STANISŁAW WYSPIAŃSKI – WESELE

GENEZA:
Wyspiański napisał Wesele zainspirowany autentycznymi uroczystościami weselnymi, które
odbyły się 20 listopada 1900 roku w podkrakowskich Bronowicach, w domu Włodzimierza
Tetmajera, młodopolskiego malarza, od dziesięciu lat mieszkającego na wsi i ożenionego z
chłopką, Anną Mikołajczyk. Wtedy to miał miejsce ślub, a później wesele poety Lucjana Rydla
z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, siostrą Anny. Na ich wesele przybyła cała ówczesna elita
intelektualna i literacko-artystyczna Krakowa.

GATUNEK:
Dramat, jaki uprawiał Stanisław Wyspiański, to dramat oryginalny, określany często przez
niego samego jako “teatr ogromny”. Takim utworem jest na przykład Wesele, spełniające
podstawowe założenia gatunku, ponieważ Wyspiański w tym dramacie:

1. Podejmuje tematykę narodową, stąd też często obok nazwy “teatr ogromny”
spotyka się pojęcie “teatru narodowego”. Tematyka narodowa zbliża Wesele do
tradycji polskiego dramatu romantycznego, w którym podejmowano ważne problemy
dotyczące narodu i państwa w przełomowych momentach dziejowych (wojny,
powstania, zabory).

2. Wszechstronnie korzysta z tradycji teatru europejskiego, od czasów antycznych do

najnowszych osiągnięć modernizmu:

 związek z dramatem antycznym dostrzegalny jest chociażby poprzez

respektowanie w Weselu zasady trzech jedności (miejsca, czasu i akcji);

 z dramatu romantycznego “teatr ogromny” przejmuje między innymi

problematykę narodową oraz nadnaturalną motywację niektórych zdarzeń;

 dramat szekspirowski przypominają wprowadzone na scenę postaci nierealne,

zjawy, upiory i ich wpływ na rozwój akcji, a także zerwanie z klasyczną zasadą
jedności estetyk, co zaowocowało w Weselu przeplataniem się patosu z
komizmem;

 wpływ dramatu symbolicznego Maurycego Maeterlincka widać w akcie

drugim i częściowo w trzecim Wesela, w tak zwanych scenach symbolicznych;

 ważna rola muzyki kojarzy “teatr ogromny” z teatrem muzycznym Wagnera.

3. Dokonuje syntezy sztuk, łącząc słowo poetyckie z plastyką i muzyką:

 słowo poetyckie to oczywiście tekst główny (dialogi) i poboczny (didaskalia);

 plastyka, której waga wynika między innymi z licznych nawiązań do znanych

obrazów Jana Matejki (między innymi Wernyhory, Racławic, Podniesienia
dzwonu Zygmunta czy Stańczyka w czasie balu) i Jacka Malczewskiego (Rycerz
u studni). Cały akt II zbudowany jest na zasadzie zestawienia obrazów;

 muzyka, to muzyka weselna, przewijająca się przez cały utwór, a także gra
Chochoła na skrzypcach i jego śpiew w finałowej scenie utworu.
 4. Indywidualizuje język bohaterów, co polega na tym, że przedstawiciele
poszczególnych grup społecznych mówią językiem charakterystycznym dla swojej
warstwy - chłopi w Weselu mówią gwarą (Jasiek: “Kajsi mi sie zbyła copka”), a
inteligencja językiem literackim.

5. Dokonuje synkretyzmu poetyk, polegającego na wzajemnym przeplataniu się kilku

technik pisarskich.

 o wpływie impresjonizmu świadczą didaskalia (tekst poboczny, w tym

przypadku opis dekoracji) - autor podkreśla w nich, jak ważną rolę odgrywają
w sztuce kolory, światło i dźwięk (muzyka): “Noc listopadowa; w chacie, w
świetlicy Izba wybielona siwo, prawie błękitna, jednym szarawym tonem
półbłękitu obejmująca i sprzęty, i ludzi, którzy się przez nią przesuną. Przez
drzwi otwarte z boku, ku sieni, słychać huczne weselisko, buczące basy,
piskanie skrzypiec, niesforny klarnet, hukania chłopów i bab (...). Na drugiej
bocznej ścianie izby: okienko przysłonione białą muślinową firaneczką; nad
oknem wieniec dożynkowy z kłosów; - za oknem ciemno, mrok...”;

 korzystania z poetyki realistycznej dowodzi głównie akt I, w którym

Wyspiański wprowadził na scenę kilka postaci mających swe pierwowzory
wśród jego znajomych i przyjaciół (Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, Pan
Młody - Lucjan Rydel czy Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer);

 obecność symbolizmu w Weselu to przede wszystkim akt II, w którym na

scenie pojawiają się goście z zaświatów: Stańczyk, Rycerz, Hetman, Szela czy
Wernyhora.

BUDOWA UTWORU
Dramat Wyspiańskiego zbudowany jest z trzech aktów. Autor wykorzystał elementy poetyki
klasycznej oraz zastosował zasadę trzech jedności. Jedność akcji nie jest jednak precyzyjnie
zachowana, a kompozycja utworu jest raczej luźna. Bohaterowie pojawiają się na chwilę, aby
odpocząć pomiędzy kolejnymi tańcami i wymienić zdawkowe opinie, po czym ustępują
miejsca kolejnej parze. Język, jakim się posługują, jest zindywidualizowany. Chłopi mówią
gwarą, a inteligenci posługują się językiem typowym dla swojej klasy społecznej. Wypowiedzi
Racheli są bogate w metafory, symbole i odwołania do tradycji. Osoby dramatu, czyli zjawy,
mówią tajemniczo, a ich zdania są obszerne oraz patetyczne.

CZAS I MIEJSCE AKCJI

Akcja dramatu rozrywa się w nocy z 20 na 21 listopada 1900 roku w czasie wesela Lucjana
Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny. Miejscem akcji jest dworek Włodzimierza Tetmajera i jego
żony Anny we wsi Bronowice pod Krakowem. Wnętrze opisuje autor w didaskaliach: „Izba
wybielona siwo, prawie błękitna (...), przez drzwi słychać „huczne weseliko”. „A na ścianie
głębnej: drzwi do alkierzyka, gdzie łóżka gospodarstwa i kołyska, i pośpione na łóżkach dzieci,
a górą zszeregowani Święci obrazkowi. Na drugiej bocznej ścianie izby: okienko przysłonione
białą muślinową firaneczką”. Za oknem widać sad, a w nim krzewy otulone w słomę. Na
środku izby stoi stół, a na nim oświetlona rzędem świeczników zastawa. Dookoła stołu proste
stołki, dalej biurko zarzucone papierami, a nad nim „fotografia Matejkowskiego Wernyhory"
i litograficzne odbicie Matejkowskich „Racławic”. Pod ścianą sofa, nad nią „złożone w krzyż
szable”, w drugim kącie izby piec, stolik, nad zegarem portret damy. Przy drzwiach
weselnych wiejska skrzynia drewniana. Pod oknem fotel. Nad drzwiami obrazy Matki Boskiej
Ostrobramskiej i Matki Boskiej Częstochowskiej.

BOHATEROWIE

 Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz, mieszkaniec Bronowic, żonaty z chłopką,

Anną Mikołajczykówną (siostra Panny Młodej). To właśnie do niego przybywa
Wernyhora, aby przekazać “Rozkaz-Słowo” i “pomówić o Przymierzu” (zespoleniu
chłopów i inteligencji w walce o niepodległość). Wyspiański przedstawia Gospodarza
jako człowieka ogólnie znanego i cieszącego się autorytetem, akcentuje jego prostotę
- postać ta nie wyróżnia się spośród chłopów swoim “miejskim” pochodzeniem. Do
tych cech dołącza się jednak niezdecydowanie i brak konsekwencji w działaniu.
Gospodarz nie nadaje się na przywódcę, sam zapomina o słowach Wernyhory, a do
wypełnienia misji zgromadzenia uzbrojonych chłopów wybiera nieodpowiedzialnego
Jaśka. Wyspiański podkreśla jeszcze jeden, zabawny, ale nie pasujący do
bronowickiego gospodarza, rys charakteru: Gospodarz jest całkowicie
podporządkowany Gospodyni. Bez niej czuje się bardzo niepewnie, co wyraźnie widać
w trakcie spotkania z Wernyhorą, kiedy bez przerwy wspomina o żonie, która jest “w
alkierzu”, a słowa “żona stroi się w alkierzu” powtarzają się w trakcie ich rozmowy jak
refren. Bez sprzeciwu akceptuje także wolę Gospodyni, aby ukryć złotą podkowę,
którą zgubił Wernyhora. Gospodarz wie, że symbolizuje ona szczęście i że należałoby
pokazać ją zgromadzeniu, ale słowa żony: “tego z ręki się nie zbywa, / w tajemnicy się
ukrywa, / światom się nie pokazuje” są dla niego wyrocznią, więc nie oponuje, kiedy
ta chowa złotą podkowę do skrzyni. Jednocześnie Gospodarz, dzięki autentycznemu
zbliżeniu się do ludu i akceptacji jego praw i moralności, w pełni rozumie wielkość i
godność polskiego chłopa. To właśnie on wygłasza apologię (uznanie, zachwyt) tej
warstwy społecznej: “A bo chłop i ma coś z Piasta, / coś z tych królów Piastów -
wiele!”.

 Gospodyni - Anna z Mikołajczyków Tetmajerowa, siostra Panny Młodej. Wzorowa

gospodyni, zajmuje się nie tylko domem i gospodarstwem, ale wraz z mężem
podejmuje wszystkie ważniejsze decyzje. Rozumuje jak kobieta, dla której
najważniejsze jest szczęście rodzinne, dobro męża i dzieci. W pierwszym rzędzie myśli
o nich, dlatego skrzętnie ukrywa złotą podkowę i nie zamierza się nią z nikim dzielić.
Troskliwie opiekuje się mężem, a w końcu odważnie przeciwstawia się jego
walecznym zapędom: “Niech broni Bóg!!! / Cóz wy chcecie, co wy chcecie!? /
Cózeście sie kosów jeni”.

 Pan Młody - Lucjan Rydel, poeta; jego wesele z chłopką, Jadwigą Mikołajczykówną,
można traktować jako kolejny przykład młodopolskiej ludomanii (chłopomanii). Pan
Młody zachwyca się żoną “jak lalką dobytą z pudełek / w Sukiennicach”, żyje poezją,
marzeniami, postrzega wieś przez pryzmat własnych o niej wyobrażeń, które daleko
odbiegają od rzeczywistości. Nie rozumie praw i obyczajów panujących na wsi. Już
Panna Młoda zarzuca mu: “Cięgiem ino rad byś godać, / jakie to kochanie bedzie”.
Pan Młody popada w sztuczną egzaltację, jego żona obawia się, czy mąż jest szczery
w swoim zachwycie wsią. Pustosłowie i afektację zarzuca mu także Radczyni, która
jego natchniony monolog o urokach wsi i wyjątkowości weselnego nastroju replikuje
 krótkim: “Ach, pan gada, gada, gada”. Wyspiański pokazuje naiwność w pojmowaniu
istoty wsi i charakteru chłopów, powierzchowność i brak zrozumienia w stosunkach
inteligencji z ludem, ujawnia fałszywe tony w wielkiej “akcji” bratania się panów z
chłopami. Uosobieniem tych wszystkich wad wydaje się być właśnie postać Pana
Młodego, któremu pokazuje się widmo Hetmana (Branickiego) stwierdzające:
“Czepiłeś się chamskej dziewki?!”.

 Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna, młoda, piękna, dostojna i pełna wdzięku w

stroju panny młodej, “kolorowa bajecznie”. Jest rezolutna i pełna dystansu do tego,
co się dzieje wokół. Zamierza być gospodynią w pełnym tego słowa znaczeniu, jak jej
siostra, Anna. Już w trakcie wesela dyryguje mężem, strofuje go za gadatliwość,
szybko ucina jego rozmarzone, poetyckie monologi, krótkimi, dosadnymi
stwierdzeniami, np.: “Ano chciałeś, masz wesele”, “Mos wesele! - Pódź do tońca!”.
Wbrew temu, czego można by się było spodziewać, Panna Młoda nie popada w
euforię z powodu ślubu z panem “z miasta”, wie, że jest inny niż mieszkańcy
Bronowic, nie rozumie czym mąż się tak zachwyca, ślub, wesele to dla niej ważne
wydarzenia, ale przeżywa wszystko mocniej, może głębiej, razi ją powierzchowność
męża. Czasem wydaje się zmęczona i zniecierpliwiona nienaturalnym zachwytem
Pana Młodego: “Twoja, jak trza, juści twoja, / bo cóż cie to znów tak dumi?”. Jej
twarde “Trza być w butach na weselu” w odpowiedzi na radę męża, aby zdjęła ciasne
trzewiki, wyraźnie odzwierciedlają różnice między sposobem myślenia i odbierania
świata obojga małżonków.

 Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, brat Gospodarza, młodopolski poeta, w jego

wierszach dominuje dekadentyzm - nastroje pesymistyczne, związane z końcem
wieku, poczuciem bezsensu istnienia, przeczuciem nieszczęścia, katastrofy. W trakcie
wesela poeta flirtuje z Maryną, ale bardziej interesuje go Rachela - uosobienie poezji,
kobieta tajemnicza, mocno odczuwająca obecność pierwiastków nadnaturalnych w
świecie. Poeta traktuje jednak Rachelę jako kolejną zdobycz, swój podbój miłosny.
Rachela to czuje, dlatego między nią a Poetą, choć obydwoje są związani z poezją,
porozumienie nie jest możliwe. Podstawową wadą Poety jest jego sztuczność i
bierność. Pogrążając się w smutku, starając się doznać tragizmu, który jest według
niego podstawowym pierwiastkiem świata, Poeta zatracił szczerość uczuć,
prawdziwość, autentyczność przeżyć. On, który miał być wieszczem, przewodnikiem,
ukazywać moc narodu, opisywać jego ducha, być “Zwiastunem” (określenie Rycerza,
który ukazuje się Poecie), stał się “skrzydlatym ptakiem, / nędzarzem” -
bezużytecznym artystą, którego poezja jest martwa i pozbawiona autentycznego
znaczenia.

 Dziennikarz - Rudolf Starzewski, redaktor konserwatywnego krakowskiego pisma

“Czas”. Ma pobłażliwy stosunek do chłopów, nie traktuje ich jako potężnej narodowej
siły. Słowa Czepca o zainteresowaniu chłopów polityką i sprawami narodowymi
Dziennikarz kwituje krótkim “A po co - ?”, aby za chwilę dosadnie stwierdzić: “Ja
myślę, że na waszej parafii / świat dla was aż dosyć szeroki”. Podobnie drwiący
stosunek ma Dziennikarz do kobiet, co ujawnia się w jego rozmowie z Zosią. Traktuje
ją jak nieświadome, głupiutkie dziecko, które można obłaskawić kilkoma pięknymi
słówkami. Krótka dosadna odpowiedź Zosi: “...my dla siebie nie będziem, / i po cóż
tyle śpiewności?” jest wyrazem jej stosunku do wątpliwej wartości adoratora i
 zakończeniem rozmowy. Podobnie jak Poeta Dziennikarz udaje, ubrał maskę, która
pozwala mu nie ujawniać swego prawdziwego stosunku do rzeczywistości. Wysila się
na aktorskie pozy: “wiążą mnie konwenansowe sztangi: (...), a ja gardzę, ja gardzę, ja
plwam / na to wszystko”, tymczasem w rzeczywistości Dziennikarz akceptuje
sytuację. Uważa się za męczennika, skarży się Stańczykowi, który mu się ukazuje, na
beznadziejność sytuacji. Dziennikarz jest bezkrytyczny, dobrowolnie zrzekł się roli
sumiennego, obiektywnego świadka wydarzeń, nie potrafi właściwie oceniać. Jest
bierny, a jego uczucia rozpaczy, smutku, tragicznego patriotyzmu są sztuczne, udane.
Stańczyk powie: “Acan się zalewa łzami, (...) ale znać z Acana mowy, / że jest - tak -
przeciętnie zdrowy”. Królewski błazen próbuje obudzić w Dziennikarzu wstyd,
poczucie bezwartościowości jego pozy, nazywa go “puszczykiem”, który głosi upadek,
nieszczęście, zamiast poszukiwać dróg ratunku. Dziennikarz ma się za poważnego,
cieszącego się autorytetem człowieka, a tymczasem jest zwyczajnym błaznem, który
“oślep gna we własne próchno” - dąży do samozagłady, samozniszczenia.

 Rachela - Pepa (Józefa) Singer, córka Hersza Singera - karczmarza z Bronowic;

uosobienie poezji, Poeta powie o niej “Pani poezją przesiąkła”. Rachela jako jedyna z
postaci postrzega wesele jako przedmiot poezji i temat literacki (a więc tak, jak
Wyspiański). Nie tylko chłonie nastrój zabawy, ale przeczuwa niezwykłe,
niespodziewane wypadki, jakie wkrótce będą miały miejsce. Jest nadwrażliwa, jej
zmysły z niespotykaną ostrością odbierają rzeczywistość - dźwięki, barwy, zapachy,
kształty. Rachela jest artystką przeżywania, sama nie tworzy poezji, ale ją czuje “w
powietrzu, którą wicher miata / która co dnia świeża wzlata / z wszystkiego
fosforyzuje”. Jest indywidualnością i wyróżnia się wśród gości weselnych już choćby
przez sam fakt, że przyszła sama, bez zaproszenia, licząc na gościnne przyjęcie.
Znalazła się na weselu z wewnętrznej potrzeby, a nie z powodu towarzyskich
powiązań. Rachela to także uosobienie kobiecości w stylu młodopolskim: jest piękna,
ubrana i uczesana zgodnie z modą modernizmu: “włosy nosi w półkole, (...) A là
Botticelli”, jest spowita w zwiewny szal. Rachela odznacza się typowo młodopolską
wrażliwością i sposobem przeżywania, charakterystyczne jest także, iż jest zakochana
(o czym sama mówi), w końcu stwierdza, że wypowiada się w imię “Miłości”.
Posiadając wszystkie omówione przymioty Rachela uosabia typowo młodopolską
postać kobiety - bogdanki, artystki, kochanki; wolnej, niezależnej, wyjątkowej.

 Żyd - Hersz Singer, karczmarz z Bronowic. Przychodzi na wesele, choć wie, że nie
przez wszystkich jest tam mile widziany - większość mieszkańców wsi to jego
dłużnicy. Żyd właściwie ocenia nienaturalne zachowanie Pana Młodego i jego
zachwyt ludem: “No, pan się narodowo bałamuci”. Jest rzeczowy, konkretny, zawsze
pilnuje własnych interesów. Tym bardziej więc zaskakuje jego stosunek do Racheli
kocha córkę i umie zrozumieć jej wyjątkowość i indywidualizm. Żyd nie ma złudzeń co
do możliwości zbliżenia się inteligencji i chłopów, wie, że spotkanie na weselu ma
charakter okazjonalny i że chłopi ze swoimi obyczajami i mentalnością są uważani
przez gościa miasta za postacie niemal egzotyczne, barwne, kolorowe, odmienne, ale
dalekie i niezrozumiałe, dlatego Żyd stwierdza: “Taka szopka, / bo to nie kosztuje nic /
potańcować sobie raz: / jeden Sas, a drugi w las” w końcu każdy pociągnie w swoją
stronę.
 Ksiądz - jest partnerem Żyda w interesach, to jemu Żyd płaci czynsz za wynajmowanie
karczmy, u niego ma zresztą długi. Właśnie dlatego Ksiądz używa swego autorytetu,
aby skłonić Czepca do oddania pieniędzy Żydowi. Ostatecznie obydwaj, Ksiądz i Żyd,
są we wsi traktowani jak osoby, które interesują się głównie pieniędzmi, o czym
wymownie świadczy głos Czepca: “To któż moich groszy złodzij, / Cy Żyd jucha, cy
dobrodzij!?”. Ksiądz sceptycznie odnosi się do małżeństwa Pana Młodego, obawia się,
że jeśli ten nie znajdzie satysfakcji w związku z chłopką, unieszczęśliwi dziewczynę.
Ważne jest pochodzenie Księdza - jest synem chłopa, dlatego dobrze rozumie swoich
parafian. Jednocześnie ma na uwadze własną karierę, stara się o stanowisko
kanonika, wiele uwagi poświęca więc życiu doczesnemu.

 Dziad - staruszek pamiętający jeszcze rabację galicyjską z 1846 r. (rzeź szlachty i

ziemiaństwa dokonana przez chłopów); nigdy już nie otrząsnął się ze strasznych
wspomnień, goście weselni - panowie i chłopi - przypomnieli Dziadowi okrucieństwa
przeszłości, rzuca więc ojcu Panny Młodej złowrogie słowa: “będzie pan twój wnuk”.
Dziad poważnie się liczy z możliwością powrotu dawnych czasów.

 Czepiec - Błażej Czepiec; uosobienie mitu racławickich kos, ma wszystkie cechy

idealnego chłopa-kosyniera: interesuje się polityką i wydarzeniami, które się wokół
rozgrywają, jest odważny, ale i porywczy, zawzięty, uparty, najpierw działa, później
myśli, w każdej chwili gotów jest rozpocząć walkę.

 Chochoł - słomiana pałuba, którą przykryto różane krzewy rosnące przed domem
weselnym. Wraz z krzewem, ukrytym w środku, Chochoł symbolizuje idee
odrodzeńcze, możliwość podźwignięcia się z upadku, zmartwychwstania. Chochoł jest
osłoną życia, bytu, a więc ma życiodajną moc. Doskonale oddają te właściwości
Chochoła słowa Racheli: “nie przeziębi najgorszy mróz, / jeśli kto ma zapach róż; /
owiną go w słomę zbóż, / a na wiosnę go odwiążą / i sam odkwitnie”. Druga warstwa
znaczeniowa tego symbolu jest związana z ideą upadku, marazmu, bierności. To
Chochoł gra pesymistyczną, hipnotyczną melodię, do której w ostatniej scenie
dramatu tańczą goście weselni.

 Stańczyk - nadworny błazen Zygmunta Starego, znany z przenikliwości, niepospolitej

mądrości politycznej. Ukazuje się Dziennikarzowi, aby wytknąć mu bierność,
zakłamanie, fałsz i skrytykować jego działalność dziennikarską polegającą na
usypianiu narodu, utwierdzaniu go w poczuciu beznadziejności, odbieraniu mu
nadziei, co prowadzi do biernego pogodzenia się z niewolą. Jest symbolem mądrości
politycznej.

 Rycerz - Zawisza Czarny; symbol potęgi, męstwa nie tylko fizycznego ale także
duchowego. Dlatego ukazuje się Poecie - dekadentowi, o rozchwianej psychice,
przeświadczonemu o własnej słabości, biernemu. Rycerz chce porwać go do czynu,
ożywić jego twórczość ideą walki w imię wolności i niepodległości.

 Hetman (Branicki) - symbol szlacheckiej prywaty, kosmopolityzmu, potępia bratanie

się szlachty z ludem, nazywa naród “hołotą”.

 Wernyhora - legendarny poeta-wieszcz, który przybywa do Gospodarza z “Rozkazem-

Słowem” (co oznacza rozkaz rozpoczęcia powstania). Zjawia się jako dostojny starzec,
 “Pan-Dziad z lirą”, budzi respekt, a zarazem kojarzy się w wyobraźni Gospodarza z
walką i wolnością. Wernyhora daje Gospodarzowi wskazówki co do przygotowania
powstania, obejmują one także wiele gestów rytualnych, magicznych (gra na złotym
rogu).

 Upiór - widmo Jakuba Szeli, symbolizuje zbrodnie z czasów rabacji galicyjskiej, które
na zawsze rozdzieliły panów i chłopów i o których należy pamiętać chcąc
doprowadzić do przymierza między tymi warstwami.

CHARAKTERYSTYKA AKTÓW UTWORU

 Akt I - realistyczny i satyryczny. 

 Akt II - wizyjno-symboliczny, fantastyczny i oniryczny. 
 Akt III - łączący realizm z wizyjnością i fantastyką. Bywa określany mianem
dramatu narodowego, ponieważ przeważa w nim temat walki o wolność ojczyzny. 
OCENY POSZCZEGÓLNYCH WARSTW SPOŁECZNYCH W UTWORZE

 Inteligencja - nie potrafią urzeczywistnić marzenia o sojuszu narodowym. Są oni

niezdolni do czynów i do pokierowania narodem. Charakteryzuje ich bierność,
niedojrzałość, nieodpowiedzialność, oczekiwanie na cud, brak zdolności organizatorskich
oraz brak woli walki. Nie mają oni również pojęcia o życiu wiejskim. Traktują wieś jako
oazę spokoju odpoczynek od życia miejskiego. Nie interesuje ich jednak praca polowa oraz
hodowla zwierząt.

 Chłopi - Nie są aż tak krytycznie i surowo ocenieni jak inteligencja. Wyspiański

docenia rolę, jaką chłopi odgrywają w narodzie i w przyszłej walce o niepodległość Polski.
Szanuje ich kulturę, wierność tradycji narodowej, tężyznę fizyczną oraz wartości moralne.
Rozumie, że bez świadomego udział chłopstwa nie powiedzie się żadne powstanie, dlatego
z radością opisuje przejawy budzenia się samodzielności i świadomości stanowej oraz
narodowej ludu. 

CHŁOPOMANIA
Przejawy chłopomanii w dramacie Wyspiańskiego możemy odnaleźć w formie pośredniej i
bezpośredniej. Najbardziej jaskrawymi przejawami są postaci Pana Młodego i częściowo
Gospodarza. Obaj mężczyźni wywodzą się z warstwy inteligenckiej, wzięli sobie jednak za
żony chłopki. Warto przy tym na początku wspomnieć, że obie kreacje mają pierwowzory
w prawdziwych postaciach. Chodzi tu mianowicie o słynnego poetę Lucjana Rydla i mala-
rza Włodzimierza Tetmajera. Pan Młody w tym zestawieniu przejawia jednak wszelkie ne-
gatywne cechy chłopomanii. Jest to bowiem człowiek zupełnie nierozumiejący prozy życia
wiejskiego, wyobrażający ją sobie pod postacią słowiańskiej sielanki. Nie rozumie on na-
wet obyczajów chłopów, co widać w rozmowie z Panną Młodą o butach. Przesadne poety-
zowanie wypowiedzi i nastawiona na samozachwyt elokwencja ukazują, jak bardzo ode-
rwany od rzeczywistości jest jego kult wsi kolorowej. Najdobitniej wyraża to Żyd, wypomi-
nając Panu Młodemu, że pan się narodowo bałamuci. Mimo tej pozornej miłości do chło-
pów Pan Młody gani Haneczkę za spoufalanie się z drużbami. Broni jej tego, czego sam za-
żywa i tym samym obnaża hipokryzję swojej postawy. Obraża wręcz przy tym drużbów,
pokazując podejście typowego inteligenta. Gospodarz, również inteligent, przedstawia tu-
taj nieco lepsze podejście, nie pozbawione jednak wad. Okazuje bowiem chłopom szacu-
nek i zrozumienie, niemniej również popada w skrajność. Dla niego bowiem chłop posiada
same superlatywy, jest ucieleśnieniem polskości. Gospodarz określa ich wręcz potomkami
Piasta, przez co idealizuje tych ludzi. Nie pozwala mu to spostrzec problemów społeczności
wiejskiej.

SYMBOLE W WESELU
Symbole w „Weselu” można dostrzec w trzech płaszczyznach: osobach dramatu,
przedmiotach oraz poszczególnych scenach.

1. Osoby dramatu

 Chochoł jest postacią, która ma bardzo bogatą symbolikę. Można ją odczytywać na

wiele sposobów. Jest symbolem marazmu i uśpienia narodu. Zarazem symbolizuje
nadzieję na rychłe przebudzenie. Pod nim śpi przecież róża, czyli oznaka piękna życia.

 Widmo malarza - Ludwika de Laveaux - symbolizuje romantyczną miłość, która

zostaje odrzucona. Dla Marysi, której się ukazuje jest symbolem niespełnionych marzeń o
lepszym życiu.

 Stańczyk symbolizuje mądrość polityczną i zatroskanie o losy Polski. Odwołuje się

do zatroskanej miny błazna na obrazie Jana Matejki Stańczyk). Jest też uznawany za
symbol konserwatyzmu.

 Rycerz - Zawisza Czarny - symbolizuje wszelkie rycerskie ideały. Jest także

symbolem waleczności, męstwa i świetności Polski okresu Jagiellonów. Symbolizuje
przywódcę, który jest gotów poprowadzić swój kraj do zwycięstwa.

 Hetman - Ksawery Branicki - symbol hańby i zdrady narodowej, jakiej dopuścił się
za życia podczas konfederacji targowickiej. Sprzedał Polskę carycy Katarzynie. Symbolizuje
też pychę magnacką.

 Upiór – Jakub Szela to symbol wielkiej, krwawej zemsty chłopów, wielkiej siły jaką
stanowi chłop. To także uosobienie naiwności i łatwowierności chłopstwa. Ucieleśnia on
również niemożność porozumienia pomiędzy tymi dwoma stanami.

 Wernyhora to symbol porozumienia ponad podziałami. Porozumienia polsko-

ukraińskiego w sprawie odbudowy wielkiej Rzeczypospolitej. Daje nadzieję na odzyskanie
niepodległości. Inicjuje wszelkie działania mające do tego doprowadzić. Jego
przeciwieństwem jest w tym sensie Chochoł. Niweczy wszelkie działania Wernyhory.
1. Przedmioty
 Chata, w której rozgrywa się akcja symbolizuje całą Polskę, osoby w niej
przebywające to bardzo szeroki przekrój polskiego społeczeństwa.
 Czapka z pawim piórem jest symbolem próżności, przywiązania do dóbr
materialnych, przywiązywania zbyt dużej uwagi do ubioru, egoizmu, ciągoty
chłopów do bogactwa. Postacią, która uosabia te cechy jest Jasiek. Schylając się po
czapkę nawet nie zauważył jak zsunął mu się z szyi złoty róg.
 Złoty róg symbolizuje szansę odzyskania niepodległości, jego dźwięk miał
wyzwolić ducha narodu.
 Złota podkowa zgubiona przez konia Wernyhory symbolizuje wielkie szczęście
jej znalazcy.
 Sznur jest najwymowniejszym symbolem niewoli, która pozostała Polsce po
zaprzepaszczeniu największej szansy na odzyskanie niepodległości, jaką niósł ze sobą
złoty róg.
 Dzwon Zygmunta w słowach Stańczyka symbolizował wielką tradycję
historyczną Polski. Dzwon jest sercem narodu i dopóki on bije, naród żyje.
 Kaduceusz, który Stańczyk wręcza Dziennikarzowi jest symbolem
przywództwa politycznego. Przede wszystkim wiąże się z usypianiem i
dezorientowaniem narodu. Zniechęcaniem go do walki narodowo-wyzwoleńczej i
lojalności wobec zaborców.
 Przykryty słomą krzak róży symbolizuje naród żyjący w niewoli, naród, w
którym tli się życie i nadzieja.

1. Sceny symboliczne
 Chocholi taniec symbolizuje stan, w jakim znajdowała się wówczas Polska,
a więc uśpienie, marazm, niewolę, beznadzieję.
 Błędne koło taneczne oznacza bierność narodu, brak inicjatywy
niepodległościowej, poddanie się.
 Zasłuchanie, czyli moment, gdy wszyscy nasłuchiwali w milczeniu i
bezruchu przybycia Wernyhory, symbolizuje bezczynne czekanie na cud.
 Widok chłopów stojących z postawionymi kosami to symbol dzielności
chłopów. Nawiązuje do ich mężnej walki w bitwie pod Racławicami, gdzie
walczyli właśnie takim orężem.

PROBLEMATYKA
Wesele powstało pomiędzy końcem listopada 1900 r. a połową marca 1901 r. Premiera
dramatu odbyła się dnia 16 marca 1901 r. w Krakowie. Realnym podłożem sztuki było wesele
poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, które odbyło się 20 listopada 1900 r. w
domu Włodzimierza Tetmajera, malarza i poety, mieszkającego w Bronowicach - ówczesnej
podkrakowskiej wsi. Dramat ten jednak nie jest tylko opisem autentycznego wesela. Mamy
tu do czynienia z dwoma planami: w pierwszym - realistycznym - poeta ukazuje postacie
uczestników wesela - przedstawicieli wsi i miasta, drugi natomiast jest planem
fantastycznym. Plan realistyczny rozwija się w akcie pierwszym. W akcie drugim dochodzi do
głosu element fantastyczny, który w ciągu tego aktu poszerza się i pogłębia, występując
naprzemiennie z planem realistycznym. Oba plany przenikają się wzajemnie i coraz wyraźniej
się ze sobą wiążą, aż do momentu ich zespolenia (które następuje w momencie rozmowy
Gospodarza z Wernyhorą i pozostawienia przez Wernyhorę postać nierealną - materialnych
śladów jego wizyty: złotego rogu i - zgubionej przez jego konia - złotej podkowy) w trudną do
określenia całość, na którą składają się pospołu elementy realistyczne z elementami
fantastycznymi, zawartymi jednak w obrębie planu realistycznego. Osoby należące do planu
realistycznego są - z małymi tylko odchyleniami - wiernym odbiciem autentycznych
uczestników wesela w Bronowicach. Pierwowzorem Gospodarza był Włodzimierz Tetmajer,
Gospodyni - to jego żona Anna, starsza siostra Jadwigi, Pan Młody to Lucjan Rydel, Poeta to
Kazimierz Tetmajer, przyrodni brat Włodzimierza, Dziennikarz to Rudolf Starzewski, redaktor
dziennika krakowskiego “Czas”, Radczyni zaś to profesorowa Antonina Domańska, ciotka
Lucjana Rydla. Postacie fantastyczne - w większości przypadków - są symbolami
historycznymi. Takimi właśnie są: Rycerz - utożsamiany z Zawiszą Czarnym; Stańczyk - postać
z obrazów Matejki, sugerująca między innymi wspomnienie zmarnowanych przez późniejsze
pokolenia osiągnięć złotych czasów zygmuntowskich; Hetman - Ksawery Branicki, jeden z
przywódców konfederacji targowickiej, zdrajca narodu; Upiór Jakub Szela, przywódca rabacji
chłopskiej w 1846 r.; Wernyhora - postać będąca swoistą kontynuacją dziada-lirnika,
ukraińskiego proroka, występującego w utworach Słowackiego. Pozostałymi postaciami
fantastycznymi są Widmo i Chochoł. Widmo jest obrazem zmarłego narzeczonego Marysi,
przywołanym i “zmaterializowanym” przez jej umysł, Chochoł natomiast jest - obok
Wernyhory - kluczową postacią wiążącą w Weselu plan realistyczny z planem fantastycznym.
Jednym z zasadniczych problemów ukazanych w dramacie jest obraz różnic istniejących
pomiędzy modelami życia i tendencjami panującymi w społeczeństwie polskim, podzielonym
na chłopów i mieszczan. Chłopi mają świadomość swej przynależności narodowej i są gotowi
podjąć walkę dla uzyskania niepodległości. Brak im jedynie odpowiedniego przywódcy.
Natomiast inteligencja ma bardzo sielankowy i nieprawdziwy obraz polskości, wyrażanej w -
często pustych i pozbawionych autentycznej treści - symbolach i gestach. Wyspiański
odmalował w tym dramacie mistrzowskie studium poszczególnych postaci oraz dokonał
świetnej ich kompozycji, co - wraz z głęboką treścią wyrażoną w dwuplanowej konstrukcji -
postawiło jego dzieło w szeregu najwybitniejszych polskich utworów dramatycznych.

MOTYWY W WESELU

 Motyw literatury - Poeci epoki romantyzmu byli przekonani, że literatura jest w sta-
nie przebudzić Polaków i zmotywować naród do walki. Wieszcze narodowi tworzyli
dzieła, w których przedstawiali swoje koncepcje wyzwolenia narodu np. mesjanizm
Mickiewicza czy winkelriedyzm Słowackiego. Wyspiański nawiązuje w dramacie do
motywu potęgi poezji, która powinna poruszać ludzkie dusze i dodawać odwagi do
walki na śmierć i życie. W utworze pojawia się dwóch bohaterów, którzy powinni
wpływać na społeczeństwo za pomocą słów - Poeta i Dziennikarz. Jak się jednak oka-
zuje, wzniosłe idee nie sprawdziły się w praktyce. Poeta i Dziennikarz pogrążyli się w
dekadentyzmie, woleli szukać prostych, przyziemnych przyjemności, niż zaangażować
się w sprawy narodowe.

 Motyw ojczyzny - Wyspiański ukazał również postawy Polaków wobec walki o nie-
podległość. Bohaterowie oczywiście chcieli żyć w wolnej ojczyźnie, ale brakowało im
energii i odwagi do działania. Weselnej nocy mieli szansę stanąć do walki i rozpocząć
powstanie. Niestety bierność Gospodarza i materializm Jaśka sprawiły, że plany nie
zostały zrealizowane. Jak wskazywały pojawiające się w chacie zjawy, Polacy pogrążyli
się w marazmie, nic nie było w stanie wyrwać ich ze snu. Gospodarz miał chwilowy
zapał do walki, kiedy ukazał mu się Wernyhora, ale wolał powierzyć ważną misję mło-
demu, nierozważnemu chłopakowi, niż sprzeciwić się żonie. Słabość Polaków najle-
piej ukazuje chocholi taniec kończący utwór - bohaterowie pogrążyli się w transie, a
 marzenia o niepodległości ponownie nie zostały zrealizowane. Ojczyzna po raz kolej-
ny zeszła na dalszy plan.

 Motyw powstania - Między chłopami a inteligencją istniało wiele różnic, ale bez
względu na warstwę społeczną, bohaterowie marzyli o odzyskaniu niepodległości.
Byli też przekonani, że jedyną drogą, aby zrealizować te plany było powstanie. Nikt
nie był jednak na tyle silny, aby przejąć inicjatywę i poprowadzić naród do walki. Inte-
ligencja pogrążała się w dekadentyzmie, elity wolały uciekać w romanse i alkoholizm,
aby zagłuszyć poczucie niemocy i beznadziei. Chłopi wyrażali chęć do walki, byli prze-
konani, że są prawdziwą potęgą. Gdy jednak Gospodarz dostał od Wernyhory szansę,
aby wywołać powstanie, nie wykorzystał jej i całkowicie zawiódł. Szybko zapomniał o
rozmowie z Wernyhorą, wolał słuchać żony, która uważała, że to wszystko były halu-
cynacje pod wpływem alkoholu. Do powstania nie doszło, mimo entuzjazmu Czepca.
Polacy pogrążyli się w chocholim tańcu.

 Motyw wsi - Wyspiański przedstawił w dramacie fascynację inteligencji wsią i jej

mieszkańcami - chłopomanię. Opisał to w krzywym zwierciadle, wyolbrzymiając obse-
sję Pana Młodego na punkcie chłopstwa. Poeta poślubił chłopkę, chociaż nie miał z
nią wspólnych tematów do rozmowy, najważniejsze, że pochodziła ze wsi. Wyspiański
obnażył prawdziwe oblicze inteligencji, która w rzeczywistości tylko powierzchownie
fascynowała się wsią. Mieszkańcy miasta nie mieli pojęcia o życiu chłopów, nie rozu-
mieli ich i traktowali z góry. Widać to chociażby w rozmowie Radczyni z Kliminą czy
Czepca z Dziennikarzem. Przedstawiciele inteligencji byli przekonani, że chłopi nie
mają pojęcia, co dzieje się w Polsce i na świecie. Pan Młody fascynował się swoją
żoną, ale w rzeczywistości jej nie rozumiał, trudno było mu pojąć kierujące nią warto-
ści i konwenanse, które miały dla niej ogromne znaczenie. Nie bez powodu, wielu go-
ści wyrażało obawy o przyszłość tego małżeństwa. Symbolem konfliktów między inte-
ligencją a chłopstwem jest widmo rabacji galicyjskiej, podczas której chłopi zwrócili
się przeciwko swoim panom. W chacie pojawił się nawet duch jej przywódcy - Jakuba
Szeli.

 Motyw dekadentyzmu - Dramat jest przekonującym, choć przejaskrawionym obra-

zem polskiego społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku. Duża część bohaterów to
przedstawiciele inteligencji, dlatego nie mogło zabraknąć tutaj dekadentów. Kończą-
cy się wiek XIX sprawił, że wieku artystów było przekonanych o upadku dawnych war-
tości. Dręczyły ich pesymizm, przekonanie o własnej niemocy oraz brak celu w życiu.
Dekadenci uciekali więc w pijaństwo czy romanse, aby poradzić sobie z przekonaniem
o beznadziei własnej egzystencji. Podobnie było z Poetą i Dziennikarzem. Za pomocą
swojej twórczości, powinni dodawać Polakom siły do walki, ale nie wywiązywali się z
tego zadania. Woleli nadużywać alkoholu i flirtować z kobietami, aby zabić czas. Wy-
spiański doskonale przedstawił środowisko artystów, którzy powinni być elitą narodu,
ale wybrali bierność. Nic dziwnego, że społeczeństwo prowadzone przez taką inteli-
gencję, nie miało siły do działania.

 Motyw tańca - Utwór kończy słynny chocholi taniec, który jest z pewnością najbar-
dziej znaną sceną dramatu. Walka o niepodległość po raz kolejny została odłożona na
później. Jasiek zgubił drogocenny złoty róg otrzymany od Wernyhory. Gospodarzowi
zabrakło odwagi, aby osobiście stanąć na czele powstania, dlatego powierzył misję
 młodemu, nieodpowiedzialnemu chłopakowi, a ten zawiódł. Chochoł zaczął grać hip-
notyzującą pieśń, przez którą zgromadzeni pogrążyli się w sennym, obłąkańczym tań-
cu. Jest to symbol bierności, do której Polacy szybko wrócili po chwilowym zapale do
walki za ojczyznę.

 Motyw miłości - Akcja dramatu rozgrywa się na weselu, dlatego nie sposób pominąć
wątek miłości. Pan Młody chętnie wyznawał uczucia swojej żonie i oczekiwał od niej
zapewnień, że je odwzajemnia. Dziewczyna była jednak skupiona na bardziej prak-
tycznych sferach życia, nie potrafiła kwieciście mówić o miłości. Można odnieść wra-
żenie, że uczucie pary młodej nie było zbyt głębokie. Pan Młody wybrał swoją żonę,
ponieważ pochodziła ze wsi, a ta po prostu marzyła o zamążpójściu. W dramacie po-
jawia się również historia miłosna Marysi, która w przeszłości była zakochana w za-
możnym chłopaku. Ten jednak zmarł, a ona wyszła za innego. Widmo dawnego uko-
chanego ukazało się jej na weselu, wprawiając ją w przerażenie.

KRÓTKIE STRZESZCZENIE
Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jest jednym z najważniejszych dzieł epoki Młodej Polski.
Dramat przedstawia panujące w narodzie nastroje, przez które odzyskanie niepodległości w
danym momencie dziejowym jest niemożliwe. Akcja „Wesela” toczy się w czasach, w których
Polska znajduje się pod zaborami. W podkrakowskich Bronowicach, w domu Włodzimierza
Tetmajera odbywa się wesele krakowskiego poety Lucjana Rydla i chłopki, Jadwigi
Mikołajczykówny. Oprócz mieszkańców Bronowic na weselu goszczą krakowianie: pani
Rydlowa, poeta Kazimierz Tetmajer, Dziennikarz. Okazuje się, że wciąż trudno jest się
porozumieć mieszkańcom wsi i miasta. Późnym wieczorem do bronowickiej chaty
przybywają duchy zaproszone przez państwa młodych dla żartu, za namową Racheli, mającej
„poetyczną duszę”. Pierwszy nadchodzi Chochoł i zapowiada przybycie dalszych zjaw. Każdy
widzi to, co dla niego jest uosobieniem niezrealizowanych marzeń: Poeta - Rycerza, który
uświadamia mu, że jego poezja nie ma mocy oddziaływania na naród; Dziennikarz -
Stańczyka (nadwornego błazna Zygmunta Starego), który ze smutkiem stwierdza, że swoimi
artykułami Dziennikarz usypia rodaków, zamiast budzić w nich chęć walki o wolność. Ostatni
przybywa duch Wernyhory, legendarnego ukraińskiego wieszcza, który zapowiada
wyzwolenie Polaków. Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer) daje parobkowi Jaśkowi złoty róg,
którym ma on wezwać wszystkich chłopów do walki. Niestety Jasiek gubi róg schylając się po
krakowską czapkę z pawim piórem. W zakończeniu „Wesela” Wyspiańskiego wszyscy tańczą
chocholi taniec niemocy i słabości. Autor zmierzył się w swoim dramacie z problemem: czy
Polacy mogą odzyskać niepodległość, czy możliwe jest zjednoczenie narodu. Pokazał, że
niestety inteligencja i chłopstwo to wciąż dwie odrębne siły. W tej sytuacji na wolność trzeba
jeszcze poczekać.

PLAN WYDARZEŃ
Akt I

1. Rozmowy gości weselnych: Dziennikarz lekceważąco odnosi się do politycznych

zainteresowań chłopów; Pan Młody zachwyca się żoną; Poeta flirtuje z Maryną;
przybywa Żyd, który chce nakłonić Czepca do zwrotu pieniędzy, ponieważ sam ma
dług u Księdza.

2. Przychodzi Rachela: w rozmowie z Panem Młodym zachwyca się uroczystością.

 3. Gospodarz w rozmowie z Poetą mówi o wielkości i godności chłopów.

4. Dziad przypomina rzeź galicyjską z 1846 r.Rachela rozmawia z Poetą o sztuce i

„żywej” poezji.

5. Panna Młoda za namową Poety zaprasza na wesele całą poezję.

Akt II

1. Isi ukazuje się Chochoł, zapowiada przybycie innych zjaw.

2. Marysi pojawia się Widmo jej zmarłego narzeczonego; Dziennikarzowi Stańczyk, który
wyrzuca mu bierność, fałsz i zakłamanie; Poecie - Czarny Rycerz, który potępia
postawę cierpienia, dekadentyzmu; Panu Młodemu Hetman, krytykuje zbliżenie
panów do chłopów (a raczej demaskuje jego powierzchowność); Dziadowi zjawia się
Upiór - znak czasów rabacji galicyjskiej.

3. Do gospodarza przybywa Wernyhora ze „Słowem-Rozkazem” zorganizowania

chłopów i poprowadzenia ich do walki o wolność; zapowiada niezwykłe wypadki i
niezwykłych gości.

4. Gospodarz poleca Jaśkowi zawiadomić chłopów o zbliżającej się walce, daje mu złoty
róg otrzymany od Wernyhory, sam znajduje złotą podkowę, którą jego żona skrzętnie
chowa do skrzyni.

Akt III

1. Gospodarz układa się do snu. Czepcowa i Gospodyni rozmawiają o weselu i gościach z

miasta.

2. Z zewnątrz nadchodzą wieści o poruszeniu wśród chłopów i przygotowaniach do

walki.

3. Panna Młoda i Poeta rozmawiają o Polsce, która jest w sercu każdego Polaka.

4. Czepca ogarnia poruszenie, budzi ze snu Gospodarza, który nie pamięta spotkania z
Wernyhorą. Przed chatą gromadzą się uzbrojeni w kosy chłopi.

5. Wpada podekscytowany Poeta, który opowiada o dziwnych zjawiskach widocznych

na niebie. Wszystkich ogarnia podniosły nastrój, oczekują na coś niezwykłego.
6. Gospodarz ciągle nie może sobie przypomnieć, kto się u niego zjawił nocą. W końcu
sobie przypomina. Wszyscy oczekują przybycia Wernyhory z Archaniołem.
Nieruchomieją zapatrzeni w dal.
7. Przybywa Jasiek. Przypomina sobie, że miał zadąć w róg, ale okazuje się, że go zgubił,
kiedy podnosił swoją czapkę z piór.
8. Chochoł każe mu powyjmować chłopom z rąk kosy, a następnie gra melodię, w takt
której zgromadzeni tańczą obłędny, monotonny taniec.