Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 40

Tavi IX.

saqarTvelos mTavroba

1. saqarTvelos mTavroba - funqciebi da maxasiaTeblebi


1.1. saqarTvelos mTavroba - aRmasrulebeli xelisuflebis
umaRlesi organo
sayovelTaod aRiarebulia, rom saxelmwifoebrivi organizmisa da
konstituciuri wyobis warmatebuli funqcionirebis erT-erT fuZemde-
blur princips xelisuflebis danawileba warmoadgens. aRniSnuli deb-
uleba, romelic araerTxel dadasturda doqtrinisa Tu praqtikis mier,
srulyofili saxiT safrangeTis 1789 wlis `adamianisa da moqalaqis
uflebaTa deklaraciis~ me-16 muxlSi aisaxa: `sazogadoebas, sadac... ar
arsebobs xelisuflebaTa danawileba, ar gaaCnia konstitucia~.632
saxelmwifo xelisuflebis danawilebis principis Sesabamisad, aR-
masrulebeli xelisufleba warmoadgens saxelmwifo xelisuflebis da-
moukidebel Stos, romlis ZiriTadi funqcia kanonebis aRsrulebasa da
saxelmwifoebriv cxovrebaSi maT realizaciaSi mdgomareobs. amasTan,
arc istoriulad da arc Tanamedrove periodSi, aRmasrulebeli xe-
lisuflebis saqmianoba ar Semoifargleba mxolod kanonebis aRsrule-
biT, mas sakmaod farTo saorganizacio da ganmkargulebeli funqciebi
gaaCnia, individualuri Tu normatiuli samarTlebrivi aqtebis gamo-
cemis CaTvliT. aRmasrulebeli xelisufleba gvevlineba saxelmwifo
xelisuflebis aRmasrulebel-ganmkargulebel Stod, romelic saxelm-
wifos mmarTvelobiT funqcias axorcielebs. sakuTari uflebamosile-
bebis gansaxorcieleblad aRmasrulebeli xelisuflebis struqtura
sakmaod mravalferovani saxelmwifo organoebisagan Sedgeba, rogorc
centralur, aseve, regionul Tu adgilobriv doneze.
saxelmwifoTa umravlesobaSi aRmasrulebeli xelisuflebis umaR-
lesi organoa mTavroba, romelic axorcielebs saxelmwifos umaRles
politikur xelmZRvanelobas da saxelmwifo saqmeebis saerTo marTvas.
mTavroba gvevlineba umTavres kolegiur saxelmwifo organod, ro-
melic uzrunvelyofs saSinao da sagareo politikis ganxorcielebas da
saxelmwifos konstituciuri wyobis dacvas. mTavroba uzrunvelyofs
saxelmwifo mmarTvelobis xelmZRvanelobas, ganagebs saxelmwifo ad-
ministracias, saxelmwifo finansebs, saerTaSoriso urTierTobebs da
SeiaraRebul Zalebs.633 amasTan, mTavrobis adgili saxelmwifo organoTa
sistemaSi da misi monawileobis xarisxi aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebis saqmeSi pirdapirkavSirSia saxelmwifos mmarTvelobis

632
Déclaration des droits de l’Homme et du Citoyen de 1789, article 16.
633
melqaZe o., konstitucionalizmi, Tbilisi, 2005, 318.

301
modelTan.634
qarTuli konstitucionalizmis erT-erT umTavres problemas mud-
mivad warmoadgenda saxelmwifo mmarTvelobis sistemaSi saqarTvelos
mTavrobis adgili. damoukidebeli saqarTvelos samarTlebrivi isto-
riis ganmavlobaSi mTavrobisaTvis, rogorc aRmasrulebeli xelisu-
flebis umaRlesi da damoukidebeli institutisaTvis, ver moxerxda
konstituciurad mkafiod gansazRvruli statusis gansazRvra. drois
sxvadasxva monakveTSi sxvadasxva Taobis kanonmdeblebis mier saxelm-
wifo mmarTvelobis modelebis Ziebis procesSi saqarTvelos mTavroba-
sac araerTxel Seecvala adgili xelisuflebis danawilebis sistemaSi.635
aRniSnuli problemis nawilobriv gadaWra 2010 wels ganxorcielebuli
konstituciuri reformis Sedegad gaxda SesaZlebeli, rodesac ZiriTad
kanonSi gaCnda debuleba - `saqarTvelos mTavroba aris aRmasrulebe-
li xelisuflebis umaRlesi organo...~. Sesabamisad, `pirvelad saqarT-
velos konstituciur istoriaSi, konstituciis doneze aRmasrulebe-
li xelisuflebis mflobeli, matarebeli da ganmaxorcielebeli gaxda
mTavroba~636. Tanamedrove etapze ki, 2017-2018 wlebis sakonstitucio
reformis Sedegad, `saqarTvelos mTavroba aris aRmasrulebeli xe-
lisuflebis umaRlesi organo, romelic axorcielebs qveynis saSinao da
sagareo politikas~.

1.2. mTavrobis instituti qarTul konstitucionalizmSi


qarTuli konstitucionalizmis istoria 1918 wlis 26 maisis `saqarT-
velos damoukideblobis aqtiT~ iwyeba. saqarTvelos erovnulma sabWom
am aqtis miRebiT saqarTvelos demokratiuli respublikis momavalze
gaakeTa ganacxadi. damoukideblobis aqtSi, pirvelad qarTuli konsti-
tucionalizmis istoriaSi, gaCnda mTavrobis instituti, romelic pa-
suxismgebeli unda yofiliyo erovnuli sabWos winaSe. Semdgomi nabiji
ukve 1921 wlis 21 Tebervals damfuZnebeli krebis mier damoukidebeli
qarTuli saxelmwifos ZiriTadi kanonis - saqarTvelos konstituciis
miReba iyo, romelmac saparlamento mmarTvelobaze orientirebuli re-
spublikis modeliT gaxsna qarTuli konstitucionalizmis Tavfurce-
li.637
634
kobaxiZe i., saqarTvelos konstituciuri samarTali, II nawili, Tbilisi, 2007, 90.
635
kverenCxilaZe g., qarTuli konstitucionalizmis novaciebi: prezidentisa da mTavrobis
konstituciuri konstruqcia da mimarTebis Taviseburebebi 2010 wlis sakonstitucio re-
formis WrilSi, Jurnali „sakonstitucio samarTlis mimoxilva“, 5, 2012, 193.
636
demetraSvili a., mmarTvelobis axali sistemis Taviseburebani saqarTveloSi, krebul-
Si: supersaprezidentodan saparlamentomde: sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi,
Tbilisi, 2013, 26.
637
melqaZe o., qarTuli konstitucionalizmi, wigni pirveli, Tbilisi, 2009, 95.

302
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis638 mexuTe TaviT reglamen-
tirebulia aRmasrulebel xelisuflebasTan dakavSirebuli debulebe-
bi, gansazRvrulia mTavrobis formirebis, kompetenciisa da mTavrobis
wevrTa pasuxismgeblobis sakiTxebi, aseve, daregulirebulia mTavrobis
organizaciuli saqmianoba da parlamentTan mimarTebis calkeuli pro-
cedurebi.
aRmasrulebeli xelisuflebis konstruqcias pirvel qarTul konsti-
tuciaSi safuZvlad daedo ori principis Serwyma: parlamentarizmisaT-
vis damaxasiaTebeli `mTavrobis pasuxismgeblobis principisa~ da `prin-
cipi morCilebisa~, rac Sveicariuli `uSualo demokratiis~ sistemidan
iyo gadmoRebuli.639 `umaRlesi mmarTvelobis aRmasrulebeli xelisu-
fleba~ ekuTvnoda kolegiur organos - mTavrobas, romlis Tavmjdo-
mares erTwliani vadiT irCevda parlamenti. amasTan, erTi da igive piris
mTavrobis Tavmjdomared arCeva zedized mxolod orjer iyo SesaZle-
beli. amgvari SezRudva arc im periodis da arc Semdgomi saparlamento
sistemebisaTvis ar iyo damaxasiaTebeli.640
konstituciis 72-e muxli gansazRvravda mTavrobis saerTo ufle-
bamosilebebisa da movaleobebis CamonaTvals. amasTan, konstitucia
mTavrobis Tavmjdomares aniWebda `respublikis umaRles warmomadgen-
lobasTan~ da `respublikis SeiaraRebuli Zalis gamowvevasTan~ (70-e
muxli) dakavSirebul kompetenciebs, rac adasturebda mTavrobis Tavm-
jdomarisaTvis saxelmwifos meTaurisaTvis damaxasiaTebeli zogierTi
uflebamosilebis, maT Soris mTavarsardlis funqciebis miniWebas.641
1921 wlis konstitucia afuZnebda saparlamento modelze orien-
tirebul respublikur mmarTvelobas, magram saxelmwifos meTauris
postis gareSe, romlis movaleobebs garkveuli TvalsazrisiT avsebda
mTavrobis Tavmjdomare642. amgvari argumentacia gamyarebulia im kon-
stituciuri debulebebiT, romelTa ZaliT mTavrobis Tavmjdomares
eniWeboda respublikis umaRlesi warmomadgenloba da gansakuTrebuli
uflebamosilebebi sagareo urTierTobebisa Tu qveyanaSi sagangebo md-
gomareobis gamocxadebis sferoebSi. savaraudoa, rom konstituciis amo-
qmedebis Semdgom Sesabamisi kanonebiT daregulirdeboda iseTi sakiTxe-
638
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis miTiTebisas veyrdnobiT Semdeg gamocemas: saqa-
rTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstitucia, saqarTvelos sakonstitucio
sasamarTlos gamocema, baTumi, 2011.
639
macaberiZe m., saqarTvelos 1921 wlis konstituciis politikuri koncefcia, Tbilisi,
1996, 82.
640
papuaSvili g., saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstitucia 90 wlis
gadasaxedidan, wignSi: saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstitucia,
baTumi, 2011, 27.
641
melqaZe o., saqarTvelos konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2011, 190–191.
642
xecuriani j., saxelmwifo mmarTvelobis formebi da monarqiis aRdgenis perspeqtivebi
saqarTveloSi, wignSi: Ziebani qarTul samarTalmcodneobaSi, Tbilisi, 2011, 36; cnobilaZe
p., saqarTvelos konstituciuri samarTali, tomi I, Tbilisi, 2004, 104.

303
bi, romlebsac konstitucia Riad tovebda, Tumca, isic xazgasasmelia,
rom rig SemTxvevebSi konstitucia blanketur normebsac ki ar Seicavda
amis Taobaze. Sesabamisad, ZiriTadi kanoni ar iTvaliswinebda iseTi mniS-
vnelovani sakiTxebis regulirebas, rogoricaa: mTavrobis Tavmjdomaris
arCevis wesi da misi kandidaturis warmdgen subieqtTa wre; mTavrobis
mimarT SekiTxvebis SemTxvevaSi parlamentis wevris uflebamosilebis
(59-e muxli) kavSiri mTavrobis wevris gadadgomasTan `roca parlamenti
dahkargavs mis ndobas~; mTavrobis Tavmjdomaris uflebamosileba `...Tu
saWiroa gamoscvalos calkeuli ministri an gardaqmnas mTeli kabineti~
(73-e muxli). mTavrobis Tavmjdomaris CamoTvlili uflebamosilebebi
da miTiTebuli konstituciuri normebi amyarebs pozicias imis Taobaze,
rom 1921 wlis konstituciam mTavrobis Tavmjdomaris imgvari institu-
ti SemoiRo, romelic, faqtobrivad saxelmwifos meTauris funqciebiT
aRiWurva. mTavrobis Tavmjdomare erTpirovnulad, parlamentis ndobis
gareSe axdenda mTavrobis formirebas da Tu mTeli kabinetis `gardaqm-
nis~ saWiroeba dadgeboda, mTavrobis Tavmjdomare mainc inarCunebda
Tanamdebobas da Tavadve ganaxorcielebda axali mTavrobis formirebis
process. arada, konstituciursamarTlebriv praqtikaSi damkvidrebu-
lia e.w. `formalur-teqnikuri xasiaTis uflebamosilebebi~, romlebic
mxolod saxelmwifos meTauris kompetencias miekuTvneba da cnobilia
rogorc `uSualod saxelmwifos meTauris uflebamosilebebi~, miuxe-
davad saxelmwifos mmarTvelobis Tu teritoriul-politikuri orga-
nizaciis formisa. maT ricxvs miekuTvneba, magaliTisaTvis: mTavrobis
formirebis procesSi monawileoba; parlamentis arCevnebis daniSvna da
daTxovna, parlamentis riggareSe sxdomis an sesiis mowveva, kanonTa
promulgacia da veto, rigi sakadro uflebamosilebebi, Sewyaleba da
sxva.643 Sesabamisad, 1921 wlis konstituciiT SemoTavazebuli respubli-
kis mmarTvelobis modeli ver CaiTvleba klasikur saparlamento mod-
elad, Tundac im garemoebis gaTvaliswinebiT, rom masSi ar arsebobda
neitraluri figura - saxelmwifos meTauri prezidentis saxiT, romelic
Sesabamisi krizisuli garemoebebis dadgomisas daiTxovda parlaments an
gadaayenebda mTavrobas. amasTanave, konstituciam uari uTxra wminda sa-
parlamento marTvis iseT fuZemdeblur princips, rogoricaa `mTavro-
bis solidaruli pasuxismgebloba~ da Semoifargla mxolod `individu-
aluri pasuxismgeblobiT~, rac saparlamento reJimebisaTvis naklebadaa
cnobili. konstituciaSi, aseve, ar aris gaTvaliswinebuli `parlamentis
daTxovnis~ principi, rac aucilebeli movlenaa saparlamento marTvi-
saTvis da franguli klasikuri doqtrinis mixedviT, miCneulia parla-

643
kverenCxilaZe g., saqarTvelos prezidentis instituti da 2010 wlis konstituciuri
reforma, krebulSi: saqarTvelos konstitucia da 2010 wlis konstituciuri reforma,
Tbilisi, 2010, 51-52.

304
mentarizmis Semadgenel ZiriTad elementad,644 vinaidan, erTi mxriv, par-
lamentis mier mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadeba, xolo, meore
mxriv, aRmasrulebeli xelisuflebis mier parlamentis daTxovna gansaz-
Rvraven xelisuflebis Stoebis urTierTdamokidebulebasa da wonas-
worobas.
parlamentisa da mTavrobis urTierTmimarTebis konstituciuri
modelis Sefaseba saSualebas gvaZlevs davaskvnaT: saqarTvelos 1921
wlis konstitucia afuZnebda mmarTvelobis saparlamento models, im
TaviseburebiT, rom ar arsebobda saxelmwifos meTauris instituti da
misi uflebamosilebebis mniSvnelovani nawili mTavrobis Tavmjdomares
hqonda SeTavsebuli. amgvari saxiT gaxldaT Camoyalibebuli aRmasrule-
beli xelisuflebis samarTlebrivi reglamentacia saqarTvelos pirvel
konstituciaSi, rac, im periodis msoflio konstitucionalizmis gamoc-
dilebis gaTvaliswinebiTac da Tanamedrove gadasaxedidanac, garkveuli
TaviseburebebiT xasiaTdeba.645
rac Seexeba okupaciisSemdgomi saqarTvelos istoriis sabWour peri-
ods. sabWoTa saqarTveloSi miRebuli iyo 1922, 1927, 1937 da 1978 wlebis
konstituciebi. 1922 wlis konstituciis mixedviT mTavrobas, rogorc
mmarTvelobis umaRles organos, qmnida saqarTvelos centraluri aR-
masrulebeli komiteti da mas saxalxo komisarTa sabWo ewodeboda.
1922 wlis konstituciam mTavrobis funqciebi kvlav saxalxo komisarTa
sabWos daakisra, romlis SemadgenlobaSi saxalxo komisrebi Sediod-
nen. 1937 wlis konstituciiT, saqarTvelos saxelmwifo mmarTvelobis
umaRles aRmasrulebel da ganmkargulebel organos warmoadgenda sax-
alxo komisarTa sabWo, romelic angariSvaldebuli iyo saqarTvelos
umaRlesi sabWos winaSe. saxalxo komisarTa sabWo warmarTavda saxalxo
komisariatis muSaobas. 1978 wlis sabWoTa saqarTvelos konstituciam
SemoiRo ministrTa sabWo, romelsac qmnida saqarTvelos uzenaesi sabWo
da igi saqarTvelos mTavrobas warmoadgenda.646 xazgasasmelia, rom ko-
munisturi ideologia da socialisturi doqtrina ar aRiarebda sax-
elmwifos organizaciis fuZemdeblur principebs: kanonis uzenaesobas,
xelisuflebis danawilebasa da adamianis ZiriTad uflebebs. Sesabamisad,
avtoritarul da erTpartiul sabWour sistemaSi mTavroba srul fiq-
cias warmoadgenda.
1990 wlis 28 oqtombers saqarTveloSi Catarda pirveli mravalpar-
644
lovo f., parlamentarizmi, v. keSelavas redaqtorobiT, Tbilisi, 2005, 105.
645
vrclad mTavrobis institutis Sesaxeb pirvel qarTul konstituciaSi ixileT: kverenCx-
ilaZe g., aRmasrulebeli xelisufleba da saqarTvelos 1921 wlis konstitucia, krebulSi:
qarTuli konstitucionalizmis saTaveebTan - saqarTvelos 1921 wlis konstituciis 90
wlisTavi, baTumi, 2011, 166-180.
646
vrclad sabWoTa da gardamavali periodis saqarTvelos konstituciuri aqtebis Sesaxeb
ixileT: utiaSvili g., saqarTvelos respublikis konstituciuri wyoba, Tbilisi, 1995, 18-
66.

305
tiuli arCevnebi, romelsac Sedegad moyva erovnuli Zalebis gamarjveba.
Tumca, samTavrobo institutis TvalsazrisiT, radikaluri reformebi
ar ganxorcielebula. garkveuli cvlilebebi Sevida 1978 wlis sabWoTa
saqarTvelos konstituciaSi, isic ZiriTadad sabWouri abreviaturisa-
gan gaTavisuflebis kuTxiT, Tumca mTavrobis (saqarTvelos ministrTa
sabWo) struqturuli organizaciiis, saqmianobis formebis da meTodebis
kuTxiT bevri araferi Secvlila.647 mogvianebiT, 1991 wlis 14 aprils,
pirvelad qarTul konstitucionalizmSi, dafuZnda saqarTvelos re-
spublikis prezidentis instituti, romelic, meTaurobda ra saqarT-
velos saxelmwifo mmarTvelobis organoTa sistemas, faqtobrivad mTav-
robis xelmZRvanelad mogvevlina.
mTavrobis institutis ganviTarebis Semdgomi etapi 1992 wlis 6 no-
embers miRebul `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ kanons ukavSird-
eba, romelic `mcire konstitucias~ warmoadgenda. `mcire konstituci-
is~ umTavresi pozitivi is gaxldaT, rom man saboloo wertili dausva
saqarTveloSi sabWouri konstituciebis epoqas da momdevno sami wlis
ganmavlobaSi, vidre 1995 wlamde, qveynis ZiriTadi kanonis funqcias as-
rulebda. `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ kanonis V TaviT qveyanaSi
aRmasrulebeli funqciis ganxorcieleba ministrTa kabinets daekisra,
romelic saxelmwifos meTaurisa da parlamentis winaSe iyo pasuxismge-
beli. ministrTa kabineti Sedgeboda premier-ministris, misi moadgile-
ebisa da kabinetis sxva wevrebisagan. rac Seexeba ministrTa kabinetis
uflebamosilebas da saqmianobis wess, maTi mowesrigeba `mcire konsti-
tuciam~ `ministrTa kabinetis Sesaxeb~ kanons miando, romelic 1992 wlis
22 dekembers miiRes. xsenebuli kanoniT wesrigdeboda mTavrobis kompe-
tencia, struqtura da urTierToba sxva saxelmwifo organoebTan.648
1995 wlis 24 agvistos miiRes saqarTvelos dRes moqmedi konsti-
tucia, romelmac daafuZna evropaSi im droisaTvis erTaderTi sapre-
zidento respublikis modeli. Sesabamisad, prezidenti, saxelmwifos
meTaurobasTan erTad, aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris fun-
qciebsac iTavsebda. mogvianebiT, 1997 wlis 15 aprils, parlamentma mi-
iRo kanoni `aRmasrulebeli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis
wesis Sesaxeb~, romelic amomwuravad gansazRvravda aRmasrulebeli xe-
lisuflebis dawesebulebaTa sistemas, formirebis wess da saqmianobis
samarTlebriv safuZvlebs.
mTavroba warmoadgenda prezidentis saTaTbiro organos, romelic
xels uwyobda prezidents aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorciele-
baSi. aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri - prezidenti, Tavad ayali-
bebda da sakanonmdeblo organos dasamtkiceblad warudgenda mTavrobis
647
melqaZe o., qarTuli konstitucionalizmi, wigni meore, Tbilisi, 2011, 193.
648
vrclad saqarTvelos 1992 wlis „mcire konstituciis“ Sesaxeb ixileT: melqaZe o., qar-
Tuli konstitucionalizmi, wigni pirveli, Tbilisi, 2009, 136–155.

306
Semadgenlobas, mis mier Sedgenili dRis wesrigiT iwvevda da uZRvebo-
da mTavrobis sxdomebs. mTavrobis SemadgenlobaSi Sediodnen saxelm-
wifo ministri da ministrebi. mTavrobis sxdomaze ganxilul sakiTxebze
gadawyvetilebas iRebda ara mTavroba, aramed prezidenti erTpirovnu-
lad. mTavrobis wevrebi pasuxismgeblebi iyvnen uSualod prezidentis
winaSe. aseve, mniSvnelovania, rom mTavroba ver axorcielebda samarTal-
SemoqmedebiT saqmianobas, radgan igi ar warmoadgenda kolegiur orga-
nos, romelsac SeeZlo samarTlebrivi aqtebis gamocema. aRmasrulebeli
xelisuflebis struqturaSi arsebobda saprezidento respublikis mod-
elisaTvis sruliad ucnobi saxelmwifo ministris instituti.649 saxelm-
wifo ministrs, romelic konstituciurad sakmaod mwiri uflebamosile-
bebis mqone Tanamdebobis piri gaxldaT (xelmZRvanelobda kancelarias
da prezidentis rwmunebiT asrulebda mis calkeul davalebebs), dae-
kisra erTgvari Suamavlis funqcia prezidentsa da mTavrobas Soris.
mmarTvelobis modelidan gamomdinare, mTavroba ar iyo politikuri pa-
suxismgeblobis matarebeli sakanonmdeblo organos winaSe.
1995 wlis konstituciis amoqmedebidan ramodenime welSi, oficial-
ur Tu araoficialur doneze, aqtiurad ganixileboda mTavrobis sta-
tusis Secvlis, kerZod ki, ministrTa kabinetisa da premier-ministris
SemoRebis sakiTxi. konsultaciisaTvis mowveul iqna amerikeli konsti-
tucionalisti, profesori herman Svarci, 2001 wels gamoqveynda kide-
vac konstituciaSi cvlilebis Setanis Taobaze kanonproeqti, romelic
premier–ministris Tanamdebobis SemoRebas iTvaliswinebda.650 Tumca,
mTavrobis kolegiur organod Camoyalibeba da premier–ministris Tanam-
debobis SemoReba mxolod 2004 wlis 6 Tebervlis konstituciuri cvli-
lebebis Semdgom ganxorcielda.
2004 wlis 6 Tebervlis sakonstitucio reformis Sedegad, mmarTv-
elobis saprezidento modeli gardaiqmna naxevrad saprezidento for-
mad, prezidenti mogvevlina mxolod saxelmwifos da ara imavdroulad
aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurad. konstitucias daemata axali,
meoTxe1 Tavi - saqarTvelos mTavroba. mTavroba, nacvlad saTaTbiro
organosi, Camoyalibda kolegiur organod premier-ministriT saTave-
Si. imavdroulad, mTavroba pasuxismgebeli gaxda, prezidentis garda,
parlamentis winaSec. miuxedavad premier-ministris Tanamdebobis Se-
moRebisa da mTavrobis kolegiur organod Camoyalibebisa, prezidenti
konstituciiT aRWurvili iyo qmediTi aRmasrulebeli funqciebiT,651
649
demetraSvili a., konstitucionalizmis paradigmebi saqarTveloSi, Jurnali „sakonsti-
tucio samarTlis mimoxilva“, 3, 2010, 113.
650
melqaZe o., saqarTvelos konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2011, 193–194.
651
mTavroba da mTavrobis wevri uflebamosilebas ixsnida mxolod prezidentis winaSe; pre-
zidenti uflebamosili iyo sakuTari iniciativiT gadaeyenebina mTavroba, Tanamdebobidan
aTavisuflebda Tavdacvis, iusticiisa da Sinagan saqmeTa ministrebs; prezidentis norma-
tiul aqtebTan Seusabamobis motiviT aCerebda an auqmebda mTavrobis da aRmasrulebeli xe-

307
ramac ganapiroba mTavrobisa da parlamentis rigi uflebamosilebebis
daknineba.652
2010 wels saqarTveloSi ganxorcielebuli sakonstitucio reformis
procesSi, upirvelesad, dRis wesrigSi dadga mTavrobis konstituciuri
statusisa da saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistemaSi misi adgi-
lis gansazRvra, rac, Semdgom, mTavrobis konstituciuri konstruqciis
sxva sakiTxebis reglamentaciis umTavresi winapiroba gaxda. politikuri
xelisuflebis Sexedulebebidan gamomdinare, gaCnda aRmasrulebeli xe-
lisuflebis damoukidebel saxelisuflebo ganStoebad Camoyalibebisa
da mTavrobis, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi organos
statusis gansazRvris aucilebloba. amgvari aucilebloba, aseve, ganapi-
roba evropuli saxelmwifoebis analogiurma praqtikam653 da 2004 wlis 6
Tebervlis konstituciur cvlilebebze veneciis komisiis daskvnis me-7
punqtSi gamoTqmulma rekomendaciam, romlis Tanaxmad saqarTvelos kon-
stitucia `mTavrobas da ara prezidents unda aniWebdes aRmasrulebeli
xelisuflebis politikis ganxorcielebis uflebamosilebas~.654 Sesabam-
isad, xsenebuli miznis miRweva SesaZlebeli gaxda mTavrobis aRmasrule-
beli xelisuflebis umaRles organod CamoyalibebiTa da aRmasrulebe-
li xelisuflebis ganxorcielebis procesSi saxelmwifos meTaurisagan
misi distancirebiT. 2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio reformis
Sedegad mTavrobis konstituciuri statusi axali redaqciiT Camoyali-
bda da amoqmedda 2013 wlis saprezidento arCevnebis Sedegad arCeuli
prezidentis mier ficis dadebis momentidan. sakonstitucio reformam
ganapiroba saqarTveloSi aRmasrulebeli xelisuflebis organizaciis
kabineturi (saparlamento) modelis damkvidreba, romelSic aRmasrule-
beli xelisufleba srulad ekuTvnoda mTavrobas, igi warmoadgenda aR-
masrulebeli xelisuflebis damoukidebel umaRles kolegiur organos
da angariSvaldebuli iyo mxolod parlamentis winaSe, xolo saxelmwi-

lisuflebis dawesebulebaTa aqtebs; prezidenti iwvevda da misi TavmjdomareobiT atareb-


da mTavrobis sxdomas da am sxdomaze miRebul gadawyvetilebas sakuTari aqtiT aformebda.
652
gegenava d., qanTaria b., canava l., TevzaZe T., maWaraZe z., javaxiSvili p., erqvania T.,
papaSvili T., saqarTvelos sakonstitucio samarTali, meoTxe gamocema, d. gegenavas redaq-
torobiT, Tbilisi, 2016, 261-262.
653
magaliTisaTvis: safrangeTSi - „mTavroba gansazRvravs da warmarTavs eris politikas“
(konstitucia, me-20 muxli); rumineTSi - „mTavroba... uzrunvelyofs qveynis saSinao da
sagareo politikis gatarebas da axorcielebs saxelmwifo mmarTvelobis saerTo xelmZ-
Rvanelobas“ (konstitucia, 101-e muxli); poloneTSi - „ministrTa sabWo axorcielebs po-
loneTis respublikis saSinao da sagareo politikas“ (konstitucia, 146-e muxli); xorva-
tiaSi - „mTavroba axorcielebs aRmasrulebel xelisuflebas...“ (konstitucia, 107-e muxli);
ukrainaSi - „ministrTa kabineti aris umaRlesi organo aRmasrulebel organoTa sistemaSi“
(konstitucia, 113-e muxli); portugaliaSi - „mTavroba xelmZRvanelobs qveynis saerTo
politikas da aris saxelmwifo mmarTvelobis umaRlesi organo“ (konstitucia, 182-e muxli).
654
saqarTvelos konstituciis cvlilebebisa da damatebebis proeqtTan dakavSirebuli
daskvna, evropuli komisia demokratiisaTvis samarTlis meSveobiT (veneciis komisia), CDL-
AD(2004)008, 12-13 marti, 2004, punqti 7.

308
fos meTaurs qmediTi mmarTvelobiTi funqciebi ar gaaCnda. mTavrobis
formireba uSualod sakanonmdeblo organos mier xdeboda, romelic
mTavrobis saqmianobaze saparlamento kontrolis meqanizmebiT iyo aR-
Wurvili.655 imavdroulad, 2010 wlis sakonstitucio reformis Sedegad
ganxorcielebuli cvlilebebi `problematuri aRmoCnda upirvelesad,
swored saxelisuflebo Stoebis urTierTobis specifikis (xelisu-
flebis danawilebis principi) gaTvaliswinebiT, konstitucionalistur
principebTan Seusabamo araerTi debulebis sakonstitucio doneze le-
galizebis gamo~.656 aseve, veneciis komisiis mxridan kritikis sagani gaxda
mTavrobis rolisa da funqciebis, ndoba-undoblobasTan dakavSirebuli
sakiTxebis konstituciuri reglamentacia.657
2017-2018 wlebSi ganxorcielda saqarTvelos konstituciis mori-
gi, fundamenturi reforma, rac ganpirobebuli iyo ZiriTadi kanonis
araerTi normis konstitucionalizmis principebTan, maT Soris xelisu-
flebis danawilebis principTan Seusabamobis aRmofxvrisa da veneciis
komisiis mxridan wina wlebis sakonstitucio reformebTan mimarTebiT
gamoTqmuli SeniSvnebis gaTvaliswinebis aucileblobiT. Seiqmna sakon-
stitucio komisia, romelsac ZiriTad amocanad ganesazRvra: `a) saqa-
rTvelos konstituciis SesabamisobaSi moyvana konstitucionalizmis
fundamentur principebTan; b) dabalansebuli saparlamento mmarTvelo-
bis sistemis Camoyalibeba; g) konstituciis iuridiuli teqnikis Tval-
sazrisiT daxvewa~.658 2017 wlis 13 oqtombers da 2018 wlis 23 marts
saqarTvelos parlamentis mier ganxorcielda cvlilebebi saqarTvelos
konstituciaSi da, Sedegad, ZiriTadi kanoni axali redaqciiT Camoy-
alibda, gadainomra konstituciis Tavebi da muxlebi. sakonstitucio
reformis konteqstSi, mTavrobis institutTan mimarTebiT, analogiuri
evropuli praqtikisa da veneciis komisiis rekomendaciebis Sesabamisad,
gamartivda da axleburad Camoyalibda mTavrobis formirebis procedu-
ra. aseve, daixvewa da arsobrivad Seicvala mTavrobisaTvis undoblobis
gamocxadebis meqanizmi, SemoRebul iqna premier-ministris mier parla-
mentis winaSe mTavrobis ndobis sakiTxis dasmis procedura. xsenebuli
cvlilebebi amoqmedda 2018 wlis saprezidento arCevnebSi arCeuli saqa-
rTvelos prezidentis mier ficis dadebisTanave, 2018 wlis 16 dekembers.
655
vrclad mTavrobis institutTan dakavSirebuli sakonstitucio reformebis Sesaxeb ixi-
leT: gegenava d., qanTaria b., canava l., TevzaZe T., maWaraZe z., javaxiSvili p., erqvania
T., papaSvili T., saqarTvelos sakonstitucio samarTali, meoTxe gamocema, Tbilisi, 2016,
261-263.
656
erqvania T., saxelisuflebo Stoebis urTierTobis specifika 2010 wlis sakonstitucio
cvlilebebis fonze: arsebiTi problemebi, krebulSi: supersaprezidentodan saparlamen-
tomde: sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi, Tbilisi, 2013, 38-39.
657
saboloo daskvna sakonstitucio kanonproeqtis Sesaxeb saqarTvelos konstituciaSi Ses-
worebebis da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, evropuli komisia demokratiisaTvis
samarTlis meSveobiT (veneciis komisia), CDL-AD(2010)028, 15 oqtomberi, 2010, punqtebi 59-83.
658
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 31-32.

309
1.3. saqarTvelos mTavroba - konstituciuri statusi da
samarTlebrivi wyaroebi
saqarTvelos konstituciis659 54-e muxlis pirveli punqtiT dadge-
nilia mTavrobis konstituciuri statusi. kerZod, saqarTvelos mTav-
roba aris aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi organo, romelic
axorcielebs qveynis saSinao da sagareo politikas.
2004 wlis sakonstitucio reformis Semdgom, saqarTvelos konsti-
tuciaSi arsebobda Canaweri imis Taobaze, rom `mTavroba uzrunvelyofs
aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebas~, rac srulyofilad ver
asaxavda mTavrobis, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis damoukidebe-
li da umaRlesi organos samarTlebriv bunebas. mTavrobis konstituci-
uri statusi uSualo kavSirSia mis kompetenciebTan da xelisuflebis
organoTa Soris adgilis gansazRvrasTan. 2010 wlis 15 oqtombris sa-
konstitucio reformis Sedegad, rogorc aRvniSneT, mTavroba Camoy-
alibda aRmasrulebeli xelisuflebis damoukidebel umaRles organod,
romelic axorcielebs qveynis saSinao da sagareo politikas. xsenebu-
li cvlileba unda ganvixiloT prezidentis konstituciur statusTan
konteqstSi, romelic aRar warmarTavs da axorcielebs saxelmwifos sa-
Sinao da sagareo politikas. sakonstitucio reformam saqarTveloSi
damkvidrebuli aRmasrulebeli xelisuflebis organizaciis bicefal-
uri (Sereuli) modeli, rodesac mTavroba aRmasrulebel xelisufle-
bas prezidentTan erTad axorcielebda, Caanacvla kabineturi (sapar-
lamento) modeliT, sadac mmarTvelobiTi funqciebi srulad ekuTvnis
mTavrobas, romelic aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi kolegi-
uri organoa. mTavrobis konstituciuri statusis Secvla ganapiroba im
garemoebam, rom igi axorcielebs qveynis saSinao da sagareo politikas.
termini `axorcielebs~ ganimarteba, rogorc `cxovrebaSi praqtikulad
gatareba~660, Sesabamisad, sakanonmdeblo organos mier gansazRvruli sa-
Sinao da sagareo politikis realizacia mTavrobis konstituciur fun-
qciad iqca. saSinao politika gulisxmobs saxelmwifos Sidapolitikur
kurss, saxelmwifo struqturebisa da institutebis saqmianobis mimar-
Tulebebis erTianobas. sagareo politika ki gamoixateba saerTaSoriso
saqmeebSi saxelmwifos zogadi kursis, sxva saxelmwifoebTan Tu saerTa-
Soriso organizaciebTan urTierTobis strategiis gansazRvraSi. Sesa-
bamisad, swored xsenebuli ori saxelmwifoebrivi funqciis praqtikuli
realizacia anu ganxorcieleba, rac 2010 wlis sakonstitucio refor-
mamde saxelmwifos meTauris prerogativas warmoadgenda, gaxda mTavro-
bis ZiriTadi konstituciuri funqcia. mTavrobis konstituciur statu-
659
saqarTvelos konstituciis miTiTebisas veyrdnobiT vebgverdze www.matsne.gov.ge gamo-
qveynebul saqarTvelos 1995 wlis konstituciis moqmedi redaqciis teqsts.
660
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, a. Ciqobavas redaqtorobiT, Tbilisi, 1986, 123.

310
sTan mimarTebiT amgvari midgoma ar Secvlila da SenarCunda 2017-2018
wlebis sakonstitucio reformis farglebSic da Tanamedrove etapze
swored saqarTvelos mTavroba aris aRmasrulebeli xelisuflebis umaR-
lesi organo, romelic axorcielebs qveynis saSinao da sagareo poli-
tikas.
saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistemaSi saqarTvelos mTav-
robis adgilisa da kompetenciis, sxva saxelisuflebo organoebTan da
umaRles Tanamdebobis pirebTan urTierTobis, aseve, mTavrobis ufle-
bamosilebebisa da saqmianobis organizaciuli sakiTxebis ganmsazRvreli
ZiriTadi samarTlebrivi wyaroebia: saqarTvelos konstitucia, `saqarT-
velos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis
Sesaxeb~ saqarTvelos 2004 wlis 11 Tebervlis kanoni (romlis proeqts
saqarTvelos parlaments warudgens mxolod saqarTvelos mTavroba)
da saqarTvelos mTavrobis 2018 wlis 14 Tebervlis №77 dadgenilebiT
damtkicebuli `saqarTvelos mTavrobis reglamenti~.

2. saqarTvelos mTavroba - Semadgenloba da struqtura


konstitucionalizmis praqtikaSi mTavrobis Semadgenloba da Sida
struqtura, zogadad, araerTgvarovania. igi aerTianebs mTavrobis
meTaurs, meTauris erT an ramdenime moadgiles, ministrebs, saxelmwifo
ministrebs, mTavar ministrebs, uportfelo ministrebs, stats-mdivnebs,
saxelmwifo mdivnebs, umcros ministrebs, departamentebis Tavmjdoma-
reebs da saparlamento mdivnebs. mTavrobis Sida struqtura sakmaod
mravalferovania, Tumca, Semadgenlobis gansazRvris principis mixed-
viT, SesaZlebelia gamoiyos misi ori ganzogadebuli saxe - kontinen-
turi da anglosaqsuri. mTavrobis Sida struqturis kontinenturi mod-
eli iTvaliswinebs mTavrobis SemadgenlobaSi yvela saerToerovnuli
iurisdiqciis centraluri dawesebulebis xelmZRvanelis srulad war-
modgenas (italia, germania, aSS, safrangeTi). rac Seexeba mTavrobis Sida
struqturis anglosaqsur models (didi britaneTi, kanada, avstralia),
mis ZiriTad maxasiaTebels warmoadgens is garemoeba, rom mTavrobasTan
erTad, romelic aRmasrulebeli xelisuflebis centraluri organoebis
umaRlesi Tanamdebobis pirebisagan Sedgeba, arsebobs `kabineti~, romlis
SemadgenlobaSi mxolod premier-ministri da mis mier gansazRvruli
ramodenime ZiriTadi samTavrobo uwyebis xelmZRvaneli (rogorc wesi,
vice-premieri, Sinagan saqmeTa, iusticiis, sagareo saqmeTa, Tavdacvis,
finansTa da socialuri sferos ministrebi) erTiandeba.

311
2.1. saqarTvelos mTavrobis Semadgenloba
saqarTvelos mTavrobis Sida struqtura kontinenturi modelis
safuZvelzea formirebuli da ar gamoirCeva samTavrobo Tanamdebo-
bebis simravliT. igi Sedgeba premier-ministrisa da ministrebisagan.
Tumca, konstitucia, aseve, iTvaliswinebs mTavrobis SemadgenlobaSi
erTi an ramdenime saxelmwifo ministris Tanamdebobis arsebobas (dRe-
vandel etapze mTavrobis SemadgenlobaSia erTi saxelmwifo ministri).661
premier-ministri warmoadgens mTavrobis meTaurs, ministri xelmZRvan-
elobs mTavrobis uflebamosilebis gansazRvrul sferoSi saxelmwifo
politikisa da mmarTvelobis ganxorcielebis uzrunvelsayofad Seqmnil
dawesebulebas - saministros. rac Seexeba saxelmwifo ministrs, igi ar
xelmZRvanelobs saministros, aramed asrulebs calkeul gansakuTreb-
uli mniSvnelobis saxelmwifoebriv amocanebs. saqarTvelos konstitu-
cia ar iTvaliswinebs mTavrobis SemadgenlobaSi premier-ministris, min-
istrisa da saxelmwifo ministris garda sxva Tanamdebobis arsebobas.
amasTan, premier-ministri uflebamosilia erT-erT ministrs daakisros
pirveli vice-premieris, agreTve erT an ramdenime ministrs − vice-pre-
mieris movaleoba.
mTavrobis wevrs, iqneba es premier-ministri, ministri Tu saxelm-
wifo ministri, ufleba ara aqvs ekavos sxva Tanamdeboba, garda parti-
ulisa, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes anazRaurebas sxva saqmi-
anobisaTvis, garda samecniero da pedagogiuri saqmianobisa. mTavrobis
wevri uflebamosilia gadadges Tanamdebobidan, Tumca, xazgasasmelia,
rom premier-ministris gadadgomis SemTxvevaSi mTavrobis sxva wevreb-
sac uwydebaT uflebamosileba, rac mTavrobis solidaruli pasuxismge-
blobis gamoxatulebaa.

2.1.1. premier-ministri
mTavrobis gansakuTrebuli adgili saxelmwifo mmarTvelobis siste-
maSi aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs farTo uflebamosilebebs
aniWebs, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs premier-ministris gansakuTrebul
adgils ara mxolod samTavrobo, aramed saxelisuflebo sistemaSic.
amasTan, udavoa, rom premier-ministris kompetenciis da zegavlenis
realuri moculoba qveynis moqmed partiul sistemazea damokidebuli.
es aixsneba im faqtoriT, rom saparlamento da Sereuli mmarTvelobis
formis saxelmwifoebSi saparlamento arCevnebSi gamarjvebuli partia
akompleqtebs mTavrobas da, rogorc wesi, premier-ministris Tanamdebo-
basac am partiis lideri ikavebs.
661
saqarTvelos saxelmwifo ministri Serigebisa da samoqalaqo Tanasworobis sakiTxebSi.

312
qarTul konstitucionalizmSi mTavrobis meTauris instituti
pirvelad 1921 wlis konstituciam gaiTvaliswina. `umaRlesi mmarTvelo-
bis aRmasrulebeli xelisufleba~ miekuTvna respublikis mTavrobas,
romelsac xelmZRvanelobda `mTavrobis Tavmjdomare~. mTavrobis Tavm-
jdomares erTwliani vadiT irCevda parlamenti. Tavis mxriv, mTavrobis
Tavmjdomare niSnavda (`iwvevda~) ministrebs. konstitucia mTavrobis
Tavmjdomaris uflebamosilebebs sakmaod mwiri saxiT warmogvidgenda,
Tumca, mis arsenalSi imgvar berketebs iTvaliswinebda, rac, realurad,
mTavrobis meTaurisaTvis, prezidentis institutis ararsebobis piro-
bebSi, saxelmwifos meTauris uflebamosilebebis miniWebas adasturebda.
1992-1995 wlebSi saqarTveloSi moqmedi `mcire konstituciiT~ - `sax-
elmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ 1992 wlis 22 dekembris kanoniT SemoRe-
bul iqna premier-ministris Tanamdeboba, romelic iniSneboda parlamen-
tis mier, saxelmwifos meTauris wardginebiT.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, miRebidan vidre 2004 wlis 6
Tebervlis sakonstitucio reformamde, ar iTvaliswinebda premier-min-
istris instituts. es garemoeba sakmaod martivad aixsneba: 1995 wlis
konstitucia amkvidrebda mmarTvelobis saprezidento models, romlis
pirobebSi mTavroba kolegiuri organos saxiT ar funqcionirebda. aR-
masrulebeli xelisuflebis meTaurs Tavad saxelmwifos meTauri - pre-
zidenti warmoadgenda. Sesabamisad, ar iyo gaTvaliswinebuli arc pre-
mier-ministris Tanamdeboba.
premier-ministris instituti Tanamedrove saxiT saqarTveloSi 2004
wlis 6 Tebervlis sakonstitucio reformis Sedegad damkvidrda, rode-
sac saprezidento respublikis nacvlad SemoRebul iqna mmarTvelobis
naxevrad saprezidento modeli.
saqarTvelos premier-ministris konstituciur statuss da zogadi
xasiaTis uflebamosilebebs gansazRvravs saqarTvelos konstitucia (55-
e muxli), aseve, `saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebi-
sa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni (me-8-me-9 muxlebi).
kerZod, premier-ministri warmoadgens saqarTvelos mTavrobis meTaurs,
igi mTavrobis umaRlesi Tanamdebobis piria. premier-ministri xelmZR-
vanelobs mTavrobas, gansazRvravs mTavrobis saqmianobis ZiriTad mimar-
Tulebebs, organizebas uwevs mTavrobis saqmianobas, axorcielebs minis-
trebis saqmianobis koordinaciasa da kontrols, xels awers mTavrobis
samarTlebriv aqtebs. premier-ministri mTavrobis saqmianobisaTvis an-
gariSvaldebulia saqarTvelos parlamentis winaSe; parlaments warud-
gens moxsenebas samTavrobo programis Sesrulebis mimdinareobis Ses-
axeb, agreTve parlamentis moTxovniT − samTavrobo programis calkeuli
nawilis Sesrulebis mimdinareobis angariSs; uflebamosilia saqarT-
velos parlamentis winaSe dasvas mTavrobis ndobis sakiTxi; iwvevs da

313
xelmZRvanelobs mTavrobis sxdomebs, xels awers mTavrobis dadgenile-
bebsa da gankargulebebs; Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTa-
visuflebs mTavrobis sxva wevrebs (igulisxmeba ministri an saxelmwifo
ministri); Tavisi uflebamosilebis farglebSi gamoscems individualur
samarTlebriv aqts – brZanebas; warmoadgens mTavrobas sxva saxelmwifo
dawesebulebebTan da saerTaSoriso organizaciebTan urTierTobaSi;
warmoadgens saqarTvelos sagareo urTierTobebSi, debs saerTaSori-
so xelSekrulebebs saqarTvelos saxeliT; iRebs gadawyvetilebas sao-
mari mdgomareobis dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Sesaxeb; iRebs
gadawyvetilebas bunebrivi an teqnogenuri katastrofis an epidemiis
dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Sesaxeb; sagangebo an saomari md-
gomareobis dros gamoscems brZanebas, romlis Sesabamisadac moqmede-
ben Tavdacvis Zalebi; premier-ministri axorcielebs sakanonmdeblo
da kanonqvemdebare normatiuli aqtebiT misTvis miniWebul sxva ufle-
bamosilebebs.
premier-ministris gadadgoma an misi uflebamosilebis sxvagvarad
Sewyveta iwvevs mTavrobis sxva wevrTa uflebamosilebis Sewyvetas.
premier-ministris gadadgoma misi uflebamosilebis Sewyvetis erT-erT
safuZvels warmoadgens. garda amisa, premier-ministrs uflebamosileba
uwydeba gardacvalebis, mis mimarT sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCe-
nis kanonier ZalaSi Sesvlis, mTavrobisTvis undoblobis gamocxadebis
an ndobis argamocxadebis SemTxvevaSi, impiCmentis wesiT Tanamdebobidan
gadayenebis an mTavrobis wevris saqmianobasTan SeuTavsebeli Tanamdebo-
bis dakavebis safuZvelze (Tanamdebobrivi SeuTavseblobis faqtis Ses-
axeb miiReba saqarTvelos parlamentis dadgenileba). premier-ministris
gadadgomis an misi uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetis SemTxvevaSi
mTavroba ganagrZobs movaleobis Sesrulebas axali premier-ministris
daniSvnamde. mTavrobis sxva wevris gadadgomis an Tanamdebobidan gaTa-
visuflebis SemTxvevaSi premier-ministri niSnavs mTavrobis axal wevrs.

2.1.2. ministri
ministri xelmZRvanelobs saministros da saqarTvelos kanonmde-
blobis Sesabamisad iRebs gadawyvetilebas misi kompetenciisaTvis mi-
kuTvnebul sakiTxebze.
ministri, rogorc wesi, warmoadgens politikur figuras, romelic
Sedis mTavrobis SemadgenlobaSi. Tavad termini `ministri~ laTinuri
warmoSobisaa da msaxurs niSnavs. ministri mTavrobaSi Semavali saxelm-
wifo mmarTvelobis sistemis ZiriTadi organos - saministros xelmZ-
Rvanelis zogadi dasaxelebaa. saqarTvelos konstitucia ar adgens
sakvalifikacio moTxovnebs ministris mimarT.

314
ministris zogadi xasiaTis uflebamosileba gansazRvrulia konsti-
tuciiT (muxli 54, punqti 4), rac Semdgom detalizebulia `saqarTvelos
mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonSi (muxli 20-24). kerZod, ministri xelmZRvanelobs sa-
ministros, warmarTavs mis saqmianobas da wyvets saministros gamgeblobis
sferosTvis mikuTvnebul sakiTxebs; pasuxismgebelia saqarTvelos kon-
stituciis, sxva kanonebis, saomari an sagangebo mdgomareobis dros ga-
mocemuli saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebis, mTavrobis
dadgenilebebisa da gankargulebebis da premier-ministris brZanebebis
SesrulebisaTvis; Tvalyurs adevnebs saministros struqturuli qvedan-
ayofebisa da saministros mmarTvelobis sferoSi Semavali saxelmwifo
saqveuwyebo dawesebulebebis, sajaro samarTlis iuridiuli pirebis da
teritoriuli organoebis mier TavianTi movaleobebis Sesrulebis mim-
dinareobas da am kanoniT dadgenili wesiT axorcielebs samsaxurebriv
zedamxedvelobas saministros sajaro mosamsaxureTa gadawyvetilebeb-
sa da saqmianobaze; sakuTari kompetenciis farglebSi Tanamdebobaze
niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs saministros saStato nusxiT
gansazRvrul moxeleebs, teritoriul organoTa moxeleebs, mmarTvelo-
bis sferoSi Semavali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebis, saja-
ro samarTlis iuridiuli pirebis xelmZRvanelebs; saxelmwifo biuje-
tis Sesabamisad amtkicebs saministros mmarTvelobis sferoSi Semavali
saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebis xarjTaRricxvas, axorcie-
lebs kontrols mis Sesrulebaze da aucileblobis SemTxvevaSi iZleva
miTiTebebs sabiujeto saxsrebis gamoyenebis Sesaxeb; premier-ministrs
warudgens angariSs saministros saqmianobis Sesaxeb; monawileobs mTav-
robis sxdomebSi; asrulebs kanonebiT, saomari an sagangebo mdgomareo-
bis dros gamocemuli saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebiT,
mTavrobis dadgenilebebiTa da gankargulebebiT da premier-ministris
brZanebebiT misTvis gansazRvrul sxva amocanebs.
ministrs SeuZlia gadadges Tanamdebobidan, ra drosac Tanamdebo-
bidan gadadgomis Sesaxeb gancxadebiT mimarTavs premier-ministrs. min-
istrs uflebamosileba uwydeba gadadgomis, gardacvalebis, Tanamdebo-
bidan premier-ministris aqtis safuZvelze gaTavisuflebis, mis mimarT
sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCenis kanonier ZalaSi Sesvlis, mTav-
robisTvis undoblobis gamocxadebis an ndobis argamocxadebis SemTx-
vevaSi, aseve impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis safuZvelze.
ministrs hyavs pirveli moadgile da moadgileebi, romelTac min-
istris wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavi-
suflebs premier-ministri. moadgileTa raodenoba ganisazRvreba sa-
ministros debulebiT, xolo uflebamosilebani - ministris brZanebiT.
ministris uflebamosilebis Sewyvetisas ministris pirvel moadgilesa

315
da moadgileebs uflebamosileba uwydebaT axali ministris daniSvnisTa-
nave.

2.1.3. saxelmwifo ministri


mTavrobis SemadgenlobaSi SeiZleba iyos erTi an ramdenime saxelm-
wifo ministri (e.w. `uportfelo ministri~), Sesabamisad, SesaZlebelia
saxelmwifo ministris Tanamdeboba arc arsebobdes mTavrobis Semadgen-
lobaSi. saqarTvelos konstituciiT (muxli 54, punqti 5) gansazRvrulia
saxelmwifo ministris daniSvnis mizani - gansakuTrebuli mniSvnelobis
saxelmwifoebrivi amocanebis Sesasruleblad. saxelmwifo ministris
Tanamdeboba SeiZleba SemoRebul iqnes kanoniT.
saxelmwifo ministrs niSnavs premier-ministri. saxelmwifo minis-
tris uflebamosileba da misi farglebi ganisazRvreba `saqarTvelos
mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanoniT (muxli 241) da mTavrobis Sesabamisi dadgenilebiT.
kerZod, saxelmwifo ministri sakuTari uflebamosilebis farglebSi ax-
orcielebs aRmasrulebel xelisuflebas; axorcielebs ministrisaTvis
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmiano-
bis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT miniWebul uflebamosilebebs,
agreTve saqarTvelos sxva sakanonmdeblo da kanonqvemdebare aqtebiT
misTvis miniWebul uflebamosilebebs; asrulebs mTavrobisa da premier-
ministris calkeul davalebebs; sakuTari uflebamosilebis farglebSi
gamoscems brZanebebs. saxelmwifo ministris saqmianobas uzrunvelyofs
saxelmwifo ministris aparati. saxelmwifo ministris aparatis struq-
turasa da saStato nusxas gansazRvravs mTavroba.
saxelmwifo ministris uflebamosilebis Sewyveta xorcieldeba min-
istris uflebamosilebis SewyvetisaTvis dadgenili safuZvlebis Sesa-
bamisad.

2.1.4. pirveli vice-premieri, vice-premieri


saqarTvelos konstitucia (muxli 55, punqti 4) iTvaliswinebs saqa-
rTvelos premier-ministris uflebamosilebas erT-erT ministrs daakis-
ros pirveli vice-premieris, agreTve, erT an ramdenime ministrs - vice-
premieris movaleoba. konstituciur doneze ar aris gaTvaliswinebuli
pirveli vice–premieris da vice-premieris kompetencia, igi gawerilia
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmiano-
bis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT (me-10 muxli). kerZod, pirveli
vice-premieri asrulebs premier-ministris movaleobas misi aryofnisa

316
da kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul sxva SemTxvevebSi, agreTve mis
calkeul davalebebs. rac Seexeba vice-premiers, igi koordinacias uw-
evs aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebas premier-ministris
brZanebiT dadgenil saxelmwifo mmarTvelobis gansazRvrul sferoSi.
vice-premierebis raodenobas gansazRvravs premier-ministri. pirvel
vice-premiersa da vice-premiers movaleobebi ekisrebaT premier-minis-
tris brZanebiT, romlis Sesaxebac mTavrobis wevrebs ecnobebaT misi
gamocemidan xuTi dRis vadaSi. amave brZanebiT ganisazRvreba pirve-
li vice-premierisa da vice-premieris funqciebi. Sesabamisad, pirveli
vice-premieris movaleoba SeiZleba Seasrulos mxolod erTma minis-
trma, xolo vice-premieris rangSi SesaZloa erTi an ramdenime ministri
mogvevlinos. arc konstitucia da arc kanonmdebloba ar iTvaliswinebs
vice-premierebis konkretul raodenobas, Tumca, `saqarTvelos mTavro-
bis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ kanonis
Sesabamisad, vice-premierebis raodenobas gansazRvravs premier-minis-
tri. mniSvnelovania is garemoeba, rom arc pirveli vice-premieris da
arc vice-premieris Tanamdeboba gancalkevebulad ar Sedis mTavrobis
SemadgenlobaSi, vinaidan mxolod mTavrobis wevrs - ministrs SeiZleba
daekisros premier-ministris mier pirveli vice-premieris da vice-pre-
mieris movaleobis ganxorcieleba.

2.2. saqarTvelos mTavrobis struqtura


saqarTvelos konstituciis mixedviT (muxli 54, punqti 8), mTavrobis
struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba kanoniT, romlis proeqts
parlaments warudgens mTavroba. `saqarTvelos mTavrobis struqturis,
uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Se-
sabamisad (me-4 muxli), mTavroba aRmasrulebel xelisuflebas axorcie-
lebs saministroebis, maTi mmarTvelobis sferoSi Semavali saxelmwifo
saqveuwyebo dawesebulebebis, saxelmwifo ministris aparatis, mTavro-
bis uSualo daqvemdebarebaSi arsebuli aRmasrulebeli xelisuflebis
specialuri daniSnulebis gasamxedroebuli dawesebulebis, agreTve
specialuri daniSnulebis sxva saxelmwifo dawesebulebebis meSveobiT.
dauSvebelia mTavrobis SemadgenlobaSi xsenebuli kanoniT gaTval-
iswinebulis garda sxva raime struqturis/organos Seqmna an arseboba.

2.2.1. saministro
zogadad, mTavroba saxelmwifo mmarTvelobiT funqcias axorcie-
lebs mravalferovani administraciuli aparatis meSveobiT, romelic

317
saxelmwifo organoebisa da Tanamdebobis pirebis erTobliobas war-
moadgens. maT Soris umniSvnelovanesia centraluri administraciuli
organoebi, romlebic specialur marTvis funqciebs axorcieleben sa-
ministroebis saxiT. saministro iqmneba politikuri da socialur-eko-
nomikuri cxovrebis mniSvnelovan sferoebSi saxelmwifoebrivi mmarTv-
elobis gansaxorcieleblad. zogadad, saministroTa struqtura mudmiv
cvalebadobas ganicdis, rac saxelmwifoebriv cxovrebasTan maT misad-
agebaze miuTiTebs. saministroebis mniSvneloba ganpirobebulia im gare-
moebiTac, rom maTi xelmZRvanelebi Sedian mTavrobis SemadgenlobaSi.
saministroebi, romlebic mTavrobis instituciuri sistemis cen-
tralur rgols warmoadgenen, maTze dakisrebuli funqciebis mixedviT
SesaZloa Semdegi saxiT davajgufoT:662
- saministroebi, romelTa saqmianoba dakavSirebulia saxelmwifo fi-
nansebis mozidva-gankargvasTan (finansTa, ekonomikis, sagadasaxado da
sxva);
- saministroebi, romelTa saqmianoba meurneobis konkretul sferos
ukavSirdeba (mrewvelobis, vaWrobis, turizmis, soflis meurneobis da
sxva);
- saministroebi, romlebic uzrunvelyofen saxelmwifo suvereni-
tets Sidaerovnuli da saerTaSorisosamarTlebrivi procedurebis meS-
veobiT (sagareo saqmeTa, iusticiis da sxva);
- e.w. Zalovani saministroebi (Sinagan saqmeTa, Tavdacvis, uSiSroebis
da sxva);
- saministroebi, romlebic uzrunvelyofen saxelmwifos teritoriis
infrastruqturisa da mosaxleobis momsaxurebas (transportis, komuni-
kaciebis, fostis da sxva);
- saministroebi, romelTa saqmianoba ukavSirdeba saxelmwifos so-
cialuri funqciis ganxorcielebas (ganaTlebis, Sromis, jandacvis,
kulturis da sxva).
saqarTveloSi saministro iqmneba mTavrobis uflebamosilebis
gansazRvrul sferoSi saxelmwifo politikisa da mmarTvelobis ganx-
orcielebis uzrunvelsayofad. mTavroba, romelic uzrunvelyofs aR-
masrulebeli xelisuflebis ganxorcielebas qveyanaSi, swored saminis-
troebis meSveobiT axorcielebs am konstituciur kompetencias. amasTan,
saministroebis Seqmna erTgvari msgavsi dargobrivi niSniT xdeba. sa-
ministros xelmZRvanelobs ministri, romelic damoukideblad iRebs
gadawyvetilebas mis kompetencias mikuTvnebul sakiTxebze. `saqarT-
velos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis
Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni (muxli 14, punqti 2) konkretulad gansaz-
Rvravs saqarTveloSi saministroTa CamonaTvals, Sesabamisad, axali sa-
ministros Seqmna an arsebulis gauqmeba dasaSvebia mxolod xsenebul
662
demetraSvili a., kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2011, 297-298.

318
kanonSi Sesabamisi cvlilebis Setanis Sedegad. dRevandeli mdgomareo-
biT saqarTveloSi 10 saministroa: a) ganaTlebis, mecnierebis, kultur-
isa da sportis; b) garemos dacvisa da soflis meurneobis; g) ekonomikisa
da mdgradi ganviTarebis; d) Tavdacvis; e) iusticiis; v) okupirebuli
teritoriebidan devnilTa, Sromis, janmrTelobisa da socialuri dac-
vis; z) regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis; T) sagareo saqme-
Ta; i) finansTa; k) Sinagan saqmeTa.
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmi-
anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (me-15-me-18 mux-
lebi), saministro angariSvaldebulia mTavrobis winaSe da asrulebs
kanoniT gaTvaliswinebul an mTavrobisa da premier-ministris mier kan-
onis safuZvelze dakisrebul amocanebs. saministro efuZneba erTmmarT-
velobis princips, rac damaxasiaTebelia mmarTvelobis centralizebuli
struqturisaTvis da gamoxatulia xelmZRvanelobiTi funqciebisa da
uflebamosilebebis erTi piris - ministris xelSi TavmoyriT. saminis-
tros uflebamosileba ganisazRvreba kanoniT an/da kanonis safuZvelze
miRebuli mTavrobis dadgenilebiT. saministros ufleba ara aqvs, sxva
saxelmwifo an arasaxelmwifo dawesebulebebs gadasces Tavisi ufleba-
movaleobani, Tu saqarTvelos kanonmdeblobiT sxva ram ar aris gaTval-
iswinebuli. saministro moqmedebs Tavisi uflebamosilebis farglebSi,
saqarTvelos konstituciis, sxva kanonebis, saomari an sagangebo mdgo-
mareobis dros gamocemuli saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi
aqtebis, mTavrobisa da premier-ministris samarTlebrivi aqtebis safuZ-
velze da maT Sesasruleblad.
saministros mmarTvelobis sfero ganisazRvreba saministros deb-
ulebiT, romelsac ministris wardginebiT amtkicebs mTavroba. samin-
istros debuleba unda Seicavdes saministros saqmianobis sferos da
amocanebs; saministros sistemas, struqturas, struqturuli qvedanay-
ofebis ZiriTad amocanebs da kompetencias; sxva arsebiT sakiTxebs sa-
ministros saqmianobis organizebis Sesaxeb. Tu sakiTxi miekuTvneba ram-
denime saministros gamgeblobis sferos da gansazRvruli ar aris masze
gadawyvetilebis mimRebi saministro, gadawyvetilebas iRebs mTavroba.
saministro iyofa struqturul qvedanayofebad, romelTa ufle-
bamosileba ganisazRvreba saministros debulebiTa da am struqturuli
qvedanayofis debulebiT, romelsac amtkicebs ministri.

2.2.2. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba


`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmi-
anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi VII), saxelm-
wifo saqveuwyebo dawesebuleba warmoadgens saministros gamgeblobaSi

319
arsebul aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebas.663
saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba warmoadgens saministros
gamgeblobaSi arsebul aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebas.
saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba iqmneba, gardaiqmneba da saqmiano-
bas wyvets kanoniT an mTavrobis dadgenilebiT. saxelmwifo saqveuwyebo
dawesebuleba SeiZleba Seiqmnas Tavdacvis, samarTaldamcav, sazogadoe-
brivi usafrTxoebisa da wesrigis, socialur-ekonomikur, kulturis
an sxva sferoSi saxelmwifoebrivi amocanebisa da sajaro funqciebis
Sesasruleblad. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba finansdeba sax-
elmwifo biujetidan. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebis debule-
bas amtkicebs ministri. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebis xelmZR-
vanels ministris wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan
aTavisuflebs premier-ministri. kanoniT SesaZlebelia saxelmwifo
saqveuwyebo dawesebulebis teritoriuli organos Seqmna, ris Sesaxeb
gadawyvetilebas iRebs ministri.
unda aRiniSnos, rom 2017-2018 wlebis sakonstitucio reformamde
saqarTvelos konstitucia gansazRvravda saqarTvelos prokuraturis
adgils saxelmwifo sistemaSi - igi warmoadgenda aRmasrulebeli xe-
lisuflebis sistemaSi Semaval dawesebulebas. kerZod, ZiriTadi kanonis
Sesabamisad, prokuraturis organoebi Sedioda iusticiis saministros
sistemaSi da maT saerTo xelmZRvanelobas axorcielebda iusticiis min-
istri. Tumca, xsenebuli sakonstitucio reformis Sedegad, prokuratu-
ra gamovida iusticiis saministros sistemidan da saqarTvelos iustici-
is saministros sistemaSi Semavali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba
− saqarTvelos prokuratura Camoyalibda damoukidebel organod.

2.2.3. specialuri daniSnulebis saxelmwifo dawesebuleba


`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmi-
anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi VII1), spe-
cialuri daniSnulebis saxelmwifo dawesebuleba aris premier-minis-
tris uSualo daqvemdebarebaSi arsebuli dawesebuleba, romelic iqmneba
kanonis safuZvelze, kanoniT gaTvaliswinebuli saxelmwifoebrivi amo-
canebis Sesasruleblad.664 specialuri dawesebuleba angariSvaldebulia
premier-ministris winaSe, romelic uSualod zedamxedvelobs dawese-
bulebis saqmianobas. specialuri dawesebulebis xelmZRvanels Tanam-
663
magaliTisaTvis, saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebia: sagangebo situaciebis marTvis
samsaxuri, garemosdacviTi zedamxedvelobis departamenti, specialuri penitenciuri sam-
saxuri, saqarTvelos saavtomobilo gzebis departamenti, saqarTvelos sasazRvro policia.
664
magaliTisaTvis, specialuri daniSnulebis saxelmwifo dawesebulebebia: saxelmwifo us-
afrTxoebis samsaxuri; saqarTvelos dazvervis samsaxuri, saxelmwifo dacvis specialuri
samsaxuri.

320
debobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs premier-ministri.
specialuri dawesebulebis xelmZRvanelis moadgileebs xelmZRvane-
lis wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuf-
lebs premier-ministri. specialuri dawesebulebis sxva TanamSromlebis
Tanamdebobaze daniSvnisa da Tanamdebobidan gaTavisuflebis sakiTxebi
wesrigdeba kanoniT.
specialuri dawesebuleba Tavis saqmianobas axorcielebs saqarT-
velos konstituciis, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebis, kan-
onis, specialuri dawesebulebis debulebisa da premier-ministris mier
gansazRvruli samsaxurebrivi instruqciebisa da davalebebis safuZvel-
ze. specialuri dawesebulebis debulebasa da Sesabamisi kanoniT gansaz-
Rvrul sxva normatiul aqtebs premier-ministris wardginebiT amtkicebs
mTavroba.

2.2.4. saxelmwifo rwmunebuli


administraciul-teritoriuli erTeulebis teritoriaze mTavrobis
warmomadgenlobis uzrunvelsayofad saqarTvelos konstitucia (muxli
54, punqti 7) iTvaliswinebs mTavrobis uflebamosilebas daniSnos sax-
elmwifo rwmunebulebi. saxelmwifo rwmunebulis uflebamosileba gan-
isazRvreba kanoniT.
unda aRiniSnos, rom 2017-2018 wlebis sakonstitucio reformamde
saxelmwifo rwmunebulis Tanamdebobas ewodeboda saxelmwifo rwmuneb-
uli-gubernatori. Tavis mxriv, saxelmwifo rwmunebuli-gubernatoris
winamorbedi qarTul sakanonmdeblo sivrceSi saqarTvelos prezidentis
saxelmwifo rwmunebuli gaxldaT. es instituti gaiTvaliswina `aRmas-
rulebeli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqa-
rTvelos 1997 wlis 15 aprilis kanonma. saxelmwifo rwmunebuli samarT-
lebrivad mxolod saxelmwifos meTaurTan iyo dakavSirebuli, romelic
niSnavda da aTavisuflebda mas. saxelmwifo rwmunebuli warmoadgenda
saqarTvelos prezidents kanonmdeblobiT gansazRvrul administraci-
ul-teritoriul erTeulebSi. `saqarTvelos mTavrobis struqturis,
uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos 2004 wlis
11 Tebervlis kanons 2007 wlis 8 ivniss daemata VIII1 Tavi, romlis safuZ-
velzec cvlileba ganicada saxelmwifo rwmunebulis institutma. ker-
Zod, saxelmwifo rwmunebuls ewoda saxelmwifo rwmunebuli-guber-
natori, romelic nacvlad mxolod saqarTvelos prezidentisa, gaxda
saqarTvelos mTavrobis warmomadgenelic calkeul administraciul-
teritoriul erTeulebSi. Seicvala saxelmwifo rwmunebuli-guberna-
toris Tanamdebobaze gamwesebis meqanizmic - mas, premier-ministrTan
konsultaciis Semdgom, Tanamdebobaze niSnavda da aTavisuflebda saqa-

321
rTvelos prezidenti. mogvianebiT, 2008 wlis 11 marts, konstitucias
daemata axali muxli, romelic saxelmwifo rwmunebuli-gubernatoris
samarTlebriv statuss exeboda.
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad Camoyalibebuli
saparlamento respublikis mmarTvelobiTi modelis gaTvaliswinebiT da
im garemoebaze dayrdnobiT, rom prezidenti warmomadgenlobiTi da sim-
boluri uflebamosilebebis matarebelia, saxelmwifo rwmunebuli aris
saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvrul saqarTvelos administraci-
ul-teritoriuli erTeulebis teritoriaze mTavrobis warmomadgene-
li, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs
mTavroba. `saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da
saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi VIII1),
saxelmwifo rwmunebuli: mTavrobis davalebis SemTxvevaSi koordinacias
uwevs saqarTvelos saministroebis teritoriul organoTa saqmianobas;
mTavrobis davalebiT koordinacias uwevs adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis reformis calkeuli RonisZiebebis ganxorcielebas; uflebamosilia
saTaTbiro xmis uflebiT monawileoba miiRos mTavrobis sxdomebSi; sa-
kuTari uflebamosilebis farglebSi gamoscems individualur samarT-
lebriv aqtebs; axorcielebs saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvrul
sxva uflebamosilebebs.
saxelmwifo rwmunebuli Tavis saqmianobas axorcielebs saxelmwifo
rwmunebulis administraciis meSveobiT. saxelmwifo rwmunebulis ad-
ministraciis saStato nusxasa da sajaro mosamsaxureTa Tanamdebo-
brivi sargoebis odenobebs amtkicebs mTavroba. saxelmwifo rwmunebu-
lis administraciis sajaro mosamsaxureebs Tanamdebobaze niSnavs da
Tanamdebobidan aTavisuflebs saxelmwifo rwmunebuli. saxelmwifo rw-
munebulis debulebas amtkicebs mTavroba. saxelmwifo rwmunebulisa da
saxelmwifo rwmunebulis administraciis saqmianoba finansdeba saxelm-
wifo biujetidan.
saxelmwifo rwmunebuli gamoscems individualur samarTlebriv
aqts – saxelmwifo rwmunebulis gankarguleba. saxelmwifo rwmunebulis
samarTlebriv aqts auqmebs mTavroba. saxelmwifo rwmunebulis samar-
Tlebrivi aqti kanonmdeblobiT dadgenili wesiT SeiZleba gasaCivrdes
sasamarTloSi.

2.2.5. avtonomiuri respublikebis aRmasrulebeli


xelisuflebis dawesebulebebi
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmi-
anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi IX), afxazeTi-
sa da aWaris avtonomiuri respublikebis aRmasrulebeli xelisuflebis

322
dawesebulebebi Sedis saqarTvelos aRmasrulebeli xelisuflebis or-
ganoTa sistemaSi. afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis
aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebebi moqmedebs saqarTvelos
konstituciis, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis kon-
stituciebis, saqarTvelos samarTlebrivi aqtebis, afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis samarTlebrivi aqtebis safuZvelze. afxa-
zeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis aRmasrulebeli xelisu-
flebis dawesebulebebi iqmneba, gardaiqmneba da saqmianobas wyvets
saqarTvelos konstituciiT, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respub-
likebis konstituciebiT, saqarTvelos samarTlebrivi aqtebiT, afxaze-
Tisa da aWaris avtonomiuri respublikebis samarTlebrivi aqtebiT dad-
genili wesiT.

2.2.6. saTaTbiro organoebi


`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmiano-
bis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi X), premier-min-
istrs, mTavrobas, mTavrobis wevrs calkeul sakiTxTa Seswavlis mizniT
SeuZlia Seqmnas saTaTbiro organoebi – komisiebi da sabWoebi. saTaT-
biro organo iqmneba aRmasrulebeli xelisuflebis kompetenciisaTvis
mikuTvnebuli sxvadasxva sakiTxebis mosamzadeblad. saTaTbiro organos
amocanebs, agreTve misi daskvnebisa da winadadebebis momzadebis wess am
organos Seqmnisas gansazRvravs Sesabamisad premier-ministri, mTavroba,
mTavrobis wevri. saTaTbiro organos ufleba aqvs saxelmwifo daweseb-
ulebebidan miiRos Tavisi muSaobisaTvis saWiro dokumentebi, cnobebi
da sxva monacemebi. saTaTbiro organos mier momzadebuli daskvnebi da
winadadebebi gansazRvrul vadaSi unda waredginos Sesabamisad premier-
ministrs, mTavrobas, mTavrobis wevrs.
mimdinare etapze, erovnuli usafrTxoebisa da saxelmwifo intere-
sebisTvis safrTxis Semcvel sakiTxebze saqarTvelos premier-ministris
informirebisa da mis mier misaRebi politikuri gadawyvetilebebis
momzadebis, strategiul doneze erovnuli usafrTxoebis politikis
dagegmvisa da koordinaciis mizniT Seqmnilia saqarTvelos premier-min-
istris saTaTbiro organo - erovnuli usafrTxoebis sabWo.

2.2.7. mTavrobis administracia


`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmi-
anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi V), mTavrobis
saqmianobis organizaciuli uzrunvelyofis, analitikuri, informaci-
uli da sxva masalebis momzadebis, agreTve mTavrobis gadawyvetile-

323
baTa Sesrulebis kontrolis xelSewyobis mizniT iqmneba mTavrobis ad-
ministracia. saqarTvelos mTavrobis administracias xelmZRvanelobs
saqarTvelos premier-ministri, xolo saqarTvelos mTavrobis adminis-
traciis mimdinare saqmianobas uZRveba saqarTvelos mTavrobis admin-
istraciis ufrosi, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan
aTavisuflebs saqarTvelos premierministri. mTavrobis administraciis
struqtura, uflebamosileba da saqmianobis organizeba ganisazRvreba
mTavrobis administraciis debulebiT, romelsac amtkicebs mTavroba.

3. saqarTvelos mTavrobis formireba


saxelmwifos mmarTvelobis formidan gamomdinare, saqarTveloSi
damkvidrebulia mTavrobis Seqmnis saparlamento modeli, romelic gu-
lisxmobs mTavrobis formirebas sakanonmdeblo organos mier saparla-
mento arCevnebis Sedegebis gaTvaliswinebiT. amgvar modelSi, romelic
damaxasiaTebelia saparlamento sistemisa da Sereuli mmarTvelobis
respublikebisaTvis, mTavrobis formireba metwilad damokidebulia
sakanonmdeblo organoSi politikur ZalTa gadanawilebaze, xolo sax-
elmwifos meTauri am procesSi mxolod formaluri xasiaTis uflebe-
mosilebebiTaa aRWurvili. mTavrobis formirebis saparlamento modelis
pirobebSi mTavrobis mier aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorciele-
ba, rogorc wesi, sakanonmdeblo organos mxridan ndobis gamocxadebas
saWiroebs, rac, Tavis mxriv, zrdis sakanonmdeblo organos zegavlenis
xarisxs aRmasrulebeli xelisuflebis formirebis da misi saqmianobis
Semdgomi kontrolis procesSi.
saqarTvelos 1921 wlis konstitucia iTvaliswinebda mTavrobis
formirebis procesSi sakanonmdeblo organos sakmaod mokrZalebul
monawileobas. kerZod, mTavroba warmoadgenda umaRlesi mmarTvelobis
kolegiur aRmasrulebel organos, romlis Tavmjdomares erTwliani va-
diT irCevda parlamenti (67-e muxli). mTavrobis danarCen wevrebs - minis-
trebs parlamentis arCevnebSi monawileobis uflebis mqone moqalaqeTa-
gan garesaparlamento gziT niSnavda (`iwvevda~) mTavrobis Tavmjdomare
(68-e muxli). konstitucia ar iTvaliswinebda ndobis gamocxadebis pro-
ceduras, Tumca mTavrobis wevrebis - ministrebis (da ara mTavrobis
Tavmjdomaris) mimarT parlamentis mxridan arsebobda `ndobis dakarg-
vis~ meqanizmi. amgvar mcirericxovan regulaciebs Seicavda pirveli qar-
Tuli konstitucia mTavrobis formirebis procesTan dakavSirebiT.
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis (1991
weli) Semdgom, miRebul iqna `mcire konstitucia~ - kanoni `saxelmwifo
xelisuflebis Sesaxeb~ da kanoni `saqarTvelos respublikis ministrTa
kabinetis Sesaxeb~. es ori aqti iTvaliswinebda mTavrobis formirebis

324
sakmaod ucnaur proceduras. kerZod, premier-ministrs saxelmwifos
meTauris wardginebiT niSnavda saqarTvelos parlamenti, xolo mTavro-
bis sxva wevrebs - premier-ministris wardginebiT niSnavda saxelmwifos
meTauri da amtkicebda parlamenti. amgvari wesiT xdeboda ministrTa
kabinetis Secvlac. `mcire konstitucia~ ar iTvaliswinebda mTavrobis
formirebis procesSi parlamentis mxridan mTavrobisaTvis ndobis ga-
mocxadebas, Tumca amkvidrebda mTavrobisadmi ndobis sakiTxis dasmis
meqanizms premier-ministris, deputatTa saerTo raodenobis sul cota
erTi mexuTedis an saxelmwifos meTauris iniciativiT.
1995 wlis konstituciiT, romelmac saprezidento modelze orien-
tirebuli respublikuri mmarTveloba daamkvidra, mTavrobis formireba
saprezidento (garesaparlamento) modelis mixedviT xdeboda. axalar-
Ceuli prezidenti, romelic aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs
warmoadgenda, ficis dadebis Semdgom ori kviris vadaSi parlamentis
TanxmobiT niSnavda ministrebs; sakuTari iniciativiT aTavisuflebda
ministrs; iRebda ministrebis gadadgomas, romlebic mxolod preziden-
tis winaSe iyvnen pasuxismgebelni. amgvari modelis pirobebSi, bunebriv-
ia, gamoiricxeboda parlamentis mxridan mTavrobisaTvis ndoba-undob-
lobis gamocxadebis meqanizmebis arseboba.
2004 wlis 6 Tebervals ganxorcielebuli sakonstitucio reformis
Sedegad, saprezidento mmarTvelobis modeli Seicvala naxevrad sapre-
zidento sistemiT. Sesabamisad, Seicvala mTavrobis formirebis meqa-
nizmic da Camoyalibda mTavrobis formirebis saparlamento modeli,
Tumca prezidentis aqtiuri da gadamwyveti monawileobiT.
2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio reformis safuZvelze, arse-
biTad Seicvala mTavrobis formirebisa da am procesSi misTvis ndobis
gamocxadebis meqanizmi. mTavrobis formireba calsaxad saparlamento
organos ndobaze gaxda damokidebuli da saxelmwifos meTauri am pro-
cesSi formalur monawileobas Rebulobda. amgvari cvlilebebi Tavad
sakonstitucio reformis miznebidan gamomdinareobda, romlis Sedegad
ganxorcielda saxelmwifos meTauris distancireba aRmasrulebeli xe-
lisuflebisagan da mTavrobis aRmasrulebeli xelisuflebis umaRles
da damoukidebel organod Camoyalibeba. amasTan, veneciis komisiis
mxridan gamoTqmuli iqna rigi SeniSvnebisa, romlebic, upirvelesad, axa-
larCeuli parlamentis mier mTavrobis formirebis proceduris, aseve
mTavrobis uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevaSi mTavrobis Semadgen-
lobisaTvis ndobis gamocxadebis vadebis xangrZlivobas ukavSirdebo-
da. veneciis komisiisaTvis aseve gaugebari aRmoCnda mTavrobis erTi da
imave SemadgenlobisaTvis ndobis gamosacxadeblad xelmeore kenWisyris
SesaZlebloba, romlis amoRebac Seamcirebda mTavrobis formirebis

325
procesis vadebs da am process ufro gamWvirvales gaxdida.665
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad, zemoxsenebuli
SeniSvnebis gaTvaliswinebiT, gamartivda da daixvewa saqarTvelos mTav-
robis formirebis sakmaod rTuli da xangrZlivi reformamdeli pro-
cedura. parlamentis kompetenciur arsenalSi mTavrobis formirebis
uflebamosilebis arseboba miCneulia sakanonmdeblo organos `mTav-
robis sadamfuZneblo funqciad~, rac saparlamento modelis mkveTrad
gamokveTili niSania.666 sakanonmdeblo organo mTavrobis formirebis
proceduras iwyebs Semdeg SemTxvevebSi: saparlamento arCevnebis Cat-
arebis Semdgom axalarCeuli parlamentis winaSe mTavrobis ufle-
bamosilebis moxsnisas; premier-ministris gadadgomisas; premier-minis-
tris uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetisas.

3.1. mTavrobis formireba saparlamento arCevnebis Semdgom


saqarTvelos konstitucia iTvaliswinebs mTavrobis formirebis
proceduras saparlamento arCevnebis Semdgom (56-e muxlis pirveli pun-
qti). kerZod, axalarCeuli parlamentis mier sruli uflebamosilebis
SeZenisTanave mTavroba ixsnis uflebamosilebas parlamentis winaSe da
ganagrZobs movaleobis Sesrulebas axali premier-ministris daniSv-
namde. rac Seexeba axalarCeuli parlamentis pirvel sxdomas, romelsac
niSnavs saqarTvelos prezidenti, igi imarTeba parlamentis arCevnebis
Sedegebis oficialurad gamocxadebidan araugvianes me-10 dRisa. par-
lamenti pirvel sxdomaze uflebamosilia Seudges muSaobas, Tu sxdo-
mas eswreba parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba. parlamenti
srul uflebamosilebas iZens parlamentis wevrTa ori mesamedis ufle-
bamosilebis cnobis momentidan. am momentidan uflebamosileba uwydeba
wina mowvevis parlaments (konstitucia, 38-e muxli).
Sesabamisad, axalarCeuli parlamentis pirvel sxdomaze xdeba axa-
larCeuli parlamentis mier uflebamosilebis SeZena da swored am mo-
ments ukavSirdeba moqmedi mTavrobis uflebamosilebis moxsna, rac av-
tomatur reJimSi xdeba da arc sakanonmdeblo organos da arc Tavad
mTavrobis mxridan aranairi saxis kenWisyras ar saWiroebs. amasTan, mTav-
robis uflebamosilebis moxsnis sakiTxis axalarCeuli parlamentis mier
uflebamosilebis SeZenasTan mibmiT konstitucia arapirdapir adgens sa-
parlamento arCevnebis Semdgom ndobagamocxadebuli mTavrobis ufle-
bamosilebis pirobiT vadas, romelic parlamentis uflebamosilebis xan-

665
saboloo daskvna sakonstitucio kanonproeqtis Sesaxeb saqarTvelos konstituciaSi Ses-
worebebis da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, evropuli komisia demokratiisaTvis
samarTlis meSveobiT (veneciis komisia), CDL-AD(2010)028, 15 oqtomberi, 2010, punqtebi 69-70.
666
gogiaSvili g., SedarebiTi konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 223.

326
grZlivobas ukavSirdeba da 4 wels warmoadgens, garda im SemTxvevebisa,
rodesac, riggareSe saparlamento arCevnebis pirobebSi, mTavroba agrZe-
lebs funqcionirebas axalarCeuli parlamentis mier uflebamosilebis
SeZenamde.
mTavrobis uflebamosilebis moxsnis SemTxvevaSi, mTavrobisaT-
vis ndobis gamocxadebis Semdgomi procedurebi gawerilia konstitu-
ciis 56-e muxlis me-2-me-5 punqtebiT. kerZod, parlamenti mTavrobis
uflebamosilebis moxsnidan 2 kviris vadaSi ndobas ucxadebs parlamen-
tis arCevnebSi saukeTeso Sedegis mqone politikuri partiis mier wam-
oyenebuli premierministrobis kandidatis mier wardgenil mTavrobas.
mTavrobis SemadgenlobasTan erTad parlaments waredgineba samTavrobo
programa. ndobis misaRebad saWiroa parlamentis sruli Semadgenlo-
bis umravlesobis mxardaWera. im SemTxvevaSi, Tu parlamentma mTavrobas
dadgenil vadaSi ndoba ar gamoucxada, saqarTvelos prezidenti Sesa-
bamisi vadis amowurvidan arauadres 2 da araugvianes 3 kvirisa daiTxovs
parlaments da daniSnavs parlamentis riggareSe arCevnebs. preziden-
tis kompetenciur arsenalSi parlamentis daTxovnis uflebamosileba
unda miviCnioT, rogorc erTgvari ultima ratio,667 sakanonmdeblo da aRmas-
rulebel xelisuflebas Soris arsebuli konfliqtis gadaWris saboloo
saSualeba. es logikuricaa, vinaidan SeuZlebelia usasrulod gagrZel-
des mTavrobis formirebis procedura sakanonmdeblo organos mier.
amasTan, saqarTvelos prezidenti ar daiTxovs parlaments da ar dan-
iSnavs parlamentis riggareSe arCevnebs, Tu parlamenti konstituciis
56-e muxlis me-2 punqtiT gansazRvruli 2-kviriani vadis amowurvidan 2
kviris vadaSi sruli Semadgenlobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs
parlamentis sruli Semadgenlobis erT mesamedze metis mier wamoy-
enebuli premierministrobis kandidatis mier wardgenil mTavrobas.
am SemTxvevaSi parlamentis ardaTxovna ganpirobebulia im garemoebiT,
rom sakanonmdeblo organom SemWidroebul vadaSi moaxdina mTavrobis
formireba.
mTavrobis SemadgenlobisTvis ndobis gamocxadebis SemTxvevaSi pre-
zidenti 2 dRis vadaSi niSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri,
aseve, 2 dRis vadaSi - mTavrobis sxva wevrebs. Tu prezidenti aRniSnul
vadaSi ar gamoscems samarTlebriv aqts premier-ministris daniSvnis Tao-
baze, premier-ministri daniSnulad CaiTvleba. amgvari meqanizmi mTavro-
bis formirebis dasrulebis SesaZlo gaWianurebis albaTobis Tavidan
acilebis da mTavrobis stabilurobis qmediT RonisZiebad moiazreba.

667
babeki v., fiSi s., raihenbeheri c., konstituciis gadasinjva - saqarTvelos gza evropi-
saken, Tbilisi, 2012, 143.

327
3.2. mTavrobis formireba premier-ministris
uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevaSi
garda saparlamento arCevnebis Semdgom axalarCeuli parlamentis
mier mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis SemTxvevisa (detalurad ganx-
ilulia 3.1. qveTavSi), saqarTvelos konstitucia aseve iTvaliswinebs
mTavrobis formirebis proceduras premier-ministris uflebamosilebis
Sewyvetis SemTxvevaSi (56-e muxlis pirveli punqti). premier-ministris
uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevebi gawerilia `saqarTvelos mTav-
robis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis me-9 muxlSi. kerZod, premier-ministris gadadgoma
misi uflebamosilebis Sewyvetis erT-erT safuZvels warmoadgens. garda
gadadgomisa, premier-ministris uflebamosilebis sxvagvarad Sewyveta
xdeba gardacvalebis, mis mimarT sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCenis
kanonier ZalaSi Sesvlis, mTavrobisTvis undoblobis gamocxadebis an
ndobis argamocxadebis SemTxvevaSi, impiCmentis wesiT Tanamdebobidan
gadayenebis an mTavrobis wevris saqmianobasTan SeuTavsebeli Tanamde-
bobis dakavebis safuZvelze (Tanamdebobrivi SeuTavseblobis faqtis
Sesaxeb miiReba saqarTvelos parlamentis dadgenileba).
premier-ministris gadadgomis an misi uflebamosilebis sxvagvarad
Sewyvetis SemTxvevaSi iwyeba mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis pro-
cedura. xsenebuli procedura analogiuria saparlamento arCevnebis
Semdgom axalarCeuli parlamentis mier mTavrobisaTvis ndobis ga-
mocxadebis procedurisa (konstituciis 56-e muxlis me-2-me-5 punqtebi),
rac Cvens mier ukve ganxilul iqna (detalurad ixileT 3.1. qveTavSi).
aRiniSna, rom mTavrobis uflebamosilebis moxsnis, premier-minis-
tris gadadgomis an misi uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetis SemTx-
vevaSi mTavroba kvlav ganagrZobs movaleobis Sesrulebas axali premier-
ministris daniSvnamde, rac mTavrobis saqmianobis uwyvetobis principis
gamoxatulebaa.668

3.3. mTavrobisTvis ndobis gamocxadeba premier-ministris


iniciativiT
saqarTvelos konstitucia iTvaliswinebs mTavrobisaTvis ndobis
gamocxadebas premier-ministris iniciativiT (muxli 58). aRsaniSnavia,
rom xsenebuli meqanizmi ar warmoadgens mTavrobis formirebis klasi-
kur proceduras, misi ganxorcielebiT ar xdeba mTavrobis xelaxali
formireba. amasTan, xsenebuli meqanizmi mTavrobis politikuri pasux-
ismgeblobis elementsac Seicavs, sakanonmdeblo organos mier mTavro-
668
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 217.

328
bisaTvis ndobis gamocxadebaze uaris SemTxvevaSi. premier-ministris
iniciativiT mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis Sedegad xdeba mTav-
robis arsebuli, ukve ndobagamocxadebuli da formirebuli Semadgen-
lobisTvis ndobis xelaxali dadastureba parlamentis mxridan.
ndobis sakiTxs kenWi eyreba premier-ministris mier misi dasmidan
arauadres me-7 da araugvianes me-14 dRisa. Tu parlamenti ndobas ar
gamoucxadebs mTavrobas, saqarTvelos prezidenti ndobis argamocxade-
bidan arauadres me-8 da araugvianes me-14 dRisa daiTxovs parlaments
da daniSnavs parlamentis riggareSe arCevnebs.
saqarTvelos prezidenti ar daiTxovs parlaments, Tu parlamenti
mTavrobisTvis ndobis argamocxadebidan 7 dRis vadaSi sruli Semadgen-
lobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs parlamentis sruli Semad-
genlobis erT mesamedze metis mier wamoyenebuli premierministrobis
kandidatis mier wardgenil mTavrobas. mTavrobis SemadgenlobasTan er-
Tad parlaments waredgineba samTavrobo programa. axali mTavrobisTvis
ndobis gamocxadebidan 2 dRis vadaSi saqarTvelos prezidenti Tanam-
debobaze daniSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri misi dan-
iSvnidan 2 dRis vadaSi − ministrebs. Tu saqarTvelos prezidenti dad-
genil vadaSi ar daniSnavs premier-ministrs, igi daniSnulad CaiTvleba.
mTavrobas uflebamosileba uwydeba axali premier-ministris daniSvnis
momentidan.
ndobis sakiTxis dasmis uflebamosileba premier-ministrs aZlevs
politikaze gavlenis moxdenis mniSvnelovan berkets, saSualebas ma-
Sinac ki, rodesac realurad es procedura arc dawyebula.669 rogorc
wesi, aRniSnuli uflebamosileba mTavrobis mier sakuTar koaliciaze
an partiaze zemoqmedebis moxdenis saSualebaa.670 premier-ministrs Ses-
aZlebloba aqvs mTavrobisaTvis ndobis gamocxadeba daukavSiros nebi-
smier sakiTxs, iqneba es kanonproeqti Tu specifikuri programa, e.w.
`xelovnuri politikuri krizisis~ Seqmna riggareSe arCevnebis Casatare-
blad Tu Tavdapirveli ndobagamocxadebuli mTavrobis SemadgenlobaSi
mravalricxovani sakadro cvlilebis ganxorcieleba, aseve Tu arse-
bobs parlamentis mxridan mTavrobis mier inicirebuli kanonproeqtis
armiRebis albaToba. ndobis sakiTxis dasmiT premier-ministri mianiS-
nebs parlaments SesaZlo Sedegze riggareSe arCevnebis saxiT. es erT-
gvari `politikuri SantaJi~ zrdis mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebi-
sa da, Sesabamisad, misTvis sasurveli sakiTxis sakanonmdeblo organos
mier dadebiTad gadawyvetis albaTobas. mTavrobis Tavmjdomaris xelSi
amgvari uflebamosileba saparlamento mmarTvelobis modelis pirobeb-
669
canava l., mTavrobis pasuxismgeblobis principebi: konstitucionalizmis praqtika da
saqarTvelos kanonmdebloba, sadisertacio naSromi, Tbilisi 2015, 99.
670
lovo f., Tanamedrove didi demokratiebi, v. keSelavas redaqtorobiT, Tbilisi, 2002,
444.

329
Si miCneulia sakanonmdeblo organoze erTgvari `zegavlenis~ instru-
mentad, rac, Tavis mxriv, mTavrobis stabilurobas ganapirobebs.

4. saqarTvelos mTavrobis kompetencia


saqarTvelos konstitucia gansazRvravs mTavrobis konstituciur
statuss da zogadi xasiaTis kompetencias (54-e muxlis pirveli punqti).
konstitucia, misi bunebidan gamomdinare, detalurad ver moawesrigebs
ama Tu im organos saqmianobasTan dakavSirebul yvela urTierTobas,
amgvari mowesrigeba ZiriTadma kanonma sakanonmdeblo aqts miando.
zogadad, samTavrobo xelisufleba sakmaod mravalferovani kom-
petenciiTaa aRWurvili. Tanamedrove saxelmwifoebriv-samarTlebrivi
doqtrinis Sesabamisad, mTavroba uzrunvelyofs saxelmwifos sagareo
interesebis, sajaro wesrigis da adamianis uflebebis dacvas, mas ekis-
reba ekonomikuri, socialuri da sxva saxis mmarTvelobiTi funqciebis
ganxorcieleba. mTavrobis kompetencia, erTgvarovani sferoebis mow-
esrigebis niSniT, SegviZlia ramodenime jgufSi gavaerTianoT. es sfer-
oebia: saxelmwifo aparatis formireba da marTva, kanonebis aRsrule-
ba, samarTalSemoqmedeba, biujetis Sedgena da Sesruleba, saSinao da
sagareo sagareo politikis ganxorcieleba, uflebamosilebani sagangebo
mdgomareobis dros.

4.1. saqarTvelos mTavrobis uflebamosilebebi


saqarTvelos konstituciis 54-e muxlis me-8 punqtis Tanaxmad, mTav-
robis struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba kanoniT, romlis
proeqts parlaments warudgens mTavroba. Sedegad, saqarTvelos parla-
mentma 2004 wlis 11 Tebervals miiRo specialuri kanoni – `saqarTvelos
mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~.
xsenebuli kanoniT (Tavi II) ganisazRvra mTavrobis uflebamosilebebi
konstituciiT dadgenil farglebSi. uflebamosilebaTa CamonaTvali
sakmaod farToa, magaliTisTvis moviyvanT ramodenime maTgans.671 ker-
Zod, saqarTvelos mTavroba:
a) koordinacias uwevs da akontrolebs saministroebis, maTi mmarT-
velobis sferoSi Semavali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebis,
agreTve specialuri daniSnulebis sxva saxelmwifo dawesebulebebis
saqmianobas;
b) uflebamosilia gaauqmos ministrebis, saxelmwifo saqveuwyebo

671
vrclad saqarTvelos mTavrobis uflebamosilebebis Sesaxeb ixileT: fircxalaSvili a.,
mirianaSvili g., saqarTvelos saxelmwifo mowyobis safuZvlebi, Tbilisi, 2018, 84-87.

330
dawesebulebebis, specialuri daniSnulebis gasamxedroebuli daweseb-
ulebisa da specialuri daniSnulebis sxva saxelmwifo dawesebulebebis
xelmZRvanelTa samarTlebrivi aqtebi;
g) socialur-ekonomikur, kulturisa da sxva sferoebSi amtkicebs
saxelmwifo miznobriv programebs da uzrunvelyofs maT ganxorciele-
bas;
d) axorcielebs sakanonmdeblo iniciativas da SeimuSavebs samTav-
robo programas;
e) saqarTvelos konstituciis, sxva sakanonmdeblo da kanonqvemde-
bare aqtebis Sesabamisad monawileobs ekonomikuri politikis SemuSave-
basa da ganxorcielebaSi;
v) marTavs saxelmwifo qonebas;
z) aregulirebs safinanso-sabiujeto urTierTobebs, SeimuSavebs da
saqarTvelos parlaments warudgens saqarTvelos saxelmwifo biujetis
proeqts, saxelmwifo biujetis proeqtis miRebis Semdeg uzrunvelyofs
mis Sesrulebas, saqarTvelos parlaments warudgens saxelmwifo biuje-
tis Sesrulebis angariSs;
T) uzrunvelyofs saxelmwifo saSinao da sagareo valis marTvas;
i) uzrunvelyofs moqalaqeTa socialur dacvas;
k) uzrunvelyofs ganaTlebisa da mecnierebis sferoSi erTiani sax-
elmwifo politikis ganxorcielebas, zogadi, profesiuli da umaRlesi
ganaTlebis srulyofas;
l) uzrunvelyofs garemosa da bunebrivi resursebis dacvis, mo-
saxleobis ekologiuri usafrTxoebis sferoSi erTiani saxelmwifo
politikis ganxorcielebas;
m) axorcielebs qveynis sagareo politikas;
n) iTanxmebs sxva saxelmwifoebTan da saerTaSoriso organizaciebT-
an molaparakebebis warmoebis, agreTve saerTaSoriso xelSekrulebebis
dadebis sakiTxebs da uzrunvelyofs saqarTvelos saerTaSoriso xelSek-
rulebebiT aRebul valdebulebaTa Sesrulebas;
o) iRebs zomebs qveynis Tavdacvisa da sazogadoebrivi usafrTxoebis
uzrunvelsayofad;
p) iRebs zomebs kanonierebis uzrunvelsayofad, moqalaqeTa ufle-
bebisa da Tavisuflebebis, sakuTrebisa da sazogadoebrivi wesrigis da-
sacavad, uzrunvelyofs damnaSaveobasTan brZolas;
J) axorcielebs saqarTvelos konstituciiT, sxva sakanonmdeblo da
kanonqvemdebare aqtebiT misTvis miniWebul sxva uflebamosilebebs.
saqarTvelos mTavrobis zemoaRniSnuli, aseve, sxva, kanonmdeblobiT
gaTvaliswinebuli uflebamosilebebis analizi SesaZlebels xdis maT pi-
robiT klasificirebas erTgvarovani niSniT. kerZod, saqarTvelos mTav-
robis uflebamosilebebi moicavs: saxelmwifo aparatis kontrolisa da

331
koordinaciis sferos; socialur-ekonomikur sferos; sagareo urTier-
Tobebis sferos; sazogadoebrivi usafrTxoebisa da Tavdacvis sferos;
adamianis uflebaTa dacvis sferos.672

4.2. saqarTvelos mTavrobis samarTalSemoqmedebiTi


saqmianoba
saqarTvelos konstituciis 55-e muxlis me-2 punqtis Tanaxmad, mTav-
robis samarTlebrivi aqtebi gamoicema premier-ministris xelmoweriT.
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis
wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-6 muxlis Sesabamisad ki, mTavroba
iRebs dadgenilebebs da gankargulebebs, romelTa Sesruleba savalde-
buloa saqarTvelos mTel teritoriaze.
mTavroba, rogorc saerTo kompetenciis aRmasrulebeli xelisu-
flebis organo, warmarTavs samTavrobo danayofebis saqmianobas. kanon-
mdeblobiT miniWebuli uflebamosilebebis ganxorcielebisaTvis umniS-
vnelovanesia mTavrobis kompetenciaSi samarTlebrivi aqtebis gamocemis
uflebamosilebis arseboba. xelisuflebis danawilebis principze dayrd-
nobiT, mTavrobis, rogorc aRmasrulebeli organos ZiriTadi funqcia
kanonTa dacvisa da aRsrulebis uzrunvelyofaSi realizdeba. profe-
sori andraS Saio miuTiTebs, rom `aRmasrulebeli xelisufleba movalea
daicvas da xorci Seasxas kanonebs~.673 mTavroba samarTlebrivi aqtebis
gamocemiT axorcielebs sakanonmdeblo aqtebis mavaldebulebeli dan-
awesebis Sesrulebas da aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebis
sferoSi arsebuli urTierTobebis samarTlebriv mowesrigebas. Sesabam-
isad, saqarTvelos mTavrobas samarTlebrivi aqtebis gamocemis ufle-
bamosileba swored konstituciis da sxva kanonebis safuZvelze da maT
Sesasruleblad aqvs miniWebuli. rac Seexeba konstituciasa da kanonebs,
cxadia, rom isini sakanonmdeblo aqtebs warmoadgenen, xolo mTavro-
bis aqtebi, Tavad am organos aRmasrulebeli bunebidan da funqciebi-
dan gamomdinare, kanonqvemdebare aqtebis ricxvs miekuTvneba da isini
swored sakanonmdeblo aqtebis Sesasruleblad unda gamoices.
mTavroba, rogorc kolegiuri organo, iRebs or samarTlebriv aqts -
dadgenilebasa da gankargulebas. am aqtebs xels awers premier-ministri.
mTavrobis samarTlebrivi aqtebis Sesruleba savaldebuloa saqarT-
velos mTel teritoriaze. mTavrobis uflebamosilebebi samarTalSemo-
qmedebiT sferoSi detalurad mowesrigda `normatiuli aqtebis Sesaxeb~
saqarTvelos organuli kanoniTa da `saqarTvelos mTavrobis struqtu-
672
demetraSvili a., gogiaSvili g., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2016, 356-358.
673
Saio a., xelisuflebis TviTSezRudva, konstitucionalizmis Sesavali, T. niniZis redaq-
torobiT, Tbilisi, 2003, 211.

332
ris, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos ka-
noniT, agreTve saqarTvelos mTavrobis 2018 wlis 14 Tebervlis №77
dadgenilebiT damtkicebuli `saqarTvelos mTavrobis reglamentiT~,
sadac gaiwera mTavrobis samarTlebrivi aqtebis momzadebis, miReba-
gamocemisa da ZalaSi Sesvlis wesebi. mTavrobis dadgenileba normati-
uli aqtia, xolo gankarguleba - individualur-samarTlebrivi. amasTan,
kanonqvemdebare normatiuli aqtis zogadi arsidan gamomdinare, dadge-
nilebaSi unda mieTiTos, Tu romeli sakanonmdeblo aqtis safuZvelze
da Sesasruleblad iqna igi miRebuli. mTavroba, misi kolegiuri bune-
bidan gamomdinare, konstituciiT da moqmedi kanonmdeblobiT mis kom-
petencias mikuTvnebul nebismier sakiTxs wyvets mTavrobis sxdomaze.
mTavrobis samarTlebrivi aqtebis miReba-gamocemas swored mTavrobis
gadawyvetilebis miReba udevs safuZvlad, romelic, Sinaarsis gaTval-
iswinebiT, formdeba mTavrobis dadgenilebis an gankargulebis saxiT
da mas xels awers premier-ministri. mTavrobis samarTlebrivi aqtebi
SeiZleba miRebul iqnes mTavrobis sxdomaze maTi ganxilvis Semdeg an
mTavrobis eleqtronul sxdomaze, `eleqtronuli mTavrobis~ programis
meSveobiT.674 saqarTvelos mTavroba dadgenilebas iRebs im SemTxveva-
Sic, Tu Sesabamisi sakiTxi mowesrigebuli ar aris saqarTvelos sakanon-
mdeblo aqtiT (garda im SemTxvevisa, roca sakiTxi ganekuTvneba sxva
organos uflebamosilebas) da misi miReba gamowveulia gadaudebeli
aucileblobiT. am SemTxvevaSi saqarTvelos mTavroba valdebulia ze-
moxsenebuli dadgenilebis miRebidan araugvianes 1 Tvisa saqarTvelos
parlaments warudginos sakanonmdeblo aqtis proeqti, romliTac gaT-
valiswinebuli iqneba saqarTvelos mTavrobis an sxva organos/Tanamde-
bobis piris mier Sesabamis sakiTxze kanonqvemdebare normatiuli aqtis
miRebis/gamocemis uflebamosileba.675
rac Seexeba saqarTvelos ministris normatiul aqts - brZanebas, igi
SeiZleba gamoices mxolod saqarTvelos sakanonmdeblo aqtiT, saqa-
rTvelos prezidentis normatiuli aqtiTa da saqarTvelos mTavrobis
dadgenilebiT gansazRvrul SemTxvevebsa da farglebSi. saqarTvelos
ministris brZanebaSi miTiTebuli unda iyos, romeli normatiuli aqtis
safuZvelze da romlis Sesasruleblad gamoica igi. saqarTvelos samin-
istros struqturul erTeulebsa da misi sistemis saxelmwifo saqveu-
wyebo dawesebulebebs da sajaro samarTlis iuridiul pirebs ara aqvT
normatiuli aqtis gamocemis ufleba, garda kanoniT gaTvaliswinebuli
gamonaklisebisa.

674
saqarTvelos mTavrobis reglamenti, muxli 7, punqti 2.
675
„normatiuli aqtebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanoni, muxli 12, punqtebi 2-3.

333
4.3. saqarTvelos mTavrobis saqmianobis organizeba
saqarTvelos mTavrobis muSaobis, mTavrobis gadawyvetilebebis
momzadebisa da miRebis, maT Soris, saqarTvelos mTavrobis sxdomis
momzadebis, warmarTvis, mTavrobis sxdomaze, maT Soris, mTavrobis
eleqtronul sxdomaze sakiTxis ganxilvisa da gadawyvetilebis miRebis
wesi, saqarTvelos konstituciiTa da `saqarTvelos mTavrobis struq-
turis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos
kanoniT gaTvaliswinebul sakiTxebze mTavrobis Tanxmobis miRebisa da
saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebis Tanaxelmoweris wesi,
agreTve, mTavrobisa da saqarTvelos premier-ministris saqmianobasTan
dakavSirebuli sxva proceduruli da saorganizacio sakiTxebi ganisaz-
Rvreba saqarTvelos mTavrobis reglamentiT. reglamenti saqarTvelos
premier-ministris wardginebiT, kanonis Sesabamisad, mtkicdeba mTavro-
bis dadgenilebiT da misi Sesruleba savaldebuloa. mTavrobis saqmi-
anobasTan dakavSirebul yvela im procedurul sakiTxs, romelic mowes-
rigebuli ar aris mTavrobis reglamentiTa da sxva normatiuli aqtebiT,
wyvets mTavroba.676
saqarTvelos mTavrobis, rogorc kolegiuri organos saqmianobis
ZiriTad organizaciul formas warmoadgens sxdoma, romelic imarTe-
ba TveSi erTxel mainc. mTavrobis sxdomas iwvevs, mis dRis wesrigs
gansazRvravs da xelmZRvanelobs premier-ministri. mTavrobis sxdoma
uflebamosilia, Tu mas eswreba mTavrobis aranakleb 8 wevrisa, xolo
gadawyvetileba miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers mTavrobis
damswre wevrTa umravlesoba, magram aranakleb sruli Semadgenlobis
naxevrisa. xmebis Tanabrad gayofis SemTxvevaSi gadamwyvetia sxdomis
Tavmjdomaris xma. mTavrobis sxdoma, rogorc wesi, daxurulia. kanoniT
gaTvaliswinebul SemTxvevaSi, agreTve, mTavrobis gadawyvetilebiT
mTavrobis sxdoma SeiZleba sajarod gamocxaddes.677

5. saqarTvelos mTavrobis angariSvaldebuleba da


pasuxismgebloba
saqarTvelos mTavroba angariSvaldebuli da pasuxismgebelia mxolod
saqarTvelos parlamentis winaSe. saparlamento angariSvaldebuleba da
pasuxismgebloba gulisxmobs, rom aRmasrulebeli xelisuflebis umaR-
lesi organos - mTavrobis saqmianobis kontrolis uflebamosileba mx-
olod parlamentis prerogativaa. mTavrobis pasuxismgebloba parlamen-
tis winaSe aris solidaruli, kolegiuri, radgan samTavrobo politikis
676
saqarTvelos mTavrobis reglamenti, muxli 1, punqti 1.
677
iqve, muxlebi 16-18.

334
miuRebloba mTlianad mTavrobis gadadgomas iwvevs.678
saqarTvelos konstituciis 54-e muxlis me-2 gansazRvravs saqarT-
velos mTavrobis angariSvaldebulebisa da pasuxismgeblobis adresats
- saqarTvelos parlaments. gansxvavebiT dRes moqmedi konstituci-
uri Canawerisgan, 2017-2018 wlebis sakonstitucio reformamde kon-
stituciis arsebul redaqciaSi mxolod termini `angariSvaldebuleba~
iyo gamoyenebuli, reformis Semdgom ki, konstituciaSi gaCnda meore
terminic - `pasuxismgebloba~. es ori termini gansxvavebuli datvirT-
vis matarebelia. angariSvaldebuleba gulisxmobs angariSis Cabarebas,
kiTxvaze pasuxis gacemas, pasuxismgebloba ki amasTan erTad dakavSire-
bulia konkretul SedegTanac, kerZod, mTavrobis an mTavrobis wevris
gadayenebasTan. mocemul terminTa Canacvleba simbolurad asaxavda
konstituciaSi mTavrobis pasuxismgeblobis mniSvnelobis dakninebas.679
termini `angariSvaldebuleba~ ganimarteba, rogorc pasuxismgeblobis
aRebasTan erTad gaCenili valdebuleba, valdebuleba gaweuli muSaobis
angariSis wardgenis Sesaxeb.680 rac Seexeba termins `pasuxismgebloba~,
igi ganimarteba, rogorc aucilebloba, movaleoba pasuxi agos Tavis
moqmedebaze, saqcielze.681 Sesabamisad, angariSvaldebuleba pasuxismge-
blobasac moicavs da mis gareSe ar arsebobs.682
angariSvaldebuleba parlamentis winaSe niSnavs imas, rom mTavro-
ba gaweuli saqmianobis Sesaxeb angariSs abarebs parlaments, informa-
cias awvdis moTxovnil/mniSvnelovan sakiTxebze. sxvagvarad rom vTq-
vaT, mTavroba valdebulia saqmis kursSi Caayenos misi ~Semqmneli”
organo. angariSvaldebulebisa da pasuxismgeblobis erT-erTi mTavari
ganmasxvavebeli elementia meqanizmis Sedegi. angariSvaldebulebis
gamovlinebis dros ar dgeba iseTi ~mZime” Sedegi, rogoric gvaqvs pa-
suxismgeblobis SemTxvevaSi. pasuxismgebloba avtomaturad gulisxmobs
ganxorcielebuli qmedebisaTvis ~pasuxis gebas” an Tanamdebobis xarjze
an pirovnulad.683 parlamentis winaSe mTavrobis angariSvaldebulebis
da pasuxismgeblobis principi ganisazRvreba im garemoebiT, rom mx-
olod sakanonmdeblo organoa uflebamosili sruli moculobiT ganax-
orcielos mTavrobis saqmianobaze saparlamento kontroli. mTavrobis
angariSvaldebuleba, romelic politikur pasuxismgeblobaSia gamoxat-
678
gegenava d., qanTaria b., canava l., TevzaZe T., maWaraZe z., javaxiSvili p., erqvania T.,
papaSvili T., saqarTvelos sakonstitucio samarTali, meoTxe gamocema, d. gegenavas redaq-
torobiT, Tbilisi, 2016, 270.
679
canava l., mTavrobis pasuxismgeblobis principebi: konstitucionalizmis praqtika da
saqarTvelos kanonmdebloba, sadisertacio naSromi, Tbilisi 2015, 187.
680
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, a. Ciqobavas redaqtorobiT, Tbilisi, 1986, 34.
681
iqve, 367.
682
melqaZe o., saqarTvelos konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2011, 334.
683
kaveliZe e., undoblobis votumis konstituciuri meqanizmi saqarTveloSi, sadisertacio
naSromi, Tbilisi, 2016, 15-24.

335
uli, solidarul xasiaTs atarebs - parlamentis mier mTavrobis mier
ganxorcielebuli politikis miuReblobis/uTanxmoebis SemTxvevaSi misi
yvela wevri unda gadadges.

5.1. saqarTvelos mTavrobis angariSvaldebulebis formebi


sakanonmdeblo organos winaSe mTavrobisa da premier-ministris
angariSvaldebulebis umTavres konstituciur formebs SeiZleba mi-
vakuTvnoT samTavrobo programis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb
premier-ministris yovelwliuri moxsenebis parlamentisaTvis wardgena,
parlamentis moTxovniT − samTavrobo programis calkeuli nawilis Ses-
rulebis mimdinareobis Taobaze premier-ministris angariSis wardgena
(konstitucia, 55-e muxlis me-5 punqti), mimdinare wlis saxelmwifo biu-
jetis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb mTavrobis moxsenebis parlamen-
tisaTvis wardgena da mTavrobis mier saxelmwifo biujetis Sesrulebis
wliuri angariSis parlamentisaTvis wardgena (konstitucia, 66-e muxlis
me-2 punqti). aseve, saqarTvelos mTavroba saqarTvelos parlaments wa-
rudgens yovelwliur angariSs adamianis uflebaTa evropuli sasamarT-
los gadawyvetilebebis/ganCinebebis aRsrulebis Sesaxeb da adamianis
uflebaTa evropuli sasamarTlos gadawyvetilebebis/ganCinebebis aR-
srulebis samoqmedo gegmas mimdinare saqmeebTan dakavSirebiT (saqarT-
velos parlamentis reglamenti, muxli 175, punqti 1).

5.2. saqarTvelos mTavrobis pasuxismgeblobis formebi


sakanonmdeblo organos winaSe mTavrobis pasuxismgeblobis umTavres
konstituciur formas ganekuTvneba mTavrobisaTvis undoblobis ga-
mocxadeba (konstitucia, muxli 57). aseve, politikuri pasuxismgeblobis
Taviseburi gamovlinebaa mTavrobisaTvis ndobis argamocxadeba (konsti-
tucia, muxli 56, punqti 3 da muxli 58, punqti 2).
mmarTvelobis saparlamento sistemis saxelmwifoebSi damkvidre-
bulia mTavrobis saparlamento pasuxismgeblobis instituti, romlis
amosaval princips warmoadgens Semdegi garemoeba: mTavroba axorcie-
lebs aRmasrulebel xelisuflebas manam, sanam sargeblobs sakanonmde-
blo organos ndobiT (mxardaWeriT). swored am principis samarTlebriv
safuZvels warmoadgens sakanonmdeblo organos winaSe mTavrobis poli-
tikuri pasuxismgeblobis meqanizmi.
mTavrobis politikuri pasuxismgeblobis erT-erT gamoxatulebas
undoblobis votumi warmoadgens, romelic ori saxisaa - destruqciuli
da konstruqciuli. zogadad, undoblobis destruqciuli votumi war-

336
moadgens saparlamento praqtikaSi mTavrobis politikuri kursisadmi,
mTavrobis mier inicirebuli kanonproeqtisadmi an mTavrobis calkeu-
li wevrisadmi gamoxatul undoblobas (dawunebas). sakiTxis dayenebis
iniciativa undoblobis votumis gamocxadebis Sesaxeb SeiZleba modi-
odes rogorc Tavad mTavrobisagan, aseve, saparlamento fraqciisagan
an deputatTa garkveuli jgufisagan. mTavrobisadmi undoblobis votu-
mis gamoxatva iwvevs mTavrobis gadayenebas da Semdgom mTavrobis axali
Semadgenlobis formirebas, an saxelmwifos meTauris mier parlamen-
tis daTxovnas da riggareSe saparlamento arCevnebis daniSvnas. es ori
uflebamosileba684, xelisuflebis danawilebis principidan gamomdinare,
erTmaneTis erTgvar sapirwones warmoadgens da xelisuflebis Stoebs
Soris balansis uzrunvelyofas emsaxureba. rac Seexeba undoblobis
konstruqciul votums, romelic germanuli konstitucionalizmidan
iRebs saTaves, igi mTavrobis meTaurisadmi gamoxatuli undoblobis
votumis gansakuTrebul formas warmoadgens. undoblobis konstruqci-
uli votumis gamoxatviT airCeva mTavrobis meTauris adgilmonacvle
parlamentis mier. undoblobis konstruqciuli votumi mTavrobisaTvis
undoblobis gamocxadebasTan erTad parlamentisagan moiTxovs mTavro-
bis meTauris axali kandidaturis wamoyenebas. undoblobis konstruqci-
uli votumis meqanizmi, tradiciuli undoblobis destruqciuli vo-
tumisgan gansxvavebiT, warmoadgens mTavrobis stabilurobis elements
da misi gansxvavebuloba imaSi mdgomareobs, rom premier-ministrisadmi
undoblobis gamomxatveli rezolucia miRebuli unda iqnas axali pre-
mier-ministris arCevasTan erTad. undoblobis konstruqciuli votumis
instituti warmoadges meqanizms, romelic konstituciurad aZlierebs
mTavrobis politikur simyares, icavs im opoziciuri fraqciebisagan,
romlebsac aerTianebT mxolod premier-ministris Secvlis survili da
ara alternatiuli samTavrobo programa. undoblobis konstruqciuli
votumi saSualebas iZleva Tavidan iqnes acilebuli qveyanaSi xSiri sam-
Tavrobo krizisebi. gamomdinare im garemoebidan, rom undoblobis kon-
struqciuli votumis pirobebSi undoblobis gamocxadebasTan erTad
ganisazRvreba mTavrobis meTauris adgilmonacvle, amgvari meqanizmi
xels uwyobs saxelmwifos stabilurobis SenarCunebas, ramdenadac ar
Cndeba saxelisuflebo vakuumi - Tanamdeboba ar xdeba vakanturi, radgan
mas maSinve ikavebs axali piri.685 maSin, rodesac undoblobis destruqci-
uli votumi xSirad samTavrobo vakuums iwvevs.686 undoblobis kon-
struqciuli votumi xasiaTdeba ramodenime unificirebuli niSniT: a)
684
igulisxmeba parlamentis ufleba - undoblobis gamocxadebiT gadaayenos mTavroba da
prezidentis kompetencia - daiTxovos sakanonmdeblo organo.
685
gauli v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi, k. kublaSvilis Targmani,
Tbilisi, 2002, 154.
686
melqaZe o., konstitucionalizmi, Tbilisi, 2005, 328.

337
axali premier-ministris dasaxeleba xdeba Tavad undoblobis aRZvris
iniciatorTa mier, undoblobis sakiTxis aRZvrasTan erTad; b) undob-
lobis konstruqciuli votumis mizani mimarTulia Sedegis miRwevisaken
- swrafi, efeqturi procedurebis saSualebiT arsebuli mTavrobis ga-
dayenebisa da imavdroulad axali mTavrobis Seqmnisaken; g) mTavrobis
meTauris axali kandidaturisaTvis ndobis, xolo moqmedi mTavrobis
meTaurisaTvis undoblobis gamocxadeba erTian proceduras warmoad-
gens da, Sesabamisad, erTi kenWisyriT wydeba.

5.2.1. saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadeba -


undoblobis konstruqciuli votumi
saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis procedura
axleburad Camoyalibda 2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio refor-
mis Semdgom. kerZod, undoblobis destruqciuli votumis nacvlad Se-
moRebul iqna qarTuli konstituciuri realobisaTvis ucxo instituti
- undoblobis konstruqciuli votumi, romelic, evropul saxelmwifoe-
bSi damkvidrebuli analogiuri meqanizmis tradiciuli maxasiaTeblebi-
sagan gansxvavebiT, garkveuli saxesxvaobebiT gamoirCeoda da vadebis
xangrZlivobis, proceduris sirTulis Tu sxva sakiTxebis gamo sakmao
kritikas iwvevda.687 veneciis komisiis daskvna ganxorcielebul sakon-
stitucio cvlilebebze rig SeniSvnebs Seicavda mTavrobisaTvis undob-
lobis gamocxadebis procedurasTan dakavSirebiT. SeniSvnebi exeboda:
undoblobis gamocxadebis sakiTxis aRZvris Taobaze kenWisyris saWiroe-
bas, prezidentis kompetenciur arsenalSi erTgvari ~vetos~ uflebas
parlamentis mier wardgenili premier-ministris kandidaturaze da am
~vetos~ daZlevisTvis dadgenil kvorums – parlamentis wevrTa 3/5-s,
aseve undoblobis gamocxadebis procedurisaTvis dadgenili vadebis
xangrZlivobas.688 sakonstitucio reformis Sedegad Camoyalibda undob-
lobis konstruqciuli votumis sruliad araordinaruli, problemuri
da analogis armqone formula.689 Sesabamisad, undoblobis konstruqci-
687
vrclad undoblobis konstruqciuli votumis arsisa da misi Tavdapirveli qarTuli va-
riaciis problemuri sakiTxebis Sesaxeb ixileT: jibRaSvili z., undoblobis konstruqciuli
votumi Tanamedrove evropaSi da misi qarTuli gageba, Tbilisi, 2016; gegenava d., undob-
lobis konstruqciuli votumis qarTuli modeli: gordias kvanZi saqarTvelos konstitu-
ciaSi, „samarTlis Jurnali“, 1, 2013, 328-344; kverenCxilaZe g., undoblobis konstruqci-
uli votumis qarTuli modeli, saiubileo krebulSi: „besarion zoiZe - 60“, Tbilisi, 2014,
51-73; kobaxiZe i., konstituciuri reformis kritikuli analizi, Tbilisi, 25.08.2010.
688
saboloo daskvna sakonstitucio kanonproeqtis Sesaxeb saqarTvelos konstituciaSi Ses-
worebebis da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, evropuli komisia demokratiisaTvis
samarTlis meSveobiT (veneciis komisia), CDL-AD(2010)028, 15 oqtomberi, 2010, punqtebi 73-80.
689
godolaZe k., sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi – politikuri da samarTlebri-
vi aspeqtebi, Tbilisi, 2013, 35-38.

338
uli votumis qarTuli variacia mTavrobis gadayenebas praqtikulad
SeuZlebels xdida, rac Tavad undoblobis institutis arss srulebiT
ewinaaRmdegeboda.690
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis farglebSi, zemoxseneb-
uli problemuri sakiTxebis aRmofxvris mizniT, ganxorcielda undob-
lobis konstruqciuli votumis meqanizmis axleburi, gamartivebuli, xe-
lisuflebis danawilebis principTan da evropul analogTan Sesabamisi
redaqciiT Camoyalibeba. saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis ga-
mocxadebis ZiriTadi etapebi konstituciis 57-e muxlSi Semdegi saxiT
aris Camoyalibebuli:
- undoblobis sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis sruli
Semadgenlobis erT mesamedze mets. undoblobis sakiTxis aRZvrasTan
erTad iniciatorebi wamoayeneben premierministrobis kandidats, xolo
premierministrobis kandidati parlaments warudgens mTavrobis axal
Semadgenlobas. mTavrobis SemadgenlobasTan erTad parlaments waredg-
ineba samTavrobo programa;
- Tu parlamenti sakiTxis aRZvridan arauadres 7 da araugvianes 14
dRisa sruli Semadgenlobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs axal
mTavrobas, undobloba gamocxadebulad CaiTvleba. axali mTavrobisTvis
ndobis gamocxadebidan 2 dRis vadaSi saqarTvelos prezidenti Tanamde-
bobaze daniSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri misi daniS-
vnidan 2 dRis vadaSi − ministrebs. Tu saqarTvelos prezidenti dadge-
nil vadaSi ar daniSnavs premier-ministrs, igi daniSnulad CaiTvleba.
mTavrobas uflebamosileba uwydeba axali premier-ministris daniSvnis
momentidan.
- Tu parlamenti undoblobis sakiTxis aRZvris Semdeg ar gamoucxadebs
mTavrobas undoblobas, dauSvebelia parlamentis imave wevrTa mier mom-
devno 6 Tvis ganmavlobaSi undoblobis sakiTxis aRZvra.
xazgasasmelia, rom mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis
sakiTxis dasma da Tavad undoblobis gamocxadeba ar unda iyos martivad
SesaZlebeli nebismieri, gansakuTrebiT mcire politikuri jgufebisaT-
vis, radgan amiT safrTxe eqmneba qveynis politikuri sistemis stabilu-
robas. Tumca, imavdroulad, arc imdenad rTuli unda iyos, rom praq-
tikulad SeuZlebels xdides mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis
proceduris dawyebas an Tavad am proceduris ganxorcielebas. swored
xsenebuli principebis gaTvaliswinebiT Camoyalibda mTavrobisaTvis un-
doblobis gamocxadebis moqmedi qarTuli meqanizmi.

690
gegenava d., qanTaria b., canava l., TevzaZe T., maWaraZe z., javaxiSvili p., erqvania T.,
papaSvili T., saqarTvelos sakonstitucio samarTali, meoTxe gamocema, d. gegenavas redaq-
torobiT, Tbilisi, 2016, 272.

339
Tematuri kiTxvebi:

1. ganixileT saqarTvelos mTavrobis ZiriTadi funqciebi da maxasi-


aTeblebi!
2. imsjeleT saqarTvelos mTavrobis Tanamdebobrivi Semadgenlobis
Sesaxeb!
3. warmoadgineT da daaxasiaTeT saqarTvelos mTavrobis struqtu-
ruli Semadgenloba!
4. warmoadgineT da daaxasiaTeT saqarTvelos mTavrobis formirebis
meqanizmi!
5. daasaxeleT saqarTvelos mTavrobis uflebamosilebebi da im-
sjeleT maT Sesaxeb!
6. rogoria saqarTvelos mTavrobis saqmianobis organizaciuli
formebi?
7. imsjeleT saqarTvelos mTavrobis kompetenciaze samarTalSemoq-
medebiTi saqmianobis sferoSi!
8. warmoadgineT da daaxasiaTeT saqarTvelos mTavrobis angariSval-
debulebisa da pasuxismgeblobis konstituciuri meqanizmebi!
9. daaxasiaTeT undoblobis konstruqciuli votumis arsi!
10. imsjeleT saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis
meqanizmis Taobaze!

340

You might also like