10.7.23.

15:51 Hemija - Wikipedia

Hemija
Hemija je jedna od prirodnih nauka koja proučava sastav,
strukturu, osobine i promjene supstance.[1][2] Hemija se
pretežno bavi atomima i molekulama kao i s njihovim
interakcijama i pretvaranjima, naprimjer, osobinama
hemijskih veza između atoma koje grade hemijske spojeve. Kao
takva, hemija proučava interakcije elektrona i različitih oblika
energije u fotohemijskim reakcijama, reakcijama oksidacije i
redukcije, faznih tranzicija i odvajanja supstanci iz mješavina
(smjesa). Dobijanje i osobine složenih supstanci, kao što su
legure, polimeri, biomolekule i farmaceutska sredstva smatraju
se specijaliziranim oblastima odnosno granama hemije.
Rastvori različitih supstanci,
Hemija se ponekad naziva i središnja nauka, jer ona uključujući amonij-hidroksid i
premoštava druge prirodne nauke poput fizike, geologije i dušičnu kiselinu, osvjetljeni
biologije.[3][4] Hemija je grana fizičkih nauka ali postoji svjetlošću u raznim bojama.
određena razlika od fizike.[5] Etimologija pojma hemija nije u
potpunosti razjašnjena, pa je u tom pogledu tema određenih
neslaganja. Historija hemije se može pratiti i preko određenih faza u njenom razvoju, poput
alhemije, koja se praktikovala hiljadama godina u mnogim dijelovima svijeta.

Etimologija
Pojam hemija potječe od riječi alhemija, ranijeg skupa aktivnosti koji su obuhvatali elemente iz
moderne hemije, metalurgije, filozofije, astrologije, astronomije, misticizma i medicine. Ona se
obično smatrala kao potraga za načinom pretvaranja olova ili nekog drugog uobičajenog materijala
u zlato.[6] Alhemija se počela praktikovati oko 330. godine, uključivala je proučavanje sastava
vode, njenog kretanja, rasta, pridruživanja i izlučivanja iz drugih supstanci, izvlačenja duhova iz
tijela kao i njihovim spajanjem unutar tijela (Zosim iz Panopolisa).[7] Alhemičari su se u
narodnom govoru zvali hemičari, a kasniji sufiks -ija je dodan kako bi se opisala vještina hemičara
kao hemija.

Riječ alhemija je izvedena iz arapske riječi al-kimia (‫)الکیمیاء‬. U korijenu, pojam je posuđen iz
grčkog χημία ili χημεία.[8][9] Dalje, ovaj pojam je možda i egipatskog porijekla. Mnogi vjeruju da je
al-kimia izvedena iz grčkog χημία, a koja se opet dobila preko riječi chemi ili kimi, što je drevno
ime Egipta u egipatskom jeziku.[8] Po drugom mišljenju, al-kimia je možda izvedena iz χημεία, u
značenju izliti (spojiti) zajedno.[10]

Definicija
Retrospektivno, definicija hemije se mijenjala kroz historiju, kako su nova otkrića i teorije dodavne
nove funkcionalnosti u ovu nauku. Pojam hemija, po mišljenju poznatog hemičara Boyla 1661. koji
je smatrao da je ona subjekat materijalnih principa mješanih (složenih) tijela.[11] Dvije godine
kasnije, 1663. hemičar Christopher Glaser opisao je hemiju kao naučnu umjetnost, koja izučava
rastvorena tijela te iz njih izvlači različite supstance od kojih su ona izgrađena, kao i način kako da
ih ponovno spojiti i dovesti ih do savršenosti višeg nivoa.[12]

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 1/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Definicija riječi hemija iz 1730. koju je koristio Georg Ernst Stahl značila je umjetnost razdvajanja
miješanih, agregatnih i spojenih tijela u njihove sastojke; kao i sastavljanje takvih tijela iz tih
sastojaka.[13] Jean-Baptiste Dumas je 1837. smatrao pojam hemije kao nauku koja izučava zakone
i efekte molekularnih sila.[14] Ova definicija je kasnije evoluirala, pa se 1947. došlo do značenja
nauke o supstancama: njihovoj strukturi, osobinama i reakcijama koje ih pretvaraju u druge
supstance, a ovu karakterizaciju hemije prihvatio je i Linus Pauling.[15] U novije doba, 1998.
profesor Raymond Chang proširio je tu definiciju na proučavanje materije i promjena koje se
dešavaju s njom.[16]

Historija
Stare civilizacije, poput Egipćana,[17] Babilonaca i Indijaca[18]
stekle su ogromno praktično znanje o vještinama metalurgije,
izrade grnčarije i pravljenja boja, ali o tome nisu razvili
sistematsku teoriju.

Osnovne hemijske hipoteze prvo su se pojavile u klasičnoj Grčkoj

u vidu teorije "četiri elementa" što je konačno uobličio Aristotel
navodeći da su vatra, zrak, zemlja i voda četiri temeljna elementa
čijim je kombiniranjem izgrađeno sve ostalo. Grčki atomizam
potječe iz 440tih p.n.e., nastao u djelima filozofa kao što su
Demokrit i Epikur. Rimski filozof Lukrecije je 50 p.n.e. razvio ovu
teoriju u svojoj knjizi De rerum natura ("O prirodi stvari").[19][20]
Za razliku od modernog koncepta nauke, grčki atomizam je bio
čisto filozofske prirode, sa vrlo slabim vezama sa iskustvenim
posmatranjima i bez ikakvog osvrta na hemijske eksperimente.[21] Demokritovu atomističku
filozofiju naknadno je usvojio i
Vještina alhemije je najprije doživjela procvat u helenističkom Epikur (341–270 p.n.e.)
svijetu, gdje su se miješale magija i okultizam u proučavanje
prirodnih supstanci, s krajnjim ciljem pretvaranja elemenata u
zlato i otkrivanje napitka vječnog života.[22] Alhemija je otkrivena i praktikovana širom arapskog
svijeta nakon pojave islama,[23] a od tamo se prelila u srednjovjekovnu i renesansnu Evropu preko
latinskih prevoda.[24]

Hemija kao nauka

Pod utjecajem novih iskustvenih metoda koje su predložili Francis Bacon i drugi, grupa hemičara
na Univerzitetu u Oxfordu, Robert Boyle, Robert Hooke i John Mayow počeli su da iznova oblikuju
stare alhemijske tradicije u naučnu disciplinu. Naročito se Boyle smatra za osnivača i "oca" hemije
zbog svog najvažnije rada, teksta iz oblasti klasične hemije "Skeptični hemičar" (The Sceptical
Chymist) gdje su navedene osnovne razlike između postavki alhemije i iskustvenih naučnih otkrića
nove hemije.[25] On je, između ostalog, objavio i Boyleov zakon, čime je odbio klasične postavke
"četiri elementa" i predložio mehanističke alternative atoma i hemijskih reakcija koje bi mogle biti
subjekat strogih eksperimenata.[26]

Teoriju flogistona (supstance koja je u osnovi svakog sagorijevanja) predložio je Nijemac Georg
Ernst Stahl početkom 18. vijeka a tu teoriju je tek krajem tog vijeka opovrgnuo francuski hemičar
Antoine Lavoisier, "hemijski" pandan Newtonu u fizici; koji je učinio više od bilo koga drugog za
osnivanje nove nauke na ispravnim teoretskim osnovama, tako što je rasvijetlio princip održanja
mase i razvio novi sistem hemijske nomenklature, koji se i danas manje-više koristi.[28]

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 2/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Međutim, prije ovog njegovog rada, postignuta su mnoga važna

otkrića, naročito u vezi prirode zraka, za koji se ispostavilo da je
sastavljen iz mnogih različitih gasova. Škotski hemičar Joseph
Black (prvi eksperimentalni hemičar) i Holanđanin J. B. van
Helmont otkrili su ugljik-dioksid, ili ono što je Black nazivao
"fiksni zrak" 1754. godine; Henry Cavendish je otkrio vodik i
rasvijetlio mnoge njegove osobine, dok su Joseph Priestley i,
nezavisno od njega, Carl Wilhelm Scheele izdvojili čisti kisik.

Engleski naučnik John Dalton postavio je modernu teoriju atoma;

po kojoj su sve supstance sastavljene iz nevidljivih atoma materije
i da različiti atomi imaju različite atomske težine. Razvoj
elektrohemijske teorije hemijskih kombinacija desio se početkom
19. vijeka naročito kao rezultat rada dvojice naučnika Jacob Antoine-Laurent de Lavoisier se
Berzeliusa i Humphryja Davyja, a zasnovanog na ranijim smatra "ocem moderne
otkrićima elektrostatičkog stuba koji je napravio Alessandro hemije".[27]
Volta. Davy je otkrio devet novih elemenata uključujući alkalne
metale izdvajajući ih iz njihovih oksida pomoću električne
struje.[29]

Britanac William Prout prvi je predložio sortiranje svih hemijskih elemenata prema njihovim
atomskim težinama, tako što je sve poznate atome izrazio omjerom njihove težine prema atomskoj
težini vodika. Newlands je napravio prvobitni sistem elemenata, koji su kasnije razvili u moderni
periodni sistem elemenata[30] Nijemac Lothar Meyer i Rus Dmitrij Ivanovič Mendeljejev tokom
1860tih.[31] Inertne gasove, kasnije nazvani plemeniti gasovi, otkrio je William Ramsay u saradnji
sa Lordom Rayleighjem krajem 19. vijeka, pa su s tim otkrićem popunjene osnovne strukture
tabele periodnog sistema.

Organsku hemiju razvio je Justus von Liebig i njegovi savremenici, nakon što je Friedrich Wöhler
sintetizirao ureu kojim je zapravo potvrđeno da se živi organizmi, teoretski, mogu posmatrati i
svesti pod hemijske zakone.[32] Druga važna otkrića 19. vijeka bila su, između ostalog,
razumijevanje valencije veze (Edward Frankland 1852. godine) i primjena termodinamike u hemiji
(J. W. Gibbs i Svante Arrhenius tokom 1870tih).

Hemijska struktura

Tek početkom 20. vijeka konačno su shvaćene teoretske osnove hemije nakon serije značajnih
otkrića, koji su rezultat uspjelih pokusa u istraživanju prave prirode unutrašnje strukture atoma.
Godine 1897. J. J. Thomson je na Univerzitetu Cambridge otkrio elektron a vrlo brzo njega je
francuski naučnik Becquerel kao i bračni par Pierre i Marie Curie istraživali fenomen
radioaktivnosti. U seriji pionirskih eksperimenata Ernest Rutherford je na Univerzitetu u
Manchesteru otkrio unutrašnju strukturu atoma i postojanje protona, klasificirao je i objasnio
različite vrste radioaktivnog zračenja i uspješno transmutirao prvi element bombardujući dušik
alfa-česticama.

Njegov rad na atomskoj strukturi razvili su i poboljšali njegovi učenici, danski fizičar Niels Bohr i
Englez Henry Moseley. Elektronsku teoriju hemijskih veza i molekulskih orbitala razvili su
američki naučnici Linus Pauling i Gilbert N. Lewis.

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 3/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Godinu 2011. Ujedinjeni narodi su proglasili Međunarodnom

godinom hemije.[33] Godina je proglašena na inicijativu
IUPAC-a (Međunarodne unije čiste i primijenjene hemije) te
UN organizacije za nauku, obrazovanje i kulturu, a uključivao
je hemijska društva, akademije i institucije u svijetu a zasnivala
se na individualnim inicijativama za organiziranje lokalnih i
regionalnih aktivnosti.

Principi moderne hemije

Danas prihvaćeni
model atomske
strukture je
kvantnomehanički
model.[34]
Tradicionalna hemija
počinje proučavanjem
elementarnih čestica, gore: očekivani rezultati: alfa-čestice
atoma, molekula,[35] prolaze kroz model atoma pudinga
hemijskih spojeva, od šljiva bez prepreka.
Laboratorija na institutu za biohemiju, metala, kristala i dolje: dobijeni rezultati: manji dio
Univerzitet u Kölnu. drugih agregata čestica je odbijen, dajući indiciju da
materije. Ova materija postoji malehni, koncentrični naboj
se može proučavati u (atomsko jezgro).
tri (uobičajena) agregatna stanja: čvrstom, tečnom ili
gasovitom stanju, bilo u pojedinačnom ili njihovoj kombinaciji.
Međudjelovanja, reakcije i transformacije koje se proučavaju u hemiji obično su rezultat
interakcije između atoma, koji dovode do reorganiziranja hemijskih veza koje drže atome povezane
jedne s drugima. Takva ponašanja se ispituju u hemijskim laboratorijama. Prema stereotipskim
mišljenjima, u hemijskim laboratorijama se koriste razni oblici laboratorijskog posuđa. Međutim,
posuđe nije osnovno u hemijskim naukama, a veliki broj eksperimenata u hemiji, kako
primijenjenoj tako i u industrijskoj, izvodi se bez njega.

Hemijska reakcija je transformacija nekih supstanci u jednu ili više drugačijih supstanci.[36]
Osnova za takve hemijske transformacije je reorganiziranje elektrona u hemijskim vezama između
atoma. One se simbolički mogu predstaviti pomoću hemijskih jednačina, koje obično uključuju
atome kao subjekte. Broj atoma na lijevoj i na desnoj strani jednačine moraju biti jednaki. Samo u
posebnim slučajevima kada broj atoma na suprotnim stranama jednačine nije isti, takva
transformacija se naziva nuklearna reakcija ili radioaktivni raspad. Vrste hemijskih reakcija u koje
mogu stupati supstance i promjene energije povezane sa njima obuhvaćene su određenim
osnovnim pravilima, poznatim kao hemijski zakoni.

Razmatranja o energiji i entropiji su nezamjenjivo važna u gotovo svim oblastima hemije.

Hemijske supstance se dijele po njihovoj strukturi, fazama, kao i po hemijskom sastavu. One se
mogu analizirati koristeći alate hemijske analize kao što su spektroskopija i hromatografija.
Naučnici koji se bave hemijskim istraživanjima nazivaju se hemičarima.[37] Većina modernih
hemičara se specijalizira u jednoj ili više podoblasti hemije. Za detaljno izučavanje hemije postoje
brojni koncepti od nezamjenjivog značaja, a neki od njih su:[38]

Materija

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 4/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

U hemiji, materija je definirana kao sve ono što ima masu u mirovanju
i zapreminu (zauzima prostor) i sačinjeno je od čestica. Čestice koje
sačinjavaju materiju također imaju vlastitu masu u mirovanju, ali je
nemaju sve čestice, kao što su naprimjer fotoni. Materija može biti
čista supstanca ili smjesa dvije ili više supstanci.[39]

Atom

Atom je osnovna jedinica hemije. Sastoji se iz gustog jezgra zvanog

Dijagram atoma zasnovan
atomsko jezgro okruženog prostorom zvanim elektronski oblak.
na Rutherfordovom modelu
Jezgro se sastoji iz pozitivno naelektrisanih čestica, protona, i
nenaelektrisanih neutrona (zajedno zvanih nukleoni), dok se
elektronski oblak sastoji iz negativno naelektrisanih elektrona koji se
kreću oko jezgra. U neutralnom atomu, negativno nabijeni elektroni u potpunosti izbalansiraju
pozitivni naboj protona. Jezgro je relativno gusto, masa nukleona je 1.836 puta veća nego
elektrona, ali je obim atoma oko 10.000 puta veći od obima njegovog jezgra.[40][41]

Atom je tako najmanji dio za koji se može reći da zadržava hemijske osobine nekog elementa,
poput elektronegativnosti, ionizacijskog potencijala, preferiranog oksidacijskog stanja,
koordinacijskog broja i željene vrste veze koju gradi (npr. metalna, ionska ili kovalentna).

Element

Hemijski element je čista supstanca koja se sastoji od samo jedne vrste

atoma, a karakterizira ih samo njima svojstveni broj protona u jezgrima
atoma, što se u hemijskoj terminologiji naziva atomski broj, predstavljen
simbolom Z. Maseni broj je zbir broja protona i neutrona u jezgru. Iako sva
jezgra svih atoma pripadaju određenom jednom elementu i imaju isti
atomski broj, oni ne moraju imati isključivo isti maseni broj. Atomi jednog
Ugljik-dioksid (CO2),
elementa koji imaju različite masene brojeve nazivaju se izotopi. Naprimjer,
primjer hemijskog
svi atomi sa 6 protona u svojim jezgrama su atomi hemijskog elementa
spoja
ugljika, ali oni mogu imati maseni broj 12 ili 13 (ako su stabilni).[41]

Uobičajeno predstavljanje hemijskih elemenata je pomoću periodnog

sistema, u kojem su elementi poredani po atomskim brojevima. Periodni sistem je postavljen u
grupe (kolone tabele) i periode (redovi tabele). Periodni sistem je koristan za identificiranje
periodnih trendova.[42]

Hemijski spoj

Spoj je čista hemijska supstanca koja se sastoji iz više od jednog

hemijskog elementa. Osobine nekog spoja najčešće imaju vrlo malo
sličnosti sa osobinama elemenata od kojih su sastavljeni.[43]
Međunarodna unija za čistu i primijenjenu hemiju (IUPAC) je postavila
sistem standardne nomenklature za sve spojeve. Organski spojevi
dobijaju ime u skladu sa sistemom organske nomenklature.[44]
Neorganski spojevi dobijaju ime u skladu sa neorganskom
nomenklaturom.[45] Osim toga Servis hemijskih sažetaka (Chemical
Dvodimenzionalni
skeletni model molekule
benzena (C6H6)

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 5/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Abstracts Service) preporučuje metod indeksiranja hemijskih supstanci. Po toj shemi, svaka
hemijska supstanca se može jedinstveno identificirati pomoću broja poznatog kao CAS registarski
broj.

Molekula

Molekula je najmanji pojedinačni dio neke čiste hemijske

supstance ili spoja koja i dalje ima jedinstveni skup njenih
hemijskih osobina, tj. njen potencijal da učestvuje u određenom
skupu hemijskih reakcija sa drugim supstancama. Međutim, ova
definicija može se u velikoj mjeri upotrijebiti za supstance koje
su sastavljene iz molekula, a što nije tačno za mnoge druge
supstance. Molekule su obično skup atoma vezanih zajednom
kovalentnim vezama, pa je takva struktura električki neutralna a
svi valentni elektroni su upareni sa drugim elektronima bilo u
veze ili kao usamljeni parovi.
Model štapića i kugle molekule
kofeina (C8H10N4O2).
Stoga, molekule postoje kao električki neutralne jedinice, za
razliku od iona. Ako se ovo pravilo prekrši, dajući molekuli neko
naelektrisanje, rezultat toga se ponekad naziva molekularni ion
ili poliatomski ion. Ipak, diskretna i izdvojena priroda molekularnog koncepta obično zahtijeva da
se molekularni ioni mogu nalazi samo u vrlo jasno izdvojenom obliku, kao što njihov usmjereni
snop u vakuumu u masenom spektrometru. Nabijena poliatomska kolekcija može biti prisutna u
čvrstim tijelima (npr. zajednički sulfatni ili nitratni ioni) a općenito se ne smatra molekulama u
hemiji.

Takozvani intertni ili plemeniti gasovi (helij, neon, argon, kripton, ksenon i radon) sastoje se iz
pojedinačnih (zasebnih, slobodnih) atoma kao svojih najmanjih jedinica, dok se drugi izdvojenih
hemijski elementi sastoje bilo od molekula ili od mreže atoma vezanih jedan na drugi na neki od
načina. Molekule grade mnoge supstance iz svakodnevnog života poput vode, zraka i mnogih
organskih spojeva kao što su alkoholi, šećeri, benzin i razni lijekovi.

Ipak, sve supstance niti svi spojevi se ne sastoje iz pojedinačnih molekula, a većina čvrstih
supstanci koji sačinjavaju čvrstu koru, omotač ili jezgro Zemlje su hemijski spojevi bez molekula.
Postoje i druge vrste supstanci, kao što su ionski spojevi i umrežena čvrsta tijela, organizirani na
način da u njima nema pojedinačnih, zasebnih molekula (po definiciji molekule). Umjesto toga,
takve supstance se posmatraju po pojmovima formulskih jedinica ili jediničnih ćelija kao
najmanjih ponavljućih struktura unutar supstance. Primjeri su mineralne soli (poput kuhinjske),
čvrstih tijela poput ugljika, dijamanta, metala te uobičajene silike i silikatnih minerala poput
kvarca i granita.

Jedna od osnovnih karakteristika molekula je njena geometrija često nazvana njenom strukturom.
Dok strukture dvoatomskih, troatomskih ili četvoroatomskih molekula mogu biti trivijalne
(linearne, piramidalne i sl.), strukture poliatomskih molekula, koje su izgrađene od više od šest
atoma (nekoliko različitih elemenata) može biti vrlo važna za njenu hemijsku prirodu i osobine.

Supstance i smjese

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 6/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Hemijska supstanca je vrsta materije sa konačnim hemijskim

sadržajem i tačno određenim skupom osobina.[46] Kolekcija
dvije ili više supstanci naziva se smjesa ili mješavina. Primjeri
smjesa su zrak u atmosferi i legure.[47]

Mol i količina supstance

Mol je jedinica mjere koja označava količinu supstance Primjeri čistih hemijskih supstanci. S
(također poznata i kao hemijska količina). Mol se definira kao lijeva na desno: elementi kalaj (Sn) i
broj atoma koji se nalazi u tačno 0,012 kilograma (12 g) sumpor (S), dijamant (alotrop
ugljikovog izotopa 12 (ugljik-12), kada su atomi ugljika-12 ugljika), saharoza (čisti šećer) i
nepovezani, u mirovanju i svom osnovom (nepobuđenom)
natrij-hlorid (so) i natrij-
stanju.[48] Broj čestica po molu poznat je i pod nazivom
hidrogenkarbonat (soda bikarbona),
Avogadrova konstanta, a iskustveno je utvrđena da približno
koje su ionski spojevi.
iznosi 6,022×1023 mol−1.[49] Molarna koncentracija je količina
određene supstance po zapremini rastvora, i obično se
izražava u molima po dm−3.[50]

Agregatno stanje

Pored specifičnih hemijskih osobina koji svrstavaju po

Primjeri promjene agregatnog stanja
temperatura.
različitim hemijskim klasifikacijama, hemikalije mogu
postojati u nekoliko agregatnih stanja. U većini slučajeva,
hemijske klasifikacije su nezavisne od ovih klasifikacija po
stanju, međutim, određene egzotične faze nisu
kompatibilne sa određenim hemijskim osobinama.
Agregatno stanje je skup stanja hemijskog sistema u
kojem on ima slične strukturne osobine, pod određenim
uslovima okoline, od kojih su dva najznačajnija: pritisak i

Fizičke osobine, poput gustoće i indeksa prelamanja teže da se kreću unutar vrijednosti
karakterističnih za određeno agregatno stanje. Stanje materije se definira kao fazni prijelaz, u
kojem, kada se energija dovede ili odvede iz sistema, prelazi u "preorganiziranje" strukture
sistema, umjesto promjene općenitih uslova. Ponekad distikcija između faza može biti
kontinuirana umjesto da ima jasnu granicu, u tom slučaju za materiju se kaže da je u
superkritičnom stanju. Kada se tri stanja nalaze istovremeno pod određenim okolnostima, takvi
uslovi se nazivaju trojna tačka, a pošto je ona invarijanta, uobičajeno se ona definira kao skup
određenih uslova.

Najpoznatiji primjeri agregatnih stanja su čvrsta tijela, tekućine i gasovi. Mnoge supstance mogu
postojati u oblika u čvrstoj fazi. Naprimjer, postoje tri faze čvrstog željeza (alfa, gama i delta) koje
variraju u odnosu na temperaturu i pritisak. Osnovna razlika između čvrstih faza je kristalna
struktura, ili aranžiranje atoma. Druga faza koja se obično javlja u studijama hemije je vodena
odnosno tečna faza, koja je stanje supstance rastvorene u vodenom rastvoru (tj. u vodi).

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 7/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Nešto manje uobičajene faze su stanje plazme, Bose-Einsteinovog kondenzata i fermionskog

kondenzata, te paramagnetske i feromagnetske faze magnetičnih materijala. Iako se većina
uobičajenih stanja odnosi u trodimenzionalne sisteme, tako je moguće definirati i analoge u
dvodimenzionalnim sistemima, koje imaju posebnu pažnju zbog njihove relevatnosti u biološkim
sistemima.

Hemijska veza

Za atome koji spojeni jedni s drugim u molekule ili kristale

kaže se da su povezani hemijskom vezom. Hemijska veza
se može predstaviti kao višepolna ravnoteža između
pozitivno naelektrisanog jezgra i negativnih naelektrisanja
koji osciliraju oko njega.[51] Mnogo više od jednostavnog
privlačenja i odbijanja, enerigije i raspodjela
karakteriziraju dostupnost elektrona u vezi prema drugom Animacija procesa stvaranja ionske veze
atomu. između natrija (Na) i hlora (Cl) koji daju
natrij-hlorid, odnosno običnu kuhinjsku
Hemijske veze mogu biti kovalentne, ionske, vodikove ili so. Ionsko vezivanje uključuje jedan atom
jednostavno zbog Van der Waalsove sile. Svaka od ovih koji prima valentne elektrone od drugog
veza ima određeni potencijal. Ti potencijali stvaraju atoma (za razliku od dijeljenja zajedničkih
hemijske interakcije koje drže atome zajedno unutar elektrona, koji se javlja kod kovalentne
molekule ili kristala. U mnogim jednostavnim spojevima, veze
teorija valentne veze, model odbijanja elektronskih parova
valentne ljuske (VSEPR) i koncept oksidacijskih brojeva
mogu se koristiti u svrhu proučavanja molekularne strukture i sastava.

Ionska veza se gradi kada metal izgubi jedan ili više svojih elektrona, postajući pozitivno
naelektrisani kation, a te elektrone prima neki nemetalni atom, postajući negativno naelektrisani
anion. Dva suprotno naelektrisana iona privlače jedan drugog, a ionska veza je elektrostatička sila
privlačenja između njih. Naprimjer, natrij (Na), koji je metal, gubi jedan elektron i postaje kation
Na+ dok hlor (Cl), nemetal, dobija taj elektron i postaje anion Cl−. Ti ioni se drže zajedno zbog
elektrostatičkog privlačenja, te se stvara spoj natrij-hlorid (NaCl), odnosno obična kuhinjska so.

U kovalentnoj vezi, jedan ili više parova valentnih elektrona dijele dva atoma: kao rezultat
električki neutralna grupa povezanih atoma dobija naziv molekula. Atomi pri dijeljenju valentnih
elektrona se postavljaju tako da na taj način stiču elektronsku konfiguraciju plemenitog gasa (tj.
osam elektrona u vanjskoj ljusci, koja je najudaljenija od jezgra). Kada atomi teže da se
kombiniraju na takav način da svaki od njih ima osam elektrona u svojoj valentnoj ljusci kaže se da
oni prate pravilo okteta. Međutim, neki elementi poput vodika i litija trebaju samo dva elektrona u
svojoj vanjskoj ljusci da bi dostigli takvu stabilnu konfiguraciju. Za ove atome se kaže da slijede
pravilo dueta, te na taj način oni dostižu elektronsku konfiguraciju plemenitog gasa helija, koji
ima dva elektrona u svojoj vanjskoj ljusci.

Slično tome, teorije iz klasične fizike se mogu koristiti za predviđanje mnogih ionskih struktura.
Kod mnogo složenijih spojeva, kao što su metalni kompleksi, teorija valentne veze se može
primijeniti u mnogo manjem obimu i a općenito se uzimaju alternativni pristupi poput teorije
molekularnih orbitala.

Reakcija

Kada se hemijska supstanca transformira kao rezultat njenog međudjelovanja sa drugom

supstancom ili energijom, kaže se da se odvija hemijska reakcija. Hemijska reakcija je stoga
koncept povezan sa "reakcijom" supstance kada dođe u bliski dodir sa drugom supstancom, bilo u
https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 8/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

obliku smjese ili rastvora, bilo kada je izložena nekom obliku

energije ili čak oboma. Kao rezultat hemijske reakcije dolazi do
određene razmjene dijela energije između reaktanata reakcije
kao i sa okolnim sistemom, koji može biti i određena posuda,
poput laboratorijskog posuđa.

Hemijska reakcija može dovesti i do formiranja ili disocijacije

molekula, tj. molekule se razbijaju dajući dvije ili više manjih
molekula, a s druge strane atomi se mogu i reorganizirati
unutar molekule ili među molekulama. Hemijske reakcije Tokom hemijskih reakcija, veze
obično uključuju stvaranja ili pucanja hemijskih veza. između atoma grade se i pucaju, što
Oksidacija, redukcija, disocijacija, kiselo-bazna neutralizacija i daje različite supstance različitih
molekularno rearanžiranje su neke od često korištenih osobina. U visokoj peći, željezo-
hemijskih reakcija. oksid, hemijski spoj, reagira sa
ugljik-monoksidom dajući željezo,
Hemijska reakcija se simbolično može predstaviti pomoću hemijski element i ugljik-dioksid.
hemijske jednačine. Dok je u nenuklearnim hemijskim
reakcijama broj i vrsta atoma na obje strane jednačine isti, kod
nuklearnih reakcija ovo pravilo važi samo za nuklearne čestice tj. protone i neutrone.[36]
Redoslijed koraka u koja se može dešavati reorganizacija hemijskih veza u toku hemijske reakcije
naziva se mehanizam. Pri planiranju izvođenja neke reakcije, može biti predviđeno njeno odvijanje
u nekoliko koraka, svaki od njih drugom brzinom. Tako se tokom reakcije mogu javiti i mnogi
međuproizvodi reakcije, više ili manje stabilni spojevi. Mehanizmi reakcije bi trebali pokazati
kinetiku i relativni omjer proizvoda reakcije. Mnogi fizikalni hemičari su specijalizirani za
istraživanje i proučavanje mehanizama raznih hemijskih reakcija. Za tako nešto otkriveno je
mnogo iskustvenih pravila, poput Woodward-Hoffmannovog pravila.

Prema zlatnoj knjizi IUPAC-a, hemijska reakcija se definira kao "proces koji ima za rezultat
međukonverziju hemijskih vrsta."[52] U skladu s tom definicijom, hemijske reakcije mogu biti
elementarne reakcije i višefazne reakcije. Međutim, napravljeno je ograničenje, takvo da ova
definicija uključuje slučajeve kada se eksperimentalno mogu utvrditi međukonverzijski
konformeri. Reakcije koje se tako mogu izmjeriti obično uključuju i skup molekularnih entiteta
kako je i predviđeno ovom definicijom, ali često je konceptualno uobičajeno da se ovaj pojam
koristi i za promjene koje uključuju pojedinačne molekularne entitete (tj. "mikroskopske hemijske
događaje").

Ioni i soli

Ion je naelektrisana čestica, bilo da se radi o atomu ili molekuli, koja je

dobila ili izgubila jedan ili više elektrona. Kada atom "izgubi" (otpusti)
elektron, onda on ima više protona od elektrona, te je atom pozitivno
naelektrisan ion odnosno kation. Suprotno tome, kada atom dobije
(primi) elektron, onda ima više elektrona od protona, te je on negativno
naelektrisani ion odnosno anion. Kationi i anioni mogu formirati
kristalnu rešetku neutralnih soli, poput iona Na+ i Cl− koji grad natrij-
hlorid odnosno NaCl. Primjeri poliatomnih iona koji se ne razdvajaju
tokom kiselinsko-baznih reakcija su hidroksidi (OH−) i fosfati (PO43−).
Struktura kristalne rešetke
kalij-hlorida (KCl), soli
Međutim, plazma koja se sastoji iz gasovite materije, također se u
koja nastaje zbog
potpunosti ionizirana, obično zbog ekstremno visoke temperature.
privlačenja kationa K+ i
aniona Cl−. Sveukupni
Hemijski zakoni naboj ionskog spoja je i
dalje nula.

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 9/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Proučavanjem hemijskih reakcija, hemičari su došli do otkrića o pravilnostima po kojima se one

odvijaju. Te pravilnosti nazvane su hemijskim zakonima, koji su postali temeljni koncepti u hemiji.
Neki od njih su:

Avogadrov zakon
Beer–Lambertov zakon
Boyleov zakon (1662, veže pritisak i zapreminu)
Charlesov zakon (1787, veže zapreminu i temperaturu)
Fickov zakon difuzije
Gay-Lussacov zakon (1809, veže pritisak i temperaturu)
Le Chatelierov princip
Henryjev zakon
Hessov zakon
Zakon održanja energije doveo je do važnih koncepta hemijske ravnoteže (ekvilibrija),
termodinamike i kinetike.
Zakon održanja mase kaže da je masa konzervirana u izoliranim sistemima, čak i u teoriji
moderne fizike. Međutim, specijalna teorija relativiteta je pokazala da zbog ekvivalencije mase
i energije, kad god se nematerijalna energija (toplota, svjetlost, kinetička energija) ukloni iz
neizoliranog sistema, zajedno s njom nestaje i određena masa. Veliki gubici energije rezultiraju
i gubitku mjerljivih količina mase, što je vrlo važna tema u nuklearnoj hemiji.
Zakon konačnih odnosa, iako u mnogim sistemima (naročito kod biomakromolekula i minerala)
ti odnosi vode računanju velikih brojeva te se često predstavljaju razlomcima.
Zakon višestrukih masenih odnosa
Raoultov zakon

Praksa

Grane hemije

Hemija se obično dijeli u nekoliko osnovnih grana. Osim toga, postoji i nekoliko osnovnih
međudisciplina i još više specijaliziranih oblasti hemije.[53]

Analitička hemija je analiza uzoraka materijala kako bi se shvatio njihov hemijski sastav i
struktura. Analitička hemija inkorporira standardizirane eksperimentalne metode u hemiji. Te
metode se mogu koristiti u svim grama hemije, osim u čisto teorijskoj hemiji.
Biohemija je proučavanje hemijskih spojeva, reakcija i interakcija među njima koji se odvijaju u
živim organizmima. Biohemija i organska hemija su veoma blisko povezani, kao npr. u
medicinskoj hemiji i neurohemiji. Biohemija je također povezana i sa molekularnom biologijom
i genetikom.
Neorganska hemija je proučavanje osobina i reakcija neorganskih spojeva. Razlika između
organske i neorganske discipline nije apsolutna i u mnogim stvarima se preklapaju, a najviše u
podoblasti organometalne hemije.
Nauka o materijalima je dobijanje, karakteriziranje i razumijevanje supstanci sa korisnim
funkcijama. Ovo polje predstavlja novu širinu studiranja u fakultetskim programima, a integrira
elemente iz svih klasičnih područja hemije sa posebnim osvrtom na temeljne probleme koji su
jedinstveni za materijale. Osnovni sistemi proučavanja uključuju hemiju kondenziranih faza
(čvrstih tijela, polimera i tekućina) i interfejse između različitih faza.
Neurohemija je grana hemija koja proučava neurohemikalije, uključujući transmitere, peptide,
bjelančevine, masti, šećere i nukleinske kiseline, njihovo međudjelovaje te uloge koje igraju u
stvaranju, održavanju i promjenama u nervnom sistemu.

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 10/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

Nuklearna hemija proučava kako se spajaju subatomske čestice dajući jezgro atoma. Moderna
transmutacija je posebno obimna komponenta nuklearne hemije, a tabela nuklida je jedan od
značajnijih rezultata i alata u ovom polju.
Organska hemija je izučavanje strukture, osobine, sastava, mehanizama i reakcija organskih
spojeva. Organski spoj se definira kao spoj koji je zasnovan na ugljikovom lancu.
Fizikalna hemija je grana hemije o fizikalnoj i fundamentalnoj bazi hemijskih sistema i procesa.
Konkretno, energetika i dinamika takvih sistema i procesa predstavlja osnovno zanimanje
fizikalnih hemičara. Važna područja iz ove oblasti su hemijska termodinamika, hemijska
kinetika, elektrohemija, statistička mehanika, spektroskopija, te od nedavno i astrohemija.[54]
Fizikalna hemija se znatno preklapa sa molekularnom fizikom. Međutim, fizikalna hemija
uključuje korištenje infinitezimalnog računa pri deriviranju jednačina. Obično je povezana i sa
kvantnom i teorijskom hemijom. Fizikalna hemija je posebna grana različita od hemijske fizike,
ali se i s njom dosta preklapa.
Teorijska hemija je oblast hemije koja izučava fundamentalne teorijske postavke (obično
zajedno sa matematikom ili fizikom. U užem smislu primjena kvantne mehanike u hemiji naziva
se još i kvantna hemija. Od kraja Drugog svjetskog rata, razvoj računara je omogućio
sistematski razvoj računarske hemije, koja je zapravo vještina razvoja i primjene računarskih
programa u svrhu rješavanje hemijskih problema. Teorijska hemija se znatno preklama sa
fizikom kondenzirane materije i molekularnom fizikom (i teorijski i eksperimentalno).

Druge hemijske grane uključuju agrohemiju, astrohemiju (i kosmohemiju), atmosfersku hemiju,

hemijski inženjering, hemijsku biologiju, hemoinformatiku, elektrohemiju, hemiju okoline,
femtohemiju, hemiju arome, hemiju toka, geohemiju, "zelenu" hemiju, histohemiju, historiju
hemije, hemiju hidrogenizacije, imunohemiju, hemiju okeana i mora, nauku o materijalima,
matematičku hemiju, mehanohemiju, medicinsku hemiju, molekularnu biologiju, molekularnu
mehaniku, nanotehnologiju, hemiju prirodnih proizvoda, enologiju, organometalnu hemiju,
petrohemiju, farmakologiju, fotohemiju, fizikalnu organsku hemiju, fitohemiju, hemiju polimera,
radiohemiju, hemiju čvrstog stanja, sonohemiju, supramolekularnu hemiju, hemiju površine,
sintetičku hemiju, termohemiju, i mnoge druge.

Hemijska industrija

Hemijska industija predstavlja važnu ekonomsku aktivnost širom svijeta. Prema podacima iz 2013.
godine, 50 najvećih svjetskih proizvođača hemijskih proizvoda imalo je prihod od 980,5 milijardi
američkih dolara, sa stopom profita od 10,3%.[55]

Reference
1. "What is Chemistry?" (https://web.archive.org/web/20181003061822/http://chemweb.ucc.ie/wh
at_is_chemistry.htm). Chemweb.ucc.ie. Arhivirano s originala (http://chemweb.ucc.ie/what_is_c
hemistry.htm), 3. 10. 2018. Pristupljeno 12. 6. 2011.
2. Hemija (http://dictionary.reference.com/browse/Chemistry). (n.d.). Merriam-Websterov
medicinski rječnik, Pristupljeno 19. augusta 2007.
3. Theodore L. Brown, H. Eugene Lemay, Bruce Edward Bursten, H. Lemay. Chemistry: The
Central Science. Prentice Hall; 8. izd. (1999). ISBN 0-13-010310-1. str 3–4.
4. Carsten Reinhardt. Chemical Sciences in the 20th Century: Bridging Boundaries. Wiley-VCH,
2001. ISBN 3-527-30271-9. str 1–2.
5. doi:10.1007/BF01801556 (https://dx.doi.org/10.1007%2FBF01801556)
6. "History of Alchemy" (http://www.alchemylab.com/history_of_alchemy.htm). Alchemy Lab.
Pristupljeno 12. 6. 2011.
7. Strathern, P. (2000). Mendeleyev's Dream – the Quest for the Elements. New York: Berkley
Books, ISBN 978-0312262044

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 11/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

8. Pojam "alhemija", u: The Oxford English Dictionary, J. A. Simpson, E. S. C. Weiner, vol. 1, 2.

izd., 1989, ISBN 0-19-861213-3.
9. "Arabic alchemy", Georges C. Anawati, str. 853–885 u: Encyclopedia of the history of Arabic
science, ur. Roshdi Rashed i Régis Morelon, London: Routledge, 1996, vol. 3, ISBN 0-415-
12412-3.
10. Weekley, Ernest (1967). Etymological Dictionary of Modern English. New York: Dover
Publications. ISBN 0-486-21873-2
11. Boyle, Robert (1661). The Sceptical Chymist. New York: Dover Publications, Inc. (reprint).
ISBN 0-486-42825-7.
12. Glaser, Christopher (1663). Traite de la chymie (https://archive.org/details/BIUSante_39995).
Pariz. citirano u: Kim, Mi Gyung (2003). Affinity, That Elusive Dream - A Genealogy of the
Chemical Revolution. The MIT Press. ISBN 0-262-11273-6.
13. Stahl, George, E. (1730). Philosophical Principles of Universal Chemistry. London.
14. Dumas, J. B. (1837). Affinite (predavanja), vii, str 4. "Statique chimique", Pariz: Académie des
Sciences
15. Pauling, Linus (1947). General Chemistry (https://archive.org/details/generalchemistry00paul_
0). Dover Publications, Inc. ISBN 0-486-65622-5.
16. Chang, Raymond (1998). Chemistry, 6. izd (https://archive.org/details/chemistry0006chan).
New York: McGraw Hill. ISBN 0-07-115221-0.
17. First chemists (http://www.newscientist.com/article/mg16121734.300-first-chemists.html), 13.
februar 1999, New Scientist
18. Ruth, Barnes. Textiles in Indian Ocean Societies. Routledge. str. 1.
19. Lucretius. "de Rerum Natura (On the Nature of Things)" (https://web.archive.org/web/2011062
9083541/http://classics.mit.edu/Carus/nature_things.html). The Internet Classics Archive.
Massachusetts Institute of Technology. Arhivirano s originala (http://classics.mit.edu/Carus/nat
ure_things.html), 29. 6. 2011. Pristupljeno 9. 1. 2007.
20. Simpson, David (29. 6. 2005). "Lucretius (c. 99 - c. 55 BCE)" (http://www.iep.utm.edu/l/lucretiu.
htm). The Internet History of Philosophy. Pristupljeno 9. 1. 2007.
21. Strodach, George K. (2012). The Art of Happiness (https://archive.org/details/artofhappiness00
00epic). New York: Penguin Classics. str. 7 (https://archive.org/details/artofhappiness0000epic/
page/7)–8. ISBN 0-14-310721-6.
22. "International Year of Chemistry - The History of Chemistry" (https://web.archive.org/web/2013
0615150135/http://www.laboratory-journal.com/science/chemistry-physics/international-year-c
hemistry-history-chemistry). G.I.T. Laboratory Journal Europe. 25. 2. 2011. Arhivirano s
originala (http://www.laboratory-journal.com/science/chemistry-physics/international-year-chem
istry-history-chemistry), 15. 6. 2013. Pristupljeno 12. 3. 2013.
23. Morris Kline (1985) Mathematics for the nonmathematician (http://books.google.com/books?id
=f-e0bro-0FUC&pg=PA284&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false). Courier Dover Publications.
p. 284. ISBN 0-486-24823-2
24. "Ancients & Alchemists - Time line of achievement" (https://web.archive.org/web/20100620174
035/https://chemheritage.org/explore/ancients-time.html). Chemical Heritage Society.
Arhivirano s originala (http://www.chemheritage.org/explore/ancients-time.html), 20. 6. 2010.
Pristupljeno 23. 3. 2014.
25. Harry Sootin (2011), Robert Boyle, Founder of Modern Chemistry, Literary Licensing, LLC,
ISBN 978-1258113612
26. "History - Robert Boyle (1627–1691)" (https://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/boyle_rob
ert.shtml). BBC. Pristupljeno 12. 6. 2011.
27. Jennifer Sloan; Eagle, Cassandra T. (1998). "Marie Anne Paulze Lavoisier: The Mother of
Modern Chemistry" (http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00897980249a) (PDF). The
Chemical Educator. 3 (5): 1–18. doi:10.1007/s00897980249a (https://doi.org/10.1007%2Fs008
97980249a). Pristupljeno 24. 12. 2007.

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 12/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

28. Mi Gyung Kim (2003). Affinity, that Elusive Dream: A Genealogy of the Chemical Revolution (ht
tps://archive.org/details/affinitythatelus00kimm). MIT Press. str. 440 (https://archive.org/details/
affinitythatelus00kimm/page/n454). ISBN 0-262-11273-6.
29. Humphry, Davy (1808). "On some new Phenomena of Chemical Changes produced by
Electricity, particularly the Decomposition of the fixed Alkalies, and the Exhibition of the new
Substances, which constitute their Bases" (http://books.google.com/?id=Kg9GAAAAMAAJ).
Philosophical Transactions of the Royal Society. Royal Society of London. 98 (0): 1–45.
doi:10.1098/rstl.1808.0001 (https://doi.org/10.1098%2Frstl.1808.0001).
30. Winter, Mark. "WebElements: the periodic table on the web" (http://www.webelements.com/).
The University of Sheffield. Arhivirano (https://web.archive.org/web/20140104110225/http://we
belements.com/) s originala, 4. 1. 2014. Pristupljeno 27. 1. 2014.
31. Timeline of Element Discovery (http://chemistry.about.com/library/weekly/aa030303a.htm)
Arhivirano (https://web.archive.org/web/20090208130034/http://chemistry.about.com/library/we
ekly/aa030303a.htm) 8. 2. 2009. na Wayback Machine - About.com
32. Ihde, Aaron John (1984). The Development of Modern Chemistry (https://archive.org/details/de
velopmentofmod0000ihde). Courier Dover Publications. str. 164 (https://archive.org/details/dev
elopmentofmod0000ihde/page/164). ISBN 0-486-64235-6.
33. "Chemistry" (http://www.chem9istry2011.org). Chemistry2011.org. Pristupljeno 10. 3. 2012.
34. "chemical bonding" (http://www.britannica.com/EBchecked/topic/684121/chemical-bonding/433
83/The-quantum-mechanical-model). Britannica. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 1. 11.
2012.
35. Matter: Atoms from Democritus to Dalton (https://www.visionlearning.com/library/module_view
er.php?mid=49) autora: Anthony Carpi, prof.dr.
36. Zlatna knjiga IUPAC-a definicija (http://goldbook.iupac.org/C01033.html)
37. "California Occupational Guide Number 22: Chemists" (https://web.archive.org/web/201106101
11332/http://www.calmis.ca.gov/file/occguide/CHEMIST.HTM). Calmis.ca.gov. 29. 10. 1999.
Arhivirano s originala (http://www.calmis.ca.gov/file/occguide/CHEMIST.HTM), 10. 6. 2011.
Pristupljeno 12. 6. 2011.
38. "General Chemistry Online - Companion Notes: Matter" (http://antoine.frostburg.edu/chem/sen
ese/101/matter/). Antoine.frostburg.edu. Pristupljeno 12. 6. 2011.
39. Armstrong, James (2012). General, Organic, and Biochemistry: An Applied Approach.
Brooks/Cole. str. 48. ISBN 978-0-534-49349-3.
40. Burrows 2009, p. 13.
41. Housecroft & Sharpe 2008, p. 2.
42. Burrows 2009, p. 110.
43. Burrows 2009, p. 12.
44. "IUPAC Nomenclature of Organic Chemistry" (https://web.archive.org/web/20110608140820/ht
tp://www.acdlabs.com/iupac/nomenclature/). Acdlabs.com. Arhivirano s originala (http://www.ac
dlabs.com/iupac/nomenclature/), 8. 6. 2011. Pristupljeno 12. 6. 2011.
45. IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (2004) (htt
p://goldbook.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html)
46. Hill, J.W.; Petrucci, R.H.; McCreary, T.W.; Perry, S.S. (2005). General Chemistry (4. izd.).
Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall. str. 37.
47. M. M. Avedesian, Hugh Baker. Magnesium and Magnesium Alloys. ASM International. str. 59.
48. "Official SI Unit definitions" (http://www.bipm.org/en/si/base_units/). Bipm.org. Pristupljeno 12.
6. 2011.
49. Burrows 2009, p. 16.
50. Atkins & de Paula 2009, p. 9.
51. Visionlearning. "Chemical Bonding by Anthony Carpi, Ph" (https://www.visionlearning.com/libra
ry/module_viewer.php?mid=55). visionlearning. Pristupljeno 12. 6. 2011.

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 13/14
10.7.23. 15:51 Hemija - Wikipedia

52. Zlatna knjiga IUPAC-a Hemijska reakcija (http://goldbook.iupac.org/C01033.html)

53. W.G. Laidlaw; D.E. Ryan i Gary Horlick; H.C. Clark, Josef Takats, And Martin Cowie; R.U.
Lemieux (10. 12. 1986). "Chemistry Subdisciplines" (https://web.archive.org/web/20100716090
843/http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=A1ARTA0001
555). The Canadian Encyclopedia. Arhivirano s originala (http://www.thecanadianencyclopedia.
com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=A1ARTA0001555), 16. 7. 2010. Pristupljeno 12. 6. 2011.
54. Herbst, Eric (12. 5. 2005). "Chemistry of Star-Forming Regions". Journal of Physical Chemistry
A. 109 (18): 4017–4029. doi:10.1021/jp050461c (https://doi.org/10.1021%2Fjp050461c).
PMID 16833724 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16833724).
55. Tullo, Alexander H. (28. 7. 2014). "C&EN's Global Top 50 Chemical Firms For 2014" (http://ce
n.acs.org/articles/92/i30/CENs-Global-Top-50-Chemical.html). Chemical & Engineering News.
American Chemical Society. Pristupljeno 22. 8. 2014.

Literatura
Burrows, Andrew; et al. (2009). Chemistry3 (https://archive.org/details/chemistry3introd0000un
se). Italija: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927789-6. Eksplicitna upotreba et al. u:
|first1= (pomoć)
Housecroft, Catherine E.; Sharpe, Alan G. (2008). Inorganic Chemistry (3. izd.). Harlow, Essex:
Pearson Education. ISBN 978-0-13-175553-6.
Atkins, Peter; de Paula, Julio (2009) [1992]. Elements of Physical Chemistry (5. izd.). New
York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-922672-6.
Atkins, P.W. Galileo's Finger (Oxford University Press) ISBN 0-19-860941-8
Atkins, P.W. Atkins' Molecules (Cambridge University Press) ISBN 0-521-82397-8
Kean, Sam. The Disappearing Spoon - and other true tales from the Periodic Table (Black
Swan) London, 2010 ISBN 978-0-552-77750-6
Levi, Primo The Periodic Table (Penguin Books) ISBN 978-0-14-139944-7
Stwertka, A. A Guide to the Elements (Oxford University Press) ISBN 0-19-515027-9
"Dictionary of the History of Ideas" (https://web.archive.org/web/20080310214753/http://etext.li
b.virginia.edu/cgi-local/DHI/dhi.cgi?id=dv1-04). Arhivirano s originala 10. 3. 2008. Pristupljeno
23. 4. 2015.
Atkins, P.W., Overton, T., Rourke, J., Weller, M. i Armstrong, F. Shriver and Atkins inorganic
chemistry (4. izd.) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5
Chang, Raymond. Chemistry 6. izd. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0.
Voet i Voet Biochemistry (Wiley) ISBN 0-471-58651-X
Atkins, P.W. (2001): Physical Chemistry (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9
Atkins, P.W. et al. Molecular Quantum Mechanics (Oxford University Press)
McWeeny, R. Coulson's Valence (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4
Pauling, L. The Nature of the chemical bond (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2
Pauling, L., and Wilson, E. B. Introduction to Quantum Mechanics with Applications to
Chemistry (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0
Smart i Moore Solid State Chemistry: An Introduction (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-
5
Stephenson, G. Mathematical Methods for Science Students (Longman) ISBN 0-582-44416-0

Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Hemija&oldid=3514152"

https://bs.wikipedia.org/wiki/Hemija 14/14