Tymoteusz (Szretter)

Tymoteusz, imię świeckie Jerzy Szretter (ur. 16 maja Tymoteusz

1901 w Tomachowie k. Równego, zm. 20 maja 1962 w
Jerzy Szretter
Warszawie) – polski[1] duchowny prawosławny, trzeci
metropolita warszawski i całej Polski. Metropolita warszawski i całej Polski

Po ukończeniu Studium Teologii Prawosławnej w

Warszawie i przyjęciu święceń kapłańskich służył w diecezji
wołyńskiej oraz był kapelanem prawosławnych żołnierzy
wojska polskiego. W 1938 przyjął chirotonię biskupią. W
okresie II wojny światowej, z powodu swojego
zdecydowanego poparcia dla polonizacji Polskiego
Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, wyrażanego w
II Rzeczypospolitej, przebywał w monasterze św. Onufrego
w Jabłecznej, nie mając wpływu na kierunek rozwoju
Kościoła. W latach 1948–1951 i ponownie między grudniem
1959 a majem 1961 tymczasowo zarządzał PAKP,
pozbawionym w tym okresie zwierzchnika. Wybrany w 1961
na urząd metropolity warszawskiego i całej Polski z jawnym
poparciem polskich władz państwowych i przy pogwałceniu
procedur przewidywanych przez Statut Wewnętrzny
Kraj Polska
Kościoła, co stało się przyczyną protestów duchowieństwa i działania
wiernych. Zmarł po roku pełnienia godności.
Data 16 maja 1901
i miejsce
Tomachów k.
Życiorys urodzenia
Równego
Data 20 maja 1962
i miejsce
Warszawa
Wczesna działalność śmierci
Miejsce Cmentarz
Ukończył gimnazjum w Ostrogu[2].
W latach 1925–1930 pochówku
prawosławny w
studiował w Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawie
Warszawskiego. 11 sierpnia 1930 otrzymał święcenia Metropolita warszawski i całej Polski
kapłańskie w ławrze Poczajowskiej i został oddelegowany
Okres 1961–1962
do parafii w Łanowcu[3][4]. sprawowania

W grudniu 1933 przeniesiony został z pospolitego ruszenia Wyznanie prawosławne

do rezerwy duchowieństwa wojskowego z równoczesnym
Kościół Polski Autokefaliczny
mianowaniem kapelanem rezerwy ze starszeństwem z 1
stycznia 1934 i 6. lokatą w duchowieństwie wojskowym Kościół Prawosławny
(wyznanie prawosławne)[5]. Następnie jako kapelan Śluby 1938
rezerwy powołany został do służby czynnej i mianowany zakonne
pełniącym obowiązki dziekana prawosławnego Okręgu Prezbiterat 1930
Korpusu Nr II w Lublinie[6]. Chirotonia 27 listopada 1938
biskupia

Sukcesja apostolska
Data konsekracji 27 listopada 1938
W 1938 po śmierci żony Lidii złożył śluby zakonne[7]. Miejscowość Poczajów
Miejsce Ławra Poczajowska
Biskup Konsekrator Dionizy (Waledyński)
Współkonsekratorzy Aleksander
27 listopada 1938 w ławrze Poczajowskiej otrzymał z
(Inoziemcow), Aleksy
rąk metropolity warszawskiego i całej Polski
(Hromadśkyj), Sawa
Dionizego (Waledyńskiego) święcenia biskupie.
(Sowietow)
Został wikariuszem diecezji warszawsko-chełmskiej z
tytułem biskupa lubelskiego[8]. Zdaniem Antoniego Współkonsekrowani biskupi [pokaż]
Mironowicza jego chirotonia odbyła się pod
naciskiem polskich władz państwowych, którym zależało na polonizacji PAKP, podczas gdy w
strukturach Kościoła większość hierarchii i duchowieństwa stanowili Rosjanie, Ukraińcy i
Białorusini. Jerzy Szretter był tymczasem pozytywnie nastawiony do planów polonizacji struktur
prawosławnych w Polsce[9]. Działalność w tym kierunku podjął na terenie diecezji warszawsko-
chełmskiej po wyświęceniu na biskupa[8]. Obok biskupów Mateusza (Siemaszki) i Sawy
(Sowietowa) był jednym z największych zwolenników polonizacji PAKP wśród jego
duchowieństwa[10].

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej przybył z monasteru św. Onufrego

w Jabłecznej, gdzie dotąd rezydował, do Warszawy. Jednak
zarządzający diecezją warszawsko-chełmską od listopada 1939
metropolita berliński i niemiecki Serafin (Lade) skierował go
ponownie do monasteru z powodu propolskich poglądów[11]. Do
czynnej działalności w Kościele biskup Tymoteusz wrócił 30
września 1940 jako członek soboru biskupów Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni (powstanie
Monaster św. Onufrego w
struktury o takiej nazwie ogłosił w końcu września tego samego
Jabłecznej. Biskup Tymoteusz
roku metropolita Dionizy). Tego samego dnia nadana została mu przebywał w nim przez niemal
godność biskupa pomocniczego diecezji chełmsko-podlaskiej[12]. cały okres II wojny światowej
Po sformowaniu Synodu Kościoła biskup Tymoteusz nie wszedł w
jego skład z powodu przedwojennej postawy propolskiej,
niezgodnej z polityką ukrainizacji PAKP[13]. 10 sierpnia 1944 przewodniczący PKWN Edward
Osóbka-Morawski wyraził zgodę na objęcie przezeń czasowego zarządu diecezji chełmsko-
podlaskiej[14]. Na okres jego nadzorowania ww. administratury przypadło wysiedlenie Ukraińców
do ZSRR, które doprowadziło do zamknięcia ponad 160 placówek duszpasterskich, z braku
wiernych. Tymoteusz (Szretter) nie protestował przeciwko temu; na przełomie lat 1944/1945 w
oficjalnym liście stwierdził, iż na podległym mu terenie wystarczy pozostawienie parafii w Lublinie,
Chełmie, Białej Podlaskiej, Hrubieszowie i Włodawie. Prosił również o nielikwidowanie monasteru
w Jabłecznej[15].

W październiku tego samego roku biskup Tymoteusz objął również zarząd parafii prawosławnych
w regionie białostockim[14]. Jako tymczasowy zwierzchnik struktur Kościoła prawosławnego w tym
regionie wbrew życzeniom miejscowego duchowieństwa parafialnego przeciwstawił się
przeniesieniu ich pod jurysdykcję Patriarchatu Moskiewskiego[16].

Po II wojnie światowej
W 1946 Departament Wyznaniowy Ministerstwa Administracji
Publicznej zaczął sugerować metropolicie warszawskiemu i całej
Polski Dionizemu ustąpienie z urzędu (ostatecznie duchowny
został do tego zmuszony). Biskup Tymoteusz był brany pod uwagę
jako jego ewentualny następca. 14 października 1945 został
jednym z wiceprezesów Chrześcijańskiej Rady Ekumenicznej[17].

Od 1946 jako arcybiskup kierował diecezją białostocko-bielską[18],

przemianowaną 7 września 1951 na diecezję białostocko-
gdańską[19]. W 1947 został wiceprzewodniczącym Prawosławnego
Metropolitalnego Komitetu Niesienia Pomocy Przesiedleńcom na
Ziemie Odzyskane, w ramach którego angażował się w
organizowanie opieki duszpasterskiej oraz wsparcia materialnego
dla prawosławnych, którzy zostali przesiedleni w wymienione
regiony Polski[18]. W tym samym roku założył pierwszy żeński
monaster w powojennych granicach Polski – klasztor na Arcybiskup Tymoteusz
Grabarce[20]. W 1948 razem z metropolitą Dionizym opracował (Szretter), fotografia z 1960
projekt reformy podziału administracyjnego Kościoła, który nigdy
nie wszedł w życie[21].

W 1948 władze komunistyczne ostatecznie zdecydowały o

usunięciu metropolity Dionizego z urzędu. Do momentu wyboru
nowego zwierzchnika PAKP Kościołem miał zarządzać organ
nieprzewidziany przez prawosławne prawo kanoniczne –
Tymczasowe Kolegium Rządzące Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego w składzie: arcybiskup Tymoteusz
(Szretter) jako przewodniczący, biskup Jerzy (Korenistow), ks.
Jan Kowalenko, ks. Eugeniusz Naumow, ks. Wsiewołod
Łopuchowicz, ks. Michał Kiedrow oraz Mikołaj Sieriebriannikow.
12 listopada arcybiskup Tymoteusz oficjalnie pełnił funkcję locum
tenens metropolii warszawskiej[22]. Wcześniej, w kwietniu tego
samego roku, zainicjował rozmowy z patriarchą moskiewskim
Aleksym I w celu wyjaśnienia kontrowersji wokół statusu Tymoteusz jako metropolita
kanonicznego PAKP [23] , zaś 21 maja 1948 został tymczasowym warszawski i całej Polski;
przemawia na pogrzebie
zarządcą diecezji Ziem Odzyskanych[24], którą to funkcję pełnił do
metropolity Makarego w marcu
września tego samego roku[25]. W czerwcu 1948 był jednym z
1961
delegatów PAKP w Patriarchacie Moskiewskim. Delegacja zrzekła
się autokefalii Kościoła nadanej przez Patriarchat
Konstantynopolitański i wystąpiła o nadanie jej ponownie przez Rosyjski Kościół Prawosławny, po
czym przyjęła z rąk patriarchy stosowny tomos[26].

Na wniosek arcybiskupa Tymoteusza z 30 czerwca 1948 władze polskie zabroniły metropolicie

Dionizemu dalszego pobytu w domu metropolitalnym w Warszawie i wszczęły przygotowania do
wyznaczenia mu innego miejsca stałego przebywania[27].

Arcybiskup Tymoteusz, podobnie jak pozostali biskupi PAKP, zachowywał lojalny stosunek do
władz państwowych[24]. W 1949 publicznie twierdził, iż w Polsce nie ma miejsca żadna forma
ucisku religijnego[28]. Istniejący w 1946 plan doprowadzenia do objęcia przez niego godności
metropolity został jednak zarzucony. W opinii władz państwowych autorytet hierarchy wśród
kapłanów PAKP był niedostateczny[24]. Arcybiskupowi zarzucono również brak talentów
organizacyjnych i niezbędnego doświadczenia[29]. Ostatecznie Tymoteusz (Szretter) pozostawał
locum tenens metropolii warszawskiej do przyjazdu z ZSRR arcybiskupa Makarego (Oksijuka),
delegowanego do PAKP przez patriarchę Moskwy i wybranego na zwierzchnika Kościoła
prawosławnego w Polsce 7 lipca 1951[30]. Wcześniej, w 1950, doprowadził do otwarcia w
Warszawie Prawosławnego Liceum Teologicznego, przekształconego przez metropolitę Makarego
w seminarium duchowne[31].

Po 1956 arcybiskup Tymoteusz ponownie de facto zaczął zarządzać całym Kościołem z powodu
podeszłego wieku i złego stanu zdrowia metropolity Makarego[32]. W 1957 w Urzędzie ds. Wyznań
w związku z powyższą sytuacją pojawiła się koncepcja odsunięcia metropolity Makarego i
ponownego objęcia przez arcybiskupa Tymoteusza zadań locum tenens[33]. Urząd opisywał
Tymoteusza jako człowieka inteligentnego, taktownego, orientującego się w sytuacji i gotowego
realizować polecenia władz nawet wtedy, gdy nie były dla niego korzystne (np. jak w sprawie
obsady urzędu metropolity). W tym samym czasie Tymoteusz został zarejestrowany przez Wydział
IV Departamentu XI KdSB jako „kontakt poufny” ps. Brodacz, jednak z powodu zniszczenia
dokumentacji nie da się ustalić, jak mogła wyglądać jego współpraca ze służbami[34].

Metropolita warszawski i całej Polski

Po wyjeździe Makarego do ZSRR i jego śmierci w Odessie w 1961,

władze państwowe doprowadziły do wyboru Tymoteusza na
metropolitę (od grudnia 1957 był ponownie locum tenens)[35]. W
intronizacji metropolity udział wzięły delegacje Patriarchatu
Konstantynopolitańskiego oraz Patriarchatu Rumuńskiego[36].
Jego wybór na katedrę został również pozytywnie przyjęty przez
patriarchę Moskwy i całej Rusi[37].

Elekcji metropolity Tymoteusza dokonał Sobór Biskupów PAKP,

nie zaś – jak zapisano w statucie Kościoła – Sobór Elekcyjny, co
doprowadziło do protestów duchowieństwa i wiernych. Nowo
wybranemu metropolicie zarzucono objęcie urzędu wbrew prawu
kanonicznemu[35]. Pojawiły się wobec niego również zarzuty
natury moralnej. Petycje i skargi w sprawie okoliczności objęcia Grób metropolity Tymoteusza
przez Tymoteusza urzędu, jak i samej jego osoby i postawy były
wysyłane do Rady Państwa, Rady Ministrów, sejmu, Urzędu ds.
Wyznań oraz do patriarchy Moskwy. Proces elekcyjny oprotestował również jeden z członków
Soboru Biskupów PAKP – biskup Bazyli (Doroszkiewicz)[37]. Twierdził on, że o obsadzie urzędu
zdecydowali pracownicy Urzędu ds. Wyznań Serafin Kiryłowicz i Adam Wołowicz, przedmiotowo
traktując PAKP[34].

Jako metropolita warszawski i całej Polski hierarcha reprezentował Kościół w czasie przygotowań
do soboru panprawosławnego[36]. Razem z przedstawicielami Rosyjskiego Kościoła
Prawosławnego włączył się w ruch na rzecz pokoju[38]. W 1961 założył w Warszawie polskojęzyczną
parafię z ks. Jerzym Klingerem jako proboszczem, która jednak zaprzestała działalności z powodu
braku wiernych zainteresowanych nabożeństwami w języku polskim[39].

Kontrowersje wokół metropolity Tymoteusza trwały przez cały okres sprawowania przez niego
urzędu, do jego śmierci 20 maja 1962[35]. Metropolita Tymoteusz (Szretter) został pochowany na
cmentarzu prawosławnym na Woli.

Przypisy
1. Deklarował narodowość polską. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w
XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 99.
ISBN 83-7431-046-4.
 2. A. Troc–Sosna, Ihumenia Barbara (Grosser) – przełożona monasteru na Św. Górze Grabarce,
„Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” (2 (219)), s. 9, ISSN
0239-4499 (http://worldcat.org/issn/0239-4499).
3. S. Dudra: Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876–1960. Warszawa: Warszawska Metropolia
Prawosławna, 2010, s. 80. ISBN 978-83-603-11-34-9.
4. Metropolita warszawski i całej Polski Tymoteusz (Szretter) (http://www.lublin.cerkiew.pl/events.
php?id=1&id_n=37)
5. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 2 z 26.01.1934 r.
6. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 7.06.1934 r.
7. P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007,
s. 155. ISBN 978-83-7441-468-5.
8. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 122. ISBN 83-7431-046-4.
9. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 122 i 99. ISBN 83-7431-046-4.
10. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 174. ISBN 83-7431-046-4.
11. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 200–201. ISBN 83-7431-046-4.
12. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 203. ISBN 83-7431-046-4.
13. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 203–204. ISBN 83-7431-046-4.
14. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 236. ISBN 83-7431-046-4.
15. K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 158.
ISBN 83-85527-35-4.
16. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 236–237. ISBN 83-7431-046-4.
17. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 239. ISBN 83-7431-046-4.
18. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 243. ISBN 83-7431-046-4.
19. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 252. ISBN 83-7431-046-4.
20. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 310. ISBN 83-7431-046-4.
21. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 247. ISBN 83-7431-046-4.
22. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 248. ISBN 83-7431-046-4.
23. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 249. ISBN 83-7431-046-4.
24. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 250. ISBN 83-7431-046-4.
25. P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007,
s. 145. ISBN 978-83-7441-468-5.
26. K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 75–76.
ISBN 83-85527-35-4.
27. S. Dudra: Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876–1960. Warszawa: Warszawska Metropolia
Prawosławna, 2010, s. 108. ISBN 978-83-603-11-34-9.
28. K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 335.
ISBN 83-85527-35-4.
29. K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 77.
ISBN 83-85527-35-4.
30. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 251. ISBN 83-7431-046-4.
31. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 319. ISBN 83-7431-046-4.
32. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 255. ISBN 83-7431-046-4.
33. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 260. ISBN 83-7431-046-4.
34. R. Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach
1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2014, s. 122.
ISBN 83-7431-046-4.
35. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 266. ISBN 83-7431-046-4.
36. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 279. ISBN 83-7431-046-4.
37. K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 97.
ISBN 83-85527-35-4.
38. K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 383.
ISBN 83-85527-35-4.
39. K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 329.
ISBN 83-85527-35-4.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tymoteusz_(Szretter)&oldid=70310297”