‫ء‬۲۰۱۸ ‫جولائي ۔ دسمبر‬ 1 s ٦۵٦ ‫ نمبر‬۴۷ ‫پښتو جلد‬

‘‘‫مېجر يونس خليل ’’د رومان شهزاده‬

Major Younas Khalil the Prince Romanticism

Nagina Khanam Nageen 1

Romanticism is a way of action, a realistic approach to life, reformation in the society

and literature. When we study Pashto literature we feel proud to have a martial
personality great poet and scholar like Khushal Khan Khattak who is no doubt the
father of Pashto language but also the forerunner of romanticism in Pashto poetry.
Those Pashto poets who have studied the poetry of Khushal have got the inspiration
from him. In addition to this, whose poets who are/were well versed in English
literature have also taken advantage romanticism through this way. Major Younas
Khalil has taken advantage from both the sources i.e. from Khushal and English
literature. The poetry of Younas Khalil contains all the qualities of a romantic poet. He
really deserves to be called the prince of romanticism.This research paper is a
sufficient proof of my claim.

‫ د خوبونو د جزيرو‬،‫ د لفظونو ماهر‬،‫ د رنګين تخ ّيل شاعر‬،‫ د پاکې مينې ترجمان‬، ‫د حسن پرستار‬
‫جادوګر او د رومان شهزاده۔ مېجر يونس خليل څۀ غېر معروف شخصيت نۀ دے ۔ هغه د شعر د دنيا‬
‫يو ښکاره نوم دے ۔ او د شاعرانو په هغه صنف کښې شامل دے چې د دستار تړلو حق لري ۔‬

:‫مېجر يونس خليل څوک ؤ ؟ کور کلے ئې کوم ؤ ؟ په دې باب کښې ښاغلے همېش خليل ليکي‬

‫"يونس خليل د خليلو په مشهور کلي بر تاکال کښې د محمد ايوب خان الکوزي‬
‫ء) پېدا‬192٥ ‫ء اګست په وړومبۍ ورځ د (يکم اګست‬1925 ‫کره د کال‬
‫شو ۔ په خپل کلي کښې د ابتدائي تعليم د حاصلولو نه وروستو اسلاميه کالجېټ‬
‫هائي سکول کښې داخل کړے شو ۔ د مېټرک کولو نه پس اسلاميه کالج‬
‫پېښور ته لاړ۔ بي اېس سي ته د رسېدلو سره پوځ کښې د لفټننټ په عهده‬
" )1( ‫واخستے شو ۔‬

1 Lecturer, Department of Pashto, University of Peshawar

‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪2‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫ښاغلے يونس خليل د مېجرۍ عهدې ته اورسېدو خو له بده مرغه په ‪ 16‬دسمبر ‪1971‬ء د ډهاکې‬
‫د سقوط په وخت د يو جنګي قېدي په حېث د هند بر ېلي ښار ته ورسؤلے شو او هلته ورته زولنې‬
‫ورواچولے شوې او د يو جنګي قېدي په حېث ئې ژوند تېرولو۔‬

‫د هند د قېد نه چې اٰزاد شو او خپل وطن ته راستون شو څۀ موده پورې ئې د کوهاټ د سولجر‬
‫بورډ په دفتر کښې په طور د سېکرټري خپله وظيفه تر سره کوله ۔ د ملازمت د پرېښودو نه پس ئې‬
‫ا ٰزاد ژوند تېرول خوښ کړل او خپل فارغ وخت ئې شعر و شاعرۍ‪ ،‬ادبي محفلونو او دوستانو سره‬
‫ناستې پاستې ته وقف کړو ۔‬

‫په جولا ئي ‪2000‬ء کښې د زړۀ د مرض د علاج دپاره اسلام اٰباد ته لاړو خو د بد قسمتۍ نه‬
‫هلته پرې د زړۀ دوره راغله او د جولا ئي د مياشتې په شلم تاريخ د ز يارت په ورځ وفات شو ۔‬

‫د مېجر يونس خليل مرګ ‪ ،‬د پښتو د خوږې لهجې او ښائسته شاعرۍ مرګ ؤ ۔ د هغۀ په ناساپي‬
‫مرګ د هغۀ ادبي ملګري ډېر ز يات خفه شول په دې باب کښې د پروفېسر ډاکټر محمد همايون هما يو‬
‫څو شعرونه داسې دي چې د شعرونو عنوان ئې "ښکلے انسان" دے ۔‬

‫د پښتو د روماني شعر ناو ياته اٰواز د مېجر يونس خليل په وفات (‪ 21‬جولائي ‪2000‬ء)‬

‫لاړ‬ ‫غزلخوان‬ ‫کړي‬ ‫څۀ‬ ‫به‬ ‫ناوې‬ ‫سحر‬ ‫د‬

‫لاړ‬ ‫ګلستان‬ ‫لاړه‬ ‫نغمه‬ ‫‪،‬‬ ‫لاړو‬ ‫حسن‬
‫لاړه!‬ ‫کډه‬ ‫په‬ ‫ب ُو‬ ‫و‬ ‫رنګ‬ ‫د‬ ‫قافله‬
‫لاړ‬ ‫رازدان‬ ‫ؤ‬ ‫چې‬ ‫کدې‬ ‫فن‬ ‫د‬ ‫رومان‬ ‫د‬
‫کړي‬ ‫رقص‬ ‫وته‬ ‫چا‬ ‫شپو‬ ‫د‬ ‫اوس‬ ‫به‬ ‫ښاپېرۍ‬
‫لاړ‬ ‫پرستان‬ ‫ښکلي‬ ‫د‬ ‫دوي‬ ‫د‬ ‫ښائست‬ ‫چې‬
‫بللے‬ ‫ما‬ ‫ؤ‬ ‫شاعر‬ ‫لهجې‬ ‫خوږې‬ ‫د‬
‫لاړ‬ ‫رحمان‬ ‫د‬ ‫لوے‬ ‫د‬ ‫وارث‬ ‫هغه‬ ‫رښتيا‬ ‫په‬
‫تېرېږه‬ ‫پرې‬ ‫کښې‬ ‫تيارو‬ ‫په‬ ‫همايونه‬
‫(‪)2‬‬ ‫لاړ‬ ‫روښان‬ ‫هغه‬ ‫زړۀ‬ ‫په‬ ‫هم‬ ‫ذهن‬ ‫په‬ ‫روڼ‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪3‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫د مېجر يونس خليل تر اوسه د کلام درې مجموعې چاپ شوې دي ۔‬

‫‪1‬۔ لا له زار ‪2 ،‬۔ څاڅکي ‪3 ،‬۔ پس د څاڅکو لا له زار‬

‫‪1‬۔ لا له زار‪:‬۔دا د ښاغلي يونس خليل د کلام وړومبۍ مجموعه وه چې د هغۀ د ځوانۍ او طالب‬
‫علمۍ د ورځو سره تعلق لري ۔ دغه مجموعه په اول ځل په کال ‪1946‬ء کښې چاپ شوې وه ۔ لا له‬
‫زار ز يات تر په قطعاتو مشتمل دے او يو څو غزلونه هم پکښې په نظر راځي ۔‬

‫‪2‬۔ څاڅکي‪:‬۔دا د ښاغلي يونس خليل د کلام دوېمه مجموعه ده چې په کال ‪1986‬ء کښې چاپ‬
‫شوې ده ۔ دغه مجموعه په قطعاتو ‪ ،‬نظمونو ‪ ،‬مرثيو او غزلونو مشتمله ده ۔‬

‫‪3‬۔ پس د څاڅکو لا له زار‪:‬۔دا د مېجر يونس خليل صېب د کلام درېمه مجموعه ده چې د هغۀ د‬
‫مرګ نه پس حرم پرنټرز پېښور په کال جون ‪2000‬ء کښې چاپ کړې ده ۔ چې دوه سوه ‪200‬‬
‫صفحې لري ۔ په دغه مجموعه کښې نزدې نزدې هر يو صنف موجود دے ۔ ددغه مجموعې د مرتب‬
‫کولو او چاپ کولو په باب کښې نامتو محقق او اديب ښاغلے پروفېسر داور خان داؤد ليکي‪:‬‬

‫"د مېجر صېب د وفات کېدو نه پس ددۀ مشر زوے ډاکټر محمد محسن د خپل‬
‫پلار د کلام هغه مسوده چې د کاغذ په پ ُرزو ليکلے شوې وه د مرتب کولو‬
‫دپاره مونږ ته حواله کړه ۔ ما او ډاکټر اقبال نسيم خټک به د پ ُرزو نه اشعار نوي‬
‫رسم الخط ته راواړؤل د کمپوزنګ دپاره ۔ د غه شان دا کتاب "پس د څاڅکو‬
‫لا له زار" په نوم چې ښاغلي مېجر يونس خليل خوښ کړے ؤ۔ زمونږ د دواړو‬
‫په کوښښونو د معياري طباعت سره چاپ شو۔ (‪")3‬‬

‫د مېجر يونس خليل کلام ګڼ اړخونه لري د هغۀ په کلام کښې عارفانه مضامين هم شته‪ ،‬د سماج‬
‫د ناروا رسمونو ذکر هم شته ‪ ،‬د هغۀ د کلام روماني اړخ ډېر معياري دے ۔ د هغۀ په کلام کښې‬
‫منظر کشي هم شته او فطرت نګاري هم ۔ هغۀ مرثيې هم ليکلي دي او په کلام کښې ئې رجائيت‬
‫هم شته ۔ هغۀ د حسن پرستار او جمال پرست هم دے ۔ د وطن په مينه مست پتنګ هم دے ۔‬
‫خو د هغۀ د کلام يو بيخي ښکاره اړخ رومان پسندي ده ۔ ځکه ما هغۀ ته د "رومان شهزاده" عنوان‬
‫خوښ کړو ۔ مېجر يونس خليل چې د شعر کوم اړخ ته لاس اچولے دے هغه ئې يو خاص معيار‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪4‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫ته رسؤلے دے ۔ د هغۀ په تخ ّيل کښې د سپرلو نګهتونه ‪ ،‬د ګلونو رنګونه او د ښکلي محبوب م ُسکا‬
‫ټالونه وهي ۔ داسې ښکاري چې د رومان د شهزاده کلام د رنګونو بهارونه په لاس کښې اغستي‬
‫ګرځي ۔ په کلام کښې داسې تشبيهات ‪ ،‬الفاظ او مناسب شعري مضامين استعمالوي چې لوستونکے‬
‫داسې محسوسوي چې هغه شعرونه نۀ لولي بلکې دغه هر څۀ عملا ً په سترګو ويني او په غوږونو ئې‬
‫اوري ۔‬

‫د ژوند د هرقسم اسانتيا باوجود مېجر يونس خليل په ذهني طور يو مرد قلندر ؤ ۔ مېجر صېب د‬
‫پاکو جذبو ‪ ،‬پاکو خيالا تو او د صداقت پېکر ؤ ۔ په عملي ژوند کښې هغه يو سپين زړے انسان ؤ او‬
‫يو مخلص مسلمان ؤ ۔ هغه د ديني فکر علمبردار ؤ که يو طرف ته د هغۀ په تخ ّيل عرفاني خيالات‬
‫راورېدل نو بل خوا ئې د دواړو جهان د سردار عظمت هم د انسانيت د رهنمايۍ دپاره د هدايت‬
‫شمع ګڼله ۔ هغه د انسانيت معراج د حضور صلي الله عليه وسلم د اعل ٰی اخلاقو په ا ٰئينه کښې لټوي ۔‬
‫دې سره سره امامانو ته د عقيدت پېرزونې او نور تصوفي رجحانات هم د مېجر صېب په کلام کښې د‬
‫هغۀ د باطني طهارت ا ٰئينه دار دي ۔‬

‫هر مسلمان شاعر خواه هغه د کومې ژبې وي د تبرک په خاطر د خپل کلام اٰغاز د حمد باري‬
‫نعت رسول او د مناجاتو نه کوي ۔ د مېجر صېب ټول کلام د هغۀ د روحاني احساساتو‬
‫ِ‬ ‫تعال ٰی او‬
‫مظهر دے ۔ مېجر يونس خليل د حضور صلي الله عليه وسلم سره عقيدت لري ۔ او د انسان د پېدا‬
‫وښت راز داسې په ګوته کوي ۔‬

‫يم‬ ‫شهکار‬ ‫فن‬ ‫د‬ ‫خالق‬ ‫د‬ ‫يم‬ ‫انسان‬ ‫زۀ‬

‫يم‬ ‫اونار‬ ‫ن ُور‬ ‫په‬ ‫خوره‬ ‫خو‬ ‫يم‬ ‫زره‬ ‫يو‬
‫ښکاري‬ ‫څۀ‬ ‫او‬ ‫دي‬ ‫پټ‬ ‫څۀ‬ ‫چې‬ ‫کښې‬ ‫کائنات‬
‫څاري‬ ‫لارې‬ ‫ارمانونو‬ ‫د‬ ‫زما‬ ‫دا‬
‫دے‬ ‫ژوندون‬ ‫د‬ ‫فکر‬ ‫که‬ ‫او‬ ‫دے‬ ‫مرګ‬ ‫دلته‬
‫ما جوړ کړے يو تصوير په ځيګر خون دے (‪)4‬‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪5‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫د خالق کائنات د وحدانيت ‪ ،‬د هغۀ عظمت او د انسان د ګو يايۍ د کمزورۍ خبره داسې‬
‫کوي ۔‬

‫نه‬ ‫ازل‬ ‫د‬ ‫کښې‬ ‫انتظار‬ ‫ده‬ ‫ګو يائي‬

‫شي‬ ‫بيان‬ ‫د‬ ‫وصف‬ ‫د‬ ‫ستا‬ ‫قابله‬ ‫چې‬
‫ده‬ ‫مکان‬ ‫د‬ ‫محدوده‬ ‫چې‬ ‫ژبه‬ ‫مګر‬
‫(‪)5‬‬ ‫شي‬ ‫لامکان‬ ‫د‬ ‫څۀ‬ ‫دې‬ ‫په‬ ‫به‬ ‫تذکره‬

‫د دواړو جهانو سردار حضور صلي الله عليه وسلم صفت کول عقيدت هم دے او عبادت هم او‬
‫او مېجر يونس کلام د دې خبرې ګواه دے چې هغه د خالق او د حضور صلي الله عليه وسلم د‬
‫ذات سره بې کچه مينه لري ۔ ځکه ئې په ډېر ښکلي انداز کښې د هغۀ تعر يف کړے دے۔ وائي‬
‫چې‪:‬‬

‫چې ازل پرې بختور دے او ابد پرې مبارک دے‬

‫دا معن ٰی د محمد دے چې تکميل د هر کمال دے (‪)6‬‬

‫شوه‬ ‫عطا‬ ‫ورته‬ ‫محمد‬ ‫د‬ ‫معن ٰی‬ ‫چې‬

‫شوه‬ ‫ارتقاه‬ ‫نېولې‬ ‫ساه‬ ‫ته‬ ‫مقام‬ ‫خپل‬
‫(‪)7‬‬ ‫شوه‬ ‫انتها‬ ‫او‬ ‫ابتداء‬ ‫مبارکه‬

‫وړاندې د حضور د صفت سلسله داسې جاري ساتي او وائي‪:‬‬

‫چې ګفتار ئې لار د زړۀ ده چې کردار ئې يو ا ٰئين دے‬

‫تقوی ده چې انسان پکښې حرم دے (‪)8‬‬
‫پکښې مينه چې ٰ‬

‫شوه‬ ‫صحيفه‬ ‫يو‬ ‫کائنات‬ ‫شوه‬ ‫پېدا‬ ‫معن ٰی‬ ‫قلم‬ ‫د‬
‫چې اوشو هغه نوم د محمد دے (‪)9‬‬ ‫د تحرير اٰغاز‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪6‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫صرف مينه د حضور ده چې انسان ئې محترم کړو‬

‫نه په ذات پورې محدوده نۀ خوره په يو مقام ده ( ‪)10‬‬

‫ناداري ئې بادشاهي ده د هماء سوري ته ناست يم‬

‫محمد زما کوثر دے که سراب که بيابان يم( ‪)11‬‬

‫جماله‬ ‫لر‬ ‫لر‬ ‫جدا‬ ‫له‬ ‫اختره‬ ‫څۀ‬ ‫دې‬ ‫تاريخ‬ ‫چې‬
‫دغه عکس د هغه ن ُور دے چې سيرت مې د اٰقا دے (‪)12‬‬

‫شو‬ ‫بل‬ ‫کښې‬ ‫تيارو‬ ‫حِرا‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫مشال‬ ‫يو‬

‫شو(‪)13‬‬ ‫محفل‬ ‫دغه‬ ‫انسان‬ ‫د‬ ‫ته‬ ‫تنهايۍ‬

‫د يونس خليل د کلام مناجاتي او التجائي انداز‬

‫د رومانيت او عارفانه کلام سره سره د يونس خليل د کلام مناجاتي او التجائي انداز هم انفراديت‬
‫لري ۔ دغه انداز انفرادي هم دے او اجتماعي هم ۔‬

‫بېدارې‬ ‫بيا‬ ‫کښې‬ ‫زړۀ‬ ‫په‬ ‫کړه‬ ‫مې‬ ‫هنګامې‬

‫سرشارې‬ ‫بيا‬ ‫کړه‬ ‫ژوندون‬ ‫د‬ ‫مې‬ ‫شپې‬ ‫ورځې‬
‫کړه‬ ‫عطا‬ ‫راته‬ ‫دنيا‬ ‫هغه‬ ‫اٰرزو‬ ‫د‬
‫(‪)14‬‬ ‫لارې‬ ‫پاسه‬ ‫د‬ ‫عرش‬ ‫د‬ ‫ستا‬ ‫چې‬ ‫جوړوي‬

‫شي‬ ‫کائنات‬ ‫مې‬ ‫سمندر‬ ‫د‬ ‫قطره‬ ‫چې‬

‫را‬ ‫ګداز‬ ‫د‬ ‫مينې‬ ‫د‬ ‫راته‬ ‫وسعت‬ ‫اٰ‬
‫پاتې‬ ‫ښکته‬ ‫شي‬ ‫ستارو‬ ‫د‬ ‫جهان‬ ‫چې‬
‫را(‪)15‬‬ ‫پرواز‬ ‫هغه‬ ‫پر‬ ‫هغه‬ ‫مينې‬ ‫د‬ ‫تۀ‬

‫ددغه مېعاري مناجاتي کلام نورې نمونې څۀ په دې ډول دي‪:‬‬

‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪7‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫کړې‬ ‫پېدا‬ ‫زما‬ ‫بيا‬ ‫خدايه‬ ‫مينه‬ ‫پاکه‬

‫کړې‬ ‫زندګۍ‬ ‫د‬ ‫ساز‬ ‫زړونو‬ ‫د‬ ‫خاموشي‬
‫دے‬ ‫دعا‬ ‫په‬ ‫اېښے‬ ‫رسم‬ ‫د‬ ‫نوم‬ ‫چې‬ ‫چا‬
‫(‪)16‬‬ ‫کړې‬ ‫هستۍ‬ ‫د‬ ‫نخښه‬ ‫ورته‬ ‫رسم‬ ‫دغه‬

‫د يونس خليل په کلام کښې د حب الوطنۍ عنصر‬

‫مېجر يونس خليل يو ډېر غټ محب وطن شاعر ؤ ۔ د وطن د حفاظت ‪ ،‬او سر لوړۍ دپاره هرې‬
‫قربانۍ ته تيار ؤ ۔ دغه قسم ته قربانۍ د هغوي عملي طور سره کړې دي ۔ او خپل د خپل سپېځلي‬
‫کلام په ذر يعه هم ۔ حقه خبره دا ده چې د وطن سره د مينې تصور او احساس مونږ ته خوشحال‬
‫خان خټک راکړے دے او دغه سلسله تر اوسه قائمه دائمه ده ۔‬

‫خوشحال بابا وائي‪:‬‬

‫ايمانه‬ ‫له‬ ‫ده‬ ‫راپېدا‬ ‫جانه‬ ‫اے‬ ‫مينه‬ ‫وطن‬ ‫د‬

‫هغه ملک د زړۀ ارمان وي چې پکښې دې ښۀ ياران وي‬
‫ګلونه‬ ‫وطن‬ ‫بل‬ ‫د‬ ‫نۀ‬ ‫ښارونه‬ ‫وطن‬ ‫خپل‬ ‫د‬ ‫نۀ‬
‫د بل ديار شکرې ( ‪)17‬‬ ‫د خپل ديار ګرګرې نۀ‬ ‫نۀ‬

‫مېجر يونس خليل يو محب وطن بنده او د وطن په درد دردمند شاعر ؤ ۔ د وطن سره د مينې‬
‫اظهار هغۀ په خپلو نظمونو کښې کړے دے چې د ‪ 23‬مارچ څوارلسم ‪ 16‬اګست ياد پاکستان‬
‫عنوان لاندې ئې ليکلي دي ۔ د مېجر صېب د وطن سره د مينې شاعري د جذباتو نه ډکه ده ۔ په‬
‫دغه قسم شاعرۍ کښې عقيدت هم شته او محبت هم او د قربانۍ جذبه هم ۔‬

‫په يو نظم "وطن ته" کښې د خپلو زرينو خيالاتو اظهار داسې کوي‪:‬‬

‫شي‬ ‫شفق‬ ‫دې‬ ‫مينه‬ ‫زما‬

‫شي‬ ‫سجر‬ ‫ستا‬ ‫پرې‬ ‫ښائسته‬ ‫چې‬
‫ده‬ ‫وظيفه‬ ‫مې‬ ‫نامه‬ ‫ستا‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪8‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫کښې‬ ‫درزا‬ ‫زړۀ‬ ‫بېتابه‬ ‫د‬

‫شمع‬ ‫زما‬ ‫زخم‬ ‫يو‬ ‫هر‬
‫کښې‬ ‫چراغان‬ ‫په‬ ‫نوم‬ ‫د‬ ‫ستا‬
‫غاز يانو‬ ‫د‬ ‫ده‬ ‫سرمايه‬
‫شهيدانو(‪)18‬‬ ‫د‬ ‫امانت‬

‫په يو نظم "پاکستان" کښې د خپلو جذباتو اظهار داسې کوي‪:‬‬

‫زنه‬ ‫په‬ ‫شپو‬ ‫ورځو‬ ‫د‬ ‫دا‬

‫دے‬ ‫ناموس‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫ننګ‬ ‫د‬ ‫خال‬
‫رخسارو‬ ‫په‬ ‫ده‬ ‫غازه‬ ‫دا‬
‫لاسونو‬ ‫په‬ ‫نکرېزې‬ ‫دا‬
‫دے‬ ‫رنګ‬ ‫وينې‬ ‫د‬ ‫شهيد‬ ‫د‬
‫دے(‪)19‬‬ ‫شړنګ‬ ‫تورې‬ ‫د‬ ‫وفا‬ ‫د‬

‫د "وطن عظمت" کښې وائي‪:‬‬

‫وي‬ ‫تماشه‬ ‫په‬ ‫شان‬ ‫د‬ ‫ستا‬ ‫دې‬ ‫سپوږمۍ‬ ‫نمر‬

‫وي‬ ‫عظمت‬ ‫ستا‬ ‫غاړه‬ ‫هڅکه‬ ‫دې‬ ‫همېشه‬
‫شه‬ ‫مه‬ ‫ټيټې‬ ‫مړانې‬ ‫د‬ ‫سترګې‬ ‫پکښې‬
‫(‪)20‬‬ ‫وي‬ ‫حقيقت‬ ‫دې‬ ‫تاريخ‬ ‫که‬ ‫وي‬ ‫افسانه‬

‫"سحر د څوارلسم اګست" کښې وائي‪:‬‬

‫خو بې خوفه بې خطره مونږ د دار د سر سرخۍ کښې‬

‫يو رنګين سحر پېدا کړو د هر ‪.‬ظلم يه تروږمۍکښې‬
‫ده‬ ‫دنيا‬ ‫د‬ ‫ستاينه‬ ‫دا‬ ‫وه‬ ‫مستي‬ ‫زمونږ‬ ‫سحر‬ ‫دا‬
‫اعتراف د زمانې دے دا د ورځو شپو ثناء ده (‪)20‬‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪9‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫زنداني شاعري‬
‫د زنداني شاعرۍ نه مراد هغه شاعري ده چې يو شاعر ئې د قېد و بند په ورځو شپو کښې کوي‬
‫۔ په دغه قسم شاعرۍ کښې د جابر قوت له اړخه د ظلم و ستم ذکر هم کېږي ۔ د زولنو او زنځيرونو‬
‫ذکر هم کېږي ۔ د اٰزادۍ اٰرزو پکښې هم کېږي ۔ په هر طور دغه قسم ته شاعرۍ د دردونو او‬
‫ژوبل اٰرمانونو يو داستان وئيلے شو۔‬

‫هسې خو د زنداني شاعرۍ نخښې نخښانې د خوشحال بابا نه مخکښې هم په نظر راځي خو لکه د‬
‫ادب د نورو اصنافو په شان زنداني شاعري هم خوشحال بابا معراج ته رسولې ده ۔ ځکه چې خوشحال‬
‫د ادب د هرې موضوع سره پوره پوره انصاف کړے دے ۔‬

‫د خوشحال دغه يو څو شعرونه د زنداني شاعرې يو ښکلې نمونه ده‬

‫نيسي‬ ‫ته‬ ‫باد‬ ‫زلفې‬ ‫دې‬ ‫جُونه‬ ‫پښتنې‬

‫( ‪)22‬‬ ‫کښې‬ ‫رنتهبور‬ ‫په‬ ‫راوړي‬ ‫بوي‬ ‫ئې‬ ‫شمال‬ ‫چې‬

‫نسيمه‬ ‫اوکړې‬ ‫اٰباد‬ ‫خېر‬ ‫په‬ ‫ګزر‬ ‫که‬

‫سيمه‬ ‫په‬ ‫سيند‬ ‫د‬ ‫سرائے‬ ‫د‬ ‫اوشي‬ ‫ګشت‬ ‫يادې‬
‫تسليمه‬ ‫څو‬ ‫په‬ ‫لور‬ ‫له‬ ‫زما‬ ‫ورسره‬
‫شي‬ ‫نصيب‬ ‫جام‬ ‫ستاسو‬ ‫مې‬ ‫بيا‬ ‫چې‬ ‫وي‬ ‫ګندې‬
‫قديمه‬ ‫تر‬ ‫يو‬ ‫نۀ‬ ‫به‬ ‫جمنا‬ ‫ګنګا‬ ‫په‬
‫خوشحاله‬ ‫اوسي‬ ‫نۀ‬ ‫هند‬ ‫په‬ ‫به‬ ‫همېشه‬
‫(‪)23‬‬ ‫جحيمه‬ ‫له‬ ‫اووځي‬ ‫عاصي‬ ‫به‬ ‫عاقبت‬

‫خوشحال بابا په رنتهبور کښې دهلي او ا ٰ ٰګره کښې د مغلو بنديوان ؤ او مېجر يونس خليل د ‪16‬‬
‫دسمبر ‪1971‬ء د نمر ختيز پاکستان د ډهاکې په سان حه کښې د هند په بر ېلي ښار کښې زندان ته‬
‫اچول شوے ؤ ۔ او هر کله چې د پاکستان او هندوستان تر مېنځه د قېديانو د ايله کولو معاهده‬
‫اوشوه نو مېجر صېب خپل کور ته راغے خو د زنداني ژوند کوم زخمونه ئې چې په زړۀ خوړلي‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪10‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫ؤ ۔ د غه اظهار ئې د شعر په ژبه کړے دے ۔ مېجر يونس خليل د زنداني شاعرۍ ز ياته برخه په‬
‫پوځي کېمپ کښې د جنګي قېدي د احساساتو ‪ ،‬اٰرمانونو ‪ ،‬داغونو او دردونو سره تعلق لري۔‬

‫په جنګي کېمپ کښې د خپلو ملګرو په شهادت داسې اوښکې تو يوي ۔‬

‫مړېږي‬ ‫نۀ‬ ‫وينو‬ ‫په‬ ‫چې‬ ‫زمکه‬ ‫دغه‬ ‫رحمه‬ ‫بې‬ ‫څۀ‬
‫څاڅکي ټکي ټکي په ټول کېمپ کښې‬ ‫فکر دا د وينو‬

‫د وفا د قول تحرير دے دا زما د قام تقدير دے‬

‫د مظلوم د غاړې دے د ظالم د پښو زنځير دے ( ‪)24‬‬

‫خپل فر ياد جاري ساتي او په "يادونو" نظم کښې وائي‪:‬‬

‫کښې‬ ‫تنهايۍ‬ ‫په‬ ‫شپو‬ ‫تورو‬ ‫د‬ ‫زندان‬ ‫د‬

‫شي‬ ‫نزدېکت‬ ‫د‬ ‫مشال‬ ‫چې‬ ‫يادونه‬ ‫ستا‬
‫راشي‬ ‫لاره‬ ‫په‬ ‫رڼا‬ ‫د‬ ‫قربتونه‬
‫شي(‪)25‬‬ ‫حقيقت‬ ‫کښې‬ ‫ساعت‬ ‫يو‬ ‫خيالونه‬ ‫او‬

‫په دغه نظم کښې وړاندې وائي‪:‬‬

‫کښې‬ ‫سودا‬ ‫په‬ ‫زخمونو‬ ‫د‬ ‫سنګينونه‬

‫کړي‬ ‫جوړ‬ ‫ګلو‬ ‫د‬ ‫بازار‬ ‫دې‬ ‫يادونه‬ ‫خو‬
‫شي‬ ‫هستي‬ ‫زما‬ ‫ټال‬ ‫هغه‬ ‫رنګونو‬ ‫د‬
‫کړي(‪)26‬‬ ‫جوړ‬ ‫په ګلو‬ ‫بهار‬ ‫د‬ ‫ئې‬ ‫باران‬ ‫چې‬

‫بل ځاے کښې وائي‪:‬‬

‫دي‬ ‫اغزي‬ ‫قدم‬ ‫قدم‬ ‫په‬ ‫ده‬ ‫تنهائي‬

‫ملګرو‬ ‫د‬ ‫پاتې‬ ‫راته‬ ‫نخښې‬ ‫دغه‬
‫شي‬ ‫نۀ‬ ‫ختم‬ ‫به‬ ‫تيارو‬ ‫د‬ ‫سفرونه‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪11‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫(‪)27‬‬ ‫بڅرو‬ ‫د‬ ‫اٰهونو‬ ‫د‬ ‫کښې‬ ‫همدمۍ‬

‫دي‬ ‫زړۀ‬ ‫د‬ ‫مې‬ ‫داغونه‬ ‫که‬

‫دي‬ ‫نظر‬ ‫د‬ ‫زخمونه‬ ‫که‬
‫کښې‬ ‫شپه‬ ‫توره‬ ‫په‬ ‫زندان‬ ‫د‬
‫(‪)28‬‬ ‫دي‬ ‫سحر‬ ‫د‬ ‫نخښې‬ ‫راته‬

‫"د زولنو اٰواز" نظم کښې ليکي‪:‬‬

‫کښې‬ ‫پښو‬ ‫په‬ ‫زما‬ ‫زولنې‬

‫کښې‬ ‫جولۍ‬ ‫په‬ ‫خوبونه‬ ‫تش‬
‫شړنګېږي‬ ‫مې‬ ‫زنځيرونه‬
‫(‪)29‬‬ ‫کښې‬ ‫تنهايۍ‬ ‫په‬ ‫زندان‬ ‫د‬

‫نه‬ ‫زولنو‬ ‫خپلو‬ ‫د‬ ‫زۀ‬

‫کړم‬ ‫اٰواز‬ ‫هغه‬ ‫اوچت‬ ‫به‬
‫شي‬ ‫وقار‬ ‫خپل‬ ‫د‬ ‫نغمه‬ ‫چې‬
‫(‪)30‬‬ ‫شي‬ ‫موجود‬ ‫پرې‬ ‫مې‬ ‫وجود‬ ‫چې‬

‫د مېجر يونس خليل زنداني کلام ډېر خور وور او د دردونو ‪ ،‬زبېرګو ډک دے ځکه ئې زۀ په‬
‫ورکړو شوو نمونو اکتفا کوؤم ۔‬

‫د مېجر يونس خليل په کلام کښې رجائيت‬

‫رجائيت د رجاء نه مشتق دے ۔ د عربۍ ټکے دے چې د امېد د فلسفې په مفهوم کښې‬
‫استعمالېږي ۔ رجائيت يوه اسلامي فلسفه ده ۔ په قراٰن پاک کښې هم الله تعال ٰی فرمائيلي دي چې‪:‬‬

‫" تاسو د الله تعال ٰی د رحمت نه مايوسه کېږئ مه بې شکه هغه د ټولو ګناهونو بخښونکے دے "‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪12‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫د مېجر صېب په کلام کښې د رجائيت سره متعلقه ډېر ز يات شعرونه موجود دي هغه په سختو نه‬
‫سختو حالا تو کښې مايوسي ځان ته نزدې نۀ راپرېږدي او مونږ ته هم دا سبق راکوي چې مايوسي د‬
‫مسلمان سره نۀ جوړېږي ۔ د کلام نه ئې يو څو نمونې وړاندې کوم ۔‬

‫خېژو‬ ‫ته‬ ‫دار‬ ‫چې‬ ‫شان‬ ‫کوم‬ ‫په‬

‫شي‬ ‫خطا‬ ‫وار‬ ‫هم‬ ‫مرګ‬ ‫ورته‬
‫ده‬ ‫درنه‬ ‫څومره‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫شپه‬
‫شي‬ ‫صبا‬ ‫سپين‬ ‫به‬ ‫ا ٰخر‬ ‫خو‬
‫دے‬ ‫شته‬ ‫خو‬ ‫جذبه‬ ‫حسېن‬ ‫د‬
‫(‪)31‬‬ ‫شي‬ ‫کربلا‬ ‫دې‬ ‫زندګي‬

‫وايو‬ ‫ورته‬ ‫به‬ ‫هرکلے‬ ‫راشي‬ ‫چې‬ ‫مرګ‬

‫ده‬ ‫دوستۍ‬ ‫د‬ ‫پالنه‬ ‫سره‬ ‫ژوند‬ ‫د‬ ‫اوس‬
‫نېولې‬ ‫سره‬ ‫سينو‬ ‫ده‬ ‫مو‬ ‫زندګي‬
‫( ‪)32‬‬ ‫ده‬ ‫ږلۍ‬ ‫ده که‬ ‫سيلۍ‬ ‫ده که‬ ‫برېښنا‬ ‫که‬

‫کړے‬ ‫روان‬ ‫امېدونو‬

‫دے(‪)33‬‬ ‫کاروان‬ ‫زړۀ‬ ‫د‬ ‫يونس‬ ‫د‬

‫دے‬ ‫اٰسان‬ ‫که‬ ‫دے‬ ‫مشکل‬ ‫که‬

‫دے(‪)34‬‬ ‫ګران‬ ‫مونږه‬ ‫په‬ ‫ژوندون‬ ‫خو‬

‫د خپل عصر ترجمان شاعر‬

‫شاعر او اديب پټې سترګې نۀ اوسي بلکې چرته چې ګرځي راګرځي کښېني پاڅي هر څۀ ته په غور‬
‫ګوري او بيا خپلو تجربو او مشاهدو ته د شعر جامه ور اغوندي ۔ دغه تجربې او مشاهدې د عملي‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪13‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫ژوند عکس وي او يو مقبول شاعر هم هغه ګڼلے شي چې د اولس د زړونو او محسوساتو سره سم‬
‫شعرونه لګي او خلق داسې شعرونه د خپل زړۀ اٰواز ګڼي ۔‬

‫ښاغلے يونس خليل صېب هر ځاے په پرانستو سترګو ګرځېدلے دے او د معاشرې د هرې طبقې‬
‫د خلقو د ژوند جائزه ئې اخستې ده او بيا ئې دغه خبرې په شعر کښې بيان کړي دي ۔ دغه قسم‬
‫شعرونه د خپل عصر ترجمان ګڼلے شي ۔ يو څو نمونې ئې په دې ډول دي ۔‬

‫شه‬ ‫سر‬ ‫په‬ ‫لاس‬ ‫څۀ‬ ‫هر‬ ‫له‬ ‫اولس‬ ‫لاسه‬ ‫تشه‬
‫دے(‪)35‬‬ ‫کم‬ ‫و‬ ‫ز يات‬ ‫په‬ ‫زمانې‬ ‫د‬ ‫روزګار‬ ‫چې‬

‫ز ياتېږي‬ ‫ورځ‬ ‫په‬ ‫ورځ‬ ‫زړونو‬ ‫د‬ ‫فاصلې‬

‫(‪)36‬‬ ‫نه‬ ‫محلت‬ ‫د‬ ‫کډه‬ ‫په‬ ‫ده‬ ‫تلې‬ ‫مينه‬

‫شي‬ ‫راياد‬ ‫ټول‬ ‫زخٰ‬ ‫نوي‬ ‫په‬ ‫زړۀ‬ ‫د‬ ‫بيا‬

‫( ‪)37‬‬ ‫دي‬ ‫فراموش‬ ‫مانه‬ ‫دې‬ ‫چې‬ ‫نومونه‬ ‫ډېر‬

‫دے‬ ‫دوستۍ‬ ‫د‬ ‫دوستانو‬ ‫د‬ ‫مې‬ ‫يادګار‬ ‫چې‬

‫(‪)38‬‬ ‫کړم‬ ‫کچه‬ ‫ته‬ ‫دشمنانو‬ ‫زخم‬ ‫هغه‬

‫شم‬ ‫شکي‬ ‫ځان‬ ‫په‬ ‫سلوک‬ ‫په‬ ‫دوستانو‬ ‫د‬

‫(‪)39‬‬ ‫ده‬ ‫پردۍ‬ ‫ده‬ ‫نۀ‬ ‫زما‬ ‫زما‬ ‫څهره‬ ‫چې‬

‫کېږي‬ ‫ځانه‬ ‫خپله‬ ‫له‬ ‫چې‬ ‫ويره‬ ‫پکښې‬

‫(‪)40‬‬ ‫ده‬ ‫پروتو‬ ‫د‬ ‫بلا‬ ‫څۀ‬ ‫کلي‬ ‫دې‬ ‫په‬

‫ظلمتونو‬ ‫او‬ ‫رڼا‬ ‫د‬ ‫دې‬ ‫تصادم‬

‫ده(‪)40‬‬ ‫حاصل‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫محرومۍ‬ ‫د‬ ‫هنګامه‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪14‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫واکدارو‬ ‫د‬ ‫کلي‬ ‫د‬ ‫دا‬ ‫ده‬ ‫فېصله‬

‫کړم(‪)42‬‬ ‫قائل‬ ‫په‬ ‫به‬ ‫مسيحا‬ ‫د‬ ‫يقين‬ ‫چې‬

‫دنيادارو‬ ‫د‬ ‫زرداري‬

‫شوه(‪)43‬‬ ‫پېمانه‬ ‫قدرونو‬ ‫د‬

‫شي‬ ‫تالان‬ ‫په‬ ‫وېشه‬ ‫له‬ ‫خوښ‬

‫دے‬ ‫رواج‬ ‫دا‬ ‫کلي‬ ‫د‬ ‫اوس‬
‫غواړي‬ ‫تنه‬ ‫يو‬ ‫اخلاص‬ ‫چې‬
‫(‪)44‬‬ ‫دے‬ ‫علاج‬ ‫لا‬ ‫دې‬ ‫مرض‬ ‫دا‬

‫کړي‬ ‫څۀ‬ ‫څوک‬ ‫دې‬ ‫به‬ ‫اخلاص‬ ‫تش‬ ‫لاسه‬ ‫تشه‬

‫شي( ‪)45‬‬ ‫زري‬ ‫بې‬ ‫تو‬ ‫حالا‬ ‫د‬ ‫شې‬ ‫پېغور‬ ‫غټ‬

‫شي‬ ‫بد‬ ‫دې‬ ‫ښۀ‬ ‫شي‬ ‫ښۀ‬ ‫دې‬ ‫بد‬

‫(‪)46‬‬ ‫شي‬ ‫مقصد‬ ‫خپل‬ ‫چې‬ ‫حاصل‬ ‫خو‬

‫کېږي‬ ‫خوښه‬ ‫په‬ ‫دربار‬ ‫د‬ ‫وېش‬ ‫چې‬ ‫او‬

‫(‪)47‬‬ ‫وي‬ ‫قلم‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫کتاب‬ ‫د‬ ‫برخه‬ ‫به‬ ‫څۀ‬

‫د مېجر يونس خليل په دغه شعرونو د غور کولو نه پس يو لوستونکے ډېر په اٰسانه دا اندازه لګولے‬
‫شي چې زمونږ سماجي او اخلاقي اقدارو ‪ ،‬د ورکړې راکړې ‪ ،‬د تعلقاتو او د يارۍ دوستۍ معيار‬
‫څومره راپر ېوتلے دے ۔ دغه وېناګانې پرون هم رښتيا وې او نن هم رښتيا دي ۔ او په راتلونکو‬
‫وختونو کښې به دا اخلاقياتو دغه معيار نور هم ښکته لاړ شي ۔‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪15‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫د مېجر يونس خليل د غزل تجز يه‬

‫غزل ليکل هسې هم ډېر ګران کار دے او بيا يو معياري غزل خو ددې نه ز يات ۔ خو د ښۀ‬
‫غزل تقاضې پوره کول د هر چا کار نۀ دے ۔ د مېجر يونس خليل په غزل کښې د غزل نزدې‬
‫نزدې ټول شرطونه پوره دي چې د غزل روح ګڼلے شي لکه رومان نګاري ‪ ،‬د حسن ستائينه ‪ ،‬د‬
‫محبوب او عاشق تر منځه د راز و نياز خبرې ‪ ،‬منظر کشي ‪ ،‬د ژوند حقائش بيانول ۔ معاشرتي کوز‬
‫پاس ‪ ،‬د ښائسته او مناسبو صنفونو استعال او حقيقت پسند انداز هم هغه اجزاد دي چې د غزل د‬
‫ښائسته محل پرې ولاړ دے ۔‬

‫منظر کشي‬

‫د غزل د شمار په يو څو ټکو کښې د يو مکمل منظر بيانول ډېر ګران کار دے دلته د الفاظو نه د‬
‫کېمرې کار اغستل دي ۔ دغه کار ډېر مهارت او تجربه غواړي ۔ مېجر يونس خليل صېب په غزل‬
‫کښې داسې منظر کشي کړې ده لکه چې الفاظو ته ئې سترګې وراچولې وي يو څو نمونې په دې‬
‫ډول دي ۔‬

‫کښې‬ ‫تنهايۍ‬ ‫په‬ ‫ماښام‬ ‫د‬ ‫مې‬ ‫وعده‬ ‫ستا‬

‫( ‪)48‬‬ ‫شوې‬ ‫ډېوې‬ ‫اوګوره‬ ‫څوکو‬ ‫په‬ ‫بڼو‬ ‫د‬

‫دے‬ ‫جمال‬ ‫ستا‬ ‫شوے‬ ‫خور‬ ‫مې‬ ‫يادونو‬ ‫په‬

‫(‪)49‬‬ ‫دي‬ ‫ا ٰغوش‬ ‫هم‬ ‫ګلونو‬ ‫له‬ ‫رنګونه‬ ‫که‬

‫اخلي‬ ‫نه‬ ‫ترې‬ ‫زلفو‬ ‫د‬ ‫نوي‬ ‫لبو‬ ‫د‬ ‫رنګ‬

‫دے(‪)50‬‬ ‫سازش‬ ‫دغه‬ ‫ماښام‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫سحر‬ ‫د‬

‫راشي‬ ‫داسې‬ ‫کله‬ ‫کله‬ ‫يادونه‬ ‫ستا‬

‫شي(‪)51‬‬ ‫صبا‬ ‫سپين‬ ‫ناګهانه‬ ‫چې‬ ‫شپه‬ ‫لکه‬

‫د محبوب سره د راز و نياز خبرې‬

‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪16‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫خوږ او زړۀ ته پر ېوتونکے شعر هغه وي چې د مجاز په ځاے پرې د حقيقت ګمان کېږي ۔ د‬
‫محبوب سره د راز و نياز خبرې کول پټه ژبه او د ګونګو کېفيت غواړي ۔ دلته د تراخو او نېغو‬
‫خبرو او د پېغور د خبرو هېڅ ګنجائش نۀ وي ۔ په داسې موقع د نرمۍ او ملائمت نه کار اغستے‬
‫شي ۔‬

‫کړې‬ ‫بار‬ ‫بار‬ ‫چې‬ ‫ذکر‬ ‫وعدې‬ ‫نوې‬ ‫د‬ ‫دا‬

‫شوې‬ ‫زړې‬ ‫جوړ‬ ‫رايادې‬ ‫درته‬ ‫لوظۍ‬ ‫بې‬
‫شي‬ ‫پردي‬ ‫چا‬ ‫د‬ ‫ځان‬ ‫خپل‬ ‫په‬ ‫مې‬ ‫ګمان‬ ‫اوس‬
‫شوې(‪)52‬‬ ‫ستنې‬ ‫شان‬ ‫هسې‬ ‫رانه‬ ‫سترګې‬ ‫دې‬ ‫نن‬

‫دے‬ ‫ورسره‬ ‫دې‬ ‫نسبت‬ ‫چې‬ ‫دي‬ ‫کم‬ ‫څۀ‬ ‫دا‬

‫شو(‪)53‬‬ ‫ازغي‬ ‫مې‬ ‫که‬ ‫خوارۀ‬ ‫کښې‬ ‫لارو‬ ‫په‬ ‫خېر‬

‫شو‬ ‫تېر‬ ‫ستا‬ ‫چې‬ ‫کښې‬ ‫تالاش‬ ‫په‬ ‫مې‬ ‫وخت‬ ‫هغه‬
‫حسابېږي(‪)54‬‬ ‫عمر‬ ‫د‬ ‫به‬ ‫کښې‬ ‫حساب‬ ‫په‬

‫راشي‬ ‫پکښې‬ ‫ذکر‬ ‫ستا‬ ‫چې‬

‫(‪)56‬‬ ‫شي‬ ‫پېدا‬ ‫خوند‬ ‫خبرو‬ ‫د‬

‫شي‬ ‫شامل‬ ‫به‬ ‫حسن‬ ‫د‬ ‫ستا‬ ‫کښې‬ ‫تذکره‬

‫(‪)56‬‬ ‫دي‬ ‫اوسوده‬ ‫کښې‬ ‫ګمان‬ ‫دې‬ ‫بهارونه‬

‫د مېجر يونس خليل د روماني شاعرۍ معيار ډېر اوچت دے ځکه چې هغۀ د شاعرانه مضامينو‬
‫دپاره چې د کومو ترکيبونو انتخاب کړے دے ۔ هغه يو مشکل او د زړۀ چاودن کار دے ۔ د هغۀ‬
‫په رنګين بيانۍ کښې د هغۀ سپرلئيز تخيل هم ډېر لاس لري ځکه خو ادب شناس او د شعر ذوق‬
‫لرونکي خلق هغۀ ته د رومان شهزاده وائي ۔‬

‫د مېجر يونس خليل مرثيه ګوئي‬

‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪17‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫ښاغلي مېجر يونس خليل اګر که په باقاعده ډول مرثيه نۀ ليکي ځکه چې د مرثيې خپل اجزاء او‬
‫خپل ترکيب دے ۔ بيا هم د ايوب صابر او د خپل کشر ورور احمد حيات خان په مرګ ئې ماتم‬
‫کړے دے ۔ او په غمژنه لهجه کښې ئې د دوي په دائمه جدايۍ شعرونه ليکلي دي ۔ چې د مفهوم په‬
‫لحاظ د مرثيې په صنف کښې راځي ۔ ددغه شعرونو په لوستو د لوستونکيو جذباتو ته صدمه رسي ۔ د‬
‫خپل پلار د قبر دپاره ئې چې کومه کتبه ليکلې ده د هغې يو څو شعرونه داسې دي ۔‬

‫رحمتونه‬ ‫دې‬ ‫شام‬ ‫و‬ ‫صبح‬

‫ورېږي‬ ‫کور‬ ‫نوي‬ ‫دې‬ ‫په‬
‫کښې‬ ‫ګور‬ ‫دې‬ ‫په‬ ‫دې‬ ‫ن ُور‬ ‫خداے‬ ‫د‬
‫(‪)57‬‬ ‫ځلېږي‬ ‫هسې‬ ‫طُور‬ ‫د‬ ‫تل‬

‫د خوږې ژبې شاعر‬

‫مېجر يونس خليل واقعي د خوږې لهجې شاعر دے ۔ په اشعارو کښې د هغۀ استعمال کړي‬
‫الفاظ ‪ ،‬تشبهيات او نورو صنعتونو په رنګونو کښې ډوب ښکاري ۔ د لفظونو نه ئې خوشبو يانې‬
‫راالوځي ۔ د هغۀ ځنې شعرونه دومره ز يات خواږۀ او معني خېز دي چې د متلونو درجه لري ۔ دلته‬
‫ئې د داسې شعرونو يو څو نمونې وړاندې کوم ۔‬

‫مجنونه‬ ‫دے‬ ‫نۀ‬ ‫منزل‬ ‫څېرل‬ ‫ګر ېوان‬ ‫د‬

‫( ‪)58‬‬ ‫دي‬ ‫مقامات‬ ‫مينې‬ ‫د‬ ‫ډېر‬ ‫وړاندې‬ ‫په‬ ‫لا‬

‫رااووځي‬ ‫نۀ‬ ‫ترې‬ ‫زاهد‬ ‫چې‬ ‫زلفو‬ ‫او‬ ‫مخ‬ ‫د‬ ‫سلسله‬
‫څۀ رونق بيا دلته پاتې د ژوندون د صبح و شام دے ( ‪)59‬‬

‫وي‬ ‫هما‬ ‫د‬ ‫سُوري‬ ‫دې‬ ‫سر‬ ‫په‬ ‫دنيا‬ ‫د‬

‫(‪)60‬‬ ‫وي‬ ‫ما‬ ‫په‬ ‫دې‬ ‫سوري‬ ‫زلفو‬ ‫د‬ ‫ستا‬ ‫فقط‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪18‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫شم‬ ‫نۀ‬ ‫اخستے‬ ‫نوم‬ ‫چا‬ ‫د‬ ‫زړۀ‬ ‫ډاډه‬ ‫په‬

‫(‪)61‬‬ ‫وي‬ ‫دنيا‬ ‫د‬ ‫خبرې‬ ‫سل‬ ‫مخکښې‬ ‫راته‬

‫دے‬ ‫غم‬ ‫و‬ ‫درد‬ ‫مينې‬ ‫د‬ ‫که‬ ‫دے‬ ‫روزګار‬ ‫دا‬
‫(‪)62‬‬ ‫دے‬ ‫عالم‬ ‫ک ُل‬ ‫د‬ ‫جوړ‬ ‫ورباندې‬ ‫رونق‬ ‫خو‬

‫شي‬ ‫خبر‬ ‫خلق‬ ‫خپله‬ ‫په‬ ‫نو‬ ‫راشي‬ ‫چې‬ ‫تۀ‬

‫(‪)63‬‬ ‫شي‬ ‫صبا‬ ‫چې‬ ‫وي‬ ‫نۀ‬ ‫ئې‬ ‫حاجت‬ ‫وينا‬ ‫د‬

‫نه‬ ‫سفر‬ ‫د‬ ‫نۀ‬ ‫سختۍ‬ ‫د‬ ‫لارې‬ ‫د‬ ‫نۀ‬

‫(‪)64‬‬ ‫نه‬ ‫رهبر‬ ‫د‬ ‫يرېږو‬ ‫خو‬ ‫يرېږو‬ ‫که‬

‫شي‬ ‫زندګي‬ ‫تېره‬ ‫هم‬ ‫به‬ ‫تانه‬ ‫له‬ ‫بې‬

‫(‪)65‬‬ ‫شي‬ ‫پښېماني‬ ‫غټه‬ ‫مګر‬ ‫به‬ ‫زندګي‬

‫دے‬ ‫اٰسان‬ ‫که‬ ‫دے‬ ‫مشکل‬ ‫که‬

‫(‪)66‬‬ ‫دے‬ ‫ګران‬ ‫مونږه‬ ‫په‬ ‫ژوندون‬ ‫خو‬

‫د مېجر يونس خليل ادبي مقام د نورو په نظر کښې‬

‫مېجر يونس خليل ته ګڼو او د اوچتې پائې اديبانو او د قلم خاوندانو د يو ښۀ شاعر په طور د‬
‫صاحب طرز شاعر ګڼلے‬
‫ِ‬ ‫عقيدت پېرزونې وړاندې کړې دي ۔ او دوي د خپل عصر يو نامتو او‬
‫دے۔ په دې حواله مشر اديب ‪ ،‬محقق ‪ ،‬شاعر او افسانه نګار ‪ ،‬او د ډېرو کتابونو ليکونکے ښاغلے‬
‫همېش خليل ليکي‪:‬‬

‫"يونس په پښتو شاعرۍ کښې د خپل مخصوص انداز او خصوصياتو په بنا ځانله‬
‫يو نوے مقام بيا موند د يونس په مصورانه شاعرۍ کښې د محبوب د حسن د‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪19‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫خطونو دلکشي ‪ ،‬تناسب او د رنګونو امتزاج لکه د يوناني مصورۍد حقيقت‬

‫څرګند دے (‪")67‬‬

‫په دغه موضوع د اردو او پښتو اديب او کالم نګار ايوب صابر داسې ليکي‪:‬‬

‫ان یک اشرعی ںیم وبےئ لگ یھب ےہ۔ انہل دل یھباور دو ِد ِ‬

‫رچاغ لفحم یھب ۔ وہ ومعامً اےنپ دل‬
‫ےکزومخںوکدجدیاقتوضںےکاطمقبوخامنشاافلظ‪،‬رنیگنادنا ِزایبناوراکنفراہناچبکدیتسےس‬
‫تین‬
‫شیپ رکےت ںیہ ۔ ان یک روام ودجاین ےہ ۔ اور اشرعی ںیم اپزیکیگ ‪ ،‬ایحداری ‪ ،‬وصعمتیم ‪،‬‬
‫اپدکاینماورریغتدنمییکغیلبت ُاناککلسمایحتےہ۔رگماسکلسمےن ُانیکاشرعیوک‬
‫نخسادبیکرطف ُاناکدیمان‬ ‫کشخںیہکںیہنوہےندایوہاولاورآرخاشرعںیہ۔یسکدرگی ِ‬
‫یھبکراہںیہن(‪)68‬‬
‫په دې سلسله کښې معروف شاعر اور ډرامه نګار ښاغلے پروفېسر محمد اعظم اعظم ليکي‪:‬‬

‫"يونس خليل چې د خپل ځلاند تخ ّيل په رنګينه ژبه باندې کومې خبرې کړې‬
‫دي هغه خوږې هم دي پستې هم دي او درنې هم دي ۔ د يونس شاعري د‬
‫رنګونو يو داسې بې کرانه بهير دے چې د هغې د جمالياتي رنګونه يو ځانله جهان‬
‫دے (‪")59‬‬

‫په دغه موضوع نامتو م حقق ‪ ،‬نقاد ‪ ،‬شاعر او ماهر تعليم ښاغلے پروفېسر داور خان داؤد داسې ليکي‪:‬‬

‫"ښاغلے يونس خليل د حالا تو ترخو ګوټونو کښې د مينې خواږۀ ګډوي د خپل‬
‫چاپېرچل په توره تيارۀ کښې د مينې محبت مشالونه بلوي ۔ د مايوسۍ او نا‬
‫امېدۍ په ازغنو لارو کښې د امېد‪ ،‬اعتماد ‪ ،‬مينې محبت او صداقت په درشل‬
‫اودروي (‪")70‬‬

‫په دې حواله خوشحال شناس ‪ ،‬محقق ‪ ،‬شاعر ‪ ،‬پروفېسر ډاکټر اقبال نسيم خټک وائي‪:‬‬

‫"د روماني شعر و شاعرۍ سره سره ښاغلے يونس خليل د پښتو شعر د نوې لب و‬
‫لهجې سره متعارف کړو ۔ او "غم يار" او "غم روزګار" ئې يو بل سره هم اٰهنګ‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪20‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫کړي دي ۔ د داسې ذومعني کلام نه معنې رايستل د لوستونکي په ذوق ‪ ،‬انداز‬

‫فکر او مطالعه منحصره دي۔(‪")71‬‬

‫په دغه سلسله کښې نامتو ‪ ،‬محقق ‪ ،‬ډرامه نګار ‪ ،‬شاعر او کالم نګار ښاغلے ډاکټر همايون هما ليکي‪:‬‬

‫ښاغلے يونس خليل د شلمې صدۍ يو باشعوره په جديدو علومو معموره او عالمي‬
‫ادب په خپل نظر لاندې ساتونکے شاعر دے ۔ هغه که يو طرف ته د پښتو‬
‫کلاسيکي دور د روښانه او دنګې منارې رحمان بابا د خوږې لهجې روايت خپل‬
‫کړے دے نو ورسره ئې په خپله شاعرۍ کښې د ادب هغه لوے رجحانات‬
‫هم ځاے کړي دي کوم چې هغه په فطرتي ډول قبلولے شي ۔ (‪)72‬‬

‫ددغه درنو او لوستو ادبياتو د رايو نه پس مونږ په دې نتيجه رسو‪:‬‬

‫‪ .1‬مېجر يونس خليل د صفا ذهن ‪ ،‬پاک زړۀ او روښانه کردار شاعر دے ۔‬

‫‪ .2‬هغه د شعر و سخن په مېدان کښې د هېڅ قسم سياسي نظر يو سره تعلق نۀ لري ۔‬

‫‪ .3‬هغه فقط روماني ‪ ،‬د خپل عصر ترجمان او کريم النفس شاعر دے ۔‬

‫‪ .4‬هغه د خپلې ژبې په روز مره محاوره او الفاظو پوره پوره عبور لري ۔‬

‫‪ .5‬هغه د رومان شهزاده دے ۔ او رومان د هغۀ ژوند دے ۔‬

‫‪ .6‬د هغۀ شاعري فقط د يو دور نه بلکې د هر دور شاعري ده ۔‬

‫د مېجر يونس خليل په ژوند او شاعرۍ ښۀ فراخه تحقيق کېدے شي او دا د وخت تقاضا هم ده‬
‫۔ ما د هغه د ژوند او شاعرۍ فقط يو تعارف لوستونکيو ته وړاندې کړه ۔‬

‫ماخذونه‬
‫‪ :۱‬همېش خليل ‪ ،‬پښتانۀ ليکوال (اول ټوک) دوېم ځل خورونکے دارالتصنيف جهانګير پوره بابو حېدر روډ‬
‫پېښور کال ‪1961‬ء ‪ ،‬ص ‪351‬‬
‫‪ :۲‬پروفېسر هما ډاکټر همايون ‪ ،‬د غزل نه غزلخوان لاړ (غېر مطبوعه)‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪21‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫‪ :۳‬خټک ‪ ،‬ډاکټر قبال نسيم ‪( ،‬کار او ز يار) ترتيب او تدوين ډاکټر وزير شادان ‪ ،‬ډاکټر بنارس خان خټک ‪،‬‬
‫اپر ېل ‪2017‬ء ‪ ،‬اعراف پرنټرز پېښور ‪ ،‬مضمون داور خان داؤد‬
‫‪ :۴‬يونس خليل لا له زار ‪ ،‬خوروونکے ادارۀ اشاعت سرحد پېښور ‪،‬کال فروري ‪1946‬ء ‪ ،‬ص ‪64‬‬
‫‪ :۵‬يونس خليل څاڅکي (دوېم ځل) خوروونکے مټرو پرنټرز لاهور کال ‪1996‬ء ص ‪1،‬‬
‫‪ :۶‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪3 ،‬‬
‫‪ :۷‬همدغه ‪ ،‬کتاب ‪ ،‬ص ‪3 ،‬‬
‫‪ :۸‬يونس خليل پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬خوروونکے حرم پرنټرز محله جنګي پېښور‬
‫‪ :۹‬هم دغه کتاب ‪ ،‬ص ‪5 ،‬‬
‫‪ :۱۰‬هم دغه کتاب ‪ ،‬ص ‪13 ،‬‬
‫‪ :۱۱‬هم دغه کتاب ‪ ،‬ص ‪17 ،‬‬
‫‪ :۱۲‬هم دغه کتاب ‪ ،‬ص ‪20 ،‬‬
‫‪ :۱۳‬هم دغه کتاب ‪ ،‬ص ‪21 ،‬‬
‫‪ :۱۴‬لا له زار ‪ ،‬ص ‪4 ،‬‬
‫‪ :۱۵‬لا له زار ‪ ،‬ص ‪4 ،‬‬
‫‪ :۱۶‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪6 ،‬‬
‫‪ :۱۷‬خټک خوشحال ‪ ،‬فراق نامه ‪ ،‬ترتيب همېش خليل ‪ ،‬خوروونکے ‪ ،‬ناصر مکتبه پېښور کال ‪1983‬ء ‪ ،‬ص ‪65 ،‬‬
‫‪ :۱۸‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪51، 50 ،‬‬
‫‪ :۱۹‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪52 ،‬‬
‫‪ :۲۰‬هم دغه کتاب ‪ ،‬ص ‪100 ،‬‬
‫‪ :۲۱‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪100 ،‬‬
‫‪ :۲۲‬خټک خوشحال ‪ ،‬کليات ‪ ،‬ترتيب و حواشي دوست محمد کامل مهمند خوروونکے اداۀ اشاعت سرحد پېښور‬
‫کال ‪1952‬ء ‪ ،‬ص ‪366 ،‬‬
‫‪ :۲۳‬هم دغه کتاب ‪ ،‬ص ‪204 ، 203 ،‬‬
‫‪ :۲۴‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪28 ، 24 ،‬‬
‫‪ :۲۵‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪66 ،‬‬
‫‪ :۲۶‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪30 ،‬‬
‫‪ :۲۷‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪29 ،‬‬
‫‪ :۲۸‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪71 ،‬‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪22‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫‪ :۲۹‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪83 ،‬‬

‫‪ :۳۰‬همدغه کتاب ‪75 ، 84 ،‬‬
‫‪ :۳۱‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص‪87 ،‬‬
‫‪ :۳۲‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪115 ، 114 ،‬‬
‫‪ :۳۳‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪50 ،‬‬
‫‪ :۳۴‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪184 ،‬‬
‫‪ :۳۵‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪32 ،‬‬
‫‪ :۳۶‬همدغه ‪ ،‬کتاب ‪40 ،‬‬
‫‪ :۳۷‬همدغه کتاب ‪54 ،‬‬
‫‪ :۳۸‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪107 ،‬‬
‫‪ :۳۹‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪115 ،‬‬
‫‪ :۴۰‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪59 ،‬‬
‫‪ :۴۱‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪85 ،‬‬
‫‪ :۴۲‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪95 ،‬‬
‫‪ :۴۳‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪120 ،‬‬
‫‪ :۴۴‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪141 ، 140 ،‬‬
‫‪ :۴۵‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪171 ،‬‬
‫‪ :۴۶‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪194 ،‬‬
‫‪ :۴۷‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪198 ،‬‬
‫‪ :۴۸‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪28 ،‬‬
‫‪ :۴۹‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪55 ،‬‬
‫‪ :۵۰‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪107 ،‬‬
‫‪ :۵۱‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪60 ،‬‬
‫‪ :۵۲‬همدغه ‪ ،‬کتاب ‪ ،‬ص‪29‬‬
‫‪ :۵۳‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪39 ،‬‬
‫‪ :۵۴‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪45 ،‬‬
‫‪ :۵۵‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪86 ،‬‬
‫‪ :۵۶‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪86 ،‬‬
‫جولائي ۔ دسمبر ‪۲۰۱۸‬ء‬ ‫‪23‬‬ ‫پښتو جلد ‪ ۴۷‬نمبر ‪s ٦۵٦‬‬

‫‪ :۵۷‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪202 ،‬‬

‫‪ :۵۸‬لا له زار ‪ ،‬ص ‪33 ،‬‬
‫‪ :۵۹‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪37 ،‬‬
‫‪ :۶۰‬څاڅکي ‪20 ،‬‬
‫‪ :۶۱‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪21 ،‬‬
‫‪ :۶۲‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪32 ،‬‬
‫‪ :۶۳‬څاڅکي ‪ ،‬ص ‪622 ،‬‬
‫‪ :۶۴‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪90 ،‬‬
‫‪ :۶۵‬پس د څاڅکو لا له زار ‪ ،‬ص ‪171 ،‬‬
‫‪ :۶۶‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪184 ،‬‬
‫‪ :۶۷‬پښتانۀ ليکوال ‪ ،‬اول ټوک ‪ ،‬ص ‪351 ،‬‬
‫‪ :۶۸‬صابر ايوب ‪ ،‬جديد پښتو ادب ‪ ،‬شاهين برقي پرېس پشاور ‪ ،‬جون ‪1974 ،‬ء ‪ ،‬ص ‪247 ،‬‬
‫‪ :۶۹‬دردانې مؤلف‪ ,‬پروفېسر ډاکټر اقبال نسيم خټک ‪ ،‬حرم پرنټرز ‪ ،‬محله جنګي پېښور کال ‪2000‬ء ‪ ،‬ص‪33،‬‬
‫‪ :۷۰‬همدغه کتاب ‪ ،‬ص ‪303 ،‬‬
‫‪ :۷۱‬پروفېسر ډاکټر اقبال نسيم خټک دردانې ‪ ،‬ص ‪299 ،‬‬
‫‪ :۷۲‬د خوږې لهجې شاعر ‪ ،‬پروفېسر ډاکټر همايون هما ‪ ،‬دردانې ‪ ،‬ص ‪304 ،‬‬