BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR

Sincap Kafesli Rotorda Motor Karakteristiğinin Kontrolü

R Bir asenkron motor eşdeğer devresindeki reaktans X૛ , rotorun kaçak reaktansının

belirtilen formunu temsil eder.
R Genel olarak, bir rotor çubuğu veya bir çubuğun parçası statordan ne kadar uzakta
olursa çubuğun akısının daha küçük bir yüzdesi statora ulaşacağından kaçak akı
reaktansı o kadar büyük olur.
R Bu nedenle, sincap kafesli rotorun çubukları rotor yüzeyinin yakınına yerleştirilirse
sadece küçük bir kaçak akıya sahip olacak ve eşdeğer devrede reaktans X૛ küçük
olacaktır.
R Öte yandan, rotor çubukları rotor yüzeyinin daha derine yerleştirilirse daha fazla kaçak
akı olacak ve rotor reaktansı X૛ daha büyük olacaktır.

65
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Sincap Kafesli Rotorda Motor Karakteristiğinin Kontrolü

R Şekil a (bir sonraki slayt) rotordaki çubukların enine kesitini gösteren bir rotor
laminasyonunun bir fotoğrafıdır. Şekildeki rotor çubukları oldukça büyüktür ve rotor
yüzeyinin yakınına yerleştirilmiştir.
R Böyle bir tasarım, düşük bir dirence (geniş kesiti nedeniyle) ve düşük bir kaçak
reaktansa X૛ ’ ye (çubuğun stator yakınındaki konumu nedeniyle) sahip olacaktır.
R Düşük rotor direnci nedeniyle, çıkma torku senkron hıza oldukça yakın olacaktır ve
motor oldukça verimli olacaktır.
R Bununla birlikte,  ૛ küçük olduğu için motorun yol alma torku küçük olacak ve yol
alma akımı yüksek olacaktır (A sınıfı). ࡼ࡯࢕࢔࢜ ൌ ሺ૚ െ ࢙ሻ ࡼ࡭ࡳǤ

R Şekil d (bir sonraki slayt), rotor yüzeyinin yakınına yerleştirilmiş küçük çubuklara sahip
bir asenkron motor rotorunun enine kesitini göstermektedir. Çubukların enine kesit
alanı küçük olduğu için rotor direnci nispeten yüksektir.
R Çubuklar statorun yakınında bulunduğundan rotor kaçak reaktansı hala küçüktür. Bu
motor, rotora yerleştirilmiş ekstra dirençli bir sarma rotorlu asenkron motoruna çok
benzemektedir.
R Büyük rotor direnci nedeniyle, bu motor yüksek bir kaymada meydana gelen bir çıkma
torkuna sahiptir ve başlangıç torku oldukça yüksektir. (D Sınıfı)

66
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarım Sınıfları

Rotor çubuklarının enine kesitini

gösteren tipik kafesli asenkron
motoru rotorlarının görüntüleri;
(a) NEMA A tasarım sınıfı - yüzeye
yakın büyük çubuklar;
(b) NEMA B tasarım sınıfı - büyük,
derin rotor çubukları;
(c) NEMA C tasarım sınıfı - çift
kafesli rotor tasarımı;
(d) NEMA D tasarım sınıfı - yüzeye
yakın küçük çubuklar.

67
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarım Sınıfları

A TASARIM SINIFI

R A tasarım sınıfı motorlar, normal bir yol alma torku, normal bir yol alma akımı ve düşük
kayma ile standart motor tasarımıdır.
R A tasarım motorlarının tam yük kayması yüzde 5’ ten az olmalı ve eşdeğer B tasarım
sınıfı motorundan daha az olmalıdır.
R Çıkma torku, tam yük torkunun yüzde 200 ila 300'üdür ve düşük bir kaymada (yüzde 20’
den az) meydana gelir.
R Bu tasarım sınıfının temel sorunu, çalıştırma sırasındaki aşırı yüksek ani akımdır.
R Yaklaşık 7.5 hp’ nin üzerindeki boyutlarda, bağlı oldukları güç sisteminde çalıştırma
sırasında gerilim düşümü sorunlarını önlemek için bu motorlarda bir miktar düşük
gerilim altında çalıştırma modu kullanılmalıdır.
R Bu motorlar için tipik uygulamalar, tahrik fanları, üfleyiciler, pompalar, torna
tezgahları ve diğer takım tezgahlarıdır.

68
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarım Sınıfları

B TASARIM SINIFI

R B tasarım sınıfı motorlar normal bir yol alma torkuna, daha düşük bir başlangıç
akımına ve düşük kaymaya sahiptir.
R Bu motor, yaklaşık yüzde 25 daha az akıma sahip A tasarım sınıfı motorla yaklaşık aynı
başlangıç torkunu üretir.
R Çıkma torku, nominal yük torkunun yüzde 200’ünden daha büyük veya buna eşittir,
ancak artan rotor reaktansı nedeniyle A sınıfı tasarımınkinden daha düşüktür.
R Tam yükte rotor kayması hala nispeten düşüktür (yüzde 5’ ten az). Uygulamalar A
tasarımına benzer, ancak başlangıç akımı gereksinimleri daha düşük olduğu için B
tasarımı tercih edilir. B tasarım sınıfı motorlar, yeni kurulumlarda büyük ölçüde A
tasarım sınıfı motorların yerini almıştır.

69
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarım Sınıfları

C TASARIM SINIFI

R C tasarım sınıfı motorlar, tam yükte düşük yol alma akımları ve düşük kayma (yüzde
5'ten az) ile yüksek bir yol alma torkuna sahiptir.
R Çıkma torku, A tasarım sınıfı motorlardan biraz daha düşükken, yol alma torku, tam yük
torkunun yüzde 250’ si kadardır.
R Bu motorlar çift kafesli rotorlardan yapılmıştır, bu nedenle önceki sınıflardaki
motorlardan daha pahalıdırlar.
R Yüklü pompalar, kompresörler ve konveyörler gibi yüksek yol alma torkuna ihiyaç
duyulan yükleri tahrik etmek için kullanılırlar.

70
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarım Sınıfları

D TASARIM SINIFI

R D tasarım sınıfı motorlar çok yüksek bir yol alma torkuna (nominal torkun yüzde 275’ i
veya daha fazlası) ve düşük bir yol alma akımına sahiptir ancak aynı zamanda tam yükte
yüksek bir kaymaya sahiptirler.
R Esasen sıradan A tasarım sınıfı asenkron motorlarıdır, ancak rotor çubukları daha
küçük ve daha yüksek dirençli bir malzemeden yapılmıştır.
R Yüksek rotor direnci, tepe torkunu çok düşük bir hıza kaydırır. En yüksek torkun sıfır
hızda (yüzde 100 kayma) oluşması bile mümkündür.
R Bu motorlar için tam yük kayması, yüksek rotor direnci nedeniyle oldukça yüksektir.
R Tipik olarak yüzde 7 ila 11’dir, ancak yüzde 17 veya daha fazlasına kadar çıkabilir. Bu
motorlar, son derece yüksek ataletli tip yüklerin, özellikle zımba preslerinde veya
makaslarda kullanılan büyük volanların hızlanmasını gerektiren uygulamalarda
kullanılır.

71
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarım Sınıfları

Farklı rotor tasarımları için moment-hız

eğrileri.

72
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Derin Çubuklu ve Çift Kafesli Rotor Tasarımları

R D tasarım sınıfı bir tasarımın yüksek yol alma torku ve düşük yol alma akımını, düşük
normal çalışma kayması ve A tasarım sınıfı tasarımın yüksek verimliliği ile birleştirmek
için değişken bir rotor direnci nasıl üretilebilir?
R Derin rotor çubukları veya çift kafesli rotorlar kullanılarak değişken bir rotor direnci
üretmek mümkündür.

73
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Derin Çubuklu ve Çift Kafesli Rotor Tasarımları

R Şekilde derin çubuklu bir rotor ile

gösterilmektedir. Şekil a, derin bir rotor
çubuğunun üst kısmından geçen bir akımı
gösterir. Bu alanda akan akım statora
sıkıca bağlandığından, bu bölge için kaçak
endüktans küçüktür. Şekil b, çubukta daha
derine akan akımı gösterir. Burada kaçak
endüktans daha yüksektir.
Derin çubuk rotorda akı bağlantısı.
(a) Çubuğun tepesinden akan bir akım için, akı sıkıca stator ile bağlantılı ve kaçak endüktans küçüktür;
(b) Çubuğun dibinden akan bir akım için, akı statora gevşek bir şekilde bağlıdır ve sızıntı endüktansı büyüktür;
(c) Rotordaki derinliğin bir fonksiyonu olarak rotor çubuğunun elde edilen eşdeğer devresi.

74
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Derin Çubuklu ve Çift Kafesli Rotor Tasarımları

R Rotor çubuğunun tüm parçaları elektriksel

olarak paralel olduğu için, çubuk temelde
bir dizi paralel elektrik devresini temsil
eder, üstler daha küçük endüktansa ve alt
olanlar daha büyük bir endüktansa
sahiptir (Şekil c).
Derin çubuk rotorda akı bağlantısı.
(a) Çubuğun tepesinden akan bir akım için, akı sıkıca stator ile bağlantılı ve kaçak endüktans küçüktür;
(b) Çubuğun dibinden akan bir akım için, akı statora gevşek bir şekilde bağlıdır ve sızıntı endüktansı büyüktür;
(c) Rotordaki derinliğin bir fonksiyonu olarak rotor çubuğunun elde edilen eşdeğer devresi.

75
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorun Tork-Hız Karakteristiğinin Yorumu

R Düşük kaymada, rotorun frekansı çok küçüktür ve çubuktan geçen tüm paralel yolların
reaktansları dirençlerine kıyasla küçüktür.
R Çubuğun tüm parçalarının empedansları yaklaşık olarak eşittir bu nedenle akım
çubuğun tüm bölümlerinden eşit olarak geçer.
R Ortaya çıkan geniş kesit alanı, rotor direncini oldukça küçük hale getirir ve düşük
kaymalarda iyi bir verimlilik sağlar.
R Yüksek kaymada (başlangıç koşullarında), reaktanslar rotor çubuklarındaki dirençlere
kıyasla daha büyüktür, bu nedenle tüm akım statorun yakınındaki çubuğun düşük
reaktanslı kısmında akmaya zorlanır. Etkin kesit daha düşük olduğu için rotor direnci
öncekinden daha yüksektir.
R Yol alma koşullarında yüksek rotor direnci ile, başlangıç torku nispeten daha yüksektir
ve başlangıç akımı A sınıfı bir tasarıma göre nispeten daha düşüktür.

76
BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarımdaki Yönelimler

77
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motor Tasarımdaki Yönelimler

Geleneksel standart verimlilik tasarımlarına kıyasla bu motorların verimliliğini artırmak

için çeşitli teknikler kullanılmaktadır. Bu teknikler arasında;
R Bakır kayıplarını azaltmak için stator sargılarında daha fazla bakır kullanılır.
R Makinenin hava boşluğundaki manyetik akı yoğunluğunu azaltmak için rotor ve stator
gövde uzunluğu artırılır. Bu, makinenin manyetik doygunluğunu azaltarak çekirdek
kayıplarını azaltır.
R Makinenin statorunda daha fazla çelik kullanılır, bu da motordan daha fazla miktarda
ısı transferine izin verir ve çalışma sıcaklığını düşürür. Rotorun fanı daha sonra
rüzgar&sürtünme kayıplarını azaltmak için yeniden tasarlandı.
R Statorda kullanılan çelik, düşük histerezis kayıplarına sahip özel bir yüksek kaliteli
elektrik çeliğidir.
R Çelik, özellikle ince bir ölçüden yapılmıştır (yani laminasyonlar birbirine çok yakındır)
ve çeliğin çok yüksek bir iç direnci vardır. Her iki etki de motordaki girdap akımı
kayıplarını azaltma eğilimindedir.
R Rotor, motordaki parazit yük kayıplarını azaltan tek tip bir hava boşluğu oluşturmak
için dikkatlice işlenir.

78
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR

Örnek: 440-V 50-Hz iki kutuplu Y-bağlantılı 75 kW gücünde asenkron motora ilişkin
eşdeğer devre bileşenleri aşağıda verilmiştir.

Kayma değeri 0.04 olduğuna göre;

(a) Hat akımını, Iࡸ
(b) Stator güç faktörünü
(c) Rotor güç faktörünü
(d) Stator bakır kayıplarını, ࡼࡿ࡯ࡸ
(e) Hava boşluğu gücünü, ࡼ࡭ࡳ
(f) Elektrikselden mekanik forma dönüştürülen gücü, ࡼ࡯࢕࢔࢜
(g) İndüklenen torkunu, τ࢏࢔ࢊ
(h) Yük torkunu, τ࢒࢕ࢇࢊ
(i) Genel makine verimliliği, η
(j) Motor hızı (rad/s) değerlerinin bulunuz.

79
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR

Çözüm: Bu asenkron motorunun eşdeğer devresi aşağıda gösterilmiştir:

(a) Hat akımını (veya armatür akımını) bulmanın en kolay yolu, rotor devresinin eşdeğer
empedansını Zࡲ ’yi ࢐ࡹ  ile paralel olarak elde etmek ve ardından akımı, seri
empedansların toplamına bölünen faz gerilimi olarak hesaplamaktır.

80
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR

࢐Xࡹ ile paralel olarak rotor

devresinin eşdeğer
empedansı şöyledir:

Faz gerilimi; ૝૙૙Τ ૜ ൌ ૛૞૝V ve hat akımı, ࡵࡸ :

81
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
(b) Stator güç faktörü: geri

(c) Rotor güç faktörü :

geri

(d) Stator bakır kayıpları:

(e) Hava boşluğu gücü: ࡾ૛ Τ࢙ ൌ ࡾࡲ

(f) Elektrikselden mekanik forma

dönüştürülen gücü, ࡼ࡯࢕࢔࢜ :

82
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
(g)
Senkron hız

İndüklenen Tork:

(g) Çıkış gücü;

Çıkış hızı;

Çıkış torku (yük

torkü);

83
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
(i) Genel makine verimliliği, η:

(j) Motor hızı (rad/s):

84
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorlara Yol Verme

R Asenkron motorlar çoğu zaman şebekeye basitçe bağlanarak yol verilebilir.

R Ancak, bazen yapmamak için iyi nedenler vardır. Örneğin, gerekli yol alma akımı şebeke
geriliminde büyük bir çökmeye neden olabilir.
R Bilezikli motorları için yol verme işlemi sırasında rotor devresine ekstra direnç eklenerek
nispeten düşük akımlarda başlatma sağlanabilir. Bu ekstra direnç, sadece yol
verme torkunu arttırmakla kalmaz aynı zamanda yol verme akımını da azaltır.
R Kafesli asenkron motorları için yol verme akımı, öncelikle motorun nominal gücüne ve
çalıştırma koşullarında efektif rotor direncine bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir.

85
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorlara Yol Verme

R Yol verme koşullarında rotor akımını tahmin etmek için tüm kafes motorlar kendi etiket
plakalarında bir kodu harfi (tasarım sınıfı harfiyle karıştırılmamalıdır) bulunmaktadır.
R Kod harfi, motorun çalıştırma koşullarında çekebileceği akım miktarının sınırlarını
belirler. Bu sınırlar, motorun beygir gücü oranının bir fonksiyonu olarak yol
verme görünür gücü cinsinden ifade edilir.
R Bir asenkron motorunun yol verme akımını belirlemek için etiket plakasındaki nominal
gerilimi, beygir gücünü ve kod harfini okuyunuz. Daha sonra motor için yol
verme görünür gücü olacaktır.
ࡿ࢙࢚ࢇ࢚࢘
R Yol verme akımı; ࡵࡸ ൌ denkleminden bulunabilir.
૜ࢂࢀ

86
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorlara Yol Verme
Örnek: 15 hp, 208 V, harf kodu F olan, üç fazlı asenkron motorun yol alma akımı nedir?

Motor için maksimum yol alma kVA değeri;

Yol alma akım değeri;

87
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorlara Yol Verme

Gerekirse, bir asenkron motorunun yol alma akımı bir yol verme devresi kullanılarak
azaltılabilir. Bununla birlikte, bu yapılırsa motorun yol alma torkunu da azaltacaktır.
R Yol alma akımını azaltmanın bir yolu, yol verme işlemi sırasında normal olarak Δ-
bağlantılı bir motoru Y-bağlantılı bir motora dönüştürmektir.
R Motordan gelen stator sargısı bir Δ-bağlantısından bir Y bağlantısına değiştirilirse,
sargıdaki faz gerilimi Vࡸ ’ den Vࡸ Τ ૜’ e düşecek ve maksimum başlangıç akımını aynı
oranda azaltacaktır.
R Motor tam hıza yaklaşmak üzere hızlandığında, stator sargıları tekrar-Δ bağlı hale
getirilir (Aşağıdaki Şekil).

Y -Δ asenkron motor yol vericisi

88
BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorlara Yol Verme

Y -Δ asenkron motor yol vericisi

89
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorlara Yol Verme

R Yol alma akımını azaltmanın bir başka Hat bağlantı uçları

yolu, yol verme sırasında güç hattına
ekstra indüktörler veya dirençler

ototransformator
eklemektir.
R Alternatif bir yaklaşım ise

Üç fazlı
ototransformatörler kullanarak motorun
stator yol alma gerilimini azaltmaktır.
R Yandaki Şekil ototransformatörler
kullanan tipik bir düşük gerilim yol
Motor Faz Uçları
verme devresini göstermektedir.
R Çalıştırma sırasında, 1 ve 3 kontakları (a) 1 ve 3 anahtarlarını kapat
(b) 1 ve 3 anahtarları aç
kapanır ve motora daha düşük gerilim (c) 2 anahtarını kapat
sağlar.
R Motor neredeyse hızlandığında, bu Bir asenkron motorun ototransformatörler
kontaklar açılır ve 2 numaralı tüm yardımıyla yol alması.
kontaklar kapatılır.
R Bu kontaklar motora tam hat gerilimin
ulaşmasını sağlar.

90
 BÖLÜM 4: ASENKRON MOTORLAR
Asenkron Motorlara Yol Verme
Asenkron motorlara kontrol devresinde bulunan bileşenler
Ayırıcı

91