IVML Stromingen

Vroeg Germaanse literatuur

⁃ Ingewikkelde storyline
⁃ Zelf opoffering = dood op het einde
⁃ Skopen = krijgers
⁃ Sterkste = leider
⁃ Verhalen vertellen was iets wat gemeenschappelijk gebeurde in hal
⁃ Verhalen met volksverhuizing -> stoten op Romeinen
⁃ Beowulf (6e-8e)
⁃ 3 kwade wezens steeds moeilijker
⁃ Helden nemen opdracht niet altijd meteen aan
⁃ Meerdere plotten naast elkaar, allemaal uitgewerkt, nevenplotten
⁃ Denemarken -> Zweden
⁃ Hildenbrandenlied (800)
⁃ Vader- zoon problemen
⁃ Nibelungelied (10e-11e)
⁃ Alle Germaanse goden
⁃ Magische vorowerpen
⁃ Eindigt dood
⁃ Rechtvaardigheidsgevoel -> eerst verbannen maar verdiend plek terug
⁃ Later ging van sterkste = leider naar uitverkoren familie van vader op zoon
⁃ -> christendom zal hier op inspelen en zeggen dat het uitverkoren door god is
⁃ Verhalen om macht te legimitiseren
⁃ ⚠️Niks te maken met christelijk beschavingsideaal uitdragen = toevoeging clerus
wnr ze verhalen hebben opgeschreven paar eeuwen later⚠️

Vroeg skandinavische literatuur

⁃ Skalden (9e-12e)
⁃ Sagas -> Ijslandse sagas (9e)
⁃ Edda’s (10e-11e)
⁃ Mythische objecten

Vroege middeleeuwen
⁃ Karolingische ren -> eenheidscultuur
⁃ Chanson de geste
⁃ Jongleurs
⁃ Propagada maar meer link met god
⁃ Chanson de Roland (11e)
⁃ Trouw gebleven ook al leed het tot zijn dood

Hoge middeleeuwen
⁃ Eenheidscultuur
⁃ Lit = bezigheid politieke elite
⁃ ⚠️Clerus niet bezig met lit⚠️
⁃ Verfijning, beschaving
⁃ Universele intense emoties
⁃ Affect; Vrouw = je aan onderwerpen, puurder dan man want geen geweld <->
Vrouw als verleidster
⁃ Onderwerpen, trouw = opofferen voor koning = tonen in toernooien
⁃ Heel ernstig, geen humor
⁃ Melancholie maar troost in neerleggen bij situatie, god wil het zo
⁃ Chretien de Troyes
⁃ The green knight (12e)
⁃ Lancelot (12e) = op kar, goede ridder is niet ijdel
⁃ Yvain (12e) = liefde & avontuur
⁃ ⚠️Yvain zelf is ook verfijnd⚠️
⁃ Dolende ridder = opzoek naar God
⁃ Troubadours (vast aan hof)
⁃ Heel spiritueel, religieus
⁃ Langue d’oc
⁃ Ventadours (12e)
⁃ Dierenverhalen
⁃ Elite
⁃ Ysengrimus (Nivardus) (12e)-> Roman de renart (12e—13e)> Van den vos
reynearde (13e)
⁃ Stedelijke cultuur in de marge -> doorbreken in herfstij LM; nieuwe klasse ->
vernieuwing
⁃ Barsten in standenmaatschappij beginnen
⁃ Vleselijke liefde, genot, drinken & feesten
⁃ Spiritualiteit weg, heel materieel
⁃ Alledaagse leven
⁃ Economisch lot
⁃ Latijn
⁃ Vagantenlyriek
⁃ Ex-clerus, oud-studenten = trekken rond van taverne naar taverne
⁃ Unief
⁃ Klaagzangen, drankliederen (cantus basically)
⁃ Burgelijke proza
⁃ Boeren turned rich
⁃ Boerden = nog gewaagder dan vagantenlyriek

Late middeleeuwen
(wnr in Noord-Europa -> In zuiden al Ren)
⁃ Christelijke religie = bindmiddel (Dante, Scholastiek (Aquino)
⁃ Dante
⁃ Aan unief -> contact troubadourslyriek = dolce stil novue = emotionelere
spiritualiteit, scholastiek (Aquino 11e-13e)
⁃ Heel Christelijk
⁃ Aristocraat
⁃ Zeer intellectueel -> veel didactische werken
⁃ Literatuur in volkstaal = lit moet mensen weg wijs geven = moeten het kunnen
lezen
⁃ Fundamentalisme = basis recht = christelijke regels
⁃ Staat & kerk wel gescheiden
⁃ Heeft alles gelezen & besproken
⁃ Ia vita nuova (13e)
⁃ Dichtbundel
⁃ Zelfde thema als Divina comedia maar op eigen leven = beetje Ren
⁃ Beatrice = liefde voor haar -> sterft -> neemt haar Liefde voor God over = mystiek
-> beeld vrouw religieus, beeld vrouw = hoog, vrouw is voorbeeld voor man
⁃ Stelt liefde god zelfs gelijk aan liefde Beatrice <-> HM, god wel altijd hoger
⁃ Theologische commentaar bij zijn gedichten
⁃ Zondige mens is eenzaam (want geen God = je bent alleen)
⁃ La divina comedia (14e)
⁃ Divina = want zo goed geschreven (strakke rijm perfect toegepast) & gaat over god
⁃ Existentiële crisis = allemaal erfzonde
⁃ Eenheidscultuur, hiërarchie = opgaande beweging naar god -> epestalogie = kennis
van het ultieme
⁃ Didactische reis (je leert over theologie , ‘wetenschap’, politiek, esthetica)
⁃ Hel = is dit niet wat harsh?, (politieke opponents daar) (9 kringen = 3x3)
⁃ Louteringsberg (7 terassen)
⁃ Hemel (planeten, vaste sterren, kristalijnen hemel
⁃ Rivieren oudheid
⁃ 3, (7, 10)
⁃ Hoogtepunt middeleeuwse lit = synthese alles
⁃ Mix hoge & lage = komisch; groteske omwentelingen & tragisch; mens is
zondelijk
⁃ Ren trek; gaat over zichzelf, eigen meningen = Subjectivisme, perfectie is
onbereikbaar
⁃ Goed afloop = openbaring van god
⁃ Herfstij (in marge nog steeds, maar groter) (verdere barsten eenheidscultuur)
⁃ Lachen met hoge waarde van late middeleeuwen
⁃ Novelle
⁃ Alledaagse
⁃ Stedelijk & burgerlijk
⁃ Anekdotes
⁃ Geschreven voor burgerij
⁃ Lijkt op boerden HM
⁃ Villon (15e)
⁃ Satire
⁃ Persoonlijke commentaar, eigen inzichten (wat Dante een beetje deed -> Villon
veel meer)
⁃ Geloof in zondigheid maar is iets menselijk = veel minder streng als Dante
⁃ Niet zo streng zijn want dan moet je zelf ook streng veroordelen
⁃ Slang van de onderwereld
⁃ Aardse, vitale weergeven
⁃ Bocaccio
⁃ Uitvinder novelle (die 3 verhalen die lachen met art & clerus)
⁃ Kritiek op 3deling maatschappij -> iedereen verdient plek, lachen met clerus
⁃ Kritiek op focus spiritualiteit
⁃ Aardse liefde
⁃ Anekdotes
⁃ Il decamberone (14e)
⁃ Raamvertelling
⁃ Vulgaire humor
⁃ Anekdotes van 10
⁃ ⚠️Kondigt niet humanistische idealen aan⚠️
⁃ ⚠️Was niet eerste die afweek van eenheidscultuur (denk bv boerden)⚠️
⁃ Chaucer
⁃ Canterburytales (14e)
⁃ Kritiek op maatschappij
⁃ Aardse liefde
⁃ Raamvertelling

Humanisten
-> zorgen voor ontwikkeling nieuwe mentaliteit ren
Samen met renaissance
Autonomere auteur, want los van hof en nu in stedelijke milieu = wel nog vast aan
opdrachtgever, geld

Thema
⁃ Burgerlijke kring = vrijer van tradities
⁃ Reflectie religie = vrijer van tradities
⁃ Klassieke oudheid
⁃ Goed schoolsysteem = massa intellectuelen
⁃ Humanistische idealen (taalzorg (zuivering), filologie, alle mogelijke talenten
ontwikkelen, empirie (niet zo maar tradities aanvaarden), kosmopolitisme (wereld is mijn
thuis)
⁃ Voorvader; Petrarca
⁃ nadruk ontwikkeling mens, god heeft mens geschapen en dan los gelaten -> we
moeten onszelf ontwikkelen <-> Dante
⁃ Onafhankelijk denken <-> Dante (denk over wat schepper van je wil
⁃ Erasmus
⁃ Lof der zotheid (16e); Irrationele = onvermijdelijk maar onder controle
rationaliteit, vrouw < man (vrouwelijke onder controle mannelijke), irrationaliteit geeft
kleur aan leven -> vrouw geeft kleur aan leven, onredelijke passies
⁃ ⚠️niet te maken met irrationele keuzes, foute keuzes, zondigheid, onredelijke
keuzes ⚠️
⁃ ⚠️Geen vulgaire humor, wel humor maar zeker niet vulgair)⚠️
⁃ More; Utopia (16e)
⁃ Democratie
⁃ Kritiek op grondpolitiek (elite worden gedwongen acties te doen tegen interesse
volk)
⁃ Euthanasie
⁃ Illustratie ook al meer autonoom, niet volledig vrij
⁃ Montaigne;
⁃ Essais (16e)
⁃ Klassieke oudheid
⁃ Skepticisme
⁃ Socrates; weet dat je niet weet
⁃ Individualisme

Renaissance
(continu in maniërisme & barok)
Situering; Na & gelijk met Humanisten, na herfstij der middeleeuwen,
Burgerij meer macht door economie
-> nieuwe mentaliteit -> moderne mens uitgevonden
Veder Autonomere auteur, want los van hof en nu in stedelijke milieu = wel nog vast aan
opdrachtgever, geld

Thema
⁃ Individualisme
⁃ Honnet homme
⁃ Nieuwe mentaliteit; Mix burgerlijke & Ari
⁃ Ari; verfijning + zelfcontrole (Il cortegiano)
⁃ Bur; rationeel (slim nadenken het heeft allemaal met centen te maken) & niet meer
hoge waarden + focus aardse (=profaan) & hedonisme (focus genot)
⁃ Aardse liefde, genot (<-> middeleeuwen goddelijke liefde)
⁃ Tonen schoonheid vrouwelijk lichaam
⁃ Genie (kunstenaar boven de rest door goddelijke ingeving) (Sir Philipp)
⁃ Imiteren Klassieke oudheid
⁃ Vormelijk (maar niet zo strikt als bij classicisme)
⁃ Niet alles overnemen vooral; hedonisme & individualisme (kiezen wat past binnen
nieuwe mentaliteit)
⁃ Invloed klassieke filosofie;
⁃ skepticisme & epicurisme = Ronsard; pluk de dag
⁃ Plato ; geest <-> lichaam
⁃ Volkstaal superieur aan Latijn van kerk (Petrarca)
⁃ Antropocentrisme
⁃ -> Subjectivisme; over zichzelf spreken -> Ontwikkelingsroman
⁃ Existentiele problematiek; schepper verwacht dat we ons ontwikkelen
⁃ Hoge cultuur knipogen naar lage (volkscultuur, lichamelijke,..) = plaats voor
ontspanning in hogencultuur
⁃ Grotesken (Rabelais)
⁃ Castiglione
⁃ Niet te verfijnd want dan te vrouwelijk -> balans vinden (heel modern)
⁃ Il cortigiano
⁃ Manieren boekje van de ren. Voor Ari
⁃ Voornaamste idealen (bv irrationele onder invloed van het rationele staan)(Ari
stuk nieuwe mentaliteit)
⁃ Aretino
⁃ Heel aards, vleselijke liefde (Bur stuk nieuwe mentaliteit)
⁃ Wulpse sonetten
⁃ Bijna pornografisch
⁃ Petrarca (voorvader)
⁃ Klassieke studie
⁃ Aardse liefde
⁃ Volkstaal
⁃ Existentiele problematiek komt naar boven wnr je alleen bent, geen liefde hebt
⁃ Il canzoniere (14e)
⁃ Ronsard
⁃ Pluk de dag = thematiek Klassieke oudheid, geniet van het nu
⁃ Liefde is vergankelijk <-> troost in kunst; vergaat niet zo snel
⁃ Genieten van leven maar met controle
⁃ Volkstaal
⁃ Shakespeare
1e fase; appeasing Ari
⁃ Ren. Dichter, klassieke oudheid
2e fase; Meer eigenzin, Toneel The Globe
⁃ Individuelere smaak (burgerij invloed)
⁃ Toneelstukken
⁃ Kunst als remedie verdriet
⁃ Materiele = negatief, vergankelijk
⁃ Pessimisme door dat liefde ook vergankelijk is
⁃ Tegenstelling Modern (eeuwige liefde) vs Trad (erecode) = universeel
⁃ Koningsdramas
⁃ Onzekere enge wereld
⁃ Chaos zonder tradities
⁃ -> Koning probeert orde te scheppen
⁃ Rol geld
⁃ ⚠️Niet over liefde <-> verstand⚠️
3e fase
⁃ Extreme emoties
⁃ -> Innerlijke krachten zorgen voor tragisch ten onder gaan personage (<->
middeleeuwen; krachten van god)
⁃ Chaotische wereld, geen houvast = universeel
⁃ Psychologie van tragisch tenondergaande helden
4e fase
⁃ Tragi-komedies
⁃ Vermening Hoog & Lage cultuur
Roman [voorgeschiedenis; -novelle (= nieuwtjes)
-amadische roman (= hoofse idealen = mid,
voor liefde = sentimenteel + individu & emotie centraal = ren)
-pastorale roman (= gebaseerd klassieke
oudheid; idyllisch afgesloten in valei, mens x natuur, denken aan liefde die hij mist)
-picareske roman (= schelmenroman) (=
jongen hele leven gepest maar uiteindelijk stijgt erboven)]
La vida de Lazerlilo de Tormes; leven als
hulp bedelaar -> burger klasse -> einde humor want nog steeds niet goed= volkse humor
(Laag), individuele standpunt, realistische
beschrijving (maatschappij kritiek, sociale achtergrond)
⁃ Heel nauwkeurige beschrijvingen
⁃ Uitgewerkte personages
⁃ Sociaal milieu verklaart handeling personages
⁃ Ik perspectief
⁃ Lage stijl
⁃ Kritiek op samenleving = satirische roman
⁃ Cervantes
⁃ Laag & hoog personage samen
⁃ Don Quichot
⁃ Kritiek Burgelijk & Ari
⁃ DQ; idealistisch, amadische roman inspiratie <-> Sanches; lage burgerlijke = Hoog
& Laag
⁃ Focus mens = antropocentrisme
⁃ Pessimisme = DQ vaak sad
⁃ Evolutie karakters in verhaal
⁃ Humor & ernst = Hoog & Laag
⁃ ⚠️Wilt niet de eenheidscultuur van de middeleeuwen verdedigen⚠️
⁃ ⚠️Is niet even hedonistisch als de aristocraat van Castiglione⚠️
⁃ Rabelais (uit burgerlijk milieu, priester ⚠️Was GEEN atheist, wou gwn dat kerk
zich van binnen uit veranderde⚠️
⁃ Carnavaleske sfeer = groteske overdrijving vb Gargantua = reus met extreme
honger = uitvergroting mens -> Humor om iets ernstigs aan te kaarten = Hoog & Laag,
we moeten nuchter zijn = renaissance nuchterheid
⁃ Ontwikkeling personages -> Ontwikkelingsroman; avontuur maar focus op
psychologische ontwikkeling
⁃ Humanistisch opgevoede mens heeft moreel kompas = op zichzelf goed, geen
regels nodig
⁃ Antropocentrisme -> mens Centraal
⁃ Maatschappij kritiek

Vormelijk;
⁃ Strakheid, orde
⁃ Schoonheidscultus
⁃ => Virtuoosheid; tonen hoe goed je bent
⁃ => Manierisme
Theater
⁃ Rijkere bevolking -> grotere markt -> meer vrijheid
⁃ Volkse cultuur
⁃ Door populariteit toneel -> Status acteurs omhoog -> worden gefinancieerd door
Ari = financiële zekerheid
⁃ Lope de vega
⁃ Heel stereotype comedias = volkse humor
⁃ Geïnspireerd door straattoneel = werelds, profaan
⁃ Zie William Shakespeare

Veel oorlog -> Eenheidscultuur weg; Ari is egocentrisch, hebzuchtig = niet hoofs
-> wereld is labyrinth, voel je nergens meer thuis + we zijn zo klein
= gevolg Intellectuele revolte (twijfel goed & kwaad door twijfel bijbelse wereld ,
universum is oneindig,…) = angstig wat is dan mijn plaats in die wereld, wij maken ons
maar illusies over wat wij betekenen
Reformatie & Contrareformatie (tegen offensief van kerk) (-> Censuur hoger, kerk gaat
kunst met religieus thema promoten = Barok)
=> Culturele ontreddering + Definitief einde eenheidscultuur mid
Welvaart stijgt enorm voor elite door ontdekking nieuwe wereld, ontluiking kapitalisme
[ -> boeren krijgen niet meer appreciatie van vroeger want nu elite hun rijkdom
onafhanklijk van Boeren -> wnr hongersnood komen ze in opstand ]
Barok 16e-17e (enkel Tasso 16e)
Na renaissance, radicale renaissance
Niet echt in Frankrijk door overheersing classicisme
Burgerij & Kerk
Toegankelijker dan maniërisme (minder intellectueel)
Autoom kunstenaar stijgt verder door verder stijgende markt <-> beperkt door invloed
kerk & Ari

Thema
⁃ Grilligheid
⁃ Voornamelijk contrareformatie; Propagandisch wapen v. Kerk
⁃ -> Christelijke themas, motieven
⁃ Nieuwe geïndividualiseerde spiritualiteit
⁃ Spark of Hope; Metafysisch; geloof in orde ook al zie je ze niet
⁃ Tegenstellingen
⁃ Pessimisme <-> Hoop
⁃ Vb melancholisch trage muziek <-> vitalisme, laat ons van het leven genieten,
leven vieren, aardse (Vitalisme is extreme verder zetting van vitalisme in Ren)
⁃ Vergankelijke realiteit = het aardse <-> Illusies -> geven ons hoop (valse hoop?)
⁃ Mens is god niet waart, ik als mens ben niet veel waard, ik ben laagste van het
laagste
⁃ Niet blij met moderne wereld <-> Ren = optimisme ren is voorbij
⁃ Kunstenaar is melancholische genie = kunstenaar in melancholie maar kan toch
nog schoonheid creëren
⁃ Mens is blind voor waarheid
⁃ Angst & Depressie (Melancholie)
⁃ Valse remedie = ijdelheid mens = zondige ijdelheid van de mens
⁃ Dood overwint alles; we zullen allemaal sterven = vergankelijkheid van aardse, je
mag leven vieren maar altijd erbij zeggen; maar ik weet dat we zullen sterven
⁃ Het leven vieren wordt wel nog steeds uitgebreid bezongen in Barok (extreme van
Vitalisme Ren.)
⁃ Vondel
⁃ Lucifer (17e)
⁃ Heel humane voorstelling = vorm geïndividualiseerde spiritualiteit
⁃ Milton
⁃ Paradise Lost (17e)
⁃ Melancholie; mens is blind voor waarheid
⁃ Angst, verward
⁃ Calderon
⁃ Focus op ijdelheid van de mens = zonde
⁃ La Vida es sueno (17e)
⁃ El gran theathro del mundo (17e)
Vormelijk;
Stilus Ornatus; Heel versierd = bombastisch = om mens klein te laten voelen -> ernstige
bedoeling

Manierisme (Hoogtepunt 16e eeuw maar alle onze voorbeelden komen uit 17e)
Na renaissance, gelijk met barok (niet in Frankrijk, daar classicisme alleen), gelijk met
classicisme
Aristocraten [-> maniërisme is dus ook internationaal (Ari kende elkaar allemaal)]
Meer intellectueel dan barok

Thema
⁃ Franse Ari in stadspaleizen
⁃ Oververfijnde (précoisite)
⁃ Minder met emoties (Barok wel focus emoties) meer met het intellectuele bezig)
⁃ Heel persoonlijk => brieven -> briefbundels -> briefroman
⁃ Psychologisering
⁃ Salons = bespreken alledaagse = zien dat het vergankelijk is maar proberen te
verheffen naar iets hoger
⁃ Liefde <-> verstand = je moet je impulsen controleren
⁃ Scudéry
⁃ kaart met hoe goed liefde & trouwen = oppassen voor gevaarzones; niet impulsen
volgen
⁃ Goede relatie = dankbaarheid of respect
⁃ Gnomische vormen
⁃ Maximes; met zo weinig mogelijk tekens een wijsheid overbrengen
⁃ Schijn vs wezen / Realiteit vs Illusie
⁃ Mens is hoogmoedig & egoïstisch
⁃ Reflecties door ontreddering
⁃ Rouchefoucauld
⁃ Les maximes
⁃ Pessimisme over kleinmenselijke gedrag
⁃ Briefbundels
⁃ Mme Sévigné
⁃ Zelfanalyse, zelfreflectie
⁃ Over levensvragen brieven naar elkaar
⁃ ⚠️GEEN kritiek over gebrek rationaliteit in franse politiek⚠️
⁃ Psychologische roman
⁃ Mme Fayette : Princes de cleves
⁃ Melancholie door destructieve gevolgen liefde
⁃ Concrete relaties, hier & nu
⁃ Pessimisme want ook liefde is vergankelijk, liefde is gemeen, destructieve werking
van liefde
⁃ 1e psychologische roman; psychologische analyse van relaties -> brengt verhaal
vooruit
⁃ Personages uitgediept (kenmerk roman algemeen)
⁃ Liefdesgeschiedenis = hoe omgaan met liefde = onderdrukken
⁃ Trouwen voor economische redenen : wnr verliefd op iemand anders -> passie
onderdrukken (heel mooi weergegeven)
⁃ Ook geluk over harmonieuze relatie die verwacht werd van society die ze wel had,
maar melancholie overheerst
⁃ ⚠️Geen extravagante stijl van personages⚠️
⁃ John Donne
⁃ Metaphysical
⁃ Zin leven
⁃ Plaats mens in heelal
⁃ Twijfel over god
⁃ Verlangen naar god
⁃ <-> twijfel over wat god is
⁃ Tegenstellingen zoals barok
⁃ Realiteit <-> Illusies (vitaliteit)
⁃ Pessimisme <-> Hoop
⁃ The anniversaries
⁃ Keuze voor het aardse, Vitalisme
⁃ Dood overwint alles (= Barok)
⁃ ⚠️MAAR: liefde overwint dood -> liefde blijft bestaan na dood, liefde haalt
vergankelijkheid weg ⚠️
⁃ Naar bed
⁃ Veel vleselijke liefde, genot vrije loop
⁃ ⚠️Ps; afkeer voor het duivelse in de mens is een middeleeuwsthema⚠️

Vormelijk;
Stilus Ornatus; Heel versierd = bombastisch = om mens klein te laten voelen -> ernstige
bedoeling

Classicisme 17e
Overheersend in Frankrijk = door dictatuur Bourbons = alle goede kunstenaars naar hof
(= Staatmecenaat)-> Hof volledige controle, Academies
Zowel Ari als burgerij volgen deze nieuwe norm

⁃ Uitzuivering renaissance = vernieuwing teruggedraaid -> Anciens winnen (oude

regels volgen)
⁃ Alle burgerlijke er terug uithalen -> terugkeren naar puur wat in oudheid werd
gezegd
⁃ Strakker dan Klassieke oudheid zelf
⁃ Heel strak (3 eenheden = Vraisemblance , vorm = Regelpoetica (Regels voor
vorm), Taalzorg,…)
⁃ -> Automatisme = steriel, Academisme
⁃ Boileau
⁃ L’art Poétique -> regels
⁃ Bienseance = 0 plek voor vulgariteit, rationeel denken, strak, erecodes,
oververfijnd
⁃ Hoog & Laag gescheiden = elitaire kunst
⁃ Oververfijnd -> Gentilhomme
⁃ Zelfcontrole (=Castilgone met zijn Il Cortigiano), discipline, zoals koning voor
controle zorgt ook zelf controleren gedrag
⁃ Poussin (vb Anciens) <-> Pirot (burgerlijke idealen, als je tegenslagen overwint ->
succesvol, avontuurlijk) (vb Modernes) => ANCIENS WINT
⁃ = fabels voor Ari
⁃ Zelfcontrole
⁃ Welsprekenheids, redenvoeringsliteratuur

Theater
⁃ Racine
⁃ Tragedie
⁃ Eigentijdse spanning
⁃ impulsen <-> controle van verstand
⁃ -> tragische ondergang held door ongecontroleerde hart
⁃ Berenice
⁃ Bienseance = zelfs geliefde spreken elkaar aan met Mr & Mrs
⁃ Vraisemblance
⁃ Joodse princes & romeinse keizer => mogen niet trouwen en Berenice neemt dan
ook afstand (maar is toch HEEL moeilijk)
⁃ Corneille
⁃ Tragedie
⁃ Eigentijdse spanning
⁃ impulsen <-> controle van verstand
⁃ -> tragische ondergang held door ongecontroleerde hart
⁃ Moliere
⁃ Blijspel
⁃ Lachen met impulsieve burgers
⁃ Lachen met de mensen die rol gentilhomme niet kunnen waarmaken

—BREUK—
18e eeuw; Algemene schetsing (heel hybride)
⁃ Erfenis 17e nog steeds
⁃ -> vooral in Pseudo- Classicisme = met betrekking tot vorm, niet echt over inhoud
⁃ [Roccocco; burgerlijke voorzetting barok]
⁃ [Neoclassicisme; wel volledig zoals classicisme maar vertrekt uit burgerij]
⁃ <-> Vernieuwende stromingen 18e
⁃ Verlichting
⁃ Burgerij brengt veel vernieuwing
⁃ PreRomantiek
⁃ Terug vernieuwing, versnelling van Ren.
⁃ -> veel tegenstellingen met classicisme -> toont tegenstelling tussen traditioneel &
modern (heel modern onderwerp)
⁃ Burgerij neemt ari cultuur niet meer aan
⁃ Wisselwerking tussen ari & bur ⚠️Is geen 1 richtingsvekeer⚠️
⁃ Ari; aangenamen interieurs (heel veel versiering, krullen) = prikkelen -> nemen
prikkelcultuur Bur. Over
⁃ Bur; Prikkelcultuur + Nemen ook delen Ari cultuur over
⁃ Zwaartepunt verschuift nu echt naar steden (biotoop burgerij) niet meer clerus/ hof
⁃ Stad society leven
⁃ Stadstheaters
⁃ Balzalen
⁃ Optimisme = toekomst zal nieuwe vormen brengen <-> Classicisme keek naar
verleden
⁃ Emotionaliteit > Rationaliteit (<-> Man, Barok, Clas; Rationaliteit >
Emotionaliteit) (betekent niet dat rationaliteit verdwijnt)
⁃ Prikkelcultuur = kunst moet aangenaam zijn & ons emotioneel raken -> geen
hogere betekenis, gewoon dit vinden wij aangenaam
⁃ Amoreel hedonisme = Genot zonder morele overweging goed & kwaad
⁃ Individuele Expressie boven waarden gemeenschap <-> Classicisme; waarden
gemeenschap volgen = gentilhomme
⁃ Frivole centraal;
⁃ Le fete galante; terugtrekken naar natuur en daar in afzondering genieten, dansen,
het aangename, liefde <-> rituele pompeuze bijeenkomsten aan hof
⁃ Gedomesticeerde dieren = binnenhalen van de natuur
⁃ Intense emoties centraal
⁃ Liefde centraal <-> vroeger was liefde meer symbool voor je waarden
⁃ Strakke regels langzaam vervangen door speelsheid
⁃ Minder schaamte vulgaire = burgerlijke
⁃ Mentaliteitsverandering mogelijk door
⁃ Academies opener
⁃ Individueel talent hoger geschat
⁃ Democratischer (minder focus afkomst)
⁃ Salons
⁃ Open naar burgerij
⁃ Geen gate keeping meer door hoge Ari
⁃ Verspreiding
⁃ Meer mensen konden lezen
⁃ Boekenwinkels soort bibs
⁃ Eigen mening ontwikkelen
⁃ Koffiehuizen
⁃ Leesclubs
⁃ Nieuwe media
⁃ Tijdschriften = actuaaliteitswaarde
⁃ Breed publiek (veel themas; politiek, kledij, reizen,…)
⁃ Overheid kon niet meer alles censureren
⁃ Gewoontes & zeden = zedelijketijdschriften
⁃ Addison & Steele; the spectator = oervader tijdschriften (boekvorm)
⁃ = beeld hoe maatschappij verandert, normen in maatschappij
⁃ Vrouwen vrij van arbeid <-> middeleeuwen iedereen werkt, helpt mee
⁃ = geboorte huisvrouw
⁃ Tijd over om met cultuur bezig te houden -> versbloed in culturele leven, zullen
uiteindelijk drager worden
⁃ Voorbeeld van hoe burgerlijke cultuur Ari cultuur overneemt

Pseudo-classicisme 18e
⁃ Minder streng, verwaterd classicisme
⁃ -> Modernes winnen terug (vernieuwing)
⁃ Maar nog steeds aanhouden invloed klassieke oudheid
⁃ Tweeslachtig; aanhouden klassieke oudheid & vernieuwing (verwatering)
⁃ Pseudo-classicistisch theater
⁃ Zedenkomedies (waarden waren heel belangrijk) (concreet gedrag)
⁃ Patronen 17e eeuw maar aanpassen aan nieuwe mentaliteit
⁃ Burgerlijk entertainment
⁃ Stereotypen
⁃ Begin problematische situatie
⁃ Koppel dat ongelukkig is, opgeroepen tot zelfcontrole maar langzaam aan vrijheid
ontplooien en dan toch trouwen = Happy end
⁃ Ontpoppen tot volwaardige individuen doorheen verhaal
⁃ Belichting psychologisch analyse (zoals maniërisme) => vinden we nog steeds
belangrijk
⁃ Aangename gevoelens = liefde
⁃ The Restoration comedy (Engeland)
⁃ Gongreve
⁃ Love for love (17e)
⁃ Liefde ofc
⁃ Gay
⁃ Beggars opera (18e)
⁃ Zwervers in hun vulgaire realiteit
⁃ = burgerlijke smaak want kwamen vaak ook van lagere komaf <-> toneel over
koningen & hoge Ari
⁃ Muziekstukken ertussen (soort musical)
⁃ Commentaar op burgerij = doen zich goed voor maar is maar een front
⁃ De tranenkomedie (Frankrijk)
⁃ Beaumarchais
⁃ Le barbier de Seville
⁃ Marivaux
⁃ Le jeu d’amour et du hasard
⁃ Vast in oude cultuur -> verstand huwelijk
⁃ Willen weten of ze echt van elkaar houden
⁃ Verstand & Liefde komen toevallig overeen
⁃ Afkomst is niet belangrijk = kritiek op maatschappij = burgerlijk

Roccocco 18e
Erfgenaam barok

⁃ Zelfde grillige versieringen barok + asymmetrie

⁃ Prikkelcultuur
⁃ Theater is artificiele wereld; Profane theaterwelt; de droomfabriek; Toneel is maar
toneel, niks te maken met echte leven, het is een illusie = ook publiek hieraan herinneren
(Heel modern) <-> theater is weergave kosmische krachten = Welttheater (barok)
⁃ Gaat over kleine individuele conflicten, emoties <-> Grootste problematiek,
themas barok
⁃ Anachronistische poezie; Fete galante, focus sexs, drugs, rock & roll
⁃ Idyllische natuur = Burgerlijke invloed
⁃ Sprookjes, novelles, liederen, idylles, melodrama.. = alle vormen die bij burgerij
pop waren ook in roccocco pop
⁃ Voorkeur muziek tussen in theater = melodrama = Burgerlijke invloed (later
musical worden)
⁃ Inventief = zoals in barok focus op verrassen publiek <-> strakke vormen
classicisme
⁃ Genre melé
⁃ Heel heldhaftig maar ontspannend door humor
⁃ Pope
⁃ The rape of the Lock (18e)
⁃ Belman
⁃ Epistels van Fredman (18e)
⁃ Genieten van het leven
⁃ Melancholie; Vergankelijkheid genot, we zullen allemaal sterven = duidelijk
erfgenaam barok; Vitalisme <-> treuren vergankelijkheid
⁃ Kleinkunst = burgerlijke smaak (ook kleinkunst vandaag is burgerlijk)
⁃ Wieland
⁃ Die Geschichte des Agathons (18e)
⁃ Psychologische ontwikkeling personage
⁃ ->Bildungsroman (samen met Rabelais fundering genre bildungsroman 19e)

Verlichting 18e
⁃ Reeks ideeën, niet stijl
⁃ Vb Voltaire had heel klassieke stijl
⁃ Verder zetten humanisten tijdens Ren
⁃ Kosmopolitisme
⁃ Wereld begrijpen zonder terugvallen op religie
⁃ Intellectuelen meer onafhankelijk, geen opdrachtgever meer, maken voor markt
(nog steeds gebonden aan wat willen mensen maar al veel vrijer)
⁃ Burgerlijke mentaliteit
⁃ L’homme cultivé = ideaalbeeld burgerij <-> Gentilhomme classicisme
⁃ Veel lezen = literatuur noodzakelijk, tonen je bent mee met vernieuwing
⁃ Zelf nadenken
⁃ Skepticisme = niet zomaar tradities aanvaarden
⁃ Pragmatisch = hier & nu, alledaagse wereld mee bezig houden
⁃ ⚠️Pragmatisme & Rationalisme & … Allemaal heel belangrijke waarden⚠️
⁃ Verdraagzaamheid
⁃ Democratie
⁃ Rationaliteit
⁃ Filosofie ipv theologie
⁃ Basis decartes
⁃ Ethiek door zelf rationeel nadenken ipv volgen bijbel (Hume)
⁃ Popularisering filosofie
⁃ Beeld wandelaar die kritisch nadenkt over wat hij ziet
⁃ Overzicht alle kennis
⁃ Encyclopedie (Alembert & Diderot)
⁃ Deisme; god heeft geschapen daarna wereld los =/= Atheïsme (was maar kleine
groep)
⁃ Zoeken naar natuurwetenschappelijke verklaring ipv verklaring via geloof
⁃ Eerst Engeland, dan Frankrijk, dan Aufklärung in Duitsland
⁃ Filosofisch geïnspireerde literatuur
⁃ Lessing
⁃ Open discussie cultuur
⁃ Nathan der Weise (18e)
⁃ Verdraagzaamheid; Religieuze tolerantie; tussen christendom, islam, jodendom =
snappen elkaar allemaal
⁃ Verlichtingsethiek
⁃ Diderot
⁃ Voorbeeld censuur niet compleet weg; in gevang paar maand
⁃ Jacques le fataliste et son maitre (18e)
⁃ Skeptische middeleeuwse ‘filosofie’
⁃ Deterministische wereld -> mens geen verantwoordelijkheid
⁃ Voltaire
⁃ Candide ou l’optimisme (18e)
⁃ Kritiek Leibniz; laat personage door verschikkelijke dingen gaan (vb slavernij) =
maar wereld is best mogelijke (volgens Leibniz)
⁃ We mogen ons niet gwn neerleggen bij wereld, we moeten zelf nadenken -> je
moet eigen wereld tot orde brengen = individualisme, pragmatisme, rationalisme
⁃ ⚠️Je mag je niet laten leiden door abstracte filosofische theorieën⚠️
⁃ [Pessimisme = geloofd niet in liefde (vond liefde terug maar was al oud
ondertussen)
⁃ Personage werd ouder = kwam niet vaak voor in verhalen]
⁃ Humor om ideeën aan te kaarten, vlugschriften
⁃ 18e eeuwse realitistische roman (Vooral Engelsen)
⁃ vernieuwing die weg vrijmaakt literatuur 19e
⁃ Twijfelende held
⁃ Opzoek gaan naar waarheden, durven denken = Heel verlichting
⁃ Wat is betekenis leven/ doel, wat is zin
⁃ = herkenning voor ons
⁃ Alledaagse problemen
⁃ Niet die grootste problemen maar problemen die je tegenkomt in je eigen
alledaagse leven (dus niet hoe is universum ontstaan maar wat is mijn waarheid)
⁃ Alledaagse sentimenten/gevoelens
⁃ Tonen hoe het is om in een bepaalde situatie te zitten
⁃ Je kan je inleven, herkenbaar
⁃ Alledaagse taal
⁃ Waarden uit concrete leven, ware leven <-> Abstracte grote filosofische theorieën
⁃ Burgerlijke zedenroman
⁃ Eerste variant 18e eeuwse realistische roman
⁃ Hoe het is om burger te zijn in moderne samenleving, observatie hoe mensen
handelen
⁃ Defoe
⁃ Robin cursoe
⁃ Economische vooruitgang
⁃ Twijfelende held; eerst niet accepteren populaire theorieën, zelf opzoek gaan zin
leven
⁃ = doel is verstandig mens zijn, rationaliteit toepassen op moreel handelen
⁃ Tonen hoe het is om aan te spoelen op onbewoond eiland
⁃ Door verlichting rationeel denken; technisch avanceren op eiland = verlichting
⁃ Ethiek door religie maar met zelfonderzoek = verlichting
⁃ ⚠️Geen kritiek op engels kolonialisme⚠️
⁃ ⚠️Geen pleidooi voor leven zonder zorgen van maatschappij⚠️
⁃ Defoe was niet bezig met in harmonie leven met natuur (= romantische projectie),
in tegendeel Defoe wou natuur onderwerpen
⁃ Swift
⁃ Gullivers travels (18e)
⁃ Kritiek op politiek
⁃ Kritiek op intellectuelen (hebben alle vrouwen verdreven, kunnen niet meer leven
want niemand praktisch meer)
⁃ Misantropie; Kritiek op schijnvertoning van moderne mens
⁃ Sprekende paarden = symbool echt verlichte mens
⁃ ⚠️Je niet laten leiden door abstracte theorieën⚠️
⁃ Fielding
⁃ Engelse humor, ironie
⁃ Tom Jones (18e)
⁃ Kritiek klassenmaatschappij
⁃ Geboorte bepaald je kansen die je krijgt = fout
⁃ Bekritiseert vooroordelen c
⁃ Pakt redenering elite en maakt ze extreem -> spot ermee
⁃ Sommige tradities moeten stoppen = verlichting
⁃ Sentimentele zedenroman
⁃ Tweede variant 18e eeuwse realistische
⁃ Hoe het aanvoelt om moderne burger te zijn = focus op gevoelens, persoonlijker
⁃ Minder focus maatschappelijke kritiek
⁃ Richardson
⁃ Pamela (18e)
⁃ Briefroman
⁃ Spreektaal
⁃ Elite man wilt met gouvernante; gourvernante zegt nee, eerst leren kennen dan
trouwen = moreel blijven -> trouwen uiteindelijk
⁃ Je kan trouwen met andere klasse
⁃ Lagerere klasse was moreler
⁃ Deugdzaam leven -> succesvol leven
⁃ Sterne
⁃ Experimenteel, zeker qua vorm (heel humoristisch, ironisch)
⁃ Tristram Shandy (18e)
⁃ Humor & Ironie
⁃ Twijfelende held
⁃ Geen duidelijk recept over hoe je moet leven
⁃ Geen dogmatische bestemming
⁃ Leven heeft heel veel toevaligheden
⁃ Externe factoren; vbGenetische factor -> ook ouders beschrijven
⁃ -> Leven beschrijven is heel moeilijk
⁃ Kritische kijk eigen leven
⁃ Prevost
⁃ Tradities in vraag stellen
⁃ Manon Lescaut (18e)
⁃ Mid. Ridder verliefd op gewone vrouw, vrouw draait hem rond haar vinger
⁃ Ridder blijft toch bij vrouw = Emoties > Rationaliteit <-> classicisme
⁃ Exotisme = romantisering kolonisatie -> later in romantiek grotere rol
⁃ Niet zo goed emoties weer geven als romantici later
⁃ Kritek tegen materialistische neiging, kleine kantjes van de moderne mens
⁃ ⚠️Pleit niet voor een grotere tolerantie tegenover andere religies⚠️

Preromantiek 18e
Gelijk met verlichting
⁃ Aandacht voor het sentimentele, irrationele
⁃ Schoonheid = subjectieve emoties, individuele intieme gevoeligheden <->
Classicisme strengheid, grote metafysische vragen & nuchterheid van burgerij
⁃ Tegen Clas
⁃ Geen klassieke themas (-> individuele intieme themas)
⁃ Afwijken van norm wordt de norm = Originaliteit
⁃ Creatio ipv imitatio
⁃ Shakespeare herontdekt (<-> Clas houden niet van hem, wijkt te veel af, geen
eenheden, te veel humor,…)
⁃ Hoge & lage mixen
⁃ Stijlvermengen
⁃ Briefroman (bv Pamela) = over eigen gevoelens <-> Man; grote levensvragen
⁃ Stijlexperimenten van bv Sterne
⁃ Jean Jacques Rousseau
⁃ Verdediger natuur
⁃ Verdediger emoties
⁃ Zijn filosofische denken is heel preromantiek
⁃ Filosofische teksten
⁃ Discours sciences & arts
⁃ Intellectuele vooruitgang wel echt vooruitgang?
⁃ -> nee we komen verder van natuur
⁃ -> leven in Parijs maakt ziek, op platteland is evenwicht = met familie & generaties
samen leven = ook sociaal leven achteruit
⁃ -> Alleen Comfort nastreven = verlies met jezelf
⁃ ⚠️Rousseau zegt niet ga naar het park, de natuur, Rousseau bedoeld dat we terug
moeten zoeken naar de wortels van onszelf⚠️
⁃ Discours inégalité parmi les hommes
⁃ Le bon sauvage (Nobele wilden) = we zijn natuurlijk goed
⁃ We willen van nature in harmonie leven -> terug bescheiden gaan leven = dichter
bij evenwicht
⁃ Alles ging fout toen we privé eigendom zijn begonnen
⁃ Utopisch socialisme
⁃ Contrat social & droits politique
⁃ Hoe geen chaos zonder regels?
⁃ Contracten afsluiten onder gelijken onder elkaar
⁃ => Democratie
⁃ Emile ou l’education
⁃ Hoe opvoeden dicht bij natuur
⁃ Emile dicht bij natuur opgroeien, eerst met handen leren werken voor leren
schrijven
⁃ Ongereptheid kind vrijwaren
⁃ <-> meisjes moeten onderdanig zijn, geen mooie idealen voor hun, hun natuur is
huisvrouw zijn
⁃ Briefroman
⁃ Eigen gevoelens, geen grote problematiek
⁃ Richardoniaanse traditie
⁃ Jean Jacques Rousseau
⁃ Julie (18e)
⁃ Parijs & alpen Zwitserland
⁃ Julie = Ari vrouw wou trouwen met lage man
⁃ Liefde geen toekomst -> afstand maar blijven brieven sturen
⁃ Onmogelijke liefde
⁃ Julie wordt uitgehuwelijkt aan iem anders -> verliezen elkaar een beetje
⁃ Julie sterft aan bronchitis wnr ze zoon wilt redden uit meer
⁃ Man komt terug => liefdesverdriet dat ze dood is
⁃ Goethe
⁃ Die Leiden des Jungens Werther (18e)
⁃ Sturm und drang
⁃ Onmogelijke liefde
⁃ Melancholie; want zijn soulmate al verloofd
⁃ Troost in natuur
⁃ Pleegt zelfmoord, Leven toch niet waard
⁃ Veel gequote in afscheidsbrieven
⁃ <-> Goethe wou juist door over zelfmoord te praten dat mensen het konden
overwinnen, plaatsen
⁃ Wou het bespreekbaar maken
⁃ Heel shockerend zo open over zelfmoord want was zonde
⁃ Mensen kunnen in onharmonieuze wereld terecht komen
⁃ Terug naar het natuur (in brede zin)
⁃ Kritiek op preromantiek; zijn mensen die wegvluchten echten wereld
⁃ <-> Rousseau vond juist dat hij zocht naar iets dat authentieker was
⁃ Natuur is wat groter is dan de mens, boven de beschaving staat
⁃ Ook lett; toevallige natuurkrachten (= spontane krachten waar rationele geen vat op
heeft) waar mens geen grip op heeft, bergen,…
⁃ Strake clas -> Asymmetrie (meer gothic)
⁃ Gedomesticeerde dieren/natuur -> wild
⁃ Ruines = natuur claimed terug
⁃ Vergankelijkheid van dingen
⁃ Natuur is bron religie
⁃ Mens is maar klein tegenover natuur
⁃ Natuur is hoger dan de mens (schepper)
⁃ Dood overwint
⁃ Uiteindelijk stopt alles
⁃ Passie voor kerkhoven
⁃ Dood is mysterieus = gaat verstand ten boven
⁃ Geesten,…
⁃ Je kan niks rationeel zeggen over leven na de dood enkel gevoelens
⁃ Gray
⁃ Graf & maanpoezie (18e)
⁃ Dood is moment dat mens stopt met zijn pretenties
⁃ Goethe
⁃ Citaat Jonge werther (18e); vlucht in de dood
⁃ Gothic novel
⁃ Paranormale <-> Barok had met religie te maken
⁃ Cliches griezelverhaal; geest die geen rust vind,…
⁃ Stereotiep decor; duistere Gothische setting (middeleeuws) in bos, met mysterieus
licht
⁃ Veel intrinsiek geïnsinueerd maar je kan het niet weten -> irrationele neemt over
⁃ Damsel in distress (is niet middeleeuws)
⁃ Naive personages = zien niet dat ze in horror setting zitten
⁃ Emoties heftig beleven
⁃ Existentiële melancholie
⁃ Gewelddadige mannelijke figuur = vorm kritiek
⁃ Walpole
⁃ Engels
⁃ Castle of Otranto
⁃ Radcliffe
⁃ Vrouw
⁃ Udolpho
⁃ Externe gevaar veel psychologischer, minder concrete monsters, bloed => 19e
eeuwse horror
⁃ Lewis
⁃ The monk
⁃ Spaanse Middeleeuwse abdij
⁃ Duistere instincten man (monnik) = wordt serial killer
⁃ Jane Austen
⁃ Nothanger Abby
⁃ Terug naar ongerepte
⁃ Nog niet vervuilt door beschaving
⁃ Vorm Bon sauvage Rousseau = in harmonie stamverband leven
⁃ Keltische zangen = Ossianisme (Fingal)
⁃ Kinderlijke
⁃ Cultuur op het platteland
⁃ Herder; bestuderen liederen van platteland = oerpoezie
⁃ Eenvoudige levenslessen
⁃ Nog niet aangetast door beschaving
⁃ Simpele waarden & moralen
⁃ Religie -> terug naar natuur (Natuur is hogere kracht dan mens = religieuze
bewondering natuur)

19e eeuw
Verdere ontwikkeling 18e
Preromantiek -> Romantiek
Verlichtingsproza -> Realisme & Naturalisme
Symbolisme (beetje romantiek maar toch anders)
Industriele revolutie -> verdere uitbreiding wealth = verburgerlijking groter deel
samenleving
Spanning tussen arm & rijk
Londen = heel duidelijk kapitalisme zichtbaar

⁃ Lelijkheid in 2 vormen
⁃ Armoede
⁃ Saaie rationaliteit
⁃ Kunstenaar geeft kritiek op koele rationele burgerij
⁃ Time is no Money for me (loopt met schildpad rond)
⁃ Schoonheid & nobele waarden gerelativeerd
⁃ Materiele zoveel betekenis -> grote idealen zoals schoonheid werken niet meer
⁃ Waarden bestaan nog wel maar hangt af specifieke situaties, geen algemeen
geldige regels
⁃ Radicale Individuele expressie
⁃ Auteur nog autonomer door groter publiek, leven van publiek = externe druk
verdwijnt
⁃ -> exentrieke levensstijl (dandy, niet iedereen was een dandy maar wel velen), rare
vogels
⁃ Rondtrekkende boheme startende artiesten = omarmen dit
⁃ Kunstenaar boven rest; kan meer waarnemen
⁃ Flaneren; inspiratie door wat op straten gebeurt, kijken maar niet meedoen = boven
volk
⁃ Excentriek
⁃ Gender overschrijden
⁃ Onpraktisch kleden
⁃ Kritiek vanaf zijlijn door directe kritiek (realisme) of alternatief geven (ethische
oppositie Rom & Symbolisme)
⁃ L’art pour l’art

Romantiek 18e-1e deel 19e

⁃ Pessimisme & Fatalisme; Lelijkheid werkelijkheid <-> Schoonheid verbeelding
⁃ Melancholie (verwijst naar zwarte gal in mild (= spleen)
⁃ Kunstenaar boven rest; kan meer waarnemen
⁃ Flaneren; kijken maar niet meedoen = boven volk
⁃ Wachten op inspiratie = romantisch idee
⁃ Kritiek door te tonen hoe het anders moet; esthetische oppositie = alleen bezig zijn
met kunst (L’art pour l’art)
⁃ P.B. Shelly
⁃ Schoonheid is de enigste reden dat ik besta
⁃ ⚠️Geen kritiek op ijdelheid burger (ijdel = zeer gelovig getint begrip, barok
bekritiseert ijdele blinde mens tegenover gods plan)⚠️
⁃ Excentriek
⁃ Individuele expressies
⁃ enkel jezelf nodig om kunst te maken
⁃ Manifesten (wrm kunst belangrijk)
⁃ Terug trekken in desolaat gebied in natuur, stad achter je laten
⁃ Wordsworth
⁃ Coleridge
⁃ Genie
⁃ Wel taal volk
⁃ Maar veel grotere gevoeligheid, mensenkennis dan anderen
⁃ Visionair, profetisch = poeta vates <-> Classicisme; kunstenaar is maker, moet zijn
métier kennen = poeta faber
⁃ Wordsworth
⁃ We zijn gelijk aan ons publiek, maar we hebben veel grotere gevoeligheid
⁃ Genie vs Maatschappij; zal met bijzonder doorzettingsvermogen toch proberen
samenleving aan te passen
⁃ Individualistisch; kunstenaar praat graag over zichzelf
⁃ Gebruiken eigen leven als inspiratie = nieuw aan romantiek (was niet zo in
preromantiek)
⁃ Individualistische problematiek + Genie vs Maatschappij
⁃ Goethe
⁃ Faust (1e deel 19e of 18e?))
⁃ Pact met duivel -> mag alles, maar nog steeds niet gelukkig
⁃ Schiller
⁃ Die Räuber (18e)
⁃ Mishandelt als kind -> wordt rover -> beseft uiteindelijk toch, ik doe iets verkeerd
⁃ Romantische revolutie = opkomen voor Duitse natie, eenheid
⁃ Willem Tell (1e deel 19e)
⁃ Nationalisme
⁃ Wij zijn het onderdrukte volk, vrijheidsstrijders
⁃ Opkomen tegen oppressie, vrijheid
⁃ Zwitserse vrijheidstrijder
⁃ Appel & Boog
⁃ Passie voor verleden (preromantiek ook vb Ossianisme, maar realistischer en
nauwkeuriger nu)
⁃ Romantiek; schrijvers zich als historicus gedragen
⁃ Esthetische (Het niet-banale, overstijgt banale) vs Banale (verplichtingen,…)
⁃ Keats
⁃ Doet niet mee met banale, esthetische overstijgt tijd = is voor altijd
⁃ Irrationele motieven
⁃ Gevoelsleven uitvergroten
⁃ Romantische ziel heeft queeste; zoektocht naar sterke emoties
⁃ Sehnsucht
⁃ Verlangen naar verlangen, verlangen naar kunnen blijven verlangen
⁃ Nooit voldaan -> Melancholie
⁃ Heine & Joseph von Eichendorff veel gedichten over
⁃ Positieve pool
⁃ Alles is goed zolang het maar niet gewoon is
⁃ Kiezen voor Absolute liefde tegen/boven burgerlijke moraal
⁃ Goethe
⁃ Wahlverwantschaften (1e deel 19e)
⁃ Voorbestemde liefde/affiniteiten, mogelijke chemische elementen liefde? Soulmate
vinden = veel geluk nodig maar dan wel absolute liefde bereikt
⁃ Negatieve pool
⁃ Eenzaamheid, depressie
⁃ Motief van nacht (vooral herfstnacht) als melancholische stilte
⁃ Musset
⁃ La nuit d’octobre (1e deel 19e)
⁃ Novalis
⁃ Hymnen an die nacht (18e-1e deel 19e)
⁃ Bijna opzoek naar negatieve ervaring om negatieve gedichten te schrijven
⁃ Leopardi (dichter)
⁃ Weltschmertz in gedicht
⁃ Wilt niet meer leven
⁃ Diepste angsten gaan opzoeken
⁃ Duistere ideaal want zeer extreme gevoelen
⁃ Terror (angst waarvan object niet duidelijk is) meer dan horror (monster nabij)
⁃ Denkproces, reflectie is belangrijk niet rillingen op rug
⁃ Stevenson
⁃ Dr.Jeckyll & Mr. Hyde (2e deel 19e)
⁃ Stoker
⁃ Dracula (2e deel 19e)
⁃ Reflectie over eeuwige levende monster heel dicht staat bij het aardse
⁃ Reflectie over het niet rationele in de mens
⁃ Duistere moet tot reflectie leiden
⁃ Mary Shelley
⁃ Frankenstein (1e deel 19e)
⁃ Op hol geslagen wetenschap
⁃ Donkere verlangen om god te spelen
⁃ ⚠️Gaat niet over de dood als thema, dood komt wel gwn voor⚠️
⁃ Edgar Allen Poe
⁃ Meester
⁃ The Raven (gedicht) (1e deel 19e)
⁃ Raaf bovennatuurlijk want kan spreken maar ontkent dat er leven na de dood is (zal
geliefde nooit terug zien) = spanning
⁃ Fascinatie voor de dood & leven na de dood
⁃ Proberen terug gaan naar bronnen (Preromantiek)
⁃ -> Kritiek; creëren eig onbewust een tweede wereld waarnaar ze vluchten =
escapisme
⁃ Ontsnappen aan dagelijks leven door weergave extreme emoties
⁃ Ongerepte (natuur)
⁃ Ideaal
⁃ Coleridge
⁃ Kubla Kahn
⁃ Verlangen naar kindsheid
⁃ Wordsworth
⁃ Lucy Poems (18e)
⁃ Blake
⁃ Songs of innocence (18e)
⁃ The Lamp
⁃ Ongereptheid kind = ongereptheid natuur, kind = morele puurheid
⁃ Drm Jezus ook als kind tot ons
⁃ We mogen kinderlijkheid niet verliezen
⁃ ⚠️Heeft niks te maken met verleden (is wel een aspect bij andere romantici zoals
Schiller⚠️
⁃ Songs of Experience (18e)
⁃ Zondelijkheid, alles wat ons kan bedriegen
⁃ Lord Byron
⁃ Don Juan (1e deel 19e)
⁃ Beeld romantische kunstenaar
⁃ Komt op voor vrijheid individu & anderen
⁃ Liefde, intense ervaringen
⁃ Goed & Kwaad maakt niet uit je bent vrij & autonoom = Individualisme, immorele
zelfbeeld + verzetten tegen oppressie (ook van burgerlijke idealen)
⁃ ⚠️Betekent niet dat ze verschil goed en kwaad niet kende, maakt gwn niet uit, je
bent vrij⚠️
⁃ -> Past niet in burgerideaal
⁃ -> Vereenzaming, mal du siecle (weltsmertz) -> leidt tot Poet maudit =
Melancholische kunstenaar
⁃ ⚠️Er is GEEN compensatie voor die donkere gedachte, zelfdoding; ook niet in het
hiernamaals ofz⚠️
⁃ Goethe
⁃ Wanderers nachtlied (18e)
⁃ Sehnsucht -> leidt tot melancholie
⁃ Ooit komen we tot rust = dood
⁃ Ongerepte natuur
⁃ Passie voor het verleden
⁃ Preromantiek (vb ossianisme) ook maar nu nauwkeurig
⁃ Schrijver zich als historicus gedragen
⁃ Schiller
⁃ Willem Tell
⁃ Scott
⁃ Teruggaan in verleden om te zoeken naar essentie die verloren is gegaan
⁃ Waverly & Ivan Hoe
⁃ Grondig historisch onderzoek naar normen van die tijd (niet altijd juist maar toch
redelijk decent onderzoek)
⁃ Exotisme
⁃ Wilde niet westerse samenleving = kolonialisme, [zien niet-westers als primitief =
fout]
⁃ Orientalisme
⁃ Chateaubriand
⁃ ⚠️Geen kritiek op kolonialisme, spelen met cliches van die tijd⚠️
⁃ Religie
⁃ Grote vervulling uit het opgaan in het grotere geheel, het goddelijke
⁃ Natuur is goddelijke kracht schepper (soms Deisme, soms gwn geloof in “the
force” iets onzichtbaars)
⁃ Pantheïsme = god zit in alles
⁃ Coleridge
⁃ Frost and midnight
⁃ Gezelle
⁃ Goethe
⁃ Blake
⁃ Formele kenmerken
⁃ Vrijheid
⁃ Preromantiek; originaliteit
⁃ Je moet vertellen aan publiek wat je voelt
⁃ Kunst moet begrijpbaar zijn

Realisme in romantiek 1e deel 19e

⁃ Anticipatie realisme
⁃ Originaliteit door te spreken over sociale taboes
⁃ Gewone man weergeven
⁃ Vrijheidscultus, emancipatie
⁃ Gevoel tegen maatschappij
⁃ Sue
⁃ Feullieton (blaadjes in tijdschrift, cultuurpaginas)
⁃ Les Mysteres de paris
⁃ Afdaling in onderwereld Parijs
⁃ Hugo
⁃ Les miserables
⁃ Romantisch omarmen van wat burgerij niet graag zag; leed in fabrieken
⁃ Austen
⁃ Sense & sensibility
⁃ Emma (1e deel 19e)
⁃ Hart botst met maatschappij
⁃ Bemoeit zich met liefdesleven anderen
⁃ -> in hypocriete maatschappij lukt niet, neemt schuld op haar
⁃ Sand
⁃ Illustratie vernieuwing komt van nieuwe groep (vrouwen)
⁃ La petite fadette
⁃ Gewone volk
⁃ Vrouwenemancipatie
⁃ Proto-feminisme
⁃ Verzetten tegen onderdrukking
⁃ Platteland vs Stad
⁃ Balzac
⁃ La comédie humaine (1e deel 19e)
⁃ Authentiek, gevoelens (vb opofferen om zorg te dragen voor vader) <-> kwalen
maatschappij
⁃ Kritiek op burgerij; conservatief wou terug naar pre-rev. Frankrijk
⁃ Stendhal
⁃ Gevoel <-> Maatschappij

Realisme 1e-2e deel 19e

⁃ Kritiek door rechtstreekse kritiek op burgerij <-> Rom & Sym die alternatief geven
⁃ Roman krijgt hoger aanzien <-> Theater, dichten waren altijd veel hoger
⁃ Goncourt
⁃ Roman is niet zomaar een avontuurtje maar een studie, waarheid tonen
⁃ Vooruitgansoptimisme / Wetenschappelijk optimisme; techniek zal toekomst
verbeteren
⁃ Irrationele romantiek bekritiseren
⁃ Bekomen tot strakkere kijk via analyse, wetenschappelijke objectiveit
⁃ Vb Marx; sociaal wetenschappelijke analyse
⁃ Vb Comte; positivisme
⁃ Atheïsme (voor het eerste x grote groep) -> alles is toeval
⁃ Determinisme
⁃ Realisme om op kritische wijze maatschappij door te lichten = kritisch realisme
(voornamelijk wat men bedoeld wnr men spreekt over 19e eeuws realisme)
⁃ Analyse verhoudingen in maatschappij
⁃ Analyse menselijke psyche
⁃ Geanticipeerd door realisme in romantiek
⁃ Verder zetting burgerlijke zedenroman 18e
⁃ Stijl
⁃ Een representatieve selectie van feiten die werkelijkheid geeft; tranche de vie
⁃ Niet te ver gaan het moet wel nog steeds iets bijzonder/uniek zijn voor de tijd
waarover je schrijft + Sociologisch & psychologisch relevant zijn
⁃ Taboes, er zijn geen taboes die worden vermeden (keuze alsof er geen taboes
zijn?)
⁃ Objectiviteit
⁃ Flaubert; impartialité (geen kant kiezen) & impassibilité (zonder passie) -> laten
lezer zelf beslissen <-> burgerlijke overtuiging dat literatuur de juiste mening moet
overbrengen, opvoedingsfunctie
⁃ Tijdverloop aanpassen aan problematiek
⁃ Vb Medias res beginnen
⁃ Vb retroperspectieve methode
⁃ Naturalisme; causale relatie aanbieden (= wetenschappelijk)
⁃ Erfelijkheid psychologie, sociologie

Frans realisme 2e deel 19e

⁃ Flaubert
⁃ Groot stylist
⁃ Kritische attitude door ironie
⁃ Schrijf neutraal maar door ironie wel mening te horen
⁃ Vb gaat ironisch om met religieuze waarheden
⁃ Mme Bovary
⁃ Lagere komaf
⁃ Ten onder gaan aan te veel lezen romantisme (te veel lezen = don Quichot)
⁃ ⚠️Romantische verhalen, niks met deprimerende personages van Rousseau⚠️
⁃ Wilt spannend leven, onrust in hart, vind niks meer interessant -> schulden,
minaars
⁃ Confrontatie met realiteit dat vrouw meer kan, vrijer is
⁃ Geeft dood heel droog weer = gwn observeren
⁃ Groteske contrasten
⁃ Koppelt dood = heel ernstig aan vulgair liedje = haalt ernst dood naar beneden
⁃ Zola
⁃ Wilt alles weergeven = realisme
⁃ Radicaler dan Flaubert
⁃ Sociaal wetenschapper & kunstenaar
⁃ Hoe uiten sociale frustraties zich?
⁃ Fictionele wereld ondersteunen met echte bronnen = wetenschappelijke diagnose
van de symptomen standen in de maatschappij (= schrijver als dokter)
⁃ Ziet wet tussen sociale & psychologische
⁃ Natuurwetten + wetten mens -> samenleving heeft eigen wetmatigheden
⁃ Deterministische & erfelijkheidstheorieen (= zijn nu heel achterhaald)
⁃ Vb Heeft overtuiging dat we psychologie erven van ouders
⁃ ⚠️Focust zich niet enkel op lagere klassen, geeft beeld van alle klassen⚠️
⁃ Le roman experimentale
⁃ Diagnose, wetenschappelijk
⁃ Rougon -Maquart
⁃ Wetenschappelijke studie rijke fam & arbeiders familie
⁃ Le ventre de Paris
⁃ Economische studie steden Frankrijk, klein burgerij, markthallen
⁃ L’argent
⁃ Beurs gebeuren
⁃ La curee
⁃ Gaat over decadente leven elite, die huizen plat smijten in centrum Parijs en deze
grondverkopen/ ontwikkelen -> worden hier rijk mee
⁃ Au Bonheur de dames
⁃ Opkomende consumptiemaatschappij
⁃ L’assomoir
⁃ Vrouw die moet zorgen voor alcholieke invalide man + kinderen
⁃ Wasser in hotels = survival of the fittest, veel mensen willen daar werken = grote
concurrentie enkel besten worden behouden
⁃ -> Gevecht tussen vrouwen (= eerst keer ooit, Zola toont dit is ook deel leven, ook
donkere kant tonen los van taboes)
⁃ = Vrouw niet eens thuis in haar eigen biotoop = pakkend
⁃ La bete humaine
⁃ Zola ook impressionistisch schrijver, niet puur droge schrijfstijl
⁃ Gevaar technologie <-> Bewondering voor kracht van technologie = Argwaan <->
Bewondering
⁃ Stoommachines symbool technologie
⁃ Nana
⁃ Schandaal ⚠️Niet omdat ze prostitué was maar omdat ze sterk in haar schoenen
staat⚠️
⁃ Periode uitstraling > talent
⁃ Actrice -> uit eten met rijke man -> koopt appartement voor haar, houdt hof in dat
appartement
⁃ = Nana gebruikt deze charmes om te krijgen wat ze wil, gebruikt seks addiction
mannen eig tegen hun
⁃ ⚠️Seks-scenes gaan niet over de verdovenheid van de de Elite⚠️(in het algemeen
als seks wordt gebruikt in stelling Nana = prob fout, seksscènes waren nog niet
ingeburgerd, kwamen bijna nooit voor
⁃ Drimus affaire
⁃ Heeft door onderzoek aangetoond dat joodse franse officier onterecht beschuldigd
werd

Engels realisme 1e deel 19e (behalve G. Eliot)

⁃ Minder radicaal dan frans, meer gelijkend op realisme in romantiek
⁃ Charles Dickens
⁃ Melancholie (miserabelisme = miserie overdreven) = sentimentele aspect (=
realisme in romantiek)
⁃ Klaagt wantoestanden aan maar gelooft in verbetering <-> Cynisme Flaubert
⁃ Moralisme = burgerij opvoeden, lessen meegeven
⁃ Onderkant samenleving
⁃ Oliver twist
⁃ David copperfield
⁃ Klassenjustitie
⁃ Bleakhouse
⁃ Onderdrukking
⁃ Hard times
⁃ Great expectations
⁃ Tackeray
⁃ Vanity fair
⁃ Bronte-sisters
⁃ Alle 3 gourvenante
⁃ = heel zuur, je bent intelligenter maar moet beetje minderwaardige positie
vervullen
⁃ -> zullen alle 3 stilprotest voeren tegen superioriteit op basis van omstandigheden
ipv kwaliteiten
⁃ Cynicisme & kritiek onder liefdesverhaal
⁃ Lijkt op realisme in romantiek <-> maar meer kritisch dus horen bij realisme
⁃ Emily Bronte
⁃ Wuthering heights
⁃ ‘Realistiche romantiek’ = conflict liefde & samenleving
⁃ Charlotte Bronte
⁃ Jane Eyre
⁃ Kritiek op religie = houden vrouwen tegen -> Instituties hebben bedrukkende
werking op individu
⁃ Gothic novel setting
⁃ Boarding school = toont onrecht weeskind (= Balzac)
⁃ G. Elliot (2e deel 19e)

Russische Realisme 2e deel 19e

⁃ Psychologische diepgang, focus op het onderbewuste neiging
⁃ Geen vaste regels meer, al het morele lijkt weg = geen houvast meer
⁃ Vrijheid belangrijk want Tsaar onderdrukt vrijheid
⁃ Toergenjev
⁃ Tegen feodaliteit Tsaar
⁃ Vaders & Zonen
⁃ Westers Intilligentia denken vs Tsaristisch traditioneel denken
⁃ Dostojevski
⁃ Intiligentia + spiritualiteit & traditie oude Russische cultuur =/= tsarisme (slechte
volgers traditie volgens Dostojevski)
⁃ Zonder god ethiek mogelijk?
⁃ Slavofillie vs Tsarisme
⁃ Tolstoj
⁃ Meest westers gezind, maar ook spiritualiteit behouden
⁃ Mind-reading = verteller leest gedachten personages
⁃ Impartialité; laat lezer zelf oordelen (= Flaubert)
⁃ Anna Karenina
⁃ Eerst conform aan huwelijk daarna niet meer
⁃ Kiest vrijheid = wordt haar niet gegund
⁃ Toont negatieve impact burgermoraal op Anna
⁃ Beschrijven psychisme Anna, zoals nu depressie wordt beschreven = clynisch
portret (enigste verschil dat er geen gebruik wetenschappelijke taal is)

Theater 2e deel 19e

⁃ Determinering mens door psychologische & sociologische factoren
⁃ Maatschappelijk problemen op toneel
⁃ Levensechte individuen met levensechte taal
⁃ Ibsen
⁃ Poppenhuis
⁃ Vrouw zorgt voor man, maar man niet dankbaar -> vrouw trekt weg, scheiden;
vrouw neemt zelf beslissing = schandaal
⁃ Ibsen; nora kon niet anders dan scheiding vragen
⁃ Strindberg
⁃ De vader
⁃ Kondigt modernisme aan
⁃ Sterk focus individu
⁃ Hauptmann
⁃ Zola van het theater; weergave lijden arbeiders
⁃ Die weber
⁃ Opstand van arbeiders in Pruisen
⁃ Heijermans
⁃ Op hoop van zegen
⁃ Problematiek, slechte toestand vissers
⁃ Anti-kapitalisme

Andere vormen realisme

⁃ Psychologische analyse (2e deel 19e) -> Wordt dominant 20ste-21ste
⁃ Meer aandacht psychologische analyse, minder sociale analyse (studie
verhoudingen maatschappij) (geen maatschappijkritiek als focus)
⁃ Naturalisme (Zola was dit beetje)
⁃ Op feiten gebaseerde fictie
⁃ Niet enkel donkere kant, ook rijkdom weergeven
⁃ Strenge, wetenschappelijke manier kijken
⁃ Darwinisme -> Determinisme
⁃ Impressionistsich realisme
⁃ Aandacht voor het wonderlijke van wat je beschrijft
⁃ Oscar Wilde (niet thuis te brengen onder 1 noemer, maar doen we toch;
voornamelijk symbolist)

Symbolisme 2e deel 19e

⁃ Pessimisme & fatalisme; Lelijkheid werkelijkheid <-> Schoonheid verbeelding
⁃ Apocalypse
⁃ Melancholie (verwijst naar zwarte gal in mild(= spleen)
⁃ Kunstenaar is gevoeliger, ziet symbolen, vindt schoonheid
⁃ Kritiek door te tonen hoe het anders moet (= Romantisme); esthetische oppositie =
alleen bezig zijn met kunst (L’art pour l’art)
⁃ Esthetiek boven alles, boven ethiek
⁃ Individualisme & emoties = gelijkaardig aan romantiek
⁃ zoekt directe confrontatie met moderne <-> romantiek wilt er van vluchten
⁃ Sterk geloof in kracht kunst
⁃ -> esthetische oppositie
⁃ Met schoonheid in opstand komen tegen maatschappij waarmee ze niet akkoord
gaan
⁃ Impressionistische stijl
⁃ Zintuigelijke evocaties
⁃ Suggestief op basis van indrukken
⁃ Alles is een symbool voor auteur zelf
⁃ Herkent zich in decor, omgeving
⁃ Buiten = binnen wereld , macro = micro kosmos
⁃ -> lelijke buitenwereld = melancholie innerlijke
⁃ Wereld is reeks symbolen
⁃ Kunstenaar weet symbolen te vinden & toe te passen
⁃ Schoonheid in werkelijkheid vinden
⁃ Dichter heeft hier speciaal talent voor
⁃ Uit het meest lelijke ook kunst maken, schoonheid vinden
⁃ Moderne wereld is uitgangspunt -> in moderniteit moet je schoonheid vinden hoe
schaars die ook is, als er een paradijs is dan ga je het zelf moeten maken <-> weg
vluchten van romantici
⁃ Schoonheid in moderne wereld is zo vluchtig dat moment dat je het opmerkt het al
terug verdwenen is
⁃ Verdovingsmiddelen kunnen helpen schoonheid te vinden
⁃ Dichter wil met beide voeten in dagelijkse leven
⁃ Decadent = kiezen voor verval en niet voor bloei, cultuur is de vervallen toestand,
voorkeur onnatuurlijke, onmaterielen, onnuttige <-> esthetische oppositie Burgerman,
burgerman zal artiest labelen als leven in verval
⁃ Cultuur > natuur
⁃ Kunst > Nuttigheid
⁃ Schoonheid > materie
⁃ => Innerlijke verscheurdheid = Poet Maudit, Isolatie want je wordt verstoten door
maatschappij, je bent nergens goed voor => melancholie (=Romantiek)
⁃ => SPLEEN-Gevoel; kiezen voor verval; cultuur -> isolatie = melancholie
(radicalisering romantiek)
⁃ Vast klampen aan wat ons intense emoties geven
⁃ Baudelaire
⁃ Schoonheidscultus; eigen paradijs creëren
⁃ Vluchtige schoonheid -> maakt dichter ook triest
⁃ Impressionistische stijl (7 grijsaards)
⁃ Alles is symbool voor zichzelf
⁃ Ook buiten wereld = innerlijk
⁃ Vijandig tegenover wereld, kwaad op wereld
⁃ Voelt zich niet thuis in wereld
⁃ Bedelaars (veel want veel huizen vernield voor boulevards)
⁃ Vrouwonvriendelijk <-> Verheerlijking van Vrouw
⁃ Ik wordt omhoog getrokken door goddelijke schoonheidservaring <-> Zit met mijn
voeten in het slijk van de moderne samenleving
⁃ Totaal niet kritisch tegenover kolonialisme
⁃ Melancholie; nachtelijke
⁃ Le spleen de paris
⁃ Eigen vervreemding
⁃ Blij dat iedereen weg is
⁃ Nacht symbool voor melancholie <-> in romantiek nog kans op vluchten, hier is
melancholie een bittere waarheid
⁃ Verlaine
⁃ Regen symbool eigen gemoed
⁃ Voelt zich niet thuis in wereld
⁃ ⚠️gebruikt niet symbool daken Parijs om schoonheid uit te drukken, regen is
symbool zijn gemoed⚠️
⁃ Mallarme
⁃ Muziek
⁃ Taal; ritme (ander tempo, ander lettertype) & muzikaliteit moet paradijs creëren
⁃ L’apres midi d’un faune
⁃ Zonder weg te vluchten proberen paradijs te maken in moderne wereld
⁃ Dromerigheid, genieten van de taal
⁃ Un coup de dés (dobbelstenenworp)
⁃ Thema van toeval, alles is vluchtig
⁃ Zowel schoonheid, ongeluk is allemaal gwn toeval
⁃ Nog experimenteler met vorm om tempo te bepalen (lettertype, bladschikking,…)
⁃ Mens is bootje op oceaan, op en neer door toeval
⁃ Brein is toevallig niet doelgericht

Symbolistische dichters
⁃ Valery
⁃ Frans
⁃ Rilke
⁃ Duitser
⁃ Das buch der Bilder
⁃ Herfst = symbool periode in zijn leven
⁃ Bladeren door toeval met wind mee
⁃ Zwart moment na intense beleving, verlorenheid
⁃ Yeats
⁃ Zwaan
⁃ Schoonheid in gevecht tegen geweld buitenwereld, mannelijk geweld op
schoonheid
⁃ Kritiek op kolonisatie VK van Ierland
⁃ Authenticiteit (romantisch thema)
⁃ Eliot

Symbolistisch theater
⁃ Maeterlinck (2e deel 19e)
⁃ Les aveugles (de blinde)
⁃ Mens is blind, niet meer bezig met echte zin leven
⁃ Climax weggelaten
⁃ Er gebeurt eig niks (= Beckett)
⁃ Tsjechov (voor WO1)
⁃ Ibsen met heel veel symbolen
⁃ De meeuw
⁃ Jagers schieten meeuw neer = symbool voor het schone
⁃ = het banale wint van het schone (want meeuw dood)
⁃ Man wilt kunst maken maar naar beneden gehaald door Wereld
⁃ = verscheurdheid schone & banale
⁃ Verliefd op vrouw die ster wil worden
⁃ = wil het maken in de banale wereld
⁃ Donker decor
⁃ = symbool duistere wereld

Symbolistische proza 2e deel 19e

⁃ = Estheticisme
⁃ = gaan alleen voor schoonheid
⁃ Huysmans
⁃ Artificiele over natuurlijke
⁃ Vb kunstbloemen
⁃ A Rebours
⁃ Hyperestheticisme = zwarte naakte vrouwen want past bij zwarte thema = geen
care dat kolonisatie slecht is, alles in functie schoonheid (= Baudelaire)
⁃ Was christelijk puur omdat hij van de wierook hield
⁃ Tegengestelde doen
⁃ Ied houdt van Parijs -> naar platteland
⁃ Ied leeft overdag -> leeft snachsts
⁃ Ied verlichting volgen -> wordt gelovig
⁃ Niet praktisch, niet moraal
⁃ Cultiveren schone
⁃ Opofferen maatschappelijke schoonheid voor privé schoonheid
⁃ Art Nouveau, Jugendstil
⁃ Steeds groter wordende burgerij
⁃ Alles tot in kleinste ontwerpen, mooi maken
⁃ Natuurmotieven in huis als soort oase
⁃ Rodenbach
⁃ Bruges-la-morte
⁃ Hyperestheticisime maar meer met symbolen <-> Letterlijker bij Huysmans
⁃ Brugge = Auteur (buiten wereld = innerlijk)
⁃ Ooit veel leven (hoogte punt Brugge in middeleeuwen) maar nu dood (Brugge niks
meer tegenover vroeger) = ooit had ik liefde maar zijn vrouw is gestorven
⁃ Lege straten
⁃ Oscar Wilde
⁃ Hyperestheticisime maar meer met symbolen <-> Letterlijker bij Huysmans
⁃ The picture of dorian gray
⁃ Decantentisme; schoonheid > moraal
⁃ Blijft jeugdig jong, schilderij draagt gevolgen
⁃ Op het einde toch het juiste doen = licht ironisch van Wilde, wou vooral
schoonheid weergeven

Context 20ste eeuw

⁃ Gevoel crisis bij intellectuelen (vaak deelt het plebs deze mening maar het draait
niet om hun)
⁃ Morele codes zijn gwn uitvindingen, geen houvast meer
⁃ Meesters van het wantrouwen
⁃ Marx (bepaald door economie & sociale stand, tot hebzucht, individualisme (=
atomisering wereld) gedreven door kapitalisme, we kunnen wel doen alsof we gestuurd
zijn door moraal maar eig gwn door economie)
⁃ Nietzche (diep in ons willen we macht uitvoeren op andere, we zijn wolven in
schapenvacht, we gebruiken moraal om andere te veroordelen en te manipuleren naar
eigen belang -> hypocriete mens)
⁃ ⚠️Al optimisme & pessimisme aanwezig -> later expressionisme ⚠️
⁃ Freud (we zijn bepaald door onbewuste, gestuurd door onbewuste tendensen + zeer
grote link met surrealisme)
⁃ -> mens heeft geen vat, je kan niks meer vertrouwen
⁃ -> mens is heel laag, gwn gedetermineerd = laag zelfbeeld
⁃ Gevoel van existentiële crisis
⁃ Voel je niet thuis in wereld
⁃ Mens is vreemd nietig wezen; laag zelfbeeld
⁃ Vaste recepten vallen weg, men vertrouwt hoge idealen niet meer
⁃ Hypocriete, bekrompen klein burger moet onderuit gehaald worden
⁃ Conservatieve cultuurpessimisme; (beperkt succes)
⁃ Spengler; vervalstheorieen
⁃ westerse wereld is ten onder aan het gaan omdat we geen vaste waarden, religie
meer hebben -> oplossing is om terug te gaan naar verleden toen dat wel nog zo was
⁃ Andere optie; alternatief mensbeeld creëren
⁃ We zijn volledig vrij; Nietzsche; God is dood ⚠️Wilt niet zeggen dat er geen god
is, bedoeld gwn dat het voor moderne mens niet meer uitmaakt of er een god is⚠️
⁃ -> kunnen ons eigen leven zin geven, niet meer bepaald door tradities
⁃ Geen grootse theorieën, gegrond in het alledaagse, het belangrijke kan je terug
vinden in het banale leven

Historisch Avant Garde beweging Voor WoI / tijdens wo1

⁃ Stilistische
⁃ Nietzsche
⁃ Subculturen in rand maatschappij
⁃ In eigen tijdschriften, cafes, cabaret
⁃ Wat in marge gebeurt zal later gevolgd worden door hele maatschappij =
overtuiging
⁃ Zwitserland
⁃ Zurig, Cabaret Voiltaire
⁃ Genoeg van oorlog
⁃ Anti-establishment
⁃ Leven is 1 groot carnaval
⁃ Choas moderne wereld = feest, geen angst voor <-> 19e eeuw
⁃ Vertrouw niemand
⁃ Lachen met godsdienst
⁃ Lachen met staat
⁃ Kinderlijke plezier
⁃ Grote kunst naar benden halen
⁃ Proberen mensen wakker te schudden
⁃ Actie zowel links als rechts
⁃ Vrij zijn

Artistieke kenmerken
⁃ Verwerpen traditionele communicatie
⁃ Gevoelsmatige taal
⁃ Futurisme; Parole in Liberta; woorden in vrijheid (klank nabootsingen)
⁃ Marinetti
⁃ Dadaisme; klankgedichten; muzikaliteit klanken, ritueel, mythische wereld, contact
met wereld via bijgeloof = terug keren naar primitieve mystiek
⁃ Oerverbondehied met natuur
⁃ Hugo Ball; verkleden als shaman
⁃ Karawane
⁃ Surrealisme; Ecriture automatique
⁃ Gewoon beginnen schrijven, je in receptieve staat zetten, geen werk eigen brein,
gewoon schrijven wat in je opkomt
⁃ Droom neerschrijven
⁃ Voortbouwen op regel ervoor
⁃ Breton
⁃ Expressionisme; Reihungsstil = aan elkaar breinen verschillende scenes
⁃ Hoddis; elke regel andere scene = mengeling beelden
⁃ Hypocriete burgermaatschappij ten onder laten gaan
⁃ Carnaval sfeer
⁃ Plezier aan einde wereld
⁃ Kinderlijke taal
⁃ Kleuter taal
⁃ Wel volwassen boodschap
⁃ Hoe groot alles is = enkel kind beseft dit volledig
⁃ Paul van Ostaijen
⁃ Alledaagse leven door strot duwen, alledaagse leven impact laten hebben
⁃ Balla
⁃ Meilied (wo1)
⁃ Typografie spelen
⁃ Altijd opnieuw vernieuwen
⁃ Speelselement = ook kinds
⁃ Niet te ernstig nemen kunst
⁃ Publiek moet meedoen, iedereen heeft creativiteit
⁃ Montage techniek
⁃ Intenser leren leven
⁃ Leven & kunst komen dichter bij elkaar
⁃ Leven meer zoals kunst (creatief gaan leven)
⁃ Kunst meer zoals leven (Banale objecten, alledaagse objecten hebben iets creatief)
Futurisme
⁃ Vrij taalgebruik
⁃ Marinetti
⁃ Genieten dynamiek, beweging
⁃ Romantische rommel afschaffen, genieten van moderne
⁃ Technologie
⁃ Vanaf 0 beginnen en doen wat we al lang moesten doen; efficiënt, genieten van
modern leven
⁃ Majakovski

Expressionisme voor wo1-Interbellum

⁃ Begon voor wo1
⁃ Verspreiding via tijdschriften
⁃ Pessimisme & optimisme zowel bij;
⁃ Pinthus
⁃ Mensscheitsdammerung
⁃ Kan zowel zonsopkomst als zonsondergang betekenen
⁃ Sociale motieven
⁃ Wereld mag ten onder gaan wat hypocriet, zo kan nieuwe wereld ontstaan
⁃ Individu nu angstig maar blijft in anticipatie nieuwe wereld
⁃ Abstracte idealen botsen op bittere realiteit
⁃ Pes; Ondergang burgermaatschappij, apocalypse
⁃ Heym
⁃ Umbra Vitae
⁃ Chaos & apocalypse, grootstad
⁃ Benn
⁃ Morgue, kankerpaviljoen
⁃ Ziekte, verval & dood
⁃ Aarde is akker = heeft mest nodig -> onze dood toch positieve draai
⁃ Hoddis
⁃ Weltende
⁃ Burgerij die ten onder gaat
⁃ Opt; nieuwe mens
⁃ Herstel in vieren leven, creativiteit, liefdesvreugde, nieuwe wereld in aantocht
⁃ Ostajien
⁃ Music Hall
⁃ Sienjaal
⁃ Existentiële motieven
⁃ Pes; existentiele crisis; wanhoop, angst
⁃ Opt; redding in zelf zin geven
⁃ Nietzchiaanse Untwertung aller werte
⁃ Nietzsche herwaardering alle waarden
⁃ -> sommigen vallen terug op religie
⁃ Lasker-Schuler
⁃ Waarde joodse godsdienst
⁃ Kinderlijke taal
⁃ Verwonderlijke blik kind
⁃ Modder aanvaarden als realiteit maar hoop niet opgeven = pessimisme &
optimisme
⁃ Een lied
⁃ Optimisme & pessimisme
⁃ Ten onder gaan burgermaatschappij
⁃ Door te spelen met taal
⁃ Vrije vers
⁃ Ritme niet vast, gwn in het algemeen ritme
⁃ August Stramm
⁃ Zoveel mogelijk beelden te gelijk
⁃ Kinderlijke taal
⁃ Lasker-Schuler (O, ja handen)
⁃ Ostaijen (Marc groet)
⁃ Balla (meilied)

Dadaisme
⁃ Radicalisering tijdens Wo1
⁃ Carbaret Voltaire
⁃ Hugo Ball
⁃ Emmy kennings (deed administratie)
⁃ Vrijheid & spontaniteit is hun religie
⁃ Klankgedichten, montages, pamfletten,… ⚠️Niet droombeeld = Is iets van
Surrealisme⚠️
⁃ Ontevreden met burgerij
⁃ Smitzburger = klein burger, enkel bezig met economie & technologie = satirisch
lachen met normale mens
⁃ Steriel, geen vrijheid, geen mogelijkheid uiting
⁃ Geen intens leven mogelijk
⁃ Hypocriete beschaving
⁃ Anti-kunstmentaliteit
⁃ Klanken zonder betekenis
⁃ Primitieve naïviteit
⁃ Schwitters
⁃ Ursonnate
⁃ Emmy Hennings
⁃ We gaan slapend door de chaos van het leven
⁃ Propaganda tegen hitler
⁃ Politieke actie
⁃ Tzara
⁃ Franse dadaisme = humor
⁃ Berlijnse dadaïsme = politieker

Surrealisme Interbellum
⁃ Groeit uit dadaïsme
⁃ Schijnbare tegenstellingen combineren
⁃ Voorlopers (2de deel 19e)
⁃ Rimbaud
⁃ Banale laten schitteren
⁃ Alchemie; dingen samenvoegen om iets nieuws te maken
⁃ Zintuigelijke prikkels laten botsen -> andere kijk
⁃ Lautreamand
⁃ Les chantes de maldoror
⁃ Omarmen van kwade, immorele = satanische uitspraken
⁃ Niet bij elkaar passende elementen, bizarre droombeelden
⁃ Gecharmeerd door onverwachte nieuwe combinatie = schoonheid
⁃ Combinatie was uit toeval
⁃ (Zoals Markies de sade in 18e maar dan niet enkel pornografisch)
⁃ Jarry
⁃ Ube Roi
⁃ Niet veroordelen slechte handelingen = wereld is gedomineerd groteske
carnavaleske, slecht
⁃ Bizarre visioenen (= Lautréamont)
⁃ Apollinaire
⁃ Typologische gedichten
⁃ Kunst & dagelijks leven bij elkaar
⁃ Gedicht in vorm regen
⁃ Het surreële = intense werkelijkheid bestuurt door onbewuste
⁃ Droom
⁃ Dronken
⁃ Associaties
⁃ Erotische situaties = ook intense werkelijkheid (tegen hypocriete burgerij)
⁃ Eenzijdige mannelijke visie
⁃ Elaurd
⁃ Le capitale de la douleur
⁃ Les mervieux (het wonderbaarlijke); Surreële = boven werkelijkheid; kan je enkel
bekomen door toeval (vb 2 dingen die niet samen horen) <-> laten afwisselen met banale
= spanning = core Surrealisme
⁃ Ondermijnen van het alledaagse, onderbreken met surreële
⁃ Achter elke hoek kan je geluk staan te wachten
⁃ Surreële bekomen
⁃ Dromen ernstig
⁃ Ecriture automatique
⁃ Visueel materiaal, journalistiek afwisselen met lyriek
⁃ (Makkelijker in film)
⁃ Alledaagse magnifieke eigenschappen te geven
⁃ Aragon
⁃ Le paysan de paris
⁃ Breton (interbellum)
⁃ Les champs magnétiques
⁃ L’ecriture automatique
⁃ Manier van regel op regel met 2 (ipv meestal met groep)
⁃ = toeval omarmen
⁃ Nadja
⁃ Geluk kan op willekeurig moment komen en dan weer verdwijnen, altijd open
staan dat het kan gebeuren
⁃ Ontmoeting met Nadja was toevallig
⁃ Goede boodschap kan door toeval komen, publiek geeft betekenis -> spel publiek
& auteur
⁃ Groteske droombeelden, abnormale
⁃ Visuele kenmerken x literatuur

Roman tendensen moeilijk want auteurs niet meer groeperen, individuen

Modernistische Roman Interbellum

⁃ Basis
⁃ realistische roman
⁃ Psychologische realisme
⁃ Symbolisme
⁃ Avant-garde
⁃ => voortzetting; norm doorbreken, analyse psychologie & sociologie,
psychologischerisering, optimisme & pessimisme
⁃ Thematiek
⁃ Wat betekent het voor mij moderne mens te zijn = heel concreet en individueel =
condition humaine
⁃ Toevallig geboren, toevalligheid partnerkeuze, dood,… = scharniermomenten
⁃ Eindigheid
⁃ Bekritiseren grote idealen
⁃ Taalfilosofie = wat kan taal weergeven
⁃ Wat is kennis, zit taal hier niet tussen?
⁃ Psychologie (Freud)
⁃ Kritisch kijken wat is waardevol in deze wereld?
⁃ Niet op basis dogma’s, ideologieen = uit den boze = hypocriete
⁃ Filosofische reflectie op menselijke existentie = rode draad
⁃ Hoe leven zonder grote verhalen/recepten/ gebruiksaanwijzing
⁃ Wereld is onaf
⁃ Geen grote uitspraken, je bent nooit zeker
⁃ Personages zijn ook onzeker en onaf
⁃ Willen nog steeds seismograaf zijn, tonen wat traumas van de tijd zijn -> publiek
moet nadenken , gedwongen tot nadenken
⁃ Vorm experimenteel soms
⁃ TS Eliot
⁃ The wasteland
⁃ Wantrouwen alles
⁃ Alles is in crisis
⁃ Narratief gedicht
⁃ Connectie met elkaar zoeken = lukt niet echt
⁃ Connectie via liefde is ook problematisch
⁃ Moderne wereld weinig ruimte voor creativiteit <-> AG; alleen maar creativiteit
⁃ Moderne wereld is woestijn
⁃ Conditie moderne mens = schijn ophouden => onvruchtbaar
⁃ Kritiek kudde gedrag mens
⁃ Faulkner
⁃ Sociale romans
⁃ The sound and the fury
⁃ Individuele perspectieven naast elkaar
⁃ Iedereen probeer eigen condition humaine uit te leggen
⁃ Proberen vezoene met elkaar
⁃ Probleemroman
⁃ Waarde verval, niet meer ideologie volgen -> verwarring Europese mens
⁃ Kritisch onderzoek
⁃ Mann
⁃ Toverberg (Zauberberg)
⁃ Verschillende ideologieën op toverberg
⁃ Gaat over voor wo1 (geschreven na wo1)
⁃ Naive jonge man = hoofdpersonage -> kreeg tuberculose
⁃ Man zonder eigenschappen
⁃ Wereld heeft zoveel eigenschappen dat we vloeibaar worden, constant wisselen
⁃ Rijke vertoeven op Toverbergen
⁃ Decadent, Gingen toch allemaal dood (hadden tuberculose), dansen op vulkaan
⁃ Conflicten tussen ideologie
⁃ Musil
⁃ Der Mann ohne eigenschaften
⁃ Existentialisme = op persoonlijkvlak
⁃ Hoe met eigen leven omgaan
⁃ Zin van het leven
⁃ Onderzoek scharniermomenten (geboorte, partnerkeuze, dood,… waar we denken
dat betekenis zit)
⁃ Kafka
⁃ Het Process
⁃ Bankbediende
⁃ Als mensen hebben we voortdurend vragen die niet worden beantwoord
⁃ Waarvan ben ik schuldig? -> we weten niet wnr we sterven, continu afvragen wat
er boven ons hoofd hangt
⁃ Labyrinth, heel veel dingen kloppen niet = wrang & grappig gevoel
⁃ Zwarte humor
⁃ Mens is afhankelijk grote bureaucratische processen waar zelf geen controle over
⁃ Je kan jezelf nooit echt kennen
⁃ Sartre
⁃ La nausee
⁃ Ervaart te veel materie, ziet in alles materie
⁃ Zijn bewustzijn is luchtbel onderdruk materie <-> Kafka meer met druk sociale
waarden
⁃ Ons bestaan kan ons te veel worden
⁃ -> gevoel van walging
⁃ Camus
⁃ L’etranger
⁃ Mens voelt alleen maar te veel, alles is te veel -> wordt mens te veel
⁃ Onverschillig, toeval wilde het zo, geen zin meer <-> Middeleeuwen; voorgegeven
zingevingssysteem
⁃ Impressionistische / Symbolisch
⁃ Wat is de rol van ons geheugen?
⁃ Proust
⁃ Virginia Woolf
⁃ Mrs Dalloway
⁃ In bloei leven denkt terug aan haar keuzes in verleden
⁃ Vraag wat is haar plaats in leven als vrouw & getouwde vrouw
⁃ -> condition human vrouw & man is anders
⁃ Hoopvol = lichamelijke (van vrouw), zintuigelijke, intens waarnemen, niet ordenen
maar gwn waarnemen = geven houvast
⁃ In alle daagse mooie zintuigelijke waarnemingen
⁃ Problematiek tijd
⁃ Wat zijn beperkende factoren op ons zijn?
⁃ Identiteitsproblematiek
⁃ Joyce
⁃ Synthese heel modernisme

Formele kenmerken
⁃ Zoeken naar stijl, alles is toegelaten
⁃ 2 technieken uit AG
⁃ Gedachtenstroom
⁃ Joyce; stream of consciousness
⁃ Ulysses
⁃ Stadswandeling (=Woolf) maar minder zintuigelijk meer focus gedachten, niet
perse mooie gedachten
⁃ Leven is veel minder heldhaftig = kleinheid
⁃ Finnegans wake
⁃ Gedachtenstroom zo inwendig
⁃ Bijna dadaïsme klankgedichten
⁃ Proust; le monologue interieur
⁃ A la recherche du temps perdu
⁃ Intense momenten x geheugen
⁃ ⚠️Niet zoals andere modernisten; wilt niet seismograaf moderne problematiek
weergeven⚠️
⁃ Beetje zoals écriture automatique expressionisten
⁃ Perspectief individu
⁃ Montage in cinema (= zoals over elkaar plaatsen beelden expressionisme)
⁃ Doblin
⁃ Berlin Alexanderplatz
⁃ Chaotische opeenstapeling (mix emblemen, tekst,…)
⁃ Hoofdpersonage lijdt aan chaos (is structuur gevangenis gewoon)

Post-modernisme na Wo2
⁃ Radicalere vorm modernisme
⁃ Kunst vangt traumas uit het alledaagse leven op en toont hoe die tot uiting komen
in complexe situaties
⁃ Ironisch onderzoek (niet echt opzoek naar houvast) van condition humaine <->
Modernisten op recht opzoek naar houvast
⁃ ⚠️Ironie wordt niet gebruikt om kritiek te geven op onderdrukkende maatschappij
instituties⚠️
⁃ Kunnen we dan echt niks kennen? = niet vol te houden
⁃ Borges
⁃ De Aleph
⁃ Werkelijkheid is fictie = afgebeeld als bib
⁃ Ironie over condition humaine
⁃ Bereikt ultieme kennis maar is absolute chaos = mens kan zichzelf niet kennen
⁃ Wereld is bepaald door fictie, zien we door filter verhalen & beelden <-> Wereld
bepaald door individuele visies
⁃ Pynchon
⁃ Vineyard
⁃ Wereld alsof in sitcom
⁃ Cynisch, wat je kijkt bepaald hoe je kijkt naar wereld -> echte werkelijkheid niet te
kennen
⁃ Cortazar
⁃ Hinkelspel
⁃ Naar gelang andere volgorde lezen -> andere visie
⁃ Men verlangt om te lijken op bepaald beeld, bepaalde ster/idool
⁃ Moeilijk bepalen realiteit vs illusie, zien we nog wel verschil?
⁃ Kennis is onmogelijk, al pratende zullen we ook niks bereiken <-> Modernist;
seismograaf problematiek tijd zijn
⁃ Eco
⁃ De naam van de roos
⁃ Detectieve roman in middeleeuwen
⁃ Definitieve kennis is heel moeilijk

Roman in post-koloniale wereld

⁃ ⚠️Stelling over Chinezen is fout, we hebben het niet over Chinezen gehad⚠️
⁃ Kritiek eurocentrisme / kolonisatie
⁃ Maatschappelijk relevant
⁃ Wat neem ik over westen en wat uit eigen cultuur
⁃ Is er een alternatief voor westerse idealen, cultuur
⁃ Marquez
⁃ Europese modernisme; koele, imperialisme x lokale mythe cultuur
⁃ Mishima
⁃ Nietzsche x Japanse samoerai
⁃ Ontdekt hij is homo <-> Traditionele waarde (Gouden paviljoen) => hoe
verzoenen?
⁃ Soyinka
⁃ Shakespeare x Afrikaanse cultuur
⁃ Achabe
⁃ Things fall apart
⁃ = heel kritisch hoe westen Afrikaanse cultuur om zeep heeft geholpen
⁃ Verwijzing naar Yeats
⁃ Rushdie
⁃ Immigranten in westen zelf
⁃ Aziatische opgroei in westers land
⁃ Vanuit individuele perspectief verzoening zoeken = modernisme
⁃ Middernachtskinderen
⁃ Kinderen op onaf. India begonnen
⁃ 1001 nachten sprookje verwijzing
⁃ Fantasy = sinds westen open gebroken meer plek voor verbeelding terug

Roman gender problematiek

⁃ Modernistische problematiek vanuit vrouw (onderdrukte meerderheid)
⁃ Maatschappelijk relevant
⁃ Emancipatie externe druk <-> Sartre, Kafka = heel negatieve ervaring van externe
druk, hier gaan ze zich verzetten tegen die druk
⁃ Komt door shift lezers; steeds meer vrouwen
⁃ Aandacht voor micro-machtsmechanisme
⁃ Identificatiemiddelen
⁃ Buchi
⁃ Afrikaanse bescheiden komaf
⁃ Emmigreren naar Vk
⁃ In Afrika; gereduceerd tot moeder -> stelt dit in vraag
⁃ Davis
⁃ AG omarming vraag rond identiteit
⁃ Innovatie; alledaagse laten schitteren, niet groot opgebouwde romans

Theater
⁃ ⚠️Sluit niet aan op individualisme Romantiek⚠️
⁃ Bouwt verder op Ibsen
⁃ AG technieken
⁃ Sociale krachten werken in op individu
⁃ Albee
⁃ Kritiek American dream
⁃ Miller
⁃ Kritiek American dream
⁃ Sartre
⁃ Huis clos
⁃ ⚠️Maakt niet gebruik van vervreemdingstechniek, wel vervreemd individu =/=
vervreemdingstechniek van Brecht ⚠️
⁃ Portret leven na de dood (vooral hel)
⁃ Eugene Oneil
⁃ Stream of consciousness (= Joyce)

Neo-stijlen
⁃ Volledig terug naar oude
⁃ Terug naar grote namen vroeger
⁃ Neo-romantiek
⁃ Neo-realisme
⁃ Zoals realisme maar iets minder focus maatschappij kritiek
⁃ Henry james
⁃ Psychologische roman
⁃ Willen niet vernieuwen
⁃ Gwn klankbord publiek