काफिरों, समझो-सीखो!

डॉ. शक
ं र शरण

‘यथावत’ पत्रिका
1-15 नवम्बर 2020
 Àf¸feÃf¯f

(IYfdRYSXûÔ, Àf¸fÓfû-ÀfeJû!)

´fZdSXÀf ¸fZÔ ¢¹ff WXbAf

¹fWX BÀ»ff¸f IYf SXfþ³fed°fIY »fùf WX` dIY A³¹f Àf·fe Àf·¹f°ffAûÔ IYû Àf¸ff~ IYSX QZÜ ·ffSX°fe¹f IcYMX³fed°fÄf E¸f. AfSX. E. ¶fZ¦f ³fZ IYWXf
±ff dIY BÀfe IYfSX¯f ¸fbÀf»f¸ff³f »fûIY°ffÔdÂfIY ¹ff ÀfZ¢¹fc»fSX ³fWXeÔ WXû ÀfIY°fZÜ »fZdIY³f dþ³f IYfdRYSXûÔ IYû Af°¸fSXÃff IYe dRYIiY IYSX³fe
¨ffdWXE UZ BÀf J°fSXZ IYû Àf¸fÓf°fZ WXe ³fWXeÔ! CX»fMXZ ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYe AÀfbSXÃff, AfdQ IYe ¶ff°f IYSXIZY A´f³fZ WXe dU÷Yð °f°UûÔ IYû ¶f»f
´fhWXb¨ff°fZ SXWX°fZ WX`ÔÜ

VfÔIYSX VfSX¯f

¦fX °f 16 AöYc¶fSX IYû RiYfÔÀf IZY EIY

ÀIcY»f ¸fZÔ EIY »fûIYd´fi¹f dVfÃfIY
Àf`¸fbE»f ´f`MXe IYe EIY 18 U¿feʹf
¸fbdÀ»f¸f »fOÞXIZY A¶Qb»»ff ³fZ dQ³f-QWXfOÞXZ,
Jb»fe ÀfOÞXIY ´fSX ¦f»ff IYfMXIYSX WX°¹ff IYSX
QeÜ CXÀf dVfÃfIY ³fZ A´f³fe EIY ¢»ffÀf ¸fZÔ
Ad·f½¹fdöY IYe ÀU°fÔÂf°ff IZY ¶ffSXZ ¸fZÔ ´fPÞXf°fZ
WXbE ´fiûRZYMX ¸fbWX¸¸fQ IYf EIY IYfMXcʳf dQJf¹ff
±ffÜ ´fZdSXÀf IYe EIY ¸fdÀþQ ÀfZ dVfÃfIY ´fSX
IYfSXÊUfBÊ IYSX³fZ IYf RZYÀf¶fbIY ´fSX Af”f³f dIY¹ff
¦f¹ffÜ °f¶f A¶Qb»»ff ³fZ ¹fûþ³ff ¶f³ff IYSX
Àf`¸fbE»f IYf IY°»f IYSX dQ¹ff, þ¶f dIY UWX
³f °fû dVfÃfIY IYû þf³f°ff ±ff, ³f CXÀfZ ¸ff»fc¸f
±ff dIY UfÀ°fU ¸fZÔ dVfÃfIY ³fZ ¢¹ff ´fPÞXf¹ff ±ffÜ
CXÀf ³fZ °fû dVfÃfIY IYû ´fWX¨f³fUf³fZ IZY d»fE Qû
¨füQWX U¿feʹf »fOÞXIYûÔ IYû 300 ¹fcSXû dQEÜ CX³WXZÔ
¹fWX IYWXf ·fe dIY UWX dVfÃfIY IYû kA´f¸ffd³f°f
IYSX³ff, AüSX ¨fûMX ´fWXbh¨ff³ff ¨ffWX°ff WX`l AüSX
dRY»¸f ¶f³ff³ff ¨ffWX°ff WX`Ü WX`ÔÜ ¹ff³fe dIYÀfe ²f¸fÊ IYf AfQSX IYSX³ff IYûBÊ IZY EIYfd²fIYfSX IYf QfUf dIY IZYU»f ¸fbÀf»f¸ff³f
BÀf IYfÔOX IZY ¶ffQ, A´f³fZ ¨f»f³f IZY Ad³fUf¹fÊ dÀfðfÔ°f ³fWXeÔ WX`! °f¶f CXÀf dVfÃfIY IZY ³fWXeÔ, USX³f Àf·fe »fû¦f CXÀf IYf d³fQZÊVf ¸ff³fZÔÜ
A³fbÀffSX Qbd³f¹ff ·fSX ¸fZÔ »fûIY°ffÔdÂfIY ¸fedOX¹ff d»fE ¹fWX I`YÀfZ Ad³fUf¹fÊ ±ff dIY UWX BÀ»ff¸fe USX³ff, dWXÔÀff, WX°¹ff AüSX Af°fÔIYÜ AÀfÔ£¹f
³fZ BÀfZ k¶»ffÀfRZY¸fel ÀfZ þûOÞX IYSX ´fiÀ°fb°f dIY¹ff IYf¹fQûÔ IYf ´ff»f³f IYSX°ff? ¶ffSX EZÀff WXû ¨fbIY³fZ ´fSX ·fe IYfdRYSX AÀf»fe
dIY ¨fchdIY dVfÃfIY ³fZ BÀ»ff¸f IYf A´f¸ff³f ´fidÀfð ¦fd¯f°fÄf OXfg. d¶f»f Uf³fÊSX IZY ¶ff°f ³fWXeÔ Àf¸fÓf°fZÜ BÀfed»fE BÀf IYf Àf¸fbd¨f°f
dIY¹ff, BÀfd»fE EIY ¸fbÀf»f¸ff³f ³fZ CXÀf IYe A³fbÀffSX AÀf»f ¶ff°f QcÀfSXe WX`, dþÀf ´fSX CX´ff¹f ³fWXeÔ IYSX ´ff°fZÜ d»fWXfþf, UWX d³fSXÔ°fSX
WX°¹ff IYSX QeÜ þ¶f dIY IYfdRYSX ³fþdSXE ÀfZ ²¹ff³f QZ³ff ¨ffdWXEÜ RiYfÔÀf þ`ÀfZ QZVfûÔ ¸fZÔ, §fMX°fe SXWX°fe WX`ÔÜ UfÀ°fdUIY ¸fbïf ¹fWXe WX` dIY
¹fWX d¶f»fIbY»f ¦f»f°f ´fiÀ°fbd°f WX`Ü ¢¹fûÔdIY QcÀfSXZ þWXfh »fûIY°ffÔdÂfIY, ¸ff³fUe¹f, Àf·fe ³ff¦fdSXIYûÔ ¦f`SX-¸fbdÀ»f¸f QZVfûÔ ¸fZÔ SXWX³fZ Uf»fZ ¸fbÀf»f¸ff³f
²f¸fûÊÔ IYe d³f³Qf IYSX³fZ IYe k¶»ffÀfRZY¸fel °fû IZY d»fE Àf¸ff³f ÀfZ¢¹fc»fSX IYf³fc³f WX`ÔÜ A³fZIY UWXfh IZY ÀfÔdU²ff³f IYû Ah¦fcNXf dQJf°fZ WXbE
ÀffSXZ ¸fbÀf»f¸ff³f SXûþ ´ffh¨f ³f¸ffþ ¸fZÔ ¶feÀf ¶ffSX ¸fbÀf»f¸ff³f UWX IYf³fc³f ³fWXeÔ ¸ff³f°fZÜ UZ Àf¶f ´fSX VfSXe¹f°f ±fû´f°fZ WX`ÔÜ ¹fWX CX³f IZY õfSXf WXe dIY¹ff
IYSX°fZ WX`ÔÜ CXÀf IZY d»fE UZ A´f³fZ ´ffÀf kIbYRiYl VfSXe¹f°f ±fû´f°fZ WXbE CXÀfZ BÀ»ff¸fe QZVf ¶f³ff³fZ IZY þf³fZ Uf»ff Àf¶f ÀfZ ¦fÔ·feSX A´fSXf²f WX`Ü »fZdIY³f
AüSX kIYfdRYSXl þ`Àfe §fȯffÀ´fQ AU²ffSX¯ffEÔ d»fE IYdMX¶fð WX`ÔÜ ¹fWXe BÀf §fMX³ff IYf ÀffSX WX`Ü BÀf IZY d»fE IYfdRYSX Àf¸ffþ AüSX ÀfSXIYfSX CX³WXZÔ
AüSX ÀfÔÄff °fIY SXJ°fZ AüSX BÀ°fZ¸ff»f IYSX°fZ ¹ff³fe SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f IYf ¸f°fUfQ AüSX CXÀf SXûIY³fZ, MXûIY³fZ IYSX³fZ IZY ¶fþfE k¶»ffÀfRZY¸fel

1-15 ³fUa¶fS 2020 37

þ`Àfe ·fMXIYf³fZ Uf»fe ¶ff°fZÔ IYSXIZY A´f³fe WXe
RYþeWX°f IYSX³fZ »f¦f°fZ WX`ÔÜ
EIY °fû, ¶»ffÀfRZY¸fe ¹ff³fe ²f¸fÊ IYe
AUWXZ»f³ff AüSX d³fÔQf ·fe »fûIY°ffÔdÂfIY QZVfûÔ
IZY IYf³fc³fûÔ IZY A³fbÀffSX Àff¸ff³¹f ³ff¦fdSXIY
Ad²fIYfSX WX`Ü ¹fWX ¶fbd³f¹ffQe Ad·f½¹fdöY
ÀU°fÔÂf°ff WX` dIY IYûBÊ dIYÀfe BÊV½fSX, ¦ffgOX,
A»»ffWX, AfdQ IYû ¸ff³fZ ¹ff ³fWXeÔ ¸ff³fZ ¹ff
Af»fû¨f³ff IYSXZÜ QcÀfSXZ, ¹fdQ ¶»ffÀfRZY¸fe
A³fbd¨f°f ·fe ¸ff³fZÔ °fû ¹fWX Àf·fe ²f¸fûÊÔ AüSX
CXÀf IZY dUV½ffÀfûÔ IZY d»fE »ff¦fc WXû¦ffÜ »fZdIY³f
BÀ»ff¸f °fû k¶fb°f´fSXÀ°fel, kÓfcNXZ BÊV½fSXl,
kIbYRiYl AüSX IYfdRYSX IYWXIYSX QcÀfSXZ ²f¸fûÊÔ IYe
dQ³f-SXf°f d³fÔQf IYSX³ff WXe A´f³ff Ad²fIYfSX
Àf¸fÓf°ff WX`! BÀfd»fE, ¸ff¸f»ff ¶»ffÀfRZY¸fe
³fWXeÔ, ¶fd»IY þ¶fSX³f VfSXe¹f°f »ff¦fc IYSXIZY
IYfdRYSXûÔ IYû d¸fMXf³ff WX`Ü ¹fWXe RiYfÔÀf ¸fZÔ WXbBÊ BÀf
§fMX³ff IYf ÀffSX WX`, dþÀfZ ³fûMX IYSXIZY WXe CX´ff¹f
PXchPXf þf ÀfIY°ff WX`Ü °ffdIY EZÀff QbÀÀffWXÀf ¶fÔQ
WXûÜ A°f: ¸fbïf VfSXe¹f°f IZY ´fid°f ÀfWXe þf³fIYfSXe
SXJ³fZ IYf ¶f³f°ff WX`Ü Àf`¸fbE»f IYf ¦f»ff IYfMX
IYSX WX°¹ff IYSX³ff BÀ»ff¸f IYf Af°fÔIY ´f`Qf
IYSX³ff WX`Ü °ffdIY IYfdRYSX Af°fÔdIY°f WXûÔ, AüSX
VfSXe¹f°f IYe dþQ ¸ff³f°fZ þfEÔÜ ¹fWX ¢»ffdÀfIY
SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f WX`Ü
¹fWX IbYSXf³f ¸fZÔ d»fJf WX`, dIY IYfdRYSX IYû
Af°fÔdIY°f dIY¹ff þf ÀfIY°ff WX` (8:12) -
k¹ffQ IYSXû °fb¸WXfSXZ A»»ffWX ³fZ RYdSXV°fûÔ IYû
ÀfÔQZVf dQ¹ff, k¸f`Ô °fb¸WXfSXZ Àff±f WXchÜ Àfû °fb¸f
¸fûd¸f³fûÔ IYû ¸fþ¶fc°fe ÀfZ JOÞXf SXJûÜ ¸f`Ô IYfdRYSXûÔ
IZY dQ»f ¸fZÔ Af°fÔIY ·fSX Qch¦ffÜ dRYSX °fb¸f CX³f IYe
¦fSXQ³fûÔ ´fSX ¸ffSXû AüSX CX³f IYe WXSX DYh¦fd»f¹fûÔ
IYûÜl A°f: ´fZdSXÀf ¸fZÔ Àf`¸fbE»f IYf ¦f»ff IYfMX³fZ
Uf»fZ ¸fbÀf»f¸ff³f ³fZ BÀ»ff¸fe ³fþdSXE ÀfZ IYûBÊ
Ad°fUfQe ³fWXeÔ ¶fd»IY Àff¸ff³¹f IYf¸f dIY¹ffÜ
BÀfe °fSXWX, IbYSXf³f IYfdRYSX IYû A´f¸ffd³f°f
IYSX³fZ IZY d»fE ·fe IYWX°ff WX` (9:29) -
kkdIY°ff¶f Uf»fZ »fû¦f þû A»»ffWX ´fSX Bʸff³f
³fWXeÔ »ff°fZ, ³f AJeSX°f IYû ¸ff³f°fZ WX`Ô, ³f UZ
¨feþZÔ LûOÞX°fZ WX`Ô dþÀfZ A»»ffWX ³fZ A´f³fZ SXÀfc»f
IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ WXSXf¸f NXWXSXf¹ff, CX³f ÀfZ °f¶f °fIY
»fOÞXû þ¶f °fIY UZ A´f¸ffd³f°f WXû IYSX þdþ¹ff
(IYSX) QZ³fZ IZY d»fE °f`¹ffSX ³fWXeÔ WXû þf°fZÜll
dRYSX ¸fbWX¸¸fQ IZY ½¹fUWXfSX ¸fZÔ ·fe BÀf IYe ´fbdá
WX`Ü CX³WXûÔ³fZ WXÀf³f IYû IYWXf ±ff, kkA´f³fZ
´fô ÀfZ CX³WXZÔ A´f¸ffd³f°f IYSXû AüSX ¦f`d¶fi¹f»f
°fb¸WXfSXe SXÃff IYSXZ¦ffÜll (ÀfWXeWX ¶fbJfSXe 5:
59: 449)
A°f: ´fZdSXÀf IYe §fMX³ff Af°fÔIY IYf CX´f¹fû¦f
38 1-15 ³fUa¶fS 2020
A¶Qb»»ff
IYSX BÀ»ff¸f R`Y»ff³fZ IZY dÀfðfÔ°f IYf CXQfWXSX¯f
WX`Ü »fZdIY³f EZÀfe ·f¹ffUWX §fMX³ffAûÔ ´fSX RYüSX³f
IYWXf þf°ff WX` dIY UWX kAÀf»fe BÀ»ff¸f
³fWXeÔl, dIY A¶Qb»»ff IYf IYfSX³ff¸ff Ad°fUfQ
WX`Ü »fZdIY³f kAd°fUfQl IYf ¸f°f»f¶f ¢¹ff WX`?
dIYÀfe IYfdRYSX ¹ff AÀfWX¸f°f ½¹fdöY IYf ¦f»ff
IYfMX QZ³ff, ¹ff Af°fÔIY ´f`Qf IYSX³ff, ¹ff L»f
IYSX³ff? »fZdIY³f ¹fdQ ¹fWX Àf¶f IYfdRYSXûÔ IZY
dU÷Yð dIYE þfE, °fû ¹fZ ÀfWXþ BÀ»ff¸fe IYf¸f
WX`ÔÜ ¹fWX ´fiûRZYMX ¸fbWX¸¸fQ ³fZ ÀU¹fÔ dIYE ±fZÜ
IbYSXf³f, WXQeÀf (¸fbWX¸¸fQ IZY IY±f³f) ¸fZÔ B³f
IYe À´fá A³fbVfÔÀff AüSX A³fb¸fûQ³f WX`Ü A°f:
BÀfZ Ad°fUfQe ³fWXeÔ IYWXf þf ÀfIY°ffÜ ¢¹fûÔdIY
¸fbWX¸¸fQ WXe °f¸ff¸f ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IZY d»fE IYf¹fQZ
IYf ½¹fUWXfSX ´fdSX·ffd¿f°f IYSX°fZ WX`ÔÜ
¹fdQ Af´f ¸fbWX¸¸fQ IZY õfSXf dIYE ¦fE
½¹fUWXfSX (Àfb³³ff) IYf ´ff»f³f IYSX SXWXZ WX`Ô °fû
Ad°fUfQe WXû³ff AÀfÔ·fU WX`Ü dþWXfQ Ad°fUfQ
³fWXeÔ, ¶fd»IY BÀ»ff¸f IYf ¶fbd³f¹ffQe SXfþ³fed°fIY
dÀfðfÔ°f WX`Ü BÀ»ff¸f IZYU»f ¸fbWX¸¸fQ ÀfZ d³f:ÀfÈ°f
WXbAf WX`, dþ³WXûÔ³fZ IYfdRYSXûÔ ´fSX A¢ÀfSX
AfIYdÀ¸fIY, dL´f IYSX A³fZIY WX¸f»fZ dIYE
±fZÜ BÀfd»fE IYfdRYSX ³ff¦fdSXIYûÔ ´fSX dL´f IYSX
dWXÔÀfIY WX¸f»ff IYSX³ff Àfb³³ff IYf AÔ¦f WX`ÔÜ
A´f³fZ þeU³f IZY AÔd°f¸f 9 U¿fûÊÔ ¸fZÔ ¸fbWX¸¸fQ
³fZ AüÀf°f³f WXSX L: Àf~fWX EIY dWXÔÀfIY §fMX³ff
IYû AÔþf¸f dQ¹ffÜ UWXe Àf¨¨fZ ¸fbÀf»f¸ff³f IZY
ÀfUûʨ¨f A³fbIYSX¯fe¹f CXQfWXSX¯f WX`ÔÜ A°f:
dWXÔÀff Àfb³³ff IYf AÔ¦f WX`, dþÀf IZY d»fE ÀfQ`U
dIYÀfe ¶fWXf³fZ IYe þøYSX°f ·fe ³fWXeÔ WX`Ü
¸fbWX¸¸fQ ³fZ IYWXf ±ff dIY, k¸fbÓfZ ´ffh¨f ¨feþZÔ
d¸f»fe WX`Ô þû ´fWX»fZ dIYÀfe AüSX IYû ³fWXeÔ
d¸f»fe ±feÔÜl CX³f ¸fZÔ ´fWX»fe WXe ¨feþ ¹fWX ±fe,
kA»»ffWX ³fZ Af°fÔIY õfSXf ¸fbÓfZ þe°f dQ»ffBÊ...
¸fZSXZ QbV¸f³fûÔ IYû Af°fÔdIY°f IYSXIZYÜl BÀfd»fE
¸fbÀf»f¸ff³f õfSXf Af°fÔIY EIY ¸fþWX¶fe IYf¹fÊ
WX`Ü UZ BÀf IYf ¦fUÊ IYSX°fZ WX`Ô dIY IYfdRYSX CX³f ÀfZ
OXSX°fZ WX`ÔÜ IYfdRYSXûÔ IYû BÀf IYf Àff¸f³ff IYSX³ff
WXû¦ffÜ USX³ff ÓfcNXe ´fiUÔ¨f³ff ¸fZÔ UZ CX»fMXZ A´f³fZ
AüSX A´f³fZ Àf¸ffþ IZY ¦f»fZ ¸fZÔ BÀ»ff¸fe RhYQf
IYÀf³fZ ¸fZÔ ¸fQQ IYSX°fZ WX`ÔÜ
IYfdRYSXûÔ IZY ´fid°f ½¹fUWXfSX IZY dUdU²f
d³f¹f¸f, IYf¹fQZ ¸fbWX¸¸fQ ³fZ WXe °f¹f dIYE ±fZÜ UZ
WXhÀfZ ±fZ, þ¶f CX³f IZY ´f`SXûÔ ´fSX CX³f IZY QbV¸f³f
IYf IYMXf dÀfSX »fbPÞXIYf¹ff ¦f¹ffÜ ¹fWX Àf¶f BÀ»ff¸f
IYe Àf¶f ÀfZ ´fdUÂf IYWXe þf³fZ Uf»fe dIY°ff¶fûÔ
¸fZÔ WX`Ü U`Àff ½¹fUWXfSX ´fZþ QSX ´fZþ, Àff»f QSX
Àff»f, ÀfQe QSX ÀfQe, Afþ °fIY d¸f»f°ff WX`Ü
BÀ»ff¸fe dÀfðfÔ°f AüSX Bd°fWXfÀf ÀffRY
dQJf°ff WX` dIY BÀ»ff¸f dWXÔÀff ´fSX Af²ffdSX°f
WX`Ü d¶f³ff dWXÔÀff IZY ¸fbWX¸¸fQ ´fcSXe °fSXWX dURY»f
SXWX°fZ WXbE ¦fbþSXZ WXû°fZÜ dþWXfQ CX³f IYf Àf¶f ÀfZ
¶fOÞXf AfdU¿IYfSX ±ff, AüSX ¹fWXe ¶ffQ ¸fZÔ ¹ff³fe
¸fQe³ff ¸fZÔ CX³f IYe ÀfRY»f°ff IYf IYfSX¯f ±ffÜ
CXÀf ÀfZ ´fWX»fZ ¸f¢IYf ¸fZÔ SXWX°fZ WXbE CX³WXûÔ³fZ QÀf
U¿fÊ °fIY IZYU»f A´f³fe ¶ff°fûÔ IYf ´fi¨ffSX dIY¹ff
°fû ´fcSXe °fSXWX dURY»f SXWXZ ±fZÜ QÀf U¿fÊ ¸fZÔ CX³WXZÔ
¸ffÂf OXZPÞX Àfü A³fb¹ff¹fe d¸f»fZÜ
CXÀf dþWXfQe dÀfðfÔ°f IYf ½¹fUdÀ±f°f
d³føY´f¯f AüSX ½¹fUWXfSX °fe³fûÔ ¸fc»f BÀ»ff¸fe
¦fiÔ±fûÔ ¸fZÔ dIY¹ff ¦f¹ff WX`Ü IbYSXf³f, WXQeÀf AüSX
ÀfeSXf (¸fbWX¸¸fQ IYe þeU³fe) d¶f»fIbY»f ÀffRY-
ÀffRY, WXSX °fSXWX ÀfZ IYWX°fZ WX`Ô dIY Qbd³f¹ff ¸fZÔ
IZYU»f EIY SXfþ³fed°f SXWX ÀfIY°fe WX`, þû
BÀ»ff¸fe SXfþ³fed°f WX`Ü B³f °fe³fûÔ dIY°ff¶fûÔ IYû
d¸f»ffIYSX Af²fZ ÀfZ Ad²fIY, IZYU»f IYfdRYSXûÔ
´fSX IZYÔdQi°f WX`Ü IYfdRYSXûÔ IYû WXSXf³fZ, d¸fMXf³fZ IYf
°fSXeIYf dþWXfQ WX`, þû dWXÔÀfIY AüSX AdWXÔÀfIY,
Àfe²fZ AüSX L»f-IY´fMX IZY Àff±f, Qû³fûÔ øY´fûÔ ¸fZÔ
¨f»f ÀfIY°ff WX`Ü ¹fWX Àf¶f þf³fZ d¶f³ff IYfdRYSXûÔ
IYf ¸f³f¦fPXÔ°f ¶ff°fZÔ IYSX³ff, JbQ IYû dQ»ffÀff
QZ³ff, UÀ°fb°f: A´f³fZ dU÷Yð BÀ»ff¸fe RhYQZ IYû
¸fþ¶fc°f IYSX³ff WX`Ü
QûWXSXf´f³f BÀ»ff¸f IZY Qû ¶fbd³f¹ffQe dÀfðf°fûÔ
¸fZÔ ÀfZ EIY WX`Ü IbYSXf³f þûSX QZIYSX IYWX°ff WX` dIY
¸fbdÀ»f¸fûÔ AüSX IYfdRYSXûÔ IZY d»fE A»f¦f-A»f¦f
QÔOX IYe ½¹fUÀ±ff SXWXZ¦feÜ dIYÀfe IYfdRYSX IYû
¸ffSX³fZ ´fSX ¸fbdÀ»f¸f IYû ³fWXeÔ ¸ffSXf þf ÀfIY°ffÜ
¨ffWXZ ¸fÈ°f ½¹fdöY d¶f»fIbY»f d³fQûÊ¿f ·fe ¢¹fûÔ
³f WXûÜ ¹fWXe IYfSX¯f WX` dIY IY·fe ¸fbÀf»f¸ff³f
EZÀfe WX°¹ffAûÔ IYe ·f°Àfʳff ³fWXeÔ IYSX°fZ! CX³f IZY
Bʸff¸f, A¹ff°fb»»ff, ¸fü»ff³ff °fû AüSX ·fe ³fWXeÔÜ
dþWXfQ IYe °fRYÀfe»f ¸fc»f BÀ»ff¸fe
dIY°ff¶fûÔ ¸fZÔ dUÀ°ffSX ÀfZ QþÊ WX`Ü IbYSXf³f
SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f IYf A»»ffWX õfSXf dQ¹ff
Ad²fIYfSX-´fÂf AüSX údáIYû¯f (dUþ³f) þ`Àff
WX`Ü ÀfeSXf dþWXfQ AüSX BÀ»ff¸f IYe þe°f IYe
SX¯f³fed°f (ÀMÑZMXZdþIY ¸f`³fbA»f) QZ°ff WX`Ü AüSX
WXQeÀf dþWXfQ IYSX³fZ IYe °fRYÀfe»fZÔ, IYf¹fʳfed°f,
LûMXZ-¶fOÞXZ °fIY³feIYe CX´ff¹fûÔ IYe d³fQZÊdVfIYf
(MX`d¢MXIY»f ¸f`³fbA»f) þ`Àff WX`Ü
BÀfd»fE dIYÀfe ·fe °fSXWX BÀ»ff¸f IZY Àff±f
Àff¸fÔþÀ¹f ¶f³ff³fZ IYe ¨ffWX SXJ³fZ Uf»fZ IYfdRYSX
IZYU»f VfSXe¹f°f IYû ¶f»f ´fhWXb¨ff°fZ WXbE A´f³fZ
¦f»fZ ´fSX ´fOÞX°fZ RhYQZ IYû IbYL AüSX IYÀf³fZ IYf
WXe IYf¸f IYSX°fZ WX`ÔÜ ¢¹fûdIY ¸fbÀf»f¸ff³f BÀfZ BÀfZ
A´f³fZ ¸f°fUfQ IYe Àf¨ffBÊ IYf ´fi¸ff¯f Àf¸fÓf°fZ
WX`Ô dIY CX³f IZY Af°fÔIY ÀfZ OXSXIYSX IYfdRYSX ²feSXZ-
²feSXZ ´fc¯fÊ Af°¸fÀf¸f´fʯf ·fe IYSX QZÔ¦fZÜ d»fWXfþf
CX³f IYe IYfSXÊUfB¹ffh ¶fPÞX°fe þf°fe WX`ÔÜ ¹fWXe
A¸fZdSXIYf, ¹fcSXû´f ÀfZ »fZIYSX ·ffSX°f °fIY Àf·fe
IYfdRYSX QZVfûÔ ¸fZÔ WXû SXWXf WX`Ü
BÀ»ff¸fe Bd°fWXfÀf IYf IYûBÊ ·fe dUôf±feÊ
dQJf ÀfIY°ff WX` dIY BÀ»ff¸f IZY Àff±f IY·fe
ÀfWX¸fZ»f ³fWXeÔ ¶f³ff¹ff þf ÀfIY°ffÜ þ¶f °fIY dIY
Ad°fd±f QZVf ¹ff Àf¸ffþ A´f³fe ²f¸fÊ-ÀfÔÀIÈYd°f
LûOÞXIYSX VfSXe¹f°f IYf ´ff»f³f ³f IYSX³fZ »f¦fZÜ
¹ff³fe ¸fbÀf»f¸ff³f ³f ¶f³f þfEÜ AfdJSX, þ¶f
°fIY ASX¶f IYf EIY-EIY ½¹fdöY ¸fbÀf»f¸ff³f
³fWXeÔ WXû ¦f¹ff, °f¶f °fIY ¸fbWX¸¸fQ ÀfÔ°fbá ³fWXeÔ
WXbEÜ BÀfd»fE BÀ»ff¸f IZY Àff±f Àff¸fÔþÀ¹f
¶f³ff³fZ IYf A±fÊ WX` Ad·f½¹fdöY- ÀU°fÔÂf°ff,
ÀU°fÔÂf dU¨ffSX, ²ffd¸fÊIY- ÀU°fÔÂf°ff, ´fiZÀf IYe
AfþfQe AüSX WX¸ffSXe Àf·¹f°ff IYf AÔ°fÜ ¹fWXe
RiYfÔÀf ¸fZÔ Àf`¸fbE»f ´f`MXe IYe þ§f³¹f WX°¹ff IYf
´fbSXf³ff Àf¶fIY WX`Ü BÀfZ ¶ffSX-¶ffSX QbWXSXf¹ff þf³fZ
´fSX ·fe Ad²fIYfÔVf IYfdRYSX Àf¸fÓf³fZ ÀfZ BÔIYfSX
IYSX°fZ WX`ÔÜ
¸fbÀf»f¸ff³fûÔ õfSXf dWXÔÀff BÀfd»fE ³fWXeÔ IYe
þf°fe dIY CX³WXZÔ IbYL ³ffSXfþ¦fe WXû ¦fBÊÜ ¹ff
dIY UZ ¦fSXe¶f, AdVfdÃf°f ¹ff AÀfbSXdÃf°f WX`ÔÜ
¹fWX °fIYÊ WXSX °fSXWX IZY CXQfSXUfQe, Uf¸f´fÔ±fe,
¦ffh²feUfQe, AüSX ÀfÔ§f-·ffþ´ff SXf¿MÑXUfQe ·fe
QbWXSXf°fZ WX`ÔÜ UZ A±fʽ¹fUÀ±ff AüSX ·füd°fIYUfQ
IYû ¸ff³fUe¹f ½¹fUWXfSX IYf d³fQZÊVfIY ¸ff³f°fZ WX`ÔÜ
QZJ IYSX ·fe A³fQZJf IYSX°fZ WX`Ô dIY d´fL»fZ
¨ff»feÀf Àff»fûÔ ÀfZ Qbd³f¹ff ·fSX ¸fZÔ WXbE °f¸ff¸f
¸fbdÀ»f¸f AfÔQû»f³fûÔ ¸fZÔ Afd±fÊIY ¸fbïZ IY·fe ³fWXeÔ
±fZÜ UZ Àfe²fZ ¸fþWX¶fe U¨fÊÀU IZY SXfþ³fed°fIY
¸fbïZ ±fZÜ BÀfZ Jb¸f`³fe, °ffd»f¶ff³f ÀfZ »fZIYSX
BÀ»ff¸fe ÀMXZMX, AüSX ESXQû¦ff³f °fIY CX³f IYe
dUdU²f ´fiIYfSX IYe SXfª¹fÀfØffEÔ ·fe À´fá IYSX°fe
WX`ÔÜ ¸f¦fSX dIYÀfe ·fe °fSXWX Vffd³°f ´ff³fZ IYe ·fcJ
IYfdRYSXûÔ ´fSX AüSX dWXÔÀff Af¸fÔdÂf°f IYSX°fe þf°fe
WX`Ü ¹fWX Àf¶f ´fif¸ffd¯fIY °f±¹f WX`ÔÜ BÀ»ff¸f IYf
A±fÊ WXe WX` Àf¸f´fʯfÜ ¸fbÀf»f¸ff³f UWX WX` dþÀf
³fZ Àf¸f´fʯf dIY¹ffÜ A°f: BÀ»ff¸f IYfSX¯f WX`,
¸fbdÀ»f¸f CXÀf IYf ´fdSX¯ff¸fÜ ¹fWX IYWX³ff ·ffSXe
·fc»f WX` dIY ¸fbÀf»f¸ff³f þû ·fe IYSX°fZ WX`Ô, UWX
°fû WX¸ffSXe dURY»f°ffAûÔ, CX³f IYf Àf¸¸ff³f
³fWXeÔ IYSX³ff, AfdQ IYe ´fid°fdIiY¹ff WX`Ü UÀ°fb°f:
¸fbdÀ»f¸fûÔ IZY IYf¸f BÀ»ff¸fe dU¨ffSX-°fÔÂf ´fSX
Af²ffdSX°f WX`Ü UWX VfSXe¹f°f IYf ´fiÀffSX IYSX³ff
WX`, dIYÀfe ¨feþ IYe k´fid°fdIiY¹ffl ³fWXeÔÜ BÀfe
IYû SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f IYWX°fZ WX`ÔÜ
BÀ»ff¸fe ¸fc»f ¦fiÔ±fûÔ IYe ÀfUûÊ´fdSX ÀfeJ ¹fWX
WX` dIY BÀ»ff¸f IYû ÀfÔ´fc¯fÊ ´fȱUe ´fSX VffÀf³f
dþWXfQ IYe °fRYÀfe»f ¸fc»f BÀ»ff¸fe dIY°ff¶fûÔ ¸fZÔ dUÀ°ffSX ÀfZ QþÊ WX`Ü
IbYSXf³f SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f IYf A»»ffWX õfSXf dQ¹ff Ad²fIYfSX-´fÂf AüSX
údáIYû¯f (dUþ³f) þ`Àff WX`Ü
IYSX³ff WX`! CX³f IYf dUV½ffÀf WX` dIY ¨fchdIY
BÀ»ff¸fe SXfþ³fed°f Àfe²fZ EIY ¸ffÂf BÊV½fSX
A»»ffWX ³fZ ·fZþe WX`, Àfû Àf¸f¹f IZY Àff±f ÀffSXe
Qbd³f¹ff ´fSX BÀ»ff¸f IYf EIYLÂf SXfþ WXû¦ff
WXeÜ BÀf IZY A»ffUf BÀ»ff¸fe dU¨ffSX-°fÔÂf ¸fZÔ
dSX»feþ³f ÀfÔ¶fÔ²fe Àff¸f¦fie IYf AÔVf AüSX ¸fWX°U
¶fWXb°f IY¸f WX`Ü
U`ÀfZ ·fe, BÀ»ff¸f IYf ²ffd¸fÊIY dWXÀÀff IZYU»f
¸fbdÀ»f¸fûÔ ÀfZ ÀfÔ¶fÔd²f°f WX`Ü þ¶fdIY SXfþ³fed°fIY
BÀ»ff¸f ÀfZ Àf·fe IYfdRYSX ´fi·ffdU°f WXû°fZ WX`ÔÜ
BÀfed»fE CX³WXZÔ CXÀfe IYû þf³f³fZ-Àf¸fÓf³fZ AüSX
CXÀf IYe Af»fû¨f³ff ´fSX A´f³fZ IYû IZYÔdQi°f
IYSX³ff ¨ffdWXEÜ ¹fWX CX³f IYf Ad²fIYfSX WXe ³fWXeÔ,
IY°fʽ¹f ·fe WX`Ü A´f³fZ ²f¸fÊ, ÀfÔÀIÈYd°f, dU¨ffSXûÔ-
dUV½ffÀfûÔ IYe SXÃff, A´f³fZ Àf¸ffþ, dU²ff³f
AüSX IYf³fc³fûÔ IYe SXÃff IYf IY°fʽ¹fÜ A·fe RiYfÔÀf
IYe §fMX³ff IYf ¹fWXe UfÀ°fdUIY ÀfÔQ·fÊ WX`Ü ¹fWXe
·ffSX°f ¸fZÔ ßfe³f¦fSX ÀfZ »fZIYSX ¶fÔ¦f»füSX °fIY IYf
ÀfÔQ·fÊ ·fe WX`Ü
BÀ»ff¸f ÀfÔ¶fÔ²fe dIYÀfe ·fe ¶ff°f IYû IZYU»f
Àf¨¨fe, ´fif¸ffd¯fIY þf³fIYfSXe ÀfZ WXe °f¹f dIY¹ff
þf ÀfIY°ff WX`Ü °fIYÊ, ·ffU³ff, IY»´f³ff, AfdQ
ÀfZ ³fWXeÔÜ USX³ff IYfdRYSX WX¸fZVff A´f³fe WXfd³f
IYSXZÔ¦fZÜ EIY ¶ffSX BÀ»ff¸f IYû ´fif¸ffd¯fIY øY´f
ÀfZ þf³f »fZ³fZ ´fSX BÀf IYf ¸fc»f °f°U, ´fi¨fÔOX
SXfþ³fed°fIY ÀU·ffU ÀU°f: Àff¸f³fZ Af þf°ff
WX`Ü ¹fWX BÀ»ff¸f IYf SXfþ³fed°fIY »fùf WX` dIY
A³¹f Àf·fe Àf·¹f°ffAûÔ IYû Àf¸ff~ IYSX QZÜ
·ffSX°fe¹f IcYMX³fed°fÄf E¸f. AfSX. E. ¶fZ¦f ³fZ IYWXf
±ff dIY BÀfe IYfSX¯f ¸fbÀf»f¸ff³f »fûIY°ffÔdÂfIY
¹ff ÀfZ¢¹fc»fSX ³fWXeÔ WXû ÀfIY°fZÜ »fZdIY³f dþ³f
IYfdRYSXûÔ IYû Af°¸fSXÃff IYe dRYIiY IYSX³fe
¨ffdWXE UZ BÀf J°fSXZ IYû Àf¸fÓf°fZ WXe ³fWXeÔ!
CX»fMXZ ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYe AÀfbSXÃff, AfdQ IYe
¶ff°f IYSXIZY A´f³fZ WXe dU÷Yð °f°UûÔ IYû ¶f»f
´fhWXb¨ff°fZ SXWX°fZ WX`ÔÜ WXSX dWXÔÀfIY IYfÔOX ´fSX IYWX
CXNX°fZ WX`Ô, k¹fWX Àf¨¨ff BÀ»ff¸f ³fWXeÔ WX`Ül ¹fWX
IYfdRYSXûÔ IZY ¶fe¨f Àf¶f ÀfZ ´fi¨fd»f°f U`¨ffdSXIY
1-15 ³fUa¶fS 2020 39

ÀfÔ§f-·ffþ´ff ¦f°f ¨ffSX QVfIYûÔ ÀfZ kSXf¿MÑXUfQel ¹ff kQZVf·föYl ¸fbÀf»f¸ff³f
IYe Jûþ AüSX ÀfÔ¦fNX³f IYSX³fZ IYe þb¦f°f IYSX°fZ SXWXZ WX`ÔÜ UZ A¨LZ
½¹fdöY AüSX A¨LZ ¸fbÀf»f¸ff³f IZY AÔ°fSX IYû A³fQZJf IYSX°fZ WX`ÔÜ A¨Lf
¸fbÀf»f¸ff³f °f¹f IYSX³fZ IYf EIY ¸ffÂf Af²ffSX BÀ»ff¸f WX`Ü
R`YVf³f WX`Ü BÀ»ff¸f ÀfZ ÀfÔ¶fÔd²f°f Ad´fi¹f ¶ff°fûÔ,
§fMX³ffAûÔ IYe A³fQZJe IYSX³ffÜ CX³f IYf ¸fWX°U
§fMXf³ffÜ þ`ÀfZ, WXf»f ¸fZÔ EIY ¶fOÞXZ AfSX.EÀf.
EÀf. ³fZ°ff ³fZ IYWXf dIY QÔ¦fûÔ IYû °fc»f ³fWXeÔ QZ³ff
¨ffdWXEÜ
¦f°f QVfIYûÔ ¸fZÔ ´fcSXe Qbd³f¹ff ¸fZÔ AÀfÔ£¹f
dþWXfQe IYf¸f ¹ff WX¸f»fZ Àff~fdWXIY øY´f ÀfZ
WXû SXWXZ WX`ÔÜ dIY³°fb ¶fWXb°f IY¸f WXe ´fcSXe J¶fSX
·fe Af°fe WX`Ü dUVfZ¿f°f: dþWXfdQ¹fûÔ õfSXf IYWXe
¦fBÊ ¶ff°fZÔ, ´f¨fZÊ, §fû¿f¯ffEÔ, AfdQ d¶f»fbIY»f
³fWXeÔ ¶f°ffE þf°fZÜ þ`ÀfZ, A·fe °ffd»f¶ff³fûÔ
õfSXf dIYE þf SXWXZ d³f¹fd¸f°f IYf¸fÜ þ¶fdIY
SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f IZY °f¸ff¸f ½¹fUWXfSXûÔ IYû
þûOÞX IYSX Àf¸fÓf³fZ IYf ÀfcÂf IZYU»f CX³WXeÔ ÀfZ
d¸f»f ÀfIY°ff WX`Ü UÀ°fb°f: k¹fWX Àf¨¨ff BÀ»ff¸f
³fWXeÔl Uf»fe °fIYÊ-´fi¯ff»fe IYf dUIYfÀf ¸fbdÀ»f¸f
¶fiQSXWXbOX ³ff¸fIY ·fcd¸f¦f°f BÀ»ff¸fe Àf¦fÔNX³f ³fZ
dIY¹ff WX`, þû ´fcSXe ´fȱUe ´fSX VfSXe¹f°f °ff³ffVffWXe
À±ffd´f°f IYSX³fZ IZY d»fE IYdMX¶fð WX`Ü CXÀf
IYf ¹fWX IbYdMX»f ´fi¨ffSX IYfdRYSXûÔ IYe ¸ff³fUe¹f
³f`d°fIY°ff, Vffd³°f IYe ¨ffWX, AüSX BÀ»ff¸f IZY
´fid°f AÄff³f IYf CX´f¹fû¦f IYSXIZY ¶f³ff¹ff ¦f¹ff
WX`Ü ¹fWX BÀ»ff¸f IYû dIiYd›¹fd³fMXe, þbOXfBª¸f,
¶fbð ¹ff dWX³Qc ²f¸fÊ þ`Àff EIY AüSX dSX»feþ³f
¸ffÂf ¶f°ff°ff WX`Ü BÀf IYf SXfþ³fed°fIY ¸fc»f-
°f°U dL´ff°ff WX`Ü ¹fWXe IYWX°ff WX` dIY dþWXfQe
°fû ¦fSXe¶fe IYe ´fid°fdIiY¹ff ÀfZ ¶f³fZ CX¦fiUfQe WX`Ô,
dIY IbYSXf³f ¸fZÔ dQJfBÊ þf³fZ Uf»fe k¶fbSXe ¶ff°fZÔl
QSXAÀf»f ¦f»f°f ½¹ff£¹ff WX`ÔÜ BÀfd»fE, þ`ÀfZ
·fe ÀfÔ·fU WXû, BÀ»ff¸f IZY Àff±f Àff¸fÔþÀ¹f
¶f³ff³ff ¨ffdWXEÜ ¹fWXe IYfdRYSXûÔ IZY ¶fe¨f Àf¶f ÀfZ
Ad²fIY »fûIYd´fi¹f WX`, þû CX³f IYe WXfd³f IYSX³fZ
IZY d»fE WXe ¦fPÞXf ¦f¹ff WX`Ü BÀf dU¨ffSX IZY Àf·fe
°f°U AðÊ-Àf°¹f, BÀfd»fE ÓfcNX WX`ÔÜ USX³ff IYûMXÊ
IYe Vf´f±f ¸fZÔ ¢¹fûÔ IYWX»ff¹ff þf°ff WX`, k´fcSXf
Àf¨f, AüSX Àf¨f IZY dÀfUf IbYL ³fWXeÔl?
°f±¹f ¹fWX WX` dIY þ¶f ¸fbWX¸¸fQ ³fZ A´f³fZ
IYû ´fiûRZYMX §fûd¿f°f dIY¹ff, °fû CX³f ÀfZ AÀfWX¸f°f
40 1-15 ³fUa¶fS 2020
WXSXZIY ½¹fdöY ´fSX WX¸f»ff dIY¹ffÜ ´fWX»fZ Vf¶QûÔ
ÀfZ, dRYSX VffSXedSXIY øY´f ÀfZ, þ¶f °fIY dIY WXSXZIY
U`Àff WXe IYSX³fZ IYû SXfþe ³fWXeÔ WXû ¦f¹ff, þ`Àff
¸fbWX¸¸fQ IYWX°fZ ±fZÜ ¹fWX ´fif¸ffd¯fIY Bd°fWXfÀf
ÀU¹fÔ ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ õfSXf ´fdUÂf ¸ff³fe þf³fZ Uf»fe
dIY°ff¶fûÔ ¸fZÔ WX`Ü CXÀf ÀfZ ¹fWXe d³f¿IY¿fÊ d³fIY»f°ff
WX` dIY CX³WXZÔ ÀffSXe ÀfRY»f°ff IZYU»f dWXÔÀff ÀfZ
d¸f»feÜ ¸fSX°fZ Àf¸f¹f ·fe CX³f IZY AÔd°f¸f Vf¶Q ±fZ
dIY ¹fWXcdQ¹fûÔ, dIiYd›¹f³fûÔ AüSX °f¸ff¸f IYfdRYSXûÔ
IYû J°¸f IYSXûÜ BÀf IYe Àfc¨fe ¶f³ff IYSX QZJZÔ
dIY ¸fbWX¸¸fQ ³fZ A´f³fZ Àf·fe IYfdRYSX ´fOÞXûdÀf¹fûÔ
IZY Àff±f ¢¹ff dIY¹ffÜ B¶³f BVffIY õfSXf d»fdJ°f
´fiûRZYMX ¸fbWX¸¸fQ IYe Àf¶f ÀfZ ´fif¸ffd¯fIY þeU³fe
ÀfZ UZ Àf·fe §fMX³ffEÔ EIYÂf IYe þf ÀfIY°fe WX`ÔÜ
IbYSXf³f ¸fZÔ ¶ffSX-¶ffSX QbWXSXf¹ff ¦f¹ff WX` dIY
¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYû ¸fbWX¸¸fQ IZY ½¹fUWXfSX IYf
A³fbIYSX¯f IYSX³ff WX`Ü UWXe AfQVfÊ SXfþ³fed°fIY
³fZ°ff, ¹fûðf, dU¨ffSXIY, ²f¸fʦfbøY, ´fd°f AüSX
´fOÞXûÀfe WXû³fZ IZY ¸ffgOX»f WX`ÔÜ BÀf øY´f ¸fZÔ WXQeÀf
IbYSXf³f ÀfZ ·fe DY´fSX ¸fWX°U SXJ°ff WX`Ü ¢¹fûÔdIY
UWXe IbYSXf³f IYû À´fá IYSX³fZ ¸fZÔ ÀfWXf¹fIY WX`Ü
dIYÀfe d¶f³Qb ´fSX d·f³³f°ff WXû³fZ ´fSX WXQeÀf WXe
ÀUeIYf¹fÊ WX`Ü þ`ÀfZ, IbYSXf³f ¸fZÔ °fe³f ¶ffSX ³f¸ffþ
´fPÞX³fZ IYe ¶ff°f WX`, ´fSX WXQeÀf ´ffh¨f ¶ffSX ¶f°ff°fZ
WX`ÔÜ UWXe ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ ¸fZÔ ´fi¨fd»f°f WX`Ü ¸fbWX¸¸fQ
IZY ¶ffSXZ ¸fZÔ °f¸ff¸f þf³fIYfSXe WXQeÀfûÔ ¸fZÔ WX`Ô, ³f
dIY IbYSXf³f ¸fZÔÜ BÀfed»fE, WXQeÀf IYe ÀfWXf¹f°ff
IZY d¶f³ff ¸fbÀf»f¸ff³f BÀ»ff¸f IYf ½¹fUWXfSX WXe
³fWXeÔ IYSX ÀfIY°fZÜ A°f: IZYU»f IbYSXf³f IYû
BÀ»ff¸fe dÀfðfÔ°f ¶f°ff³fZ Uf»fZ AÄff³fe WX`Ô ¹ff
L»f IYSX°fZ WX`ÔÜ
BÀfed»fE IYfdRYSXûÔ IYf BÀ»ff¸f IZY Àff±f
SXWX³fZ IYf IYûBÊ CX´ff¹f ³fWXeÔÜ BÀ»ff¸f IZY Àff±f
Àff¸fÔþÀ¹f IYf ¸f°f»f¶f WX`- CXÀf IYe AûSX ÀfZ
Af°fe SXWX³fZ Uf»fe IiY¸fVf: AÔ°fWXe³f ¸ffh¦fZÔ (OXfg.
AÔ¶fZQIYSX ³fZ IYWXf ±ff, k¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYe ¸ffh¦fZ
WX³fb¸ff³f þe IYe ´fchL IYe °fSXWX ¶fPÞX°fe þf°fe
WX`Ôl) ´fcSXe IYSX°fZ þf³ffÜ ¸fbWX¸¸fQ A´f³fe ¸ffh¦fûÔ
¸fZÔ IY·fe ³fWXeÔ ÷YIZY, þ¶f °fIY dIY CX³f IYe
100 ´fid°fVf°f ¸ffh¦fZÔ ´fcSXe ³fWXeÔ WXû ¦fBÊÔÜ UWXe
¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IZY AfQVfÊ WX`ÔÜ BÀfd»fE IYfdRYSXûÔ IZY
d»fE IYûBÊ AfÀff³fe IYf SXfÀ°ff ³fWXeÔ WX`Ü
CX³WXZÔ Àf¸fÓf »fZ³ff WXû¦ff dIY BÀ»ff¸f CXÀf
EIY ¨feþ kdþWXfQl IYû IY·fe ³fWXeÔ LûOÞXZ¦ff,
dþÀf ÀfZ CXÀfZ Afþ °fIY ÀffSXe ÀfRY»f°ff
d¸f»fe! BÀ»ff¸f IYe ÀffSXe IYe ÀffSXe ÀfRY»f°ff
SXfþ³fed°fIY Àf¸f´fʯf IYe ¸ffh¦f, QûWXSXZ´f³f AüSX
dWXÔÀff ´fSX Af²ffdSX°f WX`Ü ¶fZ¨ffSXf IYfdRYSX þû
¶fQ»f³ff ¨ffWX°ff WX`, UWX ¹fWXe ¨feþ WX`, dWXÔÀff,
Q¶ffU, WXbªþ°f, AüSX SXfþ³fed°fÜ þ¶fdIY
IYfdRYSX ÀfZ Àf¸f´fʯf IYe ¸ffh¦f IYSX³ff AüSX dWXÔÀff
IYSX³ff, ¹fWXe BÀ»ff¸f IYe ÀfRY»f°ff IYf ¦fbSX SXWXf
WX`Ü A°f: dWXÔÀff, Q¶ffU, WXbªþ°f, AüSX ¸ffh¦fZÔ
IY·fe ³fWXeÔ ÷YIY³fZ Uf»fe, ¢¹fûÔdIY UWX 1400
U¿fûÊÔ ÀfZ IYf¸f IYSX SXWXe WX`ÔÜ Afþ °fû UWX ´fWX»fZ
dIYÀfe ·fe Àf¸f¹f ÀfZ Ad²fIY IYf¸f IYSX SXWXe WX`Ô!
·ffSX°f ¸fZÔ WXe dIYÀfe ·fe dWX³Qc ³fZ°ff IYf ·ff¿f¯f
Àfb³f »fedþEÜ
ÀfÔ§f-·ffþ´ff ¦f°f ¨ffSX QVfIYûÔ ÀfZ
kSXf¿MÑXUfQel ¹ff kQZVf·föYl ¸fbÀf»f¸ff³f IYe
Jûþ AüSX ÀfÔ¦fNX³f IYSX³fZ IYe þb¦f°f IYSX°fZ SXWXZ
WX`ÔÜ UZ A¨LZ ½¹fdöY AüSX A¨LZ ¸fbÀf»f¸ff³f IZY
AÔ°fSX IYû A³fQZJf IYSX°fZ WX`ÔÜ A¨Lf ¸fbÀf»f¸ff³f
°f¹f IYSX³fZ IYf EIY ¸ffÂf Af²ffSX BÀ»ff¸f WX`Ü
dIYÀfe IYfdRYSX õfSXf kA¨Lfl IYe ´fdSX·ff¿ff ¹ff
´fWX¨ff³f JbQ CXÀfZ ·f»fZ ÀfÔ°fû¿fþ³fIY »f¦fZ, ´fSX
¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IZY d»fE ¶fZ¸f°f»f¶f WX`Ü BÀfed»fE
·ffSX°f ¸fZÔ U`ÀfZ ½¹fdöY¹fûÔ IYû ÀfQ`U kÀfSXIYfSXe
¸fbÀf»f¸ff³fl IYWX IYSX BÀ»ff¸fe Àf¸ffþ dJ»»fe
CXOÞXf°ff WX`Ü ¢¹fûÔdIY BÀ»ff¸f IZY A³fbÀffSX A¨Lf
¸fbÀf»f¸ff³f UWX WX` þû ´fiûRZYMX IZY Àfb³³ff IYf
´ff»f³f IYSX°ff WX`Ü ¹fWXe EIY¸ffÂf d³f²ffÊSXIY WX`Ü
¹fdQ BÀ»ff¸f IYû þf³f³ff WX` °fû ÀfQ`U ¸fbWX¸¸fQ
IYe AûSX QZJZÔ, ³f dIY dIYÀfe ³fZ°ff, dUõf³f ¹ff
¸fü»ff³ff IYûÜ °f·fe Af´fIYû Àf°¹f d¸f»fZ¦ffÜ
USX³ff ²fûJZ Jf³fZ IYe WXe ´fcSXe ÀfÔ·ffU³ff WX`Ü
IYfdRYSX »fû¦f, dUVfZ¿fIYSX CX³f IZY ¶fOÞX¶fû»fZ
³fZ°ff ¸ff³f »fZ°fZ WX`Ô dIY IYûBÊ ·f»ff ½¹fdöY
¸fbÀf»f¸ff³f, þ`ÀfZ ¶fZ¦f¸f A£°fSX ¹ff OXfg. A¶Qb»f
IY»ff¸f, kA¨LZl BÀ»ff¸f IYf ·fe ´fi¸ff¯f WX`ÔÜ
¸f³f ¸fZÔ ¸feNXZ ¸fÔÀfc¶fZ ´ff»f³fZ Uf»fZ IYfdRYSX
Àf¸fÓf°fZ WX`Ô dIY ·f»fZ ¸fbÀf»f¸ff³f BÀ»ff¸f IYû
¸f³f¨ffWXZ ¶fQ»f ÀfIZYÔ¦fZÜ EZÀff Àf¸fÓf³fZ Uf»fZ d³fSXZ
¸fcPÞX WX`ÔÜ UZ °f±¹fûÔ ÀfZ ¶fZ´fSXUfWX WXûIYSX A´f³fZ
AÄff³f IYe d¸f˜e ´fSX IYf»´fd³fIY RcY»f dJ»ff°fZ
SXWX°fZ WX`ÔÜ

·ffSX°fe¹f dVfÃff ¸fZÔ ÀU¹fÔ ´fedOÞX°fûÔ IYû, IYfdRYSXûÔ IYû, CX³f ´fSX WXbE
CX°´feOÞX³f, IYáûÔ ´fSX ·fe ±fûOÞXf dU¨ffSX IYSX³fZ IZY ³fWXeÔ IYWXf þf°ff, CX»fMXZ
´fcSXZ Bd°fWXfÀf IYû ¶f»f-´fcUÊIY dL´ff¹ff þf°ff WX`Ü
¦f`SX-¸fbdÀ»f¸fûÔ ³fZ BÀ»ff¸fe ¶fPÞX°f ³f SXûIY³fZ
IYf ¸ff³fû d³f¯fʹf IYSX SXJf WX`, ¢¹fûÔdIY CXÀfZ
kAÀfdWX¿¯fb°ffl IYWXf þf¹f¦ffÜ EZÀfe ¸ff³fdÀfIY°ff
¸fZÔ BÀ»ff¸f IYû ´fc¯fÊ U¨fÊÀU WXfdÀf»f IYSX³fZ ÀfZ
IbYL ³fWXeÔ SXûIY ÀfIZY¦ffÜ ¹fcSXû´f ¸fZÔ ¸fbdÀ»f¸f
AfUiþ³f AüSX CX³f IYe °fZþ þ³¸f-QSX ÀfZ Ad²fIY
IYfdRYSXûÔ IYe AÄff³fe ¸ff³fdÀfIY°ff ÀfZ BÀ»ff¸fe
Q¶fQ¶ff ¶fPÞX°ff ¦f¹ff WX`Ü ¸fedOX¹ff, ¶fbdðþeUe
AüSX ÀfSXIYfSXe Ad²fIYfSXe SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f
IZY Àff±f ÀfWX¹fû¦f IYSX°fZ WXbE, CXÀfZ Ad²fIYfd²fIY
A³fbQf³f AüSX ¸ffh¦fZ ´fcSXe IYSX°fZ WXbE ¸ff³fûÔ ¹fcSXû´f
IYe ¸fü°f IYû ÀfWXf¹f°ff QZ SXWXZ WX`ÔÜ
UÀ°fb°f: ¹fcSXû´f WXe ³fWXeÔ, Ad²fIYfÔVf QZVfûÔ ¸fZÔ
IYfdRYSXûÔ IYe Afd²fIYfdSXIY ³fed°f¹ffh AÄff³f ´fSX
Af²ffdSX°f WX`ÔÜ BÀ»ff¸fe dÀfðfÔ°f ¹ff SXfþ³fed°fIY
BÀ»ff¸f IYf Bd°fWXfÀf þf³f³fZ Uf»fûÔ IYû dIYÀfe
³fed°f-d³f¸ffʯf ¹ff dU¨ffSX-dU¸fVfÊ IZY ¸fÔ¨f ´fSX
·fe À±ff³f ³fWXeÔ dQ¹ff þf°ffÜ UZ Àf¨¨ffBÊ þf³f³fZ
IZY IYfSX¯f WXe A¹fû¦¹f ¸ff³fZ þf°fZ WX`Ô! ¹fdQ ¹fWX
dUd¨fÂf dÀ±fd°f IYfdRYSXûÔ IZY d»fE Af°¸f§ff°fe,
EIY kOXZ±f dUVfl ³fWXeÔ °fû AüSX ¢¹ff WX`?
BÀ»ff¸f IZY ¶ffSXZ ¸fZÔ Äff³f SXJ³fZ IYf A±fÊ
WXû°ff dIY WX¸ffSXf ´fWX»ff ´fiV³f WXû – dIY WX¸fZÔ
dIYÀf IYf Àff¸f³ff IYSX³ff WX`? BÀf IYf EIY¸ffÂf
ÀfWXe CXØfSX WX` - SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸fÜ A°f: WX¸fZÔ
U`¨ffdSXIY ¹fbð »fOÞX³ff WX`, ³f dIY Àf`d³fIYÜ
°fQ³fbøY´f, U`¨ffdSXIY ¹fbð IYf A±fÊ WXû°ff dIY
·ffSX°f ¸fZÔ BÀ»ff¸f IZY WXþfSX U¿fÊ IYf Bd°fWXfÀf
þf³f »fZ³fZ IZY ¶ffQ ¹ff IZYU»f WXf»f IYf ¹fb¦f
»fZÔ, °fû J»feRY°f AfÔQû»f³f IZY ¶ffQ (1921
BÊ.), ¹ff QZVf-dU·ffþ³f IZY ¶ffQ (1947
BÊ.), ¹ff ´fcUeÊ ´ffdIYÀ°ff³f ¸fZÔ dWX³Qc-dU³ffVf IZY
¶ffQ (1970 BÊ.), ¹ff IYV¸feSX ÀfZ dWX³QbAûÔ
IZY ÀfRYfE IZY ¶ffQ (1990 BÊ.), ¹ff ¦fû²fSXf,
¸fbÔ¶fBÊ, AÃfSX²ff¸f, ³f³Qe¸f¦fÊ, dQ»»fe, þ`ÀfZ
A³fd¦f³f°f »fû¸fWX¿fÊIY dþWXfQe IYfÔOXûÔ IZY ¶ffQ
WXSXZIY ·ffSX°fe¹f dWX³Qc þf³f þf°ff dIY ¸fbWX¸¸fQ
IYü³f ±fZ, IbYSXf³f IYf ÀfÔQZVf ¢¹ff WX`, AüSX ¹fWX
dIY ÀffSXZ dWX³Qc IYfdRYSX WX`ÔÜ dWX³Qc þf³f þf°fZ dIY
VfSXe¹f°f IYe ¸ffh¦fZÔ WX¸ffSXe ÀfÔÀIÈYd°f, ³f`d°fIY°ff,
ÀfWXþ þeU³f, VffÀf³f IZY WXSXZIY ³¹ff¹fûd¨f°f
dÀfðfÔ°f IZY dU÷Yð WX`Ü ÀfÔÃfZ´f ¸fZÔ, UZ Àf¸fÓf ¨fbIZY
WXû°fZ dIY CX³f IYf Àff¸f³ff dIYÀf ÀfZ WX` AüSX CXÀf
IYe ´fiIÈYd°f ¢¹ff WX`Ü
BÀf IZY CX»fMX, dWX³Qc ÀffSXe Àf¸fÀ¹ffAûÔ IZY
d»fE A´f³fZ-Af´fIYû IYû WXe Qû¿fe NXWXSXf³fZ IYû
°fSXWX-°fSXWX IYe Q»fe»fZÔ IYSX°fZ WX`ÔÜ EZÀfZ §fûSX
AÄff³f ÀfZ Af°¸f-§fȯff IYû Àf¸f±fʳf d¸f»f°ff
SXWX°ff WX`Ü dUV½fdUôf»f¹fûÔ Àf¸fZ°f dVfÃff IYe
ÀfÔ´fc¯fÊ ´ffNXйf¨f¹ffÊ IYf ´fSXeÃf¯f dQJf°ff WX` dIY
·ffSX°f ÀfZ »fZIYSX A¸fZdSXIYf °fIY IYfdRYSXûÔ IYû
dVfÃff ¸fZÔ ¹fZ ¸fûMXe ¨feþZÔ ·fe ³fWXeÔ ´fPÞXfBÊ þf°feÔ
(1) dþWXfQ õfSXf ¶fWXfE ¦fE Jc³f AüSX AfhÀfcÜ
¦f°f 1400 Àff»fûÔ ¸fZÔ 27 IYSXûOÞX IYfdRYSXûÔ
IYf ¸ffSXf þf³ffÜ ³fûMX IYSXZÔ dIY CXÀf dUSXfMXÐ
CX°´feOÞX³f IYe ¸fbÀf»f¸ff³f IY·fe IYûBÊ dþ¸¸fZQfSXe
³fWXeÔ »fZ°fZ, ³f CXÀfZ ¸ff³f°fZ WX`ÔÜ (2) dþ¸¸fe
AüSX dþ¸¸feUfQ, ¹ff³fe IbYL IYfdRYSXûÔ õfSXf
BÀ»ff¸f IYû ¨ffWXZ-A³f¨ffWXZ ¸fQQ dQE þf³fZ IYf
Bd°fWXfÀfÜ (3) WX¸f»fZ IYSXIZY dIiYd›¹f³f, dWX³Qc,
¶füð QZVfûÔ ´fSX »f¦ff°ffSX IY¶þf ARY¦ffd³fÀ°ff³f,
´ffdIYÀ°ff³f, dÀf»IY øYMX IZY Àf·fe QZVf, °fbIYeÊ,
¸f²¹f ´fcUÊ, d¸fÀÂf, CXØfSXe ARiYeIYf AüSX ¶ffIYe
ARiYeIYfÜ (4) I`YÀfZ VfSXe¹f°f IYf³fc³f dÀÂf¹fûÔ
AüSX ¶f¨¨fûÔ IYf þeU³f ´fi·ffdU°f IYSX°fZ WX`ÔÜ
(5) IYfdRYSX IYe AU²ffSX¯ffÜ (6) IbYSXf³f
ÀfÔ´fc¯fÊ øY´f ¸fZÔÜ (7) ÀfeSXf ÀfÔ´fc¯fÊÜ (8) WXQeÀf
ÀfÔ´fc¯fÊÜ (9) BÀ»ff¸f IYe QûWXSXe ³f`d°fIY°ff
AüSX °fIYÊ´fi¯ff»fe IYû QVfʳfVffÀÂf IYe ´fPÞXfBÊ
¸fZÔ ´fSXJ³ffÜ °f±ff (10) BÀ»ff¸f ¸fZÔ ¦fb»ff¸feÜ
BÀf ´fiIYfSX, BÀ»ff¸f IYe ÀffSXe UfÀ°fdUIY°ff
ÀfZ ´fcSXe °fSXWX ¦ffdRY»f SXWX IYSX IYfdRYSX ³fZ°ff
A´f³fe WXe ³fBÊ ´fedPÞX¹fûÔ IYû AüSX ·fe Qb¶fÊ»f,
A¶fû²f AüSX AfÀff³f dVfIYfSX ¶f³f³fZ IZY d»fE
LûOÞX°fZ SXWXZ WX`ÔÜ UZ dIYÀfe °fSXWX Vffd³°f AüSX
ÀfWX-AdÀ°f°U IYe »ff»fÀff ¸fZÔ dQ³fûÔ-dQ³f
SXfþ³fed°fIY BÀ»ff¸f IYe ·fcJ ¶fPÞXf°fZ þf°fZ WX`ÔÜ
AfdJSX, ¸ff¨fÊ 1947 ¸fZÔ ·ffSX°f IZY IYfÔ¦fiZÀf
³fZ°ffAûÔ ³fZ BÀfe »ff»fÀff ¸fZÔ QZVf IYf dU·ffþ³f
ÀUeIYfSX dIY¹ff ±ffÜ °f¶f ¢¹ff ´fdSX¯ff¸f WXbAf?
¹fWXe dIY BÀ»ff¸f AüSX ·fe ´fi¶f»f, °fe³f ¦fb³ff
VfdöYVff»fe WXûIYSX AÔQSX-¶ffWXSX ÀfZ ¨fûMX IYSX³fZ
»f¦ffÜ
QSXAÀf»f, BÀ»ff¸f õfSXf QcÀfSXûÔ IZY Àff±f
ÀfWX-AdÀ°f°U IYe ÀffSXe ¶ff°fZÔ ÀfQ`U AÀ±ffBÊ
WXû°fe WX`ÔÜ °ffdIY IYfdRYSX CX³WXZÔ IbYL þ¸fe³f AüSX
QZ QZÔÜ IbYL AüSX ÀfbdU²ff, Ad²fIYfSX, ÀfÔÀ±ff³f,
A³fbQf³f, B»ffIYf, ÀUVffÀf³f, AfdQÜ »fZdIY³f
¹fWX AÀ±ffBÊ IYf»f IYfdRYSXûÔ IZY AüSX dU³ffVf
ÀfZ ´fWX»fZ IbYL ÀfbÀ°ff³fZ, °ffIY°f þbMXf³fZ IYf
Àf¸f¹f ·fSX WXû°ff WX`Ü ·ffSX°f BÀf IYf Àf¶f ÀfZ
¶fOÞXf CXQfWXSX¯f WX`, þû WXþfSX Àff»f ÀfZ BÀ»ff¸f
ÀfZ CX»fÓf IYSX ·fe ¹fWX ¸fûMXe Àfe ÀfeJ ³fWXeÔ »fZ
´ff¹ff! ·ffSX°fe¹f dVfÃff ¸fZÔ ÀU¹fÔ ´fedOÞX°fûÔ IYû,
IYfdRYSXûÔ IYû, CX³f ´fSX WXbE CX°´feOÞX³f, IYáûÔ ´fSX
·fe ±fûOÞXf dU¨ffSX IYSX³fZ IZY d»fE ³fWXeÔ IYWXf
þf°ff, CX»fMXZ ´fcSXZ Bd°fWXfÀf IYû ¶f»f-´fcUÊIY
dL´ff¹ff þf°ff WX`Ü A¶f °fû WX¸ffSXe dVfÃff ¸fZÔ
Bd°fWXfÀf dU¿f¹f IYf ³ff¸f °fIY ¦ff¹f¶f IYSX dQ¹ff
¦f¹ff WX`! ÀfÔ§f-·ffþ´ff BÀf ´fSX ¦fUÊ IYSX ÀfIY°fZ
WX`Ô dIY CX³WXûÔ³fZ dWX³QbAûÔ IZY ´f`SX IZY ³fe¨fZ IZY
AÔd°f¸f Af²ffSX IYû ·fe dJÀfIYf³fZ IYf SXfÀ°ff
¶f³ff¹ff WX`Ü UWX ·fe U¿fûÊÔ ÀfZ ·ffSXe Àfû¨f-dU¨ffSX
IYSX IZY! ¹fWX AÄff³f AüSX Af°¸fWXÔ°ff ´fiUÈdØf
IYe ´fSXfIYfâf WX`Ü IYfdRYSXûÔ IYû ¹fdQ ¶f¨f³ff WX`,
°fû A´f³fe ¦fRY»f°f J°¸f IYSX³fe WXû¦feÜ ¸fbdÀ»f¸f
þ³fÀfÔ£¹ff UÈdð IYe SXµ°ffSX, dþWXfQ, dWXÔÀff,
AfdQ ¸fb£¹f ¶ff²ff ³fWXeÔ WX`Ü ¸fb£¹f WX`: BÀ»ff¸f
IZY ¶ffSXZ ¸fZÔ IYfdRYSXûÔ IYf AÄff³fÜ CXÀfe IYf
CX´f¹fû¦f IYSXIZY ´fiûRZYMX ¸fbWX¸¸fQ IZY WXe Àf¸f¹f
ÀfZ IYfdRYSXûÔ IYf Jf°¸ff IYSX°fZ BÀ»ff¸f ¶fPÞX°ff
¦f¹ff WX`Ü A°f: IYfdRYSXûÔ IYû BÀ»ff¸fe dÀfðfÔ°f
EUÔ Bd°fWXfÀf IYû þf³f³ff WXû¦ffÜ ¹fWX A¶f
IYdNX³f ·fe ³fWXeÔ SXWXfÜ IbYSXf³f, ÀfeSXf AüSX WXQeÀf
IYe ÀfÔ´fc¯fÊ Àff¸f¦fie IYû EIY WXf±f ¸fZÔ CXNXf¹ff
þf ÀfIY°ff WX`Ü CXÀfZ A¶f ´fPÞX³fZ-Àf¸fÓf³fZ ¸fZÔ
d¶f»fIbY»f AfÀff³f ·fe ¶f³ff¹ff þf ¨fbIYf WX`Ü
Afþ EZÀff ¦ffdRY»f, AÄff³fe ¶f³ff SXWX³ff
A³f`d°fIY WX`, dþÀf ¸fZÔ ·ffþ´ff IZY ÀfUûʨ¨f
³fZ°ff QbWXSXf-QbWXSXf IYSX IYWX°fZ WX`Ô, kk¸fbWX¸¸fQ
IZY SXfÀ°fZ ´fSX ¨f»f³ff ¨ffdWXEÜll ¸fbWX¸¸fQ IYf
þ³¸f-dQUÀf ¸f³ff°fZ WX`ÔÜ þ¶fdIY NXeIY ¸fbWX¸¸fQ
IYe þeU³fe, CX³f IZY dU¨ffSX, CX³f IZY ¶f³ffE
IYf³fc³f, ½¹fUWXfSX AüSX Bd°fWXfÀf IYû dVfÃff ÀfZ
WXe ´fc¯fÊ°f: ¶ffWXSX IYSX dQ¹ff ¦f¹ff WX`! ¢¹ff BÀf
ÀfZ ¶fOÞXe Af°¸f-´fiUÔ¨f³ff WXû ÀfIY°fe WX`? 
1-15 ³fUa¶fS 2020 41