1-აფხაზური საწესჩვეულებო პოეზიის ზოგადი მიმოხილვა

ნებისმიერ ხალს გააჩნია საკუთარი წეს-ჩვეულებები.უძველესი დროიდანვე საკუთარი

ადათ-წესები აქვს აფხაზებასც.და ეს უკანასკნელი საუკუნეებისა განმავლობაში
იცვლებოდნენ. იცვლებოდა მათი პირვანდელი ხასიათი. ახლანდელი და უძველესი
წესები რა თქმა უნდა არ ჰგავს ერთმანეთს. პირველყოფილი ადამიანი თავის ირგვლივ
არსებულ ყველაფერს-მცენაარეებს,ციურ სხეულებს,ცხოველებს,საგნებს სულიერად
მიიჩნევდა და თვლიდან რომ მათაც ადამიანივით შეეძლოთ შეგრძნება და იგივე
თვისებები ჰქონდათ. ამის გამო ადამიანი უნებას აღმერებდა,მასთან მჭიდრო კავშირი
ჰქონდა და თაყვანს სცემდა ბუნნების ნაირგვარ მოვლენებს.ადამიანმა შემქნა სხვადასხვა
ღვთაებებბი. აფხაზი ხალხის საწეჩვეულებო პოეზია იყოფოდა ორ ნაწილად 1-
კალენდარულ-სამიწათმოქმედო პოეზია 2-საოჯახო-საყფაცხოვრებო საწეჩვეულებო
პოეზია. აფხაზურ ფოკლორში გვაქვს საკულტო სიმღერებიც,რომლებიც მიძღნილია
სხვადასხვა ღვთაებებისადმი.ასეთ სიმღერას მაგალითად ჭექა ქუხილის ღვთაებისა
აირგებისადმი მიძღვნილი რიტალების დროს ასრულებდნენ.აფხაზები ზაფხულობით
საქონელს მთაში რეკავდნენ,ხოლო როდესაც ბარში ბრუნდებოდნენ ჭექა-ქუხილის
ღვთაებების სახხხელზე სცხარს სწირავნდნენ,ევედრებოდნენ დაეცვა ისინიცა და მათიი
საქონელის ქუხილისაგან და მეხისგან. თუ მეხი ადაიანს დააშვებდა აფხაზები
შეიკრიბებოდნენ მაღალ ფიცარგანს გააკეთებდნენ დააწვენდენ კაცს და ირგვლივ
ცეკვავდენ და მღეროდნენ,ბოლოს მეხდაკრულ ადამიანს აიღებდნენ და
დაასვენებდნენ,სიმღერა მთავარი ატრიბუტი იყო. რაც შეეხება შრომის სიმღერებს არცთუ
ისე ვრცელია,მათში ხშირია სიტყვების განმეორება.

2-. ადამიანის დაბადებასთან დაკავშირებული წეს-ჩვეულებები, აკვნის

სიმღერები

ადამიანის დაბადება მუდამ დიდ დღესასწულად ითვლებოდა. ბავშის გაჩენა

მთელ ოჯახსა და მის მოგვარეებს უხაროდათ.განსაკუთრებით თუ ვაჟი
იყო,რადგან კერია აღარ დაიშლებოდა და ფესვეი არ ამოგვივარდებაო
ამბობდნენ.იმისათვის რომ ბავშვს ოჯახის იმედი გაემართლა და
დიდიასაკოვანი განხდარიყო,სხვადასხვა წესებს ასრულებდნენ. წინად ქალი
ამჰარაში მშობიარობდა.ბავშვი რომ დღეგრძელი ყოფლიყო საჭიროდ
მიაჩნდათ დაბადებისთანავე მისი მიწაზე ან ჩალაზე დაკოტრიალება. იმისთვის
რომ უშვილლო ქალს შვილი ჰყოლოდა,მკითხავებს ლობიოს მარცვლის
მჩრეკელებს ეკითხებოდნენ. ბავშვის გაჩნეის შემდეგ ბავშვს ბებია ქალს
ასაჩუქრებდნენ.მშობიარობისას ოჯახის უფროსი ქალი ძირითადად
დედამთილი აღთქმას დებდა,რომ რაც შეუძლია ყველაფერს გააკეთებდა და
ემსახურებოდა ღვთაებას ოღონდ რძალი მშვიდობიანად მოალოგიინეო(ვააათ
ეს რა სიტყვაა საერთოდ ;დდდ) ქალს საწოლიდან ადგომა ორი კვირა არ
შეეძლო.15 დღეს ადგომის შემდეგ ხუთშაბათ დღეს ცხვარს ან თხას კალვდნენ.
ადამიანის დაბადებასთან დაკავშირებული სხხვადასხვაგვარად
ილოცებოდნენ: ბედნიერიე შვილი გყოლოდეთ ,თქვენი გვარი ღმერთმა
გაამრავლოს,ღმერთმა ბედნიერად გაგიხადოთ და ა.შ

აკვნის სიმღერები-იავნანა- ბავშვის აღზრდაში მთელი ოჯახი

მონაწილობდა,მაგრამ ბავშვს ძირითადად დედები ან ძიძები ზრდინდენნ. ეს
ორი ჩვილს საალერსო გამამხნევებელ სიტყვებს ეუბნებოდნენ,ათამმაშებდნენ
და მთელი არსებით იყვნენ აღზრდაში ჩაბმულნი. ავფახები ბავშვს ერთი ორი
და ზოგჯერ სამი წლის ასაკამდეც კი აწოვედბენენ ძუძუს.. ბავშვს აკვანში
აწვენდნენ დაბადებიდან პირველ თვეებში ავი თვალისგან დასაცავად აკვანზე
ნიჟარებს ჰიდებნდნენ.ჩწვენის შემდეგ დედები და ძიძები ბავშვს აკვანანში
არწევნდენ და ტკბილ წყნარ ჰანგეზე აწყობილ აკვნის სიმღერებს უმღეროდნენ.
აფხაზური აკვნის სიმღებები ძალზე ძველია. აკვნის სიმღერები დედბის ან
ძიძების მიერ იმპორვიზებული სიტყვებისგანაც შედგებოდა და შესაბამისად
ბევრი იყო. ყველა აკვნის სიმღერას არ მოუღწევია ჩვენამდე და რაც
შემორჩენილი და ჩაწერილია,მატი შინაარსიც ცოტა გაუგებარია. აკვნის
სიმღერებში დედები/ძიძები გამოთქვამდნენდნენ თავიანთ სურვილს თუ
როგორ ადამიანად სურდათ ქცეულიყო მათი აღსაზრდებილი-კარგ
მონადირედ,კარგი გარეგნობის მქონე,უშიშარი თუ კარგი მხედვარი ან მარჯვე
ადამიანი.

3-აითარისა და შაშვისადმი მიძღვნილი სიმღერები და რიტუალები

აფხაზურ ღვთაებათაგან გამორჩეული ადგილი ეჭირნა შინაურ ცხოველთა

ღვთაებას აითარს. საქონლის გასამრავლებლად,მათი დოვლათისადმი საჭირო იყო
აითარის ‘წყალობა’/ აითარს ზოგჯერ ქალადაც კი მიიჩნევდნენ,მაგრამ
უპირატესად მამაკაცად ჰყავდათ წარმოსახული.-თუ ღამით პირუტყვი ტყეში
დარჩებოდა იმისათვის რომ იგი მგელს არ შეეჭამა ასეთ რამე ს აკეთედბენენ-
აიღებდნენ მაკრატელს და პირს ნაჭრით ან თოკით მაგრამ შეუკრავნენ.
მიაჩნდათ,რომ მაგიურ ზემოქმედებას ახდენდნენ მგლებზე,რომლებიც თითქოს
პირს შეეკვროდა და პირუტყვს არავინ ავნებდა. ამ მაკკრატელს შეკრულს
ტოვებდნენ,მეორე დღეს ტყეში დარჩენილ სასქნელს რომ მოძებნიდნენ და შინ
მორეკავდნენ ,მაკრაელსაც მაშინ გახსნიდნენ. ისევე როგორც სხვადასხვა დროს
შესასრულებელ სიმღერებშიც ზოგიერთი რამ გაუგებარია აითარის მიძღვნილ
პოეზიაში ზოგიერთი სტყვის მნიშვნელობაც გაუგებარია. აფხაზებს მიაჩნდათ რომ
აითარი შვიდსახოვანი ღვთაება იყო და ამიტომაა,რომ ტექსტში რიცხვი შვილი
არაერთხელ მეორდება. აფხაზები აითარს სადიდებლით მიმართავდნენ: „ო,
აითარო, შვიდო აითარო, რომელსაც შვიდი ღვთაებრივი ძალა
გექვემდებარება...“ მართალია, მწყემსები აითარის სახელზე წლის ნებისმიერ
დროს ლოცულობდნენ და თხებსა და ცხვრებს სწირავდნენ, მაგრამ ყოველი
აფხაზის ოჯახი ვალდებული იყო მისი სახელობის ლოცვა - აითარნჷჰვა,
დიდმარხვის პირველ ორშაბათს აუცილებლად აღევლინა. საამდღისოდ
ხორციელის კვირაში სპეციალურად მომზადებული სარიტუალო ცომით
მრგვალი და კონუსის ფორმის კვერებს, ე. წ. ახვაჟვებს, მზის, მთვარის
გამოსახულების მცირე ზომის თითო პურს აცხობდნენ; საღამოს, როცა
საქონელი შინ მობრუნდებოდა, ოჯახის უფროსი ჯერ უზენაესის სადიდებელს
იტყოდა, შემდეგ აიღებდა სამ კვერს და აითარს მიმართავდა: „ო, აითარო,
შვიდო აითარო, რომელსაც შვიდი ღვთაებრივი ძალა გემორჩილება და
რომელსაც შვიდ სანთელს გინთებენ, შენ დაიფარე ჩვენი საქონელი,
გაამრავლე ისე, რომ თითოეული შვიდი კაცის სამყოფ რძეს იწველიდეს, ბარაქა
მოგვეცი!“

ასევე მაგიური მნიშვნელობა ჰქონდა მჭედლობის ღვთაების შაშვის ლოცვისას

სათქმელ სიტყვებსაც.ამ ლოცვებს ძირითადად იმპოვიზაციულად ამბობდა
მლოცველი,თუმცა ტრადიციულ ფორმულებსაც ბლომად იყენებდნენ.შშვის
სახელზე შეწირული სამი წლის სამსხვერპლო თხის დაკვლისას თავს იყრიდნენ
მოგვარეები,პირს აღმოსავლეთს მიაიქცევდნენ ,დაიჩოქებოდნენ ქუდებს
მოიხდიდნენ და ისე უსმენდნენ მლოცველს. ზოგიერთ ტექსტს არ
წამოათქმევინედბენენ ისეთ ვინმეს ვისაც რაიმე ავკაცობა ან ქურდობა ჰქონდა
ჩადენილი და ბრალად ედო. ასეთ პირებს სამჭედლოში წაიყვანდნენნ და
აფიცებდნენ. სამჭედლოში კი დაახლოებით მსაგავსს რამეს წარმოთქმავამდნენ-
თუ ამ საქმეებში დამნაშვე ვიუო და ტყუილად ხატი დავიფიცო,შაშვის საყვედური
მიმეშოს,ამ უროთი შვისახოვანამა შშვმა თავი ათგან ჭამიჭრასო.

4-აფხაზური სამონადირეო სიმღერები. აჟვეიფშაას სიმღერა

ნადირობისა და გარეული ცხოველების მფარველი აფხაზურ მითოსში არის

აჟვეიფშაა . აფხაზთა წარმოდგენით, აჟვეიფშაა ღრმა მოუხცია, ყრუა და ბრმა;
აცვია ირმის ქურქი, ატარებს წვერებს. სიყრუის გამო აბჟუის აფხაზეთში იგი
ადაგვას (აფხ. ადაგვა – ყრუ) სახელით არის ცნობილი .აჟვეიფშაას ღვთაებრივი
ოჯახის 12 წევრები არიან მისი ცოლი, მზეთუნახავი ქალიშვილები (ხშირად
სამნი), ვაჟი იუნადა მოსამსახურე შვაქვაზი, ასევე ურიცხვი მწყემსი (აჟვეიფშაას
მწყემსების, თეთრი და განსაკუთრებული ფერის ცხოველების, მოკვლა
მონადირეს ეკრძალება). ზოგიერთი გადმოცემით, აჟვეიფშები შვიდნი (ძმები)
არიან, ჰყავთ ერთადერთი და, რომელიც ნართი სითის ვაჟიშვილმა - ვახსითმა -
შეირთო ცოლად. სხვა გადმოცემით, აჟვეიფშების დედას ჰქვია რარირა (აბჟუის
აფხაზთა წარმოდგენით, აჟვეიფშაას დედა არის მეფუტკრეობის მფარველი
ღვთაება ანანა-გუნდა), რომელსაც ორი ვაჟი (რეირამა) და (რეირაშა) და ერთი
ქალიშვილი (რაჰაირა) ჰყავს. ერთი სიტყვით, აჟვეიფშების ოჯახი
მრავალსულიანი ოჯახია, რის გამოც ღვთაების სახელი მრავლობით რიცხვში
დგას აჟვეიფშაას ოჯახი ცხოვრობს უღრან ტყეში ან მიუვალი, ციცაბო კლდის
მწვერვალზე. ღვთაების მარად ახალგაზრდა ქალიშვილები ირმებს წველიან და
არცთუ იშვიათად საყვარლობენ მონადირეებს, რომლებსაც დაქორწინებას
უკრძალავენ. ქალიშვილები ხშირად სთხოვენ მამას, საყვარელ მონადირეებს
მისცეს ნადირი, მაგრამ აჟვეიფშაა მუდამ თავისას გაიძახის: „კვლავ მას,
ვისთვისაც მიმიცია!“ ღვთაებრივი ოჯახი მხოლოდ ნადირის ხორცით იკვებება;
ჭამის შემდეგ ძვლებს ნადირის ტყავში ჩაყრიან, მათრახს დაჰკრავენ და
გააცოცხლებენ. მხოლოდ ასე გაცოცხლებული ცხოველია მონადირის ხვედრი .
ნადირი, რომელიც აჟვეიფშას არ შეუჭამია, მონადირეს არ ერგება, ვერ
მოჰკლავს. ნადირთპატრონი განსაზღვრავს ნადირის რაოდენობას , რომელიც
მონადირემ თავისი ცხოვრების მანძილზე უნდა მოჰკლას. ამიტომ მონადირეები
მსხვერპლთშეწირვით ცდილობდნენ აჟვეიფშაას კეთილგანწყობის მოპოვებას.
ნადირობის წინ ტყეში წინასწარშერჩეულ ადგილზე საერთო სახსრებით
შეძენილ თხას ან ცხვარს დაკლავდნენ, საკმეველს დადებდნენ და აჟვეიფშაას
სასურველი ნადირის მიცემას შესთხოვდნენ. ნადირის მოკვლისთანავე
მსხვერპლის გულ-ღვიძლსა და თირკმლებს შეწვავდნენ და უფროსი მონადირე
ღვთაების სადიდებელს იტყოდა, თან დააყოლებდა: „ო, აჟვეიფშა, ნადირთა და
ტყეთა უფალო, ამ მონადირეს, რომლის მსხვერპლი გახდა ეს ცხოველი, სხვა
ჯერზე უფრო მეტი მიეცი!“ შემდეგ ღვთაებისადმი მიძღვნილ სიმღერას, ე. წ.
"აჟვეიფშა-არაშვას" დააგუგუნებდნენ. როცა აფხაზი ნანადირევი ხორცით
ვინმეს გაუმასპინძლდებოდა, აუცილებლად ეტყოდა: „აჟვეიფშაამ დაგაპურა
შენ!“ აჟვეიფშების ოჯახი საქორწინო ურთიერთობებით არის დაკავშირებული
აერგის ღვთაებრივ ოჯახთან. სიმღერებსა და სხვადასხვა გადმოცემებში
აჟვეიფშაას ქალიშვილები აერგის, ხოლო აერგის ქალიშვილები აჟვეიფშაას
რძლებად იხსენიებიან. ნართულ თქმულებებში შვიდი ძმა აჟვეიფშაა სახლში
აერგების სადიდებელი სიმღერით ბრუნდება, რაც, შესაძლოა, ღვთაება აერგის
უპირატესობაზე მეტყველებს. აჟვეიფშაა, ზოგიერთი წარმოდგენით, მჟავე
წყლებისა და ტყის მბრძანებელიც არის. ღვთაება ლოცვის ტექსტებში არცთუ
იშვიათად იხსენიება: აბნა ინცვაჰუ აჟვეიფშაა აჰდუ“ (ტყის ღმერთი აჟვეიფშაა
დიდი ბატონი). ამ თვალსაზრისით აფხაზური ნადირთმფარველის სემანტიკურ
პარალელს წარმოადგენს ადიღეელების მეზითხი, რომელიც ნადირთა და
ტყეთა ბატონად ითვლებოდა. აჟვეიფშასთან ტიპოლოგიურად ახლო დგას
ოსურ-ბალყარულ-სვანური აფსათი და ჩეჩნური ელთა. ასევე აბაზური შვაზაფში
(თაფანტოელებში) და აჟვაფში (შქაროელებში). საინტერესოა, რომ
შქაროელებში სამონადირეო ენას აჟვავშიბიზხვა – „აჟვეიფშას ენა“ ეწოდება.
საინტერესოა, რომ შქაროელებში სამონადირეო ენას აჟვავშიბიზხვა –
„აჟვეიფშას ენა“ ეწოდება. ტერმინ „აჟვეიფშაას“ წარმომავლობა უცნობია.

5-. აფხაზური საქორწილო სიმღერები (ზუხბა: გვ. 100-108). 6-აფხაზური

ქორწილი და დალოცვის სიმღერები -7-. აფხაზური მაყრული სიმღერა „ოუ,
რა დედა, მაფა!“ ( ეღთიდაიგივე გვერდები აქვს მითითებული!)
ცოლის შერთვა ან გათხოვება მრავალ ცერემონიას გულისხმობს,იგი მრავალ საჭოჭმანო
საკითხს ვარაუდობს და დღემდე სახალხო მოვლენად ითვლება. აფხაზები თვლდნენ,რომ
ვაჟშ ცოლის შერთვა 25-30 წლის ასაკში ერგებოდა,ხოლო ქალი 20-25 წლისა მაინც უნდა
გათხოვილიყო. ხშირი ყოფილა შემთხვევა,როდესაც ვაჟბი უფრო გვიანაც
ქორწინდებოდნენ,მაგრრამ თუ ქალი 25 წლის ასაკამდე ვერ გათხოვნებოდა იტყოდნენნ
შინაბერად იქცაო. დაუშვებელია ქალისა და ვაჟის ქორწინება თუ მოგვარეები იყვნენ და
ნმის მიუხედავად რომ თუნდაც შორეული ყოფილიყო,მაინც არ შეიძლებოდა. თუ
მოგვარეები დაქორწინდებოდდნენ ეს უსინდისობად და დიდ სირცხვილად ითვლებოდა.
ქალ-ვაშჯის ურთიერთობაში აფხაზები დღემდე აფასებენ სიწმინდეს. ქალი თუნდაც
ახალგაზრდა ყოფილიყო,ან უნდაკლო ყოფილიყო. გათხოვების შემდეგ თუ უკან
მოაბრუნდებდნენ მას არცერთი პატივსაცემი ვაჟი აღარ შეირთავს,იგი ქვრივად
ითვლეობაო. აფხაზები ჩვეულებრივ ქალს მოაცებით ირთავდნენ. ქალი და ვაჟი თავიანთ
მომავალ ბედს თვითონ არ წყვეტდნენ.ძირითადად მათი ბედი ხშირად აკვნისას ხდებოდა
რასაცაც აკვნის დაჭედვას უწოდებდნენ-ერთმანეთთან ნათესაობით,სისხლით
დაუკავშირებელი ორი ოჯახი შეთანხმდებოდა და დამოყვრების მიზნით პატარა ვაჟის
პატრონი ნიშნავდა პატარა ქალს. აკვანს კიდე ჭდეებს უკეთებდნენ .როდესაც
გაიზრდებოდნენ აუცილებლად უნდა შეუღლებულიყვნენე,თუ ვაჟშს აღარ უნდოდა ან
ქალის ნათესავები უარზე იყვენენ ეს ძალიან დიდი სირცხვილად ითვლეობდა. თუ
ქორწინება „ აკვნის დაჭედვის“ ან მოტაცების გზით არ ხდებოდა ქალ-ვაჟს შეეძლო ვინმეს
მეშვეობით მოელაპარაკებინათ და შეთანხმეულიყვნენ. ინიშნებოდნენ.დანიშვნის შემდეგ
ვაჟს უარი არ უნდა ეთქვა ამის უფლება არ ჰქონდა,ამას ქალისიანები დიდ სირცხვილად
მიიღებდნენ,დაგვამცირაო.თუ ერთი მხარე მაინც უარს იტყოდა ერთმანეთს მტრად
უხდეობოდნენ. ქალიშვილი ვალდებული იყო ხალხის დასანახად მაინც ეტირა იმიტომ
რომ მამისეულ სახლს ტოვებდა და თხოვდებოდა,თუ კი მოიტაცებდნენ ქალისიანებიც
ტიროდნენ,რადგან ქალი კაიბედში ჩარდნილიყო. თუ ქალი არ იტირებდა იფიქრებდნენ
რომ ქალიშვილს თავისი მამისეული სახლის და ნათესავების მიტოვება სურს და მათი
დარდი არ აწუხებსო.

ოუ,რადედა მაფა! დაუნიშნავს და დაუნალია კიდეც. -კარგი ქალია? --ამასაც

ნახავ,როცა ახდიან რიდეს!

ამ სიმღერაში სიტყვები ცოტაა,მაგრამ მაინც ჩანსპატარძლის წაყვანისას

შესრულებული ერთ-ერთი წესი:პატარძალს პირზე სახეზე რიდე უნდა ჰქონოდა
აფარებული.ხოლო,თუ პატარძლის სახის დანახვა გინდადა საჩუქარი უნდა
გადაგეხადა. ზოგი მკვლევარი თვლიდა რომ ამ სიმღერას მაგიური მნიშვნელობა
ჰქონდა და ეს იმის ნიშნი იყო,რომ პატარძალი ვაჟის სახლში ბედნიერი ფეხით
შედიოდა.ამ სიმღერით ქალ-ვაჟსს სრულ ბედ-იღბალს უსურვებდნენ. ო რა დედა მაფა-
მოგვეპოვება ასევე ზოგი კავკასიელი ხალხის ფოლკლორშიც. ანუ ფართოდაა
გავრცელებული ეს კი იმას გვანიშნებს რომ სიმღერა უძველესია . მოცემული ლექსის
მისამღერი გაურკვეველია და დღემდე არ გვაქვს მისი მეცნიერული ახნა. აქედან
გამომდინარე საინტერესოა ერთი აფხაზზური ლეგენდა იმის შესახებ თუ როგორ
წამოიშვა ეს მისამღერი-ლეგენდის მიხედვით ერთ ჭაბუკს სახელად მაფას შეჰყვარებია
ლამაზი გოგონა რომმელსაც დედა ერქვა და მისი ცოლად შერთვა მოუნდომებია.
ზედმეტად ამპარტავანი ქალიშვილი ვაჟშს დიდხაანს უარს ეუბნებოდა . ბოლოს
გადაწყვიტა ერთი სამარცხვინო საქმის შესრულება დაევალებინა ვაჟისთვის ,თუ ამ
საქმეს მოაგვარებ ცოლად გამოგყვებიო უთხრა ვაჟშს. ვაჟმა დავალება
შეასრულა,მაგრამ დედამ ისევ პირი გატეხა ,ვერ გამოგყვებიო. მაფას აღარ იცოდა რა
ექნა.იყო ერტი მრავალისმცოდნედ მიჩეული დედაბერი.მაფა მივიდა ამ დედაბერთან
და ამ საქმეში დახმარება სთხოვა. დედაბერი დატრიალდა და საქმე ისე მოაწყო რომ
დედა თავისდაუნებურად მაფასგან დაფეხმძიმდა . ერთ ქორწილში ქალ -ვაჟნი
შეკრებლიყვნენ და ოუნჯობდნენ,ერთმანეთს ამასხარებდნენ. დედა წამოდგა
სიმღერით დასცინა მაფას. პასუხად მაფამაც სიმღერით დასცინა და უთხრა როგორ
დაორსულდა დედა. როგორც ლეფენდა გადმოგვცემს ამ დედასა და მაფას სახელები
იხნებენა სიმღერაში ოუ რე დედა,მაფა.

დალოცვაზე-ოჯახში სადაც პატარძალი მიიყვანეს,პურობად დასხდომამდე ვაჟის მამა

ან იმ სოფლის ხანდაზმული მამაკაცი მოგრძო ჩხირზე სპეციალურად ქორწილისთვის
დაკლული საქონლის გულსა და ღვიძლს ააცვამდა,შეკრებულ ხალხს წინ
წამოდგებოდა და დაქორწინებულებს დალოცავდა.ასეთი დალოცვა იმპროვიცაციით
იყო შესრულებული.დალოცვა მოხდენილი სიტყვით იყო შესრულებული.
ახალდაქორინებულებს უსურვებდნენ სრულ ბედნიერებას ხუთ ვაჟს და ორ ქალის
ყოლას და ოჯახის გვარის მატებასა და წინსვლას.ითვლებოდა რომ დალოცვასა და
დაწყევლას მაგიური შინაარსი ჰქონდა. და ითვლებოდა რომ ამ ორს ძალა ჰქონდა . თუ
ახლობელი ადამიანი სიკეთეს შეეყრებოდა.აფხაზები ტყუილად როდი ამბობდნენ
=ჩვენმა ლოცვამ უწიაო ხოლო როდესაც ცუდი შეემთხვეოდა თვენმა წყევლამ უწიაო.
აფზაზური დალოცვა და დაწყევლა მრაალნაირია. დალოცვა რამდენადაც შედგებოდა
ტკბილი სიტყვით (კარგი ბედი ჰქონდეს, აუცი აცდენოდეს,მარცხი ნუ
შეჰყროდეს“)წყევლაც სწორედ საშინელება იყო(გაღმა გაეყვანოთ ,წყალში
ჩავარდნილიყოს, ცეცხლი წაკიდებოდეს,ჯოჯოხეთში გამთბარიყოს). ქორწილებში
დალოცვა იმპროვიზაციის სახით ხდბოდა. აფხაზეთში სადღეგრძელოს გარეშე ღვინის
სმა უზრდელობად ითველობოდა,სადღეგრძელო ერთიდან მეორეში გადადიოდა .

საბოლოოდ კი შეგვიძლია ვთქვათ,რომ იმ აფხაზურ ოჯახში სადაც პატარძალს

მიიყვანდნენ ორ-სამ დღე-ღამე გრძელდებოდა ქორწილი. მღეროდნენ,ერთმანეთს
ლოცვავდენნ,მასპინძელს სიკეთეს უსურვენდნენ,ეხუმრებოდნენ.

8-დაკრძალვის წესები აფხაზეთში და მიცვალებულის დატირება (ზუხბა:

108- 117). 9-აფხაზური ხმით ნატირლები (ზუხბა: 108-117).

მიცვალებულის დატირება სხვადასხვა ფორმითაა ცნობილი მსოფლიოს

ყველა ხალხში. დაკრძალვის წეს-ჩვეულებები და მასთან დაკავშირებული
პოეზია თავს უძველი დროიდნვე იჩენს. ადამიანის გარდაცვალება
ცოცხლებისთვის დიდი განსაცდელი იყო,მათ ებრალებოდათ მკვდარი,მაგრამ
ეშინოდათ ვაი უკან მობრუნდესო.თუ მიცვალებული მობრუნდებოდა ავს
მოიტანდა. ამის გამო ცოცხლებს თავი უნდა დაეცვათ მმკვდრისგან,მისი გული
უუნდა მოეგოთ. როდესაც ადამიანი კვდებოდა ,ქალი ქინებოდა თუ მამაკაცი
იმის მიუხედავვად რომ ჭირისუფლებმა იცოდნენ,მომაკვდავს უკვე აღარაფერი
შველებოდა და ესმოდა ,მაინც ჩასძახებდნენ ,უსახელებდნენ ადრე
გარდაცვლილთა სახელებს და ეუბნებოდნენ იმათ ღმერთმა ნუ
გამოგაკლოს,შეგახვედროს და როცა ჩვენც დავიხოცებით,ღმერთმა სამოთხეში
შეგვყაროსო.მომაკვდავს სთხოვნდნენ,ცოცხლებს ნუ დაგვივიწყებ,ჩვენზე ნუ
იდარდებ,გულმშვიდათ იყავიო. როდესაც ადამიანი მოკვდებოდა,ნათესავები
კივითიღ შეიცხადებდნენ ,ტიროდნენ,ქალები ღაწვებს იხოკავდნენ,ნაწნავებს
იშლიდნენ,თმებს იგლეჯდნენ.მეზობლები და ნათესავები
იკრიბებოდნენ.მიცვალებულის სათანადო დაკრძალვისთვის მრავალი
ცერემონია უნდა შესრულებულიყო. ცერემონიათაგან ზოგს დღესაც ასრულებენ .

დაკრძალვის წესებთან განუყრელადაა დაკავშირებული დატირება,მოთქმა.

მოთქვამდნენ აგრეთვე მაშინაც,როცა ვინმეს სახლი დაეწვებდოა და
იძულებულები იყვნენ საცოხვრებელი ადგილი დაეტოვებინათ. აფხაზ ქალს
შეეძლო ოსტატურად დატირება: იყვნენ სახელგანთქმული ქალები:ზოგი
თავიანნთი სილამაზით,მაგრამ უმრავლესობა იყო მსჭერმეტყველებით
განთქმული. აფხაზეთის ერთ-სოფელში ცხოვრობდა ერთქი ქვრივი ქალი
გუდია ჟიბა,რომელიც ღრმად მოხუცი გარდაიცვალა. ამბობდნენ რომ
როდესაც ეს მოხუცი ქალი გასვენებაში ან ქელეხზე მოთქმას დაიწყებდა,ჩიტსაც
კი ფრენას დაავიწყებდა და ჩერდებოდაო. მისი პირიდან ამოსული ყველა
სიტყვა ქალებსაც და კაცებსაც გულზე ხვდებოდათ და განურჩევლად
ტიროდნენო.ყოფილა შემთხვევები როდესაც ცხენოსანი სტუმრები ასე 20 კაცი
ჭირისუფლებს დაემშვიდობებოდნენ -მივდივართ და აბა კარგად იყავითქო
ჭიშკარს გაცდებოდნენ თუ არა გუდია ჟიბას მოთქმის ხმა ეგრევე გაისმოდა.
ისინიც უკან ბრუნდებოდნენ მოთქმის/დატირების მოსასმენად. დატირებას
გააჩნია იმპროვიზაციული ხასიათი.ანუუუუ მისი შინაარსი მუდმივად
იცვლება.მოთქვამდნენ და ტიროდნენ ძირითადად ქალები.
ბოლო/დაკრძალვის დღეს დამტირებელთა რიცხვი მატულობდა-ღვიძლი
ნატესავების გარდა ტიროდნენ შორეული ნათესავებიც.მოთქვამდნენ
საფლავზე,15 დღის გასვლის შემდეგ,წლისთავზე,ორმოცზე.სამგლოვიარო
მელოდიად ითველბოდა-აუაუ- დამტირლები მიცვალებულების თავზე
დაადგებოდნენ და აუაუს-ორ გუნდად ამბობდნენ,მორიგეობით .ქლეხის
მოწყობის წინა საღამოს გარდაცლილის ოჯახში იკრიბებოდნენ ნათეავებიდ ა
მეზობლები. ვახშმობის შემდეგ,ვინ ახლოს ცხოვრობდა შინ წავიდოდა,მაგრამ
ახალგაზრდობა საკმაოდ რჩებოდა. ისინი ღამეს ათევნდენ. იმ ოთახში სადაც
ნიშანი ანუ მიცვალებულის სამოსი ეწყო.

მოქმა-დატირება დაკრძალვის წესების აუცილებელი ნაწილია.აფხაზური წესით

უწინ სასირხვილოდ ითველბოდა დედ-მამისგან მკერდსა და თავში ცემით
შვილის ხმამაღლა დატირება.ასევე ცოლი ქმარს ხალხის დასანახავად არ
დაიტირებდა და არც ქმარი ცოლს.გასვენებაში ძირითადა მიცვალებულის
დები,დისწულები მოკლედ ქალები ტიროდნენ რა.როდესაც დაიტირებდნენ
მიდიოდნენ იქვე მდგომ მგლოვირალე ახლობელთან და
მიუსამძიმრებდნენ.აფხაზური დატირებებბი სრულიად ჩწერილი და შეკრებული
ჯერაც არ არის.თუმცა დამტირებელი მოთქმაში რნიშნავა თუ რა კავშირი
ჰქონდა გარდაცვლილთან. მაგალითად ქალს თუ ძმა მოუკვდებოდა
იმეორებდა დატირებაში- უბედური შენი დაიო. ხმით ნატირალს რაიმე
საგანგებო ტექსტი არ ჰქონია. დამტირებელი თავის მწუხარებას და გრძნობას
ჩააქსოვდა და გადმოსცემდა, მაგრამ მაინც იმპროვიზაციის სახე ჰქონდა ამ
ყოველივეს.ხმით ნატირალში ძირითადი თემა მაინც მიცვალებულის
ქებაა.დატირების დროს ამბობდნენ მიცვალებულის მხოლოდ კარგ თვისებებს
რადგან მიცვალებულზე ან კარგს ამბობდნენ ან არაფერსო..დატირებათა ენისა
და სტილის თავისებურებაა ტანჯვისა და მწუხარების დიდი ემოციური
გრძნობებით წარმოჩენა. ხმით ნატრალში გამოირჩევა საგმირო საისტორიო
დატეირება. რაც გულისხმობს გმირის გმირობებს ერის წინაშე ან ხალხის
წინაშე. სოფლებში მიცვალებულს ძალიიიან დიდი ხმით ტირიან ხოლო
ქალაქში მოთმქ იმდენად გავრცელებული არ არის.

10-ბატონებთან, ამინდთან და სხვა წეს-ჩვეულებებთან დაკავშირებული

სიმღერები (ზუხბა: გვ. 87-97)

სხვა ხალხების მსგავსად აფხაზებსაც მიაჩნდათ,რომ ავადმყოფობა

ზებუნებრივი ძალების,ღვთაებების მიზეზის გამო ვრცელდებოდა. ღვთაებები
იყო-ოქროს ზოსჰანი და მისი მეუღლე თეთრი ხანია. თვლიდნენ რომ
ყვავილშეყრილ ადამიანს ეს ღვთაებები ეწვეოდნენ,თუ ღვთაებები წყალობით
გადმოხედავნდნენ სნეულს დაავადებას მშვიდობით გადაურჩებოდნენ თუ
გაუწყნენ თავის დაღს დაასვამენო. ითვლებოდა,რომ ყვავილით სნეულდებოდა
ადამიანი თუ თვითონ ან მისი რომელიმე ახლობელი რაიმე უკადრისს
ჩაიდენდა,ან ღვთის საწყენ რამეს იტყოდა. ყვავილშეყრილ ადამიანთან ცუდად
არ იქცეოდნენ და არც კი აგრძნობინებდნენ რომ ყვავილშეყრილი
იყო,ცეკვავდენენ ხუმრობდნენ,მღეროდნენ...ითვლებოდა რომ ყვავილით
სნეულდებოდა ადამიანი თუ თვითონ ან მისი რომელიმე ახლობელი რაიმე
უკადრისს ჩაიდენდა ან ღვთის საწყენ რამეს იტყოდა. ღვთაებათა სახელზე
შესასულებელი სიმღერები მოკლედ ითქმოდა.

გვავლის დროს რომელიმე არჩეულ დღეს იკრიბებოდნენ და აკეთებდნენ

ადამიანის ზომის დიდ თოჯინას. თოჯინას ჯოხზე ჩამოაცვამდნენ საგანგებოდ ამ
წეს-ჩვეულებასთან დაკავირებულ სიმღერას ამბობდნენ და თოჯინას შუა
წყყალში ამოავლებდნენ. ეს წვიმის მოსაყვანად განკუთვნილი რიტუალი
გახლდათ. აფხაზურ ღვთაებათაგან გამორჩეული ადგილი ეჭირნა შინაურ
ცხოველთა ღვთაებას აითარს. საქონლის გასამრავლებლად,მათი დოვლათისადმი
საჭირო იყო აითარის ‘წყალობა’/ აითარს ზოგჯერ ქალადაც კი მიიჩნევდნენ,მაგრამ
უპირატესად მამაკაცად ჰყავდათ წარმოსახული.-თუ ღამით პირუტყვი ტყეში
დარჩებოდა იმისათვის რომ იგი მგელს არ შეეჭამა ასეთ რამე ს აკეთედბენენ-
აიღებდნენ მაკრატელს და პირს ნაჭრით ან თოკით მაგრამ შეუკრავნენ.
მიაჩნდათ,რომ მაგიურ ზემოქმედებას ახდენდნენ მგლებზე,რომლებიც თითქოს
პირს შეეკვროდა და პირუტყვს არავინ ავნებდა. ამ მაკკრატელს შეკრულს
ტოვებდნენ,მეორე დღეს ტყეში დარჩენილ სასქნელს რომ მოძებნიდნენ და შინ
მორეკავდნენ ,მაკრაელსაც მაშინ გახსნიდნენ. ისევე როგორც სხვადასხვა დროს
შესასრულებელ სიმღერებშიც ზოგიერთი რამ გაუგებარია აითარის მიძღვნილ
პოეზიაში ზოგიერთი სტყვის მნიშვნელობაც გაუგებარია. აფხაზებს მიაჩნდათ რომ
აითარი შვიდსახოვანი ღვთაება იყო და ამიტომაა,რომ ტექსტში რიცხვი შვილი
არაერთხელ მეორდება. აფხაზები აითარს სადიდებლით მიმართავდნენ: „ო,
აითარო, შვიდო აითარო, რომელსაც შვიდი ღვთაებრივი ძალა
გექვემდებარება...“

ასევე ძალზედ საინტერესოა ის წესს-ჩვეულებები რომლებსაც მისდევდნენ

ახალი წლის დადგომისას და ახალი წლის შემდგომ დღეებში. მაგალითად
პირველ იანვარი მუდამ დიდ დღესასწაულად მიაჩნდათ. სწამდათ რომ
როგორც გაატარებდნენ ამ დღეს ისეთივე ექნებოდათ მთელი წელი. ამ დღეს
უქმობდნენ არ მუშაობდნენ,დილით ადრე პირველი ოჯახის უფროსი დგებოდა
ხელ-პირს იბანდა,პიჯვარს გამოისახავდა და სახლის კარს გააღებდა და
ადილოცებოდა-ღმერთო წყალობა ამ ოჯახსო. შემდგომ საქონლის სადგომში
შევიდოდა იქაც დაილოცებოდა.შემდეგ მწვანე ტოტებს მოიტანდა სახლის
საქონლის სადგომს ბეღლს,საქათმეს მიამაგრებდა- ამ ტოტს საკულტო
მნიშვნელობა ჰქონდა. აფხაზები გაზაფხულობით მცენარეთა გამოღვიძებისას
და აყვავების დდიდ დღეობად თვლიდნენ და საგანგებოდ ეგებებოდნენ მას. ამ
დროს საზეიმოდ არჩეულ სახლებს მწვანე ბალახებითა და ყვავილებით
რთავდნენ.