4.

HAFTA
UYARTIM ÇEŞİTLERİ
 Bir Elektrik Motorunun Kısımları

Bir elektrik motorunun parçaları: Rotor, stator içinde döner.

İki Kutuplu Bir DA Motoru

Kutuplu Makinanın Kısımları Ve Elemanları

 Dört Kutuplu Bir DAMotoru-endüktör

Kutup nüvesi Sargılı bir kutup

 Bir DA Motorunun Endüvisi

Bir DA Makinasının Endüvi Elemanları

Bir DA Motorunun Endüvisi
Bir DA Makinası Endüvü Sargıları

(a) Paralel sarım ve paralel kol devresi

(b) Seri sarım ve paralel kol devresi

 Bir DA Motorunun Endüvisi Ve Fırçaları

DA makinasının kollektörü, 2 ve 4-kutup için fırçalar

 DA Generatörlerinin Çalışma Esasları

N
mıknatıs

x

A
yük
manyetik Basit bir DA
akı sargı
y B generatörü
kollektör fırça

Exy

Em

açı,
0 90 180 270 360 450
derece
 Dalga Şeklinin İyileştirilmesi

4-sargılı ve 4-kollektör dilimli bir DAgeneratör

Exy
Em

0 açı,
0 90 180 270 360 450 derece
Fırçaların konumu
Yüklü Generatör: Enerji çevirme işlemi
 nötr ekseni Endüvi Reaksiyonu Ve Komutasyon
x x

N S
mmkf mmka

y y
Sadece alan sargısı Sadece endüviden akımın geçmesi
dönüş yönü yeni nötr ekseni
x

N S
mmk Hem alan sargısı uyartımlı
hem de endüviden akım
geçmekte
y
 Endüvi reaksiyonunun iyileştirilmesi:

•Fırçaları kaydırmak
•Komutasyon kutupları kullanmak
 Generatör özellikleri

• Bir generatörün üzerindeki etiket;

güç, gerilim, devir sayısı ve makina
hakkındaki diğer ayrıntıları gösterir.
Bu özellikler veya anma
karakteristikleri üretici firma
tarafından garanti edilir. Örneğin,
12.5 kW bir generatörün etiketinde
şu bilgiler vardır.
• Güç 12.5 kW
• Endüvi Gerilimi 495 V
• Uyartım Gerilimi 300 V
• Devir Sayısı 1500d/d
 Generatör özellikleri

• Endüvi Akımı 29.9 A

• Uyartım akımı 2.18 A
• Yalıtım Sınıfı F

İzolasyon Max. Sargı Max. Isınma Isınma toleransı

sınıfı Sıcaklığı (oC) (oC) (oC)
A 105 60 5
E 120 75 5
B 130 80 10
F 155 105 10
H 180 125 15
 Endüvi ve uyartım devresi modelleri
+ +
Ia
Ra If
+

Vf Rf
Eg Va

_ _

endüvi devresi modeli uyartım devresi modeli

Endüvi çıkış uçları gerilimi Va, akımı ise Ia ile temsil edilir.

Generatör için endüvi çıkış gerilimi denklemi;

Va = Eg − I a Ra
 Endüvi ve uyartım devresi modelleri

Endüvi çıkış gücü: Ia

Ra

Va I a = Eg I a − I 2aRa +

Eg Va

Pa = Pin − I 2a Ra _

endüvi devresi modeli

 Generatör bağlantıları
DA generatörler alan (uyartım) gerilimi kaynağına göre sınıflandırılır:
• Yabancı uyartımlı
• Kendinden uyartımlı
Yabancı uyartımlı generatörler

Ia IL
+
+ If Ra
+

Vf Rf Eg Va= VT RL

_
_
_

uyartım devresi modeli

endüvi devresi modeli yük
 Yabancı uyartımlı generatörler
Ia IL
+
+ If Ra
+

Vf Rf Eg Va = VT RL

_
_
_

VT uyartım devresi modeli

endüvi devresi modeli yük

Eg boş çıkış gerilimi

IaRa

Endüvi reaksiyonu

anma çıkış gerilimi

Anma yük akımı

IL

Yabancı uyartımlı generatörün yük eğrisi

 Kendinden Uyartımlı Generatörler

1.Seri generatör: Alan sargıları endüvi devresine seri bağlıdır.

Uyartım akımı endüvi akımıyla aynıdır.
2.Şönt generatör: Alan sargıları endüvi devresine paralel (şönt) bağlıdır.
Alan gerilimi ile endüvi gerilimi aynıdır.
3.Kompunt generatör: Bu durumda iki adet alan sargısı kullanılır. Endüviye
seri bağlanan seri alan sargısı büyük kesitli iletkenlerden sarılır. Endüviye
paralel bağlanan Şönt alan sargısı ise ince kesitli iletkenlerden sarılır.
 Seri generatörler Rs

Ia +

VT = Eg − I a (Ra + Rs )
Ra

I f = Ia Eg
Va VT

E g = KI a _

VT = K − ( R a + Rs )I a
_

VT VT

Seri generatörün yük eğrileri

Ia Ia
(a) ideal (b) gerçek
 Şönt generatörler
Ia IL +
Ra

VT = Eg − I a Ra
If
+

IL = Ia − I f Eg
Va Rs
h VT

_
VT
If =
_
VT
Rf
Anmayük gerilimi
VT
E g = K
Rf
Anmayük akımı
IL
şönt generatörün yük eğrisi
 Şönt generatörlerde gerilim
Adım 1: Tahrik makinası DA generatörü anma devrinde döndürürse, artık
mıknatısiyetden dolayı endüvide Ego gerilimiüretilir.
Bunun sonucu uyartım akımı sıfır değerinden değerine I fo = Ego / R f
ulaşır
Adım 2: Üretilen gerilim Ego dan Eg1 değerine yükselir. Çünkü mmk sıfırdan NfIfo
değerine yükselmiştir.

Eg1
Adım 3: I f1 = olduğu için uyartım akımı If0' dan If1
Rf
değerine yükselmiştir.
Adım 4: Akımın If1 'e yükselmesi ile üretilen gerilim Eg2 değerine yükselir.
…….

Bu işlem aynı şekilde nüve doyuncaya kadar devam eder.

Va Şönt generatörlerde gerilim Va Rc Rf1 Rf2 Rf3

Eg

Eg2
Eg 4

3
Eg 2
1
If0 If1 If2 If3
If If
Şönt generatörün endüvi uç gerilimi Alan direncinin üretilen gerilime etkisi
VT Rf1> R >
f2 R f3
VT

Rf1
Rf2 Anmayük gerilimi

Rf3

Anmayük akımı
If IL
Şönt generatörün alan direnci eğrisi şönt generatörün yük eğrisi
 Kompunt generatörler
Rs Rs

+ Ia IL +
Ra Ia If IL Ra If
+ +
Va
Rsh VT Va Rsh VT
Eg Eg

_ _
_ _

(a) uzun şönt alan (uyartım) (b) kısa şönt alan (uyartım)

Şönt uyartım doğrudan endüvi uçlarına paralel bağlanırsa ve seri alan sargısı
endüvi-şönt uyartım sargıları uçlarına seri olarak bağlanırsa "kısa şönt kompunt"
bağlantı elde edilir.
İki alan sargısı bağlantısı akıları birbirini kuvvetlendirecek yönde yapılırsa, bu
makinaya "artırmalı kompunt“, iki alan sargısı akıları birbirini azaltacak (yok
edecek) yönde bağlanırsa, bu makinaya "farklı veya azaltmalı kompunt" denir.
 Kompunt generatörler
uzun şönt generatör kısa şönt generatör
Va = Eg − I a Ra
VT = Eg − I a (sRa + R )
Va
V If =
I f = T Rsh
Rsh
I L = I a− I f
Eg = K
VT  = K s I L + Ksh I f
 = K s I a + Ksh I f
aşırı

artırmalı
Rs Rs düz kompunt

+ + düşük
Ia IL Ra Ia IL
Ra If If
+ + şönt

Va
Rsh VT Va Rsh VT azaltmalı
Eg Eg
kompunt

_ _
_ _

IL
(a) uzun şönt alan (uyartım) (b) kısa şönt alan (uyartım)
Kompunt generatörlerin yük karakteristikleri
 DA generatörlerinin paralel bağlanması

DA güç sistemlerinde bazen birden fazla generatörün paralel

bağlanması ve böylece güç sisteminin beslenmesi gerekebilir. Bu
işleme iki ana nedenden dolayı gerek duyulur:

1. Yüke, bir generatörün sağlayabileceği güçten daha fazla güç

gerekebilir.
2. Yüklere aktarılan güç kesilmeksizin bir generatör bakıma veya
tamire alınabilmelidir.
 DA generatörlerinin paralel bağlanması

İki generatörün paralel bağlanabilmesi için:

1. Bir generatörün pozitif çıkış ucu diğer generatörün pozitif ucuna
bağlanmalıdır.

2. Generatörler paralel bağlanmadan önce çıkış gerilimlerinin eşit olmasına

dikkat edilmelidir.

15
 Şönt generatörlerinin paralel bağlanması
+ +
A1 A2

Ra1 I1 I2 Ra2
IL
+ +
Rsh1 Rsh2
Eg1 VT1 yük VT2 Eg2

_ _

Generatör-1 VT Generatör-2

Generatör-1 Generatör-2

I1 I2 I2 (A)
I1 (A)
IL= I1+ I2
Çıkış karakteristikleri aynı olan paralel bağlı şönt generatörler yükü eşit olarak paylaşırlar.
 Şönt generatörlerinin paralel bağlanması

VT
If1 veya  artırılır ise V'T

VT

Generatör-1 Generatör-2

I'1 I1 I'2 I2 I2 (A)

I1 (A)
IL= I'1+ I'2
Paralel bağlı şönt generatörlerin yük paylaşımları.
Generatör-1’in hızı veya uyartım akımı yükseltilmiştir.
DA Motorlarının Elektrik Devre Modelleri

Sargılar
 DA Motorlarının Elektrik Devre Modelleri
Endüvi devresi modeli
V a = E c + I a Ra Ec = K1 f 
+
Endüvi devresine giren güç:
Ia
Pai = Va I a
Ra
+

Endüvide üretilen güç: Va

Ec
Pa = Ec I a
_
Net çıkış gücü:
Po= Pa −Prot _
endüvi devresi modeli
Net çıkış torku:
 = 0 ise Ec = 0 olur.
Po
To =

3
Uyartım devresi modeli

 f = K2 I f
+
If
Vf
If =
Rf
Vf Rf

Ec = K1 f 
_
Ec = K1K2 I f 
 Motor Bağlantıları

DA motorları da DA generatörleri gibi alan (uyartım) sargısının

beslenmesine göre sınıflandırılırlar.

Kendinden uyartımlı motorlar-Seri motorlar

Rs +

I L = Ia = I s = I f IL If = IS Ia
Ra
+
+

VT = Va + Ia Rs
seri alan Va
sargısı
VT Ec

_
VT = Ec + Ia (Ra + Rs ) _

Ec = K1K2 Ia
_
uyartım devresi endüvi devresi modeli
 DA Şönt Motorlar
+

VT = Va = V f IL Ia
Ra
+ If +

I L = Ia + I f VT Vf Rf
Va Ec

V
If = T
_ _

Rf _

VT = Va = Ec + Ia Ra uyartım devresi endüvi devresi

VT
Ec = K1K 2 
Rf VT
Ksh = K1K 2
Ec = Ksh Rf