YERYÜZÜNDEKİ SU KAYNAKLARI

Dünya yüzeyinin yaklaşık %71'i sularla kaplıdır. Yeryüzündeki suların tamamını oluşturan su küreyi (hidrosfer)
fiziki coğrafyanın bir alanı olan sular coğrafyası (hidrografya) inceler.

SU DÖNGÜSÜ (HİDROLOJİK DÖNGÜ)

Doğadaki tüm su kaynakları katı, sıvı ve gaz hâlleri arasında değişime uğrar. 
Suyun Atmosfer-Hidrosfer ve Litosfer arasındaki dolanımına SU DÖNGÜSÜdenir.
Yeryüzündeki suların bir kısmı, buharlaşma ve canlıların terlemesi yoluyla atmosfere karışır.
Atmosferde soğuyarak yoğunlaşan su buharı yağış olarak yeryüzüne geri döner. Böylece su döngüsü
gerçekleşmiş olur.

Yeryüzündeki su kaynaklarının yaklaşık%97,5'ini

Tatlı suların yaklaşık %99,7'lik kısmı

Yeryüzündeki tatlı suların

Yeryüzünde En Fazla Tatlı Suya Sahip

Alanlar
– Kanada
– Amazon Havzası
– Avrupa’nın Kuzeyi ve yer yer batı
kesimleri
– Endonezya, Malezya, Filipinler
– Sibirya
– Kongo Havzası
– Avusturalya Kıtası’dır.
YER ÜSTÜ SULARI
1- OKYANUSLAR
Kıtaları birbirinden ayıran geniş su kütlelerine okyanus denir. Okyanusların yarısından fazlasını Asya
ve Okyanusya kıtaları ile Amerika kıtası arasında uzanan Büyük Okyanus (Pasifik) oluşturmaktadır.
Atlas Okyanusu (Atlantik), Amerika kıtası ile Avrupa ve Afrika kıtaları arasında yer alır. Hint Okyanusu
ise Asya, Afrika ve Okyanusya kıtaları arasındadır. Dünya üzerinde beş okyanus vardır. Bunlar;

– Büyük (Pasifik) Okyanus (166 241 000 km2)

– Atlas (Atlantik) Okyanusu (82 217 000 km2)

– Hint Okyanusu (73 600 000 km2)

– Güney (Antarktik) Okyanusu (35 000 000km2)

– Arktik (Kuzey Buz) Okyanusu (12 257 000 km2) dur

2- DENİZLER
Okyanus ile bağlantılı ancak okyanustan daha küçük su kütlelerine de deniz adı verilir.
Deniz suyu sıcaklığı enleme ve buharlaşmaya göre değişir.
Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklık azaldığı için denizlerin tuzluluk oranı azalır.

DENİZLER
 TÜRKİYE’NİN DENİZLERİ
Türkiye'nin üç tarafı Akdeniz, Karadeniz ve Ege Denizi ile çevrilidir. Ülke sınırları içerisinde
Marmara Denizi de bulunmaktadır. Türkiye, adalar dâhil yaklaşık 8333 km’lik kıyı şeridine
sahiptir. Bu kıyı şeridinin yaklaşık %24,34'ü Karadeniz, %11,20'si Marmara Denizi, %33,66'sı Ege
Denizi ve %20,07'si de Akdeniz’de bulunmaktadır.
KARADENİZ AKDENİZ EGE DENİZİ MARMARA DENİZİ
3- GÖL
Karalar üzerindeki çukur alanlarda birikmiş durgun su kütlelerine göl denir. Göller, yeryüzündeki tatlı
suların %87’sini oluştururken göllerin karalar üzerinde kapladığı alan %2’dir.
Göller; sahip olduğu su özellikleri bakımından tatlı, tuzlu, acı ve sodalı olabilir.
Göl sularının farklı özellikte olmasını ;
*bulunduğu yerin iklim koşulları,
*göl çanağının kayaç yapısı,
*gölü besleyen su kaynaklarının su özelliği,
*gölün büyüklüğü ve derinliği
*gideğenin olup olmaması etkiler.
NOT: Gideğen;

Göller oluşumlarına göre doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır.

A- DOĞAL GÖLLER
Yeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen çukurluklarda biriken su kütlelerine doğal
göller denir. 
1- Tektonik Göller:
Yer kabuğu hareketleri sonucunda çöken alanlardaki çukurlarda biriken su kütlelerinin oluşturduğu
göllerdir.
Dünya’da başlıca tektonik göller; Aral, Hazar, Baykal, Tanganika, Niyasa, Malavi, Lut gölleri ve Afrika
kıtasının doğusundaki bazı göllerdir.
Ülkemizde en çok bulunan göldür.(

Manyas, Ulubat, Sapanca, İznik

Tuz Gölü, Akşehir ve Eber

Beyşehir G.

Hazar G.

2-KarstikGöller:
Kolay eriyebilen kayaçların (kireç taşı, alçı taşı ve kaya tuzu gibi) bulunduğu arazilerde, suların polye ve
obruk gibi karstik çukurlar içinde birikmesiyle meydana gelen göllerdir.
Dünyada Arnavutluk, Karadağ, Hırvatistan, Çin ve Türkiye’deki karstik arazilerde karstik göl oluşumları
vardır.

Ülkemizdeki karstik göllerin önemli bir kısmı Antalya, Burdur ve Konya illerinde yer alır.
Kızören Timraş Suğla Salda Kestel Avlan Hafik

3-Volkanik Göller:
Volkanik faaliyetlerle oluşmuş çanaklarda, suların birikmesi ile oluşmuş göllerdir.
Oluştukları çanağın yapısına göre Krater- Kaldera- Maar gölleri gibi isimler alırlar.
Dünyada Endonezya, Yeni Zelanda, ABD, İtalya, Japonya ve Türkiye gibi volkanizmanın yaşandığı
ülkelerde bu tür göller bulunmaktadır.
Ülkemizdeki volkanik göller krater, kaldera ve maar çanaklarında oluşmuşlardır.

Nemrut Gölü Gölcük Gölü Meke Tuzlası Acıgöl

4- Buzul Gölleri
Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurluklarda biriken suların meydana getirdiği göllerdir.
Bu tür göller, yüksek yerlerde ve yüksek enlemlerde bulunur.
Bu göllere sirk gölü adı da verilir.
Kanada, Finlandiya, Norveç, İsveç, Danimarka, Rusya Federasyonu ve Arjantin gibi ülkelerde buzul
aşındırması sonucu oluşmuş çok sayıda göl bulunmaktadır.

Türkiye’de buzulların etkili olduğu alanlar, yüksek dağlardır.

Bu nedenle ülkemizde buzulların etkisiyle oluşan göllerin sayısı az olduğu gibi yüz ölçümleri de
küçüktür.
Kaçkar D, Uludağ, Buzul D.,Bolkar D. ,Bingöl D. , Aladağlar,

Gelyana ve Bey Gölleri

Kilimligöl-Aynalıgöl- Karagöl

Mal Gölü ve Deligöl

5- Karma Yapılı Göller:
Oluşumunda birden fazla faktörün etkili olduğu göllerdir.
Makedonya’daki Ohrid Gölü hem tektonik hem karstik yapılı bir göldür. 
Ülkemizdeki göllerden bir kısmı da birden fazla etmenin etkisiyle oluşmuştur.
Bu tür göllerin başlıcaları Van, Eğirdir ve Kovada gölleridir.

Van Gölü:

Eğirdir Gölü:

Kovada Gölü:

6-Doğal Set Gölleri

Vadi, tektonik çukurluk veya koy gibi yer şekillerinin önünün herhangi bir malzemeyle kapanması
sonucu meydana gelen göllerdir. 
Volkanik Set Buzul set Heyelan Set Alüvyal Set Kıyı Set
Volkanizma Buzullar Heyelan sonucu Akarsuların Dalga ve
sonucu yeryüzüne tarafından taşınan dağların taşıdığı akıntıların sığ
püsküren lavlar ile morenlerin yamacından alüvyonlarla kıyılara getirdiği
katı malzemelerin meydana getirdiği kopup gelen akarsu yatağı, koy malzemelerin koy
bir çanağın önünü setlerin gerisinde kütlelerin özellikle veya körfezin veya körfezlerin
kapamasıyla suların toplanması derin vadilerin önünün önünü kapaması
oluşur. ile oluşur. önünü kapaması kapanması sonucu oluşur.
sonucu oluşur. sonucu oluşur. Lagün ya da deniz
kulağı da denir.
B- YAPAY GÖLLER
İnsanların elektrik enerjisi elde etmek, sulama ve içme suyu sağlamak amacıyla akarsuların önünü bir
setle kapatmaları sonucu oluşan göllerdir.
Bu göllere baraj gölleri denir.

Ülkemiz engebeli olduğu için baraj yapımına uygundur.

Akarsu Üzerinde Kurulan Baraj Gölleri
Fırat
Dicle
Kızılırmak
Yeşilırmak
Sakarya
Seyhan
Ceyhan
B. Menderes
Gediz
Çoruh
Manavgat
4- AKARSULAR
Akarsular, yeryüzündeki tatlı yüzey sularının %2'sini oluşturur.

Ülkemiz akarsu sayısı bakımından zengin ülkeler arasındadır.

Akarsular; rejimlerine göre, beslenme kaynaklarına göre ve döküldükleri yere göre ayrılırlar.
Rejimlerine göre ; düzenli-Düzensiz (dış kuvvetlere bknz.)
Döküldüklere yere göre = açık ve kapalı havza (dış kuvvetler bknz.)

Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular;

Akarsuların beslendiği kaynaklar farklılık gösterir. İklim koşullarına bağlı olarak kar, buz ve yağmur
sularıyla beslenen akarsular bulunduğu gibi yer altı sularıyla beslenen akarsular da bulunmaktadır. Bazı
akarsular ise birden fazla akarsuyla beslenir.(bknz. Dış kuvvetler)

DÖKÜLDÜKLERİ YERE GÖRE AKARSULAR

Akarsulardan bazıları deniz ve okyanuslarla buluşmaktadır. Bu tür akarsulara açık havzalı akarsu denir.
Denize ulaşamayan akarsular ise kapalı havza akarsuları olarak adlandırılır.
Örneğin yeryüzünün en uzun akarsularından biri olan Amazon Nehri ve Türkiye sınırları içindeki en
uzun akarsu olan Kızılırmak birer açık havza oluşturmaktadır.(bknz. Dış kuvvetler)

Hazar Denizi’ne dökülen; Volga, Ural, Aras, Kura gibi nehirler kapalı havza oluşturur.
 TÜRKİYE’NİN AKARSULARI
ÜLKEMİZDEKİ AKARSULARIN GENEL ÖZELLİKLLERİ
Akarsularımız genellikle açık havzaya
sahiptir

Akarsularımızın rejimleri düzensizdir

Akarsularımızın üzerinde yolcu ve yük

taşımacılığı yapılamaz

Akarsularımızın akış hızları ve enerji

potansiyeli yüksektir

Akarsularımız kano, rafting gibi su sporları

için uygundur

Akarsularımızın boyları genel olarak kısadır

Akarsularımızın önemli bir kısmı doğu-batı

doğrultusunda akmaktadır

Denize döküldükleri yerlerde delta

oluştururlar

Akarsularımızın taşıdıkları su miktarı(akım)

azdır

Akarsularımızın debileri ilkbaharda ve yaz

başlarında daha fazladır
 Ülkemizdeki akarsuların büyük bir kısmı kaynağını ülkemizden alır ve yine sınırlarımızda
denizlere veya göllere dökülür.
Çoruh:
Aras:
Kura:
Fırat:
Dicle:
 Ülkemizdeki akarsulardan bir kısmı da kaynağını başka ülkelerden alarak sınırlarımızdan
denizlere dökülür.
Meriç:
Asi:
Akdeniz’e Dökülen Akarsularımız:

Karadeniz’e Dökülen Akarsularımız:

Ege Denizi’ne Dökülen Akarsularımız:

Marmara Denizi’ne Dökülen Akarsularımız:

Kapalı Havzalarımız:

YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR

Yeryüzüne düşen yağışların ve yeryüzündeki suların yer altına sızarak
(kum taşı ve çakıltaş gibi gözenekli kayaçların arasında ya da kalker gibi kayaçların oyuklarında ve çatlaklarında)
bir tabaka üzerinde birikmesiyle yer altı suları oluşur. Yer altındaki suyu süzen, ileten depolanan tabakalara
akiferdenir.
Alüvyal toprakların bulunduğu araziler ile kimyasal tortul kayaçların bulunduğu yerler yeraltı suyu bakımından
zengin.
Yer altı suları içme ve kullanma suyu, sulama, jeotermal enerji üretimi gibi birçok alanda kullanılır.

Yer altı suları, bazen geçirimsiz bir tabaka üzerinde birikir. Bu tür sulara taban suyu denir. Taban suyu seviyesi
yağışlı bölgelerde yüzeye yakın, kurak bölgelerde alçakta olur.
İklim ve tabakanın gözenek durumu taban suyu seviyesini etkiler.

Yer altı sularının yeryüzüne çıktığı yerlere kaynak denir.

Kaynak çeşitleri:
 Vadi (Yamaç) Kaynağı
 Karstik Kaynak
 Artezyen Kaynak
 Fay Kaynağı
 Gayzer Kaynağı
FAY KAYNAKLARI Yer altı sularının kırılma ve faylanmalara bağlı olarak
yeryüzüne çıkmasıyla fay kaynakları oluşur.

Türkiye'de yer alan başlıca kaplıca merkezleri

Fay kaynaklarından bazılarından elektrik enerjisi üretiminde yararlanılmaktadır.

Ülkemizdeki jeotermal santraller ;

VADİ (YAMAÇ) KAYNAĞI Yer altı suyunun vadi yamacı tarafından kesilmesiyle vadi
(yamaç) kaynağı oluşur.
KARSTİK KAYNAK Karstik kaynaklar; yer altı sularının suda kolay çözünebilen
kayaçların arasında birikerek tekrar yeryüzüne çıkması sonucu
oluşur.

GAYZER KAYNAĞI Aktif volkanik bölgelerde yer altındaki sıcak suların ve su

buharının belirli aralıklarla fışkırması sonucu oluşan
kaynaklara gayzer denir.

ARTEZYEN KAYNAK Çanaklaşmış arazide geçirimsiz iki tabaka arasında

bulunan yer altı sularının açılan sondaj kuyuları ile
yeryüzüne çıkması sonucu artezyen kaynağı oluşur.