Krążące markery nowotworowe - antygeny towarzyszące nowotworom, których stężenie w osoczu jest wyższe niż u ludzi zdrowych

lub z chorobami o nienowotworowej etiologii

Krążące markery nowotworowe:

​ swoiste dla nowotworu (neoantygeny)
​ antygeny towarzyszące nowotworom
◦ antygeny płodowo-zarodkowe (np. AFP, CEA)
◦ antygeny łożyskowe (np. hCG, SP-1)
◦ antygeny transplantacyjne (np. CA 19-9, CA 125, CA 50, CA 15-3)
◦ enzymy i izoenzymy (np. PAP, PSA, NSE)
​ hormony produkowane eutropowo i ektopowo
​ nieswoiste markery nowotworowe (np. cytokiny, receptory cytokin, białka ostrej fazy, pierwiastki śladowe)

Zastosowanie niektórych markerów nowotworowych w diagnostyce i monitorowaniu chorób nowotworowych

Nowotwór Podstawowy marker Inne markery
Rak jelita grubego CEA CA 19-9, CA 50, CA 72-4, CK-BB
Rak żołądka CA 72-4 CEA, CA 19-9, CA 50
Rak wątroby AFP CEA, CA 19-9, TPA, ALP, GGTP
Rak trzustki CA 19-9 CA 50, CEA, CA 72-4, ALP, GGTP
Rak piersi CA 15-3 MCA, CA 27.29, CEA, TPS, CYFRA 21-1,
hCG, SP1, sHER2
Rak szyjki macicy SCC-Ag CYFRA 21-1, CEA, CA 125, TPS
Rak jajnika CA 125 CA 72-4, OVX1, CEA, AFP, LDH, hCG
Rak jądra hCG, AFP PLAP, LDH
Rak pęcherza moczowego NMP22 CYFRA 21-1, TPA, CEA
Rak stercza PSA, fPSA PAP, NSE
Nowotwory głowy i szyi SCC-Ag CYFRA 21-1, CEA
Rak drobnokomórkowy płuca NSE ProGRP, CYFRA 21-1, LDH
Rak niedrobnokomórkowy płuca CYFRA 21-1 SCC-Ag, CEA, CA 125
Rak tarczycy tyreoglobulina, kalcytonina NSE
Szpiczak mnogi Białko Bence-Jonesa,
-mikroglobulina

ANTYGEN KARCYNOEMBRIONALNY (CEA)

​ glikoproteina błon komórkowych z grupy białek adhezyjnych, należąca do nadrodziny immunoglobulin
​ wykazuje ruchliwość elektroforetyczną w paśmie beta-globulin
​ w życiu płodowym CEA jest wytwarzany i uwalniany do krążenia w znacznych ilosciach przez komórki przewodu pokarmowego i
trzustki
​ w dorosłym życiu wytwarzany przez dojrzałe komórki jelit, trzustki i wątroby w śladowych ilościach
​ czas połowicznego zaniku to 2-8 dni
​ marker - rak jelita grubego i odbytnicy (nowotwory złośliwe), rak żołądka, trzustki, piersi, płuca, nowotwory narządu rodnego,
pęcherza moczowego, stercza; neuroblastoma, mięsaki, chłoniaki złośliwe, białaczki
​ uniwersalny marker przerzutów nowotworowych

ALFA-FETOPROTEINA (AFP)
​ wyróżnia się kilka izoform mających różne powinowactwo do lektyn
​ znacznie wytwarzany w wątrobie, woreczku żółtkowym, przewodzie pokarmowym płodu
​ płód osiąga max poziom ok. 3 g/l - pomiędzy 10 a 13 tygodniem, a potem stopniowo się obniża do 25 ng/ml (po urodzeniu)
​ podwyższone stężenie (nieprzekraczające 500 ng/ml): marskość wątroby, ostre wirusowe zapalenie oraz przewklekłe zapalenie
wątrob, przewlekła niedomoga nerek, niedobory alfa-1-antytrypsyny,
​ przekraczające 1000 ng/ml (u niektórych 10 000 ng/ml): pierwotny rak wątroby
​ zastosowanie w nowotworach zarodkowych jądra i jajników, nienasieniakowate nowotwory jądra, zwłaszcza typu embrionalnego,
guzy zatoki endodermalnej
! w nasieniakach AFP zostaje niskie
​ wzrost stężenia ma wysoką wartość predykcyjną dla wykrycia wznowy i/lub odległych przerzutów, zazwyczaj wyprzedza też
znacznie w czasie ich objawy radiologiczne oraz kliniczne (z hCG)

GONADOTROPINA KOSMÓWKOWA (hCG)

 ​ w warunkach fizjologicznych hCG wytwarzana jest w syncytiotrofoblaście łożyska, u mężczyzn zaś w strukturach
trofoblastycznych
​ stężenie (czułość diagnostyczna) u osób choruch na: złośliwy nabłoniak kosmówkowy jądra lub jajnika, zaśniad inwazyjny,
nienasieniakowaty nowotwor jądra, nasieniak jądra

ANTYGEN NOWOTWOROWY 19-9

​ wytwarzany w znacznych ilościach przez komórki przewodu pokarmowego i wątroby płodu, zdolność jego produkcji mają też
dojrzałe komórki gruczołów ślinowych, oskrzeli, trzustki i dróg żółciowych
​ wysokie stężenie - obecność odlegych przerzutów raka trzustki

ANTYGEN NOWOTWOROWY 50
​ reaguje z p/ciałem monoklonalnym C-50
​ występuje w nowotworach przewodu pokarmowego, raka trzustki i jelita grubego, pierwotny rak wątroby, rak, płuca, szyjki i trzonu
macicy, stercza, jajników, nerek i piersi; czerniak złośliwy, chłoniaki

Hormony jako markery choroby nowotworowej i wywołane przez nie zmiany biochemiczne we krwi
Hormon Nowotwór Zmiany biochemiczne/objawy
ACTH rak owsianokomórkowy oskrzeli, rak zasadowica metaboliczna,
rdzeniasty tarczycy, rak: żoładka, okrężnicy, hiperaldosteronizm, choroba Cushinga,
sutka, jajnika, prostaty, nerek, wysepek nietolerancja glukozy, ( wzrost HCO3-),
trzustki, rakowiaki spdek jonów potasu, wzrost stężenia
kortyzolu
mocz: wzrost kortyzonu i 17-ketosteroidów
ADH rak owsianokomórkowy oskrzeli, rak płuc, przewodnienie hipotoniczne
trzustki, prostaty i inne mocz: hiperosmolalność ( ), SIADH
Kalcytonina rak rdzeniasty tarczycy, rak wzrost kalcytoniny
owsianokomórkowy, rak sutka
Gastryna guzy komórek nie-beta trzustki, przerost hipersekrecja kw. żołądkowego, wzrost
komórek G żołądka gastryny
hCG nabłoniak kosmówkowy, rak płuc, rak zanik miesiączki u kobiet, wzrost hCG
żołądka, czerniak, guzy jajnika, piersi, rak ginekomastia u mężczyzn
jąder, szpiczak mnogi, nowotwory
limfatyczne
PTHrP rak płaskonabłonkowy płuc, radziej: nerki, wzrost PTH, wapnia, spadek jonów
pęcherza, jelita grubego, jajnika, wątroby, fosforanowych, zasadowica metaboliczna,
trzustki wzrost wydalania wapnia i fosforu
mocz: może rozwinąć się niewydolność
nerek
TSH rak gruczołu krokowego, płuc hipertyreoidyzm
Erytropoetyna guzy nerek, rak wątroby policytemia
Insulina (NSILA) rak owsianokomórkowy, guzy hipoglikemie (przy normalnym poziomie
mezenchymalne insuliny)
Prolaktyna guzy przysadki, piersi, nerek bez obj. klinicznych
Estrogeny, androgeny guz jąder z kom. Leydiga, guzy jajników maskulinizacja, feminizacja, przedwczesne
dojrzewanie
Aminy katecholowe guz chromochłonny nadnerczy mocz: wzrost VMA, HVA
możliwe napadowe skoki ciśnienia
Serotonina rakowiaki jelit (przerzuty do wątroby) mocz: wzrost 5-HIAA, erythema, biegunki,
pelagra