Professional Documents
Culture Documents
V კვირის ლიტერატურა - საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი
V კვირის ლიტერატურა - საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი
saqarTvelos parlamenti
190
komisiis wevrTa erTi jgufisTvis parlamenti sakanonmdeblo dawesebu-
lebaTa zogadi saxelwodeba iyo da yvela saxelmwifoSi sakuTari is-
toriulad SemuSavebuli saxeli hqonda (sayvareliZe). amitom, arCevani
unda gakeTebuliyo qarTul saxelwodebebs Soris: kreba, sakrebulo,
darbazi, sabWo da sxva. ganixileboda warmomadgenelTa sabWo (arseni-
Ze), xalxis warmomadgenelTa darbazi (mayaSvili), aseve, warmomadge-
nelTa palata, rCeulTa darbazi da sxva. erovnuli sabWos prezidiums
sakonstitucio komisiaSi Sejerebuli pozicia - respublikis darbazi
waredgina, romelic ar iqna gaziarebuli da qarTul warmomadgenlo-
biT organos, 4 oqtombris gadawyvetilebiT, saqarTvelos parlamenti
ewoda.433 man moamzada saparlamento arCevnebi da xelisufleba saqarT-
velos damfuZnebel krebas gadaabara.
damfuZnebeli krebis roli qarTuli parlamentarizmis istoriaSi
ganuzomelia. man araerTi nabiji gadadga qarTuli saxelmwifosTvis
myari safuZvlis Seqmnisa da ganviTarebisTvis. maT Soris, miiRo 1921
wlis pirveli qarTuli konstitucia, romelmac, aseve, moawesriga sa-
qarTvelos parlamentis sakanonmdeblo safuZvlebi. mniSvnelovania, rom
pirveli konstituciis avtorebi, meTvramete saukunis Sua wlebSi ga-
batonebuli ZiriTadi doqtrinis mixedviT, sakanonmdeblo xelisufle-
bas, rogorc xalxis suverenitetis matarebels, politikur sistemaSi
centralur adgils miakuTvnebdnen. Sesabamisad, parlamentis uze-
naesobis idea wamyvani iyo.434 formalurad, miRweul iqna mizani, rome-
lic gulisxmobda sruli xelisuflebis parlamentis xelSi moqcevas,
romelic xalxis nebiT unda yofiliyo SezRuduli.435
samwuxarod, sabWoTa okupaciis gamo, konstituciiT reglamentirebu-
li saqarTvelos parlamentis mowveva ver moxerxda. saqarTvelos sab-
WoTa socialisturi respublikis revoluciurma komitetma 1921 wlis
24 martis dadgenilebiT daiTxova saqarTvelos damfuZnebeli kreba da
gamoacxada sabWoTa xelisuflebis damkvidreba.
191
organod ganisazRvra saqarTvelos sabWoTa yriloba da mis mier Seqm-
nili centraluri aRmasrulebeli komiteti.437 1938 wlidan saqarTve-
los umaRlesi warmomadgenlobiT organos uzenaesi sabWo daerqva.438
bolo sabWouri, 1978 wlis konstituciiT saqarTvelos sabWoTa socia-
listuri respublikis umaRlesi sabWo xelisuflebis umaRles orga-
nod gamocxadda439 da es realoba gagrZelda 1990 wlamde. sabWoTa pe-
riodis parlamentebis saerTo maxasiaTebeli is iyo, rom organoebi,
romlebsac, formalurad, warmomadgenlobiTi statusi hqondaT, rea-
lurad, ver axorcielebdnen sakanonmdeblo xelisuflebis Stos Tan-
dayolil amocanebs.
muxli. ix. saqarTvelos ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978), Semdgeneli gr.
eremovi, Tbilisi, 1983, 76.
437
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis 1927 wlis konstituciis III Tavis 23-e
muxli. ix. iqve, 105.
438
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis 1937 wlis konstituciis III Tavis 25-e
muxli. ix. iqve, 138.
439
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis 1978 wlis konstituciis me-13 Tavis
104-e muxli. ix. iqve, 198.
192
partiuli umaRlesi sabWo Seudga sakanonmdeblo, sakontrolo da war-
momadgenlobiTi funqciebis realurad ganxorcielebas. maleve, saqarT-
velos axlo warsulSi, 1992 wels, mtkivneuli procesebi ganviTarda,
ramac Seaferxa, maT Soris, warmomadgenlobiTi organos ordinaluri
cxovreba. saqarTvelos samxedro sabWo, romelic daupirispirda moqmed
prezidentsa da umaRles sabWos da moipova realuri Zalaufleba, gar-
daiqmna saqarTvelos respublikis saxelmwifo sabWod. man daniSna da
organizeba gauwia saqarTvelos parlamentis arCevnebs 1992 wlis Semod-
gomaze. saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis Semdeg, pirvelad, 4 no-
embridan, qarTuli umaRlesi warmomadgenlobiTi organo parlamentad
iwodeba.
konstituciis miRebamde periodis parlamentis qmedunarianoba se-
riozulad iyo SezRuduli. sxva mizezebTan erTad es gamowveuli iyo
usaxuri da bundovani partiuli landSaftiT. amitom, ZiriTadi kanoniT
unda monaxuliyo kompromisi, romelic, erTi mxriv, uzrunvelyofda par-
lamentSi ZalTa stabilur Tanafardobas, meore mxriv, gaiTvaliswinebda
saqarTveloSi axalwarmoSobili azris Tavisuflebis princips da yvela
sazogadoebrivi jgufisTvis monawileobis da TanammarTvelobis Sanss,
raTa maT sakuTari warmomadgenloba hqonodaT parlamentSi.440 ZiriTadi
kanonis miRebiT qarTuli parlamentarizmis istoriaSi axali etapi dai-
wyo. mas Semdeg, parlamentis statusis gadaxedva ramdenjerme moxda.
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis farglebSi saqarTvelos
parlamentis statusis arsebiTi gadaxedva moxda. saqarTvelos konsti-
tuciis axali redaqciis safuZvelze srulfasovani saparlamento mmarT-
velobis sistemisa da proporciuli saarCevno sistemis damkvidreba da
Tanamdevi sakanonmdeblo reforma saqarTvelos parlamentis gaZliere-
baSi, gansakuTrebiT ki, misi sazedamxedvelo funqciis ganviTarebaSi,
usaTuod, gardatexas Seitans.441
440
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), meore gamocema, k.
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 109.
441
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 126.
193
2.1. konstituciuri safuZveli
saqarTvelos konstitucia gansazRvravs parlamentis samarTlebriv
mdgomareobas, mis rols qveynis politikur cxovrebaSi, adgils sa-
xelmwifo xelisuflebis organoebis sistemaSi da mimarTebas am sistemis
sxva subieqtebisadmi.442 qveynis ZiriTad kanonSi parlamentis statusi,
ZiriTadad, mowesrigebulia mesame TavSi. aseve, mTel rig ufle-
bamosilebebs, gansakuTrebiT sakontrolo funqciebs, aregulirebs sxva
muxlebic.
konstituciaSi sakanonmdeblo organos statusi sakmaod farTod
wesrigdeba. ZiriTad kanonSi Camoyalibebulia parlamentis cneba (muxli
36 - 1), romelSic xazgasmulia misi yvelaze arsebiTi maxasiaTeblebi. ker-
Zod, saqarTvelos parlamenti aris qveynis umaRlesi warmomadgenlobiTi
organo, romelic axorcielebs sakanonmdeblo xelisuflebas, gansaz-
Rvravs qveynis saSinao da sagareo politikis ZiriTad mimarTulebebs, kon-
stituciiT dadgenil farglebSi kontrols uwevs saqarTvelos mTavrobis
saqmianobas da axorcielebs sxva uflebamosilebebs. anu, kanonmdebelma
gamoyo parlamentis warmomadgenlobiTi, sakanonmdeblo, qveynis poli-
tikis ganmsazRvreli da sakontrolo xasiaTi. miTiTebuli komponen-
tebis Sinaarsi ganvrcobilia konstituciis danarCen teqstsa da mimdin-
are kanonmdeblobaSi.
sxvaTa Soris, 1995 wlis konstituciis SemuSavebis procesSi, azrTa
sxvadasxvaoba arsebobda ZiriTad kanonSi parlamentis cnebis saWiro-
ebasa da mis SinaarsTan dakavSirebiT. proeqtSi, imdroindeli 48-e mux-
lis deklaraciuli xasiaTis miuxedavad, calkeuli avtorebi xelisu-
flebis danawilebis principis darRvevis safrTxes xedavdnen. Tvlidnen,
rom ar iyo sasurveli sabWoTa periodTan garkveuli kavSiri, roca
`mTeli xelisufleba sabWoebs ekuTvnoda~. maTi azriT, xelisuflebis
danawilebis principis damrRvevi zogadi formulireba, rom parlamenti
akontrolebs aRmasrulebel xelisuflebas (yovelgvari konkretiza-
ciis gareSe, rac parlaments xelisuflebis sxva Stoebze maRla ayenebs),
unda amoRebuliyo teqsidan (blankenageli). eqspertTa nawili ki mxo-
lod `sakanonmdeblo funqciis~ miniSnebas miiCnevda logikurad, kons-
tituciaSi mxolod Semdegi Canawers iTxovda: parlamenti asrulebs sa-
kanonmdeblo da sxva, konstituciaSi CamoTvlil funqciebs (aleqsiZe).443
saboood, Sejerda pozicia da ZiriTad kanonSi parlamentis cneba gani-
sazRvra.
442
melqaZe o., saparlamento samarTali msoflio praqtikaSi da qarTul realobaSi, Tbili-
si, 2013, 305.
443
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), meore gamocema, k.
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 148.
194
2.2. mimdinare kanonmdebloba - saqarTvelos parlamentis
reglamenti
bunebrivia, ZiriTadi kanoni ver amowuravs parlamentis statusis mo-
culobas. mimdinare kanonmdebloba, Sesabamisi normatiuli aqtebi, de-
talurad gansazRvraven saqarTvelos parlamentis samarTlebriv mdgo-
mareobis farglebs.
im samarTlebriv dokumentebs Soris, romlebic parlamentis statuss
awesrigeben, gamorCeulia saqarTvelos parlamentis reglamenti. igi
normatiuli aqtia, romelic arsebuli politikuri reJimis Sesadarisad
da praqtikiT gamocdili saparlamento precedentebiT axdens parlamen-
tis mTeli saqmianobis regulacias. amasTan, sakanonmdeblo procesisa
da sakanonmdeblo sazedamxedvelo funqciis organizebul realizacia-
sac ganapirobebs.444
reglamentma jer kidev damfuZnebeli krebis muSaobaSi Seasrula
didi roli. saqarTvelos parlamentis istoriaSi pirveli reglamenti
swored 1919 wlis 19 marts damfuZnebeli krebis mier Seqmnilma reg-
lamentis SemmuSavebelma jgufma SeimuSava, romelic erTTviani mwvave,
organizebuli da Sinaarsiani diskusiebis Semdeg iqna mxardaWerili.445
niSandoblivia, rom konstituciis SemuSavebis procesSi, Tavdapirvel
etapze, gadawyvetili iyo parlamentis Sida organizaciis ufro farTod
mowesrigeba. CikagoSi446 Sexvedrebis Semdeg, mTeli rigi normebi amoiRes
proeqtidan, radgan parlaments TviTon hqonoda sakuTari struqturis
mowesrigebis SesaZlebloba. amitom, isini unda gansazRvruliyo par-
lamentis reglamentiT, raTa Semdeg saWiro ar gamxdariyo cvlileba
konstituciaSi.447 TavisTavad, es gadawyvetileba parlamentis avtonomi-
urobis principis realizaciisken aris mimarTuli.
dRes moqmedi parlamentis reglamenti448 warmoadgens sakanonmdeb-
lo aqts, romelic gansazRvravs parlamentis uflebamosilebis gan-
xorcielebis wessa da proceduras, parlamentis Sinagan struqturas.
farToa subieqtTa wre, romelzec vrceldeba misi moqmedeba. igi sa-
valdebuloa yvela parlamentis wevrisaTvis, komitetisaTvis, sagamo-
Ziebo da sxva droebiTi komisiisaTvis, saparlamento fraqciisaTvis,
umravlesobisa da umciresobisaTvis, interfraqciuli jgufisaTvis.
444
melqaZe o., saparlamento samarTali msoflio praqtikaSi da qarTul realobaSi, Tbili-
si, 2013, 295.
445
saqarTvelos saistorio arqivi, fondi 1883-193, 195 [18.09.1999].
446
moqmedi konstituciis proeqtze momuSave komisiis wevrTa jgufma, msoflioSi aRi-
arebul eqsprt-konstitucionalistebTan erTad, saparlamento ganxilvis dawyebamde, aSS-
Si, q. CikagoSi gamarTul Sexvedraze ganixiles da Seajeres konstituciis proeqti.
447
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), meore gamocema, k.
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 119.
448
saqarTvelos parlamentis moqmedi reglamenti miRebulia 2018 wlis 6 dekembers.
195
reglamentis moqmedeba ar ifargleba mxolod saparlamento subieq-
tebiT da saqarTvelos konstituciiT da sxva sakanonmdeblo aqtebiT
gansazRvrul SemTxvevebsa da farglebSi aseve, vrceldeba prezident-
ze, mTavrobaze, saparlamento kontrolisadmi daqvemdebarebul yvela
organoze, dawesebulebaze, organizaciaze da Tanamdebobis pirze, afxa-
zeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis xelisuflebis organoebsa
da Tanamdebobis pirebze, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebsa
da Tanamdebobis pirebze.
2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad, saqarTvelos
parlamentis reglamentis iuridiuli Zala ZiriTadi kanonis teqstma ga-
namtkica. konstituciaSi Caiwera, rom parlamentis reglaments aqvs kan-
onis Zala da mas xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare (muxli
36 – 2). misi momzadeba da miReba xdeba saqarTvelos kanonis momzadebi-
sa da miRebisTvis dadgenili wesis Sesabamisad.449 amasTan, konstitucia
adgens, rom reglamenti miiReba parlamentis wevrTa xmebis igive raode-
nobiT, rac gansazRvrulia organuli kanonis misaRebad, kerZod, depu-
tatTa aranakleb sruli Semadgenlobis umravlesobiT. sakanonmdeblo
aqtebis ierarqiaSi reglaments saqarTvelos kanonis Tanabari iuridi-
uli Zala gaaCnia.450 saqarTvelos parlamentis reglamentis normatiuli
xasiaTi - kanonis Zalis mqone aqtis statusi, erTi mxriv, gamoricxavs
prezidentis mier aqtze xelis moweris valdebulebas, rac, erTgvarad,
xazs usvams parlamentis damoukideblobas, xolo, meore mxriv, kanonis
Tanabari iuridiuli Zalis miniWeba mniSvnelovania masSi mowesrigebul
sakiTxTa wris gamo.
xazgasasmelia isic, rom ZiriTadi kanoniT ganisazRvra sakanonmde-
blo iniciativis uflebis mqone specialuri subieqtebi, romelTac par-
lamentis reglamentis proeqtis Setanis ufleba aqvT. kerZod, parla-
mentis wevri, komiteti, saparlamento fraqcia.
saqarTvelos parlamentis reglamenti aregulirebs saparlamento
cxovrebasTan dakavSirebul sakiTxTa farTo wres, ris gamoc mTelma
rigma sakanonmdeblo aqtebma etapobrivad Zala dakarges451.
449
„normatiuli aqtebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-10 muxlis me-10 punqti.
450
iqve, me-7 muxlis me-3 punqti.
451
parlamentis reglamentis normebTan dublirebis Tavidan asacileblad 2005 wels Za-
ladakargulad gamocxadda kanonebi: „saqarTvelos parlamentis droebiTi sagamoZiebo
komisiis Sesaxeb“, „saqarTvelos parlamentis droebiTi komisiebis Sesaxeb“, „saqarTvelos
parlamentis komitetebis Sesaxeb“, xolo 2018 wels kanonebi „parlamentis wevris statusis
Sesaxeb“, „saparlamento fraqciis Sesaxeb“, „saqarTvelos parlamentis wevris sicocxlisa
da janmrTelobis savaldebulo dazRvevis Sesaxeb“, „saqarTvelos parlamentis wevris Sro-
mis anazRaurebis Sesaxeb“.
196
3. saparlamento saqmianobis principebi
saxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebis procesSi, saqarTvelos
parlamentis saqmianoba efuZneba principebs,452 romlebic arsebiT gav-
lenas axdenen Tanamedrove sakanonmdeblo dawesebulebis efeqtur funq-
cionirebasa da Tandayolili misiis ganxorcielebaze. maT Soris ZiriTa-
dia: mravalpartiuloba - politikur ZalTa gonivruli mravalferovneba
saparlamento dawesebulebaSi xels uwyobs pluralisturi garemos Se-
qmnas, rac pirdapir aisaxeba gadawyvetilebebis Sinaarsze; warmomadgen-
lobiTi proporciulobis dacva - gamarjvebuli subieqtebis adekvaturi
warmomadgenlobis dacva saparlamento struqturebSi Tanamedrove sa-
parlamento demokratiis aucilebeli pirobaa; sakiTxTa Tavisufali, ko-
legiuri ganxilva da gadawyveta - parlamentis mier nebismier sakiTxze
miRebuli gadawyvetilebis efeqturoba didwiladaa damokidebuli dain-
teresebul parlamentarTa maqsimalur CarTulobasa da konsesusze;
saqarTvelos kanonmdeblobis ganuxreli dacva - parlamentisTvis, ro-
gorc yvelaze warmomadgenlobiTi dawesebulebisTvis sasicocxlo mniS-
vnelobis mqonea nebismieri misi qmedeba iyos kanonismieri da sanimuSo
maTTvis, visac warmoadgens; saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRi-
arebuli normebis dacva da pativiscema - qarTuli parlamenti, rogorc
Tanamedrove samyaros nawili Sedgeba mxolod im SemTxvevaSi, Tu misi
saqmianoba daefuZneba saerTaSoriso standartebs; sajarooba, gamWvir-
valoba da xelmisawvdomoba - mniSvnelovania, parlamentis saqmianoba gam-
Wvirvale iyos sazogadoebisTvis, visac igi warmoadgens, vinc ndobiT
aRWurva da vis xelSicaa mandatis bedi; xalxis interesebis uzenaesoba
- parlamenti, erTi mxriv, maRali xarisxis warmomadgenlobidan gamomdi-
nare, mravalferovani sazogadoebrivi interesebiT, xolo, meore mxriv,
sapasuxismgeblo statusiT gamoirCeva, romelic qveynis rogorc saSinao,
ise sagareo politikis ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvrazea orienti-
rebuli. amitom, sazogadoebis interesebis uzrunvelyofa parlamentis
xelSi gamorCeulad prioritetulia.
197
sazRvrebis dadgena imgvarad, rom daculi iyos parlamentis damouki-
debloba.
sainteresoa, rom qarTuli parlamentarizmis gariJraJze parlamen-
tis legitimaciis sazRvrebis dadgenas didi mniSvneloba mieniWa. 1921
wlis konstituciis avtorebma sagangebod izrunes Zvel da axal parla-
mentebs Soris memkvidreobiTobis uzrunvelyofaze da daadgines, rom
parlamenti arc aravis unda moewvia da arc daeTxova. yoveli sami wlis
Semdeg, axalarCeul parlaments Tavisi muSaoba pirvel noembers unda
daewyo. Zveli parlamentis uflebamosileba ki gagrZeldeboda manam, sa-
nam axali muSaobas ar daiwyebda.453 amasTan, gadawyda, rom parlamenti
TviTon gaarCevda Tavis wevrTa arCevnebis kanonierebas da gadawyvetda
yvela davas am saganze.454 amgvari regulireba mianiSnebda parlamentis,
rogorc gamorCeulad avtonomiuri organos damkvidrebis mcdelobaze.
198
arCevnebis Sedegebis masalebi, saCivrebi arCevnebis Catarebis sisworis
Taobaze, gancxadebebi saarCevno kanonmdeblobis darRvevis gamovlenili
faqtebis Sesaxeb da parlamentis wevris statusTan SeuTavsebeli saqmi-
anobis Sesaxeb. dokumentaciis Semowmebis Sedegebi aisaxeba parlamentis
dadgenilebis proeqtSi, romelSic unda Camoyalibdes im parlamentis
wevrTa erTiani sia, romelTa arCevis kanoniereba dadasturebulia.
mniSvnelovania, rom reglamentiT gansazRvrulia subieqtTa CamonaT-
vali, romlebic ver moxvdebian dadgenilebis teqstSi. kerZod, pirebi,
romelTa parlamentis wevrad arCevis kanoniereba, pirveli, gasaCivre-
bulia saqarTvelos sakonstitucio an saerTo sasamarTloebis siste-
maSi, vidre arCeulad ar gamocxaddeba sasamarTlos gadawyvetilebiT,
da meore, saeWvod miiCnia parlamentis droebiTma samandato komisiam, am
komisiis an saproceduro sakiTxTa da wesebis komitetis mier Sesabamisi
daskvnis momzadebamde.
imisaTvis, rom axalarCeuli parlamenti muSaobas Seudges, parla-
mentis wevrTa raodenoba, romelTa uflebamosilebac cno parlamentma,
unda iyos parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobaze naklebi.
srul uflebamosilebas ki parlamenti SeiZens mis wevrTa ori mesamedis
uflebamosilebis cnobis momentidan. swored am momentidan Seuwydeba
uflebamosileba wina mowvevis parlaments.
456
macaberiZe m., uzenaesi batoni qveynisa, rogori unda yofiliyo saqarTvelos parlamenti
1921 wlis konstituciis fuZemdebelTa azriT, Tbilisi, 2008, 57.
199
Tvlida.457 Tumca angariSgasawevia isic, rom im etapzeve arsebobda azri,
romelic uaryofiTad afasebda parlamentis daSlis srul uaryofas,
radgan arsebobda konfliqtebi, rodesac parlamentis daSla sruli-
ad demokratiul institutad warmoCndeba. aseTad ganixileboda Sesa-
Zlo konfliqti parlamentsa da xalxs Soris - rodesac parlamenti da
sazogadoebrivi azri sxvadasxva poziciaze dganan. es SemTxveva revolu-
ciis safrTxes Seicavs da misi Tavidan acilebis erTaderTi saSualeba
daTxovnaa (Sacki). 458
sakiTxi aqtualuri gaxda moqmedi konstituciis SemuSavebis proces-
Si. gamoikveTa azri, rom `iaraRis Tanasworobis~ wesis mixedviT (bru-
neri) parlamentis daTxovnis SesaZlebloba, rogorc wesi, undoblobis
votumis SesaZleblobas upirispirdeba, romlis mixedviTac ara marto
sakanonmdeblo xelisuflebas SeuZlia aRmasruleblis gadayeneba, ara-
med aRmasrulebelsac aqvs ufleba igive ganaxorcielos sakanonmdeblo
xelisuflebis mimarT. konstituciis proeqtis avtorebi parlamentis
daTxovnis uflebas frTxilad udgebodnen. ganixileboda sxvadasxva
variantebi. `samdivnos~ proeqtis mixedviT, prezidents mxolod sakon-
stitucio sasamarTlos gadawyvetilebis Semdeg unda SesZleboda par-
lamentis daTxovna.459 erT-erTi rTuli, mravalsafexuriani sistema iyo
warmodgenili e.w. `studentebis~ proeqtiT: Tavdapirvelad mTavrobas
parlamentSi unda daeyenebina ndobis sakiTxi. Tu amaze parlamenti uars
ityoda, maSin referendums unda gadaewyveta, hqonda Tu ara prezidents
parlamentis daTxovnis an mTavrobis gadayenebis ufleba. procedura,
cxadia, gansaxorcieleblad rTuli iyo. erTi mxriv, referendumis Sede-
gebis miRebamde, saxelmwifoSi SesaZlebelia saxelisuflebo vakuumi Se-
qmniliyo; meore mxriv, amasobaSi, xalxs SeeZlo TviT parlamentis Semad-
genlobis sakiTxic gadaeWra, Tu mas saarCevno urnasTan miiwvevdnen.460
erTobliv proeqtSi Camoyalibebuli parlamentis daTxovnis sa-
fuZvlebi mravalferovani iyo da qarTul realobas asaxavda. magaliTad,
prezidents eniWeboda ufleba daeTxova parlamenti im SemTxvevaSi, roca
kvorumis uqonlobis gamo ver miiRebda gadawyvetilebebs dRis wesrigiT
gaTvaliswinebul kanonproeqtebze. aseTi safuZvlis Camoyalibeba daka-
vSirebuli iyo 1992-1995 wlebis saparlamento cxovrebasTan, romelic,
gansakuTrebiT bolo periodSi, faqtobrivad, ufunqcio iyo. parlamen-
tarebi plenarul sxdomaze ar cxaddebodnen da gadawyvetilebis mis-
aRebad saWiro kvorumi ver ikribeboda.461 ucxoel eqspertTa moTxovniT,
kvorumis uqonlobis gamo, daTxovnis safuZveli proeqtidan amoiRes.
457
iqve.
458
iqve.
459
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), meore gamocema, k.
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 195.
460
iqve.
461
iqve, 132.
200
mogvianebiT, 1995 wlis konstituciis Tavdapirvel variantSi daTxovnis
institutze uari iTqva.
201
5. orpalatianobis konstituciuri perspeqtiva
qarTul konstitucionalizmSi orpalatiani parlamentis damkvidre-
bis sakiTxi odiTganve azrTa sxvadasxvaobas iwvevs, ZiriTadi kanoni ki
misi damkvidrebis pirobebs adgens.
202
im etapze orpalatiani parlamentis rogorc pozitiuri, ise nega-
tiuri faqtorebi ganxilvis sagani gaxda sakonstitucio komisiis for-
matSic. sabolood, komisiam uaryo orpalatianobis idea, romelic qar-
Tuli realobisTvis sruliad gamousadegad miiCnies im mizezebis gamo,
rom sruli `dublikatis~ safrTxes xedavdnen, romelic gaarTulebda
saxelmwifos meqanizms da mxolod zedmet xarjebs, unayofo drosa da
Sromis danakargs gamoiwvevda. kanonTa seriozuli gansja da dinji muS-
aobis uzrunvelyofa ki SesaZlebeli iyo rTuli sakanonmdeblo wesis
SemuSavebiT.468 mniSvnelovania, rom sakonstitucio komisiisa da samec-
niero diskusiebis farglebSi, orpalatiani parlamentis damkvidrebis
dadebiTi da uaryofiTi argumentebis umravlesoba dRevandel qarTul
realobaSic aqtualuria.
203
tonomiur respublikasa da saqarTvelos sxva teritoriul erTeulebSi
arCeuli wevrebisa da saqarTvelos prezidentis mier daniSnuli xuTi
wevrisgan.
gansxvavebiT, wina sakonstitucio reformebis procesisa, rodesac
orpalatiani parlamentis damkvidrebaSi, ufro metad, safrTxes xe-
davda, veneciis komisiam SeSfoTeba gamoxata erTpalatiani parlamentis
riskebTan dakavSirebiT. misi azriT, saqarTvelo rCeba sakmaod central-
izebul qveynad, romlis parlamentic uaxloes momavalSi darCeba erTpa-
latiani. mas ar aqvs damoukidebeli sasamarTlos xangrZlivi tradicia.
aseT viTarebaSi, arsebobs umravlesobis parlamentSi dominirebis riski
da samomavlod unda ganxilul iqnes xelisuflebis Stoebis kontrolisa
da wonasworobis gaZlierebis SesaZlebloba, magaliTad, meore palatis
SemoRebiTa da parlamentSi opoziciis rolis gaZlierebiT.469
204
a) saqarTveloSi orpalatiani parlamenti ar aris droiT nakar-
naxevi aucilebloba. Znelad warmosadgeni, miT ufro, rTulad dasa-
sabuTebelia problemaTa nusxa, romelTa gadaWrasac orpalatiani par-
lamenti erTpalatianze ukeT Seuwyobs xels.
b) martiv, saqarTvelos msgavs patara saxelmwifoSi, romelSic te-
ritoriuli mTlianobis problema gadasawyvetia, orpalatianobis dat-
virTva Semcirebulia.
g) iseTi patara qveynis SemTxvevaSi, rogoric saqarTveloa, bika-
meralizms mxolod maSin aqvs azri, rodesac zeda palataSi realuradaa
SesaZlebeli qveynis mTeli mosaxleobis interesebis warmodgena, rac
dRevandel qarTul sinamdvileSi SeuZlebelia. mosaxleobis im nawilis
interesebis dacva ki, romelic ar cxovrobs sakuTar teritoriaze, Sesa-
Zlebelia erTpalatiani parlamentis pirobebSic, gonivrulad gawerili
parlamentis dakompleqtebis wesis safuZvelze, romelSic gaTvaliswine-
bli iqneba saqarTvelos yvela teritoriuli erTeulis maqsimaluri da
adekvaturi warmomadgenloba da sxva.471
2009-2010 wlis sakonstitucio reformis formatSi, aseve, ganixile-
boda komisiis Tavmjdomaris, avTandil demetraSvilis mier momzade-
buli konstituciis cvlilebaTa samuSao varianti, romelic orpalatian
parlaments iTvaliswinebda.472
ucxoelma eqspertebmac orpalatiani parlamentis SemoReba mizan-
Seuwonilad miiCnies Semdegi mizezebis gamo:
a) reformis mizania parlamentis gaZliereba, xolo gamocdileba
da msgavsi praqtikis SedarebiTi analizi gviCvenebs, rom orpalatiani
sistema asustebs parlaments, anu iwvevs absoluturad sapirispiro
Sedegs, vidre es gansazRvrulia mimdinare reformis farglebSi.
b) orpalatiani sistemis SemoReba gamarTlebulia mxolod im SemTx-
vevaSi, rodesac parlamentis meore palata asaxavs im politikuri moTa-
maSeebisa da Zalebis interesebs, romlebic saerTod ar arian, an mxolod
SezRudulad arian warmodgenilni mis pirvel palataSi. am situaciaSi
ki gaugebaria Tu vin SeiZleba moiazrebodes aseTi moTamaSeebisa Tu
Zalebis miRma: 2008 wlis omis Sedegad qveyanaSi warmoqmnili sirTulee-
bis fonze dResdReobiT federaluri mowyobis aranairi safuZveli ar
arsebobs (gamonaklisia aWara), rac, Tavis mxriv, iqneboda orpalatiani
parlamentis winapiroba.
g) orpalatiani parlamenti sakmaod Zviri Sesanaxia da misi saqmi-
anoba zedmetad datvirTavs saqarTvelos biujets da, Cveni azriT, ar
gamoiRebs sasurvel Sedegs, kerZod, sakanonmdeblo procesis efeq-
tianobasa da xarisxis amaRlebas (piriqiT: sakanonmdeblo procesis efeq-
471
ix. iqve.
472
danarTi 11, wignSi: demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma sa-
qarTveloSi, saqarTvelos konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012, 174-198.
205
tianoba kidev ufro daiklebs).473
Tematuri kiTxvebi:
6. parlamentis subieqtebi
parlamentis statusis efeqturad ganxorcielebisTvis gadamwyveti
faqtori misi struqturis optimaluri organizaciaa. mniSvnelovania,
calkeuli saparlamento subieqtebisTvis iseTi samarTlebrivi CarCos
daweseba, romelic ganapirobebs maTi ufleba-movaleobebis ganxorcie-
lebis qmediTobas da moqnilobas.
206
genlobiT organoSi arCeuli piris kanoniT gansazRvruli politikur-
samarTlebrivi mdgomareoba.
207
lamento muSaobis mravalferovan formatSi. qarTuli kanonmdebloba
krZalavs parlamentis wevris nacvlad misi uflebamosilebis sxva piris
mier ganxorcielebas.
deputatis muSaobis umniSvnelovanesi forma parlamentis sxdomebSi
monawileobaa. igi CarTulia ara mxolod sakanonmdeblo organos ple-
narul, aseve komitetebis, fraqciebis, umravlesobis, umciresobis, saga-
moZiebo an sxva droebiT komisiebis, interfraqciuli jgufis sxdomebis
muSaobaSi. misi saqmianobis sfero Semofargluli araa mxolod saparla-
mento struqturebiT da, miniWebuli uflebamosilebidan gamomdinare,
urTierTobs sajaro xelisuflebis mTel rig organoebTan.
saparlamento moRvaweobis farglebSi, deputats xelewifeba das-
vas sakiTxi gansaxilvelad, waradginos SeniSvnebi da winadadebebi par-
lamentis kompetenciisTvis mikuTvnebul yvela sakiTxze, monawileoba
miiRos kamaTSi, warudginos parlaments moqalaqeTa saerTo-saxelmwi-
foebrivi mniSvnelobis mqone werilebi da mimarTvebi, gamoTqvas azri
parlamentis mier Sesaqmneli organoebis, maTi Semadgenlobisa da im
Tanamdebobis pirTa kandidaturebis Sesaxeb, romelTa statusis mopove-
baSic monawileobs parlamenti.
deputati SeiZleba airCion da sakuTari nebiT gadadges saparla-
mento Tanamdebobidan. igi SeiZleba gaerTiandes fraqciaSi, umravle-
sobaSi, umciresobaSi. reglamenti gansazRvravs pirobebs, romelTa da-
kmayofilebis SemTxvevaSi parlamentis wevrs SeiZleba mieniWos qveynis
farglebSi moqmed penitenciur dawesebulebaSi Sesvlis ufleba spe-
cialuri nebarTvis gareSe da sxva.
xazgasasmelia, parlamentis wevris konstituciuri uflebamosilebe-
bi, kerZod, sakanonmdeblo iniciativisa da kiTxvis ufleba.
6.1.3. SeuTavsebloba
imisaTvis, rom parlamentis wevris mTeli Zalisxmeva mimarTuli
iyos Tavisi misiis Sesrulebisken da uzrunvelyofili iyos misi damo-
ukidebloba yovelgvari gavlenebisgan, qarTuli saparlamento samar-
Tali icnobs SeuTavseblobis instituts. SezRudvis mizani parlamentis
wevrebis profesionalur sawyisebze moRvaweobis SesaZleblobis da da-
moukideblobis garantirebaa.477
jer kidev 1918-1921 wlebis saqarTveloSi Tvlidnen, rom moxele
ver asrulebs Tavis movaleobas kargad, Tu igi parlamentis wevria da
parlamentis wevri, Tu igi moxelea. sainteresoa aqcentebi, romlebic
SeuTavseblobis princips ganapirobebdnen: jer erTi, TiToeul depu-
477
melqaZe o., saparlamento samarTali msoflio praqtikaSi da qarTul realobaSi, Tbili-
si, 2013, 299.
208
tats, Tu igi sindisierad moepyroba Tavis movaleobas, Zalian didi
samuSao aqvs. meore, safrTxea misi raime formiT daqvemdebareba, rac
xels SeuSlis damoukidebel gadawyvetilebaunarianobas. mesame, jamagi-
ris aReba saSiSi motivia, romelmac SeiZleba moaxdinos arasasurveli
zegavlena parlamentis wevris gadawyvetilebaze.478 sainteresoa, rom
samecniero saqmianoba - profesoris statusi SeuTavsebeli saqmianobis
CamonaTvalSi ar ganixileboda.479
Tanamedrove qarTuli saparlamento samarTali, msoflio praqtikis
kvaldakval, mkacrad aregulirebs parlamentis wevris statusTan same-
warmeo saqmianobis an sajaro samsaxurSi raime Tanamdebobis SeTavsebis
dauSveblobas. gansakuTrebuli mniSvnelobidan gamomdinare, SeuTav-
seblobis ZiriTadi principebi ganisazRvreba saqarTvelos konstitu-
ciiT, xolo detalurad wesrigdeba mimdinare kanonmdeblobiT. sxvaTa
Soris, moqmed konstituciaze muSaobis dros ganixileboda, rom par-
lamentis wevrTan sxva saqmianobis SeuTavseblobis sakiTxi mimdinare
kanonmdeblobiT mowesrigebuliyo. safrTxed CaiTvala is, rom depu-
tatebi TavianTTvis garkveul prioritetebs daawesebdnen. amitom, Seu-
Tavseblobis principebi konstituciis regulirebis sagani gaxda.480
mniSvnelovania, rom parlamentis wevris statusTan samewarmeo saq-
mianobis SeuTavseblobis moTxovnam ar Selaxos parlamentis wevris
sakuTrebis konstituciuri ufleba. amitom, mas ufleba aqvs flobdes
aqciebs, wils da sxva qonebas. imavdroulad, parlamentis wevrs ar SeuZ-
lia uSualod ganaxorcielos araerTjeradi saqmianoba mogebis mizniT ma-
terialuri faseulobebisa da finansuri saSualebebis samarTavad, aseve,
uSualod ganaxorcielos samewarmeo saqmianobis subieqtis mudmivmoqmedi
xelmZRvaneli, sameTvalyureo, sakontrolo, sarevizio an sakonsultacio
organos wevris uflebamosilebani. parlamentis wevrze vrceldeba saja-
ro samsaxuris biurosTvis qonebrivi mdgomareobis deklaraciis ward-
genis valdebuleba, rac deputatis qonebrivi da finansuri mdgomareo-
bis gamWvirvalobis TvalsaCino meqanizmia. periodulad da saWiroebis
SemTxvevaSi, parlamenti aanalizebs da reagirebas axdens deklaraciaSi
asaxul monacemebTan dakavSirebiT.
mniSvnelovania, rom parlamentis wevri ar SeiZleba iyos ori war-
momadgenlobiTi organos wevri, anu imavdroulad ver iqneba adgilob-
rivi TviTmmarTvelobis sakrebulos wevri. SeuTavseblobis moTxovna,
aseve, vrceldeba saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTvelobis or-
478
gvazava g., ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa, wignSi: qarTuli konstitu-
cionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 178.
479
dadiani s., Cveni konstitucia - ganxiluli xalxosnuri saxelmwifo uflebis Tval-
sazrisiT, wignSi: qarTuli konstitucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis
redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 267.
480
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), meore gamocema, k.
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 117.
209
ganoSi sxva Tanamdebobis dakavebaze. qarTuli kanonmdebloba deputats
ar uzRudavs samecniero, pedagogiur, saxelovnebo saqmianobas, Tu da-
kavSirebuli ar aris administraciuli funqciebis ganxorcielebasTan.
mocemuli miznisTvis administraciuli funqciebis Sesruleba gulisx-
mobs samecniero, saswavlo, saxelovnebo dawesebulebaSi Tanamdebobis
piris mier sakadro, disciplinur da sxva sakiTxebze administraciuli
gadawyvetilebis miRebis uflebamosilebas.
bunebrivia, parlamentis wevrs ar ezRudeba arc, zogadad, partiuli
saqmianoba da arc raime Tanamdebobis dakaveba partiul organizaciaSi.
210
imave periodSi, cnobilia gawvevis institutis Tanmxleb safrTxeeb-
Tan dakavSirebuli diskusia da gakeTebulia daskvna, rom jobia sap-
rogramo muSaoba da, zogadad, mTeli politikuri moRvaweobis mindoba
isev deputatisTvis, misi sindisisa da patiosnebisTvis, vidre mTavro-
bisTvis iseTi iaraRis gadacema, romelmac SeiZleba sul mospos an Sec-
valos erovnuli nebisyofis realuri gamoxatuleba.483
moqmedi konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos parlamentis wevri aris
a) sruliad saqarTvelos warmomadgeneli, b) sargeblobs Tavisufali man-
datiT da g) misi gawveva dauSvebelia. igi SezRuduli ar aris amomrCevel-
Ta da misi warmdgeni politikuri partiis davalebebiT da ganawesebiT.
miuxedavad imisa, rom Tavisufali mandati gulisxmobs amomrCevle-
bis mier parlamentis wevris SezRudvis dauSveblobas, maTi interesebis
Sesabamisi saqmianoba saparlamento demokratiis pirobaa. parlamentis
reglamentis Tanaxmad, Tavisufali mandati parlamentis wevrs ar aTavi-
suflebs amomrCevlebTan muSaobisa da masTan dakavSirebuli pasuxism-
geblobisgan.484 cnobilia maTi savaldebulo komunikaciis araerTi for-
ma. kerZod, parlamentis wevrebi valdebuli arian Sexvdnen amomrCevlebs
sasesio muSaobis im kviraSi, rodesac ar imarTeba plenaruli sxdomebi.
Sexvedrebis Sedegad miRebul informacias deputatebi gadascemen Se-
sabamis komitetebs. komitetebma unda gaanalizon amomrCevlebTan Sex-
vedrebze miRebul informaciaze reagirebis Sedegebi. informacia gamW-
virvalea da unda gamoqveyndes parlamentis veb-gverdze.
warmomadgenlobiT organosTan xalxis urTierTobis qmediT meqa-
nizmad iTvleba peticiiT mimarTvis SesaZlebloba.485 peticia warmoad-
gens aranakleb 300 kaciani jgufis werilobiT mimarTvas, romelic Se-
exeba saxelmwifoebriv an/da sazogadoebriv problemebTan dakavSirebul
sakiTxebs. mimarTvis adresati parlamentis Tavmjdomarea, romelic pe-
ticias Sesaswavlad da gansaxilvelad gadascems Sesabamis komitets an
droebiT komisias. masze reagireba savaldebuloa. pasuxis ar arsebobis
SemTxvevaSi parlamentma unda miiRos gadawyvetileba im subieqtis mi-
marT, romelmac ar Seasrula dakisrebuli valdebuleba.
qarTul saparlamento samarTalSi deputatis saqmianobis Tvalsa-
Cino formad miCneulia maJoritaruli wesiT arCeuli parlamentis wevris
biuro.486 misi mizania amomrCevlebTan muSaobis organizeba, aRmasrule-
beli xelisuflebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesabamisi or-
ganoebis saqmianobasa da adgilobrivi sakiTxebis gadawyvetaSi parla-
mentis wevris monawileobis CarTuloba. miTiTebul formatSi deputati
urTierTobs amomrCevlebTan da sakuTari uflebamosilebis fargleb-
483
iqve, 168.
484
saqarTvelos parlamentis reglamentis me-5 muxlis me-3 punqti.
485
saqarTvelos parlamentis reglamentis 203 - e muxli.
486
iqve, 202 - e muxli.
211
Si exmareba maT winaSe mdgari amocanebis gadawyvetasa da problemebis
mogvarebaSi. ufro metic, dadgenil SemTxvevebSi, is valdebulia Sex-
vdes moqalaqeebs da reagireba moaxdinos maT saCivrebsa da gancxade-
bebze. saWiroebis SemTxvevaSi, deputats SeuZlia reagireba Sesabamisi
saparlamento Tanamdebobis pirebisgan moiTxovos.
6.1.5. imuniteti
parlamentis wevris uflebamosilebis srulfasovnad ganxorciele-
bisTvis mniSvnelovania misi xelSeuxeblobis garantiiT uzrunvelyofa.
qarTul saparlamento praqtikaSi gansxvavebuli damokidebuleba arse-
bobs imunitetis farglebTan dakavSirebiT.
saqarTvelos pirveli respublikis periodis moazrovneebi upiris-
pirdebodnen azrs, romlis Tanaxmadac Seuvalobis, anu xelSeuxeblobis
principi anaqronizmad iyo miCneuli sakonstitucio uflebebSi. Taname-
drove realobaSic ki sainteresoa maT mier parlamentaris daculobis
aucileblobis dasabuTeba. maTi azriT, miTiTebuli principi marTla
aRmocenda istoriulad im xanaSi, roca monarqia da monarqiuli naSTi
gamwarebiT ebrZoda xalxis warmomadgenlobis ideas. axla, roca gan-
mtkicda demokratiuli weswyobileba, roca xelmwifeba (Zalaufleba)
gadavida xalxis xelSi, viTomda saWiro ar aris konstituciaSi gansa-
kuTrebiT iyos aRniSnuli es saparlamento Seuvaloba. magram es ar aris
swori. monarqia mxolod formaa saxelmwifoebrivi, xelisufleba rCeba,
xdeba axali, demokratiuli misi organizacia. konfliqti aRmasrulebel
da sakanonmdeblo Zalas Soris aramc Tu SesaZlebelia, aucilebelicaa,
imitom rom wyobileba aris demokratiuli. es wyobileba gulisxmobs
erovnuli nebisyofis Tavisuflad gamoTqmas da realur cxovrebaSi
mis gatarebas. Sesabamisad, konfliqti gardauvalia. amitom, parlamen-
tis wevri daculi unda iyos SeuvalobiT.487 Sesabamisad, araviTar Zal-
datanebas, araviTar SezRudvas misi Tavisuflebisas, ar unda hqondes
adgili. rac gind rom Caidinos parlamentis wevrma, parlamentSi an par-
lamentis gareT, saxelmwifoebriv xelisuflebas neba ara aqvs miiRos
raime misi Tavisuflebis SemzRudavi RonisZieba, Tu ara aqvs winaswari
nebarTva TviTon parlamentisgan.488 gamonaklis SemTxvevad maSinac dana-
Saulze waswreba ganixileboda. mniSvnelovania, rom Seuvaloba saparla-
mento TeoriaSi konstituciur principad ganixileboda da, Sesabamisad,
487
gvazava g., ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa, wignSi: qarTuli konsti-
tucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016,
179.
488
iqve.
212
Tavisi adgili daikava ZiriTad kanonSi.489
dResac, saqarTvelos parlamentis wevris xelSeuxeblobas, pirvel rig-
Si, uzrunvelyofs qveynis ZiriTadi kanoni (muxli 39 - 2). konstituciidan
gamomdinare, parlamentis reglamenti gansazRvravs deputatis imunite-
tis farglebs, romlis Tanaxmadac, misi dakaveba an dapatimreba, misi binis,
manqanis, samuSao adgilis an piradi gaCxreka SeiZleba mxolod parlamentis
winaswari TanxmobiT. gamonaklis SemTxvevad ganixileba danaSaulze was-
wrebis faqti, romlis drosac dauyovnebliv unda ecnobos parlaments.
aseT SemTxvevaSi, parlamentma 48 saaTis ganmavlobaSi unda miscems Tanx-
moba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, dakavebuli an dapatimrebuli parlamen-
tis wevri dauyovnebliv unda gaTavisufldes. sakiTxis gansakuTrebu-
li mniSvnelobidan gamomdinare, saqarTvelos generaluri prokurori
mimarTavs parlaments sagamoZiebo moqmedebebis Catarebis uflebis mo-
sapoveblad. parlamenti drois SezRudul monakveTSi, 5 dRis vadaSi,
saproceduro sakiTxTa da wesebisa da iuridiuli, komitetis, Semdeg ki
biuros CarTulobiT, Seiswavlis moTxovnis dasabuTebulobis xarisxs,
romlis Semdegac sakiTxs gansaxilvelad dasvams parlamentis uaxloes
plenarul sxdomaze.
aRsaniSnavia, rom 1995 wlis konstituciis Tavdapirvel variantSi
imunitetis Sinaarsi ufro farTo iyo da parlamentis wevris sisxlis
samarTlis pasuxisgebaSi micemas parlamentis Tanxmoba esaWiroeboda.
2004 wlis 23 aprilis konstituciuri kanoniT, deputatis sisxlis samar-
Tlis pasuxisgebaSi micema SesaZlebelia parlamentis Tanxmobis gareSe.
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos kanonmdeblobiT, imuniteti mxolod
sisxlssamarTlebrivi pasuxismgeblobisgan dacvas moicavs. samoqalaqo
da administraciul pasuxismgeblobas parlamentis wevrebi Cveulebrivi,
sasamarTlo wesiT eqvemdebarebian. rac Seexeba disciplinur pasuxismge-
blobas, mas TviT parlamenti Seufardebs.490
rogorc aRiniSna, mniSvnelovania, rom mxolod saqarTvelos general-
uri prokuroria uflebamosili sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi misces
parlamentis wevri da dauyovnebliv acnobos parlaments. mis dakavebaze
an dapatimrebaze parlamentis mier Tanxmobis micemis SemTxvevaSi, da-
kavebul an dapatimrebul parlamentis wevrs parlamentis dadgenile-
biT SeuCerdeba uflebamosileba sisxlis samarTlis saqmis Sewyvetamde
an sasamarTlos mier ganaCenis gamotanamde. yofili deputatis sisxlis
samarTlis pasuxisgebaSi micemasac, axalarCeuli parlamentis ufleba-
mosilebis vadiT, mxolod generaluri prokurori axdens. es reJimi vr-
489
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis 48-e muxli. ix. saqarTvelos demokratiuli re-
spublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semdgeneli e. gurgeniZe, Tbilisi,
1990, 467.
490
gonaSvili v., parlamentis wevris statusi sazRvargareTis qveynebsa da saqarTveloSi,
Tbilisi, 2003, 153.
213
celdeba yofil parlamentarTa im kategoriaze, romelic statuss eqvsi
Tve mainc flobda da uflebamosileba vadamde ar Sewyvetia.
im SemTxvevaSi, Tu sisxlis samarTlis saqme Sewydeba mareabilitire-
beli safuZvliT an sasamarTlo gamoitans gamamarTlebel ganaCens, dep-
utats, Tu ar aris gasuli parlamentis uflebamosilebis vada, aRud-
geba statusi da miecema sruli kompensacia, xolo Tu gasulia vada an
daTxovnilia, dakavebis an dapatimrebis vada CaeTvleba parlamentis wev-
ris uflebamosilebis saerTo vadaSi da miecema kompensacia.
6.1.6. indemniteti
saqarTveloSi indemnitetis instituts garkveuli tradiciebi gaaC-
nia. pirveli qarTuli konstitucia icavs parlamentis wevrs Tavisi mo-
valeobis Sesrulebis dros gamoTqmuli azrebisa da SexedulebebisT-
vis.491 Tu parlamenti gamomxatvelia erovnuli nebisyofisa, TavisTavad
cxadia, mas unda hqondes sruli da SeuzRudveli ufleba gamoTqvas Ta-
visi azri da Sexeduleba ise, rogorc mas unda. uamisod SeuZlebelia
raime sakanonmdeblo muSaoba, TiToeul parlamentis wevrsac unda hqon-
des aseTive ufleba. am uflebas veravin SezRudavs, garda TviTon par-
lamentisa492- miiCnevdnen maSindel saqarTveloSi.
saqarTvelos moqmedi konstituciiT aRiarebul parlamentis wevris
dacvis garantiebs Soris mniSvnelovania indemniteti. ZiriTadi kanonis
ganmartebiT, parlamentis wevrs ar daekisreba samarTlebrivi pasuxismge-
bloba Tavisi movaleobis Sesrulebisas arc parlamentSi da arc mis gareT
gamoTqmuli SexedulebisTvis. (muxli 39 - 3). saxelmwifos valdebule-
baa uzrunvelyos parlamentis wevris uflebamosilebaTa Seuferxebeli
ganxorcielebis pirobebi. winaaRmdeg SemTxvevaSi, dadgeba Sesabamisi pa-
suxismgebloba.
aseve, akrZalulia parlamentis wevris iZuleba Cvenebis misacemad im
faqtis gamo, romelic mas, rogorc parlamentis wevrs, gaandes. dauSve-
blad iTvleba miTiTebul sakiTxTan dakavSirebuli werilobiTi masalis
dayadaRebac. mniSvnelovania, rom deputati aRniSnul privilegias inar-
Cunebs uflebamosilebis Sewyvetis Semdegac.
parlamentis wevrs, sadeputato uflebamosilebis ganxorcielebisas,
aucileblad esaWiroeba sxva damcavi meqanizmebic. maT ganekuTvneba,
saqmianobis Seuferxebloba, SromiTi uflebebis garantiebi, saxelmwifo
491
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis 48-e muxli. ix. saqarTvelos demokratiuli re-
spublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semdgeneli e. gurgeniZe, Tbilisi,
1990, 467.
492
gvazava g., ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa, wignSi: qarTuli konsti-
tucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016,
176.
214
dazRveva, samedicino momsaxureba, uflebamosilebis ganxorcielebis
materialuri uzrunvelyofa, sapensio uzrunvelyofa, daxmareba parla-
mentis wevris daRupvis an dainvalidebisTvis, uzrunvelyofa samuSao
pirobebiT, saxelmwifos xarjze mgzavroba, TanaSemwis ayvanis ufleba,
samxedro valdebulebisgan ganTavisufleba.493 parlamentis reglamen-
ti494 detalurad awesrigebs parlamentis wevris statusis Seuferxebeli
ganxorcielebisTvis saWiro garantiebs. deputatis, aseve, misi ojaxis
wevrebis sicocxlesa da janmrTelobis xelyofis saSiSroebis SemTxveva-
Si, Sesabamisi saxelmwifo organoebi uzrunvelyofen maT usafrTxoebas.
215
rebis mraval demokratiul principsa da institutze, Tumca SeinarCuna
mudmivi da droebiTi komisiebis sistema. bunebrivia, rom maT SinaarsSi
ar iyo Cadebuli politikur ZalTa warmomadgenlobis dRevandeli prin-
cipi, magram isini mainc asrulebdnen garkveul rols.
1995 wlis konstituciaze muSaobis dros gamoikveTa azri, rom sa-
parlamento saqmianobis efeqtianad organizebis mizniT, aucilebeli iyo
saparlamento komitetebis rolis gazrda. procesSi monawileTa erTi
jgufi miiCnevda, rom radgan saparamento komitetebi faqtobrivad ar
funqcionirebdnen, saWiro iyo ZiriTadi kanonis doneze mowesrigebuliyo
komitetebSi deputatTa wargzavnis da ganawilebis wesi (blankenageli,
tabucaZe). ganixileboda mis SemadgenlobaSi fraqciisTvis deputatebis
wardgenis uflebamosilebis miniWeba. miTiTebuli iniciativa umravle-
sobam uaryo, raTa `saxelmwifo doqtrinad ar qceuliyo partiis gansa-
kuTrebuli roli~497. Sesabamisad, komitetis dakompleqtebis wesi kon-
stituciiT ar ganisazRvra.
Tanamedrove qarTuli parlamentis struqturaSi komitetebs gamor-
Ceuli roli akisriaT. ZiriTadi kanonis Tanaxmad, isini iqmneba saka-
nonmdeblo sakiTxebis winaswari momzadebis, parlamentis gadawyvetile-
baTa SesrulebisaTvis xelis Sewyobis, parlamentis mier mTavrobis da
parlamentis winaSe angariSvaldebuli sxva organoebis saqmianobis kont-
rolis mizniT (muxli 41 – 2). parlamentis reglamentiT dazustda, rom
`parlamentis winaSe angariSvaldebul sxva organoebad~ iTvleba orga-
no, romelic saqarTvelos konstituciis an sxva sakanonmdeblo aqtis
Sesabamisad parlaments warudgens Tavisi saqmianobis angariSs an rom-
lis parlamentis winaSe sxva saxiT angariSvaldebulebas uSualod iT-
valiswinebs sakanonmdeblo aqti.498 komitetis SigniT, parlamentisa da
misi komitetis mier miRebul gadawyvetilebaTa Sesrulebis kontrolis,
sakanonmdeblo sakiTxebis winaswar momzadebis mizniT da sxva mimdinare
sakiTxebTan dakavSirebiT iqmneba komitetis samuSao jgufebi.
moqmed konstituciaze muSaobis dros, erTobliv proeqtSi Caiwera
ZiriTad kanonSi aTi mudmivi saparlamento komitetis arsebobis moTxov-
na. Cikagos konferenciaze es debulebac amoiRes teqstidan, raTa parla-
ments Tavad gadaewyvita, ramdeni komitetis Seqmna iqneboda saWiro.499
aqedan gamomdinare, parlamentis reglamenti gansazRvravs komitetis
raodenobas da saxeebs. dRes sakanonmdeblo organoSi moqmedebs Sem-
degi 15 komiteti: 1. agrarul sakiTxTa; 2. adamianis uflebaTa dacvisa
da samoqalaqo integraciis; 3. ganaTlebis, mecnierebisa da kulturis;
4. garemos dacvisa da bunebrivi resursebis; 5. dargobrivi ekonomikisa
497
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), meore gamocema, k.
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 119.
498
saqarTvelos parlamentis reglamentis 27 - e muxlis pirveli punqti.
499
iqve.
216
da ekonomikuri politikis; 6. diasporisa da kavkasiis sakiTxTa; 7. evro-
pasTan integraciis; 8. Tavdacvisa da uSiSroebis; 9. iuridiul sakiTxTa;
10. regionuli politikisa da TviTmmarTvelobis; 11. sagareo urTier-
TobaTa; 12. saproceduro sakiTxTa da wesebis; 13. safinanso-sabiujeto;
14. sportisa da axalgazrdul saqmeTa; 15. janmrTelobis dacvisa da
socialur sakiTxTa.
217
6.2.2. komitetis uflebamosilebebi
komitetis uflebamosilebebi farToa. gansakuTrebiT mniSvnelova-
nia misi roli sakanonmdeblo procesSi. igi sargeblobs sakanonmdeb-
lo iniciativis uflebiT, amzadebs daskvnebs kanonproeqtebze, awyobs
sakomiteto ganxilvebs da saparlamento mosmenebisTvis amzadebs ka-
nonproeqts.
gamorCeulia komitetis sakontrolo uflebamosilebebi. misi moT-
xovnis SemTxvevaSi, parlamentis winaSe angariSvaldebuli organoebis
Tanamdebobis pirebsa da mTavrobis wevrebs Sesabamisi dokumentebis,
daskvnebis da sxva saWiro masalebis wardgenis valdebuleba gaaCniaT.
saxelmwifo saidumloebis Semcveli cnobebis gadacema gansxvavebuli
wesiT xdeba. komitetis muSaobaSi monawileobis ufleba, moTxovnis Sem-
TxvevaSi ki valdebuleba, gaaCniaT mTavrobis wevrebs, parlamentis mier
arCeul Tanamdebobis pirebs, agreTve, im Tanamdebobis pirebs, romelTa
daniSvnasac daeTanxma parlamenti. komitetis daskvna savaldebuloa
yvela kandidaturasTan dakavSirebiT, romlebsac irCevs da romelTa
daniSvnazedac Tanxmobas iZleva parlamenti. magaliTad, mTavrobis
wevrebTan, uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebTan, erovnuli bankis
sabWos wevrebTan, generalur auditorTan da sxvebTan dakavSirebiT.
vidre parlamentis plenarul sxdomaze mis uflebamosilebas mi-
kuTvnebuli sakiTxis ganxilva daiwyeba, misi momzadeba xdeba e.w. Sesa-
bamis komitetSi. anu, komitetebma, maT gamgeblobas mikuTvnebuli dar-
gebis Sesabamisad, unda Seiswavlon da gaaanalizon kanonmdeblobis
Sesrulebis mdgomareoba, gaataron RonisZiebebi maTi Sesrulebis
uzrunvelsayofad, sakanonmdeblo xarvezebis aRmosafxvrelad, aqedan
gamomdinare, moamzadon kanonmdeblobaSi Sesatani winadadebebi.
komiteti muSaobs sajaroobis da gamWvirvalobis principebis dac-
viT. SesaZlebelia, sxdomaze dasaswrebad mowveul iqnen akreditebuli
masobrivi informaciis saSualebaTa warmomadgenlebi, moewyos komite-
tis sxdomis tele-radioreportaJi da sxdomis Sedegebis Sesaxeb in-
formacia gamoqveyndes presaSi.
218
asruleben arsebobas.
219
principulad irCevda sxvadasxva fraqciebis warmomadgenlebisgan da ava-
lebda sadavo da didmniSvnelovan gamoZiebas. komisias xSirad eZleoda
gansakuTrebuli uflebebi da mTavrobas ekisreboda valdebuleba aR-
moeCina yovelgvari daxmareba. am gziT parlamenti saqmes ufro swo-
rad da dawvrilebiT ecnoboda da iRebda saTanado zomebs. sagamoZiebo
komisiis muSaobis Sedegi SeiZleboda yofiliyo undoblobis rezolucia
parlamentis mier, rasac SeeZlo gamoewvia mTavrobis krizisi.503
qarTul saparlamento praqtikaSi droebiTi sagamoZiebo komisiis
Seqmnis aucilebloba dgeba maSin, rodesac dRis wesrigSia saxelmwifo
organoebisa da Tanamdebobis pirebis mier saqarTvelos kanonmdeblobis
darRvevis faqtebis gamokvlevisa da Sesabamisi reagirebis, an gansa-
kuTrebiT mniSvnelovani saxelmwifo da sazogadoebrivi sakiTxebis
Seswavlis aucilebloba. ufro konkretulad, reglamentis Tanaxmad504,
droebiTi sagamoZiebo komisiis Seqmnis safuZvels warmoadgens ramdenime
saxis informacia. kerZod, pirveli, saxelmwifo organos, Tanamdebobis
piris kanonsawinaaRmdego qmedebis Sesaxeb, korufciuli samarTaldar-
Rvevis Sesaxeb, romlebic safrTxes uqmnis saqarTvelos saxelmwifo
uSiSroebas, suverenitets, teritoriul mTlianobas, politikur, eko-
nomikur Tu sxva interesebs, meore, saxelmwifo biujetis, adgilobrivi
TviTmmarTveli erTeulis biujetis aramarTlzomieri xarjvis Sesaxeb.
aRsaniSnavia, rom 2004 wlidan 25-jer iyo dayenebuli sagamoZiebo
komisiis Seqmnis winadadeba, sabolood ki, Seiqmna Semdegi sagamoZiebo
komisiebi: energetikis sferoSi arsebul darRvevebTan (parlamentis
dadgenileba 24.06.2004), sabaJo terminal `opizasTan~ (parlamentis
dadgenileba 16.09.2005), ruseTis federaciis qmedebebis (parlamentis
dadgenileba 24.11.2006) komunikaciis erovnuli komisiis saqmianobis
SeswavlasTan dakavSirebiT (parlamentis dadgenileba 01.04.2013), 2017
wlis 1 dekembers TbilisSi, xoravas quCaze momxdari danaSaulis Sedegas
ori axalgazrdis mkvlelobis faqtis Semswavleli sagamoZiebo komisia
(parlamentis dadgenileba 06. 06. 2018).
aRsaniSnavia, rom parlamentma ar daakmayofila iseTi maRali
sazogadoebrivi interesis mqone saqmeebis Semswavleli sagamoZiebo
komisiebis Seqmnis iniciativa, rogoricaa magaliTad, saydrisi-yaCaRia-
nis sabadosTan dakavSirebuli movlenebis Semswavleli komisia (parla-
mentis dadgenileba 25.12.2014), qveyanaSi arsebuli sistemuri koruf-
ciis Semswavleli komisia, sasamarTloze zewolis konkretuli faqtebis
SeswavlasTan dakavSirebuli komisia.505
503
gvazava g., ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa, wignSi: qarTuli konsti-
tucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016,
191.
504
saqarTvelos parlamentis reglamentis 61 - e muxlis me - 2 punqti.
505
oci weli saparlamento kontrolis gareSe, v. menabdis redaqtorobiT, Tbilisi, 2017,
79-80.
220
droebiTi sagamoZiebo komisia arsebobs mxolod im konkretuli sa-
kiTxis Seswavlamde, ra mizniTac Seiqmna da uqmdeba amocanis Sesrulebi-
sTanave.
konstitucia gansazRvravs, rom sagamoZiebo komisiis moTxovniT mis
sxdomaze gamocxadeba, agreTve, sakiTxis gamokvlevisTvis aucilebeli
sabuTebisa da informaciis wardgena savaldebuloa (muxli 42 - 3). xe-
lisuflebis danawilebis principis gaTvaliswinebiT, droebiTi saga-
moZiebo komisia ver miiRebs gadawyvetilebas imis Taobaze, Tu ra zome-
bi unda miiRos ama Tu im administraciulma organom an sasamarTlom
saqmesaTan dakavSirebiT (magaliTad, komisia ver miuTiTebs sasamarT-
los, konkretuli piris mimarT unda dadges gamamtyunebeli Tu gamamar-
Tlebeli ganaCeni). komisis mxolod saqmis politikuri TvalsazrisiT
Sefaseba da SedarebiT zogadi saxis rekomendaciebis gacema SeuZlia.506
man SeiZleba sakiTxis gamokvlevisaTvis aucilebeli daskvnebisa da sxva
saWiro masalebis warmodgena moiTxovos saxelmwifo organoebis, Tanam-
debobis pirebis, iuridiuli da fizikuri pirebisagan, rac aucileblad
unda dakmayofildes. komisiis uflebamosilebis farglebSia, saWiro-
ebis SemTxvevaSi, sisxlis samarTlis masalebis adgilze gacnobis Se-
saZlebloba.
droebiTi sagamoZiebo komisiis muSaobis Sedegi SeiZleba aRmoCndes
Sesabamis Tanamdebobis pirTa impiCmentis wesiT gadayenebis sakiTxis
aRZvrisaTvis parlamentis wevrTa xelmowerebis Segrovebis Sesaxeb wi-
nadadebiT parlamentisTvis mimarTva.
2017-2018 wlis sakonstitucio reformis farglebSi ganxorciele-
buli mniSvnelovani nabiji iyo parlamentis droebiTi sagamoZiebo komi-
siis Seqmnis Sesaxeb gadawyvetilebis sruli Semadgenlobis erTi mesa-
medis mxardaWeriT miRebis SesaZlebloba (muxli 42 – 2). xazgasamelia,
rom gadawyvetilebis miRebisas mxedvelobaSi ar miiReba mowinaaRmde-
geTa xmebi. cvlileba, udavod, metad xelmisawvdoms da qmediTs gaxdis
am mniSvnelovani saparlamento institutis arsebobas.
droebiTi sagamoZiebo komisiis dakompleqtebis principi sxva droe-
biTi komisiebis analogiuria. kerZod, misi Semadgenloba, aseve, ganisaz-
Rvreba fraqciebSi gaerTianebul parlamentis wevrTa da im parlamentis
wevrTa raodenobis proporciulad, romlebic ar arian gaerTianebuli
arcerT fraqciaSi. komisiis Seqmnis Sesaxeb dadgenileba gansazRvravs
komisiis Seqmnis safuZvels, gamosakvlev sakiTxTa wres da ufle-
bamosilebis vadas. sagamoZiebo komisiaSic yvela fraqcias TiTo wevri
mainc unda hyavdes da opoziciis warmomadgenloba ar unda iyos komisiis
wevrTa saerTo raodenobis naxevarze naklebi.
506
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 146.
221
6.4. parlamentis saTaTbiro organoebi
saqarTvelos parlaments konstituciiT gansazRvruli misiis srul-
fasovnad ganxorcielebaSi aqtiurad exmarebian saTaTbiro organoebi.507
isini mravalferovania. maT Soris, nawili mudmivmoqmedia da umniS-
vnelovanesi funqciebiTaa aRWurvili. kerZod,
• genderuli Tanasworobis mudmivmoqmedi saparlamento sabWo,
• Ria mmarTvelobis mudmivmoqmedi saparlamento sabWo,
• bavSvTa uflebebis dacvis mudmivmoqmedi saparlamento sabWo.
• aseve, saTaTbiro funqcebs asruleben:
• xazinadarTa sabWo, romlis mizania parlamentis biujetis miznobrivi
xarjva;
• erToblivi sakoordinacio sabWo, romelic iqmneba parlamentisa da
aWaris da afxazeTis avtonomiuri respublikebis umaRlesi sabWoebis
sakanonmdeblo procesebis koordinaciis mizniT.
• saxelmwifo komisia, romlis funqciaa qveynis saSinao da sagareo
politikis calkeuli ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvris uzrun-
velyofa.
7. fraqcia
saparlamento fraqciebi Tanamedrove qarTuli warmomadgenlobiTi
organos arsebobis aucilebel pirobas da mamoZravebel Zalas warmoad-
genen. isini saerTo politikur miznebze orientirebuli parlamentis
wevrTa gaerTianebebia. saqarTvelos parlamentis reglamentis Tanaxmad,
fraqcia aris parlamentis saqmianobis politikuri subieqti, romelSic
parlamentis wevrebi erTiandebian saerTo politikuri miznebis mis-
aRwevad. is ar SeiZleba Seiqmnas piradi, profesiuli, adgilobrivi,
regionuli an religiuri niSniT. fraqciebi qmnian sakanonmdeblo da-
wesebulebis struqturis safuZvels da axdenen sapalamento nebis for-
mirebas. dResdReobiT, maT arsebobasTan mWidrodaa dakavSirebuli sa-
parlamento demokratiis funqcionireba da ganviTareba.
222
masala umaRles sakanonmdeblo organoSi fraqciaTa moRvaweobis Ses-
axeb. 1917 wlis aprilis dasawyisSi Sekrebilma pirvelma qarTulma in-
terfraqciulma sabWom safuZveli Cauyara saqarTveloSi arsebul poli-
tikur ZalTa erTgvar SeTanxmebas. erovnuli sabWos erT-erTi pirveli
gadawyvetileba ki iyo erovnul sakiTxSi partiaTa SeTanxmebis SesaZle-
blobis Sesaxeb dadgenileba.508 miiCnevdnen, rom saqarTvelos normaluri
politikuri viTarebisTvis sakanonmdeblo moRvaweoba unda iwrTobodes
partiaTa Soris brZolis cecxlSi da ar mimdinareobdes ubralo xmis mi-
cemis wesiT.509 miznis miRwevis saSualeba sxvadasxva partiebis azrisa da
mimarTulebis daaxloveba iyo, msjelobiT, azrTa gacvla-gamocvliT.510
saparlamento tradiciebTan erTad iqmneboda da mkvidrdeboda
fraqciuli sistema saqarTveloSi. sabWourma realobam mas udidesi ziani
miayena, radgan erTpartiuli sistemis arsebobis pirobebSi SeuZlebeli
iyo sakanonmdeblo dawesebulebaSi iseTi fraqciebis arseboba, romelT-
ac warmmarTveli partiisgan gansxvavebuli Sexeduleba eqnebodaT. so-
cialisturi reJimis uaryofis Semdeg, pirvelive mowvevis parlamentma
erT-erTi pirveli swored saparlamento fraqciis Sesaxeb kanoni mi-
iRo.511 TandaTan fraqciebi parlamentis sasicocxlo Zalad iqcnen.
223
konstituciiT ganisazRvra sapalamento arCevnebSi gamarjvebuli im
politikuri subieqtisTvis fraqciis Seqmnis SesaZleblobac, romelmac
gadalaxa dadgenili saarCevno barieri, magram ver moagrova fraqciis
SeqmnisaTvis saWiro mandatebis raodenoba. saqarTvelos saarCevno kod-
eqsiT ganisazRvra aseTi partiebisTvis fraqciis SeqmnisaTvis saWiro
minimalur raodenobamde mandatebis Sevsebis wesi.
fraqciis statusTan dakavSirebiT siaxleebi gaCnda bolo sakonsti-
tucio reformis Sedegad (2017 – 2018) amoqmedebul ZiriTadi kanonis
teqstSi. konstituciam mkacrad gansazRvra, rom erTi politikuri par-
tiis wardgeniT arCeul parlamentis wevrebs ufleba ara aqvT Seqmnan
erTze meti fraqcia. fraqciis wevrTa minimaluri raodenoba SvidiT
ganisazRvra (muxli 41 – 3). parlamentis wevrs ara aqvs ufleba iyos sxva
fraqciis wevri, Tu misi partiis wevrebma Seqmnes fraqcia. aRniSnuli
konstituciuri normis Tanaxmad, Tu 7 an meti parlamentis wevri fraq-
cias datovebs, isini verc axal fraqcias Seqmnian da verc romelime sxva
fraqcias SeuerTdebian. amasTan, norma iZleva ori an meti partiis mier
saerTo fraqciis Seqmnis SesaZleblobas.513 fraqciis statuss konstitu-
ciaSi calke muxli aRar eTmoba.
statusis aTvla iwyeba registraciis momentidan. parlamentis wevrs
ufleba aqvs iyos mxolos erTi fraqciis wevri. mas rCeba ufleba, yo-
velgvari motivaciis gareSe, nebismier dros gavides fraqciis Semad-
genlobidan iseve rogorc, fraqcias gaaCnia ufleba garicxos wevri.
saparlamento cxovrebaSi fraqciis monawileobis formebi mraval-
ferovania. fraqcias gaaCnia rigi konstituciuri uflebamosilebebi.
kerZod, sakanonmdeblo iniciativis ufleba, interpelaciis ufleba.
mas SesaZlebloba aqvs gamoxatos da gaataros sakuTari politikuri
kursi qveynis saSinao da sagareo politikis sakiTxebTan dakavSire-
biT, monawileoba miiRos parlamentisa da misi organoebis saqmianobis
srulyofaSi, gamoxatos fraqciis Sejerebuli azri kanonSemoqmedebi-
Ti saqmianobis ganxorcielebisas. fraqcia warmomadgenlebis meSveobiT
monawileobs parlamentis komitetebis, sagamoZiebo da sxva droebiTi
komisiebisa da saparlamento delegaciebis saqmianobaSi. igi mTel rig
uflebamosilebebs axorcielebs komitetisa da parlamentis plenarul
sxdomebze, kerZod, gamoTqvams mosazrebebs parlamentis mier SesarCevi
kandidaturebis Sesaxeb, monawileobs kamaTSi, moiTxovos politikuri
debatebis gamarTvas da sxva.
fraqciaTa proporciuli warmomadgenlobis principi Tanamedrove
saparlamento demokratiis amosavali principia. Tu deputati fraqci-
idan gairicxa, gavida, proporciuli warmomadgenlobis kvotebis daT-
moba an gacvla, wyvets parlamentis organoSi saqmianobas, saWiroebis
SemTxvevaSi, moxdeba misi Canacvleba. im SemTxvevaSi, Tu moxdeba fraq-
513
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 148.
224
ciaTa gauqmeba, SeerTeba an fraqciidan wevrTa gasvla an garicxva, gani-
sazRvreba proporciuli warmomadgenlobis axal kvotebi.
mTavrobis wevri, parlamentis mier arCeuli Tanamdebobis piri sar-
geblobs fraqciis sxdomaze daswrebis uflebiT, xolo moTxovnis SemT-
xvevaSi warmoeSoba ara mxolod sxdomaze gamocxadebis, aseve, dasmul
SekiTxvebze pasuxis gacemis da gaweuli saqmianobis angariSis wardgenis
valdebuleba. amasTanave, fraqciac valdebulia Tanamdebobis piris
moTxovnisTanave mousminos mas.
225
8. parlamentis Tanamdebobis pirebi
saqarTvelos parlamentis sicocxlisunarianobis aucilebeli piro-
ba misi saqmianobis efeqturi organizaciaa, romelic, didwilad, xelmZ-
RvanelTa pasuxismgeblobaa. imisaTvis, rom kanonmdeblobam Seasrulos
sazogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis mowesrigebis mizani,
pirvel rigSi, unda gadawyvitos parlamentis Sinagani organizaciis
sakiTxi da airCios xelmZRvanelebi.514 parlamentis Tanamdebobis pirebad
iTvlebian: parlamentis Tavmjdomare, parlamentis Tavmjdomaris pirveli
moadgile, parlamentis Tavmjdomaris moadgileebi, komitetis Tavmjdo-
mare, umravlesobisa da umciresobis liderebi, fraqciis Tavmjdomare,
sagamoZiebo da sxva droebiTi komisiebis Tavmjdomareebi, komitetis Tavm-
jdomaris pirveli moadgile da moadgileebi.
mniSvnelovania, rom SezRudulia parlamentis wevris mier erTze
meti Tanamdebobis dakaveba. gamonakliss warmoadgens umravlesobaSi,
umciresobaSi, fraqciasa da droebiT komisiaSi dakavebuli Tanamdebo-
bebi.
226
nacionalis lideri karl kaucki). sabolood, aRniSnuli demokratiuli
uflebis SezRudvad CaiTvala da ZiriTadi kanonis teqstSi ar iqna gaT-
valiswinebuli.516
8.1.2. uflebamosilebebi
parlamentis Tavmjdomaris uflebamosilebaTa katalogi mraval-
ferovani da mniSvnelovania. maT Soris, reglamentis Tanaxmad, igi war-
moadgens parlaments qveynis saSinao da sagareo urTierTobebSi, parla-
mentis sasaxleSi axorcielebs srul administraciul funqciebs, uZRveba
parlamentis muSaobas, saerTo xelmZRvanelobas uwevs parlamentis or-
ganoebisa da Tanamdebobis pirTa saqmianobas, Tavmjdomareobs parlamen-
tis plenarul sxdomebs, iwvevs da Tavmjdomareobs parlamentis biuros
sxdomebs, saWiroebis SemTxvevaSi am uflebamosilebaTa ganxorcielebas
516
macaberiZe m., uzenaesi batoni qveynisa, rogori unda yofiliyo saqarTvelos parlamenti
1921 wlis konstituciis fuZemdebelTa azriT, Tbilisi, 2008, 56.
517
savaraudod, saqarTvelos parlamentis reglamentSi `eqvskaciani~ jgufisTvis mTeli
rigi uflebamosilebebis miniWeba saparlamento fraqciasTan erTgvari `gaTanabrebaa~. axa-
larCeuli parlamentis (2020) uflebamosilebis cnobis Semdeg, fraqciis SeqmnisTvis saWiro
iqneba parlamentis aranakleb Svid wevris neba, Sesabamisad, msgavsi uflebamosilebebic
`Svidkacian~ jgufs ganesazRvreba.
227
avalebs Tavis erT-erT moadgiles, gansazRvravs parlamentis biujets
da dasamtkiceblad warudgens parlaments, genderul sakiTxebze siste-
muri da koordinirebuli muSaobis uzrunvelsayofad qmnis da xelmZ-
Rvanelobs genderuli Tanasworobis sabWos, dadgenili wesiT wyvets
disciplinuri pasuxismgeblobis sakiTxebs da axorcielebs sxva ufle-
bamosilebebs.
saqarTvelos parlamentis Tavmjdomaris gansakuTrebul konstitu-
ciur uflebamosilebad iTvleba saqarTvelos prezidentis movaleobis
Sesruleba mis mier uflebamosilebis ganxorcielebis SeuZleblobis an
uflebamosilebis vadamde Sewyvetis SemTxvevaSi.
228
8.3. parlamentis biuro
parlamentis marTva ar xorcieldeba mxolod erTpirovnuli xelm-
ZRvanelis - parlamentis Tavmjdomaris da misi moadgileebis mier.
misi muSaobis organizebas axorcielebs, aseve, kolegiuri organo -
parlamentis biuro, romlis SemadgenlobaSi Sedian parlamentis Tavm-
jdomare, misi moadgileebi, komitetebisa da fraqciebis Tavmjdomareebi.
parlamentis biuros muSaobis efeqturobisTvis, mis sxdomas saTaTbiro
xmis uflebiT SeiZleba daeswron parlamentis sxva wevrebi da aparatis
ufrosi.
parlamentis biuros uflebamosilebebi farToa. reglamentis sa-
fuZvelze, igi axdens parlamentis plenaruli sxdomebis dagegmvas, ga-
nixilavs parlamentis plenarul sxdomaze gansaxilvel daskvnebs ka-
nonproeqtebTan dakavSirebiT, aseve, komitetebis, sagamoZiebo da sxva
droebiTi komisiebis daskvnebs, rezoluciebisa da mimarTvebis proeq-
tebs, ganixilavs saqarTvelos mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis, sa-
qarTvelos konstituciiT gansazRvrul Tanamdebobis pirTa SerCevis
Taobaze Sesabamisi komitetebis daskvnebs da maT safuZvelze SemuSave-
bul daskvnas warudgens prezidentsa da parlaments, amtkicebs propor-
ciuli warmomadgenlobis kvotebs da axorcielebs sxva uflebamosile-
bebs.
Tematuri kiTxvebi:
229
tiur mxareebze qarTul parlamentSi!
230