Rola snów i widzeń w III cz.

„Dziadów” Mickiewicza
Trzecia część „Dziadów” jest dramatem, w
którym świat rzeczywisty przenika się ze
sferą metafizyczną. Co ciekawe – oba te plany
mają równorzędne znaczenie, wzajemnie
dopełniając się i wpływając na dalszy rozwój
wydarzeń. Do stykania się dwóch
przeciwstawnych płaszczyzn dochodzi głównie
w czasie snów i wizji, jakie nawiedzają
bohaterów. Jednak reprezentanci tajemniczych
sił pojawiają się także bez wiedzy postaci
dramatu.

Motywy oniryczne ściśle wiążą się z nocą, a

więc porą, w czasie której organizowane były
obrzędy dziadów. Korelacje między
wydarzeniami zachodzącymi w snach, a
rzeczywistością podkreślają fakt, iż tajemnicze
siły ujawniające się, gdy zachodzi słońce, mają
wielki wpływ na ludzkie życie. Gdy Konrad
pada zmęczony, tracąc świadomość,
rozpoczyna się walka sił dobra z siłami zła,
której stawką jest dusza bohatera. Nieco inaczej
wyglądają interakcje zachodzące między
pozaziemskimi mocami a duszami księdza
Piotra i senatora. W obu przypadkach los
bohaterów jest przesądzony, lecz wciąż mają oni
pewną rolę do spełnienia w ziemskim świecie.
Dlatego w czasie nocy duch senatora,
połowicznie wyrwany z ciała i zmysłów, niesiony
jest przez diabelskie sługi na kraniec świata,
gdzie cierpi męki. Z kolei duchowny odbywa w
tym czasie podróż do Boga.

Wizje, które nawiedzają bohaterów dramatu

Adama Mickiewicza, wprowadzają do dzieła
płaszczyznę metafizyczną i stanowią zapowiedź
przyszłych wydarzeń. To właśnie za ich
pośrednictwem ujawnia się mesjanistyczna
koncepcja narodu. Porażka Konrada, który
pragnął wyzwać Boga na pojedynek, akcentuje
konieczność przemiany poety – reprezentanta
ojczyzny. Z kolei widzenie księdza Piotra
przedstawia Polskę prowadzoną na śmierć
wśród radosnych okrzyków innych narodów.
Między tymi scenami przedstawione zostaje
widzenie Ewy. Dziewczynka, zmówiwszy
modlitwy za ojczyznę i poleciwszy Bogu
zesłańców, pogrążyła się w radosnym śnie.
Wówczas ukazana została jej wizja Matki Boskiej
w cudownym blasku. Jej postać miała na sobie
wianek, który uwiła Ewa. W pewnym momencie
jeden z kwiatów – róża- przemawia do
dziewczynki tymi słowami: Weź mnie na serce.
Ta symboliczna, nawiązująca do sfery religijnej
scena często odczytywana jest jako zaślubiny
nieba z ziemią, Polski z Bogiem. Tym sposobem
ukazana zostaje konieczność dokonania
przewartościowania. Romantyczny bunt przeciw
Bogowi i porządkowi świata (Wielka
improwizacja) zastąpiony zostaje pokorą,
posłuszeństwem i otwarciem się na znaki
Stwórcy. Te zaś wyraźnie wskazują, że
cierpienie narodu nie jest pozbawione sensu, a
na jego gruncie wzniesiony zostanie nowy obraz
świata.

W trzeciej części „Dziadów” swoje pole do

popisu mają także siły utożsamiane ze złem.
To właśnie one biorą w posiadanie zaborców,
których los od dawna jest przesądzony. Sam
Belzebub działa na rozkaz cara, powstrzymując
dwa złe duchy przed zawleczeniem
Nowosilcowa do piekła. Sceny te można
odczytywać jako zapowiedź rychłego końca
uciemiężenia ojczyzny (przepowiednia księdza
Piotra dotycząca Doktora szybko znajduje
potwierdzenie).

Świat doczesny i sfera metafizyczna tworzą w

trzeciej części „Dziadów” jedność. Chociaż
tajemnicza przestrzeń nie otwiera swych
podwojów przed wszystkimi bohaterami,
wywodzące się z niej istoty (zarówno stojące po
stronie Dobra, jak i stojące po stronie Zła)
czuwają nad postępowaniem mieszkańców
ludzkiej rzeczywistości. Obie płaszczyzny
wprowadzają do dzieła mistyczny nastrój,
znacznie wzbogacając jego kompozycję i
otwierając je na różnorodne interpretacje.