Professional Documents
Culture Documents
Ped Fotonu
Ped Fotonu
Wprowadzenie
Przeczytaj
Film samouczek
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Pęd fotonu
Warto przeczytać
Badanie rozpraszania promieniowania rentgenowskiego na elektronach przyniosło
przewrót w rozumieniu natury promieniowania elektromagnetycznego. Okazało się, że
długość fali promieniowania rozproszonego zmienia się w zależności od kąta rozproszenia.
Im większa jest zmiana kierunku ruchu promieniowania rozproszonego, tym większy jest
przyrost długości fali. Nie można tego w żaden sposób wyjaśnić falową teorią
promieniowania. Wyjaśnienie podał amerykański fizyk, Arthur Compton, który opisał
rozpraszanie promieniowania rentgenowskiego na elektronach jako zderzenie dwóch
cząstek – fotonu i elektronu (Rys. 1.). W zderzeniu zachowane są całkowita energia
i całkowity pęd. Zjawisko to znane jest obecnie jako zjawisko Comptona.
Rys. 1. Zjawisko Comptona – rozpraszanie fotonu na swobodnym elektronie jest zderzeniem dwóch cząstek,
w którym zachowane są energia i pęd.
E = hf = hc
λ
oraz pędzie:
p= hf = h
c λ
gdzie h = 6,6 · 10-34 J·s jest stałą Plancka, f – częstotliwością fali, λ – długością fali, c = 3 · 108
m/s – prędkością światła.
W procesie tym zachowana jest całkowita energia, ale również całkowity pęd układu. Foton
o długości fali λ unosi pęd o wartości:
pf =
h
λ
Atom musi więc otrzymać pęd o tej samej wartości, ale przeciwnie skierowany, aby
całkowity pęd wynosił zero, jak przed emisją fotonu (Rys. 2.).
Rys. 2. Podczas emisji fotonu atom otrzymuje pęd o tej samej wartości, ale przeciwnie skierowany do pędu
fotonu.
Gdy atom absorbuje foton, przechodzi do stanu wzbudzonego. I w tym zjawisku musi być
p
→
zachowany całkowity pęd. Przed absorbcją foton niósł pęd f . Po absorpcji fotonu już nie
ma, a jego pęd przejął atom (Rys. 3.).
Rys. 3. Podczas absorpcji fotonu atom otrzymuje pęd równy pędowi zaabsorbowanego fotonu.
Obliczmy prędkość, z jaką porusza się atom wodoru, gdy wyemituje foton o energii =10,2 E
eV. Należy przyrównać wartość pędu fotonu λh i atomu , gdzie mv m
= 1,67 · 10-27 kg to masa
v
atomu wodoru, a – jego prędkość.
h
λ = mv
Mnożymy obie strony przez prędkość światła : c
hc mvc
λ =
v
−18
1,63⋅10 J m
= 8 m −27 = 3, 3 s
3⋅10 ⋅1,67⋅10 kg
s
Atom, na skutek odrzutu, po wyemitowaniu fotonu porusza się z prędkością 3,3 m/s -
całkiem szybko, jeśli weźmiemy pod uwagę, że spowodował to niepozorny foton!
Słowniczek
elektronowolt (eV)
(ang. electronvolt) – jednostka energii spoza układu SI, używana w fizyce mikroświata. 1
eV to energia, jaką uzyskuje elektron przyspieszany w polu elektrycznym o różnicy
potencjałów równej 1 wolt. 1 eV = 1,602 · 10-19 J.
stan wzbudzony
– (ang. excited state) – stan energetyczny atomu wyższy niż podstawowy, czyli taki,
w którym elektron przeszedł na wyższą orbitę i zyskał energię dzięki absorpcji
promieniowania albo zderzeniu z innym atomem.
Film samouczek
Pęd fotonu
Na poniższym filmie przedstawiono, w jaki sposób można wykorzystać pęd fotonu do
laserowego chłodzenia atomów do temperatur bliskich zeru bezwględnemu.
Polecenie 1
Gaz został poddany laserowemu schłodzeniu. Jego temperatura zmalała, zatem zmalała także
jego energia wewnętrzna. Każdy atom wielokrotnie zmienił swój stan energetyczny wskutek
licznych zderzeń z fotonami wiązki laserowej. Każdemu pochłonięciu fotonu towarzyszyło
E E
wzbudzenie ze stanu podstawowego o energii 1 do stanu o energii 2 . Po czasie rzędu
mikrosekund lub mniej następowało przejście odwrotne, do stanu podstawowego, z emisją
fotonu o energii E2 − E1 .
p*
a
a*
Schematyczne przedstawienie zderzenia fotonu (f) z atomem (a), w wyniku którego powstaje wzbudzony atom
(a*).
Polecenie 2
Uzupełnij tekst, by uzyskać opis zderzenia fotonu z atomem, którego skutkiem jest
wzbudzenie atomu.
Uzupełnij zdanie:
Ćwiczenie 2 輸
Uzupełnij zdanie:
Ćwiczenie 3 輸
Uzupełnij zdanie:
Ćwiczenie 5 醙
Atom wodoru emituje foton o energii E = 1, 89 eV. Oblicz wartość pędu, jaki zyskał atom po
emisji fotonu.
p = 10 kg⋅m/s.
Ćwiczenie 6 輸
Na rysunku (a) foton o energii rezonansowej zbliża się do atomu i zostanie przez niego
pochłonięty (b). Jakim wzorem wyraża się wartość przekazu pędu, Δp, otrzymanego przez
atom? Uzupełnij wzór, który powienien pojawić się na rysunku.
Odpowiedź: Δp = ( · )/
W mnożeniu wstaw najpierw stałą a potem wielkość fizyczną.
c m ν h
Ćwiczenie 8 醙
Atom zaabsorbował foton, wskutek czego przeszedł do stanu wzbudzonego, a następnie
powrócił do stanu podstawowego, emitując foton o takiej samej energii i pędzie. Podczas
absorpcji atom otrzymał pęd równy pędowi fotonu, a podczas emisji pęd przekazany atomowi
ma taką samą wartość, ale kierunek przeciwny do kierunku ruchu wyemitowanego fotonu.
Czy pęd atomu zmienił się, czy pozostał taki sam, jak przed absorpcją fotonu? Odpowiedź
uzasadnij.
jest to stosunek I przenoszonej przez światło energii E do czasu jej przenoszenia t i pola
powierzchni S , prostopadłej do kierunku rozchodzenia się światła I = St E.
a= ⋅10 -5 m/s 2,
vrok = km/s.
Dla nauczyciela
Imię i nazwisko
Krystyna Wosińska
autora:
Przedmiot: Fizyka
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
Podstawa
4) przeprowadza obliczenia liczbowe posługując się
programowa:
kalkulatorem;
19) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje
czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu.
XI. Fizyka atomowa. Uczeń:
6) posługuje się pojęciem pędu fotonu; stosuje zasadę
zachowania energii i zasadę zachowania pędu do opisu emisji
i absorpcji przez swobodne atomy; opisuje odrzut atomu
emitującego kwant światła.
PRZEBIEG LEKCJI
Faza wprowadzająca:
Faza realizacyjna:
Faza podsumowująca:
Uczniowie rozwiązują zadania 4 i 5 z zestawu ćwiczeń, aby sprawdzić stopień
przyswojenia materiału.
Uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela, podsumowują wiadomości zdobyte na lekcji.
Odnoszą się także do postawionych sobie celów lekcji i ustalają, które osiągnęli, a które
wymagają jeszcze pracy, jakiej i kiedy. W razie potrzeby nauczyciel dostarcza im
informację zwrotną kształtującą.
Praca domowa:
Wskazówki
metodyczne opisujące Film samouczek może też być wykorzystany przez uczniów
różne zastosowania po lekcji, do powtórzenia i utrwalenia materiału.
danego multimedium: