‫تحلیل «گِرنیکا» اثر «پابلو پیکاسو»‬

‫در کارهای پیکاسو گاو نر نمادی از فرانکو است‪ ،‬فرانکو (فاالنژ نام گروه اوست) در واقع حاکم آن شهر (شهر گرنیکا‬
‫که در اسپانیا واقع است) بودهاست که از آلمانهای نازی میخواهد که به دستور خودش آن شهر را بمباران کنند‪ .‬چهرهٔ‬
‫گاونر در تصویر گرنیکا بیتفاوت است که این نشان دهند ٔه بی تفاوتی فرانکو به عذابی است که در تابلو هم به تصویر‬
‫کشیده شدهاست‪ .‬اسب نماد نجابت‪ ،‬شرافت و آزادی است‪ .‬در این تابلو همهٔ المانها نیمرخ هستند و فرشته به سمت چپ‬
‫است؛ که منظور از چپ بودن فرشته حرکت به سمت چپ است‪ .‬المپی که باالی آن چراغ نفتی خاموش گرفته شدهاست‬
‫اشاره به تکنولوژی ای دارد که این بمباران را ممکن کرد‪ .‬در دوران مدرن تکنولوژی به جای کمک کردن به انسان‬
‫علیه او بودهاست‪ .‬تخت بودن این اثر و اینکه عمقی ندارد به واقعیت جهان که به این سمت میرود اشاره دارد‪ .‬گرنیکا با‬
‫اینکه با فاجعه بمباران شهرک گرنیکا در اسپانیا ارتباط دارد‪ ،‬هیچ صحنهای از واقعه در تابلو بازنمایی نشده است‪.‬‬
‫نوعی شبکه بندی کوبیست در ساختمان تصویر به چشم میخورد‪ .‬در مرکز ترکیب بندی اسبی شکم دریده را میتوان‬
‫دید که در حفره دهانش عالمت شیهه درد مجسم شده‪ ،‬و در سمت چپ‪ ،‬گاوی بی حرکت همچون فاتحی مغرور ایستاده‬
‫است‪ ،‬نشانه های بیم و درد و مرگ در اینجا و آنجا پراکنده اند‪ .‬زنی پریشان و بیمناک‪ ،‬همچون پژواک فریادی‪ ،‬از باال به‬
‫درون میآید و با چراغی که در دست دارد‪ ،‬صحنه را روشن میکند‪ .‬حالت غیرطبیعی و متشنج صحنه به واسطه‬
‫ساختار فضای تصویری بارز تر شدهاست‪ .‬مناظر داخل و خارج‪ ،‬پارههای نور و تاریکی‪ ،‬و خطهای تیز و منحنی در‬
‫هم آمیختهاند‪ .‬این همه بعدی تمثیلی به تصویر میدهد؛ ولی این پرده‪ ،‬نه توصیفی نمادین از یک رویداد واقعی و‬
‫مشخص‪ ،‬بلکه افسانهای تصویری مبتنی بر واقعیت است‪.‬‬

‫نماد شناسی کاراکتر ها‬

‫نیمرخ‬
‫ِ‬ ‫در این اثر هرکدام از کاراکترها را باید جداگانه مد نظر قرار داد‪ .‬در اولین قسمت این نقاشی از سمت راست‬
‫زنی را می بینیم چراغ در دست‪ .‬گویا روشنایی فقط تاریکی را روشن میکند و نمایانتر نشانمان میدهد‪ .‬میتوان چراغ‬
‫را نمادی از آگاهی دانست‪ .‬هرچه روشن تر باشی‪ ،‬بیشتر رنج خواهی کشید همانگونه که زن در پرتو نور دارد فجایع را‬
‫تماشا میکند‪( .‬حالت چهرهی نیمرخ زن هراسان است با دهانی باز‪).‬‬

‫المپی در باالی تصویر باالتر از چراغ وجود دارد‪ .‬میتوان گفت با توجه به مدرنتر بودن المپ نسبت به چراغ‪ ،‬این‬
‫نماد به تسلّط مدرنیته بر سنت اشاره دارد و اینکه دست یافتن به تکنولوژی و بمب افکنها برای بشر چیزی جز ویرانی‬
‫و تباهی به بار نیاورده است‪ .‬یعنی امکانات بیشتر بر قدرت انسان افزوده و این توانایی مخرب به جای رفاه و آسایش‪،‬‬
‫آرامش را هم از او سلب کرده است‪.‬‬

‫در قسمت دیگر اسبی را میبینیم که از درد فریاد میکشد و شیههای ضجه مانند دارد (باتوجه به حالت دهان و خنجر)‬
‫اسب نماد روح است و در معنایی کلی میتوان این صحنه را نمایانگر نابودی ارزشهای بشری دانست که توسط جنگ‬
‫صورت گرفته است‪.‬‬

‫در قسمت پایین تصویر کامالً واضح است که افرادی کشته شدهاند‪ .‬خنجر شکسته نشان از تالشی تا پای جان و ناکام‬
‫شدن دارد‪ .‬در تمام اشخاص این نقاشی ضجه و زاری و به ستوه آمدن هویداست‪ .‬در سمت چپ گاوی را مشاهده میکنیم‬
‫که نسبت به اوضاع بیتفاوت دارد مینگرد‪ .‬او را همانطور که دیدیم‪ ،‬نمادی از «فرانکو» حاکم «گرنیکا» دانستهاند که‬
‫با نازی ها دست به یکی کرده تا با نیروهای خارجی جنگ داخلی را فیصله دهد‪ .‬اما میتوان گاو را نمادی کلیتر یعنی‬
‫نشانی از زمین دانست‪ .‬زمین به سرنوشت ساکنانش کامالً بیتفاوت است و هیچ حسی نسبت به مرگ و قتلعام آدمها‬
‫ن دارد‪ .‬او سمبل پذیرفتن مطلق خیر و شر است‪ .‬احساسی که جنگ در ما برمیانگیزد هرگز زمین را درگیر نمیکند و‬
‫در این بیان نمادین اندوهی عمیق نهفته است‪ .‬اینکه انسان در این جهان به حال خود وانهاده شده است‪ .‬اسب کشته‬
‫می شود (روح انسانی) و گاو (مطلق زمین) فقط نگاه میکند‪.‬‬

‫همهی نیمرخها به سمت چپ هستند که می تواند تمایالت چپ پیکاسو را نشان دهند و نوعی از اندیشههای مارکسیستی‪.‬‬
‫از دیگرسو چپ میتواند اشاره ای به فوران غرایز تاناتوسی در بشر (شور مرگ) باشد که باعث شرارت و‬
‫جنگافروزی میشود‪.‬‬

‫نهایتا ً این اثر تکه تکه که متالشی شدن را به تصویر درمیآورد‪ ،‬عکسالعملی است در برابر جنگی که بیگناهان‬
‫عین گاو بیتفاوت (باتوجه به گاو شاخدار در سمت‬
‫بسیاری را قربانی خود میکند‪ .‬مظلومان همیشه پامالند و ظالمان ِ‬
 ‫چپ تصویر) و بدتر اینکه هم المپ و هم چراغ وجود دارد که صحنه را روشن میکند و درحالی انسانها کشته‬
‫میشوند و جنایات رخ میدهد که این امر پوشیده نمیماند‪ .‬اما عکسالعملها در برابر این تراژدی چیست؟‬

‫گذارش تاریخی واقعه بمباران گرنیکا‬

‫در سال ‪ ، 1939‬ژنرال فرانسیسکو فرانکو اعالن جنگ می دهد و در راس ارتش شورشی اولین توپ هایش را ضد دولت مارکسیستی‬
‫و آزادیخواه اسپانیا که از طریق دموکراتیک انتخاب شده بودند شلیک می کند ‪.‬هواداران شورش برای اینکه به ژنرال فرانکو کمک کنند‬
‫از همکاری مشتاقانه ی آلمان که پشتیبانی هوایی را تامین می کرد استفاده کردند ‪.‬‬

‫سال ‪1937‬؛ باسکی ها در بحبوحه ی جنگ داخلی اسپانیا ‪ ،‬علنا ضد فرانکو بودند ‪.‬در ساعت چهار بعداظهر ‪ ،‬در شهر کوچک گرنیکا‬
‫‪ ،‬در شمال اسپانیا ‪ ،‬نقطه ای سیاه در آسمان پدیدار می شود ‪.‬یک هواپیمای نازی بر فراز شهر می چرخد و شش بمب می اندازد و‬
‫بعد امواج هواپیمآهای آلمانی و ایتالیایی شروع به حمله و ویرانی می کن ند ‪.‬بیش از پنج هزار بمب بر روی شهری بی دفاع انداخته‬
‫شد‪.‬وقتی مردم گرنیکا به خیابانها و مزارع ریختند باز هم هواپیما ها دست بردار نبودند و آنها را زیر آتش مسلسل گرفتند ‪.‬تا اینکه‬
‫بمب های آتش زا شهر را تبدیل به ویرانه ای از خاکستر کرد ‪.‬هزار و ششصد و چهل و پنج نفر غیر نظامی کشته شدند و تعداد‬
‫زیادی زخمی و این بمباران یک ایجاد وحشت در بین مردم عادی و یک پیغام برای جهان بود‪.‬‬

‫گزارش یک خبرنگار فرانسوی از این بمباران در یک روزنامه ی پاریس چاپ شد ‪ ،‬با تصویری تراژیک در صفحه ی اول ‪.‬این تصویر شبیه‬
‫به یک جهنم شبانه بود در ب رابر تخیل تصویری پیکاسو ‪.‬برای همین است که او تابلو ی گرنیکا را به صورت قتل عامی شبانه می‬
‫کشد ‪ ،‬در حالیکه حمله در روز صورت گرفته بود ‪.‬‬

‫واکاوی نماد شناسانه و روانکاوانه اثر‬

‫* نقاشی دیواری حاوی برخی از تصاویر پنهان است‪ .‬یکی از آنها جمجمه ای است که بر روی بدن اسب قرار گرفته است‪.‬‬
‫دیگری گاو نر است که از پای خمیده اسب به وجود آمده است‪ .‬سه خنجر جایگزین زبان در دهان اسب‪ ،‬گاو نر و زنی که عزا‬
‫دار است‪.‬‬
‫* دو تا از تصاویر امضای هنرمند‪ ،‬مینوتور و هارلکین‪ ،‬در گرنیکا وجود دارند‪ .‬مینوتور که نماد قدرت غیرمنطقی است‪ ،‬بر‬
‫سمت چپ اثر مسلط است‪ .‬هارلی کوین‪ ،‬جزئی تا حدی پنهان‪ ،‬درست خارج از مرکز به سمت چپ‪ ،‬اشک الماس شکلی‬
‫میریزد‪ .‬هارلکین به طور سنتی نماد دوگانگی است‪ .‬در شمایل نگاری هنر پیکاسو‪ ،‬نمادی عرفانی با قدرت بر زندگی و مرگ‬
‫است‪ .‬شاید این هنرمند برای مقابله با مرگ هایی که در نقاشی دیواری به تصویر کشیده بود‪ ،‬هارلی کویین را وارد کرده است‪.‬‬
 ‫نقد مارک هریس[بسیار عجیب بود به خاطر موضوع ولی مثل این که نقد تخصصی و معتبری هست]‬
‫امروز "متخصصان" قبول دارند که پیکاسو نوعی از هنر عرفانی(سنت جادویی) تمرین می کرد‪ ،‬که بعد ها به خلق هارلیکن یا‬
‫هارلی کوین انجامیده است‪.‬‬

‫در سال ‪ ،1932‬غیب باور معروف قرن بیستم دیگر‪ ،‬سی جی یونگ‪ ...‬هارلکین پیکاسو را به عنوان یک شخصیت دنیای‬
‫اموات‪ ،‬که نمادی از قدرت مرگ و زندگی و دانش غیبی است شناخت‪ .‬پیکاسو با هارلکین همذات پنداری کرد که به دلیل قدرت‬
‫عرفانی این شخصیت بر مرگ‪ ،‬او را نیز با مسیح مرتبط می دانست‪ .‬در گرنیکا پیکاسو‪ ،‬او از تعدادی هارلکین نادیده استفاده‬
‫کرده است تا بر نیروهای مرگ که در نقاشی نشان داده شده است غلبه کند‪.‬‬
 ‫این بزرگترین هارلکین‬
‫هارلکین که به طرز هوشمندانه ای در پشت تصاویر سطحی پنهان شده است‪.‬اما اجزا صورتش آشکارا مشخص است‪.‬‬
‫به نظر می رسد هارلکین برای قربانیان بمب گذاری اشک الماس گریه می کند‪ .‬الماس یکی از نمادهای هارلکین است و در آثار‬
‫پیکاسو یک امضای شخصی است‪.‬‬
‫نقاشان اغلب نقاشی ها را می چرخانند یا معکوس می کنند تا تعادل و تناسب را بررسی کنند‬
‫پیکاسو از این موضوع در آزمایشهای خلق کوبیسم خود میدانست که تصویرهای جانبی یا وارونه میتوانند تأثیر زیرآگهی‬
‫قدرتمندی بر بیننده داشته باشند و به اثر معانی پنهان و جادویی ببخشند‪.‬‬

‫هارلکین بعدی به راحتی قابل تشخیص است زیرا نقاشی ‪ 90‬درجه به سمت راست چرخیده است‪.‬‬

‫از این منظر‪ ،‬کاله هارلکین آشکار میشود‪ ،‬زیرا به نظر میرسد که شکل به آسمان به سمت باال نگاه میکند که گویی به بمباران‬
‫اشاره دارد‪.‬‬

‫این یک هارلکین دیگر است که با چرخش ‪ 90‬درجه به سمت چپ نقاشی دیده می شود‪.‬‬
‫طرح کلی صورت و کاله و نقاب سنتی او را قابل شناسایی می کند‪ .‬پیکاسو بسیاری از تصاویر جادویی را با قرار دادن آنها به‬
‫صورت وارونه یا کناری در آثار خود پنهان کرد‪ .‬گاهی اوقات‪ ،‬مانند این مورد‪ ،‬تصاویر دیگری را به عنوان استتار باالی آن‬
‫قرار می داد‪.‬‬
‫این چهارمین هارلکین با وارونگی پنهان شده است‪ ،‬که یک تکنیک رایج رمزگذاری در جادوی هرمتیک است‪.‬‬

‫این هارلکین با کاله مثلثی و یقه دندانه دارش قابل شناسایی است‪ .‬او از اجزای تئاتر پانچ ساخته شده است‪ .‬کاله با آرواره تمساح‬
‫اوج گرفته است و دهان و صورت مربعی شکل او وقتی به سمت باال نگاه می شود‪ ،‬شکل تئاتر سنتی عروسک گردان ها را به‬
‫خود می گیرد‪.‬‬
‫تمساح و هارلکین شخصیت های رایج در نمایش های پانچ و جودی هستند‪ ،‬گنجاندن آنها در گرنیکا ناشی از عشق پیکاسو به‬
‫عروسک سازی است که قبل از شروع قرن در بارسلون شروع شد‪ ،‬جایی که او بسیاری از این نمایش ها را دید است‪.‬کواتره‬
‫گاتها چهره ای که بر روی صورت هارلکین می افتد و اغلب تصور می شود یک زن است‪ ،‬در واقع شباهت زیادی به پیکاسو‬
‫دارد که به نظر می رسد با قربانیان بمب گذاری همذات پنداری می کند‪.‬‬
‫تصویوری از کارت تاروت طراحی شده به دستور آلیستر کرولی غیب باور و جادوگر اعظم طلوع طالیی و راهبر سنت تلما‬
‫آشکارا هارلیکن(دلقک) و تمساح در آم دیده میشود که هر کدام دارایی مفهوم سری در متون هرموتیک هستند‪.‬‬

‫تصویر بعدی هارلکین دوباره معکوس است و در سمت راست هارلکین قبلی قابل مشاهده است‪.‬‬

‫او از روی لباس تکه تکه و کاله مثلثی شکلش قابل شناسایی است و به نظر می رسد که روی زمین زانو زده است‪ ،‬گویی در‬
‫حال تماشای نمایش عروسکی روبروی آن است‪.‬‬
‫موضوع نگران کننده گرنیکا البته مرگ است‪ .‬برای تقویت این امر‪ ،‬در مرکز نقاشی جمجمه ای پنهان وجود دارد که بر برداشت‬
‫های ناخودآگاه بیننده غالب است‪.‬‬

‫جمجمه به پهلو نشان داده شده است و به طرز مبتکرانه ای روی بدن اسب پوشانده شده است که نماد مرگ نیز هست‪ .‬ظاهر‬
‫مکانیکی جمجمه با تسلیحات مدرن مورد استفاده در بمباران ‪ 1937‬مناسب به نظر می رسد‪ .‬پیکاسو اغلب یک یا چند نماد‬
‫مرتبط را در یک تصویر خاص که در اینجا مشاهده می شود پنهان می کند‪.‬‬

‫در زیر اسب در حال مرگ در مرکز نقاشی‪ ،‬سر گاو پنهانی وجود دارد که در طرح کلی پای جلویی کماندار اسب قرار دارد‪.‬‬
‫مکان آن استنباط می کند که شاخ هایش را از پایین در شکم اسب فرو می کند‪ ...‬گول زدن اسب در گاوبازی موضوع مورد‬
‫عالقه پیکاسو بود و دارای رگه های جنسی قوی است‪.‬‬
‫این تصاویر و کاریکاتور هیتلر (که در این مقاله مورد بحث قرار نگرفته است) اولین بار توسط مل بکرافت‪ ،‬محقق گرنیکا و‬
‫نویسنده "گرنیکای پیکاسو‪ ،‬تصاویر درون تصاویر" (‪ ،1987‬ویرایش دوم) شناسایی شد‪.‬‬