Değișen İklim

DEĞİŞEN
İKLİM
İklim değişikliği toprak üzerinde önemli
bir baskıya neden oluyor. Şiddetinde ve
sıklığındanartış yaşanan ekstrem hava olayları
toprağı erozyon ve çölleşme tehdidi ile
karşı karşıya bırakıyor.

Şiddetli Yağış
ve Fırtına
Şiddetli yağışlara, fırtınalara
ve sellere maruz kalan toprak
erozyona karşı direncini
kaybediyor.

Şiddetinde ve sıklığında artış yaşanan

kuraklıklar toprağın nemini kaybetmesine,
çoraklaşmasına, veriminin düşmesine
ve toprak organik maddenin parçalanarak
havaya salınmasına neden oluyor.

O CO2

C
O

Artan sıcaklıklar ile donmuş toprak

çözülüyor, çözülen topraklar depoladıkları
karbonu atmosfere salıyor,
küresel ısınma artıyor.

Buzullar eriyor, deniz seviyesi yükseliyor. Deniz suyunun etkisine

maruz kalan kıyı toprakları tuzlanarak çoraklaşıyor.

topraktema.org | tema.org.tr
Değișen İklim

•İklim değişikliği nedeni ne olursa olsun iklim koşullarında büyük ölçekli (küresel) ve yerel
önemli etkileri bulunan, uzun süreli ve genellikle yavaş gelişen değişikliklerdir.1 İklim
değişikliği doğal süreçlerle olabileceği gibi atmosfer bileşimindeki ya da arazi
kullanımındaki değişikliklere neden olan insan etkinliklerine bağlı olarak da oluşur.2 Son
yüzyılda yaşanan iklim olayları büyük oranda insan kaynaklı kullanımlara bağlanmaktadır.

•İklim değişikliğinin en görünür etkisi karbon dioksit (CO2), metan (CH4), nitröz Oksit (N2O),
hidroflorür karbonlar (HFCs), perfloro karbonlar (PFCs), sülfür hekzaflorid (SF6) gibi
atmosferde ısı tutma özelliğine sahip bileşiklerin artışı sonucu küresel ortalama sıcaklıklarda
yaşanan artış eğilimidir. 1906-2012 döneminde küresel ortalama yüzey sıcaklıklarında
gözlenen artış 0.89°C’dir.3 19. yüzyılın sonlarında başlayan, 1980’li yıllarla birlikte daha da
belirginleşen ısınma ile küresel ortalama sıcaklıkları, hemen her yıl bir önceki yıla göre daha
da artarak rekor kırdı. Dünya Meteoroloji Örgütü, 1980'lerden beri her on yılın bir öncekinden
daha sıcak olduğunu ve "bunun devam etmesinin beklendiğini" ifade ederek 2021 itibarı ile
2015'ten bu yana en sıcak sekiz yılın yaşandığını bunlar içinde ilk dört yılın 2016, 2019, 2020
ve 2021 olduğunu belirtti.4

•Gelecek iklim projeksiyonları ortalama yüzey sıcaklıklarında 1990-2100 dönemi için,

yaklaşık 3°C’lik bir artış olacağını öngörmektedir.5

•İklim değişikliği tüm yaşamı etkilediği gibi toprak üzerinde de önemli bir baskıya neden
olur. Şiddetinde ve sıklığında artış yaşanan kuraklıklar, sıcak hava dalgaları, uzun yaz
mevsimlerine bağlı olarak artan buharlaşma toprağın nemini kaybetmesine, çoraklaşmasına
ve veriminin düşmesine neden olur.6

•Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz Havzası, ile Afrika’da ekstrem hava olaylarının
sıklığında artış şimdiden gözlemlenebilir bir durumdur. Tarımsal üretimle yiyecek talebi
arasındaki fark şimdiden bir milyar insanı etkilemekte ve bu sayının iklim değişikliğinin
etkilerinin güçlü bir şekilde hissedildiği alanlarda daha da artacağı öngörülmektedir.7

•İklim değişikliğinin toprak nemi üzerindeki etkisi sadece iklim değişikliğinin şiddetine göre
değil, aynı zamanda toprağın karakterine göre de değişmektedir. Toprağın su tutma
kapasitesi ne kadar düşük olursa iklim değişikliğinden etkisi de o kadar şiddetli yaşanır.
Türkiye’nin güneydoğusunda yapılan ve iklim değişikliğinin toprak nemi üzerindeki etkilerini
değerlendiren bir çalışmaya göre özellikle yaz aylarında toprak neminde önemli düşüşler
tespit edilmektedir.8 Artan sıcaklıkların toprak organik maddesinin parçalanarak havaya
salınmasını hızlandırması diğer bir tehdit olarak görülmektedir.

1. Türkiye Bilimler Akademisi, Türkiye Açısından Dünyada İklim Değişikliği, (Ankara: TÜBA Raporları, 2011), 17.
2. A.g.e., 17.
3. “Summary for Policymakers,” Climate Change 2013: The Physical Science Basis, IPCC, erişim Haziran 2018,
http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/WG1AR5_SPM_FINAL.pdf
4. UN. 2022. 2021 joins top 7 warmest years on record: WMO. https://news.un.org/en/story/2022/01/1110022
5. A.g.e.
6. Rattan Lal, “Climate Change and Soil Degradation Mitigation by Sustainable Management of Soils and Other Natural
Resources,” Agric ultural Research , no. 3, (Temmuz–Eylül 2012): 200-201.
7. A.g.e.
8. Rattan Lal, “Global Potential of Soil Carbon Sequestration to Mitigate the Greenhouse Effect” Critical Reviews in Plant
Sciences , no. , (2003): 151-184.

topraktema.org | tema.org.tr
Değișen İklim

•Dünya nüfusunun %42’sini barındıran ve karaların %41’ini kaplayan kurak alanlar, çölleşme
ve kuraklık bakımından en kırılgan bölgelerdir. Bununla birlikte artan küresel ısınma etkisi ile
çöl alanlarının %17 oranında artacağı öngörülmektedir / belirtilmektedir.9

•Kuzey yarımküre toprağının %24'ünü donmuş toprak alanları (permafrost) oluşturur. Donmuş
topraklarda geniş alanlara yayılmış değişimler genellikle yüzyıllar sürmesine rağmen,
Uluslararası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), 21. yüzyılın ortalarında Kuzey Yarımküredeki
donmuş toprak alanının %20-35 oranında azalacağını tahmin edilmektedir. Yine donmuş
topraklarda çözülme derinliğinin 2080 yılına kadar %30-50 oranında artabileceği ileri
sürülmektedir. İklim değişikliği özellikle bu donmuş topraklar üzerinde muazzam bir baskı
yaratmaktadır. Donmuş toprak alanları bakterilerin neredeyse milyon yıl boyunca canlı
kalarak korundukları alanlardır. Isınan ve çözülen toprakta mikroplar hızla aktive olunca
toprakta depolanan ve iklim değişikliğinin baş aktörlerinden biri olan karbonun
karbondioksite dönüşerek atmosfere karışmasına yol açmaktadır.10_11

•Küresel ısınmadan doğrudan etkilenen alanlardan biri de kutuplar ve karasal buzul alanlar.
Küresel ısınmayla birlikte eriyen buzullar denizlerin su seviyesindeki artışı yükseltmektedir.
Deniz seviyesindeki yükselmeler ile düşük rakımlı adaların sular altında kalacağı, kıyı
alanlarından karaların içlerine doğru ilerleyen deniz suyunun toprağı çoraklaştıracağı
öngörülmektedir. Yine deniz seviyesinde yaşanacak yükselmelerinin erozyonu da arttıracağı
öngörülmektedir.

•Toprak oluşumu hem atmosferin hem de yer kürenin çevresel koşullarına güçlü bir şekilde
bağlıdır. Toprak sıcaklığı fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçte önemli bir faktördür. Toprak
sıcaklığı ayrıca bitki büyümesi için önemli bir parametredir. Örneğin aşırı yüksek sıcaklıklar,
köklere zarar verip doku bozulmasına neden olurken aşırı düşük sıcaklıklar besleyici alımını
engeller. Dünyanın farklı noktalarında farklı etkileri gözlemlenecek olan iklim değişikliğinin
her iki soruna da yol açacağı tahmin edilmektedir.

•Sıcaklıkların 3°C derece artacağını varsayan araştırmalar, iklim projeksiyonları metoduyla

günümüz ile 2050 yılları kıyaslandığında, iklim değişikliğinin Türkiye’nin tarımsal ürün verimi
üzerinde olumsuz etkisinin olacağını ve tarımsal üretimin (%10-%20 oranlarında) düşüş
yaşayacağını göstermektedir.

•Türkiye'de iklim değişikliğinin tarıma etkileri konusunda yapılan sınırlı sayıdaki

araştırmaların sonuçlarına göre, ülke genelinde ürünlerin verimlerinde azalış olacağı, üretim
haritasında bölgeler itibari ile değişiklikler olacağı, ürün fiyatlarındaki artış karşısında toplam
refahın %0.7 oranında azalacağı öngörülmektedir.12

9. A.g.e.
10. Gunnar S. Eskeland ve Line Sunniva Flottorp, “Climate change in the Arctic: A discussion of the impact on economic
activity,” The Economy of the North, 81.
11. A.g.e.
12. “Çölleşme ile mücadele ulusal strateji ve eylem planı,” Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, T.C. Orman
Bakanlığı, erişim Haziran 2018, http://www.cem.gov.tr/erozyon/AnaSayfa/collesme_ile_mucadele_usb_ep.aspx?sflang=tr.

topraktema.org | tema.org.tr