კრეატიულობის შემადგენელი ელემენტები

კრეატიულობა არის უნარი რომლის დახმარებითაც ჩვენ ვქმნით ისეთ პროდუქტს რომელიც
არის განსხვავებული და ორიგინალური. კრეატიულობა ფართო მასშტაბის მქონე თემაა ის
ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორც ინდივიდუალურ ისე სოციალურ დონეზე.
ინდივიდუალური შეესაბამება მაგალითად, იმ პრობლემებს რომლებსაც ყოველდღე
ვუმკლავდებით. ხოლო სოციალურ დონეზე კრეატულობამ შეიძლება მიგვიყვანოს,
სამეცნიერო აღმოჩენებთან, ხელოვნების ახალ სახეებთან, ახალ გამოგონებებთან, ახალ
სოციალურ პროგრამებთან. მარტივი მისახვედრია რამხელა როლი უჭირავს
შემოქმედებითობას ეკონომიკაში, ახალი პრდუქტები და სერვისები ქმნის უამრავ სამუშაო
ადგილს, ინდივიდებმა, ორგანიზაციებმა და საზოგადოებამ უნდა აითვისოს არსებული
რესურსები რათა შეცვალონ სხვადასხვა დავალების მოთხოვნები და შეინარჩუნონ
კონკურენტუნარიანობა.

კრეატიულობა როგორც მივიწყებული კვლევის საგანი

მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის მიწურულს, მეორე ნახევრის დასაწყისსში, ჯ.პ.

გილფორდმა მოუწოდა ფსიქოლოგებს მიექციათ ყურადღება იმისთვის რაც მან მიიჩნია, რომ
იყო უგულვებელყოფილი, მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვანი ატრიბუტი: კრეატიულობა.
გილფორდმა თქვა, რომ 1950 წლამდე დაწერილ ფსიქოლოგიურ აბსტრაქტებში ერთ
პროცენტში ორ მეათედზე ცოტა უკავია შემოქმედებითობას.

ინტერესი კრეატიულობის კვლევაში 1950-იან წლებში გაიზარდა და რამდენიმე კვლევის

ინსტიტუტმა დაიწყო კრეატიულობის კვლევა. თუმცა შემოქმედებითობასთან
დაკავშირებულმა კვლევის რამდენიმე ინდიკატორმა გვიჩვენა, რომ კრეატიულობა არ იყო
ფართოდ გამოკვლეული ფსიქოლოგიის სფეროში და ძალიან ცოტა რამ ვიცოდით. რობერტ
სტერნბერგმა და ტოდ ლუბარტმა დათვალეს და გაანალიზეს რამდენჯერ იყო
გამმოყენებული სიტყვა “კრეატივი” 1975 წლიდან 1994 წლამდე ფსიქოლოგიურ
აბსტრაქტებში, ამ კვლევის განსახორციელებლად ისინი ეძებდნენ სათაურებს PsychLit-ის
მონაცემთა ბაზაში სიტყვებით- “კრეტიულობა”, “განსხვავებული ფიქრი”, “კრეატიულობის
მაჩვენებელი”. ისინი ასევე სათაურებში და აბსტრაქტებში სიტყვის ფუძის “კრეატივ” -ის
გამოყენებითაც ეძებდნენ მასალას.
მათ შეისწავლეს ეს დამატებითი შემთხვევითი ქვეჯგუფი ჩანაწერები და აღმოჩნდა, რომ
ისინი არ ეხებოდა კრეატიულობას ( შემოქმედობითობას) შესამჩნევად, ამიტომაც
გამოირიცხა ამ თემის სტატიებიდან. ამ კვლევამ აჩვენა რომ, ინდექსირებული სტატიების
მხოლოდ ერთი პროცენტის დაახლოებით ნახევარი ფისქოლოგიურ აბსტრაქტებში, 1975
წლიდან 1994, წლამდე ეხებოდა კრეატიულობას. თუ ჩვენ ავიღებთ ფსიქოლოგიის
შესავლების წიგნს მეორე ინდექსად, ვნახავთ იმას, რომ თემა “კრეტიულობა” არც თუ ისე
ხშირია და თითქმის არ არის გამოკვლეული. მაგრამ სამაგიეროდ თემა “ინტელექტი”-ს
უჭირავს ერთი დიდი თავი, როდესაც კრეატიულობას რამდენიმე მცირე პარაგრაფი ეთმობა
(მაგალითად: Gleitman,1986).
დიდი ფსიქოლოგიურ დეპარტამენტებში ძალიან იშვიათად ისწავლება კრეატიულობის და
შემოქმედობითობის შესახებ კურსები , მაგრამ ზოგიერთ ფსიქოლოგიის პროგრამებს
ნამდვილად აქვთ საგანმანათლებო კურსები კრეატიულობის შესახებ.
თუ კრეატიულობა ასეთი მნიშვნელოვანია საზოგადოებისთვის მაშინ რატომ ითვლება ის
ფსიქოლოგიის ერთ-ერთ ობლად? ჩვენ გვჯერა, რომ ისტორიულად, რამდენიმე აკრძალვა
არსებობს შემოქმედებითობის სწავლის წინააღმდეგ. ჩვენ ვცდილობთ გამოვყოთ რა
შეიძლება იყოს ეს დარტყმები ზოგიერთი ისტორიის მოკლე მიმოხილვით (იხ. Albert &
Runco, 1999, დამატებითი დეტალებისთვის). ჩვენი ანალიზის დროს ჩვენ განვიხილავთ
რამდენიმე ძირითად მიდგომას, მათ შორის მისტიკურ, პრაგმატულ, ფსიქოანალიტიკურ,
შემეცნებით და სოციალურ - პიროვნულ მიდგომას. შემდეგ ჩვენ განვიხილავთ იმას, რაც ჩვენ
პირადად მიგვაჩნია ყველაზე პერსპექტიულ მიდგომად მომვალი კვლევებისთვის.

მისტიკური მიდგომები კრეატიულობის კვლევაში.

კრეატიულობის შესწავლა ყოველთვის იყო შეღებილი - ზოგიერთის თქმით

“დაბინძურებული” მისტიკურ რწმენებთან ასოციაციებით. ალბათ ყველაზე ადრეული
ცნობები შემოქმედობითობაზე ეფუძნებოდა ღვთაებრივ ჩარევას. კრეატიული ადამიანი
აღიქმებოდა, როგორც ცარიელი ჭურჭელი, რომელიც ღვთაებრივი არსებით ავსებდა
შთაგონებას. ასეთი ინდივიდისგან იღვრებოდა შთამაგონებელი იდეები ახალი,
არაამქვეყნიური პროდუქტის შექმნის შესახებ. ამ თვალსაზრისით, პლატონი ამტკიცებდა,
რომ პოეტს შეუძლია შექმნას მხოლოდ ის, რასაც მუზა კარნახობს და დღესაც ადამიანები
იყენებენ და მიმართავენ მუზებს, როგორც თავიანთ შთაგონების წყაროს. პლატონის
თვალსაზრისით, ერთი ადამიანი შეიძლება ყოფილიყო შთაგონებული იმისათვის, რომ
შეექმნა საგუნდო სიმღერები, ხოლო მეორე ადამიანი იმისათვის, რომ შეექმნა საკულტო
პოემები (Rothenberg & Hausman, 1976”).
მისტიკური წყაროები ხშირად იყო მოხსენიებული შემქმნელების ინტროსპექტივაში. (ghiselin
1985). მაგალითად, კიპლინგი ამბობდა, რომ “დემონი” ეს არის ის რაც ცხოვრობს ჩემს
კალამში : “ჩემი დემონი იყო ჩემთან ერთად ჯუნგლების წიგნში, კიმ, და ორივე პაკის
წიგნებში, კარგად ვუფრთხილდებოდი რათა არ მომშორებოდა…როდესაც თქვენი დემონი
განაგებს და პასუხისმგებელია თქვენს შემოქმედებაზე, არ იფიქროთ შეგნებულად,
დაიხარეთ, დაელოდეთ და დაემორჩილეთ” (კიპლინგი, 1937/1985 წ. გვ.162).
შემოქმედობითობის სწავლის მისტიურმა მიდგომებმა კიდევ უფრო გაართულა
მეცნერებისთვის მოსმენა. როგორც ჩანს, ბევრ ადამნიანს სჯერა, ისევე როგორც მათ სჯერათ
სიყვარულის ( ნახეთ Sternberg, 1988a, a1988b), რომ შემოქმედობითობა არის ის, რაც
უბრალოდ არ ემსახურება მეცნიერულ შესწავლას, რადგან ეს უფრო სპირიტუალური
პროცესია. გვჯერა, რომ მეცნერებისთვის ეს ყველაფერი არის ძალიან რთული, შეარყიო
ღრმად ჩაბეჭდილი რწმენა, იმათთვის ვისაც სჯერა რომ ზოგიერთი მეცნიერი იქ იქექება
სადაც არ ევალება.

პრაგმატული მიდგომები

მიგვაჩნია, რომ თანაბრად საზიანოა შემოქმედებითობის მეცნიერული შესწავლისთვის,

რომ ეს იყო სფეროს ხელში ჩაგდება, იმ ხალხის მიერ, ვინც მიჰყვება ეგრეთწოდებულ
პრაგმატულ მიდგომას. ისინი ვინც იღებენ ამ მიდგომას, პირველ რიგში ცდილობენ
კრეატივის შექმნას, შემოქმედობითობის განვითარებას, შემდეგ ისინი ცდილობენ ამ
ყველაფრის გაგებას, მაგრამ თითქმის არასდროს ამოწმებენ ვალიდურობას.
ალბათ ამ მიდგომის უპირველესი მომხრეა ედვარდ დე ბონო, ვისი შემოქმედებაც
ლატერალურ აზროვნებაზე - საგნების ფართოდ და მრავალფეროვნად დანახვა - ისევე
როგორც კრეატიულობის სხვა ასპექტები, მიიჩნევა მნიშვნელოვან კომერციული წარმატებად
( De Bono,1971,1985, 1992). დე ბონო არ ღელავს თეორიაზე, არამედ პრაქტიკაზე. ამგვარად,
მაგალითად, ის გვთავაზობს ისეთი ხელსაწყოს გამოყენებას, როგორიცაა PMI რათა
ვფოკუსირდეთ იდეის პლუსებზე, მინუსებზე და საინტერესო მხარეებზე. ან ის გვთავაზობს
გამოვიყენოთ სიტყვა po, აღმოცენებული ჰიპოთეზისგან, ვარაუდისგან, შესაძლებლობისგან
და პოეზიისგან რათა გავუწიუოთ იდეებს პროვოციერება განსჯის მაგივრად. კიდევ ერთი
იდეა რასაც ის გვთავაზობს არის “სააზროვნო ქუდები” ანუ ინდივიდებმა უნდა ატარონ
მეტაფორულად სხვადასხვა მნიშვნელობის ქუდები, მაგალითად , თეთრი ქუდი -
მონაცემების საფუძველზე აზროვნებისთვის , წითელი ქუდი - ინტუიცური
აზროვნებისთვის, შავი ქუდი - კრიტიკული აზროვნებისთვის და მწვანე ქუდი-გენერაციული
აზროვნებისთვის, რათა დავინახოთ ყველაფერი სხვადასხვა კუთხიდან.
დე ბონო ამ ყველაფერში მარტო არ არის, ოსბორნმა (1953) თავის გამოცდილების მიხედვით
სარეკლამო სააგენტოებში, შეიმუშავა “brainstorming” -ის ტექნიკა რათა წაეხალისებინა
ადამიანები პრობლემების შემოქმედებითად გადაჭრაში იმით, რომ ადამიანმა უნდა ეძებოს
ყველა შესაძლებელი პრობლემის გადაჭრის ხერხი კონსტრუქციულ და არა კრიტიკულ და
ინჰიბიტორულ ატმოსფეროში. გორდონმა (1961) შეიმუშავა მეთოდი სახელად სინთეთიკა,
რომელიც მოიცავს პირველ რიგში ანალოგიების დანახვას, მაგრამ, ასევე შემოქმედებითი
აზროვნების სტიმულირებას.
ცოტა ხნის წინ, ავტორებმა, Adams (1974) და Von Oech (1983) ივარაუდეს, რომ ადამიანები
ხშირად ქმნიან ისეთ ცრუ რწმენებს, რომელებიც ხელს უშლის ადამიანის ტვინს
კრეატიულად ფუნქციონირებაში. მაგალითად, ზოგიერთ ადამიანს სჯერა, რომ არსებობს
მხოლოდ ერთი სწორი პასუხი და ეს გაურკვევლობა თავიდან უნდა იქნას აცილებული როცა
ამის შესაძლებლობა მოგვეცემა. ადამიანებს შეუძლიათ გახდნენ კრეატიულები მაშინვე, როცა
ამ გონებრივ ბლოკებს მოიცილებენ. Von Oech-მა (1986) განაცხადა, რომ ჩვენ უნდა მივიღოთ
მკვლევარის, მხატვრის, მოსამართლის და მეომრის როლები რადგან ეს ყველაფერი
აძლიერების ჩვენი შემოქმედებითობის პროდუქტიულობას.
ამ მიდგომებს ჰქონდა მნიშვნელოვანი საჯარო ხილვადობა, იმდენად, რომ ლეო ბუსკალიამ
სიყვარულის კვლევას ხილვადობა მისცა. თუმცა, ჩვენი როგორც ფსიქოლოგების
თვალსაზრისით, ამ მიდგომებს არ გააჩნიათ რაიმე საფუძველი სერიოზული
ფსიქოლოგიური თეორიების ჩამოსაყალიბებად და არც ყოფილა მათი დადასტურების
სერიოზული ემპირიული მცდელობები. ზოგიერთ ტექნიკას შეუძლია იმუშაოს
ფსიქოლოგიური თეორიის ან ვალიდაციის არარსებობის შემთხვევაში, მაგრამ ასეთი
მიდგომების ეფექტი ის არის, რომ ადამიანები ფენომენს კომერციალიზაციასთან
უკავშირებენ და ნაკლებად სერიოზულ ფსიქოლოგიურ მცდელობად აღიარებენ.

ფსიქოდინამიკური მიდგომა

ფსიქოდინამიკური მიდგომა შეიძლება ჩაითვალოს მეოცე საუკუნის თეორიული

მიდგომების პირველ შემოქმედებად კრეატიულობის შესწავლის დარგში. იმ აზრზე
დაყრდნობით, რომ კრეატიულობა წარმოქმნება ცნობიერსა და არაცნობიერ მოტივებს შორის.
ფროიდმა (1908-1959) ივარაუდა, რომ მწერლები და მხატვრები ქმნიან შემოქმედებით
ნაწარმოებებს, როგორც მათი არაცნობიერი სურვილების გამოხატვის საშუალებას საჯაროდ
მისაღები ფორმით. ეს არაცნობიერი სურვილები შეიძლება ეხებოდეს ძალას, სიმდიდრეს,
დიდებას, პატივს და სიყვარულს (ვერნონი, 1970). სწორედ ასეთი გამოჩენილი ადამიანები
როგორებიცაა, ლეონარდო და ვინჩი და ფროიდი (1910-1964), უჭერდნენ მხარს ამ იდეებს.
მოგვიანებით ფსიქოანალიტიკურმა მიდგომამ შემოიტანა ადაპტაციური რეგრესიისა და
შემოქმედებითობის დამუშავების ცნებები (კრისი, 1952). ადაპტაციური რეგრესია,
პირველადი პროცესი, ეხება არამოდულირებული აზრების შეჭრას ცნობიერებაში.
არამოდულირებული აზრები შეიძლება გაჩნდეს აქტიური პრობლების გადაჭრის დროს,
მაგრამ ხშირად ჩნდება ძილის, ნარკოტიკებისგან ინტოქსიკაციის, ფანტაზიებით ან ოცნების
და ფსიქოზის დროს. დამუშავება, მეორადი პროცესი, ეხება პირველადი პროცესის მასალის
გადამუშავებას და ტრანსფორმაციას რეალობაზე ორიენტირებული, ეგოზე
კონტროლირებადი აზროვნების მეშვეობით, სხვა თეორეტიკოსები (მაგალითად, Kubie, 1958)
ხაზს უსვამდნენ, რომ წინაცნობიერი, რომელიც ხვდება ცნობიერის რეალობასა და
არაცნობიერს შორის არის შემოქმედების ნამდვილი წყარო, რადგან აზრები ფხვიერი და
ბუნდოვანია, მაგრამ ინტერპრეტაციული. ფროიდისგან განსხვავებით, კუბი ამტკიცებდა,
რომ არაცნობიერი კონფლიქტები რეალურად უარყოფითად მოქმედებს
შემოქმედებითობაზე, რადგან ისინი იწვევს ფიქსირებულ, განმეორებად აზრებს.
ბოლოდროინდელმა ნაშრომებმა აღიარა როგორც პირველადი, ასევე მეორეადი პროცესების
მნიშვნელობა (ნოი, 1969; როტენბერგი, 1979; სულერი, 1980; ვერნერი & კაპლანი, 1963).
 მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოდინამიკურმა მიდგომამ შეიძლება შემოგვთავაზოს
გარკვეული შეხედულებები კრეატიულობის სწავლების შესახებ, ფსიქოდინამიკურ თეორიას
არ ჰქონია განვითარების ცენტრში ყოფნის საშუალება. მეოცე საუკუნის დასაწყისის
ფსიქოლოგიის თეორიები, როგორებიცაა სტრუქტურალიზმი, ფუნქციონალიზმი და
ბიჰევიორიზმი, პრაქტიკულად არ უთმობდა დროს კრეატიულობის შესწავლას და
ფაქტობრივად არ არსებობს მის შესახებ წყაროები. გეშტალტისტებმა შეისწავლეს
კრეატიულობის მცირე ნაწილი - გამჭრიახობა - მაგრამ მათი შესწავლა არასდროს გასცდენია
დიდ საზღვრებს, განსხვავებით გამჭრიახობის ბუნების დახასიათებისგან.
სხვა კვლევები კრეატიულობაზე როგორიც არის, ფსიქოდინამიკური მიდგომა და სხვა
ადრეული ნამუშევრები ეყრდნობა გამოჩენილი შემქმნელების შემთხვევის შესწავლას. ეს
მეთოდოლოგია ისტორიულად გააკრიტიკეს სირთულის გამო (როგორიცაა პირველადი
პროცესი) და შერჩევისა და ინტერპრეტაციის რაოდენობის გამო რომელიც შეიძლება მოხდეს
ქეისის სწავლების დროს. თუმცა ასე პირდაპირ არაფერია ცუდი ასეთ შესწავლის
მეთოდებთან, ამრიგად როგორც თეორიული, ასევე მეთოდოლოგიური საკითხები
ემსახურებოდა კრეატიულობის სწავლების გამოყოფას ძირითადი ფსიქოლოგიისგან.

ფსიქომეტრული მეთოდი

როდესაც ჩვენ ვფიქრობთ კრეატიულობაზე, გამოჩენილ მხატვრებზე ან მეცნიერებზე,

მაშივნე გვახსენდება მიქელანჯელო ან აინშტაინი. ისინი უაღრესად კრეატული და
შემოქმედებითი ადამიანები იყვნენ, ასეთი ადამიანები კი იშვიათია. საკმაოდ ძნელია მათი
კრეატიულობის დონის შესწავლა ფსიქოლოგიურ ლაბორატორიაში. თავის APA მიმართვაში
გილფორდმა (1950) აღნიშნა, რომ მაღალი დონის კრეატივის მქონე ადამიანების შესწავლის
სირთულე ის იყო რომ მათ ლაბორატორიაში ჰქონდათ კრეატიულობის შესწავლის
შეზღუდული შესაძლებლობა. მან თქვა, რომ კრეატიულობა და შემოქმედებითობა უნდა
შედიოდეს ყოველდღიურ საგნებში, ფურცელი-და-ფანქრის - სავარჯიშოს გამოყენებით.
ერთ-ერთი საკმაოდ უცნაური ტესტი იყო, ამ ტესტში მონაწილე ფიქრობდა საგნის იმდენივე
გამოყენებას რამდენიც შესაძლებელი იყო (მაგ: აგური). ბევრმა მკვლევარმა მიიღო
გილფორდის წინადადება და “ განსხვავებული აზროვნების” ამოცანები სწრაფად იქცა
კრეატიულობის დონის შეფასების ძირითად ინსტრუმენტად. ასეთი ტესტები საკმაოდ
მოსახერხებელი გზა იყო იმისათვის, რომ გაგვეგო ადამიანების კრეატიულობის დონე.
გილფორდის ნაშრომზე დაყრდნობით, ტორანსმა (1974) შეიმუშავა “ტორანსის კრეატიული
აზროვნების ტესტები”. ეს ტესტები შედგება რამდენიმე შედარებით მარტივი ვერბალური და
ფუგურალური დავალებისგან, რომლებიც მოითხოვს განსხვავებულ აზროვნებას და
პრობლემის გადაჭრის უნარებს. ტესტები შეიძლება გაიზომოს სრულყოფილებისთვის
(საერთო შესაბამისი პასუხების რაოდენობა), მოქნილობისთვის (რელევანტური პასუხების
რაოდენობა), ორიგინალურობისთვის (პასუხების სტატისტიკური იშვიათობა) და
სიზუსტისთვის (პასუხებში დეტალების რაოდენობა). ზოგიერთი ქვეტესტი ტორანსის
ნაკრებიდან მოიცავს:
 1) კითხვების დასმა: გამოცდაზე მყოფი წერს ყველა იმ კითხვას რაც მას შეუძლია
მოიფიქროს რაღაც ნახატის სიუჟეტის საფუძველზე.
2) პროდუქტის გაუმჯობესება: გამოცდაზე მყოფი წერს ყველა იმ მაგალითს რითაც მას
შეუძლია გააუმჯობესოს სათამაშო მაიმუნი რათა ის ბავშვებისთის უფრო სახალისო
გახდეს.
3) უცნაური გამოყენებები: გამოცდაზე მყოფი წერს ქაღალდის ყუთის ყველა უცნაურ
გამოყენებას.
4) წრეები : გამოცდაზე მყოფი აფართოებს ცარიელ წრეებს სხვადასხვა ნახაზებად და
ასახელებს მათ.

კეტრინ ფოქსი (1962) რომელიც მუშაობდა ლუის ტერმანთან, თვლიდა, რომ კრეატიულ
ადამიანებს აქვთ მაღალი ინტელექტი. მან გამოაქვეყნა 301 ყველა იმ გამოჩენილი ადამიანის,
IQ შეფასებები, რომლებიც ცხოვრობდნენ 1450-1850 წლებში. მათ ხალხი ამოირჩიეს ჯეიმს
მაკკინ კატელის გაეკეთებული ათას სახელიანი სიიდან. კატელის სიიდან ამოღებული იქნა
მემკვიდრეული არისტოკრატია, ისინი ვინც დაიბანდნე 1450 წლამდე, ისინი ვისი წოდებაც
510 ნომერს ცდებოდა და 11 სახელი რომლებსაც, არ ჰქონდათ კრეატიულობის
კონტრიბუტორობის ადეკვატური ჩანაწერები, ამ ჩასწორებებმა სულ დატოვა 282 ადამიანი,
რომლთა IQ იქნა შეჯამებული, როგორც a ჯგუფი, მათ ასევე განიხილეს b ჯგუფი, რომელიც
შედგებოდა 19 სხვადასვა თავდაპირველ სიაში მყოფი რანგით 510 ნომერზე მაღალი
შემთხვევიდან, საბოლოოდ კი მივიღეთ 301 ადამიანი.
IQ-ის შესაფასებლად კოქსმა, ტერმანმა და მაუდ მერილმა გამოიკვლიეს ბიოგრაფიები,
წერილები და სხვა წერილობითი დოკუმენტები; პირველი კითხვისა და პირველი
მათემატიკური შესრულების ასაკი; ტიპიური ნაადრევი აქტივობები; ცონდის უჩვეულოდ
ინტელექტუალური გამოყენება; მსგავსების ან განსხვავებების ამოცნობა; ხასიათი;
ინტერესთა დიაპაზონი; სკოლის მონაცემები და პროგრესი; დამოკიდებულების ან განსჯის
ადრეული სიმწიფე; დისკრიმინაციის ტენდენცია განზოგადება, ანუ თეორია; და ოჯახის
მდგომარეობა. მათი IQ-ს დონე რა თქმა უნდა სუბიექტურია, თუმცა გარკვეულ წილად,
შეფასებებს აქვთ ეკოლოგიური ვალიდობა რეალური ცხოვრების ინტელექტის მიმართ, რაც
არ ჩანს სტანდარტულ IQ ტესტებში. საბოლოო IQ ტესტები სამი ზემოთ ნახსენები ექსპერტი
შემფასებლის კოქსის, ტერმანის და მერილის მიერ იყო შეფასებული. ინტერშეფასების
სანდოობა იყო 90 ბავშვობის შეფასებით, ხოლო 89 ზრდასრულობის შეფასებით
( გამოითვლება კოქსის ურთიერთკორელაციებიდან, 1926, გვ. 67-68).
ზოგიერთი ფაქტორი, რამაც ხელი შეუწყო მათ შეფასებებს ჩანს ფრენსის გალტონის
აღწერაში, რომლის IQ ტერმანმა შეაფასა 200-ად. “ფრენსისმა 12 თვის ასაკში იცოდა დიდი
ასოები და ანბანი თვრამეტი თვის ასაკში;...მას შეეძლო პატარა წიგნის წაკითხვა და ქსელების
გაბმა ბუზების დასაჭერად, როცა იყო 2 წლის, 3 წლის ასაკში კი უკვე შეეძლო თავისი
სახელის ხელმოწერა” (კოქსი, 1926, გვ. 41-42). 4 წლის ასაკში მას შეეძლო ლათინურად,
არსებითი სახელის, ზედსართავი სახელის და ზმნების თქმა, შეეძლო შეკრება და
გამრავლება, ცოტა ფრანგულის კითხვა და იცოდა საათის ცნობა. ხუთი წლის ასაკში
ციტირებდა ვალთერ სკოტს. ექვსი წლისა იცოდა ილიადა და ოდისეა. შვიდი წლის ასაკში
გასართობად კითხულობდა შექსპირს და შეეძლო ერთი რომელიმე გვერდის ორჯერ
წაკითხვით დამახოსვრება. ცხადია, გალტონის ჩანაწერებიდან ჩანს, რომ ისნამდვილად
გამორჩეული ბავშვი იყო.
კოქსმა დაასკვნა, რომ ჯგუფის საშუალო IQ, 135 ბავშვობისა და 145 ახალგაზრდობისთვის,
ალბათ ძალიან დაბალი იყო რეგრესის ინსტრუქციების საშუალო 100-მდე შეურჩეველი
პოპულაციის გამო(მაშინ ჯგუფის საშუალო იყო 135-145). ასევე მონაცემთა არასანდოობამ
შეიძლება გამოიწვიოს რეგრესია. ერთ-ერთი პრობლემა რაც კოქსმა აღნიშნა იყო მონაცემების
დიდი კორელაცია. 77, IQ-სა და მონაცემთა სანდოობის შორის, რაც უფრო სანდოა მონაცემები
მით უფრო მაღალია IQ და რაც უფრო მაღალია IQ მით უფრო სანდოა მონაცემები. მან
დაასკვნა, რომ თუ უფრო სანდო იქნებოდა მონაცემები, ყველას IQ იქნებოდა უფრო მაღალ
ქულად შეფასებული. ამიტომ კოქსმა გაასწორა ორიგინალი, თავდაპირველი შეფასებები და
მიიღო, რომ ბავშვებში საშუალო იყო 155, მოზრდილებში კი 165.
როგორც კოქსი აღნიშნავდა, IQ-ს ეს შეფასებები არ იყო რეალური ადამიანის ინტელქტის
გამსაზღვრელი, არამედ ეს იყო ადამიანის ჩანაწერების შეფასება. “ ნიუტონის და ლინკოლნის
IQ, რომელიც ჩვენ გვაქვს შეფასებული არის იმ ნიუტონის და ლინკოლნის IQ, რომლებიც
ჩვენ გვაქვს ჩანაწერების მონაცემებში დაფიქსირებული, მაგრამ ეს ჩანაწერები არასრულია”.
(კოქსი, 1926, გვ. 8).
კოქსმა აღმოაჩინა, რომ კორელაცია IQ-სა და წოდებრივ ღირსების შორის იყო .16, პლუს-
მინუს .039 (კოქსი, 1926, გვ.55), არასანდო მონაცემების გასწორების შემდეგ, დინ სიმონტონმა
(1976) ახლიდან გამოიკვლია კოქსის მონაცემები რამდენიმე რეგრესიის ტექნიკის
გამოყენებით. მან აჩვენა, რომ კორელაცია ინტელექტის და წოდებრივ ღირსებას შორის,
რომელიც კოქსმა აღმოაჩინა იყო მონაცემების არასანდოობის არტეფაქტი და,
განსაკუთრებით, დროში შერჩევის მიკერძოება - იმათ ვინც ბოლო პერიოდში იყო
დაბადებული ჰქონდა ორივეში დაბალი, როგორც IQ, ასევე დაბალი წოდებრივი შეფასება.
სიმონტონის ანალიზში ინტელექტსა და წოდებებს შორის კავშირი იყო ნული (სიმონტონი,
1976, გვ, 223-224). ნებისმიერ შემთხვევაში კოქსი მიხვდა და აღიარა, რომ ძალიან ბევრი
ფაქტორი განაპირობებს წოდების გარდა IQ-ს “ მაღალი, მაგრამ არა უმაღლესი ინტელექტი,
შერწყმული მდგრადობის უდიდეს ხარისხთან, მიაღწევს უფრო დიდ ჩინებულებას, ვიდრე
ინტელექტის უმაღლესი დონე შერწყმული ნაკლებ მდგრადობის დონესთან” (კოქსი, 1926,
გვ.187).

IQ-თი და კრეატიულობით გაზომილი ინტელექტის ჩვეულ კონცეფციებთან

დაკავიშირებით არსებობს სამი ძირითადი დასკვნა (იხ.მაგალითად, ბარონი & ჰარინგტონი,
1981; ლუბარტი, 1994). პირველი, როგორც წესი კრეატიული ადამიანები აჩვენებენ
საშუალოზე მაღალ IQ-ს, ხშირად 120-ზე მაღალს (იხ. რენზული, 1986). ეს ფაქტი არ არის
ზუსტი, მაგრამ არის იმის მაჩვენებელი, რომ ადამიანები, რომლებსაც აქვთ დაბალი ან
საშუალო IQ არ არიან კარგად წარმოდგენილი მაღალი კრეატიულოის მქონე ინდივიდებს
შორის. კოქსის (1926) გენიოსებს ჰქონდათ საშუალო ინტელექტის კოეფიციენტი 165. ბარონმა
ტერმანის კონცეფციის ოსტატობის ტესტის მიხედვით შეაფასა მისი მწერლები და მათი
ინტელექტის კოეფიციენტი, 140-ით ან უფრო მაღალი ქულით (ბარონი, 1963, გვ,242). IPAR
კვლევების სხვა ჯგუფებს ანუ მათემატიკოსებს და მკვლევრებს, ასევე ჰქონდათ საშუალოზე
მაღალი ინტელექტი. ანა როსმა (1952, 1972), რომელმაც მსგავსი გამოკვლევა გააკეთა
გამოჩენილ მეცნიერებზე IPAR ჯგუფის შექმნამდე , შეაფასა, რომ მისი მონაწილეების
საშუალო IQ მერყეობდა 121-194 შორის, მედიანებით 137-დან 166-მდე, იმისდა მიხედვით
იყო თუ არა IQ ტესტი ვერბალური, სივრცითი თუ მათემატიკური.
მეორე , IQ რომელიც არის 120-ზე მაღალი არ ახდენს დიდ ზეგავლენას კრეატიულობაზე,
მაგრამ 120-ზე დაბალი ახდენს. არქიტექტორთა კვლევაში, საშუალო ინტელექტის
მაჩვენებელი 130 იყო (ნამდვილად აღემატება საშუალოს), კორელაცია ინტელექტსა და
კრეატიულობას შორის იყო -.08, რომელიც ძალიანაც არ განსხვავდებოდა ნულისგან(ბარონი,
1969, გვ.42). Მაგრამ სამხედრო ოფიცერთა კვლევაში, სადაც მონაწილეები საშუალო
ინტელექტის მქონეები იყვნენ კორელაცია იყო .33(ბარონი, 1963. გვ 219). ეს შედეგები
გვაჩვენებს რომ დიდი კრეატივის მქონე ადამიანებს ხშირად მაღალი IQ აქვთ, მაგრამ დიდი
IQ მქონე ადამიანები შეიძლება არ იყვნენ კრეატიულები.
ზოგიერთ გამომძიებელს (მაგალითად, სიმონტონს, 1994; სტერნბერგს, 1996) აქვს ძალიან
მაღალი IQ რომელმაც შეიძლება ხელი შეუშალოს კრეატიულობის ქონას. იმათ ვისაც აქვთ
ძალიან მაღალი IQ შეიძლება იმდენად ბევრი უნარი ჰქონდეთ, რომ ვერ განავითარონ
კრეატიულობის პოტენციალი. კოქსის (1926) მონაცემების ხელახალი გამოკვლევისას
სიმონტონმა (1976) აღმოაჩინა, რომ გამოჩენილმა ლიდერებმა აჩვენეს საკმაოდ
მნიშვნელოვანი უარყოფითი კორელაიცა, -29. თავიანთ IQ-სა წოდებებს შორის. სიმონტონმა
თქვა, რომ ლიდერების უნდა ესმოდეს ხალხის დიდ მასას სანამ ისინი წოდებას მიიღებენ,
განსხვავებით შემოქმედებითი ადამიანებისგან რომლებმაც, მხოლოდ ინტელიგენციას უნდა
მოაწონოს თავი…მეცნიერულ, ფილოსოფიურ, ლიტერატურულ, მხატვრულ და მუსიკალურ
შემოქმედების ნიჭის მქონე ადამიანებს შეუძლიათ არ მიღონ რაიმე აღმატებული წოდება
იმისთვის, რომ მოიპოვონ სამუდამო სახელი და აღიარება, მაშინ როცა სამხედრო,
პოლიტიკურ ან რელიგიურ ლიდერებს უნდა ჰყავდეთ თანამედროვე აღმატებული წოდების
მიმდევრები.(სიმონტონი, 1976, გვ.220-222).
მესამე დასკვნა, IQ-სა და კრეატიულობას შორის კორელაცია ჩვეულებრივ ცვალებადია,
დაწყებული სუსტიდან ზომიერებამდე (ფლეშერი, 1963; გეტზელი & ჯექსონი, 1962;
გილფორდი, 1967; ჰერ, მური & ჰასენი, 1965; ტორანსი, 1962; ვალაჰი & კოგანი, 1965;
იამამოტო, 1964). კორელაცია დამოკიდებულია იმაზე თუ კრეატიულობის და ინტელექტის
რა ასპექტებს ვზომავთ, როგორ ვზომავთ, ასევე თუ რა სფეროში ვლინდება კრეატიულობა.
ინტელექტის როლი, ხელოვნებასა და მუსიკაში განსხვავებულია მაგალითად, ვიდრე
მათემატიკასა და მეცნიერებაში (მაკნემარი, 1964).
როისა და გილფორდის მიერ გამოყენებული ტესტებისა და შეფასებების აშკარა ნაკლი არის
მათ მიერ ადმინისტრირებაში ჩართული დრო და ხარჯები, ისევე როგორც სუბიექტური
ქულები. ამის საპირისპიროდ მედნიკმა (1962) შექმნა ოცდაათი ერთეული, ობიექტურად
შეფსებული, ორმოც წუთიანი ტესტი კრეატიულობის უნარის შესაფასებლად, რომელისაც
ეწოდება ასოციაციის ტესტი (RAT). ტესტი დაფუძნებულია მის თეორიაზე, რომ კრეატიული
აზროვნების პროცესი არის “ასოციაციური ელემენტების ახალ კომბინაციებად ჩამოყალიბება,
რომლებიც ან აკმაყოფილებენ მითითებულ მოთხოვნებს ან რაიმე სახით არიან
სასარგებლონი. რაც უფრო ერთნაირადაა დაშორებული ახალი კომბინაციის ელემენტები,
მით უფრო კრეატიული იქნება პროცესი ან გადაწყვეტილება”. (მედნიკი, 1962). იმის გამო,
რომ ამ კომბინაციების გაკეთების და გადაწყვეტილების მიღების უნარი დამოკიდებულია
კობინაციების ანუ ასოციაციური ნივთიერებების არსებობაზე, ადამიანის ცოდნის ბაზაზე და
იმის გამო, რომ ალბათობა და კრეატიულობის გადაწყვეტის მიღწევის სიჩქარეზე გავლენას
ახდენს პიროვნების ასოციაციების ორგანიზაცია, მედნიკის თეორია ამტკიცებს, რომ
კრეატიულობა და ინტელექტი საკმაოდ მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან;
RAT-ის ტესტის მონაწილე აწვდის მეოთხე სიტყვას, რომელიც ასოცირდება სამ მოცემულ
სიტყვასთან. მაგალითად ( მოცემული სიტყვები არ არის ნამდვილ ტესტში გამოყენებული) :
1) ვირთხა ლურჯი კოტეჯი
2) სიურპრიზი ხაზი დაბადების დღე
3) გარეთ ძაღლი კატა
(პასუხები: 1) ყველი 2) წვეულება 3) სახლი.)

.55, .43 და 41.-ის ზომიერი კორელაციები ნაჩვენებია RAT და WISC(Wechsler Intelligence Scale
for Children) შორის, SAT ვერბალურ და Lorge-Thorndike ინტელექტის გაზომვის შესაბამისად.
(მედნიკი & ენდრიუსი, 1967).
კორელაციები რაოდენობრივ ინტელექტთან გაზომვისას დაბალი იყო ( r=.20-.34).
კრეატიულობის გაზომვის სხვა კორელაციები უფრო ცვალებადი იყო (ენდრიუსი. 1975).
ფსიქომეტრულ რევულუციას კრეატიულობის გაზომვაში ჰქონდა ორივე, პოზიტიური და
ნეგატიური ეფექტები. დადებითი მხრიდან ტესტები გამარტივდა, მოკლე ადვილად
ადმინისტრირებადი, ობიექტურად შეფასებული გახდა, გარდა ამისა კვლევა ხელმისწავდომი
გახდა ყველასთვის. მაგრამ ამ ყველაფერს რა თქმა უნდა, ჰქონდა ნეგატიური შედეგებიც,
პირველი, ზოგიერთმა მკვლევარმა სწრაფი ფურცელი-და-ფანქრის ტეტსი კრეატივის
გასაზომად არაადეკვატურად შეაფასა; სანაცვლოდ უნდა ყოფილიყო გამოყენებული უფრო
დიდი პროდუქტი როგორიცაა ნამდვილი ნახატები ან ნაწარმოებები. მეორე, სხვა
კრიტიკოსები ვარაუდობდნენ რომ, არც სრულყოფილება, არც მოქნილობა, არც
ორიგინალურობა და არც სიზუსტე არ ასახავდა კრეატიულობის კონცეფციას. მართლაც
კრეატიულობის განმარტება და კრიტერიუმი დღესაც კი გარჩევის საგნად ითვლება.
ობიექტურობაზე დაყრდნობით პასუხის განსაზღვრა მრავალი ვარიანტიდან მხოლოდ
ერთია, სხვა ვარიანტად შეგვიძლია განვიხილოთ სოციალურად განსჯის შესაძლებლობა.
მესამე , ზოგიერთმა მკველევარმა უარყო ვარაუდი, რომ არცერთი ნიმუში ნათელს არ ჰფენს
გამოჩენილი ადამიანების კრეატიულობის დონეს, რომელიც ძალიან ბევრი კრეატიულობის
კვლევის მიზანი იყო. ამრიგად გარკვეული სირთულე განვითარდა და თან ახლავს
ქაღალდის-და-ფანქრით კრეატიულობის შეფასების ტესტს. Ზოგიერთი ფსიქოლოგი
საბოლოო ჯამში თავს არიდებდა ამ მეთოდის გამოყენებას კვლევის თემების სასარგებლოდ.
კოგნიტური მიდგომა

შემოქმედებითობის შემეცნებითი მიდგომა ცდილობს შეისწავლოს წარმოდგენები და

კრეატიული ფიქრის დროს მიმდინარე პროცესები. აღქმის ან მახსოვრობის შესწავლით, ჩვენ
უკვე შევისწავლით შემოქმედობითობის საფუძვლებს, ამრიგად კრეატიულობის შესწავლა ამ
შემთხვევაში წარმოადგენდა მხოლოდ დამატებას და შეგვიძლია ვთვათ, რომ
შემოქმედებითობის კვლევის არცისე დიდი მაგრამ, რაღც პატარა ნაწილი სხვა კვლევების
ნიადაგზე უკვე შესწავლილია. მაგალითად შემეცნებით სფეროში კრეატიულობა ხშირად იყო
ინტელექტის კვლევის ნაწილი. Ჩვენ იდეაზე, რომ კრეატიულობა და იტელექტი
დაკავშირებულია ერთმანეთთან არც კი ვკამათობთ, მაგრამ ინტელექტის და კრეატიულობის
ერთმანეთში არევა და ერთ სფეროში გაყვანა იმდენად ხშირი იყო, რომ მკვლევარები
როგორებიც იყვნენ, მაგალითად უალახი და კოგანი (1965), მოუწიათ დიდი ნაშრმის დაწერა
იმაზე, რომ ეს ორი, შემოქმედებითობა და ინტელიგენცია უნდა განიხილებოდეს როგორც
ცალკეული ერთეულები, უახლეს მეცნიერულ ნაშრომში ვაისბერგმა (1986, 1988, 1993, 1999)
თქვა, რომ კრეატიულობა მოიცავს ჩვეულებრივ კოგნიტურ პროცესებს, რომლებიც შემდგომ
წარმოშობს არაჩვეულებრივ პროდუქტებს, ვაისბერგი ცდილობდა ეჩვენებინა
სტანდარტული კოგნიტური პროცესით, როდესაც ცოდნა უკვე ინახება
მეხსიერებაში,საგნების გამოყენება (როგორიცაა ანალოგიური ტრანსფერი). მან გამოიყენა
სხვადასხვა ლაბორატორიული კვლევები, როგორიცაა დაკერის (1945) სანთლის პრობლემა,
ეს კვლევა მონაწილეებს თხოვს მიამაგრონ სანთელი კედელზე მხოლოდ მოცემული
ნივთებით (სანთელი, ყუთები, და წიგნი). ლანგლმა და მისმა კოლეგებმა (1987) ასევე
გააკეთეს მსგავსი კვლევა შემოქმედებითი აზროვნების ჩვეულებრივი ბუნების შესახებ.
როგორც ამ მიდგომის კონკრეტული მაგალითი ვაისბერგმა და ალბამ (1981წ.) ხალხს
სთხოვეს ამოეხსნათ დიდი ცხრა-წერტილიანი პრობლემა. ამ პრობლემის გადაწყვეტის დროს
ადამიანმა უნდა დააკავშიროს ცხრა წერტილი რომელიც კვადრატშია მოთავსებული, სამი
მწკრივით, ოთხზე მეტი სწორი ხაზის გამოყენების გარეშე, ერთი და იგივე წერტილის
გადაკვეთის და ხელის აღების გარეშე. ეს პრობლემა გადაიჭრება მხოლოდ იმ შემთხვევაში
თუ მონაწილე გასცდება წერტილების პერიფერიებს. როგორც წესი ამ ამოცანის ამოხსნა
განიხილებოდა იმ იდეით, რომ მონაწილე უნდა გასულიყო “ყუთს გარეთ”, ვეისბერგმა და
ალბამ აჩვენეს, რომ მაშინაც კი როდესაც ადამიანს აძლევენ მინიშნებას, ა შემთხვევაშიც კი
უჭირს პრობლემის გადაწყვეტა. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, ცხრა-წერტილის ამოცანაში
რაც არის საჭირო, რომ ამოვხსნათ ეს ამოცანა ჩვეულებრივ გაგებაზე და მინიშნებაზე მეტია.
არსებობს კვლევები რომლებიც ჩატარებულია როგორც ადამიანებთან, ასევე კომპიუტერულ
სიმულაციებთან, კრეატიული აზროვნების შესახებ. მიდგომები, რომლებიც ეფუძნება
ადამიანის შესწავლას შესაძლოა პროტოტიპულად ასახული იყოს ფინკეს, უორდის და
სმიტის (1992) ნამუშევრებით ფინკემ და მიმსა კოლეგებმა შემოგვთავაზეს რაღაც, რასაც
ისინი უწოდებენ geneplore-ს მოდელს, რომლის მიხედვით შემოქმედებითობის აზროვნებაში
არსებობს ორი მთავარი ფაზა : გენერაციული ფაზა და საძიებო ფაზა. გენერაციულ ფაზაში
ინდივიდი აყალიბებს გონებრივ წარმოდგენებს, რომელიც მოხსენიებულია, როგორც
პრეინვენციური სტრუქტურები, რომლსებსაც აქვთ შემოქმედებითი აღმოჩენების
ხელშემწყობი თვისებები. საძიებო ფაზაში ეს თვისებები გამოიყენება კრეატიული იდეების
მოსაფიქრებლად. ძალიან დიდი რაოდენობის გონებრივი პროცესები შესაძლოა შედიოდეს
შემოქმედებითი გამოგონების ამ ფაზაში, როგორციაა, ძიება, ასოციაცია, სინთეზი,
ტრანსფორმაცია, ანალოგიური გადაცემა და კატეგორიული შემცირება (ანუ საგნების ან
ელემენტების გონებრივად შემცირება უფრო პრიმიტიულ კატეგორიულ აღწერილობებად).
ტიპიურ ექსპერიმენტულ ტესტსში, რომელიც დაფუძნებულია მოდელზე (იხ. ფინკი , 1990),
მონაწილეებს აჩვენებენ საგნის ნაწილებს, როგორებიცაა, სფერო, კუბი, პარალელოგრამი და
ცილინდრი. მოცემულ კვლევაში მონაწილეებს მოეთხოვეათ წარმოდგენილი ნაწილების
გაერთიანება პრაქტიკული ობიექტის ან მოწყობილობის შესაქმნელად. მაგალითად
მონაწილეებმა შესაძლოა წარმოიდგინონ ხელსაწყო, იარაღი ან ავეჯი, მოცემული პროდუქტი
კი შეფასებულია პრაქტიკულობის და ორიგინალურობის მიხედვით.
კომპიუტერული სიმულაციური მიდგომები, განხილულიa ბოდენის მიერ(1992, 1999) მათი
მიზანია შემოქმედებითი აზროვნების წარმოქმნა კომპიუტერის საშუალებით, რომელიც
სიმულაციას უკეთებს იმას, რასაც ადამიანები აკეთებენ. ლენგლიმ, საიმონმა, ბერდშოუმ და
ზითგოუმ(1987), მაგალითად, გამოიგონეს პროგრამების რიგი, რომელიც ხელახლა აღმოაჩენს
ძირითად სამეცნიერო კანონებს. ეს გამოთვლითი მოდელი ეყრდნობა ევრისტიკის
პრობლემის გადაჭრის გაიდლაინებს - მონაცემთა ნაკრების ან კონცეპტიალური სივრცის
საძიებლად და დამალული კავშირების პოვნას შეყვანილ ცვლადებს შორის. საწყისი
პროგრამა, რომელსაც “BACON” ჰქვია, იყენებს ევრისტიკას, როგორიცაა “ თუ ორი რიცხვითი
ტერმინის მნიშვნელობა ერთად იზრდება, გაითვალისწინეთ მათი თანაფარდობა”, რათა
მოძებნოთ მონაცემები შაბლონებისთვის. “BACON”-ის ერთ-ერთი მიღწევა იყო პლანეტების
და ორბიტების მონაცემების გამოკვლევა, რომლებმაც ხელმისწავდომი გახადა კეპლერის
აღმოჩენები და კეპლერის პლანეტების მოძრაობის მესამე კანონი. ეს პროგრამა განსხვავდება
შემოქმედებითი ფუნქციონირებით, თუმცა მისი პრობლემები სტრუქტურირებული სახით
გვეძლევა, მაშინ როცა კრეატიული ფუნქციონირება ძირითადად არის იმისათვის, რომ
გამოიკვლიოს რა არის პრობლემა. შემდგომმა პროგრამებმა გააფართოვა ძიების ევრისტიკა,
მონაცემთა ნაკრების გარდაქმნის უნარი და თვისებრივი მონაცემებით და სამეცნიერო
კონცეფციებით მსჯელობის უნარი. ასევე არსებობს მოდელები, რომლებიც ეხება მხატვრულ
დომენს, მაგალითად, ჯონსონ-ლეირდმა(1988) შეიმუშავა ჯაზის იმპროვიზაციის პროგრამა,
რომლითაც ჯაზის აკორდების თანმიმდევრობებიდან გადახრებს აკონტროლებს
ჰარმონიული შეზღუდვების მიერ ( ან ჯაზის მდუმარე პრინციპის მიერ) და შემთხვევითი
არჩევნის მიხედვით, როდესაც იმპროვიზაციის რამდენიმე დასაშვები მიმართულება
არსებობს.

სოციალური-პიროვნების მიდგომები
კოგნიტური მიდგომის პარალელურად განვითარდა, და სოციალური-პიროვნების მიდგომა
ფოკუზირებულია პიროვნების ცვლადებზე, მოტივაციაზე და სოციოკულტურულ გარემოზე,
როგორც შემოქმედებით წყაროზე. მკვლევარები, როგორებიც არიან Amabile (1983), Barron
(1968, 1969), Eysenck (1993), Gough(1979), MacKinnon(1965) და სხვებმა აღნიშნეს, რომ
გარკვეული პიროვნული თვისებები ხშირად ახასიათებთ შემოქმედებით ადამიანებს.
კორელაციური გზის მაღალი და დაბალი შემოქმედებითი ნიმუშების კონტრასტული
კვლევების (ორივე გამოჩენილი და ყოველდღიური დონეებიი), პოტენციურად შესაბამისი
თვისებების დიდი ნაწილი იდენტიფიცირებულია ( ბარონი და ჰარინგტონი , 1981). ეს
თვისებები მოიცავს დამოუკიდებლობას, თავდაჯერებულობას, სირთულისადმი
მიზიდულობას, ესთეტიკას, ორიენტაციას და რისკის აღებას.
ასევე შეიძლება განვიხილოთ წინადადებები თვითრეალიზაციისა და კრეატიულობის
შესახებ პიროვნების ტრადიციის ფარგლებში. მასლოუს (1968) მიხედვით, სითამამე სიმამაცე,
გამბედაობა, თავისუფლება, სპონტანურობა, საკუთარი თავის მიღება და სხვა თვისებები
იწვევს იმას, რომ ადამიანს შეუძლია სრულად გააცნობიეროს თავისი პოტენციალი.
როჯერსმა (1954) აღწერა თვითრეალიზაციისკენ მიდრეკილება, როგორც მოტივაციური
ძალის ქონა და მხარდამჭერ საზოგადობაში ყოფნა.
მოტივაციაზე ფოკუსირება კრეატიულობისთვის - ეს ჰიპოთეზა არაერთ თეორეტიკოსს აქვს
წამოყენებული შინაგანი მოტივაციის შესაბამისობაზე (Amabile, 1983; კრატჩფილდი, 1962;
Golann, 1962), წესრიგის საჭიროება (Baron, 1963), მიღწევის საჭიროება (McClelland, Atkinson,
Clark, & Lowell, 1953) და სხვა მოტივები. Amabile (1983; Hennessey & Amabile, 1988) და მისმა
კოლეგებმა ჩაატარეს საფუძვლიანი კვლევა შინაგანი და გარეგანი მოტივაციის შესახებ.
კველვებმა
მოტივაციური ტრენინგისა და სხვა ტექნიკის გამოყენებით მანიპულირება მოახდინა
მოტივაციაზე და შესაძლებელი გახადა დავკვირვებოდით ეფექტებს შემოქმედებითი
შესრულების ამოცანებზე, როგორიცაა ლექსების წერა და კოლაჟების გაკეთება.
და ბოლოს, სოციალური გარემოს შესაბამისობა კრეატიულობასთან იყო კვლევის აქტიური
სფერო. სოციალურ დონეზე, სიმონტონმა (1984, 1988,1994, 1999) ჩაატარა მრავალი კვლევა,
რომელშიც კრეატიულობა დროის დიდ მონაკვეთებში მრავალფეროვან კულტურაში
სტატისტიკურად იყო დაკავშირებული გარემოს ცვლადებთან. ეს ცვლადები მოიცავს, სხვათა
შორის, კულტურული მრავალფეროვნებას, ომს, მისაბაძი მოდელების ხელმისაწვდომობას,
რესურსების ხელმისაწვდომობას (როგორიცაა ფინანსური მხარდაჭერა) და კონკურენტების
რაოდენობას დომენში. კროსკულტურულ შედარებამ (მაგალითად, ლუბარტი, 1990) და
ანთროპოლოგიურ კვლევებმა (მაგალითად, Maduro, 1976; Silver, 1981) აჩვენა კულტურული
ცვალებადობა შემოქმედების გამოხატვისას. უფრო მეტიც, მათ აჩვენეს, რომ კულტურები
განსხვავდება იმით, თუ რამდენად აფასებენ ისინი შემოქმედებით საწარმოს. კოგნიტურმა და
სოციალურ-პიროვნების მიდგომამ თითოეულმა უზრუნველყო ღირებული შეხედულებები
კრეატიულობის შესახებ. თუ თქვენ ეძებთ კვლევას, რომელიც იძიებს როგორც კოგნიტურ,
ასევე სოციალური პიროვნების ცვლადებს ერთდროულად, თქვენ მხოლოდ რამდენიმე
კვლევას თუ იპოვით.
შემეცნებითი მუშაობა შემოქმედებითობაზე მიდრეკილია იგნორირება გაუკეთოს
პიროვნების და სოციალურ სისტემას და სოციალურ-პიროვნების მიდგომებს, როგორც წესი,
ცოტა ან არაფერი აქვს სათქმელი გონებრივი წარმოდგენების და იმ პროცესების შესახებ
რომლებიც საფუძვლად უდევს შემოქმედებითობას.

ფსიქოლოგიის სფეროს მიღმა თუ ჩავიხედებით, გავიგებთ, რომ Wehner, Csikszentmihalyi-მ

და Magyari-Beck-მა (1991) შეისწავლეს ბოლო 100 სადოქტორო დისერტაცია
კრეატიულობაზე. მათ აღმოაჩინეს სხვადასხვა კვლევების „პაროკულური იზოლაცია“
ეხებოდა კრეატიულობას. იყო შესაბამისი დისერტაციები ფსიქოლოგიის, განათლების,
ბიზნესის, ისტორიის, მეცნიერების ისტორიის და სხვადარგების, როგორიცაა სოციოლოგია
და პოლიტოლოგიის შესახებ. სხვადასხვა კვლევის დარგები იყენებდნენ სხვადასხვა
ტერმინებს, და ფოკუსირდებოდნენ სხვადასხვა ასპექტებზე, რაც ერთი და იგივე ძირითადი
ფენომენი ჩანდა. მაგალითად, ბიზნეს დისერტაციებში გამოყენებული იყო ტერმინი
„ინოვაცია” რომელიც მიდრეკილი იყო ორგანიზაციულ დონეზე, ხოლო ფსიქოლოგიაზე
დისერტაციებში გამოყენებული იყო ტერმინი „კრეატიულობა“ და ის განიხილებოდა
ინდივიდუალურ დონეზე. Wehner, Csikszentmihalyi და Magyari-Beck (1991) აღწერენ
კრეატიულობის კვლევის სიტუაციას იგავით “უსინათლო კაცი და სპილო”. „ჩვენ ვეხებით
ერთი და იგივე მხეცის სხვადასხვა ნაწილს და გამოვდივართ მთლიანობის დამახინჯებული
სურათი იმიგან რაც ჩვენგან ვიცით: „სპილო ჰგავს გველს, - ამბობს ის, ვისაც მხოლოდ კუდი
უჭირავს; სპილო კედელს ჰგავს, ამბობს ის, ვინც გვერდებს ეხება“. (გვ.270)

კრეატიულობის ევოლუციური მიდგომები

შემოქმედებისადმი ევოლუციური მიდგომა წამოიწყო დონალდ კემპბელიმა (1960), რომელიც

ვარაუდობს, რომ ის მექანიზმები რაც იყო გამოიყენებული ორგანიზმების ევოლუციის
შესწავლაზე, შეიძლება გამოყენებულ იქნას იდეების ევოლუციაზეც. ეს იდეა ენთუზიაზმით
იქნა მიღებული მრავალი მკვლევრის მიერ (პერკინსი, 1995; სიმონტონი, 1995, 1998, 1999). ამ
მიდგომის საფუძველი არის ის, რომ არსებობს ორი ძირითადი ნაბიჯი შემოქმედებითი
იდეების წარმოქმნასა და გავრცელებაში. პირველი არის ბრმა ვარიაცია, ავტორი რომელიც
წარმოშობს იდეას ყოველგვარი რეალური წარმოდგენის გარეშე, იქნება იდეა თუ არა
წარმატებული (შერჩეული) იდეების სამყაროში. მართლაც, დინ სიმონტონი (1996) ამტკიცებს,
რომ შემქმნელებს ოდნავი წარმოდგენაც კი არ აქვთ იქნება მათი იდეა წარმატებული თუ არა
შედეგად, მათი საუკეთესო ფსონი გრძელვადიანი იდეებისთვის არის იდეების დიდი
რაოდენობით მოფიქრება. მიზეზი რაც არის მათი წარმატების მაჩვენებელი
შედარებით მუდმივი რჩება მათი პროფესიული ცხოვრების მანძილზე. სხვა
სიტყვებით, მათ აქვთ იდეების ფიქსირებული პროპორცია, რომლებიც წარმატებას მიაღწევს.
რაც უფრო მეტი იდეები აქვთ მით მეტი იდეა მიაღწევს წარმატებას.
 მეორე ნაბიჯი არის შერჩევითი შეკავება. ამ ეტაპზე, დარგი, რომელშიც
შემქმნელი მუშაობს ის ან ინარჩუნებს იდეას მომავლისთვის ან უშვებს მას და იდეაც ქრება.
ის იდეები, რომლებიც შერჩევის მეთოდის მიხედვით არის შენარჩუნებული, არის ისეთები,
რომელიც შეფასებულია, როგორც უჩვეულოდ და ღირებულად და კრეატიულად. ეს
პროცესი ისევე როგორც ბრმა თაობა შემდგომში აღწერილი ჩიკოს მიერ (1998).
აღწერს თუ არა ნამდვილად ადეკვატურად ევოლუციური მოდელი კრეატიულობას?
რობერტ სტერნბერგი (1997b) ამტკიცებს, რომ ასე არ არის და დევიდ პერკინს (1998)
ასევე აქვს ეჭვები. შტერნბერგი ამტკიცებს, რომ ეს სრულიად წარმოუდგენელია,რომ ისეთი
დიდი შემქმნელები, როგორებიც არიან მოცარტი, აინშტაინი ან პიკასო, არაფერს იყენებდნენ
ბრმა ვარიაციის გარდა რათა წარმატებას მიეღწიათ მათ იდეებს. კარგ ავტორებს,
შემქმნელებს, ნებისმიერი სახის ექსპერტებს შეიძლება ჰქონდეთ ან არ ჰქონდეთ მეტი იდეა,
ვიდრე სხვა ადამიანებს აქვთ, მაგრამ მათ აქვთ უკეთესი იდეები, რომლებიც უფრო
შერჩევითი იქნება შეინარჩუნეული. და მათი შერჩევით შენარჩუნების სავარაუდო მიზეზი ის
არის, რომ ისინი ბრმად არ იწარმოებოდა. ეს დებატები არცერთ შემთხვევაში არ არის
დასრულებული და, სავარაუდოდ, მომავალშიც დიდხანს გაგრძელდება.
ასე რომ, კრეატიულობის გაგება მოითხოვდა მრავალ დისციპლინური მიდგომას,
არადისციპლინური მიდგომის შედეგი შეიძლება იყოს ის, რომ მთლიანის ნაწილს
მთლიანობაში განვიხილავდით, როდესაც ამავე დროს, ჩვენ გვქონდა ფენომენის არასრული
ახსნა. ცოტა ხნის წინ თეორეტიკოსებმა დაიწყეს კრეატიულობის შერწყმის მიდგომების
შემუშავება, რომელსაც ახლა განვიხილავთ.

კონფლუენციური მიდგომები შემოქმედების შესწავლაში

კრეატიულობის შესახებ ბევრი ბოლოდროინდელი ნაშრომი ვარაუდობს, რომ რამდენიმე

კომპონენტი უნდა შეერთდეს კრეატიულობისთვის(Amabile, 1983; Csikszentmihalyi,1988
წელი; გარდნერი, 1993; გრუბერი, 1989; Gruber & Wallace, 1999; ლუბარტი, 1994; Mumford &
Gustafson, 1988; პერკინსი, 1981; სიმონტონი, 1988; შტერნბერგი, 1985ა; Sternberg & Lubart, 1991,
1995; ვაისბერგი, 1993; ტყის კაცი და
Schoenfeldt, 1989). შტერნბერგმა (1985b), მაგალითად, გამოიკვლია არასრულწლოვანთა და
ექსპერტების წარმოდგენები შემოქმედებითი ადამიანის შესახებ. ხალხის იმპლიციტური
თეორია შეიცავს შემეცნებითი და პიროვნული ელემენტების კომბინაციას, როგორიც არის :
"აკავშირებს იდეებს", "ხედავს მსგავსებებს და განსხვავებებს", "აქვს მოქნილობა","აქვს
ესთეტიკური გემოვნება", "არაორდინალურია", "მოტივირებულია", "ცნობისმოყვარეა" და
„კითხვის ქვეშ აყენებს საზოგადოებრივ ნორმებს“.
ექსპლიციტური თეორიების დონეზე Amabile (1983, 1996; Collins & Amabile, 1999) აღწერს
კრეატიულობას, როგორც შინაგანი მოტივაციის, სფეროს შესაბამისი ცოდნისა და
შესაძლებლობების და კრეატიულობის შესაბამისი უნარების შერწყმას.
შემოქმედებითობასთან დაკავშირებული უნარები მოიცავს (ა) კოგნიტურ სტილს, რომელიც
მოიცავს სირთულეებთან გამკლავებას და გონებრივი წყობის დარღვევას
პრობლემის გადაჭრის დროს. (ბ) ევრისტიკის ცოდნა ახალი იდეების გენერირებისთვის,
როგორიცაა კონტრინტუიციური მიდგომის მცდელობა და (გ) მუშაობის სტილი, რომელიც
ხასიათდება კონცენტრირებული ძალისხმევით, პრობლემების გვერდის ავლის უნარით და
მაღალი ენერგიით.
გრუბერმა და მისმა კოლეგებმა (Gruber, 1981, 1989; Gruber & Davis, 1988)
შემოგვთავაზეს განვითარების განვითარებადი სისტემების მოდელი კრეატიულობის
გასაგებად. ადამიანის ცოდნა, მიზანი და გავლენა დროთა განმავლობაში იზრდება,
აძლიერებს გადახრებს, რომლებსაც ინდივიდი ხვდება და ქმნის კრეატიულ პროდუქტებს.
ცოდნის სისტემის განვითარების ცვლილებები დოკუმენტირებულია ისეთ შემთხვევებში,
როგორიცაა ჩარლზ დარვინი ევოლუციის შესახებ. მიზანი ეხება
ურთიერთდაკავშირებული მიზნების ერთობლიობას, რომელიც ასევე ავითარებს და
წარმართავს ინდივიდის მოქმედებას. და ბოლოს, აფექტი ან განწყობის სისტემა სიხარული ან
იმედგაცრუება გავლენას ახდენს განხორციელებულ პროექტებზე.
Csikszentmihalyi (1988, 1996) გამოიყენა განსხვავებული "სისტემური" მიდგომა.
და ხაზს უსვამს ინდივიდის, დომენის და ველის ურთიერთქმედებას.
ინდივიდი ეყრდნობა ინფორმაციას დომენში და გარდაქმნის ან აფართოებს
მის შემეცნებითი პროცესებს, პიროვნების თვისებების და მოტივაციას. ნებისმიერი დარგი
შედგება ადამიანებისგან, რომლებიც აკონტროლებენ ან გავლენას ახდენენ დომენზე
(მაგალითად, ხელოვნების კრიტიკოსები და გალერეისტები), აფასებენ და ირჩევენ ახალ
იდეებს. დომენი, კულტურულად განსაზღვრული სიმბოლოების სისტემა, ინახავს და
გადასცემს შემოქმედებით პროდუქტს სხვა ინდივიდებს და მომავალ თაობებს. გარდნერმა
(1993; აგრეთვე იხ. Policastro & Gardner, 1999) ჩაატარა კვლევები, რომლის მიხედვითაც
ვარაუდობენ, რომ კრეატიული პროექტების შექმნა შეიძლება გამოწვეული იყოს სისტემის
ანომალიისგან (მაგალითად, დაძაბულობა კონკურენტ კრიტიკოსებს შორის რომელიმე
დარგში) ან ზომიერი ასინქრონიულობა ინდივიდს, დომენსა და სფეროს შორის (მაგალითად,
უჩვეულო ინდივიდუალური ნიჭი დომენისთვის). კერძოდ, გარდნერმა (1993) გააანალიზა
შვიდი ადამიანის ცხოვრება, რომლებმაც შეიტანეს უაღრესად შემოქმედებითი წვლილი
მეოცე საუკუნეში, თითოეული სპეციალიზირებული იყო ერთი მიმართულებით (გარდნერი,
1983): ზიგმუნდ ფროიდი (ინტრაპერსონალური), ალბერტ აინშტაინი (ლოგიკოს-
მათემატიკოსი ), პაბლო პიკასო (სივრცითი), იგორ სტრავინსკი (მიუზიკლი),
T. S. Eliot (ლინგვისტური), მართა გრეჰემი (სხეულებრივ-კინესთეტიკური) და მოჰანდასი
განდი (ინტერპერსონალური). ჩარლზ დარვინი იქნებოდა ისეთი ვიღაცის მაგალითი,
რომელიც გამოირჩევა უკიდურესად მაღალი ნატურალისტური ინტელექტით. თუმცა
გარდნერი აღნიშნავს, რომ ამ ადამიანების უმეტესობას რეალურად ჰქონდა ძლიერი მხარეები
ერთზე მეტ ინტელექტში და რომ მათ ჰქონდათ შესამჩნევი სისუსტეები სხვებში
(მაგალითად, ფროიდის სისუსტე შეიძლება იყოს სივრცითი და მუსიკალური ინტელექტი).
 მიუხედავად იმისა, რომ კრეატიულობა შეიძლება განვიხილოთ მრავალი ინტელექტის
გამოყენების თვალსაზრისით ახალი და თუნდაც რევოლუციური იდეების ჩამოყალიბებაში,
გარდნერის (1993) ანალიზი ინტელექტუალურს სცილდება.
მაგალითად, გარდნერმა ამ შემოქმედებითი გიგანტების ქცევაში ორი ძირითადი თემა
მიუთითა. პირველ რიგში, მათ ჰქონდათ მხარდაჭერის მატრიცა. მეორეც, ისინი მიდრეკილნი
იყვნენ წარემართათ „ფაუსტისეული გარიგება“, რომლის მიხედვითაც
მათ უარი თქვეს ბევრ სიამოვნებაზე, რათა მიეღწიათ არაჩვეულებრივ წარმატებისთვის
კარიერაში. გაურკვეველია, არის თუ არა ეს ატრიბუტები შემოქმედებითობისთვის
დამახასიათებელი, თუმცა ისინი, ასოციცირდებიან ისეთ ადამიანებად ვინც კრეატიულობით
და იდეებით შეძლო მისულიყვნენ დიდებამდე.
გარდნერი შემდგომში მიჰყვა Csikszentmihalyi-ის (1988, 1996) დომენის მნიშვნელოვნების,
ცოდნის მთლიანი ნაწილის შესახებ კონკრეტული საგნის სფეროს შესახებ) და სფეროს
(კონტექსტში, რომელშიც ცოდნის შესწავლა და დამუშავება ხდება დომენთან მომუშავე
პირებითან ერთად, როგორიცაა კრიტიკოსები, გამომცემლები და სხვა."კარის დარაჯები").
ორივე მნიშვნელოვანია განვითარებისთვის და, საბოლოო ჯამში, კრეატიულობის
აღიარებისთვის.
აქ განხილული საბოლოო შერწყმის თეორია არის შტერნბერგის და ლუბარტის (1991, 1995)
კრეატიულობის საინვესტიციო თეორიაა. ეს თეორია განიხილება შემდეგი თავში.
ზოგადად, კრეატიულობის შერწყმის თეორიები გვთავაზობენ შემოქმედების სხვადასხვა
ასპექტების აღრიცხვის შესაძლებლობას (ლუბარტი, 1994). მაგალითად, მეცნიერული და
მხატვრული მიღწევების ანალიზი ვარაუდობს, რომ სამუშაოს მედიანური კრეატიულობა
დომენში მიდრეკილია განაწილების ბოლოში დაცემისკენ, ხოლო ზედა - მაღალი
შემოქმედებითობის - კუდი საკმაოდ შორს ვრცელდება. ეს
ნიმუში შეიძლება აიხსნას კრეატიულობის მრავალი კომპონენტის თანხვედრის
აუცილებლობით, რათა მიღწეული იქნას კრეატიულობის უმაღლესი დონეები.
როგორც სხვა მაგალითი, კრეატიულობის ნაწილობრივი დომენის სპეციფიკა, რომელიც არის
ის რომ, ხშირად ეს დაკვირვება შეიძლება აიხსნას ზოგიერთი დომენის სპეციფიკური
კომპონენტები შერევით კრეატიულობისთვის, როგორიცაა ცოდნა და სხვა უფრო ზოგადი
კომპონენტები, როგორიცაა, პიროვნული თვისება - ჟინი. ამრიგად, კრეატიულობა
ძირითადად არის ის, რასაც ადამიანები აჩვენებენ კონკრეტულ დომენში.

შემოქმედებითი წვლილის სახეები

ზოგადად, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ შემოქმედებითი წვლილი არის ერთი სახის.

მაგრამ კრეატიულობის რამდენიმე მკვლევარი ეჭვქვეშ აყენებს ამ ვარაუდს,
თუმცა კრეატიულობის წვლილის ტიპებს შორის განსხვავების მრავალი გზა არსებობს.
მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ შემოქმედებითი წვლილი შეიძლება განიხილებოდეს
სხვადასხვა გზით სხვადასხვა დროს. მოცემულ დროს
კონკრეტული დარგი ვერასოდეს იქნება დარწმუნებული, ვისი ნამუშევარი გაუძლებს
განსჯას დროთა განმავლობაში (როგორიცაა მოცარტის) და რომლის ნამუშევარი არა
(როგორიცაა სალიერი) (Therivel, 1999).
კრეატიულობის და მასთან დაკავშირებული თემების თეორეტიკოსებმა აღიარეს, რომ
არსებობს სხვადასხვა სახის შემოქმედებითი წვლილი (იხ. მიმოხილვები Ochse, 1990;
შტერნბერგი, 1988ბ; ვაისბერგი, 1993). მაგალითად, Kuhn (1970) გამოირჩეოდა
ნორმალურ და რევოლუციურ მეცნიერებას შორის. ნორმალური მეცნიერება აფართოებს ან
სხვაგვარად ამუშავებს სამეცნიერო კვლევის უკვე არსებულ პარადიგმას, ხოლო
რევოლუციური მეცნიერება გვთავაზობს ახალ პარადიგმას. იგივე სახის განსხვავება
შეიძლება გამოყენებულ იქნას ხელოვნებასა და წერილებზე.
გარდნერმა (1993, 1994) ასევე აღწერა სხვადასხვა ტიპის შემოქმედებითი წვლილი, რომელიც
ინდივიდებს შეუძლიათ შეიტანონ. მათ შორისაა (ა) კარგად განსაზღვრული ამოხსნის
პრობლემა, (ბ) ყოვლისმომცველი თეორიის შემუშავება, (გ) "გაყინული ნაწარმოების" შექმნა,
(დ) რიტუალიზებული სამუშაოს შესრულება და (ე) "მაღალი ფსონების" წარმოდგენის
შესრულება.
ასევე არსებობს სხვა საფუძვლები შემოქმედებითი წვლილის ტიპებს შორის. მაგალითად,
ფსიქოეკონომიკური მოდელები, როგორიცაა Rubenson და Runco-ის (1992) და Sternberg and
Lubart-ის (1991, 1995, 1996) ამ მოდელებს შეუძლიათ განასხვავონ სხვადასხვა ტიპის წვლილი
გარკვეული მოდელის პარამეტრებში შტერნბერგ-ლუბარტის მოდელში, წვლილი შეიძლება
განსხვავდებოდეს
რამდენად „ეწინააღმდეგებიან ბრბოს“ ან რამდენად ხელახლა განსაზღვრავენ, თუ როგორ
აღიქვამს რომელიღაც დარგი პრობლემების ერთობლიობას. სიმონტონის (1997)
შემოქმედების მოდელი ასევე გვთავაზობს კრეატიულობის პარამეტრებს და რომ წვლილი
შეიძლება განსხვავდებოდეს იმ თვალსაზრისით, თუ რამდენად განსხვავდება ისინი სხვა
წვლილისაგან და რამდენად შერჩეულია ისინი აღიარებისთვის (იხ. აგრეთვე Campbell, 1960;
Perkins, 1995; Simonton, 1997). მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ არის ეს მოდელები
იმისათვის, რომ ზუსტად განასხვავოს კრეატიულობის წვლილის ტიპები.
მასლოუ (1967) უფრო ზოგადად განასხვავებს შემოქმედების ორ ტიპს, რომლებიც მან
მოიხსენია, როგორც პირველადი და მეორეხარისხოვანი. პირველადი კრეატიულობა არის ის
სახეობა, რომელსაც ადამიანი იყენებს თვითრეალიზებისთვის - სრულყოფილების
საპოვნელად საკუთარ თავში და მის ცხოვრებაში. მეორეხარისხოვანი შემოქმედებას ამ
დარგის მეცნიერები უფრო იცნობენ - ისეთს, რომელსაც მივყავართ შემოქმედებით
მიღწევებთან, რომლებიც როგორც წესი, აღიარებულია დარგის მიერ.
ვარდმა, სმიტმა და ფინკემ (1999) აღნიშნეს, რომ არსებობს მტკიცებულება, რომელიც ხელს
უწყობს ორივე - ფოკუსირების როლს (Bowers et al., 1990; Kaplan & Simon, 1990) და საძიებო
აზროვნებას (ბრენფორდი და სტეინი, 1984; Getzels & Csikszentmiyalyi,
1976) კრეატიულ აზროვნებაში. ფოკუსირებისას ინდივიდი კონცენტრირებულია პრობლემის
გადაჭრის ერთი მიდგომაზე, ხოლო საძიებო აზროვნებაში ბევრ ასეთ მიდგომას განიხილავს.
უორდისა და მისი კოლეგების მიერ გაკეთებული მეორე განსხვავებაა დომენის სპეციფიკური
(Clement, 1989; Langley, Simon, Bradshaw, & Zytkow, 1987; Perkins, 1981; Weisberg, 1986) და
უნივერსალურ
(Finke, 1990, 1995; Guilford, 1968; Koestler, 1964) შემოქმედების უნარებს შორის. საბოლოოდ,
ვარდი და მისი კოლეგები განასხვავებენ არასტრუქტურირებულს (Bateson, 1979;Findlay &
Lumsden, 1988; Johnson-Laird, 1988) სტრუქტურირებულს ან სისტემატურ (Perkins, 1981;
Ward, 1994; Weisberg, 1986) კრეატიულობას.

დასკვნა

კრეატიულობა არის უნარი აწარმოო მაღალი ხარისხის ამოცანის შესაბამისი პროდუქტები.

კრეატიულობა ფსიქოლოგიაში შედარებით “მიტოვებული” საკითხია.
მათ შორის, ვინც კი შეისწავლა კრეატიულობა, ყველამ გამოიყენა განსხვავებული მიდგომა.
მისტიკური მიდგომები ვარაუდობენ, რომ კრეატიულობას აქვს უთქმელი თვისებები,
რომლებიც შეუვალია მეცნიერული გამოკვლევისთვის.
პრაგმატული მიდგომები ძირითადად ფოკუსირებულია კრეატიულობის გამოყენებაზე და
იმაზე, თუ როგორ გავზარდოთ კრეატიულობა, შემოქმედებითობა. ფსიქოდინამიკური
მიდგომები ფოკუსირებულია არაცნობიერ პროცესებზე, რომლებიც საფუძვლად უდევს
კრეატიულობას. ფსიქომეტრიული მიდგომები კონცენტრირებულია როგორ შეიძლება
შეფასდეს კრეატიულობა. კოგნიტური მიდგომები ეხება ინფორმაციის დამუშავებასა და
გონებრივ წარმოდგენებს, რომლებიც საფუძვლად უდევს შემოქმედებითობას. სოციალური
პიროვნების მიდგომები ეხება სხვა ადამიანების როლებს, პიროვნული თვისებებს და
მოტივაციას. ევოლუციური მიდგომები კრეატიულობას განიხილავს, როგორც ადაპტაციას,
რომელიც ზრდის ინდივიდის გადარჩენის შანსებს და, შესაბამისად, რეპროდუქციას. და
შერწყმის მიდგომა რომელიც აერთიანებს ამ სხვადასხვა სხვა მიდგომებს.