‫هایدرو ډینامیک‬

‫د هایدرو ډیناميک اسايس مفاهېم او د هغې عميل اهميت‬

‫هایدرو ډیناميک د هایدروليک (هایدرو ميخانيک) يوه اساسي برخه ده‪ .‬د هایدرو ډیناميک د تیورئ څخه په عملي ساحو کې‬
‫خصوصًا په کانالونو‪ ،‬سیندونو‪ ،‬د اوبو رسولو‪ ،‬کانالیزاسیون شبکو‪ ،‬پرچاوو او نورو هایدرو تخنيکي ساختمانونو کې زیاته استفاده‬
‫کوي‪ .‬مایعات د خارجي او حجمي (ثقلي) قواوو د عمل په اثر په حــرکت راځي‪ .‬داخلي فشار چې د مایعاتو د حرکت په اثر‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫منځته راځي د هایدرو ډیناميکي فشار په نامه ياديږي‪ .‬که څه هم فشار د نقطې د وضعیه کمياتو تابع دی‪ ،‬‬
‫‪  ‬په يوه ټاکلي نقطه کې د مایع د جریان سرعت د‬ ‫همدارنګه کیدای شي چې نظر وخت ته هم تغیر وکړي‪ .‬‬
‫مایع په فضاء کې د هغې د ذراتو د بې ځایه کيدو له سرعت څخه عبارت دی او لکه چې ښکاره ده د ذراتو په واسطه د طی‬
‫کـــړی شوي الرې لــه نسبت څخه نظر وخـت ته د جـــریان سرعت ارائه کـــــوي‪ .‬سرعت هم د فشار په څیر د ټاکلي نقطې‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫او وخت تابع دی‪ .‬‬
‫د هایدرو ډیناميکي فشار او د جریان د سرعت ټاکل او د دوی تر منځ د رابطې په الس راوړل او همدارنګه د مختلفو حرکتونو‬
‫په صورت کې د هغوی د تغیر د قوانینو څيړنه د هایدرو ډيناميک د اساسي موضوع څخه عبارت ده‪ .‬ددې لپاره چې د مایعاتو‬
‫د حرکت د قوانینو په زده کړه کې د مشکل سره مخامخ نه شو ځينې مفاهیم په الندې ډول تعریف او تشریح کوو‪:‬‬

‫‪ – I‬د مایع جریان‬

‫د متحرکې مایع د حجم د یوې برخې څخه عبارت دی چې د جامد دیوال (سرحد) په واسطه احاطه شوی وي‪( .‬ځينې وختونه‬
‫کیدای شي چې دغه سرحد ګاز او يا بله دوهمه مایع وي‪ ).‬د مایعاتو جریان د هغې د مشخصاتو په اساس په الندې کتګوریو‬
‫ویشالی شو‪:‬‬

‫‪ – ۱‬غیر فشاري جریان‪ :‬د هغې جریان څخه عبارت دی چې د الندې طرف څخه د مجراء د سخت (نرم) دیوال سره په‬
‫تماس کې وي‪ ،‬مګر آزاده سطحه ولري‪ .‬يا په بل عبارت غیر فشاري جریان هغې جریان ته ویل کيږي چې د جریان د‬
‫ناقل عرضي مقطعه په مکمل ډول ډکه نه وي‪ .‬د مثال په ډول د اوبو جریان په سیندونو‪ ،‬ویالو او کانالونو او داسې نورو‬
‫کې‪ .‬غیر فشاري جریان معموالً د ځمکې د جاذبې قوې په وسیله منځته راځي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬فشاري جریان‪ :‬دا هغې جریان ته ویل کيږي چې د ټولو خواوو څخه د ناقل د دیوالونو سره په تماس کې وي او آزاده‬
‫سطحه ونلري‪ .‬فشاري جریان د فشار د تفاوت په اساس منځته راځي‪ .‬د فشار دغه تفاوت د پمپونو او يا ارتفاعي مخزنونو‬

‫‪Page | 1‬‬
‫پـه واسطه ایجاديږي‪ .‬د فشاري جـــریان ښه مثالونه د آبرسانۍ په نلونو کې او يا په هایدروليکي تونلونو کې د اوبو‬
‫جریان دی‪.‬‬

‫‪ – ۳‬فوران (جیټ ‪ : )Jete‬هغه جریان چې د ټولو خواوؤ څخه د ګــــازي يا مایعوي محیط په واسطه احاطه شوی وي‪ ،‬د‬
‫فوران يا جيټ په نامه یاديږي‪ .‬دا ډول جریان د يوه ابتدايي سرعت لـــرونکی وي‪.‬‬

‫‪ – II‬د جریان ژوندۍ مقطعه‬

‫د ناقل د عرضي مقطعې هغه برخه چې جریان پکې صورت نیسي‪ ،‬د ژوندۍ مقطعې په نامه یادیږي‪ .‬د ژوندۍ مقطعې په‬
‫سطحه باندې د جریان خطونه عمود وي‪ ،‬يعنې نوموړي سطحه د جریان د سرعت د خطونو په واسطه په عمودي ډول قطعه کيږي‪.‬‬

‫ذوذنقه ده‪ ،‬مګر د جریان ژوندۍ مقطعه‬ ‫په الندې شکل کې يو کانال (ناقل) ښودل شوی دی‪ ،‬چې عرضي مقطعه يې د‬
‫ذوذنقه ده‪.‬‬ ‫يې د‬

‫‪Page | 2‬‬
 ‫‪ – III‬لوند شوی محیط‬

‫دا د هغې خط اوږدوالي ته ویل کيږي چې د هغې په اوږدو کې مایع د ژوندۍ مقطعې د ديوالونو سره په تماس کې‬
‫وي او هغه يې احاطه کړي وي‪ .‬لوند شوی محیط د ‪ ‬په توري سره ښودل کيږي‪ .‬دفشاري جریان په صورت کې د لوند شوي‬
‫محیط طول مساوي دی د ټولې ژوندۍ مقطعې د محیط د طول سره‪ ،‬مګر د غیر فشاري جریان په صورت کې د محیط د يوې‬
‫برخې د طول سره مساوي دی‪.‬‬

‫‪ – IV‬هایدروليکي شعاع‬

‫په توري‬ ‫د ژوندۍ مقطعې د مساحت نسبت په لوند شوي محیط باندې د هایدروليکي شعاع په نامه ياديــــږي او د‬
‫سره ښودل کيږي‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪ ‬د ژوندۍ مقطعې مساحت دی‪.‬‬

‫هایدروليکي شعاع د ژوندۍ مقطعې د جریان مقدار ټاکلو لپاره د ډیرو مهمو مشخصاتو له جملې څخه ده‪ .‬په لنډ ډول‬
‫سره د هایدروليک په عملي ساحه کې د زیاتو مروجو ژونديو مقاطعو د پاره پورتني مشخصات د فشاري او غیر فشاري جریان‬
‫د حالتونو د پاره په الندې ډول تر مطالعې الندې نیسو‪:‬‬

‫د فشاري جریان په صورت کې‪:‬‬

‫‪ – ۱‬که چیرې د جریان ژوندۍ مقطعه يوه دایره وي‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ – ۲‬که چیرې د جریان ژوندۍ مقطعه مستطيلي شکل ولري‪:‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪b‬‬
‫د غیر فشاري جریان په صورت کې‪:‬‬

‫‪ – ۱‬د مستطیل شکله مقطعې په صورت کې‪:‬‬

‫‪Page | 3‬‬
 ‫‪‬‬

‫‪ ‬د مقطعې عرض په الندې برخه کې‪.‬‬

‫‪ ‬د مقطعې عرض په په پاسنۍ برخه کې‪.‬‬

‫‪B‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪h‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪b‬‬
‫‪ – ۲‬که چیرې د جریان مقطعه ذوذنقه يي شکل ولري‪:‬‬

‫‪B‬‬
‫‪b‬‬

‫‪h‬‬

‫‪b‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪ – ۳‬که چیرې د جریان ژوندۍ مقطعه مثلثي شکل ولري‪:‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪B‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪h‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 4‬‬
 ‫د جریان مقدار او منځنۍ رسعت‬

‫د متحرکې مایع هغه حجم چې د ناقل د ژوندۍ مقطعې څخه په واحد د وخت کې تیريږي د جریان د مقدار په نامه‬
‫باندې اندازه کيږي‪ .‬د ناقل په مقطعه کې منځنۍ سرعت د داسې يوه خيالي سرعت څخه عبارت‬ ‫یا‬ ‫ياديږي او په‬
‫دی چې د عرضي مقطعې په ټولو نقطو کې يو شان (مساوي) قیمت ولري‪ .‬په داسې حال کې چې حقیقي سرعت د ناقل د مقطعې‬
‫په مختلفو نقطو کې مختلف قیمتونه لري‪ .‬د سرعت د ګراف شکل دې وکتل شي‪.‬‬
‫𝑥𝑎𝑚𝑉‬
‫𝑥𝑎𝑚𝑉‬

‫𝑚𝑉‬ ‫𝑚𝑉‬

‫په نل کې د سرعت ګــــراف‬ ‫په يوه کانال کـــې د سرعت ګراف‬

‫منځنۍ سرعت څرګندوي‪ .‬د‬ ‫په پورتنیو شکلونو کې د سرعت د تغیر ګراف نظر عمق ته ښودل شویدی‪ ،‬چې‬

‫د ژوندۍ مقطعې‬ ‫په ناقل کې د جریان مقدار او‬ ‫رابطې په واسطه محاسبه کيږي‪ ،‬چې‬ ‫‪‬‬ ‫منځني سرعت قیمت د‬
‫مساحت دی‪ .‬که چیرې د ناقل میالن او عرضي مقطعه د جریان په امتداد په مختلفو نقطو کې ثابت وي‪ ،‬نو متوسط سرعت او په‬
‫نتیجه کې د جریان مقدار ثابت پاتې کيږي‪ ،‬چې دغه ډول جریان ته ثابت يا يکنواخت جریان ویل کيږي‪ .‬باالعکس که چیرې د‬
‫مجراء میالن او يا عرضي مقطعه د جریان په امتداد تفاوت لري‪ ،‬نو د مجراء د طول په مختلفو نقطو کې به سرعت او د جریان‬
‫مقدار مختلف وي‪ ،‬چې دغه ډول جریان ته متغیر يا غیر یکنواخت جریان ویل کيږي‪.‬‬

‫د جریان حالت يا وضعیت )‪(State of flow‬‬

‫پوهانو د ډیرو څیړنو څخه وروسته د جریان د پاره دوه حالته پېژندلي دي‪ .‬آرام يا لمیناري حالت )‪ (Laminar State‬او‬
‫ګډ وډ يا )‪ .(Turbulent State‬آرام جریان هغې جریان ته ويل کيږي چې د مایع جریان د جدا ګانه يا ځانګړو قشرونو په شکل‬
‫صورت نیسي او د جریان خطونه يو د بل سره نه قطعه کوي‪ .‬په ټوربولينټي يا ګډوډ حالت کې د جریان خطونه ګډوډه تګالره‬
‫لري او ټول يو د بل سره قطعه کوي‪ .‬د جریان د دوو حالتونو د موجودیت په هکله مفکوره د لومړي ځل لپاره روسي عالم‬
‫مندلیف په ‪ 1880‬م کال کې وړاندې کړه او په ‪ 1883‬م کال کې بل روسي عالم لیتروف د لميناري او ټوربولينټي حالت خواص‬
‫تحلیل او تجزیه کړل‪.‬‬

‫رینولدز ‪ Reynolds Osboren‬خپل تحقیقات د الندې مودول په‬

‫واسطه سرته ورسول‪ .‬په دې مودول کې دوې ټانکۍ شاملې دي چې‬
‫په يوه کې يې رنګه مایع او په بله کې يې شفافه یا رڼه مایع ده‪ .‬يو‬
‫او قطر يې‬ ‫شفاف ښيښه يي نل چې اوږدوالی يې‬

‫‪Page | 5‬‬
 ‫دی او ددغې نل په پای کې يو شیردهن موجود دی چې په نل کې د جریان سرعت او د جریان مقدار کنترولوي‪.‬‬

‫کله چې رنګه مایع د اوږده نل په مرکز کې د شفافې مایع سره يو ځای جریان پيدا کړي نو ښکاره ليدل کيږي چې څه وخت‬
‫حالت ليمناري او څه وخت توربولينټي دی‪ .‬رینولډز د اجراء شوو تجربو څخه الندې نتیجې الس ته راوړې‪:‬‬

‫‪  ‬په دې صورت کې رنګه مایع د‬ ‫‪ – ۱‬که چیرې په نل کې متوسط سرعت له بحراني سرعت څخه کم وي ‪‬‬
‫نل په داخل کې انتشار نه کوي او د نل ټوله مقطعه نه اشغالوي‪ ،‬بلکه د يوه جدا قشر په شکل د نل په داخل کې جریان پيدا‬
‫کوي‪ ،‬چې دغه ډول جریان ته ليمناري يا آرام جریان ویل کيږي‪.‬‬

‫‪  ‬وي په دې صورت کې رنګـــه مایع د نل په داخل کې انتشار کوي او د نل ټولې مقطعې ته‬ ‫‪ – ۲‬که چیرې ‪‬‬
‫خپريږي‪ ،‬چې دغه ډول جریان ته ګډوډ يا ټوربولينټي جریان ويل کيږي‪.‬‬

‫سرعت هغې حدي سرعت ته ویل کيږي چې د هغې حد څخه تزاید او یا کموالی د جریان د حالت د بدلون سبب‬ ‫بحراني‬
‫کيږي‪ .‬مونږ کوالی شو چې د رینولډز د عدد له مخې د جریان حالت وټاکو‪.‬‬

‫انرشيا يي قوه‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫لزجي قوه‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په پورتنۍ رابطه کې‪:‬‬

‫‪ ‬د مايع کتلوي کثافت دی‪.‬‬

‫‪ ‬متوسط سرعت دی‪.‬‬

‫‪ ‬د هغې په عوض په نظر کې نیول کيږي‪.‬‬ ‫د نل قطر دی چې د کانالونو په حالت کې هایدروليکي شعاع ‪‬‬ ‫‪‬‬

‫باندې اندازه کيږي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬د لزجیت ډیناميکي ضریب دی چې په‬

‫باندې اندازه کيږي‪.‬‬ ‫‪ ‬د لزجیت سینماتيکي ضریب دی چې په‬

‫‪ ‬او يا ‪ ‬د حرارت تابع دي او د رهنما کتابونو په جدولونو کې د مختلفو مایعاتو د پاره د حرارت په مختلفو درجو کې د‬
‫‪ ‬او ‪ ‬قیمتونه موجود دي‪.‬‬

‫وي‪ ،‬نو جریان لميناري دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۱‬که چیرې‬

‫وي‪ ،‬نو جریان بحراني يا عبوري حالت لري‪ .‬په دې معنی چې کله لميناري او‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۲‬که چیرې‬
‫کله ټوربولينټي وي او ثابت حالت نه لري‪.‬‬

‫وي‪ ،‬نو جریان ټوربولينټي دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ - ۳‬که چیرې‬

‫‪Page | 6‬‬
 ‫د برنويل معادله‬
‫‪‬‬
‫که د الندې شکل سره سم يو نل په نظر کې ونیسو چې د افق سره د ‪ ‬زاويه جوړوي او په دغه نل کې يوه مایع‬
‫‪ ،‬د عرضي‬ ‫او وزن يې‬ ‫جریان لري چې وزني کثافت يې ‪ ‬دی‪ .‬ددغې نل په دننه کې يوه کوچنۍ برخه چې کتله يې‬
‫دی‪ ،‬په نظر کې نیسو‪ .‬نوموړي برخه په لوی مقیاس رسموو‪.‬‬ ‫او اوږدوالی يې‬ ‫مقطعې مساحت يې‬

‫د نيوټن د دوهم قانون له مخې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫وضع کړو نو‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫که چیرې‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫او ‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫همدارنګه‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪  ‬وویشو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که د معادلې دواړه خواوې په‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 7‬‬
 ‫که د پورتنۍ رابطې انتیګرال ونیسو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫پورتنۍ رابطه له انتیګرال نیولو او ترتیبولو څخه وروسته الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په واسطه‬ ‫د انرژۍ ضایعات دي‪ ،‬چې د‬ ‫‪‬‬ ‫پورتنۍ معادله د برنولي معادلې په نامه ياديږي‪ .‬په دې معادله کې‬
‫‪‬‬
‫په طول کې د جریان په‬ ‫د‬ ‫فاصلې پورې د نل په اوږدو کې رامنځته کيږي‪ .‬يا په بل عبارت‬ ‫فاصلې څخه تر‬ ‫د‬
‫مقابل کې د اصطکاکي مقاومت څرګندونه کوي‪ .‬د برنولي معادله د متحرکې مایع د مختلفو انرژيو تر منځ رابطه بیانوي‪ .‬بدون‬
‫له مبالغې څخه ویالی شو چې د هایدروليک په علم کې د برنولي معادلې په شان بله دومره مهمه معادله تر اوسه نه ده کشف‬
‫شوي‪.‬‬

‫د پیتو نل )‪(Pitot Tube‬‬

‫شکل لرونکی دی چې يوه برخه يې کامالً عمودي او بله يې کامالً افقي ده‪ .‬دغه نل د شفافې (رڼې) ښيښې‬ ‫دغه نل د‬
‫دی‪ .‬دغه‬ ‫څخه جوړ شویدی‪ ،‬چې قطر يې‬
‫نل په ‪ 1173‬م کال کې د پیتو له خوا د سیاالتو د‬
‫سرعت د اندازه کولو د پاره جوړ شویدی‪ ،‬نو ځکه‬
‫𝑉‪ℎ‬‬ ‫د پيتو د نل په نامه ياديږي‪ .‬د دغه نل د کار طریقه‬
‫=‪ℎ‬‬
‫𝑝‬
‫𝛾‬
‫داسې ده چې په مطلوبه نقطه کې دغه نل د جریان‬
‫د مسیر په مقابل جهت کې ځای پر ځای کيږي او‬
‫جریان‬
‫د هغې سره په نږدې فاصله کې يو پيزومتر هم لګول‬
‫په اندازه پورته الړه شي‪ ،‬نو د پیتو په نل کې د پیزومتر په‬ ‫‪‬‬ ‫کيږي‪ .‬تجربو ښودلي ده چې که چیرې په پیزومتر کې مایع د‬
‫‪‬‬

‫د پیتو د نل په واسطه اندازه کړو‪ ،‬نو سرعت د‬ ‫په اندازه زیاته پورته ځي‪ .‬که مونږ په يوه ټاکلي نقطه کې‬ ‫‪‬‬ ‫نسبت د‬

‫رابطې په وسیله حسابوالی شو‪ .‬که د ناقل د ژوندۍ مقطعې مساحت معلوم وي نو د جریان‬ ‫‪‬‬ ‫آزاد سقوط سرعت‬
‫رابطې په واسطه معلوموالی شو‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫مقدار د‬

‫باید وویل شي چې د پيتو نل په واسطه اندازه شوی سرعت (خيالي سرعت) د حقیقي سرعت څخه زیات وي‪ ،‬نو که‬
‫‪ ‬سرعت د ‪ ‬په ضریب کې ضرب کړو‪.‬‬ ‫مونږ حقیقي سرعت معلومول غواړو‪ ،‬نو باید چې د‬

‫‪   ‬حقیقي‬

‫‪Page | 8‬‬
 ‫يعنې‪:‬‬
‫حقیقي سرعت‬
‫ايډیال سرعت ‪ ‬‬

‫‪  ‬دی او د مختلفو مجراوؤ د پاره د تجربې په واسطه تدقیق کيږي او د‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬ته د سرعت ضریب وايي او قیمت يې ‪‬‬
‫رهنما کتابونو په جدولو کې يې قیمت موجود دی‪.‬‬

‫د برنويل معادلې هایدروليکي مفهوم‬

‫د برنولي معادلې هر یو حد د ارتفاع يا ارتفاعي‬

‫فشار څرګندونه کوي‪ ،‬چې په متر اندازه کيږي‪.‬‬

‫‪ ‬د موقیعت ارتفاع يا هندسي ارتفاع ده‪.‬‬

‫‪𝑉2‬‬
‫= 𝑉‪ℎ‬‬
‫𝑔‪2‬‬

‫𝑝‬
‫‪ ‬پیزو متريکي ارتفاع يا د فشار ارتفاع ده‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫=‪ℎ‬‬
‫𝛾‬

‫جریان‬ ‫‪ ‬د سرعت ارتفاع ده‪.‬‬

‫د پورتنیو ارتفاعاتو د جمعې حاصل ‪  ‬د مکمل ارتفاعي فشارپه نامه ياديږي‪ .‬همدارنګه د برنولي معادلې هر حد د مایع د‬
‫مخصوصې انرژۍ بیانوونکی هم دی‪.‬‬
‫‪Reference Plane‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫د مثال په ډول د موقعیت مخصوصه انرژي ‪  ‬داسې په الس راځي‪:‬‬
‫‪‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫د فشار مخصوصه انرژي ‪  ‬داسې ده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫همدارنګه مخصوصه حرکي انرژي داسې ده‪:‬‬
‫‪‬‬

‫که مونږ وغواړو چې د برنولي معادله په ګرافیکي شکل وښيو‪ ،‬نو د الندې شکل سره سم يو نل چې مایع پکښې جاري ده‪ ،‬په‬
‫مقایسوي‬ ‫‪‬‬ ‫نظر کې نیسو‪ .‬ددغې نل ‪ ‬او ‪ ‬مقاطعو کې د برنولي معادلې هر یو حد په ځانګړي ډول په نښه کوو‪ .‬د‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬د ‪ ‬په مقطعه کې د پيزو متريکي‬ ‫‪‬‬ ‫په مقطعه کې پيزو متريکي ارتفاع‬ ‫سطحه هم انتخابوو‪ .‬که چیرې د ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬سره د يوه خط په واسطه ونښلوو‪ ،‬نو دغه خط د پيزومتريکي خط په نامه ياديږي‪ .‬همدارنګه که چیرې د‬ ‫‪‬‬ ‫ارتفاع‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫ارتفاع جدا کړو او د ‪ ‬په مقطعه کې يې د‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬په مقطعه کې د مقایسوي سطحې څخه د‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫د ارتفاع سره وصل کړو‪ ،‬نو د انرژۍ خط د ضایعاتو په نظر کې نیولو سره په الس راځي‪ .‬مګر که چیرې د ‪ ‬په مقطعه کې‬

‫‪Page | 9‬‬
‫ارتفاع له نقطې څخه يو موازي خط د مقایسوي سطحې سره رسم کړو‪ ،‬نو د انرژۍ خط بدون له ضایعاتو څخه‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫د‬
‫‪‬‬
‫په الس راځي‪.‬‬

‫‪𝑉1 2‬‬ ‫𝑓‪ℎ‬‬

‫𝑔‪2‬‬

‫‪𝑉2 2‬‬
‫‪𝑃1‬‬
‫𝑔‪2‬‬
‫𝛾‬

‫‪𝑃2‬‬
‫𝛾‬

‫‪𝑍1‬‬
‫‪𝑍2‬‬

‫د کوچنیو روزنو (دریڅو یا سوریو) له الرې جریان‬

‫د الندې شکل سره سم د کوچنۍ روزنې له الرې د مایع وتل په نظر کې نیسو‪.‬‬

‫په ژوروالي کې موقیعت لري‪ .‬په مخزن کې د مایع ارتفاع ثابته په نظر‬ ‫د روزنې د ثقل مرکز د مایع له آزادې سطحې څخه د‬
‫کې نیول شویده‪ ،‬یعنې دا چې د روزنې له الرې د مایع وتل د ثابت فشاري جریان په شکل صورت نیسي‪ .‬په مخزن کې د مایع‬
‫ارتفاع په دوو طریقو سره ثابته ساتالی شو‪:‬‬

‫اول دا چې د روزنې له الرې خارجیدونکی د جریان مقدار باید مخزن ته داخل هم شي‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫دویم دا چې د مخزن حجم ډیر زیات او پراخه آزاده سطحه ولري‪ .‬کوچنۍ روزنه هغې روزنې ته ویل کيږي چې‬
‫په اندازه وي‪.‬‬

‫𝑡𝑛𝑎𝑡𝑠𝑜𝑐 = 𝐻‬

‫‪Page | 10‬‬
‫مقطعه)‬ ‫‪‬‬ ‫د مایع فواره له روزنې څخه تر وتلو وروسته کوچنۍ کيږي او د فوارې عرضي مقطعه انقباض پیدا کوي‪ ( .‬د‬
‫دغه انقباض د مخزن له دیوال څخه تر يوې فاصلې پورې وي‪ ،‬چې بیا وروسته فواره انتشار مومي‪ .‬تجربو ښودلي ده چې د کوچنیو‬

‫په فاصله کې واقع وي‪.‬‬ ‫روزنو په صورت کې د فوارې منقبضه شوي مقطعه د مخزن له دیوال څخه د‬

‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪ ‬د روزنې ارتفاع ده‪ .‬که مقایسوي سطحه د روزنې د ثقل له مرکز څخه تیره کړو او د برنولي معادله د ‪‬‬
‫مقاطعو د پاره ولیکو نو الندې شکل به غوره کړي‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په نقطو کې د اتموسفیر فشار په نظر کې و نه نیسو‪ ،‬نو پورتنۍ معادله الندې شکل غوره کوي‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫که‬

‫‪‬‬

‫(خيالي)‬ ‫‪‬‬ ‫که له دغې رابطې څخه سرعت په الس راوړو‪ ،‬نو‬

‫حقیقي سرعت يې په الندې ډول محاسبه کيږي‪:‬‬

‫(حقیقي)‬ ‫‪‬‬

‫مقطعه) له‬ ‫‪‬‬ ‫دلته باید يوې بلې نقطې ته هم پاملرنه وکړو‪ ،‬هغه دا چې د روزنې مساحت د منقبضې شوي مقطعې ( د‬
‫مساحت څخه زیات دی او د دوی دواړو تر منځ رابطه د مقطعې د انقباض د ضریب ‪   ‬په واسطه تأمین کيږي‪.‬‬
‫د فوارې د منقبضې شوي مقطعې مساحت‬
‫‪‬‬ ‫د روزنې مساحت‬
‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫مونږ کوالی شو چې د روزنې له الرې د جریان مقدار ‪  ‬محاسبه کړو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ته د جریان د مقدار ضریب وايي او قیمتونه يې د رهمنا کتابونو په جدولونو کې پيدا کيږي‪ .‬ومو لیدل چې په پورتني‬ ‫‪  ‬‬
‫په نظر کې ونیسو‪ ،‬نو په دغه‬ ‫په نظر کې ونه نیولو‪ ،‬که چیرې‬ ‫په مقطعه کې اولیه سرعت‬ ‫‪‬‬ ‫حالت کې مونږ د‬
‫صورت کې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫په داسې حال کې چې‬

‫‪Page | 11‬‬
‫مقاطعو د پاره‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫که وغواړو چې په روزنه کې د انرژۍ ضایعات محاسبه کړو‪ ،‬نو يو ځل بیا د برنولي معادله د‬
‫هم په نظر کې نیول شوي وي‪.‬‬ ‫داسې ليکو چې ضایعات ‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫قیمت له ‪  ‬معادلې څخه استخراج او په پورتنۍ معادله کې يې وضع کوو‪:‬‬ ‫د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫په الندې ډول په الس راوړو‪:‬‬ ‫د پورتنۍ معادلې څخه‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫پورتنۍ رابطه په روزنه کې د مخصوصې انرژۍ د ضایعاتو معادله ده‪.‬‬

‫په سیفون کې د مایعاتو حرکت )‪(Siphon flow‬‬

‫ځينې وختونه د نل دوانۍ په کارونو کې داسې پېښيږي‪ ،‬چې د نل غزونې په مقابل کې خنډونه (موانع) رامنځته کيږي‬
‫او مونږ دې ته مجبوریږو‪ ،‬چې غزیدونکي نل ته د اوبو له منبع څخه لوړ موقعیت ورکړو‪.‬‬

‫دغه ډول نل ته سیفوني نل يا په لنډ ډول سیفون ویل کيږي‪ .‬که چیرې د سیفوني نل انجام له منبع څخه ټيټ واقع شوی وي‪ ،‬نو‬
‫د جریان په يوه ځل ایجاد کولو سره خودبخودي (پخپل سر) جریان رامنځته کيږي‪ .‬که چیرې د سیفوني نل انجام له منبع څخه‬
‫لوړ واقع وي‪ ،‬په دې صورت کې د سیفوني نل له هوا څخه دومدارې تخلیې ته ضرورت دی‪ ،‬تر څو چې جریان دوام پيدا کړي‪.‬‬
‫‪ ‬څخه زیاته کیدای نه شي‪.‬‬ ‫ارتفاع (پورتنی شکل) د لسو مترو ‪‬‬ ‫مګر د‬

‫شي‪ ،‬په سیفون کې د بخار‬ ‫‪‬‬ ‫د مقطرو اوبو د پاره د بحر په سطحه کې په نظر کې نیول کيږي‪ .‬که چیرې‬ ‫‪‬‬
‫فشار منځته راځي‪ ،‬چې په سیستم کې د مشکالتو د ایجاد سبب کــــيږي‪ .‬ددې لپاره چې د سیفون د اوج په نقطه کې فشار‬
‫محاسبه کړو‪ ،‬نو مقایسوي سطحه د مایع آزاده سطحه په نظر کې نیسو او د برنولي معادله د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو تر منځ لیکو‪ ،‬په‬
‫داسې حال کې چې د ‪  ‬په نقطه کې سرعت د پخوانیو معلوماتو له مخې لکه د آزاد سقوط سرعت بدون له اولیه سرعته‪ ،‬په‬
‫‪‬‬ ‫شان دی‪ ،‬یعنې‪:‬‬

‫‪Page | 12‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په ترتیب سره د ‪  ‬او ‪  ‬په نقطو کې د سیفوني نل قطرونه دي‪ .‬د‬ ‫او‬
‫برنولي په معادله کې د قیمتونو په وضع کولو سره‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ته حل کړو‪:‬‬ ‫دی‪ ،‬نو که پورتنۍ معادله نظر‬ ‫‪‬‬ ‫لکه څرنګه چې‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په نتیجه کې لیدل کيږي چې د ‪  ‬په نقطه چې د سیفون د اوج نقطه ده‪ ،‬فشار د‬
‫اتموسفیر له فشار څخه کم دی‪.‬‬

‫څخه صرف نظر شویدی‪،‬‬ ‫د پورتنۍ مسئلې په حل کې د ارتفاعي فشار له ضایعاتو ‪ ‬‬
‫یعنې د نل اصطکاک په نظر کې نه دی نیول شوی‪ .‬همدارنګه د مخزن حجم ډیر لوی‬
‫دی‪.‬‬ ‫په نظر کې نیول شویدی‪ ،‬يعنې ‪‬‬

‫دی‪:‬‬ ‫او د جریان مقدار پکښې‬ ‫مثال‪ :‬د الندې شکل سره سم د يوه سیفوني نل قطر‬

‫په واسطه‬ ‫لومړۍ‪ :‬د انرژۍ ضایعات د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو تر منځ محاسبه کړئ‪ ،‬پداسې حال کې چې ضایعات د‬

‫معرفي شوي وي‪.‬‬

‫دویم‪ :‬د ‪  ‬په نقطه کې فشار محاسبه کړئ پداسې حال کې چې ‪  ‬او ‪  ‬نقطو تر منځ ضایعات د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو‬
‫تر منځ د ضایعاتو له نیمايي سره مساوي وي‪.‬‬

‫دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫حل‪ :‬مقایسوي سطحه د مایع آزاده سطحه او د نل قطر‬

‫د برنولي معادله د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو تر منځ لیکو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 13‬‬
 ‫که دغه معادله ساده کړو نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬
‫دغه قیمت په ‪  ‬معادله کې وضع کړو نو‪:‬‬ ‫که د‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫له بله طرفه‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫فلهذا‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫اوس د برنولي معادله د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو تر منځ لیکو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬کیږي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫کيږي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫دی‪ ،‬پس‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫دی‪ ،‬له بله طرفه‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫څرنګه چې‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫له دغه ځایه‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬سبب کيږي‪.‬‬ ‫په اندازه کم دی‪ ،‬چې د مکش ‪‬‬ ‫د اتموسفیر فشار څخه تقریبًا‬ ‫په نتیجه کې‬

‫جریان سنجوونکی یا )‪(Venturi meter‬‬

‫ونټوري مټر يـــا جـــریان سنجوونکی د الندې شکل سره سم يـــوه آله ده‪ ،‬چې په فشاري نلونو کې د جریان د مقدار‬
‫د سنجولو د پاره استعماليږي‪.‬‬

‫‪Page | 14‬‬
‫له قطر څخه کوچنی وي‪ .‬د متباعدې (ليرې‬ ‫قطر چې د غاړې د قطر په نامه هم ياديږي‪ ،‬معموالً دوه يا څلور ځلې د‬ ‫د‬
‫کیدونکي) برخې اوږدوالی د متقاربې (نږدې کيدونکي) برخې له اوږدوالي څخه درې يا څلور ځلې زیات وي‪ .‬همدارنګه‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪     ‬وي او ‪   ‬وي‪.‬‬

‫یو تفاضلي مانومتر د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو تر منځ د فشار د تفاضل د ټاکلو د پاره نصب شوی وي‪ .‬که مقایسوي سطحه د‬
‫ونټوري متر طولي محور په نظر کې ونیسو او د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو د پاره د برنولي معادله ولیکو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫دی‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫څرنګه چې‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په اتومات ډول د مانو متر په واسطه اندازه کيږي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ته حل کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که ‪  ‬معادله نظر‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫حقیقي‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 15‬‬
 ‫د جریان مقدار ‪  ‬داسې محاسبه کوو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬د سرعت ضریب دی او د ونتوري متر د پاره ‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬د غاړې د عرضي مقطعې مساحت دی‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬د نږدې کيدونکي برخې د عرضي مقطعې مساحت دی‪.‬‬

‫پاتې دې نه وي چې په تېرو بحثونو کې مونږ د جریان د اندازه کولو د پاره نوره مختلفې طریقې هم ذکر کړيدي‪ .‬لکه د پيتو نل‪،‬‬
‫روزنه او داسې نور‪...‬‬

‫هغه قواووې چې متحرک مایعات يې تولیدوي‬

‫د مایعاتو د حرکت په سبب پیدا شوي قواووې د پمپونو‪ ،‬توربینونو‪ ،‬کوږ نلونو‪ ،‬کانالونو او داسې نورو په طرح او ډیزاین‬
‫کې ډیرې مهمې دي‪ .‬د دغو قواوو د محاسبې معادله هماغه د امپولز (ضربه) او مومنټم (د حرکت مقدار) معادله ده‪ ،‬چې داسې‬
‫بیانيږي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ته رسیدلی دی‪.‬‬ ‫قوې د تاثیر له امله يې په سرعت کې تغیر راغلی دی او‬ ‫د جسم اولیه سرعت دئ‪ ،‬چې د‬ ‫دلته‬

‫د جسم کتله‬ ‫د ضربې قوه ده‪،‬‬ ‫له ضربې څخه وروسته سرعت او‬ ‫له ضربې څخه مخکې سرعت‪،‬‬ ‫يا په بل عبارت‬
‫ته‪.‬‬ ‫څخه‬ ‫او هغه وخت دئ چې سرعت پکې تغیر موندلی دی‪ ،‬له‬

‫که د پورتنۍ معادلې دواړه خواوې په وویشو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬کميت ته کتله يي جریان هم ویل کيږي او د حجمي جریان يا د جریان شدت ‪  ‬سره په الندې ډول رابطه لري‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د جــریان مقدار دی‪.‬‬ ‫‪  ‬د جسم (مایع) کتلوي کثافت‪  ،‬وزني کثافت او‬

‫که وغواړو نو پورتنۍ رابطه د کوردیناتو سره په ارتباط کې هم لیکالی شو‪ .‬د مثال په ډول د ‪  ‬د محور په جهت‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Page | 16‬‬
 ‫د محور په جهت باندې پورتنۍ معادله په اسانۍ سره لیکالی شو‪.‬‬ ‫او‬ ‫همدارنګه د‬

‫اوبه جریان پکښې‬ ‫‪𝑃2 ∙ 𝐴2‬‬ ‫دی‪،‬‬ ‫‪ – ۱‬مثال‪ :‬په يوه ‪   ‬کوږ نل (زانو خم ‪ )Elbow‬کې چې داخلي قطر يې‬
‫د اوبو د سطحې دی‪ .‬په دغه کوږ نل باندې د اوبو له خوا د واردې شوي قوې مرکبې او‬ ‫لري او د نل په داخل کې فشار‬
‫‪𝑉2‬‬
‫محصله پيدا کړئ‪.‬‬

‫‪𝑃1 ∙ 𝐴1‬‬ ‫‪𝑉1 = 𝑉𝑥1‬‬ ‫𝑥𝐹𝐹‬

‫𝑦𝐹‬

‫حل‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫کيږي‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫نو‬ ‫‪‬‬ ‫څرنګه چې‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په ‪  ‬معادله کې قیمتونه وضع کوو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 17‬‬
‫‪ –۲‬مثال‪ :‬يوه متحرکه مایع د الندې شکل سره سم د يوې صفحې سره ټکر کوي‪ ،‬د مایع له خوا په صفحه باندې وارده شوي قوه‬
‫او د صفحې دواړو خواوو ته د جریان مقدار محاسبه کړئ‪ .‬سرعتونه ټولو خواوو ته د مقدار له مخې برابر په نظر کې نیول شويدي‪.‬‬

‫حل‪:‬‬

‫شي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫که نوموړي صفحه خپل تعادل وساتي‪ (،‬د امپولز د تحفظ قانون) نو باید ‪‬‬

‫او يا‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له دغه ځایه‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له بله طرفه‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫دوې معادلې او دوه مجهوله لرو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫هغه قوه چې په صفحه باندې عمل کوي داسې محاسبه کيږي‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 18‬‬
 ‫په نلونو کې د انرژۍ ضایعات‬

‫ښکاره ده چې کله مایعات په نلونو کې حرکت کوي‪ ،‬يوه اندازه انرژي د السه ورکوي‪ .‬د انرژۍ دغه ضایعات د مایعاتو‬
‫د لزجیت‪ ،‬د نل د ديوالونو اصطکاک ‪ ،‬په نل کې د جریان د سرعت تغیرات د مقدار او يا جهت په حساب او ځينې نورو عواملو‬
‫په سبب منځته راځي‪ .‬په همدې اساس د نلونو په جریان کې د انرژۍ ضایعات په دوو برخو ویشل کيږي‪:.‬‬

‫‪ – ۲‬موضعي يا ځايي ضایعات‬ ‫‪ – ۱‬طولي ضایعات‬

‫طولي ضایعات د نل په اوږدو کې د اصطکاک او د متحرکې مایع د ذراتو تر منځ د لزجیت په سبب منځته راځي‪ ،‬پداسې حال‬
‫کې چې موضعي ضایعات په نل کې د سرعت د جهت او يا مقدار د تغیر په سبب منځته راځي‪ .‬لکه په کوږ نلونو‪ ،‬شیردهنونو‪،‬‬
‫ګانو او داسې نورو کې د سرعت تغیر‪ .‬او يا د نل د عرضي مقطعې تغیر چې د سرعت د تغیر سبب کیږي‪ .‬لکه په الندې‬
‫شکلونو کې‪:‬‬

‫په مليناري جریان کې طويل ضایعات‬

‫په لميناري جریان کې د جریان خطونه يو د بل سره موازي ( د موازي استوانو) په شان حرکت کوي‪ .‬د سرعت ګراف‬
‫په نظر کې نیولو سره دغه موازي استوانې هره يوه ځانګړی او بیل سرعت لري‪ .‬په همدې سبب د دغو استوانو تر منځ لزجي قوه‬
‫رامنځته کيږي‪ ،‬چې همدغه لزجي قوه او د نل د دیوالونو اصطکاک د انرژۍ د ضایع کیدو سبب کيږي‪.‬‬

‫د انرژۍ د ضایعاتو د محاسبې په غرض د الندې شکل سره سم په يوه نل کې چې شعاع يې ‪  ‬ده‪ ،‬د جریان يوه‬
‫کوچنۍ استوانوي برخه په نظر کې نیسو او بیا هغه په لوی مقیاس رسموو‪ .‬د کوچنۍ استوانې شعاع ‪  ‬ده‪.‬‬

‫‪Page | 19‬‬
 ‫کوچنۍ استوانه د قواوو له مخې تحلیل کوو‪:‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪ – ۱‬د لزجیت قوه‪:‬‬

‫په اوږدوالي کې د فشار فرض شوی تغیر دی‪.‬‬ ‫د‬ ‫‪ – ۲‬فشاري قواووې چې‬

‫لکه چې ښکاره ده‪ ،‬د لمیناري جریان په صورت کې د دغې استوانې ټول ذرات د مساوي سرعتونو لرونکي دي‪ ،‬يعنې‬

‫له همدې امله‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫یا‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪     ‬‬ ‫‪‬‬

‫که پورتنۍ معادله ساده کړو‪ ،‬نو الندې شکل به ونیسي‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬

‫څرنګه چې مماسي تشنجات ‪  ‬داسې محاسبه کيږي‪:‬‬

‫‪   ‬‬

‫پس‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫د پورتنۍ رابطې څخه انتیګرال نیسو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫له انتیګرال نیولو څخه وروسته پورتنۍ رابطه داسې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 20‬‬
 ‫‪ ‬د کوچنۍ استوانې سرعت دی چې شعاع يې ‪  ‬ده‪.‬‬

‫‪ ‬د نل په مرکز کې سرعت دی‪( .‬اعظمي سرعت)‬

‫کيږي‪ .‬ځکه د نل په دیوالونو کې د مایع د حرکت سرعت صفر دی‪ .‬په‬ ‫‪‬‬ ‫کله چې د ‪  ‬قیمت ‪  ‬ته نږدې کيږي‪ ،‬نو‬
‫همدې اساس‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫له بلې خوا څرنګه چې په لمیناري جریان کې د سرعت ګراف پارابول ته ورته دئ‪ ،‬نو په نل کې منځنۍ سرعت د اعظمي‬
‫‪‬‬ ‫سرعت سره داسې رابطه لري‪:‬‬

‫دغه قیمت په پورتنۍ معادله کې وضع کړو نو‪:‬‬ ‫‪ ‬په نل کې متوسط سرعت دی‪ .‬که د‬

‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫اوس د نل محور د مقایسوي سطحې په توګه انتخابوو‪ ،‬او په نل کې د دوو نقطو د پاره د برنولي معادله لیکو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫کيږي او د برنولي پورتنۍ معادله الندې شکل غوره‬ ‫‪‬‬ ‫څرنګه چې د نل قطر ثابت په نظر کې نیول شویدی نو ځکه‬
‫کوي‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫راوباسو‪:‬‬ ‫که د ‪   ‬دغه قیمت په ‪  ‬معادله کې وضع کړو او له هغې څخه‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪ ‬دی‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫څرنګه چې ‪    ‬او‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ ‬د نل قطر دی‪.‬‬

‫کې ضرب کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که ددغې معادلې صورت او مخرج په‬

‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪  ‬‬

‫که ددغې معادلې صورت او مخرج په ‪ ‬تقسیم کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪Page | 21‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫‪  ‬د لزجیت ډیناميکي ضریب دی‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫د رینولډز عدد دی‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫پوهیږو چې‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪  ‬کتلوي کثافت دی‪.‬‬

‫په دې اساس ویالی شو چې د لمیناري جریان په صورت کې په نل کې د انرژي طولي ضایعات يا په بله ژبه اصطکاکي‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬او رینولډز د عدد تابع دي‪.‬‬ ‫ضایعات د نل د قطر او طول‪ ،‬سرعتي ارتفاع ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په ټوربولينټي جریان کې طويل ضایعات‬

‫په ټوربولينټي جریان کې د مایع د ذراتو د ګډوډ او غیر منظم حرکت په سبب مشکله ده چې د انرژۍ ضایعات د يوه‬
‫يو ضریب په نظر کې نيول کيږي‪ ،‬يعنې‪:‬‬ ‫پر ځای د‬ ‫ساده فورمول په واسطه توضیح کړو‪ .‬په دې اساس د‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬د اصطکاک د ضریب په نامه ياديږي او د مختلفو نلونو او حاالتو د پاره د تجربې څخه الس ته راځي‪ ،‬چې تجربوي قیمتونه‬
‫‪ -‬د رینولډز د عدد او د نل د زیږوالي تابع دی‪.‬‬ ‫يې په رهنما کتابونو کې موجود دي‪.‬‬

‫موضعي ضایعات‬

‫لکه چې مخکې يادونه وشوه چې موضعي (ځايي) ضایعات په نلونو کې د سرعت د تغیر په سبب منځته راځي‪ ،‬په همدې‬
‫اساس د دغو ضایعاتو مقدار تر ډیره حده د جریان په سرعت پورې اړه لري‪ .‬موضعي ضایعات د مخصوصې حـــرکي انرژۍ په‬
‫يوه ضریب کې له ضربولو څخه په الس راځي یعنې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬ضریب مقدار هم په تجربوي ډول حاصل شوی او د نل د مختلفو شکلونو او حاالتو د پاره د رهنما کتابونو له جدول‬ ‫د‬
‫څخه په الس راځي‪.‬‬

‫‪Page | 22‬‬
 ‫په رس خالصو کانالونو کې د مایعاتو جریان‬

‫کانال داسې يو ساختمان دی چې له يوه ځای څخه بل ځای ته د مایعاتو د انتقال د پاره استعماليږي‪ .‬په سرخالصو‬
‫کانالونو کې د مایعاتو جریان د اتموسفیر د فشار سره مخامخ دی چې د مایع په آزاده سطحه کې عمل کوي‪ .‬د کانال د تل (بيخ)‬
‫میالن او د جاذبې قوه د مایعاتو د حرکت سبب کيږي او د حرکت په نتیجه کې د لزجیت قوه هم راڅرګندیږي‪ ،‬چې د حرکت‬
‫د جهت په خالف عمل کــوي‪.‬‬

‫په سر خالصو کانالونو کې د جریان حالت همیشه ټوربولینټي وي‪ ،‬لکه چې مخکې یادونه شویده چې کوالی شو په سر‬
‫خالصو کانالونو کې جریان په یکنواخت او غیر یکنواخت جریان باندې ویشالی شو‪.‬‬

‫یکنواخت جریان په هغه صورت کې منځته راځي چې د کانال ژوندی مقطعه او د تل میالن د کانال په اوږدو کې ثابت‬
‫وي‪ .‬په یکنواخت جریان کې د حرکت منځنۍ سرعت د کانال د امتداد په هره نقطه کې يو شان وي‪ .‬که چیرې د کانال د تل‬
‫میالن او يا عرضي مقطعه د کانال په اوږدو کې يو شان نه وي‪ ،‬نو په دغسې کانالونو کې د مایعاتو جریان ته غیر یکنواخت جریان‬
‫وايي‪ .‬د غیر یکنواخت جریان منځنۍ سرعت د کانال په اوږدو کې يو شان نه وي‪ .‬په سر خالصو کانالونو کې د جریان حالت‬
‫همیشه ګډوډ (ټوربولينټي) وي‪ .‬د کانالونو په عرضي مقطعه کې د جریان سرعت د کانال د دیوالونو یعنې د کانال د تل او اړخونو‬
‫څخه په لیرې کیدو سره زياتيږي‪.‬‬

‫‪ ‬کې واقع کيږي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫په عرضي مقطعه کې اعظمي سرعت په ‪‬‬
‫‪ ‬په کانال کې د مایع ژوروالی دی‪.‬‬

‫په الندې شکلونو کې د مساوي سرعت لرونکي منحنیات د مستقیم کانال په عرضي مقاطعو کې ښودل شویدی‪.‬‬

‫‪Page | 23‬‬
 ‫په کانالونو کې يو نواخت جریان‬

‫که د مایع د حرکت متوسط سرعت او عمق د کانال په اوږدو کې ثابت وي‪ ،‬دغه ډول جریان ته یو نواخت جریان وايي‪.‬‬
‫که وغواړو چې په کانالونو کې يو نواخت جریان رامنځته کړو‪ ،‬نو باید د کانال د تل میالن او د کانال عرضي مقطعه د کانال په‬
‫اوږدو کې ثابت وساتو‪ .‬څرنګه چې د جریان عمق د کانال په اوږدو کې ثابت دی‪ ،‬نو په دې اساس د مایع آزاده سطحه د کانال‬
‫د تل سره موازي وي‪ .‬د مایعاتو د يو نواخت حرکت د معادلې د حاصلولو په خاطر د الندې شکل سره سم يو جریان تر څيړنې‬
‫الندې نیسو‪:‬‬

‫په جریان کې يو کیفي خط او په دغه خط باندې د ‪  ‬او ‪  ‬نقطې په نظر کې نیسو‪ .‬که مقایسوي سطحه له ‪  ‬نقطې څخه‬
‫تیره کړو‪ ،‬نو د برنولي معادله د ‪  ‬او ‪  ‬نقطو د پاره الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫څرنګه چې د ‪  ‬او ‪  ‬په نقطو کې فشارونه او سرعتونه سره مساوي دي‪ ،‬نو پورتنۍ معادله الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬

‫په الندې ډول محاسبه کيږي‪:‬‬ ‫له بلې خوا په ټوربولینټي جریان کې د انرژۍ ضایعات ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫خو څرنګه چې د کانال مقطعه دایروي په نظر کې نه ده نیول شوي‪ ،‬نو باید په پورتنۍ معادله کې د قطر په ځای د‬
‫هایدروليکي شعاع ځای په ځای کړو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫تر منځ رابطه پيدا کړه‪ ،‬نو د ضایعاتو په فورمول کې يې وضع کوو‪:‬‬ ‫او‬ ‫اوس مو چې د‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د اصطکاک ضریب دی‪.‬‬

‫‪Page | 24‬‬
 ‫تقسیم کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که د پورتنۍ معادلې دواړه خواوې په‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د کانال د تل میالن دی‪ ،‬په هغه صورت کې چې د ‪  ‬زاویه کوچنۍ په نظر کې ونیسو‪ .‬که پورتنۍ آخري معادله‬ ‫‪‬‬

‫نظر د ‪  ‬سرعت ته حل کړو نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫که چیرې‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫آخري معادله د لومړي ځل د پاره په ‪ 1769‬م کال کې يوه فرانسوي انجنیر ‪( Anton chezy‬انتون شیزي) په الس راوړه‪.‬‬
‫نوموړي دا معادله هغه وخت په الس راوړه چې د فرانسې د سِن دریاب او د کوپاله د کانال په باب يې څيړنې کولې‪ .‬په همدې‬
‫اساس پورتنۍ فورمول د شیزي د فورمول او د ‪  ‬ضریب د شیزي د ضریب په نامه ياديږي‪.‬‬

‫کوالی شو چې د شیزي فورمول په الندې طریقه هم په الس راوړو‪:‬‬

‫‪ ‬چې د منشور شکل لري‪ ،‬په نظر کې نیسو‪ .‬پر دغې برخه باندې عمده‬ ‫د الندې شکل سره سم د مایع يوه برخه ‪‬‬
‫عاملې قواووې په الندې ډول دي‪:‬‬

‫فشاري قواووې‪.‬‬ ‫او‬ ‫‪–۱‬د‬

‫سره مساوي ده او همدغه مرکبه د مایع د حرکت‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۲‬د وزن قوه ‪  ‬چې د هغې مرکبه د حرکت په جهت د ‪‬‬
‫سبب کيږي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬د لزجیت قوه چې د کانال په تل او اړخونو کې د حرکت د جهت په خالف عمل کوي او مقدار يې‪    :‬‬

‫‪Page | 25‬‬
 ‫په پورتنیو فورمولونو کې ‪ ‬د کانال د تل د میالن زاویه‪.‬‬

‫‪  ‬د کانال د مقطعې لوند شوی محیط‪.‬‬

‫‪ ‬د ژوندۍ مقطعې مساحت‪.‬‬

‫‪ ‬مماسي تشنجات دي‪ ،‬چې د لزجیت د قوې په واسطه منځته راځي‪.‬‬

‫‪ ‬د کانال د مطالعې الندې برخې اوږدوالی دی‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫نو ځکه ‪    ‬‬ ‫‪‬‬ ‫څرنګه چې د مایع حرکت یو نواخت په نظر کې نیول شویدی‪ ،‬يعنې‬
‫کيږي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫کيږي‪ .‬له بلې خوا څرنګه چې د مایع عمق د کانال په اوږدو کې ثابت دی‪ ،‬نو‬

‫کيږي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫په عملي ساحه کې د کانال د تل میالن ډیر کوچنی په نظر کې نیول کيږي‪ ،‬له همدې امله ‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬د کانال د تل میالن دی‪ .‬نتیجه اخیستل کيږي چې‪:‬‬

‫د پورتنیو شرایطو په نظر کې نیولو سره‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬

‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪  ‬‬ ‫پوهیږو چې‬

‫پس‬

‫‪     ‬‬ ‫‪       ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫له بلې خوا د شیزي د فرضيې له مخې مماسي تشنجات ‪  ‬د جریان د سرعت له مربع سره متناسب دي‪ ،‬یعنې‪:‬‬

‫که چیرې د دغه قیمت په پورتنۍ معادله کې وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫که آخري معادله نظر ‪  ‬حل کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬ته د شیزي ضریب ویل کيږي‪.‬‬ ‫السته راغلي معادله د شیزي معادله ده او‬

‫د شیزي معادله په سرخالصو کانالونو کې د يو نواخت جریان اساسي معادله بلل کيږي‪ .‬په تیرو څه د پاسه دوو پیړیو کې د‬
‫کانالونو د مختلفو شکلونو او میالنونو د پاره د شیزي د ضریب ‪  ‬په هکله هر اړخیزې څیړنې شویدي‪ ،‬چې ځينې يې په‬
‫الندې ډول څيړو‪:‬‬

‫‪Page | 26‬‬
 ‫د کوټر – ګانګیله فورمول )‪(Kutter – Ganguillet Formula‬‬

‫دغه فورمول په ‪ 1869‬م کال کې د هایدرولیک د علم دوو سویسي عالمانو له خوا په ګډه هغه وخت منځته راغی‬
‫چې د مختلفو کانالونو او د میسي سي پي د سیند په باره کې يې پلټنې کولې‪ .‬دوی دواړو د شیزي ضریب د محاسبه کولو د‬
‫پاره الندې رابطه پېشنهاد کړه‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د کانال هایدروليکي شعاع‪  ،‬د کانال د تل میالن او ‪ ‬داسې يو ضریب دی چې د کانال د‬ ‫په دې فورمول کې‬
‫سطحې په زیږوالي پورې اړه لري او د الندې جدول څخه په الس راځي‪.‬‬
‫ضریب‬ ‫د‬ ‫د کانال د سطحې ډول يا نوعیت‬
‫‪0.014‬‬ ‫چدني کانال‬
‫‪0.013‬‬ ‫د چټلو او فاضله اوبو صاف کانال‬
‫‪0.015‬‬ ‫د خښتو کانال د سيمنټي مصالې سره‬
‫‪0.013‬‬ ‫کانکريټي کانال‬
‫‪0.013‬‬ ‫د ډبرو او سيمنټي مصالې کانال‬
‫‪0.015‬‬ ‫نيم دایروي فلزي کانال‬
‫‪0.030‬‬ ‫منظم طبیعي کانال‬
‫‪0.035‬‬ ‫غیر منظم طبیعي کانال‬
‫‪0.080‬‬ ‫ډبرې لرونکي سیندونه‬

‫د بازین فورمول )‪(Bazin Formula‬‬

‫دغه فورمول په ‪ 1897‬م کال کې د بازین په واسطه د کوچنیو مصنوعي کانالونو د پاره وړاندې شویدی‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪ ‬د کانال د سطحې د زیږوالي ضریب دی‪ ،‬چې له الندې‬ ‫‪ ‬هایدروليکي شعاع ده‪ .‬په متر سره او‬ ‫په دې فورمول کې‬
‫جدول څخه په الس راځي‪ .‬لکه چې د بازین له فورمول څخه معلوميږي د کانال د میالن تاثیر کم اهمیته شمیرل شویدی او په‬
‫محاسبه کې نه دی شامل شوی‪.‬‬
‫ضریب‬ ‫د‬ ‫د کانال د مجراء د پوښښ ډول‬
‫‪0.109‬‬ ‫ښه صاف شوی سمنټي پلستر‬
‫‪0.290‬‬ ‫صاف کانکريټي او يا د خښتو پوښښ‬
‫‪0.833‬‬ ‫نا صاف کانکريټي او يا د خښتو پوښښ‬
‫‪1.54‬‬ ‫په مناسبه ځمکه کې کیندل شوی کانال‬
‫‪2.35‬‬ ‫په معمولي ځمکه کې کيندل شوی کانال‬
‫‪3.17‬‬ ‫په ډبرینه او ناصافه ځمکه کې کيندل شوی کانال‬

‫‪Page | 27‬‬
 ‫د داريس فورمول )‪(Darcy Formula‬‬

‫د دارسي فورمول له مخې د شیزي ضریب په الندې ډول محاسبه کيږي‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫ضریبونه د الندې جدول څخه الس ته راځي‪:‬‬ ‫او‬ ‫‪،‬‬ ‫د‬

‫د دارسي ضریبونه‬
‫‪m‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪b‬‬ ‫د کانال سطحه‬
‫‪0.109‬‬ ‫‪0.000046‬‬ ‫‪0.0000045‬‬ ‫سمنټ او صاف لرګی‬
‫‪0.290‬‬ ‫‪0.000058‬‬ ‫‪0.0000133‬‬ ‫کانکريټ – ناصاف لرګی – ناهموارې خښتې او ساختماني تیږې‪.‬‬
‫‪0.833‬‬ ‫‪0.000073‬‬ ‫‪0.000060‬‬ ‫زیږ چدن – ناتراشلي تيږې او جغل فرش‬
‫‪2.355‬‬ ‫‪0.000085‬‬ ‫‪0.00035‬‬ ‫ډبرین فرش – نامناسب خاورین کانال چې بېکاره بوټي ولري‪.‬‬
‫‪3.170‬‬ ‫‪0.00012‬‬ ‫‪0.00070‬‬ ‫هغه سیندونه چې بېکاره بوټي ولري او ډیر زیږ کانال‪.‬‬

‫د مانینګ فورمول )‪(Manning Formula‬‬

‫دغه فورمول د آیرلينډي هایدرولیک پوه مانینګ په واسطه په ‪ 1890‬م کال کې په سر خالصو کانالونو کې د سرعت‬
‫د محاسبې د پاره استعمال شو‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫او يا‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫که پورتنۍ فورمول د شیزي د فورمول سره مقایسه کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د کانال د سطحې د زیږوالي ضریب دی‪ ،‬چې د الندې جدول څخه په الس راځي‪.‬‬ ‫‪ ‬هایدروليکي شعاع ده او‬ ‫دلته‬
‫ضریب‬ ‫د‬ ‫د کانال پوښښ‬
‫‪0.012‬‬ ‫ښه صیقل شوي سمنټ او لرګی‬
‫‪0.013‬‬ ‫ناتراشلی لرګی (غیرصیقلي)‬
‫‪0.014‬‬ ‫ناصیقل شوي سمنټ‬
‫‪0.015‬‬ ‫چدن‬
‫‪0.016‬‬ ‫خښتې‬
‫‪0.022‬‬ ‫موج لرونکي فلتري صفحې يا پاڼې‬
‫‪0.025‬‬ ‫صافه ځمکه‬
‫‪0.035‬‬ ‫ناصافه ځمکه چې تیږې او بېکاره بوټي ولري‪.‬‬
‫‪0.040‬‬ ‫ریګ او جغل لرونکي ځمکه‬

‫‪Page | 28‬‬
 ‫د کانال تر ټولو ښه هایدروليکي مقطعه‬

‫د کانالونو په طرحه کولو کې باید د ځمکنیو کارونو حجم (کیندل‪،‬ډکول‪ ،‬هموارول) او همدارنګه د کانال د داخلي‬
‫سطحې په محکمولو او پلستر کولو کې د کار او ساختماني موادو حجم همیشه په نظر کې ونیول شي‪ .‬په دې معنی چې د کانال‬
‫مقطعه باید داسې په نظر کې ونیول شي چې له يوې خوا د اوبو مطلوب جریان په اسانۍ سره پکې تیر شي او له بلې خوا يې د‬
‫کار او موادو پولي لګښت لږ وي‪.‬‬

‫د مانینګ )‪ (Manning‬د فورمول له مخې که چیرې د کانال میل او د ژوندۍ مقطعې مساحت ثابت وي‪ ،‬نو د جریان‬
‫‪ ‬اعظمي وي‪.‬‬ ‫مقدار ‪  ‬هغه وخت اعظمي دی‪ ،‬چې کله هایدروليکي شعاع ‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫قیمت اعظمي شي‪ ،‬باید د لوند شوي محیط‬ ‫دی‪ ،‬نو ددې د پاره چې د‬ ‫‪‬‬ ‫له بله طرفه څرنګه چې هایدروليکي شعاع‬
‫‪‬‬
‫‪   ‬قیمت اصغري شي‪ .‬تر څو چې د کانال د دیوالونو ساختماني چارې لږې او آسانه شي‪ .‬که چیرې هندسي شکلونو ته ځير‬
‫شو‪ ،‬نو د ثابت مساحت په صورت کې هغه سطحه چې تر ټولو لږ محیط لري دایره ده‪ .‬له دې ځایه داسې نتیجه اخیستلی شو چې‬
‫د س ر خالصي کانال د پاره تر ټولو ښه او غوره هایدروليکي مقطعه نیمه دایروي مقطعه ده‪ ،‬خو څرنګه چې د نیم دایروي کانال‬
‫د جوړولو تخنالوژي او ځينې نور مسایل جنجالي دي‪ ،‬نو په دې اساس د نیم دایروي مقطعې په ځای مستطیلي او ذوذنقه يي‬
‫مقطعې په نظر کې نیول کيږي‪ .‬په الندې ډول تر ټولو ښې مستطيلي او ذوذنقه يي مقاطعو په باره کې د څو ټکو یادونه کيږي‪.‬‬

‫تر ټولو ښه مستطييل مقطعه‬

‫يو مستطیلي کانال چې د تل سور يې ‪  ‬او په هغې کې د اوبو ژوروالی ‪  ‬وي‪ ،‬په نظر کې نیسو‪ ،‬نو ښکاره ده چې‪:‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫که په پورتنیو دوو رابطو کې ‪  ‬له منځه یوسو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪ ‬‬

‫که د آخري معادلې مشتق نظر ‪  ‬ته ونیسو او همدارنګه دا هم په نظر کې وساتو چې د مقدار داسې وټاکو چې لوند شوی‬
‫‪‬‬
‫ثابت دی‪.‬‬ ‫او‬ ‫محیط ‪   ‬اصغري وي‪ ،‬نو ‪‬‬

‫نو له مشتق نیولو څخه وروسته به الندې رابطه حاصله شي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫او يا‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫او يا‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪   ‬ده‪ ،‬نو‬ ‫له بله طرفه‬

‫‪Page | 29‬‬
 ‫له دې ځایه داسې نتیجه اخیستل کيږي‪ ،‬چې د مستطيلي مقطعې په صورت کې تر‬
‫ټولو ښه هایدروليکي مقطعه هغه ده چې په کانال کې د اوبو جګوالی ‪ ،  ‬د کانال‬
‫‪‬‬ ‫د بیخ د سور ‪  ‬له نیمايي سره برابر وي‪ .‬يعنې‪:‬‬

‫په ذوذنقه يي کانال کې تر ټولو ښه هایدروليکي مقطعه‬

‫که يو ذوذنقه يي کانال په نظر کې ونیسو‪ ،‬چې د بیخ سور يې ‪ ،  ‬د اړخونو د میالن ضریب يې ‪  ‬او د اوبو جګوالی‬
‫پکې ‪  ‬وي‪ ،‬نو‪:‬‬

‫ژوندۍ مقطعه‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪   ‬لوند شوی محیط)‪(wetted pirameter‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫که چیرته د ‪  ‬قیمت له )‪ (1‬معادلې څخه په ژوندۍ مقطعه ‪ ‬‬
‫کې وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬
‫ته مشتق ونیسو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫شي او له )‪ (2‬معادلې څخه نظر‬ ‫دواړه ثابت وي او ‪‬‬ ‫او‬ ‫که‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫ته مشتق ونیسو او ‪‬‬ ‫که يو ځل بیا له )‪ (2‬معادلې څخه نظر‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫او یا‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪Page | 30‬‬
 ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫دغه قیمت په )‪ (2) , (1‬او )‪ (3‬معادله کې وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که چیرې د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫وي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫له دې ځایه داسې نتیجه اخیستل کيږي‪ ،‬چې تر ټولو ښه ذوذنقه يي مقطعه هغه ده چې‬

‫‪ .  ‬غواړو چې‬ ‫او دیوالونه يې د ډبرو په واسطه پوښل شويدي ‪‬‬ ‫‪ – ۱‬مثال‪ :‬يو ذوذنقه يي کانال چې میالن يې‬
‫جریان له دغې کانال څخه تیر کړو‪ .‬تر ټولو ښه هایدروليکي مقطعه يې محاسبه کړئ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫په پورتنۍ معادله کې يوازې يو مجهول ‪  ‬موجود دی‪ ،‬نو که ‪  ‬محاسبه کړو‪\:‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫ده‪ ،‬يعنې‬ ‫او د اړخونو د میالن زاويه يې ‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۲‬مثال‪ :‬د يوه ذوذنقه يي کانال د ژوندۍ مقطعې مساحت‬
‫د دغې کانال د تر ټولو ښې هایدروليکي مقطعې ابعاد ( ‪ b‬او ‪ ) h‬پيدا کړئ؟‬

‫حل‪:‬‬

‫‪Page | 31‬‬
 ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او په کانال کې د‬ ‫په‬ ‫‪ ،‬د اړخونو میالن يې‬ ‫‪ ،‬د بیخ عرض يې‬ ‫‪ – ۳‬مثال‪ :‬د يوه ذوذنقه يي کانال د تل میالن‬
‫دی‪ .‬د کانال داخلي سطحه د ډبرو په واسطه پوښل شويده‪ .‬د جریان مقدار په دغه کانال کې محاسبه کړئ‪.‬‬ ‫اوبو عمق‬
‫𝑚‪1.5‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑚‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫له جدول څخه‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ټول قیمتونه پورته موجود دي‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫جریان تیر کړو‪ ،‬داسې چې د کانال سور يو متر ‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۴‬مثال‪ :‬که وغواړو چې له يوه مستطیل شکله کانال څخه‬
‫او د کانال داخلي سطحه کانکريټي وي‪ .‬په دې صورت کې به د اوبو ژوروالی په کانال کې څومره وي؟‬ ‫د تل میالن يې‬

‫حل‪:‬‬

‫‪Page | 32‬‬
 ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫له جدول څخه‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫او يا‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫په کانالونو کې مخصوصه انرژي او بحراين ژوروالی (عمق)‬

‫په يوه سر خالصه کانال کې مخصوصه انرژي د الندې شکل سره سم او د برنولي معادلې په اساس په الندې ډول ده‪:‬‬
‫د انرژۍ خط بدون له ضایعاتو څخه‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫که )‪ (1‬معادله د جریان د مقدار له جنسه ولیکو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د ژوندۍ مقطعې مساحت دی‪.‬‬

‫که د کانال عرضي مقطعه مستطيلي په نظر کې ونیسو‪ ،‬نو د کانال عرض ‪  ‬او د جریان هغه مقدار چې د کانال د عرض‬
‫(سور) له يوه واحد څخه تیریږي‪ ،‬په ‪  ‬سره وښیو‪ ،‬نو ‪  ‬کيږي‪.‬‬

‫او‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫کيږي‪.‬‬ ‫او يا‬ ‫‪ ‬ته مخصوص جریان هم ویل کيږي او واحد يې‬

‫‪Page | 33‬‬
 ‫د )‪ (3‬رابطې په نظر کې نیولو سره )‪ (1‬رابطه په الندې ډول لیکالی شو‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ته حل کړو نو‪:‬‬ ‫که )‪ (4‬معادله نظر‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫او یا‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫که پورتنیو روابطو ته توجه وکړو‪ ،‬نو دوې مهمې نتیجې الس ته راځي‪:‬‬

‫‪ ‬په ‪  ‬پورې تړلي ده‪.‬‬ ‫اول دا چې د يوه ثابت جریان په صورت کې ‪‬‬
‫دوهم دا چې )‪ (5) , (4‬او )‪ (6‬رابطه د جریان د دریو مهمو مشخصو تر منځ اړیکې څـــرګندوي‪ .‬دغه درې مشخصې عبارت‬
‫دي له‪:‬‬

‫‪ ‬مخصوصه انرژي‪  ،‬مخصوص جریان او د ‪ ‬عمق یا ژوروالی‪.‬‬

‫د توابعو ګرافونه رسم کړو‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫او ‪ ‬‬ ‫‪‬‬‫او مونږ کوالی شو چې د پورته ياد شوو روابطو څخه په استفاده سره د ‪ ‬‬
‫کله چې مونږ د دوو مشخصو د مثال په ډول ‪   ‬ګراف رسموو‪ ،‬نو دریمه مشخصه ‪  ‬ثابته په نظر کې نیسو‪.‬‬

‫قبول کړو‪ ،‬نو مونږ به د کانال هغه عمق په الس راوړو چې‬ ‫ته مشتق ونیسو او ‪‬‬ ‫که چیرې له )‪ (4‬معادلې څخه نظر ‪ ‬‬
‫مخصوصه انرژي يې اصغري ده او همدغه عمق چې د اصغري مخصوصې انرژۍ سره مطابقت کوي‪ ،‬د بحراني عمق ‪  ‬په نامه‬
‫ياديږي‪ .‬د پورتنیو ګرافونو په نظر کې نیولو سره د بحراني عمق په صورت کې مخصوصه انرژي اصغري او جریان ‪  ‬اعظمي‬
‫قیمت لري‪.‬‬

‫اوس له )‪ (4‬معادلې څخه نظر ‪  ‬ته مشتق نیسو‪:‬‬

‫‪Page | 34‬‬
 ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫که دغه معادله نظر ‪  ‬ته حل کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫هغه سرعت چې په کانال کې د بحراني عمق په صورت کې موجود دی‪ ،‬د بحراني سرعت ‪  ‬په نامه ياديږي او د )‪(3‬‬
‫رابطې په نظر کې نیولو سره‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬بحراني مخصوصه جریان دی‪.‬‬

‫که د قیمت له )‪ (8‬رابطې څخه په )‪ (9‬رابطه کې وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫قیمت له )‪ (9‬رابطې څخه وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫همدارنګه که چیرې په )‪ (7‬رابطه کې د‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫که )‪ (11‬معادله ساده کړو او اطراف يې په دوو ‪  ‬تقسیم کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫له )‪ (12‬معادلې څخه داسې نتیجه اخیستل کيږي چې د بحراني جریان په صورت کې مخصوصه حرکي انرژي د پوتانشيلي‬
‫انرژۍ له نيمايي سره برابره ده‪.‬‬

‫که چیرې په اوله معادله کې)‪ (1‬د مخصوصې حرکي انرژۍ قیمت له )‪ (12‬معادلې څخه وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪Page | 35‬‬
 ‫‪‬‬

‫ګرافونه هم په نظر کې ونیسو‪ ،‬نو په‬ ‫‪‬‬ ‫او ‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫که پورتني روابط په غور سره په پام کې ولرو او همدارنګه او ‪ ‬‬
‫کانال کې د جریان حالت په الندې ډول صنف بندي کوالی شو‪:‬‬

‫مګر‬ ‫په دغه صورت کې ‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 1‬کله چې د جریان عمق په کانال کې ‪  ‬له بحراني عمق څخه کم وي‪ ،‬يعنې‬
‫وي‪ .‬د جریان دغې حالت ته له بحراني‬ ‫‪‬‬ ‫په کانال کې متوسط سرعت ‪  ‬له بحراني سرعت ‪  ‬څخه زیات وي‪ ،‬يعنې‬
‫نه پورته جریان حالت ویل کيږي‪.‬‬

‫کيږي‪ .‬دغې حالت ته له بحراني څخه د الندې جریان حالت ویل‬ ‫‪‬‬ ‫وي‪ ،‬خو‬ ‫‪‬‬ ‫وي‪ .‬بیا هم‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 2‬کله چې‬
‫کيږي‪.‬‬

‫کيږي‪ .‬دغې حالت ته د بحراني جریان حالت ویل کيږي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫شي‪ ،‬نو‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 3‬کله چې‬

‫همدارنګه که چیرې د فروډ ‪ Froude‬عدد په نظر کې ونیسو‪ ،‬بیا هم د جریان پورتني درې حالتونه تشخیص کوالی شو‪ .‬يادونه‬
‫باید وکړو چې ‪ Froude‬د برتانیې د بحري قواوو یو انجنیر ؤ چې په ( ‪ 1810‬م – ‪ 1879‬م) کال کې يې ژوند کاوه او هغه‬
‫وخت چې د يوې کشتۍ مقاومت يې د څپو (امواجو) په مقابل کې محاسبه کاوه‪ ،‬يو بې واحده عدد يې منځته راوړ چې اوس‬
‫دده په نامه ياديږي‪.‬‬

‫د انرشيأ قوه‬
‫√= د فروډ عدد )‪(Fr‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫د وزن قوه‬

‫وي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫کيږي‪ ،‬چې دغه حالت د بحراني جریان حالت دی‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫شي‪ ،‬نو‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 1‬کله چې‬

‫وي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫کيږي‪ ،‬چې دغې حالت ته د بحراني نه پورته جریان حالت ویل کيږي‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫شي‪ ،‬نو‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 2‬کله چې‬

‫وي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫کيږي او دغې حالت ته د بحراني نه الندې جریان حالت ویل کيږي‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫شي‪ ،‬نو‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 3‬کله چې‬

‫په هر صورت د جریان حالت د سرعت تابع دی او سرعت د کانال په طولي میل پورې اړه لري‪ .‬د کانال بحراني طولي میالن‬
‫چې د بحراني سرعت د رامنځته کیدو سبب کيږي؛کــوالی شو چې د الندې روابطو او د ‪ Manning‬د فورمول څخه په استفاده‬
‫سره په الس راوړو‪.‬‬

‫معادله کې د قیمت له )‪ (8‬معادلې څخه راوخلو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫که چیرې په‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له بله طرفه‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 36‬‬
 ‫‪ ‬هایدروليکي شعاع ده‪.‬‬ ‫‪ ‬بحراني میل دی او‬

‫ته حل کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که پورتنۍ معادله نظر‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫قبول کړو‪ ،‬نو بیا‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫په هغه صورت کې چې د کانال عمق لږ وي‪ ،‬کوالی شو چې‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪ ‬د کانال د زیږوالي ضریب دی‪.‬‬

‫د کانال د نامعلومې مقطعې مخصوصه انرژي‬

‫په تیر بحث کې د کانال د مستطيلي مقطعې د مخصوصې انرژۍ په باب وغږیدو‪ .‬اوس غواړو چې‪ B‬د کانال د يوې‬
‫‪dA‬‬
‫‪dh‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫او په دې‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫نامشخصې مقطعې د مخصوصې انرژي په باب بحث وکړو‪ .‬پوهیږو چې په هر ډول کانال کې ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪h‬‬ ‫د تابع ده‪.‬‬ ‫هم پوهیږو چې‬

‫په همدې اساس د بحراني عمق د ټاکلو د پاره له پورتنۍ معادلې مشتق نظر ته نیسو‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫کيږي‪ ،‬په نتیجه کې‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫او یا‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫څرنګه چې‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له دغه ځایه‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫او‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫جریان موجود دی‪ .‬د کانال عرض‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۱‬مثال‪ :‬په يوه مستطيلي کانال کې‬
‫وي‪ ،‬نو د جریان وضعیت وڅيړئ‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫دی‪ .‬که‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬او عمق‬
‫همدارنګه بحراني میالن او د یو نواخت جریان د پاره الزم میالن محاسبه کړئ‪.‬‬

‫‪Page | 37‬‬
 ‫حل‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫دی‪ ،‬پس د جریان حالت له‬ ‫‪‬‬ ‫دی او‬ ‫‪‬‬ ‫څرنګه چې‬
‫بحراني نه الندې حالت دی‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫بحراني میالن‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د يو نواخت جریان د پاره الزم میل د مانینګ له فورمول څخه په الس راوړو‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫وي‪ ،‬د کانال‬ ‫‪‬‬ ‫جریان له يوه ذوذنقه يي کانال څخه تیريږي‪ .‬که چیرې‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۲‬مثال‪ :‬د الندې شکل سره سم‬
‫بحراني میل او بحراني عمق محاسبه کړئ‪.‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪   ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 38‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫دغه قیمت په پورتنيو فورمولونو کې وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫د ژوندۍ مقطعې مساحت‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫بحراني میل‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫هایدروليکي ټوپ)‪(Hydraulic Jump‬‬

‫هایدروليکي ټوپ يوه فزيکي (طبیعي) پېښه ده او هغه وخت منځته راځي چې د مختلفو علتونو له امله په يوه سرخالصه‬
‫مجراء کې د مایع د حرکت سرعت په ناڅاپي توګه کم شي‪ .‬يا په بله ژبه‪ :‬کله چې په يوه سرخالصه مجراء کې د جریان حالت‬
‫په ناڅاپي توګه له بحراني څخه پورته حالت څخه تر بحراني نه الندې حالت ته تغیر وکړي‪ ،‬نو هایدروليکي ټوپ منځته راځي‪.‬‬
‫د مثال په ډول کله چې د مایع جریان د يوه ډیر میالن لرونکي کانال څخه داسې يوه کانال ته داخليږي‪ ،‬چې میالن يې نسبتًا ډیر‬
‫لږ وي‪ ،‬نو هایدروليکي ټوپ منځته راځي‪.‬‬

‫د هایدروليکي ټوپ له امله په لږ میالن لرونکي کانال کې یعنې له ټوپ څخه وروسته د مایع ژوروالی زياتيږي‪ ،‬چې په‬
‫نتیجه کې د جریان د عرضي مقطعې مساحت زیاتیږي‪ .‬دا ځکه چې يو زیات مقدار حرکي انرژي په پوتانشيلي انرژي بدليږي‪ .‬د‬
‫کانال هغه برخه چې هایدروليکي ټوپ پکې رامنځته کيږي‪ ،‬باید ډیره محکمه او کلکه جوړه شي‪ ،‬تر څو د هایدروليکي ټوپ‬
‫پرلپسې ضربو ته ټينګه شي‪ .‬لکه چې وویل شول د هایدروليکي ټوپ په صورت کې د جریان حالت تغیر کوي او د جریان حالت‬
‫د فروډ د عدد )‪ (Froude Number‬سره اړیکې لري‪ .‬په همدې اساس د هایدروليکي ټوپ طبقه بندي هم د فروډ د عدد له‬
‫مخې کيږي‪.‬‬

‫‪Page | 39‬‬
 ‫وي‪ ،‬نو د جریان حالت بحراني وي او هایدروليکي ټوپ شتون نه لري‪.‬‬ ‫‪ – 1‬کله چې د فروډ عدد ‪‬‬

‫وي‪ ،‬نو په دې صورت کې د جریان آزاده سطحه د يوه موج شکل لري‪ .‬په همدې‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ – 2‬کله چې د فروډ عدد‬
‫څخه کم وي‪.‬‬ ‫اساس د دغې حالت ټوپ ته موجي يا )‪ (Undular Jump‬ويل کيږي‪ .‬د (‪ 1‬شکل) د انرژۍ ضایعات له‬

‫وي‪ ،‬نو په دې صورت کې د مایع په آزاده سطحه کې واړه‪ ،‬واړه موجونه د پریشانۍ‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 3‬کله چې د فروډ عدد‬
‫او څرخیدو سره يو ځای لیدل کيږي او يو کمزوری هایدروليکي ټوپ رامنځته کيږي‪ .‬دغې حالت ټوپ ته کمزوری ټوپ يا‬
‫)‪ (Weak Jump‬ویل کيږي‪ .‬د انرژۍ ضایعات په دغه حالت کې د ‪   ‬پورې وي‪ 2 .‬شکل دې وکتل شي‪.‬‬

‫وي‪ ،‬په دغه صورت کې د ټوپ په ځای کې لوی‪ ،‬غیر منظم او ناپایداره موجونه لیدل‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 4‬کله چې د فروډ عدد‬
‫‪  ‬پورې‬ ‫کيږي او د دې وس لري چې د مجراء تل او يا غاړې تخریب کړي‪ .‬د انرژۍ ضایعات په دغې حالت کې د ‪‬‬
‫وي‪ .‬د دغې حالت ټوپ ته ناپایداره او يا تغیر کوونکی )‪(Oscillating Jump‬‬
‫ټوپ ویل کيږي‪ 3 ( .‬شکل دې وکتل شي‪).‬‬

‫وي‪ ،‬د دغې حالت ټوپ ته پايدار‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – 5‬کله چې د فروډ عدد ‪‬‬
‫يا)‪ (Steady Jump‬ویل کيږي‪ .‬ځکه چې په دغې حالت کې د جریان يوه پایداره‬
‫او يا دوامداره فواره منځته راځي‪ ،‬چې شکستګي نه پکې ليدل کيږي‪ .‬د انرژۍ‬
‫‪ ‬پورې وي‪ 4( .‬شکل دې وکتل شي‪).‬‬ ‫‪‬‬ ‫ضایعات په دغې حالت کې د ‪‬‬
‫وي‪ ،‬د دغې حالت ټوپ ته شدید يا قوي ټوپ‬ ‫‪ – 6‬کله چې د فروډ عدد ‪‬‬
‫او يا )‪ (Strong Jump‬ویل کيږي او يو دوامداره ټوپ د موجونو سره يو ځای‬
‫‪ ‬وي (‪ 5‬شکل دې وکتل شي‪).‬‬ ‫‪‬‬ ‫رامنځته کيږي‪ .‬د انرژۍ ضایعات د ‪‬‬
‫اوس غواړو چې د هایدروليکي ټوپ جګوالی ‪ ‬‬
‫او د انرژۍ ضایعات محاسبه کړو‪ .‬د الندې شکل په‬
‫نظر کې نیولو سره که چیرې د کانال عرضي مقطعه‬
‫او‬ ‫‪‬‬ ‫مستطیلي په نظر کې ونیسو‪ ،‬نو ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د ټوپ په شروع کې د ژوندۍ مقطعې مساحت‬

‫‪ ‬د ټوپ په اوج نقطه کې د ژوندۍ مقطعې مساحت دی‪  .‬د مستطيلي‬ ‫او‬
‫کانال عرض دی‪.‬‬

‫د جریان د متمادیت له مخې لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫که له پورتنۍ معادلې څخه ‪  ‬او ‪  ‬الس ته راوړو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪Page | 40‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫او‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬

‫د مومنټم معادلې عمومي شکل داسې دی‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫په داسې حال کې چې ‪‬‬

‫په ترتیب سره په)‪ (1‬او )‪ (2‬مقطعې کې د ژوندۍ مقطعې مساحت دی‪.‬‬ ‫او‬

‫قیمتونه په)‪ (4‬رابطه کې وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫او‬ ‫که د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫که چیرې د)‪ (5‬معادلې اطراف لومړۍ په ‪ ‬وویشو او بیا د ‪  ‬او ‪  ‬قیمتونه له )‪ (2‬او )‪ (3‬رابطې څخه پکې وضع کړو‪،‬‬
‫نو)‪ (5‬معادله الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫که ددغې معادلې اطراف په ‪   ‬باندې وویشو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫کې ضرب کړو او بیا يې ترتیب کړو‪ ،‬نو الندې شکل به ونیسي‪:‬‬ ‫که )‪ (6‬معادله لومړۍ په‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 41‬‬
 ‫پورتنۍ معادله نظر ‪  ‬ته يوه دوهمه درجه معادله ده‪ ،‬چې ريښې (جذرونه) يې په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫د پاره مثبت قیمت ولرو‪ ،‬نو باید مثبته ريښه په نظر کې ونیسو‪ .‬يعنې‪:‬‬ ‫که غوښتي مو وي‪ ،‬چې د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫څرګنده ده چې د هایدروليکي ټوپ په صورت کې باید‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫په ځای له )‪ (8‬رابطې څخه قیمت وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که په دې غیر مساوات کې د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫جمع کړو او بیا يې د دوو په طاقت لوړ کړو (مربع يې کړو) نو‪:‬‬ ‫که ددې غیر مساوات د دواړو خواو سره‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫تفریق کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که له دغې نامساوات له دواړو خواوو څخه‬

‫‪‬‬ ‫یا‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا دا چې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬د بحراني عمق افاده ده‪ .‬نو نتیجه اخیستل کيږي چې د هایدروليکي ټوپ نه مخکې د جریان عمق‬ ‫پوهیږو چې ‪ ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬د بحراني عمق څخه کم دی‪ ،‬يعنې‪:‬‬

‫او يا‬ ‫‪‬‬ ‫نو نتیجه دا شوه چې د هایدروليکي ټوپ څخه مخکې جریان له بحراني جریان څخه پورته جریان دی‪ .‬يعنې‪:‬‬
‫‪‬‬

‫‪Page | 42‬‬
‫ددې د پاره چې د هایدروليکي ټوپ په نتیجه کې د میخانيکي انرژۍ ضایعات محاسبه کړو‪ ،‬نو د تیرې پاڼې د شکل په نظر کې‬
‫نیولو سره د برنولي معادله د )‪ (1‬او )‪ (2‬مقاطعو د پاره په الندې ډول لیکو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د انرژۍ ضایعات دي چې د هایدروليکي ټوپ د مختلفو حاالتو د پاره يې فیصدي پخوا ذکر شوه‪.‬‬

‫د )‪ (2‬او )‪ (3‬معادلو له مخې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د پورتنيو قیمتونو په نظر کې نیولو سره ضایعات داسې محاسبه کيږي‪:‬‬ ‫او‬ ‫د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬

‫که د دغې معادلې د ښي لوري اول حد ته مشترک مخرج ونیسو‪ ،‬نو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫قیمت الس ته راوړالی شو‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫له )‪ (6‬رابطې څخه ‪‬‬
‫د دغې قیمت په وضع کولو او د معادلې په لږ څه ترتیبولو سره دمیخانيکي انرژۍ د ضایعاتو فورمول الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫د مخصوصې میخانيکي انرژۍ پورتنۍ مقدار د میخانيکي شکل څخه د حرارتي او داخلي انرژۍ شکل ته بدلون مومي‪.‬‬

‫کیدای شي چې له هایدروليکي ټوپ څخه د میخانيکي انرژۍ د دایمي له منځه وړلو د پاره د يوې مؤثرې وسیلې په‬
‫توګه استفاده وشي‪ .‬د همدغې مطلب د پاره د پرچاوه يي بندونو شاته داسې ساختمانونه جوړیږي‪ ،‬چې هلته د ایجاد شوي‬
‫هایدروليکي ټوپ حرکي انرژي تر مطلوبې اندازې پورې له منځه الړه شي‪.‬‬

‫هایدروليکي ټوپ د جریان سره دکيمياوي موادو د ګډولو يا مخلوط کولو تر ټولو ښه وسیله هم کيدای شي‪ .‬چې په دې ډول د‬
‫جریان منحله مواد رسوب کوي او تصفیه صورت نیسي‪.‬‬

‫مثال‪ :‬په الندې شکل کې يو جریان ښودل شوی دی‪ ،‬چې د يوه پرچاوه يي بند څخه يوه مستطیلي کانال ته جاري دی‪ .‬د بند‬
‫دی‪ .‬د‬ ‫‪‬‬ ‫شاته د کانال په شروع کې هایدروليکي ټوپ منځته راځي‪ .‬د کانال او همدارنګه د بند د څوکې (قُلې) عرض‬
‫دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫او همدلته سرعت‬ ‫‪‬‬ ‫ټوپ په شروع کې د اوبو عمق‬

‫‪Page | 43‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪ – ۱‬د ټوپ په پيل کې د فروډ عدد محاسبه کړئ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ – ۲‬د ټوپ اعظمي جګوالی محاسبه کړئ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ – ۳‬د انرژۍ ضایعات محاسبه کړئ‪.‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪–۱‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪–۲‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪–۳‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫مقدار د اوبو په هر نیوټن وزن کې‬ ‫‪‬‬ ‫په دې ډول د میخانيکي انرژۍ‬
‫‪‬‬ ‫ضایع کيږي‪ .‬او يا دا چې د میخانيکي انرژۍ‬
‫مقدار د اوبو په هر کيلو ګرام وزن کې ضایع کيږي او داسې‬
‫نور‪...‬‬

‫په رس خالصو مجراؤ کې د جریان د مقدار اندزاه کول‬

‫په مجراؤ کې د جریان د مقدار اندازه کول د مختلفو‬

‫فني او تخنيکي مسئلو د حل د پاره يو ضروري کار دی او دا کار په مختلفو طریقو ترسره کیدای شي‪ .‬مثالً د کوچنیو ثابتو‬
‫جریانونو په صورت کې مونږ کوالی شو چې لوښی مستقمًا تر جریان الندې کیږدو او له يوه ټاکلي وخت ‪  ‬څخه وروسته د‬

‫له رابطې څخه الس ته راوړو‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫لوښي د ډکیدو حجم ‪  ‬اندازه کړو او د جریان مقدار د‬

‫همدارنګه د الندې شکل سره سم په غیر منظمو‪ ،‬طبیعي مجراؤ کې که وغواړو چې د جریان مقدار په دقیق ډول اندازه‬

‫‪ ‬او بیا د هر برخې د عمق په‬ ‫‪‬‬

‫کړو‪ ،‬نو ښه به دا وي چې د مجراء عرض لږ تر لږه په لسو مساوي برخو وویشو ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫کې د جریان سرعت د جریان متر یا ‪ Current meter‬او يا کومې بلې آلې په واسطه اندازه کړو او بیا د هرې برخې‬ ‫او‬
‫منځنۍ سرعت او په پای کې د مجراء د ټولې عرضي مقطعې د پاره منځنۍ سرعت ‪  ‬په الس راوړو‪.‬‬

‫‪Page | 44‬‬
‫د سرعت له معلومولو څخه وروسته د مجراء د هرې وړې برخې مساحت علیحده محاسبه کوو او په پای کې د ټولې‬
‫له رابطې څخه الس ته راوړو‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫محاسبه کوو او د جریان مقدار د ‪‬‬ ‫ژوندۍ مقطعې مساحت ‪ ‬‬
‫‪ ‬عمق‬ ‫په ياده شوي طریقه کې که چیرې ډیر دقت ته ضرورت نه وي‪ ،‬نو کوالی شو چې د هرې لسمې برخې په ‪‬‬
‫رابطې‬ ‫‪‬‬ ‫کې منځنۍ سرعت اندازه کړو او بیا يې د ټولې مقطعې د پاره د منځني سرعت په ډول قبول کړو او بیا هم د ‪‬‬
‫څخه د جریان د مقدار اندازه الس ته راوړو‪ .‬همدارنګه کوالی شو چې د جریان مقدار په تقریبي ډول سره داسې هم اندازه کړو‬
‫چې د ژوندۍ مقطعې په هره لسمه برخه کې سرعت د المبو وهونکي جسم په واسطه اندازه کړو‪ ،‬داسې چې د المبو وهونکي‬
‫جسم له خوا طی شوي فاصله ‪  ‬په هغه وخت ‪  ‬باندې وویشو چې د المبو وهونکي جسم په واسطه طئ کړی شوي او‬

‫رابطې څخه الس ته راوړو او په پای کې د ټولې ژوندۍ مقطعې د پاره يو منځنۍ سرعت محاسبه کړو‪ .‬مګر په‬ ‫سرعت د ‪‬‬

‫دې طریقه اندازه شوی منځنۍ سرعت بايد په يوه تصحيحي ضریب ‪  ‬کې ضرب شي‪ ،‬يعنې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په دې طریقه کې الندې څو ټکي باید همیشه په یاد ولرو‪:‬‬

‫‪ ‬مترو اوږدوالي‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۱‬د مجراء دغه برخه چې د جریان سرعت پکې د المبو وهونکي جسم په واسطه اندازه کيږي‪ ،‬باید تر ‪‬‬
‫پورې مستقیمه او منظمه وي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬سرعت د المبو وهونکي جسم په واسطه باید په هره لسمه برخه کې دوه يا درې ځلې اندازه او بیا متوسط قیمت په محاسبه‬
‫کې شامل شي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬کوښښ دې وشي چې المبو وهونکی جسم کروي شکل ولري او په اوبو کې نیمه ډوب وي او د المبو وهونکي جسم حجم‬
‫دې هم مناسب په نظر کې ونیول شي‪.‬‬

‫کنرتويل سیکشنونه يا مقاطع‬

‫دغه مقاطع منظم هندسي شکلونه لري او معموالً مستطيلي‪ ،‬ذوذنقه يي او يا مثلثي وي‪ .‬دغه مقاطع په سر خالصو کانالونو‬
‫کې د جریان د مقدار د اندازه کولو د پاره استعمالیږي‪ .‬په الندې شکل کې يو د تېرې څوکې لرونکی مستطيلي سیکشن ښودل‬
‫شوی دی‪.‬‬

‫مقایسوي سطحه‬

‫‪Page | 45‬‬
 ‫شکل ‪E1‬‬

‫که چیرې د کنترولي مقطعې اوږدوالی ‪  ‬د کانال د عرضي مقطعې د اوږدوالي يعنې ‪  ‬سره مساوي شي‪ ،‬دغې‬
‫ډول مقطعې ته سوپرس مقطعه وايي‪ .‬په سوپرس مقاطعو کې د جریان جانبي انقباض منځته نه راځي‪ .‬يعنې د سوپرس مقاطعو په‬
‫وي‪ .‬که مقطعه سوپرس نه وي‪ ،‬نو په دې صورت کې د جریان په مقطعه کې جانبي انقباض رامنځته‬ ‫‪‬‬ ‫صورت کې ‪‬‬
‫کيږي‪ .‬یعنې ‪  ‬په ‪  ‬تبدیليږي‪.‬‬

‫د جریان مقدار ‪  ‬په ارتفاع پورې تړلی دی او دغه ارتفاع له سیکشن څخه پورته په يوه نسبتًا لیرې فاصله کې اندازه‬
‫او په نظر کې نیول کيږي‪ .‬ددې لپاره چې د جریان مقدار د اندازه کولو د پاره فورمول الس ته راوړو نو د پورتني شکل سره سم‬
‫مقایسوي سطحه او د جریان په يوه خط باندې د )‪ (1‬او )‪ (2‬نقطې په نظر کې نیسو او د برنولي معادله د ذکر شوو نقطو د پاره‬
‫لیکو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫قبول کړو او داسې فرض کړو چې له سیکشن څخه تیریدونکی جریان د عمومي کانال د جریان له‬ ‫که چیرې ‪‬‬

‫دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫مقدار څخه ډیر کوچنی دی‪ ،‬نو سیکشن ته نږدې کیدونکی سرعت ‪   ‬قبوالی شو‪ .‬همدارنګه‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په دې اساس )‪ (1‬معادله الندې شکل غوره کوي‪.‬‬

‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫له بله طرفه‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬

‫له انتیګرال نیولو څخه وروسته‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫څرنګه چې ‪  ‬د ‪  ‬تابع نه دئ‪ ،‬نو ځکه مو د انتیګرال نیولو په وخت کې د يوه ثابت په حیث په نظر کې ونیولو‪.‬‬

‫)‪ (2‬نمبر رابطه د جریان حقیقي مقدار نه شي ارائه کوالی ځکه چې‪:‬‬

‫‪ – ۱‬سیکشن ته نږدې کیدونکی سرعت یا ‪  ‬صفر په نظر کې نیول شویدی‪.‬‬

‫‪Page | 46‬‬
‫په نظر کې نیول شویدی او دا په دې معنی دی چې د جریان په مقابل کې هيڅ ډول مقاومت نشته‪ ،‬چې د انرژۍ د‬ ‫‪‬‬ ‫‪–۲‬‬
‫ضایع کیدو سبب شي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬له سیکشن څخه د تیریدو په وخت کې د جریان عمودي انقباض په نظر کې نه دی نیول شوی او يوازې جانبي يا افقي‬
‫انقباض ‪  ‬په نظر کې نیول شوی دی‪.‬‬

‫که چیرې د جریان په مقابل کې مقاومت (لزجیت) په نظر کې ونیسو نو باید د سرعت ضریب ‪  ‬محاسبې ته شامل شي‪.‬‬

‫همدارنګه که عمودي انقباض په نظر کې ونیول شي‪ ،‬نو باید د عمودي انقباض ضریب ‪   ‬محاسبې ته ور شامل شي‪ ،‬چې پخپل‬
‫دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬ته جریان د مقدار ضریب وايي‪ ،‬چې د تېرې څوکې لرونکي سیکشن د پاره‬ ‫‪   ‬کيږي‪.‬‬ ‫وار سره‬

‫‪   ‬تجربوي کمیت ور‬ ‫‪‬‬ ‫د پورته یاد شوو نیمګړتیاوو د لیرې کولو په خاطر په )‪ (2‬رابطه کې د ‪  ‬پر ځای د ‪‬‬
‫عالوه کيږي‪ .‬په دې اساس )‪ (2‬رابطه الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫)‪ (3‬رابطه د فرانسیس د فورمول په نامه ياديږي‪ .‬په دې رابطه کې ‪  ‬د جانبي انقباضونو شمیر دی‪ ،‬چې د پورتني شکل سره‬
‫او په همدې ترتیب پسې اضافه کيږي‪.‬‬ ‫او د دوو وایو په صورت کې ‪‬‬ ‫سم د يوې وايې په صورت کې ‪‬‬

‫وي‪ .‬همدارنګه سیکشن ته نږدې‬ ‫‪ ‬‬ ‫د فرانسیس د فورمول نتایج په هغه صورت کې دقیق او د قبول وړ دي‪ ،‬چې‬
‫‪‬‬
‫وي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫کیدونکی سرعت ‪   ‬هغه وخت قبلوالی شو چې‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫که چیرې پورتنۍ شرط صادق نه وي‪ ،‬باید د ‪  ‬تاثیرات په نظر کې ونیول شي‪ .‬په دې صورت کې د فرانسیس فورمول‬
‫الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او د سوپرس مستطيلي مقطعې د پاره د فرانسیس فورمول په الندې ډول دی‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫مثلثي مقطعه‬

‫د مثلثي مقطعې په واسطه په يوه کانال کې د جریان د مقدار اندازه کول د تامسون د فورمول په واسطه صورت مومي‬
‫پورې د مستطيلي مقطعې په شان دی‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫او ثبوت يې تر ‪ ‬‬

‫‪Page | 47‬‬
 ‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫نظر پورتني شکل ته‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫په )‪ (1‬رابطه کې د ‪  ‬پر ځای قیمت وضع کوو او انتيګرال نیسو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫که هغه تشریحات چې د مستطيلي مقطعې په برخه کې وړاندې شول په نظر کې ونیسو‪ ،‬نو رابطه له انتیګرال نیولو څخه وروسته‬
‫الندې شکل غوره کوي‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬
‫په نظر کې ونیسو‪ ،‬نو )‪ (4‬رابطه الندې شکل غوره کوي‪:‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫که چیرې په )‪ (4‬رابطه کې‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫تابع دی‪.‬‬ ‫‪ ‬د مختلفو عواملو تابع دی‪ ،‬خو تر ډیره حده د‬

‫کيږي او‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬په نظر کې ونیسو‪ ،‬نو‬ ‫که چیرې ‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫)‪ (5‬رابطه د تامسون د فورمول په نامه یاديږي‪.‬‬

‫مثلثي مقاطع د کوچنیو جریانونو د اندازه کولو د پاره استعمالیږي‪ .‬چې دعمومي کانال له جریان څخه يې مقدار ډیر لږ وي‪ .‬په‬
‫همدې اساس مقطعې ته نږدې کيدونکی سرعت ‪   ‬قبوالی شو‪.‬‬

‫‪  ‬وي‪ ،‬نو د تامسون فورمول الندې شکل غوره کوي‪:‬‬ ‫که چیرې ‪‬‬

‫‪Page | 48‬‬
 ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫سیپیوليټي مقطعه‬

‫دی‪ .‬او دغه ضریب ‪  ‬ددې سبب‬ ‫‪‬‬ ‫دا يوه ذوذنقه يي مقطعه ده‪ ،‬چې د اړخونو د میالن ضریب يې ‪ ‬‬

‫کيږي جې د فرانسیس په فورمول کې جانبي انقباض له منځه الړ شي‪ .‬په همدې اساس د سیپيوليټي مقطعې د پاره د سوپرس‬
‫مستطيلي مقطعې فورمول د تطبیق وړ دی‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫محدودیت بايد په نظر کې وساتو‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫مګر د‬

‫(الندې شکل دې په دقت سره وکتل شي‪).‬‬

‫د مقاطعو يا سیکشنونو د پاره نور فورمولونه‬

‫لکه چــــې ومـــو لیدل د سیکشنونو په فورمولونو کې يو لــــړ محدودیتونه مـــوجود دي‪ .‬د مثال پــــه ډول د فرانسیس‬

‫فورمول څخه هغه وخت استفاده کيږي‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫باید وي‪ .‬د سوپرس مقطعې د پاره د‬ ‫‪ ‬‬ ‫د فورمول د پاره‬
‫چې ‪ ‬وي‪ .‬د بازین )‪ (Bazin‬له فورمول څخه د ‪  ‬د هر ډول قیمت د پاره په سوپرس مقاطعو کې استفاده کیدای شي‪،‬‬
‫چې په الندې ډول دی‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬

‫په داسې حال کې چې ‪    ‬دی او شکلونه دې په تېرو صفحو کې وکتل شي‪.‬‬

‫همدارنګه د کینګ فورمول هم د سوپرس مقاطعو د پاره په الندې ډول وړاندې شویدی‪:‬‬

‫‪Page | 49‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪  ‬وي‪ ،‬په الندې ډول وړاندې شویدی‪:‬‬ ‫د بار )‪ (Bar‬فورمول د مثلثي مقاطعو د پاره چې ‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪،‬د‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬شکل سره سم يوه مستطيلي مقطعه ده‪ ،‬چې د عمومي کانال عرض‬ ‫‪ – ۱‬مثال‪ :‬د تېرې تشريحي برخې د ‪‬‬
‫دی‪ .‬د جریان مقدار ‪  ‬محاسبه کړئ‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬او‬ ‫‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫سیکشن طول (عرض)‬

‫حل‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫له دې امله ‪   ‬قبلوالی شو‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪  ‬او‬ ‫‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ – ۲‬مثال‪ :‬په يوه سوپرس مستطيلي مقطعه کې د اوبو عمق ‪  ‬معلوم کړئ‪ .‬که چیرې‬
‫وي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫نسبت کنترول کړو‪ ،‬ځکه چې ‪  ‬نامعلوم دی‪.‬‬ ‫حل‪ :‬په شروع کې مونږ نه شو کوالی چې د‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫يا‬ ‫نو مونږ په اول کې داسې فرض کوو چې ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫او د سوپرس مقطعې د پاره د فرانسیس له فورمول څخه کار اخلو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫تاثیر کنترول کوو‪:‬‬ ‫اوس بیرته د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫تاثیرات باید په نظر کې ونیسو‪ .‬فلهذا د ‪  ‬قیمت باید له الندې فورمول څخه الس ته راوړو‪:‬‬ ‫بناءً د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 50‬‬
 ‫دوميه برخه‬

‫د نلونو هایدروليک‬

‫هغه معادلې (قوانین) چې د نلونو په هایدروليک کې ترې کار‬

‫اخیستل کيږي‪ ،‬په الندې ډول يې په لنډ ډول يادونه کــــوو‪:‬‬

‫‪ – 1‬د جریان د پرلپسې وايل (متامدیت) معادله يا د مادې د بقا قانون‬

‫دا قانون ددې څرګندونه کوي چې د نلونو په هر سیستم کې‬

‫که مایع له کومې بلې نا آشنا الرې داخله‪ ،‬خارجه نه شي‪ ،‬نو د جریان‬
‫مقدار ‪  ‬ثابت دی‪.‬‬

‫يا په بله ژبه‪ :‬د نل په هره کيفي مقطعه کې د جریان مقدار ‪  ‬د نل د عرضي مقطعې مساحت ‪  ‬او د جریان د‬
‫متوسط سرعت ‪  ‬د ضرب له حاصل سره برابر دی‪ .‬يعنې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ – 2‬د برنويل معادله يا د انرژۍ د بقا قانون‬

‫ددغې قانون په اساس د يوه نل په مختلفو مقاطعو کې د حرکي او پوتانشيلي انرژيو مجموعي مقدار ثابت دی‪ .‬يعنې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪Page | 51‬‬
 ‫او يا د شکل سره سم‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫که چیرې د نل په اوږدو کې د انرژي ورکوونکي يا د انرژي اخیستونکي وسایل لکه‪ :‬پمپ او يا ټوربین ځای پر ځای‬
‫‪ ‬او هغه مخصوصه انرژي چې ټوربین يې له جریان تر‬ ‫شوی وي او د پمپ په واسطه د مایع د پورته کولو وړتیا (ارتفاع) ‪‬‬
‫السه کوي ‪  ‬وبولو‪ ،‬نو د برنولي په معادله کې باید د نوموړو وسایلو اثرات باید په پام کې ونیول شي‪ .‬يعنې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ – 3‬د داريس ویسباخ معادله )‪(Darcy Weisbach Equation‬‬

‫داسې يو عامل دی چې د مایع او نل تر منځ د اصطکاک او د مایع د قشرونو تر منځ د لزجیت‬ ‫په پورتنیو معادلو کې‬
‫په سبب د انرژۍ د ضایع کیدلو څرګندونه کوي‪ .‬پورتنی عامل د دارسي ویسباخ د فورمول له مخې داسې محاسبه کيږي‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫په تغیر سره تغیر کوي‪.‬‬ ‫‪ ‬د مایع او نل تر منځ د اصطکاک ضریب دی او قیمت يې د یوه نل د پاره ثابت نه دی‪ ،‬بلکې د‬

‫‪‬‬
‫‪ ،‬نو داسې‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫که دارسي ویسباخ په معادله کې د جریان د متمادیت له معادلې څخه کار واخیستل شي‪ ،‬يعنې‬
‫شکل به غوره کړي‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ – 4‬د کولربوک معادله )‪(Colebrook Equation‬‬

‫د کولبروک معادله یوه تجربوي معادله ده چې د هر ډول نل د پاره د تطبیق وړ ده او په الندې ډول لیکل کيږي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په دې معادله کې ‪ ‬همغه د اصطکاک ضریب دی‪ ،‬چې د دارسي ویسباخ په معادله کې راغلی دی‪.‬‬

‫‪ ‬د نل د داخلي دیوال ناصاف والی یا زیږوالی دی‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬د رینولدز عدد دی چې داسې ارائه کيږي‪:‬‬
‫‪‬‬

‫‪ ‬د مایع سینماتيکي لزجیت دی‪.‬‬

‫‪Page | 52‬‬
‫د پورتینو څلورو معادلو څخه په کار اخیستنې کوالی شو چې په نلونو کې د مایع د جریان فني ځانګړتیاوې محاسبه کړو‪ .‬ښکاره‬
‫ده چې د مایع د جریان مهمې ځانګړتیاوې دادي‪:‬‬

‫د جریان مقدار ‪ ،  ‬د جریان متوسط سرعت ‪ ،  ‬د نل قطر ‪  ‬او د انرژۍ يا فشار ضایعات ‪.  ‬‬

‫که له پورتنیو څلورو ځانګړتیاوو څخه دوې معلومې وي‪ ،‬نو پاتې دوې يې په الندې ډول محاسبه کوالی شو‪:‬‬

‫اول حالت‬

‫داسې محاسبه کوو‪:‬‬ ‫او‬ ‫او معلوم وي‪ ،‬نو‬ ‫که‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د محاسبه کولو د پاره د کـــــولبروک معادله د يوه ډیاګرام پــــه شکل ښودل شویده چې دغې ډیاګرام ته د موډي ډیاګرام‬ ‫د‬
‫)‪ (Moody Diagram‬وايي‪.‬‬

‫که چیرې په يوه نل کې د مایع جریان ‪ ،‬د رینولدز عدد ‪  ‬او د نل زیږوالی ‪  ‬معلوم وي‪ ،‬نو کوالی شو چې له نوموړي‬
‫‪ ‬‬
‫د دارسي ویسباخ د معادلې له مخې محاسبه کړو‪.‬‬ ‫قیمت الس ته راوړو او بیا‬ ‫ډیاګرام د‬

‫‪Page | 53‬‬
Page | 54
 ‫دویم حالت‬

‫داسې محاسبه کوو‪:‬‬ ‫معلوم وي‪ ،‬نو او‬ ‫او‬ ‫که‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫محاسبه کټ مټ د اول حالت په شان ده‪.‬‬ ‫د‬

‫دریم حالت‬

‫داسې محاسبه کوو‪:‬‬ ‫او‬ ‫او معلوم وي‪ ،‬نو‬ ‫که‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫محاسبه بیا هم د اول حالت په شان ده‪.‬‬ ‫د‬

‫څلورم حالت‬

‫داسې محاسبه کوو‪:‬‬ ‫او‬ ‫او معلوم وي‪ ،‬نو‬ ‫که‬

‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫يا‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د پورتنۍ معادلې ښۍ خوا ټوله معلومه ده‪.‬‬

‫الس ته راوړو‪.‬‬ ‫د يوه بل ډیاګرام څخه په کار اخیستنې سره کوالی شو چې‬

‫‪‬‬ ‫دغه بل ډیاګرام هم د موډي ډیاګرام ته ورته دی‪ ،‬چې په په يوه محور باندې يې د ‪  ‬قیمتونه ‪ ،‬په بل باندې يې د‬
‫‪ ‬‬
‫قیمتونه درج شویدي‪.‬‬ ‫قیمتونه او په بل محور باندې يې د‬

‫محاسبه کوو‪.‬‬ ‫محاسبه کوو‪ ،‬وروسته بیا‬ ‫په لرلو سره د دارسي ویسباخ له معادلې څخه‬ ‫او‬ ‫د‬

‫‪Page | 55‬‬
Page | 56
 ‫پنځم حالت‬

‫داسې محاسبه کوو‪:‬‬ ‫معلوم وي‪ ،‬نو او‬ ‫او‬ ‫که‬

‫او بیا دارسي ویسباخ په معادله کې وضع کړو‪ ،‬نو‬ ‫د دغه قیمت په ترتیب سره لومړۍ په‬ ‫که‬ ‫‪‬‬ ‫پوهیږو چې‬
‫‪‬‬
‫لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫د آخري رابطې ښۍ خوا ټوله معلومه ده‪ .‬همدارنګه د پورتنۍ رابطې له مخې لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪  ‬‬
‫رابطه کې وضع کړو او د معادلې دواړه خواوې د پنځو په طاقت پورته‬ ‫‪‬‬ ‫که د دغه قیمت په‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫کړو‪ ،‬نو لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪   ‬‬

‫پورتني قیمتونه د کولبروک په معادله کې وضع کړو‪ ،‬نو وبه لیکو‪:‬‬ ‫اوس که چیرې د او‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪   ‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫دوې بې واحده او معلومې برخې دي‪ ،‬ځکه د پنځم حالت د‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪ ‬‬ ‫په پورتنۍ رابطه کې‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫معلوم دي‪ .‬او يوازې يو ‪  ‬مجهول پاتې کيږي‪ ،‬چې له پورتنيو معادلو څخه محاسبه کیدای شي‪.‬‬ ‫او‬ ‫فرضيې له مخې‬

‫‪ ‬قیمتونه قیمتونه محاسبه شويدي او په‬ ‫او ته مختلف قیمتونه ورکړی شویدي او بیا ‪  ‬او ‪‬‬ ‫د کار د آسانتیا د پاره‬
‫پای کې د ‪  ‬قیمتونه محاسبه شویدي‪.‬‬

‫‪Page | 57‬‬
 1 5 𝐿 ∙ 𝑄2
𝐶= √
𝑒 𝑔 ∙ ℎ𝑙

Page | 58
‫پورتني محاسبات د کمپیوټر په واسطه اجرا شويدي‪ .‬د دغو محاسباتو په پایله کې يو ډیاګرام رسم شویدی چې په يوه‬
‫‪ ‬قیمتونه او د هغې مربوط د ‪  ‬قیمتونه درج شويدي‪.‬‬ ‫محور باندې يې د ‪  ‬قیمتونه‪ ،‬پر بل محور باندې د ‪‬‬
‫د کار د آسانتیا‪ ،‬د کاغذ د سپما او ځینو نورو مقصدونو د پوره کولو د پاره محورونه په لوګاریتمي مقیاس باندې اندازه ګذاري‬
‫شویدي‪.‬‬

‫‪ ‬قیمتونه ولرو‪ ،‬نو د نوموړي دیاګرام څخه په ګټې اخیستنې د ‪  ‬قیمت الس ته‬ ‫باالخره که مونږ د ‪  ‬او ‪‬‬
‫راوړالی شو او پاتې مجهولونه د دارسي ویسباح له معادلې څخه حساب کوالی شو‪.‬‬

‫شپږم حالت‬

‫او په ترتیب سره په الندې ډول محاسبه کوو‪:‬‬ ‫معلوم وي‪ ،‬نو‬ ‫او‬ ‫که‬

‫قیمت الس ته راوړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫که د دارسي ویسباخ معادلې څخه د‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫کې وضع کړو‪ ،‬نو‪:‬‬ ‫دغه قیمت په‬ ‫که د‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫دغه قیمتونه د کولبروک په معادله کې وضع کوو‪.‬‬ ‫او‬ ‫د‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪Page | 59‬‬
Page | 60
Page | 61
 ‫دریمه برخه‬

‫ټوربو ماشینونه ‪Turbo Machines‬‬

‫په عمومي ډول ټوربو ماشینونه داسې وسایل دي چې له يوه او يا څو څرخونو څخه جوړ شويدي‪ ،‬چې دغه څرخ يا څرخونه‬
‫د يوه محور په چاپیره ګرځي (دوران کوي) او پخپله څرخ د يو شمیر پرو يا تیغو څخه جوړ شوی دی‪ ،‬چې د دوراني محور په‬
‫ګرد چاپیره په برابرو فاصلو باندې ځای پر ځای شوي‪ .‬د ډیناميکي عمل په نتیجه کې د څرخ او جریان لرونکي سیال تر منځ د‬
‫انرژۍ راکړه ورکړه (تبادله) صورت نیسي‪.‬‬

‫يو ټوربو ماشین د کار په وخت کې همیشه د دوو داسې محیطونو تر منځ واقع وي‪ ،‬چې د دغو دوو محیطونو تر منځ د فشار‬
‫تفاوت موجود وي او د سیال انرژي ټوربو ماشین ته د دخول او خروج په وخت کې يوه له بلې سره توپیر لري‪ .‬ټوربو ماشینونه‬
‫په عمومي ډول په دوو ډلو (ګروپونو) ویشل شويدي‪:‬‬

‫الف‪ :‬هغه ټوربو ماشینونه چې طاقت او يا انرژي له يوه بل برقي او يا نفتي موتور يا محرک ماشین څخه ترالسه کوي او سیال ته‬
‫يې انتقالوي او په نتیجه کې د سیال فشار او يا ارتفاع زياتيږي‪.‬‬

‫پمپونه‪ ،‬کمپریسرونه‪ ،‬د الوتکو او کشتیو څرخونه ټول په دې ګروپ کې شامل دي‪.‬‬

‫ب‪ :‬هغه ټوربو ماشینونه چې طاقت او يا انرژي له هغې سیال اخلي کوم چې د هغې له منځه تیريږي او د زیات فشار او يا انرژي‬
‫لرونکی دی او بیا ماشین دغه انرژي د يوه مطلوب کار د اجراء له پاره مصرفوي‪ .‬ښکاره ده چې په دې صورت کې به سیال‬
‫ماشین ته د دخول په وخت کې‪ ،‬د خروج د شیبې په نسبت د زیاتې انرژۍ لرونکی وي‪ .‬په دې ډله کې مختلف ټوربینونه او‬
‫داسې نورو ټوربو ماشینونه شامل دي‪.‬‬

‫همدارنګه ټوربو ماشینونه په شعاعي او محوري باندې ویشالی شو‪:‬‬

‫که چیرې د ټوربو ماشین په روټور (متحرکه برخه) کې د سیال د جریان مسیر د ټوربو ماشین د څرخوونکي يا څرخیدونکي‬
‫محور سره موازي وي‪ ،‬نو محوري او که باالعکس د جریان مسیر پر نوموړي محور باندې عمود وي‪ ،‬نو شعاعي ټوربو ماشین‬
‫بلل کيږي‪.‬‬

‫پمپونه )‪(Pumps‬‬

‫پمپ يو داسې ټوربو ماشین دی چې له يوه برقي يا نفتي محرک (موټور) څخه ميخانيکي انرژي ترالسه کوي او هغې‬
‫مايع ته يې ورکوي کومه چې د پمپ له منځ څخه تیريږي‪ .‬په نتیجه کې مایع له پمپ څخه تر وتلو وروسته د نسبتًا زياتې انرژي‬
‫لرونکي وي‪ .‬خو دا انرژي د اصطکاک او ځینې نورو عواملو په سبب له هغې انرژۍ څخه لږه ده‪ ،‬کومه چې پمپ له موتور څخه‬
‫ترالسه کړيده‪.‬‬

‫پمپ معموالً له يوه يا څو څرخونو څخه تشکیل شویدی چې د هغې په چاپیره پرې نصب شویدي او بیا دغه څرخ د‬
‫موتور د دوران له محور سره تړل شوی وي‪ .‬دغه څرخ په يوه پوښ کې دننه وي چې دغه پوښ ته د پمپ بدنه يا باډي هم وايي‪.‬‬
‫کله چې مایع دغه څرخ ته ورننوځي نو د څرخ سره يو ځای دوران کوي‪ .‬د پرو د دوراني حرکت له امله د فرار المرکز قوې تر‬

‫‪Page | 62‬‬
‫تأثیر الندې راځي‪ ،‬چې په نتیجه کې د مایع انرژي زیاتوالی مومي او په پرلپسې ډول جریان پيدا کوي (جاري کيږي‪ ).‬مایع له‬
‫څرخ څخه تر وتلو وروسته د پمپ بدنې ته ورځي او هلته يې حرکي انرژي په فشاري انرژي بدليږي او د خروجي نل له الرې‬
‫خارج ته استول کيږي‪ .‬د پمپ له پرو څخه وروسته د مایع په وتلو سره د څرخ په منځنۍ برخه کې تشه (خالء) رامنځته کيږي‪،‬‬
‫چې په سیستم کې د تخریب او تخریش سبب ګرځي‪ .‬نو ددې له پاره چې دغه خالء منځته رانشي بايد د پمپ د دخولي نل په‬
‫انجام کې يو چکوال موجود وي‪ ،‬تر څو دخولي نل او پمپ تل د مایع څخه ډک وي‪.‬‬

‫د يوه دوراني پمپ اصلي تشکيلوونکي برخې په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ – ۱‬هدایت کوونکی‪:‬‬

‫د هدایت کوونکي وظیفه داده چې مایع ماشین ته له داخلیدو وروسته په‬

‫مناسب سرعت او مناسبه زاویه باندې دوراني څرخ ته ور داخله کړي‪ .‬د هدایت‬
‫کوونکي شکل هم د پمپ په مؤثریت او د خالء د تولید په پدیده کې ډیر رول‬
‫لري‪.‬‬

‫‪ – ۲‬متحرک څرخ‬

‫متحرکت څرخ د پمپ له اساسي برخو څخه ګڼل کيږي‪ ،‬چې د هغې د‬
‫دوران په نتیجه کې د مایع سرعت او فشار زیاتيږي او همدارنګه د مایع او ماشین تر‬
‫منځ د انرژۍ د ارکړې ورکړې سبب کيږي‪ .‬متحرک څرخونه د مختلفو وجوهاتو له‬
‫مخې په الندې ګروپونو ویشل شويدي‪.‬‬

‫الف‪ :‬د مايع د مسیر له مخې‪:‬‬

‫‪ – ۱‬شعاعي‪ :‬په دې صورت کې د مايع مسیر د څرخ څخه تر وتلو وروسته د دوران پر محور باندې عمود وي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬محوري‪ :‬چې د مایع مسیر د څرخ څخه تر وتلو وروسته د دوران د محور په امتداد وي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬مختلط‪ :‬په دې صورت کې د مایع مسیر د څرخ څخه د وتلو په وخت کې يوه زاویه جوړوي‪.‬‬

‫‪Page | 63‬‬
 ‫ب‪ :‬د جانبي جدارونو له مخې‪:‬‬

‫‪ – ۱‬بند يا بسته متحرک څرخ‪ :‬په دې صورت کې څرخ له دوو دایروي موازي صفحو څخه تشکيل شوی وي‪ .‬چې‬
‫د پرو په واسطه يوه له بلې سره تړل شوي وي‪ .‬د دغو ډول څرخونو ګټورتوب زیات او د خالصو مایعاتو د پمپ کولو له پاره‬
‫استعماليږي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬نیمه بند متحرک څرخ‪ :‬په دې صورت کې مایع له يوه طرف څخه څرخ ته داخليږي‪ .‬دا ډول څرخونه د هغو‬
‫مایعاتو د پمپ کولو له پاره استعماليږي چې میده جامد مواد ولري‪.‬‬

‫‪ – ۳‬خالص متحرک څرخ‪ :‬په دې ډول څرخونو کې جانبي دیوال موجود نه وي او څرخ يوازې له پرو څخه تشکیل‬
‫شوی وي‪ ،‬چې په دوراني محور پورې تړلی شوی وي‪ .‬ددې ډول څرخونو ګټورتوب نسبتًا کم دی او همدارنګه د هغو‬
‫مایعاتو د انتقال له پاره هم مناسب نه دي‪ ،‬کوم چې میده جامد ذرات لري‪ ،‬ځکه کیدای شي چې دا جامد مواد د متحرک‬
‫څرخ او د پمپ د پوښ تر منځ بند پاتې شي‪.‬‬

‫ج‪ :‬د پرو د نصبولو د طریقې له مخې‪:‬‬

‫‪ – ۱‬شاته کږې شوي پرې ‪ :‬په دې ډول متحرکو څرخونو کې د پرو امتداد نسبت د څرخ د حرکت لروي (جهت)‬
‫ته د شا په طرف کږې وي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬مخ ته کږې شوي پرې ‪ :‬په دې صورت کې د پرو امتداد د څرخ د حرکت د لوري په نسبت مخ ته کوږ شوی‬
‫وي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬مستقيمې يا نیغې پرې ‪ :‬په دې ډول څرخونو کې د مایع خروج له څرخ څخه د شعاع په امتداد وي‪.‬‬

‫‪ –۳‬ډیفوزر )‪(Diffuser‬‬

‫د ډیفوزر اصلي دنده داده چې د مایع سرعت په فشار تبدل کړي‪ .‬څرنګه چې مایع له څرخ څخه تر وتلو وروسته زیاته‬
‫حرکي انرژ ي لري چې د ټول سیستم د انرژۍ زیاته فیصدي همدغه انرژي تشکیلوي‪ ،‬نو ددې له پاره چې دغه حرکي انرژي په‬
‫فشاري انرژي واړول شي‪ ،‬نو مایع له څرخ نه وروسته سمدستي ډیفوزر ته ور داخليږي او هلته يې د حرکت سرعت له اعظمي‬
‫اندازې څخه مطلوبې خروجي اندازې ته راکمول کيږي‪ .‬په لويو پمپونو کې ډیفوزر پره لرونکی ساختمان لري‪ ،‬خو په کوچینو‬
‫صنعتي پمپونو کې د ډیفوزر په عوض په يوه ساده بوتلي نل باندې اکتفاء (بسنه) کــــيږي او د جمع کوونکي سره يو ځای او‬
‫يوه برخه تشکیلوي او پرې هم نه لري‪.‬‬

‫‪ – ۴‬يو ځای کوونکی یا جمع کوونکی‬

‫مایع له ډیفوزر نه وروسته جمع کوونکي ته ورداخليږي‪ .‬په همدې اساس ویالی شو چې د جمع کوونکي دنده داده‬
‫چې د څرخ څخه راوتلي مایع سره يو ځای او د خروجي نل په طرف هدایت کړي‪ .‬جمع کوونکی په ځينو پمپونو کې خلزوني‬
‫شکل لري‪ ،‬چې مقطعه يې په تدریجي ډول لوئیږي‪ .‬په خلزوني شکله جمع کوونکي کې د مایع سرعت په هره شیبه کې کميږي‪.‬‬

‫‪Page | 64‬‬
 ‫‪ – ۵‬د پمپ محور‬

‫د پمپ د محور وظیفه داده چې له موتور څخه انرژي متحرک څرخ ته انتقال کړي‪ ،‬تر څو چې څرخ په ګرځيدو راشي‪.‬‬
‫د پمپ محور باید د پمپ د متحرکې برخې وزن او ځينې نورې قواووې وزغمي‪ .‬د محور بایرینګ ددې له پاره وي چې محور‬
‫د ساکنو برخو سره و نه سوليږي‪.‬‬

‫‪ – ۶‬جعبه بندي او ګوټکې‬

‫د ګوټکو او جعبه بندي وظیفه داده چې د پمپ بدنه ثابته وساتي او همدارنګه د اهتزازاتو د حنثی کيدو سبب ګرځي‪.‬‬
‫ځکه لړزیدنه د بایرینګونو د خرابیدلو سبب کيږي او په دې ډول د پمپ کار د مشکالتو سره مخامخ کيږي‪ .‬ګوټکې له مختلفو‬
‫موادو لکه ربړ‪ ،‬پالستیک‪ ،‬فلزي فنر او داسې نورو څخه جوړيږي‪.‬‬

‫په پمپونو کې د مایع جریان‬

‫په عمومي ډول په ټوربو ماشینونو کې د سیاالتو (بهیدونکو) د جریان تیوري (نظريـــه) تر ډیره حده پورې په تجربو او‬
‫له هغې څخه په حاصل شوو دیاګرامونو باندې والړه ده‪ .‬دا ځــکه چې ټوربو ماشینونه ډیرې پیچلي درې بُعدي اندازې لـري‪.‬‬
‫همدارنګـه د هغوی دننه د مایع جریان ډیر پیچلي شکلونه لري‪ .‬د ټوربو ماشینونو په داخل کې د سیاالتو پر جریان باندې د‬
‫لزجیت او اصطکاک اغیزه خورا ډیره ده‪ .‬په دې اساس د دغو جریانونو د مسایلو د حل له پاره د هر ډول تیورئ څخه ګټه‬
‫اخیستل او استعمالول امکان نه لري‪ .‬خو د ځینو فرضیاتو په نظر کې نیولو سره کیدای شي چې د زاویوي حرکت مقدار له قضیې‬
‫څخه کار واخیستل شي او په دې ډول له څرخ څخه سیال ته انتقال شوي انرژي وڅیړل شي‪.‬‬

‫دغه فرضیات په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ – ۱‬د ټوربو ماشین په داخل کې سیال آیډیال (خیالي) په نظر کې نیول کيږي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬د ټوربو ماشین په داخل کې د سیال جریان يو بُعدي فرض کيږي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬جریان متواتر يا پرلپسې په نظر کې نیول کيږي‪.‬‬

‫‪ – ۴‬داسې فرض کيږي چې ماشین ته ورکړي شوي انرژي ټوله یعنې بدون له ضایعاتو مایع ته انتقاليږي‪.‬‬

‫‪ – ۵‬د متحرک څرخ د پرو شمیر ډیر زیات او پنډوالی يې صفر په نظر کې نیول کيږي‪.‬‬

‫په يوه متحرک شعاعي څرخ کې د مایع د جریان مسیر او د رسعتونو مثلث‬

‫که د الندې شکل سره سم په يوه متحرک شعاعي څرخ کې د جریان مسیر تر څیړنې الندې ونیسو‪ ،‬نو د متحرکې مایع‬
‫ذرات به د الندې سرعتونو لرونکي وي‪:‬‬

‫‪Page | 65‬‬
‫سرعت چې په متحرک څرخ باندې مماس دی او په حقیقت کې د څرخ او مایع د يو ځايي دوراني حرکت په سبب‬ ‫‪–۱‬د‬
‫سره مساوي دی‪.‬‬ ‫رامنځته کيږي چې مقدار يې ‪  ‬‬

‫‪ ‬د څرخ شعاع ده‪.‬‬

‫سرعت چې د متحرک څرخ په پره باندې مماس دی او دا په حقیقت کې د مایع د ذراتو د نسبي حرکت سرعت دی‪،‬‬ ‫‪–۲‬د‬
‫نسبت پرې ته‪.‬‬

‫وکټور محصله‬ ‫وکټور او‬ ‫سرعت چې د مایع د ذراتو مطلق سرعت نسبت ځمکې ته بلل کيږي او په حقیقت کې د‬ ‫‪–۳‬د‬
‫وکټور دی‪.‬‬

‫تر منځ زاویه په ‪   ‬سره ښودل شويده‪.‬‬ ‫د مقابل يا مخالف جهت او‬ ‫تر منځ زاویه ‪  ‬او د‬ ‫او‬ ‫د‬

‫درې وکټورونه يو مثلث جوړوي چې د سرعتونو د مثلث په نوم ياديږي‪.‬‬ ‫او‬ ‫لکه چې ښکاري د‬
‫‪‬‬
‫د ‪ ‬زاویه د پمپ د کاري شرایطو او د متحرک څرخ د دوراني سرعت تابع ده‪ ،‬چې دغه سرعت بیا په خپل وار سره په‬
‫‪‬‬
‫باندې اغیزه لري‪ .‬په داسې حال کې چې د ‪ ‬زاویه‬ ‫بیا پر‬ ‫باندې اغیزه لري‪ .‬همدارنګه د جریان د مقدار ‪  ‬تابع ده‪ ،‬چې‬
‫نسبت څرخ ته د پرې د میالن څرګندونه کوي‪ .‬په پاس شکل کې د رسم شوي څرخ له پاره د دوراني مومنټ معادله په الندې‬
‫ډول لیکالی شو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له څرخ څخه د وتونکي مایع کتله ده او يا په بله ژبه د کتلوي‬ ‫څرخ ته د داخلیدونکي مایع او‬ ‫په دې معادله کې‬
‫جریان مقدار دی‪.‬‬

‫په ترتیب سره د څرخ دخولي او خروجي شعاع ګانې دي‪.‬‬ ‫او‬

‫په ترتیب سره په دخولي او خروجي برخه کې سرعتونه دي‪.‬‬ ‫او‬

‫‪Page | 66‬‬
‫باید په یاد ولرو چې د سرعتونو مثلث د څرخ د پرې په هره کیفي نقطه کې د ذکر شوو قواعدو په اساس رسموالی شو‪ ،‬خو‬
‫او تر‬ ‫تر منځ او په خروجي برخه کې د سرعتونو مثلث د‬ ‫او‬ ‫مونږ په شکل کــې د څرخ دخولي مثلث د‬
‫منځ رسم کړیدی‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫له بلې خوا څرنګه چې جریان پر لپسې په نظر کې نیول شویدی‪ ،‬نو‬

‫د جریان مقدار یا شدت دی‪.‬‬ ‫‪  ‬د مایع کتلوي کثافت او‬

‫له بله طرفه د وکټورونو د وکټوري ضرب د قانون پر اساس‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫پورتنۍ معادله چې د اولر (ایلر) د ‪ Euler‬معادلې د معادلې په نوم ياديږي‪ .‬او دغه معادله د دوراني مومنټ او د زاویوي یا دوراني‬
‫مومنټم تر منځ اساسي رابطه ګڼل کيږي‪.‬‬

‫لکه چې لیدل کيږي په ذکر شوي معادله کې د مطلق سرعت ‪  ‬مماسي مرکبې (مماس پر څرخ) شاملې دي‪ ،‬چې په الندې‬
‫ډول يې هم لیکالی شو‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫قیمت د پمپونو له پاره مثبت او د ټوربینو له پاره منفي عالمه لري‪ ،‬ځکه د پمپ په داخل کې د مایع د حرکت مقدار زیات‬ ‫د‬
‫او ‪ ‬د ضرب حاصل له طاقت يا‬ ‫او په ټوربین کې يې کميږي‪ .‬له بلې خوا پوهیږو چې په دوراني يا زاويوي حرکتونو کې د‬
‫قدرت څخه عبارت دی‪ .‬په دې اساس لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫او يا‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬د څرخ له خوا مایع ته انتقال شوی تيوريکي يا نظري طاقت دی‪.‬‬

‫د پمپ تيورتيکي ارتفاع داسې محاسبه کوالی شو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫که چیرې د سرعتونو په مثلث کې موجودې هندسي رابطې په پام کې ونیسو‪ ،‬نو لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 67‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له دې ځایه‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫افاده الندې شکل غوره کوي‪:‬‬ ‫دغو قیمتونو ته په پام سره د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫افاده د مایع د حرکي انرژۍ د تغیراتو څرګندونه کوي‪.‬‬ ‫په پورتنۍ معادله کې د‬

‫‪‬‬
‫افاده د ‪ ‬په زایوي سره د مایع د څرخیدولو حرکي انرژي تغیر بیاوي او دغې انرژۍ ته د مرکز څخه د فرار‬ ‫د‬

‫انرژي هم وايي‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫حد د مایع د ډیناميکي‬ ‫افاده د مایع د نسبي حرکت د انرژۍ د تغیراتو بیانوونکي ده‪ .‬همدارنګه د‬ ‫او د‬

‫فشار او پاتې دوه حدونه د مایع د ستاتيکي فشار د تغیر ښکارندويي کوي‪ .‬په همدې اساس پورتنۍ رابطه داسې هم لیکالی شو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫په ترتیب سره د څرخ په دخولي او خروجي برخه کې فشارونه دي‪.‬‬ ‫او‬

‫په پمپونو کې ضایعات‬

‫لکه چې مخکې یادونه وشوه د پمپ په داخل کې د مایع حرکت يو مُغلق حرکت دی‪ ،‬په همدې اساس په پمپونو کې‬
‫د ضایعاتو د محاسبې له پاره هم يوه دقیقه الره يا فورمول نشته‪ .‬د پمپونو جوړوونکو هم د خپلو ترالسه کړو تجربو له مخې ځينې‬
‫فورمولونه وړاندې کـړيدي‪ ،‬چې دوی له هغې څخه په خپلو عملي کارونو کې کار اخلي‪ ،‬مګر دغه فورمولونه هم بشپړ او هر‬
‫د محاسبې له پاره ځينې رابطې په الس راوړي دي‪.‬‬ ‫او‬ ‫اړخیز نه دي‪ .‬مخکې مو د ځينو فرضیاتو پر اساس د پمپ د‬
‫قیمت به له هغې ارتفاع څخه زیات وي‪ ،‬کومه چې په عمل کې د پمپ په واسطه ایجادیږي‪.‬‬ ‫له همدې امله حتمي ده چې د‬
‫قیمت به له هغې طاقت څخه کم وي‪ ،‬چې په عمل کې مایع ته انتقاليږي‪ .‬د تيورئ او د عمل تر منځ دغه‬ ‫همدارنګه د‬
‫اختالف له تجربو پرته په بل ډول نه شي محاسبه کیدالی‪.‬‬

‫دلته هغه عوامل تر څیړنې الندې نسیو چې په سیستم کې د ضایعاتو او باالخره د ماشین د انرژۍ د ضایع کیدو سبب ګرځي‪.‬‬

‫‪Page | 68‬‬
 ‫‪ – ۱‬د داخيل جریان ضایعات‬

‫څرنګه چې د متحرک څخه د باندې (خارج کې) فشار ‪  ‬د پمپ له دخولي فشار‬
‫‪  ‬څخه زیات دی‪ ،‬نو د پمپ ساکنې برخې (بدنې) او متحرکې برخې (څرخ) داخلي فضاء ته‬
‫په پام سره يوه اندازه مایع له خروجي برخې څخه بیرته دخولي برخې ته راځي‪ ،‬چې دا کار په‬
‫سیستم کې د ضایعاتو سبب ګرځي‪ .‬دغه ضایعات د داخلي ضایعاتو او ځينې وخت د حجمي‬
‫‪   ‬پورې وي‪.‬‬ ‫ضایعاتو په نوم ياديږي‪ .‬د داخلي ضایعاتو اندازه د ټول جریان د مقدار د‬

‫او د بیرته راګرځيدونکي جریان مقدار په ‪ ‬باندې‬ ‫که چیرې د پمپ د ګټور جریان مقدار په‬
‫وي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫وښيو‪ ،‬نو د پمپ د متحرک څرخ څخه د تیریدونکي جریان مقدار به‬

‫‪  ‬نسبت ته د پمپ د حجمي ضایعاتو د ګټورتوب رابطه وايي‪.‬‬ ‫د‬

‫‪‬‬

‫‪ – ۲‬رضبه يي ضایعات‬

‫د څرخ په خروجي برخه کې د پرو د زاويوي انحراف له امله ضایعات‪:‬‬

‫اصوالً هر پمپ د يوه ټاکلي مقدار جریان او يوه ټاکلي سرعت له پاره جوړيږي‪ ،‬چې په ترتیب سره د معمولي مقدار جریان او‬
‫معمولي سرعت په نامه یاديږي‪ .‬او د متحرک څرخ د پرو زاويې د همدغې جریان او سرعت له پاره برابريږي‪.‬‬

‫که چیرې په ياد شوي جریان او يا سرعت کې تغیر راشي‪ ،‬نو ښکاره خبره ده چې د پرو زاويه به مناسبه زاویه نه وي‪،‬‬
‫چې دغه کار د پرې او مایع تر منځ د ضربې د ایجاد سبب کــيږي او د څرخ په منځ کې ګردابي جریان رامنځته کيږي‪ .‬په نتیجه‬
‫کې د ياد شوو دوو عواملو د تغیر په سبب ضایعات منځته راځي‪ ،‬چې هغې ته د پرو د زاويې انحراف په سبب ضایعات ویل‬
‫کيږي چې ځينې وخت د ضربه يي ضایعاتو په نوم هم ياديږي‪.‬‬

‫‪ ‬د پرو پر امتداد باندې مماس وي‪ ،‬نو مایع په آرامۍ سره د‬ ‫که چیرې څرخ ته د دخول پر وخت د مایع سرعت ‪‬‬
‫ضربې د ایجاد نه پرته متحرک څرخ ته داخليږي‪ ،‬په دې صورت کې ضربه يي ضایعات ډیر کم وي‪ .‬البته دا کار هغه وخت‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫مرتسم په باندې صفر شي‪.‬‬ ‫امکان لري چې د‬

‫د پرې د مماسي امتداد سره‬ ‫باالعکس که چیرې د پمپ د جریان مقدار له معمولي حد څخه زیات او يا کم شي‪ ،‬نو‬
‫يوه زاویه جوړوي‪ .‬مایع هم په دې صورت کې د څرخ سره د مثبتې يا منفي زاويې په جوړولو سره داخليږي‪ .‬له همدې امله د‬
‫پرې په دواړو خواوو کې د مایع ګردابي حرکت منځته راځي او د پمپ د سرعتونو په مثلث کې تغیر راځي‪ .‬همداشان که چیرې‬
‫د څرخ د پرو شمیر لږ په نظر کې ونیول شي‪ ،‬نو د پرو تر منځ فاصله زیاتيږي او پرې په دې صورت کې نه شي کوالی چې مایع‬
‫په مناسب ډول ټیل وهي او هدایت يې کړي‪ ،‬نو په دې صورت کې هم د څرخ په منځ کې يو ثانوي جریان يا ګردابي جریان‬
‫منځته راځي‪ ،‬چې دا جریان بیا د اصلي جریان سره ګډیږي او نتیجه يې ضربه يي ضایعات او زاویوي انحراف راوځي‪ .‬ځکه په‬
‫د پرې په مماسي امتداد نه پاتې کيږي او که باالعکس د پرو شمیر زیات وي‪ ،‬نو بیا پورتني مشکل دومره‬ ‫دې صورت کې‬
‫ډیر نه وي‪.‬‬

‫‪Page | 69‬‬
‫په الندې شکل کې متحرک څرخ ته د مایع د دخول او له هغې څخه د خروج په وخت کې د سرعت مثلثونه رسم شويدي‪.‬‬
‫چې له زاویوي انحـراف پرته حالت يې په ډک خط سره او د حقیقي سرعتونو حالت يا د زاویوي انحراف حالت يې په ټکي‬
‫ټکي خط سره ښودل شویدی‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫او لکه څنګه چې ښکاري د پرو د زاويوي انحراف په نتیجه کې د ‪ ‬مقدار کم او د ‪ ‬مقدار زیاتيږي‪ .‬د زاويوي انحراف په‬
‫سبب د انرژۍ د کميدلو يا ضایع کیدلو اندازه د الندې نسبت له مخې ټاکل کيږي‪:‬‬

‫‪ ‬‬

‫د ‪ ‬قیمت یا مقدار په ‪ ‬پوې تړلی دی او دقیق مقدار يې له تجربې څخه په الس راتالی شي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬د مایع د اصطکاک او لزجیت له امله ضایعات يا هایدروليکي ضایعات‬

‫د ضایعاتو په دې ډله کې ټول هغه اصطکاکي ضایعات شامل دي چې د پمپ په داخل کې د مایع د دوراني حرکت په‬
‫وخت کې په هدایت کوونکي برخه څرخ‪ ،‬ډیفوزر او باالخره جمع کوونکي برخه کې منځته راځي‪ .‬څرنګه چې د پمپ په داخل‬
‫کې د جریان حالت ټوربولينټي وي‪ ،‬نو د هایدروليکي ضایعاتو اندازه د سرعت له مربع سره او په نتیجه کې د جریان مقدار ‪ ‬‬
‫له مربع سره متناسبه ده او د هر پمپ له پاره يې مقدار د الندې رابطې څخه په الس راوړالی شو‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫په داسې حال کې چې‬

‫‪ ‬‬

‫د تناسب ضریب دی‪.‬‬ ‫په ترتیب سره د څرخ د دخولي برخې شعاع او پنډوالی دی‪ .‬دلته‬ ‫او‬

‫هره څومره چې د متحرک څرخ سطحه کوچنۍ او ښویه وي‪ ،‬اصطکاکي ضایعات به يې کم وي‪ .‬همدارنګه د څرخ او د پمپ‬
‫د پوښ تر منځ د فاصلې په کمولو او د مربوطه سطحو په ښوی کولو سره اصطکاکي ضایعات کميږي‪.‬‬

‫د پمپ د هایدروليکي ګټورتوب ضریب داسې لیکالی شو‪:‬‬

‫‪ ‬‬

‫د هغې نظري ارتفاع ده‪.‬‬ ‫د پمپ حقیقي ارتفاع او‬ ‫دلته‬

‫‪Page | 70‬‬
 ‫‪ – ۴‬د میخانيکي اصطکاک له امله ضایعات‬

‫د پمپ د محور اوبولبرینګونو‪ ،‬وارشلونو او دې ته ورته نورو اجزاؤ تر منځ د تماس او اصطکاک په سبب ميخانيکي‬
‫‪   ‬تشکیلوي‪ .‬د پمپ د ميخانيکي ګټورتوب ضریب داسې‬ ‫ضایعات منځته راځي‪ .‬د دغو ضایعاتو اندازه د موتور د طاقت‬
‫محاسبه کيږي‪:‬‬

‫‪ ‬‬

‫د موتور يا محرک هغه طاقت دی چې څرخ ته يې ورکړی‬ ‫هغه طاقت دی‪ ،‬چې څرخ مایع ته انتقال کړیدی او‬ ‫دلته‬
‫دی‪ .‬په پای کې د يوه پمپ د مؤثریت يا ګټورتوب عمومي ضریب داسې محاسبه کيږي‪:‬‬

‫‪     ‬‬

‫د پمپ د تيوريکي ارتفاع او جریان شدت منحني‬

‫‪‬‬
‫‪  ‬وي‪ .‬يا په بله ژبه د جریان دخول د څرخ د شعاع په امتدادوي‪ .‬له‬ ‫د دوراني پمپونه معموالً داسې جوړوي چې ‪‬‬
‫همدې امله لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د خروجي سرعتونو مثلث ته په پام سره لیکالی شو چې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له بلې خوا د څرخ په خروجي برخه يعنې د ‪  ‬په موقیعت کې د جریان‬
‫ژوندۍ مقطعه داسې ده‪:‬‬

‫‪  ‬‬

‫‪ ‬د څرخ د خروجي برخې پنډوالی دی‪.‬‬

‫په دې اساس د خروجي جریان مقدار داسې محاسبه کيږي‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په پورتنۍ رابطه کې يې وضع کړو‪ ،‬نو لیکالی شو چې‪:‬‬ ‫قیمت الس ته راوړو او د‬ ‫که له دغې رابطې څخه د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬

‫او يا دا چې‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Page | 71‬‬
 ‫تر منځ رابطه ښکاره کوي او دا څرګندیږي چې د يوه ثابت جریان او سرعت په صورت کې د‬ ‫او‬ ‫پورتنۍ معادله د‬
‫هم زیاتيږي‪.‬‬ ‫‪ ‬په زیاتیدلو سره‬

‫تر منځ رابطه د مستقیم خط رابطه‬ ‫او‬ ‫قیمت ثابت دی‪ ،‬نو د‬ ‫له بلې خوا څرنګه چې د يوه مشخص پمپ له پاره د‬
‫ده‪ ،‬چې میالن يې د ‪ ‬په قیمت پورې اړه لري‪ .‬که چیرې د ‪  ‬رابطه په الندې ډول ولیکو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪ ‬‬

‫او يا‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ ‬د منحنۍ په رسمولو کې استفاده کیدای شي‪.‬‬ ‫له پورتنۍ رابطې څخه د ‪ ‬‬

‫‪  ‬ده‪ ،‬يعنې مایع د څرخ د شعاع په امتداد له څرخ څخه خارجیږي او ‪ ‬‬ ‫د مستقیمو پرو لرونکي څرخ له پاره چې ‪‬‬
‫دی‪ .‬يعنې‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫د هر قیمت له پاره‬ ‫کيږي‪ ،‬نو پورتنیو روابطو ته په کتو سره د‬

‫‪ ‬‬

‫‪  ‬يعنې د څرخ پرې مخ طرف ته کږې شوي وي‪ ،‬د‬ ‫د هغې حالت له پاره چې ‪‬‬
‫کې د مستقیم‬ ‫‪‬‬ ‫په زیاتیدلو سره زياتيږي‪ .‬مګر په دې صورت د ‪ ‬‬ ‫قیمت د‬
‫خط میالن چې يو مثبت میالن دی‪ ،‬معموالً ناپايداره وي او د څرخ دوران د هغې د مناسب کار د نقطې په شاوخوا کې په پرلپسې‬
‫ډول نوسان کــــوي‪ .‬يعنې له نوموړي نقطې څخه کله کم او کله بیا زیاتيږي او دا‬
‫کار د پمپ له پاره ډیر تاواني دی‪ .‬له بلې خــوا اصوالً په پمپونو کې د خروجي مایع‬
‫له پاره زیاته حرکي انرژي په کار نه وي‪ ،‬ځکه د زیاتې حرکي انرژۍ مقدار د پمپ‬
‫په پوښ کې زیـــات هایدروليکي ضایعات لري‪ .‬له همدې امله اکثرًا له شاته کږو‬
‫‪  ‬او ځينې وختونه لــه مستقیمو پرو څخه کار اخیستل کيږي‪،‬‬ ‫شوو پرو یعنې ‪‬‬
‫تــر څو د پمپ مؤثریت يـــا ګټورتوب زیات شي‪ .‬د ‪ ‬قیمت په پمپونو کې معموالً‬
‫پورې وي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Page | 72‬‬
‫په دې صورت کې‬ ‫که چیرې مایع له پمپ څخه و نه وځي‪ ،‬يعنې په هغه صورت کې چې د خروجي نل شیردهن بند وي ‪‬‬

‫ته د پمپ د ساه بندۍ يا تربت کیدلو ارتفاع هم وايي‪.‬‬ ‫کیږي‪ .‬دغې حالت‬ ‫‪‬‬ ‫بیا هم‬

‫د پمپ د ‪ HTheo‬او ‪ Q‬واقعي منحني‬

‫ښکاره ده چې د څرخ له منځه د مایع د تیریدو په وخت کې به د اصطکاک ا ولزجیت له امله ضایعات منځته راځي‪.‬‬
‫همدارنګه هغه ضایعات چې د پرو د شمیر د محدودیت له امله منځته راځي او په همدې ډول به د زاويوي انـحراف ضایعات‬
‫له تيوريکي (ايډیالي) منحني څخه کم کړو‪ ،‬نو د پمپ د جریان‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫موجود وي‪ .‬که چیرې ياد شوي ضایعات د ‪‬‬
‫مقدار او تیوريکي ارتفاع واقعي منحني په الس راځي‪.‬‬

‫تجربو ښودلي ده چې د يوه ټاکلي مقدار جریان په صورت کې که چیرې د پرو‬

‫شمیر محدود (الیتناهي) نه وي‪ ،‬نو د پرو په واسطه مایع په صحیح ډول نه هدایت‬
‫کيږي او مایع په داسې شکل له څرخ څخه خارجیږي لکه چې د څرخ سره د‬
‫پرې زاویه له ‪ ‬څخه کمه وي‪ .‬په نتیجه کې ویالی شو چې د جریان په درست‬
‫د کموالي سبب کيږي‬ ‫او صحیح ډول هدایت کولو کې د پرو پاتې راتلل د‬
‫قیمت کموالی مومي‪.‬‬ ‫چې په نتیجه کې د‬

‫‪Page | 73‬‬
 ‫د اوبو په ماشینونو کې د تشابه قوانین‬

‫په ټولو تخنيکي – تحقیقاتي کارونو کې د کار يوه طریقه دا هم ده چې د اصل ساختمان يا ماشین پر ځای د هغې‬
‫کوچنی موډل جوړيږي او ټول الزم تحقیقات او تجربې پر همدغې موډل باندې اجراء کيږي او له حاصلو شوو پايلو بیا په اصل‬
‫ساختمان يا ماشین کې کار اخیستل کيږي‪.‬‬

‫د اوبو په ماشینونو کې هم د ارتفاع او جریان مقدار د تغیراتو د پراخ انټروال له کبله نه شو کوالی چې هر ماشین په‬
‫اصلي اندازو او مشخصاتو جوړ او بیا پر هغې باندې تجربې او تحقیقات اجراء کړو‪ ،‬له همدې کبله دلته هم د موډل جوړونې او‬
‫تشابه له قوانینو څخه کار اخیستل کيږي‪ .‬د مشابه ماشینونو په جوړولو کې باید الندې متحولین په پام کې ونیول شي‪:‬‬

‫د څرخ د قطر اندازه ‪ ،  ‬د څرخیدلو سرعت ‪ ،  ‬د جریان مقدار ‪ ،  ‬د مایع سینماتيکي لزجیت ‪ ،  ‬د ماشین په‬
‫واسطه د مایع د پورته کولو ارتفاع ‪  ‬او د جاذبې تعجیل ‪.  ‬‬

‫په مشابه پمپونو کې سربیره پر دې چې اصل او موډل تر منځ هندسي ماشبهت موجود وي‪ ،‬څرخ ته د دخولي او خروجي سرعتونو‬
‫مثلثونه هم پخپل منځ کې هندسي مشابهت يا ورته والی لري‪ .‬په دې صورت کې د مشابهت په ثابت ضریب کې د موډل د ټولو‬
‫خطي اندازو په ضربولو سره د اصلي پمپ مشخصات الس ته راوړالی شو‪.‬‬

‫په مشابه پمپونو کې هایدروليکي او حجمي ګټورتوب سره مساوي وي‪ ،‬مګر په میخانيکي ګټورتوب کې يې لږ څه توپیر‬
‫موجود وي‪ .‬مګر د مشابه پمپونو عمومي ګټورتوب په کافي تقرب سره يو د بل مساوي ګڼالی شو‪.‬‬

‫په دوو مشابه پمپونو کې دغې ټکي ته په پام سره چې په هرو دوو متناظرو نقطو کې د سرعتونو مثلثونه سره مشابه دي او له بله‬
‫رابطې په نظر کې نیولو سره لیکالی شو چې‪:‬‬ ‫طرفه د ‪  ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪     ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫پوهیږو چې‬

‫همدارنګه د هندسي تشابه له مخې لرو چې‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫په دې اساس‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫نتیجه اخیستل کيږې چې د دوو مشابه پمپو د جریانونو د مقدار نسبت د دوراني سرعت او د قطر مکعب د ضرب له حاصل سره‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬په صورت کې ‪‬‬ ‫مساوي دی‪ .‬همدارنګه پوهیږو چې د ‪‬‬

‫‪Page | 74‬‬
 ‫نو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫د مشابه پمپونو د طاقتونو تر منځ رابطه په الندې ډول لیکالی شو‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫له پورتنیو تشریحاتو څخه داسې پایله الس ته راځي چې د آبي ماشینونو د تشابه شرط دادی چې پر هندسي تشابه سربیره باید‬
‫الندې ټول ثابت ضریبونه سره مساوي وي‪:‬‬

‫‪ ‬د مانو متريکي ارتفاع ضریب یعنې‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د جریان مقدار ضریب یعنې‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د طاقت ضریب یعنې‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬د رینولډز عدد يعنې‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬مؤثریت يا ګټورتوب يعنې‪:‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬مخصوص سرعت‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫همدارنګه له پورتنیو تشریحاتو څخه الندې نتایج هم په الس راځي‪:‬‬

‫‪ ‬د څرخ د ثابت قطر او د مشخصې مایع په صورت کې‪:‬‬

‫‪Page | 75‬‬
 ‫‪  – ۱‬ثابت دی‪ .‬يعنې د جریان مقدار د پمپ د دوراني سرعت سره مستقیمه رابطه لري‪.‬‬

‫‪ ‬ثابت دی‪ .‬يعنې د پمپ ارتفاع د هغې د دوراني سرعت له مربع سره مستقیمه رابطه لري‪.‬‬ ‫‪–۲‬‬

‫‪ ‬ثابت دی‪ .‬يعنې د پمپ طاقت د هغې د دوراني سرعت له مکعب سره مستقیمه رابطه لري‪.‬‬ ‫‪–۳‬‬

‫‪ ‬د يوې ټاکلي مایع او ثابت جریان مقدار په صورت کې‪:‬‬

‫‪ ‬يو ثابت مقدار دی‪ .‬يعنې د پمپ ارتفاع د څرخ د قطر له مربع سره مستقیمه رابطه لري‪.‬‬ ‫‪–۱‬‬

‫‪ ‬ثابت دی‪ .‬يعنې د پمپ د جریان مقدار د څرخ د قطر له مکعب سره مستقیمه رابطه لري‪.‬‬ ‫‪–۲‬‬

‫‪ ‬ثابت دی‪ .‬يعنې د پمپ طاقت د څرخ د قطر له پنځم توان سره مستقیمه رابطه لري‪.‬‬ ‫‪–۳‬‬

‫د پمپونو مخصوص رسعت‬

‫په طاقت سره د‬ ‫مخصوص سرعت د يوه داسې پمپ له سرعت څخه عبارت دی چې د يوه هارس پاور‬
‫مقدار جریان د يوه متر په ارتفاع سره پورته کړای شي او د الندې فورمول په واسطه يې د هر پمپ له پاره‬ ‫‪‬‬

‫محاسبه کوالی شو‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪  ‬اندازه کیږي‪.‬‬ ‫دواړه په دور في دقیقه يا‬ ‫‪ ،‬او‬ ‫په‬ ‫په دې رابطه کې په متر ‪،‬‬

‫‪ ‬دوره په دقیقه کې دی‪ ،‬د پرو سور د څرخ په دخولي او خروجي برخه کې‬ ‫مثال‪ :‬د يوه دوراني پمپ د دوران سرعت ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫محاسبه غوښتل‬ ‫‪  ‬ده‪ .‬د‬ ‫‪  ‬او ‪‬‬ ‫‪ ،  ‬‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫دی‪.‬‬ ‫سره مساوي او‬
‫شويده‪.‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د الندې شکل د دخولي او خروجي سرعتونو مثلثونو ته په کتو سره‪:‬‬

‫‪Page | 76‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪   ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫په پمپونو کې د خالء (تشې) پيدا کيدل )‪(Cavitation‬‬

‫د پمپونو د کار په وخت کې چې کله مایع په زیات سرعت سره د څرخ له پرو نه خارجيږي‪ ،‬نو د پرو په منځ کې تشه‬
‫يا خالء منځته راځي او د همدغې خالء يا خالئي فشار په سبب مایع په ایشدلو او بخار کيدلو پیل کوي‪ .‬هغه بخارونه او هوا چې‬
‫له مایع څخه پورته کيږي د مایع د جریان سره يو ځای د پوکاڼو په شکل د پمپ په خروجي برخه کې چیرته چې ډیر زیات‬
‫فشار موجود دی چووي (انفالق کوي) او له منځه ځي‪ .‬د پوکاڼو د چاودیدو په نتیجه کې د پرو او څرخ پر دیوالونو باندې ډیرې‬
‫ژر‪ ،‬ژر او ډیرې شدیدې ضربې وارديږي‪ .‬دغه پېښه چې په مایع باندې د فشار د کمیدلو او موضعي تبخیر له امله پېښیږي د‬
‫‪ Cavitation‬په نوم ياديږي‪ .‬دغه پېښه په پمپونو کې د شګو د حرکت په شان آوازونو او همدارنګه د سختو ضربو سره يو ځای‬
‫وي‪ .‬څرنګه چې د مایعاتو حجم د بخار کیدلو په صورت کې زیاتيږي او له بله طرفه د بخار د پوکاڼو د ماتیدلو په وخت کې‬
‫يوه اندازه انرژي په کار ده‪ ،‬تر څو چې مایع دغو تشو ځایونو ته ورټیل وهي دا انرژي دغه بیځایه لګښت د پمپ ګټورتوب ته‬
‫زیان اړوي‪.‬‬

‫په عمومي ډول سره په هغو پمپونو کې چې يو شانتې ظرفیت ‪  ‬او ارتفاع ‪  ‬ولري‪ ،‬نو هغه پمپ به سالم او سالمت‬
‫وي چې د دوراني سرعت قیمت يې کم وي‪.‬‬

‫هغه فلزات چې د ‪ Cavitation‬د ضربو په مقابل کې مقاومت لري او د پمپ د پرو په جوړولو کې باید وکارول شي‬
‫کروم لري او له زنګو ضد فوالدو څخه‪.‬‬ ‫عبارت دي له‪ :‬چدن‪ ،‬د المونیمو برنز (برنج)‪ ،‬هغه فوالد چې‬

‫‪Page | 77‬‬
 ‫د پمپ د زبېښلو سوچه (خالصه) ارتفاع )‪(Net Positive Suction Head‬‬

‫په الندې شکل کې د مایع فشار د پمپ په دخولي برخه يا د متحرک څرخ د پرو په پيل کې اصغري دی او د منبع په‬
‫آزاده سطحه کې د اتموسفیر فشار موجود دی‪ .‬د )‪ (1‬په نقطه کې د مایع حرکي او پوتانشيلي انرژي زیاتيږي‪ .‬د انرژۍ دغه‬
‫زیاتیدنه سره له دې چې د )‪ (S‬او )‪ (1‬نقطو تر منځ يوه اندازه انرژي ضایع کيږي‪ ،‬ددې سبب ګرځي چې د )‪ (1‬په نقطه کې‬
‫فشار کموالی مومي او کله چې مایع له څرخ څخه خارجه شي‪ ،‬نو فشار يې زیاتيږي‪.‬‬

‫په اندازه په منبع کې د مایع له آزادې سطحې څخه‬ ‫په هغه صورت کې چې د پمپ افقي محور د شکل مطابق د‬
‫ته د پمپ د زبېښلو ارتفاع )‪ (Suction head‬وايي‪ .‬د پمپونو پرې داسې جوړې شوي وي چې د پمپ په‬ ‫پاس واقع وي‪ ،‬نو‬
‫دخولي برخه کې د اتموسفیر له فشار ټيټ فشار‬
‫رامنځته کړي‪ .‬د فشارونو دغه اختالف يعنې‬
‫‪‬‬
‫الندې کارونه ترسره کوي‪:‬‬

‫په ارتفاع سره له منبع څخه‬ ‫‪ – ۱‬مایع د‬

‫پورته کوي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬د مایع د آزادې سطحې او د )‪ (1‬نقطې‬

‫تر منځ د انرژۍ ضایعات ور پوره کوي‪ .‬په دغو‬
‫‪ ‬او د پرو او مایع تر‬ ‫ضایعاتو کې طولي ضایعات ‪‬‬
‫‪ ‬شامل دي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫منځ د ټکر کیدلو له امله ضایعات ‪‬‬
‫‪ - ۳‬په زبېښونکي نل کې حرکي انرژي او‬
‫سرعت ایجادوي‪.‬‬

‫اوس د انرژۍ معادله د مایع له آزادې سطحې څخه تر نقطې پورې لیکو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫يا‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د پمپ د زبېښلو خالصې ارتفاع په نوم ياديږي‪ .‬يعنې‪:‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫د پورتنیو معادلو د ښي طرف دوه حدونه یعنې‬

‫‪Page | 78‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫او يا‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫اوس که چیرې د )‪ (1‬په نقطه کې فشار د مایع د بخار فشار له حد څخه ټيټ شي‪ ،‬نو د )‪ (1‬په مقطعه کې د ‪Cavitation‬‬
‫بدرنګه پېښه منځته راځي‪.‬‬

‫تجربو ښودلي ده چې هغه نقطه چې په هغې کې تر ټولو ټيټ فشار موجود دی لږ څه د متحرک څرخ په داخل کې ده‪،‬‬
‫او د پمپ ګټورې ارتفاع نسبت ته د توما ‪  ‬عدد ویل کيږي‪ ،‬چې د‬ ‫چې هلته د مایع د بخار پوکاڼې لیدل کيږي‪ .‬د‬
‫‪ Cavitation‬د پېښې د پیش بينۍ له پاره کارول کيږي‪.‬‬

‫‪‬‬

‫کله چې د ‪ Cavitation‬پېښه د پېښدو په دُرشل کې وي‪ ،‬نو ددغې حالت ‪  ‬ته د توما بحراني عدد ویل کيږي‪.    .‬‬

‫مقدار محاسبه کړو او له دغې ځایه د پمپ له پاره‬ ‫اوس که چیرې د يوه پمپ له پاره د ‪   ‬عدد وپيژنو‪ ،‬کوالی چې د‬
‫د زبېښاک داسې شرایط وضع کړو چې په هغې کې د ‪ Cavitation‬پېښه منځته نه راځي‪ .‬ځکه ددې له پاره چې ‪Cavitation‬‬
‫منځته را نه شي‪ ،‬نو باید د پمپ د توما بحراني عدد د پمپ له توما عدد څخه کوچنی وي‪ .‬يعنې‪   :‬‬

‫د امکان په صورت کې دوراني پمپونه باید داسې نصب کړای شي چې مایع د خپل وزن په اثر پمپ ته ور داخله شي‪ ،‬چې په‬
‫دې صورت کې به پمپ د زیاتو ښیګڼو لرونکي وي‪ .‬لکه‪:‬‬

‫په جوړښت کې ساده ګي‪ ،‬په بیه کې ارزاني‪ ،‬په نصبولو کې اساني‪ ،‬د هر ډول مایع د انتقال له پاره مناسب والی‪ ،‬له ‪Cavitation‬‬
‫څخه په امان او باالخره د هر ډول موتور په واسطه د ګرځیدلو امکان او داسې نور‪...‬‬

‫خو که دا امکان موجود نه وي چې مایع د خپل وزن په اثر پمپ ته داخله شي‪ ،‬نو بیا دې زبېښونکي نلونه له اوبو ډک وساتل‬
‫شي او د دغو نلونو قطر او نوعیت دې داسې په نظر کې ونیول شي چې د فشار ضایعات پکې ډیر لږ وي‪.‬‬

‫په الندې جدول کې د پمپ د زبېښاک ارتفاع اعظمي حد نظر د حرارات درجې ته او نظر د پمپ د نصبولو ارتفاع ته د بحر له‬
‫سطحې څخه ښودل شويده‪.‬‬

‫‪Page | 79‬‬
 ‫د زبېښاک ارتفاع‬ ‫د پمپ د نصبولو‬ ‫ګڼه‬
‫ځای ارتفاع د بحر له‬
‫℃‪40‬‬ ‫℃‪34‬‬ ‫℃‪27.5‬‬ ‫℃‪21‬‬ ‫℃‪15‬‬
‫سطحې په متر‬
‫‪6.8‬‬ ‫‪6.9‬‬ ‫‪7.05‬‬ ‫‪7.1‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪6.7‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪6.9‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7.05‬‬ ‫‪172.5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪6.6‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪6.75‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪6.85‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪6.65‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪6.75‬‬ ‫‪477‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1.3‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪710‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1.05‬‬ ‫‪6.15‬‬ ‫‪6.25‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪915‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1.8‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫‪6.12‬‬ ‫‪1220‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪5.55‬‬ ‫‪5.7‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪5.85‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪1525‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1.35‬‬ ‫‪5.45‬‬ ‫‪5.55‬‬ ‫‪5.6‬‬ ‫‪5.67‬‬ ‫‪1830‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪1.1‬‬ ‫‪5.23‬‬ ‫‪5.33‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪5.45‬‬ ‫‪2135‬‬ ‫‪10‬‬

‫يا په بل عبارت باید د پمپ مخصوص سرعت له يوه معلوم حد څخه کم او په زبېښونکي نل کې د فشار ضایعات هم باید کم‬
‫کړای شي‪.‬‬

‫په پمپونو کې زبېښاک مناسبه ارتفاع )‪Optimum Suction Head (OSH‬‬

‫له پورتنیو توضیحاتو څخه څرګندیږي چې د دوراني پمپونو له پاره د )‪ (OSH‬اندازه په الندې عواملو پورې اړه لري‪:‬‬

‫‪ – ۱‬د پمپ دوراني سرعت‪.‬‬

‫‪ – ۲‬د پمپ د جریان اندازه‪.‬‬

‫‪ – ۳‬په سیستم کې د فشار (انرژۍ) ضایعات‪.‬‬

‫‪ – ۴‬د پمپ مانو متریکه ارتفاع‪.‬‬

‫‪ – ۵‬د مایع او محیط حرارت درجه او د بحر له سطحې څخه د پمپ د نصبولو ځای ارتفاع‪.‬‬

‫د مثال په ډول که چیرې د پمپ دوراني سرعت او مانو متریکه ارتفاع ثابته وي‪ ،‬نو هر څومره چې د پمپ د جریان مقدار زیات‬
‫وي د پمپ د سالمتیا له پاره باید د زبېښاک ارتفاع لږه وي‪ .‬او يا دا چې که چیرې د پمپ د جریان مقدار ثابت وي‪ ،‬نو څومره‬
‫چې د پمپ دوراني سرعت زیات وي‪ ،‬هومره باید د زبېښاک ارتفاع کمه په نظر کې ونیول شي‪.‬‬

‫په تيوريکي ډول د پمپ د زبېښلو ارتفاع د يوه اتموسفیر (لس متره د پوستون) سره مساوي ده‪ ،‬مګر الندیني عوامل د ذکر شوي‬
‫ارتفاع د کمیدو سبب کـــيږي‪:‬‬

‫‪ – ۱‬د مایع د بخار فشار‪.‬‬

‫‪ – ۲‬په زبېښونکي نل کې د مایع د سرعتي فشار ارتفاع‪.‬‬

‫‪ – ۳‬په زبېښونکي نل او نورو مربوطه ځایونو کې د فشار د ضایعاتو ارتفاع‪.‬‬

‫‪Page | 80‬‬
 ‫ډیر پوړیز يا څو طبقه يي پمپونه ‪Multi-Stage Pumps‬‬

‫په دوراني پمپونو کې يوه څرخ او ددغې څرخ پوښ ته يو پوړ يا طبقه ویل کيږي‪ .‬په دې اساس هغه پمپونه چې څو‬
‫د ارتفاع او‬ ‫څرخونه او اړوند پوښونه ولري د ډیر پوړیزو پمپونو په نوم ياديږي‪ .‬يو پوړیز دوراني پمپونه تر اوسه پورې د‬
‫څخه زیاته‬ ‫دور في دقیقه سرعت پورې جوړ شوي دي‪ .‬په دې اساس کله چې د مایع د پورته کولو د پاره له‬ ‫په‬
‫ارتفاع په کار وي‪ ،‬نو له څو پوړیزو پمپونو څخه کار اخیستل کيږي چې د مایعاتو د پورته کولو وړتیا زیاته ده‪ .‬د نفتو د را ایستلو‬
‫په صفت کې معموالً داسې پمبونو ته اړتیا پېښيږي‪ ،‬چې د جریان مقدار او د مایعاتو د پورته کولو وړتیا يې ډیره زیاته وي‪ .‬د‬
‫په جګوالي سره مایع پورته‬ ‫پوړه لري او د‬ ‫مثال په ډول د همدغې مقصد له پاره داسې پمپونه جوړ شويدي چې‬
‫کوالی شي‪.‬‬

‫د پمپ د مشخصاتو منحنیات ‪Pumps characteristic curve‬‬

‫پمپ په عمومي ډول دوه ډوله مشخصات (ځــانګړتیاوې) لري‪:‬‬

‫‪ – ۱‬هایدروليکي مشخصات‪ :‬په دې مشخصاتو کې د پمپ د جریان مقدار ‪  ‬او د مایع د پورته کولو ارتفاع ‪  ‬شامله ده‪.‬‬

‫‪ – ۲‬ميخانيکي مشخصات يا ځانګړتياوې‪ :‬په دې مشخصاتو کې د پمپ د محور زاويوي سرعت ‪   ‬او پر نوموړي محور باندې مصرف‬
‫کیدونکی دوراني مومنټ ‪  ‬شامل دي‪ .‬خو په عمل کې د ‪  ‬پر ځای د پمپ طاقت ‪  ‬او مؤثریت له ضریب ‪  ‬څخه‬
‫زیات کار اخیستل کيږي‪ .‬ځکه د دوی تر منځ ډیره نږدې اړیکه موجوده ده‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬او ‪ ‬‬

‫د پمپونو جوړونکو کمپنیو د پمپونو د مختلفو ډولونو پر مشخصاتو باندې دقیقې تــجربې اجراء کړيدي او په نتیجه کې‬
‫يې د دغو تجربو څخه د پمپ د مختلفو مشخصاتو اړوند يو لړ عددونه په الس راوړي دي‪ .‬چې بیا يې د دغه عددونو په اساس‬
‫د مربوطه پمپونو له پاره د مشخصاتو منحنیات او دیاګرامونه رسم کړیدي‪ ،‬چې د پمپونو د مشخصاتو منحنیات يا دیاګرمونه بلل‬
‫کيږي او دغه دیاګرامونه د معمول له مخې د پمپ په کتالک )‪ (Catalog‬کې موجود وي‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫د مثال په ډول په الندې شکل کې د يوه پمپ د مشخصاتو تر منځ د اړیکو دیاګرام رسم شویدی‪ .‬دغه پمپ د‬
‫له پاره جوړ شویدی‪ ،‬چې په ذکر شوو دواړو حالتونو کې‬ ‫‪‬‬ ‫او‬ ‫‪‬‬ ‫له پاره او همدارنګه‬ ‫‪‬‬ ‫او‬
‫دی‪.‬‬ ‫يې مؤثریت‬

‫طاقت ته اړتیا ده‪.‬‬ ‫او په دوهم حالت کې‬ ‫د پمپ د ګرځولو له پاره په پورته ذکر شوي اول حالت کې‬

‫‪‬‬ ‫شي‪ ،‬نو‬ ‫‪‬‬ ‫همدارنګه د دغې دیاګرام څخه دا ښکاري چې که چیرې د خروجي نل شیردهن وتړل شي‪ ،‬يعنې‬
‫ته راکميږي او د پمپ ګټورتوب تقریبًا صفر کيږي‪ .‬دغه عمل داسې توضیح کیدای‬ ‫کيږي او مصرف کیدونکی طاقت‬
‫شي چې څه وخت د خروجي نل شیردهن وتړل شي‪ ،‬نو داسې معلوميږي لکه چې د يوه پمپ متحرک څرخ له مایع نه د ډک‬
‫څاه په منځ کې څرخیږي‪ .‬نو د پمپ څرخ د خپل پوښ په منځ کې چې دغه پوښ له مایع نه ډک دی کار کوي‪ .‬په دې حالت‬
‫کې د پمپ ټول طاقت د څرخ او نورو متحرکو برخو او مایع پر اصطکاک باندې مصرفيږي‪ .‬خو په دې شرایطو کې پمپ نه شي‬

‫‪Page | 81‬‬
‫کوالی چې تر اوږدې مودې پورې کار وکړي‪ .‬ځکه چــې مصرفیدونکي انرژي په حرارت بدليږي‪ .‬همدارنګـــه ښکاري چې‬
‫ته‬ ‫ته رسیږي او طاقت تقریبًا‬ ‫‪‬‬ ‫شي يعنې تخلیه تر اتموسفیر الندې صورت ونیسي‪ ،‬نو‬ ‫کله ‪‬‬
‫رسيږي‪.‬‬

‫‪Page | 82‬‬