW[ dws ieh khygw
ik qusIN rwq dy smyN sON jWdy ho audoN ikvyN suxdy ho?
 h`T-Xog krdw hYN :-
ies FoNgI ny AwSrm iv`c ie`k Al`g kmrw bxw r`iKAw hY[ aus iv`c BgqW ƒ
ivSyS Xog Awsx dI mudrw iv`c ibTw ky ismrn krn ƒ kihMdw hY Aqy Awp vI ausy qrHW
bYT ky ismrn krdw hY[ bwxI iPr vI cldI rihMdI hY[ ismrn kI svwh krdw-krwauNdw
hY[ nw ismrn dw lwB ikauNik ies dw nwm KMf hY[ ijnHW ƒ mUrK bxw ky ies ny Awpxy
jwl iv`c PswieAw hoieAw hY, aunHW BgqW ƒ vI ismrn dw koeI lwB nhIN imlygw ikauNik
aunHW ny gurU jI ƒ C`f ky Awn (dUsry) ƒ BijAw hY Bwv gurU jI dy d`sy hoey sihj ismrn
ƒ C`f ky h`T Xog ƒ ApxwieAw hY Aqy joqI dy leI rupey id`qy hn jW dwn leI rupey
id`qy hn auh vI sMjy (id`lI) dy AwdyS nwl[ ies kwrn aunHW dw nwm KMf hY[ hux ismrn
krky, dwn dy ky vI jIvn nSt hovygw ikauNik BgqI mwrg iv`c bhuq swvDwnI r`KxI
pYNdI hY qW ik nwm KMf nw ho jwvy[ kwl joqI inrMjx dw pihlw kMm hY swfy BgqW dw nwm
KMf krvwauxw[ iPr auh kwl dw ho jWdw hY[ prmwqmw qoN aus ƒ koeI lwB nhIN imldw[
prmwqmw kbIr jI ny grIb dws jI mhwrwj ƒ d`isAw hY ik :-
AnMq koit bwjI XhW, rcy skl bRihmMf[
grIb dws mYN ikAw krUM kwl kry jIv KMf]
Bwv hy grIbdws! mYN ienHW smr`Q hW ik mYN AnMq kroV rcnw kIqI hY Aqy swry
bRihmMfw ƒ mYN ricAw hY[ pRMqU kwl jIv dw nwm KMf krvw ky myry qoN dUr kr idM dw hY[
ijs kwrn krky mYN aus Awqmw dw kilAwx nhIN kr skdw[ auhnW ƒ cwhIdw hY ik
AwpxI glqI dI mwPI mMg ky myrI (rwmpwl dws) dI AwigAw lY ky iksy nyVy dy nwmdwn
kyNdr qoN dubwrw aupdyS lY ky nwm SùD krvwaux[ Awpxw jIvn sPl bxwE Aqy ies
pKMfI dy kol Bu`l ky vI nw jwxw[ ieh kwl dw p`kw dUq hY[ jo ismrn krn dI ivDI dws
ny d`sI hY, ausy qrHW ismrn kro[ jo BgqI dw ivDwn hY, swry gRMQW Aqy sMqW dI bwxI iv`c
pRmwx hY[
gIqw AiDAwey 8 slok 7 iv`c ikhw hY ik hy Arjun! qUM Xu`D vI kr Aqy ismrn
vI kr Bwv kMm vI kr, ismrn vI kr[
Xjurvyd AiDAwie 40 slok 15 iv`c ikhw hY ik Em nwm dw ismrn kMm krdy-
krdy ismrn kr[ ivSys ksk (qVP) nwl ismrn kr[ mnu`K jnm dw mUl krq`v jwx
ky ismrn kr[ kbIr prmySr k`pVw vI buxdy sn Aqy ismrn krn dI AdwkwrI (Role)
vI krdy sn[ auh d`sxw cwhuMdy sn ik Bgq ƒ kMm krdy krdy vI ismrn krnw cwhIdw
hY[ jo dPqrW iv`c kMm krdy hn jW jo ividAwrQI hn aunHW ƒ jdoN vI smW imly, ismrn
krn[ sMq grIb dws jI mhwrwj ny ikhw hY ik :-
nwm aUTq nwm bYTq nwm sovq jwg ry[
nwm Kwqy nwm pIqy nwm syqI lwg ry]
ArQwq nwm dw jwp kMm krdy-krdy vI krdy rho Aqy smW imly qW bYT ky vI
ismrn kro[ sox dy leI lMby pvo qW ismrn kro [ jd q`k nINd nw Awvy, ismrn kro[
jwgo qW vI kuJ sWh ismrn jrUr lgwE[ pr ie`k sQwn au~qy ivSys Xog Awsx lgw ky
ismrn nw kro, auh h`T-Xog hY[
 prmwqmw kbIr jI ny svwmI rwmwnMd jI ƒ smJwieAw, jo Xog Awsx dI mudrw
iv`c bYT ky h`T-Xog nwL iDAwn lgwauNdw sI Aqy nwm ismrn kirAw krdw sI[ aus ƒ
kbIr jI ny smJwieAw ik “ijauN ky iqauN hI bYTy rho, qj Awsx sB Xog” Bwv ivSys
Xog Awsx dI bjwey ijvyN sDwrn qrIky nwl bYTdy hn, auvyN hI bYT ky ismrn kro[
ieh ivDI swry gRMQW Aqy sMqW dI bwxI dy Anuswr SRyST hY[ swry Xog AwsxW ƒ
(qjo) iqAwgo[ ijs kol kùJ vI igAwn nhIN huMdw auh pwKMf dw hI shwrw lYNdw hY[
g`l krdw hY ik myry qoN ielwvw pUrI dunIAW iv`c iksy nUM q`qvigAwn (bIjk
igAwn) nhIN hY[ Aijhy pwpIAW dy leI sMq grIb dws jI ny ikhw hY ik :-
grIb, BySoN (pMQoN) ky lSkr iPry, bwxI cor kTor[
siqlok Dwm nw phuMcyNgy jy cOrwsI ky For ]
grIb, bIjk kI bwqW khyN bIjk nwhIN hwQ[
ipRQvI fobx jnmy hNY, kih kih mITI bwq]
grIb, bIjk kI bwqW khy bIjk nwhIN pws[
AOroN ikAw igAwn bqwvhIN, Awp hI jwvyN inrws]
Bwv prmwqmw kbIr jI dI bwxI ƒ sux ky ausy ADwr qy Awpxy Awp ƒ q`qvdrSI
sMq d`sx vwly bwxIAW dw glq ArQ krn vwly AnykW pMQW dy pRmu`K hn[ ijvyN sMjy pwpI
(id`lI) “sq suikRq pMQ” nwm Dr ky JUTw pRcwr kr irhw hY[
Aijhy mUrKW dI qW lMbI kqwr (lSkr) hY[ ieh smJwaux nwl vI mMndy nhIN,
kTor (k`tV) bxy hoey hn[ ieh sqlok nhIN jw skdy[ ieh 84 l`K pRkwr dy pRwxIAW dI
jUnI iv`c pSU bxngy[ vrqmwn vI pSUAW dy brwbr hn jo glqI kIqI hY [
iPr ikhw hY ik ijvyN ieh sMjy pwpI Awpxy Awp ƒ q`qvdrSI sMq kihMdw hY Aqy
JUT boldw hY ik mYƒ q`qvigAwn hY[ mUl igAwn, gupq igAwn hY[ rwmpwl ƒ vI nhIN
hYN[ ies dy ivSy iv`c ikhw hY ik bIjk igAwn Bwv q`qvigAwn, mUl igAwn gupq igAwn
hox dIAW g`lW krdw hY[ bIjk igAwn ies kol nhIN hY[ Aijhy nklI pMQW vwly gurU
ipRQvI dy mnu`K ƒ kwl dy jwl iv`c Pswaux leI jMmy hn[ ieh im`TIAW-im`TIAW g`lW bxw
ky Boly BgqW ƒ Awpxy jwl iv`c Psw lYNdy hn[ Kud vI nrk iv`c if`gdy hn Aqy Awpxy
cyilAW ƒ vI lY jWdy hn[ ies qrHW ipRQvI fbo rhy ny[ nwS krn dy leI jMmy hn[ ienHW
kol q`qvigAwn hY hI nhIN qW horW ƒ igAwn kI d`s rhy hn? ieh Awp vI inrwS jwxgy[
Awpxw mnu`K jnm vI nSt kr ky nrk iv`c jwxgy[
 sMjy id`lI kihMdw hY ik nw qW mihMdr dws (dws rwmpwl dw BweI) Bjn-ismrn
krdw hY, nw kmytI dy mYNbr, nw rwmpwl dI sMgq dw koeI Bgq Aqy BgqmqI ismrn
krdI hY, sB inMidAw, lVweI-JgVw krdy rihMdy hn[ ieh Awpxy aus FONg ƒ mzbUq
krn dy leI AijhI bkvws krdw hY[ jo ieh ie`k kmry iv`c ie`k ivSyS Xog Awsx
iv`c bYT ky mUrK bxwauNdw hY Aqy ip`Cy lgweI r` Kxw cwhuMdw hY[ ieh qrk idMdw hY ik
ismrn qW ieMJ huMdw hY ijvyN mYN (sMjy) krdw hW[ Aijhw rwmpwl dI swrI sMgq nhIN
krdI[ ies leI auh ismrn qW krdy nhIN Aqy hor kMm krdy hn[ dws (rwmpwl dws)
ies leI ienHW ƒ AigAwnI Aqy kwl dy dUq kihMdw hY ik ieh myrI d`sI hoeI ismrn
ivDI iv`c Aqy hor ikirAwvW iv`c doS k`Fdw hY jo swrI sMgq myry (rwmpwl dws) duAwrw
d`sI geI Swsqr pRmwxq ivDI nwl ismrn Aqy hor ikirAwvW kr rhI hY[
 ies dw au~qr: Agr ieh pwpI sMjy dws vI hor sMgq dI qrHW Bjn-ismrn kr
lYNdw qW ies dy mn iv`c ieh doS pYdw hI nw huMdw Aqy ieh gurUdRohI dI pdvI pRwpq nw
krdw[ Awpxw kilAwx krvwauxw hI audyS r`Kdw[ gurU mirAwdw iv` c c`ldw[ jnm
sPl kr lYNdw[
 sMjy swkt (id`lI) dws (rwmpwl dws Awpxy gurU) dIAW ikirAwvW iv`c doS k`Fdw
hY[ kihMdw hY ik kmytI vwly (jo dws rwmpwl dy ivSvwspwqr hn, aunHW dy bwry kihMdw hY
ik jo kmytI vwly) hn, auh 2100/- (Two Thousand One Hundred) rupey ie`k joqI dy
lYNdy hn[ ie`k iklogrwm dysI iGE 600/- (Cy sO) rupey dw AwauNdw hY[ bwkI kmytI vwly
AwpxI jyb iv`c r`K lYNdy hn[ Bgq / BgqmqI jo dwn krdy hn, myrI (rwmpwl dws dI)
AwigAw nwl krdy hn ieh dyKxw myrw kMm hY kI ieh dwn iv`c AwieAw pYsw ik`Qy jw
irhw hY? qusIN mYƒ dwn id`qw hY jykr auh glq pRXog huMdw hY qW pwp mYƒ l`gygw[ quhwƒ
ies dw pUrw lwB imlygw[ ieh sMjy swkt kOx huMdw hY myry cyilAW dy dwn dI dyK-ryK
krn vwlw[ aus ny A`j q`k do rupey dwn nhIN kIqy hn[
 mYN (sM jy) 4500/-(Four Thousand Five Hundred) rupey iv`c 11 joqI lgwaudw
hW[
ies dw au~qr hY :- iesdy duAwrw lgweI joqI Aqy lgwey Bog nwl koeI lwB
dwn krn vwly ƒ nhIN hoxw[ pYsw Krwb krn vwlI g`l hY[
 ie`k joqI iv`c dws (rwmpwl dws) svw iklo gRwm dysI iGau dw hvn krvwauNdw
hY[ Agr iGau 600/- rupeIey pRqI iklogRwm hY qW vI svw iklo gRwm iGau dI kImq
750/- (swFy s`q sO rupey) hoeI[ ieh 11 joqW 4500 rupey iv`c lgwauNdw hY qW vI inrDwirq
iGau dI mwqrw (svw iklo gRwm pRqI joqI dy ihswb nwl) pUrI nhIN huMdI[ svw iklogRwm
iGau dy ihswb nwl 11 (igAwrW) joqW dI kImq 8250/- rupey bxdI hY[ ieh lYNdw hY,
auh ies qoN l`gB`g A`DI hY[ ADUrw (hoSw) ivAkqI ADUry (hoSy) kMm hI krdw hY
ijvyN ie`k eykV zmIn iv`c 40 iklogRwm kxk dw bIj bIjxw inrDwirq mwqrw
hY jo pUrw lwB idMdw hY[ Agr koeI ie`k eykV zmIn iv` c 20 iklo gRwm kxk dw bIj
pwaux dI slwh ikswn ƒ idMdw hY Aqy qrk vI idMdw hY ik rwmpwl 40 iklogR wm kxk
pwaux ƒ kihMdw hY[ auh A`DI kxk Awpxy Gr lY jWdw hY[ mYN sMjy 20 iklogRwm hI pvwauNdw
hY[ dyKo! pUrw lwB QoVHy ijhy bIj nwl hI idvw idMdw hW[ ieh qrk ikMnw Zlq hY[
Bgqjn Kud ivcwr krn[ ieh AiDkwrI vI nhIN hY [ ijs kwrn ausdy duAwrw krvwey
gey AnuSTwn dw koeI lwB nhIN imlxw[ ibnHW AiDkwrI qoN krvwieAw igAw AnuSTwn
byArQ d`isAw hY[
kbIr, gurU ibn mwlw Pyrqy, gurU ibn dyqy dwn[
gurU ibn dono ins&l hY, dyKo vyd purwx]
kbIr, gurU kI AwigAw Awvih, gurU kI AwigAw jwX[
khy kbIr so sMq hY, Awvw gvn nswX ]
gurU ibn dwn puMn jo krhI[ imiQAw hoey kbhU nhIN PlhI]
gurU ibn hom X`g nhIN kIjY[ gurU kI AwigAw mWhI rhIjy]
gurU sy hI sdw ihq jwnoN[ ikauN BUly qum cqur isAwnoN]
Bwv Awpxy gurU dy ielwvw iksy ƒ dwn nhIN dyxw cwhIdw[ auh dwn &l nhIN
idMdw[ gurU qoN ielwvw iksy hor ƒ dwn nhIN dyxw cwhIdw[ nw hI koeI puMn krm (Dwrimk
krm) krvwauxw cwhIdw[ gurU dw AwigAwkwrI Bgq sPl huMdw hY[ auh shI Bgq hY[
aus dw (Awvw gvn) jnm mrn dw c`kr smwpq ho jwvygw[ gurU jI dI AwigAw nwl
swry Drm-krm kro[ myrI (rwmpwl dws dI) AwigAw nwl joqI jW pwT dy rupey myry
duAwrw inXukq ivSvwspwqr Bgq lYNdy hn, ilKdy hn[ dws ƒ sB ku`J d`sdy hn[
ASIrvwd lYNdy hn[ qd aus Drm-krm ƒ krdy hn jo sB ƒ XQwrQ lwB idMdw hY[ hy
cqur ivAkqIE! ikauN isAwxy bx ky AslI BgqI mwrg ƒ Bu`ly ho[ gurU qoN hI sdw
Awpxw ih`q mMno Bwv gurU jI qoN hI Drm-krm krvwauxw ihqkwrI (lwBdwiek) hY[ ies
iv`c Awpxw ih`q (Blw) smJo[
dws (rwmpwl dws) 69 swl dw ho cu`kw hY[ sqlok jwx qoN pihlW jo ikirAwvW
sMgq ny krnIAW hn auhnW dw AiBAws krvw irhw hW[ iesy g`l dw fr sI ik ies
sMjy vrgw zwlm sMgq ƒ pQ iBRSt nw kr dyvy[ ies dI qrHW nklI gurU bx ky sMgq ƒ
kwl jwl iv`c nw pwvy[ jo ieh myry swhmxy hI bkvwd kr irhw hY[ gurU bx ky ASIrvwd
dy irhw hY[ ieh kwl pRyirq hY[ kwl dw dUq hY[ ies qoN bco[ jo Bgq / BgqmqI ienHW
izAwdw swvDwn krn dy bwAd vI ies dy ip`Cy l`gy hn, auhnW ƒ ikvyN bcwieAw jwvy?
Aqy hor ikhVw igAwn smJwieAw jwvy[ aunHW leI qW ieh sMdyS hY jo sMq grIb dws jI
ny ikhw hY ik:-
“cyqwvnI myN qoN ksr nhIN CofI, AOr ikAw dyaUN gwrI]”
BolI AwqmwvW ƒ kwl dy dUqW qoN bcwaux dy leI sMq grIb dws jI mhwrwj ny
Fyr swrI bwxI AMimRq igAwn boilAw[ iPr vI kwl dy dUqW nwl icpky hn[ aunHW qoN duKI
ho ky ikhw ik qusIN igAwn nwl nhIN mMndy qW kI quhwƒ gwL dyvW Bwv nrk jwx qoN bco[
AigAwnIAW ƒ C`f ky pUrn sMq qoN dIkSw lvo[
grIb, cwqur pRwxI cor hYN, mUF mugD hYN ToT[
sMqoN ky nhIN kwm ky, ienko do gl jot]
 sMjy (id`lI) cwqur pRwxI hY[ ieh myry igAwn ƒ corI krky kptXukq qrk dy ky
AwpxI clwkI idKwauNdw hY[ s` c ƒ CupwauNdw hYN[ ies leI sMq grIb dws jI ny Aijhy
ivAkqIAW ƒ cqur Aqy cor ikhw hY Bwv jo myry Bgq / BgqmqI ienHW dy jwl iv`c Psy
hn, auh mUV (mUrK) mugD ToT (p`Qr) hn[ieh sMqW dy iksy kMm dy nhIN hn[ (ienko do
gl jot) iehnW dovW ƒ sMjy Aqy aunHW nwl l`gy myry BgqW ƒ ie`ko hI r`sy nwl bMnH dyvo
ArQwq ieh dovyN nrk iv`c jwx dy Xog hn[ ieh smJwaux nwl vI nhIN mMndy[ ieh
ies dy nwl hI rihx dy Xog hn[ dovyN iek`Ty pSU bxngy[ ieh prmwqmw dw ivDwn d`sdw
hY[ jo gurU mirAwdw qoV ky BgqI Aqy Dwrimk ikirAwvW krdy -krwauNdy hn aunHW ƒ
AiDAwqmk lwB nhIN imldw[ ijs nwl swry dy swry pSU jUnIAW iv`c jWdy hn[
 sMjy (id`lI) dw audyS hY ik myry BoLy BgqW ƒ myry duAwrw ilKIAW ikqwbW ƒ kmytI
vwilAW duAwrw iliKAW d`s ky myry igAwn iv`coN doS k`FxW Aqy Awpxy sMprk iv`c Awey
myry BgqW ƒ gumrwh krky Awpxy Awp ƒ ivdvwn is`D krnw hY[ ieh clwkI krdw hY[
myrw nwm nhIN lYNdw ik aunHW dI ilKI pusqk iv`c ieh kmI hY[ kmytI vwilAW dw nwm
lYNdw hY[ ies ƒ pqw hY ik jykr rwmpwl dw nwm ilAw qW ie`k vI g`l nhIN suxngy hY[
ieh pwpI ie`k pusqk qW ilKy, pqw c`ly ik ies dw q`qvigAwn myry qoN iBMn (Al` g)
ikhVw hY ?
dws (rwmpwl dws) ny AnykW pusqkW ilKIAW hn[ CpvweIAW kmytI vwilAW ny
hn[ ijnHW ƒ mYN AwigAw id`qI hoeI hY[ auhnW iv`coN ie`k “jIny kI rwh” pusqk vI hY
aus iv`c ie`k bwxI ilKxI rih geI aus dw Anuvwd ilK id`qw ies sMjy ny pwpI kmI
k`FI ik, dyKo! kmytI vwilAW ny ieh pusqk ilKI hY[ ies iv`c bwxI dw srl ArQ glq
kIqw hY[
aunHW Btky hoey BgqW ny myrI bytI ƒ Pon kIqw[ ausny AwpxI bytI ƒ Pon id`qw
Aqy ikhw ik ieh Bgq-BweI koeI ZlqI d`sdw hY iesƒ smJw[ mYNny jylH qoN hr roz dI
qrHW Pon kIqw qW bytI bhuq duKI sI[ ikhw ik ie`k Bgq-BweI dw Pon AwieAw[ auh
bhuq gu`sy iv`c sI[ mYN pùiCAw ik iks g`l qy? bytI ny d`isAw ik ieh nvIN pusqk jo
Awp dI ilKI CpI hY ‘jIny kI rwh’ ies iv`c kuJ glqI d`s irhw sI[ kih irhw sI ik
ies bwxI dw ArQ gurU jI ieh d`sdy hn pr ies iv`c kù J hor iliKAw hY[ ieh sB
aunHW kmytI vwly BgqW ny ilKI hY[ nwm gurU jI dw ilK id`qw[ myrI dohqI ny Pon krky
swrI jwxkwrI mYƒ ivsQwr nwl d`sI[ aus dw spStIkrn ies pRkwr hY :-
pusqk ‘jIny kI rwh’ ƒ swrI sMgq ny Aqy hor bu`DIjIvI mnù KW ny bhuq psMd
kIqw Aqy Awpxy-Awpxy mobweIl PonW iv`c fwaUnlof kIqw[ ie`k-ie`k idn-rwq iv`c do
l`K pusqkW fwaUnlof kIqIAW geIAW[ ie`k idn-rwq iv`c qW do l`K pMjwh hzwr pusqkW
fwaUnlof hox dw irkwrf bixAw sI[
mYN AwpxI bytI Aqy dohqI ƒ smJwieAw ik bytI! ieh Bgq Awpxw ivvyk gvw
cu`ikAw hY[ ieh sMjy (id`lI) pwgl ku`qy ny v`iFAw hoieAw hY[ ieh Kud vI pwgl ho cu`ikAw
hY[ ieh hux iehI BwSw bolygw[ horW ƒ vI v`Fx dy leI dOVygw[
 aus pusqk iv`c srl ArQ qW ienHW donW bwxIAW dy ilKy hn[ pRMqU glqI nwl
bwxI nMbr-1 ilKxI rih geI[ aus iv`c ieh aulyK hY :-
bwxI nM 1 :- kbIr kQw kro krqwr kI, suxo kQw krqwr[
kwm kQw suxnw nhIN, r`Ko nyk ivcwr ]
bwxI nM 2 :- kbIr kQw kro krqwr kI, suxo kQw krqwr[
Awn kQw suxnw nhIN, kih kbIr ivcwr]
ArQwq kbIr jI ny ikhw hY ik prmwqmw dI crcw kro[ prmwqmw dI crcw suxo[ (kwm
kQw) ASlIl g`lW nw suxo[ nyk ivcwr r`Ko[ (bwxI nM. 1 dw ArQ)
prmwqmw dI kQw suxo[ prmwqmw dI kQw (crcw) kro[ ies dy ielwvw jo vI
g`lW krdo ho, suxdy ho, ieh byArQ hY[ ieh ivcwr kbIr jI ny ivAkq kIqy hn[
aus Btky Bgq ny ikhw ik ies bwxI iv`c (bwxI nM 2 jo ik jIny kI rwh iv`c
drj hY, bwxI nM 1 ilKxI rih geI hY[) bwxI nM. 2 iv`c ieh ikQy iliKAw hY ik ASlIl
g`lW nw suxo[
qusIN Zlq ArQ kr id`qw hY[ AwpxI mrzI nwl pusqk iv`c iliKAw hY[ ieh
aulWBw id`qw hY aus pwgl ku`qy dy k`ty hoey pwgl Bgq ny[
Agr aus dI g`l mMn vI leIey ik ie`k lweIn ieh vI pusqk iv`c ilK id`qI
ik ASlIl g`lW nw kro, nw suxo qW ikhVI glqI kr id`qI[ kI Zlq ilK id`qw? Agr
bwxI iv`c nhIN hY qW vI ikqwb dy ivSy muqwbk shI hY[ pRMqU ijs ƒ kwly csmy l`gy hox
aus ƒ Du`p iv`c vI b`dl dI CW idKweI idMdI hY[
 sMjy swkt mnmwnw Awcrx krdw hY:-
gIqw AiDAwie 16 slok 23-24 iv`c ikhw hY ik gurU jI duAwrw Swsqr ivDI
Anuswr Dwrimk ikirAw krnw lwB idMdw hY[ gurU jI dy ault jo ikirAw Swsqr ivDI
iqAwg ky kIqI jWdI hY auh mnmwnw ivvhwr ikhw jWdw hY ijs nwl nW qW koeI su`K
imldw hY, nw koeI kMm is`D huMdw hY Bwv Awpxy ieSt (prmwqmw) Dwm iv`c jwx dy leI
is`DI pRwpq krnI cwhIdI hY jo s`cI swDnw nwl Awpxy Awp iml jWdI hY[ aus is`DI dw
duraupXog nhIN krnw huMdw sur`iKAq r`KxI huMdI hY[ auh is` DI vI mnmwnw Awcrx krn
nwl pRwpq nhIN huMdI[ nw aus swDk dI gqI (mukqI) huMdI hY Bwv sB swDnw byArQ ho
jWdI hY[ iPr aus ƒ kro jW nw kro[
{ieQy sMjy swkt Brimq krn dy leI ieh kih ky Brm pYdw kr skdw hY ik
dyKo! ikMny BgqW ƒ lwB hoieAw hY[ aunHW dw ieMtrivaU vI ieMtrnY~t qy c`ldw hY[ aunW dw
KMfn ieh hY ik mihMdIpur bwlw jI Dwm Aqy swlwsr Dwm jwx vwly vI ieh swry lwB
d`sdy hn, pr aunHW ƒ kdy vI mhW kSt ho skdw hY Aqy auhnW dI mukqI nhIN ho skdI[
mnu`K jIvn dw mùK audyS ieh hY ik jnm mrn dy c`kr qoN mukqI imly[ ies leI SwsqrW
iv`c d`sI ivDI Anuswr swDnw kr[}
 sMjy dy mnmwny Awcrx dI jwxkwrI
dws (rwmpwl dws) sMiDAw AwrqI krdy smyN kyvl ie`k joq clwauNdw hY[
sMjy swkt pMj joqW jlwauNdw hY[
dws (rwmpwl dws) kyvl pwT dy smyN iqMn idn hlvw pRSwd dw Bog bxvwaudw
hY[ pwT sMpUrn hox vwly idn sMgq dy leI Bojn pRSwd dy leI KIr dw pRSwd bxvwauNdw
hYN[ jo ivDI-ivDwn hY[ sMjy swkt hr roz hlvw, KIr, 56 pRkwr dy myvy Awid dw pRSwd
bxvwaudw hY jo bkvws hY[
ivSyS :- sMq grIb dws jI ƒ prmySvr kbIr jI imly sI[ aunHW duAwrw d` sI
AiDAwqimk ikirAw sMq grIb dws jI ny d`sI Aqy Awp vI aunHW dw pwlx kIqw[ dws
ny Awpxy gurU jI ƒ dyiKAw hY ik sMq grIb dws jI ny jo d`isAw, auhI ikirAw myry gurUdyv
kirAw krdy sI[ ieh dws ausy Swsqr ivDI Anuswr Awcrx dw inrvwh p` cI (25)
swlW qoN kr irhw Aqy krvw irhw hY[ Agr hr roz hlvw, KIr Aqy 56 pRkwr dy pRSwd
nwl prmwqmw KuS huMdy qW sMq grIb dws jI vI iesy qrW krdy [
sMq grIb dws jI dy kol do hzwr pMj sO (2500) iv`Gw (l` gBg 1475 eykV)
zmIn sI[ auh qW sdw hI hlvw, KIr Awid 56 pRkwr dy Bog AswnI nwl lgw skdy sI[
pr Swsqr ivDI iv`c Aijhw krnw nhIN ikhw hY[ sMq grIb dws jI Awpxy jIvn kwl
iv`c swl iv`c kyvl ie`k idn Awpxw boD idvs mnwauNdy sI[ ijs idn aunHW ƒ prmySvr
kbIr jI ipMf CufwxI dy jMgl iv`c bwbw ijMdw dy rUp iv`c P`gx mhIny dI cWdnI duAwdSI
ƒ imly sI[ P`gx mhIny dI aus Sukl p`K duAwdSI ƒ mnwauNdy sI[ jo gRMQ sMq grIb dws
jI ny ilKvwieAw sI[
aus h`Q nwl ilKy gRMQ dw pwT vI aunHW ny Awpxy swhmxy ArMB krvwieAw sI[
iqMn idn pwT cldw sI jo vrqmwn q`k pRMprw c` l rhI hY[ iqMny idn hlvw pRSwd
bxwieAw jWdw sI[ siqpurS Aqy siqgurU dy leI do kOlIAW iv`c Bog k`F ky Bog Al`g
r`iKAw jWdw sI[ aunHW dy siqgurU Aqy siqpurS kbIr swihb jI sn[ hlvw dw pRSwd
kyvl h`QW iv`c id`qw jWdw sI[ pRSwd rUp dy iv`c Kwx leI KIr dw pRSwd sMgq dy leI
Bojn iv`c proisAw jWdw sI[ bwkI dy idn hr roz, ijs qrHW dw Bojn Gr iv`c bxdw
ausy dw Bog lgvwieAw jWdw sI[ ausy Swsqr ivDI Anuswr Awpxy pUrvj sMqW Aqy pUjX
gurUdyv dy Anuswr dws swrIAW Dwrimk ikirAwvW krvw irhw hY[
prmwqmw kbIr jI qW smr`Q hn[ auh vI hr roz 56 pRkwr dw hlvw, KIr
Awid bxw ky Kw skdy sI jW prMprw clwaux dy leI vI siqpurS (Awpxy Awp) ƒ sB
Bog lgw skdy sI[ Bog lgwaux dI prMprw d`s idMdy[ lyikn Aijhw nhIN kIqw[ jdoN
aunHW nwl Srwrq kIqI sI, JUTy ic`TI–p`qr pw ky s`dw id`qw sI[ aus iv`c 18 l`K swDU -
sMq Aqy aunHW dy cyly lMgr Kwx leI Aw gey[ aus smyN iqMn idnW q`k Bojn krw ky AwpxI
smr`Qqw dw pRmwx vI dy id` qw ik mYN Aijhw vI kr skdw hY[ pr hr roz jo sMjy id`lI
bkvws kr irhw hY, ieh Swsqr ivDI iqAwg ky mnmwnw Awcrx hY jo Boly BgqW ƒ KuS
krn dy leI, Awpxy jwl iv`c Pswaux dy leI frwmw kr irhw hY[ jo igAwn dy ADUry
gWT dy pUry hn, auh ies dy jwl iv`c Psy hn[
sMq grIb dws jI ny Aijhy pKMfIAW dy leI ikhw hY :-
igAwnI purS qoN ienky inkt nw jwvY, mUrK ko rIJ irJwvY hY[
ArQwq ijnHW BgqW ƒ mirAwdw dw igAwn hY Aqy gurU jI dubwrw d`sI Swsqr
AnukUl ikirAwvW dw igAwn hYN[ auh qW Aijhy pKMfIAW dy kol vI nhIN jWdy[ ijnHW ƒ
igAwn nhIN hY, aunHW Boly Bgqw ƒ KuS krky Awpxy Awp ƒ sB qoN Al`g q`qvdrSI
igAwn vwlw is`D krdw hY[ Aijhw ivAkqI kwl dw p`kw dUq hY[ auh sMjy swkt (id`lI)
hY[ ies qoN bco[
hor mnmwnw Awcrx:- sMjy pwpI ny pihly mMqr dy kwrf iv`c A`KrW iv`c Pyr -
bdl krky aus dI AslIAq dw nwS kr id`qw[ ies pRkwr aucwrn krn nwl prmwqmw
dI mirAwdw BMg hox nwl ienHW mMqrW dI SkqI smwpq ho geI hY[
prmwqmw kbIr jI ny jo sMq grIb dws jI dy gurU hn, Awpxy cyly grIb dws
jI ƒ pihlw mMqr dw aucwrx ijvyN kr ky suxwieAw ausy qrHW hI grIb dws jI ny aus dw
jwp kIqw Aqy lwB pRwpq kIqw[ ausy qrHW AwpxI AMimRq bwxI iv`c ilKvw id`qw jo Amr
gRMQ iv` c AMikq hY[ ieh sMjy kwl pRyrnw nwl swrI glqI kr irhw hY ikauNik kwl bRhm
ies dw swQ dy irhw hY[ kbIr jI dy duSmx dw rol sMjy kr irhw hY[
rwmpwl dws Bwv p`qr lyKk sMiDAw AwrqI iv` c koeI GMtw, sMK Awid nhIN
vjvwauNdw jo siqpurS dI pUjw hY[
sMjy swkt GMtw Aqy sMK vjvwauNdw hY Bwv swrIAW Dwrimk ikirAwvW myry qoN
ault krky Awpxy Awp ƒ q`qvdrSI is`D kr irhw hY jo kyvl idKwvw hY Aqy kwl joqI
inrMjn dI pUjw hY[
 sMjy swkt dI hor bkvws :-
 hor bkvws jo sMjy qy pvn ny kIqI:- pusqk “igAwn gMgw” dws dy AwdyS nwl
dws dy siqsMg pRvcnW qoN CpvweI hY[ jd dws lIlw krn v`fI jyl (sMswr vI ie`k jylH
hY[ kwl dy 21 bRihmMf vI jylH hn, aus qoN) CotI jylH ihswr iv` c AwieAw[ vkIl mYƒ
imlx Awey[ aunHW iv`c prmwqmw kbIr jI dy Bgq vI hn[ aunHW ny d`isAw ik “igAwn
gMgw” ikqwb iv`c kuJ Poto kwpI mrwTI BwSw dI l`gIAW hn ijs iv`c Awp jI dy ivSy
iv`c Biv`KbwxI ilKI hY[ aunW Biv`KbwxIAW iv`coN ie`k dw ihMdI Anuvwd ilKxw rih igAw[
auh nwsqRydms dy duAwrw kIqIAW Biv`K bwxIAW hn[ auh vkIl “igAwn gMgw” ikqwb
ƒ nwl lY ky AwieAw sI ikauNik aus ikqwb dw ie`k mukdmy nwl sbMD hY[ myry nwl crcw
krnI sI[ ausny auh mrwTI BwSw vwlI Poto kwpI idKweI Aqy boilAw ik mYN kMipaUtr
nwl iesdw Anuvwd kIqw Aqy dyiKAw ik iesdw ArQ hY ik aus sMq (Swiern) au~qy dyS
DRoh dw muk`dmw vI l`gygw pr JUT is`D hovygw[ Agr Awp jI dI AwigAw hovy qW “igAwn
gMgw” iv`c ies ƒ vI ilKvw id`qw jwvy[ mYN ikhw ik TIk hY ilKvw dyvo[ ies nwl BgqW
dw ivSvws hor vI izAwdw idRV ho jwvygw[ aus ny bwhr mu`K syvwdwrW ƒ d` isAw ik gurU
jI nwl myrI g`lbwq hoeI hY[ “igAwn gMgw” ikqwb iv`c ieh lweInw vI ilKky nvIAW
ikqwbW Cpvw dyvo[
syvwdwrW ny dws nwl sMprk kIqw[ pu`iCAw, kI Awp jI dI AwigAw hY jo “igAwn
gMgw” iv`c ieh ilKx leI vkIl jI ny d`isAw hY[ dws ny d`isAw ik myry nwl vkIl dI
g`lbwq hoeI hY[ ieh do lwienw hor ilKvw dE[ hwnI vI kI hY? kmytI vwilAW ny dws
dI AwigAw dw pwlx kIqw[ nvIN “igAwn gMgw” ikqwb Cpvw ky Byj id`qI[ auh ikqwb
gurUdRohI sMjy Aqy pvn ƒ aunHW dy smrQkW ny dy id`qI[
sMjy Aqy pvn ny ikhw ik kmytI vwilAW ny ikMnI v`fI glqI kIqI hY[ pihlW
CpI “igAwn gMgw” iv`c ies pyj au~pr ieh nhIN iliKAw sI ik dyS dRoh dw muk`dmw vI
l`gygw[ ies nvIN ikqwb iv`c Cpvw id`qw hY[ dovyN ikqwbW dy dovyN pMinAW dIAW Poto
kwpIAW lgw ky sMgq ƒ BVkwaux l`gy[ dyKo! kmytI vwilAW ny AwpxI mrzI nwl ieh
Cpvw id`qw hY jo glq hY[ ies mrwTI BwSw dw ieh ArQ nhIN bxdw hY[ hwey qobw krwvw
id`qI[ dws ny ies leI sMjy ƒ Aqy pvn ƒ gurUdRohI GoiSq kIqw hY[ ieh dovyN myry duSmx
dw kMm kr rhy hn[ sMjy bkvws krdw hY[ pvn aus dIAW g`lW dw ivSvwS krky krm
Krwb kr irhw hY[
ivcwr kro:- do lweInW mMn lE kmytI vwilAW ny gurU jI dI scweI d`sx dy leI
ilK vI id`qIAW hn qW sMjy pwpI ƒ ikauN du`K hoieAw? pvn ikauN duKI hoieAw? sMjy-
pvn dovyN kwl dy dUq hn[ ienHW donW dI bu`DI qy kwl bRhm dw inXMqrx hY[ iehnW qoN
dws (rwmpwl dws) dI cVHdI klw dyKI nhIN geI[ A`g l`g jWdI hY ienHW dy idl iv`c[
piv`qr kbIr swgr iv`c ie`k “Anurwg swgr” AiDAie hY aus iv`c iliKAw hY ik
kbIr jI ny Awpxy Bgq Drmdws jI ƒ d`isAw hY ik hy Drmdws! kwl bRhm Bwv joqI
inrMjx nwl myrw m` qByd (qkrwr) hoieAw[ jd mYN sqlok qoN c`l ky kwl lok iv` c dwKl
hoieAw[ qd auh myrI SkqI dyK ky fr qW igAw, muAwPI vI mMgI[ myry qoN pu`iCAw ik
qusIN kI krn Awey ho? mYN d`isAw ik qUM pUrx bRhm (siqpurS) dw nwmo-inSwn imtw id`qw
hY[ Awpxy Awp ƒ dunIAW dw krqw d`s r`iKAw hY[ qyry pu`qrW ny vI Awpxy Awp ƒ jgq
dw krqw d`s ky mnu`K ƒ gumrwh kr r`iKAw hY[
(sMq grIbdws jI ny ikhw hY ik :-
grIb, mUlw mwieAw mg myN bYTI, hMsw cun-cun KweI[
joq srUpI kih inrMjn, mYN hI krqw BweI]
eyk nw krqw do nw krqw nO Tihrwey BweI[
dsvW vI DUMDr my imlygw sq kbIr duhweI])
mYN qyrI AslIAq d`sWgw[ kbIr nwm nwl AslI BgqI mwrg (pMQ) clwvWgw[
siqpurS dw igAwn pRcwr krWgw[ {kbIr swihb aus smyN Awpxy pu`qr sihj dws dy Bys
iv`c Awey sI[ kbIr jI kdy Awpxy pu`q jogjIq Bwv jog sMqwien dy rUp iv`c kwl joqI
inrMjn dy lok iv`c AwauNdy hn[ ies leI Awpxy Awp ƒ Cupw ky lIlw kirAw krdy hn[}
swry jIv aus siqpurS dI Awqmw hn[ ieQy qUM swirAW ƒ ku`qy, gDy, sUr Awid bxw ky
mhWkSt id`qw hoieAw hY[ ienHW ƒ suK swgr sqlok dw igAwn d`sWgw[ injnwm dy ky
qyry jwl qoN mukq krvwauNgw qW kwl ny mYƒ ikhw sI jykr qUM ie`k kbIr pMQ clwvygw[
mYN Awpxy dUq Byj ky bwrHW (12) nklI kbIr pMQ clwvWgw[ ies qoN ielwvw hor AnykW
nklI pMQ Awpxy dUq Byj ky clwvWgw[ swry jIvW ƒ BrmwvWgw[ auh bwxI qW quhwfy vwlI
ikhw krngy pr ArQ Zlq krky myry jwl iv`c r`Kxgy[
hy Drmdws! myry ipRQvI au~pr Awaux qoN bwAd joqI inrMjn kwl ny Awpxy pRmu`K
dUqW ƒ bulwieAw Aqy ikhw ik myrw duSmx kbIr imRqU lok (ipRQvI lok) qy igAw hY[ auh
kbIr nwm nwl pMQ clwvygw[ qusIN ipRQvI au~qy jnm lvo[ ausdw ivroD ausdy hI pMQ
iv`c Gus ky kro[ hy prmySvr kbIr jI dy b`icE (Bgq Aqy BgqmqI)! vrqmwn iv`c
kwl dw ByijAw pRmu`K dUq sMjy (id`lI) hY[ iesdw sihXogI pvn (jYpur) hY Aqy myrI sMgq
dy auh Bgq Aqy BgqmqIAW vI kwl pRyirq hn jo ies JUTy q`qvigAwn hIx pRwxI kwl
dUq sMjy dy nwl l`gy hn[ jo ieMnW smJwaux dy bwAd vI nwm Su`D nhIN krvwauxgy mwPI
nhIN mMgxgy auh vI kwl dy dUq hI hn[ jo vwps Aw ky mwPI mMg ky nwm Su`D krvw lYxgy
auh prmwqmw kbIr jI dy hMs Aqy hMsnI hn Bwv Bgq AwqmW hn[ Agr aunHW BgqW
jW BgqmqIAW ƒ kwl dy dUq vwlIAW JUTIAW g`lW qy ivSvws hY ik dwn dw pYsw shI
aupXog nhIN ho irhw hY[ auh nwm Su`D krvw ky BgqI krn[ dwn nw kro[ jo vI dwn
krnw hY aus pYsy ƒ Al`g r`Kdy rho[ joqI Kud jlwvo cwhy AKMf jlwE[ jd dws v`fI
jylH c Awvygw qW swrw pYsw dwn kr dyxw pr glq pwqr (kupwqr) ƒ dwn dy ky qW kuJ
vI nhIN imlxw[ ies p`qr iv`c vI iehI smJwieAw hY[ auhnW ƒ ivcwr krnw cwhIdw
hY ik aunHW dy l`KW BYx-BweI kmytI vwly syvwdwrW ƒ Aqy nwmdwn kyNdrW qy myry AwdyS nwl
dwn dy rhy hn[ myry pirvwr vwly vI auQy hI dwn dy rhy hn[ kI aunHW ny sB jWc-pVqwl
nhIN kIqI hovygI ik dwn dw pYsw TIk ^rc ho irhw hY jW glq? auhnW ƒ ivSvws hY ik
pYsw shI pRXog ho irhw hY[ quhwƒ vI ivSvws krnw cwhIdw hY[
 g`l hux joqI dy 2100/- rupey dI krdw hW:-
kbIr, kih kbIr pukwr ky doie bwq liK lyh[
iek swihb kI BgqI v BUKoN ko kuC dyih]1]
kbIr, Dn cwhy qo dwn kr, mukqI cwhy jp nwm[
jo koeI dono inhie`Cw kry, srY sB hI kwm]2]
kbIr, gurU sy iSS jb dIkSw mWgy[
mn krm bcn DrY Dn AwgY]3]

 grIbdws jI ny ikhw hY ik :-
qn mn Dn sB Aripey, BgqI mukqI ky kwj[
ijnky aur my bMdgI, qoN ikAw ieMdr kw rwj]4]
kbIr, dsvW AMS gurU ko dIjY[ jIvn jnm s&l kr lIjY]5]
 gIqw AiDAwey 3 Slok 10-15 iv`c vI ieh hI ikhw hY ik :-
Slok nM. 10:- pRjwipqw Bwv prmySr kbIr jI ny (purw) isRStI dy ArMB iv`c
pRjwvW dI Aqy X`gW (Dwrimk ikirAwvW dy igAwn dI) dI rcnw krky Bwv sUKSmvyd d`s
ky ikhw ik qusIN pRjwjn myry duAwrw d`sI Dwrimk ikirAwvW dI ivDI dy Anuswr Dwrimk
ikirAwvW ƒ krky ausdy duAwrw ivRDI pRwpq hovo nwl Bwv DnI bxo Aqy Aqy BgqI nwl
Bgq bxo[ ies ivDwn Anuswr kIqIAW Dwrimk ikirAwvW nwl qusIN swry swDk mncwhy
pdwrQ ƒ pRwpq krn vwly ho[ (myry qoN ielwvw ijMny vI gIqw dy Anuvwd krqw hn aunHW
swirAW ny bRhmw ƒ pRjwipqw iliKAw hY[ auhnW dI buDI kwl ny bMd kIqI hoeI hY[)
Slok nM.11 :- ies (X`g) mirAwdw iv`c rih ky kIqIAW geIAW Dwrimk ikirAw
duAwrw dyviqAW ƒ au~nq kro[ auh dyvqw quhwƒ sB swDkW (iesqrI-purS) ƒ au~nq
krn Bwv BOiqk Aqy AiDAwqimk Dn dy DnI bxwaux[ ies pRkwr ibnHW svwrQ
(in:svwrQ) Bwv nwl (prsprm) Awps iv`c ie`k dUjy ƒ au~nq krdy hoey qusIN swry
(prm) pr Bwv joqI inrMjn vwly mukqI lwB qoN dUsrw jo pUrn mukqI lwB hY, aus (SRyX)
kilAwx ƒ (AvwpsXQ) pRwpq ho jwE[
{gIq AiDAwey 15 Slok 1-4 iv`c pUrn bRhm ƒ qW drKq dI jVH d`isAw Aqy
AkSr purS ƒ qxw, Sr purS (joqI inrMjn) ƒ motI twhxI, iqMnW dyviqAW (rjgux
bRhmw, sqgux ivSƒ Aqy qmgux iSvjI) ƒ pqlIAW twhxIAW Aqy p`iqAW ƒ sMswr
d`isAw hY[ iehnW SlokW iv`c ausy dy ADwr nwl ikhw hY ik Swsqr ivDI Anuswr gurU
mirAwdw iv`c rih ky Dwrimk ikirAwvW krky Bwv pUrn bRhm dI, jo dr`Kq dI jVH
(mUl) hY, isMcweI (pUjw) kro ijs nwl dyvqw rUpI twhxIAW vDxgIAW Bwv dyv iqAW kol
sq swDk dy SuB krm Aqy puMn krm jmHw ho jwxgy[ ieh dyvqw krm dw PL hI idMdy
hn[ ies leI ikhw hY ik[}
{Xwd r`Ko ies AiDAwie 3 dy Slok 15 iv`c sp`St hY ik bRhm Bwv joqI inrMjn
kwl bRhm dI au~qpqI AivnwSI prmwqmw kbIr jI qoN hoeI hY[ auh (srvgqm bRhm)
srb ivAwpI prm AkSr prmwqmw (inqAm) in`q hI Bwv sdw hI Dwrimk AnuSTwnW
iv`c pRiqSiTq hY Bwv ieSt rUp iv`c pUjxXog hY[
ijvyN gIqw AiDAwie 15 Slok 1-4 Aqy 16-17 iv`c ikhw hY ik ieh sMswr ip`pl
dy aulty ltky hoey dr`Kq dy vWg hY ijs dI jVH qW au~pr prm AkSr prmwqmw jwxoN
Aqy hyTW iqMnW guxW (rjgux bRhmw, sqgux ivSƒ, Aqy qmgux iSvjI) ƒ pqlIAW
twhxIAW jwxo[ jo ies sMswr rUpI dr`^q dy swry BwgW ƒ jwxdw hY ik aus sMswr rUpI
dr`^q dw qxw kOx dyv hYN? motI twhxI kOx dyv hY? jV kOx pRBU hYN? pqlIAW twhxIAW
kOx dyvqw hn? p`qy kI khy hn[ (X:) jo ivAkqI (qm) aus sMswr rUpI dr`Kq ƒ ies
pRkwr ivsQwr iv`c (vyd) jwxdw hY (s:) auh sMq (vydivq) vyd dy swr (mqlb) ƒ jwnx
vwlw hYN Bwv q`qvdrSI sMq hY[ kbIr prmySr jI Kud siqgurU bxdy hn Aqy q`qvigAwn
d`sdy hn[
prmySvr kbIr jI ny d`isAw hY ik :-
kbIr, AkSr purS ie`k pyV hY, inrMjn vwkI fwr[
qInoN dyvw SwKw hYN, pwq rUp sMswr]
ies dw ivsQwr nwl vrxn pihlW iesI p`qr (smJ hY qo isr Dr pWv) iv`c
kr id`qw hY[ ieQy AiDAwie 3 dy Slok 10-15 dw iesy pRkrx nwL sMbMD hY[ ies leI
QoVHw ijhw vrxn krnw zrUrI sI, qwik iesdw AslI ArQ (mqlb) pVHn vwly ƒ AwswnI
nwl smJ Aw jwvy[}
gIqw AiDAwie 3 Slok 12:- (X`g) Dwrimk AnuSTwn jo gurU jI dI AwigAw
nwl krvwey jWdy hn, aunHW duAwrw vDwey gey dyvqw quh wƒ swry swDkW ƒ krm Anuswr
ie`Cq pdwrQ ibnHW mMgy zrUr idMdy rihxgy[ aunWH dyviqAW duAwrw id`qy hoey pdwrQW nUM jo
aunHW ƒ id`qy ibnHW Bwv dsvW ih`sw pUrx gurU ƒ id`qy ibnHW ^ud Bogdw hY, auh prmwqmw dw
cor hI hY[
 ivAwiKAw:- gIqw AiDAwie 15 Slok 1-4, 16-17 dw swr ieh hY ik ieh sMswr
iek dr`^q dy qu`l smJo ijs dI jVH ƒ prm AkSr purS Bwv pUrn bRhm jwxo[ qxy ƒ
AkSr purS Bwv prbRhm jwxo[ ie`k motI twhxI ƒ joqI inrMjx kwl bRhm Bwv Sr
purS jwxo Aqy aus twhxI dIAW A`gy iqMn pqlIAW twhxIAW ƒ rjgux bRhmw, siqgux
ivSƒ, Aqy qmgux iSvjI jwxo[ ienHW iqMny twhxIAW ƒ ijMny p`qy l`gy hn auhnW ƒ sMswr
dy jIv-jMqU, mnùK jwxo[
pOdy qoN drKq bxdw hY[ ijvyN bIj bIijAw jWdw hY iPr pOdw bxdw hY[ aus pOdy
dI jVH ƒ pwxI pweIey qW pOdy dy swry AMg (qxw, twhxIAW Aqy p`qy) ivkisq huMdy hn[
pOdw dr`Kq bixAw[ Pyr twhxIAW ƒ &l l`gy[ ibnHW mMgy hI &l Awpxy dr`Kq qoN imlx
l`gy[ p`k-p`k ky if`gx l`gy[ ieh iek audwhrx hY[ gIqw iv`c il`Ky pRsMg ƒ dws ny
TIk-TIk smiJAw Aqy smJwieAw hY jo vrqmwn q`k iksy irSI, mhirSI Aqy dyviqAW
ƒ vI smJ nhIN AwieAw[
ieh sMjy (id`lI) AigAwnI kuqrk idMdw hY ik rwmpwl ƒ igAwn nhIN hY[ auh
dr`Kq dI jVH ƒ pUrx bRhm d`sdw hY[ sMjy Kud mUrK hY, aus ƒ swry mUrK l`g rhy hn[
mUrK ƒ swry mUrK l`gdy hn[ dws ny ikhw hY ik nw qW dr`Kq pUrx bRhm hY, nw ausdI
jVH, nw im`tI, ijs iv`coN dr`Kq pOSitk q`q pRwpq huMdw hY[ ieh qW audwhrx dy ky gIqw
Aqy sUKSmvyd iv`c AiDAwqimk igAwn ƒ smJwieAw hY jo dws (rwmpwl dws) ny
sulJwieAw (srl kIqw) hY[
gIqw AiDAwie 3 Slok 13:- jo Bgqjn Aqy BgqmqIAW pUrx gurU (siqgur)U
dAwrw kIqy Dwrimk AnuSTwn iv`c pUrx bRhm (prm AkSr bRhm) ƒ ieSt mMn ky
(pRiqSiTq krky) Bog lgwieAw jWdw hY iPr bwkI bcy pRSwd ƒ KWdy hn[ auh sB pwpW
qoN mukq ho jWdy hn[ ijvyN pihlw pwp dwn nw krnw, dUsrw pwp gurU dy ielwvw iksy hor
ƒ dwn krnw jo auh kupwqr ƒ kIqw dwn vI pwp hY aus ƒ koeI lwB nhIN imldw “ibSnoeI
Drm dy pRvrqk bwbw jMbySvr jI ny ikhw hY ik kupwqr ƒ dwn dyxw ies qrHW by-ArQ
jWdw hY ijvyN ryhI dI zmIn iv`c bIj bIjxw[ supwqr ƒ id`qw dw dwn ies qrHW l`gdw hY
ijvyN aupjwaU fihr zmIn iv`c bIj bIjxw” qIsrw pwp inrDwrq Dn dwn nw krnw[
ijvyN ieh dws (rwmpwl dws) joqI hvn X`g dy leI svw iklogRwm m`J jW gW dw iGau ƒ
dwn krn leI kihMdw hY[ iPr ieh vI ivDwn hY ik dsvW ih`sw s`cy Aqy pUrx gurU nMU
dwn krnw cwhIdw hY[ auh nw kIqw qW vI pUrw lwB nhIN imldw[ cOQw pwp s`cI swDnw
nw kr ky nklI gurU qoN aupdyS lY ky BgqI Aqy dwn krnw[ pUrn bRhm dI pUjw nw krky
dyvI-dyviqAW ƒ ieSt rUp iv`c pUjxw pMjvW pwp hY[ BUq iv`idAw vwilAW dy kol jwxw
CyvW pwp hY, qIrQW qy pUjw leI jwxw, Awid-Awid AnykW pwp hn[
 auprokq swry pwpW qoN mukqI Bgq-BgqmqIAW ƒ dvwaux dy leI joqI X`g dy
leI dws (rwmpwl dws) 2100/- (do hzwr ie`k sO) rupey dwn krn ƒ kihMdw hY Aqy
AKMf qy KùlHw pwT krvwaux dI pRyrnw vI krdw hY qW jo hOlI-hOlI dsvW AMS vI gurU ƒ
dwn ho jwvy[ Bgq ƒ ie`k vwr dsvW AMS izAwdw lgdw hY[ ies ivDI nwl auhnW ƒ
pwpW qoN bcwaudw hW[
sMn 2015 dy bwAd hwlwq TIk hox qoN ip`CoN hryk swl prmySvr kbIr jI dy
pRgt idvs qy ivSwl BMfwrw kIqw jWdw hY[ sMn 2019 iv`c qW hirAwxw Aqy m`DpRydS
iv`c dovyN jgHw BMfwrw kIqw igAw sI[ ijs iv`c kroVW rupieAW dw puMn kIqw igAw Aqy
jMqr mMqr id`lI iv`c lgwqwr iqMn swl BMfwrw kIqw[ sMn 2020 iv`c kronw mhwmwrI dy
kwrn koeI vI smwgm nhIN kIqw igAw qW vI tI.vI. cYnl qy prmwqmw dw pRgt idvs
mnwieAw, pwT kIqw[ hux 23 isqMbr 2020 qoN iqMnW AwSrmW iv`c lgwqwr pwT kIqy jw
rhy hn[ Agly mhIny iv`c ie`k AwSrm iv`c do pwT pMj-pMj idnW dy kIqy jwxgy[ jo
dws (rwmpwl dws) dI AwigAw nwl kIqy jw rhy hn[ jo mhW puMn pRdwn krngy[ iesdy
ielwvw Bu`iKAW ƒ Gr-Gr jw ky Bojn sm`grI vMfI jw rhI hY[ kbIr prmySvr jI ny
ikhw hY ik:-
kbIr, khY kbIr pukwr ky doey bwq liK lyh[
ie`k swihb kI bMdgI AOr BUKoN ko k`C dyh]
ArQwq kbIr prmySvr jI dw AwdyS hY ik Bgq pUrx gurU dI Srn iv`c jwvy
Aqy ausƒ dsvW ih`sw dwn kry[ auh BgqI krwauNdw hY Aqy Bu `iKAW ƒ Bojn dI ivvsQw
vI krvwauNdw hY[
 Bu`Ky pirvwrW ƒ Bojn idMdy hn
ijvyN vrqmwn iv`c pUry ivSv iv`c kronw mhWmwrI dw pRkop hY[ ijs dy kwrn pUry
Bwrq iv`c lwk-fwaUn hoieAw[ ijs kwrn koeI ivAkqI pYsw kmwaux dw kMm nhIN kr
pw irhw[ mzdUr Aqy aunHW dy b`cy Bu`K nwl bycYn hoey[ aunHW dy leI myrI AwigAw nwl myry
ipAwry ivSvwsXog Bgq Aqy BgqmqIAW dwn kr rhy hn[ myrI AwigAw nwl myry duAwrw
giTq kmytI dy mYNbr aus dwn hoey pYsy nwl Awtw, cwvl, dwl, nmk, qyl (qVky Aqy
hor vrqoN leI), hldI, mswlw, cInI, cwh-p`qI, swbx Awid-Awid rozwnw pRXog iv`c
Awaux vwlI Kwx-pIx dI sm`grI Gr-Gr jw ky mu&q vMf rhy hn[ aunHW ƒ d`uKI pirvwr
d`sdw hY k`lH qoN kuJ nhIN KwDw hY[ b`cy iblK rhy hn[ AijhI Aw&q dy smyN kIqw igAw
rwhq kwrj syvwdwrW ƒ syvw dw lwB idMdw hY[ dwnIAW ƒ dwn dw lwB idMdw hY[ ieh
Dwrimk suXog isS, isSAwvW (spu`qr, spùqrIAW) kr rhy hn[ iksy ƒ dvweI nhIN iml
rhI hY[ aus ƒ dvweI idMdy hn[ aunHW dùKIAW dI Awqmw dwnI Aqy syvwdwrW ƒ duAw
(AsIs) idMdI hY[ prmwqmw au~pr bYTw sB qy nzr r`Kdw hY[
 sMjy swkt (id`lI) qW nIm hkIm ^qrHW-ey-jwn hY[ ies ƒ AiDAwqimkqw dy a-
A dw vI igAwn nhIN hY[ bs gurU bxn dI hvs auhnUM l`gI hY[ ieh dws (rwmpwl dws)
ies leI joqI X`g dy leI 2100/- rupey dwn krn ƒ kihMdw hY[ aunHW rupeIAW dw svw
iklogRwm svdysI iGau (m`J jW gW) dw jo 750/- rupey dw mMno[ bwkI 1350/- rupey nwl
Dwrimk X`g Aqy AwSrm iv`c siqsMg dy smyN nwm aupdyS dy leI jo bwhr qoN Awaux vwly
Bgq Aqy BgqmqIAW dy leI zrUrI vsqUAW ijvyN p`Ky, ivCwaux dy leI drIAW Aqy mYt,
Awtw, qyl, cInI, l`kVW, gYs Awid-Awid iv`c ih`sw ilAw jWdw hY[ keI kroV rupey dI
rwhq sm`grI syvwdwrW ny vMf id`qI hY[ idn-rwq ie`k kr r`iKAw hY[ keI pirvwr
Aijhy imly jo d`s rhy sI ik keI idnW qoN kdy ie`k smyN Bojn KwDw, kdy Bu`Ky rhy[ Aijhw
c`l irhw sI[ jykr A~j Bojn nw imldw qW pirvwr dy swry mYNbr Awqm-h`iqAw kr
lYNdy[ Aijhy-Aijhy mhwn puMn dy kMm Bgq qy BgqmqIAW dy dwn nwl dws dI AwigAw
nwl quhwfy BYx-Brw syvwdwr kr rhy hn[ ie`k sMjy (id`lI) hY jo idn rwq AijhI
DrmwqmwvW iv`c doS k`Fdw rihMdw hY[ BgqW Aqy dws (rwmpwl dws) dI inMidAw krdw
rihMdw hY[ Awpxy krm Krwb kr irhw hY[ kyvl AwSrm iv`c bxwauNdw Aqy KWdw hY[
auh vI mnmwnw Awcrx krky ibnHW myrI AwigAw dy krdw hY[ aus ƒ Drm kihMdw hY[
 hor sm`isAw jo dws (rwmpwl dws) Aqy ie`k hzwr AnuXweIAW qy nvMbr 2014
iv`c AweI[ JUTy muk`dmy drj hoey[ jylHW iv`c Byjy gey[ aunHW swirAW dI kcihrI (kort)
iv`c pYrvI dy leI Dn dI zrUrq peI[ swrw pYsw AwSrm iv`c rih igAw[ swƒ PVH ky
jylH iv`c Byj id`qw[ aus smyN vkIl vI krny sI[ aunHW dI PIs dyxI sI[ kuJ igAwn dy
pUry gWT dy pUry (Dnvwn) BgqW ny ikhw ik jo vI kichrI qoN rwhq pwaux dy leI Dn dI
loV hY auh swrw Krcw AsIN Krc krWgy[ aus smyN ^rwb hwlwq kwrn dws ny aunHW qoN
dwn nhIN ilAw[ swrI sMgq dw dwn lgwieAw hY ikauNik hryk puMn dy kMm iv`c hryk dw
kuJ ih`sw l`gxw cwhIdw hY[ jo Bgq jylH iv`c Byjy gey aunHW dw swrw Krc jylH dw Aqy kuJ
rupeIey auhnW dy Gr Krcy dy leI Byjy jWdy hn[ kuJ Aijhy Bgq vI hn ijnHW ny Awpxy
vkIl Awp kIqy hn Aqy Gr dw Krc nhIN lYNdy[ pr auhnW dI sMiKAw nwmwqr hY[ 940
Bgq hryk qrIk qy pySI leI ihswr AwauNdy hn[ auhnW dy Bojn dI ivvsQw vI BgqW dy
dwn nwl muPq kIqI jWdI hY[ aunHW ƒ jWdy smyN do idn dw Bojn vI nwl id`qw jWdw hY[
jo dUr sQwnW qoN AwauNdy hn aunHW ƒ Awaux jwx dw ikrwieAw vI id`qw jWdw hY[ kuJ ku
ikrwieAw nhIN lYNdy auh nwmwqr hI hn[ ies nwl BgqW ƒ mihsUs nhIN huMdw ik AsIN
kSt auTw rhy hW ikauNik aunHW ƒ dws dy siqsMgW qoN igAwn vI ho igAw hY[
prmwqmw kbIr jI ny ikhw hY :-
kbIr, mwnv sMswrI lgn myN du`K shy kroVW[
siqgur Srn myN Awey ky, jo du`K shy so QoVHw]
ArQwq mnùK (iesqrI-purS) Awpxy sMswirk kMmW iv`c AnykW kSt sihx krdy
hn[ muk`dmy vI ho jWdy hn[ jylHW iv`c vI jWdy hn[ Xwqr iv`c vI grmI-srdI iv`c
AwauNdy jWdy hn[ pYsy vI Krc huMdy ny smW vI brbwd ho jWdw hY[ kSt vI auTwauNdy
hn[kdy-kdy qW srdIAW iv`c rylvy stySn qy ie`k cwdr iv`c hI rwq guzwrnI pYNdI hY[
iksy dI ƒh ny Awqm h`iqAw kr leI[ swrw pirvwr jylH iv`c, pYsw Krc, du`K vI huMdw,
Gr dw nwS ho jWdw hY[ ies dy ault Bgq prmwqmw dI BgqI Aqy siqgurU Srn iv`c
jo kSt auTwauNdy hn[ aunHW dw smW ivArQ nhIN huMdw[ auh BgqI ismrn krdy -krdy
Xwqrw krdy hn[ aunHW dw Krc hoieAw ikrwieAw Drm mMinAw jWdw hY[ jo ihswr
kichrIAW c kys iv`c hwjrI dy leI qrIk qy AwauNdy hn[ aunHW ƒ “Awm ky Awm guTlIE
ky dwm” dovyN imldy hn[ ijvyN AnykW AnuAweI (isS) gurU jI dy drSn Aqy jylH Dwm qy
fMfvq pRxwm krn mhIny iv`c keI-keI vwr AwauNdy hn jo nyVy dy invwsI hn[ dUr-dUr
QWvW mhIny-do mhIny iv`c fMfvq pRxwm krn, sMq drSn ƒ c`lx dw puMn lwB lYNdy hn[
kbIr, sMq imlx ko cwlIey, qj mwieAw AiBmwn[
jo-jo kdm Awgy rKY, so-so X`g smwn]
ArQwq kbIr prmySr jI ny ikhw hY ik hy Bgq / BgqmqI pUrn sMq Bwv
siqgurU dy drSn dy leI Awpxy Dn Aqy pdvI dw AiBmwn (hMkwr) iqAwg ky c`lxw[
Agr ies qrHW sMq drSn dy leI cldy hn, aunHW dw hryk kdm ie`k X`g dy brwbr lwB
idMdw hY[ aus smyN iv`c pYdl XwqrHW hI hoieAw krdI sI[ GoiVAW nwl jW r`Q Awid nwl
qW koeI ie`kw-du`kw Bgq hI sMq dy koL jWdw sI[ ies leI kdm dI igxqI d`sI hY[
vrqmwn iv`c izAwdwqr vwhnW nwl hI Xwqrw vDyry kIqI jWdI hY[ aunHW ƒ vI kdm dy
ihswb nwl lwB imlygw ikauNik Aswm, m`DpRdyS, gujrwq, rwjsQwn dw dUr Kyqr, ibhwr
Awid dUr dyS-pRdyS qoN g`fI iv`c Awauxw vI ^wlw jI dw Gr nhIN hY[ ihMmq hY aunHW puMn
AwqmwvW dI qy ivSyS ikrpw hY prmySr kbIr jI dI aunHW dy au~pr jo A`j Aijhy klXu`g
iv`c swry kMm C`f ky gurU drSnW ƒ c`l pYNdy hn[ nw grmI dyKdy hn, nw srdI dyKdy
hn[ DMn ny auhnW dy mwqw-ipqw ijnHW qoN jnm ilAw[ DMn ieh Bgq / BgqmqI ijnHW
iv`c ienI pRbl pRyrnw bxI hY[ ienHW ƒ pUrx igAwn hY[ sMswirk lgn iv`c vI qW AnykW
kSt Bogxy pYNdy hn[ prmwqmw pRwpqI dy leI ieh kSt k`uJ vI nhIN hY[ “ienHW dw byVw
pwr hovygw”[ kùJ pwaux dy leI k`uJ krnw vI pYNdw hY[
 kwl dy dUq sMjy (id`lI) ny BgqW ƒ jylH Dwm ihswr Awaux qoN roikAw ikhw ik
ihswr nhIN jwxw[ myry kol Awauxw hY[ ieh sMgq ƒ auprokq ‘sMq imlx ƒ c`lx vwly’
puMn qoN rihq krvw ky BgqI dI hwnI (nukswn) krvwauxw cwhuMdw sI[ pRMqU dws dy AwdySW
qoN bwAd hor izAwdw sMgq ihswr Awaux l`gI[
jb q`k sUrj cWd rhygw, Bgq-BgqmqIE qumwrw nwm rhygw[
ies pRkwr jo muk`dimAW iv`c hn[ auh muk`dmy dI syvw ihswr kichrI (kort) iv`c
pySI qy AwauNdy hn[ aunHW ƒ vI ieh lwB imldw hY auhnW ƒ qW mwr-mwr KIr KvweI jw
rhI hY[ Dn Bwg ny aunHW dy[ pUrx igAwn hY ienHW ƒ nhIN qW iv`clq (gumrwh) ho jWdy[
koeI vI t`s qoN m`s nhIN hoieAw[ iek-do igAwn dy k`cy sI auh aunHW (sMjy id`lI dy) dy
jwl iv`c Psy hn[
 gIqw AiDAwie 3 Slok 14-15 dw srl ArQ:-
sMpUrn pRwxI AMn qoN auqpMn huMdy hn (ikaNuik nr-mwdw qoN auqp`qI aunHW dy srIr
iv`coN inkly bIz nwl huMdI hY bIz AMn Kwx nwl bxdw hY[ ies leI ikhw hY) AMn dI
auqp`qI bwirS (mINh) dy pwxI nwl huMdI hY[ (purwxy smyN iv`c swrI KyqI mINh qy inrBr
huMdI sI ies leI ikhw hY) mINh (X`g) Dwrimk AnuSTwn jo ivDI ivDwn nwl kIqy jWdy
hn, auhnW nwl huMdI hY[ (X`g) Dwrimk AnuSTwn SwsqrW iv`c d`sI ivDI nwl kIqy krmW
nwl huMdw hY[ krm kwl bRhm ny auqpMn kIqy ikauNik kwl bRhm (joqI inrMjn) dy lok iv`c
swry pRwxIAW ƒ krm krky hI Kwx-pIx dIAW suivDwvW imldIAW hn[ {kyvl sqlok jo
swirAW dw in`jI Gr hY aus iv`c ibnHW krm kIqy swrIAW su`K-suivDwvW imldIAW hn}
Aqy bRhm (Sr purS Bwv joqI inrMjn) dI auqp`qI AivnwSI prmwqmw Bwv pUrn bRhm
kbIr jI qoN hoeI jwx[ ies qoN Awpxy Awp is`D hY ik (srvgqm bRhm) prm AkSr
bRhm sdw hI Dwrimk AnuSTwn (X`g) iv`c pRiqSiTq hYY[
srvgqm bRhm dw ArQ hY ik ijs pRmwqmw dI s`qw swirAW au~pr hY jo swrIAW
jgHw ibnHW iksy ivGn dy jw skdw hY[ bRhmw ivSƒ Aqy iSv iqMny kwl bRhm dy in`j invws
ie`kIvyN (21) bRihmMf iv`c nhIN jw skdy[ ieh (srvgqm) srb ivAwpI nhIN hn[ kwl
bRhm (Cr purS), AkSr purS (prbRhm) dy lok iv`c nhIN jw skdw hY[ ieh vI srb-
ivAwpI prmwqmw nhIN hY[ AkSr purS, prm AkSr bRhm dy sqlok iv`c nhIN jw
skdw[ ies leI ieh vI srb ivAwpI prmwqmw nhIN hY[ prm AkSr bRhm (siqpurS)
kbIr jI swry lokW iv`c ibnHW iksy ivGn dy jw skdy hn[ {vyd vI kihMdy hn ik pUrn
pRmwqmw sB qoN au~pr dy lok iv`c bYTw hY[ auQoN c`l ky ipRQvI au~pr AwauNdw hY[ rwsqy
iv`c AkSr purS dw lok vI hY aus iv`c vI AwauNdw hY[ iPr Sr purS dy lok iv`c DrqI
qy AwauNdw hY[
sMq grIb dws jI ny vI ieh ikhw hY :-
Ajb ngr myN ly gey hmko siqgurU Awn[
Jlky ibMb AgwD gqI hm sUqy cwdr qwn]
Amr lok sy siqgurU Awey rUp Drw kwrvwnw[
FUMFq aUNt mihl pr foly, bUJq Swh ibAwnw]
ArQwq hy kbIr prmySvr jI jo grIb dws jI dy siqgurU hn, auh (mYƒ) sMq grIb
dws jI ƒ sqlok qoN Aw ky ipMf CufwxI iv`c imly[ Awpxy Amr lok (sqlok) iv`c lY ky
gey[ auQy AsIN su`K dI nINd su`qy (sUqy cwdr qwx)[ sulqwn Abrwihm ƒ vI Amrlok qoN
(sqlok jo pRmwqmw dw a~upr suMn AkwS iv`c invws sQwn hY, aus qoN Awey) Aw ky
(kwrvwnw) aUTW dy pwLI dw rUp bxw ky imly[ rwjw dy mihl au~pr pRgt hoey[ rwjy nwl
g`lbwq kIqI[ ies leI sqpurS (AivnwSI prmwqmw) hI (srvgqm bRhm) srb ivAwpI
sB dw pwlx-poSx krn vwlw hY[ ies leI (X`gW) Bwv Dwrimk AnuSTwn iv`c ieSt
rUp (mUl rUp myN) iv`c pUjX hY[}
gIqw AiDAwie 15 Slok 16-17 sp`St hY ik jo pihlW d`isAw hY ik sRyST pRmwqmw
(a~uqm purS Bwv purSoqm)qW Slok 16 iv`c d`sy Sr purS Aqy AkSr purS qoN Al`g
(iBMn) hI hY[ ijs ƒ prmwqmw ikhw jWdw hY[ jo iqMnW lokW iv`c pRvyS (dw^l) krky sB
dw pwlx-poSx krdw hY, auh AivnwSI prmySvr hY[ jo ivDI-ivDwn nwl Dwrimk
AnuSTwn kIqy jWdy hn[ aunHW dw Pl pUrx prmwqmw Bgq-BgqmqI dI iksmq iv`c
il`K idMdw hY[ jo suivDwvW ie`Qy kwl bRhm dy lok iv`c siqpurS kbIr jI dy Bgq-
BgqmqIAW ƒ cwhIdIAW hn[ auhnW dw krm Anuswr Bugqwn iqMny dyvqw hI krdy hn[
ieh Bwg iv`c il`Ky ƒ nw G`t kr skdy ny, nw v`D[ ijvyN koeI nOkr syT dI nOkrI krdw
hY qW aus dI hwzrI l`gdI hY[ auh hwzrI munIm (munSI) kol jWdI hY[ auh nOkr nUM
qnKwh idMdw hY[ auh qn^wh ƒ nw G`t kr skdw hY, nw vDw skdw hY Aqy nw hI qnKwh
ƒ rok skdw hY[ ieh audwhrx smJx dy leI kwPI hY[

 siqgurU ivmu`Kw Xu`g Xu`g rovY


siqgurU ƒ iqAwg ky mnmwnw Awcrx krn vwlw sMswr swgr qoN pwr nhIN ho
skdw[ aus Awqmw dw kilAwx siqgurU jI dI Srn iv`c rih ky mirAwdw dw pwlx
krdy hoey pUrw jIvn BgqI krn nwl hI hovygw[
 audwhrx:- prmwqmw kbIr jI ƒ ie`k jIv ƒ kwl dy jwl qoN k`Fx dy leI bhuq
lMbw sMGrS krnw pYNdw hY[ qusIN swry Bgq / BgqmqI jo myry (dws) qoN aupdySI ho, quhwfy
ip`Cy prmySr kbIr jI Xu`gW qoN l`gy hn[ quhwƒ Srn iv`c lYx leI Bwv kwl-bRhm dy
jwl iv`coN k`Fx dy leI Gor kSt auTwieAw hY ijnHW sulqwnI Abrwihm ADm nUM Aqy
kmwlI ƒ kwl jwl qoN k`Fx leI kSt auTwieAw sI[ sulqwn Awdm dy leI (jo sMmn
vwlI Awqmw sI) kdy aUT vwlw bxy Aqy nOkrwxI dw Bys bxw ky bwg iv`c gey iqMn korVy
dI cot KwDI[ iPr iqMn ku`qy lY ky jMgl iv`c lIlw kIqI AwKrkwr aus ƒ kwl dI dldl
iv`coN k`F ky hI C`ifAw[ sMq grIb dws jI nUM prmwqmw kbIr jI ny d`isAw hY ik:-
jo jn myrI Srn hY, qwkw hUM mYN dws]
gyl-gyl lwigAw iPrUM, jb qk DrqI AwkwS]
 ie`k hI audwhrx quhwƒ swry pRmwx dyvygI jo ies pRkwr hY:-
jIv ƒ AwpxI Srn iv`c lYx leI prmwqmw kbIr jI pihlW jIv dI Srn iv`c Kud jWdy
hn[
pRmwx:- jo kmwlI lVkI SyKqkI dI kuVI sI[ aus ƒ ikvyN Srn iv`c ilAw Aqy siqgurU
Srn iqAwg ky aus ny ikhVy-ikhVy kSt auTwey Aqy AMq iv`c siqgurU Srn iv`c Aw ky
hI mukqI pRwpq kIqI[
ie`k ikqwb dws ny il`KI hY “AiDAwqimk igAwn gMgw” aus iv`c pRmwqmw kbIr
jI dy cwry Xu`gW iv`c pRgt hox dw vrnx hY[ s`qXug Aqy qRyqw Xu`g iv`c svwmI rwmwnMd
(kwSI vwly) dI Awqmw vydivj Aqy gMgwDr nwm dw irSI sI Aqy kmwlI vwlI Awqmw
aus dI pqnI dIipkw Aqy sUirAw nwm nwl sI jo donW Xu`gW iv`c jMmy[ auh dovyN hryk Xu`g
iv`c pqI-pqnI bxy[ dovyN jnmW iv`c ibnHW sMqwn (in:sMqwn) dy rhy[ aunHW AwqmwvW ƒ
Srn iv`c lYx dy leI prmySr kbIr jI dovyN Xu `gW iv`c b`cy dy rUp iv`c auhnW ƒ imly[
aunHW ƒ AwpxI pwlx-poSx dI syvw dy ky puMn krmI bxwieAw[ pRMqU auhnW jIvnW iv`c
iehnW dovW ny dIkSw nhIN leI[ srIr C`f ky dovyN svrg gey[ iPr dovW dw DrqI qy
Al`g-Al`g sQwnW qy jnm huMdw irhw[ svwmI rwmwnMd ƒ vI kilXug isS bx ky Srn
iv`c ilAw[
 kmwlI dI kQw ies pRkwr hY:- dIipkw Aqy sUirAw vwlI Awqmw muslmwn Drm
iv`c rwbIAw nwm dI kMinAw dy rUp iv`c jMmI[ jd auh 12-13 swl dI sI, qd siqpurS
kbIr jI aunHW ƒ izMdw bwbw dy rUp iv`c jMgl iv`c imly sI, aus ƒ igAwn smJwieAw[
pUrv jnm dy SuB sMskwr nwl lVkI ny jldI igAwn smJ ky aupdyS lY ilAw[ cwr
swl auhy swDnw kIqI[ iPr Drm dy ivAkqIAW dy dbwA nwl iqAwg id`qI[ muslmwn
Drm vwlI swDnw krn l`gI[ pUrI kQw qusIN pusqk “AiDAwqimk igAwn gMgw” Aqy
pusqk “kbIr prmySvr” iv`c pVHo[ ie`Qy kyvl auhI pRsMg qy crcw krWgw jo Awp jI
ƒ smJwauxw cwhuMdw hW[
rwbIAw gurU dRohI nhIN hoeI, gurU ivmu`K ho geI Bwv gurU jI ƒ iqAwg id`qw Bwv
aunHW dy duAwrw d`sI siq swDnw iksy kwrn iqAwg id`qI[ ijs kwrn ausƒ pUrv jnm
iv`c kIqI bwl Bgvwn kbIr jI dI syvw Aqy rwibAw vwly jnm iv`c cwr swl dI siq
swDnw nwl aus ƒ iqMn mnùK jnm hor imly[ rwibAw vwly jnm iv`c ivAwh hoieAw, pr
pqI nwl imln vI nhIN kIqw[ swrw jIvn bRhmcrIey dw pwlx kIqw[ m`kw Dwm dI h`j
XwqrHW dy dOrwn rsqy iv`c ie`k ku`qI jo ik ipAws nwl mrn vwlI sI, ausƒ KUh iv`coN
jl k`F ky iplwieAw, aus dI jwn bcweI[ KUh dI bwltI ^Uh iv`c if`gI sI Bwv bwhr
nhIN sI[ rwbIAw ny Awpxy isr dy vwl p`t ky aus dI r`sI bxweI[ Awpxy srIr dy k`pVy
auqwr ky r`sI nwl bMnHy[ KUh iv`c k`pVy iBauN-iBauN ky ku`qI dI ipAws buJweI[ isr qoN KUn
inkilAw[ ausnUM k`piVAW dy jl nwl sw& kIqw[ ig`ly k`pVy pihny[ Xwqrw qy pYdl jw
rhI sI, c`lx l`gI[ aus smyN m`kw vwlw mMidr au~fky KUh dy nwl l`g ky KVHw ho igAw[
rwbIAw qW c`lI hI m`ky dy leI sI, qurMq m`ky iv`c pRvyS kIqw, m`kw hvweI jhwj dI qrHW
au~f c`ilAw[ ausy jgHw qy sQwipq ho igAw[ pUry muslmwn smwj iv`c rwbIAw dI BgqI
dI crcw hoeI[ sB ny mMn ilAw ik rwbIAw qW is`DI svrg( bihSq) ƒ jwvygI pr
Aijhw nhIN hoieAw[
sMq grIb dws jI ny d`isAw hY ik:-
gorK sy igAwnI Gny, suKdyv jqI ijhwn[
sIqw sI bhu BwrIAw, sMq dUr AsQwn]
ArQwq gorK nwQ jI, prmwqmw kbIr jI qoN igAwn sux ky mMn bYTw sI kI myry
brwbr koeI igAwnI hY prMqU pwr nhIN hoieAw ikauNik aus ƒ in`j nwm nhIN imilAw[
prmySr kbIr jI ny ikhw hY ik “qyqIs Arb igAwn hm BwKw[ mUl igAwn hm gupq
hI rwKw]” suKdyv irSI vrgy jqI purS qW dunIAw Br dy hn Bwv AnykW hn jo kyvl
AwpxI pqnI q`k hI sIimq rhy hn Aqy pr-iesqrI (dUsrI AOrq) ƒ kdy nhIN CUihAw[
sIqw vrgI pqnI (BwrIAw) bhuq hn jo Awpxy pqI dy ielwvw iksy hor purS iv`c supny
iv`c vI AwsQw nhIN krdI[ pRMqU mukqI qW siqgurU dI Srn iv`c siq swDnw mirAwdw
iv`c rih ky krn nwl hovygI[ kyvl auprokq mihmw nwl nhIN hovygI[
ikhw hY ik auprokq pRkwr dy mnu`K AsMKW iml jwxgy, pRMqU sMq dw Gr dUr hY
Bwv sMq (siqgurU) dy brwbr mhwn Aqy kilAwxkwrI koeI nhIN hY[ Aijhy sMq dw imlxw
bhuq hI izAwdw durlB (sudurl`B) hY[ gIqw AiDAwey 7 Slok 19 iv`c vI kwl bRhm ny
ikhw hY ik hy Arjun! (bhunwm jnmnwm AMqy igAwnvwn mwm pRpdXqy[ vwsudyv: srvm
ieiq s: mhwqmw sudurl`B:) ArQwq myry (kwl bRhm) dI BgqI AnykW jnm jnmMqrHW dy
bwAd koeI iek krdw hY[ hor jnmW iv`c swry hor dyvI-dyviqAW dI BgqI krdy hn[
pRMqU (vwsudyv:) srb ivAwpI, sB dw mwilk prm AkSr bRhm auhI pUjX hY[ auh hI
sB dw auqp`qIkrqw hY[ auhI sB dw pwlx-poSx krdw hY, ausƒ hI prmwqmw ikhw jWdw
hY[ auhI purSoqm (au~qm purS) hY[ auh hI Asl iv`c AivnwSI hY[ aus dI pUjw kro[
ieh igAwn d`sx vwlw Aqy ausdy kol iqMn nwm hox ausƒ swr Sbd dw igAwn hovy Aqy
aus ƒ aus dy gurU jI ny nwm aupdyS dyx dw AiDkwr id`qw hovy, Aijhw mhwqmw durl`B
hY Bwv muSikl nwl imldw hY[
sMq grIbdws jI ny ikhw hY ik:-
koitEN miD koie nhIN rwey JUmkrw[
ArboN mYN koie grk suno rwey JUmkrw]
ArQwq sMq grIbdws jI ny ie`k JUmkrw nwmk jigAwsU ƒ d`isAw ik jo igAwn
vrqmwn iv`c myry kol hYN, myry siqgur kbIr jI ny d`isAw hY auh igAwn Aqy sMpUrx
mukqI mMqr Aqy nwm dyx dw AiDkwr myry gurU jI ny mYƒ id`qw hY Aijhw sMq qYƒ kroVW
iv`c vI nhIN imlygw[ koeI ArbW ivAkqIAW iv`c ie`k imlygw jo grk ho Bwv ijsnUM
pUrn igAwn hovy[ pUrx mokS mMqr hox Aqy aupdyS dyx dw AiDkwr hovy auh (grk)
BgqI dw DnI hY[ hirAwxy dI BwSw iv`c ikhw jWdw hY ik ieh ivAkqI Dn iv`c grk
hY Bwv ijAwdw Dnvwn hY[ jo cMgw pihlvwn hovy, ausƒ vI kihMdy hn ik hWgy myN grk hY
Bwv bhuq qwkqvr hY[ auh sMq vrqmwn iv`c dws (rwmpwl dws) hY[
{siqgurU kbIr jI Kud sMq bxy sI, Kud hI siqpurS dy Avqwr bxy Bwv Kud
siqpurS hn[ sMq, siqgurU Aqy swihb iv`c koeI AMqr nhIN hY[
“grIb, siqgurU, sMq AOr Avqwrw[ qIn klw eyky drbwrw]”
grIb, swihb sy siqguru Bey, siqguru sy Bwey sMq[
Dr-Dr Bys ivSwl AMg, Kyly Awid AOr AMq]
ArQwq kbIr jI pRmySvr qoN siqgurU Aqy sMq bxy[ auh iBMn (Al`g-Al`g)
rUpW iv`c Kud hI (Awid-AMq) sdw lIlw krdy hn[ Bgq kbIr Aqy dws kbIr vI auhI
huMdy hn Bwv ie`k hI smyN iv`c siqgurU, sMq, dws Aqy Bgq huMdy hn[ jo sMjy swkt
(id`lI) kihMdw hY ik ie`k smyN iv`c ie`k siqgurU huMdw hY, iek sMq, iek hI dovyN rUpW
iv`c nhIN huMdw, aus dw ieh vI JUT is`D hoieAw [
 kQw rwibAw dI c`l rhI hY:- rwbIAw dy cmqkwr ƒ dyK ky sB ny svrg iv`c
jwx Xog mMn ilAw sI[ pRMqU aus puMn Awqmw dI bhuq durgqI hoeI[ rwbIAw dw srIr
iqAwg ky kMinAw dw mnu`K jnm pRwpq hoieAw[ aus iv`c vysvw dw nrk vwlw jIvn
BoigAw[ gixkw dw srIr iqAwg bWsurI nwm dI kMinAw dw jnm muslmwn Drm iv`c
hoieAw[ pRis`D gixkw hoeI[ A~lw dI mihmW dy Sbd (rwg) gwieAw krdI sI[ muslmwn
Drm dy Anuswr Dwrimk ikRAwvW krdI sI[ bWsurI ny muslmwn kwzI, mu`lw, Aqy pIrW
qoN suixAw sI ik jo m`ky iv`c bxI Dwrimk msijd iv`c mr jWdw hY, auh is`Dw jMnq
(svrg)iv`c jWdw hY[ bWsurI vwlI Awqmw A~lHw dy pRqI kurbwn sI[ aus ny jMnq (svrg)
jwx dy leI Awpxw isr k`t ky m`ky vwlI msijd iv`c cVHw id`qw[ AwpxI kurbwnI dy
id`qI[ prMqU kuJ h`Q nhIN l`igAw[
iesdy bwAd bwdSwh iskMdr loDI dy Dwrimk gurU SyKqkI dy Gr kMinAw dw
jnm hoieAw[ bwrHW (12) swl dI aumr iv`c mOq ho geI[ kbr iv`c lwS d&nweI geI[
Awqmw Drmrwj dy drbwr iv`c Agly iksy hor pRwxI dy jnm dy ieMqzwr iv`c lweIn iv`c
KVHI sI[ prmwqmw kbIr jI ny SyKqkI ƒ pRyi rq kIqw[ aus ny AwpxI lVkI ƒ ijau NdI
krn dI Srq r`KI[ rwjw iskMdr loDI qy id`lI Aqy Aws-pws dy hzwrW ivAkqI jo
drSk KVHy sI, kbr Kudvw ky mrI hoeI lVkI ƒ kbIr prmwqmw jI ny ijauNdI kIqw[
lVkI ny lgBg fyF GMtw au~cI Awvwz iv`c AwpxI Awp-bIqI d`sI Aqy nwl KVHy kbIr
jI ƒ A~lw-hU-Akbr Bwv sB dw mwlk d`isAw Aqy d`isAw ik ieMnW qoN aupdyS lY ky
cwr swl BgqI krn nwl iqMn mnu`K jnm imly[ hux myrw mnu`K jnm dw sMskwr nhIN
bicAw sI[ ieh pRmwqmw Drmrwj dy drbwr iv`c huxy-huxy gey[ Drmrwj ƒ DmkwieAw
ik ieh Awqmw myrI hY, ies ƒ C`fo[ Drmrwj ny KVHw ho ky ienHW dw siqkwr kIqw[ h`Q
joV ky mYƒ ienHW dy hvwly kr id`qw[ lVkI ny Awpxy ipqw SyKqkI dy Gr jwx qoN ienkwr
kr id`qw[ Awpxy prm ipqw kbIr jI dy Gr pu`qrI rUp iv`c geI[ aupdyS ilAw[ iPr
dubwrw siqgurU Srn iv`c AweI[ qd aus Awqmw dw kwl dy jwl iv`coN Cutkwrw hoieAw[
 qusIN swrIAW AwqmwvW jo dws (rwmpwl) qoN aupdySI Aqy jo A~gy aupdyS lYxgy,
aunHW swirAW ƒ prmwqmw kbIr jI AYvyN hI Xu`gW-Xu`gW qoN ip`Cy iPr ky Drm-krm-BgqI
nwl cwrj krdy rhy hn[
hux qusIN mukqI pRwpqI dy AMiqm crn iv`c ho, hux glqI nw kro[ dieAw kro
aus pRmwqmw qy[
grIb, lK br sUrw jUJhI, lK br swvMq dyh[
lK br XqI ijhwn my, qb siqgurU Srxw lyh]
ArQwq pUrv jnm dI Dwrimk krmI Awqmw sUrvIr huMdI hY[ sUrvIr koeI burweI
nhIN krdw[ kmzor ƒ nhIN sqwauNdw[zulmI blvwn kdy nhIN frdw[ AinAW nw krdw,
nw sihx krdw[ Awn-bwn-Swn dy leI, dyS dy leI, kOm dy leI kurbwn ho jWdw hY,
aultw kdm nhIN r`Kdw[ AijhI Awqmw l`KW jnmW iv`c rhI hovy Aqy jo swvMq dyh
(srIr) vwlw hovy (aus dy ie`k jW dovyN h`Q goifAW qoN hyTW q`k lMby huMdy hn)[ auh vI mhW
puMnAwqmw huMdw hY[ AijhI Awqmw l`K jnmW iv`c rhy hovo Aqy jo Awqmw l`KW jnmW iv`c
jqI rhI hovy[ AijhI AwqmW ƒ prmySr kbIr siqgurU jI AwpxI Srn iv`c lYNdy hn[
qusIN jo dws qoN nwm aupdySI ho, ienHW qoN vI keI guxW nyk rhy ho[ qusIN qW AMiqm
crx iv`c phuMc gey ho[ jo hux glqI krygw aus ƒ iPr lMmw sPr qYA krky ies AMiqm
crx q`k phuMcxw hovygw[ jo gurU dRohI nhI hoieAw, auNJ hI swDnw iqAwg ky mnmwnw
Awcrx krn l`gygw[ auho jo gurU dRohI ho igAw, auhnW dw qW byVw grk ho jwvygw[ aunHW
ƒ qW AsMKW jnmW q`k siqgurU kbIr jI dI Srn nsIb nhIN hovygI[ jo siqgurU ivmu`K
rwbIAw dI qrHW ho igAw, aus ƒ lMmw sPr qYA krnw hovygw[ cMgy -mwVy mnu`K jnm pwvygw
ijvyN rwbIAw ny gixkw q`k dw pwp krm kIqw bySrmI dw jIvn vI BoigAw[ kilAwx
iPr vI siqgurU Srn iv`c hI hoieAw[ (“siqgurU ivmu`Kw Xu`g-Xu`g rovY, mwnuS jnm pwkr
KovY”) Awp jI ƒ ip`Cly BgqW dI dSw (hwlwq) dyK ky sbk lYxw cwhIdw, sqrk (swvDwn)
hoxw cwhIdw[
smJw hY qo isr-Dr pWv[ bhur nhIN ry AYsw dwv]
ArQwq Agr auprokq iv`cwrW qoN kuJ smJ AweI hY qW jldI hI vwps siqgurU dI
Srn iv`c Aw jwau[ ieh AMqm crn hY[ quhwfw ieh dwv (mOkw) iPr nhIN l`gygw[
pRmySvr dI ipAwrI AwqmwE! ieh hY auh mUl igAwn, q`qvigAwn, swr igAwn jo A~j
q`k dws (rwmpwl dws) dy ielwvw iksy ny nhIN d`isAw[ ieh prmwqmw kbIr jI dI dXw
(rihm) nwl myry gurU Bgvwn svwmI rwmdyvwnMd jI dy ASIrvwd nwl dws ny sp`St kIqw
hY[ quhwfy rUbrU kIqw hY[ ies qrHW ieh nON mx sUq sulJwieAw hY]
“kwl dw dUq hox dI hor pihcwx”
 sMjy (id`lI) Awpxy AwSrm iv`c hr-roz kIqI jwx vwlI sMiDAw AwrqI iv`c
pMj joqW QwlI iv`c lgw ky AwrqI krdw hY[
pMj joqW qW pMjW dyvI-dyviqAW leI huMdIAW hn[
1. bRhmw-swivqrI jI, 2. ivSƒ-lkSmI jI, 3. iSv-pwrvqI jI, 4. gxyS jI,
5. durgw dyvI jI[
mMidrW iv`c pMj joqIAW lgw ky AwrqI kIqI jWdI hY[
★ sMiDAw AwrqI (Swm dI AwrqI) iv`c isr& ie`k joqI siqpurS dI jlweI jWdI
hY[
eyky swDy sB sDy, sB swDy sB jwey[
mwlI sINcy mUl ko, PUly Ply AGwXy]
dws (rwmpwl dws) mUl (jVH) (Root) dI pUjw krdw, krvwauNdw hY, jo ik pUrx
bRhm (siqpurS) kbIr jI dI pUjw hY[ sMjy kwl dw dUq hY, ieh sB swD irhw hY Bwv ik
SwKwvW (twhxIAW) dI pUjw krdw, krvwauNdw hY[ ies qoN is`D huMdw hY ik ieh kwl dw
p`kw dUq hY[ ies dw nwm KMf huMdy hI kwl pRvyS kr cu`ikAw hY[ hux ieh ijMny vI kdm
auTwvygw, auh sB siqpurS kbIr jI dy ivrù D auTwvygw[ khygw ik mYN siqpurS dI pUjw
krdw hW[ ies ƒ ^ud igAwn nhIN hY ik qUM kI kr irhw hY? ies dI bu`DI au~qy kwl
bYiTAw hY[
sMq grIb dws jI ny sp`St kIqw hY ik:-
grIb, siqgurU sMgq CoVkr, cwhy lwK vrS jp kInH[
ieMdrI krm nw mokS hoey, rhy kwl ky AwDIn]
Bwv jo Bgq siqgurU dw swQ C`f idMdw hY, auh cwhy l`K swlW q`k jwp krdw rhy,
aus dy pwp krm kdy ^qm nhIN huMdy[ pUrx mokS nhIN huMdw[ auh kwl joqI inrMjn dy
ADIn rihMdw hY Bwv kwl jwl iv`c rih jWdw hY[ “ieMdrI krm nw mokS hoey” dw ArQ
hY ik jo krm krdy hn, auh ds ieMdrIAW qoN krdy hn[ krm ieMdrIAW (h`Q, pYr Awid)
qoN jo pwp krdy hn jW Anjwxy iv`c ho jWdy hn[ ijvyN cldy smyN pYrW dy hyTW jIv-jMqU
mrnw Awid-Awid, siqgurU ivmu`K jW ingury (gurU ibnHW) ivAkqI ƒ sB pwp l`gdy hn
Aqy igAwn ieMdrIAW (A`K, n`k, kMn, jIB Bwv vcn) qoN jo pwp krm huMdy hn jW kIqy
jWdy hn, auh kdI (mokS) i^mw (mw&) nhIN huMdy[ auh siqgurU sMgq C`fx vwLw Bgq /
BgqmqI kdI kwl jwl qoN nhIN inkL skdw[ {prMqU siqgurU dy Bgq ƒ Anjwxy iv`c
hoey pwp nhIN l`gdy[}
“sMjy swkt dw mUl igAwn”
 sMjy (id`lI) dI AigAwnqw dw pRmwx :- sMjy AigAwnI pMj joqIAW lgw ky AwrqI
krnw shI d`sdw hY[ ausdy leI ijs bwxI ƒ ADwr bxwauNdw hY, kihMdw hY ik AwrqI
iv`c vI iliKAw hY, auh sMiDAw AwrqI nM[1 dI bwxI nM[2 hY jo ies pRkwr hY “pwqI pMc
pohp kr pUjw, dyv inrMjn AOr nw dUjw”[
 ivvycn :- ies bwxI iv`c “pwqI pMc” iliKAw hY ijs dw ArQ hY ik pMj p`qIAW
Aqy (pohp) Pu`lW qoN pUjw (krYN) krdy hn[ ieh ivSxU jI dI pUjw hY[ pMj p`qIAW qulsI
dI vI cVHwauNdy hn Aqy byl dIAW p`qIAW vI dyv pUjw iv`c cVHwauNdy hn[ kbIr jI kihMdy
hn ik jo ivSxU jI dI pUjw krdy hn, auh gLqI au~qy hn[ siqpurS qoN ielwvw koeI
inrMjn (mwieAw rihq) dyv (pRBU) nhIN hY Bwv siqpurS qoN ielwvw koeI pUjX dyv nhIN
hY[ iDAwn idau ies bwxI iv`c “pwqI pMc” iliKAw hY, nw ik “bwqI pMc” bwqI dw
ArQ joqI (b`qI) hY Aqy “pwqI” dw ArQ p`qw (Leaf) hY[ ieh AigAwnI sMjy pwqI dw
gLq ArQ joqI d`s irhw hY[ kbIr jI ny Drmdws jI ƒ iehI d`isAw sI[ kwl ny ikhw
hY ik mYN Awpxy dUq qyry pMQ iv`c Byj ky gLq igAwn pRcwr krvwvWgw[ ieh bwxI qW
qyrI (kbIr jI dI bwxI) hI pVHngy Aqy aunHW dw ArQ gLq krky qyry AnuAweIAW ƒ
siq rwh qoN Btkw ky myrI (kwl joqI inrMjn dI) Srn iv`c r`Kxgy[ auh sB kwl dy lok
iv`c rih jwxgy[ sMq grIb dws jI ny ikhw hY ik:-
“BRm BgqI nw kIjY BweI, qum ho kwl kI PrdI mWhI[“
Bwv sMq grIb dws jI ny ikhw hY ik hy BweI! qusIN kwl dy dUq gurU dy duAwrw
BRimq kIqy hoey ho[ aus dy duAwrw Brm pYdw krky d`sI gLq BgqI nw kro[ ies gLq
BgqI qoN qusIN kwl joqI inrMjn dI (PrdI) &rd qy cVHy hoey ho Bwv quhwfy qy kwl dw
mwilkwnw h`k hY ijvyN jmIn KrIdx vwly ny rijstrI krvweI, iPr ieMqkwl krvwieAw[
ausdy bwAd Eh jmIn KrIdx vwly dI &rd iv`c cVH jWdI hY qW aus jmIn dw KrIddwr
milk ho jWdw hY[kwl dI &rdI iv`c hoxw kwl dI jgIr (Property) hoxw Bwv kwl dy
kwgz iv`c cVHy ho iksy kwl dy dUq duAwrw Brimq ho ky glq swDnw kr rhy ho, auhnW
ƒ C`f ky pUrx siqgurU qoN dIkSw lYky siq BgqI kro ijsdy BgqI Dn nwl qusI kwl dI
&rd qoN inklky siqpurS dI jgIr ho jwvogy qusIN sqlok cly jwaugy[ “A`gy prmySvr
kbIr swihb jI dI hI bwxI nwl pRmwixq krdw hW ik ‘pwqI mwny p`qw AOr bwqI mwny
jXoqI’ kwl dw dUq sMjy Brimq kr irhw hY[ pwqI dw ArQ jXoqI krdw hY jo ik glq
hY ieh AigAwnI hY”[
 sMq grIb jI ny vI sp`St kIqw hY ik:-
grIb pwqI qoV cVHwvy AMDy[ ijnky kdy nw kt hY PMdy]
grIb, byl pqr ko qoV cVHwvyN kryN dyv pUjw[
krm BRm krqy hYN, mokS pMQ nhIN sUJw]
eyQy AwrqI nMbr. 1 bwxI nMbr. 2 iv`c pMj pwqI iliKAw hY, ijsdw ArQ p`qw hY sMjy
jXoqI ArQ krky BrmwauNdw hY[ inmn AwrqI dI bwxI iv`c sp`St hY ik pwqI qW p`qy
ƒ ikhw hY, bwqI jXoqI dw boDk hY[ kbIr swihb dI hI bxweI AwrqI nMbr 1 hY[ auhnW
dI hI bxweI AwrqI nMbr 7 Aqy 8 ijs iv`c pwqI qW pqy dw Aqy bwqI jXoqI dw boDk
hY[
 AwrqI nM.7 bwxI nM. 3 ies pRkwr hY:-
qyj kw Qwl qyj kI bwqI[ qyz kw puSp qyj kI pwqI(3)
 AwrqI nM . 8 bwxI nM ies pRkwr hY:-
Awpy dIpk Awpy bwqI, Awp puSp Awp hI pwqI(3)
iehnW donW bwxIAW iv``c kbIr prmySvr jI ny sp`St kr id`qw hY ik “qyj kw
Qwl qyj ik bwqI” bwqI dw ArQ jXoqI hY:- rUM nwl bxI bwqI ijsƒ dIvy iv`c r`Kky
iGau jW qyl dIvy iv`c pwky jgweI jWdI hY ijsƒ jXoqI vI AwKdy hn[ sqlok iv`c sB
pdwrQ Aqy vsqU nUr(qyj) nwl bxy hn[ byl dy p`qy, qulsI dy p`qy vI sqlok iv`c nUr
dy bxy hn[ ijhnW dyviqAW dI qusIN pwqI (byl p`qr Aqy qulsI p`qr) cVHwky Aqy puSp
(Pu`l) cVHwky pUjw krdy ho, auhnW qoN Awpxw kilAwx cwhuMdy ho, auh qW sqlok dy p`qy Aqy
Pu`lW qoN vI gey-gujry hn[ siqpurS Bwv mYN (kbIr jI) sB kuJ (srvauqm) hW[dIpk
Aqy aus iv`c jlweI jwx vwlI b`qI (jXoqI) Aqy (pwqI) p`qy Aqy Pu`l sB myry hn[ donW
bwxIAW iv`c spSt kr id`qw hY ik bwqI qW jXoqI dw boDk hY Aqy pwqI Sbd p`qy dw
boDk hY[ dIvy dI b`qI rUM nwl bxweI jWdI hY[ dIvy iv`c r`Kky iGau pwky jgweI jWdI hY[
qW ieh joqI kihlwauNdI hY[ jo ‘pwqI’ dw ArQ ‘joqI’ krky BgqW ƒ Brimq irhw hY[
iesqoN is`D huMdw hY ik sMjy (id`lI) mhW-AigAwnI hY[ “nIm hkIm KqrHW-ey-jwn” kwl
dw dUq hY[ prmwqmw dI bwxI dw glq ArQ krky Boly Bgq / BgqmqIAW ƒ Btkw ky
Awpxy jwl iv`c Pswky nrk iljwauxw cwhuMdw hY[ iesqoN bco[
kbIr jI ny ikhw hY ik:-
cor curwvy qUMbVI gwfy pwxI mWih[ vh gwfy vo au~pr Awvy XUM scweI CXwnI nwhIN]
jykr koeI iksy dw qUMbw (s`ukw mqIrw) curw ky pwxI iv`c dbwauNdw hY qW auh pwxI
iv`c fu`bdw nhIN, nw dbdw hY, au~pr AwauNdw hY[ iesy qrHW koeI scweI ƒ dbwaux dI
koiSS krdw hY, qW auh kdI sPl nhIN hovygw[ ies qoN is`D huMdw hY ik sMjy (id`lI) JUTw
hY[
grIb, JUTy gurU ky Awsry, kdy nW auDry jIv[
s`cw siqgurU kbIr hY, Awid prm gurU pIv]
ArQwq nklI gurU qoN dIkSw lY ky jIv dw kdI auDwr nhIN huMdw[ siqgurU kbIr
jI s`cy siqgurU qy pRmySvr hn[ vrqmwn iv`c dws (rwmpwl dws)dI Srn iv`c Awauxw
prmwqmw kbIr jI dI Srn iv`c Awauxw hY[
 sMjy swkt kihMdw hY ik kbIr swihb qy kivrdyv iv`c AMqr hY[ ie`k prmwqmw
dw boD nhIN hY jwxI ij`Qy kivrdyv iliKAw hY , auh kbIr prmwqmw dy bwry iv`c nhIN hY[
 au~qr:- jo AigAwnI “pwqI” mqlb pqy (Leaf) dw ArQ joqI (GI qoN jlx
vwlw dIvw) kr skdw hY qW kivrdyv dw ArQ hor , kbIr swihb dw ArQ hor krn
iv`c kI Srm krygw? kivrdyv kbIr swihb Sbd dw boDk hY[ ij`Qy vydW iv`c kivrdyv
iliKAw hY aus dw ArQ kbIr pRmySvr hY[
 sMjy sB Biv`KbwxIAw ƒ Apxy leI khIAW d`sdw hY:-
sMjy (id`lI) kihMdw hY ik jo vI Biv`SbwxIAw hY auh sB myry leI hn, ijvyN Asur
inkMdn rmYxI iv`c ikhw hY ik “siqgur id`lI mMfl Awey sI” mYN id`lI iv`c AwieAw hW,
ies leI ieh myry leI ikhw igAw hY[ mYN hI auh q`qvdrSI sMq hW jo sB dw kilAwx
krygw[
 iesdw au~qr:-kbIr jI ny ikhw hY ik
“Kr nW hoey kyhrI kbhU, isMG kI Kwl aufwey[
jykr Syr dI K`l gDy ƒ pw ky aus ƒ Syr bxwieAW jwvy qW auh gDw kdy Syr nhIN
bx skdw[ bolI qoN pCwixAw jwvygw Bwv q`qvigAwn qoN pCwx ho jwvygI[ q`qvdrSI sMq
kox hY? aus dw AigAwn quhwfy swhmxy dws ny (rwmpwl dws ny) nMgw kr id`qw hY[ hux
smJ lvo ik q`qvdrSI sMq kox hY?
sMjy (id`lI) Brimq krdw hY ik swrSbd qoN mokS hovygw[ mYƒ swrnwm nhIN
imilAW qW kI Prk pNYdw, myry kol swrSbd hY jo iksy kol nhIN hY[ bwxI boldw hY: -
nwmw CIpw Em qwrI, pICy sohM Byd iv`cwrI[
swrSbd pwieAw jd loeI, Awvwgvn bhur nW hoeI]
 au~qr:- AYsy gurU ipRQvI dw nwS krn leI pYdw huMdy hn[ sMq grIb dws jI
ikhw hY:-
grIb bIjk kI bwqW khy, bIjk nWhI hwQ[
ipRQvI fobx auqry, kih kih mITI bwq]
swrnwm qy swrSbd pr ivvycn:- dws (rwmpwl dws) siqsMg iv`c siqnwm,
swrnwm, swrSbd d`sdw hY[ ie`k nlkw (Handpump) lgwxy dI audwhrn vI idMdw hY,
jo iesy qrHW hY:- pRQm nwm dy jwp nwl Bgq dI Awqmw inrml huMdI hY[ BgqI iv`c rUcI
v`DdI hY qy iv`qI siQqI iv`c suDwr huMdw hY[ BgqI Dn iv`c vwDw huMdw hY[ nlkw lgwaux
dw mu`K audyS pwxI dI pRwpqI huMdw hY[ iesy qrHW BgqI krn dw mùK audyS prmwqmw pRwpqI
krnw huMdw hY[ hYNfpMp lgwaux leI pwiep qy nlky dI mSIn Awid KrIdx leI Dn dI
zrUrq huMdI hY[ ijs kol pYsy hn auh hI nlkw lgvw skdw hY[ BgqI rUpI nlky leI
pihly mMqr dI kmweI nwl pweIp KrIdI jwvygI, Bwv sqnwm imlygw ijs dw jwp svws,
ausvws nwl jwp kIqw jWdw hY[ ijvyN pweIp ƒ zmIn iv`c loAr krn leI bokI jMqr
nwl bor bxwauxw huMdw hY[ bokI zmIn dy AMdr-bwhr clweI jWdI hY[ jd bor pwxI q`k
phuMc jWdw hY qW imsqrI Bwv gurUjI nldI mSIn sQwpq krdw hY[
mSIn ƒ swrnwm jwxo[ swrnwm dw jwp krnw huMdw hY[ ijvyN pwxI k`Fx leI
nlky dI mSIn dw hYNfl PVH ky ies ƒ AMdr Aqy bwhr clwauxw huMdw hY, qW pwxI imldw
hY[
swrnwm dw ismrn nwl prmwqmw imldw hY[ prmwqmw swr Sbd hY[ prmwqmw ƒ pRwpq
krvwauxw swrSbd dyxw hY[Bgq ƒ sqnwm Aqy swrnwm dI kmweI pUrI krvw ky swrSbd
id`qw jWdw hY[ ieh swrSbd dyxw hY[
 sMjy swkt (id`lI) myry siqsMg dI vIfIE qoN bwxI sux ky ivdvwn bixAw iPrdw
hY[ kihMdw hY ik:
nwmw CIpw Em qwrI pICy sohm Byd ibcwrI[
swr Sbd pwieAw jd loeI Awvwgvwn bhur n hoie]
iesdw ArQ krdw hY ik swr Sbd nwl jnm mrx imtygw[ swrnwm dI kI
zrUrq hY? bwxI iv`c swrnwm nhIN iliKAw igAw hY, ijsdw au~pr izkr kIqw igAw hY[
is`Dw swrSbd pwieAw jd loeI Awvwgvwn bhur n hoeI] JUT hY boldw hY ik auh swrSbd
myry (sMjy) kol hY[ bwxI boldw hY ik:-
“qyqIs(33) Arb igAwn hm BwKw, mUl igAwn gupq hI rKw[”
 ivvycn (rwmpwl dws duAwrw ivvycn):- iehI qW gupq igAwn hY jo iksy ƒ nhIN
d`isAw, isrP rwmpwl dws ƒ d`isAw hY[ sMq grIbdws jI dI bwxI hY: -
sohM au~pr AOr hY sq sukRq eyk nwm hY[
Bwv hY ik Em qoN au~pr sohm, sohm qoN au~pr swrnwm, swrnwm dy a~upr swrSbd
ArQwq kbIr prmwqmw imlygw[ ijvyN au~pr nlky dy audwhrx iv`c bokI bwhr-BIqr
Bwv sqnwm dw jwp krn nwL pwxI qk pwiep phuMcI[ mSIn ƒ swr nwm mMnoN[ aus dw
vI ismrn krnw hY XwnI mSIn vI hYNfl nwl clwauxI hY[ qd pwxI imlygw Bwv swrSbd
imlygw Bwv siqpurS kbIr imlygw, ieh swrSbd hY[
 ies Sbd iv`c “nwmw CIpw Em qwrI” iv`c swrnwm jwxbùJ ky sMq grIbdws
jI ny nhIN iliKAw[ ijs qrHW bRhm bydI iv`c mUl kml dw (mMqr) nwm il`K id`qw, ausy
qrHW suAwd kml dw nwm il`K id`qw[ nwBI kml dw nwm il`K id`qw[ hRdX (idl) kml
dw nwm il`K idqw[ kMT kml dw C`f id`qw[ iPr pUrw mMqr sMq grIbdws jI ny A~gy
ikqy il`K id`qw[ ies AnwVI sMjy (id`lI) ny myry koloN nwm dIkSw iv`c pihlw mMqr nw
ilAw huMdw, qW ieh bRhm bydI ƒ pVH ky kihMdw sI ik kMT kml dw nwm dw ikqy j`px dw
nhIN hY[ bwxI vI bol idMdw ik dyKo! hRdX (idl) kml q`k dy nwm hn, kMT kml dw jwp
nhIN hY[ ies dI koeI loV nhIN hY[ iPr ies AigAwn ƒ q`qvigAwn kihky Boly Bgq ƒ
guMmrwh krdw [
 {sMjy swkt (id`lI vwlw) myry (rwmpwl dws dy) sqsMgW qoN Sbd dI bwxI sux ky
Awpxy Awp ƒ q`qvigAwnI d`sdw hY[} ieh AigAwnI sMjy (id`lI vwlw) iek Sbd dI
bwxI jo Awpxy AigAwn ƒ q`qv igAwn is`D krn leI kihMdw hY ik sMq grIbdws jI
ny ikhw hY:-
idv idRStI KulI hmwrI swr Sbd sy toieAw vo[
grIb dws gwieqRI lwpI SIS pIt jm roieAw vo]
mYN (rwmpwl dws) aus sMjy (id`lI) ƒ pRSn krdw hW ik hy nklI q`qvrdSI! qUM
“gwieqrI lwpI” dw ArQ d`s[ auh gwieqRI ds ijs gwieqRI dy lwpx nwl kwl isr
ku`tky roNdw hY[ ieh hI gupq igAwn hY[ ieh rh`s hY jo ieh dws swrSbd idMdy smyN
aujwgr (Disclose) krdw hY idv idRStI ikvyN KulygI? dws (rwmpwl dws) d`sdw hY
sqnwm Aqy swr nwm dy jwp nwl idv idRStI KulygI[ iPr swrSbd nwl pUrx bRhm
imlygw[
sMjy (id`lI) myry sqsMg dI vIfIE Aqy AwfIE suxky, auh auhnW Boly BgqW ƒ
suxwky Awpxy Awpƒ q`qvdrSI sMq is`D krn dw koJw Xqn kr irhw hY[ au~pr il`KI
bwxI qW boldw hY pRBwivq krn leI[ Bgq mMn jWdy hn ik sMjy ƒ swr Sbd pqw hY[
dws (rwmpwl dws) dw kihxw hY ik ies ƒ swr nwm hI nhIN imilAw[ swr Sbd qW dUr
dI kOVI hY[ ieh qW auh SRyxI dw pwKMfI hY ijhnW dy bwry kbIr jI ny ikhw hY :-
krnI qj kQnI kQy, AigAwnI idn rwq[
kUkr (ku`qy) jXoN BoNkq iPryN, suxI suxweI bwq]
grIbdws jI ny bwxI iv`c ikhw hY ik ieh swr Sbd “……………” hY[ lhXw jwey qo
lihey jwxI smJ sky qW smJ lY[ jo ibMdIAW lgweIAW hn, ies jgHw’qy bwxI iv`c swr
Sbd iliKAw igAw hY[ ies p`qr iv`c nhIN il`KWgw[ ieh swr Sbd dws idMdw hY Bwv
prmwqmw ƒ pRwpq krvwauNdw hY[ hy AigAwnI! hy FoNgI! d`s qyrw q`qvigAwn ies qoN
v`K ikhVw hY ijsƒ swr Sbd kih irhw hYN?
 kbIr prmySvr ny ikhw hY ik:-
sMqoN SbdY Sbd bKwnw Sbd PWsw sB koeI Sbd Byd nhIN pihcwnw[
Em vI Sbd hY, sohM vI Sbd hY[ (bwxI= sohM Sbd hm jg my lwey[ swr Sbd
hmny gupq iCpwey) jwxI sohM vI Sbd hY[ sohM dw iek Dunwqmk Sbd vI hY, swrnwm vI
Sbd hY, swrSbd vI Sbd hY[ ijvyN sohM Sbd hY, swrnwm vI Sbd hY, swrSbd vI Sbd
hY[ Sbd ƒ pCwnxw hY ikhVw Sbd ikMnw lwBdwiek hY[ sMq grIbdws jI ny ikhw hY
ik:- “swrSbd ko Koj kr Sbd myN pYNTY[”
ieh hY auh gu`pq Byq, mUl igAwn[ ikhw hY ik swr Sbd imlx qoN bwAd vI
ku`J hor krnw hY, iPr mokS hovygw[ iesdw Byd dws (rwmpwl dws) ie`Qy nhIN Kolygw
ikauik ieh hY auh mUl igAwn, gu`pq igAwn[ sMjy swkt (id`lI) d`s ies bwxI dw Byd
jykr qyry kol gu`pq igAwn hY, mUl igAwn hY jo qUM dwAvw kr irhw hYN mUl igAwn, gu`pq
igAwn, swr igAwn hox dw[ Boly BgqW ƒ mUrK bxw irhw hYN[
 sMjy (id`lI vwlw) AwKdw hY ik siqgurUv`K hY, sMq v`K, swihb v`K hY[ iek smyN
iv`c iek siqgurU huMdw hY, iek sMq huMdw hY[ mYƒ (rwmpwl dws ƒ) qW siqgurU kihMdw hY,
Awpxy Awp ƒ sMq, Bgq Aqy dws kihMdw hY Aqy qrk idMdw hY ik jIv kilAwx sMq,
Bgq, dws qoN hoxw hY[ siqgurU qoN nhIN ho skdw[ mYN (sMjy) sB dy kSt dUr krWgw[
 ieh vI iesdw JUT hY[
pRmwx :- sMq grIbdws jI dI bwxI iv`c gurUdyv ky AMg dI swKI nMbr 53 :-
grIb, swihb sy siqgurU Bey, siqgurU sy Bey sMq[
Dr Dr ByK ivSwl AMg KylyN Awid AOr AMq] 53]
ArQwq siqpurS (Bgvwn kbIr) jI swihb qW hY hI, kwSI iv`c pRgt smyN iv`c
siqgurU vI ieho sn[ iehy sMq vI sn [ dws vI sn[ hryk Sbd bwxI iv`c dws kbIr
iliKAw hY[ Bgq vI sn ikauNik Bgq dw AiBnY vI krdy sn[ aus smyN koeI hor sMq jW
siqgurU aunHW dy brwbr nhIN sI, nw koeI Bgq, nw koeI dws aunHW dy brwbr sI[ AbRwihm
sulqwn dy bwZ iv`c nOkrwxI dw rU p bxw ky gey[ sulqwn ny kOVy mwry qW vI ausƒ koeI
dMf kbIr prmySvr jI ny nhIN id`qw[ auh qW sulqwn ƒ Bsm vI kr skdy sI[ vrqmwn
iv`c ieh dws (rwmpwl dws) siqgurU hY Aqy sMq vI hY[ BgqI krdw hW, Bgq hW[ hryk
bcn iv`c Aqy bwxI iv`c dws kihMdw hW[ sMjy (id`lI) dw ieh kihxw vI JUT hY[ ieh hr
pRkwr qoN kptI Aqy mihmw dw Bu`Kw Aqy JUTw hY[
 “bRhm cwr hn jW vDyry”
 sMjy (id`lI) kihMdW hY ik cwr bRhm hn[ myry ielwvw iksy ƒ igAwn nhIN hY[
au~qr:- jo bySrm huMdW hY,auh AijhI hI bkvws krdw huMdw hY[ bu`DImwn qW Cyq I smJ
jWdy hn[ijnHW ny dws (rwmpwl dws) dy sqsMg G`t suxy hn, auh ies pwmr pRwxI dy jwl
iv`c P`s gey hn[ hux pVHo bRhm cwr nhIN AiDk hn :-
kwl dy ie`kI bRihmMf hn, ijnHW dw ieh mwilk hY[ienHW ie`kI bRihmMfW iv`c kwl
joqI inrMjn ƒ bRhm ikhw jWdw hY[sMjy ƒ bRhm dw ArQ vI nhIN pqw,ies leI bkvws
kr irhw hY[ bRhm dw ArQ (pRBU) hY[ gIqw iv`c iqMn bRhm jwxI iqMn (pRBU) purS d`sy
gey hn[ ie`k Sr bRhm jwxI SrpurS, dUsrw AkSr bRhm jwxI AkSr purS, qIsrw
prm AkSr bRhm jwxI prm AkSr purS (siq purS)[ pr ie`kI bRihmMf dw bRhm (pRBU)
joqI inrMjn jwxI Sr bRhm hY[ie`QoN dy irSI iesy ƒ bRhm (swihb) kihMdy hn[ {ijs qrHW
rwj dw pRBU (swihb) mu`K mMqrI swihb hY[ mu`K mMqrI dPqr dy AiDkwrI krmcwrI ie`k
dUsry ƒ kihMdy hn ik swihb dw ieh AwdyS hY[ sB smJ jWdy hn ik iks swihb dw
AwdyS hY ? aunHW ƒ pqw hY ik ieh sI.AYm. swihb dw AwdyS hY[ aupXukq dPqr dy
AiDkwrI vI iehI kihMdy hn, ik swihb dw ieh AwdyS hY[ aunHW ƒ vI pqw hY ik swfy
(swihb) pRBU kOx hn? iesI qrHW hryk d&qr dy krmcwrIAW leI swihb Awpxw-Awpxw
huMdw hY[ iesI qrHW kwl joqI inrMjn ie`QoN dy pRwxIAW leI jwixAw pihcwixAw swihb
(bRhm) hY[} ies ƒ “bRhm” hI ikhw jWdw hY[ kbIr pRmySvr jI vI kwl bRhm dy lok
iv`c Aw ky iesdI jwxkwrI bRhm kihky idMdyN hn, jo irSIjn CyqI smJ jWdy hn ik bRhm
kOx hY[ kbIr jI ny d`isAw hY ik “bRhm” pMj rU p Dwrx krky ie`k mhwbRihmMf dy pMjW
bRihmMfW iv`c lIlw krdw hY[
 pRmwx :- Sbd “kr nYno dIdwr mihl myN ipAwrw hY” iv`c sw^I nM 21 iv`c
iliKAw hY ik :-
pWc bRhm pWco AMf bInooN, pWc bRhm in:Ascr icnhoN[
cwr mukwm gupq qih kInhoN, jw m`D bMdIvwn purS drbwrw hY]
ArQwq dws ny iSRStI rcnW iv`c ivsqwr nwl d`isAw hY ik kwl bRhm dy ie`kI
bRihmMf hn ijnHW iv`co 20 (vIh) bRihmMfW iv`c cwr mhWbRihmMf bxwey hn[ hryk
mhWbRihmMf iv`c pMj-pMj bRihmMfW dw smUh bxwieAw hY[ ie`kIvW bRihmMf iek`lw pMj
bRihmMfW dy brwbr Kyqr vwlw hY[ aunHW iv`c cwr jgHw (sQwn) gupq d`sy gey hn[ jo ie`k
mhWbRihmMf vwly pMjy bRihmMfW iv`c (ijs ƒ AMf vI kihMdy hn,auhnW iv`c) kwl inrMjn
pMj rUp bxw ky rihMdw hY jo au~Qy dw bRhm (swihb) khwauNdw hY[ ies pRkwr bRhm pMj
hn,cwr nhIN[ ijs bRihmMf iv`c AsIN rih rhy hW ies iv`c isRStI hY Aqy cwr bRihmMf
hor hn[ ies qrHW dy pMj bRihmMfW dw smUh ie`k mhwbRihmMf ikhw jWdw hY[ Awpxy vwly
bRihmMf sihq ipMj bRihmMfW iv`c vI iehI kwl pMj rUp bxw ky gupq rihMdw hY[ iksy jgHw
cwr AMf (bRihmMf) cwr bRhm iliKAw hY[
iesI mhWbRihmMf iv`c Awpxy vwly bRihmMf qoN hor cwr bRihmMf hn, aunHW bRihmMfW
iv`c vI iehI bRhm gupq rUp iv`c rih irhw hY[ ieh kwl bRhm dI hI jwxkwrI hY[gupq
qW auh rihMdw hI hY[ ieh cwr jgHw (sQwn) gupq hn Aqy jo pMj bRihmMf dy brwbr Kyqr
vwlw ie`kIvW bRihmMf hY, aus iv`c cwr sQwn gupq bxw r`Ky gey hn[auh bRihmMf nhIN
hY[ kwl dw ieh in`j invws sQwn hY[ijs bRihmMf dy ie`k bRihmMf iv`c AsIN hW, ies
bRihmMf dy pRwxIAW Aqy bRhmw, ivSxU Aqy iSv q`k nMU auhnW hor cwr bRihmMfw dw igAwn
nhIN hY[ iesleI ik`qy cwr bRihmMf Aqy cwr bRhm iliKAw hY[ iehnW ƒ vI cwr gupq
mukwm ikhw jWdw hY[ ie`kIvyN bRihmMf iv`c vI cwr mukwm gupq hY[ {ies AigAwnI sMjy
(id`lI) ny ikqy cwr bRhm pVH ilAw, ausnwl q`qvdrSI bx igAw}
ijs bRhmWf iv`c AsIN hW, ies mhW-bRihmWf dy m`D vwly bRihmMf iv`c kuJ jIv
kwl ny Brimq krky r`Ky hn[ auh mMn rhy hn ik ieh sqlok hY[ iehI qW kwl jwl
hY[iehI qW auh gupq igAwn hY, mUl igAwn hY jo dws dy ielwvw iksy ƒ igAwn nhIN[
iPr vI AsIN qW pUrn bRhm dw igAwn r`Kxw hY[ bRhm kwl cwhy vIh hox, swfy leI
auhnW dw igAwn r`Kxw kI zrUrI hY? igAwn qW ieh r`Kxw hY ik kwl bRhm dy jwl qoN
ikvyN CùitAw jwvy? auh igAwn dws dI sMgq dw b`cw-b`cw jwxdw hY[
ies sMjy swkt ƒ asdw vI igAwn nhIN hY[ jykr igAwn huMdw qW ieh JUT-kpt
krdw hI nhIN[ ieh kwl dw p`kw eyjMt hY[ iesqoN Bgq Aqy BgqmqI swvDwn rho[ ies
vrgy AprwDI dy drSn nwl hI doS lgdw hY[
 “AwrqI iv`c bdlwv kIqw, jo mhWpwp hY” 
 BgqW ny d`isAw ik sMjy (id`lI) ny sMiDAw AwrqI dy AMq iv`c gurU jI (rwmpwl
dws) dw gurU squqI dw Sbd hY “myry gurUdyv Bgvwn idau kwt kwl kI PWsI” dI AMiqm
pMkqI iv`c Pyr bdl kr r`iKAw hY[
 vwsqivk pMkqI ies pRkwr hY :-
“svwmI rwmdyvwnMd dwqw Awp kI GxI sqwvyN bwqW,
qyrw rwmpwl AigAwn kIAw sqlok kw vwsI”
Pyr bdl krky ies qrHW bxweI hY ijsnUM ausdy cyly AwrqI iv`c gwauNdy hn:-
“siqgurU rwmpwl dwqw AwpkI GxI sqwvYN bwqw,
qyrw dwsn dws kIjIE sqlok kw vwsI”[
iesdw au~qr ies pRkwr hY:- sMq qy siqgurU dI bwxI qoN ausdI Cwp (nwm) k`tky
hor ivDI nwl nhIN ilK skdy[ koeI bdlwv nhIN kr skdy[ bdlwv krnw aus sMq jw
siqgurU dw Apmwn hY[
 sMjy (id`lI) dI bu`DI kwl joqI inrMjn ny bMd kr r`KI hY[ ieh kihMdw hY ik
rwmpwl ipRQvI au~qy hI hY[ iesleI ieh kihxw ik “kIAw sqlok kw vwsI” glq hY[
ies pMkqI ƒ ies pRkwr bolxw cwhIdw ik “kIjIey sqlok dw vwsI”[ iesƒ qW dws dy
igAwn iv`c Awpxy AigAwn krky doS idKweI idMdw hY[ {g`l krdw hY mYƒ q`qvigAwn,
mUl igAwn hY ijsdw iksyƒ vI igAwn nhIN} ijvyN sMq grIb dws jI ny ikhw hY ik:-
dws grIb kbIr kw cyrw, sqlok Amr pur fyrw[
sMq grIb dws jI ipRQvI au~qy mOjUd sI aus smyN ikhw sI ik mYN siqgurU kbIr
jI dw (cyrw) dws hW[ myrw (fyrw) invws (sqlok) Amrpur iv`c hY jwxI mYN sqlok dw
vwsI hW jo myry siqgurU kbIr jI ny sqlok dw vwsI kIqw hW[ AigAwnI sMjy qW hY hI
kwl dw eyjMt[ iesny qW bwxI dy ArQ dw AnrQ krky d`sxw hI hY ikauNik iesny nrk
iv`c jwxw hY[
jo AigAwnI hY, auhnW dI jVH bu`DI (p`Qr dy smwn jVH) hY[ auh iehnW
q`qvigAwn nwl BrIAW AMimRqbwxI ƒ ikvyN smJ skdy hY? auhnw iv`c ie`k sMjy (id`lI)
hY[ jykr dws ies pRkwr bwxI iv`c bdlwv kry:- “dws rwmpwl svwmI rwmdyvw nMd dw
cyrw, kIijey sqlok Amrwpur fyrw” ikvyN lgygw? sMq grIb dws jI dw Apmwn, prmwqmw
kbIr jI dw Apmwn hY jo mhWpwp dw kwrn ho jwvygw[ ies qrHW dws dy gurU squqI Sbd
iv`c Pyr-bdl krky sMjX jwilm ny Gor AprwD kIqw hY[
 mYN iksy ƒ nwm dyx dI AwigAw nhIN id`qI, nw AwigAw dyvWgw[
 mYN (rwmpwl dws ny) iksy ƒ nwm dyx dI AwigAw nhIN id`qI hY[ ieh dws
(rwmpwl dws) iksI ƒ nwm dyx dI AwigAw nhIN dyvWgw[ klXu`g iv`c myry bwAd myry
XQwrQ kbIr pMQ {Bwv “kbIr swgr” iv`c “kbIr bwxI” dy AiDAwie iv`c iliKAw
qyrHvW (13 vW) pMQ ieh hY jo dws qoN c`ilAw hY[} iv`c myry qoN ielwvw koeI gurU nhIN
hovygw[
kbIr jI dy pMQ (XQwrQ BgqI mwrg) dw nwS svMBMU (Awpxy Awp bxy) gurUAW ny
kIqw[ kwl dy dUq vVH gey[ QW-QW AwSrm bxwey[ Bwrq dyS iv`c dXw Drm dI kmI
kdy nhIN rhI hY[ dwnvIr AnykW rhy hn[ vrqmwn iv`c vI hn[ jo Bwvnw iv`c vih ky
nkLI-AslI ƒ nw pCwx ky dovW h`QW nwL dwn krdy hn[ ies kwrn qoN A~gy iksI ƒ
gurU pd nhIN id`qw jwvygw[ ijs qrHW eIsw msIh qoN bwAd koeI gurU nhIN hoieAw[ ieh
pMQ ikMnw PYilAw[ ivSv iv`c CwieAw hY[ hjrq muhMmd jI qoN bwAd koeI gurU nhIN
bixAw[ ieh pMQ ikMnw PYl igAw[ is`K pMQ iv`c dsvyN is`K gurU SRI goibMd isMG jI ny
A~gy gurU pd bMd kIqw[ aus qoN bwAd is`K pMQ ivSv iv`c PYl igAw[
hux iehI PYslw dws ny kIqw hY[ A`gy qoN myrw vIfIE vwlw ielYktRwink SrIr hI
sB ƒ nwm dyvygw, igAwn dyvygw[ sMn 2008 qoN ies srIr iv`c dws (rwmpwl dws) nwm
idkSw vIfIE nwL dy irhw hY[
l`KW AnuXweIAW ny ies hI ielYktRwink (nUrI) svrUp qo idkSw leI hY[ sB ƒ
ivl`Kx lwB hoey hn Aqy ho rhy hn[ A`gy vI huMdy rihxgy[ Awp jI swDnw Aqy hor tI.vI.
cYnlW au~qy rozwnw sqsMg iv`c BgqW Aqy BgqmqIAW dy Awpxy mùK qo suxdy ho[ A`gy vI
klX`g iv`c ies ivDI nwl nwm dIkSw id`qI jWdI rhygI[ dws sqlok clw jweygw[ qW
vI iehI ielYktRwink srIr siqsMg krygw Aqy dIkSw idMdw rhygw[ sB ƒ ies qrHW lwB
huMdw rhygw, kSt invwrx vI hovygw, mokS qw hoxw hI hY jo siqpurS kbIr jI dI BgqI
dw mUl audyS hY[
mYN (rwmpwl dws) iksy ƒ nwmdwn (dIkSw) dyx dI AwigAw nhIN dyvWgw[ ieh
sqsMgW iv`c keI vwr dws ny boilAw hY[ kbIr pMQ dw ivgwV svMBMU (Awpxy Awp bxy)
gurUAW ny hI kIqw hoieAw hY[ nw aunHW ƒ XQwrQ AiDAwqm igAwn, nw XQwrQ BgqI dy
nwmW dw igAwn[ auh sB kwl pRyrnw nwm kMm kr rhy hn[ ijvyN ieh sMjy (id`lI) kwl
pRyirq hY Aqy sB mnmu`KI BgqI qy Dwrimk ikirAwvW kr irhw hY[ ieh svMBMU (Awpxy
Awp bxy) gurU bxn dI iqAwrI kr cu`ikAw hY[ kdy vI Awpxy Awp ƒ gurU GoiSq kr
dyvygw ikauNik ieh kwl dw dUq hY[ sB BgqI dy krm glq kr irhw hY[ sMq grIb dws
jI ny AwiKAw hY ik nkLI svMBMU (Awpxy Awp bxy) gurUAW ny ipMfW dy ipMf Krwb (ivgwV)
id`qy hn[ mnmùKI BgqI dI ikirAw krvw ky sB dw Anmol mwnv jIvn nSt krvw
id`qw[ iPr iek prMprw pY jWdI hY[ pIVHI dr pIVHI auhI cldI rihMdI hY[
 “nkLI gurU mwnv smwj dw sB qoN v`fw duSmx hY”
ijvyN koeI JUTw pwsport bxwauNdw hY[ lokW ƒ gumrwh krky kihMdw hY ik ieh
AslI pwsport hY[ aus ƒ pwsport bxwaux dw AiDkwr vI nhIN hY qW aus dw bxwieAw
pwsport ivArQ hY[ jdoN auh hvweI A~fy (Airport) qy jwvygw ivdyS jwx dy leI, audoN
auh nkLI pwsport kMm nhIN Awvygw[ bxwaux vwlw Aqy bxvwaux vwLw dovyN doSI pwey
jwxgy[ aus smyN bhuq dyr ho cu`kI hovygI[
ies qrHW jd Bgq jw BgqmqI sMswr ƒ C`f ky prlok jwx leI rvwnw hoxgy[
qd auhnW ƒ pqw c`lygw ik swfy nwl v`fw DoKw hoieAw hY[ aus smyN bhuq dyr ho cu`kI
hovygI[
jykr sMjy (id`lI) ƒ sMpr U x AiDAwqm igAwn huMdw qW ieh nklI gurU bxn dI
glqI kdy nhIN krdw[ ies ƒ fr l`gdw ik prmwqmw nrwz ho jwvygw[ jykr gurU jI ny
nwm dIkSw dw AiDkwr nhIN id`qw hoieAw hY qW Bu`l ky vI ieMnI v`fI gLqI nhIN krnI
cwhIdI[ nklI gurU dy isr au~qy aunHW sB jIvW dy jIvn nSt krn dy pwp dw Bwr r`iKAw
jWdw hY[ ijnHW-ijnHW ƒ ieh nwm dyvygw jW myrI C.D. jW Video-Audio nwL nwm duAwvygw[
ies ƒ nwm dvwaux dw vI AiDkwr nhIN hY[ nwm dyx dw qW iksy ƒ AiDkwr dyxw hI
nhIN hY[ ies bySrm ƒ Srm vI nhIN AwauNdI ijhVw Awpxy Awp gurU vrgIAW ikirAwvW
kr irhw hY[ AwSIrvwd idMdw hY[ cvr krvwauNdw hY iqlk lgvwauNdw hY[ pYrW qy Pùl
pvwauNdw hY[
hor audwhrx:- ijvyN iksy rwj dI srkwr srkwrI nOkrI lgwaux dy leI ie`k
borf dw gTn krdI hY[ ausdw ie`k cyArmYn bxwieAw jWdw hY[ jo nOkrI l`gx leI
invydn krdy hn, auhnW dI Xogqw Anuswr cyArmYn nOkrI dy leI cox krdw hY[ auhnW
nUM (Appointment Letter) inXukqI p`qr idMdw hY[ Awpxy ds^q krky mohr lgw idMdw
hY[ auhnW swirAW ƒ srkwr nOkrI qy r`K lYNdI hY Aqy srkwr hI qnKwh idMdI hY[ jykr
koeI DoKybwz AslI vrgw inXukqI p`qr bxwky kuJ ivAkqIAW ƒ inXukqI p`qr idMdw
hY[ auhnw qoN rupey irSvq iv`c lYNdw hY[ ausdw inXukqI p`qr ik`qy kMm nhIN Awvygw[
ausƒ srkwr szw dyvygI[ TIk iesy qrRW jo AxAiDkwrI gurU bxky dIkSw idMdw hY jW
dIkSw dvwauNdw hY Aqy dwn dy rupey lYNdw hY[ prmwqmw auhƒ szw dyvygw[ ausny AnykW
Axjwx lokW dy Anmol mwnv jIvn ƒ nSt kr id`qw[
sMq grIb dws jI ny ikhw hY:-
grIb, gurUAW gwm ibgwVy sMqo, gurUAW gwm ibgwVy[
eysy krm jIv kY lw dIey, ieb JVy nhIN JwVy[[
JUTy gurU ko lIqr mwrY, Gr sy kwF GsItY[
Xwky pIty pwp nhIN hY, XwkuM inScY pItY]
ArQwq nklI svMBU guru eynw hwnIkwrk hY ik auh pUry ipMf dy ipMf dy Boly ivAkqI
dw mwnv jIvn nSt krvw idMdw hY[ Aijhy Swsqr ivDI rihq BgqI krm krvwauNdw
hY ijhnW nwL mokS nhIN ho skdw[ pUrw ipMf ausy glq swDnw qy idRV ho jWdw hY[
smJwaux nwl vI nhIN C`fdw[ nrk iv`c jWdy hn[ pRyq dw jIvn jIauNdy hn[ mhwkSt
auTwauNdy hn[ sMjy (id`lI) mrn qo bwAd BUq bxygw[ iesdI smwDI aus ipMf iv`c bxweI
jwvygI[ iPr iesdy AnuXweI aus Xwdgwr dI pUjw kirAw krngy[ ies qrHW ieh zwlm
AnykW mnu`KW dw jIvn nSt krygw[ ieh pRyq bxky ie`Qy hI rhygw[ Aijhy zwlmW qo mwnv
nUM bcwaux leI prmwqmw ny dws qo ieh XQwrQ kbIr pMQ SurU krvwieAw jo auhnW ny Cy
so swl pihlw hI d`s id`qw sI[ auhI A~j sPl hoieAw hY[ ies iv`c ieh sMjy (id`lI)
nwmk kIVw l`igAw hY[ ies qoN bcwA leI ieh p`qr AYNtIbwieEitk (rognwSk AOSDI)
dw kMm krygw[ jo iesƒ mn lw ky pVHygw, ausy qy Asr krygw[ ausdw mwnv jIvn nSt
hox qoN bc jwvygw[ mwnv jIvn bhuq Anmol hY[ iesdy ie`k swh dI kImq ieMnI hY jo
prmySvr kbIr swihb jI ny d`sI ik:-
khqw hUM khI jwq hUM, khUM bjwky Fol[ svWs jo KwlI jwq hY, vh qIn lok kw mol]
ArQwq mwnv srIr pRwpq pRwxI dy ie`k swh dI kImq iqMn lokW (svrg, ipRQvI
Aqy pwqwl lok) dy brwbr hY[ ieh swh ibnHW siq BgqI dy KwlI jWdw hY qW mwnv ƒ
bhuq ijAwdw hwnI huMdI hY[ jo nklI gurUAW qoN dIkSw lY ky BgqI qy dwn Awid krdy
hn, auhnW ƒ vI iehI hwnI huMdIN hY[
iehI suAws jykr pUrn gurU jo dIkSw dyx dw AiDkwrI hY qy XQwrq nwm jwp krn ƒ
idMdw hY aus qoN dIkSw lY ky ismrn iv`c lgwieAw jwvy qW aus siqnwm dy suAws ausvws
dy ie`k jwp nwL ikMnw kImqI ho jWdw hY auh sMq grIb dws jI ny d`isAw hY:-
siqnwm pwlVy rMg horI ho, codh lok cVHwvy rwm rMg horI ho[
qIn lok pwsMg Dry rMg horI ho, qo nW quly qulwieAw rwm rMg horI ho[
ArQwq pUrx siqgurU jo siq dIkSw dyx dw AiDkwrI hY, aus qoN idkSw lY ky
siqnwm dw ie`k mMqr suAws-ausvws nwl kIqw jwvy qW ausdI ieMnI kImq ho jWdI hY jo
bwxI iv`c d`sI geI hY[ ausƒ ies pRkwr smJo:-
{qrwjU ijs ƒ q`kVI (Balance) vI kihMdy hn[ ipMfW iv`c qW A~j vI GrW iv`c
pRXog huMdIN hY[ ie`k mzbUq l`kV dI sotI (l`kVI) jo l`gBg iqMn P`ut lMbI qy do iqMn ieMc
dy Gyry dI gol huMdIN hY[ ausdy donoN isry qy lohy dI cwdr dy p`ly r`isAW nwl bMnHy jWdy hn[
ausdy iv`ckwr ie`k r`sI ƒ fMfI iv`c surw^ krky bMinHAw jWdw hY[ jo do-iqMn ieMc bVI
huMdI hY motI ie`k ieMc huMdI hY[ ausƒ PVHky q`kVI qoN smwn qoilAw jWdw hY[
jd smwn qoilAw jWdw hY qW q`kVI ƒ priKAw jWdw hY ik ies iv`c koeI ASu`DI
(Error) qW nhIN hY[ jykr fMfI is`DI nhIN huMdI hY Aqy dovyN p`ly ie`k ryKw iv`c nhIN huMdy
hn qW aus q`kVI iv`c kmI hY[ ausƒ kihMdy hn ik q`kVI iv`c pwsMg hY[ pwsMg TIk
kro[ku`J dwxy pwsMg iv`c r`Ko, qW auh shI nqIzw dyvygI[ mMn lau cny qolxy hn Aqy
q`kVI iv`c kmI hY qW aus p`lVy iv`c ku`J cny r`Ky jWdy hn ijhVw au~pr au~iTAw huMdw hY[
cny pw ky p`ly ie`k ryKw iv`c ilAwey jWdy hn[ auh muSikl nwl mùTIBr huMdy hn ijs
nwl q`kVI dy dovyN p`ly ie`k ryKw iv`c ho jWdy hn[ auh czy mwqrw iv`c 20 jw 30 mùTIBr
huMdy hn Aqy ku`l qoly jwx vwly cny dI mwqrw 10 mx (400 iklogRwm) vI ho skdI hY[
ijs p`ly iv`c mu`TI Br cxy pwsMg iv`c r`Ky sI[ au~Dr v`ty (Weight) pwey jWdy hn[ ijhVy
cny pwsMg vwLy hn auh sOdy iv`c nhIN igxy jWdy[ vYsy hI p`ly iv`c pey rih jWdy hn[
auhnW dI qW sOdy iv`c igxqI vI nhIN huMdIN[}
 TIk iehI audwhrx dy ky grIb dws jI ny smJwieAw hY ik ie`k svws-ausvws
dy siqnwm dw jwp krn nwl swDk dy ie`k jwp dI ieMnI kImq huMdI hY ik q`kVI dy ie`k
p`ly iv`c pUrn siqgurU ijs ƒ ausdy gurU jI ny dIkSw dyx dw AiDkwr dy id`qw hovy, aus
qoN dIkSw pRwpq krky siqnwm dw ie`k svws-ausvWs dw ismrn r`K idau[ dUjy pwsy ie`k
bRihmMf iv`c bxy cOdW lok (bRhmw dw lok, ivSƒ dw lok, iSv dw lok, dyvI durgw dw lok,
ieMdr dw lok, jo svrg qoN Al`g rwjDwnI rUp hY auh Drmrwey dw lok, joqI inrMjn dw
lok jwxI bRhm lok, mihqlok, go lok Awid-Awid) ƒ cVHw (r`K) idau Aqy iqMn lok
(svrg lok, ipRQvI lok, pwqwl lok) ƒ qW pwsMg dy sQwn qy (Dro) r`Ko qW vI siqnwm
dw ie`k ivDIvq kIqw svWs-EsvWs dw ismrn vwlw p`lw hI BwrI rhygw, auh au~Tygw vI
nhIN[
 pRmySvr jI quhwfI kwl dy dUqW jwxI pwgl kuiqAW pvn Aqy sMjy qoN r`iKAw kry[
ienHW donW ƒ mYN gurUdRohI GoiSq kIqw hoieAw hY[ gurUdRohI dI mwnisk siQqI pwgl ku`qy
vrgI ho jWdI hY[ auh ie`Dr-au~Dr Btkdw hY[ ijsƒ vI v`Fdw hY ausƒ vI pwZl kr
idMdw hY[
 swrI sMgq ƒ pqw hY ik pvn ƒ jYpr u iv`c nwm-dwn dI syvw id`qI hoeI sI[ aus
ny dwn iv`c l`KW dw Gotwlw kIqw qy id`lI vwly sMjy nwl iml ky sMgq iv`c AwpxI mrzI
nwl mYsyj Byjx l`gy[ mYƒ pqw l`igAw qW pvn dI nwm dwn dI syvw smwpq kr id`qI[
aus idn qoN bwAd aus dI kmweI bMd ho geI[ auh bOKlw igAw qW myry Aqy myrI ipAwrI
sMgq dy kuJ ijMmyvwr smripq BgqI qy BYxW-bytIAW au~pr ic`kV auCwlx l`g ipAw[
 mYƒ pqw l`igAw pvn qy sMjy id`lI vwlw dovyN iml ky myry AnuXweIAW ƒ JUT bol
ky myrI zmwnq krvwaux dy audyS nwl 50 l`K rupey T`g cùky hn[ auhnW pYisAW dw
duraupXog kr rhy hn[ myry v`loN kroVW swlW dy aulJy AiDAwqimk igAwn ƒ sulJwauxy
qoN bwAd, pusqkW, siqsMg, DVD ƒ sux pVH ky sMjy qy pvn ^ud ƒ ivdvwn is`D krn
leI sulJy hoey igAwn dw AVMgw ky ikqwbW bxw ky Awpxy krm ivgwV rhy hn[
ieh dovyN ieMny hI ivdvwn sn qW pihlw ikauN nhIN ilKIAW ikqwbW ?
ieh dono hux vI myry BoLy BwLy BgqW ƒ JUTI kQw suxw ky myry Kws vPwdwr BgqW
jo koAwfInytr hn, tr`st dy mYNbr hn, qy rwStrI smwj syvw simqI dy pRDwn qy pd-
AiDkwrI qy mYNbr hn, auhnW ƒ A^bwrW qy hor JUTIAW A&vwhW ƒ ADwr bxwky bdnwm
kr rhy hn[ myry vwry mIfIAw ny sB JUT iliKAw qy CwipAw[ auh srkwr dI swijS sI[
 ieh dono gurDRohI cwhuMdy hn ik swrI sMgq myry koloN h`t ky iehnW pwgl kùiqAW
nwl l`g jwvy qy iehnW ƒ dwn dyvy[ iehnw dy mUMh sMgq ƒ T`gx dw rs l`g cu`ikAw hY[
iehnW dI hr koiSS hY ik sMgq dw Bwv Krwb krky nwm Krwb krvw id`qw jwvy ikauNik
ieh kwl dy dUq hn[
ieh Kud qW nrk dI iqAwrI kr cu`ky hn, quhwƒ sB ƒ vI iK`cxw cwhuMdy hn[
prmwqmw kbIr jI quhwƒ sur`iKAq r`Kx[
 iehnW dI Bwvnw ies g`l qoN spSt hY:- kihMdy hn sMgq ihswr ikauN jWdI hY?
mqlb iehnW kol ikauN nhIN AwEudI?
ivcwr kro:- gurUdyv ihswr hn qW qusIN swrI sMgq ik`Qy jwEgy? s`p AwpxI mxI
ƒ mUMh iv`coN k`F ky svyr smy jdoN QoVw hnyrw huMdw hY, Gwh qy if`gI Es (qRyl) pwxI ƒ
c`tdw rihMdw hY[ s`p qoN mxI Kohx vwly ie`k lohy dy b`Tl qy iq`Ky ik`l bYNlf kr lYNdy
hn[ dUr r`KI mxI au~pr Acwnk b`Tl r`K ky B`j jWdy hn[ s`p aus mxI dI roSnI nwl
qRyl c`t irhw huMdw hY[ ausy smy dOV ky mxI au~pr r`Ky ik`lW vwly b`Tl qy &x mwrn l`g
jWdw hY[ mxI dy ivXog iv`c ausnUM pwaux dI qVP iv`c &x mwr mwr ky lhU luhwx ho ky
mr jWdw hY[ auh AwpxI mihbUb vsqU leI AwpxI jwn dwn kr idMdw hY[ byS`k mxI nw
imly pr koiSS krn iv`c ksr nhIN C`fI[
myrI ipAwrI sMgq ƒ ies dws ny sMn 1994 qoN lY ky sMn 2014 q`k mW dI qrHw
siq BgqI mMqr dy ky qy dwn Drm krvw ky ASIrvwd dy krky pwilAw-poisAw hY[ kI
qusIN s`p qoN vI gey-guzry ho ik gurU dy au~pr r`Ky jyl rUpI qsly qy m`Qw vI nhIN tykxw
cwhogy[ mYN Apxw swrw jIvn quhwƒ su`KI r`Kx qy v`Ddy-Pu`ldy dyKx leI vwr id`qw[ qusIN
^ud socxw hY ik quhwfw kI Prj bxdw hY?
 qusIN sMgq ny myry vPwdwrW dIAW g`lW jo myrw hI AwdyS huMdw hY, mMnxI hY jw myry
Aqy prmwqmw kbIr jI dy duSmxW sMjy qy pvn dI JUTIAW Aqy kptXukq g`lW ƒ mh`qqw
dyxI hY?
 iehnW dovW zwlmW ny JUT bolx iv`c irkwrf qW ieh qoV id`qw kI gurU jI dI
pqnI Anwro qy bytI mMjU dy kol jyl dy &on qoN AwfIau irkwrf kIqI, auh Asl iv`c ieh
sI ik sMgq ƒ kih dyxw ik sMjy qy pvn ƒ gurDRohI GoiSq nhIN kIqw, Anwro qy mMjU ny
aultw d`s id`qw ik iehnW ƒ gurDRohI GoiSq kr id`qw hY[
ipAwrI sMgq ƒ iPr qoN d`s dyvW ik mYN jyl nM. 2 ihswr qoN &on au~pr ikhw sI
ik swrI sMgq ƒ d`s id`qw jwvy, ik sMjy id`lI qy pvn jYpr u ƒ gurDRohI GoiSq kr id`qw
hY[ sMgq iehnW nwl g`l vI nW kry, nW koeI dwn jW syvw dyx[ ieh &on irkwrifMg A~j
vI sur`iKAq hY[
 hor JUT ikhw hY ik myry Brw mihMdr ny Apxy byty Aimq nMU pYsy dy ky kys iv`coN
k`Fvw ilAw, ieh iblkul JUT hY[ Aimq qW auhnW 800 BgqW iv`c Swml sI, ijnHW qy
Awm Dwrw l`gIAW sn, ies leI Aimq dI zmwnq hoeI nW ik kys qoN inkilAw hY[ ieh
ieMnW JUT boldy hn qy ilKdy hn sq syvk, iehnW dw byVw grk hovygw[
 hor JUT boilAw ik 2012 iv`c pihly tr`st ƒ Kqm kr ky mihMdr ny Awpxy nwm
AwSrm krvw ilAw[ s`cweI ieh hY ik ieh ie`k tr`st hY jo iksy ivAkqI dy nwm nhIN
ho skdw[ ieh myrI sihmqI qy hsqwKrW nwl isrP tr`st dw nwm bdilAw hY[ mYN Awp
luiDAwxy igAw[ ij`Qy swfy sB dy gru`p Poto SUt kIqy gey sI[
 ies qrHW bhuq swry JUTI burweI ky myrI KUn psIny nwl juVI sMgq rUpI Psl iv`c
A~g lgwauxw cwhuMdy hn[
 mYN sMjy, pvn qy hor jo iehnW qoN Brimq ho ky iehnW dw swQ dy rhy hn,auhnW
sB dy i^lw& jylH nM. 2 qoN jylH ADIkS dy rWhIN muk`dmw drj krn leI p`qr SRI mukqsr
swihb dy S.S.P. ƒ ByijAw hY[ iehnW iKlw& muk`dmw drj hoieAw hY, qy ieh igRPqwr ho
ky jylH vI gey[ iesy qrHW mYN do p`qr jylH ihswr qoN jylH ADIkS dy mwiDAm rWhIN au~qr
pRdyS iv`c S.S.P myrT qy ruVkI nUM vI Byjy hn[ au~Qy vI iehnW dy iKlw& muk`dmy drj
krvwey hn[ ieh myry BgqW ƒ JUT bolky myrI zmwnq krvwaux dy bhwny, qy siqsMg krvw
ky pYsy T`g rhy hn[
 swrI sMgq ƒ bynqI qy AwdyS hn ijnHW -ijnHW qoN iehnW T`gW ny pYsy lYey hn, auh
vI muk`dmw krn[ ieh BgqW dI AwsQw nwl iKlvwV kr rhy hn[ iehnW ƒ szw imlxI
cwhIdI hY qW jo ieh hor hwnI nw kr skx[
 swrI sMgq myry qy dws qy ivSvws r`Kx, jo vI dwn dw pYsw AwauNdw hY qy jo Krcw
huMdw hY, auh sB dw ihswb myry kol huMdw hY mYƒ imldw hY[ myry AwdyS nwl hI ho irhw hY[
 qusIN ivcwr kro ik ijnHW smripq BgqW ƒ ieh bdnwm kr rhy hn[ auhnW ny
940 Bgqw dI zmwnq krvw id`qI[ pusqkW Cpvw ky ivqirq krvw rhy hn, kr rhy
hn[
 sB mukdimAW ƒ sMBwL rhy hn, 6 iv`c brI ho cu`ky hn[
 pMj tI.vI. cYnlW au~pr prmwqmw dw sqsMg clvwieAw hoieAw hY[ aus dw Krc
vI ho irhw hY[
 jwt AwrkSx dw smrQn myrI AwigAw nwl hI hoieAw hY[AsIN jwq-Drm ƒ
nw dyK ky srkwr dI dmnkwrI nIqI dw ivroD kIqw hY[ A`gy vI iksy kOm dy nwl srkwr
AiqAwcwr Aqy byienswPI krky aunHW dw h`k nhIN dyvygI qW AsIN sMivDwink qrIky nwl
aunHW dw vI smrQ krWgy[ aunHW ƒ Dn dI vI shwieqw krWgy[ jo jwt AwrkSx iv`c
igAwrW l`K qy pMj l`K rupey cMdw id`qw hY auh myry AwdyS qy kyvl 115 BgqW ny jo jwt
ibrwdrI vwilAW ny Awpxy vloN iek`Tw kr ky id`qw hY[
swrI sMgq bùDImwn hY[ qusIN iehnW dI cwl ƒ smJ cu`ky ho[ ies leI iehnW
pwZl ku`iqAw ƒ nyVy nhIN Awaux dy rhy ho[ ku`J AnwVI Aqy AboD Bgq iehnW dy jwl
iv`c Psy hn[ auhnW ƒ smJw idau ik ieh JUT bol rhy hn[ gurU jI ny iehnW ƒ gurU DRohI
gdwr GoiSq kIqw hoieAw hY[ qusIN Awpxw nwm Su`D krvw ky mùK Dwrw iv`c Aw jwE[
Awpxw jIvn iehnW dI g`lW iv`c Aw ky nSt nw kro[
 ivcwr kro Bgq AwqmwE (BweI-BYx, byty-bytI)! jo svwrQI nkLI gurU AwpxI
mihmw bxwaux dy leI ijhVIAW BolI AwqmwvW ƒ cylw bxwauNdw hY, auh auhnW dI ikMnI
hwnI krdw hY? ieh ies p`qr iv`c vI d`isAw hY, sqsMg iv`c suxwieAw hY[
hor JUT :- ieh sMjy swkt Awpxy duAwrw Pswey Boly Bgqw ƒ kihMdw hY, ik gurU
jI (rwmpwl) dw AwdyS hY ik qyrHvW pMQ ies AwSrm iv`c myry (sMjy) duAwrw clwieAw
jwvygw[
au~qr :- aus JUTy pwp Awqmw ƒ pu`Cxw cwhuMdw hW ik ieh AwdyS dws ny kdoN
id`qw? mYN kI mr igAw, hwly ijMdw hW Aqy iksy ƒ AwdyS dyx dw kI ArQ hY? ieh sB
bkvws hY[ ieh qW ies qrHW dI mUrK g`l hY[ ijvyN koeI b`s iv`c kMfyktr dI sIt au~qy
bYT ky khy ik hux b`s ies sIt qoN myry duAwrw c`ilAw krygI[ ivcwr kro ik auh iks
qrHw dw ivAkqI hY[ nSy vwlw jW pwgl jo aus dI ies mUrKqw dI g`l au~qy ivsvwS kIqy
hY[ auhnW dI bùDI dw kI p`Dr hY? auh aus qoN vI mUrK hn[
ies leI sMjy (id`lI) vrgy JUTy gUrAW ƒ Bjwaux iv`c koeI pwp sMq grIb dws
jI isS prmySvr kbIr bMdI CoV ny nhIN d`isAw hY[ jo s`c hY[ hux Awp jI ƒ swvDwn
ho jwxw cwhIdw[ ies qrHW dy nkLI JUTy gurUAW qy BgqW qoN dUrI bxwauxI cwhIdI Aqy
pUrn sMq ( pUrn siqgurU ) dI Srn iv`c rih ky mwnv jIvn sPl bxwauxw cwhIdw[
swfw rsqw ihMsw dw nhIN hY[ sMq grIb dws jI ny kùtx dw BwvwrQ disAw hY[
ik aus qoN dUr ho jwE[ aus nwl mwrpIt krn dy leI nhIN AwiKAw[ ies qrHW dw
ivAkqI ikMnw hwnIkwrk huMdw hY[ ieh sp`St kIqw hY[ ies leI ies qrHW dy hwnIkwrk
q`qv qoN dUr ho jwE[ Awpxw mwnv jIvn sPl kro[

smJw hY qo isr Dr pWv[ bhur nhIN ry AYsw dwv] ( sMq grIb dws jI dI bwxI hY)
- rwmpwl dws
“AOr nw AYsw XS ry”
prmySvr kbIr jI dIAW ipAwrIAW AwqmwvW (srv sMgq) ƒ dws dw Su`B
AwSIrvwd! quhwƒ prmySvr kbIr jI AwpxI Srn iv`c r`Ky[ kwl dI swizS qoN quhwfI
r`iKAw kry[ quhwƒ ivvyk dyvy ik qusIN iks ksweI dy lok iv`c b`kry -b`krIAW vWg Psy
ho[ pqw nhIN kdoN jwn clI jwvy[rozwnW l`KW ivAkqI (iesqrI-purK) sMswr C`f ky jw
rhy hn[ hvweI jhwz if`g igAw, sYNkVy ivAkqI mr gey[ b`cy vI, mwqw-ipqw vI, sB
nSt ho igAw[
ie`k vwr AKbwrW iv`c ^br CpI sI ik ie`k twietYink nwm dw smuMdrI jhwz
bxwieAw igAw[ aus dI pRis`DI kIqI sI ik ieh AYsw jhwz hY jo iksI vI kwrn qoN
smuMdr iv`c nhIN fu`bygw[ gwrMtI dy nwL dwAvw kIqw igAw sI[ aus dy bxn iv`c A~T
swl l`gy sn[ pihlI Xwqrw iv`c A~T hzwr ivAkqI (sih-pirvwr qy k`uJ iek`ly) aus
iv`c bYT ky inSicMq ho ky c`ly sI ik AsIN sur`iKAq hW[ aus jhwz iv`c hotl bxy sI[
cMgy g`dy vwly bY`f l`gy sn[ iv`c smuMdr dy jw ky ie`k br& dI c`twn nwl tkrw ky fu`b
igAw[ smuMdrI jhwz ƒ fu`bx iv`c vI smW l`gdw hY[ sB lokW ƒ pqw cl igAw ik
jhwz fu`b irhw hY[ hwhwkwr mcI hovygI[ mwqw-ipqw, b`cy cIkW mwr rhy hoxgy[ koeI
suxn vwlw nhIN, koeI bcwaux vwlw nhIN sI[ ivcwr kro AsIN iks ksweI dy lok iv`c
invws kr rhy hW[
kbIr prmwqmw ny sB kuJ d`s id`qw hY prMqU swfI bu`DI ies kwl ksweI dy jwl
qoN inklx dw idRV &Yslw nhIN lY pwauNdI[ sMq grIb dws jI ny ikhw hY ik :-
jy qyry aupjy nhIN, qo Sbd swKI sux ly[
swkSI BUq sMgIq hY, jw sy lwau nyh]
Bwv hy jIv! qyrI bùDI iv`c ieh ivvyk pYdw nhIN huMdw hY[ sMqW dI bwxI sux lY[
aunHW au~qy ivSvws krky lgn lgw[
kbIr jI ny ikhw hY :-
mwnq nw mn morw swDo, mwnq nw mn morw ry[
bwr-bwr mYN Xy smJwaU, jg my jIvn Qorw ry]
kbIr, rwj qjnw shj hY, shj iqrIAw kw nyh[
mwn bVweI eIrSw durlB qjnw Xyh]
Bwv prmySvr pRwpqI dy leI mnùK rwj ƒ vI iqAwg skdw hY[ pqnI dw moh
vI iqAwg skdw hY, prMqU mwn-vifAweI dI cwh, eIrKw ieh C`fxw muSikl hY[ ienHW dy
C`fy ibnHW prmySvr nhIN iml skdw[
grIb, swihb ky drbwr myN, gwhk koit AnMq[
cwr cIz cwhy hNY, ir`DI is`DI mwn mhMq]
swihb ky drbwr myN, AYsw koeI eyk[
ien cwroN ko iqAwgkr, cwhy purS AlyK]
Bwv prmwqmw dy mwrg iv`c Bgqjn mwn-vifAweI iv`c au~lJ jWdy hn[ prMqU
AYsw koeI-koeI hY jo mwn-vifAweI, mwn, mhMq, ir`DI-is`DI ƒ iqAwg ky prmySvr pRwpqI
dw hI audyS r`K ky jIvy[ BgqI, syvw, dwn kry[ kuJ BgqW dI ArzI AwauNdI hY ik mYƒ
keI swlW qoN koArIfInytr dI syvw pRwpq sI[ hux auh syvw dUs ry ƒ dy id`qI hY[ myrI kI
glqI hY? mYƒ ibnHW kwrn d`sy hI syvw qoN htw id`qI[ aunHW ƒ dws dw invydn hY ik iksny
syvw id`qI, iksny htweI[ au~qr :- dws ny syvw id`qI, dws ny htweI[ quhwƒ ieMqrwz
ikauN hoieAw BweI?
kbIr jI ny swƒ smJwieAw hY, ievyN rho :-
kbIr, ku`qw hUM gurUdyv kw, moqIAw myrw nwm[
gly pRym kI jyvVI, jhW KyNco vhW jwaUN mYN[
qo-qo kro qo bwhVU, dUr-dUr kro qo jwaUN[
ijauN rwKo iqauN hI rhU, jo dyvo so KwaUN]
grIb Xy bwqW kihn-sunn kI nhIN hYN, kr pwVny kI hYN[ jykr mwn-vifAweI
Bwv XS dI cwh hY qW suxo AYsw XS (kIrqI) pRwpq kro jo sdw nwl rhygw[ rwjw bx ky
XS pwieAw, jW qW ausy jIvn iv`c hor rwjw Koh lvygw jW mOq qoN bwAd aus dw koeI
nwm lYx vwlw nhIN rihMdw[ ie`k mUrqI bxw id`qI jWdI hY[ swl iv`c ie`k vwr Do -mWJ
ky Pu`lW dI mwlw pw id`qI jWdI hY[ rwjw dw jIv gDw bx ky im`tI l`D ky GuMm irhw huMdw
hY[
sMq grIb dws jI ny ikhw hY ik :-
mn qUM su`K ky swgr bs ry AOr nw AYsw XS ry[
Bwv quhwƒ XS cwhIdw hY qW sqlok iv`c invws kro[ ies qoN v`D ky koeI kIrqI
nhIN hY[
ieMdrI krm nw lgY lgwrM, jo Bjn kry inrduMd ry[
grIb dws jg kIrqI hogI, jb lg sUrj cMd ry]
Bwv jo Bgq iksI pRkwr dw rwg-dvyS nw krky s`cI lgn qoN BgqI krdw hY,
aus ƒ pwp krm nhIN l`gdy[ aus dI sdw kIrqI hovygI[ sMq grIb dws jI ny ikhw hY
ik :-
qn mn Dn ArpIey, BgqI mukqI ky kwj[
ijn ky aur (idl) my BgqI qo ikAw ieMdr kw rwj]
Bwv kwl dy jwl qoN inklx dy leI srvsv (Awpxw sB kuJ) prmwqmw kbIr
jI dy leI smripq kr idau[ qn-mn-Dn sB prmySvr dw jwxo[ BgqI, syvw, dwn
kro qW aus dy swhmxy ieMdr (svrg dw rwjw) kuJ vI mwieny nhIN r`Kdw[
ies leI hy syvwdwro! dwnvIr, s`cy Bgqo / BgqmqIE! jdoN q`k sUrj-cMd rhygw,
smripq Bgqo / BgqmqIE (byty-bytIE) quhwfw nwm rhygw[ dws AwSw krdw hY ik myrI
ipAwrI sMgq (bytw-bytI) dws dI pukwr ƒ smJ gey hoxgy[ Awpxy prmySvr ƒ izAwdw
nw sqwau[ auh quhwfw bwp (ipqw) hY[ quhwƒ kwl ksweI dI Xwqnw sihx krdy dyK ky
roNdw hY[ quhwfy leI sqlok dw su`K C`f ky ik`Qy AwauNdw hY[ aus dw ipAwr quhwfy nwL
Atu`t hY[ qusIN kwl dy JUTy su`K dI BMg pIqI hoeI hY[ kdoN auqrygI? hux dI vwrI vI pwr
nw hoey qW lwhxq quhwfy mwqw-ipqw ƒ ijnHW ny quhwƒ jnm id`qw[ isr DV dI bwjI lgw
ky syvw, ismrn, dwn krky inkl c`lo ies pwp dy sQwn qoN, ies du`KW dy Gr qoN[ ie`k
pl dw ivSvws nhIN ie`Qy kI zulm ho jwey? ijs qrHW au~pr vrxn AwieAw hY ik smuMdrI
jhwz iv`c A~T hzwr ivAkqI mr gey[ jhwz fu`b igAw[ sB ny Awpxw-Awpxw Bgvwn,
A~lwh, God ƒ zrUr pukwirAw hovygw, prMqU ku`J nhIN hoieAw[ ie`k nhIN bicAw[ AYsI
jgHw mwry ij`Qy nw koeI suxn vwlw, nw bcwaux vwlw[ prmySvr kbIr jI Bgq dI r`iKAw
jl-Ql sB jgHw krdw hY[
dwmodr syT ky hovy Qy Akwj, Arz krI fUbqw dyK jhwz[
lwj myrI r`KIau grIb invwj, smuMdr sy pwr lMGwny vwly[
DMn-DMn siqgurU siq kbIr, Bgq kI pIr imtwny vwly]
dws dw quhwƒ sB ƒ AwdyS hY jo syvw imly, myrI dSw au~qy rihm krky svIkwr
kirAw kro[ quhwƒ hux do-iqMn idn (h&qy) pihLy ie`k invydn ByijAw sI[ aus iv`c
iliKAw sI ik dws ny Gr Awpxy kilAwx leI nhIN C`ifAw sI[ quhwfy kilAwx dy leI
C`ifAw sI[ dws ƒ sB nwm iml cu`ky sI[ qn-mn-Dn nwl siqgurU jI dI syvw iv`c
ligAw sI[ nwm-ismrn krdw sI, pirvwr dw poSx vI kr irhw sI[ gurUdyv dw AwdyS
hoieAw qW dws ny isr sONp id`qw[ auhnw dI nOkrI krn l`igAw[ quhwƒ ik`Qo –ik`Qo
l`iBAw[ hY kwl ny ik`Qy–ik`Qy su`itAw hoieAw sI[ ie`k pirvwr hux bxwieAw hY[ qusI
ies mwrg qoN ivcilq nw jwxw[ ikqy TOr-iTkwxw nhIN imlygw[
dws ƒ sMn 1993 iv`c gurU jI ny pwT krn dw AwdyS id`qw sI ik koeI Bgq
jykr pwT krvwauxw cwhy qW auhnw dy Gr pwT kirAw kr[ aus smyN qoN hI pwT krn
l`gw[ nOkrI vI krdw sI ( jy.eI dI nOkrI sI)[ in:Sulk pwT krdw sI[ hor Bgqjn
d`kSxw (pYsy) lYNdy sn[ dws dy iqAwg qy inrloB ƒ dyK ky pwT krvwaux vwly hYrwn
sn[ pwT krvwaux vwilAW dI sMiKAw v`Dx l`gI[ auhƒ ƒ AiDk lwB hox l`gy[ sMn
1994 iv`c dws ƒ nwm dyx dw AwdyS imilAw[ sMn 1995 iv`c Gr iqAwg ky gurUdyv dy
vcnW qy c`l ipAw[ Gr-Gr jwky pwT kIqy, jo imilAw KwDw, jo imilAw pIqw[ iksy ny
gwlHW k`FIAW, iksy ny hor doS k`Fy[ igAwn sB qoN v` Krw hox krky svIkwr nhIN ho irhw
sI[ ikqy p`Qr KwDy, ikqy gwLH KwDI[ jylH iv`c kdy ryl iv`c, ikqy – ikqy D`kw pyl iv`c
A~j qk cYn nhIN hY[
sMn 1993 qoN 2020 q`k 28 swl qo kiTnweI qy kSt sih irhw hW[ myrI dSw qy
rihm kro[ smJ lo mYƒ Aqy Awp ƒ! ieMnw swrw igAwn prmySvr kbIr jI ny smJw
r`iKAw hY, dws dy duAwrw sulJw r`iKAw hY[qusI kdoN smJogy[kdoN mYƒ cYn dw sWh dvogy
jw iPr ies qrHW hI rulwaugy iKcwqwxI krky[ kwl dw iPr dwA lg jwvygw[ kbIr
prmySvr dw mzwk aufweygw[ khygw ik “krky idKwE pwr, ie`k nhIN jwx idAWgw”[
myry jwl qoN inklxw Awswn kMm nhIN[ bRhmw, ivSxU Aqy mhyS nhIN inkl sky[ qusIN
(Bgq / BgqmqIAW) sB prmySvr dy leI hI BgqI qy lgy ho[ ijvyN ividAwrQI pVHweI
pVHdw hY[ jykr pUrI pVHweI krdw hY qW hI ausƒ k`uJ imldw hY nhIN qW k`uJ nhIN h`Q
AwauNdw[ iesy qrHW Awpxw audyS Xwd r`Kky prmwqmw dw dws bxky jIE[ AwigAw dw
pwlx kro[ mwx-vifAweI iqAwg ky prmwqmw ƒ cwho[ Awpxw Anmol jIvn sPl
bxwE[ dws ny vI sqlok jwxw hY[ qusI ie`k-rs ho jwE[ ies imSn ƒ shI idSw dyx
leI ies iv`c kI-kI kmIAW Bgqjn krngy, auhnW ƒ smJw ky ptrI qy clwaux leI
quhwfy qoN dUr hoieAw hW[
hux pqw l`g irhw hY ik ik`Qy–ik`Qy mwr KwEgy[ ausy glqI dw hI Aihsws
krvwieAw jw irhw hY[ ibjlI Kwn pTwx Aqy bIrdyv bGyl Aqy hor ihMdU-muslmwn eynw
swrw igAwn smJ ky iPr lVn-mrn ƒ iqAwr ho gey sI[ ipClIAW glqIAW qoN sbk
lYky kwl dy jwl qoN bco[ s`cI syvw kro[ jo syvw imly idlo -jwn nwl kro[ jo nw imly
sMqoS kro[ hor syvw kro[ koAwrfInytr koeI mMqrI pd nhIN hY[ dws gulwm bxky gurU jI
dI syvw kro[ cwhy brqn swP krn dI syvw imly[ dws dI dSw dyKky jIA lgw ky dws
dI nOkrI smJ ky kro[ myry kSt ƒ Xwd r`K ky Awps iv`c lV ky kwl dy h`Q nw l`go[
ivcwr kro dws quhwfy leI mr-imt irhw hY[ myry qy dXw kro[

quhwfw Su`B icMqk


rwmpwl dws
“jo gurU vcn qy f`t gey”
pRmySvr kbIr jI dIAW ipAwrI AwqmwvW (swrI sMgq) sB ƒ dws dw SùB
AwSIrvwd! siqgurU purS kbIr bMdICoV jI AwpdI BgqI dI r`iKAw kry[ quhwfI
SrDw pRmySvr dI BgqI, dwn, syvw iv`c AwjIvn idRVH bxI rhy qW ik qusIN ies
du`KwlX (dùKW dy Gr iv`coN) kwl lok qoN inkl sko[
AsMKW jnm quhwƒ dùK qy dùK Bogdy ho gey hn[ Anyk W jnmW qoN pRmySvr
kbIr jI quhwƒ BgqI mwrg qy lgw ky Su`B krm krvwauNdy rhy hn[ hux Awpdw
Aw^rI jnm hY ies kwl lok iv`c[ jykr Awp mirAwdw iv`c rih ky BgqI, dwn,
syvw krdy rhy[ jykr BgqI, dwn, syvw G`t vI hovy qW ieMnI hwnI nhIN huMdIN ijMnI
mirAwdw KMf krn nwl huMdI hY[ jykr qusIN mn lgw ky pRQm mMqr dI ie`k mwlw
rozwnw kr lEgy Aqy pMj mwlw siqnwm Aqy swrnwm dI kr lEgy Xwin jdoN q`k
swrnwm nhIN imldw, qd q`k siqnwm dI pMj mwlw Aqy swrnwm imlx qoN bwAd
swrnwm dI pMj mwlw mn lgwky iekwgr ic`q nwl kr lEgy[ dwn syvw mn lgwky
smr`Qw qoN v`D kro Aqy mirAwdw iv`c rho qW qusIN sqlok iv`c bYTy smJxw[ ieh
dws (rwmpwl dws pùqr svwmI rwmdyvwnMd jI) dw vcn hY[ bRihmMf plt skdw hY[
sUrj p`Cm qoN cVH skdw hY, prMqU dws dw ieh vcn nhIN plt skdw[ (jykr AiDk
nwm jwp krogy qW bhuq cMgW hY[ au~pr d`sy qW pws nMbr hn, vzI&y dy leI izAwdw
ismrn krnw pYNdw hY[ ieh vI iDAwn r`Kxw hY[) ivSv dI 7 ½ Arb jnsMiKAw
iv`coN ie`k dws ƒ ieh siqigAwn Aqy XQwrQ mokS mMqr imly hn[ nwmdwn dw
AwdyS hoieAw hY, ieh ikMnI AdBu`q g`l hY[ qusIN b`cy ho[ kdI ies qrHW ivcwr nhIN
krdy[ qusIN qW Awpxy Awp ƒ hI nhIN pihcwxdy[ dws ƒ pihcwnxw qW quhwfy v`s
dI g`l hI nhIN[ ieh vI dws ƒ hI d`sxw pYNdw hY, qW qusIN smJ skdy ho[ qusIN auh
nyk AwqmW ho ijnHW dy vwry sMq grIbdws jI ny ikhw hY :-
grIb l`K br sUrw JUJhI, l`K br swvMq dyh[
l`K br XqI jhwn myN, qb siqgurU SrxW ly[
ies bwxI dy ArQ ƒ qusIN bhuq bwr sux cu`ky ho[ smJ lYxw ky qusIN kOx ho[
hux quhwƒ siqgurU jI ny Srn iv`c lY ilAw hY[ ies mOky ƒ gvwauxw nhIN, nhIN qW
grIb dws Xyh vkq jwq hY, rovogy ies pihry ƒ[
dws kOx hY? ieh sMkyq vI dws ƒ hI dyxw pvygw[ ijs dy bwry iv`c pRmySvr
dy lwl sMq grIbdws jI ny inmn bwxI khI hY :-
grIb, q`qv Byd koeI nw ikhy ry JUmkrw[
pYsy aUpr nwc suxo ry JUmkrw[
kotXo m`D koeI nhIN ry JUmkrw[
Arbo myN koeI grk suxo ry JUmkrw[
ivSv dI swFy s`q Arb qoN au~pr jnsMiKAw iv`c dws qoN ielwvw iksy dy kol
ieh igAwn Aqy BgqI ivDI nhIN hY[ qusIN dws ƒ hlky iv`c nw lE[ nhIN qW 600
swl purwxI ZlqI iPr kr bYTogy[ jd pRmySvr kbIr jI kwSI ngr iv`c julwhy
(Dwxk) rUp iv`c pRgt sn[ sMgq ƒ ivSvws nhIN hoieAw ik ieh inrDn AnpVH
julwhw pRmySvr hY[ qd pRmySvr ny lIlHw kIqI sI[ ie`k bytI (jo krm dI mwr nwl
vySvw bxI sI) hwQI qy bYTwieAw[ boql iv`c gMgw jl BirAw sI[ qusIN aus ƒ Srwb
smiJAw sI[ vYSvw dy gly iv`c bWh pwauNdy hoey Srwb pINdy hoey pRmySvr ƒ qusIN BVvw
(bySrmI) ivBcwrI smiJAw sI[ Awpxw Anmol mOkw gvw ky hux q`k D`ky Kw rhy ho[
pihlW vwlI Bùl qoN is`iKAw lY ky swvDwn hoxw cwhIdw hY
prmySvr kbIr jI ny vrqmwn iv`c quhwfy leI ieho ijhy aupkrn T.V. cYnl
Aqy mobweIl bxvw id`qy hn ijhnW qoN qusI sqsMg sux sko[ Gr bYTy, sPr iv`c kdy
vI igAwn sux skdy ho[ igAwn ie`k nMbr dw dws ny quhwƒ d`s id`qw hY, iPr vI
jykr quhwfI bu`DI ivkisq nhIN huMdI qW bdiksmqI qy du`K dI g`l hY[ dws kol keI
vwr iSkwieq AwauNdI hY ik keI Bgq Aqy BgqmqIAW kihMdy hn ik jo sMdy S
(Message) mYnyjmyNt Byjdw hY, ieh gurUdyv dw nhIN huMdw[ kmytI vwly Apxy v`loN
pwauNdy hn, jo swƒ imldw hY, auh BgqI mwrg iv`c nhIN cldw[ ieh nhIN, auh nhI,
AYvyN ikvyN? ieh ikauN hY? gurUdyv ƒ mYnyjmYNt guMmrwh kr rhI hY, Awid - Awid[
ies SMkw dw smwDwn ies pRkwr hY:-
jykr ik`sy ƒ l`gy ik jo mYsyj AwieAw hY auh gurU jI dI AwigAw nwl AwieAw
hY jw nhIN, iesdI jWc krnI bhuq Awswn hY[ dws hr roz purwxy Gr Pon krdw hY,
qusIN dws dy purwxy Gr qoN jWc kr ilAw kro ik mYsyj gurUdyv jI dI AwigAw nwl hY
jW nhIN[ jykr au~qr hW iv`c hY qW ausdw pwlx kro[ rhI g`l ieh ikvyN, auh ikvyN,
kdy vot pwaux dw mYsyj, kdy iksy AwkrSx iv`c smrQn dw mYsyj Awid-Awid ieh
BgqI mwrg iv`c nhIN cldw[ ieh (jo ieh mMndw hY) AigAwnqw hY[ auh q`qv
igAwn qoN pUrn piricq nhIN[ ausƒ igAwn cMgI qrHW smJxw cwhIdw jw purwxy BgqW
dI nkl kr lYxI cwhIdI hY[ iDAwn r`Kxw cwhIdw hY ik:-
“BweI jo gurU vcn pr f`t gey, ktgy PMd cOrwsI ky, ry kt gey PMd cOrwsI ky]”
ie`k audwhrx Fu`kvIN hY, dws dy sMkyq ƒ smJx leI:-
gopIcMd (mwmw) Aqy BrQrI (Bwxjw) dono mwmw-Bwxjw sI[ dono rwjy sn[
pRyrnw pwky donW ny prmwqmw pRwpqI leI rwj iqAwg id`qw[ pirvwr iv`c hwhwkwr
m`c geI[ pr dovW ny iPr ip`Cy muV ky nhIN dyiKAw[ dovW ny SRI gorK nwQ jI ƒ
Awpxw gurU bxwieAw[ gurU jI ƒ invydn kIqw ik guru jI kilAwx kro[ mukqI dw
mwrg dso[ gorK nwQ jI ny auhnw ƒ dIkSw id`qI[ nwm jwp krn leI id`qy Aqy
ikhw ik rwjsQwn rwj dy Alvr Sihr iv`c rwjy dw iklHw (durg) bx irhw hY[ jykr
qusIN mukqI cwhuMdy ho qW jwE, aus ikly dy inrmwx iv`c in:Sulk mjdUrI kro[ Awpxy
Kwx leI Al`g mjdUrI (Over Time) krnw[ jwE[ donW ny aus smyN gurU jI dy crn
CUhy Aqy kMbl lY ky c`l pey[ bwrW swl dovW ny Alvr dy ikly iv`c p`Qr Fohx dI
in:Sulk mjdUrI kIqI[ Kwx dy leI ie`k GimuAwr dy BWfy bxwaux Aqy gwrw (Mud)
iqAwr krn iv`c ausdI mdd krn l`gy[ isrP rotI-rotI leI[ GimuAwr dI pqnI
inrBwg sI[ auh rotI Kvwauxw vI cMgw nhIN smJdI sI, ausny Awpxy pqI leI hI
rotI ByjI, aunHW dovW leI nhIN ByjI[ GimuAwr dyv purS sI, dXwvwn sI[ auh Apxy
Bojn dy iqMn ih`sy krdw hY[ iqMno ie`ko ijhw Bojn KWdy hn[ ijvyN 9 rotIAW GimuAwr
ƒ imldIAW hn qW auh iqMn-iqMn Kw lYNdy sn[ ijvyN-iqvyN bwrW swl pUry kIqy, s&lqw
pweI[ A`j gopIcMd Aqy BrQrI dw mhWpurSW iv`c nwm hY[ jykr auh ieh ivcwr
krdy ik ieh BgqI mwrg iv`c nhIN cldw qW PylH ho jWdy[ gurU jI dw id`qw nwm jwp
kIqw[ gurU jI dy vcn au~qy f`ty rhy jo aus swDnw qoN Pl imlxw sI, auh pRwpq kIqw[
prmySvr kbIr jI dIAW ipAwrI AwqmwE ivcwr kro! eynw sB ku`J krky vI auhnW
smripq kurbwn AwqmwvW dw jnm-mrn nhIN imitAw[ phwV vrgw kSt hly ijauN
dw iqauN ipAw hY[ pqw nhIN kdoN mwnv jnm imlygw[ iPr siqgurU auho ijhw hI kwl
dI BgqI d`sx vwlw iml igAw qW iPr auhI durgqI iqAwr hY[
ivSyS:- auh dovyN rwjy sn[ auhnW dy pirvwr ƒ ieh sm`isAw nhIN sI ik
Gr C`f dyx nwl b`cy Bu`Ky mr jwxgy[ b`icAW nUm iksy cIz dI Gwt nhIN sI[
gopIcMd-BrQrI dy Gr iqAwg dyx nwl hor jnqw nUM koeI lwB nhIN hoieAw[ isrP
Awpxw kilAwx krvwieAw, ijMnw gurU gorK nwQ kr skdw sI[ svrg gey hn[
svrg dw smW Kqm huMdy hI curwsI l`K jIvW dy jIvn pRwpq krn vwly c`kr iv`c pY
ky kroVW jnm Bogx qoN bwAd mnùK dw jnm imlygw[
hux dws dI pCwx kro, kr sko qW :-
dws dw jnm ie`k ikswn pirvwr jwqI-jwt iv`c hoieAw[ ipqw kol do eykV
zmIn sI[ AsIN Cy BYx-Brw (do Brw, cwr BYxW) hoey[ dws pVH ky jUnIAr ieMjInIAr
l`igAw[ 1988 iv`c, gurUdyv qoN dIkSw leI BIK imlI[ 1994 iv`c dws ƒ nwmdwn
krn dw AwdyS imilAw[ 1995 iv`c dws dy A~gy do rsqy sn[ siqsMg Aqy pwT
krn vwly lokW dI igxqI v`Dx l`gI[ nOkrI C`fy ibnHW gurU jI dy vcn dw pwlxw nhIN
ho skd sI[ dws dy purwxy pirvwr iv`c do byty (virMdr Aqy mnoj) Aqy do DIAW {mMjU
Aqy AMjU (bybI)} ku`l cwr b`cy hn[ Anwro dyvI dws dI DrmpqnI hY[ ie`k eykV
zmIn[ 1994 iv`c do b`icAW (virMdr pùqr Aqy AMjU DI) dw ivAwh kr id`qw[ do
b`cy (bytI mMjU Aqy bytw mnoj) Coty sn, pVH rhy sn[ nOkrI ruzgwr dw ie`ko ie`k
swDn sI[ Anwro dyvI ie`k m`J r`KdI sI[ aus nwl Gr dw iGE Aqy du`D hI cldw
sI[ kuJ dùD vycdI sI jo isrP m`J dy cwry dI pUrqI hI krdw sI[ do kmry ikrwey
qy cVHdy sn[ kdy ikrweydwr AwauNdy, kdy KwlI rihMdy sI[ meI 1995 iv`c, dws do
rwhy qy KVHw ho igAw[ ie`k pwsy gurU jI dy vcn, dUjy pwsy cwr b`icAW Aqy pqnI dI
mOq[ keI idn igAwn mMQn krky gurU vcn cuixAw[ dws ƒ gurUdyv dI ikRpw nwl
igAwn shI qrHW smJ Aw igAw sI[ iPr qn^wh (Salary) ivcoN 50% dwn gurU jI
dy AwdySW Anuswr krn l`igAw sI[ hor siqsMgI kihMdy sn[ Bgq jI! eyvyN ikvyN
kMm clygw? b`icAW dy v`l vI dyK[ dws Dun dw p`kw sI[ ijs kMm nUM krn dI Twx
leI iksy dI nhIN suxI[ soicAw krdw sI ik ieh SrDwlU ie`k nMbr dy igAwn dI
g`l qW ie`k nMbr dI krdy hn, pr Aml ie`k Awny dw nhIN krdy[ bwxI ieh kihMdI
hY ik:
grIb, isr swty kI BgqI, AOr kuC nhIN bwq[
isr ky sty pweIey, Aivgq AlK AnwQ]
ieh dwn krn vwly ƒ dwn krn qoN mnHW krdy hn[prmwqmw isr dwn krn
nwl vI iml jwvy, qW vI pRwpq krnw cwhIdw hY[ieh nklI Bgq hn[ dws dovyN
h`QW nwl dwn krdw sI[ ijs kwrx pYsy iek`Ty nhIN hoey sn[ jdoN dws Gr iqAwigAw,
aus smyN Swied do hzwr rupey Anwro dyvI kol hoxgy[ auh vI dws qoN luko ky r`Ky hoey
hoxgy[ meI 1995 iv`c dws ny Gr iqAwg id`qw Aqy prmySvr dI mzdUrI iv`c l`g
igAw[ aus qoN bwAd muV ky nhIN dyiKAw[ (nhIN dyKw pICw iPr kY) ijs kwrn A`j
ieh siqgurU dw bwg lg igAw[ l`KW puMn AwqmwvW nUM Awpxy prm ipqw prmySvr
kbIr jI dI pihcwx ho geI hY A`gy qW igxqI nhIN ikMny jIvW dw phwV jYsw kSt,
jnm mrn dw kihr Kqm hovygw[
ijsdw ishrw purwxy pirvwr ƒ vI jWdw hY[ gopIcMd -BrQrI dy pirvwr dy
swhmxy rozgwr dI sm`isAw iblkul nhIN sI[ iPr vI b`icAW Aqy pqnIAW ny hMJUAW
nwl qbwhI mcw id`qI[ gorKnwQ dy fyry iv`coN vwps ilAwaux leI phuMc gey sI[
purwxy pirvwr dI hwlq AijhI sI ik dws dy Gr iqAwgx qoN ie`k -do mhIinAW
bwAd aus pirvwr ny BIK mMg ky Kwxw sI[ieh mYƒ pqw sI[ pirvwr ƒ nhIN sI[
iPr vI iehnW puMn-AwqmwvW ny Awh q`k nhIN kIqI[ nhIN qW hwhwkwr mc jWdI[
pirjnW ƒ bulwauNdy, irSqydwrI iek`TI kr lYNdy[ AsIN iks dy shwry rhWgy? kI
KwvWgy? dws ƒ ivcilq kr skdy sI[ ijs kwrn myrw jIvn qW nSt hoxw sI, ies
pirvwr dw vI mwnv jIvn ivArQ jWdw[ quhwfw (sMgq) A~j ieh jo bwZ l`igAw
hY, ieh nhIN l`gdw[ quhwfw mwnv jIvn nSt ho jWdw[ purwxy pirvwr dw quhwfy
au~pr bhuq v`fw aupkwr hY[ dws qW ies purwxy pirvwr dw sdw irxI rhygw[ jykr
ieh hwhwkwr mcw idMdy qW nw qusIN su`KI huMdy, nw dws mukq huMdw[
ieh sB d`sx dw dws dw isr& ieMnw hI audyS hY ik qusIN ies pirvwr ƒ
snyh dI idRStI nwL dyKxw[ Xwd kr lYxw ies dy aupkwr ƒ[ jdoN vI idKweI dyvy
qW ieh klpnw zrUr krnw ik ieh aus pirvwr dy mYNbr hn[ dws dy kihx dw Bwv
ieh nhIN hY ik ienHW dI pUjw kirAw krnw jW mwlw pw ky snmwn krnw[ nhIN, isr&
ienHW dy aupkwr ƒ nw Bu`lxw, iesy nwl puMn dy BwgI bx jwaugy[ gopIcMd Aqy BrQrI
ny Gr iqAwigAw, nw Awpxw kilAwx krvw pwey, nw hor jnqw ƒ lwB dy pwey[ dws
ny Gr prmwqmw pRwpqI dy leI nhIN iqAwigAw[ Awp puMn -AwqmwvW dy kilAwx dy
leI[ ie`k pirvwr do byty, do bytIAW C`fIAW sn[ l`KW pirvwr, l`KW byty-bytIAW
imL gey[ auh pirvwr vI prmySvr kbIr jI ny ijauNdw r`iKAw, auh vI iPr imL
igAw Bwv auh vI Bgq bx igAw qW Awpxw AslI pirvwr bx igAw[ sqlok iv`c
bixAw rhygw[ nhIN qW ie`Qy hI bwrw bwt ho jwxw sI[
srv sMgq ƒ invydn hY ies p`qr ƒ Amr kQw mMn ky sur`iKAq r`Kxw[ jdoN
mn (kwl dw eyjMt) prySwn kry, ies ƒ pVH lYxw[
ie`Qy ieh d`sxw vI zrUrI hY ik ies mhwn praupkwr iv`c Awpxy -Awpxy sqr dI
shwieqw hr Bgq / BgqmqI ny isr DV dI bwjI lgw ky kIqI hY[ hr ie`k dw nwm
iliKAw jwvy qW motw gRMQ bx jwvygw[ A~j vI srv sMgq pUrx smripq hY[ kuJ
Bgqjn ivcilq huMdy hn, aunHW dy leI sMjIvnI dw kMm ieh p`qr krygw[ mYnyjmYNt
kOx hY? quhwfy iv`coN hI Bgq hn[ dws dI AwigAw dw pwlx krdy hn[ dws rwq
kihMdw hY qW auh rwq kihMdy hn[ idn kihMdw hY qW idn[ Awpxy koLoN kuJ nhIN kihMdy[
auh q`qvigAwn qoN pUrx piricq hn[ auh smJdy hn ik gurU jI dI AwigAw ƒ
AxdyKw krnw nrk iv`c if`gx dy smwn hY[
jYsy ikrkw zihr kw rMg horI ho, kho kOx iqs Kwey rwm rMg horI ho[
ie`k nvW pYsw duraupXog krnw ieh zihr (Poision) dy (ikrky) kx dy smwn
Kwxw smJdy hn Bwv prmwqmw dy pYsy iv`c gVbV krnw zihr Kwx dy brwbr mMndy
hn[ zihr dw ie`k kx hI burw hwl kr idMdw hY[ izAwdw Kwxw kI krdw hY, sB ƒ
pqw hY[ smyN Awaux au~qy quhwƒ sB ƒ pqw c`l jwvygw ik dws kOx hY? qusIN isr&
kbIr jI dw v&wdwr ku`qw dws ƒ mMn ky c`lo jo BONk-BONk ky quhwƒ DnI lokW ƒ jgw
irhw hY[ corI hox qoN bcw irhw hY[ jwgdy rihxw[ nwm dw jwp krdy rihxw[ jgq
dIAW g`lW iv`c nw Awauxw[ Bgq dw mwrg jgq qoN Al`g hY[ jgq dy rIqI-irvwj,
su`kI Swn BgqI dw nwS krn vwLI hY[ ies leI :-
BweI jo gurU vcn pr ftgy kt gy PMd cOrwsI ky, rY kt ky PMd cOrwsI ky]
vsqU imLI TOr kI TOr, imt geI mn pwpI kI dOV]
Brm imty mQurw kwSI ky, Brm imty mQurw kwSI ky]
ku`qw hUM gurUdyv kw, rwmpwl dws kw nwm[
gly pRym kI jyvVI, jhW KyNco vhW jwaUN mYN[
qo-qo kro qo bwhVU, dUr- dUr kro qo jwaUN]
ijEN rwKo iqauN hI rhUM, jo idE so KwaUN]
bMdI CoV dAwl jI, qum lg hmrI dOV[
jYsy kwg jhwj kw, sujq AOr nw Tor]
quhwfw sB dw Su`BicMqk
rwmpwl dws[

purwxy pirvwr dI bytI qy hux Bgq pirvwr dI bytI mMjU bweI ny bynqI kIqI
sI ik gurUdyv jI kuJ Bgq auprokq sMkw krdy hn[ auhnW dw kI jvwb dyeIey? swfI
mMndy nhIN hn[ aus bytI nUM bynqI hY, ies p`qr ƒ auhnW ƒ dy dyvy Aqy khy ik ieh
gurUdyv dw AwdyS hY, iesƒ pVHy[ ies p`qr ƒ tweIp krky swrI sMgq iv`c ByijAw
jwvy[ jykr Pyr vI koeI sMkw krdw hY qW auh BgqI nhIN cwhuMdw[ bytI mMjU ny ikhw
sI ik Bgq kihMdy hn ik qusI (mMjU) ie`Qy Aw ky Bgqw ƒ ivSvwS idlwE ik jo mYsyj
mYnyjmYNt Byjqw hY, auh gurUdyv dy AwdyS nwl hI kIqy jWdy hn[ AsI BgqW ƒ iek`Tw
kr lvWgy[ mMjU bytI ny dws qoN bynqI kIqI ik qusIN ilKky Byj[ o kI d`sW auhdy leI
dws ny au~qy iliKAw p`qr iliKAw hY[
quhwfw Su`BicMqk
rwmpwl dws
“Ku`lHy Aqy AKMf pwT dy inXm”
(gurU jI dw AwdyS)
siqgurU jI dy AwdyS Anuswr Ku`lHy pwT Aqy AKMf pwT dy leI vrqI jwx
vwlIAW swvDwnIAw ies pRkwr hn:-
1. pwT pRkwS dy smyN kIqI jwx vwlI sqùqI dI bwxI sMpUrn huMdy hI (sq swihb
huMdy hI) pwT qy bihxw hY[ hryk pyj pUrw hox qy sMpt jrUr pVHnw hY[ pyj pltdy smyN
bwxI pUrI hovy cwhy ADUrI rhy, pihlw sMpt jrUr pVHnw hY[ sMpt pVHn dw au dyS hY
ik pyj pltdy smyN bwxI rùky nw, pwT KMf nw ho jwvy[
2. h`Q - pYr Doky pwT qy bYTxw hY[
3. pwT pVHdy smyN AYmrjYNsI Awaux qy dUsry pwTI nUM bulwaux leI qwVI vjwE jW
pwTI dy nwL r`KI GMtI bjw idE[ rwq dy smyN jW idn iv`c pwTI dy koL bYTx vwLw
syvk jykr nINd iv`c hon jwvy, PwTI nUM AYmrjYNsIn ho jwvy, ijvyN lGO sMkw (pySwb) jW
lYitRMg dw dbwA bx jwey qW vI qwVI jW GMtI dI vrqoN kry[ pwTI dw sihXogI pwT
pVHy[ jdoN pwTI vwps Awvy qW sQwn C`f dyvy[ jykr pwTI dw sihpwTI AnpVH hY qW
hor pwTI ƒ bulw ky pwT qy ibTwE[
4. AKMf pwT dy smyN bwxI nhIN rukxI cwhIdI[ lweIt jwx qy qurMq pwTI dy kol
r`KI bYtrI dw pRXog kro[ jykr lweIt jwx qy ie`kdm hnyrw ho jwvy qW gurU jI dw
AwdyS hY ik vwr-vwr sMpt pVHdy rho[
5. pwTI bdldy smyN pwT pVn vwlw pwTI pVHdw-pVHdw auNgl lwky bwxI d`sy Aqy
bYTx vwlw pwTI vI auNgl lwky au~QoN bwxI ƒ pVHdw-pVHdw bih jwvy[
6. pwTI Apxy nwl rumwl jrUr rKy qWik pVHdy smyN KWsI jW iC`k AwauNx qy rumwl
mUMh qy r`K sky[ jykr rumwl nhIN hY qW iC`k jw KWsI sweIf qy mUMh krky kro[
7. pwTI jW syvwdwr ƒ rozwnw ieSnwn krnw hY[ k`pVy bdlxw zrUrI hY[ jykr
iksy kwrn kpVy nw bdl pwE qW koeI g`l nhIN[ pwT krdy smyN AwSrm qoN koeI
swP cwdr lYky pYrW dy au~pr pW idE[
8. ijhnW mwqw-BYxW ƒ mwisk smW AwieAw hY, auh pwT pVH skdIAW hn[
9. pwT sMpUrx hox qy ausy smyN hI sdgRMQ dI AMiqm pMkqI “ieqI gRMQ swihb”
pVHnw hY[ smW bc jwvy qW sMpt boldy hoey pyz plt ky ivcwlo pVHnw SurU kro[
 jd Bog lgwauxw cwho, aus smyN dubwrw “ieqI gRMQ swihb” nw pVHo[ is`Dw
pwTI a~uT jwvy[ AwrqI ikirAwvW SurU kr idau[
10. toAwlyt jwx dy bwAd k`pVy bdlxw Aqy ieSnwn krnw jrUrI nhIN[ h`Q -
pYr cMgI qrHw Do lvo[
11. pwTI ƒ Awm ivDI nwl pwT pVHnw hY[ hnMUmwn clIsw dI qrHW rwg rUp iv`c
jw hor bolI dI lYA iv`c rmwiex dI qrHW iblkul nhIN pVHnw hY[
12. pwTI dy nwl 1-2 syvwdwr zrUr hox[
13. sdgRMQ swihb qy cvr krdy hoey ieh iDAwn r`Kxw hY ik cvr pwTI ƒ nW
l`g jwvy[ cvr isrP sdgRMQ swihb qy hI krnw hY[
14. pwT pVHdy smyN Aqy cvr krdy smyN jykr jurwbW pihxnIAW cwho qW pihn
skdy ho[ ipSwb jW Soc jwx vyly jurwbW auqwr ky jwE[ h`Q pYr Do ky pihno[ jykr
jurwbW pihn ky ipSwb jW Soc ZlqI nwl cly jwE qW jurwbW inkwl idE[ sw&
jurwbW pihno[
15. drbwr swihb iv`c l`gIAW PotoAW pRqIidn bdlxw zrUrI nhIN hY[ ^rwb hox
qy bdl skdy ho[ sw& k`pVy nwl s&weI pRqIidn jw iPr zrUrq Anuswr kr skdy
ho[
16. kyvVy dw jlH isr& gRMQ swihb jW Poto qy iCVkxw hY[ hor iksy qy nhIN
iCVkxw[
17. jo mweI, BYx, bytI ibMdI lgw ky AwauNdI hY auh pwT pVH skdI hY[ k`jL jW
hor iSMgwr jW cmkIly k`piVAW vwlI, vwlW ƒ fweI krwaux vwly, ilpsitk lgwky
mweI, BYx, bytI jW Bgq pwT qy nhIN bYT skdy[
18. isr qy C`jd y wr topI pihx ky pwT nhIN pVH skdy[ isr& Awm topI jW topw
pihx ky pwT pVH skdy hn[ rumwlw pihnxw zrUrI nhIN hY[
19. cvr syvw 24 GMty krnW zrUrI nhIN hY, kdI vI bMd kr skdy ho[
20. pwT pVHdy smyN jo Bgq pwT pVH irhw hovy, auhI sMpt pVHygw, hor Bgq nhIN[
21. ku`J mwqw BYxW dy vwl lMby huMdy hn jo topw pihnx nwl jW isr pr cuMnI F`kx
nwl jW isr pr rumwlW bMnx nwl ip`Cy idKweI idMdyN hn[ ies qrHW dI jo mweI BYx
hovy, pwT qy bYT skdI hY[
22. ie`k smyN ie`k sQwn jW AwSrm iv`c BweIAW jW BgqW dy iBMn-iBMn pwT c`lx
qW donoN jgHw ie`ko ijhy pRbMD kro[ isr& pwT dy leI r`Ky jwx vwlI sm`grI ijs qrW
myvy (bwdwm, kwjU, ikSimS Awid) goly (Coconut) ie`k pwsy (cwhy BgqW vwly pwsy,
cwhy BYxW vwly pwsy) v`l r`Ko[ ijs qrHW 100 pwTW dI sm`grI hY, auh ie`k sQwn qy
r`Ky Aqy dUzI jgHw isr& ie`k pwT dI hI sm`grI r`Ko[ &l jo Bog qoN pihly idn
ilAwey jWdy hn, auh vI ie`k pwsy qy r`Ko[ hor sB pRbMD dono pwTW qy brwbr kro[
(cwr kOlIAW iv`c hlvw pRSwd, AwrqI dI QwlI Awid-Awid vI Al`g r`Ko[ BYxW ƒ
sB syvw krn ƒ qy is`Kx ƒ imly[
23. pwT pRkwS smyN gurU goibMd vwlI Poto qy jo rkSw sUqr r`Kdy hW ausƒ svwhw
krnw hY[
24. jo lok fweI nhIN C`f skdy, auhnW ƒ pwT qy bYTx qy cvr syvw krn dI koeI
AwigAw nhIN hY[
25. ku`J BYxW jW mwqwvW iSMgwr, ilpsitk jw k`jL lgw ky AwauNdIAW hn, auhnW
ƒ pwT qy nw bYTx idE[ cvr syvw vI nw krn idE[ ies qrHW dI pwp AwqmwvW ƒ
AwSrm iv`c vI nw Awaux idE[ not kr lau[
 siqnwm pRwpq ƒ rokxW hY[ jykr A~gy qoN Aijhw nW krn dw ivSvws idlevy
qW k`jL sw& krky AMdr Awaux idE[ swrnwm pRwpq ƒ ib`lkul mw&I nhIN hY[ k`jL
jW iSMgwr vwlI qW cwhy koeI vI mMqr pRwpq hovy, pwT qy nhIN bYTx dyxw hY[
26. hlvy dw pRSwd aupdySI jW AxaupdySI leI Gr lY jw skdy hn[
 pwT dy dOrwn bxwey jwxy vwly hlvy dy pRSwd ƒ iv`c keI vwr bxw ky vI
vDwieAw jw skdw hY[ ijhVw pihlw bicAw pRSwd hY, ausƒ nvyN bxy pRSwd iv`c
imlky pRSwd bxw lE[
27. pwT pRSwd Krwb hox jwx qy ausƒ DrqI iv`c dbw dyvo jW jl pRvwh kr
dyvo[
28. jo pwT pRSwd Gr nhIN lYky jwxw cwhuMdy, ausƒ AwSrm iv`c hI vMf dyx[
29. pwT pRSwd jo Gr lY gey hn, jo bjurg Tos pwT pRSwd nhIN Kw skdy, aunHW
ƒ nrm pRSwd dyvo[ nhIN Kw skdy qW hor iksy aupdySI ƒ dy dyvo jW AwSrm iv`c hI
vMf dyx[
30. AKMf pwT dy inXmWdw idRVqw nwl pwlx kro[ keI vwr nvyN pwTI pwT krdy
smy iksy hor Bgq nwl glqI nwl bolx lgdw hY ijhVw ik glq hY[ iDAwn r`Kxw[
jykr ieq&wk nwl ieh glqI iksI pwTI qoN ho jwvy qW ausƒ cwhIdw hY ik ijs pMny
qy pVH irhw hY, ausqoN ie`k pMnw mgroN pVHnw SurU kry, pwT dI AKMfqw bxI rhygI[
(BgqW ƒ inrdyS)
AKMf pwT iv`c inXmW dw pwlx sMbDI jwxkwrI :-
Amr gRMQ iv`c keI QW “tyk” iliKAw huMdw hY[ “tyk” A~Kr gRMQW iv`c rwgW
iv`c, SbdW dy SurU iv`c iliKAw hY, ijvyN “qwryNgy qwryNgy qihkIk siqgurU qwryNgy] tyk
] Gt hY my gMgw Gt hI my Xmunw, Gt hI my hY jgdIS……]”
ies iv`c “tyk” A~Kr iliKAw hY[ iesƒ bwxI dy nwl vI pVH skdy hW[ nw
pVHn qoN vI pwT KMf nhIN huMdw[ ieh bwxI dw ih`sw nhIN hY[ isrP ‘ivrwm’ dw pRqIk
hY[ tyk SbdW iv`c pihlI bwxI dy AMq iv`c ilKI huMdI hY[ keI SbdW iv`c ilKI vI
nhIN hY[ ‘tyk’ ilKI bwxI ƒ rwg rUp iv`c gwauNdy smyN gwiek bwr bwr gwauNdw hY
ijsqoN rwg dI lY (ton) ƒ AnukUl bxwky r`Kx leI sihXog ilAw jWdw hY[ pwT krdy
smy swrI bwxI ie`k bwr hI pVHI jWdI hY[ iesleI “tyk” A~Kr dw bwxI iv`c koeI
Xogdwn nhIN hY[
ijhVy AMg hn, ijvyN “gurUdyv kw AMg” ieh hYifMg hY ijsƒ SurU iv`c iliKAw
hY[ iesƒ pVHnw hY[ ieh AMg iqMn cwr pMinAw qy iliKAw hY[ aunHW pMinAw dy aupr
Coty A~KrW iv`c gurUdyv kw AMg iliKAw hY[ auh nhIN pVHnw hY[ isrP bwxI ƒ hI
pVHnw hY[ bwxI sMiKAw nhIN pVHnI hY[ ijvyN bwxI sMiKAw nhIN pVHI jWdI, ievyN hI
ijQy “tyk” Sbd iliKAw hY, ausƒ vI pVHnw zrUrI nhIN hY[
 pwT dy dOrwn sB qoN jrUrI inXm :- nzr nyk r`Ko[ inXq swP r`Ko[ mn
iv`c doS, dvyS nw r`Ko[ p`Kpwq nw kro[ prmwqmw qoN fro[ BYx, DI, iesqrI ƒ burI
nzr nwl nw vyKo[ pwp ƒ mn iv`c QW nw dyvo[
 ijhVw syvwdwr qy pwTI ienHW inXmW ƒ KMf krygw, ausdy rwhIN kIqw igAw
pwT lwB dI QW hwnI krygw[ ausƒ vI kSt cu`kxw pvygw[
ivSyS :- Ku`lHy pwT iv`c pwTI bol skdw hY[ jdoN cwho pwT ƒ bMd kr skdy
ho[ rwq ƒ pVHnw zrUrI nhIN hY[ jykr pVHnw cwhoN qW mnwhI vI nhIN hY[ bwkI
mirXwdwvW auprokq AKMf pwT vwlIAW hn ijnHW dw pwlx krnw zrUrI hY[
Ku`lw pwT 7 idn, 5 idn jW 4 idn kIqw jw skdw hY[ pRMqU AKMf pwT iqMn idn iv`c
sMpUrn krnw huMdw hY[
 ijs smyN ie`k AwSrm iv`c BgqW Aqy BYxW dI qrP do pwT cldy hn[ jykr
ie`k sweIf vwlw pwT ip`Cy cl irhw hY Aqy Bog dy smyN q`k sMpUrn smw nhIN ho skdw
qW mwiek bMd krky do pwTI ibTw idE[ dono Al` g–Al`g pMinAw ƒ pVHo[ ies pRkwr
pwT ƒ smyN qy sMpUrn kIqw jwvy[
 pwTI dy kpVy bYTx iv`c suivDwjnk hox Aqy PYSn vwly Aqy cmkIly nw hox[
pYNt pw skdy ho, suivDwjnk hovy[
sq swihb
rwmpwl dws
“BgqI mrXwdw”
not: siqnwm pRwpqI dy leI Aqy pRwpq krn dy bwAd zrUrI inXm ijMnHW iv`coN
ie`k vI inXm KMf nhIN krnw hY[ jykr iehnw inXmW pwlx nhIN kr skdy qW
siqnwm nw lvo[
aupdyS pRwpq puMn AwqmwvW pRmwqmw dy mwrg au~pr cldIAW hn[ auh pRmwqmw
pRwpqI dy leI Xwqrw AwrMB krdIAW hn[ XwqrI bhuq hI G`t smwn lYky Xwqrw
krdw hY[ AiDk (vwDU) Bwr auTw ky Xwqrw krnw sMBv nhIN huMdw[ jo sMswirk rIqI
irvwj hn, auh ivArQ dw Bwr hn jo BgqI mwrg iv`c Xwqrw krn iv`c rukwvt
hn[ ies leI ies Bwr qoN mukq hox dy leI hyT ilKy inXmW dw pwlx krnw zrUrI
hY :-
1. iksy dy pYr nhIN CUhxy Aqy nw hI iksy ƒ pYr CUhx dyxy hn, jykr Acwnk jW
mnHw krn qy vI koeI pYr CUh lYNdw hY qW aus siQqI iv`c nwm KMf nhIN huMdw[ Awp ny
iksy ƒ bd-duAw jW AwSIrvwd nhIN dyxw, nw hI ie`Cw krky iksy qoN AwSIrvwd lYxw
hY[ koeI Awp dy isr au~pr AwSIrvwd dyx leI h`Q r`Ky qW qusIN mnHw krnw hY, iPr
vI koeI h`Q r`K idMdw hY qW Awp dw aupdyS sur`iKAq hY pRMqU qusINy AwSIrvwd Aqy
bd-duAw iblkul nhIN dyxI ikauNik AwSIrvwd dyx nwl quhwfI BgqI kmweI jWdI
hY[ ijvyN ie`k phIey dI itaub qoN dUjy phIey dI itaub iv`c hvw Brn nwl Awp dI
g`fI KV jweygI Awp nUM hwnI hoeygI[ ie`k aupdySI BYx ny Awpxy Ax-aupdySI BweI
ƒ svsQ hox dw AwSIrvwd dy id`qw BweI qW TIk ho igAw pr BYx ieMnI ibmwr ho
geI ik 1 mhInw hspqwl iv`c rhI[ dubwrw aupdyS ilAw[ AwpxI glqI dI mwPI
mMgx qy hI dubwrw TIk ho pweI[ ies leI swirAW ƒ pRwrQnw hY ik ieh glqI nw
krn[ ies pRkwr hor inXmW dy KMf krn nwl Awp dI rwm nwm dI g`fI iv`c pYNcr
ho jweygw qy auh ru`k jweygI XwnI ky Awp nUM hwnI hoeygI[ purwxyN simAW iv`c sqI
pRQw (prMprw) sI[ ijs iksy dw pqI mr jWdw qW ausdI iesqrI nUM vI aus imRq pqI
dy nwl izMdw jlwieAw jWdw sI[ jo ie`k mhW zwlm krm sI[ aus smyN dy mwnv
smwj ƒ aus kurIqI ƒ mjbUrn mMnxw pYNdw sI[ iksy mhWpurS ny sMGrS krky aus
sqI pRQw ƒ bMd krvwieAw[ smwj dy rUVI vwdI ivAkqIAW ny bhuq ivroD vI kIqw,
pRMqU Xqn sPl hoieAw qW A`j swrIAW BYxW su`KI hn[ iesy pRkwr ieh swrIAW
prMprwvW jwxoN jo mwnv smwj au~pr Bwr hn[ iehnw ƒ smwpq krn nwl hI Bwr
mukq ho skWgy Aqy BgqI mwrg au~pr AwswnI nwl c`l skWgy[
2. tI.vI, kMipaUtr Aqy mobwiel iv`c iPlm, sIrIAwl, mYc, kwrtUn nhIN dyKxw
Aqy mobwiel iv`c vIfIE gym Awid nhIN KyfxI[
3. iksy ƒ dwn (ibnW isilAw k`pVw, sIDw Awid) nhIN dyxw hY, nw hI iksy
Dwrimk sQwn (mMidr, mVHI) dy leI pYsy dyxy hn Aqy nw hI aunHW dy iksy BMfwry iv`c
jwxw hY[ ijvyN DrmSwlw, glI p`kI krnw, KUh Aqy qwlwb (johV) dI KudweI, KyqW dy
sWJy nwly dI KudweI Aqy hor ies pRkwr dy smUihk smwijk kwrjW dy leI pYsy dy
skdy ho[
4. m`Qy au~pr iqlk nw lgwauxw hY nw hI lgvwauxw hY, Bwq iv`c p`tVy au~pr nhIN
cVHnw hY, gly iv`c mwlw nhIN pvwauxI hY Aqy nw hI pihnwauxIAW hn Aqy nw hIN iksy
dI JolI iv`c pYsy pwauxy jW lYxy hn[ jykr donHoN p`K aupdySI hn qW ivAwh kyvl Asur
inkMdn rmYNxI krky swDwrx ivDI nwl krnw hY Aqy Bwq prMprw ƒ smwpq krnw
hY[
5. koeI iqauhwr, jwgrx, muMfx, Dwrimk pUjwvW, jnmidn, CtI Awid nhIN
mnwauxw hY, nw hI aus iv`c jwxw hY qy sihXog krnw hY[
6. iksy ƒ duAw jW bd-duAw nhIN dyxI hY[
7. iksy ƒ Good Morning, Good Afternoon, Good Evening, Good Night Awid
Sbd nhIN bolxy hn[ jykr koeI boldw hY qW aus smyN Anuswr kyvl Morning-
Morning, Evening- Evening, Afternoon- Afternoon, Night- Night do-do vwr bol
dyvy[
8. Happy Birthday, Happy New Year Aqy Good Bye Awid Sbd nhIN bolxy
hn[ jykr koeI Awp nUM boldw hY qW ausƒ DMnvwd jW Thank You bol dyxw[
9. is`KW ƒ C`f ky sMq-bwbw rUp iv`c dwVHI nw hovy[
10. BYxW ny nyl pwilS Aqy ilpsit`k nhIN lgwauxI hY[
11. priPaUm Aqy sYNt Awid nhIN lgwauxw hY[
12. ivAwhIAW BYxW kyvl sMdUr jW ibMdI iv`coN ie`k cIz lgw skdIAW hn[
13. iksy Ax-aupdySI dw jUTw nhIN Kwxw hY, jykr Axjwxy iv`c KwDw hY qW mwP
huMdw hY, Biv`K iv`c iDAwn r`Ko[
14. h`QW au~pr mihMdI nhIN lgwauxI hY[ iksy ibmwrI dy kwrn lgw skdy hn[
h`QW qy mihMdI lgwaux nwl nwm KMf huMdw hY[ isr (vwlW) iv`c rMg, kwlI mihMdI jW
fweI nhIN lgwauxI hY[
15. SwdI iv`c jWdy ho qW pYsy (Sgux, vwrPyrI, mUMh idKweI au~pr pYsy) nhIN dyxy
hn[ ivdweI dy smyN Gr iv`c nwrIAl nhIN BMnxw hY, kMinAw ivdweI dy smyN g`fI
au~pr pwxI igrwauxw jw Sgux dy leI D`kw lgwauxw Awid Sgux krnw mnHW hY[
16. iksy ƒ iksy vI Avsr au~pr Gift (ig&t) dyxw mnHW hY[ Agr koeI (Gift)
ig&t dyvy qW koiSS krnI hY nw lvo[ Agr koeI ip`Cy qoN r`K jwvy jW fwk jW korIAr
duAwrw Byjy qW ausƒ r`K lvo aus dy aupl`kS iv`c kuJ rupey dwn AwSrm iv`c kr
dvo[
17. pirvwr iv`c iksy dI vI SwdI hovy qW pirvwr dy hor mYNbrW dy leI k`pVy
Awid nhIN dyxy qy nhIN lYxy hn[
18. kMinAw dwn rUp iv`c k`pVy, gihxy Awid nhIN dyxy hn[ rupey vI ies bdly
iv`c dyxy hn ik Awp ny au~Qy Kwxw KwDw hY[ Aqy BYx dy Gr jWdy ho qW ies audyS nwl
pYsy dy skdy hn ik Awp ny au~Qy Kwxw KwDw hY jW cwh pIqI hY[ ieh iDAwn rhy ik
jykr v`D DMn dy id`qw qW Awp dI BYx au~pr Awp dw irx nw ho jwvy Aqy sMskwr nw
juV jwvy[ ikauNik AsIN sMskwr kwrx hI ie`Qy kwl jwl iv`c rih jWdy hW[ jykr
Awp pYsy dyxw cwho Aqy BYx nw lvy qW doNnoHN hI Bwr mukq ho jWdy hn[ jykr BYx -BUAw
jI Awid aupdySI hn qW aunHW ƒ cwhIdw hY ik auh pYsw rupieAw-k`pVy gihxy kdI vI
nw lYx[ ipAwr nwl khy ik Awp ny kih id`qw, AsIN mMn ilAw, pUry iSStwcwr nwl
mnHW kr dyx[
19. skUl iv`c gwieqrI mMqr boldy smyN Em Sbd nhIN bolxw hY[ ikauNik ijsƒ
gwieqrI mMqr kihMdy hn auh Xjurvyd dy AiDAwey 36 dw mMqr 3 hY[ mUl pwT iv`c
Em mMqr nhIN hY[ vyd pRmwqmw dI AnUTI dyx hn[ ies iv`c vwDw jW ktOqI krnw
pRmwqmw dw Apmwn hY, lwB dy sQwn au~pr hwnI hI huMdI hY, ies leI ies mMqr dy
nwl Em nhIN bolxw hY[ Xjurvyd dy AiDAwey 36 dw mMqr 3 ArQwq kiQq “gwieqrI
mMqr” mwqr pRmwqmw dI mihmw dw ie`k mMqr hY[ iesƒ pVHn nwl pRmwqmw dy guxW
dw igAwn huMdw hY[ ijvy ibzlI dI mihmW ikqy ilKI hovy ausƒ kivqw bxwky gwauNdy
rihx nwl ibzlI dy guxW dw igAwn qW ho jWdw hY pRMqU ibjlI dw lwB nhIN iml
skdw[ lwB qW ibjlI dw kunY~kSn lYx nwl hI imlygw[ iesy pRkwr Xjurvyd dy
AiDAwey 36 dw mMqr 3 ijsƒ gwieqrI mMqr d`sky jwp krn ƒ kihMdy hn, auh
ivArQ hY[ ikauNik ieh mMqr qW pRmwqmw dI mihmw dw igAwn krwauNdw hY[ pRmySvr
dy guxW ArQwq lwB ƒ d`sdw hY[ auh lwB AiDkwrI sMq qoN siqnwm Aqy swrnwm dI
dIkSw pRwpq krky ArQwq kUnY~kSn lY ky hI pRwpq ho skdy hn[ Xjurvyd dy AiDAwey
36 dw mMqr 3 ArQwq gwieqrI mMqr dI AivrqI krn nwl nhIN[ iPr BI koeI
AigAwnI ivAkqI ividAwrQIAW ƒ mjbUr kry qW Em Sbd dw aucwrx nw krn
kyvl gwieqrI mMqr dw BurBvwh svh nwl hI aucwrx AwrMB kry[ “Em” ie`k A`Kr
ƒ nw lgwaux[ AiDAwpkW ƒ cwhIdw hY ik Xjurvyd dy AiDAwey 36 dw mMqr 3 dI
bjwey sMq grIbdws jI mhwrwj dI bwxI qoN mMglwcrx ividAwrQIAW qoN bulwaux[
gwieqrI mMqr nwloN keI guxW lwB huMdw hY[ pRMqU siqnwm Aqy swrnwm ibnW sB
ivArQ hY[
20. iksy murdy dy AMiqm sMskwr iv`c l`kVI pw skdy ho[ kMDw jW hor swDn
duAwrw dyh (Sv) ƒ lYky jw skdy ho[
21. murdy au~pr ie`k qoN AiDk (v`D) k`Pn nhIN pwauxw hY jykr Awp qoN pihlW
iksy ny k`Pn pwieAw hoieAw hY qW Awp ny k`Pn nhIN pwauxw hY ikauNik k`Pn kyvl
ie`k hI huMdw hY Agr pihlW iksy ny kPn pw r`iKAw hY iPr iksy ny ie`k qoN izAwdw
k`Pn pwieAw hY qW nwm KMf huMdw hY[
22. SwdI iv`c Kwxw Kw skdy ho, ieh mMn ky pYsy dy skdy ho ik Awp ny ie`Qy Bojn
KwDw hY[
23. jykr dono p`K aupdySI hn qW pIlIAw dyxw, CUC`k dyxw bMd krnw hY[ ie`k
p`K Ax-aupdySI hY qW kyvl do-2 joVI k`pVy kyvl j`cw Aqy b`cw dy dyxy hn[
24. nOkrI au~pr AwiPs iv`c jd koeI irtwier huMdw hY qW AwiPs iv`c sB pYsy
iek`Ty krky aus ƒ Gift (igPt) Aqy pwrtI idMdy hn AYsw kr skdy hn[ (ies iv`c
QoVHw bhuq dy skdy hn) lyikn aupdySI ny kdI nhIN lYxw hY[
25. Gr iv`c jdoN BYx AwauNdI hY qW ausƒ k`pVy qy pYsy Awid nhIN dyxy hn[ Agr
BYx jW bytI Ax-aupdySI hY qW bhuq G`t ie`k jW do joVI k`pVy dy skdy hn[ b`icAW
leI Kwx-pIx dw smwn dy skdy hn Aqy Agr jd BYx dy Gr jWdy hn qW nwl hI
b`icAW dy leI Pl, miTAweI Awid lY jw skdy hn[
26. skUl iv`c ivdweI pwrtI dy smyN b`cy pYsy dy skdy hn[
27. jykr gaUSwlw dI kmytI rijstrf hY qW rupey dy skdy ho, jykr rijstrf
nhIN hY qW cwrw Awid dy skdy hn[
28. SwdI dI miTAweI koeI Gr lYky Awey qW Aqy kuJ SwdI dy nwm dy kwrf nwl
miTAweI ilAwauNdy hn qW hRdX qoN mnHW kro[ iPr vI koeI r`K jwvy qW Kw skdy ho
ausdy bdly iv`c kuJ rupey AwSrm iv`c dwn kr dvo[ Awp au~pr Bwr nhIN rhygw[
aupdySI Bgq ny smwj iv`c iksy dy ivAwh iv`c vI Bojn Kw r`iKAw hY, ausdy leI
ivAwh dy idn qoN kuJ idn bwAd miTAweI jW Bojn krvw skdy hn[ ieh CUt kyvl
ie`k vwr hY, A`gy qoN ivAwh iv`c miTAweI bxwaux dI pRMprw bMd hY, swdw Bojn
bxwE[
29. Bgq-BweI Awps iv`c auDwr smwn ie`k dUsry qoN lY skdy hn Aqy Agr
Awps iv`c ie`k dUjy dy Gr AWdy jWdy hn qW b`icAW dy leI Kwx-pIx dw smwn lY
ky jw skdy hn[
30. BweI jW BYx dI AwriQk siQqI kmzor hY qW AwriQk jW hor m`dd auDwr
iv`c kr skdy hn[ BYx nMU cwhIdw hY ik aus pYsy nUM vwps kry ijs nwl aus au~pr
Bwr nhIN bxygw[ jykr BYx jW BweI Dn vwips krn iv`c Asmr`Q hY qW BweI kdy
BYx qy Aqy BYx BweI au~pr pYsy vwips krn dw dbwE nw bxwey[
31. lVkI dI SwdI iv`c mwqw-ipqw ApxI lVkI ƒ cwr joVI kpVy dy skdy hn
pr pYsy nhIN, Agr lVky dI SwdI iv`c lVkI vwly ibnHW nwm vwly hn Aqy auh Agr
jbrdsqI lVkI ƒ kuJ dyxw cwhy qW ies pRkwr lVkI dI SwdI iv`c lVky vwly
AxaupdySI kuJ mMg krn qW sp`St mnHW kr dyx iblkul nhIN lYxw dyxw hY[
32. ijnHW lVkIAW dw ivAwh huMdw hY Aqy auh ijMnHW k`piVAW nUM pihn ky ivAwh
mMfp ArQwq rmYxI iv`c bYTx aunHW k`piVAW iv`c Awpxy shury jwx[ hor pOSwk nw
bdlx[ iksy hlwqW iv`c bdlxI pvy (ijvyN im`tI l`g jwvy, ig`lI ho jwey jw hor kwrn
nwl Krwb ho jweyy) qW bdl skdy hn[ nhIN qW nhIN[ suxn iv`c AwieAw hY ik kuJ
BYxW rmYxI iv`c ivAwh dy smy swdI pOSwk pihndIAW hn, bwAd iv`c qVk BVk
vwlIAW pOSwk pihn ky shury jWdIAw hn, auh mirXwdw dy ivru`D hY[ ivAwh dy smyN
jYsI vI nvIN jW purwxI pOSwk pihn r`KI hY, ausI nUM pihnky shury jwx, hor jW
auprokq hlwqW iv`c pOSwk bdlI jw skdI hY[
33. Awp dy drvwzy au~pr koeI iBKwrI AwauNdw jW ik`Qy bjwr iv`c Awp qoN koeI
BIK mMgdw hY qW aus ƒ pYsy nw dyvo, Kwxw iKlw dyvo[ jykr ausƒ vsqr dI zrUrq hY
qW vsqr ibnW isilAw nw dvo, purwxw jw nvW isilAw hoieAw k`pVw dyvo[ kMbl
c`dr vI purwxI dyvo nhIN qW AiDkqr iBKwrI SrwbI kbwbI hn, nvyN k`piVAw ƒ
bycky Srwb Awid nSIlIAW vsqUAW dw pRXog krdy hn auh doS dwn krn vwly ƒ vI
l`gygw[ ie`k SrDwlU ny ikhw ik ieh cMgw ijhw nhIN l`gdw ik iBKwrI ƒ rupey nw
dyvo, Awqmw nhIN mMndI? aus leI au~qr Aqy ie`k audwhrn ieh hY ik ie`k B`dr
purS ny ie`k iBKwrI ƒ 100 rupey dI BIK dy id`qI[ pihlw auh iBKwrI paUAw Srwb
pINdw sI, AwpxI pqnI qy pirvwr ƒ prySwn krdw sI[ aus idn 100 rupey pRwpqI
hox dy kwrn aus iBKwrI ny A`DI boql Srwb pI leI[ Srwb dy nSy iv`c pqnI ƒ ku`t
id`qw[ aus iBKwrI dI pqnI ny b`icAW smyq Awqm h`iqAw kr leI[ aus jYNtlmyn
dy 100 rupey dy dwn ny ie`k pirvwr nUM aujwV id`qw[ iesdw doS dwn krqw ƒ hY[
gIqw iv`c iliKAw hY ik kupwqr ƒ kIqw dwn lwB dy sQwn au~pr hwnI krdw hY[
kbIr prmySvr jI kihMdy hn :-
gurU ibn mwlw Pyrqy gurU ibn dyqy dwn[
gurU ibn donHoN inSPl hYN, pu`Co vyd purwx]
34. iksI vI inXm dy KMifq ho jwx qy Awp ƒ pRmySvr qoN imlx vwlw lwB bMd
ho jweygw[ ijvyN ibjlI dw kunY~kSn k`t jwx nwl swry lwB bMd ho jWdy hn[ jo kwrj
ibjlI qoN hoxy sn auh rùk jWdy hn[ iesy pRkwr pRmwqmw dI SkqI nwl jo Awp ƒ
Aqy Awp dy pirvwr ƒ lwB imlxw sI auh ru`k jWdw hY[ ie`k BYx ny d`isAw ik ausdy
pqI ny idkSw vI lY r`KI hY iksI vI inXm dw pwlx nhIN krdw[ ies pRkwr ie`k
Bgq ny AwpxI pqnI dI iSkwieq kIqI[ ausdy ivSy iv`c ieh jwxo ik ausdw nwm
KMifq ho cu`kw hY Aijhy ivAkqIAW dw koeI iBAMkr pwp krm hY, nwm KMifq hox
krky auh pwp krm Awpxw pRBwv krky hwnI krygw jdoN q`k mirXwdw iv`c rihky
BgqI krdy hn qW auh pwp krm hwnI nhIN kr skdw[
ie`k BYx ny ies qrHW nwm KMifq kr r`iKAw sI kuJ swlW dy ip`CoN ausdI jIB iv`c
kYNsr dw rog ho igAw[ aus BYx qoN pu`iCAw ik kI hux Awp ƒ tI.vI. dyKxw, ilpsit`k
lgwauxw cMgw l`gdw hY? ausny roNdy hoey ikhw nhIN-nhIN[
iesI pRkwr pirvwr qy srIr iv`c hwnI qoN bcx dy leI Aqy pRmwqmw qoN lwB
pRwpq krky mukqI pRwpqI dy leI mirAwdw iv`c rho nhIN qW pwp krm Awp ƒ hwnI
kr dyvygw[
ies leI swrIAW puMn-AwqmwvW ƒ dubwrw invydn hY ik swry inXmW dw ivDI
Anuswr pwlx krky mwnv jIvn ƒ sPl bxwE qy pUrn mukqI pRwpq krky sdw su`KI
bxo, sqlok iv`c invws kro[
jo ividAwrQI is`iKAw smyN mOj msqI krdy hn auh is`iKAw qoN vWJy rih jWdy hn
pUrI ijMdgI kSt auTwauNdy hn[ jo is`iKAw dy smyN mOj msqI nw krky lgn nwl
is`iKAw pUrI kr jWdy hn qW aunHW ƒ ividAwly iv`c kIqy XqnW dw Pl bwhr Kyqr
iv`c nOkrI duAwrw pRwpq huMdw hY[ ies pRkwr swry mwnv pRmwqmw pRwpqI dy ividAwly
iv`c ividAwrQI (Bgq) hn[ jo Bgq mOj-msqI krdy hn[ BgqI qy inXmW dw pwlx
nw krky hor pRwxIAW dy srIrW iv`c Gor kSt auTwauxgy[ jo lgn dy nwl mirAwdw
iv`c rih ky pRmySvr kbIr jI dI BgqI swDnw jgq gurU sMq rwmpwl jI mhwrwj qoN
pRwpq krky AwjIvn krdy rihxgy aunHW ƒ sqlok iv`c srv su`K suivDwvW pRwpq
hoxgIAW au~Qy ibrD AvsQw nhIN hY mOq vI nhIN huMdI hY, Aijhw hI jIvn hY, nr-
nwrI qy pirvwr hn auh kdy mOq ƒ pRwpq nhIN huMdy[ ies leI siq BgqI krky jIvn
sPl bxwE[ ijs siq BgqI nwl Awpƒ ie`Qy vI swrIAW jrUrI su`K suivDwvW pRwpq
hoxgIAW Aqy pUrn mukqI vI imlygI[
35. cmVy dy jUqy, bYlt, prs Awid iesqymwl nhIN krny hn[ (not: puils Aqy
POj vwly BgqW leI CUt hY[)
36. dùD Aqy guV ie`kTy nhIN Kwxy hn[

ivSyS CUt:- smwj iv`c sQwn bxwaux dy leI ivSyS CUt id`qI jWdI hY[
sMq rwmpwl dws dw invydn imqI 17-2-2018 qoN lwgU

1. lVkI dI ibnHW nwm vwly pirvwr iv`c SwdI huMdI hY Aqy ssurwl (shury) vwly Awn-
aupwsnw dy leI mzbUr krdy hn ijvyN aunHW dy dyvI-dyv Dwm au~qy aunHW dy nwl jwx dy
leI au~Qy Dok lgwaux dy leI kihMdy hn qW aupdySI bytI aunHW dy nwl sYr-spwtw jwx
ky clI jwvy[ ijvyN auh kihx, krdI rhy pRMqU mMqr Awpxw jwp krdI rhy[ jykr au~Qy
koeI iqlk lgwauNdw hY qW lgvw lvy, qurMq auqwr dyvy[ jykr h`Q qy nwlw (Dwgw)
bMnHdw hY qW bwAd iv`c qoV ky su`t dyx[
2. jykr iksI iqauhwr au~qy Bojn bxwaux dy leI kihx qW bxw dyvy[ ausƒ Kwh vI
lvy pRMqU Bog vwlw nw Kwvy[ jykr Bog lgwky sB Bojn iv`c imlWdy hn qW ausƒ nw
Kwvy[ Awpxw Bojn Al`g k`Fx jW iBMn (Al`g) bxw lvy[
3. Bwq dy smyN jykr iksy aupdySI ƒ jwxw pvy qW p`tVy au~qy cVHn qoN bcy[ jykr
mzbUrI hY qW koeI g`l nhIN[
4. jykr koeI mwlw pwauNdw hY qW ausƒ h`Q iv`c PV lvo, jykr pw id`qI jwvy qW qurMq
k`F lvo[
5. jykr iksy AiDkwrI jW rwj pd pRwpq Bgq ƒ koeI audGwtn rsm krnI pvy qW
Axie`Cw nwl ie`k frwmw smJ ky kro[
6. jykr srkwrI krmcwrI jW AiDkwrI dw jW pRweIvyt nOkr ƒ jW pu`qrvDU (nUMh) qy
pqnI ƒ inSyD vsqU ilAwaux dy leI AwdyS huMdw hY qW bcy[ jykr mzbUrI hovy qW
ilAw skdw hY ijvyN Srwb, isgryt ilAwaux, mWs bxwaux (POj iv`c jW hotl iv`c
jW ikqy nOkrW ƒ jW ivAwhIAw BYxW ƒ s`s-ssur-pqI Awid) AwdyS dyvy qW mzbUrI
mMn ky dùKI mn nwl pRmwqmw qoN iKmw (mwPI) mMg ky kry[ kuJ idn iv`c pRmwqmw
AVcn smwpq kr idMdw hY[ pihlW aunHW nUM mnw kro ik mYN ieh pwp nhIN kr skdw/
kr skdI[ Pyr vI zor dyx qW khy ik iesdw pwp quhwƒ l`gygw, kihky kr dyvy[
7. jykr sYink jW ispwhI ƒ golI mwrx dw AwdyS huMdw hY qW mnHW nw kry ikauNik auh
doS AwdyS krn vwly ƒ lgdw hY[ ausdI nOkrI iehI hY[ rx iv`c ShId hoey sYink
qy ispwhI ƒ svrg pRwpqI huMdI hY[
8. ivSyS pirsiQqI iv`c vwlW iv`c rMg kr skdy hn, hrbl vwlw Xwin AwXurvyd
vwlw[
9. kuJ bytIAW-BYxW ƒ ivgVIAW prsiQqIAW iv`c kwrXwlX (dPqr) iv`c ilipsit`k
lgwaux dy leI mjbUr kIqw jWdw hY[ aunHW leI CUt id`qI jWdI hY ik kwrXwlX
(dPqr) iv`c jwx qoN pihlW lgw lYx qy Cu`tI qoN bwAd qurMq auqwr dyx[ koiSS krn
nw lgwaux qW cMgw hY[ ieh ishq dy leI vI hwnIkwrk hY[
pRcwr pRswr simqI
sqlok AwSrm cMfIgVH rof, brvwlw[
izlHw ihswr, hirAwxw[ (Bwrq)

You might also like