‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪ ،)36‬تابستان ‪1400‬‬

‫شاپای الکترونیکی ‪2588 -476X‬‬ ‫شاپای چاپی ‪2322-2131‬‬

‫‪http://serd.khu.ac.ir‬‬
‫صفحات ‪79-98‬‬

‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت پایدار روستایی در شهرستان سراوان‬

‫علی عیسیزهی؛ کارشناسی ارشد ترویج کشاورزی‪ ،‬دانشگاه یاسوج‪ ،‬یاسوج‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫مریم شریفزاده*؛ دانشیار گروه ترویج کشاورزی‪ ،‬دانشگاه یاسوج‪ ،‬یاسوج‪ ،‬ایران‪.‬‬

‫پذیرش نهایی‪1400/02/20 :‬‬ ‫دریافت مقاله‪1399/05/29 :‬‬

‫چکیده‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫یکی از مهمترین مباحث توسعه روستایی‪ ،‬کاهش فقر و مدیریت محیطزیست است‪ .‬در طی سالهای أخیر‪،‬‬
‫رویکرد معیشت پایدار یکی از بهترین روشها برای پرداختن به توانمندسازی فقرا بوده است‪ .‬این رویکرد به‬
‫عنوان مرکز توجه أخیر محققان توسعه به دنبال حفظ یا افزایش بهرهوری منابع‪ ،‬حفظ مالکیت و فعالیتهای‬
‫درآمدزا برای تأمین نیازهای اساسی خانوارهای روستایی است‪ .‬پژوهش حاضر با هدف واکاوی شاخص معیشت‬
‫پایدار روستایی با تأکید بر سرمایههای معیشتی فیزیکی‪ ،‬مالی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬انسانی و محیطی در شهرستان‬
‫سراوان صورت گرفت‪ .‬این پژوهش از نظر هدف کاربردی و به روش پیمایشی انجام شد‪ .‬ابزار گردآوری‬
‫اطالعات‪ ،‬پرسشنامه ای محقق ساخته بود که به شکل چهره به چهره تکمیل گردید‪ .‬روایی پرسشنامه با‬
‫بهرهگیری از پانل متخصصان توسعه روستایی مورد تأیید قرار گرفت‪ .‬نمونه آماری متشکل از هفت نفر از‬
‫کارشناسان فرمانداری شهرستان سراوان بودند که با بهرهگیری از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی به‬
‫مقایسه زوجی وضعیت و درجه اهمیت سرمایههای معیشتی (معیارها) در بین دهستانهای شهرستان سراوان‬
‫(گزیدارهای مورد بررسی) مبادرت نمودند‪ .‬یافتهها نشان داد‪ ،‬در بین سرمایههای پنجگانه معیشت از دید‬
‫پاسخگویان به ترتیب سرمایههای فیزیکی‪ ،‬سرمایه مالی‪ ،‬سرمایه اجتماعی‪ ،‬سرمایه انسانی و سرمایه محیطی‬
‫از اولویت باالتری برای تأمین معیشت روستاییان مورد مطالعه برخوردار بودند‪ .‬در نهایت‪ ،‬وضعیت دهستانهای‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫مو رد مطالعه بر مبنای معیارهای مورد سنجش تعیین شد‪ .‬بر این مبنا‪ ،‬دهستان حومه حائز رتبهی اول‪ ،‬دهستان‬
‫جالق حائز رتبه دوم و دهستانهای ناهوک‪ ،‬کوهک و اسفندک‪ ،‬گشت‪ ،‬کلهگان و بمپشت و کشتگان در‬
‫رتبههای بعد قرار گرفتند‪.‬‬

‫واژگان کلیدی‪ :‬سرمایههای معیشتی‪ ،‬معیشت پایدار‪ ،‬سکونتگاههای روستایی‪ ،‬شهرستان سراوان‪.‬‬

‫*‬
‫‪m.sharifzadeh@yu.ac.ir‬‬
 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪80‬‬

‫‪ )1‬مقدمه‬
‫از میان ‪ 336‬شهرستان کشور‪ 77 ،‬شهرستان در مناطق محروم و نسبتاً محروم قرار گرفتهاند که در‬
‫این بین‪ ،‬مناطق واقع در جنوب شرق کشور باالخص روستاهای مرزی واقع در این منطقه‪ ،‬محرومیت و‬
‫توسعهنیافتگی مضاعفی را تجربه میکنند(شیخبیگلو و همکاران‪ .)189 :1391 ،‬مناطق مرزی از نقاط‬
‫حساس و استراتژیک کشور به شمار میروند‪ .‬طبیعت منزوی و غیر حاصلخیز این مناطق‪ ،‬به خصوص در‬
‫عرصههای کوهستانی زمینهساز مشکالت سیاسی‪ ،‬اقتصادی و امنیتی میباشد‪ .‬ناتوانی در تولید‪ ،‬معضل‬
‫اشتغال‪ ،‬درآمد کم و عدم دسترسی به منابع برای تأمین نیازهای اولیه‪ ،‬از شاخصههای بارز اقتصادی‪-‬‬
‫اجتماعی این نواحی میباشد که زمینه را برای معضالت بیشماری نظیر مهاجرت و قاچاق کاال فراهم‬
‫آورده است (توکلی و همکاران‪ .)64 :1395 ،‬به عبارت دقیقتر‪ ،‬مناطق مرزی به دلیل دوری از مرکز‪،‬‬
‫انزوای جغرافیایی‪ ،‬ناپایداری سکونت و جابجایی مداوم جمیعت و تبادل غیرقانونی مرزی با محرومیت‬
‫بیشتری مواجه هستند‪ .‬بخشی از عدم توازن و نابرابری معیشتی در این مناطق نشأت گرفته از اختصاص‬
‫غیراصولی منابع و امکانات است که موجب تنزل شاخصهای توسعه و همچنین سبب فاصله گرفتن از‬
‫برنامههای توسعه منطقهای کشور و تجربه محرومیت در این مناطق گردیده است (کریمزاده‪.)27 :1395 ،‬‬
‫شهرستان سراوان یکی از مناطق محروم واقع در کرانه جنوب شرق ایران است که ویژگیهای کر‬
‫شده از لحاظ ناامنی معیشتی خانوارهای روستایی در آن مشهود است‪ .‬این شهرستان دارای ‪ 225‬روستا‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫میباشد و جمعیت خانوارهای روستایی ساکن آن بیشتر از جمعیت خانوار شهری میباشد (مرکز آمار‬
‫ایران‪ .)1390 ،‬سیمای مناطق روستایی باالخص روستاهای واقع در مناطق حاشیهای و مرزی این‬
‫شهرستان حاکی از ناامنی منابع معشیتی‪ ،‬تهدیدهای اجتماعی‪ -‬اقتصادی ناشی از نبود امنیت‪ ،‬تبعیض و‬
‫نابرابری در توزیع درآمد است‪ .‬بدیهی است این امر موجب افزایش ناپایداری در معیشت خانوارهای‬
‫روستایی میگردد و پیامدهایی منفی چون فقر‪ ،‬مهاجرت به شهر و قاچاق را در بردارد (جعفری و‬
‫حمیدی‪ .)109 :1394 ،‬یکی از راههای برون رفت از این معضل‪ ،‬تمرکز بر افزایش ظرفیت مردم روستایی‬
‫برای تأمین امنیت منابع و سرمایههای معیشتی آنها است (محمدی و رستمی‪ .)201 :1398 ،‬در این‬
‫زمینه‪ ،‬شناخت سرمایههای معیشتی روستایی با نگاهی اقتصادی‪ ،‬زیستمحیطی و اجتماعی ضروری است‬
‫تا اطالعات مورد نیاز برای برنامهریزی استراتژیک برای بهبود معیشت مردم روستایی را فراهم سازد‪ .‬از‬
‫آنجا که شناسایی دقیق وضعیت و ابعاد معیشت به ارائهی راهکارهای برونرفت از بحران کمک میکند‪،‬‬
‫در این راستا پژوهش حاضر بر آن است تا با ارزیابی شاخص امنیت معیشت روستایی و سنجش آن در‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫مناطق روستایی شهرستان سراوان‪ ،‬راهکارهای الزم جهت برقراری امنیت معیشت پایدار را ارائه نماید‪ .‬لذا‬
‫مسئله اصلی که در پژوهش حاضر مطر میگردد این است که وضعیت شاخص امنیت معیشت پایدار در‬
‫روستاهای شهرستان سراوان چگونه است؟ و کدام سرمایههای معیشتی جهت پایداری معیشت روستاییان‬
‫از اولویت بیشتری برخوردارند؟‬
 ‫‪81‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫‪ )2‬مبانی نظری‬
‫معیشت پایدار از ابعاد کلیدی پارادایم توسعه پایدار روستایی و از ضروریترین ابعاد کاهش فقر و‬
‫توسعه روستایی به شمار میرود (سجاسیقیداری و همکاران‪ .)85 :1392 ،‬این رویکرد میزان ناامنی‬
‫معیشت را از طریق واکاوی سطح آسیبپذیری خانوار در ابعاد درآمد‪ ،‬غذا‪ ،‬بهداشت و امنیت تعیین‬
‫میکند؛ و در برگیرندهی امکانات‪ ،‬سرمایهها (منابع‪ ،‬امکانات و دسترسی) و فعالیتهایی است که برای یک‬
‫زندگی امن ضروری است؛ زندگی امنی که میتواند در مواجهه با تکانهها و شو ها مقابله کند و از آنها‬
‫جلوگیری کند‪ ،‬ظرفیتها‪ ،‬تواناییها و سرمایهها را حفظ و تقویت نماید و فرصتهای معیشتی پایدار را‬
‫برای نسل آینده فراهم سازد (‪ .)Roy, 2011: 37‬در واقع معیشت صرفاً به معنای فعالیتهایی درآمدزا برای‬
‫خانوارهای روستایی نیست‪ ،‬بلکه نهادهای اجتماعی‪ ،‬روابط اجتماعی و سازوکارهای دسترسی به منابع برای‬
‫رفع نیازهای اساسی در طول دوره زندگی را نیز در برمیگیرد (اسدالهی و همکاران‪ .)1396 ،‬تفکر و تمرکز‬
‫بر روی معیشت به عنوان وسیله در کیفیت زندگی و رفاه‪ ،‬از رویکردهای جدید انتخاب استراتژی بهینه‬
‫توسعه در جوامع در حال توسعه میباشد به گونهای که منابعی را فراهم میآورد که با آن مردم میتوانند‬
‫زندگی خویش را ارتقاه داده و از آن لذت ببرند (اصغریسراسکانرود و همکاران‪313 :1394 ،‬؛ صدرموسوی‬
‫و همکاران‪ .)194 :1399 ،‬لذا رویکرد معیشت‪ ،‬در معیشت فقرا را بهبود میبخشد به برنامهریزی‬
‫فعالیتهای توسعه و به ارزیابی که فعالیتهای موجود برای حفظ معیشت کمک میکند و شناسایی‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫اولویتهای عملی را بر اساس دیدگاهها و منافع مورد توجه قرار میدهد (‪ .)Serrat, 2017: 22‬رویکرد‬
‫معیشت پایدار مفاهیم رفاه‪ ،‬امنیت و توانایی را با تحلیل عمیق فقر‪ ،‬آسیبپذیری و انعطافپذیری موجود‬
‫و همچنین پایداری منابع طبیعی به ارمغان میآورد و در بر گیرندهی منابع انسانی‪ ،‬داراییهای فنی‪ ،‬منابع‬
‫طبیعی‪ ،‬داراییهای اجتماعی و داراییهای مالی به عنوان شاخصهای حیاتی برای اندازهگیری امنیت‬
‫معیشت است (شریفینیا‪214 :1400 ،‬؛‪ .)Subba et al., 2016; Shah et al., 2013‬منشأ این سناریو به‬
‫سال ‪ 1981‬بر میگردد و با نظریه برنامههای استحقاقی که به مجموعه منابع درآمدی‪ ،‬داراییها و‬
‫کاالهای سرمایهای‪ ،‬مداخالت هدفمند در بهبود آموزش و پرورش‪ ،‬ارائه آموزش کسب و کار و حفظ‬
‫دارایی زمین داللت داشت‪ ،‬مرتبط است (‪ .)Akter and Rahman, 2017: 292‬در سال ‪ ،1987‬اصطال‬
‫معیشت پایدار توسط کمیته جهانی محیطزیست و توسعه برای اولین بار برای بحث در مورد مسائل‬
‫مربوط به نیازهای اساسی‪ ،‬بهرهوری منابع‪ ،‬امنیت مالکیت و معیشت روستایی مورد استفاده قرار گرفت‪ .‬به‬
‫دنبال آن‪ ،‬اجالس محیطزیست و توسعه سازمان ملل در سال ‪ ،1992‬معیشت پایدار را به عنوان پل‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫ارتباطی رفتارهای انسانی و پیامدهای زیستمحیطی عنوان کرد (‪ .)Wang et al., 2017: 2‬این رویکرد‬
‫تأثیر شدیدی بر دسترسی و کنترل انواع داراییها یا منابع معیشتی دارد و ارتباط نزدیکی با میزان‬
‫دسترسی افراد به منابع و کنترل و مدیریت دسترسی به اشکال مختلف داراییهای سرمایهای از طریق‬
‫استفاده از منابع مالی‪ ،‬روابط رسمی و غیر رسمی با سایر گروهها و افراد دارد (‪.)Farrington et al., 1999‬‬
‫بدیهی است این نوع شناخت میتواند در شناسایی و کشف میزان محرومیت نواحی روستایی‪ ،‬کشف‬
‫توانمندیهای روستا و برنامهریزی جهت توسعه متوازن مناطق روستایی کمک کند‪ .‬در شکلگیری هر‬
 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪82‬‬

‫الگوی معیشتی ترکیب سرمایه و منابع معیشت از اهمیت باالیی برخوردار هستند؛ زیرا توانایی پیگیری‬
‫راهبردهای معیشتی روستاییان به پایههای اجتماعی و مادی‪ ،‬داراییها و سرمایههای ملموس و غیر‬
‫ملموس وابسته است (صرافی و شمسایی‪1393 ،‬؛ خسروزادیان و همکاران‪ .)1395 ،‬عمده پژوهشهای‬
‫صورت گرفته در این حیطه برای رسیدن به نتایج معیشت مثبت‪ ،‬طیف وسیعی از داراییها را مد نظر قرار‬
‫داده است (‪ .)Olufunso and Somorin, 2010: 904‬بهطوری که‪ ،‬سرمایه طبیعی ( خیره منابع طبیعی‬
‫شامل زمین‪ ،‬آب‪ ،‬حیاتوحش‪ ،‬تنوع زیستی‪ ،‬منابع زیستمحیطی)؛ سرمایه مالی (صرفهجویی در مصرف‪،‬‬
‫اعتبارات و یا انتقال پول به طور منظم یا بازنشستگی)؛ سرمایه فیزیکی (شامل زیرساختهای حمل و نقل‪،‬‬
‫پناهگاه‪ ،‬آب‪ ،‬انر ی و ارتباطات) و تجهیزات تولیدی که مردم را قادر میسازد تا معیشت خود را دنبال‬
‫کنند؛ سرمایه انسانی (شامل مهارتها‪ ،‬دانش و سالمتی مورد نیاز برای پیگیری راهبردهای مختلف‬
‫معیشتی)؛ سرمایه اجتماعی (مشتمل بر منابع اجتماعی نظیر شبکه‪ ،‬عضویت در گروهها‪ ،‬روابط اعتماد‪،‬‬
‫دسترسی به نهادهای گسترده جامعه) مورد توجه بیشتر پژوهشهای این عرصه است ( ‪Singh et al.,‬‬
‫‪.)2013; Bhandari and Grant, 2007; Subba et al., 2016‬‬
‫بریمانی و همکاران (‪ )1394‬در پژوهش خود با عنوان "تحلیل عوامل جغرافیایی مؤثر بر معیشت‬
‫خانوار در سکونتگاههای روستایی در شهرستان قصرقند" نشان دادند که سطح پایین معیشت بیانگر ضعف‬
‫در زیرساختها و سرمایههای معیشتی (به جزه سرمایه اجتماعی) میباشد و عوامل مکانی‪-‬فضایی (نحوه‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫استقرار‪ ،‬موقعیت ارتباطی‪ ،‬دسترسی به راه و فاصله از مراکز) نیز بر سطح معیشت روستائیان تأثیرگذار‬
‫هستند‪ .‬این یافتهها بیانگر آن است که عوامل جغرافیایی و عوامل اقتصادی با ضریب ‪ 0/425‬بیشترین و‬
‫عوامل مکانی‪-‬فضایی با ضریب ‪ 0/142‬کمترین تأثیر را بر سطح معیشت خانوار روستایی داشتهاند‪.‬‬
‫صادقزاده و همکاران (‪ )1393‬در پژوهشی در شهرستان رشت با استفاده از رویکرد معیشت پایدار‬
‫دریافتند بهبود عملکرد و افزایش سود‪ ،‬بر پایداری سرمایههای متعدد از قبیل سرمایههای فیزیکی‪ ،‬انسانی‪،‬‬
‫اجتماعی و مالی اقتصادی اثرگذاری مطلوب دارد و افزایش تولید‪ ،‬نقش کلیدی در بهبود معیشت ایفا نموده‬
‫و در ارتقای سطح رفاه بسیار مؤثر است‪ .‬بر مبنای یافتههای پژوهشی دیگر‪ ،‬در میان انواع سرمایه‪ ،‬سرمایه‬
‫اجتماعی به دلیل تسهیل اقدام عامالن و زمینهسازی برای همکاری در داخل ساختارها و دستیابی به‬
‫اهداف خاص‪ ،‬دارای اهمیت بیشتری میباشد (بذرافشان و طوالبینژاد‪.)1395 ،‬‬
‫در هند وضعیت امنیت معیشت پایدار با بهرهگیری از شاخصهای امنیت زیستمحیطی‪ ،‬عدالت و‬
‫برابری اجتماعی و امنیت اقتصادی بررسی شد‪ .‬نتایج بیانگر آن بود که شاخص امنیت معیشت پایدار در‬
‫مناطق بیستگانه هند بسیار پایین است (‪ .)Kumar et al., 2014‬یافتههای تحقیقی تحت عنوان "بررسی‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫فضایی و زمانی تنوع در کشاورزی پایدار با استفاده از شاخصهای امنیت معیشت پایدار در هند" نشان‬
‫داد که مزارع بزرگ و متوسط از امنیت معیشت باالتری برخوردار هستند‪ .‬همچنین‪ ،‬افزایش نابرابری‪ ،‬عدم‬
‫مدیریت منابع‪ ،‬مخاطرات طبیعی و رشد جمعیت‪ ،‬تهدیدی مهم برای توسعه پایدار در کشاورزی و معیشت‬
‫خانوارهای روستایی میباشد (‪ .)Sajjad et al., 2014‬در تحقیقی بر اساس شاخصهای اقتصادی‪،‬‬
‫زیستمحیطی و امنیت اجتماعی معیشت خانواده در غرب نپال نشان داده شد که زمینهای کشاورزی‬
 ‫‪83‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫محدود‪ ،‬پایین بودن نیروی کار در یک خانواده و عدم دسترسی به خدمات کشاورزی زیستمحیطی‪،‬‬
‫عوامل اصلی در ایجاد ناامنیهای معیشتی در جوامع کشاورزی هستند (‪.)Bhandari and Grant, 2007‬‬
‫یافتههای تحقیق ارزیابی پایداری کشاورزی در سطح مزرعه کوچک با استفاده از شاخصهای امنیت‬
‫معیشت پایدار حاکی از آن است که بهرهوری اقتصادی و سرمایههای اجتماعی پایداری کشاورزی را تحت‬
‫تأثیر قرار داده است و با کاهش داراییهای زمین میزان پایداری کشاورزی نیز کاهش یافته است ( ‪Sajjad,‬‬
‫‪ .)and Nasreen, 2016‬نتایج پژوهشی تحت عنوان معیشت و فقر مزمن در مناطق نیمه خشک زیمباوه‬
‫بیانگر این است که افرادی که در مناطق توسعه نیافته زندگی میکنند به دلیل عدم دسترسی به‬
‫زیرساختها‪ ،‬هزینههای زندگی باالیی داشته و معیشت آنها را عواملی نظیر امنیت غذایی ناپایدار (سوه‬
‫تغذیه)‪ ،‬آسیب به سالمت کودکان و آموزش (شاخص عدالت اجتماعی) تهدید نموده و بر آسیبپذیری‬
‫خانوارهای روستایی افزوده است (‪ .)Bird and Shepherd, 2003‬در پژوهشی با عنوان توسعه مدل امنیت‬
‫معیشت پایدار برای مناطق ساحلی حادثهخیز بنگالدش امنیت معیشت را منوط به ترکیبی از سه‬
‫استراتژی مداخلهگری در سطح خانوار‪ ،‬ارتقاه معیشت‪ ،‬و حفاظت از امرار معاش عنوان نمودند‬
‫(‪ .)Mutahara et al., 2016‬شاخص امنیت معیشت پایدار در مطالعه (‪)You and Zhang, 2017‬‬
‫نشاندهنده وزن بیشتر ابعاد اکولو یکی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی‪ ،‬بر اساس شرایط الزم برای امنیت معیشت‬
‫پایدار کشاورزان است‪ .‬با توجه به مرور پیش نگاشتهها سوال اصلی از این تحقیق به شر زیر است‪:‬‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫مهمترین سرمایههای معیشت کدامند؟ و وضعیت درجه و رتبه دهستانهای شهرستان سراوان از حیث‬
‫سرمایههای معیشت چگونه است؟‬

‫‪ )3‬روش تحقیق‬
‫تحقیق پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش از نوع پیمایشی‪ ،‬توصیفی‪-‬‬
‫تحلیلی است و به بررسی وضعیت شاخص امنیت معیشت پایدار در خانوارهای روستایی شهرستان سراوان‬
‫همت گمارده است‪ .‬جامعه آماری در این پژوهش شامل‪ ،‬هفت نفر از کارشناسان فرمانداری شهرستان‬
‫سراوان بود که به صورت هدفمند انتخاب شدند‪ .‬ابزار گردآوری دادهها‪ ،‬پرسشنامهای محقق ساخته بود‪.‬‬
‫روایی پرسشنامه با بهرهگیری از پانل متخصصان توسعه روستایی مورد تأیید قرار گرفت و تحلیل یافتهها‬
‫با بهرهگیری از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی با استفاده از نرمافزار آماری ‪ Excel 2013‬صورت گرفت‪.‬‬
‫بدین ترتیب‪ ،‬ابتدا بر مبنای درخت سلسله مراتبی (شکل ‪ )1‬و با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی فازی و‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫تشکیل ماتریس مقایسههای زوجی به واکاوی میزان وزن معیارها (سرمایههای معیشت) اقدام شد‪ ،‬سپس‬
‫گزیدارهای مورد بررسی از حیث وضعیت برخورداری از سرمایههای معیشتی اولویتبندی شد‪.‬‬
 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪84‬‬

‫شکل ‪ .1‬درخت سلسله مراتبی امنیت پایدار روستایی شهرستان سراوان‬

‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫در روش تحلیل سلسلهمراتبی فازی میزان ارجحیت عناصر با استفاده از عبارات کالمی در‬
‫ماتریسهای مقایسه زوجی شکل میگیرد و سپس بر مبنای معادل فازی عبارات‪ ،‬وزن هر معیار و گزیدار‬
‫تعیین میشود (جدول ‪.)Lee et al., 2008: 101( )1‬‬

‫جدول ‪ .1‬مقیاس برای مقایسه زوجی معیارها‬

‫معادل فازی اولویتها‬ ‫مقیاس‬
‫اولویتها‬
‫حد باال (‪)U‬‬ ‫حد وسط (‪)M‬‬ ‫حد پایین(‪)L‬‬ ‫عددی‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اهمیت یکسان‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫اهمیت یکسان تا نسبتاً مهمتر‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫نسبتاً مهمتر‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫نسبتاً مهمتر تا اهمیت زیاد‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫اهمیت زیاد‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫اهمیت زیاد تا بسیار زیاد‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫بسیار زیاد‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫بسیار زیاد تا کامالً مهمتر‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫کامالً مهمتر‬
‫منبع‪ :‬اصغرپور‪1391 ،‬‬
 ‫‪85‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫در این پژوهش برای تلفیق عقاید مشارکتکنندگان در تصمیمگیری گروهی با مالحظه عدم قطعیت‬
‫عقاید از روش ‪ FAHP‬چانگ استفاده شده است‪ ،‬مراحل تحلیل به شر یل میباشد (اصغرپور‪1391 ،‬؛‬
‫حبیبی و همکاران‪:)1393 ،‬‬
‫مرحله ‪ :1‬تشکیل ماتریس مقایسه زوجی با بهکارگیری اعداد فازی‬
‫مرحله ‪ :2‬محاسبه ماتریس وزن (‪ )Si‬برای هر یک از سطرها بعد تشکیل ماتریس اعداد فازی‪ ،‬بر اساس‬
‫رابطه زیر‪:‬‬

‫در این رابطه ‪ i‬بیانگر شماره سطر و ‪ j‬بیانگر شماره ستون میباشد‪ .‬همچنین مقادیر حد باال‪ ،‬متوسط‬
‫و پایین را میتوان از روابط زیر محاسبه کرد‪:‬‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫در روابط باال حدود پایین تا باال (‪ mi ،li‬و ‪ )ui‬به ترتیب مؤلفههای اول تا سوم اعداد فازی هستند‪.‬‬
‫مرحله ‪ :3‬محاسبه درجه بزرگی ‪ Si‬ها نسبت به یکدیگر‬
‫به طور کلی اگر دو عدد فازی ‪ M1‬و ‪ M2‬مانند شکل ‪ 2‬وجود داشته باشد درجه بزرگی ‪ M1‬به ‪M2‬‬
‫به صورت زیر تعریف میگردد‪:‬‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫شکل ‪ .2‬درجه بزرگی دو عدد فازی نسبت به هم (‪)Ertugrul and Karakasoglu, 2008‬‬
 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪86‬‬

‫مرحله ‪ :4‬محاسبه وزن معیارها در ماتریسهای مقایسه زوجی‪ ،‬بدین منظور از رابطه زیر استفاده میشود‪:‬‬

‫بنابراین بردار وزن نرمال نشده به صورت زیر خواهد بود‪:‬‬

‫مرحله ‪ :5‬محاسبه بردار وزن نهایی‬

‫برای محاسبه بردار وزن نهایی باید بردار وزن محاسبه شده در مرحله قبل را نرمال کرد‪ .‬لذا در نهایت‬
‫از رابطه زیر استفاده میگردد‪:‬‬

‫برای محاسبه نرخ ناسازگاری قضاوتها از روش ساعتی و جدول شاخصهای تصادفی ( ‪Gogus and‬‬
‫‪ )Boucher, 1998‬بهره گرفته شد‪.‬‬
‫شهرستان سراوان با مساحت ‪ 13274‬کیلومتر مربع در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫واقع شده است و از شمال غربی به خاش و از غرب به سیب سوران و از شرق و جنوب شرقی به کشور‬
‫پاکستان محدود میشود و شامل چهار بخش مرکزی‪ ،‬مهرگان‪ ،‬بمپشت و جالق و نه دهستان به نامهای‬
‫گشت‪ ،‬حومه‪ ،‬ناهو ‪ ،‬جالق‪ ،‬کلهگان‪ ،‬کوهک‪ ،‬اسفند ‪ ،‬کشتگان و بمپشت میباشد (مرکز آمار ایران‪،‬‬
‫‪.)1397‬‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬
 ‫‪87‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫شکل ‪ .3‬نقشه موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه‬

‫‪ )4‬یافتههای تحقیق‬
‫یافتههای توصیفی پیرامون برخی از ویژگیهای فردی و حرفهای مشارکتکنندگان شامل میزان‬
‫تحصیالت‪ ،‬رشته تحصیلی‪ ،‬سن و سابقهی کاری نشان میدهد متوسط سن پاسخگویان ‪ 39/5‬سال و‬
‫متوسط سابقه کار کارشناسان پاسخگو در فرمانداری شهرستان سراوان ‪ 13‬سال بوده است‪ .‬حداقل سطح‬
‫تحصیل پاسخگویان نیز مدر کارشناسی بوده و این در حالی است که ‪ 57‬درصد مشارکتکنندگان‬
‫دارای تحصیالت کارشناسی ارشد بودند که نشان از سطح تحصیالت باال و تجربه کافی افراد مشارکتکننده‬
‫دارد‪.‬‬

‫جایگاه سرمایههای معیشتی پایدار در بین خانوارهای روستایی شهرستان سراوان‬

‫برای واکاوی نقش و جایگاه سرمایههای معیشتی در منطقه مورد مطالعه از تکنیک ‪ FAHP‬بهره گرفته‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫شد‪ .‬بدین منظور‪ ،‬نخست جایگاه سرمایههای معیشتی از دیدگاه کارشناسان مشارکتکننده با استفاده از‬
‫ماتریس مقایسههای زوجی شناسایی شد‪ .‬پس از تلفیق جداول مقایسه زوجی‪ ،‬با استفاده از میانگین‬
‫هندسی‪ ،‬محاسبه اوزان نسبی و نهایی دادههای فازی در محیط ویندوز با استفاده از نرمافزار آماری ‪Excel‬‬
‫‪ 2013‬انجام گردید‪ .‬الزم به توضیح است که‪ ،‬با توجه به هدف اول پژوهش‪ ،‬برای هر گزینه (دهستان) یک‬
‫جدول مقایسه زوجی تلفیق شده از نظرات در مورد سرمایههای معیشتی پایدار در شهرستان سراوان‬
‫ترسیم گردید که به روش ‪ FAHP‬به رتبهبندی عوامل هر جدول پرداخته شد (جدول ‪.)2‬‬
 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪88‬‬

‫جدول ‪ .2‬ماتریس برآیند نظرات مشارکتکنندگان‪ ،‬مقایسه زوجی معیارها (سرمایههای معیشت پایدار خانوار روستایی)‬
‫اجتماعی‬ ‫محیطی‬ ‫انسانی‬ ‫مالی‬ ‫فیزیکی‬ ‫معیار‬
‫‪1/8‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪./9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫فیزیکی‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫مالی‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫انسانی‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫محیطی‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫اجتماعی‬

‫نرخ ناسازگاری مطلوب (‪ CRg =0/058‬و ‪ )CRm=0/02‬نشان از قابلیت اعتماد به قیاسهای زوجی‬
‫صورت گرفته توسط کارشناسان داشت‪ .‬لذا‪ ،‬در گام بعد‪ ،‬برای هر یک از سطرها ماتریس وزن مربوطه (‪)Si‬‬
‫به شر جدول زیر محاسبه گردید (جدول ‪.)3‬‬

‫جدول ‪ .3‬بسط مرکب فازی‬

‫بسط مرکب فازی‬ ‫معیار‬
‫‪0/201‬‬ ‫‪0/338‬‬ ‫‪0/548‬‬ ‫فیزیکی‬
‫‪0/133‬‬ ‫‪0/214‬‬ ‫‪0/342‬‬ ‫مالی‬
‫‪0/105‬‬ ‫‪0/165‬‬ ‫‪0/263‬‬ ‫انسانی‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫‪0/069‬‬ ‫‪0/103‬‬ ‫‪0/159‬‬ ‫محیطی‬

‫‪0/117‬‬ ‫‪0/178‬‬ ‫‪0/278‬‬ ‫اجتماعی‬

‫بعد از محاسبه ‪ Si‬درجه بزرگی آنها نسبت به هم محاسبه شد‪ .‬لذا با توجه به رابطه‬
‫کوچکترین درجه به عنوان وزن نرمال نشده استخراج گردید‪ .‬در‬
‫نهایت بعد از نرمال سازی اوزان‪ ،‬وزن نهایی معیارها محاسبه شد و اولویت هر معیار در قیاس با معیارهای‬
‫دیگر حاصل شد (جدول ‪.)4‬‬
‫جدول ‪ .4‬نرمالسازی درجه ارجحیت معیارها‬
‫وزن‬ ‫درجه‬ ‫بر‬ ‫درجه ارجحیت‬ ‫سازهها‬
‫نرمال‬ ‫ارجحیت‬
‫‪0/443‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سرمایه فیزیکی‬
‫‪0/261‬‬ ‫‪0/590‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/590‬‬ ‫سرمایه مالی‬
‫‪0/102‬‬ ‫‪0/230‬‬ ‫‪0/767‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/618‬‬ ‫‪0/233‬‬ ‫سرمایه انسانی‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫‪0/01‬‬ ‫‪0/023‬‬ ‫‪0//532‬‬ ‫‪0/785‬‬ ‫‪0/392‬‬ ‫‪0/023‬‬ ‫سرمایه محیطی‬

‫‪0/184‬‬ ‫‪0/415‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/835‬‬ ‫‪0/415‬‬ ‫سرمایه اجتماعی‬

‫بر مبنای نتایج مندرج در جدول ‪ ،4‬سرمایه فیزیکی با وزن نرمال ‪ 0/44‬حائز رتبه اول‪ ،‬و سرمایه مالی‬
‫با وزن نرمال ‪ ،0/26‬سرمایه اجتماعی با وزن نرمال ‪ ،0/18‬سرمایه انسانی با وزن ‪ 0/10‬به ترتیب در‬
‫رتبههای دوم‪ ،‬سوم و چهارم قرار گرفتند و به عنوان مهمترین سرمایههای امنیت معیشت خانوار روستایی‬
 ‫‪89‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫معرفی میگردند‪ .‬لذا سرمایه محیطی با وزن نرمالشدهی ‪ 0/01‬به عنوان سرمایهی معیشتی که کمترین‬
‫تأثیر را بر امنیت معیشت خانوار دارد‪ ،‬معرفی گردید‪.‬‬

‫وضعیت دهستانهای مورد مطالعه از لحاظ سرمایههای معیشتی‬

‫برای تعیین وضعیت دهستانهای مورد مطالعه از لحاظ معیار سرمایههای معیشتی نخست به مقایسه‬
‫زوجی گزیدارهای مورد مطالعه (دهستانها) بر مبنای سرمایههای معیشتی (معیارها) پرداخته شد و‬
‫سپس با توجه به وزن نرمال شدهی معیارها و ارجحیت گزیدارها‪ ،‬وزن نهایی دهستانها (گزیدارها) تعیین‬
‫گردید‪ .‬به این منظور بعد از جمعآوری نظرات کارشناسان در ماتریسهای مقایسات زوجی گزیدارها و‬
‫تلفیق نظرات آنان‪ ،‬ماتریس برآیند نظرات فازی و میانگین هندسی نظرات بدست آمد‪ .‬سپس‪ ،‬برای هر‬
‫یک از سطرهای ماتریس ( )‪ ،‬وزن مربوطه محاسبه گردید و به این ترتیب بعد از انجام مراحل تحلیل‬
‫سلسلهمراتبی فازی در نهایت وزن نهایی گزینهها (دهستانها) با توجه به سرمایه بدست آمد و رتبهبندی‬
‫صورت گرفت‪ .‬در جدول زیر وضعیت دهستانهای مورد مطالعه بر اساس معیار سرمایه مالی معیشت‬
‫روستایی نشان داده شده است‪ .‬یافتههای جدول حاکی از آن است که از نظر سرمایه مالی معیشت پایدار‪،‬‬
‫دهستانهای مرکزی‪ ،‬جالق‪ ،‬ناهو ‪ ،‬کوهک و اسفند و گشت به ترتیب با وزن نرمال شدهی ‪،0/297‬‬
‫‪ 0/112 ،0/195 ،0/217‬و ‪ 0/09‬در رتبه اول تا پنجم و دهستانهای کلهگان و بمپشت با وزن ‪ 0/045‬و‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫‪ 0/036‬در رتبههای بعدی قرار دارند و دهستان کشتگان با وزن نرمالشدهی صفر در رتبه آخر قرار گرفت‬
‫(جدول ‪.)5‬‬

‫جدول ‪ .5‬رتبهبندی دهستانها بر اساس سرمایههای مالی معیشت‬

‫وزن‬ ‫درجه‬ ‫بر‬ ‫درجه ارجحیت‬ ‫گزیدارها‬
‫نرمال‬ ‫ارجحیت‬
‫‪0/095‬‬ ‫‪0/320‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/0938‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/602‬‬ ‫‪0/682‬‬ ‫‪0/320‬‬ ‫گشت‬
‫‪0/297‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مرکزی‬
‫‪0/195‬‬ ‫‪0/655‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/926‬‬ ‫‪0/655‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ناهو‬
‫‪0/217‬‬ ‫‪0/731‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/731‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جالق‬
‫‪0/045‬‬ ‫‪0/152‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/765‬‬ ‫‪0/431‬‬ ‫‪0/511‬‬ ‫‪0/152‬‬ ‫‪0/833‬‬ ‫کلهگان‬
‫‪0/112‬‬ ‫‪0/379‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/663‬‬ ‫‪0/743‬‬ ‫‪0/379‬‬ ‫‪1‬‬ ‫کوهک و اسفند‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/393‬‬ ‫‪0/361‬‬ ‫‪0/609‬‬ ‫‪0/050‬‬ ‫‪0/126‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/444‬‬ ‫کشتگان‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫‪0/036‬‬ ‫‪0/122‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/750‬‬ ‫‪0/995‬‬ ‫‪0/406‬‬ ‫‪0/488‬‬ ‫‪0/122‬‬ ‫‪0/821‬‬ ‫بم پشت‬
‫‪=0/032‬‬ ‫‪=0/092‬‬

‫رتبه وزنی‪ ،‬وزن نرمال و درجه ارجحیت دهستانها بر مبنای وضعیت سرمایه فیزیکی در جدول زیر‬
‫مالحظه میگردد‪ .‬با توجه به یافتههای نمایش داده شده در این مالحظه میگردد که از لحاظ سرمایه‬
‫فیزیکی‪ ،‬دهستان مرکزی با وزن نرمال شده ‪ 0/362‬حائز رتبه اول و دهستانهای جالق‪ ،‬ناهو ‪ ،‬کوهک و‬
‫اسفند و بمپشت با وزن نرمال شدهی ‪ 0/139 ،0/198 ،0/274‬و ‪ 0/025‬در جایگاههای بعدی قرار‬
 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪90‬‬

‫گرفتند‪ .‬ولی دهستانهای گشت‪ ،‬کلهگان و کشتگان از لحاظ سرمایه فیزیکی از وضعیت یکسانی برخوردار‬
‫هستند و در جایگاه آخر قرار دارند (جدول ‪.)6‬‬

‫جدول ‪ .6‬رتبهبندی دهستانها بر اساس سرمایه فیزیکی معیشت‬

‫وزن‬ ‫درجه‬ ‫بر‬ ‫درجه ارجحیت‬ ‫گزیدارها‬
‫نرمال‬ ‫ارجحیت‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/569‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/473‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/104‬‬ ‫‪0/310‬‬ ‫‪0‬‬ ‫گشت‬
‫‪0/362‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مرکزی‬
‫‪0/198‬‬ ‫‪0/547‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/797‬‬ ‫‪0/547‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ناهو‬
‫‪0/274‬‬ ‫‪0/758‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/758‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جالق‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/446‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/308‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/148‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/837‬‬ ‫کلهگان‬
‫‪0/139‬‬ ‫‪0/385‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/636‬‬ ‫‪0/843‬‬ ‫‪0/385‬‬ ‫‪1‬‬ ‫کوهک و اسفند‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/194‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/618‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/441‬‬ ‫کشتگان‬
‫‪0/025‬‬ ‫‪0/071‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/663‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/306‬‬ ‫‪0/507‬‬ ‫‪0/071‬‬ ‫‪1‬‬ ‫بم پشت‬
‫‪=0/030‬‬ ‫‪=0/086‬‬

‫اوزان نهایی دهستانهای مورد مطالعه بر مبنای معیار سرمایه انسانی و رتبهبندی وضعیت آنها در‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫جدول زیر حاکی از آن است که از لحاظ سرمایه انسانی‪ ،‬دهستان مرکزی با وزن نرمال شده ‪ 0/379‬حائز‬
‫رتبه اول و دهستان کشتگان با وزن نرمال شدهی صفر در جایگاه آخر قرار دارد‪ .‬دهستانهای جالق‪،‬‬
‫ناهو ‪ ،‬کوهک و اسفند ‪ ،‬گشت‪ ،‬بمپشت و کلهگان به ترتیب با وزن نرمال شدهی ‪،0/157 ،0/292‬‬
‫‪ 0/018 ،0/034 ،0/102‬و ‪ 0/015‬در جایگاههای دوم تا هفتم قرار گرفتند (جدول ‪.)7‬‬
‫جدول ‪ .7‬رتبهبندی دهستانها بر اساس سرمایه انسانی معیشت‬
‫وزن‬ ‫درجه‬ ‫بر‬ ‫درجه ارجحیت‬ ‫گزیدارها‬
‫نرمال‬ ‫ارجحیت‬
‫‪0/034‬‬ ‫‪0/092‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/795‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/335‬‬ ‫‪0/671‬‬ ‫‪0/092‬‬ ‫گشت‬
‫‪0/379‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مرکزی‬
‫‪0/157‬‬ ‫‪0/416‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/660‬‬ ‫‪0/416‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ناهو‬
‫‪0/292‬‬ ‫‪0/771‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/771‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جالق‬
‫‪0/015‬‬ ‫‪0/041‬‬ ‫‪0/706‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/746‬‬ ‫‪0/284‬‬ ‫‪0/620‬‬ ‫‪0/041‬‬ ‫‪0/957‬‬ ‫کلهگان‬
‫‪0/102‬‬ ‫‪0/269‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/520‬‬ ‫‪0/873‬‬ ‫‪0/269‬‬ ‫‪1‬‬ ‫کوهک و اسفند‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/448‬‬ ‫‪0/418‬‬ ‫‪0/680‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/301‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/637‬‬ ‫کشتگان‬
‫‪0/018‬‬ ‫‪0/049‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/750‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/291‬‬ ‫‪0/626‬‬ ‫‪0/049‬‬ ‫‪0/959‬‬ ‫بم پشت‬
‫‪=0/017‬‬ ‫‪=0/05‬‬

‫رتبهبندی دهستانهای مورد مطالعه به لحاظ وضعیت معیار سرمایه اجتماعی بر مبنای اوزان نهایی‬
‫نرمال هر دهستان در جدول ‪ 8‬بیانگر آن است که از لحاظ سرمایه اجتماعی‪ ،‬دهستان مرکزی با وزن‬
‫نرمال شده ‪ 0/399‬حائز رتبه اول شد که این امر ناشی از برخورداری این دهستان از زیرساخت و امکانات‬
 ‫‪91‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫رفاهی است‪ .‬یگانه و همکاران (‪ )1395‬در پژوهش خود نشان دادند‪ ،‬بین افزایش سرمایه اجتماعی و تنوع‬
‫معیشت رابطه معنیداری وجود دارد‪ .‬به نظر میرسد همین امر موجب گردیده است تا دهستان مرکزی‬
‫(با توجه به اهمیتی که تنوع معیشت در سرمایه مالی دارد)‪ ،‬در وضعیت مطلوبتری نسبت به دیگر‬
‫دهستانها قرار گیرد‪ .‬دهستانهای جالق (‪ ،)0/208‬کوهک و اسفند (‪ ،)0/115‬کلهگان (‪،)0/107‬‬
‫ناهو (‪ ،)0/068‬بمپشت (‪ ،)0/054‬گشت (‪ )0/045‬و کشتگان (‪ )0‬به ترتیب در جایگاه دوم تا آخر قرار‬
‫گرفتند‪.‬‬

‫جدول ‪ .8‬ارجحیت گزیدارها بر اساس سرمایه اجتماعی‬

‫وزن‬ ‫درجه‬ ‫بر‬ ‫درجه ارجحیت‬ ‫گزیدارها‬
‫نرمال‬ ‫ارجحیت‬
‫‪0/045‬‬ ‫‪0/115‬‬ ‫‪0/699‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/790‬‬ ‫‪0/815‬‬ ‫‪0/601‬‬ ‫‪0/939‬‬ ‫‪0/115‬‬ ‫گشت‬
‫‪0/399‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مرکزی‬
‫‪0/068‬‬ ‫‪0/172‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/856‬‬ ‫‪0/880‬‬ ‫‪0/664‬‬ ‫‪0/172‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ناهو‬
‫‪0/208‬‬ ‫‪0/522‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/522‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جالق‬
‫‪0/107‬‬ ‫‪0/269‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/975‬‬ ‫‪0/777‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/269‬‬ ‫‪1‬‬ ‫کلهگان‬
‫کوهک و‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫‪0/115‬‬ ‫‪0/290‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/800‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/290‬‬ ‫‪1‬‬

‫اسفند‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/542‬‬ ‫‪0/602‬‬ ‫‪0/628‬‬ ‫‪0/418‬‬ ‫‪0/755‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/824‬‬ ‫کشتگان‬
‫‪0/054‬‬ ‫‪0/137‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/821‬‬ ‫‪0/846‬‬ ‫‪0/629‬‬ ‫‪0/968‬‬ ‫‪0/137‬‬ ‫‪1‬‬ ‫بم پشت‬
‫‪=0/02‬‬ ‫‪=0/054‬‬

‫واکاوی وضعیت دهستانهای شهرستان سراوان بر مبنای سرمایه محیطی در جدول زیر نشان میدهد‬
‫که از لحاظ سرمایه محیطی‪ ،‬دهستان ناهو با وزن نرمال شده ‪0/258‬حائز رتبه اول گردید‪ .‬دهستانهای‬
‫جالق‪ ،‬مرکزی‪ ،‬گشت و کلهگان با وزن ‪ 0/185 ،0/205 ،0/235‬و ‪ 0/115‬در رتبههای بعدی قرار گرفتند‪.‬‬
‫دهستانهای کوهک و اسفند ‪ ،‬کشتگان و بمپشت نیز با وزن نرمالشدهی صفر از لحاظ سرمایه محیطی‬
‫وضعیت یکسانی دارند (جدول ‪.)9‬‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬
 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪92‬‬

‫جدول ‪ .9‬رتبهبندی دهستانها بر اساس سرمایه محیطی‬

‫وزن‬ ‫درجه‬ ‫بر‬ ‫درجه ارجحیت‬ ‫گزیدارها‬
‫نرمال‬ ‫ارجحیت‬
‫‪0/185‬‬ ‫‪0/720‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/808‬‬ ‫‪0/720‬‬ ‫‪0/922‬‬ ‫گشت‬
‫‪0/205‬‬ ‫‪0/795‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/884‬‬ ‫‪0/795‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مرکزی‬
‫‪0/258‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ناهو‬
‫‪0/235‬‬ ‫‪0/912‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/912‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جالق‬
‫‪0/115‬‬ ‫‪0/447‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/541‬‬ ‫‪0/447‬‬ ‫‪0/664‬‬ ‫‪0/758‬‬ ‫کلهگان‬
‫کوهک و‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/476‬‬ ‫‪0/019‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/132‬‬ ‫‪0/246‬‬
‫اسفند‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/602‬‬ ‫‪0/693‬‬ ‫‪0/181‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫کشتگان‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/768‬‬ ‫‪0/248‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/036‬‬ ‫بم پشت‬
‫‪=0/019‬‬ ‫‪=0/055‬‬

‫الزم به توضیح است که قبل از انجام وزندهی‪ ،‬ابتدا به منظور تعیین قابلیت اعتماد به مقایسهها نرخ‬
‫ناسازگاری محاسبه گردید‪ .‬ردیفهای آخر در جداول ‪ 5‬الی ‪ 9‬نتایج مربوط به نرخ ناسازگاری مقایسات‬
‫زوجی را نشان میدهد که به روش (‪ )Gogus and Boucher, 1998‬محاسبه شده است‪ .‬بر مبنای یافتهها‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫نرخ ناسازگاری حاکی از قابلیت اعتماد و مقایسههای مطلوب توسط کارشناسان و نظرات سازگار آنها‬
‫میباشد‪.‬‬
‫جایگاه دهستانهای شهرستان سراوان از نظر شاخص معیشت پایدار‬
‫پس از تعیین ماتریس وزن و تعیین اوزان دهستانها با توجه به هر معیار‪ ،‬در نهایت میبایست‬
‫رتبهبندی نهایی دهستانها صورت پذیرد که به این منظور از ماتریس موزون (جدول ‪ )10‬بهرهگیری شد‪.‬‬
‫به این منظور هریک از درایههای ماتریس جدول شماره ‪ 10‬در اوزان بدست آمده معیارها جدول شماره ‪4‬‬
‫ضرب شد‪ ،‬و یافتهها در جدول شماره ‪ 11‬گزارش گردید‪.‬‬
‫جدول ‪ .10‬ماتریس اولیه سرمایهها و گزینهها جهت تعیین وزن نهایی گزینهها‬
‫سرمایه‬
‫سرمایه محیطی‬ ‫سرمایه انسانی‬ ‫سرمایه فیزیکی‬ ‫سرمایه مالی‬ ‫سرمایهها‬
‫اجتماعی‬
‫(‪)0/01‬‬ ‫(‪)0/102‬‬ ‫(‪)0/443‬‬ ‫(‪)0/261‬‬ ‫گزینه‬
‫(‪)0/184‬‬
‫‪0/045‬‬ ‫‪0/185‬‬ ‫‪0/034‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/095‬‬ ‫گشت‬
‫مرکزی‬
‫‪0/399‬‬ ‫‪0/205‬‬ ‫‪0/379‬‬ ‫‪0/362‬‬ ‫‪0/297‬‬ ‫مرکزی‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫‪0/068‬‬ ‫‪0/258‬‬ ‫‪0/157‬‬ ‫‪0/198‬‬ ‫‪0/195‬‬ ‫ناهو‬

‫‪0/208‬‬ ‫‪0/235‬‬ ‫‪0/292‬‬ ‫‪0/274‬‬ ‫‪0/217‬‬ ‫جالق‬ ‫جالق‬
‫‪0/107‬‬ ‫‪0/115‬‬ ‫‪0/015‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/045‬‬ ‫کله گان‬
‫کوهک و‬
‫‪0/115‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/102‬‬ ‫‪0/139‬‬ ‫‪0/112‬‬
‫اسفند‬
‫بمپشت‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫کشتگان‬
‫‪0/054‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/018‬‬ ‫‪0/025‬‬ ‫‪0/036‬‬ ‫بم پشت‬
 ‫‪93‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫جدول ‪ .11‬ماتریس موزون و وزن نهایی گزینهها‬
‫سرمایه‬ ‫سرمایه‬ ‫سرمایه‬ ‫سرمایه‬ ‫سرمایه‬
‫وزن نهایی‬ ‫سرمایهها‬
‫اجتماعی‬ ‫محیطی‬ ‫انسانی‬ ‫فیزیکی‬ ‫مالی‬
‫گزینهها‬ ‫گزینه‬
‫(‪)0/184‬‬ ‫(‪)0/01‬‬ ‫(‪)0/102‬‬ ‫(‪)0/443‬‬ ‫(‪)0/261‬‬
‫‪0/038‬‬ ‫‪0/008‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫‪0/003‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/025‬‬ ‫گشت‬
‫مرکزی‬
‫‪0/351‬‬ ‫‪0/073‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫‪0/039‬‬ ‫‪0/160‬‬ ‫‪0/078‬‬ ‫مرکزی‬
‫‪0/169‬‬ ‫‪0/012‬‬ ‫‪0/003‬‬ ‫‪0/016‬‬ ‫‪0/088‬‬ ‫‪0/051‬‬ ‫ناهو‬
‫‪0/248‬‬ ‫‪0/038‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫‪0/030‬‬ ‫‪0/121‬‬ ‫‪0/057‬‬ ‫جالق‬ ‫جالق‬
‫‪0/034‬‬ ‫‪0/020‬‬ ‫‪0/001‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/012‬‬ ‫کله گان‬
‫کوهک و‬
‫‪0/122‬‬ ‫‪0/021‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/010‬‬ ‫‪0/062‬‬ ‫‪0/029‬‬
‫اسفند‬
‫بمپشت‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫کشتگان‬
‫‪0/032‬‬ ‫‪0/010‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫‪0/011‬‬ ‫‪0/009‬‬ ‫بم پشت‬

‫با توجه به یافتههای ماتریس ‪ 11‬به روشنی مشخص میگردد که دهستان مرکزی با وزن نهایی‬
‫‪ 0/351‬حائز رتبهی اول‪ ،‬دهستان جالق با وزن نهایی ‪ 0/248‬حائز رتبه دوم و در نهایت دهستانهای‬
‫ناهو ‪ ،‬کوهک و اسفند ‪ ،‬گشت‪ ،‬کلهگان‪ ،‬بمپشت و کشتگان با وزنهای نرمال شدهی نهایی ‪،0/169‬‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫‪ 0/32 ،0/034 ،0/038 ،0/122‬و ‪ 0‬در رتبههای بعدی قرار گرفتند‪ .‬دهستان کشتگان به علت واقع شدن‬
‫در منطقه صفر مرزی و عدم برخورداری از زیرساختها و امکانات رفاهی‪ ،‬بهداشتی و آموزشی (عدم‬
‫برخورداری از دبیرستان) وضعیت نابسامانی از نظر سرمایههای معیشتی در این منطقه داشته و جایگاه‬
‫آخر را کسب نموده است‪.‬‬

‫مالی‬ ‫محیطی‬ ‫انسانی‬ ‫اجتماعی‬ ‫فیزیکی‬

‫‪0/4‬‬
‫‪0/35‬‬
‫‪0/3‬‬
‫‪0/25‬‬
‫‪0/2‬‬
‫‪0/15‬‬
‫‪0/1‬‬
‫‪0/05‬‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫‪0‬‬
‫گشت‬ ‫مرکزی‬ ‫ن اهو‬ ‫جالق‬ ‫ک ل ه گ ان‬ ‫کوهک و‬ ‫کشت گ ان‬ ‫ب م پشت‬
‫ا س فند‬

‫شکل ‪ .4‬وضعیت دهستانهای شهرستان از لحاظ سرمایههای معیشت پایدار‬

 ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت ‪...‬‬ ‫‪94‬‬

‫‪ )5‬نتیجهگیری‬
‫در دنیای امروز‪ ،‬سه عامل مخاطرات زیستی‪ ،‬مخاطرات اجتماعی و مخاطرات اقتصادی توجه‬
‫تمامگرایانه به بستر زیستی را طلب میکند‪ .‬این موضوع بر تفکر روستایی در نیمقرن گذشته اثر گذاشته و‬
‫از آنجا که مناطق روستایی ضرورتی بنیادین در مسیر توسعه بشمار میرود‪ ،‬رهیافت امنیت معیشت‬
‫پایدار روستایی را به طور بالقوه به عنوان یکی از مقولههای اساسی در کشورهای در حال توسعه مطر‬
‫ساخته است‪ .‬با توجه به اینکه فقیرترین مردم جهان در مناطق روستایی سکونت دارند‪ ،‬توجه به توسعه‬
‫معیشت پایدار روستایی در قالب راهکاری برای ارتقای بهرهبرداری از منابع و افزایش تولید‪ ،‬کاهش‬
‫مهاجرت بیرویه روستاییان به شهرها‪ ،‬جذب سرمایه و افزایش فرصتهای شغلی امری انکارناپذیر است‪.‬‬
‫این پژوهش با تمرکز بر شاخص امنیت معیشت پایدار‪ ،‬به تعیین وضعیت سرمایههای معیشت در مناطق‬
‫روستایی شهرستان سراوان پرداخت‪ .‬بر مبنای یافتههای پژوهش‪ ،‬دهستان کشتگان از لحاظ تمام‬
‫سرمایههای معیشتی وضعیت مطلوبی ندارد‪ .‬در حالیکه‪ ،‬سرمایههای معیشتی فیزیکی‪ ،‬اجتماعی و انسانی‬
‫در دهستان مرکزی شهرستان سراوان از وضعیت مطلوبتری برخوردار هستند‪ .‬همان طور که مشهود‬
‫است از نظر سرمایه اجتماعی دهستان مرکزی در بهترین وضعیت و دهستانهای کشتگان‪ ،‬بمپشت‪،‬‬
‫ناهو و گشت در نابسامانترین وضعیت قرار گرفتند‪ .‬از لحاظ سرمایه مالی دهستانهای مرکزی‪ ،‬ناهو‬
‫و جالق وضعیت مطلوبی داشتهاند‪ .‬اما دهستانهای کشت‪ ،‬بمپشت‪ ،‬کشتگان و کلهگان وضعیت نامطلوبی‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫دارند و از نظر برخورداری از سرمایه مالی اختالف کمی با یکدیگر دارند‪ .‬دهستانهای گشت‪ ،‬کلهگان و‬
‫کشتگان از لحاظ سرمایه فیزیکی وضعیت یکسان‪ ،‬اما نامطلوب دارند‪ .‬دهستانهای مرکزی‪ ،‬جالق و‬
‫ناهو وضعیت بهتری دارند‪ .‬سرمایه انسانی در دهستان مرکزی و جالق وضعیت مطلوبتری نسبت به‬
‫دهستانهای دیگر دارد و برتری این دهستانها را از لحاظ برخورداری از سرمایههای انسانی نشان‬
‫میدهد‪ .‬دهستانهای کشتگان‪ ،‬بمپشت‪ ،‬کلهگان و گشت از لحاظ سرمایه انسانی وضعیت نسبتآ یکسانی‬
‫دارند و در شرایط نابسامان قرار دارند‪ .‬در نهایت از لحاظ سرمایه محیطی دهستانهای بخش بمپشت‬
‫(بمپشت‪ ،‬کوهک و اسفند و کشتگان) وضعیت یکسان و نامطلوبی دارند و دهستانهای بخش جالق‬
‫(دهستانهای ناهو و جالق) وضعیت بهتری از لحاظ سرمایه محیطی نسبت به دهستانهای بخش‬
‫مرکزی (دهستانهای کشت و مرکزی) دارند‪.‬‬
‫جمعبندی یافتهها حاکی از آن است که دهستان حومه در شهرستان سراوان نسبت به سایر دهستان‬
‫از جایگاه باالتری از منظر سرمایههای معیشتی برخوردار است‪ .‬بر مبنای پایش وضعیت هریک از این‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫معیارها در دهستانهای هدف‪ ،‬روشن است که تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت میتواند در عمیقتر‬
‫از ساختار معیشت جوامع روستایی فراهم سازد‪ .‬بر مبنای وضعیت کلی سرمایههای معیشت در‬
‫دهستانهای شهرستان سراوان‪ ،‬دهستانهایی که به مرکز شهرستان نزدیکتر بودند‪ ،‬از وضعیت بهتری‬
‫نسبت به سایر دهستانها برخوردار بودند که علل اصلی آن برخورداری مطلوبتر از حیث زیرساختهای‬
‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬آموزشی‪ ،‬سالمت و بهداشت و زیرساختهای رفاهی میباشد‪ .‬همچنین نتایج تحقیق‬
‫نشان داد که مهمترین سرمایه معیشت در مناطق روستایی‪ ،‬سرمایه فیزیکی و کم اهمیتترین سرمایه‬
 ‫‪95‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‪ ،‬سال دهم‪ ،‬شماره دوم (پیاپی ‪)36‬‬
‫یپی‬
‫معیشت سرمایه محیطی است‪ .‬با توجه به درجه اهمیت سرمایه فیزیکی برای بهبود وضعیت معیشت‬
‫پایدار در برنامههای توسعهای برای مناطق روستایی‪ ،‬توجه سیاستگذاران و برنامهریزی توسعه روستایی‬
‫در شهرستان سراوان به سرمایههای فیزیکی ضروری مینماید‪ .‬بدیهی است هرگونه اختصاص منابع به‬
‫دهستانهای این شهرستان میبایست این مهم را مدنظر قرار دهد‪ .‬با توجه به توفیق متدولو ی تحلیل‬
‫سلسله مراتبی فازی در رتبهبندی وضعیت دهستانها و انطباق یافتههای حاصل با شرایط میدانی‪ ،‬توصیه‬
‫میشود پژوهشگران در پژوهشهای آتی از این روش تحلیل بهره گیرند‪.‬‬

‫‪ )6‬منابع‬
‫اسدالهی‪ ،‬محمد‪ ،‬آگهی‪ ،‬حسین‪ ،‬اطهری‪ ،‬زهرا‪ .)1396( ،‬بررسی معیشت خانوارهای روستایی شهرستان‬ ‫‪-‬‬
‫الشتر هنگام خشکسالی با در نظر گرفتن سرمایههای انسانی‪ ،‬چهارمین کنفرانس بینالمللی برنامهریزی و‬
‫مدیریت محیطزیست‪ 2 .‬خرداد‪ 1396 ،‬لغایت چهارشنبه‪ 3 ،‬خرداد‪ ،1396 ،‬دانشگاه تهران‪ ،‬دانشکده محیط‬
‫زیست دانشگاه تهران‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫اصغرپور‪ ،‬محمد جواد‪ ،)1391( ،‬تصمیمگیریهای چند معیاره‪ ،‬انتشارات دانشگاه تهران‪ 400 ،‬ص‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اصغری سراسکانرود‪ ،‬صالح‪ ،‬جاللیان‪ ،‬حمید‪ ،‬عزیزپور‪ ،‬فرهاد‪ ،‬اصغری سراسکانرود‪ ،‬صیاد‪ ،)1394( ،‬انتخاب‬ ‫‪-‬‬
‫استراتژی بهینه معیشت پایدار در مواجهه با خشکسالی با استفاده از مدل ترکیبی ‪SWOT-‬‬
‫] ‪[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10‬‬

‫‪( TOPSIS‬مطالعه موردی‪ :‬بخش مرکزی شهرستان هشترود)‪ ،‬فضای جغرافیایی‪ ،‬دوره ‪ ،16‬شماره ‪،55‬‬
‫صص ‪.313-339‬‬
‫بذرافشان‪ ،‬جواد‪ ،‬طوالبینژاد‪ ،‬مهرشاد‪ ،)1395( ،‬تحلیل اثرات و کارکردهای سرمایه اجتماعی در امنیت‬ ‫‪-‬‬
‫پایدار روستاهای مناطق مرزی بخش مرکزی شهرستان سراوان‪ ،‬نشریه تحقیقات کاربردی علوم‬
‫جغرافیایی‪ ،‬دوره ‪ ،16‬شماره ‪ ،41‬صص ‪.55-76‬‬
‫بریمانی‪ ،‬فرامرز‪ ،‬راستی‪ ،‬هادی‪ ،‬رئیسی‪ ،‬اسالم‪ ،‬و محمدزاده‪ ،‬مسعود‪ ،)1394( ،‬تحلیل عوامل جغرافیایی مؤثر‬ ‫‪-‬‬
‫بر معیشت خانوار در سکونتگاههای روستایی موردشناسی‪ :‬شهرستان قصرقند‪ ،‬جغرافیا و آمایش شهری‪،‬‬
‫دوره ‪ ،18‬شماره ‪ ،95‬صص ‪.85-96‬‬
‫توکلی‪ ،‬مرتضی‪ ،‬احمدی‪ ،‬شیرکو‪ ،‬فاضلنیا‪ ،‬غریب‪ ،)1395( ،‬تحلیل عوامل مؤثر بر معیشت روستایی (بررسی‬ ‫‪-‬‬
‫موردی‪ :‬روستاهای شهرستان سردشت)‪ ،‬جغرافیا و برنامهریزی‪ ،‬دوره ‪ ،20‬شماره ‪ ،58‬صص ‪.63-81‬‬
‫حبیبی‪ ،‬آرش‪ ،‬ایزدیار‪ ،‬صدیقه‪ ،‬سرافرازی‪ ،‬اعظم‪ .)1393( ،‬تصمیمگیری چند معیاره فازی‪ ،‬رشت‪ :‬انتشارات‬ ‫‪-‬‬
‫کتیبه گیل‪.‬‬
‫جعفری‪ ،‬حسینعلی‪ ،‬حمیدی‪ ،‬علی‪ ،)1394( ،‬نقش بازارچه مرزی در ایجاد امنیت و قاچاق کاال در استان‬ ‫‪-‬‬
‫] ‪[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4‬‬

‫خراسان شمالی‪ ،‬دانش انتظامی خراسان شمالی‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره ‪ ،5‬صص ‪.95-112‬‬
‫خسروزادیان‪ ،.‬مریم‪ ،‬غنیان‪ ،‬منصور‪ ،‬عبدشاهی‪ ،‬عباس‪ ،)1395( ،‬اولویتبندی نظامهای بهرهبرداری‬ ‫‪-‬‬
‫کشاورزی شهرستان بهبهان براساس الگوی معیشت پایدار‪ ،‬تعاون و کشاورزی‪ ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪ ،19‬صص‬
‫‪.143-166‬‬
‫سجاسیقیداری‪ ،‬حمداله‪ ،‬صادقلو‪ ،‬طاهره‪ ،‬پالوچ‪ ،‬مجتبی‪ ،)1392( ،‬اولویتبندی راهبردهای توسعهی معیشت‬ ‫‪-‬‬
‫پایدار روستایی با مدل ترکیبی سوات‪-‬تاپسیس‪ -‬فازی‪ ،‬مطالعه موردی شهرستان خدابنده‪ ،‬روستا و‬
‫توسعه‪ ،‬دوره ‪ ،16‬شماره ‪ ،2‬صص ‪.85-110‬‬
 ... ‫تحلیل وضعیت سرمایههای معیشت‬ 96

‫ تحلیل فضایی محرومیت و نابرابریهای توسعه‬،)1391( ،‫ وارثی حمیدرضا‬،‫ مسعود‬،‫ تقوایی‬،‫ رعنا‬،‫شیخبیگلو‬ -
.189-214 ‫ صص‬،46 ‫ شماره‬،12 ‫ دوره‬،‫ رفاه اجتماعی‬.‫در شهرستانهای ایران‬
‫ اقتصاد‬،‫ تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری معیشت در روستاهای شهرستان ساری‬،)1400( ،‫ زهرا‬،‫ شریفینیا‬-
.213-236 ‫ صص‬،1 ‫ شماره‬،‫ سال دهم‬،‫فضا و توسعه روستایی‬
‫ تحلیل پایداری‬،)1393( ،‫ نیما‬،‫ نژادرضایی‬،‫ محمدحسین‬،‫ انصاری‬،‫ محمدصادق‬،‫ اللهیاری‬،‫ مینا‬،‫صادقزاده‬ -
‫ دوره‬،‫ تحقیقات اقتصاد کشاورزی‬،‫اراضی شالیکاری شهرستان رشت با استفاده از رویکرد معیشت پایدار‬
.55-70 ‫ صص‬،)24 ‫ (پیاپی‬4 ‫ شماره‬،6
‫ تحلیل عوامل موثر بر کاهش فقر در نوا‬،)1399( ،‫ محمد‬،‫ والیی‬،‫ محسن‬،‫ آقایاریهیر‬،‫ میرستار‬،‫صدرموسوی‬ -
-216 ‫ صص‬،2 ‫ شماره‬،‫ سال هشتم‬،‫ اقتصاد فضا و توسعه روستایی‬،‫ی روستایی شهرستان میاندوآب‬
.193
‫ راهبردی برای بقا و ارتقای خانوار در‬:‫ چارچوب معیشت پایدار‬،)1393( ،‫ مصطفی‬،‫ شمسایی‬،‫ مظفر‬،‫صرافی‬ -
.79-94 ‫ صص‬،65 ‫ شماره‬،24 ‫ دوره‬،‫ صفه‬،‫سکونتگاههای غیررسمی‬
‫ بررسی عوامل مؤثر بر قاچاق کاال و تأثیر آن بر اقتصاد شهرستان مرزی‬،)1395( ،‫ مجید‬،‫کریمزاده‬ -
.18-31 ‫ صص‬،2 ‫ شماره‬،8 ‫ دوره‬،‫ انتظام اجتماعی‬،‫سراوان‬
‫ بخش‬:‫ تدوین راهبردهای متنوعسازی اقتصاد روستاها مورد‬،)1398( ،‫ خدیجه‬،‫ رستمی‬،‫ سعدی‬،‫محمدی‬ -
.201-222 ‫ صص‬،2 ‫ شماره‬،‫ سال هشتم‬،‫ اقتصاد فضا و توسعه روستایی‬،‫خاوو میرآباد در شهرستان مریوان‬
[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10 ]

‫ جمعیت به تفکیک تقسیمات‬،1390 ‫ نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن‬،)1390( ،‫مرکز آمار ایران‬ -
.https://www.amar.org.ir ،‫ شهرستان سراوان‬،)‫کشوری (تا سطح آبادی‬
‫ سازمان‬،‫ سایت درگاه ملی آمار‬،‫ استان سیستان و بلوچستان‬،‫ سامانه سالنامه آماری‬،)1397( ،‫مرکز آمار ایران‬ -
.https://www.amar.org.ir ،‫مدیریت و برنامهریزی کشور‬
- Akter, S., Rahman, S., 2017, Investigating multiple domains of Household Livelihood
Security: Insights from urban slums in Bangladesh, Journal of Poverty, Vol. 21, No. 4,
PP. 289-309.
- Bhandari, B. S., Grant, M., 2007, Analysis of livelihood security: A case study in the
Kali-Khola watershed of Nepal, Journal of environmental Management, Vol. 85, No. 1,
PP. 17-26.
- Bird, K., & Shepherd, A., 2003, Livelihoods and chronic poverty in semi-arid
Zimbabwe, World Development, Vol. 31, No. 3, PP. 591–610.
- Ertugrul, I., Karakasoglu, N., 2008, Comparison of fuzzy AHP and fuzzy TOPSIS
methods for facility location selection, The International Journal of Advanced
Manufacturing Technology, Vol. 39, No. (7-8), PP. 783-795.
- Farrington, J., Carney, D., Ashley, C., Turton, C., 1999, Sustainable livelihhods in
[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4 ]

practice: early applications of concepts in rural areas, Overseas Development Institute,

Natural Resource Perspectives, no. 72, London.
- Gogus, O., Boucher, T. O., 1998, Strong transitivity, rationality and weak monotonicity
in fuzzy pairwise comparisons, Fuzzy Sets and Systems, Vol. 94, No. 1, PP. 133-144.
- Kumar, S., Raizada, A., Biswas, H., 2014, Prioritising development planning in the
Indian semi-arid Deccan using sustainable livelihood security index approach,
International Journal of Sustainable Development and World Ecology, Vol. 21, No. 4, PP.
332-345.
 97 )36 ‫ شماره دوم (پیاپی‬،‫ سال دهم‬،‫فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی‬
‫یپی‬
- Lee, A. H. I., Chen, W. C., Chang, C. J., 2008, A fuzzy AHP and BSC approach for
evaluating performance of IT department in the manufacturing industry in Taiwan,
Expert Systems with Applications, Vol. 34, No. 1, PP. 96–107.
- Mutahara, M., Haque, A., Khan, M. S. A., Warner, J. F., Wester, P., 2016, Development of
a sustainable livelihood security model for storm-surge hazard in the coastal areas of
Bangladesh, Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, Vol. 30, No. 5, PP.
1301-1315.
- Olufunso, A., Somorin, S., 2010, Climate impacts, forest-dependent rural livelihoods
and adaptation strategies in Africa: a review, African Journal of Environmental Science
and Technology, Vol. 4, No. 13, PP. 903- 912.
- Roy, S., 2011, Mnrega: changing livelihood of the beneficiaries in west Bengal, Journal
of Community Mobilization and Sustainable Development, Vol. 6, No. 1, PP. 37-41.
- Sajjad, H , Nasreen, I., 2016, Assessing farm-level agricultural sustainability using site-
specific indicators and sustainable livelihood security index: evidence from vaishali
district, india, Community Development, Vol. 47, No. 5, PP. 602-619.
- Sajjad, H., Nasreen, I., Ansari, S. A., 2014, Assessing spatiotemporal variation in
agricultural sustainability using sustainable livelihood security index: Empirical
illustration from vaishali district of Bihar, India, Agroecology and Sstainable Food
Systems, Vol, 38, No, 1, PP. 46-68.
- Serrat, O., 2017, The sustainable livelihoods approach, In Knowledge Solutions (pp. 21-
26). Singapore: Springer.
- Shah, K. U., Dulal, H. B., Johnson, C., Baptiste, A., 2013, Understanding livelihood
[ Downloaded from serd.khu.ac.ir on 2023-06-10 ]

vulnerability to climate change: Applying the livelihood vulnerability index in

Trinidad and Tobago, Geoforum, 47, PP. 125-137.
- Singh, M. K., Dixit, A. K., Roy, A. K., Singh, S. K., 2013, Goat rearing: A pathway for
sustainable livelihood security in bundelkhand region, Agricultural Economics
Research Review, 26, 79-88.
- Subba, S. A., Kushwaha, S., Deleuran, L. C., 2016, Assessing the impact of a sustainable
bio-intensive farming system and a conventional farming system on the livelihood and
food security of farmers in the Udayapur District, Nepal, Nepalese Journal of
Agricultural Sciences, 14, 249-260.
- Wang, C., Shi, G., Wei, Y., Western, A. W., Zheng, H., Zhao, Y., 2017, Balancing rural
household livelihood and regional ecological footprint in water source areas of the
south-to-north water diversion project, Sustainability, Vol. 9, No. 8, PP. 1393.
- You, H., Zhang, X., 2017, Sustainable livelihoods and rural sustainability in china:
Ecologically secure, economically efficient or socially equitable?. Resources,
Conservation and Recycling, 120, 1-13.
[ DOR: 20.1001.1.23222131.1400.10.36.4.4 ]

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)