Lakshay

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 183

ररक मम टककफ कक,

जक अचछम दकसत,
पपरममपपरर पपररत और रपतक,
महकन अमम ररकक, असकधकरर उदमक,
बम हतरकन सम लसमम न और हर परररचत कम पपरमररकसपरकत थम !

ककश आप यह पप सतक पढ़नम कम रलए


ममजपद हकतम ! लम रकन आप बहपत जलदक हक हमम छकडकर चलम गए! आमप ख

यह पप सतक महतवकककक कक लकगग कम रलए हम – ऐसम लकगग कम रलए, जक जयकदक तम जक सम आगम बढ़नक चकहतम
हह । अगर आप भक यहक चकहतम हह , तक यह पप सतक आप हक कम रलए रलखक गई हम । इसमम बतकए गए
रवचकरग पर अमल करकम आप बरसग कक कडक मम हनत सम बच सकतम हह और अपनम महतवपपरर लकय जयकदक
तम जक सम हकरसल कर सकतम हह ।

मह दक हजकर सम जयकदक बकर शपरकतकओक कक सक बकरधत कर चप कक हह ।प मह नम चमबकस दम शग मम तम ईस हजकर सम


जयकदक लकगग कम सकमनम भकषर रदयक हम । मम रम सम रमनकर और भकषरग कक समयसकमक पकहच रमनट सम लम कर
पकहच रदन तक रहक हम । हर बकर मह नम उस खकस रवषय सम सवरशरप म षठ रवचकर बतकनम पर धयकन कमरदपरत रकयक
हम , जक मह उस पल उस शपरकतकसमपह कम सकमनम बतक सकतक थक। रवरभनन रवषयग पर अनरगनत भकषर दम नम
कम बकद अगर मप झम कपछ कहनम कम रलए रसफर पकहच रमनट कक वकत रदयक जकए और सफल बनकनम वकलक
ककई एक सबसम अचपक रवचकर बतकनम कक कहक जकए, तक मह आपसम कहह ग प क, “अपनम लकय तय करम , उनहम
हकरसल करनम कक यकजनक बनकएह और अपनक यकजनक पर हर रकज मम हनत करम ।”

अमल करनम पर यह सलकह आपकक इतनक जयकदक मदद करम गक, रजतनक ककई दस प रक चकज नहकक करम गक। कई
यपरनवरसरटक गपरमजप एटप स नम मप झम बतकयक हम रक यह सकधकरर सक सलकह उनकम रलए चकर सकल कम गहन
अधययन सम जयकदक मपलयवकन सकरबत हपई हम । इस रवचकर नम मम रक और लकखग अनय लकगग कक रजक दगक
बदल दक हम । यह आपकक भक रजक दगक बदल दम गक।

बदलकव कक रबक दप

कपछ समय पहलम सफल लकगग कक एक समपह रशककगक मम अपनम जकवन कम अनप भवग कक आपस मम बकहटनम कम
रलए एकरतपरत हपआ। वम सभक रमरलयनम अर यक मलटकरमरलयनम अर थम । जयकदकतर सफल लकगग कक तरह
हक वम भक रजक दगक मम रमलक सफलतक और वरदकनग कक लम कर रवनमपर व ककतज थम । जब इस बकरम मम बकतचकत
हपई रक उनहगनम जकवन मम इतनक कपछ कमसम हकरसल रकयक, तक उनमम सम सबसम समझदकर वयरकत नम उठकर
कहक रक उसकम रहसकब सम “लकय सम हक सफलतक रमलतक हम ; बककक हर चकज तक बस कमम टप रक हम ।”

आपकक समय और रजक दगक बम शककमतक हम । समय और रजक दगक कक सबसम बडक बबकरदक यह हम रक आप
रकसक ऐसक चकज कक पकनम मम बरसग लगक दम , रजसम रसफर चक द महकनग मम हक हकरसल रकयक जक सकतक थक।
इस पप सतक मम दक गई लकय रनधकररर और लकय पपरकरपत कक वयकवहकररक, आजमकई हपई पपररकप रयक एक
ऐसक हक चकज हम । इस पर अमल करकम आप कम समय मम इतनक जयकदक हकरसल कर सकमगम , रजसकक आपनम
कलपनक भक नहकक कक हकगक। आप इतनक तम जक सम तरककक करम गम रक खप द आप और आपकम आस-पकस कम
लकग हम रकन रह जकएह गम।
सरल और आसकनक सम लकगप हकनम वकलक इन रवरधयग और तकनककग कक अनप सरर करकम आप भरवषय मम
गरकबक सम अमकरक तक पहपहच सकतम हह । कपकठक सम सक तपरषट तक पहपहच सकतम हह । आप अपनम दकसतग और
पररवकर सम आगम रनकल सकतम हह और अपनम अरधककक श परररचतग सम जयकदक सफल हक सकतम हह ।

अपनम भकषरग, सम रमनकरग और परकमशर कम दमरकन मह नम दपरनयक भर कम बकस लकख सम भक जयकदक लकगग कम सकथ
ककम रकयक हम । मह नम बकर-बकर पकयक हम रक सपषट लकय हकनम पर सकमकनय बप दपरध वकलक वयरकत भक ऐसम
जकरनयस सम आगम रनकल जकएगक, रजसम यह मकलपम हक न हक रक वह दरअसल चकहतक कयक हम ।

मम रक वयरकतगत रमशन सटम टमम ट बरसग सम यहक हम : “लकगग कक उनकम लकयग तक जयकदक तम जक सम पहपहचनम
मम मदद करनक।”

इस पप सतक मम हर उस चकज कक सकर हम , रजसम मह नम सफलतक, उपलरबध और लकय पपरकरपत कम कम तरप ग मम


आज तक सकखक हम । आगम कम पननग मम बतकए गए सपषट कदमग कक अनप सरर करकम आप जकवन कक
अगलक कतकर मम पहपहच जकएह गम। मम रम बचचग कम रलए यह पप सतक एक नकशम और मकगरदरशकक जम सक हम । तप म
चकहम जहकह रहक, यह मनचकहक मक रजल तक पहपहचनम मम तप महकरक मदद करम गक। मम रम दकसतग और पकठकग कम
रलए, इसम मह नम इसरलए रलखक, कयगरक मह आपकक एक आजमकयक हपआ रससटम दम नक चकहतक हह ,प रजसकक
इसतम मकल करकम आप रजक दगक भर फकसट टप रमक पर चल सकम।

सवकगत हम ! एक महकन, नयक और रकमककचक अरभयकन शप र हकनम वकलक हम । पपरसतकवनक

यह जकनम कम रलहकज सम अदपभप त समय हम । आज रचनकतमक और सक कलपवकन लकगग कम सकमनम लकय


हकरसल करनम कम रजतनम जयकदक ममकम हह , उतनम पहलम कभक नहकक रहम । हकलकह रक अथरवयवसथक और रजक दगक मम
अलपककलकन उतकर-चढ़कव आतम रहतम हह , लम रकन इसकम बकवजपद हम शकक रत और समक दरप ध कम एक अभपतपपवर
यप ग मम दकरखल हक रहम हह ।

सनप 1900 मम अमम ररकक मम रसफर पकहच हजकर रमरलयनम अर थम । सनप 2000 मम रमरलयनम अरग कक सक खयक बढ़कर
पचकस लकख हक गई, रजनमम सम जयकदकतर खप द अपनम दम पर रमरलयनम अर बनम हह – और वह भक एक हक
पकढ़क मम । रवशम षजग कक अनप मकन हम रक अगलम दक दशकग मम 20 सम 30 लकख नए रमरलयनम अर बन जकएह गम।
आपकक लकय भक उनमम सम एक बननक हकनक चकरहए। यह पप सतक आपकक इसकक तरककक बतकएगक।

धकमक शप रआत

अठकरह सकल कक उमपर मम पढ़कई पपरक रकए रबनक मह नम हकई सकप ल छकड रदयक। मह एक छकटम सम हकटल मम
बतरन मकहजनम कक ककम करनम लगक। वहकह सम रनकलकर मह ककर धकनम कक नमकरक करनम लगक। उसकम बकद फशर
धकनम कक ककम करनम लगक। अगलम कपछ सकलग तक मह मम हनत-मजदरप क वकलम बहपत सम ककम करतक रहक और
पसकनक बहककर रकजक-रकटक कमकतक रहक। मह नम आरक मशकनग और फमरकटप रयग मम ककम रकयक। मह नम खम तग
और पशप पकलन कमदपरग पर ककम रकयक। मह नम लकडक कम पकठग मम चम न सस पर ककम रकयक और लसरगक ग कक
ममसम खतम हकनम पर कपएह भक खकदम ।

मह नम ऊहचक इमकरतग पर मजदरप कक ककम रकयक और नसथर अटलकक रटक मम नसवर कम जहकज पर नकरवक कक
ककम भक रकयक। अकसर मह अपनक ककर यक रकसक ससतम लसज मम सकतक थक। तम ईस सकल कक उमपर मम मह
कटकई कम ममसम मम घप मक तप खम रतहर मजदरप कक ककम करतक थक, खरलहकन मम पप आल कम ऊपर सकतक थक और
रकसकन कम पररवकर कम सकथ भकजन करतक थक। मह अरशरकत और अकपशल मजदरप थक और फसल कटनम कम
बकद रफर बम रकजगकर हक जकतक थक।

जब मप झम मम हनत-मजदरप क कक ककई ककम नहकक रमलक, तक मह सम लस लकइन मम चलक गयक, जहकह मप झम पपरसडकट
बम चनम पर कमकशन रमलतक थक। मह ऑरफस और घरग मम जककर अजनरबयग कक समकन बम चनम कक ककरशश
(Cold Calling) करनम लगक। अकसर मम रक लकय रदन भर मम रसफर एक सकमकन बम चनक हकतक थक, तकरक लसज
कक रकरकयक रनकल आए और उस रकत सकनम कक जगह रमल जकए। यह रजक दगक कक ककई बम हतरकन
शप रआत तक नहकक थक।

रजस रदन मम रक रजक दगक बदल गई


रफर एक रदन मह नम एक ककगज उठकयक और उस पर अपनम रलए रबलकपल असक भव नजर आनम वकलक लकय
रलख रदयक। यह लकय थक, ऑरफस और घर-घर जककर सकमकन बम चनक और हर महकनम 1,000 डसलर
कमकनक। मह नम उस ककगज कक मकडकर दरप रख रदयक और रफर वह मप झम दकबकरक कभक नहकक रदखक।

लम रकन तकस रदन बकद मम रक पपरक रजक दगक बदल गई। इस दमरकन मह नम सकमकन बम चनम कक एक ऐसक तकनकक
खकजक, रजसम आजमकनम कम पहलम हक रदन मम रक आमदनक तकन गप नक हक गई। इस दमरकन मम रक ककपनक कम
मकरलक नम एक उदमक कक ककपनक बम च दक, जक शहर मम नयक आयक थक। अपनक लकय रलखनम कम ठकक तकस
रदन बकद नए मकरलक नम मप झम 1,000 डसलर पपररत मकह दम नम कक पपरसतकव रखक, तकरक मह सम लस कमरचकररयग
कक पपरमप ख बन जकऊह और बककक सम लस कमरचकररयग कक भक सकमकन बम चनम कम वम गप र रसखक सकपह , रजनकक
बदमलत मह बककक सबसम जयकदक सकमकन बम च रहक थक। मह नम यह पपरसतकव सवकककर कर रलयक और उस रदन
कम बकद मम रक रजक दगक पहलम जम सक नहकक रहक।

अठकरह महकनग कम भकतर मह वह ककम छकडकर दस प रक जयकदक बडक ककम करनम लगक और इसकम बकद तकसरक
ककम। मह सम लसमम न सम सम लस मम नमजर बन गयक और मम रम अधकनसथग कक सक खयक बढ़ गई। मह नम 95 लकगग कक
सम लस टकम रनयप कत कक और उसम सफलतक कम गप र रसखकए। पहलम मप झम रकजकनक यह रचक तक हपआ करतक थक
रक आगम खकनक रमलम गक यक नहकक, लम रकन अब मम रक जम ब 20 डसलर कम नकटग सम भरक रहतक थक। मह अपनम
सम लस कमरचकररयग कक रसखकनम लगक रक वम अपनम लकय कमसम रलखम और जयकदक असरदकर ढक ग सम सकमकन
कमसम बम चम। बहपत हक कम समय मम उनकक आमदनक भक कई गप नक हक गई। दरअसल, उनमम सम कईयग कक
आमदनक तक दस गप नक बढ़ गई। आज उनमम सम कई रमरलयनम अर और मलटकरमरलयनम अर हह ।

यह गमर करनक महतवपपरर हम रक पचचकस सकल कक उमपर कम बकद सम मम रक रजक दगक कक गपरकफ हमम शक ऊपर
कक तरफ हक नहकक गयक हम । इसमम कई उतकर भक आए हह और सफलतकओक कम सकथ-सकथ असथकयक
असफलतकएह भक रमलक हह । मह अससक सम जयकदक दम शग कक यकतपरक कर चप कक हह ,प वहकह रह चप कक हह प यक ककम
कर चप कक हह ।प मह नम फप रम च, जमरन और सपम रनश भकषकएह सकखक हह और मह बकईस अलग-अलग कम तरप ग मम ककम
कर चप कक हह ।प

अनप भहकनतक और कई बकर तक रनरक मपखरतक कम ककरर मह नम अपनक सकरक दमलत गह वक दक यक रफर खचर कर
डकलक और मप झम दकबकरक शप र करनक पडक – कई मतरबक जब भक यह हकतक थक, तक मह एक ककगज लम कर बम ठ
जकतक थक और उस पर अपनम नए लकय रलखनम लगतक थक। मह इस ककम मम रजन रवरधयग कक इसतम मकल
करतक थक, वम आपकक आगम कम पननग मम रमलम गक।
कई सकलग तक लकय बनकनम और उनहम हकरसल करनम कम बकद मह नम आरखरककर अपनक सकखक हपई हर चकज
कक एक रससटम मम ढकलनम कक फमसलक रकयक। मह नम सभक रवचकरग और ररनकरतयग कक एक जगह पर
एकरतपरत रकयक। इस तरह लकय बनकनम कक ऐसक रवरध और पपररकप रयक रवकरसत हपई, रजसकक एक आरक भ,
मधय, और अक त थक। रफर मह हर रदन इसकक अनप सरर करनम लगक।

एक सकल मम मम रक रजक दगक दकबकरक बदल गई। उस सकल जनवरक मम मह एक रकरकए कम अपकटर ममट मम रकरकए
कम फनकरचर कम सकथ रह रहक थक। मप झ पर 35,000 डसलर कक कजर थक और मम रम पकस एक सम ककड हह ड ककर
थक, रजसकक मह नम भप गतकन नहकक रकयक थक। रदसक बर तक मह एक लकख डसलर कम कसनडकरमरनयम और एक नई
मरसरडकज ककर कक मकरलक बन गयक थक, मह नम अपनम सकरम कजर चप कक रदए थम और मम रम खकतम मम 50,000
डसलर थम ।

इसकम बकद तक मह सफलतक कक लम कर सचमप च गक भकर हक गयक। मप झम एहसकस हक गयक रक लकय तय करनम
मम कमकल कक तककत हकतक हह । मह नम लकय तय और हकरसल करनम पर सह कडग-हजकरग घक टम तक पढ़क और
शकध रकयक। मप झम जक भक सवरशरप म षठ रवचकर रमलम , उनहम सक शकरधत करकम मह नम एक पपरक पपररकप रयक मम ढकलक,
जक बम हद ककरगर और सफल थक।

यह ककई भक कर सकतक हम

1981 मम मह वकर शसपस और सम रमनकरग मम अपनक रससटम रसखकनम लगक, जक अब पह तकस दम शग कम बकस लकख
लकगग तक पहपहच चप कक हम । मह नम अपनम ककसर कम ऑरडयक और वकरडयक टम पस बनकए, तकरक दस प रम उनकक
आसकनक सम इसतम मकल कर सकम। अब तक हम कई भकषकओक मम दपरनयक कम लकखग लकगग कक इन रसदककतग कक
पपररशकर दम चप कम हह ।

मह नम पकयक रक यम रवचकर हर जगह, हर वयरकत कम रलए, लगभग हर दम श मम ककम करतम हह , चकहम आपकक
रशकक, अनप भव यक पक षठभपरम जक भक हक।

सबसम अचछक बकत, इन रवचकरग कक बदमलत आपकक रजक दगक कक बकगडकर आपकम हकथग मम आ सकतक हम ,
प रम लकगग नम पकयक। लकय रनधकररर कम रनयरमत और वयवरसथत अभयकस कक बदमलत हक
जम सक मह नम और दस
हम गरकब सम अमकरक, कपकठक सम सक तपरषट, कम उपलरबध सम सफलतक तक पहपहच गए। यह रससटम आपकम
रलए भक यहक करम गक।

मह नम जलद हक यह सकख रलयक रक यकजनक न हकनम सम तक कमसक भक यकजनक कक हकनक अचछक हकतक हम । वम सम
इस मकमलम मम परहए कक दकबकरक आरवषककर करनम कक कयक जररत हम ? लगभग सकरम जवकब पहलम सम हक
ममजपद हह । शपनय सम कमररयर शप र करनम वकलम लकखग सतपरक-पप रष इन रसदकक तग पर अमल करकम जबदरसत
सफलतक पक चप कम हह । और उनहगनम जक रकयक हम , आप भक वहक कर सकतम हह , बशतर आपकक तरककक मकलपम
चल जकए।

आगम कम पननग मम आप इकककस सबसम महतवपपरर रवचकर और ररनकरतयकह सकखम गम । इनकक बदमलत आप हर
वह चकज हकरसल कर सकतम हह , रजसम आप रजक दगक मम हकरसल करनक चकहतम हह । आप पकएह गम रक आप
रकतनक हकरसल कर सकतम हह , इसकक ककई सकमक नहकक हम – रसवकय उन सकमकओक कम, जक आप अपनक
कलपनक पर लगकतम हह । और चपहरक आपकक कलपनक कक ककई सकमक नहकक हम । इसरलए आपकम हकरसल करनम
कक भक ककई सकमक नहकक हह । यह बहपत हक महकन खकज हम । आइए, शप र करतम हह । हजकर मकल लक बक यकतपरक
भक एक कदम सम हक शप र हकतक हम ।

–कनफयपरशयस 1

अपनक सक भकवनक कक तकलक खकलम

आम इक सकन कक सक भकवनक उस महकसकगर कक तरह हम , रजसमम यकतपरक नहकक कक गई हम , उस नए महकदकप कक


तरह हम , रजसम खकजक नहकक गयक हम । सक भकवनकओक कक पपरक दपरनयक मप कत हकनम और महकन ककम करनम कम रलए
मकगरदशरन कक इक तजकर कर रहक हम ।

– बपरकयन टप रमसक

सफलतक कक मतलब लकय हम और बककक सकरक चकजम कमम टप रक हह । सभक सफल लकग पपरक तरह लकय
कमरदपरत हकतम हह । वम जकनतम हह रक वम कयक चकहतम हह और उसम हकरसल करनम कम रलए वम हर रदन अपनक पपरक
धयकन कमरदपरत करतम हह ।

लकय तय करनम कक आपकक कमतक हक सफलतक कक सबसम पपरमप ख यकगयतक हम । लकय आपकम सककरकतमक
मरसतषक कक तकलक खकलतम हह और मक रजल तक पहपहचकनम वकलम मददगकर रवचकरग तथक ऊजकर कक मप कत करतम
हह । लकयग कम रबनक आप बस रजक दगक कक लहरग पर डप बतम -उतरकतम रहतम हह , जबरक लकय हकनम पर आप
तकर कक तरह उडकर सकधम रनशकनम पर पहपहच जकतम हह ।

सच तक यह हम रक आपमम इतनक जयकदक नम सरगरक सक भकवनक हम रक उसकक पपरक इसतम मकल करनम कम रलए
आपकक शकयद सम सम जयकदक बकर जनम लम नक पडम गक। आपनम अब तक जक भक हकरसल रकयक हम , वह
आपकक सचचक सक भकवनक कक रसफर एक छकटक सक अक श हम । सफलतक कक एक रनयम यह हम : इससम ककई
फकर नहकक पडतक रक आप कहकह सम आ रहम हह ; फकर तक इस बकत सम पडतक हम रक आप कहकह जक रहम हह । और
आप कहकह जक रहम हह , यह रसफर आप और आपकम रवचकर हक तय करतम हह ।

सपषट लकय हकनम पर आपकक आतमरवशवकस बढ़तक हम , आपकक कमतक कक रवककस हकतक हम और आपकक
पपरमररक कक सतर ऊहचक हकतक हम । जम सक रक सम लस पपररशकक टसम हसपरकनस कहतम हह , “लकय उपलरबध कक
अह गकठक कक ईधन हह ।”

आप अपनक खप द कक सक सकर रचतम हह

शकयद मकनव इरतहकस कक महकनतम खकज यह हम रक आपकम मरसतषक मम आपकम जकवन कम लगभग हर
पहलप कक रनमकरर करनम कक शरकत हकतक हम । मकनव रनरमरत जगत मम आप अपनम चकरग ओर जक भक चकज
दम खतम हह , वह रकसक इक सकन कम रदमकग मम एक रवचकर कम रप मम आई थक और उसकम बकद हक भमरतक जगतप
मम सकककर हपई। आपकम जकवन कक हर चकज रकसक रवचकर, इचछक, आशक यक सपनम कम रप मम शप र हपई थक –
यक तक आपकम रदमकग मम यक रफर रकसक और कम रदमकग मम । आपकम रवचकर रचनकतमक हकतम हह । वम आपकक
दपरनयक और आपकम सकथ हकनम वकलक हर चकज कक आककर दम तम हह । सभक धमकरक, सभक दशरनग, मम टकरफरजकस,
मनकरवजकन और सफलतक कक महकन सकर यह हम : आप रजसकम बकरम मम जयकदकतर वकत सकचतम हह , वहक बन
जकतम हह । आपकक बकहरक जगत अक ततत आपकम आक तररक जगत कक पपररतरबक ब बन जकतक हम । आपकक वहक
पपररतरबक ब रदखतक हम , रजसकम बकरम मम आप जयकदकतर समय सकचतम हह । आप रजसकम बकरम मम भक सकचतम हह , वह
लगकतकर आपकक रजक दगक मम पपरकट हकतक हम ।

कई हजकर सफल लकगग सम पपछक गयक रक वम जयकदकतर समय रकस चकज कम बकरम मम सकचतम हह । सफल
लकगग कक सबसम आम जवकब यह थक रक वम जयकदकतर वकत अपनक मनचकहक चकज और उसम पकनम कम बकरम मम
सकचतम हह ।

असफल और दपखक लकग जयकदकतर वकत अनचकहक चकजग कम बकरम मम सकचतम और बकतम करतम हह । वम अपनक
समसयकओक और रचक तकओक कम बकरम मम बकतचकत करतम हह तथक जयकदकतर समय दस प रग कक दकष दम तम रहतम हह ।
लम रकन सफल लकग अपनम रवचकरग और बकतग कक अपनम सबसम पपरबल इरचछत लकयग पर कमरदपरत रखतम
हह । वम जयकदकतर वकत उस चकज कम बकरम मम सकचतम और बकतम करतम हह , रजसम वम पकनक चकहतम हह ।

सपषट लकयग कम रबनक जकनक घनम ककहरम मम ककर चलकनम जम सक हम । चकहम आपकक ककर रकतनक हक दमदकर हक,
चकहम इक जकरनयररक ग रकतनक हक बम हतरकन हक, आप धकमम -धकमम , रझझकतम हपए ककर चलकएह गम और बरढ़यक सम
बरढ़यक सडक पर भक गरत नहकक पकड पकएह गम। लकय सपषट करनम सम ककहरक ततककल छह ट जकतक हम और
आपकक अपनक यकगयतकओक तथक ऊजकरओक पर धयकन कमरदपरत करनम और उनकक इसतम मकल करनम कक ममकक
रमल जकतक हम । सपषट लकय आपकक यह सकमरयर दम तम हह रक आप अपनक रजक दगक कम एकसकलरम टर कक दबक
दम और उस सफलतक कक ओर तम जक सम बढ़म , रजसम आप वककई हकरसल करनक चकहतम हह ।

आपकक सवचकरलत लकय-कमरदपरत ककयर

इस पपरयकग कम बकरम मम सकचम : आप एक पतपरवकहक कबपतर (homing pigeon) कक उसकम बसम रम सम बकहर
रनककलकर एक रपक जरम मम रखतम हह , उस रपक जरम पर ककबल ढह ककर एक बकसम मम पम क कर दम तम हह और रफर उस
बकसम कक एक बक द टप रक मम रख दम तम हह । आप रकसक भक रदशक मम हजकर मकल दरप चलम जकएह और इसकम बकद
अपनक टप रक खकलम , बकसक बकहर रनककलम , ककबल हटकएह और कबपतर कक रपक जरम सम बकहर रनककल दम । वह
फमरन हवक मम उड जकएगक, तकन चककर लगकएगक और रफर रबनक रकसक गलतक कम एक हजकर मकल दरप
रसथत अपनम बसम रम कक तरफ चल दम गक। दपरनयक कम रकसक भक अनय पपरकरक कम पकस यह अरवशवसनकय
सकइबरनम रटक, लकय-कमरदपरत हपनर नहकक हकतक हम – रसवकय इक सकन कम।

आपमम भक लकय हकरसल करनम कक वहक यकगयतक हम , जक पतपरवकहक कबपतर मम हम । दरअसल, आपमम एक
और अदपभप त चकज हम । जब आपकक लकय रबलकपल सपषट हकतक हम , तक आपकक तक यह पतक करनम कक भक
जररत नहकक हम रक यह कहकह हम यक इसम कमसम हकरसल करनक हम । आप ठकक-ठकक कयक पकनक चकहतम हह , बस
इतनक फमसलक भर कर लम नम सम हक आप रबनक रकसक गलतक कम अपनम लकय कक ओर बढ़नम लगम गम और
आपकक लकय रबनक रकसक गलतक कम आपकक ओर बढ़नम लगम गक। रबलकपल सहक समय और जगह पर आप
और आपकक लकय एक-दस प रम सम रमल जकएह गम।

आपकम मरसतषक कक गहरकई मम रसथत इस अरवशवसनकय सकइबरनम रटक मम कमरनजम कक वजह सम आप


लगभग हमम शक अपनम लकय हकरसल कर लम तम हह , चकहम वम जक भक हग। अगर आपकक लकय रकत कक घर
आकर टकवक दम खनक हम , तक आप लगभग हमम शक इसम पक लम गम । अगर आपकक लकय सम हत, खप शक और
दमलत सम भरक अदपभप त रजक दगक जकनक हक, तक आप इसम भक पक लम गम । ठकक ककपयपटर कक तरह हक आपकक
लकय खकजनम वकलक मम कमरनजम भक अपनक तरफ सम ककई रनररय नहकक लम तक। यह सवचकरलत हकतक हम और
आपकक मनचकहक चकज कक लगकतकर आपकक ओर लकतक हम , चकहम वह जक भक हक।
पपरककरत आपकम लकयग कम आककर कम बकरम मम परवकह नहकक करतक। अगर आप छकटम लकय तय करतम हह , तक
आपककसवचकरलत लकय-पपरकरपत तक तरप आपकक छकटम लकय हकरसल करनम मम समथर बनकएगक। अगर आप
बडम लकय तय करतम हह , तक यह नम सरगरक कमतक आपकक बडम लकय हकरसल करनम मम समथर बनकएगक।
आपकम लकयग कक आककर, पपरककर और रववरर पपरक तरह आप पर रनभरर करतक हम । इसरलए यह
महतवपपरर हम रक आप जयकदकतर वकत रकस चकज कम बकरम मम सकचनम कक चप नकव करतम हह ।

लकग लकय तय कयग नहकक करतम

यह एक अचछक सवकल हम : अगर लकय खकजनक सवचकरलत हम , तक रफर इतनम कम लकगग कम पकस सपषट,
रलरखत, नकपनम यकगय, समयबद लकय कयग हकतम हह ? हर रकसक कम पकस ऐसम लकय कयग नहकक हकतम , रजनकक
रदशक मम वम हर रदन ककम करम ? यह जकवन कक एक बडक रहसय हम । मप झम यककन हम रक चकर ककररग सम लकग
अपनम लकय तय नहकक करतम :

वम लकयग कक महतवपपरर नहकक मकनतम

पहलक बकत, जयकदकतर लकगग कक लकयग कम महतव कक एहसकस हक नहकक हकतक। अगर आप ऐसम घर मम पलम -
बढ़म हह , जहकह रकसक कम पकस लकय नहकक रहम हग यक रफर ऐसम समपह मम रहम हग, जहकह लकयग पर कभक
बकतचकत न हपई हक यक उनहम महतव न रदयक गयक हक, तक वयसक हकनम कम बकद भक आप लकयग कक शरकत
सम अनजकन रह सकतम हह । आपकक यह पतक हक नहकक चलम गक रक लकय तय करनम और हकरसल करनम कक
आपकक यकगयतक आपकक रजक दगक पर रकसक दस प रक यकगयतक सम जयकदक असर डकलतक हम । अपनम आस-पकस
गमर सम दम खम। आपकम रकतनम दकसतग यक पररजनग कम पकस सपषट लकय हह और वम अपनम लकयग कम पपररत
समरपरत हह ?

वम जकनतम हक नहकक हह रक लकय कमसम तय रकए जकतम हह

लकगग कम पकस लकय न हकनम कक दस प रक ककरर यह हम रक वम यह जकनतम हक नहकक हह रक लकय तय कमसम रकए
जकतम हह । इससम भक बप रक बकत, रक कई लकग सकचतम हह रक उनकम पकस पहलम सम हक लकय हह , जबरक उनकम
पकस दरअसल इचछकओक यक सपनग कक शकक खलक भर हकतक हम , जम सम “खप श रहक,” यक “बहपत सक पम सक
बनकओ” यक “अचछक पकररवकररक जकवन रजयक।”

लम रकन उनहम लकय नहकक कहक जक सकतक। यम तक रसफर फकतकरसयकह हह , जक हर एक कम पकस हकतक हह । लकय,
इचछक सम एकदम अलग हकतक हम । यह सपषट हकतक हम , रलरखत हकतक हम और रवरशषट हकतक हम । इसम रकसक
कक भक जलदक सम और आसकनक सम बतकयक जक सकतक हम । आप इसकक रदशक मम अपनक पपरगरत कक नकप
सकतम हह । जब आप इसम हकरसल कर लम तम हह यक नहकक कर पकतम , तक आप यह बकत जकन जकतम हह ।

यह सक भव हम रक रकसक नकमक यपरनवरसरटक सम बडक रडगपरक लम नम कम बकवजपद आपकक लकय रनधकररर कम बकरम
मम एक घक टम कक भक पपररशकर न रमलक हक। लगतक हम , जम सम हमकरम सकप लग और यपरनवरसरटकज कक शम रकक
सकमगपरक तय करनम वकलम लकग रजक दगक मम सफलतक हकरसल करनम मम लकय रनधकररर कम महतव कक लम कर
रबलकपल अक धम हह । और जकरहर हम , अगर बकरलग हकनम तक आपनम लकयग कम बकरम मम कभक सप नक हक नहकक हम ,
जम सक मम रम सकथ हपआ थक, तक आपकक पतक भक नहकक हकगक रक वम आपकम हर ककम मम रकतनम महतवपपरर हकतम
हह ।
वम असफलतक सम डरतम हह

लकगग कम लकय तय न करनम कक तकसरक ककरर हम असफलतक कक डर। असफलतक सम रदल कक चकट
पहपहचतक हम । यह भकवनकतमक और अकसर आरथरक दकरषट सम भक दपखदकयक और कषटककरक हकतक हम । हर
वयरकत कभक न कभक असफल हक चप कक हम । हर बकर हम जयकदक सतकर हकनम और भरवषय मम असफलतक सम
बचनम कक सक कलप करतम हह । इसकम अलकवक, कई लकग अचम तन रप सम खप द कक नप कसकन पहपहचकनम वकलक भकरक
गलतक करतम हह : असफलतक सम बचनम कम रलए वम लकय हक तय नहकक करतम । वम सफलतक कक अपनक
सक भकवनक सम ककफक रनचलम सतर पर हक ककम करतम -करतम रजक दगक गप जकर दम तम हह ।

उनहम असवकककरत कक डर हकतक हम

लकगग कम पकस लकय न हकनम कक चमथक ककरर हम असवकककरत (rejection) कक डर। लकग इस बकत सम डरतम
हह रक अगर उनहगनम ककई लकय तय रकयक और ककमयकब नहकक हक पकए, तक दस प रम लकग उनकक आलकचनक
करम गम यक हह सक उडकएह गम। यह भक एक ककरर हम रक शप रआत मम आपकक अपनम लकय गकपनकय रखनम
चकरहए। रकसक कक भक न बतकएह । दस प रग कक परररकम दम खनम दम , उनहम पहलम सम कपछ भक न बतकएह । जक वम
जकनतम हक नहकक हह , उससम वम आपकक चकट नहकक पहपहचक सकतम ।

शकषरसथ 3 पपररतशत लकगग मम शकरमल हग

मककर मम कपकसरमम क नम अपनक पप सतक वहकट दम डकनट टकच यप एट हकवरडर रबजनम स सकप ल मम 1979 और 1989
कम बकच हकवरडर मम हपए एक अधययन कम बकरम मम बतकयक हम । 1979 मम हकवरडर कम एमबकए गपरमजप एटप स सम पपछक
गयक, “कयक आपनम अपनम भरवषय कम रलए सपषट, रलरखत लकय तय रकए हह और उनहम हकरसल करनम कक
ककई यकजनक बनकई हम ?” पतक चलक रक रसफर 3 पपररतशत गपरमजप एटप स कम पकस रलरखत लकय और
यकजनकएह थकक। तम रह पपररतशत कम पकस लकय तक थम , लम रकन उनहगनम रलखम नहकक थम । 84 पपररतशत कम पकस
सपषट लकय हक नहकक थम , रसवकय इसकम रक वम रबजनम स सकप ल सम जकनम कम बकद गरमरयग कक आनक द लम ।

दस सकल बकद 1989 मम शकधकतकरओक नम उस कलकस कम सदसयग सम दकबकरक सक पकर रकयक। उनहगनम पकयक रक
रजन 13 पपररतशत कम पकस अरलरखत लकय थम , वम लकय न बनकनम वकलम 84 पपररतशत रवदकरथरयग सम
औसतन दकगप नक कमक रहम थम । लम रकन उनहम सबसम आशचयरजनक बकत तक यह थक रक हकवरडर छकडतम वकत
रजन 3 पपररतशत गपरमजप एटप स कम पकस सपषट, रलरखत लकय थम , वम बककक सभक 97 पपररतशत सम औसतन
दस गप नक जयकदक कमकई कर रहम थम । इन लकगग कम मकमलम मम इकलमतक फकर सपषट लकयग कक थक, जक
उनहगनम पढ़कई पपरक करतम वकत बनकए थम ।

ककई सकइन बकडर नहकक

सपषटतक कक महतव समझनक आसकन हम । कलपनक करम रक आप रकसक बडम शहर कम बकहरक इलककम मम खडम हह
और आपसम उस शहर मम रकसक खकस घर यक ऑरफस तक गकडक सम पहपहचनम कक कहक जकतक हम । लम रकन यहकह
एक पम च हम : सडक पर ककई सकइन बकडर नहकक हम और आपकम पकस शहर कक नकशक भक नहकक हम । सच तक यह
हम रक आपकक उस घर यक ऑरफस कक रसफर बहपत सतहक वररन हक बतकयक गयक हम । सवकल यह हम , आपकक
कयक लगतक हम रक नकशम और सकइन बकडर कम रबनक आपकक शहर मम वह मककन यक ऑरफस खकजनम मम
रकतनक समय लगम गक?
जवकब हम , पपरक रजक दगक भक लग सकतक हम । अगर आप कभक उस मककन यक ऑरफस कक खकज लम , तक यह
बहपत हद तक रकसमत कक मकमलक हकगक। और दपखद बकत यह हम रक जयकदकतर लकग अपनक रजक दगक इसक
तरह जकतम हह ।

अरधककक श लकग रजक दगक भर नकशम और सकइन बकडर कम रबनक दपरनयक मम रनरदपदम शय यकतपरक शप र कर दम तम हह ।
यह जकवन मम रबनक लकयग और यकजनकओक कम ककम शप र करनम जम सक हम । वम बकच रकह मम चकजम सकचनम कम
आदक हकतम हह । नतकजक यह हकतक हम रक आमतमर पर, दस-बकस सकल नमकरक करनम कम बकवजपद वम कडकम
बनम रहतम हह , अपनक नमकरक मम दपखक नजर आतम हह , अपनम जकवनसकथक सम असक तपषट रहतम हह और बहपत कम
तरककक कर पकतम हह । और इसकम बकवजपद वम हर रकत घर जककर टकवक दम खतम हह और चकजग कम बम हतर हकनम
कक उममकद करतम हह । लम रकन वम शकयद हक कभक बम हतर हकतक हह । अपनम आप तक नहकक हक हकतकक।

खप शक कम रलए लकयग कक जररत हकतक हम

अलर नकइरटक गम ल नम एक बकर रलखक थक, “खप शक रकसक सकथरक आदशर यक लकय कक कप ररमक पपरकरपत हम ।”

आप सचचक खप शक तभक महसपस करतम हह , जब आप रकसक महतवपपरर चकज कक ओर कदम-दर-कदम पपरगरत


कर रहम हकतम हह । लकगकथम रमपक कम सक सथकपक रवकटर फप रह कल नम रलखक थक रक इक सकन कक सबसम बडक जररत
रजक दगक मम अथर और उदपदम शय कक एहसकस हकनक हम ।

लकय आपकक अथर और उदपदम शय दकनग कक एहसकस रदलकतम हह । लकय आपकक रदशक कक एहसकस भक
रदलकतम हह । अपनम लकयग कक ओर आगम बढ़तम वकत आप जयकदक खप श और शरकतशकलक महसपस करतम हह ।
आप जयकदक ऊजकरवकन और पपरभकवक महसपस करतम हह । आप जयकदक ककयरकपशल, यकगय और
आतमरवशवकसक महसपस करतम हह । लकयग कक ओर उठक हर कदम आपकम इस रवशवकस कक बढ़क दम तक हम रक
आप भरवषय मम जयकदक बडम लकय तय कर सकतम हह और उनहम पक भक सकतम हह ।

आज रजतनम लकग भरवषय कम बकरम मम रचक रतत हह और पररवतरन सम डर रहम हह , उतनम इरतहकस मम रकसक और
यप ग मम नहकक रहम । लकय रनधकररर कक एक बहपत बडक फकयदक यह हम रक लकय हकनम पर आप जकवन मम
पररवतरन कक रदशक कक रनयक रतपरत कर सकतम हह । लकय हकनम पर आप यह सप रनरशचत कर सकतम हह रक
आपनक रजक दगक कम जयकदकतर पररवतरन आप खप द तय करम और वम आपकक मनचकहक रदशक मम हग। लकय
हकनम पर आप हर ककम कक सकथरक और उदपदम शयपपरर बनक सकतम हह ।

यपनकनक दकशररनक अरसतप कक एक महतवपपरर नसकहत यह थक रक इक सकन एक उदपदम शयपपरर (teleological)


पपरकरक हम । गपरकक शबद टम रलयसस कक अथर हम लकय। अरसतप कक रनषकषर थक रक इक सकन कक हर ककम रकसक
न रकसक अथर मम उदपदम शयपपरर हकतक हम । आप रसफर तभक खप श रहतम हह , जब आप ककई ऐसक ककम कर रहम
हग, जक आपकक मनचकहक चकज कक ओर लम जक रहक हक। तक रफर बडक सवकल यह हम , आपकम लकय कयक
हह ? आप रकन उदपदम शयग पर रनशकनक सकध रहम हह ? आप रदन कम अक त मम कहकह पहपहचनक चकहतम हह ?

सपषटतक हक सब कपछ हम

आपकक नम सरगरक सक भकवनक असकधकरर हम । आपकम भकतर इसक वकत लगभग हर वह लकय हकरसल करनम
कक कमतक हम , रजसम आप अपनम रलए तय कर लम । अपनम पपररत आपकक सबसम बडक रजममम दकरक यह हम रक
आप पपरक तरह सपषट कर लम रक आप ठकक-ठकक कयक चकहतम हह और आप इसम सबसम अचछक तरह कमसम
हकरसल कर सकतम हह । अपनम सचचम लकयग कम बकरम मम आप रजतनम जयकदक सपषट हगगम , आपकम बम हतर
जकवन कक सक भकवनक भक उतनक हक जयकदक हकगक।

आपनम शकयद यह बकत सप नक हकगक रक आम इक सकन रसफर अपनक 10 पपररतशत कमतक कक हक इसतम मकल कर
पकतक हम । दपखद सचचकई यह हम रक सटम नफकडर यपरनवरसरटक कम अनप सकर आम आदमक अपनक रसफर 2
पपररतशत मकनरसक कमतक कक हक इसतम मकल कर पकतक हम । बककक कमतक ररजवर रहतक हम और बकद कम रकसक
समय कम रलए बचककर रखक जकतक हम । यह ठकक वम सक हक हकगक, जम सम आपकम मकतक-रपतक आपकम रलए एक
लकख डसलर कक टप रसट फकड छकड जकएह , लम रकन आप खचर करनम कम रलए रजक दगक भर मम रसफर 2,000 डसलर
हक रनककलम । परररकम– बककक 98,000 डसलर अककउक ट कक हक शकभक बढ़कतम रहम और आप उनकक इसतम मकल
हक नहकक कर पकए।

जवलक त इचछक रवकरसत करम

लकय पपरकरपत कक शप रआतक रबक दप हम इचछक। अगर आप सचमप च अपनम लकय हकरसल करनक चकहतम हह , तक
आपकक उनकम रलए जवलक त इचछक रवकरसत करनक हकगक। जब आपकक इचछक तकवपर हकतक हम , तभक
आपकक तमकम बकधकओक सम उबरनम कक ऊजकर और जकश रमलतक हम ।

अचछक खबर यह हम रक आप रजस चकज कक लक बम समय तक और पपरबलतक सम चकहम , उसम अक ततत हकरसल
कर सकतम हह ।

महकन ऑइल रबरलयनम अर एच. एल. हक ट सम एक बकर सफलतक कक रहसय पपछक गयक। उनहगनम जवकब रदयक
रक सफलतक कम रलए दक चकजग कक जररत हकतक हम और रसफर दक हक चकजग कक जररत हकतक हम । उनहगनम
कहक, पहलक बकत, आपकक यह पककक पतक हकनक चकरहए रक आप कयक चकहतम हह । कयगरक जयकदकतर लकग
प रक बकत, आपकक वह ककमत तय कर लम नक चकरहए, जक आप
यह बकत कभक पतक कर हक नहकक पकतम । दस
अपनक मनचकहक चकज कक पकनम कम रलए चप ककनक चकहतम हह और रफर आपकक वह ककमत चप ककनम मम जप ट
जकनक चकरहए।

सफलतक कक कमफमटम ररयक मसडल

रजक दगक रम सतरकह कम बजकय बफम यक कमफमटम ररयक जयकदक हम । रम सतरकह मम आप पपरक भकजन करनम कम बकद रबल
चप ककतम हह । लम रकन बफम यक कमफमटम ररयक मम आप खप द परकसतम हह और भकजन कक आनक द लम नम सम पहलम हक पपरक
ककमत चप ककतम हह । कई लकग गलतक सम यह मकन बम ठतम हह रक सफलतक रमलनम कम बकद वम उसकक ककमत
चप कक दम गम । वम रजक दगक कम सटकव कम सकमनम बम ठकर कहतम हह , “पहलम मप झम थकडक गमकर दक, रफर मह तप ममम
लकडक डकलपहगक।” जम सक रक पपरमरक वकतक रजग रजगलर नम एक बकर कहक थक, “सफलतक कक रलफट खरकब
हक गई हम । लम रकन सकरढ़यकह हमम शक ममजपद हह ।”

अरसतप कक एक और महतवपपरर रनषकषर यह थक रक इक सकन कम हर ककम कक अक रतम उदपदम शय वयरकतगत


खप शक पकनक हम । उनकम अनप सकर आपकम हर ककम कक मकसद रकसक न रकसक तरह अपनक खप शक बढ़कनक हम ।
आप खप शक पकनम मम सफल हग यक असफल, खप शक हमम शक आपकक अक रतम लकय हकतक हम ।

खप शक कक कपकजक
लकय तय करनक, हर रदन उनकक रदशक मम ककम करनक और अक ततत उनहम हकरसल करनक रजक दगक मम खप शक
कक कपकजक हम । लकय तय करनम मम इतनक शरकत हम रक उनहम हकरसल करनम कक रदशक मम पहलक कदम उठकनम
सम पहलम हक आप रकमकक रचत हक उठतम हह । उनकम बकरम मम सकचनम भर सम हक आप खप श हक जकतम हह ।

अपनक पपरक सक भकवनक कक तकलक खकलनम और उसम मप कत करनम कम रलए आपकक हर रदन लकय रनधकररर और
लकय पपरकरपत कक आदत डकल लम नक चकरहए – रजक दगक भर कम रलए। आपकक फककस लम जर जम सक हकनक
चकरहए, तकरक आप अनचकहक चकज कम बजकय हमम शक मनचकहक चकज कम बकरम मम सकचतम और बकतम करतम
रहम । आपकक इसक पल सक कलप कर लम नक चकरहए रक आप लकय तक पहपहचनम वकलम पपरकरक बनम गम , गकइडम ड
रमसकइल यक पतपरवकहक कबपतर बनम गम और रबनक चपकम अपनम महतवपपरर लकयग कक ओर बढ़म गम ।

लक बम, सप खद, सवसथ और समक द जकवन कक इससम बडक ककई गकरक टक नहकक हम रक आप अपनक मनचकहक चकज
हकरसल करनम और मनचकहक वयरकत बननम पर लगकतकर ककम करम । सपषट लकय हकनम पर आप वयरकतगत
और वयकवसकरयक सफलतक कक अपनक पपरक सक भकवनक मप कत कर सकतम हह । लकय आपकक हर बकधक पकर
करनम और भकवक उपलरबध कक असकरमत बनकनम मम समथर बनकतम हह ।

अपनक सक भकवनक कक तकलक खकलम

1.कलपनक करम रक आप अपनम रलए जक भक लकय तय करम गम , आपमम उसम हकरसल करनम कक जनमजकत
यकगयतक हम । आप सचमप च कयक बननक, पकनक और करनक चकहतम हह ?

2.वम कमन सक गरतरवरधयकह हह , जक रजक दगक मम आपकक सकथरकतक और उदपदम शय कक सबसम जयकदक एहसकस
रदलकतक हह ?

3.आज हक अपनम वयरकतगत और ककयर जकवन कक ओर दम खम और पहचकनम रक आपकक सकच रकस तरह
आपकम सक सकर कक बनकतक हम । आपकक कयक बदलनक चकरहए यक आप कयक-कयक बदल सकतम हह ?

4.आप जयकदकतर वकत रकसकम बकरम मम सकचतम और बकत करतम हह – मनचकहक चकजग कम बकरम मम यक अनचकहक
चकजग कम बकरम मम ?

5.आप अपनम सबसम महतवपपरर लकय हकरसल करनम कम रलए कमन सक ककमत चप ककएह गम?

6.ऊपर रदए सवकलग कम जवकबग कम आधकर पर वह कमन सक एक ककम हम , जक आपकक फमरन शप र कर दम नक


चकरहए? 2

अपनक रजक दगक कक बकगडकर थकमम

सकमकनय रनयम यह हम रक इक सकन रजन चकजग कम सकथ पम दक हकतक हम , उनकक महतव बहपत कम हकतक हम –
असल महतवपपरर चकजम तक वम हकतक हह , रजनसम वह खप द कक बनकतक हम ।

– अलम कजम डर गपरकहम बम ल


इकककस सकल कक उमपर मम मह कडकक थक। मह कहपकहपकतक ठक ड मम एक कमरम कम छकटम सम अपकटर ममट मम रहतक
थक और रदन मम इमकरत बनकनम वकलम मजदरप कक ककम करतक थक। रकत कक मह आम तमर पर अपनम
अपकटर ममट सम बकहर नहकक रनकलतक थक, कयगरक भकतर कम सम कम थकडक गमकर तक रहतक थक। इस वजह सम
मम रम पकस सकचनम कम रलए ढम र सकरक वकत रहतक थक।

एक रकत रकचन कक छकटक सक टम बल पर बम ठम-बम ठम मम रम रदमकग मम जकगरकतक कक एक ककध आई। इसनम


मम रक रजक दगक बदल दक। अचकनक मप झम एहसकस हपआ रक आगम कक रजक दगक मम मम रम सकथ जक भक चकज हकगक,
वह मप झ पर हक रनभरर करतक हम । ककई भक मम रक मदद नहकक करम गक। ककई भक मप झम बचकनम नहकक आएगक।

मह घर सम हजकरग मकल दरप थक और ककफक समय पहलम हक कभक वकपस न लमटनम कक फमसलक कर चप कक थक।
उस पल मह नम सकफ-सकफ दम ख रलयक रक अगर मम रक रजक दगक मम रकसक चकज कक बदलनक थक, तक यह मप झ
पर हक रनभरर करतक हम । अगर मह इसम नहकक बदलपहगक, तक ककई भक नहकक बदलम गक। इसकम रलए मह हक
रजममम दकर थक।

महकन खकज

मप झम अब भक वह पल यकद हम । यह पहलम पम रकशपट जक प कक तरह थक – डरकवनक भक और उललकसपपरर भक। मह


रजक दगक कक सरहद पर खडक हपआ थक। और मह नम कप दनम कक फमसलक कर रलयक। उस पल सम मह नम सवकककर कर
रलयक रक अपनक रजक दगक कम रलए मह हक रजममम दकर हह ।प मह जकन गयक रक अगर मह अपनक रसथरत कक
बदलनक चकहतक हह ,प तक मप झम अलग बननक हकगक। हर चकज मप झ पर रनभरर करतक थक।

बकद मम मह नम सकखक रक जब आप अपनक रजक दगक कक पपरक रजममम दकरक सवकककर कर लम तम हह , तक आप बचपन
छकडकर वयसक बननम कक रदशक मम एक बडक कदम उठक लम तम हह । दपखद बकत यह हम रक जयकदकतर लकग यह
ककम कभक नहकक कर पकतम । मह चकलकस-पचकस सकल सम जयकदक उमपर वकलम ऐसम असक खय सतपरक-पप रषग सम
रमलक हह ,प जक अब भक बचपन कम दपखद अनप भवग कम बकरम मम बडबडक रहम हह , रशककयत कर रहम हह और अपनक
समसयकओक कक दकष दस प रम लकगग यक परररसथरतयग पर मढ़ रहम हह । कई लकग अब भक उस चकज कम बकरम मम
नकरकज हह , जक उनकम मकतक-रपतक नम कक यक नहकक कक। और यह बकस, तकस यक चकलकस सकल पहलम कक बकत
थक। वम अब भक अतकत कम जकल मम फहसम हपए हह और उससम आजकद नहकक हक पकए हह ।

आपकम सबसम बप रम शतपर

सभक नककरकतमक भकवनकएह सफलतक और खप शक कक सबसम बडक शतपर हह । नककरकतमक भकवनकएह आपकक
नकचम रककम रखतक हह , आपकक थकक डकलतक हह और आपकक रजक दगक कक सकरक खप शक चपस लम तक हह । मकनव
इरतहकस कम शप र हकनम सम लम कर आज तक नककरकतमक भकवनकओक नम इक सकन और समकज कक रजतनक नप कसकन
पहपहचकयक हम , उतनक अतकत कक सभक महकमकररयग नम रमलकर भक नहकक पहपहचकयक।

अगर आप वककई खप श और सफल हकनक चकहतम हह , तक नककरकतमक भकवनकओक सम मप कत हकनक आपकक एक


महतवपपरर लकय हकनक चकरहए। समभकगय सम आप यह ककम कर सकतम हह , बशतर आप इसकक तरककक सकख
लम ।

डर, आतम-कररक, ईषयकर, कपढ़न, हकनतक कक भकवनकएह और अक ततत कप रकध उतपनन हकनम कम चकर खकस ककरर
हकतम हह । जब आप इनहम पहचकन लम तम हह और अपनक सकच सम परम रछटक दम तम हह , तक आपकक नककरकतमक
भकवनकएह खप द-ब-खप द खतम हक जकतक हह । जब आपकक नककरकतमक भकवनकएह खतम हक जकतक हह , तक उनकक
जगह पपरमम, शकक रत, खप शक और उतसकह कक सककरकतमक भकवनकएह आ जकतक हह और आपकक पपरक रजक दगक
बम हतर हक जकतक हम – कई बकर चक द रमनटग मम , और कभक-कभकर तक सम ककडग मम हक। खप द कक सहक सकरबत
करनक छकड दम

नककरकतमक भकवनकओक कम चकर बप रनयकदक ककररग मम सम पहलक हम , खप द कक सहक सकरबत करनक


(justification)। आप तभक तक नककरकतमक रह सकतम हह , जब तक रक आप अपनम और दस प रग कम सकमनम
खप द कक सहक सकरबत कर सकम रक आपकक नकरकज हकनक यक बप रक मकननक जकयज थक। इसकरलए गप ससम ल
लकग अपनक नककरकतमक भकवनकओक कम ककरर रवसतकर सम बतकतम हह । धयकन रहम , अगर आप अपनक
नककरकतमक भकवनकओक कक सहक सकरबत नहकक कर सकतम , तक आप नकरकज भक नहकक हक सकतम ।

रमसकल कम तमर पर, अथरवयवसथक बदलनम और ककपनक कक रबकप रक घटनम कक वजह सम रकसक कमरचकरक कक
नमकरक सम रनककल रदयक जकतक हम । बहरहकल, वह कमरचकरक इस रनररय कम रलए अपनम बसस सम नकरकज हक
जकतक हम और अपनम गप ससम कक तकर सक गत सकरबत करतम हपए वम सकरम ककरर रगनकतक हम रक उसम नमकरक सम
रनककलनक कयग अनप रचत हम । उसकक गप ससक इतनक बढ़ सकतक हम रक रहसकब बरकबर करनम कम रलए वह
मप कदमक भक दकयर कर दम । जब तक वह अपनम बसस और ककपनक कम पपररत अपनक नककरकतमक भकवनकओक कक
सहक ठहरकतक रहम गक, वम उसम रनयक रतपरत करतक रहम गक और उसकक जयकदकतर रजक दगक तथक सकच पर हकवक
रहम गक।

लम रकन, जम सम हक वह कहतक हम , “ठकक हम , मप झम नमकरक सम रनककल रदयक गयक। इस तरह कक चकजम हकतक
रहतक हह । इसमम कपछ भक वयरकतगत नहकक हम । कमरचकररयग कक छह टनक हमम शक हक हकतक रहतक हम । मप झम
लगतक हम , बम हतर यह हकगक रक मह नई नमकरक खकजनम मम वयसत हक जकऊह,” वम सम हक उसकक नककरकतमक
भकवनकएह ककफप र हक जकतक हह । उसकक रदमकग शकक त और सपषट हक जकतक हम । वह अपनक धयकन अपनम लकय
पर कमरदपरत कर लम तक हम । वह उन कदमग कम बकरम मम एककगपररचत हक जकतक हम , जक वह दकबकरक नमकरक पकनम
कम रलए उठक सकतक हम । जम सम हक वह खप द कक सहक सकरबत करनक छकड दम तक हम , वह जयकदक सककरकतमक
और असरदकर बन जकतक हम ।

बप दपरधसक गत बहकनम छकड दम

नककरकतमक भकवनकओक कक दस प रक ककरर हम बप दपरधसक गत बहकनम बनकनक (rationalization)। जब आप


बप दपरधसक गत बहकनम बनकतम हह , तक आप “सकमकरजक दकरषट सम रकसक बप रम ककम कक सकमकरजक दकरषट सम अचछक
सकरबत करनम कक तकर सक गत सपषटककरर” दम नम कक ककरशश करतम हह ।

रजस ककम मम आप बप रक यक नकखप श महसपस करतम हह , उसम सककरकतमक रकशनक मम पम श करनम यक सहक सकरबत
करनम कम रलए बहकनम बनकतम हह । आप सहक नजर आनम वकलक सपषटककरर गढ़कर अपनम ककमग कक सहक
सकरबत कर दम तम हह , हकलकह रक मन हक मन आप जकनतम हह रक आप उस गलत ककम मम सरकप रय पपररतभकगक
थम । आप अकसर खप द कक सहक रकशनक मम पम श करनम कम जरटल तरककम अपनककर यह सपषट कर दम तम हह रक
कपल रमलककर आपकक वयवहकर अचछक थक। बप दपरधसक गत बहकनम बनकनम कक आदत सम आपकक नककरकतमक
भकवनकएह रजक दक बनक रहतक हह और फलतक-फप लतक हह ।

खप द कक सहक सकरबत करनम और बप दपरधसक गत बहकनम बनकनम कम रलए हमम शक इस बकत कक जररत हकतक हम रक
आप रकसक दस प रम वयरकत यक वसतप कक अपनक समसयक कक सपरकत यक ककरर मकनम । आप खप द कक शकरषत यक
प रम वयरकत यक सक गठन कक शकषक यक “बप रम वयरकत” कक
पकरडत कक भपरमकक मम रख दम तम हह और रकसक दस
शपरमरक मम शकरमल कर दम तम हह ।

प रग कक रकय सम ऊपर उठम


दस

नककरकतमक भकवनकओक कक तकसरक ककरर इस बकरम मम अरत रचक तक यक अरत सक वमदनशकलतक हम रक दस प रम लकग
आपसम कमसक वयवहकर करतम हह । कपछ लकगग कक तक पपरक कक पपरक आतम-छरव हक इस बकत सम तय हकतक हम
रक दस प रम लकग उनसम कमसम बकलतम हह , उनकम बकरम मम कमसक बकतम करतम हह यक उनकक तरफ कमसम दम खतम हह । उनमम
दसप रग कक रकय सम परम अपनम वयरकतगत मपलय यक आतमसममकन कक बहपत कम एहसकस हकतक हम । अगर
रकसक वकसतरवक यक ककलपरनक ककरर सम दस प रग कक रकय नककरकतमक हक, तक ऐसम लकग “शकरषत”
(victim) फमरन कप रकध, शमर, लजजक, हकनतक, यहकह तक रक रडपपरमशन, आतम-कररक और हतकशक कक
भकवनकएह भक महसपस करतम हह । इससम सपषट हक जकतक हम रक मनकवम जकरनक यह कयग कहतम हह रक हम हर
चकज दस प रग सम सममकन पकनम यक कम सम कम उनकक सममकन गह वकनम सम बचनम कम रलए करतम हह ।

प रक रजममम दकर नहकक हम


यह एहसकस करम रक ककई दस

नककरकतमक भकवनकओक कक चमथक और सबसम बप रक ककरर हम दकष दम नक। जब मह अपनम सम रमनकरग मम


“नककरकतमक भकवनकओक कक वक क” बनकतक हह ,प तक उसकक तनक इसक कक पपरतकक हकतक हम । अपनक समसयकओक
कम रलए दस प रग कक दकष दम नम कक पपरवक रत हक नककरकतमक भकवनकओक कक सबसम बडक ककरर हम । जब आप इस
पम ड कक तनक ककट दम तम हह , तक पम ड कम सकरम फल – सकरक नककरकतमक भकवनकएह – फमरन धरकशकई हक जकतम
हह । ठकक उसक तरह जम सम पलग बकहर रनककलनम पर रकप रसमस टप रक कक सभक रकशरनयकह फमरन गप ल हक जकतक
हह ।

रजममम दकरक हक इलकज हम

सभक तरह कक नककरकतमक भकवनकओक कक इलकज यह हम रक आप अपनक रसथरत कक पपरक रजममम दकरक
सवकककर करम । “मह रजममम दकर हह !प ” कहनम कम सकथ-सकथ आप गप ससक महसपस कर हक नहकक सकतम । रजममम दकरक
सवकककर करनम भर सम हक आपकक हर नककरकतमक भकवनक खतम हक जकतक हम ।

“मह रजममम दकर हह ,प ” कक यह सरल, लम रकन सशकत सक कलप हमम नककरकतमक भकवनकओक कक ततककल खतम
करनम कक कमतक दम तक हम । इसकक खकज सम मम रक रजक दगक बदल गई और ऐसक हक मम रम लकखग रवदकरथरयग कम
सकथ भक हपआ हम ।

जरक कलपनक करम ! आप नककरकतमक भकवनकओक सम पपरक तरह आजकद हक सकतम हह और अपनक रजक दगक कक
बकगडकर अपनम हकथ मम थकम सकतम हह । और इसकम रलए आपकक रसफर इतनक हक कहनक हम , “मह रजममम दकर
हह !प ” जब भक आपकक रकसक वजह सम गप ससक आए यक आप रवचरलत हक जकए, तक यम तकन शबद बकल दम ।

जब आप पपरक रजममम दकरक सवकककर करकम खप द कक नककरकतमक भकवनकओक सम आजकद कर लम तम हह , तभक और


रसफर तभक आप रजक दगक कम हर कम तरप मम लकय तय कर सकतम हह और उनहम पक सकतम हह । जब आप
मकनरसक और भकवनकतमक रप सम आजकद हकतम हह , रसफर तभक आप अपनक ऊजकर और उतसकह कक आगम कक
प रक
रदशक मम लम जक सकतम हह । पपरर वयरकतगत रजममम दकरक सवकककर रकए रबनक पपरगरत सक भव हक नहकक हम । दस
ओर, जब आप अपनक रजक दगक कक पपरक रजममम दकरक सवकककर कर लम तम हह , तक इस बकत कक ककई सकमक नहकक
हम रक आप कयक बन सकतम हह , कयक कर सकतम हह और कयक पक सकतम हह ।

प रग कक दकष दम नक छकड दम
दस

आज कम बकद रकसक भक चकज कम रलए रकसक दस प रम कक दकष दम नक छकड दम – चकहम वह अतकत, वतरमकन मम हक
रहक हक यक रजसकम भरवषय मम हकनम कक आशक कक हक। जम सक एलकनकर रजवम लट नम कहक थक, “ककई भक
आपकक सहमरत कम रबनक आपकक हकन महसपस नहकक करक सकतक।” कसमम रडयन बडक हम कमट नम एक बकर कहक
थक, “मह कभक दम ष नहकक पकलतक; जब आप जल-भप न रहम हकतम हह , तब आपकम शतपर नकच-गक रहम हकतम हह !”

आज कम बकद अपनम अनप रचत वयवहकर कम रलए बहकनम बनकनक यक उसम सहक सकरबत करनक छकड दम । अगर
आपसम ककई गलतक हक जकए, तक बस इतनक हक कहम , “मप झम अफसकस हम ” और रफर रसथरत कक सप धकरनम मम
जप ट जकएह । जब भक आप रकसक दस प रम कक दकष दम तम हह यक बहकनम बनकतम हह , तक हर बकर आप अपनक शरकत
कम कर लम तम हह । आप कमजकर और कमतर महसपस करनम लगतम हह । आप मन हक मन सम नककरकतमक और
कप रकरधत हक जकतम हह । ऐसक हरगरज न हकनम दम ।

अपनक भकवनकओक पर ककबप रखम

अगर आप अपनम रदमकग कक सककरकतमक रखनक चकहतम हह , तक आलकचनक करनम सम इक ककर कर दम , रशककयतम
करनक छकड दम और रकसक भक चकज कम रलए दस प रग कक रनक दक करनक बक द कर दम । जब भक आप रकसक दस
प रम
कक आलकचनक करतम हह , रकसक अरपपरय चकज कक रशककयत करतम हह यक ककई चकज करनम यक नहकक करनम कम
रलए रकसक कक रनक दक करतम हह , तक हर बकर आप अपनम भकतर नककरकतमकतक और कप रकध कक भकवनकएह जगक
दम तम हह और रफर कषट भक आपकक हक भप गतनक पडतक हम । आपकक नककरकतमक भकवनकओक कक सकमनम वकलम
पर जरक भक असर नहकक हकतक। रकसक सम गप ससक हकनम कक मतलब यह हम रक आप उसम अपनक भकवनकओक कक
बकगडकर थमक रहम हह और लक बम समय मम अकसर अपनम जकवन कक गप रवतक कक भक। यह रनरक मपखरतक हम ।

जम सक गम रक जप ककव नम अपनक पप सतक सकट ऑफ द सकल मम कहक हम , “सककरकतमक भकवनकएह शरकत बढ़कतक
हह , नककरकतमक भकवनकएह शरकत घटकतक हह ।” खप शक, रकमककच, पपरमम और उतसकह कक सककरकतमक भकवनकएह
आपकक जयकदक शरकतशकलक और आतमरवशवकसक महसपस करकतक हह । कप रकध करनम , आहत हकनम यक दकष दम नम
कक नककरकतमक भकवनकएह आपकक कमजकर बनकतक हह । यम आपकक शतपरतकपपरर, रचडरचडक और दपखक बनक
दम तक हह ।

जब आप खप द कम रलए, अपनक रसथरत कम रलए और अपनम सकथ हकनम वकलक हर चकज कम रलए पपरक
रजममम दकरक सवकककर करनम कक फमसलक कर लम तम हह , तक आप रवशवकसपपवरक अपनम ककमककज और अपनक
रजक दगक कम मकमलग कक ओर मप ड सकतम हह । आप सचमप च “अपनक तकदकर कम सवकमक और अपनक आतमक कम
कपतकन” बन जकतम हह ।

हम लक, रम. पपररसडम ट!

नयपयसकर मम कपछ सकल पहलम एक अधययन हपआ। शकधकतकरओक नम पकयक रक हर कम तरप कम शकषरसथ 3
पपररतशत लकगग मम एक खकस नजररयक हकतक हम , जक उनहम अपनम उदकग कम औसत लकगग सम अलग करतक
हम । वह नजररयक यह हम : “वम अपनम पपरम कमररयर मम खप द कक सम लफ-एमपलसयड मकनतम हह और उनहम इससम ककई
फकर नहकक पडतक रक उनहम तनखवकह कमन दम तक हम । वम खप द कक अपनक ककपनक कम रलए रजममम दकर मकनतम हह ,
जम सम वम खप द उस ककपनक कम मकरलक हग। आपकक भक ऐसक हक करनक चकरहए।”

इस पल कम बकद खप द कक अपनम वयरकतगत सम वक कसरपकरम शन कक पपरमरसडम ट मकनम । खप द कक सम लफ-एमपलसयड


मकनम । खप द कक अपनक रजक दगक और कमररयर कम हर रहससम कम पपरर रनयक तरप र मम दम खम। खप द कक बकर-बकर यकद
रदलकएह रक आप जहकह भक हह और रजस हकल मम भक हह , अपनम रकए यक न रकए ककमग कक वजह सम हह । आप
अपनक तकदकर कम आरकर टम कट हह ।

आप हक चप नतम हह , आप हक फमसलक करतम हह

ककई ककम करनम यक न करनम कम चप नकवग और रनररयग सम हक आपनम अपनम अब तक कम पपरम जकवन कक आककर
रदयक हम । अगर आपकक रजक दगक मम ककई ऐसक चकज हम , जक आपकक पसक द नहकक हम , तक उसकम रलए आप हक
रजममम दकर हह । अगर ककई ऐसक चकज हम , रजसम लम कर आप खप श नहकक हह , तक यह आप पर हक रनभरर करतक हम
रक आप उसम बदलनम और बम हतर बनकनम कम रलए जररक कदम उठकएह , तकरक वह आपकम मनमकरफक हक
जकए। अपनम वयरकतगत सम वक कसरपकरम शन कक पपरमरसडम ट हकनम कम नकतम आप अपनम हर ककम और उसकम
परररकमग कम रलए पपरक तरह खप द रजममम दकर हह । आप अपनम ककमग और वयवहकर कम परररकमग कम रलए खप द
रजममम दकर हह । आप आज जहकह हह और जक हह , इसरलए हह , कयगरक आपनम हक इसकक फमसलक रकयक हम ।

आप आज उतनक हक कमक रहम हह , रजतनक कमकनम कक आपनम फमसलक रकयक हम – न उससम कम, न उससम
जयकदक। अगर आप अपनक वतरमकन आमदनक सम खप श नहकक हह , तक जयकदक कमकनम कक फमसलक करम । इसकक
लकय बनकएह , यकजनक बनक लम और मनचकहक कमकई करनम कम रलए रजन ककमग कक जररत हक, उनहम करनम
मम जप ट जकएह ।

अपनम कमररयर और जकवन कम पपरमरसडम ट कम रप मम , अपनक तकदकर कम आरकर टम कट कम रप मम आप फमसलक


करनम कम रलए सवतक तरप हह । आप बसस हह । आप पपरभकरक हह ।

अपनक ररनकरत बनकएह

रजस तरह रकसक कसरपकरम शन कक पपरमरसडम ट उस कसरपकरम शन कक ररनकरत और ककमग कम रलए रजममम दकर
हकतक हम , उसक तरह आप भक अपनम जकवन और कमररयर कक वयरकतगत ररनकरत कम रलए रजममम दकर हह ।
आप पपरबक धन कक पपरक ररनकरत – लकय तय करनक, यकजनक बनकनक, चरर बनकनक और तयशप दक परररकम
पकनम कम रलए ककम करनक – कम रलए रजममम दकर हह । आप तयशप दक परररकम हकरसल करनम कम रलए
रजममम दकर हह , जक आपकम ककम कक गप रवतक और मकतपरक पर रनभरर हकतम हह ।

पपरमरसडम ट कम रप मम आप आतम-पपरचकर और तरककक कक मककररटक ग ररनकरत कम रलए रजममम दकर हह । इसकम


रलए आपकक अचछक छरव बनकनक हकगक और अपनक पम रककग आकषरक रखनक हकगक, तकरक पपररतसपधकर भरम
बकजकर मम आप खप द कक सबसम जयकदक ककमत पर बम च सकम।

आप रवतकय ररनकरत कम रलए रजममम दकर हह – यह फमसलक करनम कम रलए रक आप अपनक रकतनक सम वकएह
बम चनक चकहतम हह , आप रकतनक पम सक कमकनक चकहतम हह , आप रकतनक तम जक सम हर सकल अपनक आमदनक
बढ़कनक चकहतम हह , आप रकतनक पम सक बचकनक और रनवम श करनक चकहतम हह और ररटकयरमम ट कम वकत आप
रकतनक नम ट वथर हकरसल करनक चकहतम हह । यम सभक आह कडम पपरक तरह आप पर रनभरर करतम हह ।
आप लकक-वयवहकर कक ररनकरत और अपनम सक बकधग कम रलए उतरदकयक हह – घर पर भक और ऑरफस मम
भक। मह अपनम रवदकरथरयग कक एक सलकह दम तक हह ,प “अपनक बसस सकवधकनक सम चप नम ।” यह चप नकव इस बकत
पर ककफक असर डकलम गक रक आप रकतनक जयकदक कमकतम हह , रकतनक तम जक सम आगम बढ़तम हह और अपनक
नमकरक मम रकतनम खप श हकतम हह ।

नए चप नकव करम , नए रनररय लम इसक तरह जकवनसकथक और दकसतग कक चप नकव भक आपकक सफलतक और
खप शक पर बहपत असर डकलम गक। अगर आप अपनम वतरमकन चप नकव सम खप श नहकक हह , तक यह आप पर हम रक
आप उसम बदलनम यक बम हतर बनकनम कम रलए कदम उठकएह ।

अक त मम , पपरमरसडम ट कम रप मम आप वयरकतगत शकध और रवककस, रनजक पपररशकर और रशकर कम पपरभकरक


हह । उन यकगयतकओक, गप रग, पपररतभकओक और मपल कमतकओक कक आप हक तय करम गम , रजनकक जररत आपकक
उस तरह पम सक कमकनम मम हकगक, जक आप आज सम कई महकनग यक बरसग बकद कमकनक चकहतम हह । यह
आपकक रजममम दकरक हम रक आप इन यकगयतकओक कक रवकरसत करनम मम समय लगकएह । दरअसल ककई दस प रक
वयरकत आपकक उतनक परवकह नहकक करतक, रजतनक रक आप खप द करतम हह ।

“गपरकथ सटसक” बनम

हम इस उपमक कक थकडक और आगम तक लम जकतम हह । खप द कक शम यर बकजकर मम सपचकबद रकसक ककपनक कम


शम यर कक तरह दम खम। कयक लकग आपकम शम यर मम इस रवशवकस कम सकथ रनवम श कर सकतम हह रक आनम वकलम
महकनग और बरसग मम इसकक भकव और मप नकफक बढ़तक रहम गक? कयक आप “गपरकथ सटसक” हह यक रफर शम यर
बकजकर मम आपकक मपलय रगरतक जक रहक हम ?

अगर आपनम “गपरकथ सटसक” बननम कक फमसलक कर रलयक हम , तक हर सकल अपनक आमदनक 25-30
पपररतशत बढ़कनम कक आपकक ररनकरत कयक हम ? अपनम जकवन कम पपरमरसडम ट कम रप मम , पररवकर मम जकवनसकथक
यक अरभभकवक कम रप मम , आप अपनम जकवन कम कपछ महतवपपरर लकगग कक पपरगरत कम गपरकफ पर बनम रहनम
कक शपरमय दम सकतम हह और समय कम सकथ-सकथ अपनम मपलय, आमदनक और मप नकफम कक लगकतकर बढ़क सकतम
हह ।

अपनक रजक दगक कक रसटयररक ग वहकल सह भकलम

इस रबक दप कम बकद खप द कक अपनक तकदकर कक सवकमक मकन लम । यह मकन लम रक आप पपरक तरह सम अपनक
रजक दगक कम पपरभकरक खप द हह । खप द कक अपनम वयरकतगत सम वक कसरपकरम शन कम पपरमरसडम ट कम रप मम दम खम – एक
शरकतशकलक वयरकत, जक पपरक तरह सम सक कलपवकन और आतम-रनदर रशत हम ।

अतकत कक घटनकओक कम बकरम मम अफसकस और रशककयत करनक छकड दम , कयगरक उनहम बदलक नहकक जक
सकतक। इसकम बजकय अपनक रख भरवषय कक तरफ करम और इस बकरम मम सकचम रक आप कयक चकहतम हह और
कहकह जक रहम हह । सबसम बढ़कर, अपनम लकयग कम बकरम मम सकचम । लकयग कम बकरम मम सकचनम भर सम हक आप
सककरकतमक और उदपदम शयपपरर बन जकतम हह ।

यह तय करम रक आपकम रनयक तरप र कक बटन कहकह हम


बहपत सक मनकवम जकरनक सकरहतय “रनयक तरप र कम बटन” रसदकक त (locus of control theory) कम इदर-रगदर
घपमतक हम । पचकस सकल सम भक जयकदक समय कम शकध कम बकद मनकवम जकरनकग कक रनषकषर हम रक आपकम
रनयक तरप र कक बटन हक रजक दगक मम आपकक खप शक यक दपख कक तय करतक हम । इसकक ककरर यह हम :

रजन लकगग कम रनयक तरप र कक बटन आक तररक हकतक हम , वम महसपस करतम हह रक वम अपनम जकवन कम पपरर
रनयक तरप र मम हह । वम खप द कक शरकतशकलक, आतमरवशवकसक और समथर महसपस करतम हह । वम आम तमर पर
आशकवकदक और सककरकतमक हकतम हह । वम अपनम बकरम मम जबदरसत महसपस करतम हह और ककफक हद तक अपनक
तकदकर कम सवकमक खप द हकतम हह ।

दसप रक तरफ, रजन लकगग कम रनयक तरप र कक बटन बकहरक हकतक हम , वम महसपस करतम हह रक उनहम बकहरक ततव
रनयक रतपरत कर रहम हह । उनहम लगतक हम रक उनकक बसस, उनकम रबल, उनकक जकवनसकथक, उनकम बचपन कक
समसयकएह और उनकक वतरमकन रसथरत उनहम रनयक रतपरत कर रहक हम । उनहम लगतक हम रक उनकक अपनक
रसथरत पर ककई रनयक तरप र नहकक हम । इसक वजह सम वम कमजकर, कप रकधक, भयभकत, नककरकतमक, शतपरतकपपरर
और अशकत महसपस करतम हह ।

अचछक खबर यह हम रक आपकम दकरक सवकककर कक गई रजममम दकरक कक मकतपरक और आपकम दकरक महसपस कक
जकनम वकलक रनयक तरप र कक मकतपरक कम बकच सकधक सक बकध हकतक हम । आप रजतनक जयकदक कहतम हह , “मह
रजममम दकर हह !प ” आपकम रनयक तरप र कक आक तररक बटन उतनक हक जयकदक रवकरसत हकगक और आप उतनम हक
जयकदक शरकतशकलक और आतमरवशवकसक महसपस करम गम ।

सवरररम रतपरककर

रजममम दकरक और खप शक कम बकच भक सकधक सक बकध हकतक हम । आप रजतनक जयकदक रजममम दकरक सवकककर करतम हह ,
उतनम हक जयकदक खप श हकतम हह । ऐसक लगतक हम रक रजममम दकरक, रनयक तरप र और खप शक – यम तकनग चकजम सकथ-
सकथ चलतक हह ।

आप रजतनक जयकदक रजममम दकरक सवकककर करतम हह , खप द कक उतनम हक जयकदक रनयक तरप र मम महसपस करतम हह ।
आप खप द कक रजतनम जयकदक रनयक तरप र मम महसपस करतम हह , उतनम हक जयकदक खप श और आतमरवशवकसक बन
जकतम हह । जब आप सककरकतमक सकचतम हह और अपनम जकवन कम रनयक तरप र मम महसपस करतम हह , तक आप
अपनम रलए जयकदक बडम और चप नमतकपपरर लकय तय करम गम । आपमम उनहम हकरसल करनम कक ऊजकर और
सक कलप भक हकगक। आप महसपस करम गम रक अपनक रजक दगक कक बकगडकर आपनम खप द थकम रखक हम और आप
इसम जम सक चकहम , वम सक बनक सकतम हह ।

यह आपकम हकथ मम हम

लकय रनधकररर कक शप रआतक रबक दप यह एहसकस हम रक आपकम पकस वह बननम , पकनम यक करनम कक लगभग
असकरमत सक भकवनक हम , जक भक आप जकवन मम सचमप च चकहतम हह , बशतर आप इसम रशदपदत सम चकहम और इसम
हकरसल करनम कम रलए लक बम समय तक पयकरपत मम हनत करनम कक इचछक रखतम हग।

लकय रनधकररर कक दस प रक रहससक यह हम रक आप अपनम जकवन और अपनम सकथ हकनम वकलक हर घटनक कक
पपरक रजममम दकरक सवकककर करम – रबनक दकष रदए और रबनक बहकनक बनकए।
इन दकनग रवचकरग कक अपनम रदमकग मम अचछम सम रबठक लम – रक आपमम असकरमत कमतक हम और आप पपरक
तरह सम खप द रजममम दकर हह । अब आप अगलम कदम पर पहपहचनम कम रलए तम यकर हह : आपकम आदशर भरवषय
कक रनमकरर।

अपनक रजक दगक कक बकगडकर थकमम

1.वतरमकन मम अपनक सबसम बडक समसयक यक नककरकतमकतक कम सपरकत कक पहचकनम । रकस तरह सम आप इस
रसथरत कम रलए रजममम दकर हह ?

2.सवयक कक अपनक खप द कक ककपनक कम पपरमरसडम ट कम रप मम दम खम। अगर आप इसकम 100 पपररतशत शम यरग कम
मकरलक हकतम , तक आप रकस तरह अलग ककम करतम ?

3.आज हक सक कलप करम रक आप रकसक भक चकज कम रलए दस प रग कक दकष नहकक दम गम और इसकम बजकय अपनम
जकवन कम हर कम तरप मम पपरक रजममम दकरक सवकककर करम गम । आपकक कमन सम ककम करनम चकरहए?

4.बहकनम बनकनक छकडम और पपरगरत करनक शप र करम । कलपनक करम रक आपकम रपपरय बहकनग कक ककई
वकसतरवक आधकर नहकक हम और रफर उसकम अनप रप ककम करम ।

5.खप द कक अपनम जकवन कक मपल रचनकतमक शरकत कम रप मम दम खम। आप जहकह हह और जक हह , अपनम हक


चप नकवग और रनररयग कम ककरर हह । आपकक रकस चकज कक बदलनक चकरहए?

6.आज हक हर उस वयरकत कक कमक करनम कक सक कलप करम , रजसनम आपकक कभक रकसक तरह सम ककई चकट
पहपहचकई हक। उसम जकनम दम । उस पर दकबकरक बकतचकत करनम सम इक ककर करम । इसकम बजकय, अपनम रलए रकसक
महतवपपरर चकज पर ककम करनम मम इतनम वयसत हक जकएह रक आपकम पकस दकबकरक उसकम बकरम मम सकचनम कक
समय हक न रहम । 3

अपनम भरवषय कक रनमकरर करम

आप अपनक रनयक तरप रककरक इचछक रजतनम छकटम बन जकएह गम; अपनक पपरबल अरभलकषक रजतनम बडम बन
जकएह गम।

– जम मस एलन

लकडसर पर बरसग तक हपए 3,300 सम जयकदक अधययनग मम पकयक गयक हम रक महकन लकडसर मम एक ऐसक खकस
प रग सम अलग बनकतक हम । यह गप र हम भरवषय-दकषटक हकनम कक। लकडसर कम पकस
गप र हकतक हम , जक उनहम दस
भरवषय-दकरषट (vision) हकतक हम ; गम र-लकडसर कम पकस नहकक हकतक।

मह पहलम हक कह चप कक हह प रक मकनव इरतहकस मम सबसम महतवपपरर खकज यह हम रक आप वहक बन जकतम हह ,


रजसकम बकरम मम आप जयकदकतर वकत सकचतम हह । सवकल यह हम रक, यम लकडसर जयकदकतर रकस चकज कम बकरम
मम सकचतम हह ? जवकब हम , लकडसर भरवषय कम बकरम मम सकचतम हह । वम इस बकरम मम सकचतम हह रक वम कहकह जक रहम हह
और वहकह पहपहचनम कम रलए वम कयक कर सकतम हह ।
दसप रक ओर, जक लकग लकडर नहकक हकतम , वम वतरमकन पल कक खप रशयग और समसयकओक कम बकरम मम सकचतम हह । वम
अतकत कम बकरम मम सकचतम और रचक तक करतम रहतम हह । वम उस पर धयकन कमरदपरत करतम हह , जक हक चप कक हम और
रजसम बदलक नहकक जक सकतक। भरवषय कम बकरम मम सकचम

हम लकडररशप कम इस गप र कक “भरवषय रदशकबदतक” कहतम हह । लकडसर भरवषय कम बकरम मम सकचतम हह । वम


इस बकरम मम सकचतम हह रक वम कयक हकरसल करनक चकहतम हह और रकस मक रजल तक पहपहचनक चकहतम हह । लकडसर
इस बकरम मम सकचतम हह रक वम जक चकहतम हह , उसम हकरसल करनम कम रलए कयक रकयक जक सकतक हम । अचछक
खबर यह हम रक अपनम भरवषय कम बकरम मम सकचनक शप र करनम पर आप भक लकडर कक तरह सकचनम लगम गम और
बहपत जलद आपकक भक वम सम हक परररकम रमलनम लगम गम , जम सम लकडसर कक रमलतम हह ।

हकवरडर कम डस. एडवडर बम नफकलड नम पचकस सकल सम जयकदक समय तक शकध करनम कम बकद यह रनषकषर रदयक
रक “दकघरककलकन दकरषटककर” जकवन मम आरथरक और वयरकतगत सफलतक कक तय करनम वकलक सबसम
महतवपपरर ततव थक। बम नफकलड नम दकघरककलकन दकरषटककर कक इस तरह पररभकरषत रकयक : “वतरमकन मम
रनररय लम तम वकत कई सकल आगम तक सकचनम कक यकगयतक।” यह बम हद महतवपपरर खकज हम । जरक सकचम !
आप भरवषय कम बकरम मम रजतनम आगम तक सकचकर रनररय लम तम हह , आपकम रनररय उतनम हक बम हतर हकतम हह
और आपकम सपनग कम सकककर हकनम कक सक भकवनक भक उतनक हक जयकदक बढ़ जकतक हम ।

रमरलयनम अर बनम

रमसकल कम तमर पर, अगर आप बकस सम पह सठ सकल कक उमपर तक हर महकनम 100 डसलर बचकएह और 10
पपररतशत औसत लकभ दम नम वकलम रकसक मयप चप अल फकड मम रनवम श कर दम , तक ररटकयरमम ट कम वकत आपकम
पकस 11,18,000 डसलर सम जयकदक धनरकरश हकगक।

हर महकनम 100 डसलर बचकनक मप रशकल ककम नहकक हम । रजसकम मन मम इसकक सचचक इचछक हक, वह ऐसक कर
सकतक हम , बशतर उसकम पकस पयकरपत दकघरककलकन दकरषटककर हक। इसकक मतलब यह हम रक आज नमकरक
शप र कर रहम लकग समय कम सकथ रमरलयनम अर बन सकतम हह , बशतर वम जलदक शप र कर दम , रनयरमत बचत
करम और आरथरक सवतक तरप तक कक दकघरककलकन भरवषय-दकरषट रखम ।

पकहच सकल कक फकतकसक बनकएह

वयरकतगत ररनकरतक रनयकजन मम आपकक भक अपनम जकवन कम पपररत दकघरककलकन दकरषटककर सम शप रआत
करनक चकरहए। आपकक अपनम हर एक ककम मम आदशकरकरर (idealization) कक अभयकस शप र कर दम नक
चकरहए। इसकक पपररकप रयक मम आप अपनम रलए पकहच सकल कक फकतकसक बनकतम हह और यह सकचतम हह रक
अगर आपकक जकवन हर दकरषट सम आदशर बन जकए, तक पकहच सकल बकद यह कमसक रदखम गक।

लकय बनकनम मम सबसम बडक बकधक “खप द कक सकरमत करनम वकलम रवशवकस” हकतम हह । इनमम ऐसम कम तरप
शकरमल हकतम हह , जहकह आप रकसक तरह सम खप द कक कमतर मकनतम हह । हक सकतक हम रक आप बप दपरध,
यकगयतक, गप र, रचनकतमकतक, वयरकततव यक रकसक और मकयनम मम खप द कक अकम यक हकन मकनतम हग।
इसकक परररकम यह हकतक हम रक आप खप द कक ससतम मम बम च दम तम हह । खप द कक कम आह ककर आप ककई
लकय तय हक नहकक कर पकतम । और अगर लकय तय करतम भक हह , तक ककफक छकटम लकय तय करतम हह , जक
आपकक कमतक सम ककफक कमतर हकतम हह ।
कलपनक करम रक ककई सकमक नहकक हम

आदशकरकरर और भकवक रदशकबदतक (future orientation) कक रमलककर आप अपनक ओढ़क हपई सकमकओक
कक खतम कर दम तम हह । आप कलपनक करतम हह रक आपकक ककई सकमक नहकक हम । आप कलपनक करतम हह रक
आपकम पकस वह सकरक समय, गप र और यकगयतकएह हह , रजनकक जररत आपकक अपनक हर लकय हकरसल
करनम कम रलए हकगक। चकहम आप जकवन मम कहकक भक हग, आप कलपनक करतम हह रक आपकम पकस वम सकरम
दकसत, सक पकर और सक बकध हह , रजनकक जररत आपकक हर दरवकजक खप लवकनम और हर मनचकहक चकज हकरसल
करनम कम रलए हकगक। आप कलपनक करतम हह रक वककई महतवपपरर लकयग कक तय करनम मम ककई सकमक नहकक
हम और आप जक चकहम वक बन सकतम हह , पक सकतम हह और कर सकतम हह ।

नकलम आसमकन कक सकच कक अभयकस करम

चकलसर गकरफकलड नम “रशखर पर पपरदशरन करनम वकलग” (peak performers) कक अधययन रकयक, रजसमम
उनहगनम एक रदलचसप खकज कक। उनहगनम ऐसम सतपरक-पप रषग कक रवशलम षर रकयक, रजनहगनम कई सकलग तक
अपनम ककम मम रसफर औसत परररकमग कक हकरसल करनम कम बकद अचकनक महकन सफलतक और उपलरबध
हकरसल कर लक। उनहगनम पकयक रक “उडकन कम रबक दप” पर उनमम सम हर एक नम “नकलम आसमकन कक सकच”
(blue sky thinking) कक इसतम मकल रकयक थक।

नकलम आसमकन कक सकच मम आप कलपनक करतम हह रक रजस तरह आप सकफ नकलम आसमकन कक दम ख सकतम
हह , रजसकक ककई सकमक नहकक हम , उसक तरह आपकम रलए भक ककई सकमक नहकक हम । आपकम रलए सभक चकजम
सक भव हह । आप कई सकल आगम पहपहच जकतम हह और कलपनक करतम हह रक आपकक रजक दगक हर दकरषट सम
आदशर बन चप कक हम । रफर आप पलटकर दम खतम हह रक आज आप कहकह हह और खप द सम यह सवकल पपछतम हह
: मम रम आदशर भरवषय कक गढ़नम कम रलए मह नम कयक-कयक रकयक हकगक?

रफर आप अपनम रदमकग मम वतरमकन तक लमटतम हह और पपछतम हह , इस पल कम बकद मप झम कयक करनक हकगक,
तकरक मह भरवषय मम रकसक समय अपनम सकरम लकय हकरसल कर लपह?

अपनम सपनग सम समझमतक न करम

जब आप आदशकरकरर और भकवक रदशकबदतक कक अभयकस करतम हह , तक आप अपनम वयरकतव और भरवषय


कम बकरम मम अपनम सपनग और भरवषय-दकरषटयग कम सकथ ककई समझमतक नहकक करतम । आप अपनम लकयग कक
छकटक नहकक करतम यक आधक-अधपरक सफलतकओक सम सक तपषट नहकक हकतम । इसकम बजकय आप “बडम सपनम दम खतम
हह ” और मकनरसक रप सम भरवषय मम इस तरह आगम पहपहचतम हह , जम सम आप बपरहककड कम सबसम शरकतशकलक
लकगग मम सम एक हग। आप अपनक आदशर भरवषय रचतम हह । आप फमसलक करतम हह रक आप सचमप च कयक
चकहतम हह । इसकम बकद हक आप वतरमकन पल तक लमटतम हह और यह सकचतम हह रक वतरमकन रसथरत मम
आपकम रलए कयक सक भव हम ।

अपनम रबजनम स और कमररयर सम शप र करम । कलपनक करम रक आपकक पम शमवर जकवन आज सम पकहच सकल बकद
आदशर बन चप कक हम । इन सवकलग कम जवकब दम :

1.यह कमसक रदखम गक?


2.आप कमन सक ककम कर रहम हगगम ?

3.आप कहकह ककम कर रहम हगगम ?

4.आप रकसकम सकथ ककम कर रहम हगगम ? आपकक रजममम दकरक कक सतर कयक हकगक?

5. आपकम पकस रकस तरह कक यकगयतकएह और कमतकएह हगगक?

6.आप रकस तरह कम लकय हकरसल कर रहम हगगम ?

7.आपकम कम तरप मम आपकक पपररतषठक कयक हकगक?


असकम रचक तन कक अभयकस करम

इन सवकलग कक जवकब दम तम समय यह कलपनक करम रक आपकक ककई सकमक नहकक हम । कलपनक करम रक आपकम
रलए हर चकज सक भव हम । पकटर डपरकर नम एक बकर कहक थक, “हम इस बकरम मम ककफक जयकदक अनप मकन लगक
लम तम हह रक हम एक सकल मम कयक हकरसल कर सकतम हह । लम रकन हम इस बकरम मम ककफक कम अनप मकन लगकतम
हह रक हम पकहच सकल मम कयक हकरसल कर सकतम हह ।” अपनम सकथ ऐसक न हकनम दम ।

अब भरवषय मम रकसक वकत अपनम आदशर आरथरक जकवन कक कलपनक करम :

1.आज सम पकहच सकल बकद आप रकतनक कमक रहम हगगम ?

2.आपकक जकवनशम लक कमसक हकगक?

3.आप कमसम घर मम रह रहम हगगम ?

4. आप कमसक ककर चलक रहम हगगम ?

5.आप खप द कक और अपनम पररवकर कक कमन-कमन सक भमरतक रवलकरसतकएह दम रहम हगगम ?

6.आपकम बह क अककउक ट मम रकतनम पम सम हगगम ?

7.आप हर महकनम , हर सकल रकतनम पम सम बचक रहम हगगम और रनवम श कर रहम हगगम ?

8.ररटकयरमम ट कम वकत आपकक नम ट वथर रकतनक हकगक?

कलपनक करम रक आपकम पकस जकदपई सलम ट हम । आप उस पर जक चकहम , रलख सकतम हह । आप अतकत कक हर
घटनक कक रमटक सकतम हह और भरवषय कक मनचकहक तसवकर बनक सकतम हह । आप रकसक भक वकत सलम ट
सकफ करकम दकबकरक शप र कर सकतम हह । आपकक ककई सकमक नहकक हह ।

अपनम आदशर पकररवकररक जकतन कक कलपनक करम


अपनम पकररवकररक और वतरमकन सक बकधग पर गमर करतम हपए पकहच सकल बकद कक कलपनक करम :

1.अगर आपकक पकररवकररक जकवन आज सम पकहच सकल बकद आदशर बन जकए, तक यह कमसक रदखम गक?

2. आप रकसकम सकथ रह रहम हगगम ? आप रकसकम सकथ नहकक रह रहम हगगम ?

3.आप कहकह और कमसम रहम गम ?

4.आपकक जकवन सतर कमसक हकगक?

5.अगर हर चकज हर तरह सम आदशर बन जकए, तक आज सम पकहच सकल बकद आपकम जकवन कम सबसम
महतवपपरर लकगग कम सकथ आपकम कमसम सक बकध हगगम ?

जब आप अपनम आदशर भरवषय कक फकतकसक रचतम हह और कलपनक करतम हह , तक आप रसफर एक हक सवकल


पपछतम हह : कमसम ? यह सबसम शरकतशकलक सवकल हम । इसम बकर-बकर पपछनम सम आपकक रचनकतमकतक पपरमररत
हकतक हम और रवचकर पम दक हकतम हह , रजनकक मदद सम आपकक लकय हकरसल करनम मम मदद रमलतक हम ।
असफल लकग हमम शक इसक पशकपम श मम रहतम हह रक रकसक तयशप दक लकय कक पकनक मप मरकन हम यक नहकक।
दसप रक ओर, ऊहचक सफलतक पकनम वकलम लकग रसफर यह सवकल पपछतम हह , “कमसम ?” रफर वम अपनम सपनग और
लकयग कक हकककत मम बदलनम कम तरककम खकजनम मम जप ट जकतम हह ।

आदशर सम हत और रफटनम स

सम हत और रफटनम स कम अपनम सतर कक समककक करम :

1. अगर आप आज सम पकहच सकल बकद आदशर शकरकररक रसथरत मम हग, तक आप कमसम रदखम गम और महसपस
करम गम ?

2.आपकक आदशर वजन रकतनक हकगक?

3.आप हर हफतम रकतनक वयकयकम करम गम ?


4.आपकक सम हत कक सतर कयक हकगक?

5.भरवषय मम रकसक वकत बम हतरकन शकरकररक सम हत कक आनक द लम नम कम रलए आप आज डकइट, वयकयकम


रदनचयकर और सम हत कक अपनक कमन सक आदतम बदलम गम ?

रफर आप यह कलपनक करतम हह रक आप महतवपपरर और पपरभकवक वयरकत हह , अपनम समप दकय कम “सरकप रय
रखलकडक” हह । आप अपनम आस-पकस कक दपरनयक मम महतवपपरर यकगदकन दम रहम हह । आप अपनम और दस प रम
लकगग कम जकवन मम फकर लक रहम हह । अगर आपकक सकमकरजक पपररतषठक और सहभकरगतक आदशर हकतक, तक

1.आप कयक कर रहम हकतम ?

2.आप रकन सक गठनग मम ककम कर रहम हकतम यक उनमम यकगदकन दम रहम हकतम ? 3.
वम कमन सम उदपदम शय हह , रजनमम आप पपरबलतक सम यककन करतम और समथरन दम तम? और इन कम तरप ग सम जयकदक
कमसम जप डतम ?

बस इसम कर दम !

ऊहचक सफलतक पकनम वकलम लकगग और कम सफलतक पकनम वकलम लकगग कम बकच बप रनयकदक फकर “कमर कमरदपरत
हकनम ” कक हकतक हम । जक सतपरक-पप रष रजक दगक मम ऊहचम ककम करतम हह , वम पपरबलतक सम कमर-कमरदपरत हकतम हह । वम
हर वकत चलतम हक रहतम हह । वम हमम शक वयसत रहतम हह । जम सम हक उनकम मन मम ककई रवचकर आतक हम , वम
फमरन उस पर ककम करनम लगतम हह ।

प रक ओर, कम सफल यक असफल लकगग कम इरकदम तक हमम शक अचछम हकतम हह , लम रकन उनकम पकस आज
दस
ककम न करनम कक ककई न ककई बहकनक हमम शक ममजपद हकतक हम । कहक भक गयक हम , “नकर कक रकह अचछम
इरकदग सम भरक हपई हम ।”

यकगयतकओक, जकन, गप र, रशकक और कमतक कक वयरकतगत सपचक कम सक दभर मम अपनक पडतकल करम । अगर
आप तरककक करतम हपए अपनम सवकरचच सक भव सतर पर पहपहच जकएह (और इसकक तकरकबन ककई सकमक नहकक
हम ), तक इन सवकलग कम जवकब दम :

1.आज सम पकहच सकल बकद आप कमन सक अरतररकत जकन और यकगयतकएह हकरसल करम गम ? 2.
रकन कम तरप ग मम आपकक हर ककम मम उतककषट मकनक जकएगक?

3.आप भरवषय मम रकसक वकत अपनम कम तरप मम रशखर पर पहपहचनक चकहतम हह , उसकम रलए आवशयक जकन
और यकगयतकएह रवकरसत करनम कम रलए आप हर रदन कयक कर रहम हगगम ?

इन सवकलग कक जवकब दम नम कम बकद आपकक अगलक सवकल यह पपछनक हम : कमसम ? आप वम यकगयतकएह और


रवशम षजतक कमसम हकरसल करम , रजनकक जररत आपकक बरसग बकद अपनम कम तरप मम नम तकतव करनम कम रलए
हकगक?

अपनक आदशर कमलम डर तम यकर करम

अपनक आदशर जकवनशम लक कक रपरम खक बनकएह । 1 जनवरक सम 31 रदसक बर तक कक अपनक आदशर कमलम डर
तम यकर करम :

1.आप वककएक डपस और वम कमशनस मम कयक करनक चकहम गम ?

2.आप हर हफतम , महकनम और सकल मम रकतनक छपरटप टयकह मनकनक चकहम गम और रकतनक लक बक?

3.आप कहकह -कहकह जकनक चकहम गम ?

4.अगर ककई सकमक न हक और आपकक अपनम समय पर पपरक अरधककर हक, तक आप पपरम वषर कयक-कयक
करम गम ?
पपरकवबर 29:18 मम कहक गयक हम , “जहकह ककई सपनक नहकक हकतक, वहकह लकग नषट हक जकतम हह ।” इसकक मतलब
यह हम रक अगर आपकम पकस अपनम भरवषय कक ककई रकमककचक सपनक नहकक हम , तक पपरमररक और उतसकह कम
सक दभर मम आप “मर” जकएह गम। लम रकन इसकक रवपरकत भक सच हम । रकमककचक सपनक हकनम पर आप हर रदन
लगकतकर पपरमररत हकतम हह और अपनम आदशर सपनम कक हकककत मम बदलनम कम रलए आवशयक सभक कदम
उठकतम हह ।

खप शक कक कपकजक

आप जकन चप कम हह रक “खप शक दरअसल सकथरक लकय कक कप ररमक पपरकरपत हम ।” जब आपकम पकस सपषट-
रकमककचक लकय व आदशर हकतम हह , तक आप अपनम और अपनम सक सकर कम बकरम मम जयकदक खप शक महसपस करम गम ।
आप जयकदक सककरकतमक और आशकवकदक हगगम । आप जयकदक सप खक और जकशकलम हगगम । आप आक तररक रप
सम पपरमररत हगगम रक आप सप बह उठतम हक जप ट जकएह , कयगरक आपकक हर ककम आपकक उस चकज कक रदशक
मम लम जक रहक हम , जक आपकम रलए महतवपपरर हम ।

जयकदकतर वकत अपनम आदशर भरवषय कम बकरम मम सकचनम कक पपरर करम । यकद रखम , आपकक रजक दगक कम सबसम
अचछम रदन भरवषय मम आनम वकलम हह । आपकम सबसम सप खद पल अभक आनम बककक हह । आपकक सवकरचच
आमदनक आगम आनम वकलम महकनग और सकलग मम रमलम गक। भरवषय आपकम अतकत कक हर चकज सम बम हतर
हकगक। ककई भक सकमक नहकक हम ।

अपनम दकघरककलकन भरवषय कम बकरम मम आप रजतनम जयकदक सपषट हगगम , उतनक हक जयकदक तम ज गरत सम उन
लकगग और परररसथरतयग कक अपनम जकवन मम आकरषरत करम गम , रजनकक जररत आपकक अपनम सपनम सकककर
करनम कम रलए हकगक। अपनम वयरकततव और अपनक मनचकहक वसतप ओक कम बकरम मम आप रजतनम जयकदक सपषट
हगगम , रजक दगक कम हर कम तरप मम उतनक हक जयकदक हकरसल करम गम और वह भक बहपत तम जक सम ।

अपनम भरवषय कक रनमकरर करम

1.कलपनक करम रक हर समसयक कक समकधकन हम , हर सकमक सम उबरनम कक उपकय हम और कहकक ककई सकमक नहकक
हम । कलपनक करम रक आप अपनम रलए जक भक लकय तय करम गम , उसम पक सकतम हह । तब आप कमन सम ककम
करम गम ?

2.“भरवषय सम वतरमकन तक कक उलटक सकच” कक अभयकस करम । आज सम पकहच सकल आगम पहपहच जकएह और
पलटकर वतरमकन कक दम खम। रकन ककमग कक वजह सम आपकक सक सकर आदशर बनक हकगक?

3.कलपनक करम रक आपकक आरथरक रसथरत हर दकरषट सम आदशर हक। आप रकतनक कमकएह गम? आपकक नम ट
वथर रकतनक हकगक? इन लकयग कक सकककर करनम कम रलए आप आज सम हक कमन सम कदम उठक सकतम हह ?

4.कलपनक करम रक आपकक पररवकर और पकररवकररक जकवन आदशर हम । यह कमसक रदखम गक? इसम आदशर बनकनम
कम रलए आपकक आज सम हक कयक करनक चकरहए यक कयक नहकक करनक चकरहए?

5.अपनम आदशर कमलम डर कक रपरम खक बनकएह । जनवरक सम रदसक बर तक कक यकजनक इस तरह बनकएह , जम सम ककई
सकमक यक बक धन न हक। इसकम रलए आपकक आज सम कयक-कयक बदलकव करनम हगगम ?
6.कलपनक करम रक आपकक सम हत और रफटनम स कक सतर हर मकयनम मम आदशर हम । आज सम आप ऐसम कमन सम
ककम कर सकतम हह , रजनसम आपकक सपनक हकककत मम बदल जकए? 4

अपनम जकवनमपलयग कक सपषट करम

बपरहककड मम सब कपछ हम : और एक ईशवर हम , और अरसततव कक एक रसदकक त और एक रनयम, एक तकर जक


सभक सकचनम वकलम पपरकररयग मम सकझक हम और एक सतय।

– मककर स ऑरम रलयस

रजक दगक कम हर कम तरप मम सबसम जयकदक सफल हकनम वकलम लकगग और लकडसर मम एक बम हद महतवपपरर गप र यह
हम रक उनहम अचछक तरह पतक हकतक हम रक वम कमन हह , रकसमम यककन करतम हह और रकन रसदकक तग कक
बप रनयकद पर खडम हह । जयकदकतर लकग अपनम लकयग, जकवनमपलयग और आदशकर कक लम कर दपरवधकगपरसत
प रक ओर, सफल
हकतम हह । इस वजह सम वम आगम -पकछम हकतम रहतम हह और बहपत कम हकरसल कर पकतम हह । दस
लकडसर उतनक हक यक उनसम भक कम यकगयतकओक और अवसरग कम बकवजपद जयकदक उपलरबधयकह पक लम तम हह ।

रजक दगक कक अक दर सम बकहर कक तरफ रजयक जकतक हम । आपकम जकवनमपलय आपकम वयरकततव कक मपल कमदपर
हह । आपकम जकवनमपलय हक आपकक वह बनकतम हह , जक आप हह । आप बकहर जक भक करतम हह , वह हर चकज
आपकम आक तररक जकवनमपलयग दकरक रनदर रशत और तय हकतक हम , चकहम वम सपषट हग यक धपह धलम । आपकम
आक तररक जकवनमपलय रजतनम जयकदक सपषट हगगम , आपकम बकहरक ककम भक उतनम हक जयकदक सटकक और
असरदकर हगगम ।

वयरकततव कम पकहच सतर

अपनम वयरकततव कक पकहच ररक गस वकलक टकरगम ट मकनम । कलपनक करम रक आपकक वयरकततव पकहच ररक गस सम बनक
हम , रजसकम कमदपर मम आपकम जकवनमपलय हह । यम बकहरक दकयरग यकनक आपकम रवशवकसग कम ररक गस मम झलकतम
हह ।

आपकम जकवनमपलयग सम आपकम रवशवकस तय हकतम हह – अपनम बकरम मम भक और आस-पकस कक दपरनयक कम बकरम
मम भक। अगर आपकम जकवनमपलय सककरकतमक हह , जम सम पपरमम, कररक और उदकरतक, तक आप यह रवशवकस
करम गम रक आपकक दपरनयक मम रहनम वकलम लकग इनहकक जकवनमपलयग कम हकदकर हह और आप उनकम सकथ ऐसक
हक वयवहकर करम गम ।

आपकम रवशवकस, आपकम वयरकततव कम तकसरम ररक ग आपकक अपम ककओक कक तय करतम हह । अगर आपकम
जकवनमपलय सककरकतमक हह , तक आपकक रवशवकस हकगक रक आप अचछम हह । अगर आपकक यककन हकतक हम
रक आप अचछम वयरकत हह , तक आप अपनम सकथ अचछक चकजम हकनम कक अपम कक करम गम । अगर आप अपनम
सकथ अचछक चकजग कम हकनम कक अपम कक करम गम , तक आप सककरकतमक, खप श और भरवषय कमरदपरत हगगम । आप
लकगग और परररसथरतयग मम भलकई कक तलकश करम गम ।

आपकम वयरकततव कक चमथक सतर आपकक अपम ककओक सम तय हकतक हम । यह हम आपकक नजररयक। आपकक
नजररयक आपकम जकवनमपलयग, रवशवकसग और अपम ककओक कक बकहरक पपरकटककरर यक पपररतरबक ब हकगक।
रमसकल कम तमर पर, अगर आपकक जकवनमपलय यह हम रक यह सक सकर जकनम कम रलए अचछक हम और आपकक
रवशवकस यह हम रक आप रजक दगक मम बहपत सफल हगगम , तक आप यह अपम कक रखम गम रक आपकम सकथ हकनम
वकलक हर चकज रकसक न रकसक तरह आपकक मदद करम गक। परररकमसवरप आप मम दस प रग कम पपररत
सककरकतमक मकनरसक नजररयक रवकरसत हकगक, रजस पर वम भक सककरकतमक पपररतरकप रयक करम गम । आप
जयकदक खप शहकल और आशकवकदक हगगम । दस प रम आपकम सकथ और आपकम रलए ककम करनक चकहम गम , आपसम
सकमकन खरकदनक यक बम चनक चकहम गम और जयकदक सफल बननम मम मदद करनक चकहम गम । इसकरलए सककरकतमक
मकनरसक नजररयक रजक दगक कम हर कम तरप मम महकन सफलतक कक सकथक हकतक हम ।

पकहचवकह ररक ग यक जकवन-सतर हम आपकम ककम। आपकम बकहरक ककम अक ततत आपकम सबसम अक दरनक
जकवनमपलयग, रवशवकसग और अपम ककओक कम बकहरक पपररतरबक ब हगगम । इसकरलए आप अपनक रजक दगक और
ककम-धक धम मम जक भक हकरसल करतम हह , वह रकसक बकहरक ततव कम बजकय इस चकज सम जयकदक तय हकगक रक
आपकम भकतर कयक हक रहक हम ।

जम सक भकतर, वम सक बकहर

लकगग कम जकवन कक परररसथरतयग कक दम खकर आप अकसर यह बतक सकतम हह रक वम कमसक सकचतम हह । जक


वयरकत भकतर सम सककरकतमक, आशकवकदक, लकय-कमरदपरत और भरवषय-कमरदपरत हकतक हम , वह जयकदकतर
मकमलग मम सप खक, सफल और समक द रजक दगक कक आनक द लम तक हम ।अरसतप नम कहक थक रक इक सकन कक रजक दगक
कक चरम लकय यक उदपदम शय खप शक हकरसल करनक हम । आप सबसम जयकदक खप श तभक हकतम हह , जब आप
अपनम अक दरनक जकवनमपलयग कम सकमक जसय मम ककम कर रहम हग। आप रजसम अचछक, सहक और सच मकनतम
हह , उसकम पपरर सकमक जसय मम जकनम पर आप खप द-ब-खप द अपनम सक सकर और अपनम बकरम मम खप श व सककरकतमक
महसपस करम गम ।

आपकम लकय आपकम जकवनमपलयग कम सकमक जसय मम हकनम चकरहए और आपकम जकवनमपलय आपकम लकयग कम
सकमक जसय मम हकनम चकरहए। इसकरलए अपनम जकवनमपलयग कक सपषट रप सम पहचकननक अकसर उचच
उपलरबध और रशखर पपरदशरन कक शप रआतक रबक दप हकतक हम । जकवनमपलय सपषट करनम कम रलए आपकक यह
अचछक तरह सकचनक जररक हम रक रजक दगक मम आपकम रलए वककई महतवपपरर कयक हम । इसकम बकद तक
आपकक बस उन जकवनमपलयग कम इदर-रगदर अपनम पपरम जकवन कक वयवरसथत करनक हम ।

अक दरनक जकवनमपलयग कम रवरकध मम जकनम कक ककरशश तनकव, नककरकतमकतक, दपख, रनरकशकवकद और यहकह
तक रक कप रकध और कपकठक भक पम दक कर दम गक। महकन जकवन कम रनमकरर मम आपकक अपनम पपररत पपरमप ख
रजममम दकरक यह हम रक आप अपनम हर ककम मम अपनम जकवनमपलयग कक लम कर पपरक तरह सपषट हग।

जकनम रक आप वककई कयक चकहतम हह

सटकफन कवक नम एक बकर कहक थक, “सफलतक कक सकढ़क पर चढ़तम वकत यह जरर सप रनरशचत कर लम रक
यह सहक इमकरत सम रटकक हक।” कई लकग उन लकयग कक हकरसल करनम कम रलए कडक मम हनत करतम हह , जक
लप भकवनम तक लगतम हह , लम रकन बकद मम उनहम पतक चलतक हम रक लकय पकनम कम बकद उनहम ककई खप शक यक
सक तपरषट नहकक रमलक। वम पपछतम हह , “कयक मम रक सकरक मम हनत रनरथरक थक?” यह तब हकतक हम , जब बकहरक
उपलरबध आपकम अक दरनक जकवनमपलयग कम तकलमम ल मम नहकक हकतक। ऐसक अपनम सकथ न हकनम दम ।

सप करकत नम कहक थक, “रजस रजदगक कक परखक न गयक हक, वह जकनम लकयक नहकक हम ।” यह बकत आपकम
जकवनमपलयग कक तरह हक रजक दगक कम हर पहलप पर लकगप हकतक हम । आप “आगम बढ़नम ” कम आधकर पर अपनम
जकवनमपलयग कक सपषट करतम हह । आप फपटबसल मम च मम टकइम-आउट लम नम कक तरह घडक रकक दम तम हह और
पपछतम हह , “इस कम तरप मम मम रम जकवनमपलय कयक हह ?”

बकइबल मम मम रयप 16:26 मम रलखक हम , “अगर इक सकन सकरक दपरनयक हकरसल कर लम , लम रकन अपनक आतमक गह वक
दम , तक कयक फकयदक?” आज दपरनयक मम सबसम खप शहकल वम हह , जक अपनम सबसम अक दरनक रवशवकसग और
जकवनमपलयग कम सकमक जसय मम जक रहम हह । सबसम दपखक लकग ऐसक रजक दगक जकनम कक ककरशश कर रहम हह , जक
उनकम महतवपपरर रवशवकसग और जकवनमपलयग कम सकमक जसय मम नहकक हकतक।

अपनम अक तबकरध पर भरकसक करम

आतमरवशवकस महकनतक कक नककव हम । यह अक तबकरध (intuition) कक आवकज – आपकम अक दर सम रनकलक


“धकमक आवकज” – सप ननम सम रमलतक हम । लकग महकन बननक तब शप र करतम हह , जब वम अपनक अक दरनक
आवकज सप ननम लगतम हह और उनहम पपरक भरकसक हकतक हम रक ककई जयकदक ऊहचक शरकत हर कदम पर उनकक
मकगरदशरन कर रहक हम ।

सचचम जकवनमपलयग कम तकलमम ल मम जकनक आतमरवशवकस, आतमसममकन और गवर कक शकहक मकगर हम ।


दरअसल इक सकन कक लगभग हर समसयक जकवनमपलयग कम अनप रप जककर सप लझकई जक सकतक हम । जब भक
आपकक रकसक तरह कक तनकव महसपस हक, अपनम भकतर झकहकम और पपछम, “मह इस वकत मम अपनम सबसम
अक दरनक जकवनमपलयग सम रकस तरह समझमतक कर रहक हह ?प ”

अपनम वयवहकर पर नजर रखम

यह कमसम पतक चलम रक आपकम वकसतरवक जकवनमपलय कयक हह ? जवकब सरल हम । आपकम सचचम जकवनमपलय
हमम शक आपकम ककमग मम झलकतम हह , खकस तमर पर दबकव मम रकए गए ककमग मम । जब भक आपकक इस यक
उस वयवहकर कम बकच चप नकव करनम रलए मजबपर रकयक जकतक हम , तक आपकक चप नक हपआ ककम हमम शक आपकम
ततककलकन सबसम महतवपपरर जकवनमपलय कक रदशक मम हकगक।

वकसतव मम जकवनमपलय शपरमरक मम वयवरसथत हकतम हह । आपकम पकस जकवनमपलयग कक शपरख कक लक हकतक हम ।
उनमम सम कपछ बहपत गहन और महतवपपरर हकतम हह , जबरक कपछ कमजकर और कम महतवपपरर हकतम हह । आप
सचमप च कमन हह और वककई कयक चकहतम हह , यह तय करनम कम रलए आप एक बहपत महतवपपरर अभयकस यह
कर सकतम हह रक अपनम जकवनमपलयग कक पपरकथरमकतक कम आधकर पर कप रम सम जमक लम । जब आप अपनम
जकवनमपलयग कम तप लनकतमक महतव कक सपषट रप सम समझ जकतम हह , तक रफर आप उनकम तकलमम ल मम
अपनक बकहरक रजक दगक कक वयवरसथत कर सकतम हह ।

अपनम अतकत कम वयवहकर कक जकहच करम

सचचम जकवनमपलय कक तय करनम मम आपकक मदद कम रलए कपछ अचछम तरककम हह । सबसम पहलम तक आप
अपनम अतकत पर नजर डकल सकतम हह । आपनम अतकत मम दबकव कक रसथरत मम कमसक वयवहकर रकयक हम ? जब
आपकक चप नकव करनम कम रलए मजबपर रकयक गयक, तक आपनम अपनम समय यक पम सम कम मकमलम मम कमन सम
चप नकव रकए? इन सवकलग कम जवकबग सम पतक चल जकएगक रक उस वकत आपकम सबसम पपरबल जकवनमपलय
कमन सम थम ।
डम ल ककरनम गक नम रलखक हम , “अगर आप मप झम यह बतक दम रक रकसक वयरकत कक महतव कक सबसम जयकदक
एहसकस रकस चकज सम हकतक हम , तक मह आपकक उसकक पपरक जकवनदशरन बतक दह ग प क।” रकस चकज सम
आपकक महतव कक एहसकस हकतक हम ? रकस चकज सम आपकक आतमसममकन बढ़तक हम ? कमन सक चकज आपकम
आतमसममकन और गवर कक बढ़कतक हम ? आपनम अतकत मम ऐसक कयक हकरसल रकयक हम , रजससम आपकक गवर
और सक तपरषट कक सबसम गहरक एहसकस रमलक? इन सवकलग कम जवकबग सम आपकक अपनम सचचम जकवनमपलयग
कम बकरम मम अचछक सक कमत रमल जकएगक।

अपनक रदलक इचछक कक तय करम

आधयकरतमक रशकक एममम ट फसकस नम “रदलक इचछक” खकजनम कम महतव कम बकरम मम रलखक हम , आपकक रदलक
इचछक कयक हम ? रजक दगक मम कमन सक ऐसक चकज हम , जक आप अपनम रदल कक गहरकई सम सबसम जयकदक बननक,
पकनक यक करनक चकहम गम ? जम सक मम रक एक दकसत कहतक हम , “आप रकस चकज कम रलए मशहरप हकनक चकहतम
हह ?”

अपनक गम र-ममजपदगक मम आप लकगग सम अपनक वररन रकन शबदग मम करवकनक चकहम गम ? आप अपनक अक तयम रषट
मम रकसक कम मपह ह सम अपनम बकरम मम कयक कहलवकनक चकहम गम ? आप अपनम पररवकर, दकसतग और बचचग कम मन मम
कमसक यकदम छकडनक चकहम गम ? आप लकगग सम अपनम बकरम मम कमसक बकतम करवकनक चकहम गम ?

आज आपकक छरव कमसक हम ? आप भरवषय मम कमसक छरव बनकनक चकहम गम ? अपनक मनचकहक छरव बनकनम कम
रलए आप आज सम हक कयक कर सकतम हह ?

आपकक अतकत आपकक भरवषय नहकक हम

बडम हकतम वकत कई लकगग कक मप रशकल अनप भव हपए थम । वम मप रशकल दमर कम फशर पर रगर गए और गलत
सकहबत मम पड गए। उनकक वयवहकर गम र-ककनपनक यक सकमकरजक दकरषट सम बप रक थक। कपछ कक तक उनकम
अपरकधग कम रलए जम ल कक सजक भक हपई। लम रकन रजक दगक मम एक रनरशचत मकड पर उनहगनम खप द कक
बदलनम कक फमसलक कर रलयक। उनहगनम गक भकरतक सम सकचक रक वम भरवषय मम कमसक इक सकन बननक चकहतम हह
और कमसक छरव बनकनक चकहतम हह । वम रजन जकवनमपलयग कम अनप सकर जकतम थम , उनहम बदलकर उनहगनम अपनक
रजक दगक बदलनम कक फमसलक कर रलयक। इस रनररय पर अरडग रहकर उनहगनम अपनक रजक दगक बदल लक।
और जक दस प रग नम रकयक हम , वह आप भक कर सकतम हह ।

यकद रखम : इससम ककई फकर नहकक पडतक रक आप कहकह सम आ रहम हह ; असल फकर तक इससम पडतक हम रक आप
जक कहकह रहम हह ।

हर दकरषट सम असकधकरर हकनम पर आप दस प रग कम सकथ कमसक वयवहकर करम गम ? दस


प रग सम रमलनम यक बकतचकत
करनम कम बकद आप उन पर कमसक छकप छकडनक चकहम गम ? कलपनक करम रक आप पपररतत उतककषट वयरकत बन
सकतम हह । आप आज जक हह , उससम कमसम और रकतनम अलग हगगम ?

आप खप द कक रकतनक पसक द करतम हह मनकरवजकन मम आतमसममकन कक सतर हक आपकक खप शक कक सतर तय


करतक हम । आतमसममकन कक पररभकषक हम , “आप खप द कक रकतनक पसक द करतम हह ।” आपकक आतमसममकन
आपकक आतम-छरव सम तय हकतक हम । आप खप द कक रकस रप मम दम खतम हह और दस प रग कम सकथ रकजमरकर कम
वयवहकर मम अपनम बकरम मम कयक सकचतम हह । आपकक आतम-छरव आपकम आतम-आदशर सम बनतक हम । आपकक
आतम-आदशर आपकम गप रग, जकवनमपलयग, लकयग, आशकओक, सपनग और हसरतग सम रमलकर बनतक हम ।

मनकवम जकरनकग नम यह खकजक हम : आपकक असल वयवहकर आपकम रहसकब सम अपनम आदशर वयवहकर कम रजतनम
तकलमम ल मम हकतक हम , आप खप द कक उतनक हक जयकदक पसक द करतम हह , उतनक हक जयकदक सममकन करतम हह और
उतनम हक जयकदक खप श भक हकतम हह ।

दसप रक ओर, जब भक आप ऐसम तरककम सम वयवहकर करतम हह , जक आपकम सवरशरप म षठ वयवहकर कम आदशर कम
रवपरकत हक, तक आपकक आतम-छरव नककरकतमक हक जकतक हम । आप महसपस करतम हह रक आप अपनम
मनचकहम सवरशरप म षठ पपरदशरन सम कमतर परररकम दम रहम हह । परररकमसवरप, आपकक आतमसममकन और
खप शक कक सतर कम हक जकतक हम ।

अपनक सवरशरप म षठ पपरदशरन करम

रजस पल आप अपनम सवकरचच आदशकरक कम तकलमम ल मम चलनम , बकलनम और वयवहकर करनम लगतम हह ,
आपककआतम-छरव बम हतर हक जकतक हम , आपकक आतमसममकन बढ़ जकतक हम और आप अपनम तथक अपनक
दपरनयक कम बकरम मम जयकदक खप शक महसपस करतम हह ।

रमसकल कम तमर पर, जब भक आपकक पपरशक सक हकतक हम यक आपकक रकसक उपलरबध कम रलए पप रसककर
रमलतक हम , तक आपकक आतमसममकन बढ़ जकतक हम कई बकर तक बहपत जयकदक। आप खप द सम खप श हकतम हह ।
आप महसपस करतम हह रक आपकक पपरक रजक दगक सकमक जसय मम हम और आप अपनम सवकरचच आदशकरक कम
अनप रप जक रहम हह । आप खप द कक सफल और मपलयवकन मकनतम हह ।

आपकक लकय सप रनयकरजत तरककम सम ऐसक परररसथरतयकह पम दक करनक हकनक चकरहए, जक आपकम हर ककम मम
आपकक आतमसममकन बढ़क दम । आपकक इस तरह जकनक चकरहए, जम सम आप उसक तरह कम असकधकरर वयरकत
बन चप कम हग, रजस तरह कम आप भरवषय मम बननम कक इरकदक रखतम हह ।

जकन लम रक आप रकसमम रवशवकस करतम हह

अपनम ककम-धक धग और कमररयर कम सक बकध मम आपकम वतरमकन जकवनमपलय कयक हह ? कयक आप अखक डतक,
मम हनत, रनभररतक, रचनकतमकतक, सहयकग, पहल, महतवकककक कक और रमलनसकररतक कम जकवनमपलयग मम
यककन करतम हह ? जक लकग अपनम ककम मम इन जकवनमपलयग कक बप रनयकद पर ककम करतम हह , वम ऐसक न करनम
वकलग कक तप लनक मम जयकदक सफल और सममकरनत हकतम हह । पररवकर कम सक दभर मम आपकम जकवनमपलय कयक
हह ? कयक आप रबनक शतर कम पपरमम, पपरकतसकहन, पपरमररक, धम यर, कमक, उदकरतक, सनम ह और परवकह कम महतव मम
यककन करतम हह ? जक लकग इनकम आधकर पर अपनक रजक दगक कम महतवपपरर लकगग कम सकथ वयवहकर करतम हह ,
वम ऐसक न करनम वकलग कक तप लनक मम जयकदक सप खक हकतम हह ।

पम सग और आरथरक सफलतक कम सक दभर मम आपकम जकवनमपलय कयक हह ? कयक आप ईमकनदकरक, मम हनत, बचत,
रमतवयरयतक, रशकक, उतककषट पपरदशरन, गप रवतक और लगन कक महतवपपरर मकनतम हह ? जक लकग इन
जकवनमपलयग कम रहसकब सम जकतम हह , वम ऐसक न करनम वकलग कक तप लनक मम जयकदक आरथरक सफलतक पकतम हह
और अपनम आरथरक लकय भक जयकदक तम जक सम हकरसल करतम हह ।
आपकक सम हत कक कयक रसथरत हम ? कयक आप खकन-पकन, वयकयकम और रवशपरकम कम सक दभर मम आतम-
अनप शकसन, आतम-रवजय व आतम-रनयक तरप र कक महतवपपरर मकनतम हह ? कयक आपनम सम हत और रफटनम स कम
ऊहचम पम मकनम तय रकए हह और आप हर रदन उन पम मकनग कम अनप रप मम हनत करतम हह ? जक लकग इन
जकवनमपलयग पर चलतम हह , वम ऐसक न करनम वकलम लकगग कक तप लनक मम न रसफर जयकदक लक बक, बरलक जयकदक
सवसथ जकवन भक जकतम हह ।

रसफर मनचकहक चकजग कम बकरम मम हक सकचम

हमम शक यकद रखम : आप वहक बन जकतम हह , रजसकम बकरम मम आप जयकदक वकत सकचतम हह । सफल और सप खक
लकग अपनम जकवनमपलयग कम बकरम मम सकचतम हह । वम इस बकरम मम सकचतम हह रक वम इन जकवनमपलयग कक हर रदन
अपनक रजक दगक कम हर पहलप मम कमसम उतकर सकतम हह और इन पर अमल कमसम कर सकतम हह । इसकक बहपत
बडक फकयदक यह हम रक आप अपनम जकवनमपलयग कम अनप रप रजतनक जयकदक रजएह गम, उतनम हक जयकदक सप खक,
सवसथ, सककरकतमक और ऊजकरवकन बनम गम ।

अपनम पपररत सचचम रहम

अखक डतक शकयद सबसम महतवपपरर जकवनमपलय हम । एक अरबपरत नम एक बकर मप झसम कहक थक, “अखक डतक
(integrity) जकवनमपलय सम बढ़कर हम । यह तक ऐसक जकवनमपलय हम , जक बककक सकरम जकवनमपलयग कक गकरक टक
दम तक हम ।”

इससम मम रक आह खम खप ल गई! मकन लम , आप यह सक कलप करतम हह रक अब आप रकसक खकस जकवनमपलय कम


आधकर पर रजएह गम। लम रकन इसकम बकद आपकक अखक डतक कक सतर हक यह तय करम गक रक आप अपनम
सक कलप पर अमल कर पकतम हह यक नहकक। आप अपनम रहसकब सम सवरशरप म षठ जकवन जकनम कम रलए खप द कक
रजतनक जयकदक अनप शकरसत करतम हह , वयरकतगत अखक डतक कक आपकक सतर उतनक हक ऊहचक हकतक हम ।
आपकक अखक डतक कक सतर रजतनक ऊहचक हकतक हम , आप अपनम हर ककम मम उतनम हक जयकदक खप श और
शरकतशकलक महसपस करतम हह ।

सचमप च महकन लकगग मम अखक डतक कक सतर हमम शक ऊहचक हकतक हम । वम अपनक जकवन अपनम सवकरचच
प रक तरफ, दकयम दजर कम सतपरक-पप रष
जकवनमपलयग कम अनप रप जकतम हह , तब भक जब ककई दम ख न रहक हक। दस
हमम शक ककनम पर मप ड जकतम हह और अपनक अखक डतक कम सकथ समझमतक कर लम तम हह , खकस तमर पर तब जब
ककई उनहम दम ख न रहक हक।

प रग कम पपररत भक
हमम शक सचचम रहम - अपनम पपररत भक, दस

आज हक सममकरनत वयरकत बननम कक फमसलक करम । हमम शक सच बकलनम कक सक कलप करम । पपरर करम रक आप
प रग कम पपररत भक। जकवन कम हर कम तरप मम अपनम जकवनमपलयग
हमम शक सचचम रहम गम , अपनम पपररत भक और दस
कक पहचकनम । उनहम रलख लम । रफर यह सकचम रक उन जकवनमपलयग कम रहसकब सम जकनम पर, आपकक वयवहकर
कमसक हकतक। रफर चकहम जक हक जकए, उनसम कभक भक समझमतक न करम ।

जब आप अपनक रजक दगक और अपनम सकथ हकनम वकलक हर चकज कक पपरक रजममम दकरक सवकककर कर लम तम हह ,
अपनम आदशर भरवषय कक रवसतक त तसवकर बनक लम तम हह और अपनम जकवनमपलयग कक सपषट कर लम तम हह , तक
आप अपनक रजक दगक कम हर कम तरप मम सपषट और रनरशचत लकय बनकनम कम रलए तम यकर हक जकतम हह । अब
आप लसरनचक ग पम ड पर आ चप कम हह और आसमकन मम उडकर रसतकरग तक पहपहचनम कम रलए पपरक तरह तम यकर
हह ।

अपनम जकवनमपलयग कक सपषट करम

1.आज हक अपनम रलए सबसम महतवपपरर तकन सम पकहच जकवनमपलयग कक सपचक बनकएह । आपकम वकसतरवक
रवशवकस कयक हह और आप रकन रसदकक तग पर अरडग रहतम हह ?

2.आपकक जकन-पहचकन कम लकग इस वकत आपकक रकन गप रग और जकवनमपलयग कम रलए सबसम जयकदक
जकनतम हह ?

प रग कम सकथ आपकम सक बकधग मम मकगरदशरन करनम वकलम सबसम महतवपपरर जकवनमपलय कमन सम हह ?
3.दस

4.धन-दमलत और आरथरक सफलतक कम बकरम मम आपकम जकवनमपलय कयक हह ? कयक आप हर रदन इन


जकवनमपलयग पर अमल कर रहम हह ?

5.आदशर वयरकत कक अपनक तसवकर कक वररन करम । अगर ककई सकमक न हक, तक आप कमसम बननक चकहम गम ?

6.आपकम दकसत और पररवकर वकलम आपकक अक तयम रषट पर कमसक शपरदककजरल दम गम । बतकएह रक आप लकगग कम
रदल मम कमसक यकदम छकडकर जकनक चकहम गम ।

7.आप आज हक अपनम वयवहकर मम ऐसक कमन सक एक पररवतरन कर सकतम हह , जक जकवनमपलयग कम तकलमम ल


मम जकनम मम आपकक मदद करम गक? 5

अपनम सचचम लकय तय करम

एहसकस करम रक आप वकसतव मम कयक चकहतम हह । इससम आप रततरलयग कक पकछक करनम सम बचम गम और
सकनक खकदनम मम जप ट जकएह गम।
-रवरलयम मकलटन मकसरडमन

लकय रनधकररर हक यक सफलतक, मम रक रपपरय शबद हम “सपषटतक।” आप कमन हह , आपकक इचछकएह कयक हह
और आप रजक दगक मम कयक हकरसल करनक चकहतम हह , उसकम बकरम मम आपकक सपषटतक कम सतर और उनकम
सकककर हकनम कम बकच सकधक सक बकध हकतक हम ।

सफल सतपरक-पप रष अपनम और अपनक वकसतरवक इचछकओक कम बकरम मम पपरक सपषटतक हकरसल कर लम तम हह ,
कपछ उसक तरह रजस तरह इमकरत बनकनम सम पहलम आरकर टम कट उसकक रवसतक त बलपरपपरकट तम यकर करतक हम ।
अरधककक श लकग रबनक सकचम -समझम बस रजक दगक मम दमडनक शप र कर दम तम हह , कपछ उसक तरह रजस तरह ककई
कपतक पकस सम गप जरनम वकलक ककर कम पकछम दमडनम लगतक हम । रफर यम लकग हम रकन हकतम हह रक वम कभक ककई
चकज पकड कयग नहकक पकतम यक ककई सकथरक चकज ककयम कयग नहकक रख पकतम ।

हम नरक डम रवड थकरक नम एक बकर रलखक थक, “कयक आपनम हवक मम महल बनक रलयक हम ? अचछक बकत हम । उसम
वहकक हकनक चकरहए। अब मम हनत करकम उसकम नकचम नककव भक बनक दम ।”
इस अधयकय मम आप अपनम सपनग और जकवनमपलयग कक सपषट लकयग तथक उदपदम शयग मम ढकलम गम , तकरक
आप हर रदन उन पर ककम कर सकम।

वयरकतगत लकय बनकएह

मह पहलम भक रजकप र कर चप कक हह प रक बकधकओक कक पकर करनम और महकन लकयग कक हकरसल करनम कम रलए
पपरबल, जवलक त इचछक अरनवकयर हम । और पपरबल इचछक तभक जकग सकतक हम , जब आपकम लकय पपररतत
वयरकतगत हग। वयरकतगत लकय इक सकन अपनक इचछक सम खप द चप नतक हम । लकय इस आधकर पर नहकक चप नम
जकनम चकरहए रक ककई दस प रक आपसम वम ककम करवकनक चकहतक हम यक आप रकसक दस प रम कक खप श करनम कम
रलए रकसक चकज कक हकरसल करनक चकहतम हह । लकय रनधकररर कक पपररकप रयक कक असरदकर बनकनम कम रलए
आपकक इस बकरम मम घकर सवकथकर बन जकनक चकरहए। आपकक उसम हक चप ननक चकरहए, रजसम आप सचमप च
चकहतम हग।

इसकक यह मतलब नहकक हम रक आप घर पर यक ऑरफस मम दस प रम लकगग कम रलए ककम नहकक कर सकतम ।


इसकक मतलब तक रसफर यह हम रक रजक दगक कम लकय तय करतम वकत आप खप द सम शप रआत करतम हह और
आगम कक तरफ ककम करतम हह ।

बडक सवकल

लकय रनधकररर मम एक बहपत अहम सवकल यह हम : मह रजक दगक मम सचमप च कयक करनक चकहतक हह ?प अगर
आप रजक दगक मम रसफर एक चकज कर सकम, बन सकम यक पक सकम, तक वह कयक हकगक? यकद रखम , आप रकसक
ऐसम टकरगम ट पर रनशकनक नहकक लगक सकतम , रजसम आप दम ख हक न सकतम हग। आगम आनम वकलम महकनग और
बरसग मम इस सवकल पर बकर-बकर लमटनक हकगक।

सचचम लकय तय करतम वकत आप अपनम सपनग, जकवनमपलयग और आदशकरक सम शप रआत करतम हह । शप र मम यम
वकसतरवकतक सम परम यक फकतकसक जम सम लगम गम । बहरहकल, अब आपकक ककम उनहम मपतर बनकनक हम – ककगज पर
सपनग कम घर कक रपरम खक बनकनम कक तरह।

फमसलक करम रक आप सचमप च कयक चकहतम हह

अपनम आम लकयग सम शप र करम और रफर खकस लकयग कक ओर बढ़म :

1.रबजनम स और कमररयर मम इस वकत आपकम तकन सबसम महतवपपरर लकय कमन सम हह ?

2.इस वकत आपकम तकन सबसम महतवपपरर आरथरक लकय कमन सम हह ?

3.पररवकर, रमतपरग यक रनकट सक बकरधयग कम सक दभर मम इस वकत आपकम तकन सबसम महतवपपरर लकय कमन सम
हह ? 4.
सम हत और रफटनम स कम कम तरप मम इस वकत आपकम तकन सबसम महतवपपरर लकय कमन सम हह ?

अपनक पपरमप ख रचक तकओक कक पहचकनम


ऊपर रदए गए सवकलग कक दस प रक पहलप यह हम : रजक दगक मम इस वकत मम रक तकन सबसम बडक रचक तकएह कमन
सक हह ? रकजमरकर कक रजक दगक मम आपकक कमन सक चकज सतकतक हम , रचक रतत करतक हम , परम शकन करतक हम ?
कमन सक चकज आपकक उतम रजत करतक हम यक रचढ़कतक हम ? कमन सक चकज आपकक खप शक पर सबसम जयकदक
डककक डकल रहक हम ? जम सक मम रक एक दकसत अकसर कहतक हम , “इससम कहकह चकट पहपहचतक हम ?”

अपनक सबसम बडक समसयकओक और रचक तकओक कक पतक लगकनम कम बकद खप द सम पपछम,

1.इन समसयकओक मम सम पपरतयम क कक आदशर समकधकन कयक हम ?

2.मह इन समसयकओक यक रचक तकओक कक ततककल कमसम खतम कर सकतक हह ?प

3.हर समसयक कक सप लझकनम कक सबसम तम ज और सकधक तरककक कमन सक हम ? समसयक सप लझकनम कक बम हतरकन
तरककक

1142 मम रबपररटश दकशररनक रवरलयम ऑफ ऑकहम म नम समसयक सप लझकनम कक एक रवरध खकजक। इसम
“ऑकहम मस रम जर” कहक जकतक हम । समकधकन खकजनम कक यह तरककक वकत कम सकथ लककरपपरय हक चप कक हम ।
ऑकहम म कक कहनक थक, “रकसक भक समसयक कक सहक समकधकन आम तमर पर सबसम सरल और सकधक हकतक
हम , रजसमम सबसम कम कदमग कक जररत हकतक हम ।”

बहपत सम लकग गलतक सम अपनम लकयग और समसयकओक कक जररत सम जयकदक जरटल बनक लम तम हह । लम रकन
समकधकन रजतनक जयकदक जरटल हकतक हम , उस पर अमल करनम कक सक भकवनक उतनक हक कम हकगक और
परररकम पकनम मम उतनक हक जयकदक वकत लगम गक। समकधकन कक सरल बनकनक और लकय तक फमरन
पहपहचनक बम हतरकन तरककक हम ।

अपनक आमदनक दकगप नक करम

कई लकग मप झसम कहतम हह रक वम अपनक आमदनक दकगप नक करनक चकहम गम । अगर वम सम लस लकइन मम हकतम हह ,
तक मह उनसम पपछतक हह ,प “आपकक आमदनक कक दकगप नक करनम कक सबसम तम ज और सकधक तरककक कमन सक हम ?”
इस पर वम कई उपकय बतकनम लगतम हह । इसकम बकद मह जवकब मम उनहम वम तरककम बतकतक हह ,प रजसम मह सबसम
ककरगर मकनतक हह ,प “आप अपनम कवकरलफकइड पपरससपम कटप स कम सकथ रजतनक समय गप जकरतम हह , उसम दकगप नक
कर दम ।” रबकप रक बढ़कनम कक सबसम सकधक तरककक हमम शक सम यहक रहक हम : बम हतर पपरससपम कटप स कम सकथ
जयकदक समय गप जकरम । भलम हक आप अपनक यकगयतकओक कक बम हतर न बनकएह , भलम हक आप और कपछ भक न
बदलम , लम रकन पपरससपम कटप स कम सकथ आमनम -सकमनम रबतकए गए रमनटग कक सक खयक दकगप नक कर लम , तक
सक भवतत आपकक सम लस इनकम भक दकगप नक हक जकएगक।

एक अधययन मम 1928 सम लम कर आज तक कम आह कडग कक समककक कक गई। इसकम अनप सकर औसत


सम लसपकपप ल हर रदन अपनम पपरससपम कटप स कम सकथ रसफर डम ढ़ घक टम गप जकरतम हह । सबसम जयकदक आमदनक करनम
वकलम सम लसपकपप ल इससम दक-तकन गप नक जयकदक समय गप जकरतम हह । वम अपनम पपरम रदन कक यकजनक इतनक
अचछक तरह बनकतम हह , तकरक वम उन लकगग कम सकथ जयकदक समय रबतकएह , जक उनकम पपरसडकटप स यक सम वकएह
खरकद सकतम हह और खरकदम गम । परररकम सपषट हम । वम पपरससपम कटप स कम सकथ रजतनक जयकदक समय गप जकरतम
हह , रबकप रक कक कलक मम वम उतनम हक जयकदक मकरहर हकतम जकतम हह । परररकम सवरप वम जयकदक सकमकन बम च
लम तम हह और कम समय मम जयकदक कमकई कर लम तम हह ।

अपनक उतपकदकतक कक दकगप नक करम

अपनम ककम-ककज कक गमर सम पडतकल करम । आप पकएह गम रक आपकम ककम कक 20 पपररतशत रहससक 80
पपररतशत परररकम दम तक हम । हम एडवकक सड ककरचक ग पपरकगपरकम मम अपनम गपरकहकग कक इनहकक सबसम मपलयवकन
20 पपररतशत गरतरवरधयग कक पहचकननक और दकगप नक करनक रसखकतम हह ।

हम उनसम यह नहकक कहतम रक वम रदमकग लगककर नए रसरम सम डम -पलकनर बनकएह यक जयकदक ककम करम । हम
तक उनहम यह रसखकतम हह रक ककम भलम हक कम हग, लम रकन उनकक महतव जयकदक हक। इस नकरत पर चलकर
हमकरम कपछ गपरकहक एक महकनम मम हक अपनक उतपकदकतक और आमदनक भक दकगप नक कर लम तम हह , भलम हक वम
उसक पद पर कई सकलग सम एरडयकह रगड रहम हग।

आप जहकह हह , वहकह सम अपनक मक रजल तक पहपहचनम कम सबसम सरल और सकधम रकसतम कक तलकश करम । ऐसम
समकधकन कक तलकश करम , रजसमम सबसम कम कदम चलनक हग। और सबसम बडक बकत, कमर करम ! शप र कर दम ।
ऐसम जकएह । “तकतककरलकतक कक एहसकस” रवकरसत करम । जम सक रक करव जसन गपरकनलकफ रवहरटयर नम कहक
थक, “जकभ और कलम कम मकधयम सम रनकलम सबसम दपखद शबद यम हह : यह हक सकतक थक।”

जकद प कक छडक लहरकएह

अपनम सचचम लकय तय करनम कम रलए “जकद प कक छडक” तकनकक कक इसतम मकल करम । कलपनक करम रक
आपकम पकस जकद प कक एक छडक हम , रजसम आप अपनक रजक दगक कम हर पहलप पर रफरककर अपनक इचछकओक
कक हकककत मम बदल सकतम हह ?

अपनम रबजनम स और कमररयर पर जकद प कक छडक लहरकएह । अगर आप अपनम ककम-धक धम मम तकन इचछकएह
सकककर कर सकतम हग, तक वम कमन सक हगगक? अपनक आरथरक रजक दगक पर जकद प कक छडक लहरकएह । अगर
आप तकन आरथरक इचछकओक कक सकककर कर सकतम हग, तक वम कमन सक हगगक?

अपनम पकररवकररक जकवन और सक बकधग पर जकद प कक छडक लहरकएह । अगर इस कम तरप मम आपकक तकन
इचछकएह पपरक हक सकतक हग, तक वम कमन सक हगगक? अगर आपकक पकररवकररक रजक दगक हर दकरषट सम आदशर
हक जकए, तक वक कमसक हकगक?

अपनक सम हत और रफटनम स पर जकद प कक छडक लहरकएह । अगर आपकम शरकर और सम हत कम बकरम मम आपकक
तकन इचछकएह सकककर हक सकम, तक वम कमन सक हगगक? अगर आपकक सम हत आदशर हकतक, तक यह आज सम
रकतनक और कमसम अलग हकतक?

अपनक यकगयतकओक पर जकद प कक छडक लहरकएह । अगर आप तकन ऊहचक यकगयतकएह हकरसल कर सकम, तक वम
कमन सक हगगक? आप रकन कम तरप ग मम उतककषट बननक चकहम गम ?

जकदपई छडक कक यह तकनकक ककफक मजम दकर हम , लम रकन सकथ हक ककफक जकनवधरक भक हम । जकदपई छडक कक
कलपनक करनम सम उस कम तरप मम आपकम वकसतरवक लकय खप द-ब-खप द सकमनम आ जकएह गम। आप इस तकनकक
प रम लकगग कक भक फकयदक पहपहचक सकतम हह , रजनहम यह पतक हक नहकक हम रक वम कयक चकहतम हह यक कहकह
सम दस
जक रहम हह । यह सवकल पपछनम पर बहपत आशचयरजनक चकजम सकमनम आ जकतक हह ।

जकनम कम रलए छह महकनम

लकय रनधकररर कम इस सवकल सम भक आपकम वकसतरवक जकवनमपलय सपषट हक जकतम हह । कलपनक करम रक
आप कमपलकट मम रडकल चम कअप कम रलए रकसक डसकटर कम पकस जकतम हह । कपछ रदन बकद आपकक डसकटर
आपकक बप लककर कहतक हम , “मम रम पकस आपकम रलए अचछक खबर भक हम और बप रक भक। अचछक खबर यह हम
रक अगलम छह महकनग तक आप बहपत हक सवसथ और ऊजकरवकन जकवन रजएह गम। बप रक खबर यह हम रक छह
महकनम बकद आप एक असकधय रकग सम मर जकएह गम।”

अगर आपकक आज पतक चलम रक जकनम कम रलए आपकम पकस रसफर छह महकनम हक बचम हह , तक आप इस
धरतक पर अपनम आरखरक छह महकनम कमसम गप जकरम गम ? आप यह समय रकसकम सकथ रबतकएह गम? आप कहकह
जकएह गम? आप कमन सक ककम पपरक करनम कक ककरशश करम गम ? आप कमन सक चकजम जयकदक करम गम और कमन सक
कम?

यह सवकल पपछनम पर आपकम रदमकग मम जक भक सबसम ऊपर आतक हम , वह आपकम सचचम जकवनमपलयग कक
पपररतरबक ब हकगक। इसमम लगभग हमम शक आपकम जकवन कम सबसम महतवपपरर लकग शकरमल हगगम । इस रसथरत
मम बहपत कम लकग यह कहम गम । “ओह, मह ऑरफस जककर ढम र सकरक फकइलम रनबटकनक चकहह ग
प क।”

अपनम सपनग कक सपचक बनकएह

जब आप यह कलपनक करम रक आपकक ककई सकमक नहकक हम , तक अपनम सचचम लकय तय करनम कम रलए सपनग
कक सपचक बनकएह । सपनग कक सपचक कक मतलब हम , हर उस चकज कक सपचक, जक आप बननक, पकनक यक करनक
चकहतम हह , बशतर कहकक ककई सकमक न हक।

रचकन सपप फसर द सकल सकरकज कम सह-लम खक मककर रवकटर हम नसन कक सलकह हम रक आप ककगज पर कम
सम कम सम लकयग कक सपचक बनक लम , रजनहम आप अपनम जकवनककल मम हकरसल करनक चकहतम हह । रफर यह
कलपनक करम रक इन लकयग कक हकरसल करनम कम रलए आवशयक सकरक समय, पम सक, दकसत, यकगयतकएह और
सक सकधन आपकम पकस ममजपद हह । अब खप लकर सपनम दम खम और फकतकसक बप नम। बस हर मनचकहक चकज कक
इस तरह रलखम , जम सम ककई सकमक न हक।

इसकम बकद एक आशचयरजनक चकज हकगक! सम सपनग कक सपचक बनकनम कम तकस रदन कम भकतर हक आपकक
रजक दगक मम उललम खनकय घटनकएह हकनम लगम गक। आपकम लकय इतनक तम जक सम हकरसल हकनम लगम गम , रजसकक
आप आज कलपनक भक नहकक कर सकतम । यह कम सम कम सम लकय रलखनम वकलम लगभग सभक लकगग कम
सकथ हकतक हम । आपकक भक इसम आजमककर दम खनक चकरहए। परररकमग कक दम खकर आप हम रकन रह जकएह गम।

फमरन रमरलयनम अर बनम

लकय तय करनम मम आपकक इस सवकल सम भक मदद रमलम गक : अगर आप कल हक दस लकख डसलर कक


लसटरक जकत लम , रजस पर ककई टम कस न लगम , तक आप अपनक रजक दगक मम कयक बदलकव करम गम ? आप अपनक
रजक दगक रकतनक और कमसम बदलम गम ? आप रकस कम तरप कम भकतर जकएह गम और रकससम बकहर रनकलम गम ? आप
कमन सम ककम जयकदक और कमन सम कम करम गम ? आप पहलक चकज कयक करम गम ?

इस सवकल कक मतलब यह हम रक अगर आपकक चप नकव कक पपरक छट प हक, तक आप अपनक रजक दगक कमसम
बदलम गम ? हम पररवतरन सम घबरकतम हह । इसक बप रनयकदक वजह सम हम उन रसथरतयग मम बनम रहतम हह , जक हमकरम
रलए सवरशरप म षठ नहकक हह । लम रकन जब आप कलपनक करतम हह रक अपनम मनचकहम ककम करनम और अपनक
मनचकहक रजक दगक जकनम कम रलए जररक सकरक पम सक आपकम पकस आ चप कक हम , तक आपकम सचचम लकय अपनम
आप सकमनम आ जकतम हह ।

रमसकल कम तमर पर, अगर आप इस वकत गलत नमकरक मम हग, तक ढम र सकरक पम सक जकतनम कम बकद आप उस
नमकरक कक छकडनम कम रलए फमरन पपरमररत हक जकएह गम। बहरहकल, अगर आप सहक नमकरक मम हग, तक ढम र
सकरक पम सक जकतनम कम बकवजपद आपकम कमररयर कम चप नकव पर जरक भक असर नहकक हकगक। इसरलए खप द सम
पपछम, अगर मह कल दस लकख टम कस मप कत डसलर कक लसटरक जकत जकऊह, तक मह कयक-कयक करहगक?

असफलतक कक ककई डर नहकक

सचचम लकयग कक सपषट करनम मम मदद करनम वकलक एक और सवकल यह हम : आप हमम शक सम कयक करनक
चकहतम थम , लम रकन उसकक ककरशश करनम सम घबरकतम हह ? जब आप दस प रग कक उनकक मनपसक द ककम
पपरशक सनकय ढक ग सम करतम दम खतम हह , तक यह पतक लगकएह रक आप हमम शक सम कमन सम ककम करनक चकहतम थम ?

कयक आप कभक अपनक रबजनम स शप र करनक चकहतम थम ? कयक आप कभक चप नकव लडनक चकहतम थम ? कयक आप
कभक नयक कमररयर बनकनक चकहतम थम ? ऐसक कमन सक चकज हम , रजसम आप हमम शक सम करनक चकहतम थम , लम रकन
ककरशश करनम सम घबरकतम थम ?

वह ककम करम , रजससम आपकक पपरमम हक

अपनक रजक दगक कम अलपककलकन और दकघरककलकन लकय तय करतम वकत आपकक खप द सम लगकतकर पपछनक
चकरहए, मप झम अपनम जकवन कम हर कम तरप मम रकस ककम कक करनम मम सबसम जयकदक मजक आतक हम ? रमसकल कम
तमर पर, अगर आप रदन भर मम रसफर एक ककम कर सकम, तक वह कमन सक हकगक? अगर आप मप फत मम भक
ककई ककम यक पपररककरलक गरतरवरध करनम कक तम यकर हग, तक वह कमन सक हकगक? रकस ककम यक
गरतरवरध सम आपकक सबसम जयकदक खप शक और सक तपरषट रमलतक हम ?

मनकवम जकरनक अबपरकहम मम सलक नम “रशखर अनप भवग” (peak experiences) कक अवधकररक दक हम । रशखर
अनप भवग कक मतलब हम वम पल यक दमर, जब इक सकन सबसम जयकदक खप श, उतसकरहत और उललकसपपरर महसपस
करतक हम । रजक दगक मम आपकक लकय अरधककरधक रशखर अनप भवग कक आनक द लम नक भक हम । ऐसक अनप भव
पकनम कम रलए आपकक कयक करनक हकगक? पकछम कक तरफ नजर डकलकर अतकत कम रशखर अनप भवग कक
पहचकनम । रफर अनप मकन लगकएह रक आप अपनम वतरमकन और भरवषय मम उनहम कमसम दकहरक सकतम हह । अब
तक आपकक रजक दगक कम सबसम सप खद पल कमन सम रहम हह ? आप भरवषय मम भक ऐसम पल कमसम पक सकतम हह ?
कमन सक ककम करनक आपकक वककई पसक द हम ?

फकर डकलम
आपकक सकमकरजक सहभकरगतक और यकगदकन कम लकय भक बनकनम चकरहए। आप अपनक दपरनयक मम रकस
तरह कक फकर लकनक चकहम गम ? आप रकन सक गठनग, उदपदम शयग, जररतग यक सकमकरजक समसयकओक पर ककम
करनक चकहम गम ? आप कमन सम पररवतरन दम खनक चकहम गम ? आप रकन अभकगम लकगग कक मदद करनक चकहम गम ?

अगर आप बहपत दमलतमक द हकतम , तक रकन नम क ककमग मम आरथरक मदद करतम ? सबसम बढ़कर, आप अपनक
दपरनयक मम फकर लकनम कम रलए आज सम हक कयक कर सकतम हह ? हर चकज कम आदशर हकनम कम रलए भरवषय कक
रकसक तकरकख कक इक तजकर न करम । इसकम बजकय आज हक, कमसम भक बस शप र कर दम ।

सपषट आरथरक लकय बनकएह

आपकक आरथरक जकवन, लकय रनधकररर कक एक बहपत अहम कम तरप हम । अगर आपकक आमदनक और बचत
आदशर हक, तक आप शकयद अपनम जयकदकतर गम र-रवतकय लकय जयकदक तम जक और आसकनक सम हकरसल कर
सकतम हह ।

आदशर रसथरत मम आप हर महकनम , हर सकल रकतनम पम सम कमकनक चकहम गम ? आप हर महकनम , हर सकल रकतनक
पम सक बचकनक और रनवम श करनक चकहम गम ? आप भरवषय मम रकसक वकत अपनक नम ट वथर रकतनक दम खनक
चकहम गम ? ररटकयरमम ट कम वकत तक आप रकतनक बडक जकयदकद बनकनक चकहम गम और कब तक चकहम गम ?
जयकदकतर लकग अपनम आरथरक लकयग कम बकरम मम बडम दपरवधकगपरसत हकतम हह , लम रकन जब आप उनहम एकदम
सपषट कर लम तम हह , तक उनहम हकरसल करनम कक सकमरयर नकटककय रप सम बढ़ जकतक हम ।

सपषटतक आपकम सपनग कक हकककत मम बदलतक हम

जब आपकक मनचकहक चकजम एकदम सपषट हकतक हह , तक रफर आप जयकदकतर समय अपनम लकयग कम बकरम मम
सकच सकतम हह । और आप उनकम बकरम मम रजतनक जयकदक सकचतम हह , वम सकककर हककर आपकक रजक दगक मम
उतनक हक तम जक सम आतक हह ।

जकवन कम हर पहलप मम अपनम लकयग कम बकरम मम सवकल करनम कक पपररकप रयक सम आपकक सकच सपषट हक
जकतक हम । इससम आप जयकदक एककगपर तथक लगनशकल हक जकतम हह । जम सक रजग रजगलर कहतम हह , “आप
भटकतम हपए आम आदमक सम सकथरक खकस आदमक मम बदल जकतम हह ।”

सबसम बडक बकत, आप उस रबक दप पर पहपहच जकतम हह , जहकह आप जकवन मम अपनक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय
तय कर सकतम हह । यहक महकन उपलरबध और असकधकरर सफलतक कक रसपपरकगबकडर हम ।

आपकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय अगलम अधयकय कक शकषरक हम और इसम हकरसल करनम कक तरककक आगम कम
अधयकयग मम बतकयक जकएगक।

अपनम सचचम लकय तय करम

1.अपनम जकवन कम तकन सबसम महतवपपरर लकय रलख लम ।

2.इस समय आपकक तकन सबसम बडक समसयकएह यक रचक तकएह कमन सक हह ?
3.अगर आप कल दस लकख डसलर कक करमप कत लसटरक जकत लम , तक आप अपनक रजक दगक मम फमरन कयक
बदलकव लकनक चकहम गम ?

4.आपकक कमन सक ककम सचमप च पसक द हम ? रकस ककम सम आपकक मपलय, महतव और सक तपरषट कक सबसम
जयकदक एहसकस हकतक हह ?

5.अगर आप जकद प कक छडक लहरककर अपनक मनचकहक चकज शरतरयक पक सकम, तक आप रकस चकज कक
इचछक करम गम ?

6.अगर आपकम पकस जकनम कम रलए रसफर छह महकनम हक बचम हग, तक आप कयक-कयक करम गम ? आप अपनक
समय रकन कम तरप ग मम लगकएह गम?

7.अगर ककई सकमक न हक, तक आप रजक दगक मम सचमप च कयक करनक चकहम गम ? 6

अपनक पपरमप ख रनरशतत उदपदम शय तय करम

जकतनम कम रलए हर इक सकन मम एक गप र हकनक हक चकरहए और वह हम रनरशचत उदपदम शय – यह जकन रक वह


कयक चकहतक हम और उसम पकनम कक जवलक त इचछक।

– नम पकरलयन रहल

चपहरक आप वहक बन जकतम हह , रजसकम बकरम मम आप जयकदकतर वकत सकचतम हह , इसरलए पपरमप ख रनरशचत
उदपदम शय आपकक हर पल एककगपर बनकए रखतक हम । जम सक रक पकटर डपरकर नम कहक हम , “जब भक आप ककई
पपरक ककम दम खतम हह , तक उसकम पकछम आपकक रमशन पर ककम करनम वकलक एक एककगपररचत वयरकत
रमलम गक।”

आप अपनम पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय और उसम सकककर करनम कम तरककम कम बकरम मम रजतनक जयकदक सकचतम हह ,
अपनम जकवन मम आकषरर कम रनयम कक उतनक हक जयकदक सरकप रय कर दम तम हह । आप लकगग, अवसरग, रवचकरग
और सक सकधनग कक अपनक ओर आकरषरत करनम लगतम हह । उनकक बदमलत आप अपनम लकय कक ओर
जयकदक तम जक सम आगम बढ़नम लगतम हह और आपकक लकय जयकदक तम जक सम आपकक ओर बढ़नम लगतक हम ।

सक वकद कम रनयमकनप सकर, आपकम अनप भव-समझ कक बकहरक कम तरप आपकम लकय कम आक तररक कम तरप सम सक पकर
ककयम करतक हम और तकलमम ल बम ठकतक हम । जब आपकम पकस ककई बडक रनरशचत उदपदम शय हकतक हम , रजसकम
बकरम मम आप सकचतम हह , बकत करतम हह और हर वकत ककम करतम हह , तक आपकक बकहरक कम तरप आईनम कक तरह
उसम पपररतरबक रबत करतक हम ।

पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय आपकम अवचम तन मन कक भक आपकम पक मम सरकप रय कर दम तक हम । आप रजस


रवचकर, यकजनक यक लकय कक अपनम चम तन मन मम सपषटतक सम रखतम हह , उसम आपकक अवचम तन मन (और
आपकक अरत चम तन मन, रजसकम बकरम मम हम बकद मम बकतचकत करम गम ) फमरन हकककत मम बदलनम लगम गक।

अपनम रम रटकयप लर कसटर कस कक सरकप रय करनक


हर इक सकन कम मरसतषक मम एक खकस अक ग हकतक हम , रजसम “रम रटकयप लर कसटर कस” कहक जकतक हम । मरसतषक
कक यह उह गलक रजतनक छकटक सक रहससक उसक तरह ककम करतक हम , रजस तरह रकसक बडम ऑरफस मम
टम लकफकन रसवचबकडर करतक हम । रजस तरह सकरक फकन कसलस पहलम रसवचबकडर पर आतक हह और बकद मम
उरचत वयरकत तक पहपहचकई जकतक हह , उसक तरह आपकक इक रदपरयग सम आनम वकलक सकरक जकनककरक रम रटकयप लर
कसटर कस दकरक आपकम मरसतषक यक आपकक चम तनक कम उरचत रहससम तक पहपहचकई जकतक हम

रम रटकयप लर कसटर कस मम आपकक रम रटकयप लर उदपदकपक तक तरप शकरमल हकतक हम । जब आप अपनम रम रटकयप लर
कसटर कस कक लकय कक सक दमश भम जतम हह , तक यह ततककल आपकम पररवम श मम ममजपद ऐसम लकगग, जकनककरक
और अवसरग कम बकरम मम आपकक जकगरक और चमकस करनम लगतक हम , जक लकय हकरसल करनम मम आपकक
मदद करम गम ।

लकल सपकटप सर ककर

रमसकल कम तमर पर, कलपनक करम रक आप एक लकल सपकटप सर ककर चकहतम हह । आप इसम अपनम लकय कम रप
मम रलख लम तम हह । आप इसकम बकरम मम सकचनम लगतम हह और इसकक मकनरसक तसवकर दम खनम लगतम हह । यह
पपररकप रयक आपकम रम रटकयप लर कसटर कस कक सक दमश भम जतक हम रक लकल सपकटप सर ककर अब आपकम रलए
महतवपपरर हम । लकल सपकटप सर ककर कक तसवकर फमरन आपकम मकनरसक रम डकर सकप रकन पर पहपहच जकतक हम ।

उस पल कम बकद आप जहकह भक जकएह गम, वहकह आपकक लकल सपकटप सर ककरम हक नजर आएह गक। आप गकडक
चलकतम समय भक इनहम दम खमगम और मकड मप डतम समय कई बलसक दरप भक दम खमगम । आप उनहम पकरकरक ग मम खडक
दम खमगम और शकरम मम भक। आप चकहम जहकह चलम जकएह , आपकक सक सकर लकल सपकटप सर ककरग सम भरक हपआ
रदखम गक।

अगर आप ककई मकटर सकइकल खरकदनम कक फमसलक करतम हह , तक आपकक हर जगह मकटर सकइकलम रदखनम
लगम गक। अगर आप हवकई कक सम र करनम कक फमसलक करतम हह , तक आपकक धयकन हवकई मम छपरटप टयकह मनकनम
कम पकसटसर, रवजकपनग, बपरकशसर और टकवक ककयरकपरमग पर चलक जकएगक। आप अपनम रम रटकयप लर कसटर कस
कक जक भक लकय भम जतम हह , वह आपकम रम रटकयप लर उदपदकपक तक तरप कक पपरमररत कर दम तक हम रक यह उस
लकय कक हकककत मम बदलनम कम सभक सक भकरवत उपकयग कम बकरम मम आपकक चमकस कर दम तक हम ।

आरथरक सवतक तरप तक हकरसल करनक

अगर आप आरथरक दकरषट सम सवतक तरप बननम कक फमसलक करतम हह , तक आपकक अचकनक अपनम आस-पकस
सभक तरह कम अवसर और सक भकवनकएह रदखनम लगम गक, रजनकम जररए आप अपनम आरथरक लकय हकरसल कर
सकतम हह । आपकक नजर अखबकरग मम छपम उन लम खग पर जकएगक, जक इससम सक बकरधत हह । आप जहकह भक
जकएह गम, वहकह आपकक इस रवषय कक पप सतकम भक नजर आ जकएह गक। आपकक डकक मम भक इस बकवत
जकनककरक और आगपरह रमलनम लगम गम । आपकम आस-पकस कम लकग पम सम कमकनम और रनवम श करनम सक बकधक
बकतचकत करतम नजर आएह गम। ऐसक लगम गक, जम सम आप उन रवचकरग और जकनककररयग सम रघर गए हग, जक
आपकम आरथरक लकय हकरसल करनम मम आपकक सहकयतक कर सकतक हह ।

प रक तरफ, अगर आप अपनम रम रटकयप लर कसटर कस और अवचम तन मन कक सपषट रनदर श न दम , तक आप


दस
रजक दगक सम कपछ ऐसम गप जरम गम , जम सम ककहरम मम गकडक चलक रहम हग। आप अपनम आस-पकस ममजपद जयकदकतर
अवसरग और सक भकवनकओक कम बकरम मम जकगरक नहकक हगगम । आप बमप रशकल हक उनहम दम ख पकएह गम।
कहक गयक हम , “धयकन हक रजक दगक कक कपकजक हम ।” जहकह आपकक धयकन जकतक हम , वहकह आपकक रजक दगक जकतक
हम । एक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय बनकनम सम आप अपनम धयकन कक सतर बढ़क लम तम हह । आप अपनम पररवम श
कक हर उस चकज कम पपररत जयकदक सक वमदनशकल बन जकतम हह , जक उस लकय कक तम जक सम हकरसल करनम मम
आपकक मदद कर सकतक हम ।

आपकक पपरमप ख रनरशचत उदम शय

पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय कक पररभकषक हम एक ऐसक लकय, जक इस पल आपकम रलए सबसम महतवपपरर हम ।
यह आम तमर पर वह बप रनयकदक लकय हकतक हम , जक कई अनय लकय पकनम मम आपकक मदद करतक हम ।
इसमम नकचम रदए गप र हकनम चकरहए :

1.यह ऐसक हकनक चकरहए, रजसम आप वयरकतगत रप सम वककई चकहतम हग। इस लकय कक पकनम कक आपकक
इचछक इतनक गहरक हकनक चकरहए रक इसम हकरसल करनम कम रवचकर सम हक आप रकमकक रचत और खप श हक
जकएह ।

2.यह सपषट और खकस हकनक चकरहए। यह ऐसक हकनक चकरहए रक इसम शबदग मम वयकत रकयक जक सकम और
इतनक सपषटतक सम रलखक जक सकम रक ककई बचचक भक इसम पढ़कर जकन जकए रक आप कयक चकहतम हह और
आप उसम अब तक हकरसल कर पकए हह यक नहकक।

3.यह नकपनम यकगय और सक खयकतमक हकनक चकरहए। “मह ढम र सकरक पम सक कमकनक चकहतक हह ,प ” कहनम कम बजकय
यह कहनक जयकदक बम हतर हकगक “मह अमप क तकरकख तक सकलकनक एक लकख डसलर कमकनक चकहतक हह ।प ”

4.यह रवशवसनकय और सक भव हकनक चकरहए। आपकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय कभक इतनक जयकदक बडक
यक मपखरतकपपरर नहकक हकनक चकरहए, रजसम हकरसल करनक नकमप मरकन हक।

5.पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय तक पहपहचनम मम सफलतक कक तकरकर क सक भकवनक हकनक चकरहए – शप रआत मम
शकयद 50 पपररतशत। अगर आप पहलम कभक पपरमप ख उदपदम शय तक न पहपहच पकए हग, तक ऐसक लकय तय
करम , रजसमम सफलतक कक सक भकवनक 80-90 पपररतशत हक। इसम आसकन रखम , कम सम कम शप रआत मम । बकद मम
आप सफलतक कक इससम ककफक कम सक भकवनकओक कम सकथ बडम लकय तय कर सकतम हह और इसकम बकवजपद
आवशयक कदम उठकनम कम रलए पपरमररत हक सकतम हह । बहरहकल, शप रआत मम ऐसम हक लकय तय करम , जक
रवशवसनकय और सक भव हग और रजनमम सफलतक कक ककफक सक भकवनक हक, तकरक आपकक शप र सम हक जकत
कक रवशवकस हक सकम।

6.आपकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय बककक लकयग कम सकमक जसय मम हकनक चकरहए। अगर आप एक तरफ
प रक तरफ जयकदकतर वकत गकलफ खम लनक
अपनम कमररयर मम आरथरक सफलतक पकनक चकहतम हह , लम रकन दस
चकहतम हह , तक यम दकनग लकय एक सकथ नहकक चल सकतम । आपकम पपरमप ख लकय आपकम छकटम लकयग और
जकवनमपलयग कम तकलमम ल मम हकनम चकरहए।

अपनम पम र जमकन पर रखम


मम रम एक सम रमनकर एक मरहलक मप झसम बकलक रक उसनम अपनक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय तय कर रलयक हम ।
मह नम पपछक रक उसकक उदपदम शय कयक हम । उसकक जवकब थक, “मह एक सकल मम रमरलयनम अर बननम वकलक हह ।प ”

रजजकसक सम मह नम पपछक रक वतरमकन मम उसकक नम ट वथर रकतनक हम । पतक चलक रक वह ककगकल थक। मह नम
उससम पपछक रक वह कयक करतक हम । पतक चलक रक अकमतक कम ककरर उसम अभक-अभक नमकरक सम रनककलक
गयक थक। रफर मह नम उससम पपछक रक ऐसम हकलकत मम वह एक सकल मम दस लकख डसलर हकरसल करनम यक
रमरलयनम अर बननम कक लकय कयग तय कर रहक हम ।

उसनम मम रक कहक बकत दकहरक दक रक आप ककई भक मनचकहक पपरमप ख उदपदम शय तय कर सकतम हह , बशतर वह
रबलकपल सपषट हक। उसम रवशवकस थक रक उसकम पकस सफल हकनम कम रलए आवशयक सभक चकजम हह । मह नम
उसम समझकयक रक उसकम ममजपदक हकलकत कक दम खतम हपए उसकक लकय इतनक अवकसतरवक और असक भव
रदख रहक हम रक वह इसम पपरक नहकक कर पकएगक। इसकम बकद वह हतकश हक जकएगक। इस तरह कक लकय
उसम वह ककम करनम कम रलए पपरमररत हक नहकक करम गक, जक उसम भकवक आरथरक सफलतक पकनम कम रलए करनक
चकरहए। उसकक पपरमररक बढ़नम कम बजकय कम हक जकएगक।

खप द कम पपररत ईमकनदकर रहम

एक सम रमनकर मम एक आदमक नम मप झम बतकयक रक उसकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय “रवशव शकक रत सथकरपत
करनक” हम । मह नम उसम समझकयक रक जब तक वह रकसक बम हद शरकतशकलक दम श कक पपरधकनमक तरप क यक
रकषटप रपरत न हक, तब तक रवशव शकक रत पर खकस असर नहकक डकल सकतक। यह रवरकट लकय उसम ऐसक
वयरकतगत लकय तय करनम सम रककमगक, रजसम हकरसल करनक सक भव हक और रजस पर वह हर रदन ककम कर
सकम। यह सप नकर वह रचढ़ गयक और बकहर चलक गयक। अपनक फकतकसक मम मम रक पपरकतसकहन न रमलनम सम
उसम खप शक नहकक हपई थक।

इन दकनग मकमलग मम लकग लकय रनधकररर कक इसतम मकल अपनम रखलकफ कर रहम थम । वम ऐसम लकय बनककर
खप द कक असफलतक कम रलए तम यकर कर रहम थम , रजनहम हकरसल करनक सक भव हक नहकक थक। नतकजक – वम
जलदक हतकश हक जकएह गम और ककरशश करनक छकड दम गम ।

लकय तय करनक शप र करतम वकत यह बडक खतरक हम और आपकक इससम बचनक हकगक। यह एक अक धक गलक
हम , जक उतसकह और रकमककच कम बजकय हतकशक और अपपरमररक कम मकहमल मम लम जकतक हम ।

खप द कक तबकह न करम

यप वकवसथक मम मह नम भक यहक गलतक कक थक। जब मह नम पहलम -पहल लकय तय रकयक, तक आमदनक कक बहपत
बडक लकय बनक रलयक। मह नम फमसलक रकयक रक मह मम रक तब तक कक सबसम जयकदक सम भक दस गप नक जयकदक
आमदनक कमकऊहगक। बहरहकल, महकनग गप जर गए, मगर ककई पपरगरत नजर नहकक आई। तब कहकक जककर
मप झम एहसकस हपआ रक लकय मम रक मदद नहकक कर रहक हम । चपहरक मह इसकम आस-पकस भक नहकक पहपहच पकयक
थक, इसरलए यह सपषट थक रक इसमम मप झम पपरमररत करनम कक शरकत नहकक थक। हकलकह रक मह इसम पकनक तक
चकहतक थक, लम रकन रदल मम मप झम पककक यककन नहकक थक रक यह सक भव हम । और चपहरक इसकम सक भव हकनम पर
मप झम रवशवकस हक नहकक थक, इसरलए मम रम अवचम तन मन नम इसम असवकककर कर रदयक और मम रम रम रटकयप लर
कसटर कस नम इस पर ककम नहकक रकयक। अपनम सकथ ऐसक न हकनम दम ।

बडक सवकल
आपकम पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय कक तय करनम कम रलए अहम सवकल यह हम : आप रकस एक चकज कक
सपनक दम खनम कक रहममत करम गम , बशतर आपकक पतक हक रक आप असफल नहकक हक सकतम ?

अगर आपकक रकसक एक लकय कक, चकहम वह छकटक हक यक बडक, अलपककलकन हक यक दकघरककलकन,
सफलतकपपवरक हकरसल करनम कक पपरक गकरक टक दम दक जकए, तक वह लकय कमन सक हकगक? अगर आप इस
सवकल कक जवकब रलख सकतम हह , तक शकयद आप उसम हकरसल भक कर सकतम हह । उसकम बकद आपकक रसफर
एक सवकल पपछनक हकगक : कमसम ? एकमकतपर वकसतरवक सकमक यह हम रक आप इसम रकतनक रशदपदत सम
चकहतम हह और इस रदशक मम रकतनम लक बम समय तक ककम करनम कक इचछक रखतम हह ।

नकबम ल पप रसककर रवजम तक

मम रम एक सम रमनकर मम कमरमसटप रक कम एक नकमक यपरनवरसरटक पपरकफमसर नम भक भकग रलयक, रजनहगनम दक सकल


पहलम दक अनय वम जकरनकग कम सकथ कमरमसटप रक कक नकबम ल पप रसककर जकतक थक। उनहगनम मप झम बतकयक रक जब
उनहगनम बकस सकल कक उमपर मम अपनक यपरनवरसरटक कमररयर शप र रकयक, तक उनहगनम कमरमसटप रक कम कम तरप मम
भकरक यकगदकन दम नम कक फमसलक कर रलयक थक। यह उनकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय थक। उनहगनम 25 सकल
सम जयकदक समय तक इस पर अपनक पपरक धयकन कमरदपरत रकयक। और अक ततत वम सफल हक गए।

उनहगनम मप झम बतकयक, “मम रक लकय शप रआत सम हक सपषट थक। मप झम इस बकरम मम कभक ककई शक कक नहकक हपई
रक मह अक ततत कमरमसटप रक मम इतनक महतवपपरर यकगदकन दह ग प क रक नकबम ल पप रसककर जकत लपहगक। नकबम ल
पप रसककर रमलनम पर मप झम खप शक तक हपई, लम रकन हम रकनक नहकक हपई।”

ककमत चप ककनम कम इचछपक रहम

हर वयरकत रमरलयनम अर यक मलटकरमरलयनम अर बननक चकहतक हम । इकलमतक सवकल यह हम रक कयक आप


उस आरथरक लकय कक हकरसल करनम कम रलए हर जररक चकज करनक चकहतम हह यक नहकक? और कयक आप
इतनम वषर तक मम हनत करनक चकहतम हह यक नहकक? अगर आप इसम हर हकल मम करनक चकहतम हह , तक आपकक
ककई चकज नहकक रकक सकतक।

दस लकयग कक अभयकस

यहकह आपकम रलए एक अभयकस हम । एक ककगज पर दस ऐसम लकयग कक सपचक बनकएह , रजनहम आप रनकट
भरवषय मम हकरसल करनक चकहतम हह । उनहम वतरमकन ककल मम रलखम , मकनग आप उनहम पहलम हक हकरसल कर
चप कम हग। रमसकल कम तमर पर, यह रलखम , “मम रक वजन xxx पकड हम ।” यक, “मह xxx डसलर सकलकनक कमकतक
हह ।प ”

दस लकयग कक सपचक पपरक करनम कम बकद इसम दम खतम हपए खप द सम यह सवकल पपछम : इस सपचक मम वह कमन सक
एक लकय हम , रजसम ततककल हकरसल करनम सम मम रक रजक दगक पर सबसम जयकदक सककरकतमक असर हकगक?
लगभग हर मकमलम मम वहक लकय आपकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय हकतक हम । यहक वह लकय हम , जक
आपकक रजक दगक पर सबसम जयकदक असर डकल सकतक हम और बककक लकयग कक हकरसल करनम मम भक आपकक
मदद कर सकतक हम ।
आप चकहम रजस लकय कक अपनम पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय कम रप मम चप नम , उसम एक अलग ककगज पर
रलख लम । आप इस लकय कक हकरसल करनम कम रलए कयक-कयक कर सकतम हह ? रदमकग मम आनम वकलक हर
चकज कक रलख लम । रफर अपनक सपचक कक कम सम कम एक चकज कर दम । इस लकय कक तकन बकई पकहच कम
इक डमकस ककडर पर रलखकर हमम शक अपनम सकथ रखम तथक रनयरमत समककक करतम रहम । इस लकय कम बकरम मम
सप बह, दकपहर और रकत, हर वकत सकचम । इसम हकरसल करनम कम तरककग कक लगकतकर तलकश करतम रहम । और
इसकम रलए आपकक रसफर एक हक सवकल पपछनक हकगक : कमसम ?

लकय कम बकरम मम हक सकचतम रहम

पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय चप ननम और उस पर एककगपरतक सम धयकन कमरदपरत करनम कक रनररय आपकक रजक दगक
कक इतनक बदल दम गक, रजतनक ककई दस प रक रनररय नहकक बदल सकतक। इसकक बदमलत आप रकसतम कक तमकम
बकधकओक और मप रशकलग कक पकर कर जकएह गम। आपकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय चकहम जक हक, उसम रलख लम
और आज हक उस पर ककम शप र कर दम । अपनक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय तय करम

1.अगर आपकक पककक गकरक टक दम दक जकए रक आप असफल नहकक हक सकतम , तक वह कमन सक एक चकज हम ,
रजसकम सपनम दम खनम कक आप रहममत कर सकतम हह ?

2.दस लकयग कक सपचक बनकएह , रजनहम आप आनम वकलम महकनग और बरसग मम हकरसल करनक चकहम गम । यह
सपचक वतरमकन ककल मम बनकएह । इसमम सम उस एक लकय कक चप न लम , जक आपकक रजक दगक पर सबसम जयकदक
सककरकतमक असर डकलतक हक।

3.तय करम रक आप इस लकय कक रदशक मम हकनम वकलक पपरगरत कक कमसम मकपम गम । इसम रलख लम ।

4.अपनम लकय कक ओर आगम बढ़कनम वकलम हर सक भव ककम कक सपचक बनक लम । अनमम सम कम सम कम एक


फमरन कर दम ।

5.तय करम रक लकय हकरसल करनम कम रलए आपकक अरतररकत मम हनत, समय और समपरर कम रप मम
रकतनक ककमत चप ककनक हकगक और रफर चप ककनम मम जप ट जकएह । 7

अपनम रवशवकसग कक रवशलम षर करम

इक सकन और उसकक खवकरहशग कम बकच रसफर एक चकज खडक हकतक हम – उनहम पपरक करनम कम रलए ककरशश
करनम कक इचछक – और यह रवशवकस रक उनहम पकनक सक भव हम ।

– ररचडर एम. डम वसस

रवशवकस कक रनयम शकयद सबसम महतवपपरर मकनरसक रनयम हम । यह रनयम कहतक हम रक आप रजस चकज
पर दकढ़तक सम रवशवकस करतम हह , वह आपकक वकसतरवकतक बन जकतक हम । आप दम खक हपई चकजग पर रवशवकस
नहकक करतम ; दरअसल आप आपनम रवशवकस कम अनप रप हक दम खतम हह । आप दपरनयक कक अपनम रवशवकसग,
नजररयग, पपवकरगरप हग और पहलम सम तय धकररकओक कम चशमम सम दम खतम हह । आप वक नहकक हह , जक आप सकचतम
हह रक आप हह । सच तक यह हम रक आप वहक हह , जक आप सकचतम हह ।
पपरकवबर 23:7 मम कहक गयक हम , जम सक इक सकन “अपनम रदल मम सकचतक हम , वम सक हक वह हकतक हम ।” इसकक
मतलब यह हम रक आप बकहर हमम शक वहक ककम करतम हह , जक अपनम बकरम मम आपकम सबसम भकतरक रवशवकसग
पर आधकररत हकतम हह ।

मम रयप 9:29 मम ईसक मसकह कहतम हह , “तप महकरक आसथक कम अनप रप हक तप महम रदयक जकएगक।” इसकक मतलब
यह हम रक आपकम पपरबल रवशवकस हकककत मम बदल जकएह गम। उनहकक सम तय हकगक रक आपकम सकथ कयक
हकतक हम ।

हकवरडर कम डस. रवरलयम जम मस नम 1905 मम कहक थक, “रवशवकस वकसतरवक तरय कक रनमकरर करतक हम ।”
उनहगनम आगम कहक थक, “मम रक पकढ़क कक सबसम कप रकक रतककरक खकज यह थक रक इक सकन अपनम अक दरनक नजररए
कक बदलकर अपनक रजक दगक कम बकहरक पहलप ओक कक बदल सकतक हम ।”

सकच बदलक, रजक दगक बदलक

रजक दगक मम सकरक सप धकर अपनम और अपनक सक भकवनकओक कम बकरम मम रवशवकस बदलनम सम हकतक हम । रनजक
रवककस कम रलए आपकक यह रवशवकस बदलनक हकगक रक आप कयक कर सकतम हह और आपकम रलए कयक
सक भव हम । कयक आप अपनक आमदनक दकगप नक करनक चकहम गम ? जकरहर हम , चकहम गम ! बप रनयकदक सवकल हम : कयक
आप इसम सक भव मकनतम हह ? कयक आप आमदनक रतगप नक करनक चकहम गम ? कयक आप इसम सक भव मकनतम हह ?

आपकक शक कक कक सतर जक भक हक, मप झम एक सवकल पपछनम कक अनप मरत दम । कयक पहलक नमकरक मम रमलक
पहलक तनखवकह कम बकद सम अब तक आपकक आमदनक दकगप नक यक रतगप नक नहकक हपई हम ? आपनम जब कमकनक
शप र रकयक थक, तब कक तप लनक मम कयक इस वकत आप बहपत जयकदक नहकक कमक रहम हह ? कयक इस तरह आप
खप द हक यह सकरबत नहकक कर चप कम हह रक अपनक आमदनक कक दकगप नक यक रतगप नक करनक सक भव हम ? और आप
पहलम जक कर चप कम हह , उसम आप दकबकरक – शकयद बकर-बकर कर सकतम हह , – बशतर आप सकख लम रक इसम
कमसम रकयक जक सकतक हम । आपकक तक बस यककन करनक हकगक रक यह सक भव हम ।

नम पकरलयन रहल नम कहक थक, “इक सकन कक रदमकग जक सकच सकतक हम और यककन कर सकतक हम , उसम वह
हकरसल भक कर सकतक हम ।”

सफलतक कक आपकक मकसटर पपरकगपरकम

आतम-अवधकररक (self-concept) कक खकज मकनवकय कमतक कम कम तरप मम बकसवकक सदक कक शकयद सबसम
कप रकक रतककरक खकज थक। आप रजक दगक मम जक भक करतम यक हकरसल करतम हह , आपकक हर रवचकर, भकवनक यक
ककम आपकक आतम-अवधकररक सम रनयक रतपरत और रनधकरररत हकतक हम । आपकक आतम-अवधकररक आपकम
ककयर-पपरदशरन और पपरभकव कम सतर सम पहलम आतक हम और उसकक भरवषयवकरक करतक हम । आपकक आतम-
अवधकररक आपकम मकनरसक ककपयपटर कक मकसटर पपरकगपरकम हम । यह बप रनयकदक ऑपरम रटक ग रससटम हम । आप
बकहरक सक सकर मम जक भक हकरसल करतम हह , वह आपकक आतम-अवधकररक कक हक परररकम हम ।

मनकवम जकरनकग नम यह पतक लगक रलयक हम रक आपकक आतम-अवधकररक उन सकरम रवशवकसग, नजररयग,
भकवनकओक और रकयग कक महकयकग हकतक हम , जक आपकक अपनम और सक सकर कम बकरम मम हकतक हह । इस वजह सम
आप हमम शक अपनकआतम-अवधकररक कम अनप रप हक ककम करतम हह , चकहम वह सककरकतमक हक यक
नककरकतमक।
कचरक अदक र, कचरक बकहर

आतम-अवधकररक कम बकरम मम एक और रदलचसप खकज पर गमर करम । भलम हक आपकक आतम-अवधकररक


आपकम यक सक सकर कम बकरम मम गलत रवशवकसग पर आधकररत हक, लम रकन यहक गलत रवशवकस तरय बन जकतम
हह । रफर आप उनहकक कम अनप रप सकचम गम , महसपस करम गम और ककम करम गम ।

इस तरह अपनम बकरम मम आपकम रवशवकस ककफक हद तक वयरकतपरक (subjective) हकतम हह । उनकक बप रनयकद
अकसर तरयग पर रटकक हक नहकक हकतक। वम तक उस जकनककरक कक परररकम हकतम हह , रजसम आपनम रजक दगक भर
गपरहर रकयक हम और रजस तरककम सम आपनम उसम पपरकसम स रकयक हम । आपकक बचपन, आपकम दकसत और
सहयकगक, आपकक धयकन और रशकर, आपकम अनप भव – सककरकतमक और नककरकतमक दकनग हक – और
हजकरग अनय चकजम आपकम रवशवकसग कक आककर दम तक हम ।

खप द कक सकरमत करनम वकलम रवशवकस सबसम बप रम हकतम हह । अगर आपकक यककन हम रक आपकक ककई सकमक हम ,
चकहम यह सच हक यक न हक, तक यह आपकम रलए सच बन जकतक हम । अगर आप इस पर यककन कर लम तम हह ,
तक आप इस तरह ककम करम गम , जम सम आपमम उस कम तरप सम सक बकरधत यकगयतक यक पपररतभक कम हक। खप द कक
सकरमत करनम वकलम रवशवकसग और अपनक लकदक हपई सकमकओक सम उबरनक हक अकसर आपकम और आपकक
पपरक सक भकवनक कक सकककर करनम कम बकच खडक सबसम बडक बकधक हकतक हम ।

रवशम षजग कक नजरअक दकज कर दम

अलबटर आइक सटकन कक सकखनम मम अकम करकर दम कर बचपन मम हक सकप ल सम घर भम ज रदयक गयक थक। उनकम
मकतक-रपतक कक बतकयक गयक रक यह लडकक रशरकत हक हक नहकक सकतक। मकतक-रपतक नम इस बकत कक
मकननम सम इक ककर कर रदयक और अक ततत ऐसक वयवसथक कक, रक आइक सटकन कक उतककषट रशकक रमलक।

डस. अलबटर शवम टपजर कक भक सकप ल मम यहक समसयक आई थक। दरअसल, सकप ल वकलग नम उनकम मकतक-रपतक
कक पपरकतसकरहत रकयक रक वम उसम रकसक मकचक कक एपपरमरटस बनक दम , तकरक बडम हकनम पर उसकम पकस कम सम
कम एक सप ररकत ककम तक रहम । आइक सटकन और शवम टपजर, दकनग हक नम बकस सकल कक उमपर सम पहलम हक
डसकटरम ट हकरसल कक और बकसवकक सदक कम इरतहकस पर अपनम कदमग कम रनशकन छकडम ।

सकखनम कक अयकगयतकओक पर फसरचयपन परतपरकक मम एक लम ख छपक थक। वयवसकरययग पर कमरदपरत इस लम ख


कक रनषकषर थक रक फसरचयपन 500 कसरपकरम शनस कम बहपत सम पपरमरसडम टप स और सकरनयर एकजककयपरटवज कक
सकप ल मम खकस पपररतभकशकलक यक सकम नहकक मकनक जकतक थक। लम रकन मम हनत कक बदमलत उनहगनम बकद मम
अपनम उदकग मम भकरक सफलतक हकरसल कक।

थसमस एरडसन कक छठम गपरमड मम सकप ल सम रनककल रदयक गयक थक। टकचसर नम उनकम मकतक-रपतक सम सकफ-
सकफ कह रदयक थक रक उनहम कपछ रसखकनम कक ककरशश करनक समय कक बबकरदक हम , कयगरक वम कपछ भक नहकक
सकख सकतम और कतई समकटर नहकक हह । एरडसन बकद मम जककर आधप रनक यप ग कम सबसम महकन आरवषककरक
बनम । इस तरह कक कहकनक हजकरग बकर दकहरकई जक चप कक हम ।

खप द कक सकरमत करनम वकलम रवशवकस कई बकर तक रसफर एक अनप भव यक रटपपरक पर हक आधकररत हकतम हह ।
दपखद बकत यह हम रक उनकक वजह सम आप बरसग तक रकम रहतम हह । जयकदकतर लकग रजस कम तरप मम खप द कक
अयकगय मकनतम थम , बकद मम उनहगनम उसक मम महकरत हकरसल कक। यह दम खकर दस प रम तक हम रकन हपए हक, उनहम
भक ककई कम हम रकनक नहकक हपई। शकयद आपकम सकथ भक ऐसक हक चप कक हकगक। आपकक अचकनक एहसकस
हकतक हम रक उस कम तरप मम अपनम बकरम मम आपकम सकरमत करनम वकलम रवचकर दरअसल सचचकई पर आधकररत
थम हक नहकक।

आप अपनम अक दकजम सम बम हतर हह

लम खक लप इसम हम कम अनप सकर जकवन मम हमकरक जयकदकतर समसयकओक कक जड इस भकवनक मम हम , “मह पयकरपत
अचछक नहकक हह ।प ” डस. अलफप रम ड एडलर नम कहक हम रक पकशचकतय वयरकत कक नम सरगरक रवरकसत “हकनतक”
कक भकवनकएह हह , जक बचपन मम हक शप र हक जकतक हह और अरधककक शतत आजकवन चलतक रहतक हह ।

अपनम नककरकतमक रवशवकसग, रजनमम सम जयकदकतर गलत हकतम हह , कक वजह सम कई लकग अककरर हक अपनक
बप दपरध, पपररतभक, कमतक, रचनकतमकतक यक यकगयतक कक सकरमत मकन लम तम हह । लगभग हर मकमलम मम यम
रवशवकस झठ प म हकतम हह ।

दरअसल आपमम इतनक जयकदक कमतक हम रक आप इसकक पपरक इसतम मकल इस रजक दगक मम तक नहकक कर
सकतम । ककई भक आपसम बम हतर यक समकटर नहकक हम । लकग तक बस अलग-अलग वकत पर अलग-अलग
कम तरप ग मम जयकदक समकटर यक बम हतर हकतम हह ।

आप भक जकरनयस बन सकतम हह

बहपल बप दपरधयग (multiple intelligences) कक अवधकररक कम पपरवतरक हकवरडर यपरनवरसरटक कम डस. हसवडर
गकडरनर कम अनप सकर आपमम कम सम कम दस अलग-अलग बप दपरधयकह हकतक हह , रजनमम सम रकसक एक मम आप
जकरनयस हक सकतम हह ।

दपभकरगय सम , सकप ल-कसलम जग मम रसफर दक हक बप दपरधयग कक नकपक जकतक हम और उनहकक पर धयकन रदयक जकतक हम
: शकरबदक और गररतकय। लम रकन अनय बप दपरधयकह भक हकतक हह , जम सम रवरजयक-सपम रशयल बप दपरध (कलक,
रडजकइन), उदमक बप दपरध (रबजनम स खडक करनक), शकरकररक यक ककइनम सथम रटक बप दपरध (खम लकप द), सकक गकरतक
बप दपरध (वकद यक तरप बजकनक यक सक गकत कक रचनक करनक), सकमकरजक बप दपरध (दस प रग कम सकथ रमलकर
चलनक), इक टपरकपसरनल बप दपरध (गहरम सतर पर खप द कक समझनक), सहज बप दपरध (intuitive intelligence/सहक
चकज करनम यक कहनम कक यकगयतक), कलकतमक बप दपरध (कलकककरतयकह बनकनक) यक अमपतर बप दपरध (भमरतकक,
रवजकन)। आप इनमम सम रकसक मम भक जकरनयस हक सकतम हह ।

जम सक रक एक रसटक सकप ल कम सकइन बकडर पर रलखक थक, “ईशवर घरटयक सकमकन नहकक बनकतक।” हर इक सकन
मम रकसक न रकसक कम तरप मम उतककषट बननम कक कमतक हकतक हम । इस वकत आपकम भकतर कम सम कम एक
और शकयद कई अलग-अलग बप दपरधयग मम जकरनयस बननम यक असकधकरर सतर पर ककम करनम कक यकगयतक
हम । आपकक ककम तक रसफर यह पतक लगकनक हम रक वह बप दपरध कमन सक हम ।

अपनम पपररत आपकक रजममम दकरक यह हम रक आप सकरमत करनम वकलम इन सकरम रवशवकसग कक छकड दम और
यह मकन लम रक आप असकधकरर रप सम सकम और गप रक इक सकन हह । आपकक महकनतक कम रलए बनकयक
गयक हम और सफलतक कम रलए गढ़क गयक हम । आपमम ऐसक कमतकएह और यकगयतकएह हह , रजनकक आज तक
दकहन नहकक हपआ। इस वकत भक आपमम हर वह लकय हकरसल करनम कक यकगयतक हम , जक आप अपनम रलए
तय कर सकतम हह , बशतर आप इसम पकनम कम रलए पयकरपत समय तक पयकरपत कडक मम हनत करनक चकहतम हग।

आपकम रवशवकस पम दकइशक नहकक हकतम , सकखम जकतम हह अचछक खबर यह हम रक सभक रवशवकस सकखम जकतम हह ।
इसरलए उनहम छकडक भक जक सकतक हम , खकस तमर पर तब, जब उनसम आपकक मदद न रमल रहक हक। जब
आप दपरनयक मम आतम हह , तक आपकम पकस ककई रवशवकस नहकक हकतक। न अपनम बकरम मम , न धमर कम बकरम मम , न
प रम लकगग कम बकरम मम , न हक आम तमर पर दपरनयक कम बकरम मम । आज
अपनक रकजनकरतक पकटकर कम बकरम मम , न दस
आप बहपत सक चकजम “जकनतम ” हह । लम रकन जम सक रक कसमम रडयन जसश रबरलक गस नम रलखक थक, “इक सकन जक
जकनतक हम , उससम उसम चकट नहकक पहपहचतक। चकट तक वह जकननम सम पहपहचतक हम , जक उसकम रलए सच नहकक
हम ।”

आप अपनम बकरम मम रजन चकजग कक सच मकनतम हह , उनमम सम कई तक सच हह हक नहकक। और यम लगभग हमम शक


आपकक सकरमत कर दम तम हह । अपनक पपरचप र सक भकवनक कक तकलक खकलनम कक शप रआतक रबक दप अपनम सकरमत
करनम वकलम रवशवकसग कक पहचकननक और खप द सम पपछनक हम , “कयक हक, अगर यम जरक भक सच न हग?”

हक सकतक हम रक आपमम रकसक ऐसम कम तरप सम सक बकरधत असकधकरर यकगयतक हक, रजसकम बकरम मम आप खप द कक
खकस अचछक नहकक मकनतम , जम सम रवकप रय, उदरमतक, लकक-सक भकषर यक धनकजरन?

खप द कम बकरम मम अलग सकचम

मह नम दपरनयक भर कम लकखग लकगग कक यम रसदकक त रसखकए हह । मम रम फकइल डपरसअसर मम ऐसम बहपत सम लकगग कम
पतपर और ई-मम लस भरम हह , रजनहगनम सकरमत करनम वकलम रवशवकसग कम बकरम मम कभक सप नक हक नहकक थक।
लम रकन इसकक पतक चलनम कम बकद उनहगनम अपनम बकरम मम अपनक पपरक नजररयक हक बदल रलयक। वम रजक दगक
कम पपरमप ख कम तरप ग मम खप द कक पहलम सम जयकदक समथर, सकम और यकगय मकननम लगम ।

उनकक रजक दगक फमरन बदल गई और परररकम भक। उनकक आमदनक दकगप नक, रतगप नक, चमगप नक हक गई। कई
तक रमरलयनम अर मलटकरमरलयनम अर भक बन गए। वम रनचलम सतर सम ककपनक कम शकषरसथ सतर तक पहपहच
गए। वम अपनक सम लस टकम कम सबसम बप रम सम लसमम न सम सबसम जयकदक आमदनक वकलम सम लसमम न बन गए।

अपनम और अपनक वयरकतगत कमतकओक कम बकरम मम रवशवकस बदलनम कम बकद उनहगनम नई यकगयतकएह सकखकक
और नई चप नमरतयकह लकक। उनहगनम जयकदक बडम लकय बनकए और उनहम हकरसल करनम मम रदल सम जप ट गए।
अपनम रवशवकसग पर सवकल करकम और अपनक सकमकएह न मकनकर उनहगनम अपनक रजक दगक और कमररयर कक
बकगडकर पपरक तरह अपनम हकथ मम लम लक और अपनम सपनम सकककर रकए। और जक अनरगनत लकग कर चप कम
हह , वह आप भक कर सकतम हह ।

मनचकहम रवशतकस चप नम

कलपनक करम रक “रवशवकस कक दपककन” हम , ककफक हद तक रकसक ककपयपटर ससफटवम यर सटकर कक तरह, जहकह
जककर आप ककई भक रवशवकस खरकद सकतम हह और अपनम अवचम तन मन मम उसकक पपरकगपरकरमक ग कर सकतम
हह । अगर आप ककई भक रवशवकस चप न सकतम हग, तक कमन सक रवशवकस आपकक सबसम जयकदक मदद करम गक?

मम रक सलकह तक हम रक आप यह रवशवकस चप नम : “मप झम रजक दगक मम महकन सफलतक रमलनक तय हम ।”


अगर आपकक पपरक रवशवकस हम रक आपकक महकन सफलतक रमलनक तय हम , तक आप ऐसम चलम गम , बकलम गम
और ककम करम गम , जम सम रजक दगक मम आपकम सकथ हकनम वकलक हर घटनक आपकक सफल बनकनम कक रवरकट
यकजनक कक रहससक हम । हर कम तरप कम शकषरसथ लकगग कक रवशवकस यहक हकतक हम ।

अचछकई कक तलकश करम

सफल लकग हर रसथरत मम अचछकई कक तलकश करतम हह । वम जकनतम हह रक यह हमम शक ममजपद रहतक हम ।
चकहम उनहम रकतनम हक झटकम लगम , चकहम रकतनक हक रवपरतयकह सकमनम आएह , वम हमम शक अपनम सकथ हकनम वकलक
हर घटनक मम ककई न ककई अचछकई खकजनम कक अपम कक करतम हह । उनहम रवशवकस हकतक हम रक हर रवपरत उस
महकन यकजनक कक रहससक हम , जक उनहम अवशयक भकवक सफलतक कक ओर लगकतकर लम जक रहक हम ।

अगर आपकम रवशवकस सककरकतमक हह , तक आप हर रवपरत यक मप रशकल मम मपलयवकन सबक खकज लम गम ।


आपकक यककन हकगक रक ऐसम कई सबक हह , जक आपकक सफलतक हकरसल करनम और उसम ककयम रखनम कक
रकह पर सकखनम हगगम । इसरलए आप हर समसयक कक सकखनम कक अनप भव मकनतम हह । नम पकरलयन रहल नम
रलखक थक, “हर मप रशकल यक रवपरत कम भकतर उसकम बरकबर यक उससम जयकदक बडम लकभ कक बकज हकतक हम ।”

ऐसम नजररए कम सकथ आप अपनम सकथ हकनम वकलक हर चकज सम फकयदक उठकतम हह , अपनम पपरमप ख रनरशचत
उदपदम शय हकरसल करनम कक ओर तम जक सम बढ़तम हह ।

ककम करकम भकवनक महसपस करम

मनकरवजकन और ततवमकमककसक (metaphysics) मम उलटकव (reversibility) कक रनयम कहतक हम , “ककम करनम


कक भकवनक जगकनम कक नप सखक हम , ककम करकम भकवनक कक जगकनक।”

इसकक मतलब यह हम रक शप रआत मम शकयद आपकक महकन सफलतक कक एहसकस नहकक हकगक, जम सक आप
चकहतम हह । आपकम पकस वह आतमरवशवकस नहकक हकगक, जक सफल उपलरबधयग कम पप रकनम ररकसडर सम रमलतक
हम । आपकक अकसर अपनक यकगयतकओक पर शक कक हकगक और असफलतक कक डर हकगक। आपकक लगम गक रक
आप पयकरपत अचछम नहकक हह , कम सम कम उस वकत तक नहकक।

लम रकन अगर आप “जम सम” रसदककत पर ककम करतम हह , जम सम आप पहलम सम हक वह वयरकत बन चप कम हह , जक


आप बननक चकहतम हह , रजसमम सभक मनचकहम गप र और पपररतभकएह हह , तक आपकम ककम हक अपनम सकथ पम दक
हकनम वकलक भकवनकओक कक जगक दम गम । दरअसल, उलटकव कम रनयम कम अनप सकर ककम करकम हक आप अपनक
मनचकहक भकवनक जगकतम हह ।

अगर आप अपनम रबजनम स मम शकषरसथ वयरकत बननक चकहतम हह , तक शकषरसथ वयरकतयग जम सम कपडम पहनम ।
खप द कक शकषरसथ लकगग जम सक बनकएह । अपनम ककम कक आदतम उनकम जम सक बनकएह । अपनम कम तरप कम सबसम
सफल लकगग कक अपनक रकल मसडल बनकएह । सक भव हक, तक उनसम सलकह लम रक तम जक सम आगम बढ़नम कम
रलए कयक रकयक जकए। और वम आपकक जक भक सलकह दम , उस पर फमरन अमल करम । कमर करम ।

जब आप शकषरसथ लकगग कक तरह चलनक, बकलनक, कपडम पहननक और वयवहकर करनक शप र कर दम तम हह , तक


प रग कम सकथ वम सक हक वयवहकर
जलद हक आप शकषरसथ लकगग जम सक महसपस भक करनम लगतम हह । आप दस
करम गम , जम सक शकषरसथ वयरकत करतम हह । उसक तरह सम ककम करम गम , रजस तरह शकषरसथ वयरकत करतम हह ।
नतकजक यह हकगक रक कपछ समय बकद हक आपकक भक वहक परररकम रमलनम लगम गम , जक शकषरसथ वयरकतयग
कक रमलतम हह । जलदक हक आप खप द शकषरसथ वयरकत बन जकएह गम। यह कहनक रघसक-रपटक लग सकतक हम ,
“रकसक चकज नकटक करक, जब तक रक उसकक आदत न पड जकए!” लम रकन इसमम बडक सचचकई हम ।

सफल सम लस मम नमजर कक रहसय

मम रक एक रमतपर बडक हक सफल सम लस मम नमजर हम । वह सकवधकनक सम इक टरवयप लम कर एक नयक सम लसमम न


चप नतक थक, उसम कमरडलक डकलररशप मम लम जकतक थक और इस बकत पर जकर दम तक थक रक वह अपनक पप रकनक
ककर कम बदलम मम एक नई कमरडलक खरकद लम । सम लसमम न आम तमर पर उसकम इस रवचकर कक रवरकध करतक
थक। वह कमरडलक कक ऊहचक ककमत और भकरक-भरकम मकरसक रकसत दम खकर घबरक जकतक थक। लम रकन
सम लस मम नमजर इस बकत पर पपरक जकर दम तक थक रक कमरडलक खरकदम रबनक ककम नहकक चल सकतक।

आपकक कयक लगतक हम , इसकम बकद कयक हकतक हकगक? जब सम लसमम न घर जकतक थक और उसकक पतनक उसकक
खरकदक नई कमरडलक दम खतक थक, तक उसम हकटर अटम क हकतम -हकतम बचतक थक। पतनक कक खप श करनम कम रलए
वह उसम नई ककर मम घप मकनम लम जकतक थक। पडकसक उनहम नई कमरडलक मम घपमतम दम खतम थम और वह रकसतम मम
उनकक तरफ हकथ रहलकतक हपआ जकतक थक। वह अपनक नई कमरडलक अपनम घर कम सकमनम यक डपरकइववम मम
खडक कर दम तक थक। लकग आकर उसकक पपरशक सक करतम थम । धकरम -धकरम , अनजकनम मम , अवचम तन सतर पर उसकक
खप द कम पपररत और अपनक आमदनक कक कमतक कम पपररत नजररयक बदलनम लगतक थक।

कपछ हक रदनग मम वह खप द कक नई कमरडलक कम मकरलक कम रप मम दम खनम लगतक थक। वह खप द कक अपनम


कम तरप मम ककफक पम सक बनकनम वकलम कम रप मम दम खनम लगतक थक। वह खप द कक अपनम उदकग कम शकषरसथ लकगग
मम सम एक मकननम लगतक थक। और हर बकर, लगभग रबनक चपकम, इस सक गठन कम सम लसपकपप ल सम लस
सप परसटकर बनतम थम । उनकक सम लस पपरदशरन कपलकहचम भरतक थक और वम इतनक जयकदक पम सक कमकतम थम , रजतनक
उनहगनम रजक दगक मम नहकक कमकयक थक। जलद हक उनकक नई कमरडलक कक मकरसक रकसतग कक रचक तक खतम हक
जकतक, कयगरक उनकक आमदनक बहपत बढ़ जकतक थक।

मकनरसक समतप लय बनकएह

आधयकरतमक गप र एममम ट फसकस नम एक बकर कहक थक, “रजक दगक मम आपकक पपरमप ख ककम अपनम भकतर उस
चकज कक मकनरसक समतप लय बनकनक हम , रजसम आप बकहरक दपरनयक मम सकककर करनक चकहतम हह और आनक द
लम नक चकहतम हह ।”

आपकक अपनम भकतर ऐसम रवशवकस बनकनम पर धयकन कमरदपरत करनक चकरहए, जक उस बडक सफलतक कम
अनप रप हग, जक आप अपनम बकहरक सक सकर मम पकनक चकहतम हह । आप यह ककम कमसम करम ? खप द कक सकरमत
करनम वकलम रवशवकसग कक चप नमतक दम कर, उनहम असवकककर करकम और रफर इस तरह ककम करकम, जम सम उनकक
अरसततव हक न हक।

आप अपनम कम तरप मम अपनक जकन और यकगयतकएह बढ़ककर नए रवशवकसग कम रवककस कक शरकत दम तम हह । तब


आप उस रबक दप पर पहपहच जकतम हह , जहकह आप रकसक भक चप नमतक यक आवशयकतक सम रनबटनम मम खप द कक
सकम मकननम लगतम हह । आप हर कम तरप मम जयकदक बडम और रकमककचक लकय बनककर नए, सककरकतमक
रवशवकसग कम रवककस कक गरत बढ़क दम तम हह । अक त मम , आप लगकतकर इस तरह ककम करतम हह , जम सम आप उसक
वकत वम सम बन चप कम हह , जम सम आप बननक चकहतम हह ।

आपकक लकय अपनम दकरक कक यक कहक गई हर चकज मम मकनरसक समतप लय बनककर, सफलतक कम रलए
अपनम अवचम तन मन कक दकबकरक पपरकगपरकरमक ग करनक हम ।

अपनक नई आतम-छरव कम अनप रप वयवहकर करम

आप नए रवशवकसग कम अनप रप ककम करकम उनहम रवकरसत करतम हह । आप इस तरह ककम करतम हह , जम सम
आपकक पहलम सम हक यककन हक रक आपमम वम कमतकएह और यकगयतकएह हह । आप हर रकसक कम सकथ
सककरकतमक, आशकवकदक और सप खक वयरकत जम सक वयवहकर करतम हह । आप इस तरह ककम करतम हह , जम सम
आप असफल हक हक नहकक सकतम । आप इस तरह ककम करतम हह , जम सम आपकक सफलतक कक गकरक टक रमल
चप कक हक और रसफर आप हक उसकम बकरम मम जकनतम हग।

आपकक एहसकस हक जकतक हम रक आप अपनम हर ककम और बकत सम अपनम चररतपर और वयरकततव कक


लगकतकर रवककस कर रहम हह , उसम आककर दम रहम हह और रनयक रतपरत कर रहम हह ।

चपहरक आप वहक बन जकतम हह , रजसकम बकरम मम आप सकचतम हह , इसरलए आपकक वहक कहनक और करनक
चकरहए, जक आपकम मनचकहम आदशकर और दकघरककलकन भकवक पररकलपनक कम सकमक जसय मम हक। आपकक उन
गप रग और वयवहकरग कम बकरम मम हक सकचनक और बकलनक चकरहए, जक आपकक अपनम आदशर सवरप कक ओर
बढ़कएह और उन लकयग कक हकरसल करनम कक ओर लम जकएह , रजनहम आप पकनक चकहतम हह ।

रनररय लम

आज हक खप द कक सकरमत करनम वकलम रवशवकसग कक चप नमतक दम नम और असवकककर करनम कक रनररय लम ,


रजनहगनम आपकक पकछम रकक रखक हम । अपनम भकतर झकहकम और रजक दगक कम उन कम तरप ग पर सवकल करम , जहकह
आपकक अपनक यकगयतकओक यक गप रग कम बकरम मम शक कक हक। आप अपनम रमतपरग और पररवकर कम सदसयग सम
पपछ सकतम हह रक कयक उनहम आपमम ककई नककरकतमक रवशवकस नजर आतक हम ।

प रम लकगग कक आपकम सकरमत करनम वकलम रवशवकसग कक पतक हकतक हम , जबरक आपकक नहकक हकतक।
अकसर, दस
इन नककरकतमक रवशवकसग कक जकननम कम बकद खप द सम पपछम, कयक इसकक रवपरकत सच हक सकतक हम ?

कयक हक, अगर आपमम उस कम तरप मम असकधकरर सफलतक पकनम कक कमतक हक, जहकह आप वतरमकन मम खप द पर
शक कक करतम हह ? कयक हक, अगर बचपन सम हक रकसक खकस कम तरप मम आपकक पपरकगपरकरमक ग जकरनयस जम सक कक
गई हक? उदकहरर कम तमर पर, कयक हक अगर आपकम भकतर इसक वकत वह सकरक पम सक कमकनम और इकटप ठक
करनम कक यकगयतक हक, जक आप अपनक रजक दगक मम कमकनक चकहतम हह ? कयक हक, अगर पम सम कम मकमलम मम
आपमम “पकरस पतथर कक सपशर” (midas touch) हक?

अगर आप इन रवचकरग पर पपरक रवशवकस कर लम और इनहम सच मकन लम , तक आप आज जक कर रहम हह ,


उससम कयक-कयक अलग करम गम ?

अपनम शबदग और ककमग मम तकलमम ल रखम


आपकम रवशवकस हमम शक आपकम शबदग और ककमग मम पपरकट हकतम हह । यह सप रनरशचत करम रक आप आगम जक
भक कहम और करम , वह आपकम वकक रछत रवशवकसग कम अनप रप हक और उस मनचकहम वयरकततव कम भक, रजसम
आप पकनक चकहतम हह । वकत कम सकथ आप सकरमत करनम वकलम रवशवकसग कक जगह, जकवन बढ़कनम वकलम
रवशवकस रखनम लगम गम । समय कम सकथ आप सफलतक कक पपरकगपरकरमक ग कर लम गम । जब यह हकगक, तक आपकम
बकहरक जकवन कक इतनक जबदरसत ककयककलप हकगक रक आपकम आस-पकस कम लकग और आप खप द हम रकन रह
जकएह गम।

अपनम रवशवकसग कक रवशलम षर करम :

1.“इस तरह ककम करम जम सम!” अगर आप अपनम कम तरप कम सबसम यकगय और सममकरनत वयरकतयग मम सम एक
हकतम , तक वतरमकन सम रकस तरह अलग सकचतम , ककम करतम और महसपस करतम ? 2.
कलपनक करम रक पम सम कम मकमलम मम आपमम “पकरस पतथर जम सक सपशर” हम । अगर आप बम हद यकगय मनक
मम नमजर हकतम , तक अपनक आरथरक रसथरत कक कमसम सह भकलतम ?

3.खप द कक सकरमत करनम वकलम रवशवकसग कक पहचकनम , रजनहगनम आपकक पकछम रकक रखक हम । अगर वम गलत
हग, तक आप कमसम ककम करम गम ?

4.एक रवशवकस चप नम , रजसम आप रदल कक गहरकई मम सबसम जयकदक पसक द करम गम । ऐसक नकटक करम , जम सम आप
इसम अपनम बकरम मम इसक वकत सच मकनतम हग और इसमम रवशवकस करतम हग।

5.इस वकत अपनम सकमनम कक सबसम मप रशकल रसथरत पर गमर करम । इसमम कमन सम मपलयवकन सबक रछपम हक
सकतम हह , जक भरवषय मम बम हतर बननम मम आपकक मदद कर सकतम हह ? 8

शप रआत सम शप र करम

आप आज जहकह हह और भरवषय मम रजन लकयग तक पहपहचनम कक इरकदक रखतम हह , उनकम बकच एक खकई हम ।
और आपकक समसयक हम उस पर पप ल बनकनक।

– अलर नकइरटक गम ल

कलपनक करम रक आप रकसक दम श कक लक बक यकतपरक पर जकनम वकलम हह । इसकम रलए आपकक सबसम पहलम तक
अपनक मक रजल चप ननक हकगक। रफर आपकक नकशक लककर वहकह पहपहचनम कक सबसम अचछक तरककक खकजनक
हकगक। हर रदन सफर शप र करनम सम पहलम आप नकशम मम अपनक रसथरत कक दम खमगम रक आप कहकह हह और
शकम तक कहकह पहपहचनक चकहतम हह । रजक दगक भक ककफक हद तक ऐसक हक हकतक हम ।

एक बकर जब आप अपनम जकवनमपलयग, भरवषय-दकरषट, रमशन, उदपदम शय और लकय तय कर लम तम हह , तक


आपकक अगलक कदम हकतक हम अपनम शप रआतक रबक दप कक रवशलम षर करनक। रजक दगक कम हर महतवपपरर कम तरप
मम आज आप ठकक-ठकक कहकह हह और कमसक कर रहम हह , खकस तमर पर आपकम लकयग कम सक दभर मम ?

वकसतरवकतक रसदकक त कक अभयकस करम


कई वषकरक तक जनरल इलम रकटप रक कम सकईओ रहम जम क वम लच नम कहक हम रक लकडररशप कक सबसम महतवपपरर
गप र “वकसतरवकतक रसदकक त” (reality principle) हम । उनहगनम इसम इस तरह पररभकरषत रकयक थक, दपरनयक
कक इसकम असल सवरप मम दम खनम कक कमतक, उस तरह सम नहकक, जम सक आप इसम दम खनक चकहतम हह । वम रकसक
लकय यक समसयक सक बकधक मकरटक ग इस सवकल सम शप र करतम थम , “वकसतरवकतक कयक हम ?”

पकटर डपरकर इस गप र कक “बमदपरधक ईमकनदकरक” कहतम हह । रकसक समसयक कक सप लझकनम यक ककई रनररय
लम नम सम पहलम तरयग कक ठकक उसक तरह दम खनक, जम सम वम हह । अबपरकहम मम सलक नम रलखक हम रक आतम-
वकसतरवकककरर करनम वकलम वयरकत कक पहलक गप र हकतक हम अपनम बकरम मम पपरक तरह ईमकनदकर और रनषपक
हकनम कक यकगयतक। यह आप पर भक लकगप हकतक हम ।

अगर आप अपनम सवरशरप म षठ सवरप और अपनम रलए सचमप च सक भव हर चकज हकरसल करनक चकहतम हह , तक
आपकक अपनम और अपनक रवकनगक कम रबक दप कम बकरम मम रनषठप रतक सम ईमकनदकर हकनक हकगक। आपकक बम ठकर
रवसतकर सम अपनक रवशलम षर करनक हकगक और यह फमसलक करनक हकगक रक हर कम तरप मम आज आप ठकक-
ठकक कहकह हह ।

शप रआत सम शप र करम

रमसकल कम तमर पर, अगर आपनम वजन कम करनम कक फमसलक रकयक हम , तक आपकक पहलक कदम अपनक
वजन तमलनक हकगक। उसकम बकद आप लगकतकर उस वजन कक इसबकत कक पम मकनक बनक लम गम रक आप
अपनम लकय कक रदशक मम तरककक कर रहम हह यक नहकक।

अगर आपनम वयरकतगत वयकयकम यकजनक शप र करनम कक फमसलक रकयक हम , तक आपकक पहलक कदम यह तय
करनक हम रक आज कक तकरकख मम आप रकतनक वयकयकम कर रहम हह । आप हर रदन यक हर हफतम रकतनम
रमनट वयकयकम कर रहम हह और रकतनम उतसकह सम ? आप रकस तरह कम वयकयकम कर रहम हह ? आपकम जवकब
जक भक हग, यह महतवपपरर हम रक आप इस मकमलम मम जयकदक सम जयकदक सटकक हग। रफर इस जवकब कक
शप रआतक रबक दप बनककर इसकम आधकर पर भरवषय कक वयकयकम यकजनक बनकएह ।

अपनक पपररत घक टम कक आमदनक तय करम

अगर आप जयकदक पम सम कमकनक चकहतम हह , तक आपकक पहलक कदम कयक हकगक? यह ठकक-ठकक तय करम रक
आप इस वकत रकतनक कमक रहम हह । आपनम रपछलम सकल यक उसकम रपछलम सकल रकतनक कमकयक थक? आप
इस सकल रकतनक कमकएह गम? आप हर महकनम रकतनक कमक रहम हह ? सबसम अचछक पम मकनक यह हम रक आज कक
तकरकख मम आप हर घक टम रकतनक कमक रहम हह ?

आप पपररत हर घक टम कक आमदनक दर इस तरह रनककल सकतम हह । अपनक सकलकनक आमदनक कक 2,000 सम


रवभकरजत कर लम , कयगरक आप हर सकल लगभग 2,000 घक टम हक ककम करतम हह । इससम भक बम हतर यह हकगक
रक आप अपनक मकरसक आमदनक मम 172 कक भकग दम दम , कयगरक हर महकनम आप औसतन इतनम घक टम हक
ककम करतम हह ।
मम रम सम रमनकरग कम कई सदसय अपनम घक टम कक सकपतकरहक दर रनककलतम हह और इसकक तप लनक रपछलम हफतग
सम करकम दम खतम हह । रफर वम अपनक वतरमकन आमदनक बढ़कनम कम रलए अपनम हर घक टम कक मपलय बढ़कनम कक
सक कलप करतम हह । आपकक भक यहक करनक चकरहए।

चप सत समय पपरबक धन यक आरथरक कदमग सम पपरदशरन बम हतर हकतक हम

आमदनक यक रकसक अनय कम तरप सक बकधक आपकक गरनकएह रजतनक जयकदक चप सत (tight) और सटकक हकतक हह ,
आप उस कम तरप मम उतनम हक बम हतर तरककम सम और तम जक सम सप धकर कर सकतम हह । रमसकल कम तमर पर,
जयकदकतर लकग मकरसक और सकलकनक तनखवकह कम सक दभर मम हक सकचतम हह । इसकक रवशलम षर करनक और
इसम बढ़कनक मप रशकल हकतक हम । इसकम रवपरकत, सफल लकग पपररत घक टम कक आमदनक दर कम बकरम मम सकचतम
हह , रजससम हर रमनट कम पपरदशरन मम सप धकर सक भव हक जकतक हम ।

चपहरक आप अपनम वयरकतगत सम वक कसरपकरम शन कम पपरमरसडम ट हह , इसरलए आपकक यह मकन लम नक चकरहए रक


आप हक खप द कक तनखवकह दम रहम हह । कलपनक करम रक आप खप द कक घक टम कम रहसकब सम पम सम दम रहम हह । खप द सम
उसक बम हतरकन पपरदशरन कक उममकद करम , जक आप अपनम रकसक कमरचकरक सम करतम । हर उस चकज कक करनम
सम इक ककर कर दम , रजसमम आपकक वकक रछत दर सम भप गतकन न रमल रहक हक।

आपकक वतरमकन नम ट वथर

अगर आप दकघरककलकन आरथरक लकय तय करतम हह , तक आपकक पहलक कदम सटककतक सम यह तय करनक
हम रक आरथरक सक दभर मम आज आपकक नम ट वथर रकतनक हम । अगर आपकक लकय एक सकल मम रमरलयनम अर
बननक हम , तक आपकक सटकक गरनक करनक चकरहए रक आपकम पकस आज कक तकरकख मम रकतनक दमलत हम ।

जयकदकतर लकग इस गरनक मम गलतक यक बम ईमकनक कर दम तम हह । आपकक सचचक नम ट वथर वह धनरकरश हकतक
हम , जक सक परत मम सम कजर घटकनम पर बचतक हम । इसकक मतलब हम रक अगर आप अपनम सवकरमतव कक हर
चकज बकजकर भकव पर बम च दम और रफर अपनम सकरम कजर चप कक दम , तक आपकम पकस रकतनक दमलत रहम गक।

कई लकग अपनक वयरकतगत सक परतयग कक मपलय कपछ जयकदक हक आह क लम तम हह । वम सकचतम हह रक उनकम


कपडग, ककरग, फनकरचर और इलम कटप रसरनक उपकररग कक मपलय लगभग उतनक हक हम , रजतनम मम उनहगनम इनहम
खरकदक थक। बहरहकल, इन चकजग कक वकसतरवक मपलय उनकम पप रकनम भकव कक महज 10-20 पपररतशत हक
हकतक हम ।

दकघरककलकन रवतकय यकजनकएह बनकएह

सटकक रवतकय रनयकजन कम रलए आज हक अपनक नम ट वथर रनककलम और रफर अपनम दकघरककलकन रवतकय
लकय सम यह रकरश घटक लम । बचक धनरकरश कक उतनम वषकरक कक भकग दम दम , रजतनम वषकरक मम आप उस रवतकय
लकय कक हकरसल करनक चकहतम हह । इस तरह आप ठकक-ठकक जकन जकएह गम रक आरथरक सवतक तरप तक पकनम कम
रलए आपकक हर सकल रकतनक बचकनक हम , रनवम श करनक हम और सक गरप ह करनक हम ।

आज आप जहकह हह , वहकह सम मनचकहक मक रजल तक पहपहचनम कम रलए कयक आपनम पयकरपत समय आवक रटत
रकयक हम ? कयक आपकक लकय यथकथरवकदक हम ? अगर नहकक हम , तक पपरक ईमकनदकरक कक पररचय दम और अपनक
गरनकओक व कलपनकओक, दकनग कक ररवकइज कर दम ।
शपनय-आधकररत सकच कक अभयकस करम

अपनम दकघरककलकन भरवषय कक यकजनक बनकतम वकत आप एक बहपत मपलयवकन अभयकस कर सकतम हह , रजसम
“शपनय आधकररत सकच” (zero-based thinking) कहक जकतक हम । शपनय-आधकररत सकच मम आप यह सवकल
पपछतम हह : आज मह जक कर रहक हह ,प अपनम वतरमकन जकन कम आधकर पर कयक ककई ऐसक चकज हम , रजसम मह
दकबकरक शप र नहकक करहगक?

आप चकहम जक हग और चकहम जक कर रहम हग, आपकक रजक दगक मम ऐसक गरतरवरधयकह और सक बकध जररक हगगम ,
रजनहम आप वतरमकन जकन कम आधकर पर दकबकरक शप र नहकक करनक चकहम गम । अगर आप अतकत मम रलए गए
रनररयग सम खप द कक रककम रखम गम , तक रजक दगक मम तरककक नकमप मरकन नहकक, तक मप रशकल जरर हक जकएगक।
अगर आपकक रजक दगक मम ककई ऐसक चकज हम , रजसम आप आज दकबकरक नहकक करम गम , तक आपकक अगलक
सवकल यह हकनक चकरहए : आप उसम कमसम और रकतनक जलदक छकड सकतम हह ?

अपनम जकवन कम हर कम तरप कक मपलयकककन करम

वयकवसकरयक और वयरकतगत दकनग कम तरप ग मम लकगग कम पपररत शपनय-आधकररत सकच लकगप करम । कयक ककई
ऐसक सक बकध हम , रजसम आप अपनम वतरमकन जकन कम आधकर पर दकबकरक नहकक बनकएह गम? कयक ककई ऐसक वयरकत
हम , रजसकम सकथ यक रजसकम रलए आप आज ककम कर रहम हह , लम रकन दकबकरक उसकम सकथ जप डनक नहकक
चकहम गम ? इन सवकलग कक जवकब दम तम वकत पपरक तरह ईमकनदकर रहम ।

अपनम ककयर जकवन और कमररयर कम हर पहलप कक जकहच करम । कयक आप ऐसक नमकरक कर रहम हह , रजसम आप
वतरमकन जकन कम आधकर पर दकबकरक नहकक करनक चकहम गम ? कयक आपकम रबजनम स यक ककम कक ककई ऐसक पहलप
हम , रजसम आप दकबकरक नहकक करनक चकहम गम ? कयक आपकम रबजनम स मम ककई ऐसक गरतरवरध, पपररकप रयक,
पपरसडकट, सम वक यक खचर हम , रजसम अपनम वतरमकन जकन कम आधकर पर आप दकबकरक नहकक करम गम , बशतर आपकक
यह ममकक रमलम ?

लकगग और ककमग कम बकद अपनम रनवम शग पर गमर करम । कयक समय, धन यक भकवनक कक ककई ऐसक रनवम श
हम , रजसम आप अपनम वतरमकन जकन कम आधकर पर आज नहकक करम गम ? अगर जवकब हकह हम , तक आप इससम बकहर
कमसम रनकल सकतम हह और रकतनक जलदक?

आवशयक पररवतरन करनम कम रलए तम यकर रहम

मम रक एक अचछक दकसत हम , जक हकई सकप ल और यपरनवरसरटक मम गकलफ रखलकडक थक। कपहवकरम पन मम वह हफतम
मम कई बकर गकलफ खम लतक थक। उसकक पपरक रजक दगक गकलफ पर कमरदपरत थक। यहकह तक रक वह जकडम मम
दरकरक इलककग मम पहपहच जकतक थक, जहकह गकलफ ककसकरक पर बफर नहकक जमतक थक।

बकद मम उसनम एक रबजनम स शप र रकयक, शकदक कक और उसकम बचचम हपए। लम रकन वह अब भक हफतम मम कई
बकर गकलफ खम लनम कम रशककजम मम “फहसक” थक। अक ततत गकलफ मम बहपत जयकदक समय लगकनम सम उसकक
रबजनम स, रववकरहत जकवन और बचचग कम सकथ उसकम सक बकध पपरभकरवत हकनम लगम ।
जब तनकव बहपत बढ़ गयक, तक उसनम अपनक गरतरवरधयग कम बकरम मम शपनय-आधकररत सकच कक इसतम मकल
रकयक। तब जककर उसम एहसकस हपआ रक वतरमकन जकन कम आधकर पर उसम गकलफ कक बहपत कम करनक
हकगक, अगर वह रजक दगक कम अनय लकय हकरसल करनक चकहतक थक, जक अब जयकदक महतवपपरर थम । गकलफ
कम समय मम कटमतक करकम उसनम रसफर कपछ हफतग मम हक रजक दगक कक सक तपलन वकपस पक रलयक। यह
रसदककत आप पर रकस तरह लकगप हक सकतक हम ? रकन समयसकधय गरतरवरधयग कक आप कम कर सकतम हह
यक खतम कर सकतम हह ?

परररसथरतयकह लगकतकर बदलतक रहतक हह

आप जक भक रनररय लम तम हह , उनमम सम 70 पपररतशत समय कम सकथ गलत सकरबत हगगम । शकयद पप रकनक
परररसथरतयग मम आपकक रनररय यक सक कलप सहक रहक हक। लम रकन हक सकतक हम रक अब रसथरत बदल गई
हक और दकबकरक इसम “शपनय सम शप र” करनम कक समय आ गयक हक।

आप आम तमर पर जकन सकतम हह रक आपकक शपनय आधकररत सकच कब लकगप करनक चकरहए। पपरकयत यह
बहपत तनकवपपरर रसथरत हकतक हम । जब भक ककई ऐसक चकज हकतक हम , रजसम आप अपनम वतरमकन जकन कम
आधकर पर दकबकरक शप र नहकक करनक चकहम गम , तक आपकक लगकतकर तनकव, रचढ़ और कप रकध कक अनप भव हकतक
रहतक हम ।

कई बकर लकग रकसक वयकवसकरयक यक रनजक सक बकध कक सफल बनकनम कक ककरशश मम बहपत वकत लगक दम तम
हह । लम रकन अगर आप शपनय-आधकररत सकच कक इसतम मकल करम , तक जयकदकतर मकमलग मम सहक समकधकन
अकसर यहक हकतक हम रक सक बकध कक पपरक तरह खतम कर रदयक जकए। इकलमतक असल सवकल यह हम रक
कयक आपमम अपनक पप रकनक गलतक मकननम और रसथरत कक सप धकरनम कम रलए जररक कदम उठकनम कक सकहस
हम ।

आपकक रकस चकज नम रकक रखक हम ?

अगर आप ककई खकस धनरकरश कमकनक चकहतम हह , तक खप द सम पपछम, मह इस वकत वह धनरकरश कयग नहकक
कमक रहक हह ?प आपकक रकस चकज नम रकक रखक हम ? वह पपरमप ख ककरर कयक हम , रजसकक वजह सम आप इस
वकत उतनक नहकक कमक रहम हह , रजतनक कमकनक चकहतम हह ? एक बकर रफर, खप द कम सकथ पपरक तरह ईमकनदकर
रहम ।

अपनम चकरग तरफ नजर डकलकर ऐसम लकगग कक पहचकनम , जक उतनक पम सक कमक रहम हह , रजतनक आप कमकनक
चकहतम हह । कयक वम आपसम अलग ढक ग सम ककम कर रहम हह ? उनहगनम ऐसक कमन सक खकस यकगयतकएह और
कपशलतकएह रवकरसत कर लक हह , रजनहम आप अब तक रवकरसत नहकक कर पकए हह ? आपकक कमन सक
यकगयतकएह और कपशलतकएह हकरसल करनम कक जररत हम , तकरक आप भक उनकम रजतनक पम सक कमक सकम?
अगर आपकक पककक पतक नहकक हम , तक उनसम पपछ लम । पतक लगकएह । यह इतनक जयकदक महतवपपरर हम रक इसम
अनप मकन यक सक यकग पर नहकक छकडक जकनक चकरहए।

अपनक यकगयतकओक और कपशलतकओक कक सतर तय करम


अपनक यकगयतकओक कक सपचक बनकएह । सबसम पहलम तक अपनम ककम कम पपरमप ख परररकम कम तरप ग (key result
areas) कक पहचकनम । यम वम ककम हह , रजनहम आपकक अपनक नमकरक मम उतककषट तरककम सम पपरक करनक हक हम –
पपरक तरह, हमम शक। वम कमन सम ककम हह ?

हर नमकरक मम शकयद हक कभक पकहच-सकत सम जयकदक पपरमप ख परररकम कम तरप हकतम हह । यम ककम बम हद
महतवपपरर हकतम हह । आपकक इनमम सम हर एक मम उतककषट हकनक हक चकरहए, तकरक आप वह नमकरक अचछक
तरह कर पकएह , रजसकम रलए आपकक तनखवकह रमलतक हम । आपकक इनमम सम हर एक मम मकरहर हकनक
चकरहए, अगर आप उतनक पम सक कमकनक चकहतम हह , रजतनक कमकनम मम आप सकम हह ।

यहकह एक महतवपपरर खकज यह हम : आपकक सबसम कमजकर पपरमप ख यकगयतक हक उस ऊहचकई कक तय करतक
हम , रजस पर आप अपनक बककक सभक यकगयतकओक कक इसतम मकल कर सकतम हह और यहक आपकक आमदनक
तय करतक हम । हक सकतक हम रक आप उस कमजकर पपरमप ख यकगयतक कम रसवक बककक सभक मम बम हद उतककषट
हग, लम रकन वह यकगयतक आपकक हमम शक पकछम रककम रखम गक।

नमकरक यक ककम कम रकस कम तरप , रकस यकगयतक मम आप सवरशरप म षठ हह ? कमन सक खकस यकगयतक यक
यकगयतकएह कमररयर मम आपकक वतरमकन सफलतक कम रलए रजममम दकर हह ? वह कमन सक चकज हम , रजसम आप
प रग सम बम हतर करतम हह ?
दस

अपनम सबसम कमजकर कम तरप ग कक पहचकनम

एक बकर जब आप इन सवकलग कक जवकब दम दम , तक आईनम मम खप द कक दम खकर पपछम, “मम रम सबसम कमजकर


यकगयतक कम तरप कमन सम हह ?” वह कमन सक ककम हम , रजसम आप सबसम खरकब तरककम सम करतम हह और रजससम
अनय यकगयतकओक कक इसतम मकल करनम मम बकधक आतक हम । रकस ककम मम दस प रम लकग आपसम बम हतर हह ? खकस
तमर पर, आपमम रकन पपरमप ख यकगयतकओक कक कमक हम , जक आपकक सफलतक कम रलए अरनवकयर हह ? चकहम वम
जक भक हग, आपकक सटककतक और ईमकनदकरक सम उनहम पहचकननम और रफर हर कम तरप मम बम हतरकन कक यकजनक
बनकनम कक जररत हम । (हम बकद वकलम एक अधयकय मम इस बकरम मम गहरकई सम बकतचकत करम गम ।)

दकबकरक शप र करनम कक कलपनक करम

रकसक महकन लकय कक पकनम कक यकतपरक शप र करतम वकत आपकक कलपनक करनक चकरहए रक आप कभक भक
अपनक कमररयर दकबकरक शप र कर सकतम हह । कभक भक अतकत कम रकसक खकस रनररय दकरक खप द कक तकलम मम
बक द यक जकल मम फहसम न रहनम दम । भरवषय पर कमरदपरत रहम ।

आज कई लकग अपनक रशकक, रबजनम स, उदकग और वषकरक कम अनप भव वकलम कम तरप कक छकडकर रबलकपल हक
नई और अलग चकज शप र करतम हह । वम ईमकनदकरक सम यह पहचकन लम तम हह रक वम रजस रदशक मम जक रहम हह ,
वहकह उनकक भरवषय सकरमत हम । इसरलए वम रकसक ऐसक चकज करनम कक सक कलप करतम हह , जहकह भकवक
सक भकवनकएह जयकदक बडक हकतक हह । आपकक भक ऐसक हक करनक चकरहए।

अपनक और अपनक रजक दगक कक बप रनयकदक मपलयकककन करतम वकत आपकक तरयग कक सकमनक करनक चकरहए,
चकहम वम जम सम भक हग। जम सक रक आईटकटक कम हम रसलड जम नकन नम एक बकर कहक थक, “तरय झठ प नहकक
बकलतम ।” सपषट, नजर आनम वकलम , मनचकहम यक लप भकनम वकलम तरयग कम बजकय असल तरयग कक पतक लगकनम
कक ककरशश करम । अचछक रनररय लम नम कम रलए आपकक सचचम तरयग कक जररत हकतक हम ।
खप द कक दकबकरक गढ़नम कम रलए तम यकर रहम

अपनक वतरमकन ककपनक, उदकग और नमकरक कक गमर सम दम खम। अपनम पपररतसपरधरयग कक तप लनक मम बकजकर मम
अपनक रसथरत पर सपषट नजर डकलम । खप द कक दकबकरक गढ़नम कम रलए पकछम हटकर यह सकचम रक वतरमकन
जकन कम आधकर पर आज आप अपनक कमररयर दकबकरक कहकह शप र करम गम ?

कलपनक करम रक आपकक नमकरक और उदकग रकतकरकत गकयब हक चप कम हह । कलपनक करम रक आपकक कमररयर
कम सक बकध मम रबलकपल नयक चप नकव करनक हम । अगर अपनक यकगयतकओक और कपशलतकओक कम अनपठम समनवय
कम सकथ आप आज सम हक दकबकरक शप रआत करम , तक अपनम वतरमकन ककम सम अलग कयक करनम कक चप नकव
करम गम ?

आपकक सबसम मपलयवकन सक परत

आमदनक कक यकगयतक आपकक सबसम मपलयवकन आरथरक सक परत हम । आमदनक कक यकगयतक कक मतलब हम
अपनक यकगयतकओक और कपशलतकओक कक बकजकर मम बम चनम कक यकगयतक। सच तक यह हम रक आपकक घर,
ककर, बह क अककउक ट और फनकरचर सब कपछ जक सकतक हम और हक सकतक हम रक आपकम पकस शरकर कम
कपडग कम रसवक कपछ भक न बचम । लम रकन जब तक आपकक आमदनक कक यकगयतक बरकरकर हम , आप सडक
पकर कर सकतम हह और लगभग ततककल हक दकबकरक अचछक रजक दगक कक रनमकरर शप र कर सकतम हह ।

आपकक आमदनक कक यकगयतक आपकम रलए बहपत ककमतक हम । यह यक तक बढ़तक हपई यक रफर घटतक हपई
सक परत हक सकतक हम । अगर आप इसमम लगकतकर रनवम श करतम रहम और इसम रनखकरतम रहम , तक आपकक
आमदनक कक यकगयतक बढ़ सकतक हम । दस प रक ओर, अगर आप इसम गमर मकन लम यक अतकत कम ककमग कम
आधकर पर घमक ड करनम लगम , तक यह घट सकतक हम ।

सक सकधनग कक भक डकर

खप द कक “सक सकधनग” कक भक डकर मकनम , जक बहपत सक चकजम करनम मम सकम हम । आपकम पकस बहपत सक
यकगयतकएह , कपशलतकएह , जकन, गप र, रशकक और अनप भव हम । ऐसम बहपत सकरम ककम और नमकररयकह हह , रजनहम
आप बहपत अचछक तरह कर सकतम हह यक सकख सकतम हह । कभक भक खप द कक रकसक खकस ककयरयकजनक कम
तकलम मम बक द न रखम , खकस तमर पर अगर आप अपनम कमररयर कक वतरमकन दशक और रदशक सम खप श नहकक हह ।

मकनरसक रप सम दकबकरक शप रआत करनम कक कलपनक करम , जम सम आप अपनक कमररयर नए रसरम सम शप र कर रहम
हग। इस दमरकन अपनम भकतर गहरकई तक दम खम। कमन सक अचछक आदतम आपकक मदद कर रहक हह और
लकयग कक ओर बढ़क रहक हह ? कमन सक बप रक आदतम आपकक पकछम रककम हपए हह ? आपकम चररतपर और
वयरकततव कम सबसम अचछम गप र कमन सम हह ? आपकम सबसम कमजकर गप र कमन सम हह ? आपकक रकन नई
आदतग और गप रग कक रवकरसत करनम कक जररत हम , तकरक आप अपनक अरधकतम कमतक कक उजकगर कर
सकम और इस बकरम मम आपकक यकजनक कयक हम ? आपकक कमन सक बप रक आदतम छकडनम और उनकक जगह पर
अचछक आदतम रखनम कक जररत हम ?

अचछम सम महकन तक जकएह


रजम कसरलनस नम अपनक बम सटसम रलक ग रबजनम स पप सतक गप ड टप गपरमट मम कहक हम रक अगर आप उन बकधकओक
कक पहचकननक और दरप करनक चकहतम हह , जक आपकक आगम बढ़नम सम रकक रहक हह तक आपकम मन मम अपनम
और अपनम रबजनम स कम बकरम मम “रनमरम सवकल” पपछनम कक इचछक हकनक चकरहए। पपरम उतसकह सम अपनम
लकयग कक पकछक करनम कम रलए आपकक कमन सम रनमरम सवकल पपछनम चकरहए?

जब भक मह रकसक ककपनक कम रलए ररनकरतक यकजनक बनकतक हह ,प तक हम चकर सवकलग सम अपनक सतपर शप र
करतम हह । सबसम पहलम तक हम यह पपछतम हह , हम इस वकत कहकह हह ? हम ककपनक कम पपरम आह कडम और
जकनककरक इकटप ठक करतम हह , तकरक हमकरम शप रआतक रबक दप कक एकदम सकफ तसवकर हमकरम सकमनम आ जकए,
खकस तमर पर सम लस, मककरट पकजकशन और मप नकफम कम सक बकध मम ।

दसप रक सवकल हम यह पपछतम हह , हमम भरवषय मम आदशर रप सम कहकह हकनक चकहम गम ? हम भकवक रदशकबदतक
कक आदशकरकरर और अभयकस करतम हह । हम कलपनक करतम हह रक आनम वकलम वषकरक मम हम ककपनक कक जम सक
चकहम वम सक बनक सकतम हह । हम एक आदशर सपनक तम यकर करतम हह रक हर दकरषट सम सफल हकनम पर ककपनक
कमसक रदखम गक।

तकसरक सवकल हम यह पपछतम हह रक आज हम जहकह हह , वहकह कमसम पहपहचम? हमनम कमन सम सहक ककम रकए?
हम कमन सम ककम अलग करम गम ? अब तक हमकरक सबसम बडक सफलतकएह कयक हह और वम कयग रमलकक? हम
रकन चकजग मम असफल हपए और रकस वजह सम ? जम सक जसजर सक तकयन नम रलखक थक, “जक लकग अतकत कक
यकद नहकक रख पकतम , वम उसम दकहरकनम कम रलए अरभशपत हकतम हह ।”

चमथक सवकल जक हम पपछतम हह , वह हमम शक यहक हकतक हम : हम अपनक वतरमकन रसथरत सम अपनक मनचकहक
मक रजल तक पहपहचनम कम रलए इस वकत कयक कर सकतम हह ? अपनम अनप भव कम आधकर पर हमम कमन सम ककम
जयकदक करनम चकरहए और कमन सम कम? हमम कमन सम ककम शप र करनम चकरहए, रजनहम हम आज नहकक कर
रहम हह ? हमम कमन सम ककम पपरक तरह छकड दम नम चकरहए? अपनक खप द कक ररनकरतक यकजनक बनकएह

अचछक खबर यह हम रक अगर हम पहलम तकन सवकलग कम सटकक जवकब दम दम तम हह , तक ररनकरतक यकजनक
यक बलपरपपरकट जयकदक आसकनक सम बन जकतक हम । अगर यकजनक बनकनम सम पहलम हम यह सपषट नहकक करतम रक
हम कहकह हह यक हम वहकह कमसम पहपहचम तक बडक मप रशकल हक जकतक हम ।

एक पप रकनक कहकवत हम , “अचछक शप रआत कक मतलब हम आधक ककम हकनक।” डसकटर कहतम हह , “सटकक
रनदकन यकनक आधक उपचकर।” अपनम लकय कक ओर यकतपरक शप र करनम सम पहलम अपनक रसथरत कम हर पहलप
कक ईमकनदकरक सम मपलयकककन करनम सम आपकक महकनग, यहकह तक रक बरसग कक समय बचम गक। कई मकमलग मम
तक यह आपकक मजबपर कर दम गक रक आप शपरमषठ रवशलम षर और जकन कक रकशनक मम अपनम लकयग कक
दकबकरक मपलयकककन करम । इससम आपकम लकय तम जक सम हकरसल हकनम लगम गम , बशतर आप ककम शप र कर दम ।

शप रआत सम शप र करम

1.अपनम पपरमप ख लकयग कम सक बकध मम अपनक वतरमकन रसथरत कक वकसतरवकतक कक जकहच करम । आप इस
वकत कहकह हह और कहकह पहपहचनक चकहतम हह ?

2.अपनक रजक दगक कम हर कम तरप मम शपनय आधकररत सकच कम रसदकक त कक लकगप करम । आप आज ऐसक कयक
कर रहम हह , रजसम आप वतरमकन जकन कम आधकर पर दकबकरक नहकक करनक चकहम गम ?
3.अपनम जकवन कक पपरर आरथरक रवशलम षर करम । आप आज रकतनक कमक रहम हह और आपकक नम ट वथर
रकतनक हम ? इन कम तरप ग मम आपकम लकय कयक हह ?

4.अपनक और अपनक ककम सक बकधक यकगयतकओक कक पपरक रवशलम षर करम । आप कहकह अचछम हह ? कहकह सप धकर
कक जररत हम ?

5.ठकक-ठकक तय करम रक आप हर घक टम रकतनक कमकतम हह और उसम कमकनम कम रलए कयक करतम हह । आगम आनम
वकलम महकनग मम हर घक टम कक आमदनक दर बढ़कनम कम रलए आपकक कयक करनक हकगक?

6.कलपनक करम रक आपकक भरवषय हर मकयनम मम आदशर हक चप कक हम । उस सपनम कक सकककर करनम कम रलए
आपकक कयक हकनम , बननम यक करनम कक जररत हम ? 9

अपनक पपरगरत मकपम

ककई भक रकह उस इक सकन कम रलए जयकदक लक बक नहकक हम , जक सकच-समझकर और रबनक जलदबकजक रकए
आगम बढ़तक हम ; ककई भक सममकन उस वयरकत कम रलए दरप नहकक हह , जक उसकम रलए खप द कक धम यर कम सकथ
तम यकर करतक हम ।

-जकन डम लक बपरयर

आपमम अरवशवसनकय मकनरसक शरकतयकह हह , रजनकक पपरक इसतम मकल करनम मम आप आदतन असफल हकतम
हह । अपनम जकवन कम सप रनयकरजत लकय तय करकम और उनहम हकरसल करनम कक रवसतक त यकजनक बनककर
आप जलदक सफल हक सकतम हह और बरसग कक कडक मम हनत सम बच सकतम हह । लकय तय करनम सम आप
जयकदकतर लकगग कम मप ककबलम अपनक रवचकर शरकतयग कक बहपत जयकदक इसतम मकल करनम मम समथर बनतम हह ।

आपकक चम तन मन आपकम जकवन कक “हम ड ऑरफस” हम । इसकक भपरमकक आपकम पररवम श कक जकनककरक सम
प रक जकनककरक सम इसकक तप लनक करनक और रफर यह
रनबटनक हम , इसम पहचकननक, इसकक रवशलम षर करनक, दस
फमसलक करनक हम रक कमन सक ककम करनक हम ।

लम रकन आपकम अवचम तन मन मम महकन शरकतयकह रछपक हपई हह । यह आपकक पहलम सम बहपत जयकदक हकरसल
करनम मम समथर बनक सकतक हम । आपकक 90 पपररतशत सम भक जयकदक शरकतयकह “सतह कम नकचम ” रछपक हकतक
हह । यह अरनवकयर हम रक आप अपनम लकयग कक ओर बढ़नम कक पपरमररक कम रलए इन शरकतयग कक दकहन
करनक सकख लम ।

लकयग कक पपरकगपरकरमक ग करम

आपकक अवचम तन मन सपषट लकयग, रवरशषट ककमग, सकचम -रवचकरम कदमग और तय समयसकमक कम सकथ
सबसम अचछक तरह ककम करतक हम । आप अपनम अवचम तन ककपयपटर मम इन चकजग कक रजतनक जयकदक
पपरकगपरकरमक ग करतम हह , यह उतनक हक अचछक तरह ककम करम गक और आप कम समय मम जयकदक चकजम
हकरसल कर पकएह गम।
अपनम लकय बनकतम समय और उनकक ओर बढ़तम समय यह अरनवकयर हम रक आप ऐसम पम मकनम बनक लम ,
रजनकम मकधयम सम आप हर रदन, हर घक टम अपनक पपरगरत कक मपलयकककन कर सकम। यम पम मकनम रजतनम जयकदक
सपषट और रवरशषट हगगम , समयसकमक मम लकय हकरसल करनम कक उतनक हक जयकदक सक भकवनक हकगक।

आपकम अवचम तन मन कक एक “रववशतक तक तरप ” कक जररत हकतक हम , रजसमम ककम पपरक करनम और लकय
हकरसल करनम कक एक समयसकमक हग। रववशतक कम तक तरप कम रबनक आपकम रलए टकलमटकल करनक और दम र
करनक आसकन बन जकतक हम और आप महतवपपरर ककमग कक टकलतम रहतम हह तथक उनहम शकयद हक कभक कर
पकतम हह ।सवरशरप म षठ पपरदशरन कक तकन कपकरजयकह

लकयग हकरसल करनम कम रलए सवरशरप म षठ यक रशखर पपरदशरन कक तकन कपकरजयकह हह : सक कलप, पपररतक और
समकरपत।

जब आप रकसक खकस लकय कक हकरसल करनम कक दकढ़ सक कलप कर लम तम हह और सकरम बहकनग कक एक तरफ
रख दम तम हह , तक यह ककफक हद तक अवचम तन मन कम एकसकलरम टर कक दबकनम जम सक हकतक हम । आप जयकदक
रचनकतमक, सक कलपवकन और एककगपर बन जकएह गम। वम हक सतपरक-पप रष महकन बनम हह , रजनहगनम सपषट, अटप ट
सक कलप रलए और रफर रवषम परररसथरतयग कम बकवजपद उनसम एक इक च भक नहकक हटम ।

प रक ततव हम । रकसक ककम कक 95 पपररतशत करनम और 100


पपररतक, सवरशरप म षठ यक रशखर पपरदशरन कक दस
पपररतशत करनम मम बहपत फकर हकतक हम । दरअसल, आम तमर पर यहक दम खक जकतक हम रक लकग 90 यक 95
पपररतशत सतर तक बहपत कडक मम हनत करतम हह और रफर ढकलम पड जकतम हह और ककम कक पपरक करनम मम दम र
कर दम तम हह । आपकक इस पपरलकभन सम जपझनक हकगक। आपकक खप द कक लगकतकर रववश करनक हकगक,
अनप शकरसत करनक हकगक, इस सवकभकरवक पपरवक रत कक पपररतरकध करनक हकगक और ककम कक पपररतक तक लम
जकनक हकगक।

पपरककरत कक चमतककरक दवक

जब भक आप ककई ककम पपरक करतम हह , आपकक मरसतषक एक डसरफर नस कक थकडक सक मकतपरक रकत मम पहपहचक
दम तक हम । यह पपरकककरतक मसफकरन सफप रतर, शकक रत और खप शक कक एहसकस पम दक करतक हम । आपकक रचनकतमकतक
कक पपरमररत करतक हम और आपकम वयरकततव कक रनखकरतक हम । यह पपरककरत कक “चमतककरक दवक” (wonder
drug) हम ।

आप रजतनक जयकदक महतवपपरर ककम पपरक करतम हह , आपकक मरसतषक एक डसरफर नस कक उतनक हक जयकदक
मकतपरक मप कत करतक हम – जक एक तरह सम सफलतक और उपलरबध कक पप रसककर हम । समय कम सकथ आपकक
इस “एक डसरफर न रश” सम पपरकपत सप खद भकवनकओक कक सककरकतमक लत पड सकतक हम ।

जब आप ककई छकटक ककम पपरक करतम हह , तक आप खप शक महसपस करतम हह । जब ककई बडक ककम पपरक करतम
हह , तक जयकदक खप शक महसपस करतम हह । जब रकसक बडम ककम कक पपरक करनम कक रकह मम आप कई पकयदकनग
कक पकर करतम हह , तक हर उपलरबध पर आपकक एक डसरफर न पपरवकह कम लकभ रमलतम हह । जब आप रकसक
महतवपपरर ककयर कक पपरक करनम कम रलए रनरक तर ककम करतम हह , तक आपकक लगकतकर खप शक और उललकस कक
एहसकस हकतक हम ।

रवजयक भकवनक पम दक करनक


हर वयरकत रवजम तक महसपस करनक चकहतक हम । रवजम तक महसपस करनम कम रलए जकत कक जररत हकतक हम ।
रकसक ककम कक 100 पपररतशत पपरक करनम पर हक मन मम रवजम तक कक भकवनक आतक हम । बकर-बकर ककम पपरम
करनम सम अक ततत ककम पपरम करनम कक आदत पड जकतक हम । जब ककम पपरम करनम कक आदत पड जकएगक, तक
आपकक जकवन इस तरह सप धरनम लगम गक, रजसकक आप इस समय कलपनक भक नहकक कर सकतम ।

मनकरवजकन मम इसकक रवपरकत भक हमम शक सच हकतक हम । “अधपरक ककम” तनकव और रचक तक कक एक बडक
सपरकत हकतक हम । दरअसल, आज लकगग कम जयकदकतर दपख कक ककरर यहक हम रक वम रकसक महतवपपरर ककम
कक पपरक करनम यक रजममम दकरक कक रनभकनम कम रलए खप द कक अनप शकरसत नहकक कर पकए।

टकल-मटकल कक ददर

अगर आपकक कभक ककई ऐसक महतवपपरर असकइनमम ट रमलक हक, रजसम आपनम अलग रख रदयक हक, तक आप
मम रक मतलब समझ जकएह गम। रकसक असकइनमम ट कक शप र करनम कम रलए आप रजतनक जयकदक इक तजकर करतम
हह और डम डलकइन रजतनक करकब आतक जकतक हम , आपकक उतनक हक जयकदक तनकव हकनम लगतक हम । यह
आपकक रकतग कक नककद उडक सकतक हम और आपकम वयरकततव पर बप रक असर डकल सकतक हम । लम रकन जब
आप आरखरककर अक रतम समय पर ककम पपरक कर दम तम हह , तक आपकक रकहत और खप शक कक बम हतरकन
एहसकस हकतक हम ।

इसकक यह मतलब भक रनककलक जक सकतक हम रक पपरककरत आपकक हर उस सककरकतमक चकज कम रलए


प रक तरफ, जब आप अपनम
पप रसककर दम तक हम , जक आप जकवन कक रवसतकर दम नम कम रलए करतम हह । लम रकन दस
महतवपपरर लकयग और परररकमग कक ओर लम जकनम वकलम ककम करनम मम असफल रहतम हह तक पपरककरत आपकक
तनकव और असक तपरषट कम रप मम दक ड भक दम तक हम ।

सक तपरलत सककरककडर

आधप रनक पपरबक धन मम “सक तपरलत सककरककडर” कक मप रहम बडक लककरपपरय हम । इन सककरककडपसर कम मकधयम सम
ककपनक कम हर सतर कम हर वयरकत कक पपरकतसकरहत रकयक जकतक हम । तकरक वह सफलतक कक सक कमत दम नम वकलम
पपरमप ख कदमग कक पहचकनम और रफर इन पपरमप ख कम तरप ग मम सम पपरतयम क मम खप द कक हर रदन और हर सपतकह
अक क दम ।

यहकह पर एक महतवपपरर रबक दप हम । सककर पतक करनम और उस पर करकबक रनगकह रखनम भर सम हक उस कम तरप मम
आपकक पपरदशरन बम हतर हक जकएगक। उदकहरर कम रलए, अगर रकसक मकरटक ग सम पहलम ककई आपकक बतकए
रक आपकक मपलयकककन इस बकत सम हकगक रक आप उस मकरटक ग मम हर बकत रकतनक अचछक तरह सप नतम हह ,
तक कपछ हक पलग मम आपकक सप ननम कक यकगयतक नकटककय रप सम बम हतर हक जकएगक। आप मकरटक ग कम
दमरकन जयकदक सकवधकनक और गमर सम सप नम गम , कयगरक आप जकनतम हह रक मपलयकककन कक आधकर यहक हम ।

इसक तरह, आप जब भक ककई लकय, महतवपपरर कदम यक गरतरवरध चप नतम हह , और अपनम दम रनक जकवन
मम उस पर नजर रखतम हह , तक उस कम तरप मम आपकक पपरदशरन सप धर जकतक हम ।

पम मकनम तय करनम सम आपकक अपनम कमररयर मम बहपत मदद रमल सकतक हम । हर पपरमप ख ककम कम रलए
सककरककडर, पम मकनम और समयसकमक तय करम । इस तरह आप अपनम अवचम तन रववशतक तक तरप कक सरकप रय
कर दम तम हह । रफर यह रववशतक तक तरप अवचम तन सतर पर आपकक पपरमररत करम गक और आगम धकमलम गक, तकरक
आप जलदक शप र करम , कडक मम हनत करम , दम र तक रकम और ककम पपरक कर दम ।

लपप कक बक द करनक

सक कलप और पपररतक कम बकद तकसरक “कपकजक” हम समकरपत। यह “खप लम लपप” और “बक द लपप” कम बकच कक फकर
हम । अपनम वयरकतगत यक वयकवसकरयक जकवन मम रकसक मप दपदम कक समकरपत तक लकनक अरनवकयर हम , तकरक
आप खप श और रनयक तरप र मम महसपस करम ।

अगर समकरपत न हक यकनक रबजनम स यक ककई भक ककम अधपरक रह जकए, तक यह तनकव, असक तपरषट और
वयकवसकरयक असफलतक कक पपरमप ख सपरकत बन जकतक हम । यह बहपत सक शकरकररक और भकवनकतमक ऊजकर
छकन लम तक हम ।

पपरमप ख यकगयतक

शकयद ककमककजक दपरनयक कक सबसम महतवपपरर यकगयतक हम “रवशवसनकयतक” (depend-ability)। ककई भक


चकज आपकक इतनम पम सम नहकक रदलकएगक यक इतनक तम जक सम तरककक नहकक रदलकएगक, रजतनक यह छरव रक
आप अपनम ककम जलदक सम , अचछक तरह और समय पर पपरम करतम हह ।

आपकम लकय जक भक हग, उन सभक ककमग कक सपचक बनकएह , जक आपकक लकय हकरसल करनम कम रलए पपरम
करनम हगगम । उनमम सम हर ककम कक समयसकमक तय कर लम । रफर उस समयसकमक पर ककयर पपरक करनम कम
रलए हर रदन और हर घक टम ककम करम । हर रदन अपनक पपरगरत कक जकहच करम । जररत कम रहसकब सम अपनक
गरत तम ज यक धकमक कर दम । लम रकन यकद रखम , आप उस टकरगम ट पर रनशकनक नहकक मकर सकतम , रजसम आप
दम ख हक न सकतम हग। आप समयसकमक और पम मकनग कम सक बकध मम रजतनम सपषट हगगम , उतनक हक हकरसल कर
पकएह गम और उतनक हक जयकदक तम जक सम ककम कर पकएह गम।

समयसकमक कम रबनक लकय यक रनररय रसफर बकवकस हम । इसकम पकछम ककई ऊजकर नहकक हकतक। यह तक उस
ककरतपस कक तरह हम , रजसमम बकरद हक न हक। जब तक आप समयसकमक तय नहकक करतम और उसकम पपररत
समरपरत नहकक हकतम , तब तक आप अपनक रजक दगक और ककमककज मम “खकलक ककरतपस” दकग कर रहम हह ।

कई बकर लकग पपछतम हह , “मकन लकरजए, मह एक समयसकमक तय करतक हह ,प लम रकन उस समयसकमक तक


लकय हकरसल नहकक कर पकतक, तक ऐसक रसथरत मम कयक करह?”

जवकब सरल हम । दस प रक समयसकमक तय कर लम और अगर जररत पडम , तक तकसरक भक। समयसकमक इस बकत
कक “सवरशरप म षठ अनप मकन” हम रक ककम कब तक पपरक कर रलयक जकएगक। आप रजतनक जयकदक समयसकमकएह
तय करम गम और उनकक रदशक मम ककम करम गम , आपकक उतनक हक जयकदक सटकक अक दकजक हकतक चलक जकएगक
रक उनहम पपरक करनम कम रलए रकतनम समय कक जररत हकगक। इससम आप अपनम लकय कक हकरसल करनम
और समय पर ककम पपरम करनम मम उतनम हक बम हतर बनतम जकएह गम।

हकथक कक खकनक

आपनम यह सवकल जरर सप नक हकगक, “हकथक कक कमसम खकयक जक सकतक हम ?”


जवकब हम , “एक बकर मम एक रनवकलक।”

यह उपमक रकसक बडम लकय कक हकरसल करनम पर भक लकगप हकतक हम । आप उस लकय कक कमसम हकरसल
करतम हह ? आप उसम एक बकर मम एक कदम, एक ककम, एक पकयदकन कक तकनकक सम हकरसल करतम हह ।

अपनम दकघरककलकन लकयग कक सकलकनक, मकरसक, सकपतकरहक, यहकह तक रक हर घक टम कम छकटम -छकटम लकयग
मम तकड लम । अगर आपकक दकघरककलकन लकय आरथरक सवतक तरप तक पकनक हम , तक इसम छकटम -छकटम टप कडग मम
तकडनम कम रलए यह दम खम रक अगलम रदन हर घक टम कक आप कमसक उपयकग करम गम , तकरक आपकम रलए
दकघरककलकन आरथरक सवतक तरप तक पकनक जयकदक सक भव हक जकए।

अगर आप अपनक आमदनक बढ़कनक चकहतम हह , तक यह आसकन हम । आप जकनतम हह रक सकरक आमदनक “मपलय
बढ़कनम ” कक परररकम हकतक हम । अपनम हर ककम पर गमर करम और खप द सम पपछम रक आप अपनक मपलय कमसम
बढ़क सकतम हह , तकरक आप आज रजतनक कमक रहम हह , आपकक मपलय उससम जयकदक बढ़ सकम।

अपनम सबसम मपलयवकन ककम कक पहचकनम

अपनम बसस सम पपछम, “मह वह कमन सक एक ककम करतक हह ,प जक बककक रकसक भक चकज सम जयकदक मपलयवकन
हम ?” जवकब जक भक हक, उस ककम कक जयकदक सम जयकदक करनम कम तरककम खकजम और उसम करनम मम बम हतर बनतम
जकएह ।

यह बम हद आशचयरजनक हम रक आप रकतनक जयकदक हकरसल कर सकतम हह , अगर आप अपनम ककमग कक


छकटम -छकटम टप कडग मम तकड लम , समयसकमक तय कर लम और रफर एक समय मम एक टप कडक ककम पपरक करम –
हर रदन। आपनम यह पप रकनक कहकवत तक सप नक हक हकगक, “एक मकल कक दरप क तय करनक मप रशकल हम , लम रकन
इक च दर इक च यह आसकन हम ।”

लगकतकर और अक तहकन सप धकर

अगर आप अपनक आमदनक बढ़कनक चकहतम हह , तक हर रदन अपनम सबसम महतवपपरर ककमग मम थकडम बम हतर
बननम कम तरककग कक तलकश करम । हर रदन एक घक टम अपनम कम तरप सम सक बकरधत सकमगपरक पढ़म । ऑरफस आतम -
जकतम समय ऑरडयक टम प सप नम। यरद सक भव हक, तक अरतररकत ककसर कर लम । यम गरतरवरधयकह आपकम कमररयर
कक तकवपर मकगर पर पहपहचक दम गक। अगर आप हर रदन आतम-सप धकर मम एक-दक घक टम रनवम श करतम हह , तक
परररकम पकनम कक आपकक यकगयतक पर इसकक असकधकरर असर पड सकतक हम ।

सवसथ और रफट बनम

अगर आप वजन कम करनक चकहतम हह , तक पकहच शबदग कक एक सरल फसमपरलक हम : कम भकजन और जयकदक
वयकयकम।

अगर आप थकडक कम खकनम कक अनप शकसन बरतम , सवसथ भकजन करम और सकथ हक पयकरपत वयकयकम करम , तक
आप हर रदन एक औकस वजन कम करनम कक लय मम आ सकतम हह । आपकक वजन आज चकहम रजतनक हक,
अगर आप हर रदन एक औकस कम करतम हह , तक इसकक मतलब हम एक महकनम मम दक पकड। हर महकनम दक
पकड कम रहसकब सम एक सकल मम आपकक वजन चमबकस पकड कम हक जकएगक। कपछ हक समय मम आप अपनम
शरकर और भपख कक नई आदतम डकल सकतम हह , तकरक आपकक वजन कम हकतक रहम और रजक दगक भर आदशर
बनक रहम ।

चवरननयकह बचकएह ; रपए अपनक परवकह खप द कर लम गम अगर आप दमलतमक द बननक चकहतम हह , तक खचर कक
पडतकल करम । हर रदन 3, 5 यक 10 डसलर बचकनम कक लकय तय करम । इस पम सम कक एक बचत खकतम मम
अलग रख दम और इसम कभक न छपएह । जब बचत कक रकम बढ़ जकए, तक इसकक रनवम श रकसक अचछम
मयप चप अल फकड यक इक डमकस फकड मम कर दम । बचत तथक रनवम श कक दम रनक, सकपतकरहक और मकरसक आदत
डकल लम और उसम रजक दगक भर ककयम रखम ।

कपछ हक समय मम आप वतरमकन सम थकडम कम खचर मम भक आरकमदम ह रजक दगक जक रहम हगगम । जब भक आपकक
आमदनक बढ़म , बचत कक रकरश कक भक बढ़क लम । कपछ हफतग, महकनग यक वषकरक मम आप कजर सम बकहर रनकल
आएह गम और आपकम पकस बहपत सकरक पम सक हकगक, जक आपकम रलए ककम कर रहक हकगक। कपछ सकल बकद
आप आरथरक दकरषट सम सवतक तरप बन जकएह गम।

जकनक बनम

अगर आप हर शकम कक टकवक दम खनम कम बजकय पक दरप ह रमनट पढ़म , तक हर सकल पक दरप ह पप सतकम पढ़ लम गम ।
अगर आप हर रदन पक दरप ह रमनट अक गरप म जक सकरहतय कम महकन उपनयकस पढ़तम हह , तक सकत सकलग मम आप
सम बम हतरकन पप सतकम पढ़ चप कम हगगम । आप अपनक पकढ़क कम सबसम अचछम रशरकत और जकनक वयरकतयग मम सम
एक बन जकएह गम। और यह ककम आप हर रकत रसफर पक दरप ह रमनट पढ़कर हक कर सकतम हह ।

अपनक आमदनक बढ़कएह अगर आप सम लस लकइन मम हह और अपनक आमदनक बढ़कनक चकहतम हह , तक इस बकत
पर गमर करम रक आप हर रदन, हर हफतम और हर महकनम रकतनम कसलस कर रहम हह , रकतनक पपरसतप रतयकह दम रहम
हह , रकतनम पपरसतकव दम रहम हह और रकतनक रबकप रक कर रहम हह । रफर अपनम कसलस, पपरसतप रतयग और पपरसतकवग
कक दम रनक सक खयक बढ़कनम कक लकय बनकएह । हर हफतम और हर महकनम अपनक रबकप रक कक सक खयक बढ़कनम कक
लकय तय करम । अपनम पम मकनग पर हर रदन खप द कक जकहच करम ।

अगर आप इसम नकप सकतम हह , तक आप इसकक पपरबक धन भक कर सकतम हह

जकवन कम हर कम तरप मम अपनक गरतरवरधयग कक गमर सम रवशलम षर करम और रफर एक रवरशषट सक खयक चप नम,
जक उस कम तरप मम आपकक सफलतक कम सतर कक सबसम जयकदक तय करतक हक। रफर रदन भर अपनक सकरक
धयकन उसक खकस सक खयक पर कमरदपरत करम । एककगपररचत हकनम भर सम हक आप उस कम तरप मम बम हतर ककम करनम
लगम गम – चम तन रप सम भक और अवचम तन रप सम भक।

अगर आप जयकदक सवसथ बननक चकहतम हह , तक आपकक रकस बकत पर धयकन कमरदपरत करनक चकरहए? हर
सपतकह वयकयकम कम रमनटग कक सक खयक पर और हर रदन खकई गई कमलकररयग कक सक खयक पर। अगर आप
आरथरक दकरषट सम सफल हकनक चकहतम हह , तक आप उस धनरकरश पर धयकन कमरदपरत कर सकतम हह , जक आप
हर घक टम कमकतम हह । यक रफर आप हर महकनम बचकई गई धनरकरश पर भक यह ककम कर सकतम हह । अगर आप
सम लस मम सफल बननक चकहतम हह , तक आप हर रदन अपनम दकरक रकए गए कसलस यक रफर हर महकनम कक
सम लस कक सक खयक यक आककर पर धयकन कमरदपरत कर सकतम हह । अगर आप अपनम सक बकधग मम सफल हकनक
चकहतम हह , तक आप उन रमनटग कक सक खयक पर धयकन कमरदपरत कर सकतम हह , जक आप हर रदन और हर
सपतकह अपनम जकवन कम सबसम महतवपपरर लकगग कम सकथ रबतकतम हह ।

आपनम यह कहकवत सप नक हकगक, “रजसम नकपक जकतक हम , उसम हक रकयक जकतक हम ।” एक और कहकवत हम ,
“अगर आप इसम नकप नहकक सकतम , तक इसकक पपरबक धन भक नहकक कर सकतम ।” लकयग सम सक बकरधत रवरशषट
पम मकनम तय करनम , सटकक ररकसडर रखनम और हर रदन अपनम पपरदशरन कक मपलयकककन करनम कक यकगयतक सम यह
सप रनरशचत हक जकएगक रक आप अपनम लकय तय समय तक – यक उससम जलदक हकरसल कर लम , जब आपनम
उनहम हकरसल करनम कक लकय बनकयक हक।

अपनक पपरगरत मकपम

1.एक पम मकनक तय करम , रजसकम मकधयम सम आप अपनम जकवन कम हर कम तरप मम अपनक पपरगरत और सफलतक
कक मपलयकककन कर सकम। हर रदन इस पर गमर करम ।

2.अपनम ककम कम सबसम महतवपपरर रहससम कक तय करम , जक आपकक आमदनक कक पपरभकरवत करतक हक और
रफर उस कम तरप मम अपनक दम रनक गरतरवरधयग कक मपलयकककन करम ।

3.दम रनक, सकपतकरहक, मकरसक बचत और रनवम श कम रलए नयपनतम, रनरशचत रकरश तय करम और रफर इस
ककम कम रलए खप द कक अनप शकरसत करम ।

4.हर बडम लकय कक नकपम जक सकनम वकलम , रनयक रतपरत रकए जक सकनम वकलम रहससग मम तकड लम और रफर पर
हर रहससम कक तय समयसकमक मम हकरसल करनम पर धयकन कमरदपरत करम ।

5.एक खम ल बनक लम रक आप हर लकय कम रलए पम मकनम , पकयदकन, सककरककडपरस, टकरगम टपस और डम डलकइनस
तय करम गम । रफर उन सक खयकओक और रतरथयग पर धयकन कमरदपरत करम । लकय अपनक परवकह खप द कर लम गम ।

6.हर रदन रकसक बडम लकय कक कम सम कम एक खकस रहससक हकरसल करनम कक सक कलप लम और इसमम एक
रदन कक भक चपक न करम । 10

रकह कक बकधकओक कक हटक दम

सफलतक मम रदलचसपक रखनम वकलम वयरकत कक असफलतक कक इस तरह दम खनक सकखनक पडतक हम रक यह
रशखर पर पहपहचनम कक पपररकप रयक कक सवसथ, अवशयक भकवक रहससक हम ।

– जसयस बपरदसर

आपकम रहसकब सम लकग हकर मकननम सम पहलम अपनम नए लकय रकतनक बकर हकरसल करनम कक ककरशश करतम
हह ? आपकक कयक लगतक हम ? दरअसल, औसत एक सम भक कम हम । जयकदकतर लकग तक पहलक ककरशश करनम
सम पहलम हक हकर मकन लम तम हह । और वम इसरलए हकर मकन लम तम हह , कयगरक जम सम हक वम ककई नयक ककम करनम
कक फमसलक करतम हह , तमकम रकसम कक बकधकएह , मप रशकलम , समसयकएह और अवरकध सकमनम पपरकट हक जकतम हह
और वह भक फमरन।
सचचकई यह हम रक सफल लकग असफल लकगग सम कहकक जयकदक बकर असफल हकतम हह । सफल लकग जयकदक
चकजम आजमकतम हह , रगरतम हह , उठतम हह और रफर दकबकरक ककरशश करतम हह – बकर-बकर करतम हह – जब तक रक
वम आरखरककर सफल नहकक हक जकतम । दस प रक ओर असफल लकग अगर आजमकतम भक हह , तक बहपत कम चकजम
आजमकतम हह , और बहपत जलदक छकड दम तम हह और दकबकरक लमटकर वहकक पहपहच जकतम हह , जक वम पहलम कर रहम
थम ।

सफलतक सम पहलम हमम शक असथकयक असफलतक आतक हम

यह तय मकनम रक लकय हकरसल करनम सम पहलम आप कई बकर असफल हगगम । असफलतक और असथकयक
परकजय कक उस सफलतक कक ककमत मकनम , रजसम आप अरनवकयर रप सम हकरसल करम गम । जम सक रक हम नरक
फकडर नम एक बकर कहक थक, “असफलतक जयकदक समझदकरक सम दकबकरक शप रआत करनम कक अवसर हम ।”

लकय तय करनम कम बकद खप द सम पपछम, मह इस वकत वहकह कयग नहकक हह ?प कमन सक चकज यक वयरकत मप झम पकछम
रककम हपए हम ? मह नम अब तक वह लकय हकरसल कयग नहकक रकयक हम ?

अपनम और लकय कम बकच खडक तमकम बकधकओक कक पहचकन लम । हर उस चकज कक रलख लम , जक आपकम
खयकल सम आपकक रकसतक रकक रहक हम यक आपकक धकमक कर रहक हम यक आगम बढ़नम कक रकह मम बकधक डकल
रहक हम ।

समकधकनग कम सक दभर मम सकचम

यकद रखम , “आप वहक बन जकतम हह , रजसकम बकरम मम आप जयकदकतर वकत सकचतम हह ।” समसयकओक और
मप रशकलग कम मकमलम मम सफल लकग एक खकस तरककम सम सकचतम हह , रजसम “समकधकन कमरदपरत तरककक” कहक
जकतक हम ।

सफल लकग जयकदकतर वकत समकधकनग कम बकरम मम सकचतम हह । असफल लकग जयकदकतर वकत समसयकओक
और मप रशकलग कम बकरम मम सकचतम हह । समकधकन कमरदपरत लकग हमम शक अपनम रकसतम कक बकधकओक कक ऊपर सम ,
बगल सम और नकचम सम पकर करनम कम रकसतम खकजतम रहतम हह । समसयक-कमरदपरत लकग लगकतकर अपनक
समसयकओक कम बकरम मम ऐसक बकतम करतम हह रक उनकम रलए कमन सक वयरकत यक वसतप रजममम दकर हम , वम रकतनम
दपखक यक नकरकज हह और यह रकतनक दपभकरगयपपरर हम । दस प रक ओर, समकधकन कमरदपरत लकग बस यह सवकल
पपछतम हह , हम इसम कमसम सप लझक सकतम हह ? रफर वम समसयक सम रनबटनम कम रलए जररक कदम उठक लम तम हह ।

आप जक चकज हकरसल करनक चकहतम हह , उसकम और आपकम बकच हमम शक रकसक न रकसक तरह कक समसयक
यक बकधक जरर हकगक। इसकरलए कई बकर सफलतक कक पररभकषक यह दक जकतक हम : समसयकएह सप लझकनम
कक यकगयतक। लकडररशप समसयकएह सप लझकनम कक यकगयतक हम । यहक पपरभकवककररतक हम । महतवपपरर चकजम
उनहकक सतपरक-पप रषग नम हकरसल कक हह , रजनहगनम अपनम और लकयग कम बकच खडक समसयक कक सप लझकनम कक
यकगयतक रवकरसत कर लक हम ।

समसयक सप लझकनक एक यकगयतक हम

समभकगय सम , समसयक सप लझकनक एक यकगयतक हम । ठकक उसक तरह, जम सम सकइकल चलकनक यक टकइरपक ग
करनक। हर यकगयतक कक तरह इसम भक सकखक जक सकतक हम । आप समकधकनग पर रजतनक धयकन कमरदपरत
करम गम , आपकम रदमकग मम उतनम हक जयकदक और बम हतर समकधकन आएह गम। आप समसयकएह सप लझकनम मम
रजतनम बम हतर बनतम जकएह गम, हर अगलक समसयक कक उतनक हक तम जक सम सप लझकनम लगम गम । जब आप
समसयकएह सप लझकनम मम बम हतर और जयकदक तम ज बन जकतम हह , तक आप जयकदक बडक समसयकएह भक सप लझकनम
लगम गम । अक ततत आप महतवपपरर आरथरक समसयकएह भक सप लझकनम लगम गम , रजनकक आप पर और दस प रग पर
ककफक असर हक सकतक हम । दपरनयक इसक तरह ककम करतक हम ।

सच तक यह हम रक आपमम अपनम लकय कक रकह मम खडक हर बकधक कक पकर करनम यक हर समसयक कक


सप लझकनम कक यकगयतक हम , बशतर आप अपनम लकय कक पयकरपत पपरबलतक सम चकहतम हग। आपमम इसक वकत
वह सकरक बप दपरध और यकगयतक हम , रजसकक जररत आपकक अपनक रकह कक हर बकधक कक पकर करनम कम रलए
हकगक।

अडचनग कक रसदकक त

रपछलम कपछ दशकग मम एक बहपत महतवपपरर कप रकक रतककरक अवधकररक उतपनन हपई हम , रजसकक वररन
एरलयकहप गकलडरम ट नम अपनक पप सतक द गकल मम “अडचनग कक रसदककत” (Theory of Constraints) कम रप
मम रकयक हम । इस रसदककत कम अनप सकर, आप जक चकज हकरसल करनक चकहतम हह , उसकम और आपकम बकच ककई
न ककई अडचन यक सकरमत करनम वकलक ततव ममजपद हकतक हम , जक यह तय करतक हम रक आप रकतनक तम जक
सम अपनक मक रजल पर पहपहचमगम ।

रमसकल कम तमर पर, अगर आप फप रकवम पर गकडक चलक रहम हह और टप रमरफक ककसटप रकशन सभक ककरग कक
एक हक लम न मम सह करक कर रहक हम , तक वह रबक दप हक वह अडचन हम , जक यह तय करतक हम रक आप रकतनक
तम जक सम अपनक मक रजल तक पहपहचमगम । आप इस अडचन सम रजतनक तम जक सम गप जरतम हह , ककफक हद तक उसक
सम आपकक पपरक यकतपरक कक गरत तय हकगक।

रकसक भक पपरमप ख लकय कक हकरसल करनम मम हमम शक ककई न ककई अडचन यक बकधक हकतक हम , रजसम आपकक
पकर करनक हकतक हम । आपकक ककम हम रक आप इसम सटककतक सम पहचकन लम और रफर अपनक समपचक ऊजकर
इस पपरमप ख अडचन कक खतम करनम पर कमरदपरत कर लम । इस अडचन कक हटकनम यक इस सकरमत करनम
वकलम घटक सम रनबटनम कक यकगयतक आपकक रजतनक तम जक सम आगम बढ़क सकतक हम , उतनक शकयद ककई
दसप रक कदम नहकक कर सकतक।

भकतरक बनकम बकहरक अडचन

80/20 कक रनयम आपकम और लकयग कम बकच कक अडचनग पर भक लकगप हकतक हम । यह रनयम कहतक हम रक
आपकक 80 पपररतशत अडचनम आपकम भकतर हकतक हह । आपकक रसफर 20 पपररतशत अडचनम आपकम बकहर,
यकनक दस प रम लकगग तथक रसथरतयग मम रनरहत हकतक हह । इसम दस
प रक तरह सम कहम , तक आम तमर पर आप हक
अपनक सबसम पपरमप ख अडचन हह , रजससम तय लकय हकरसल करनम कक गरत रनधकरररत हकतक हम । जयकदकतर
लकगग कक यह सवकककर करनम मम मप रशकल आतक हम । लम रकन सफल लकग इस बकरम मम जयकदक रचक तक नहकक
करतम रक कमन सहक हम । उनहम तक इस बकत कक जयकदक रचक तक हकतक हम रक कयक सहक हम । अपनम अहक कक रकक
करनम कम बजकय सफल लकग रसथरत कक वकसतरवकतक कक जयकदक परवकह करतम हह और इस बकत कक भक रक
वम समसयक कक सप लझकनम कम रलए कयक कर सकतम हह ।

अपनम भकतर दम खम
खप द सम पपछम, मप झमम ऐसक कयक हम , जक मप झम पकछम रककम हपए हम ? रदल कक गहरकई मम झकहकम और अपनम
वयरकततव, सवभकव, यकगयतकओक, कपशलतकओक, आदतग, रशकक यक अनप भव सक बकधक पपरमप ख अडचनग कक
पहचकनम , जक शकयद आपकक अपनम तय लकय हकरसल करनम सम रकक रहक हह । रनमरम सवकल पपछम। अपनम
पपररत पपरक तरह ईमकनदकर रहम ।

आपकम और लकयग कम बकच मपलभपत बकधकएह आम तमर पर मकनरसक हकतक हह । उनकक पपरककरत मपलतत
मनकवम जकरनक और भकवनकतमक हकतक हम । वम आपकम आस-पकस कक रसथरत कम भकतर नहकक, वम तक आपकम
भकतर हकतक हह । और अगर आप अपनम रलए सक भव हर चकज कक हकरसल करनक चकहतम हह , तक इनहकक
मकनरसक बकधकओक सम शप र करम ।

सफलतक कक रकह कक दक पपरमप ख बकधकएह

सफलतक और उपलरबध कक रकह कक दक पपरमप ख बकधकएह हह , डर और शक कक। सबसम पहलम तक असफलतक,


गरकबक, नप कसकन, शमर यक असवकककरत कक डर हकतक हम , जक जयकदकतर लकगग कक ककरशश करनम सम भक रककतक
हम । इसकरलए नयक लकय हकरसल करनम कक लकगग कक ककरशश औसतन एक सम भक कम हकतक हम । लकय कम
बकरम मम सकचतम हक यम डर उन पर हकवक हक जकतम हह । रजस तरह जरक सक आग लगनम पर पकनक कक बकलटक
डकलनम सम वह बप झ जकतक हम , उसक तरह यम डर उनकक इचछक कक पपरक तरह बप झक दम तम हह ।

दस प रक मकनरसक बकधक हम आतम-शक कक, जक डर कम बहपत करकब हम । हमम अपनक यकगयतकओक पर रवशवकस नहकक
हकतक, बरलक शक हकतक हम । हम अपनक तप लनक दस प रग सम करकम सकचतम हह रक दस प रम लकग हमसम जयकदक
बम हतर, समकटर और ककयरकपशल हह । हम सकचतम हह , “मह पयकरपत अचछक नहकक हह ।प ” हम अपनम मनचकहम बडम
लकय हकरसल करनम कक चप नमरतयग कम सकमनम अकम और हकन महसपस करतम हह ।

नककरकतमक भकवनकएह छकडक भक जक सकतक हह

समभकगय सम , अगर शक कक और डर कम बकरम मम ककई अचछक चकज हम , तक वह यह हम रक यम दकनग सकखक हपई


भकवनकएह हह । कयक आपनम कभक ककई नककरकतमक रशशप दम खक हम ? बचचम जब इस दपरनयक मम आतम हह , तक उनमम
ककई डर यक शक कक नहकक हकतक। वम इनहम सकखतम हह और हर सकखक हपई चकज कक अभयकस और दकहरकव सम
छकडक जक सकतक हम ।

शक कक और डर कम मपल उपचकर हह सकहस और आतमरवशवकस। आपकम सकहस और आतमरवशवकस कक सतर


रजतनक ऊहचक हकगक, डर और शक कक कक सतर उतनक हक नकचक हकगक और यम नककरकतमक भकवनकएह आपकम
पपरदशरन और वयवहकर पर उतनक हक कम असर डकलम गक।

सकहस और आतमरवशवकस कक कपकरजयकह

सकहस तथक आतमरवशवकस, जकन और कपशलतक कम सकथ बढ़तक हम । जयकदकतर डर और शक ककएह अजकन और
अकमतक कक भकवनक सम पम दक हकतम हह । आप अपनम लकयग कक हकरसल करनम कक रकह मम जररक चकजम
रजतनक जयकदक सकखतम हह , आपकक उतनक हक कम डर लगम गक और उतनक हक जयकदक सकहस व
आतमरवशवकस महसपस हकगक।
जरक उस वकत कक यकद करम , जब आपनम पहलक बकर ककर चलकनक सकखक थक। आप शकयद बहपत तनकव मम थम
और घबरक रहम थम । आपसम बहपत सकरक गलरतयकह हपई थकक। शकयद आप गलत तरककम सम ककर चलक रहम थम और
अपनम सकथ-सकथ दस प रग कम रलए भक खतरक बन गए थम । लम रकन समय बकतनम कम सकथ आप ककर चलकनम कम
जकन और कपशलतकओक मम मकरहर बन गए। आप बम हतर बनतम गए और आपकक आतमरवशवकस बढ़तक चलक
गयक।

आज आप आरकम सम ककर चलककर रबनक रकसक डर यक रचक तक कम दम श कम पकर जक सकतम हह । आप ककर


चलकनम मम इतनम रनपप र हक चप कम हह रक आप इस बकरम मम सकचम रबनक भक इसम अचछक तरह कर सकतम हह । यहक
रसदककत हर उस यकगयतक पर लकगप हकतक हम , रजसम आपकक लकय हकरसल करनम कम रलए सकखनक हम ।

शरकतशकलक बनकम शरकतहकन

पम नरसलवम रनयक यपरनवरसरटक कम डस. मकरटर न सम रलगमम न नम 25 सकल सम जयकदक समय तक उस पपरवक रत कक
अधययन रकयक, रजसम उनहगनम “सकखक हपई असहकयतक” (learned helplessness) कक नकम रदयक।
सम रलगमम न नम हजकरग लकगग सम बकतचकत करनम और अधययन करनम कम बकद यह रनषकषर रनककलक रक 80
पपररतशत सम जयकदक लकग रकसक न रकसक हद तक सकखक हपई असहकयतक कम रशककर हकतम हह और कभक-
कभकर तक ककफक हद तक।

सकखक हपई असहकयतक सम पकरडत लकग यह महसपस करतम हह रक वम अपनम लकय हकरसल करनम यक जकवन
कक बम हतर बनकनम मम अकम हह । सकखक हपई असहकयतक कक सबसम आम सपषटककरर इन शबदग मम रनरहत हह
“मह नहकक कर सकतक।” ऐसम लकगग कक जब भक ककई अवसर, सक भकवनक यक नयक लकय रदयक जकतक हम , तक वम
ततककल पपररतरकप रयक करतम हह , “मह नहकक कर सकतक।” रफर वम तमकम ककरर रगनकनम लग जकतम हह रक वह
खकस लकय यक उदपदम शय उनकम रलए सक भव कयग नहकक हम ।

“मह अपनम कमररयर मम आगम नहकक बढ़ सकतक। मप झम बम हतर नमकरक नहकक रमल सकतक। मह पढ़नम कक समय नहकक
रनककल सकतक। मह पम सम नहकक बचक सकतक। मह वजन कम नहकक कर सकतक। मह अपनक खप द कक रबजनम स शप र
नहकक कर सकतक। मह दस प रक आमदनक वकलक रबजनम स शप र नहकक कर सकतक। मह अपनम सक बकधग कक बदल नहकक
सकतक यक बम हतर नहकक बनक सकतक। मह अपनम समय पर ककबप नहकक रख सकतक।”

ककम चकह जक भक हक, उनकम पकस हमम शक खप द कक रककनम वकलक ककई न ककई ककरर हकतक हम , जक फमरन
उनकक सक भकवनक पर बपरमक लगक दम तक हम । यह नए लकय तय करनम कक ककरशश यक इचछक कक खतम कर
दम तक हम और रकसक भक तरह सम परररसथरतयग कक बदलनम कक अनप मरत नहकक दम तक। हम नरक फकडर नम एक मशहरप
वककय कहक थक, “अगर आपकक रवशवकस हम रक आप ककई ककम कर सकतम हह यक आपकक रवशवकस हम रक
आप ककई ककम नहकक कर सकतम , तक दकनग मकमलग मम आप सहक हह ।”

असहकयतक कक छकडनक

सकखक हपई असहकयतक आम तमर पर बचपन कक रवनकशककरक आलकचनक, बडम हकतम समय हपए नककरकतमक
अनप भवग और वयसक जकवन कक असफलतकओक कक परररकम हकतक हम । खप द कक ससतम मम बम चनम कक इस
सवकभकरवक पपरवक रत सम उबरनम कक तरककक यह हम रक शप रआत मम आप छकटम लकय तय करम , यकजनक बनकएह
और हर रदन यकजनक कम रहसकब सम ककम करम । इस तरह सम आप धकरम -धकरम जयकदक सकहस और
आतमरवशवकस रवकरसत करनम लगतम हह , जम सक रक मककसपम रशयकह बनकतम वकत हकतक हम । जब आपकक खप द पर
और अपनक यकगयतकओक पर जयकदक रवशवकस हकनम लगम , तक आप जयकदक बडम लकय तय कर सकतम हह ।
समय कम सकथ आपकक शक ककएह और डर कमजकर हक जकएह गम। आपकक सकहस और आतमरवशवकस इस हद
तक बढ़ जकएह गम रक वम आपकक सकच कक सबसम पपरबल शरकत बन जकएह गम। अक ततत आपकम पकस सफलतक
कक ररकसडर हकगक और बहपत कम समय मम हक आप अदमनकय बन जकएह गम।

आरकमदम ह दकयरम कक जकल

आपकक जक दस प रक मकनरसक बकधक पकर करनम कक जररत हम , वह हम “आरकमदम ह दकयरक।” कई लकग अपनक
वतरमकन रसथरत सम हक सक तपषट रहतम हह । वम रकसक खकस नमकरक यक सक बकध मम यक रकसक खकस तनखवकह यक
रजममम दकरक कम सतर पर इतनक आरकमदम ह महसपस करनम लगतम हह रक वम उसमम रकसक भक तरह कक पररवतरन
नहकक करनक चकहतम , भलम हक वह पररवतरन बम हतरक कम रलए हक कयग न हक।

आरकमदम ह दकयरक महतवकककक कक, इचछक, सक कलप और उपलरबध कक रकह मम एक बडक बकधक हम । आरकमदम ह
दकयरम मम फहसम लकगग मम अगर सकखक हपई असहकयतक भक हक, तक रकसक भक तरह सम उनकक मदद करनक
लगभग असक भव हम । अपनम सकथ ऐसक न हकनम दम ।

बडम , चप नमतकपपरर लकय तय करम

अपनम आरकमदम ह दकयरम और सकखक हपई असहकयतक कम जकल सम बकहर रनकलनम कक तरककक यह हम रक आप
बडम और चप नमतकपपरर लकय तय करम । रफर आप उन लकयग कक सपषट ककमग मम रवभकरजत करम ,
समयसकमक तय करम और हर रदन उन पर ककम करम । रजस तरह गरमरयग मम बफर रपघलतक हम , उसक तरह
सकखक हपई असहकयतक और आरकमदम ह दकयरम कक आलस भक रपघलनम लगतक हम और आप अपनम रलए सक भव
चकजग कक जयकदक तम जक सम हकरसल करनम लगतम हह ।

अपनक बकधकओक कक पपरकथरमकतक कम कप रम मम जमकएह

जब आप अपनम पपरमप ख लकयग कक रकह मम खडक तमकम बकधकओक कक सपचक बनक लम , तक उनहम पपरकथरमकतक
कम कप रम मम जमक लम । सबसम बडक बकधक कमन सक हम ? अगर आप जकद प कक छडक लहरककर अपनम रकसतम कक
एक बडक बकधक कक हटक सकम, तक वह कमन सक बकधक हकगक, रजसम हटकनम सम आपकक तम जक सम आगम बढ़नम मम
सबसम जयकदक मदद रमलम गक।

मम नमजमम ट ककसलटम ट इयकन रमटरसफ नम समसयकओक कक सप लझकनम और बकधकओक कक हटकनम कम सक दभर मम एक


रदलचसप बकत कहक हम । वम कहतम हह , “समसयक जक भक हक, उसम सप लझकनम कक ककरशश करनम सम पहलम उसम
कई अलग-अलग तरककग सम पररभकरषत करम । रकसक भक ऐसक समसयक सम सकवधकन रहम , रजसकक रसफर एक
हक पररभकषक हक यक समकधकन हक।”

“मह इस वकत वहकह कयग नहकक हह ?प ” जब आप अपनम लकय कम सक दभर मम यह सवकल पपछतम हह , तक आपकम
रदमकग मम कमन सक जवकब आतक हम ? आपकक कमन सक चकज रककम हपए हम ? आपकक रकह मम कमन सक बकधक
खडक हम ? सहक बकधक कक पतक लगकनम कम रलए आपकक गहरकई तक रडपररलक ग कर लम नक चकरहए, इसकम बकद
हक उसम हटकनम कम कदम उठकनम चकरहए।
इसम करनम कक तरककक कयक हम ? समसयक कक हर पररभकषक कम बकद हर बकर यह सवकल पपछम, “और कमन सक
चकज समसयक कक वजह हक सकतक हम ”?

सम लस रवशलम षर करनक

कसरपकरम शनस और लकगग कम सकथ ककम करतम वकत मह मप नकफम यक आमदनक कक दकगप नक करनम कम लकय कम
सकथ शप रआत करतक हह ।प मह सप झकव दम तक हह प रक वम खप द सम यह सवकल पपछम, हमकरक मप नकफक यक आमदनक
पहलम सम हक दकगप नक कयग नहकक हह ? बकर-बकर यह सवकल पपछकर हमम अकसर ऐसक जवकब रमलतक हम , जक
सपषट जवकब सम रबलकपल अलग हकतक हम ।

यहकह पर सवकल कक इस पपररकप रयक कक एक उदकहरर दम खम :

“रबकप रक पयकरपत नहकक हक रहक हम ।” और कमन सक चकज समसयक कक वजह हक सकतक हम ?

“पपररत गपरकहक सम लस कक आककर पयकरपत बडक नहकक हम ।” और कमन सक चकज समसयक कक वजह हक सकतक
हम ?

“हमकरम रवजकपन पयकरपत गपरकहकग कक आकरषरत नहकक कर रहम हह ।” और कमन सक चकज समसयक कक वजह
हक सकतक हम ?

जम सक आप दम ख सकतम हह , इनमम सम जक भक बकधक सहक समसयक कम रप मम उभरकर सकमनम आएगक, उसम


सप लझकनम कम रलए एक रबलकपल अलग ककयरयकजनक कक जररत हकगक। अगर रबकप रक पयकरपत नहकक हम , तक
हमकरक समकधकन रबकप रक कक सक खयक बढ़कनक हम । अगर पपररत गपरकहक सम लस कक आककर पयकरपत बडक नहकक हम ,
तक हमकरक समकधकन पपररत गपरकहक सम लस कक आककर बढ़कनक हम । अगर हमकरम रवजकपन पयकरपत गपरकहकग कक
आकरषरत नहकक कर रहम हह , तक हमकरक समकधकन रवजकपनग कक गप रवतक कक सप धकरनक हम ।

जयकदक गहरकई तक रडपररलक ग करतम रहम

आप कह सकतम हह , “हमकरम गपरकहक हमसम पयकरपत सकमकन नहकक खरकद रहम हह ।” और कमन सक चकज समसयक
कक वजह हक सकतक हम ?

“हमकरम गपरकहक हमसम पयकरपत बकर नहकक खरकद रहम हह ।” और कमन सक चकज समसयक कक वजह हक सकतक
हम ?

“हमकरम सम लसपकपप ल हमकरम गपरकहकग कक पयकरपत नहकक बम च रहम हह ।” इसकक समकधकन बम हतर रनयप रकत,
पपररशकर और पपरबक धन दकरक सम लस फकसर कक गप रवतक मम ककयककलप करनक हक सकतक हम । और कमन सक
चकज समसयक कक वजह हक सकतक हम ?

“हमकरम गपरकहक पपररतसपरधरयग सम हमकरम बहपत सकरम पपरसडकटप स खरकद रहम हह ।” और कमन सक चकज समसयक
हक सकतक हम ?
“पपररतसपधकर हमकरम गपरकहकग कक उनकम बहपत सकरम पपरसडकटप स बम च रहम हह ।” यह जवकब आपकक यह पपछनम
कम रलए रववश करतक हम , “सक भकरवत गपरकहकग कक हमकरम पपररतसपरधरयग सम खरकदनम मम कमन सक मपलय यक
लकभ नजर आतक हम ? हम इस लकभ कक बरकबरक कमसम कर सकतम हह ?” और कमन सक चकज समसयक कक वजह
हक सकतक हम ?

“हमम सम लस पर पयकरपत मप नकफक नहकक हक रहक हम ।” और कमन सक चकज समसयक कक वजह हक सकतक हम ?

“हमकरक हर रबकप रक कक लकगत बहपत जयकदक हम ।” और कमन सक चकज समसयक कक वजह हक सकतक हम ? और
इसक तरह। समसयक कक हर नई पररभकषक जयकदक रबकप रक यक मप नकफम कम लकय कक हकरसल करनम कम अलग-
अलग उपकय सप झकतक हम ।

सहक समसयक पर सहक समकधकन लकगप करम

द मम रकनसक कम नकमक पप सतक मम मम रकनसक एक ड ककपनक कक पपरबक धन परकमशरदकतपरक आदतग कक वररन रकयक
गयक हम । लम खकग कम अनप सकर गलत समसयक पर गलत समकधकन लकगप करनक समय और पम सम कक बहपत बडक
बबकरदक हम । यहक बकत आपकक समसयकओक और बकधकओक कम बकरम मम भक सहक हम ।

जब आप अपनम सकमनम कक उन अडचनग कक पहचकन लम तम हह यक उन ककररग कक पतक लगक लम तम हह , रजनकक


वजह सम आप अपनक आमदनक कम लकय हकरसल नहकक कर पक रहम हह , तक अडचन यक ककरर आपकक अलग
समकधकनग कक ओर लम जकएगक। हर मकमलम मम अलग तरककम सम सकचनम कक जररत हकतक हम ।

आपकम वयरकतगत जकवन मम भक यहक हम । आप रजतनक सटककतक सम खप द कक पकछम रकककर रखनम वकलक
बकधकओक यक अडचनग कक पहचकन लम तम हह , समकधकन उतनम हक सहक हगगम , रजनसम आप उन बकधकओक कक दरप
कर सकतम हह ।

अपनक आमदनक बढ़कनक

आप समसयक कक इस तरह वयकत करकम भक शप र कर सकतम हह : “मह पयकरपत पम सम नहकक कमक रहक हह ।प ” और
कमन सक चकज समसयक कक वजह हम ?

“मह जयकदक पम सम लकयक पयकरपत मपलय कक यकगदकन नहकक दम रहक हह ।प ” और कमन सक चकज समसयक कक वजह
हक सकतक हम ?

“मम रक आमदनक शकयद इसरलए नहकक बढ़ रहक हम , कयगरक मह वतरमकन सम जयकदक मपलय कम परररकम दम नम मम
पयकरपत अचछक नहकक हह ।प ” और कमन सक चकज समसयक कक वजह हक सकतक हम ?

“मह ऑरफस मम अपनम समय कक ककयरकपशलतक सम पपरयकग नहकक करतक हह ।प ” और कमन सक चकज समसयक कक
वजह हक सकतक हम ?

“मह अपनक शकमम टकवक दम खनम और वककएक ड लकगग सम रमलनम -जप लनम मम रबतक दम तक हह ।प नमकरक मम बम हतर
बननम कम रलए मह शकयद हक कभक कपछ पढ़तक यक सकखतक हह ।प ”
अहक! अब आपकक असलक समसयक रमलक। अब आपकक यह सपषट पतक चल चप कक हम रक जयकदक पम सक
कमकनम कक अपनक मपल समसयक कक सप लझकनम कम रलए आपकक कयक करनक हम ।

बकधक कक लकय कम रप मम पररभकरषत करम

जब आप एक बकर अपनक पपरमप ख बकधक कक तय कर लम , तक उस बकधक कक सककरकतमक लकय कम रप मम


दकबकरक रलख लम । रमसकल कम तमर पर, आप इस वकत कह सकतम हह , “मम रक लकय अपनक यकगयतकओक और
दकतकओक कक लगकतकर बढ़कनक हम , तकरक मह अपनम कम तरप मम पम सम कमकनम वकलम 10 पपररतशत शकषर लकगग कम
समपह मम रहह ।प ”

रफर आप उन सभक कदमग कक सपचक बनकतम हह , रजनसम आप अपनम जकन और यकगयतकओक कक बढ़क सकतम हह ,
समय पपरबक धन कक सप धकर सकतम हह , अपनक ककयरकपशलतक और पपरभकवककररतक कक बढ़क सकतम हह और
अपनक ककपनक कक रबकप रक बढ़क सकतम हह ।

आप हर कदम कम सकमनम समयसकमक और पकयदकनम तय कर दम । रफर आप एक पपरमप ख ककम चप नम और उसम


ततककल करनम लगम । उसकम बकद अक गकरग पर चलम । खप द कम रलए तकनकशकह बन जकएह । खप द कक अनप शकरसत
और पपरमररत करम , तकरक आप अपनम तय लकय हकरसल कर लम और उस तरह कम वयरकत बन जकएह , जम सक
आपकक बननक हक चकरहए। आपकक कमन सक चकज रककम हपए हम , यह पहचकननम और रफर उस बकधक कक
हटकनम कक सपषट, रलरखत लकय तय करनम कम अभयकस सम आपकक रजक दगक कक बकगडकर आपकम हकथ मम आ
जकतक हम ।

सक कलप पर अमल करनम सम आपकक सफलतक और हर तय लकय कक पपरकरपत लगभग पककक हक जकतक हम ।

सटककतक कक ककरशश करम

समसयक कक पररभकषक सटकक हम यक नहकक, अगर इस बकरम मम आपकम मन मम ककई सवकल यक रचक तक हक, तक
इस बकरम मम रकसक रवशवसत वयरकत सम बकतचकत करम । अपनम अहक कक एक तरफ रख दम । ईमकनदकर
पपररतरकप रयक और आलकचनक कक आगपरह करम । इस सक भकवनक कक सवकककर करम रक आपमम बप रनयकदक दकष
और कमजकररयकह हक सकतक हह , जक पपरर कमतक कक सकककर करनम कक रकह मम बकधक डकल रहक हग। पपरक
रनषठप रतक सम ईमकनदकर बनम ।

एक बकर जब आपकक समसयक यक बकधक आपकम सकमनम सपषट हक जकतक हम , तक रवचकर, अवसर और जवकब
रवरभनन सपरकतग सम आपकम पकस आनम लगम गम । आप उन सक सकधनग कक आकरषरत करनम लगम गम , जक उस बकधक
यक मप रशकल कक पकर करनम मम आपकक मदद करम गम – यक तक आपकम भकतर यक आपकम आस-पकस कक रसथरत
कम भकतर – और आपकक जयकदक तम जक सम अपनम लकय कक ओर बढ़कएह गम।

लगभग हर समसयक सप लझकई जक सकतक हम पप रकनक करवतक यकद करम , “इस धरतक कक हर समसयक कक ककई
समकधकन यक तक हम यक रफर नहकक हम । अगर समकधकन हम , तक इसम खकज लक। अगर नहकक हम , तक इसकक रचक तक
मत करक।”

आपकम और आपकक उपलरबध कम बकच खडक हर समसयक यक बकधक कक आम तमर पर कहकक न कहकक, रकसक न
रकसक तरह कक समकधकन जरर हकतक हम । आपकक ककम इस बकरम मम पपरक तरह सपषट रहनक हम रक कमन सक
चकज आपकम लकय हकरसल करनम कक गरत कक तय करतक हम । रफर अपनक समय और धयकन उस अडचन
कक दरप करनम पर कमरदपरत करम । अपनक पपरमप ख बकधक यक अडचन दरप करकम आप अकसर कपछ हक महकनग मम
इतनक जयकदक तरककक कर लम गम , रजतनक जयकदकतर लकग कई सकलग मम भक नहकक कर पकतम ।

रकह कक बकधकओक कक हटक दम

1.एक पपरमप ख लकय चप न लम और रफर पपछम, “मह इस वकत वहकह कयग नहकक हह ?प कमन सक चकज यक वयरकत
मप झम पकछम रककम हपए हम ?” जक भक चकज रदमकग मम आए उसकक सपचक बनक लम ।

2.अपनम भकतर झकहकम और इस सक भकवनक कक धयकन मम रखम रक आपकम डर और शक ककएह हक सफलतक कक रकह
मम आपकक सबसम बडक बकधकएह हह ।

3.अपनम भकतर और बकहर कक अडचन यक सकरमत करनम वकलम ततव कक पहचकनम , जक आपकम लकय हकरसल
करनम कक गरत कक तय करतक हम ।

4.अपनक पपरमप ख समसयक यक बकधक कक कई पररभकषकएह गढ़म । बकर-बकर पपछतम रहम , “और कमन सक चकज
समसयक कक वजह हक सकतक हम ?”

5.अपनम सवरशरप म षठ समकधकन कक लकय कम रप मम पररभकरषत करम , एक समयसकमक तय कर लम , एक


ककयरयकजनक बनक लम और रफर अपनक यकजनक पर ककम करनम मम जप ट जकएह । हर रदन इस पर तब तक ककम
करम , जब तक रक समसयक सप लझ न जकए यक बकधक दरप न हक जकए। 11

अपनम कम तरप मम रवशम षज बनम

असकधकरर वयरकत सकधकरर वयरकत हक हकतक हम , जक सफलतक कम बकरम मम सकचतक और सपनम दम खतक हम तथक
जयकदक लकभदकयक कम तरप ग मम ऐसक करतक हम ।

– मम रलवन पसवसर

सम नक मम भतकर हकनम कम रलए पपरमररत करनम वकलम पकसटर कक तरह आपकक एक लकय हम “वह सब बननक, जक
आप बन सकतम हह ।” बकजकर रसफर उतककषट पपरदशरन कम रलए हक उतककषट पप रसककर दम तक हम । औसत पपरदशरन
कम रलए वह औसत पप रसककर दम तक हम और औसत सम कमतर पपरदशरन कम रलए असफलतक, कम उपलरबध व
कपकठक दम तक हम ।

हमकरक अथरवयवसथक मम आमदनक तकन घटकग सम तय हकतक हम : पहलक, आप कयक करतम हह ; दस प रक, आप उसम
प रम दकरक आपकक सथकन लम नक रकतनक मप रशकल हम ।
रकतनक अचछक तरह करतम हह ; और तकसरक, रकसक दस

सबसम सफल लकगग कक एक गप र यह हकतक हम रक अपनम कमररयर मम एक रनरशचत रबक दप पर उनहगनम


“उतककषटतक कम पपररत समरपरत हकनम ” कक फमसलक कर रलयक। उनहगनम अपनम ककयर कम तरप मम सवरशरप म षठ बननम
कक फमसलक कर रलयक। उनहगनम ककई भक ककमत चप ककनम , ककई भक तयकग करनम और रकतनक भक समय लगकनम
कक फमसलक कर रलयक, तकरक वम अपनम चप नम हपए कम तरप मम बहपत अचछम बन जकएह । इस रनररय कक परररकम
यह हपआ रक वम औसत लकगग कक भकड सम ऊपर उठ गए और आमदनक कक उस ऊहचक शपरमरक मम पहपहच गए,
जहकह वम अपनम असमरपरत सकरथयग सम तकन, चकर, पकहच यक दस गप नक कमकनम लगम ।

एक बकर रफर 80/20 कक रनयम

कई सकल पहलम जब मह नम अपनक सम लस कमररयर शप र रकयक, तक रकसक नम मप झम सम लस मम लकगप हकनम वकलक


80/20 कक रनयम बतकयक। उसनम कहक रक 20 पपररतशत सम लसपकपप ल 80 पपररतशत पम सक कमकतम हह । इसकक
मतलब हम रक बचम हपए 80 पपररतशत सम लसपकपप ल रसफर 20 पपररतशत पम सक कमकतम हह और यह उनकम बकच
बह ट जकतक हम । यह सप नकर मह नम फमसलक कर रलयक रक मह नकचम कम 80 पपररतशत कम बजकय ऊपर कम 20
पपररतशत वकलम समपह कक सदसय हकनक चकहह ग प क। इस रनररय नम मम रक रजक दगक हमम शक कम रलए बदल दक।

चपहरक मम रक बचपन मप रशकलग सम भरक थक और मप झम सकप ल मम औसत सम कम गपरमड रमलम थम , इसरलए मम रक


आतम-छरव खरकब थक और मम रम आतम-रवशवकस कक सतर भक कम थक। यह मप झम कभक सपझक हक नहकक रक मह
रकसक चकज मम मकरहर हक सकतक हह ।प अगर मह कभक रकसक चकज कक अचछक तरह करतक थक, तक मह फमरन
इसम सक यकग यक खप शरकसमतक मकन लम तक थक। बरसग तक मह नम खप द कक औसत यक औसत सम कम मकनक –
अपनम हर ककम मम । गपढ़ जकन

रफर एक रदन अचकनक मप झम जकन कक ककध रदखक। मप झम एहसकस हपआ रक शकषरसथ 10 पपररतशत कक शपरमरक
मम शकरमल हर वयरकत शप रआत मम 10 पपररतशत कक रनचलक शपरमरक मम भक रहक थक। आज बहपत अचछक
ककम करनम वकलक वयरकत कभक बहपत खरकब ककम कर रहक थक। आज जकवन कक सबसम सकमनम वकलक कतकर
मम खडम वयरकत नम अपनक जकवन सबसम पकछम कक कतकर सम शप र रकयक थक। और इससम भक जयकदक महतवपपरर
बकत, मप झम यह समझ मम आ गयक रक दस प रग नम जक भक रकयक हम , तकरकर क सकमकओक मम मह भक वह कर सकतक
हह ।प और यह लगभग हर एक कम बकरम मम सहक हम ।

ककई भक आपसम बम हतर नहकक हम और ककई भक आपसम जयकदक समकटर नहकक हम । लकग तक बस अलग-अलग
कम तरप ग मम बम हतर यक जयकदक समकटर हकतम हह । इसकम अलकवक रबजनम स कक सभक यकगयतकएह सकखक जक सकतक
हह । जक लकग रबजनम स कम रकसक कम तरप मम बम हतर पपरदशरन कर रहम हह , उनहगनम आपसम पहलम जररक मपलभपत
यकगयतकएह सकख लक हह । अगर आप दस प रग रजतनक हकरसल नहकक कर पक रहम हह , तक इसकक रसफर यह मतलब
हम रक आप वम यकगयतकएह अब तक नहकक सकख पकए हह ।

आतम-रवककस कक फमलकदक रनयम

यहकह पर मम रम रलए एक और कप रकक रतककरक एहसकस थक : आप अपनम तय रकए गए रकसक भक लकय कक


हकरसल करनम कम रलए हर जररक चकज सकख सकतम हह । आप कयक हकरसल कर सकतम हह , इस बकरम मम ककई
वकसतरवक सकमक नहकक हम । आपकक सकमकएह रसफर वहक हह , जक आपनम अपनम रदमकग और कलपनक मम बनक
रखक हह । अगर आप उतककषट बननम और अपनम कम तरप कम शकषरसथ 10 पपररतशत लकगग कम समपह मम पहपहचनम
कक फमसलक करतम हह , तक पक रवक कक ककई चकज आपकक वहकह पहपहचनम रकक नहकक सकतक, रसवकय आपकम।

कयक यह ककम आसकन हकगक? जकरहर हम नहकक! मह नम इस पप सतक मम “आसकन” शबद कक जयकदक इसतम मकल
नहकक रकयक हम । हर सकथरक चकज पकनम मम बहपत समय लगतक हम और बहपत मम हनत करनक पडतक हम । लम रकन
अगर आप इसम पपरक रशदपदत सम चकहम और पयकरपत समय तक मम हनत करनम कम इचछपक हग, तक इसम पकनक
सक भव हम । और यह सफलतक इतनक बडक हकतक हम रक इसकम रलए हर सक भव ककरशश करनक चकरहए।
पपरमरक वकतक लम स बपरकउन कहतम हह , “रजस चकज कक आपनम पहलम कभक हकरसल नहकक रकयक, उसम हकरसल
करनम कम रलए आपकक वम सक वयरकत बननक हकगक, जम सम आप पहलम कभक नहकक थम ।”

जमरन दकशररनक जकहकनन वसलफगह ग वसन गम टम नम कहक थक, “जयकदक पकनम कम रलए आपकक पहलम जयकदक
बननक हकगक।”

जब आप अपनम कम तरप कम सवरशरप म षठ लकगग मम सम एक बननम कक फमसलक कर लम तम हह , तक इसकम बकद आप


यह सवकल पपछतम हह , मह इसम कमसम हकरसल करह? हर कम तरप मम लकखग लकग शपनय सम रशखर पर पहपहचम हह । यह
इस बकत कक सबपत हम रक आप भक यह ककम कर सकतम हह । इनमम सम कई लकगग मम शकयद आपकम रजतनम
नम सरगरक गप र और यकगयतकएह नहकक हगगक। बहरहकल, जकवन कम अरधककक श कम तरप ग मम उतककषटतक और महकन
सफलतक पकनम कम रलए नम सरगरक यकगयतक और गप र कम बजकय कडक मम हनत और समपरर जयकदक महतवपपरर
हकतम हह ।

कयक सफलतक कम रलए रशकक अरनवकयर हम ?

फकबसर 400 कम सदसयग यकनक अमम ररकक कम 400 सबसम अमकर सतपरक-पप रषग कम बकरम मम कपछ सकल पहलम एक
अधययन रकयक गयक। इसमम शकधकतकरओक नम पकयक रक जक वयरकत हकई सकप ल कक पढ़कई अधपरक छकडकर
फकबसर 400 मम आयक थक, उसकम पकस कसलम ज यक यपरनवरसरटक कक पढ़कई पपरक करनम वकलम लकगग सम औसतन
333 रमरलयन डसलर जयकदक सक परत थक।

मह इसकक रजकप र इसरलए कर रहक हह ,प कयगरक कई लकग महसपस करतम हह रक अगर उनहम सकप ल मम अचछम
गपरमड नहकक रमलम , तक उनकक सक भकवनकएह सकरमत हह और वम जकवन मम कपछ भक हकरसल नहकक कर पकएह गम। ककई
भक चकज सचचकई सम इतनक दरप नहकक हम । अमम ररकक और दपरनयक भर कम कई सबसम दमलतमक द और सफल
सतपरक-पप रषग कक पपरदशरन सकप ल मम बहपत खरकब रहक थक।

यह सवकल यकद रखम , “आप हकथक कक खकतम हह ?” और यह जवकब भक, “एक बकर मम एक रनवकलक।” हर ककम
मम उतककषट बननम कक भक यहक तरककक हम । आप एक-एक कदम, एक-एक यकगयतक, एक बकर मम एक छकटक सक
सप धकर करकम रशखर कक ओर बढ़तम हह ।

बढ़तक यक घटतक सक परत?

तरय यह हम रक आपकम जकन और यकगयतक कक वतरमकन सतर आज पहलम सम जयकदक तम जक सम दरकयकनपसक


बनतक जक रहक हम । मह पहलम रजकप र कर चप कक हह प रक आपकक “आमदनक कक यकगयतक” बढ़तक यक घटतक
सक परत हक सकतक हम , जक इस बकत पर रनभरर करतक हम रक आप इसम बढ़क रहम हह यक रफर इसम दरकयकनपसक
बननम दम रहम हह । यह चप नकव आप हर रदन कर रहम हह यक नहकक कर रहम हह ।

अचछक खबर यह हम रक जब आप उतसकह सम अपनम जकन और यकगयतकओक कक बढ़कनक शप र करतम हह और


अपनम कम तरप मम सवरशरप म षठ बननम कक रकह पर चल पडतम हह , तक ऐसक लगम गक जम सम आप रकसक रम स मम हग,
रजसमम रसफर आप हक दमड रहम हग। आप बहपत जलदक बककक लकगग कक भकड सम आगम रनकल जकतम हह और
नम तकतव करनम लगतम हह । इस दमरकन आपकम जयकदकतर पपररतसपधकर रसफर टहल रहम हगगम और नमकररयकह
बचकनम कम रलए अरनवकयर नयपनतम ककम कर रहम हगगम । उतककषटतक कम पपररत समरपरत हकनम कक रवचकर उनकम
रदमकग मम कभक आयक हक नहकक।

पहचकनम रक आपकक रकस जकन कक जररत हकगक

आप उतककषटतक कक यकतपरक यह सवकल पपछकर शप र करतम हह रक, महकनग यक वषकरक बकद अपनम कम तरप मम
नम तकतव करनम कम रलए मप झम रकस अरतररकत जकन, यकगयतक और जकनककरक कक जररत हकगक?

खप द कक तकन सम पकहच सकल आगम लम जककर कलपनक करम रक आप अपनम उदकग कम सवरशरप म षठ, सबसम जयकदक
भप गतकन पकनम वकलम वयरकतयग मम सम एक हह । इसकम रलए आपकक कयक बननक हकगक? इस रबक दप तक पहपहचनम कम
रलए आपकक कयक करनक, सकखनक यक हकरसल करनक हकगक? अपनम कम तरप मम नम तकतव करनम कम रलए आपकक
रकन यकगयतकओक मम मकरहर बननम कक जररत हकगक?

कमररयर कक सहक यकजनक बनकएह

एक समय कक बकत हम । मम रक एक अचछक दकसत एक छकटक ककपनक मम वककल थक। उसकम रपतक भक एक
वककल थम , इसरलए यपरनवरसरटक पहपहचनम पर उसनम भक वककलत कक पम शक चप न रलयक। पढ़कई पपरक हकनम कम
बकद वह अपनम दकसतग और सहयकरगयग कम सकथ वककलत करनम लगक। लम रकन जलद हक वह इस नतकजम पर
पहपहचक रक वककलत उसकम रलए उपयप कत पम शक नहकक हम । इसकम बजकय उसनम रबजनम स मम अपनक कमररयर
बनकनम कक फमसलक रकयक।

तब तक उसकक उमपर छबबकस सकल हक चप कक थक। ककफक रवरकध कक सकमनक करतम हपए उसनम अपनम सभक
सक सकधन जप टकए और समपरर भकव कम सकथ हकवरडर यपरनवरसरटक मम एमबकए पपरकगपरकम मम दकरखलक लम रलयक।
इसमम दक सकल कक समय लगक, लम रकन आरखरककर उसनम इसम पपरक कर रलयक। उसम हकवरडर कक पपररतरषठत
एमबकए रडगपरक लम नम और अपम रकत ककसर करनम मम दक सकल कक समय और लगक।

वह अपनम गक ह नगर लमटक और नमकररयग कम रलए इक टरवयप दम नम लगक। आरखरककर उसनम तकवपर रवककस
करनम वकलक एयरलकइन मम शप रआतक मम नमजर कक पद चप न रलयक। उसकम रलए यह आदशर कमररयर कक दकह व
सकरबत हपआ। दस सकल कम भकतर वह उस एयरलकइन कक पपरमरसडम ट बन गयक और आज वह अपनम सकथ
पढ़नम वकलम रकसक भक वककल सम दस गप नक जयकदक कमकतक हम । वह एक बडक रकषटप रकय ककपनक कम यप वक और
सबसम सममकरनत एकजककयपरटवज मम सम एक बन चप कक हम ।

आपकम पकस कई नमकररयकह और कमररयर हगगम

अनप मकन हम रक आज ककम शप र कर रहक वयरकत औसतन चमदह पपररककरलक नमकररयकह करम गक, जक दक सकल
यक अरधक चलम गक। उसकम पकस चकर-पकहच पपररककरलक कमररयर हगगम , जक अलग-अलग वयवसकयग यक
उदकगग मम हगगम । चकर करकड अमम ररकक अपनम अरधककक श कमररयर मम असथकयक कमरचकरक हगगम । वम एक ककपनक
कम रलए कभक लक बम समय तक ककम नहकक करम गम , बरलक इसकम बजकय पपरकफमशनल यक तकनककक ककम करतम
हपए एक ककपनक सम दसप रक ककपनक मम आतम -जकतम रहम गम ।

यह लगभग अपररहकयर हम रक जब आप रवककस करम गम और पररपकव बनम गम , तक आपकक कमररयर भक लगकतकर


बदलम गक। आपकक लगकतकर सडक पर आगम दम खतम रहनक हकगक और उन यकगयतकओक तथक दकतकओक कम बकरम
मम सकचतम रहनक हकगक, रजनकक जररत आपकक उतनक पम सक कमकनम कम रलए हकगक, रजतनक आप आनम वकलम
वषकरक मम कमकनक चकहतम हह ।

अपनम पपरमप ख परररकम कम तरप ग कक पहचकनम

जम सक रक मह नम पहलम रजकप र रकयक थक, हर ककम मम पकहच सम सकत पपरमप ख परररकम कम तरप हकतम हह । रमसकल कम
प रक, तकलमम ल सथकरपत
तमर पर, सम लस कम सकत पपरमप ख परररकम कम तरप यम हह : पहलक, पपरससपम रकटक ग; दस
करनक; तकसरक, आवशयकतकओक कक पहचकननक; चमथक, समकधकन पपरसतप त करनक; पकहचवकह , आपरतयग कक
जवकब दम नक; छठक, सम ल कलकज करनक; और सकतवकह , सक तपषट गपरकहकग कक दकबकरक रबकप रक करनक और सक दभर
(referrals) पकनक।

अगर आप सम लस लकइन मम हह , तक आपकक इनमम सम हर कम तरप मम एक सम दस कम गपरमड पर अपनक मपलयकककन


करनक चकरहए, रजसमम एक नयपनतम और दस सवकरचच हम । सकतग शपरमररयग मम आपकक सककर कम सम कम 7
हकनक चकरहए, तभक आप अपनम कम तरप कम शकषरसथ 20 पपररतशत लकगग कम समपह मम पहपहच सकतम हह ।

एक बकर जब आप इन सकतग कम तरप ग मम अपनक गपरमरडक ग कर लम , तक आपकक यह सपचक अपनम बसस, यक इससम
भक बम हतर हम रक अपनम रकसक गपरकहक, कम पकस लम जकनक चकरहए और उससम खप द कक गपरमड दम नम कक अनप रकध
करनक चकरहए। इससम आपकक आह खम खप ल सकतक हह । अकसर, आप अपनक जक मपलयकककन करतम हह , वह
प रग कम मपलयकककन सम बहपत अलग और जयकदक ऊहचक हक सकतक हम ।
दस

चकहम आपकम अक रतम गपरमड जक भक हग, आपकक पतक चल जकएगक रक रकस पपरमप ख यकगयतक मम आप सबसम
कमजकर हह । अब आपकक इस कमजकर यकगयतक पर मम हनत करनक चकरहए, तकरक यह बककक यकगयतकओक कम
बरकबर यक उनसम भक जयकदक हक जकए। आपकक सबसम कमजकर पपरमप ख यकगयतक हक आपकक आमदनक कक
ऊहचकई तय करतक हम और यह भक तय करतक हम रक आप अपनम कमररयर मम रकतनक तम जक सम और रकतनक दरप
जकतम हह ।

तम ज मकगर पर पहपहचम

आपकम भकवक कमररयर कम रलए एक बडक सवकल यह हम : वह कमन सक एक यकगयतक हम , रजसम अगर आप
रवकरसत कर लम और उतककषट अक दकज मम करम , तक उसकक आपकम कमररयर पर सबसम सककरकतमक असर
पडम गक? यह वयरकतगत और वयकवसकरयक रवककस कम रलए आपकक कमदपररबक दप हकनक चकरहए। अगर
आपकक इस सवकल कम जवकब कक लम कर दपरवधक हक, तक अपनम बसस सम पपछम। अपनम सहकरमरयग सम पपछम।
अपनम सटकफ सम पपछम। अपनम जकवनसकथक और दकसतग सम पपछम। यह रबलकपल अरनवकयर हम रक आप इस
सवकल कक जवकब खकज लम और रफर अपनक सकरक ऊजकर इस खकस कम तरप मम पपरदशरन कक बम हतर बनकनम मम
लगक दम ।

वयरकतगत और वयकवसकरयक बम हतरक कम रलए यह आपकक पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय बन जकतक हम । इसम
रलख लम , समयसकमक तय करम , यकजनक बनकएह , उस पर ककम करम और रफर हर रदन इस खकस यकगयतक मम
बम हतर बननम कम रलए कपछ न कपछ करम ।

एक बकर जब आप अपनम सबसम कमजकर पपरमप ख परररकम कम तरप मम महकरत हकरसल कर लम , तक रफर खप द सम
दकबकरक सवकल पपछम : अब वह कमन सक एक यकगयतक हम , जक मम रक सबसम जयकदक मदद करम गक? इस सवकल
कक जवकब चकहम जक हक, उस यकगयतक पर तब तक ककम करम , जब तक रक आप उस कम तरप मम भक मकरहर न
हक जकएह ।

हर कम तरप मम सबसम जयकदक भप गतकन पकनम वकलम लकगग कक सककर हर पपरमप ख परररकम कम तरप मम आठ, नम यक
दस हकतक हम । आपकक भक यहक लकय हकनक चकरहए।

उतककषट एकजककयपरटव

अगर आप मम नमजमम ट मम हह , तक सकत पपरमप ख परररकम कम तरप आपकम ककम मम आपकक सफलतक यक
असफलतक कक तय करतम हह । यम हह (1) रनयकजन (planning), (2) वयवसथकपन (organizing), (3) सटकफ कक
रनयप रकत (staffing), (4) ककम सकपनक (delegating), (5) रनरककर करनक (supervising), (6) मपलयकककन
करनक (measuring), और (7) ररपकटर बनकनक (reporting)।

सभक सफल मम नमजर इन सभक मम उतककषट हकतम हह । सभक असफल मम नमजर इनमम सम एक यक जयकदक मम
कमजकर हकतम हह । अगर आप इन पपरमप ख परररकम कम तरप ग मम सम रकसक एक मम भक ककफक कमजकर हह , तक यह
कमजकरक आपकक सफलतक कम रलए घकतक हक सकतक हम ।

रमसकल कम तमर पर, अगर आप ककम सकपनम कम अलकवक पपरबक धन कम हर रहससम मम उतककषट हह , तक यह
आपकम कमररयर मम हर रदन आपकक रककम रहम गक। मह नम ऐसम मम नमजसर कम सकथ ककम रकयक हम , जक ककम सकपनम
कम मकमलम मम इतनम कमजकर थम रक कपछ भक नहकक करवक पकतम थम । अक ततत ककपनक कक उनहम नमकरक सम
रनककलनक पडक, कयगरक उनकक वजह सम रबजनम स कक बहपत नप कसकन हक रहक थक।

इन पपरमप ख परररकम कम तरप ग मम सम पपरतयम क मम खप द कक एक सम दस तक गपरमड दम । आस-पकस कम लकगग सम भक


अपनक गपरमरडक ग करनम कक कहम । और ईमकनदकर रहम । रवनमपर सहकमकर कम कप टनकरतक जवकब कक सवकककर न
करम । सचचकई कक तलकश करम ।

360 रडगपरक कक रवशलम षर करम “360 रडगपरक कक रवशलम षर” आज पपरयप कत हकनम वकलम लककरपपरय
पपरबक धन सकधनग मम सम एक हम । इस तरह कम रवशलम षर मम रकसक खकस मम नमजर कम अधकन ककम करनम वकलम
लकगग सम उसकम बकरम मम गप मनकम ररपकटर मकह गक जकतक हम । सवर कक सकरक ररपकटप सर एक बकहरक परकमशरदकतक कक
सकप दक जकतक हह , जक जवकबग कक सक कमप मम पपरसतप त करतक हम । रफर यह सक कमप उस मम नमजर कक दम रदयक
जकतक हम , तकरक वह दम ख सकम रक दस प रम उसकक कमसक मपलयकककन करतम हह । इससम अकसर उस मम नमजर कक
सदमक लगतक हम ।

रमसकल कम तमर पर, मम नमजर कहम गक, “मह सकवधकनक सम और सकच-रवचकरकर रनररय लम तक हह ।प ” लम रकन सटकफ
कहम गक, “रनररय लम नम कम मकमलम मम बसस कमजकर, अरनररयशकल और असप ररकत हम ।”

हकल कक एक मम नमजमम ट सटडक मम 75 पपररतशत मम नमजसर नम पपरभकवककररतक कम मकमलम मम अपनक गपरमरडक ग


शकषरसथ 25 पपररतशत मम कक। अरधककक श मम नमजसर नम वयरकततव और बप दपरध कम सक दभर मम अपनक गपरमरडक ग
शकषर 20 पपररतशत मम कक। चकहम गप र यक लकर जक भक हक, हममम अपनक ऊहचक मपलयकककन करनम कक
सवकभकरवक पपरवक रत हकतक हम । इसकरलए सकरथयग कक रनयरमत मपलयकककन सम बहपत मदद रमलतक हम ।

वयरकतगत रवककस कक लकय बनक लम


एक बकर जब आप उस पपरमप ख परररकम कम तरप कक तय कर लम , जहकह आप सबसम जयकदक सप धकर करनक चकहतम
हह और रजसकक सबसम जयकदक जररत हम , तक इसकक लकय बनक लम , यकजनक बनक लम , पम मकनक रनधकरररत कर
लम और समयसकमक भक तय कर लम । रफर हर रदन उस कम तरप मम बम हतर बननम कम रलए ककम करम । एक हफतम ,
महकनम यक सकल मम आप उस कम तरप मम पपरक तरह उतककषट बन जकएह गम। आप रवशम षज बन जकएह गम।

आप जम सम हह , खप द कक उसक रप मम सवककर करम

हकल कम वषकरक मम एक बहपत लककरपपरय रबजनम स पप सतक आई हम , रजसकक शकषरक हम नकउ, रडसकवर यप अर
सटप रमरस! यह पप सतक पप रकनक बम सटसम लर फसटर , बपरमक ऑल द रलस कम बकद आई हम ! इन दकनग पप सतकग कक
आम रनषकषर यह हम रक “लकग नहकक बदलतम हह ।”

आप कपछ रनरशचत नम सरगरक यकगयतकओक, दकतकओक, पपरवक रतयग, शरकतयग, कमजकररयग और गप रग कम सकथ
पम दक हपए हह । यम जकवन मम जलदक हक पपरकट हक जकतम हह और आम तमर पर रकशकरकवसथक खतम हकतम -हकतम
सथकयक बन जकतम हह । यम बकद मम बहपत जयकदक नहकक बदलतम ।

आप अपनम कमररयर मम एक बहपत महतवपपरर कदम उठक सकतम हह । यह पहचकन लम रक आप सचमप च रकस
चकज मम अचछम हह यक अचछम बन सकतम हह और रफर पपरम रदल सम उस कम तरप मम उतककषट बननम मम जप ट जकएह ।

1920 कम दशक मम मम नमजमम ट परकमशरदकतक मम रक पककर र फकलम ट नम रलखक थक, “घकडम पर सवकरक करनम कक
सबसम अचछक रदशक वहक हम , रजधर घकडक जक रहक हक।” खप द कक रवकरसत करनम कक सबसम अचछक तरककक
अपनम पपरकककरतक गप रग और ररचयग कक रदशक मम हम । लम खक और वकतक रजम कमथककटर कहतम हह , “अपनम
सवभकव कक पकषर दम ।” यह बहपत महतवपपरर सलकह हम और आपकक अपनम कमररयर मम इसकक पकलन करनक
चकरहए।

आपकक इस धरतक पर कपछ खकस गप रग और यकगयतकओक कम सकथ भम जक गयक हम , जक आपकक बककक लकगग सम
अलग और अनपठक बनकतक हह । रजक दगक भर आप अकसर हक गरतरवरध कम ऐसम कम तरप कक ओर आकरषरत
हकतम हह , जहकह आपकम खकस गप रग और यकगयतकओक नम आपकक जयकदक हकरसल करनम मम समथर बनकयक हक और
ऊहचम सतर पर ककम करनम कक आनक द रदयक हक – बककक चकजग सम जयकदक। जकवन मम आपकक एक महकन
लकय ऐसक एक-दक यकगयतकओक कक पहचकननक हम , रजनमम आप बककक रकसक सम भक बम हतर ककम कर सकतम
हह और जयकदक आनक द लम सकतम हह । रफर इन कम तरप ग मम पपरक तरह उतककषट बननम कम रलए धयकन एककगपर कर
लम ।

अपनम गप रग कक रवककस करम

बकसकमटबसल रखलकडक मकइकल जसडरन नम एक बकर कहक थक, “गप र (talent) हर एक मम हकतक हम , लम रकन
यकगयतक (ability) कम रलए कडक मम हनत कक जररत हकतक हम ।” करव लकह गफमलक नम रलखक हम , “आम आदमक
कक बडक तपरकसदक यह हम रक वह जब अपनक कबपर मम पहपहचतक हम , तब भक उसकक सक गकत उसकम भकतर हक
रहतक हम ।”
हक सकतक हम रक आप बरसग तक रकसक ऐसक नमकरक मम जपझतम रहम , रजसकम रलए आप उपयप कत नहकक हह और
रफर अपनम आदशर कम तरप मम पहपहच जकएह जहकह कपछ हक वषकरक मम आप इतनक जयकदक तरककक कर लम , रजतनक
इससम पहलम बकस बषर मम भक नहकक कर पकए थम ।

नम पकरलयन रहल नम एक बकर रलखक थक रक अमम ररकक मम सफलतक कक कपकजक “यह पतक लगकनक हम रक
आपकक सचमप च रकस ककम सम पपरमम हम और रफर उसम करतम हपए अचछक आजकरवकक कमकनम कक तरककक
खकजनक हम ।”

जयकदकतर सवरनरमरत रमरलयनम असर कहतम हह , “मह नम कभक रजक दगक मम एक रदन भक ककम नहकक रकयक।” उनहगनम
तक बस यह पतक लगक रलयक रक उनहम सचमप च रकसमम आनक द आतक थक और रफर उनहगनम उस चकज कक
जयकदक सम जयकदक रकयक।

अपनम खकस गप रग कक पहचकनम

अपनम खकस गप रग कक पहचकननम और तय करनम कम आठ तरककम हह । इनसम आपकक यह पतक लग जकएगक रक


आप कयक करनम कम रलए अनपठम रप सम उपयप कत हह । यम हह :

पहलक, आप हमम शक उस ककम मम सवरशरप म षठ और सबसम सप खक हगगम , रजसम करनक आपकक पसक द हम । अगर
आप आरथरक दकरषट सम सकम हग, तक आप उसम रबनक तनखवकह कम भक करनक चकहम गम । वह चकज आपकम
सवरशरप म षठ सवरप कक बकहर रनककलतक हम और वह खकस ककम करतम समय आपकक बहपत जयकदक सक तपरषट
तथक आनक द रमलतक हम ।

प रक, आप इसम अचछक तरह करतम हह । आपमम इस कम तरप मम सवकभकरवक यकगयतक नजर आतक हम ।
दस

तकसरक, इसक गप र कक जकवन मम अब तक आपकक जयकदकतर सफलतक और खप शक रमलक हम । बचपन सम हक


इसम करनक आपकक पसक द थक और इसकक वजह सम आपकक सबसम बडम पप रसककर और पपरशक सक रमलक हम ।

चमथक, यह ऐसक चकज हम , रजसम सकखनक और करनक आपकम रलए आसकन थक। दरअसल, इसम सकखनक इतनक
आसकन थक रक आप भपल हक चप कम हह रक आपनम इसम कब और कमसम सकखक थक। आपनम तक बस एक रदन खप द
कक वह ककम आसकनक सम और अचछक तरह करतम पकयक।

पकहचवकह , इसमम आपकक मन लगतक हम । यह आपकक आकरषरत और मक तरप मप गध करतक हम । आप इसकम बकरम मम
सकचनक पसक द करतम हह , पढ़नक पसक द करतम हह , बकतम करनक पसक द करतम हह और इसकम बकरम मम जयकदक सम जयकदक
पतक लगकतम हह । यह आपकक उसक तरह आकरषरत करतक हम , रजस तरह शमक पतक गम कक आकरषरत करतक हम ।

छठक, आप इसकम बकरम मम सकखनक पसक द करतम हह और आप रजक दगक भर इसमम बम हतर बनतम जकतम हह । आपमम
इस खकस कम तरप मम सचमप च उतककषट बननम कक गहरक आक तररक इचछक हकतक हम ।

सकतवकह , जब आप इसम करतम हह , तक वकत ठहर सक जकतक हम । आपमम रबनक खकए यक सकए लक बम समय तक
इसम करनम कक गप र हकतक हम , कयगरक आप इसमम खक यक डप ब जकतम हह ।
और आठवकह , रजस ककम कम रलए आप सबसम जयकदक उपयप कत हकतम हह , उस कम तरप कम रवशम षजग कक आप
सचमप च पपरशक सक और सममकन करतम हह । आप उनकम जम सक बननक चकहतम हह , उनकम आस-पकस रहनक चकहतम हह
और हर तरह सम उनकक अनप करर करनक चकहतम हह ।

अगर ऊपर रदए गए वररन रकसक चकज पर लकगप हकतम हह , जक आप इस वकत कर रहम हह यक रजसम आप
अतकत मम कर चप कम हह , तक यहक वह ककम – आपकम “हदय कक इचछक” – हम , रजसम करनम कम रलए आपकक
इस पक रवक पर भम जक गयक हम ।

आप उतककषट बननम कम रलए पम दक हपए हह

आपकम नम सरगरक गप र जनमजकत हह और उनहम रवकरसत करनक आसकन हम । उनकक पपरकगपरकरमक ग आपकम
अवचम तन मन मम कक गई हम । इनकक सक बकध उन ककमग सम हम , रजनहम करनम कम रलए आपकक इस धरतक पर
भम जक गयक हम । आपकक ककम अपनम नम सरगरक गप रग और यकगयतकओक कम कम तरप कक पतक लगकनक हम और रफर
उसम रजक दगक भर रवकरसत करनक हम ।

कई यकगयतकएह एक-दस प रम कक पपरक हकतक हह । वम परसपर रनभरर हकतक हह । इसकक मतलब हम रक आपकम पकस
एक यकगयतक रनरशचत सतर पर हकनक चकरहए, तभक आप दस प रक यकगयतकओक कक जयकदक ऊहचम सतर पर
पपरयकग कर पकएह गम। इसकरलए कई बकर आपकक वम यकगयतकएह सकखनक और रवकरसत करनक हकतक हह , रजनहम
आप खकस पसक द नहकक करतम हह , यक रजनमम आपकक जयकदक मजक नहकक आतक हम । लम रकन यह तक चप रनक दक
कम तरप मम उतककषटतक हकरसल करनम कक ककमत हम , जक आपकक चप ककनक हकतक हम ।

एक यकगयतक दरप

यहकह पर एक रनयम दम खम : हक सकतक हम रक आप अपनक उतपकदकतक, पपरदशरन और आमदनक कक दकगप नक


करनम सम रसफर एक यकगयतक भर दरप हग। हक सकतक हम रक आपकक एक कम तरप मम अपनक यकगयतक कक सतर
थकडक सक ऊपर उठकनम कक जररत हक, रजसकम बकद आप अपनक बककक यकगयतकओक कक जयकदक ऊहचम सतर पर
पपरयकग करनम मम समथर हक जकएह गम।

यकद रखम , वयवसकय सक बकधक सभक यकगयतकएह सकखक जक सकतक हह । वयकवसकरयक यकगयतकएह आनप वकरशकक
दकरक तय नहकक हकतकक। अगर आपकक अपनक पपरर कमतक तक पहपहचनम और उसकक पपरयकग करनम कम रलए
रकसक वयकवसकरयक यकगयतक कक सकखनम कक जररत हम , तक आप अभयकस और दकहरकव कम जररयम इसम सकख
सकतम हह ।

खरकब पपरदशरन कम जकल सम बचम आम तमर पर दम खक जकतक हम रक अगर आप रकसक खकस यकगयतक मम
कमजकर हह , तक आप उससम सक बकरधत हर ककम करनम सम कतरकएह गम। आप “सकखक हपई असहकयतक” कम जकल
मम फहस जकएह गम। आप कहम गम , “मह दरअसल इस कम तरप मम बहपत अचछक नहकक हह ।प ” यक, “मप झमम इस यकगयतक
सक बकधक ककई नम सरगरक गप र यक पपररतभक नहकक हम ।”

लम रकन यह रसफर बहकनक यक खप द कक तकर सक गत रसद करनम कक ककरशश हम । अगर वह यकगयतक आपकम रलए
महतवपपरर हम , तक आप उसम सकख सकतम हह । सबसम बप रक रनररय यह हम रक आप रकसक छकटक सक यकगयतक कक
कमक कम ककरर खप द कक महकनग यक बरसग तक पकछम रखम , रजसम समपरर और सक कलप दकरक बडक जलदक सकखक
जक सकतक हम । ऐसक अपनम सकथ न हकनम दम ।
उतककषटतक एक यकतपरक हम

एक पप रकनक कहकवत हम : “ककई भक अचछक तरह करनम लकयक चकज पहलम खरकब तरककम सम करनम लकयक
हकतक हम ।” अभयकस आदशर नहकक बनकतक; दकषपपरर (imperfect) अभयकस अक ततत आदशर (perfect) बनकतक
हम ।

जब भक आप ककई नई चकज शप र करतम हह , तक यह तय मकनकर चरलए रक पहलम पहल आप इसम खरकब


तरककम सम करम गम । शप रआत मम आप फप हड और अजकब महसपस करम गम । आप अकसर मपखर और शरमरकदक
महसपस करम गम । लम रकन आपकक अपनम कम तरप मम उतककषटतक हकरसल करनम कम रलए यह ककमत तक चप ककनक
हक हकतक हम । आपकक हमम शक सफलतक कक ककमत चप ककनक हकगक और उस ककमत मम अकसर रकसक मप रशकल
यकगयतक मम महकरत हकरसल करनम कक कडक मम हनत शकरमल हकतक हम , रजसकक जररत आपकक अपनम कम तरप
मम रशखर पर पहपहचनम कम रलए हकगक।

अपनक जकद प कक छडक लहरकएह

जकद प कक छडक वकलक तकनकक कक इसतम मकल करम । कलपनक करम रक आप जकद प कक छडक लहरककर रकसक
खकस यकगयतक मम पपरक तरह उतककषट बन सकतम हह । यह कमन सक यकगयतक हकगक? अगर आप जकद प कक
छडक लहरक सकम और अपनम गप रग तथक यकगयतकओक कम सक दभर मम ककई भक इचछक पपरक कर सकम, तक आप
रकस चकज कक इचछक करम गम ?

इन सवकलग कक जवकब अकसर नए लकयग कक सक कमत दम गक। आपकक पपरमप ख अरवकरसत यकगयतकओक और
दकतकओक कम सक दभर मम नए लकय तय करनम हगगम , तब कहकक जककर आप अपनम ककम मम सवरशरप म षठ बन
पकएह गम।

“अपनम -सकथ-यह-करम ” पपरकजम कट मम आजकवन लगम रहम । रकसक अरत महतवपपरर कम तरप मम पपरक तरह : उतककषट
बननम कम रलए एक, दक यक तकन सकल कक रनवम श करनम कम रलए तम यकर रहम । आप जक भक करतम हग, उसमम
सवरशरप म षठ बननम कम रलए ककई भक ककमत चप ककनम , ककई भक तयकग करनम कम इचछपक रहम ।

तकन-धन-एक फसमपरलक रकसक भक यकगयतक मम महकरत हकरसल करनम कक तकन-धन-एक फसमपरलक सरल हम और
यह हर बकर ककम करतक हम । सबसम पहलम तक यकगयतक वकलम कम तरप मम हर रदन अधययन करम , भलम हक रसफर
पक दरप ह यक तकस रमनट। जकन कक सक गरप ह हकतक हम । आप रजतनक जयकदक पढ़तम और सकखतम हह , आपमम उतनक
हक जयकदक आतमरवशवकस आएगक रक आप उस ककम कक उतककषट तरककम सम कर सकतम हह ।

प रक, उस रवषय पर अपनक ककर मम शम कररक ऑरडयक टम प सप नम। औसत वयरकत हर सकल डपरकइरवक ग करतम
दस
समय अपनक ककर मम पकहच सम सम एक हजकर घक टम रबतकतक हम । डपरकइरवक ग कम समय कक सकखनम कम समय मम
बदल लम । आप अगर अपनक ककर मम सक गकत कम बजकय शम कररक ऑरडयक टम प सप नतम हह , तक रसफर इसक सम
अपनम कम तरप कम सबसम रशरकत लकगग मम सम एक बन सकतम हह ।

तकसरम , उस रवषय पर हकनम वकलम सम रमनकरग और वकर शसपस मम रशरकत करम । कई लकगग कक रजक दगक पपरक
तरह बदल गई हम , कयगरक उनहगनम रकसक पपरमप ख रवषय पर एक यक दक रदन कम सम रमनकर मम भकग रलयक थक।
इसकम बकद उस कम तरप मम उनकक ककयककलप हक गयक।
और आरखरक ततव हम , सकखक गई चकज कक जलदक सम जलदक, पहलम ममकम पर अभयकस करम । जब भक आप
ककई अचछक रवचकर सप नम, उस पर ककम करम । जक वयरकत एक रवचकर सप नतक हम और उस पर ककम करतक हम ,
वह उस वयरकत सम जयकदक मपलयवकन हम , जक सम रवचकर सप नतक हम , लम रकन उनमम सम रकसक पर भक ककम नहकक
करतक।

अभयकस आदशर बनकतक हम

आप जक सकख रहम हह , उसकक रजतनक जयकदक अभयकस करतम हह , आप उतनक हक तम जक सम उस कम तरप मम सकम
और यकगय बनम गम । आप रजतनक जयकदक अभयकस करतम हह , आप उतनक हक जयकदक आतमरवशवकस हकरसल
करम गम , आप उस कम तरप मम अकमतक कक भकवनकओक सम उतनक हक तम जक सम उबरम गम और आप उतनक हक जलदक
इसमम मकरहर बनम गम । जब आप उस यकगयतक कक अपनम मकनरसक टप लबसकस मम जकड लम तम हह , तक आप उसम
अपनम कमररयर मम हमम शक कम रलए हकरसल कर लम गम ।

आज हक, इसक समय सक कलप करम रक आप अपनम कम तरप कम 10 पपररतशत शकषरसथ लकगग कम समपह मम
शकरमल हगगम । पतक लगकएह रक वम कमन हह , वम रकतनक कमकतम हह और वम आपसम अलग कयक करतम हह । उस
खकस जकन और यकगयतकओक कक तय करम , जक उनहगनम रवकरसत कक हह । रफर उनहम रवकरसत करनम कक
सक कलप करम । यकद रखम रक रकसक भक वयरकत नम जक ककम रकयक हम , उसम तकरकर कतक कक सकमक मम आप भक कर
सकतम हह । ककई भक आपसम बम हतर नहकक हम ; ककई भक आपसम जयकदक समकटर नहकक हम । आपकम कम तरप कम शकषरसथ
वयरकत रकसक वकत आपकम कम तरप मम थम भक नहकक। यह तरय इस बकत कक सबपत हम रक उनहगनम जक भक
हकरसल रकयक हम , उसम आप भक हकरसल कर सकतम हह , बशतर आप लकय बनक लम और इस पर पयकरपत लक बम
समय तक कडक मम हनत करम । ककई सकमक नहकक हम ।

अपनम कम तरप मम रवशम षज बनम

1.आज हक सक कलप करम रक आप अपनम कम तरप कम शकषरसथ 10 पपररतशत लकगग कम समपह मम शकरमल हगगम ।
उतककषटतक कम पपररत आजकवन समपरर कर दम ।

2.अपनक नमकरक कम पपरमप ख परररकम कम तरप ग कक पहचकनम , रजनहम आपकक अपनम ककम मम सफल हकनम कम रलए
“पपरक तरह, रबलकपल” अचछक तरह करनक हकगक।

3.अपनम सबसम कमजकर पपरमप ख कम तरप कक पहचकनम और उस कम तरप मम उतककषट बननम कम रलए “अपनम -सकथ-
यह-करम ” पपरकजम कट शप र कर दम ।

4.पतक लगकएह रक आपकक अपनम कम तरप मम रशखर पर पहपहचनम कम रलए रकस अरतररकत जकन कक जररत हम
और रफर उस जकन कक हकरसल करनम कक यकजनक बनकएह ।

5.आजकवन सकखनम कम पपररत समरपरत हक जकएह । पप सतकम पढ़म , ऑरडयक टम प सप नम, ककसर और सम रमनकर मम
भकग लम और रफर जलदक सम जलदक सकखक हपई बकतग पर ककम करम । 12

सहक लकगग सम जप डम
जकवन कम बकरम मम आपकक दकरषटककर, खप द कम बकरम मम आपकक आकलन, अपनम मपलय कम बकरम मम आपकक जक
भक अनप मकन हम , उसमम आपकक पररवम श ककफक हद तक रक ग भरतक हम । आपकम आस-पकस कक मकहमल आपकम
पपरम कमररयर कक ढकलतक हम , आककर दम तक हम और बदलतक हम । यह हर रदन आपकम सक पकर मम आनम वकलम लकगग
कम चररतपर कक बदल दम तक हम ।

– ओररसन सवम ट मकडरन

रजक दगक और रबजनम स मम सक बकध हक सब कपछ हह । आप जक भक चकज हकरसल करतम हह यक हकरसल नहकक कर
पकतम , वह रकसक न रकसक तरह सम दस प रम लकगग यम जप डक हपई हम । जकवन और कमररयर कम हर पडकव पर सहक
लकगग कम सकथ सहक सक बकध बनकनम कक यकगयतक आपकक सफलतक और उपलरबध तय करनम मम बहपत
महतवपपरर सकरबत हकगक। इसकक इस बकत पर भक बहपत असर हकगक रक आप अपनम लकय रकतनक जलदक
हकरसल करतम हह ।

आप रजतनम जयकदक लकगग कक जकनतम हह और रजतनम जयकदक लकगग कम मन मम आपकक सककरकतमक छरव हम ,
आप अपनम हर ककम मम उतनम हक जयकदक सफल हगगम । सहक समय पर, सहक जगह पर एक वयरकत आपकम
रलए ऐसक दरवकजक खकल सकतक हम , जक आपकक रजक दगक बदल सकतक हम और बरसग कक कडक मम हनत
बचक सकतक हम ।

ककई भक यह ककम अकमलम नहकक करतक

लकय रनधकररर कक एक पपरमप ख रहससक यह हम रक आप उन लकगग, समपहग और सक गठनग कक पहचकनम ,


रजनकक मदद कक जररत आपकक अपनम लकयग तक पहपहचनम कम रलए हकगक? रकसक भक तरह कम लकयग कक
हकरसल करनम कम रलए आपकक बहपत सम लकगग कक मदद कक जररत हकगक। वम कमन हह ?

लकगग कक तकन आम शपरमररयकह हकतक हह , रजनकक मदद और सहयकग कक जररत आपकक आनम वकलम वषकरक मम
हकगक। यम आपकम रबजनम स कम और उसकम आस-पकस कम लकग हह , आपकम पररवकर वकलम और दकसत हह , आपकम
वयकवसकरयक यक सकमकरजक दकयरम कम बकहर कम समपहग और सक गठनग कम लकग हह । आपकक हर समपह कम सकथ
पपरभकवक अक दकज मम ककम करनम कक ररनकरत बनकनक हकगक।

आपकम पपरमप ख वयकवसकरयक सक बकध

अपनम रबजनम स सम शप रआत करम । आपकम वयकवसकरयक जकवन मम सबसम महतवपपरर लकग कमन सम हह ? उनकम
सकथ जयकदक अचछम सक बकध बनकनम कक आपकक कयक यकजनक हम ? आपनम रबजनम स कम भकतर और बकहर ककम
करनम वकलम हर वयरकत कक सपचक बनकएह – आपकक बसस, सहकमकर, सकथक, अधकनसथ और खकस तमर पर,
आपकम गपरकहक, सपलकयसर और वम डसर। इनमम सम कमन सम लकग आपकम रबजनम स यक कमररयर कम लकय
हकरसल करनम मम आपकक सबसम जयकदक मदद कर सकतम हह यक चकट पहपहचक सकतम हह ?

कई बकर मह अपनम शपरकतकओक सम पपछतक हह प रक उनमम सम रकतनम लकग गपरकहक सम वक (customer service) मम
हह ? रसफर कपछ हकथ हक ऊपर उठतम हह । रफर मह यह बतकतक हह प रक हर वयरकत गपरकहक सम वक कम रबजनम स मम
हम , चकहम वह इसम जक भक कहतक हक यक जक भक करतक हक।
अपनम गपरकहकग कक पहचकनम

गपरकहक कक पररभकषक हम वह वयरकत, रजस पर आप अपनम ककम यक रबजनम स मम सफलतक और तरककक कम


रलए रनभरर हग। गपरकहक कक ऐसम वयरकत कम रप मम भक पररभकरषत रकयक जक सकतक हम , जक रकसक तरह सम
आप पर रनभरर हक। इन दकनग पररभकषकओक सम , आपकम आस-पकस कक लगभग हर वयरकत रकसक न रकसक
रप मम गपरकहक हम ।

उदकहरर कम तमर पर, आपकक बसस ककम कम मकमलम मम आपकक पपरकथरमक गपरकहक हकतक हम । अपनम बसस कक
सक तपषट करनम कक आपकक यकगयतक कक आपकम भरवषय, आपकक आमदनक और आपकम कमररयर पर रजतनक
प रक यकगयतक कक नहकक पडम गक। अगर आप बककक सबकक नकखप श कर दम ,
जयकदक असर पडम गक, उतनक रकसक दस
लम रकन आपकक बसस आपसम खप श हक, तक आपकक नमकरक सप ररकत बनक रहम गक। अगर आप अपनक ककपनक कम
भकतर और बकहर कम हर वयरकत कक खप श कर दम , लम रकन आपकक बसस हक आपसम खप श न हक, तक यह
इकलमतक समसयक भक आपकम भरवषय मम शसटर सरकर ट कर सकतक हम ।

आपकक गपरकहक सम वक ररनकरत

आप इसकम रलए एक बहपत अचछक ररनकरत बनक सकतम हह । हर उस चकज कक सपचक बनक लम , रजसकम बकरम मम
आपकक मकननक हम रक आपकक उसम करनम कम रलए नमकरक पर रखक गयक हम । इस सवकल कक जवकब दम , “मप झम
नमकरक पर कयग रखक गयक हम ?” और रफर हर वह चकज रलख लम , रजसकम बकरम मम आप सकच सकतम हह । रफर
वह सपचक अपनम बसस कम पकस लम जकएह और उनसम कहम रक वम इस सपचक कक अपनक पपरकथरमकतक कम रहसकब
प रक सबसम महतवपपरर चकज कयक
सम जमक दम । आपकम बसस कम रलए सबसम महतवपपरर कयक हम ? उनकम रलए दस
हम ? तकसरक सबसम महतवपपरर चकज कयक हम ? और आगम भक इसक तरह।

इसकम बकद खप द कक अनप शकरसत करम और रदन भर अपनम बसस कम शकषरसथ ककम पर मम हनत करम । जब भक
आपकम बसस आपकक रदखम यक आपसम बकत करम , तक उनहम यह बतक दम रक आप उनकक शकषर पपरकथरमकतक पर
प रम रनररय सम
ककम कर रहम हह । इससम आपकक अपनम कमररयर मम रजतनक जयकदक मदद रमलम गक, उतनक रकसक दस
नहकक रमलम गक।

तरककक पकनम कम दक पपरमप ख गप र

सकसम स मम गजकन मम कपछ सकल पहलम एक सवर ररपकटर छपक थक। 104 चकफ एकजककयपरटव ऑरफससर कक
आदशर कमरचकरक कम बकस गप रग मम सम सबसम महतवपपरर गप र चप ननम कक कहक गयक। 86 पपररतशत सकरनयर
एकजककयपरटवज नम दक गप रग कक कमररयर कक सफलतक और तरककक कम रलए सबसम जयकदक महतवपपरर
बतकयक। पहलक थक, पपरकथरमकतकएह तय करनम कक यकगयतक यकनक महतवपपरर कक महतवहकन सम अलग
करनक। दसप रक थक ककम कक तम जक सम करनम कक यकगयतक, ततककल अमल करनक।

ककई भक चकज आपकम कमररयर मम इतनक जयकदक मदद नहकक करम गक, रजतनक यह छरव रक आप सबसम
महतवपपरर ककम तम जक सम और अचछक तरह करतम हह ।

गलत ककम पर कडक मम हनत?


लम रकन यहकह पर एक पम च हम । कई लकग अपनक नमकररयग मम बहपत कडक मम हनत कर रहम हह , लम रकन वम उस
ककम कक नहकक कर रहम हह , रजसम उनकक बसस सबसम महतवपपरर मकनतक हम । दपखद सचचकई यह हम रक अगर
आप महतवहकन ककम कक बहपत अचछक तरह करतम हह , तक इससम आपकम कमररयर कक चकट पहपहच सकतक हम
और आपकक नमकरक पर भक आह च आ सकतक हम ।

जब परररसथरतयकह बदलम , तक अपनम बसस कम सकथ सक परप म षर जकरक रखम । पतक लगकतम रहम रक कहकक आपकम
बसस कक पपरकथरमकतकएह बदल तक नहकक गई हह । हमम शक वहक ककम करम , जक आपकम बसस कक शकषर
पपरकथरमकतक हक। और रफर इसम तम जक सम करनम कक सक कलप करम । ककई भक चकज बसस कक इतनक खप श नहकक
करतक, रजतनक रक शकषर पपरकथरमकतक वकलम ककम कक फटकफट रनबटकनम वकलक कमरचकरक। यह सप रनरशचत
करम रक वह वयरकत आप हक हग।

आपकम अनय पपरमप ख गपरकहक

आपकम सहकमकर भक आपकम ककम पर रनभरर हकतम हह । यकनक वम भक आपकम गपरकहक हह । उनमम सम हर एक सम
पपछम रक कयक आप उनकक मदद करनम कम रलए कपछ कर सकतम हह । उनसम पपछम रक कयक ककई ऐसक चकज हम ,
रजसम आप जयकदक कर सकतम हह यक कम कर सकतम हह , रजसम आप शप र कर सकतम हह यक छकड सकतम हह ,
तकरक उनहम अपनम ककम कक बम हतर करनम मम मदद रमलम ।

सचचकई यह हम रक लकग रदन भर अपनम और अपनम ककम कम बकरम मम हक सकचतम रहतम हह । जब भक आप


बम हतर यक तम ज तरककम सम ककम करनम मम लकगग कक मदद करनम कक पपरसतकव रखतम हह , तक वम भक बकद मम
आपकक मदद करनम कम रलए आतप र हगगम । बस यह धयकन रखम रक बकनम और ककटनम कक रनयम ककटनम और
बकनम कक रनयम नहकक हम । आपकक इस रनयम कम कप रम कक यकद रखनक हकगक। पहलम आप भकतर डकलतम हह
और रफर आप बकहर रनककलतम हह । पहलम आप बकतम हह और इसकम बकद हक आप ककटतम हह ।

आपकक अपनम ककम मम दस प रग कक मदद करनम और उनकक भलक करनम कम हर अवसर कक तलकश करनक रकसक
भक यकगयतक मम महकरत हकरसल करनम कक तकन-धन-एक फसमपरलक सरल हम और यह हर बकर ककम करतक हम ।
सबसम पहलम तक यकगयतक वकलम कम तरप मम हर रदन अधययन करम , भलम हक रसफर पक दरप ह यक तकस रमनट। जकन
कक सक गरप ह हकतक हम । आप रजतनक जयकदक पढ़तम और सकखतम हह , आपमम उतनक हक जयकदक आतमरवशवकस
आएगक रक आप उस ककम कक उतककषट तरककम सम कर सकतम हह ।

प रक, उस रवषय पर अपनक ककर मम शम कररक ऑरडयक टम प सप नम। औसत वयरकत हर सकल डपरकइरवक ग करतम
दस
समय अपनक ककर मम पकहच सम सम एक हजकर घक टम रबतकतक हम । डपरकइरवक ग कम समय कक सकखनम कम समय मम
बदल लम । आप अगर अपनक ककर मम सक गकत कम बजकय शम कररक ऑरडयक टम प सप नतम हह , तक रसफर इसक सम
अपनम कम तरप कम सबसम रशरकत लकगग मम सम एक बन सकतम हह ।

तकसरम , उस रवषय पर हकनम वकलम सम रमनकरग और वकर शसपस मम रशरकत करम । कई लकगग कक रजक दगक पपरक
तरह बदल गई हम , कयगरक उनहगनम रकसक पपरमप ख रवषय पर एक यक दक रदन कम सम रमनकर मम भकग रलयक थक।
इसकम बकद उस कम तरप मम उनकक ककयककलप हक गयक।

और आरखरक ततव हम , सकखक गई चकज कक जलदक सम जलदक, पहलम ममकम पर अभयकस करम । जब भक आप
ककई अचछक रवचकर सप नम, उस पर ककम करम । जक वयरकत एक रवचकर सप नतक हम और उस पर ककम करतक हम ,
वह उस वयरकत सम जयकदक मपलयवकन हम , जक सम रवचकर सप नतक हम , लम रकन उनमम सम रकसक पर भक ककम नहकक
करतक।

अभयकस आदशर बनकतक हम

आप जक सकख रहम हह , उसकक रजतनक जयकदक अभयकस करतम हह , आप उतनक हक तम जक सम उस कम तरप मम सकम
और यकगय बनम गम । आप रजतनक जयकदक अभयकस करतम हह , आप उतनक हक जयकदक आतमरवशवकस हकरसल
करम गम , आप उस कम तरप मम अकमतक कक भकवनकओक सम उतनक हक तम जक सम उबरम गम और आप उतनक हक जलदक
इसमम मकरहर बनम गम । जब आप उस यकगयतक कक अपनम मकनरसक टप लबसकस मम जकड लम तम हह , तक आप उसम
अपनम कमररयर मम हमम शक कम रलए हकरसल कर लम गम ।

आज हक, इसक समय सक कलप करम रक आप अपनम कम तरप कम 10 पपररतशत शकषरसथ लकगग कम समपह मम
शकरमल हगगम । पतक लगकएह रक वम कमन हह , वम रकतनक कमकतम हह और वम आपसम अलग कयक करतम हह । उस
खकस जकन और यकगयतकओक कक तय करम , जक उनहगनम रवकरसत कक हह । रफर उनहम रवकरसत करनम कक
सक कलप करम । यकद रखम रक रकसक भक वयरकत नम जक ककम रकयक हम , उसम तकरकर कतक कक सकमक मम आप भक कर
सकतम हह । ककई भक आपसम बम हतर नहकक हम ; ककई भक आपसम जयकदक समकटर नहकक हम । आपकम कम तरप कम शकषरसथ
वयरकत रकसक वकत आपकम कम तरप मम थम भक नहकक। यह तरय इस बकत कक सबपत हम रक उनहगनम जक भक
हकरसल रकयक हम , उसम आप भक हकरसल कर सकतम हह , बशतर आप लकय बनक लम और इस पर पयकरपत लक बम
समय तक कडक मम हनत करम । ककई सकमक नहकक हम ।

अपनम कम तरप मम रवशम षज बनम

1.आज हक सक कलप करम रक आप अपनम कम तरप कम शकषरसथ 10 पपररतशत लकगग कम समपह मम शकरमल हगगम ।
उतककषटतक कम पपररत आजकवन समपरर कर दम ।

2.अपनक नमकरक कम पपरमप ख परररकम कम तरप ग कक पहचकनम , रजनहम आपकक अपनम ककम मम सफल हकनम कम रलए
“पपरक तरह, रबलकपल” अचछक तरह करनक हकगक।

3.अपनम सबसम कमजकर पपरमप ख कम तरप कक पहचकनम और उस कम तरप मम उतककषट बननम कम रलए “अपनम -सकथ-
यह-करम ” पपरकजम कट शप र कर दम ।

4.पतक लगकएह रक आपकक अपनम कम तरप मम रशखर पर पहपहचनम कम रलए रकस अरतररकत जकन कक जररत हम
और रफर उस जकन कक हकरसल करनम कक यकजनक बनकएह ।

5.आजकवन सकखनम कम पपररत समरपरत हक जकएह । पप सतकम पढ़म , ऑरडयक टम प सप नम, ककसर और सम रमनकर मम
भकग लम और रफर जलदक सम जलदक सकखक हपई बकतग पर ककम करम । 12

सहक लकगग सम जप डम

जकवन कम बकरम मम आपकक दकरषटककर, खप द कम बकरम मम आपकक आकलन, अपनम मपलय कम बकरम मम आपकक जक
भक अनप मकन हम , उसमम आपकक पररवम श ककफक हद तक रक ग भरतक हम । आपकम आस-पकस कक मकहमल आपकम
पपरम कमररयर कक ढकलतक हम , आककर दम तक हम और बदलतक हम । यह हर रदन आपकम सक पकर मम आनम वकलम लकगग
कम चररतपर कक बदल दम तक हम ।

– ओररसन सवम ट मकडरन

रजक दगक और रबजनम स मम सक बकध हक सब कपछ हह । आप जक भक चकज हकरसल करतम हह यक हकरसल नहकक कर
पकतम , वह रकसक न रकसक तरह सम दस प रम लकगग यम जप डक हपई हम । जकवन और कमररयर कम हर पडकव पर सहक
लकगग कम सकथ सहक सक बकध बनकनम कक यकगयतक आपकक सफलतक और उपलरबध तय करनम मम बहपत
महतवपपरर सकरबत हकगक। इसकक इस बकत पर भक बहपत असर हकगक रक आप अपनम लकय रकतनक जलदक
हकरसल करतम हह ।

आप रजतनम जयकदक लकगग कक जकनतम हह और रजतनम जयकदक लकगग कम मन मम आपकक सककरकतमक छरव हम ,
आप अपनम हर ककम मम उतनम हक जयकदक सफल हगगम । सहक समय पर, सहक जगह पर एक वयरकत आपकम
रलए ऐसक दरवकजक खकल सकतक हम , जक आपकक रजक दगक बदल सकतक हम और बरसग कक कडक मम हनत
बचक सकतक हम ।

ककई भक यह ककम अकमलम नहकक करतक

लकय रनधकररर कक एक पपरमप ख रहससक यह हम रक आप उन लकगग, समपहग और सक गठनग कक पहचकनम ,


रजनकक मदद कक जररत आपकक अपनम लकयग तक पहपहचनम कम रलए हकगक? रकसक भक तरह कम लकयग कक
हकरसल करनम कम रलए आपकक बहपत सम लकगग कक मदद कक जररत हकगक। वम कमन हह ?

लकगग कक तकन आम शपरमररयकह हकतक हह , रजनकक मदद और सहयकग कक जररत आपकक आनम वकलम वषकरक मम
हकगक। यम आपकम रबजनम स कम और उसकम आस-पकस कम लकग हह , आपकम पररवकर वकलम और दकसत हह , आपकम
वयकवसकरयक यक सकमकरजक दकयरम कम बकहर कम समपहग और सक गठनग कम लकग हह । आपकक हर समपह कम सकथ
पपरभकवक अक दकज मम ककम करनम कक ररनकरत बनकनक हकगक।

आपकम पपरमप ख वयकवसकरयक सक बकध

अपनम रबजनम स सम शप रआत करम । आपकम वयकवसकरयक जकवन मम सबसम महतवपपरर लकग कमन सम हह ? उनकम
सकथ जयकदक अचछम सक बकध बनकनम कक आपकक कयक यकजनक हम ? आपनम रबजनम स कम भकतर और बकहर ककम
करनम वकलम हर वयरकत कक सपचक बनकएह – आपकक बसस, सहकमकर, सकथक, अधकनसथ और खकस तमर पर,
आपकम गपरकहक, सपलकयसर और वम डसर। इनमम सम कमन सम लकग आपकम रबजनम स यक कमररयर कम लकय
हकरसल करनम मम आपकक सबसम जयकदक मदद कर सकतम हह यक चकट पहपहचक सकतम हह ?

कई बकर मह अपनम शपरकतकओक सम पपछतक हह प रक उनमम सम रकतनम लकग गपरकहक सम वक (customer service) मम
हह ? रसफर कपछ हकथ हक ऊपर उठतम हह । रफर मह यह बतकतक हह प रक हर वयरकत गपरकहक सम वक कम रबजनम स मम
हम , चकहम वह इसम जक भक कहतक हक यक जक भक करतक हक।

अपनम गपरकहकग कक पहचकनम


गपरकहक कक पररभकषक हम वह वयरकत, रजस पर आप अपनम ककम यक रबजनम स मम सफलतक और तरककक कम
रलए रनभरर हग। गपरकहक कक ऐसम वयरकत कम रप मम भक पररभकरषत रकयक जक सकतक हम , जक रकसक तरह सम
आप पर रनभरर हक। इन दकनग पररभकषकओक सम , आपकम आस-पकस कक लगभग हर वयरकत रकसक न रकसक
रप मम गपरकहक हम ।

उदकहरर कम तमर पर, आपकक बसस ककम कम मकमलम मम आपकक पपरकथरमक गपरकहक हकतक हम । अपनम बसस कक
सक तपषट करनम कक आपकक यकगयतक कक आपकम भरवषय, आपकक आमदनक और आपकम कमररयर पर रजतनक
प रक यकगयतक कक नहकक पडम गक। अगर आप बककक सबकक नकखप श कर दम ,
जयकदक असर पडम गक, उतनक रकसक दस
लम रकन आपकक बसस आपसम खप श हक, तक आपकक नमकरक सप ररकत बनक रहम गक। अगर आप अपनक ककपनक कम
भकतर और बकहर कम हर वयरकत कक खप श कर दम , लम रकन आपकक बसस हक आपसम खप श न हक, तक यह
इकलमतक समसयक भक आपकम भरवषय मम शसटर सरकर ट कर सकतक हम ।

आपकक गपरकहक सम वक ररनकरत

आप इसकम रलए एक बहपत अचछक ररनकरत बनक सकतम हह । हर उस चकज कक सपचक बनक लम , रजसकम बकरम मम
आपकक मकननक हम रक आपकक उसम करनम कम रलए नमकरक पर रखक गयक हम । इस सवकल कक जवकब दम , “मप झम
नमकरक पर कयग रखक गयक हम ?” और रफर हर वह चकज रलख लम , रजसकम बकरम मम आप सकच सकतम हह । रफर
वह सपचक अपनम बसस कम पकस लम जकएह और उनसम कहम रक वम इस सपचक कक अपनक पपरकथरमकतक कम रहसकब
प रक सबसम महतवपपरर चकज कयक
सम जमक दम । आपकम बसस कम रलए सबसम महतवपपरर कयक हम ? उनकम रलए दस
हम ? तकसरक सबसम महतवपपरर चकज कयक हम ? और आगम भक इसक तरह।

इसकम बकद खप द कक अनप शकरसत करम और रदन भर अपनम बसस कम शकषरसथ ककम पर मम हनत करम । जब भक
आपकम बसस आपकक रदखम यक आपसम बकत करम , तक उनहम यह बतक दम रक आप उनकक शकषर पपरकथरमकतक पर
प रम रनररय सम
ककम कर रहम हह । इससम आपकक अपनम कमररयर मम रजतनक जयकदक मदद रमलम गक, उतनक रकसक दस
नहकक रमलम गक।

तरककक पकनम कम दक पपरमप ख गप र

सकसम स मम गजकन मम कपछ सकल पहलम एक सवर ररपकटर छपक थक। 104 चकफ एकजककयपरटव ऑरफससर कक
आदशर कमरचकरक कम बकस गप रग मम सम सबसम महतवपपरर गप र चप ननम कक कहक गयक। 86 पपररतशत सकरनयर
एकजककयपरटवज नम दक गप रग कक कमररयर कक सफलतक और तरककक कम रलए सबसम जयकदक महतवपपरर
बतकयक। पहलक थक, पपरकथरमकतकएह तय करनम कक यकगयतक यकनक महतवपपरर कक महतवहकन सम अलग
करनक। दसप रक थक ककम कक तम जक सम करनम कक यकगयतक, ततककल अमल करनक।

ककई भक चकज आपकम कमररयर मम इतनक जयकदक मदद नहकक करम गक, रजतनक यह छरव रक आप सबसम
महतवपपरर ककम तम जक सम और अचछक तरह करतम हह ।

गलत ककम पर कडक मम हनत?

लम रकन यहकह पर एक पम च हम । कई लकग अपनक नमकररयग मम बहपत कडक मम हनत कर रहम हह , लम रकन वम उस
ककम कक नहकक कर रहम हह , रजसम उनकक बसस सबसम महतवपपरर मकनतक हम । दपखद सचचकई यह हम रक अगर
आप महतवहकन ककम कक बहपत अचछक तरह करतम हह , तक इससम आपकम कमररयर कक चकट पहपहच सकतक हम
और आपकक नमकरक पर भक आह च आ सकतक हम ।

जब परररसथरतयकह बदलम , तक अपनम बसस कम सकथ सक परप म षर जकरक रखम । पतक लगकतम रहम रक कहकक आपकम
बसस कक पपरकथरमकतकएह बदल तक नहकक गई हह । हमम शक वहक ककम करम , जक आपकम बसस कक शकषर
पपरकथरमकतक हक। और रफर इसम तम जक सम करनम कक सक कलप करम । ककई भक चकज बसस कक इतनक खप श नहकक
करतक, रजतनक रक शकषर पपरकथरमकतक वकलम ककम कक फटकफट रनबटकनम वकलक कमरचकरक। यह सप रनरशचत
करम रक वह वयरकत आप हक हग।

आपकम अनय पपरमप ख गपरकहक

आपकम सहकमकर भक आपकम ककम पर रनभरर हकतम हह । यकनक वम भक आपकम गपरकहक हह । उनमम सम हर एक सम
पपछम रक कयक आप उनकक मदद करनम कम रलए कपछ कर सकतम हह । उनसम पपछम रक कयक ककई ऐसक चकज हम ,
रजसम आप जयकदक कर सकतम हह यक कम कर सकतम हह , रजसम आप शप र कर सकतम हह यक छकड सकतम हह ,
तकरक उनहम अपनम ककम कक बम हतर करनम मम मदद रमलम ।

सचचकई यह हम रक लकग रदन भर अपनम और अपनम ककम कम बकरम मम हक सकचतम रहतम हह । जब भक आप


बम हतर यक तम ज तरककम सम ककम करनम मम लकगग कक मदद करनम कक पपरसतकव रखतम हह , तक वम भक बकद मम
आपकक मदद करनम कम रलए आतप र हगगम । बस यह धयकन रखम रक बकनम और ककटनम कक रनयम ककटनम और
बकनम कक रनयम नहकक हम । आपकक इस रनयम कम कप रम कक यकद रखनक हकगक। पहलम आप भकतर डकलतम हह
और रफर आप बकहर रनककलतम हह । पहलम आप बकतम हह और इसकम बकद हक आप ककटतम हह ।

आपकक अपनम ककम मम दस प रग कक मदद करनम और उनकक भलक करनम कम हर अवसर कक तलकश करनक
[22:03, 1/1/2020] Raghvender Vestige Job: यक रकसक पपरकजम कट कक पपरक करनम कम रलए हर रदन लक बम
घक टग और अकसर कई रदनग तक रबनक बपरमक यक छपरटप टयग कम ककम करनम कक जररत पड सकतक हम ।

यह सप रनरशचत करम रक आप इन सप रवचकररत अरतयग कम बकरम मम पहलम सम हक अपनम पररवकर कम सदसयग सम


बकतचकत कर लम , तकरक वम समझ जकएह रक कयक हक रहक हम और आप ऐसक कयग कर रहम हह । बकद मम इसकक
भरपकई कर दम और पकररवकररक छपरटप टयग पर जककर यक उनकम सकथ जयकदक समय रबतककर रहसकब बरकबर
कर दम । अपनम जकवन कक सक तपलन मम रखम ।

सक बकधग कम रवशम षज बनम

जब आप यह तय कर लम रक अपनम लकय हकरसल करनम कम रलए आपकक रकन लकगग, समपहग और सक गठनग
कक मदद और सहयकग कक जररत हम , तक सक बकध रवशम षज बननम कक सक कलप करम । हमम शक लकगग कम सकथ
भलकई, रशषटतक और कररक कक वयवहकर करम । सवरररम रनयम कक अभयकस करम : दस प रग कम सकथ वम सक हक
करम , जम सक आप अपनम सकथ करवकनक चकहतम हग।

सबसम बढ़कर, घर हक यक ऑरफस, हर रमलनम वकलम वयरकत सम वयवहकर करनम कक सबसम सरल ररनकरत हम :
उससम “रमरलयन डसलर कम गपरकहक” जम सक वयवहकर करम । लकगग कम सकथ ऐसक वयवहकर करम , जम सम वम दपरनयक
कम सबसम महतवपपरर लकग हग। उनकम सकथ ऐसक वयवहकर करम , जम सम वम आपकम दस लकख डसलर कम पपरसडकट
यक सम वक कक खरकदनम मम सकम हग।
जम सक रक एममम ट फसकस नम एक बकर कहक थक, “अगर आपकक बदतमकजक करनक हक, तक अजनरबयग कम सकथ
करम , लम रकन अपनम पररवकर कम रलए अपनक ककपनक कक रशषटकचकर सप ररकत रखम ।”

प रग कक बकझ हलकक हक और दस
हर रदन ऐसम तरककम खकजम , रजनसम दस प रग कक अपनम ककम बम हतर करनम तथक
जयकदक आसकनक सम जकवन जकनम मम मदद रमलम । इससम आपकम पपररत सककरकतमक भकवनकओक कक एक वक हद
भक डकर बन जकएगक, जक हर सकल आपकक लकभ पहपहचकएगक।

सहक लकगग सम जप डम
1.अपनम ककम-धक धम और वयकवसकरयक जकवन कम सबसम महतवपपरर लकगग कक सपचक बनकएह । हर वयरकत कक
मदद करनम कक यकजनक बनकएह ।

2.अपनम वयरकतगत जकवन कम सबसम महतवपपरर लकगग कक सपचक बनकएह । तय करम रक आप उनकम सकथ कमसम
सक बकध चकहतम हह और इसकम रलए आपकक कयक करनक हकगक।

3.अपनम समप दकय और कम तरप कम ऐसम समपहग और सक गठनग कक पहचकनम , रजनमम शकरमल हकनम सम आपकक
मदद रमलम गक। आज हक फकन करम और अगलक मकरटक ग मम रहससक लम ।

4.अपनम समप दकय यक कम तरप कम शकषर लकगग कक सपचक बनक लम और उनसम जकन-पहचकन बढ़कनम कक यकजनक
बनक लम ।

5.अपनम सकमकरजक और वयकवसकरयक दकयरम कक रवसतकर करनम कक एक भक अवसर न चपकम। लकगग कक


पतपर, ककडर, फमकस और ई-मम ल भम जम। हर ममकम पर पप ल बनकएह । 13

ककयरयकजनक बनकएह

प रतक (thoroughness) सफल वयरकतयग कक गप र हम । पपररतभक, असकरमत ददर झम लनम कक कलक हम ... हर
सक पर
महकन उपलरबध बम हद सतरकतक, यहकह तक रक हर छकटम रववरर कक तय करनम कम असकम कषट दकरक
पररभकरषत हकतक हम ।

– अलबटर हबकडर

लकय तय करनम और उनहम पकनम कक यकजनक बनकनम कक आपकक यकगयतक सफलतक कक “पपरमप ख यकगयतक”
हम । आप जक चकजम हकरसल करनम मम समथर हह , उनहम हकरसल करनम कक सक भकवनक कक सकककर करनम मम ककई भक
दस प रक यकगयतक आपकक इतनक जयकदक मदद नहकक करम गक।

आज सभक पपरमप ख उपलरबधयकह “मलटकटकसक जसब” कक परररकम हकतक हह । पकयदकनग कक एक शकक खलक हकतक
हम , रजनहम महतवपपरर परररकम पकनम कम रलए एक रनरशचत कप रम मम उठकनक हकतक हम । रम रसपक कम आधकर पर
रकचन मम सबजक बनकनम जम सक सरल चकज भक मलटकटकसक (कई ककमग वकलक) जसब यक ककम हम ।
मलटकटकसक ककमग कक यकजनक बनकनम और उस पर असल करनम कक यकगयतक मम महकरत हकरसल करम । इससम
आप अरधककक श लकगग सम कहकक जयकदक हकरसल कर पकएह गम। यह आपकक सफलतक कम रलए अतयक त
महतवपपरर हम । यकजनक कक लकय आपकम पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय कक रनयकरजत, मलटकटकसक पपरकजम कट
कम रवरशषट पकयदकनग – पपरकरक भ, मधय और अक त – मम बदलनक हम । इसकम सकथ हक सपषट डम डलकइन और
सब-डम डलकइनस भक तय करनक हकतक हह । समभकगय सम यह ऐसक यकगयतक हम , रजसम आप सकख सकतम हह और
अभयकस करकम इसमम मकरहर भक बन सकतम हह । यह यकगयतक आपकक अपनक ककपनक यक सक गठन कम सबसम
पपरभकवक वयरकतयग मम सम एक बनक दम गक और आप इसकक रजतनक जयकदक अभयकस करम गम , इसमम उतनम हक
बम हतर बन जकएह गम।

अपनक यकजनक कक सक करलत करनक

समभकगय सम , रपछलम अधयकयग मम आपनम उन सकरम ततवग कक पहचकन रलयक हम और इकटप ठक कर रलयक हम ,
रजनकक जररत आपकक एक यक अरधक लकय पकनम कक यकजनक बनकनम कम रलए हकगक।

1.अब आपकम पकस अपनम आदशर अक रतम परररकम यक लकय कक सपषट भरवषय-दकरषट हम , जक आपकम
जकवनमपलयग पर आधकररत हम । आप जकनतम हह रक आप कयक चकहतम हह और कयग चकहतम हह ।

2.आपनम अपनम लकय रलख रलए हह , उनहम पपरकथरमकतक कम कप रम मम जमक रलयक हम और अपनक पपरमप ख
रनरशचत उदपदम शय चप न रलयक हम ।

3.आपनम अपनक पपरगरत कक रनगरकनक करनम कम रलए पकयदकनम और पम मकनम तय कर रलए हह । आपनम
डम डलकइनस और सब-डम डलकइनस तय कर लक हह , रजन पर आपकक रनशकनक लगकनक हम ।

4.आपनम अपनम और लकय कम बकच खडक पपरमप ख बकधकओक, मप रशकलग और अडचनग कक पहचकन रलयक हम ।
आपनम उनहम पपरकथरमकतक कम कप रम मम जमक भक रलयक हम ।

5.आपनम उन मपलभपत जकन और यकगयतकओक कक पहचकन रलयक हम । रजनकक जररत आपकक लकय तक
पहपहचनम कम रलए हकगक।

6.आपनम पपरकथरमकतक कम आधकर पर इन यकगयतकओक कक जमक रलयक हम और लकय पकनम कम रलए जररक
हर चकज सकखनम कक यकजनक बनक लक हम ।

7.आपनम पतक लगक रलयक हम रक आपकक रकन लकगग, समपहग और सक गठनग कक मदद और सहयकग कक
जररत हकगक – अपनम रबजनम स कम भकतर भक और बकहर भक। आपनम रवरशषट पकयदकन भक तय कर रलए हह
रक आप अपनम लकय तक पहपहचनम कम रलए इन लकगग कक सहयकग कमसम लम गम ।

इस पपरक पपररकप रयक मम आपनम हर चकज रलख लक हम । अब आपकम पकस लकय पकनम कक यकजनक बनकनम कम
रलए आवशयक सकरक कचचक सकमगपरक और सकधन ममजपद हह ।

अब आप इस सबसम ककयरयकजनक बनकनम कम रलए तम यकर हह ।

यकजनक बनकनम कक पपररकप रयक अरनवकयर हम

कपछ समय पहलम इक क. मम गजकन नम पचकस शप रआतक ककपरनयग कक अधययन रकयक। इनमम सम आधक ककपरनयग
नम ककम शप र करनम सम पहलम महकनग कक समय लगककर रबजनम स कक यकजनक बनकई थक। बककक आधक
ककपरनयकह रबनक रवसतक त यकजनकओक कम ककम करनम लगक थकक और सकमनम आनम वकलक घटनकओक पर रसफर
पपररतरकप रयक करतक रहतक थकक।

दक-तकन सकल बकद शकधकतकर इन ककपरनयग कक सफलतक और मप नकफम कम सतर कक पतक लगकनम कम रलए
दकबकरक वहकह गए। उनहम ककफक रदलचसप जकनककरक रमलक। रजन ककपरनयग नम सपषट, रलरखत रबजनम स
यकजनकएह बनककर ककम शप र रकयक थक, रजनहगनम हर पहलप पर पपरक तरह और रवसतकर सम सकच-रवचकर रकयक
थक, वम ककपरनयकह उन ककपरनयग कक तप लनक मम बहपत सफल और लकभदकयक रसथरत मम थकक, रजनहगनम रबनक
रकसक यकजनक कम शप रआत कक थक और रकसतम मम हक सप धकर रकए थम । रजन ककपरनयग नम “रलफकफम कम पकछम ”
रलखकर शप रआत कक थक, जहकह सक सथकपक “इतनम जयकदक वयसत” थम रक बम ठकर ररनकरतक यकजनक बनकनम
कक रवसतक त ककम नहकक कर पकए थम , लगभग उन सभक कक हकलत खसतक थक। उनमम सम कई तक रदवकरलयक
हककर रबजनम स सम बकहर हक गई थकक।

यकजनक बनकनम कक पपररकप रयक कपकजक हम

सबसम रदलचसप खकज यह थक : शकधकतकरओक नम ककपनक कम सक सथकपकग सम इक टरवयप लम तम समय पपछक, “आप
हर रदन अपनक ररनकरतक यकजनक रकतनक बकर दम खतम हह ?”

लगभग हर मकमलम मम रबजनम स चलकनम वकलम उदमक और एकजककयपरटवज ररनकरतक यकजनक कक ओर नहकक
दम खतम थम , कयगरक यह कई सकल पहलम बनक थक। बननम कम बकद उनहगनम इसम एक डपरसअर मम रख रदयक थक
और वम इसम अगलम सकल तभक दम खतम थम , जब उनहम दकबकरक ररनकरतक रनयकजन कक पपररकप रयक सम गप जरनक
पडतक थक।

सबसम महतवपपरर खकज यह थक, “यकजनक कक शकयद हक कभक दम खक गयक, हकलकह रक रबजनम स कम पपरमप ख ततवग
पर रवचकर कक पपररकप रयक उनकक सफलतक कम रलए बहपत जररक थक।”

यकजनक सम लकभ हकतक हम

दपरवतकय रवशव यप द मम नसमरनडक कम सफल हमलम कम बकद जनरल डपवकइट डक. आइजनहसवर सम इसकम पकछम
कक रवसतक त रनयकजन पपररकप रयक कम बकरम मम पपछक गयक। उनहगनम कहक, “यकजनकएह बम ककर थकक, लम रकन यकजनक
बनकनक अरनवकयर थक।”

रबजनम स पलकन कम हर पपरमप ख ततव कम बकरम मम पपरक सकच-रवचकर करनम और बकतचकत करनम कक अभयकस
शप रआत मम बककक हर कदम सम जयकदक महतवपपरर हकतक हम । इसकरलए समय पपरबक धन रवशम षज अलम क
मम कमजक नम कहक थक, “रबनक यकजनक बनकए ककम करनक हर असफलतक कक ककरर हम ।”

एक पप रकनक सम नय कहकवत हम , “शतपर कम सकथ पहलम सक पकर कम बकद ककई भक यकजनक नहकक रटक पकतक।” जब
आप असलक रबजनम स शप र करतम हह , तक पहलम रदन सम हक रसथरत इतनक तम जक सम बदलम गक रक आपकक
यकजनक कई मकयनग मम रनरथरक हक जकएगक, वक भक कपछ हक रदनग यक घक टग कम भकतर। लम रकन यकजनक बनकनम
कक पपररकप रयक बम हद महतवपपरर हम । सन मकइकप रकरससटमस कम सकसट मम कनकलक कहतम हह , “शप रआतक रबजनम स
मम आपकक हर तकन हफतम बकद सकरक धकररकओक कक बकहर फमकनक पडतक हम ।”

सभक महकन उपलरबधयग कक आधकर


सभक सफल लकग रलरखत यकजनकएह बनककर ककम करतम हह । रवसतक त यकजनकएह – रपरकरमड बनकनम सम लम कर
आधप रनक यप ग कम महकन औदकरगक ककमग तक – मकनव जकरत कक सभक महकन उपलरबधयग कक बप रनयकद
रहक हह । इन यकजनकओक कक सकवधकनक सम बनकयक गयक थक और शप र सम अक त तक हकनम वकलक हर चकज पर
रवचकर रकयक गयक थक – ककम शप र करनम सम पहलम ।

दरअसल, यकजनक बनकनम मम लगकए एक रमनट सम ककम कम दस रमनट बचतम हह । ककम शप र करनम सम पहलम
यकजनक बनकनम और सकचनम मम समय लगकएह । इससम आपकक समय, पम सक और ऊजकर बचतक हम । इसकरलए यह
कहक जकतक हम , “यकजनक बनकनम कक असफलतक, असफल हकनम कक यकजनक बनकनक हम ।”

यकजनक सम समय और खचर बचतक हम

असफलतक कक सबसम पहलक ककरर हम यकजनक बनकए रबनक ककम करनक। जक लकग कहतम हह रक वम वयसततक
कम ककरर पहलम सम यकजनक नहकक बनक सकतम , उनहम अनकवशयक गलरतयकह करनम और समय, पम सम तथक ऊजकर
कक भयक कर बबकरदक कम रलए तम यकर रहनक चकरहए।

कहक जकतक हम रक हर नयक रबजनम स “समय कम रखलकफ दमड” हम । पहलम रदन सम हक ककपनक कम सक सथकपक
रबजनम स कक लकगत सम जयकदक पम सम बनकनम कक तरककक खकजतम हह । अगर वम “लकभककरक मसडल” खकज लम तम हह
और पपहजक खतम हकनम सम पहलम हक लकगत सम जयकदक कमकनम लगतम हह , तक रबजनम स ककमयकब हक जकतक हम ।
लम रकन खचर सम जयकदक लकभ कमसम हकरसल रकयक जकए, यह पतक लगनम सम पहलम हक अगर उनकक पपहजक खतम
हक जकए, तक ककपनक रगरतम हपए हवकई जहकज कक तरह टकरक जकएगक और धवसत हक जकएगक।

सफलतक कक फसमपरलक

वयरकतगत और वयकवसकरयक सफलतक कम रलए छह पक कक फसमपरलक हम : “उरचत पपवर यकजनक खरकब


पपरदशरन कक रककतक हम ।” (Proper Prior Planning Prevents Poor Performance)।

“उरचत पपवर रनयकजन” कम सकत लकभ हह :

प कक
पहलक, रनयकजन पपररकप रयक आपकक सकच कक वयवरसथत करतक हम । यह आपकक सभक पपरमप ख मप ददग
पतक लगकनम कम रलए रववश करतक हम , रजनसम रनबटनम कम बकद हक आप सफल हक सकतम हह ।

प रक, अपनम लकय कक हकरसल करनम कम रलए आपकक कयक-कयक करनक हकगक, यह सकचनम कम बकद हक आप
दस
अपनम ककमग कक सकवधकनकपपवरक यकजनक बनक सकतम हह । यह सब ककम शप र करनम सम पहलम हकतक हम और
इससम समय, कमरचकररयग और पम सम कक लकगत मम जबदरसत बचत हकतक हम ।

तकसरक, अगर आप रकसक अचछक यकजनक पर पपरर रवचकर और मपलयकककन करतम हह , तक इससम आप उन दकषग
और भपलग कक पहचकन सकतम हम , जक आगम चलकर आपकम वयवसकय कम रलए घकतक सकरबत हक सकतक हह ।
यह आपकक समथर बनकतक हम रक आप “कयक हकगक अगर?” जम सम सवकल पपछम। रमसकल कम तमर पर, “अगर
आप ककई ककम करनक चकहतम हह , तक उसमम बप रम सम बप रक कयक हक सकतक हह ?”
उरचत पपवर रनयकजन कक चमथक लकभ हम रक आपकक अपनक यकजनक कक कमजकररयग कक पतक चलतक हम और
उन कमजकररयग कक भरपकई करनम कम उपकय भक रमलतम हह । अकसर, आप उस “घकतक दकष” कक पहचकन
लम तम हह , जक उदम कक असफलतक कक ओर लम जकएगक। इसम पहचकननक तभक सक भव हम , जब आप रनयकजन
पपररकप रयक सम गप जरम ।

पकहचवकह , रनयकजन सम आप उन शरकतयग और सक भकरवत अवसरग कक पहचकन सकतम हह , रजनकक लकभ उठककर
आप अपनक सफलतक कक सक भकवनक बढ़क सकतम हह । अकसर, रनयकजन पपररकप रयक सम पहलम आप अपनक खकस
शरकतयग यक ममजपद अवसरग कम बकरम मम जकगरक नहकक हक पकतम हह ।

रनयकजन कक छठक लकभ यह हम रक इसकक बदमलत आप अपनक समय, पम सक और अपनम सकरम सक सकधन एक
यक दक उदपदम शयग पर कमरदपरत कर लम तम हह , रजनहम हकरसल करनम कम बकद हक आपकक ककपनक सफल हक सकतक
हम । सपषट एककगपरतक कम अभकव मम आपकक ऊजकर बहपत सक जगहग पर रबखर जकएगक। परररकम यह हकगक
रक आप बहपत कम हकरसल कर पकएह गम।

उरचत रनयकजन कक सकतवकह लकभ यह हम रक इससम अक ततत घक टग, हफतग और महकनग कक दपरवधक, गलरतयकह ,
धन और ऊजकर कक नप कसकन भक बचम गक।

आप यहकह सम वहकह नहकक पहपहच सकतम कई मकमलग मम सकवधकनकपपरर रनयकजन और रवशलम षर कम बकद यह
एहसकस हक जकतक हम रक उपलबध समय, सक सकधनग यक परररसथरतयग मम रकसक खकस लकय कक हकरसल
करनक सक भव नहकक हम । कभक-कभक आपकम कमररयर कम सबसम अचछम रबजनम स समदम वम हकतम हह , रजनहम आप करतम
हक नहकक हह ।

कपछ सकल पहलम मह नम एक दमलतमक द आदमक कम रलए ककम रकयक, रजनहगनम मप झम एक अरवसमररकय सलकह
दक। उनहगनम कहक थक, “रकसक चकज कम अक दर जकनक हमम शक बकहर रनकलनम सम जयकदक आसकन हकतक हम ।”
उनहगनम मप झम रसखकयक रक सकवधकनक सम सकचनम कक समय हमम शक सक सकधनग और कमरचकररयग कक समरपरत
करनम सम पहलम हकतक हम , बकद मम नहकक।

अतयकवशयक अनप शकसन

रनयकजन एक अनप शकसन भक हम और यकगयतक भक। यह आदत भक हम और कमतक भक। मतलब यह हम रक


रनयकजन एक ऐसक यकगयतक हम , रजसमम आप दकहरकव और अभयकस सम पकरक गत बन सकतम हह । रजतनक आप
सकचतम हह , यह उससम जयकदक आसकन हम ।

हर ककम और गरतरवरध कक सपचक बनकएह

यकजनक कक मपलभपत अथर हम , हर उस गरतरवरध कक सपचक रजसम आप रकसक रनरशचत लकय यक उदपदम शय कक
हकरसल करनम कम रलए शप रआत सम अक त तक करम गम । रनयकजन कक पपररकप रयक शपर करनम कम रलए एक
ककगज लम कर रदमकग मम आनम वकलक हर चकज कक सपचक बनकएह , रजसम आपकक लकय पकनम कम रलए करनक
हकगक।
जब आपकम रदमकग मम नई चकजम आएह , तक उनहम भक अपनक सपचक मम जकड लम । लगकतकर अपनक सपचक दम खम
और नई जकनककरक रमलनम कम बकद आवशयक चकजग और कदमग कक दकबकरक तय करम । यह सपचक आपकम
“डपरकम हकउस,” आपकम आदशर लकय यक परररकम कक बलपरपपरकट बन जकतक हम ।

पपरकथरमकतक और कप रम तय कर लम

अब यह तय करम रक कमन सम ककम यक गरतरवरधयकह बककक ककमग यक गरतरवरधयग सम जयकदक महतवपपरर हह ।


अपनक सपचक कक पपरकथरमकतक कम कप रम मम जमकएह । चकजग कक महतव कम कप रम मम जमक लम । सबसम पहलम
सबसम महतवपपरर ककम रलखम और इसक तरह सबसम कम महतवपपरर ककम तक कक सपचक बनकएह ।

कप रम कम रहसकब सम भक अपनक सपचक जमक लम । कप रम मम आप यह तय करतम हह रक रकन गरतरवरधयग कक


दस प रक गरतरवरधयग कम पहलम यक बकद मम करनक हम । अकसर, ककई खकस ककम रकसक दसप रम ककम कम पपरर हकनम
तक नहकक रकयक जक सकतक। कई बकर रकसक एक ककम कम न हकनम सम पपरक पपररकप रयक मम अडचन आ सकतक
हम ।

सकरमत करनम वकलम घटक कक पहचकनम

यकजनक कक सफलतक अकसर रकसक रनरशचत लकय यक उदपदम शय कक उपलरबध सम तय हकतक हम । हक सकतक
हम रक यह रकसक नए ऑरफस, सटकर यक फमकटप रक कक बननक हक। यह पहलम पपरसडकट यक सम वक कक रडरलवरक
डम ट यक सम लस कम खकस सतर कक पकनक हक सकतक हम । यह रकसक अतयक त महतवपपरर ककम कम रलए पपरमप ख
वयरकत कक रनयप कत करनक हक सकतक हम । रनयकजन पपररकप रयक आपकक यकजनक कम अरत महतवपपरर ततवग कक
पहचकननम मम मदद करतक हम । इससम आपकक जयकदकतर समय तथक धयकन सबसम महतवपपरर ककमग और
गरतरवरधयग पर कमरदपरत रहतक हम , रजनहम करनम पर हक सफलतक रमल सकतक हम ।

शप रआत मम असफलतक अपम रकत हम

ककई भक यकजनक पहलक बकर मम हक आदशर नहकक बनतक। रकसक नई चकज कक हकरसल करनम कक अरधककक श
यकजनकएह शप रआत मम बकर-बकर असफल हगगक। आपकक इसकक अपम कक रखनक हक चकरहए। ककम कक
यकजनक बनकतम समय फकडबम क लम नम और सप धकर करनम कक यकगयतक आपकक सफलतक कम रलए अरनवकयर हम ।
पपछतम रहम , “कयक ककम कर रहक हम ? और कयक ककम नहकक कर रहक हम ? इस बकरम मम जयकदक रचक तक करम रक कयक
सहक हम ; इस बकरम मम जयकदक रचक तक न करम रक कमन सहक हम ।

पप रकनक कहकवत यकद रखम , “दकबकरक डपरसइक ग बकडर पर चलक!” जब भक आपकक यकजनक ककम न करम , तक
आरकम सम बम ठ जकएह , गहरक सकहस खककचम और दकबकरक यकजनक पर ककम शप र कर दम ।

समकधकन पर धयकन कमरदपरत करम

जब भक आपकम सकमनम ककई समसयक आए, तक समकधकन कमरदपरत बननम कक सक कलप करम । मप रशकलग कक
पपररकप रयक कक रहससक मकनम और उनसम पपरभकवक ढक ग सम रनबटनम कक सक कलप करम । अगर आप समय पर
अपनम लकय पपरकपत नहकक कर पक रहम हह , तक पपछम, समसयक कयक हम ? और कमन सक चकज समसयक हम ?
समकधकन कयक हह ? और कमन सक चकज समकधकन हम ? अब हम कयक कर सकतम हह ? अगलक कदम कयक हम ?
जब आप रकसक नए लकय पर ककम शप र करतम हह , तक आपकक ततककल रवपरतयग, बकधकओक, मप रशकलग और
असथकयक असफलतक कक अनप भव हकनम लगतक हम । इसकक अपम कक रखनक चकरहए। यह सकमकनय और
सवकभकरवक हम । रकसक नई चकज कक शप र करनम और सफल बनकनम कम रलए बहपत ककरशश कक जररत हकतक
हम । लम रकन अपनम लकय कक हकरसल करनम कम रलए आपकक यह ककमत चप ककनक हक हकगक।

ककगज पर सकचम

हमम शक ककगज पर सकचम । हर पपररकप रयक कम हर पकयदकन कक लगकतकर सपचक और उप-सपचक बनकएह । अपनक
यकजनक कक लगकतकर अपडम ट करतम रहम और बकर-बकर उसकक समककक करम । उसम तब तक बम हतर बनकतम रहम ,
जब तक रक वह आदशर न बन जकए।

यकद रखम , रनयकजन एक यकगयतक हम । चपहरक यह एक यकगयतक हम , इसरलए इसम पपरक तरह सकखक जक सकतक
हम । अपनम लकय कक ओर सकचनम , यकजनक बनकनम , वयवरसथत करनम और कमर शप र करनम कक आपकक यकगयतक
अक ततत आपकक अपनम कम तरप कम शकषरसथ 10 पपररतशत लकगग मम पहपहचक दम गक। लम रकन इसमम समय लगतक
हम ।

रकसक मलटकटकसक लकय कक हकरसल करनम कम रलए “ककगज पर सकचनम ” कक एक तरककक हम पपरकजम कट-
पलकरनक ग शकट बनकनक। इस तरह आप अपनम लकय और उसम हकरसल करनम कम रलए आवशयक कदमग कक
सकककर छरव बनक लम तम हह । इससम रनयकजन पपररकप रयक कक शरकतयग और कमजकररयग कम पपररत आपकक
आह खम खप लनम मम बडक मदद रमलम गक।

पपरकजम कट पलकरनक ग मसडल

पपरकजम कट पलकरनक ग मम आप सबसम ऊपर यह रलखतम हह रक पपरकजम कट कक पपरक करनम कम रलए आपकम रहसकब
सम रकतनम रदन, सपतकह और महकनम जररक हह । अगर पपरकजम कट यक लकय बकरह महकनम कक हम , तक आप इस
महकनम सम शप र करकम आगम कम बकरह महकनग कम नकम रलख लम तम हह । इससम आपकक पपरकजम कट कम रलए
टकइमलकइन रमल जकतक हम ।

आप अक रतम लकय कक हकरसल करनम कम रलए आवशयक सभक ककमग कक सपचक बकएह हकथ कम कसलम मम
रलख लम , रजनहम उरचत कप रम मम करनक हकगक। आपकक सबसम पहलम कयक शप र करनक हकगक यक सबसम पहलम
रकस चकज कक करनम कक जररत हम ? दस प रक चकज? और आगम भक इसक तरह।

दकएह हकथ कम ककनम मम नकचम सपषटतक सम रलख लम रक आपकक अक रतम आदशर परररकम कमसक रदखम गक। आपकक
मनचकहक लकय रजतनक जयकदक सपषट हकगक, आपकम रलए उसम पकनक उतनक हक जयकदक आसकन हकगक।

अब आप रकसक खकस ककम कक पपरक करनम कम रलए आवशयक समय तय करतम हह । इसकम रलए आप आडक
रम खकओक कक पपरयकग कर सकतम हह । इनमम सम कपछ ककम सकथ-सकथ रकए जक सकतम हह और बककक ककम रकसक
दस प रम ककम कम पपरम हकनम कम बकद हक हक सकतम हह । इन ककमग मम सम कपछ उचच पपरकथरमकतक कम हगगम और
बककक रनमन पपरकथरमकतक कम। लम रकन अब पपरकजम कट पलकरनक ग शकट मम आप अपनम पपरम लकय कक पपरक
सपषटतक सम अपनम सकमनम दम ख सकतम हह ।

अपनक टकम बनकएह


जक वयरकत यकजनक कम रकसक रहससम कक पपरक करनम कम रलए रजममम दकर हम , उसम रनयकजन कक पपररकप रयक मम
शकरमल करनक चकरहए। यह मकननक बहपत आम गलतक हम रक ककई खकस ककम जलदक सम और आसकनक सम
पपरक रकयक जक सकतक हम । अकसर सदमक इस जकनककरक सम लगतक हम रक सरल और आसकन रदखनम वकलम
ककम कक पपरक करनम मम दरअसल कई महकनम कक समय लग जकएगक। आपकक यकजनक कम रकसक
अतयकवशयक रहससम मम समय कक अडचन आपकक मजबपर कर सकतक हम रक आप अपनक यकजनक पपरक तरह
बदल लम ।

मम रम एक मम नमजर नम हमकरम सभक गपरकहकग कक एक नयपजलम टर भम जनम कक फमसलक रकयक, रजसमम हमकरम रबजनम स
कम एक नए रवककस कक जकनककरक दम नम कक पपरसतकव थक। उसनम हमकरम कसमरशरयल रडजकइनर कक फकन करकम
कहक रक वह नयपजलम टर उसम सपतकह कम अक त तक चकरहए।

उसम यह जकनकर सदमक लगक रक पपरकफमशनल ढक ग सम रलखम गए, रडजकइन रकए गए और पपरकडपयपस रकए
गए नयपजलम टर कक रपपरकट हकनम और मम ल करनम मम छह सम आठ हफतम कक समय लगतक हम और इसमम 2,000
डसलर सम जयकदक कक लकगत आतक हम । पपरकजम कट ततककल रकक रदयक गयक।

रनयकजन कक पपररकप रयक शप र करतम वकत आपकक सबसम बडक रचक तक यह हकनक चकरहए रक आप हर
आवशयक कदम कक सटककतक सम पहचकन लम और यह जकन लम रक यकजनक कम हर चरर मम ठकक-ठकक
रकतनक समय लगम गक। यकजनक बनकनम और लकय हकरसल करनम मम आशकवकद कक एक समय हकतक हम और
यथकथरवकद कक भक एक समय हकतक हम । रनयकजन पपररकप रयक कम हर पकयदकन पर अपनम सकथ पपरक तरह
ईमकनदकर रहम । कभक भक रकसमत पर भरकसक न करम रक पपरककरत कम रनयम आपकम रलए कपछ समय तक
रशरथल हक जकएह गम।

सक भकरवत अडचन कक पहचकनम

प रक समसयकओक कक सप लझकनम कम रलए आम तमर पर रकसक एक पपरमप ख


रनयकजन कक पपररकप रयक मम दस
प रम
समसयक कक सप लझकनक जररक हकतक हम । आम तमर पर एक पपरमप ख लकय हकरसल करनम कम बकद हक दस
लकय हकरसल हक सकतम हह । रकसक एक अतयकवशयक ततव कक रनबटकनम कम बकद हक यकजनक कक ककई अनय
रहससक सफल हक सकतक हम ।

रमसकल कम तमर पर, कई ककपरनयकह हर चकज कक रवसतक त यकजनक बनकनम लगतक हह । बस वम आमदनक कमकनम
वकलक पपरकफमशनल सम लस पपररकप रयक कक शकरमल नहकक करतकक। ककपनक ररनकरतक रनयकजन पपररकप रयक मम
सक लगन हक जकएगक, ऑरफस रकरकए यक लकज पर लम लम गक, फनकरचर खरकद लम गक, उतपकदन यक सम वक कम रलए
आवशयक ककपयपटर और मशकनम लगक लम गक, पपरशकसककय और रबजनम स सटकफ रनयप कत कर लम गक, अककउक ट
बप कस बनक लम गक और रवजकपन दम नम लगम गक। लम रकन पहलम दजर कक सम रलक ग पपररकप रयक सथकरपत हक नहकक कक
गई। परररकम? सम लस आमदनक कम रबनक कपछ महकनग यक हफतग मम हक ककपनक कक पपरगरत ठपप हक जकएगक।
डसट कसम एकसपलकजन कम “डसट-बसमब” मम बदलनम कक ककरर ककफक हद तक यहक थक।

अतयकवशयक परररकम तय करम वम कमन सम अतयकवशयक परररकम हह , रजनहम अपनम अक रतम लकय कक
हकरसल करनम कम रलए आपकक रकसतम कम हर कदम पर पकनक हकगक? आप उनकक यकजनक कमसम बनक सकतम हह ,
उनहम पपरकथरमकतक कम कप रम मम कमसम जमक सकतम हह और यह सप रनरशचत कमसम कर सकतम हह रक वम समय पर
पपरम हक जकएह ? अगर चकजम गडबड हक जकएह , तक आपकक कयक यकजनक हम ? अगर लकय कक रकह मम आपकम
अतयकवशयक उदपदम शयग कक हकरसल करनम मम उममकद सम जयकदक समय लगतक हम और जयकदक लकगत आतक
हम , तक आप कयक करम गम ? आपकक आपकतककलकन यकजनक कयक हम ? आपनम यह पक रकत जरर सप नक हकगक, “बडम
जहकज कक तरह बडक रजक दगक कक भक एक हक उममकद यक रससक सम कभक नहकक बकह धनक चकरहए।”

रनयकजन सफलतक कक कपकजक हम

अचछक खबर यह हम रक रनयकजन कम ककम सम हक लकय हकरसल करनम कक पपरक पपररकप रयक सप धर जकतक हम
और सप चकर बन जकतक हम । आप शप र करनम सम पहलम रजतनक सकवधकनक सम और रजतनक जयकदक बकर यकजनक
बनकतम हह , पपरक रनयकजन पपररकप रयक उतनक हक बम हतर बन जकएगक। आप रनयकजन मम रजतनम बम हतर बनम गम ,
यकजनक बनकनम कम उतनम हक जयकदक रवचकरग और अवसरग कक आकरषरत करम गम तथक उतनक हक जयकदक बडक
और बम हतर चकजम हकरसल करम गम ।

ठकक-ठकक फमसलक कर लम रक आप चकहतम कयक हह । इसम रलख लम , इसकक यकजनक बनक लम और रफर उस
यकजनक पर अमल कर दम । यहक वयरकतगत पपरभकवककररतक और उचच उपलरबध कक कपकजक हम । यम
यकगयतकएह सकखक जक सकतक हह और आप इनमम मकरहर बन सकतम हह । कपछ हक समय मम आप अपनक
रजक दगक यक रबजनम स कक ककयककलप कर सकतम हह , अपनक सम लस यक मप नकफम कक दकगप नक कर सकतम हह , अपनम
लकय हकरसल कर सकतम हह और अपनक वकसतरवक सक भकवनक तक पहपहच सकतम हह ।

ककयरयकजनक बनकएह

1.आपकक अपनक लकय हकरसल करनम कम रलए कमन सक चकजम करनक हगगक? रदमकग मम आनम वकलक हर
चकज कक सपचक बनकएह । कपछ भक न छकडम ।

2.अपनक सपचक कम ककमग कक पपरकथरमकतक कम कप रम मम जमक लम । सबसम महतवपपरर ककम यक गरतरवरध कमन
प रक सबसम महतवपपरर ककम? और आगम भक इसक तरह।
सक हम ? दस

3.सपचक कक कप रम सम जमक लम : कमन सक चकज सबसम पहलम करनक हम , और कमन सक बकद मम ?

4.तय करम रक लकय हकरसल करनम यक ककम पपरक करनम मम आपकक रकतनक समय और पम सक लगम गक। कयक
आपकम पकस सफलतक कम रलए आवशयक समय और सक सकधन हह ?

5.रनयरमत रप सम यकजनक पर नजर डकलतम रहम । इसकक समककक करतम रहम और इसमम फमरबदल करतम रहम ,
खकस तमर पर जब आपकक नई जकनककरक रमलम यक चकजम आपकक उममकद कम मप तकरबक न हक रहक हग।
जररत पडनम पर यकजनक मम पररवतरन करनम कम रलए तम यकर रहम ।

अपनम समय कक सहक पपरबक धन करम

समय हमकरम हकथ सम रम त कक तरह रफसल जकतक हम और दकबकरक कभक लमटकर नहकक आतक। जक लकग समय
कक इसतम मकल समझदकरक सम करतम हह , उनहम समक द, उपयकगक और सक तपरषटदकयक जकवन कक पप रसककर रमलतक
हम ।
– रसरबन शमकर

अपनम सभक लकय हकरसल करनम कम रलए और अपनक पपरर सक भकवनक तक पहपहचनम कम रलए आपकक अपनम
समय पर रनयक तरप र रखनक हकगक। मनकवम जकरनक आम तमर पर इस बकत सम सहमत हह रक “रनयक तरप र कक
एहसकस” खप शक, आतमरवशवकस, शरकत और वयरकतगत सम हत कक भकवनकओक कक कपकजक हम । और यह
एहसकस तभक सक भव हम , जब आप समय पपरबक धन कक उतककषट यकगयतकओक कक अभयकस करम ।

अचछक खबर यह हम रक समय पपरबक धन एक यकगयतक हम और रकसक भक अनय यकगयतक कक तरह इसम भक
सकखक जक सकतक हम । अतकत मम आप रकतनम हक अवयवरसथत रहम हग यक आपमम टकलमटकल करनम यक कम
महतवपपरर गरतरवरधयग मम उलझम रहनम कक रकतनक हक जयकदक पपरवक रत हक, लम रकन आप बदल सकतम हह ।
आप अपनम कम तरप कम सबसम ककयरकपशल, पपरभकवक और सफल वयरकतयग मम सम एक बन सकतम हह । बस इसकम
रलए आपकक इतनक भर सकखनक हम रक दस प रम लकग दपरवधक सम सपषटतक तक और कपकठक सम एककगपरतक तक
कमसम पहपहचम। दकहरकव और अभयकस दकरक आप अपनम कम तरप कम सबसम जयकदक परररकम-कमरदपरत वयरकतयग मम
सम एक बन सकतम हह ।

चप नकव और रनररय

अगर सफलतक कम रसककम कक सकमनम वकलक रहससक सपषट लकय रखनम कक यकगयतक हम , तक उसक रसककम कक
दस प रक पहलप खप द कक वयवरसथत करनम और अपनक सबसम मपलयवकन ककम करनम कक यकगयतक हम – हर रदन,
हर रमनट। आपकम चप नकवग और रनररयग नम रमलकर इस पल तक आपकक पपरक जकवन बनकयक हम । रकसक भक
तरह सम रजक दगक कक बदलनम यक बम हतर बनकनम कम रलए आपकक नए चप नकव करनम हगगम और नए रनररय लम नम
हगगम , जक इस बकत कम तकलमम ल मम हकनम चकरहए रक आप सचमप च कमन हह और आप दरअसल चकहतम कयक
हह ।

आपकम रलए समय पपरबक धन कक शप रआतक रबक दप यह हम रक आप अपनम लकय तय कर लम और रफर उनहम
पपरकथरमकतक और महतव कम कप रम मम जमक लम । आपकक हर पल एकदम सपषट हकनक चकरहए रक उस वकत
आपकम रलए सबसम जयकदक महतवपपरर कयक हम ।

रकसक पल यह ककई वयकवसकरयक, रवतकय यक कमररयर सक बकधक लकय हक सकतक हम । बकद मम यह पकररवकररक
यक सक बकधग कक लकय हक सकतक हम । रकसक अनय अवसर पर यह सम हत यक रफटनम स कक लकय हक सकतक
हम । हर मकमलम मम आपकक अपनक सवकरचच पपरकथरमकतक पर रकइफल सम रनशकनक सकधनक चकरहए। आपकक
मशकनगन नहकक चलकनक चकरहए, जक एक हक समय मम बहपत सकरक चकजम करनम कक ककरशश मम अक धकधपक ध
फकयररक ग करतक हम ।

करनम कम रलए सहक ककम

आधयकरतमक गप र और दकशररनक पकटर आउसपम सकक सम एक बकर एक रवदकथकर नम पपछक, “मप झम यह कमसम पतक
चलम गक रक मम रम करनम कम रलए सहक ककम कयक हम ?”

आउसपम सकक कक जवकब थक, “अगर तप म मप झम अपनक लकय बतक दक, तक मह तप महम बतक सकतक हह प रक तप महकरम
करनम कम रलए सहक ककम कयक हम ।”
यह एक महतवपपरर नकरत कथक हम । कमन सक ककम सहक हम यक गलत, अरधक महतवपपरर हम यक कम
महतवपपरर, उचच पपरकथरमकतक कक हम यक कम पपरकथरमकतक कक, यह आप रसफर इसक तरककम सम तय कर
सकतम हह रक उस खकस पल मम आपकक लकय कयक हम । उस रबक दप कम बकद आप अपनक सकरक गरतरवरधयग कक
“ए” यक “बक” गरतरवरधयग मम रवभकरजत कर सकतम हह ।

“ए” गरतरवरध वह रकप रयक हम , जक आपकक अपनम लकय कक ओर आगम बढ़कतक हम , रजतनक तम जक सम और
सकधम हक, उतनक हक बम हतर हम । “बक” गरतरवरध वह हकतक हम , जक आपकक महतवपपरर लकय कक ओर आगम
नहकक बढ़कतक हम । बप दपरध कक भपरमकक

जकवन और ककम मम सफलतक कम मपल ककरर कयक हह , यह तय करनम कम रलए हजकरग लकगग कम गम लप
इक टरवयप रलए गए। इसमम “बप दपरध” कम महतव कक बकर-बकर रजकप र हपआ। लम रकन जब शकधकतकरओक नम
“बप दपरध” कक पररभकषक पर जकर डकलक, तक उनहम एक रदलचसप जवकब रमलक। बप दपरध कक ऊहचम आई कयप यक
सकप ल मम अचछम गपरमड कम रप मम पररभकरषत नहकक रकयक गयक थक। इसकम बजकय, बप दपरध कक अमपमन “ककम
करनम कम तरककम” कम रप मम पररभकरषत रकयक गयक थक।

दस प रम शबदग मम , अगर आप बप दपरधमतकपपरर ढक ग सम ककम करतम हह , तक आप बप दपरधमकन हह । अगर आप


मपखरतकपपरर ढक ग सम ककम करतम हह , तक आप मपखर हह , भलम हक आपकक कमसम भक गपरमड रमलम हग यक आपकम पकस
ढम र सकरक रडरगपरयकह हग।

और पररभकषक कम अनप सकर, ककम करनम कक बप दपरधमतकपपरर तरककक कयक हम ? ककम करनम कक बप दपरधमतकपपरर
तरककक यह हम रक आपकम ककम आपकम रनधकरररत लकय हकरसल करनम कम तकलमम ल मम हग। हर बकर जब आप
ककई भक ऐसक ककम करतम हह , जक आपकक अपम रकत लकय कम करकब पहपहचकतक हम , तक आप बप दपरधमतकपपरर
ढक ग सम ककम कर रहम हह । दसप रक तरफ, ककम करनम कक गम र-बप दपरधमतकपपरर तरककक वम ककम करनक हम , जक
आपकक अपनम लकयग कक रदशक मम नहकक बढ़क रहम हग, यक इससम भक बप रक बकत, लकयग सम दरप पहपहचक रहम
हग। सकफ कहक जकए, तक अपनम रनधकरररत लकय तक पहपहचनम मम मदद न करनम वकलक हर ककम, मपखरतकपपरर
हम । दपरनयक ऐसम लकगग सम भरक हपई हम , जक हर रदन मपखरतकपपरर ढक ग सम ककम करतम हह और उनहम एहसकस भक
नहकक हकतक रक वम अपनम जकवन पर रकतनक नककरकतमक पपरभकव डकल रहम हह ।

अपनम दकघरककलकन लकय तय करम

समय पपरबक धन सपषटतक सम शप र हकतक हम । आप ककगज लम कर बम ठतम हह और सटककतक सम तय करतम हह रक


आप अपनम जकवन कम हर कम तरप मम कयक हकरसल करनक चकहतम हह । आप रवतकय सफलतक, पकररवकररक
सफलतक यक वयरकतगत सम हत और रफटनम स कम अक रतम, दकघरककलकन लकयग कक तय करतम हह । एक बकर
जब आप रनशकनक सकधनम कम रलए लकय सपषट कर लम तम हह , तक इसकम बकद आप वतरमकन पर लमट सकतम हह
और हर रदन कम हर घक टम और रमनट कक यकजनक बनक सकतम हह , तकरक आप अपनम सकरमत समय मम जयकदक
सम जयकदक हकरसल कर सकम।

सपचक सम शप र करम

समय पपरबक धन कक मपलभपत सकधन पपरकथरमकतक कम कप रम मम बनक सपचक हम । सपचक वयरकतगत पपरबक धन कम
रलए सततप उपयकगक सकधन हम । वम सम सचचकई यह हम रक आप समय कक पपरबक धन नहकक कर सकतम । आप तक
रसफर अपनक पपरबक धन कर सकतम हह । इसकरलए समय पपरबक धन मम आतम-अनप शकसन, आतम-रनयक तरप र और
आतम-रवजय कक जररत हकतक हम । समय पपरबक धन मम इस बकत कक जररत हकतक हम रक आप अपनम जकवन
और ककम कक गप रवतक बढ़कनम कम रलए आवशयक रनररय लम और सवरशरप म षठ चप नकव करम । रफर अपनम रनररयग
पर अमल करम ।

आपकक दकघर ककलकन, मधयम ककलकन और अलप ककलकन लकयग व पपरकजम कटप स कक सपरचयग मम अपनम
जकवन कक यकजनक बनकनक चकरहए। आपकक हर महकनम कक यकजनक पहलम सम हक बनक लम नक चकरहए। इसमम
आपकक उन चकजग कक सपचक बनकनक चकरहए, जक आप उस महकनम मम हकरसल करनक चकहतम हह । आपकक
अपनम हर रनधकरररत मलटकटकसक ककम कम हर कदम कक सपचक बनक लम नक चकरहए और रफर उस सपचक कक
पपरकथरमकतक तथक कप रम कम रहसकब सम जमक लम नक चकरहए।

एडवककस पलकरनक ग

अपनम अगलम सपतकह कक यकजनक आज सम हक बनकएह । सबसम बम हतर यह रहम गक रक आप सपतकह कक यकजनक
ररववकर कक बनक लम । हर रदन कक यकजनक भक पहलम सम बनक लम , सक भव हक तक एक रकत पहलम ।

जब आप अगलम रदन करनम वकलम सभक ककमग कक सपचक बनक लम तम हह , तक आपकक अवचम तन मन उस सपचक
पर रकत भर ककम करतक हम । सप बह उठनम पर आपकम मन मम अकसर ऐसम रवचकर और बकतम आतक हह , रजनसम
आपकक अपनक उस सपचक कम ककम रनबटकनम मम मदद रमलतक हम । अपनक यकजनकओक कक रलखनम सम आप
आकषरर कम रनयम कक सरकप रय कर दम तम हह । आप अपनम जकवन मम लकगग, अवसरग और सक सकधनग कक
आकरषरत करनम लगतम हह , रजनकक मदद सम आप अपनम लकय हकरसल कर सकतम हह और अपनम ककमग कक
सबसम अचछम ढक ग सम पपरक कर सकतम हह ।

अतयकवशयक और महतवपपरर मम फकर करम

अपनम समय कक पपरबक धन करनम कक पपररकप रयक मम आपकक अतयकवशयक और महतवपपरर ककमग मम फकर करनक
हकगक। अतयकवशयक ककम बकहरक दबकवग और आवशयकतकओक सम तय हकतम हह । आपकक उनहम ततककल करनक
हकतक हम । जयकदकतर लकग अरधककक श रदन अतयकवशयक ककमग पर पपररतरकप रयक करतम रहतम हह , जम सम फकन
कसल, वयवधकन, आपकतककलकन रसथरतयकह और अपनम बसस तथक गपरकहकग कक मकह गम।

दसप रक तरफ, महतवपपरर ककम वम हह , जक आपकम दकघरककलकन भरवषय मम सबसम जयकदक यकगदकन दम सकतम हह ।
जम सम यकजनक बनकनक, वयवसथकपन, अपनम गपरकहकग कक अधययन व शकध और शप र करनम सम पहलम अपनक
पपरकथरमकतकएह तय करनक।

रफर ऐसम ककम आतम हह , जक न तक अतयकवशयक हह , न हक महतवपपरर, जम सम फकन कक घक टक बजनक यक रकसक


सहकमकर कम सकथ गपशप। चपहरक यम चकजम ककमककज कम रदन कम दमरकन हकतक हह , इसरलए उनहम वकसतरवक
ककम मकननम कक गलतक करनक आसकन हम । बहरहकल, फकर यह हम रक इनकक ककई सकथरक परररकम नहकक
रमलतक। चकहम आप रकतनक हक अतयकवशयक लम रकन महतवहकन गरतरवरधयग मम सक लगन हग, आप अपनम
ककम यक ककपनक मम ककई यकगदकन नहकक दम तम हह ।

चमथक शपरमरक मम वम ककम शकरमल हह , जक न तक अतयकवशयक हह , न हक महतवपपरर, जम सम ऑरफस मम अखबकर


पढ़नक यक लक च मम जयकदक समय लगकनक। यम गरतरवरधयकह आपकम कमररयर कक बहपत नप कसकन पहपहचकतक हह ,
कयगरक वम उस समय कक खक जकतक हह , रजनकक इसतम मकल करकम आप वम परररकम पक सकतम थम , रजनकम रलए
आपकक भप गतकन रदयक जकतक हम और रजन पर आपकक भरवषय रनभरर करतक हम ।

परररकमग पर रवचकर करम

रकसक खकस ककम यक गरतरवरध कक मपलय तय करनम वकलक सबसम महतवपपरर शबद हम “परररकम”। मपलयवकन
और महतवपपरर ककम वह हम , रजसकम पपरक हकनम यक न हकनम कम गक भकर परररकम हकतम हह । रकसक ककम यक
गरतरवरध कम सक भकरवत परररकम रजतनम बडम हकतम हह , वह उतनक हक जयकदक महतवपपरर हकतक हम ।

अगर रकसक ककम कम परररकम बहपत कम हगगम , तक वह खकस महतवपपरर नहकक हम । इसरलए समय पपरबक धन मम
आपकक ऐसम ककमग मम जयकदक समय लगकनक चकरहए, जक आपकम जकवन और ककम पर सबसम जयकदक असर
डकल सकतम हह ।

80/20 कक रनयम लकगप करम जब आप आनम वकलम रदन कम ककमग कक सपचक तम यकर कर लम , तक अपनक सपचक
कक समककक करम और शप र करनम सम पहलम 80/20 कक रनयम लकगप करम ।

80/20 कक रनयम कहतक हम रक आपकक 20 पपररतशत गरतरवरधयकह 80 पपररतशत महतवपपरर हकतक हह । अगर
आपकम पकस दस ककमग कक सपचक हम , तक उनमम सम दक ककम बककक आठ ककमग सम जयकदक मपलयवकन हगगम , भलम
हक आप उन सभक कक रमलक लम । दस मम सम दक ककमग कम सक भकरवत परररकम बककक 80 पपररतशत ककमग सम
जयकदक हगगम ।

इस मकमलम मम कई बकर तक “90/10 कक रनयम” भक लकगप हकतक हम । अकसर दस ककमग कक दम रनक सपचक कक
एक ककम बककक सभक सम जयकदक मपलयवकन हकतक हम । दपभकरगय सम अकसर इसक ककम कक करनम मम आप सबसम
जयकदक टकलमटकल करतम हह ।

रचनकतमक टकलमटकल कक अभयकस करम

जब आप अपनम शकषर 20 पपररतशत ककमग कक पहचकन लम , तक आप बककक मम “रचनकतमक टकलमटकल”


(creative procrastination) कक अभयकस कर सकतम हह । चपहरक आप हर ककम नहकक कर सकतम , इसरलए
आपकक रकसक न रकसक ककम कक तक टकलनक हक हकगक। इकलमतक सवकल यह हम रक आप रकस ककम कक
टकलम गम ?

जवकब आसकन हम । उन 80 पपररतशत ककमग कक टकलम , जक आपकम मनचकहम लकयग और परररकमग मम बहपत
कम यकगदकन दम तम हह । अपनक समय और धयकन उन एक-दक ककमग कक पपरक करनम पर कमरदपरत करम , जक सबसम
जयकदक फकर डकल सकतम हह ।

एबकसकडकई रवरध कक अभयकस करम

पपरकथरमकतक तय करनम कक एक और रवरध हम एबकसकडकई रवरध। इस रवरध कम रलए आवशयक हम रक आप


शप र करनम सम पहलम अपनम ककमग कक सपचक कक समककक करम और हर एक कम सकमनम ए, बक, सक, डक, यक ई
रलख लम । यह अभयकस शप र करनम सम पहलम अपनम ककमग कम बकरम मम सकचनम भर सम हक आपकक ककयरकपशलतक
और पपरभकवककररतक नकटककय रप सम बढ़ जकएगक।
“ए” ककम वह हम , जक बहपत महतवपपरर हम । इसकम पपरम हकनम यक न हकनम कम गक भकर परररकम हकतम हह । इसम करनम
यक न करनम कक आपकम परररकमग और सफलतक पर ककफक असर सकतक हम । आपकक हमम शक सबसम पहलम
अपनम “ए” ककम करनम चकरहए।

अगर आपकम पकस एक सम जयकदक “ए” ककम हह , तक उनहम पपरकथरमकतक कम कप रम मम ए-1, ए-2, ए-3 आरद मम
जमक लम । यह करनम कम बकद अपनम ए-1 ककम कक शप र करनम और पपरक करनम मम अपनक सकरक ऊजकर कमरदपरत
कर लम ।

“बक” ककम वह हम , रजसम आपकक करनक चकरहए। इसकम हकनम यक न हकनम कम छपटपप ट परररकम हकतम हह ।
रमसकल कम तमर पर, दकसत कक फकन करनम , सहकरमरयग कम सकथ लक च करनम यक ई-मम ल चम क करनम कक ककम
इस शपरमरक मम आतक हम । इसम करनम यक न करनम सम थकडक असप रवधक हक सकतक हम , लम रकन आपकम जकवन पर
इसकम परररकम गमर हक हगगम ।

“सक” ककम वह हम , रजसम करनक अचछक तक लगतक हम , लम रकन उसकम ककई परररकम नहकक हकतम हह । एक और
कप कसफक पकनक, सहकमकर कम सकथ गपशप करनक, अखबकर पढ़नक और रदन मम शसरपक ग करनम जकनक “सक”
ककमग कक शपरमरक मम आतम हह । आप उनहम करतम हह यक नहकक, इसकक आपकम जकवन यक ककम पर ककई असर
नहकक पडतक।

रनयम यह हम : जब तक “ए” शपरमरक कक ककम अधपरक पडक हक, तब तक “बक” शपरमरक कक ककम कभक न
करम । जब तक “बक” शपरमरक कक ककम अधपरक पडक हक, तब तक “सक” शपरमरक कक ककम कभक न करम । रदन
भर “ए” शपरमरक कम ककमग पर धयकन कमरदपरत रखम ।

“डक” शपरमरक कक ककम वह हकतक हम , रजसम आप रकसक दस प रम कक सकप सकतम हह । रनयम यह हम रक जक भक


चकज दसप रग कक सकपक जक सकतक हम , उसम सकप दम , तकरक आपकम पकस “ए” शपरमरक कम ककमग कम रलए जयकदक
समय रहम – वम ककम, जक जकवन और ककमककज मम आपकक सफलतक और खप शक कक सबसम जयकदक तय करतम
हह ।

“ई” शपरमरक कक ककम वह हम , रजसम आप पपरक तरह सम छकड सकतम हह । यम पप रकनक गरतरवरधयकह हक सकतक हह ,
जक आज आपकम सबसम महतवपपरर लकयग कक उपलरबध कम रलए जरक भक महतवपपरर नहकक हह । आप रदन यक
सपतकह मम जक भक करतम हह , उसकक जयकदकतर रहससक खतम रकयक जक सकतक हम और इसकक जरक भक असर
नहकक पडम गक।

बरहषककत रवकलप कक रनयम

आप चप ननम कम रलए हमम शक सवतक तरप हह । हर घक टम, हर रमनट आप यह चप नकव करतम हह रक आप कयक करम गम
और कयक नहकक। इसक सम आपकक पपरक रजक दगक बनतक हम । बरहषककत रवकलप कक रनयम कहतक हम रक एक
चकज करनक यकनक ककई दस प रक चकज न करनक।

जब भक आप ककई ककम शप र करतम हह , तक आप चम तन यक अचम तन रप सम ककई दसप रक ककम न करनम कक


प रम कप रम
फमसलक कर रहम हह , रजसम आप उस पल कर सकतम हह । आप कमन सक ककम पहलम करम , कमन सक दस
पर करम और कमन सक रबलकपल न करम , इस सक दभर मम समझदकरक सम चप नकव करनम कक यकगयतक हक आपकम पपरम
जकवन कक तय करतक हम ।

सबसम मपलयवकन ककम चप नम

सफल, ऊहचक आमदनक वकलम लकग आम तमर पर असफल, कम तनखवकह वकलम लकगग सम जयकदक बप दपरधमकन
यक कपशल नहकक हकतम । उनकम बकच मप खय अक तर यह हकतक हम रक सफल लकग हमम शक जयकदक मपलयवकन ककम
करतम हह । असफल लकग हमम शक कम मपलयवकन ककमग मम अपनक समय बबकरद करतम हह । आप हमम शक चप नकव
करनम कम रलए सवतक तरप हकतम हह । आप हमम शक यह चप ननम कम रलए सवतक तरप हकतम हह रक आप कमन सक ककम
जयकदक करम और कमन सक ककम कम। आपकम चप नकव हक अक ततत आपकम सकथ हकनम वकलक हर चकज कक तय
करतम हह ।

एक हक बकर मम ककम रनबटकनम कक अभयकस करम

एक बकर मम ककम रनबटकनक समय और वयरकतगत पपरबक धन कक बडक सशकत तकनकक हम । इसकक मतलब
यह हम रक अपनक ए-1 ककम चप ननम कम बकद आप उस ककम कक शप र कर दम और पपरक एककगपरतक और एकल
मकनरसकतक सम उस पर तब तक ककम करतम रहम , जब तक रक वह 100 पपररतशत पपरक न हक जकए। रबनक
रकसक भटककव यक वयवधकन कम खप द कक एककगपर बनकनम कम रलए अनप शकरसत करम ।

अगर आपकक धयकन भटक रहक हम यक आप बपरमक लम नम कम रलए ललचक रहम हह यक टकलमटकल करनम कक
इचछक जकग रहक हम , तक बकर-बकर यह दकहरककर खप द कक पपरमररत करम “दकबकरक ककम पर लमटक! दकबकरक ककम
पर लमटक! दकबकरक ककम पर लमटक!” रफर उस ककम कक पपररतक तक पहपहचकनम कक अपनक ककरशशग कक बढ़क
दम ।

थसमस एरडसन नम एक बकर रलखक थक, “मम रक सफलतक मम इस गप र नम सबसम जयकदक यकगदकन रदयक रक
मप झमम लगकतकर, रबनक रकम एक हक चकज पर ककम करनम कक यकगयतक थक।” आपकक भक इसक रसदकक त पर
अमल करनक चकरहए।

ककलरपक ड उतपनन करम अपनम रदन कक यकजनक पहलम सम बनक लम और ककयर समय कम तकस, सकठ और नबबम
रमनट कम ककलरपक ड (chunks of time) तय कर लम । यम ऐसम ककलखक ड हह , रजनमम आप रबनक वयवधकन यक
रककवट कम अपनम सबसम महतवपपरर ककम कर सकतम हह । यम रपक ड रकसक भक बडम , महतवपपरर ककम कक पपरक
करनम कम रलए अरनवकयर हह ।

ककयर समय कम लक बम ककलरपक ड बनकनम कक एक तरककक सप बह जलदक उठकर रकसक बडम ककम, पपरकजम कट यक
पपरसतकव पर लगकतकर, रबनक रकम ककम करनक हम । कई बकर आप रकत कक यक वककएक ड पर भक ककलरपक ड तय
कर सकतम हह । लम रकन सच तक यह हम रक सभक महतवपपरर ककमग मम , रजनकम गक भकर सक भकरवत परररकम हकतम
हह , एककगपरतक, कमरदपरत समय और ऊजकर कम बडम टप कडग कक जररत हकतक हम ।

अलर नकइरटक गम ल नम एक बकर कहक थक, “मनप षय कक हर महकन उपलरबध सम पहलम अकसर कई सकल कम
एककगपर पपरयकस कक एक लक बक अवरध रहक हम ।”

खप द कक पटरक पर रखम
हर रदन ककम शप र करनम सम पहलम और रदन भर आपकक यम पकहच सवकल पपछनम और बकर-बकर इनकक जवकब
दम नम कक जररत हकतक हम ।

इनमम सम पहलक सवकल हम , मप झम नमकरक पर कयग रखक गयक हम ? आपकक कमन सक चकज हकरसल करनम कम
रलए नमकरक पर रखक गयक हम ? अगर आपकम बसस आपसम यह पपछम, “हम आपकक तनखवकह कयग दम तम हह ?”
तक आपकक जवकब कयक हकगक?

सचचकई यह हम रक आपकक कपछ खकस परररकम हकरसल करनम कम रलए नमकरक पर रखक गयक हम , रजनकक
आपकम सक गठन कम रलए आरथरक मपलय हकतक हम । और आपकम 20 पपररतशत ककमग सम आपकक 80 पपररतशत
मपलय तय हकतक हम । आम तमर पर आपकक पतक हकनक चकरहए रक आपकक नमकरक पर कयग रखक गयक हम
और रफर आपकक रदन भर अपनक समय और धयकन उनहकक ककमग पर कमरदपरत करनक चकरहए, रजनकक आपकम
रबजनम स यक सक गठन पर सबसम जयकदक फकर पडम ।

जयकदक मपलयवकन गरतरवरधयग पर धयकन कमरदपरत करम

आपकक खप द सम रदन भर दस प रक सवकल यह पपछनक चकरहए, मम रक सबसम जयकदक मपलयवकन गरतरवरधयकह कमन
सक हह ? यम वम गरतरवरधयकह हह , रजनमम आपकक ककपनक यक कमररयर सक बकधक गप रग, यकगयतकओक, अनप भवग और
कपशलतकओक कक सवकरचच और सवरशरप म षठ इसतम मकल हकतक हम । वम कमन सक हह ?

अगर जवकबग कम बकरम मम आपकक जरक सक भक शक कक हक, तक अपनम बसस सम पपछम रक उनकम रहसकब सम आपकक
सबसम जयकदक मपलयवकन गरतरवरधयकह कयक हह । जवकब जक भक हक, रदन भर वहक ककम करनम कम रलए समरपरत
हक जकएह ।

अपनम पपरमप ख परररकम कम तरप ग पर ककम करम आपकक खप द सम रदन भर तकसरक सवकल यह पपछतम रहनक
चकरहए, मम रम पपरमप ख परररकम कम तरप कयक हह ? जम सक रक हमनम पहलम भक रजकप र रकयक हम , आपकम पपरमप ख
परररकम कम तरप वम ककम हह , रजनहम आपकक उतककषट अक दकज मम हर हकलत मम पपरक करनक हकगक, तभक आप
अपनम सबसम महतवपपरर परररकम हकरसल कर सकतम हह । उनहकक सम ककम मम आपकक सफलतक यक असफलतक
ककफक हद तक तय हकतक हम ।

आपकक इनमम सम हर ककम कक सपषटतक सम पहचकन लम नक चकरहए और रफर पपरतयम क मम अपनक सवरशरप म षठ
पपरदशरन करनम पर धयकन कमरदपरत करनक चकरहए। इसकम अलकवक, आपकक हर रदन हर पपरमप ख परररकम
कम तरप मम बम हतर बननम पर भक धयकन कमरदपरत करनक चकरहए। यकद रखम , आपकक सबसम कमजकर पपरमप ख
यकगयतक सम हक वह ऊहचकई तय हकतक हम , रजस पर आप अपनक बककक यकगयतकओक कक इसतम मकल कर सकतम
हह । रकसक कम तरप मम रसफर एक कमजकरक कम ककरर पकछम न रकम रहम , खकस तमर पर तब, जब आप उस चकज
कक सकख सकतम हह , रजसकक जररत आपकक उस खकस कम तरप मम उतककषट बननम कम रलए हकगक।

फकर डकलम !

आपकक खप द सम रदन भर चमथक सवकल यह पपछनक चकरहए : वह कमन सक चकज हम , रजसम मह और रसफर मह
कर सकतक हह ,प रजसम अचछक तरह सम करनम सम मम रक ककपनक पर सचचक फकर पडम गक? यह खप द कक एककगपर
बनकए रखनम और पटरक पर ककयम रखनम कम रलए बडक अचछक सवकल हम । वह कमन सक चकज हम , रजसम आप
और रसफर आप हक कर सकतम हह और रजससम आपकम कमररयर पर सबसम जयकदक फकर पड सकतक हम । एक बकर
रफर, अगर आपकक जवकब कम बकरम मम शक कक हक, तक अपनम बसस सम पपछ लम । कई बकर तक आपकम यह सवकल
पपछनम सम पहलम उनहगनम भक इस बकरम मम पपरक तरह नहकक सकचक हकगक। कई बकर तक उनहगनम इसकम बकरम मम जरक
भक नहकक सकचक हकगक।

लम रकन जब आप दकनग उन एक-दक ककमग पर सहमत हक जकतम हह , जक बककक सभक चकजग सम जयकदक फकर
डकलम गम , तक आपकक अपनक सकरक ऊजकर उन खकस ककमग कक फटकफट और अचछक तरह सम करनम मम लगक
प रम रनररय सम नहकक
दम नक चकरहए। इससम आपकक अपनम कमररयर मम रजतनक मदद रमलम गक, उतनक रकसक दस
रमलम गक।

सबसम महतवपपरर सवकल

समय पपरबक धन कक पकहचवकह और शकयद सबसम अचछक सवकल यह हम : मम रम समय कक इस वकत सबसम
मपलयवकन उपयकग कयक हम ? लकय रनधकररर, वयरकतगत रनयकजन और समय पपरबक धन कक सभक तकनककग
और रवरधयग कक लकय इस सवकल कक सटकक जवकब दम नम मम आपकक मदद करनक हम – हर रदन, हर रमनट।

जब आप बकर-बकर यह सवकल पपछनम और इसकक जवकब दम नम कम रलए खप द कक अनप शकरसत कर लम तम हह , और


आपकक यककन हकतक हम रक आप जक भक कर रहम हह , वहक इस सवकल कक जवकब हम , तक आप अपनम आस-
पकस कम लकगग सम दक-तकन गप नक जयकदक हकरसल करनम लगम गम । आप जयकदक उपयकगक बन जकएह गम। आप
जयकदक मपलयवकन ककम करनम लगम गम और अपनम आस-पकस कम लकगग सम जयकदक परररकम पकनम लगम गम । अपनम
समय कम सबसम मपलयवकन उपयकग कम आधकर पर ककम कम रलए खप द कक अनप शकरसत करम , चकहम यह उस पल
जक भक हक। आपकक सफलतक तय हम ।

पपरबलतक सम परररकम कमरदपरत बनम

अक रतम रवशलम षर मम , उचच उतपकदकतक और पपरदशरन कक कपकजक यह हम : उन रगनम -चप नम ककमग मम बम हतर
बननम कम रलए खप द कक समरपरत करम , जक आपकम अरधककक श परररकमग कम रलए रजममम दकर हह । सकथ हक, वम
ककम दस प रग कक सकपनक, आउटसकसर करनक और खतम करनक सकखम , जक आपकम परररकमग और पप रसककरग मम
बहपत कम यकगदकन दम तम हह ।

जम सक रक गम टम नम कहक थक, “सबसम महतवपपरर चकजग कक सबसम महतवहकन चकजग कक दयक पर कभक नहकक
छकडनक चकरहए।” शकयद समय पपरबक धन कम कम तरप मम सबसम अचछक एकमकतपर शबद हम “नहकक।” जब भक
समय कक ककई ऐसक मकह ग रदखम , जक उस पल आपकम समय कक सबसम मपलयवकन इसतम मकल न हक, तक बस
“नहकक!” कह दम । समय पपरबक धन कक आदतम डकलम

अचछक बकत यह हम रक समय पपरबक धन एक ऐसक यकगयतक और अनप शकसन हम , रजसम आप अभयकस कम सकथ
सकख सकतम हह । सफलतक कक एक रनयम यह हम , अचछक आदतम डकलम और उनमम मकरहर बन जकएह ।

दम रनक अभयकस कम सकथ आप समय पपरबक धन कम कम तरप मम उतककषट बन सकतम हह । रदन शप र करनम सम पहलम
अपनम ककमग कक सपचक बनक लम । इस सपचक कक पपरकथरमकतक कम कप रम मम बनकएह , अतयकवशयक कक महतवपपरर
सम अलग कर लम और 80/20 रनयम यक एबकसकडकई रवरध कक इसतम मकल करम । अपनम सबसम महतवपपरर ककम
कक चप न लम और रफर फमरन उसम करनम लगम । खप द कक पपरक एककगपरतक सम उस एक ककम यक गरतरवरध पर
अनप शकरसत करम , जब तक रक वह 100 पपररतशत पपरक न हक जकए।

जब भक आप ककई महतवपपरर ककम पपरक करतम हह , तक आपकक हर बकर खप शक, उतसकह और उचच
आतमसममकन कक जवकर महसपस हकगक। आप जयकदक ऊजकरवकन और शरकतशकलक महसपस करम गम । आप
जयकदक खप श और अपनम जकवन कम जयकदक रनयक तरप र मम महसपस करम गम । आप अपनम ककमककज मम रशखर पर
हगगम । आप अपनम अगलम बडम ककम कक शप र करनम और उसम पपरक करनम कम रलए भक जयकदक पपरमररत हगगम ।

जब भक आप धकमम हक रहम हग यक आपकक टकलमटकल यक रवलक ब करनम कक इचछक हक रहक हक, तक खप द सम


कहम , “इसम अभक करक! इसम अभक करक! इसम अभक करक!” तकतककरलकतक (urgency) कक एहसकस लकएह । कमर
कक पपरवक रत जगकएह । शप र करम , जप टम रहम और तम जक सम ककम करम । खप द कक अपनक सबसम महतवपपरर ककम
चप ननम कम रलए अनप शकरसत करम , फमरन इसमम जप ट जकएह और इसम तब तक करतम रहम , जब तक रक यह पपरक
न हक जकए। समय पपरबक धन कक यम आदतम आपकम जकवन कम हर रहससम मम रशखर पपरदशरन कक कपकरजयकह हह ।

अपनम समय कक सहक पपरबक धन करम

1.आप आगम आनम वकलम महकनग यक वषकरक मम कयक बननक, करनक यक पकनक चकहतम हह , उसकक सपचक बनक लम ।
अपनक सपचक कक रवशलम षर करम और उन ककमग कक चप न लम , रजनकक आपकम जकवन पर सबसम जयकदक
सक भकरवत परररकम हक सकतक हम ।

2.रकत कक अपनम अगलम रदन कम हर ककम कक सपचक बनक लम । सकतम वकत अपनम अवचम तन मन कक अपनक
सपचक पर ककम करनम दम ।

3.80/20 कम रनयम और एबकसकडकई रवरध कक इसतम मकल करकम अपनक सपचक कक पपरकथरमकतक कम कप रम मम
जमक लम । शप र करनम सम पहलम अतयकवशयक कक कम आवशयक सम और महतवपपरर कक महतवहकन सम अलग
कर लम ।

4.सबसम महतवपपरर ककम चप नम , रजसकम पपरम हकनम यक न हकनम कक सबसम जयकदक सक भकरवत परररकम हक। उस पर
गकलक लगकतकर उसम अपनक ए-1 ककम बनक लम ।

5.अपनम सबसम महतवपपरर ककम कक ततककल शप र कर दम और रफर उस एक ककम पर पपरक एककगपरतक सम तब


तक अनप शकरसत हक जकएह , जब तक रक वह 100 पपररतशत पपरक न हक जकए। 15

हर रदन अपनम लकयग कक समककक करम

यह एक मनकवम जकरनक रनयम हम रक हम जक चकज पकनम कक इचछक करतम हह , उसकक छकप हमम अपनम
वयरकतपरक यक अवचम तन मन पर छकडनक चकरहए।

– ओररसन सवम ट मकडरन


कई बकर मह अपनम शपरकतकओक सम पपछतक हह ,प “यहकह बम ठम रकतनम लकग अपनक आमदनक दकगप नक करनक चकहतम
हह ?” इसमम ककई हम रकनक नहकक हम रक हर वयरकत अपनक हकथ उठक दम तक हम । रफर मह कहतक हह ,प “दम रखए, आपकम
रलए अचछक खबर हम । यहकह बम ठम हर वयरकत कक आमदनक दकगप नक हक जकएगक – पककक गकरक टक हम – बशतर
आप पयकरपत लक बक रजएह !”

अगर आपकक आमदनक हर सकल 3-4 पपररतशत बढ़तक हम , जक जकवन कक लकगत मम हकनम वकलक औसत
सकलकनक वक दरप ध हम , तक आपकक आमदनक लगभग बकस सकल मम दकगप नक हक जकएगक। लम रकन यह ककफक
लक बक इक तजकर हम ।

असल सवकल आमदनक दकगप नक करनक नहकक हम । असल सवकल तक यह हम , आप इसम रकतनक जलदक दकगप नक
करतम हह ?

लकय हकरसल करनम कक गरत कक दकगप नक करनक

ऐसक कई तकनककम हह जक वयरकतगत और रवतकय लकयग कक जयकदक तम जक सम हकरसल करनम मम आपकक


मदद कर सकतक हह । इस अधयकय मम मह आपकक एक खकस रवरध बतकनक चकहतक हह ,प रजसनम रकसक भक
अनय रवरध कम मप ककबलम जयकदक लकगग कक शपनय सम रशखर पर पहपहचकयक हम । यह सरल, तम ज, असरदकर हम
और इसकम ककरगर हकनम कक गकरक टक हम – बशतर आप इस पर अमल करम ।

इससम पहलम मह नम कहक थक, “आप वहक बन जकतम हह , रजसकम बकरम मम आप जयकदकतर समय सकचतम हह ।” यह
महकन सतय हक सकरम धमर, दशरन, मनकरवजकन और सफलतक कक बप रनयकद हम । जम सक रक मम रम एक टकचर जसन
बसयल नम एक बकर कहक थक, “जक भक आप अपनम रदमकग मम लगकतकर ककयम रखतम हह , वह आपकक रमल
सकतक हम ।” यहक कपकजक हम ।

सककरकतमक सकचनक बनकम सककरकतमक जकननक

आज बहपत सम लकग “सककरकतमक सकच” कम महतव कम बकरम मम बकतम करतम हह । सककरकतमक सकच महतवपपरर
हम , लम रकन यह पयकरपत नहकक हम । अगर रदशक न दक जकए और रनयक रतपरत न रकयक जकए, तक सककरकतमक
सकच जलद हक रवककत हककर रसफर सककरकतमक इचछक और सककरकतमक आशक बनकर रह सकतक हम । हक
सकतक हम रक सककरकतमक सकच पपरमररक और उचचतर उपलरबध कक शरकत न बन पकए और अचछक-बप रक
परररसथरतयग मम जकवन कम बकरम मम रसफर एक खप शनप मक नजररयक बनकर रह जकए।

लकय हकरसल करनम मम एककगपर और पपरभकवक बननम कम रलए सककरकतमक सकच कक “सककरकतमक जकननम ”
(positive knowing) मम बदलनक हकगक। आपकक अपनम अरसततव कक गहरकई मम इस बकत पर पपरक यककन
करनक हकगक रक आप रकसक खकस लकय कक हकरसल करनम मम जरर सफल हगगम । आपकक रबनक रकसक
शक कक कम आगम बढ़नक हकगक। आपकक सक करलपत और दकढ़ बननक हकगक। आपकक अपनक अक रतम सफलतक कम
बकरम मम दकढ़ रवशवकस हकनक चकरहए रक ककई भक चकज आपकक रकक नहकक सकतक।

अपनम अवचम तन मन कक पपरकगपरकरमक ग करम

सफलतक कम अरडग रवशवकस कम सकथ अपनम अवचम तन मन कक पपरकगपरकरमक ग करनम कम रलए आप जक भक


करतम हह , उससम लकयग कक जयकदक तम जक सम हकरसल करनम मम मदद रमलतक हम । मह यहकह आपकक जक रवरध
बतकनम जक रहक हह ,प उससम दरअसल आपकक यकगयतकएह और गप र कई गप नक बढ़ सकतम हह । इससम आप अपनक
वतरमकन रसथरत सम अपनक मनचकहक मक रजल पर जयकदक तम ज गरत सम पहपहच सकतम हह ।

एक महतवपपरर मकनरसक रनयम हम ; जक भक छकप छट प तक हम , वह वयकत जरर हकतक हम । आप अपनम


अवचम तन मन पर जक भक गहरक छकप छकडतम हह , वह अक ततत आपकम बकहरक जगत मम अरभवयकत हकतक हम ।
मकनरसक पपरकगपरकरमक ग मम आपकक मकसद आपनम अवचम तन मन पर अपनम लकयग कक गहरक छकप छकडनक
हम , तकरक वम “लसक इन” हक जकएह और खप द अपनक शरकत खककचम । इस रवरध सम आपकक ऐसक करनम मम
मदद रमलतक हम ।

सप रनयकरजत बनकम अरनयकरजत लकय रनधकररर

मह कई सकलग तक अपनम लकय पर ककम करतक रहक थक, उनहम सकल मम एक-दक बकर रलख लम तक थक और
ममकक रमलनम पर उनकक समककक भक कर लम तक थक। इससम मम रम जकवन मम अरवशवसनकय फकर पडक। अकसर
मह जनवरक मम पपरम सकल कम लकयग कक सपचक बनकतक थक। उस सकल रदसक बर मम अपनक सपचक कक समककक
करतम समय मह यह पकतक थक रक मम रम अरधककक श लकय हकरसल हक चप कम हह , रजनमम सबसम बडम और
अरवशवसनकय लगनम वकलम लकय भक शकरमल थम ।

रफर मह नम वह तकनकक सकखक, रजसनम मम रक रजक दगक पपरक तरह बदल दक। मप झम पतक चलक रक अगर सकल मम
एक बकर लकय रलखनम मम इतनक शरकत हम , तक लकयग कक जयकदक बकर रलखनक तक और भक जयकदक
शरकतशकलक हकगक।

कपछ लम खक सप झकव दम तम हह रक आप हर महकनम एक बकर अपनम लकय रलखम और उनकक समककक करम । कई
अनय लम खक एक सपतकह मम एक बकर ऐसक करनम कक सलकह दम तम हह । मह नम यह सकखक हम रक लकयग कक हर
रदन रलखनम और बकर-बकर रलखनम सम सबसम जयकदक शरकत रमलतक हम ।

अपनम लकय हर रदन रलखम

इसकक तकनकक यह हम । एक सपकइरल नकटबप क लम , रजसम आप हमम शक अपनम सकथ रखतम हग। हर रदन अपनक
नकटबप क खकलम और उसमम अपनम दस-पक दरप ह सबसम महतवपपरर लकयग कक सपचक रलख लम । ऐसक करतम समय
लकयग कक पप रकनक सपचक न दम खम। यह ककम हर रदन करम । जब आप ऐसक करम गम , तक कई उललम खनकय चकजम
हगगक।

पहलम रदन अपनम लकयग कक सपचक रलखतम समय आपकक थकडक सकच-रवचकर करनक हकगक। जयकदकतर लकगग
नम रजक दगक मम कभक अपनम दस शकषरसथ लकयग कक सपचक बनकई हक नहकक हम ।

दसप रम रदन जब आप पहलक सपचक कक दम खम रबनक नई सपचक बनकएह गम, तक यह जयकदक आसकन हकगक।
बहरहकल, आप जक दस-पक दरप ह लकय रलखम गम , उनकक वररन और पपरकथरमकतक कक कप रम बदल जकएगक।
कई बकर तक रपछलम रदन रलखक ककई लकय अगलम रदन नजर हक नहकक आएगक। आप उसम भपल जकएह गम यक
रफर हक सकतक हम रक वह बकद मम जयकदक उरचत समय पर दकबकरक पपरकट हक जकए।

हर रदन जब आप अपनम दस सम पक दरप ह लकयग कक सपचक रलखम गम , तक आपकक पररभकषकएह जयकदक सपषट और
पम नक बन जकएह गक। आप अक ततत हर रदन खप द कक वहक शबद रलखतम पकएह गम। आपकम आस-पकस कम जकवन कम
पररवतरनग कम सकथ-सकथ आपकक पपरकथरमकतक कक कप रम भक बदलम गक। लम रकन लगभग तकस रदन बकद आप
खप द कक हर रदन वहक लकय रलखतम और दकबकरक रलखतम पकएह गम।

आपकक रजदक गक उडकन भरतक हम

इसक समय आपकम जकवन मम एक उललम खनकय चकज हकगक। यह उडकन भरनम लगम गक! आप रनवम पर सम
भकगतम जम ट मम बम ठम यकतपरक जम सक महसपस करम गम । आपकक ककयरजकवन और वयरकतगत जकवन नकटककय रप
सम बम हतर बननम लगम गक। आपकक मरसतषक रवचकरग और जकन सम चमकनम लगम गक। आप ऐसम लकगग और
सक सकधनग कक अपनम जकवन मम आकरषरत करनम लगम गम , जक आपकम लकय हकरसल करनम मम आपकक मदद
करम गम । आप तम ज गरत सम तरककक करनम लगम गम , कई बकर तक इतनक तम ज गरत सम रक आपकक डर लगनम
लगम गक। हर चकज बहपत हक सककरकतमक तरककम सम बदलनम लगम गक।

मह इतनम वषकरक मम तम ईस दम शग मम भकषर दम चप कक हह प और बकस लकख सम जयकदक लकगग कक सक बकरधत कर चप कक


हह ।प मह नम लकखग पपररतभकरगयग कक “दस लकयग कक यह अभयकस” बतकयक हम । मह उनहम जक अभयकस दम तक हह ,प
वह आपकक रदए गए अभयकस सम जयकदक सरल हकतक हम । यह अभयकस इस तरह हम ।

मह अपनम शपरकतकओक सम दस लकयग कक एक सपचक बनकनम कक कहतक हह ,प जक वम आनम वकलम सकल मम हकरसल
करनक चकहतम हह । मह उनसम कहतक हह प रक वम उस सपचक कक सकल भर बकद खकलम । जब वम एक सकल बकद सपचक
खकलतम हह , तक ऐसक लगम गक, जम सम जकद प कक छडक घपम गई हम । लगभग हर मकमलम मम उनकम दस मम सम आठ
लकय हकरसल हक चप कम हगगम , कई बकर तक बहपत उललम खनकय तरककग सम । मह नम यह अभयकस दपरनयक भर मम ,
हर भकषक और सक सककरत कम लकगग कक रदयक हम । लगभग हर मकमलम मम जब मह उनकम शहर और दम श मम
दकबकरक लमटतक हह ,प तक मप झसम बकत करनम कम रलए लकग लकइन बनककर आतम हह , जम सक शकदक कम ररसम पशन मम
हकतक हम । रफर वम मप झम कहकनक बतकतम हह रक एक सकल यक जयकदक समय पहलम दस लकय रलखनम सम उनकक
रजक दगक रकतनक बदल गई हम ।

इस रवरध पर ककम करनक

इस अधयकय मम हम रजस अभयकस पर चचकर कर रहम हह , उसमम आप इन लकगग कक रमलम परररकमग सम जयकदक
बडम और जयकदक तकवपर परररकम पकनक सकखम गम । ककरर सपषट हम : इन लकगग नम अपनम लकय रसफर एक बकर
रलखम थम । आपकम परररकम दकगप नम यक रतगप नम हक जकएह गम और पकहच यक दस गप नक भक बढ़ जकएह गम, जब आप
लकय रनधकररर कक उस शरकत कक इसतम मकल करतम हह , रजस पर हमनम पहलम बकतचकत कक हम यकनक जब आप
अपनम लकय हर रदन रलखतम हह ।

आपकक इस अभयकस सम अरधकतम लकभ पकनम कम रलए कपछ खकस रनयमग कक पकलन करनक हकगक। सबसम
पहलम तक आपकक “तकन पक कम फसमपरलम” कक पकलन करनक हकगक। आपकम लकय सककरकतमक (positive)
हकनम चकरहए, वतरमकन (present) मम हकनम चकरहए और वयरकतगत (personal) भक हकनम चकरहए।

अपनम अवचम तन मन कक सरकप रय कर दम आपकक अवचम तन मन रसफर वतरमकन ककल मम कहम गए


सककरकतमक कथनग सम सरकप रय हकतक हम । इसरलए आप अपनम लकय इस तरह रलखतम हह , जम सम आप उनहम
पहलम हक हकरसल कर चप कम हग। “मह अगलम बकरह महकनग मम 50,000 डसलर कमकऊहगक”, यह रलखनम कम
बजकय आप रलखतम हह , “मह हर सकल 50,000 डसलर कमकतक हह ।प ”
आपकम लकय सककरकतमक तरककम सम वयकत भक हकनम चकरहए। “मह धपमरप पकन करनक छकड दह ग प क” यक “मह
कपछ पकड वजन घटक लपहगक,” ऐसक कहनम कम बजकय यह कहम , “मह नसन-समककर हह ”
प यक “मम रक वजन इतनम
पकड हम ।”

आपकक आदम श सककरकतमक हकनक चकरहए, कयगरक आपकक अवचम तन मन नककरकतमक आदम श कक पपरससम स
नहकक कर सकतक। यह रसफर सककरकतमक, वतरमकन ककल कम कथन कक हक गपरहर करतक हम ।

तकसरम “पक” कक मतलब हम वयरकतगत। रजक दगक कम हर लकय कक शप रआत “मह ” शबद सम करम और उसकम
बकद रकसक रकप रयक कक लगकएह । आप हक बपरहककड मम एकमकतपर वयरकत हह , जक अपनम सक दभर मम “मह ” शबद
कक पपरयकग कर सकतम हह । जब आपकम अवचम तन मन कक “मह ” शबद सम शप र हकनम वकलक आदम श रमलतक हम ,
तक ऐसक लगतक हम जम सम रकसक फमकटप रक कक हम ड ऑरफस सम उतपकदन करनम कक आदम श रमलक हक। यह उस
लकय कक वकसतरवकतक मम बदलनम कम रलए ततककल ककम मम जप ट जकतक हम । रमसकल कम तमर पर, आप यह
नहकक कहतम हह , “मम रक लकय हर सकल 50,000 डसलर कमकनक हम ।” इसकम बजकय आप कहतम हह , “मह हर सकल
50,000 डसलर कमकतक हह ।प ” अपनम हर लकय कक इस तरह रलखम , “मह ... कमकतक हह ” प , “मम रक वजन .... हम ”,
“मह ... जकततक हह ”
प , “मह ... ककर चलकतक हह ”
प , “मह ... ऐसम -ऐसम मककन मम रहतक हह ”
प , “मह ... पहकड पर चढ़तक
हह ”
प और आगम भक इसक तरह।

अपनम लकयग कम रलए डम डलकइन तय कर लम

अपनम दम रनक रलरखत लकयग कक शरकत बढ़कनम कम रलए हर लकय कक एक डम डलकइन तय करकम उसम रलख
लम ।

रमसकल कम तमर पर, आप रलख सकतम हह , “मह 31 रदसक बर तक हर महकनम औसतन 5,000 डसलर कमकतक हह प
(इसकम बकद वह सकल भक रलख लम )।”

जम सक रक हमनम पहलम वकलम अधयकय मम बकत कक थक, आपकक मरसतषक डम डलकइनस सम पपरमम करतक हम और
“रववशतक तक तरप ” मम तरककक करतक हम । भलम हक आप यह न जकनतम हग रक वह लकय कमसम हकरसल हकगक,
लम रकन हमम शक खप द कक एक पककक डम डलकइन दम । यकद रखम , नई जकनककरक रमलनम पर आप कभक भक
डम डलकइन बदल सकतम हह । लम रकन यह सप रनरशचत करम रक आप हर लकय कम बकद रवसमयकरदबकधक रचनह
कक तरह हक डम डलकइन भक रलखम ।

आप इसम रकतनक रशदपदत सम चकहतम हह ?

हर रदन अपनम दस लकयग कक रलखनम कक यह अभयकस एक इमतहकन हम । इमतहकन यह तय करनक हम रक


आप इन लकयग कक रकतनक रशदपदत सम हकरसल करनक चकहतम हह । अकसर आप एक बकर लकय रलख लम गम ,
लम रकन उसम दकबकरक रलखनक भपल जकएह गम। तक इसकक मतलब रसफर यह हम रक आप यक तक सचमप च उस
लकय कक रकसक दस प रक चकज रजतनक हकरसल नहकक करनक चकहतम हह यक रफर आपकक सचमप च यककन नहकक हम
रक आप उस लकय कक हकरसल कर सकतम हह ।

बहरहकल, आप हर रदन अपनम लकयग कक रलखनम और दकबकरक रलखनम मम रजतनम जयकदक अनप शकरसत हगगम ,
आप इस बकरम मम उतनम हक जयकदक सपषट बन जकएह गम रक आप सचमप च कयक चकहतम हह और आपकक उतनक
हक जयकदक रवशवकस हक जकएगक रक उसम पकनक सक भव हम ।
पपररकप रयक पर भरकसक करम

जब आप अपनम लकय रलखनक शप र करतम हह , तक हक सकतक हम रक आपकक जरक भक अक दकजक न हक रक वम


कमसम हकरसल हगगम । यह महतवपपरर नहकक हम । महतवपपरर तक बस यह हम रक आप उनहम हर रदन रलखम और
दकबकरक रलखम और इस बकत पर पपरक रवशवकस रखम रक जब भक आप उनहम रलखतम हह , तक आप हर बकर अपनम
अवचम तन मन पर उनकक गहरक छकप छकड रहम हह । एक रनरशचत रबक दप पर आपकक उन पर पपरक रवशवकस हक
जकएगक और आप भरकसक करनम लगम गम रक आपकक लकय हकरसल हक सकतक हम । जब आपकक अवचम तन
मन आपकम लकयग कक चम तन मन कम आदम शग कम रप मम सवकककर कर लम तक हम , तक यह आपकम सभक शबदग
और ककयकरक कक उन लकयग कम तकलमम ल मम बम ठकनम लगम गक। आपकक अवचम तन मन ऐसम लकगग और
परररसथरतयग कक आपकम जकवन मम आकरषरत करनम लगम गक, जक लकय हकरसल करनम मम आपकक मदद कर
सकतक हह ।

आपकक मकनरसक ककपयपटर रदन मम 24 घक टम ककम करतक हम

आपकक अवचम तन मन उस रवशकल ककपयपटर कक तरह ककम करतक हम , जक कभक बक द नहकक हकतक। यह हमम शक
आपकम लकयग कक हकककत मम बदलनम मम मदद करतक रहतक हम । लगभग आपकम कपछ रकए रबनक हक आपकम
लकय आपकम जकवन मम सकककर हकनम लगम गम , कई बकर तक बहपत उललम खनकय और अपपरतयकरशत तरककग सम ।

कपछ सकल पहलम मह लसस एक जमरलस मम एक रबजनम समम न सम रमलक, रजसकम मन मम एक बहपत हक मपखरतकपपरर
रवचकर थक। वह हवकई मम एक एमयपजमम ट पककर बनकनक चकहतक थक, रजसमम दपरनयक भर कम अलग-अलग दम शग
कम रम सतरकह , रडसपलम ज और पपरदशररनयकह हग। वह इसम बनकनम कम रलए रमरलयनग डसलर कक रनवम श पपहजक
इकटप ठक करनक चकहतक थक। उसम पपरक रवशवकस थक रक यह बहपत बडक आकषरर हकगक और उसम सभक दम शग
कक समथरन रमल सकतक हम , बशतर वह पपरकजम कट शप र करनम कम रलए शप रआतक धन जप टक लम । मह नम उसम
रवनमपरतक सम बतकयक रक मम रम रवचकर सम उसकक यह खयकल रवशप द फकतकसक हम । उसकम जम सम सकरमत सक सकधन
वकलम वयरकत कम रलए इतनम वक हद ककम कक जरटलतक और खचर इतनम रवशकल थम रक यह समय कक बबकरदक
हकगक। मह नम उसम धनयवकद रदयक रक उसनम मप झम इस पपरक यकजनक कक एक सकथ लकनम सक बकधक ककम कक
पपरसतकव रदयक। रफर मह वहकह सम चल रदयक।

यह 1960 कम दशक कक बकत थक। अगलक बकर मह नम इस पपरकजम कट कम बकरम मम यह सप नक रक वकलट रडजनक
कसरपकरम शन नम इस रवचकर कक पपरक तरह अपनक रलयक थक, इसम “एकसपम ररमम टल पपरकटकटकइप कमयप रनटक
ऑफ टप मसरक (एपकसट सम टर)” नकम रदयक गयक थक और ऑरलह डक, फलकररडक मम रडजनक वलडर कम पकस इसकक
रनमकरर शप र कर रदयक गयक थक। एमयपजमम ट पककर और रवककस कक बदमलत हर सकल सम कडग रमरलयन
डसलर कक कमकई हक रहक हम और यह दपरनयक कम सबसम लककरपपरय पयरटन सथलग मम सम एक बन चप कक हम ।

बपरहककड कक सभक शरकतयग कक सरकप रय कर दम

यहकह पर एक मप दपदम कक बकत हम । उस वकत एक यप वक कम रप मम मह यह नहकक जकनतक थक रक जब आप ककई


लकय रलख लम तम हह , चकहम वह रकतनक हक बडक यक असक भव लग रहक हक, तक आप बपरहककड कक शरकतयग कक
एक शकक खलक कक सरकप रय कर दम तम हह , जक अकसर असक भव कक सक भव बनक दम तक हम । मह इसम “अरत चम तन
मरसतषक” वकलम अधयकय मम जयकदक रवसतकर सम समझकऊहगक।
जब भक आप रकसक तरह कक ककई नयक लकय रलखतम हह , तक हक सकतक हम रक आपकक इसम हकरसल करनम
कक सक भकवनक कम बकरम मम शक कक हक। हक सकतक हम रक आपकम अवचम तन मन मम रवचकर तक हक, लम रकन पपरक
रवशवकस न हक रक यह आपकम रलए सक भव हम । यह सकमकनय और सवकभकरवक हम । इसरलए इस ककरर कम
चलतम इस रवरध कक पपररतरदन इसतम मकल न रककम।

बस इसम कर दम !

इस रवरध कक ककरगर बनकनम कम रलए बस इतनक हक जररक हम रक आप एक सपकइरल नकटबप क लम और रफर


हर रदन अपनम दस लकय सककरकतमक, वतरमकन, वयरकतगत ककल मम रलखम । आपकक बस इतनक हक करनक
हम । एक सपतकह, एक महकनम यक एक सकल बकद आप जब अपनम आस-पकस दम खमगम , तक पकएह गम रक आपकक
रजक दगक बहपत उललम खनकय तरककग सम बदल गई हम ।

अगर इस रवरध कम बकरम मम आपकक ककई सक दमह हम , तब भक इसम आजमककर दम खनम मम कयक रदककत हम ? इसकम
रलए हर रदन लगभग पकहच रमनट हक तक दम नम हह । अचछक खबर यह हम रक बकस सकल सम भक जयकदक हक चप कम
हह , लम रकन मप झम आज तक एक भक ऐसक इक सकन नहकक रमलक, रजसनम मप झम बतकयक हक रक यह तरककक ककरगर
नहकक हम । हकतक इसकक रवपरकत हम । मप झम लगभग हर रदन दम श और दपरनयक भर सम पतपर, फकन, ईमम ल और
मप लकककतग मम बतकयक जकतक हम रक इस रवरध सम अरवशवसनकय पररवतरन हपए हह और लकगग कम जकवन कक
अपपरतयकरशत ककयककलप हक गयक हम !

अपनम परररकमग कक कई गप नक कर दम

आप कपछ अरतररकत तकनककग सम इस रवरध कम पपरभकव कक कई गप नक कर सकतम हह । पहलक रवरध यह हम


रक अपनम लकय कक सककरकतमक, वयरकतगत, वतरमकन ककल मम रलखनम कम बकद कम सम कम तकन ककम रलख
लम , रजनहम आप उस लकय कक हकरसल करनम कम रलए ततककल कर सकतम हग। यम ककम भक वतरमकन,
सककरकतमक, वयरकतगत ककल मम हकनम चकरहए।

रमसकल कम तमर पर, आपकक लकय हम रनरशचत धनरकरश कमकनक। आप रलख सकतम हह , “मह अगलम बकरह
महकनग मम 50,000 डसलर कमकनक चकहतक हह ।प ” रफर आप इसकम ठकक नकचम रलख सकतम हह , “(1) मह हर रदन
कक यकजनक पहलम सम बनकतक हह प (2) मह ततककल अपनम सबसम महतवपपरर ककम शप र करतक हह प (3) मह पपरक
एककगपरतक सम अपनम सबसम महतवपपरर ककम पर तब तक धयकन कमरदपरत करतक हह ,प जब तक रक यह पपरक नहकक
हक जकतक।”

आपकक लकय चकहम जक हक, आप आसकनक सम तकन ककयर कदमग कम बकरम मम सकच सकतम हह , रजनहम आप उस
लकय कक पकनम कम रलए ततककल उठक सकतम हह । जब आप ककयर कदमग कक रलख लम तम हह , तक आप अपनम
अवचम तन मन मम उस लकय कम सकथ उनकक पपरकगपरकरमक ग कर दम तम हह । एक रनरशचत रबक दप पर आप पकएह गम
रक आप रलखम हपए कदम सचमप च उठक रहम हह , कई बकर तक उनकम बकरम मम सकचम रबनक भक। और आप जक भक
कदम उठकएह गम, वह आपकक जयकदक तम जक सम आपकम अक रतम लकय तक पहपहचकएगक।

तकन बकई पकहच इक च कम इक डमकस ककडर कक इसतम मकल करम

आप एक और तरककम सम दम रनक लकय रनधकररर कक शरकत कक बढ़क सकतम हह । यह हम , तकन बकई पकहच इक च कम
इक डमकस ककडकरक पर अपनम लकय रलखनक। हर ककडर पर बडम -बडम अकरग मम एक लकय रलख लम । इन ककडकरक
कक अपनम सकथ हर समय रखम । जब भक आपकम पकस कपछ खकलक पल हग, तक अपनम इक डमकस ककडर बकहर
रनककलम और एक-एक करकम अपनम लकयग पर नजर डकलम ।

इनमम सम हर लकय कक वयरकतगत, सककरकतमक, वतरमकन ककल कम सक कलप कम रप मम रलखक जकनक चकरहए।
रकसक नम एक बकर कहक थक, “मह सप बह नकशतम कम बगम र ककम चलक सकतक हह ,प लम रकन सक कलप कम रबनक नहकक।”
हर बकर जब आप इन ककडकरक कक इसतम मकल करम , तक कपछ पल कक समय लम , गहरकई सम सकहस लम और चम न सम
बम ठकर अपनम हर लकय कक समककक करम – एक बकर मम एक लकय।

लकय कक पढ़तम समय कलपनक करम रक वह लकय इसक समय हकककत बन चप कक हम । खप द कक उस लकय
पर दम खम, उसकक आनक द लम और उसम हकरसल करनम कक खप शक महसपस करम ।

इसकक एक रवकलप यह हम रक अपनम इक डमकस ककडर पढ़तम समय उन रवरशषट कदमग कक कलपनक करम , रजनहम
आप उस लकय कक हकरसल करनम कम रलए ततककल उठक सकतम हह । आपकक यह कलपनक करनक चकरहए रक
आप सचमप च वम कदम उठक रहम हह । रफर ररलम कस हक जकएह और अगलम लकय पर पहपहच जकएह ।

आदशर रसथरत मम , आपकक हर रदन कम सम कम दक बकर इक डमकस ककडकरक पर रलखम लकयग कक समककक करनक
चकरहए। उनहम अपनम सकथ रखम और रदन भर उनकक समककक करतम रहम ।

मकनरसक पपरकगपरकरमक ग कक सबसम अचछक समय

रदन मम दक बकर ऐसक समय आतक हम , जक लकय रलखनम कम रलए आदशर हकतक हम । यम आपकम इक डमकस ककडर
कक पढ़नम और समककक करनम कम रलए भक आदशर हम । यम हम रकत कक सकनम जकनम सम ठकक पहलम कक समय और
सप बह उठनम कम ठकक बकद कक समय – ऑरफस जकनम सम पहलम ।

जब आप रकत कक अपनम लकय दकबकरक रलखतम और उनकक समककक करतम हह , तक आप अपनम अवचम तन मन
मम उनकक पपरकगपरकरमक ग कर दम तम हह । रफर अवचम तन मन कम पकस आपकम लकयग पर रकत भर ककम करनम कक
ममकक हकतक हम , जब आप सक रहम हकतम हह । सप बह उठनम पर आपकम मन मम अदपभप त रवचकर आएह गम रक आप
अपनम लकय हकरसल करनम कम रलए कयक कर सकतम हह यक रकन लकगग सम मदद मकह ग सकतम हह ।

जब आप अपनक रदन शप र करनम सम पहलम सप बह अपनम लकय दकबकरक रलखतम हह और उनकक समककक करतम
हह , तक आप रदन भर सककरकतमक सकच और सककरकतमक कमर कम रलए अपनक पपरकगपरकरमक ग कर दम तम हह ।
रजस तरह सप बह शकरकररक वयकयकम आपकम शरकर कक चप सत बनकतक हम , उसक तरह सप बह अपनम लकयग कक
समककक करनम सम आपकक मरसतषक चप सत बन जकतक हम और आपकक रदन भर अपनम सवरशरप म षठ सवरप मम
बनकए रखतक हम ।

हर रदन सप बह और रकत कक अपनम लकय दकबकरक रलखनम और उनकक समककक करनम कक परररकम यह हकगक
रक आप अपनम अवचम तन मन मम उनकक और भक जयकदक गहरक छकप छकडम गम । आप धकरम -धकरम सककरकतमक
सकच सम सककरकतमक जकननम कक ओर बढ़नम लगम गम । आप एक गहरक और अटल रवशवकस रवकरसत करम गम रक
आपकम लकय हकरसल हक सकतम हह और उनकक हकरसल हकनक रसफर समय कक बकत हम । और आप सहक हगगम !

हर रदन अपनम लकयग कक समककक करम


1. आज हक एक सपकइरल नकटबप क लम और उसमम दस-पक दरप ह लकय रलख लम , रजनहम आप रनकट भरवषय मम
हकरसल करनक चकहतम हग।

2.तकन बकई पकहच इक च कम इक डमकस ककडर बनक लम और उन पर अपनम लकय सककरकतमक, वयरकतगत और
वतरमकन ककल मम रलख लम । जहकह भक जकएह , इन ककडकरक कक अपनम सकथ रखम ।

3.हर रकत सकनम जकनम सम पहलम मकनरसक कलपनक मम यह तसवकर दम खम, जम सम आप अपनम लकय हकरसल कर
चप कम हग।

4.उन तकन ककमग कम बकरम मम सकचम , रजनहम आप अपनम हर लकय कक हकरसल करनम कम रलए कर सकतम हग।
हमम शक रवरशषट ककयकरक कम सक दभर मम सकचम , रजनहम आप कर सकतम हग।

5.पप रकनक सपचक पर नजर डकलम रबनक हर रदन अपनम लकय दकबकरक रलखतम रहम , जब तक रक आपकक पपरक
रवशवकस न हक जकए रक लकयग कक हकरसल हकनक तय हम । 16

अपनम लकयग कक मकनरसक तसवकर लगकतकर दम खम

अपनम सपनग और भरवषय-दकरषट कक कदपर करम , कयगरक वम आपकक आतमक कम रशशप हह ; आपकक चरम
उपलरबधयग कम बलपरपपरकट।

– नम पकरलयन रहल

आपकम मरसतषक मम असकरमत शरकतयकह हकतक हह । कई लकग इन शरकतयग कम बकरम मम जकगरक नहकक हकतम
और लकय हकरसल करनम कम रलए उनकक इसतम मकल नहकक करतम हह । इसकरलए उनहम रसफर औसत परररकम
रमलतम हह ।

जब आप अपनम अवचम तन और अरतचम तन मनग कक शरकतयग कक दकहन करतम हह और उनहम मप कत करतम हह ,


तक आप अकसर एक-दक सकल मम इतनक कपछ हकरसल कर लम गम , रजतनक अरधककक श लकग रजक दगक भर मम भक
हकरसल नहकक कर पकतम । आप अपनम लकयग कक ओर कलपनकतकत गरत सम बढ़नम लगम गम ।

आपकक सबसम पपरबल शरकत

मकनरसक तसवकर दम खनम कक आपकक यकगयतक शकयद आपकक सबसम पपरबल शरकत हम । आपकम जकवन कम
सभक सप धकर आपकक मकनरसक तसवकरग सम शप र हकतम हह । आप आज जहकह हह और जक हह , ककफक हद तक उन
मकनरसक तसवकरग कम ककरर हह , जक इस वकत आपकम चम तन मन मम हह । जब आप भकतर सम अपनक मकनरसक
तसवकरग कक बदल लम तम हह , तक आपकक बकहरक सक सकर उन तसवकरग कम अनप रप बदलनम लगम गक।

मकनरसक तसवकर दम खनम सम आकषरर कक रनयम सरकप रय हक जकतक हम । यह आपकम जकवन मम उन लकगग,
परररसथरतयग और सक सकधनग कक आकरषरत कर दम तक हम , रजनकक जररत आपकक लकय हकरसल करनम कम
रलए हकतक हम ।
मकनरसक तसवकर दम खनम सम अनप रपतक कक रनयम भक सरकप रय हक जकतक हम , जक कहतक हम , “जम सक भकतर, वम सक
बकहर।” जब आप भकतर सम अपनक मकनरसक तसवकरग कक बदलतम हह , तक आपकक बकहरक सक सकर आईनम कक
तरह बदलनम लगतक हम । हमनम बतकयक थक, आप वहक बन जकतम हह , रजसकम बकरम मम आप सबसम जयकदक समय
सकचतम हह । उसक तरह आप रजसकक मकनरसक तसवकर सबसम जयकदक समय दम खतम हह , वह भक बन जकतम हह ।

वम न डकयर कहतम हह , “जब आप इस पर यककन कर लम गम , तक आप इसम दम ख लम गम ।” रजम कमथककटर कहतम हह ,


“जक वयरकत आप दम खतम हह , वहक आप बनम गम ।” डम रनस वम टलक कहतम हह रक आपकक मकनरसक तसवकरम
“आपकम जकवन कम आगकमक आकषररग कक रपपरवयप हह ।”

अलबटर आइक सटकन नम कहक थक, “कलपनक तरयग सम जयकदक महतवपपरर हम ।” नम पकरलयन बकनकपकटर कम अनप सकर,
“कलपनक रवशव पर रकजय करतक हम ।” नम पकरलयन रहल नम कहक थक, “इक सकन कक रदमकग जक सकच सकतक
हम और यककन कर सकतक हम , उसम यह हकरसल भक कर सकतक हम ।”

भरवषय-दकरषट कक महतव

हर यप ग कम सभक लकडसर कक सबसम आम गप र हम भरवषय-दकरषट। इसकक मतलब हम रक वम वकसतरवक बननम सम


पहलम हक आदशर भरवषय कक मकनरसक तसवकरम दम ख सकतम हह और कलपनक कर सकतम हह । रजस तरह वसलट
रडजनक नम रडजनकलह ड बननम सम कई सकल पहलम सपषटतक सम आनक दपपरर, सकफ-सप थरक, पररवकर-कमरदपरत
एमयपजमम ट पककर दम ख रलयक थक, उसक तरह आपकम जकवन कक हर सकथरक चकज रकसक न रकसक तरह कक
मकनरसक तसवकर सम शप र हकतक हम ।

आप हमम शक रकसक न रकसक रप मम , रकसक न रकसक चकज कक मकनरसक तसवकर दम ख रहम हह । जब आप रकसक
वयरकत यक वसतप कम बकरम मम सकचतम हह , अतकत कक घटनक कक यकद करतम हह , आनम वकलक घटनक कक कलपनक
करतम हह यक रदवकसवपन भक दम खतम हह , तक आप इसकक मकनरसक तसवकर दम ख रहम हह । यह अरनवकयर हम रक
आप अपनम मरसतषक कक मकनरसक तसवकर दम खनम कक इस कमतक कक पपरबक धन और रनयक रतपरत करनक सकख
लम । इसम लम जर बकम कक तरह उन लकयग पर कमरदपरत कर लम , जक आपकम रलए सबसम महतवपपरर हह ।

उस सफलतक कक दम खम, रजसम आप चकहतम हह

सफल लकग वम हकतम हह , जक पहलम सम हक उस सफलतक कक मकनरसक तसवकर दम खतम हह , रजसकक वम आनक द
लम नक चकहतम हह । हर नए अनप भव सम पहलम सफल वयरकत पप रकनक सफलतक कम पप रकनम अनप भवग कक मकनरसक
तसवकरम यकद करतक हम , जक आनम वकलक घटनक कम अनप रप हकतक हम । सफल सम लसमम न सफल सम लस
पपरसतप रतयग कक मकनरसक तसवकर दम खमगक और उनहकक कक यकद करम गक। सफल वककल सफल मप कदमम कम
पपरदशरन कक मकनरसक तसवकर दम खमगक और उनहकक कक यकद करम गक। सफल डसकटर यक सजरन अतकत मम
रकसक रकगक कम सफल उपचकर कक मकनरसक तसवकर दम खमगक और उनहकक कक यकद करम गक।

दसप रक तरफ, असफल लकग भक मकनरसक तसवकरग कक इसतम मकल करतम हह , लम रकन अपनम रखलकफ। असफल
लकग रकसक नई घटनक सम पहलम अपनक “असफलतक कम पप रकनम अनप भव” यकद करतम हह , उन पर रवचकर करतम
हह और उनहकक कक मकनरसक तसवकरम भक दम खतम हह । वम लगकतकर उस रपछलक घटनक कम बकरम मम सकचतम हह , जब
वम उस कम तरप मम असफल हपए थम यक उनहगनम खरकब पपरदशरन रकयक थक। वम दकबकरक असफल हकनम कक कलपनक
करतम हह । इसकक परररकम यह हकतक हम रक घटनक हकनम सम पहलम हक उनकक अवचम तन मन उनकक
पपरकगपरकरमक ग सफलतक कम बजकय असफलतक कम रलए कर दम तक हम ।
अपनम मन कक रकमककचक तसवकरग सम भर दम

आपकक बकहरक पपरदशरन हमम शक आपकक भकतरक आतमछरव कम अनप रप हकतक हम । आपकक आतमछरव उन
मकनरसक तसवकरग सम बनतक हम , रजनकम मकधयम सम आप अपनम मरसतषक कक पकषर दम तम हह । और यहकह
अचछक खबर यह हम रक आपकक अपनक मकनरसक तसवकरग पर पपरक रनयक तरप र भक हकतक हम । आप अपनम
मरसतषक कक रकमककचक सफलतक कक सककरकतमक छरवयग सम पपरक तरह भर सकतम हह यक रफर असफलतक
कक छरवयग कक अपनम ऊपर हकवक हकनम कक अनप मरत भक दम सकतम हह । इस चकज कक चप नकव आपकम हकथग मम
हम ।

आपनम रजक दगक मम जक भक चकज हकरसल कक हम यक नहकक कक हम , वह लगभग हर चकज मकनरसक तसवकरग कम
इसतम मकल यक दपरपयकग कक परररकम हम । अगर आप पकछम मप डकर दम खम, तक पकएह गम रक आपनम सककरकतमक
रप सम रजस चकज कक मकनरसक तसवकर दम खक थक, वह अक ततत आपकम जकवन मम सकककर हक भक गई। आपनम
पढ़कई पपरक करनम कक मकनरसक तसवकर दम खक और आपनम यह ककम कर रलयक। आपनम अपनक पहलक ककर
खरकदनम कक मकनरसक तसवकर दम खक और आपनम इसम खरकद रलयक। आपनम अपनम पहलम रकमककस यक ररशतम कक
मकनरसक तसवकर दम खक और आपकक सहक वयरकत रमल गयक। आपनम यकतपरक करनम , नमकरक पकनम , मककन
खकजनम यक रनरशचत कपडम खरकदनम कक मकनरसक तसवकरम दम खकक और यम सकरक चकजम सच हक गई।

अपनक मकनरसक तसवकरग कक बकगडकर अपनम हकथ मम थकमम

आप रजक दगक भर सम मकनरसक तसवकर दम खनम कक शरकत कक लगकतकर इसतम मकल करतम आ रहम हह । समसयक
यह हम रक जयकदकतर लकग इस शरकत कक इसतम मकल सक यकग सम यक अरनयकरजत तरककम सम करतम हह , कई बकर
खप द कक मदद करनम कम रलए और कई बकर तक खप द कक चकट पहपहचकनम कम रलए।

आपकक लकय मकनरसक तसवकर कक पपररकप रयक कक पपरक रनयक तरप र अपनम हकथ मम लम नक हकनक चकरहए।
आपकक लकय यह हकनक चकरहए रक आपकक मरसतषक और मकनरसक तसवकरम लगकतकर मनचकहक वसतप ओक
और मनचकहम सवरप पर कमरदपरत रहम ।

अरनवकयर वयरकत

अमम ररकक कम पपरथम रकषटप रपरत जसजर वसरशक गटन कक जयकदकतर इरतहकसककर अमम ररकक कक सथकपनक कम रलए
“अरनवकयर” मकनतम हह । उनकक रजक दगक गरकबक मम शप र हपई थक। वम एक छकटम सम मककन मम पम दक हपए और
उनकक बचपन बहपत गरकबक मम गप जरक। लम रकन वम महतवकककक कक थम और कम उमपर मम हक उनहगनम फमसलक कर
रलयक थक रक वम अपनम चररतपर और वयरकततव कक ऐसम ढकलम गम व आककर दम गम , रक वम सफल और सममकरनत
बन सकम।

यप वकवसथक मम उनहगनम मम नसर और वयवहकर कम 130 रनयमग कक पप सतक कक मकगरदशरक बनक रलयक। उनहगनम
यह पप सतक बकर-बकर पढ़क और अक ततत यह उनहम पपरक यकद हक गई। उसकम बकद उनहगनम लकगग कम सकथ
वयवहकर करतम समय सवरशरप म षठ रशषटकचकर और मम नसर कक अभयकस रकयक। अमम ररकक कप रकक रत मम सशकत
वयरकततव बनकर उभरम जसजर वसरशक गटन कक अमम ररकक उपरनवम शग कम सबसम रशषट वयरकतयग मम सम एक
मकनक जकतक हम ।

अपनक चररतपर रवकरसत करम


बम जकरमन फप रह करलन अमम ररकक कम सक सथकपक, उललम खनकय रकजनम तक, कप टनकरतज और आरवषककरक थम । वम
अमम ररकक कम पहलम रमरलयनम अर भक थम । शप रआत मम वम रफलकडम रलफयक कम फककड लडकम यम , जक एक छकटक
सक रपपरकरटक ग ककपनक मम एपपरमरटस थम । वम मपह हफट और रववकदक पपरवक रत कम थम तथक इस वजह सम अकसर
लकगग कक अपनक दपशमन बनक लम तम थम , जक बकद मम उनकम अवसरग कक रमटकनम कक ककरशश करतम थम और
उनकक तरककक नहकक हकनम दम तम थम ।

बम जकरमन फप रह करलन नम अपनक जकवनक मम रलखक हम रक अपनक यप वकवसथक कम एक रनरशचत रबक दप पर उनहम
एहसकस हपआ रक इस बकत कक बहपत बडक खतरक हम रक अपनम वयरकततव कम ककरर वम दकघरककलकन सफलतक
नहकक पक सकतम । इसरलए उनहगनम अपनम भकतर कपछ खकस गप रग कक रवकरसत करनम कक फमसलक रकयक, जम सम
सक जकदगक, रवनमपरतक, सक यम, अनप शकसन और ईमकनदकरक। उनहम महसपस हपआ रक अगर वम अपनक पपरक
कमतक तक पहपहचनक चकहतम हह , तक उनहम यम गप र सकखनम हक हगगम ।

हफतम दर हफतम , कई सकलग तक वसरशक गटन और फप रह करलन नम मकनरसक तसवकरम दम खनम कक अभयकस रकयक।
उनहगनम उस गप र कम बकरम मम सकचक, रजसम वम अपनकनक चकहतम थम । उनहगनम मकनरसक कलपनक कक, रक उनमम वह
प रम लकगग कम सकथ अपनम हर वयवहकर मम उनहगनम इस “आक तररक दपरर” मम झकहककर तय
गप र आ चप कक हम । दस
रकयक रक उनहम कमसक वयवहकर करनक चकरहए। रफर उनहगनम उस आदशर अक दरनक तसवकर कम अनप रप
वयवहकर रकयक। समय कम सकथ इन मकनरसक तसवकरग कक छकप उनकम अवचम तन मन पर इतनक गहरक हक
गई रक गप र और वयरकत एक हक गए।

आप वहक हह , जक आप बन सकतम हह

रपएरक फमरकक नम अपनक पप सतक वहकट वक मम बक मम बतकयक हम रक आप अपनक मनचकहक गप र कमसम रवकरसत
कर सकतम हह । इसकम रलए आपकक उस गप र पर लगकतकर धयकन दम नक हकगक और यह कलपनक करनक हकगक
रक वह गप र आपमम पहलम सम हक हम । रजस गप र कक आप चकहतम हग, उसकम बकरम मम पढ़म । उसकम बकरम मम सकखम ।
और खकस तमर पर, कलपनक करम रक आप उस गप र कक अभयकस कर रहम हह ।

अरसतप नम रलखक थक रक रकसक अरवकरसत गप र कक रवकरसत करनम कक सबसम अचछक तरककक यह कलपनक
करनक हम और हर दकरषट सम इस तरह वयवहकर करनक हम , जम सम आपमम पहलम सम हक वह गप र ममजपद हक। खप द
कक उस तरह दम खम और सकचम , जम सम आप बन सकतम हह । उस तरह न दम खम, जम सम आप सचमप च हह । धकरम -धकरम
आप आप अपनक कलपनक कम अनप रप बन जकएह गम।

अपनक मकनरसक तसवकरग कक बदलम

सकरकक श यह हम रक आप हर घक टम, हर रमनट जक मकनरसक तसवकरम दम खतम हह , उनसम आप अपनम वयरकततव और


चररतपर कक आककर दम तम हह व ढकलतम हह । अपनक मकनरसक तसवकरग कक बदलकर आप अपनम सकचनम , महसपस
करनम और ककम करनम कम तरककम कक बदल दम तम हह । आप दस प रग सम वयवहकर करनम कम तरककम कक बदल दम तम हह ,
और उनकक पपररतरकप रयक कक भक। आप अपनम पपरदशरन और परररकमग कक बदल दम तम हह । कलपनक मम आप
अपनक जक सवरशरप म षठ छरव दम ख सकतम हह , वम सम हक सचमप च भक बन सकतम हह । यह सब मकनरसक तसवकरम
दम खनम कम सक जनकतमक पपरयकग कक रहससक हम ।

अपनम सवरशरप म षठ सतर पर पपरदशरन करम


पम शमवर खम ल जगत मम एक पपररशकर रवरध हम , रजसम “मकनरसक अभयकस” कहक जकतक हम । हर कम तरप कम
शकषरसथ रखलकडक शकरकररक रप सम सरकप रय पपररतसपधकर मम उतरनम सम पहलम मकनरसक अभयकस करतम हह । वम
हर पपररतसपधकर सम पहलम खप द कक अपनम सवरशरप म षठ सतर पर पपरदशरन करतक दम खतम हह । रकसक बडक
पपररतयकरगतक कम कई रदन पहलम सम वम बकर-बकर सफल पपरदशरन कक मकनरसक तसवकरम दम खनम लगनम हह ।

वम पप रकनक पपररतसपधकरओक कम “वयरकतगत सवरशरप म षठ पपरदशरनग” कक लगकतकर यकद करतम हह और उनकक


“मकनरसक रफलम” बकर-बकर अपनक मकनरसक सकप रकन पर चलकतम हह । वम खप द कक बकर-बकर अचछक पपरदशरन
करतम दम खतम हह और रशखर पपरदशरन सम रमलनम वकलक खप शक तथक सक तपरषट महसपस करतम हह । वम आनम वकलक
पपररतसपधकर मम भक उतनक हक अचछक पपरदशरन करनम कम बकरम मम रकमकक रचत और खप श हक जकतम हह । और जब
पपररतसपधकर शप र हकतक हम , तक जहकह तक उनकक सवकल हम , वम पहलम हक जकत चप कम हह ।

सप कपन सम बम ठम और मनचकहक परररकम दम खम

रमसकल कम तमर पर, रफगर सकमटसर बकर-बकर अपनम सकमरटक ग रटकनस कक सक गकत बजकतम हह , जब वम गहरक
शकक रत मम आह खम बक द करकम यह कलपनक करतम हह रक वम बफर पर सकमरटक ग कर रहम हह । मन मम सकमरटक ग करनम कक
एक लकभ यह हकतक हम रक वम कभक नहकक रगरतम यक उनसम एक भक गलतक नहकक हकतक। बफर पर सचमप च
उतरनम सम पहलम वम अपनम मन मम बकर-बकर खप द कक आदशर सकमरटक ग करतक दम खतम हह । उस समय तक उनकम
अवचम तन मन कक यह पपररशकर रमल जकतक हम रक वह आरकम सम और बम हतरकन तरककम सम उनकम रटकनस
पपरम करवकए।

आपकम भमरतक शरकर कम पकस अपनक ककई रदमकग नहकक हकतक। आपकक उह गरलयग यक पम र कम नकखपनग कक
छकटक सम छकटक गरतरवरध पर भक आपकम कमदपरकय ककपयपटर यकनक आपकम रदमकग कक रनयक तरप र हकतक हम ।
आपकक रदमकग हक आपकक शकरकररक गरतरवरधयग कम सक यकजन कम रलए आपकक रकढ़ और पपरम शरकर कक
मककसपम रशयग कक नवरस एनजकर कम आवम ग भम जतक हम । जब आप मकनरसक तसवकर दम खतम हह , तक आप दरअसल
अपनम मकसटर ककपयपटर कक पपररशरकत करतम हह । आप अपनम मरसतषक कक पपरकगपरकरमक ग करकम उस आदशर
पपरदशरन कक पपरररत करतम हह , जक आप अपनम शरकर सम करकनक चकहतम हह ।

मकनरसक तसवकर दम खनम कम चकर रहससम

मकनरसक तसवकर दम खनम कम चकर रहससम हह , रजनहम सकखकर और रजनकक अभयकस करकम आप इस
अरवशवसनकय शरकत सम रजक दगक भर बहपत अरधक लकभ उठक सकतम हह ।

रकतनक बकर?

मकनरसक तसवकर दम खनम कक पहलक पहलप हम आवक रत (frequency)। आप रकसक खकस लकय कम हकरसल हकनम
यक रकसक खकस घटनक यक परररसथरत मम अपनम उतककषट पपरदशरन कक मकनरसक तसवकर रकतनक बकर दम खतम
हह ? आप रजतनक जयकदक बकर अपनम सवरशरप म षठ पपरदशरन यक परररकम कक सपषट मकनरसक तसवकर दकहरकएह गम,
आपकक अवचम तन मन उसम उतनक हक जलदक सवकककर करम गक और उतनक हक जलदक यह आपकक
वकसतरवकतक मम पपरकट हकगक। रकतनम लक बम समय तक?
प रक ततव हम , मकनरसक छरव कक अवरध। यकनक आप उस तसवकर कक अपनम
मकनरसक तसवकर दम खनम कक दस
रदमकग मम रकतनम समय तक कम रलए दम खतम हह । शकक रत कक अवसथक मम आप अकसर कई सम ककड तक और
कई बकर तक कपछ रमनट तक अपनम सवरशरप म षठ पपरदशरन कक मकनरसक तसवकर ककयम रख सकतम हम । आप
अपनक मकनरसक तसवकर कक रजतनक जयकदक दम र तक ककयम रखम गम , यह आपकम अवचम तन मन पर उतनक हक
जयकदक गहरक छकप छकडम गक और उतनक हक तम जक सम आपकम आगकमक पपरदशरन मम वयकत हकगक।

रकतनक सपषटतक सम ?

मकनरसक तसवकर कक तकसरक ततव हम सपषटतक। आप रकतनक सपषटतक सम अपनम रदमकग मम अपनक इरचछत
लकय यक परररकम दम खतम हह ? इसक सम यह तय हकगक रक यह रकतनक जलदक सकककर हकतक हम । मकनरसक
तसवकर दम खनम कक यह तरय हक आकषरर कम रनयम और अनप रपतक कम रनयम कक शरकतयग कक सपषट करतक
हम । आपकक इचछक कक सपषटतक सकधम -सकधम यह तय करतक हम रक वह चकज आपकम आस-पकस कक दपरनयक मम
रकतनक जलदक पपरकट हकतक हम ।

यहकह एक रदलचसप रबक दप हम । जब आप अपनम रलए ककई नयक लकय तय करतम हह , तक उस लकय कक
तसवकर आम तमर पर आपकम रलए असपषट और धपह धलक हकगक। हक सकतक हम आपकक जरक भक अक दकजक न
हक पकए रक सफल लकयआरखर कमसक रदखम गक। लम रकन आप रजतनक जयकदक बकर इसम रलखम गम , इसकक
समककक करम गम और इसम मकनरसक रप सम दकहरकएह गम, यह लगकतकर उतनक हक जयकदक सपषट हकतक चलक
जकएगक। और अक ततत यह आपकम सकमनम शकशम कक तरह सकफ हक जकएगक। रफर एक रबक दप पर लकय
अचकनक आपकम जकवन मम पपरकट हक जकएगक, ठकक उसक रप मम , जम सक आपनम कलपनक कक थक।

रकतनक गहनतक सम ?

मकनरसक कलपनक कक चमथक ततव हम गहनतक, यकनक आप अपनक तसवकर कम सकथ रकतनक भकवनक कक
समकवम श करतम हह । वकसतव मम यह मकनरसक तसवकर दम खनम कक पपररकप रयक कक सबसम महतवपपरर और
शरकतशकलक रहससक हम । अगर आपकक भकवनक पयकरपत पपरबल हम और आपकक तसवकर पयकरपत सपषट हम , तक
कई बकर तक आपकक लकय ततककल सकककर हक जकएगक।

पपरककरत तटसथ हम

जकरहर हम , आवक रत, अवरध, सपषटतक और गहनतक कम ततव आपकक मदद भक कर सकतम हह और चकट भक
पहपहचक सकतम हह । पपरककरत कक तरह हक मकनरसक तसवकर कक शरकत भक तटसथ हकतक हम । दपधकरक तलवकर कक
तरह यह रकसक भक रदशक मम ककट सकतक हम । यह आपकक सफल भक बनक सकतक हम और असफल भक।
मकनरसक तसवकर आपकक वह दम दम गक, रजसकक आप सपषटतक और गहनतक सम कलपनक करतम हह , चकहम वह
चकज अचछक हक यक बप रक।

रमसकल कम तमर पर, रचक तक नककरकतमक लकय रनधकररर कक एक रप हम । यह डर कम सकथ उस चकज कम बकरम
मम सकचनम , कलपनक करनम और मकनरसक तसवकर दम खनम कक पपररकप रयक हम , रजसम आप नहकक चकहतम हह । जब आप
रचक तक करतम हह , तक आप मकनरसक तसवकर कक नककरकतमक इसतम मकल कर रहम हकतम हह । परररकम यह हकगक
रक रजन समसयकओक कक आप नहकक चकहतम हह , वहक आपकम जकवन कक ओर आकरषरत हक जकएह गक। जसब
3:25 मम जसब कक कथन हम , “रजस चकज कक मप झम भकरक डर थक, वहक मम रम सकमनम आ गई हम ।” इसकक अथर
नककरकतमक मकनरसक तसवकर कम अरपपरय परररकमग सम हम । आपकक इस बकरम मम बहपत सकवधकन रहनक हकगक
रक आप मकनरसक तसवकर कक शरकत कक कमसक इसतम मकल करतम हह ।

अपनम सपनग कम घर कक रडजकइन बनकनक

रववकह कम बकद हमकरम पकस बहपत कम पम सक थक और जब मह नम अपनक रबजनम स शप र रकयक, तक वह थकडक-


बहपत पम सक भक जलद हक खतम हक गयक। बहरहकल, सभक दक परतयग कक तरह हम भक इस बकरम मम बकतम करतम
रहतम थम रक रकसक रदन हमकरम पकस “सपनग कक घर” हकगक। हम पपरम पररवकर कम रलए आदशर मककन मम जकनम
कम सपनम दम खतम थम । अक ततत हमनम फमसलक रकयक रक हम अपनम सपनग कम घर कक हकरसल करनम कम रलए
मकनरसक तसवकर कक शरकतयग कक इसतम मकल करम गम । हकलकह रक हम उस वकत रकरकए कम मककन मम रह रहम थम
और हमकरम पकस बहपत कम पम सक थक, लम रकन हमनम कई ऐसक परतपरककओक कक सदसयतक लम लक, रजनमम दम श
मम रबककऊ सपक दर घरग कक वररन रकयक जकतक थक। हम बम टर हकमस एक ड गकडरनस और आरकर टम कचरल
डकइजम सट पढ़नम लगम । वककएक डपस पर हम शहर कम सबसम अचछम इलककग कम रबककऊ घर दम खनम जकतम थम । हम
सपक दर, महह गम घरग कम कमरग मम चलतम थम और वम सम मकहमल मम जकनम कक कलपनक करतम थम ।

यह पपररकप रयक अक ततत ककम करम गक, इस आसथक कम सकथ हमनम एक सकप रम पबप क बनकई, रजसमम सपक दर मककनग
कक तसवकरम और वररन थक। समय कम सकथ हमनम बयकलकस चकजग कक सपचक बनकई, जक हम अपनम आदशर
मककन मम चकहतम थम ।

इस दमरकन मह अपनक नमकरक करतक रहक, अपनक रबजनम स बढ़कतक रहक, हमकरक आमदनक बढ़तक रहक और
हमकरक बचत भक। इस पपररकप रयक कक शप र करनम कम एक सकल कम भकतर हम रकरकए कम मककन कक छकडकर
एक सपक दर मककन मम रहनम चलम गए, रजसम हमनम एक सपक दर इलककम मम खरकदक थक। यह कई मकयनग मम आदशर
थक, लम रकन हम अपनम रदल मम जकनतम थम रक यह हमकरम “सपनग कक घर” नहकक थक।

धम यर अरनवकयर हम

डम ढ़ सकल बकद हमनम एक बकर रफर इलककक बदलक और सम न रडएगक पहपहच गए। एक महकनम तक शहर भर
कम दजरनग रबककऊ मककन दम खनम कम बकद हम एक ऐसम घर मम गए, जक दक रदन पहलम हक रवकप रय-सपचक मम
आयक थक। उसम एक नजर दम खनम भर सम हक हम ततककल जकन गए रक हमम अपनम सपनग कक घर रमल गयक
प रम कक तरफ दम खक और मककन कक अचछक तरह दम खक। हम दकनग कक एक हक
हम । हमनम रबनक बकलम एक-दस
रकय थक।

दक महकनम कक समदम बकजक कम बकद उसकक ककमत तय हपई इसकम बकद पकहच महकनम फकइनह रसक ग कक वयवसथक
करनम मम लग गए, लम रकन सहक समय पर हम अपनम सपनग कम घर कम मकरलक बन गए और तब सम वहकक रह
रहम हह । बकद मम पतक चलक रक हमनम अपनम आदशर घर कम रलए बयकलकस रबक दपओक कक जक सपचक बनकई थक,
इस मककन मम उसमम सम इकतकलकस रबक दप थम ।

छरहरक सकचम

जयकदकतर लकग शकरकररक रप सम रफट और छरहरम हकनक चकहतम हह । मनकवम जकरनक आपकक बतक दम गम रक यह
तभक सक भव हम , जब आप “छरहरक सकचम ।” आप छरहरम पन कक मकनरसक तसवकर बनक लम । इसकक एक
तरककक उस वयरकत कक फकटक लम नक हम , रजसकम पकस अपनक मनचकहक छरहरक शरकर हम । फकटक मम उसकम रसर
कक जगह पर अपनक रसर लगक लम । इस तसवकर कक अपनम रफप रज कम ऊपर रचपकक दम । इसकक बहपत सकरक
पपररतयकह बनवक लम और उनहम अपनम पपरम घर मम रचपकक दम । जब भक आप सपक दर शरकर कम सकथ अपनक तसवकर
दम खमगम , तक हर बकर आपकक अवचम तन मन इसम गपरहर कर लम गक। अक ततत आप पकएह गम रक आप कम खक रहम
हह और जयकदक वयकयकम कर रहम हह । आपकक बकहरक वकसतरवकतक जलदक हक आपकक आक तररक तसवकर कम
अनप रप हक जकएगक।

अपनक आतमक कक सकथक चप नम

अरववकरहत लकग अकसर मप झसम पपछतम हह रक वम अपनक “आतमक कक सकथक” कमसम खकज सकतम हह । मह उनसम
पपछतक हह प रक कयक उनहगनम इसकक सपचक और तसवकर बनकई हम रक उनकक आतमक कक सकथक कमसक रदखम गक।
वम हमम शक हम रकन हकतम हह और कई बकर तक अपमकरनत भक महसपस करतम हह । वम कहतम हह , “मह जब उससम
रमलपहगक, तक अपनम आप उसम पहचकन जकऊहगक।”

लम रकन यह इस तरह सम नहकक हकतक। लकपरवकहक सम दपघरटनक हक सकतक हम । अगर आपकम मन मम यहक सपषट
नहकक हम रक आप कयक चकहतम हह , तक आपकम पकस अक त मम ककई दस प रक हक चकज आ जकतक हम । मह इन
अरववकरहत लकगग कक सलकह दम तक हह प रक वम बम ठकर अपनम आदशर वयरकत कक पपरक रववरर रलखम और उसकम
हर उस गप र कक शकरमल करम , रजसम वम अपनक आतमक कम सकथक मम दम खनक चकहम गम । मह उनसम उमपर, सवभकव,
वयरकततव, ररचयग, जकवनमपलयग, पक षठभपरम, हकसयबकध, महतवकककक कक कम सतर आरद सभक बकतग कम बकरम मम
सपषट हकनम कक कहतक हह ।प इसकम बकद जक हकतक हम , वह बम हद आशचयरजनक हम । मम रक एक अचछक दकसत हम ,
रजसनम मम रम तकन रदन कम सम रमनकर मम भकग रलयक। उसकम ठकक बकद वह यह ककम करनम लगक। दस महकनम
बकद वह ऐसक मरहलक सम रमलक, जक उसकम रलखम रववरर सम हब प हप मम ल खकतक थक। जलद हक उनहगनम शकदक
कर लक, उनकम दक सपक दर बचचम हक गए और रमलनम कम पहलम पल सम हक वम सप खक हह ।

अगर आप अरववकरहत हह , तक आपकक भक इस तकनकक कक आजमकनक चकरहए। जक हकगक, उससम आपकक


सप खद आशचयर हक सकतक हम ।

जम सक भकतर, वम सक बकहर

मकनरसक तसवकर कक इसतम मकल करकम आप अपनम जकवन कम हर कम तरप कक बम हतर बनक सकतम हह । इस
पप सतक मम पहलम मह नम “आदशकरकरर” कम पपरयकग कम बकरम मम बकत कक हम । इस पपररकप रयक मम एक आदशर
तसवकर बनकई जकतक हम रक आपकक रजक दगक भरवषय मम कमसक रदखम गक। आदशकरकरर मकनरसक तसवकर दम खनम
कक हक एक रप हम । यकद रखम , आप उस टकरगम ट पर रनशकनक नहकक लगक सकतम , रजसम आप दम ख हक न सकतम
हग। लम रकन अगर आप रबलकपल सपषट हह रक आप कयक चकहतम हह , तक आप अक ततत उसम हकरसल कर लम गम ।

अभयकस करनम कक सबसम अचछक समय

लकय रनधकररर कक तरह हक मकनरसक तसवकर दम खनम कक सवरशरप म षठ समय भक दम र रकत और सप बह जलदक हह ।
जब आप सकनम जकनम सम ठकक पहलम अपनम लकयग कक मकनरसक तसवकर इस तरह दम खतम हह , जम सम वम पहलम
हक सकककर हक चप कम हग, तक आपकक अवचम तन मन उनहम जयकदक गहरम सतर पर सवकककर कर लम तक हम । रफर यह
अगलम रदन आपकम शबदग और ककयकरक कक इस तरह वयवरसथत कर दम तक हम , रक आप वम सक हक करम और कहम ,
जक आपकम लकयग कक वकसतरवकतक कम करकब लम आए।
मकनरसक तसवकर दम खनम कक एक और समय हम सप बह पहलक चकज। आप रदन मम कयक हकरसल करनक चकहतम
हह , इसकक सपषट मकनरसक तसवकरम इस सक भकवनक कक बढ़क दम गक रक आप उन परररकमग कक हकरसल कर लम गम ,
ठकक उसक तरह रजस तरह आपनम कलपनक कक थक और ठकक उसक समय पर।

सकरम सप धकर कक शप रआत

एक बकर रफर दकहरक दह ,प आपकक रजक दगक कम सभक सप धकर आपकक मकनरसक तसवकरग कम सप धकर सम शप र हकतम
हह । आज हक अपनम मरसतषक मम तसवकरग कक बकढ़ लक दम , जक आप बननक चकहतम हह , वम सक रजक दगक जम सक आप
जकनक चकहतम हह और वम लकय रजनहम आप हकरसल करनक चकहतम हह । परतपरककओक और अखबकरग सम वम
तसवकरम ककटम , जक आपकम लकयग और इचछकओक कम अनप रप हग। उनहम हर जगह लगक दम । उनकक रनयरमत
समककक करम । उनकम बकरम मम अकसर बकतचकत करम । लगकतकर उनकक कलपनक करम । जकवन मम सककरकतमक
मकनरसक तसवकरम दम खनम कक आदत डकलम , लगकतकर अपनम आदशर लकयग और आदशर भरवषय कक कलपनक
करम और “सपनम दम खम।” इससम आपकक सक भकवनक इतनक तम जक सम सकककर हकगक, रजतनक रकसक दस प रम तरककम सम
नहकक हकगक।

अपनम लकयग कक मकनरसक तसवकर लगकतकर दम खम

1.भरवषय मम जककर कलपनक करम रक आपकक जकवन हर दकरषट सम आदशर हम । यह कमसक रदखम गक? आपकक
जवकब जक भक हक, इस तसवकर कक लगकतकर कलपनक करम ।

2.उन चकजग कक तसवकरम ककट लम , रजनहम आप पकनक चकहतम हह और वम सम वयरकत कक भक, जम सम आप भरवषय मम
बननक चकहतम हह । इन तसवकरग कक दम खम और सकचम रक आप इनहम सकककर करनम कम रलए कयक कर सकतम हह ।

3.हर महतवपपरर घटनक सम पहलम मकनरसक अभयकस करम । अपनम मरसतषक कक आह ख सम अपनम हर ककम यक
ककरशश मम खप द कक सवरशरप म षठ पपरदशरन करतक दम खम।

4.अपनम मरसतषक कक सपषट, रकमककचक, भकवनकतमक तसवकरग कक रनयरमत आहकर दम । यकद रखम , आपकक
कलपनक आपकम जकवन कम आगकमक आकषररग कक रपपरवयप हम ।

5.अपनम सपनग कम मककन, अपनम सपनग कम रबजनम स, अपनम सपनग कम कमररयर कक रवसतक त रपरम खक बनकएह ।
हर मकयनम मम आदशर इस रपरम खक कम हर ततव कक रलख लम । हर रदन इसकक मकनरसक तसवकर इस तरह
दम खम, जम सम यह सकककर हक चप कक हक।

मकनरसक तसवकर दम खनम कक इस पपररकप रयक कक अपनम जकवन कक रनयरमत रहससक बनक लम । खप द कक और
अपनम जकवन कक मनचकहक रकमककचक मकनरसक तसवकरम बनकनम मम रनयरमत रप सम समय लगकएह । रफर पपरक
आसथक रखम रक जब आप तम यकर हगगम , तक आपकक तसवकरम ठकक उसक रप मम सकककर हक जकएह गक। 17

अपनम अरतचम तन मन कक सरकप रय करम

वयरकतपरक मरसतषक पपरक तरह सम वसतप परक मरसतषक कम रनयक तरप र मम रहतक हम । वयरकतपरक मरसतषक
इस पर जक भक छकप छकडतक हम , उसम यह पपरक रनषठक सम अक रतम परररकम तक लम जकतक हम
– थसमस टप रकवडर

कलपनक करम रक आप अभक-अभक रकसक नए मककन मम रहनम आए हह और इसकक पप रकनक मकरलक जकनम सम
ठकक पहलम आपकक अकमलम मम लम जकतक हम । वह बतकतक हम रक बम समम ट मम एक खकस कमरक हम , रजसमम एक
अदपभप त ककपयपटर रखक हम । आप उस ककपयपटर मम रकसक भक लकय यक सवकल कक पपरकगपरकरमक ग कर सकतम हह
और यह आपकक ठकक समय पर रबलकपल सहक जवकब बतक दम गक। इसनम हर बकर सफलतकपपवरक ककम रकयक
थक। और हर जवकब रबलकपल सहक सकरबत हपआ थक। कलपनक करम रक इससम आपकम जकवन मम रकतनक
अरवशवसनकय फकर आ सकतक हम !

सच तक यह हम रक आपकम पकस ऐसक ककपयपटर ममजपद हम । यह हर समय आपकम रलए उपलबध हम । इसम
“अरतचम तन मरसतषक” कहक जकतक हम । यह इरतहकस मम खकजक गई सबसम पपरबल शरकत हम और आप जब
चकहम , इसकक दकहन कर सकतम हह । इस पपरक पप सतक मम मह नम दकहरकयक हम रक “आप वहक बन जकतम हह , रजसकम
बकरम मम आप जयकदकतर समय सकचतम हह ” और “रजसम भक आप लगकतकर अपनम रदमकग मम रखतम हह , उसम आप
पक सकतम हह ।” इसकम अलकवक, हमनम आकषरर तथक अनप रपतक कम रनयमग पर बकत कक थक और पपरक
सपषटतक सम यह तय करनम कम महतव पर भक रक आप कयक बननक, पकनक और करनक चकहतम हह । हर मकमलम मम
मह अपपरतयक रप सम अरतचम तन मरसतषक कक शरकत कक हक रजकप र कर रहक थक।

यप गग-यप गग कक रहसय

अरतचम तन मरसतषक सक बकधक जकन हजकरग सकल पप रकनक हम और इसकक उललम ख भक पपरम इरतहकस मम रमलतक
हम । लम रकन यह गकपनकय जकन जयकदकतर समय यकरगयग और गपढ़ रवदकओक कम जकतकओक तक हक सकरमत
रहक। सकमकनय वयरकत इसम नहकक पक सकतम थम और इसम रसफर पपरकचकन रवशव कम रहसयवकदक सक परप दकयग मम
कई बरसग कम रनषठकपपरर अधययन कम बकद हक रसखकयक जकतक थक। रपछलम सम सकलग मम हक अरतचम तन
मरसतषक सक बकधक जकन आम हपआ हम , लम रकन इसकम बकवजपद यह रसफर कपछ लकगग तक हक सकरमत रहक हम ।

एक मम तकन मरसतषक

सकइककथम रमपक कम सक सथकपक रसगमक ड फप रसयड नम 1895 मम तकन मरसतषकग – “ईगक,” “इड,” और “सप परईगक”
– कम बकरम मम रलखक और उनकक जयकदकतर ककम अनप भरप त कम इन तकन अलग-अलग ततवग पर आधकररत
थक।

प , यक मरसतषक कम उस रहससम कम रप मम रकयक गयक, जक जकगरक और चमकस हम , जक


ईगक कक वररन “मह हह ”
बकहरक सक सकर सम रनबटतक हम , रवशलम षर करतक हम , रनररय लम तक हम और कदम उठकतक हम । हम इसम चम तन
मरसतषक कहतम हह ।

रसगमक ड फप रसयड कक “इड” मरसतषक कक अचम तन रहससक हम , रजसम हम अवचम तन मन कहतम हह । यह


समक रतयग और भकवनकओक कक रवशकल भक डकर हम , जहकह हमकरम सभक पप रकनम रवचकर, रनररय और अनप भव
एकरतपरत हकतम हह । यह सवचकरलत हकतक हम । यह हमकरम शरकर कक चलकतक हम तथक हमकरम रवचकरग और
भकवनकओक कक अतकत कम अनप भवग कम अनप रप रखतक हम ।

रसगमक ड फप रसयड रजसम “सप परईगक” यक रवचकर कक तकसरक आयकम कहतम हह , उसम रम लफ वकलडक इमसरन नम
“ओवरसकल” कहक थक। फप रसयड कम रवदकथकर अलफप रम ड एडलर नम इसम “सकमपरहक अचम तन” (collective
unconscious) कक सक जक दक थक और फप रसयड सम अलग हक गए ककलर यप क ग नम इसम “अरध-चम तन” (supra
conscious) नकम रदयक थक। नम पकरलयन रहल नम इसम “असकरमत पपरजक” कहक थक और बतकयक थक रक
अमम ररकक कम लगभग सभक सफल लकगग नम अपनम कमररयर मम इसकक लगकतकर इसतम मकल रकयक थक और
अपनक जयकदकतर महतवपपरर सफलतकओक और उपलरबधयग कम रलए इसम हक शपरमय रदयक थक।

इतकलवक मनकवम जकरनक रसबटकर असम रगयकलक और बककक लकगग नम इसम “अरतचम तन मरसतषक” यक “ईशवरकय
मरसतषक” कहक थक। आप इसम चकहम जक नकम दम , यह एक महकन शकशवत शरकत हम , रजसकक इसतम मकल
करकम आप रकसक भक समय ककई भक लकय हकरसल कर सकतम हह , रजसम आप सचमप च पकनक चकहतम हह , बशतर
आप इसकक इचछक रशदपदत सम करम – पयकरपत लक बम समय तक करम और कडक मम हनत करम ।

समसत सफलतकओक कक सतपरकत

इरतहकस कम सभक कम तरप ग मम सभक महकन अनकयकस सफलतकएह (breakthroughs) अरतचम तन ककयररवरध कक
हक परररकम रहक हह । जब भक आपकम मन मम अचकनक ककई महकन रवचकर यक जकन आयक, रजससम ककई
समसयक सप लझ गई हक यक ककई दपरवधक दरप हक गई हक, तक यककन मकरनए आपकक अरतचम तन अनप भव हपआ
थक। महकन वम जकरनक सफलतकएह मपलतत अरतचम तन सम हक सक बकरधत थकक, जम सम डकएनए कक खकज यक
रसरम रमकस कक रवदप त कम सकथ जकडनम कक रवचकर, रजसनम सप पर ककडरकटवटक कक खकज कक पपरशसत रकयक।

महकन सक गकतककरग नम अपनक सक गकत रचनक मम बकर-बकर अपनम अरतचम तन मरसतषकग कक दकहन और
इसतम मकल रकयक। मकजकटर रलखनक शप र करनम सम पहलम हक अपनम मरसतषक मम पपरक ओपम रक दम ख सकतम थम ,
जक हर दकरषट सम आदशर हपआ करतक थक। रफर वम अपनक मकनरसक तसवकर सम ओपम रक कक ककगज पर उतकर
दम तम थम , रजसमम एक भक गलतक नहकक हकतक थक। उस ओपम रक कक रबनक रकसक बदलकव कम जनतक कम सकमनम
पपरसतप त कर रदयक जकतक थक। सक गकत कम इरतहकस मम ऐसक चकज पहलम कभक नहकक हपई थक।

बकथकवन नम अपनक महकनतम सक गकत रचनकएह बहरक हकनम कम बकद ककक। वम ककगज पर रलखनम सम पहलम उनहम
अपनम रदमकग मम दम ख और सप न सकतम थम । भमरतकशकसतपरक सटकफन हसरककग लप गम हररगस बकमकरक सम इतनम
पक गप हम रक उनहम एक अकर रलखनम कम रलए भक एक खकस ककपयपटर कक जररत हकतक हम । बहरहकल, अपनम
अरतचम तन मरसतषक कक इसतम मकल करकम उनहगनम अ बपरकफ रहसटप रक ऑफ टकइम पप सतक रलखक, रजसकक
बदमलत वम दपरनयक कम सबसम मशहरप बम सटसम रलक ग लम खकग मम सम एक बन गए।

सकवरककरलक महकनतम आरवषककरक

थसमस एरडसन नम यप.एस. पम टमट ऑरफस सम 1093 पम टमट हकरसल रकए, रजनमम सम लगभग सभक कक उनकम
जकवनककल कम दमरकन हक वयकवसकरयक उतपकदन हकनम लगक थक। 1931 मम उनकक मक तयप कम समय सतपरह
पपररतशत अमम ररकक कमरचकरक थसमस एरडसन कम पपरसडकटप स कम रनमकरर और रवतरर मम लगम थम । एरडसन
नम असक भव रदखनम वकलक समसयकओक कक सप लझकनम कम रलए अपनम अरतचम तन मरसतषक कक इसतम मकल रकयक
और रवदप त, मकशन रपकचसर, सकउक ड ररकसरडरकग और टप रककसरमशन सरहत सम कडग अनय कम तरप ग मम
ऐरतहकरसक आरवषककर रकए। अपनम अरतचम तन मरसतषक तक पहपहचनम कम रलए वम रदन मम रनयरमत रप सम
झपकक लम तम थम और उनहम वह जकन रमल जकतक थक, रजसकक बदमलत ढम र सकरम आरवषककर सक भव हपए।

महकन रनयम
जब भक आप ककई महकन और पपरमरक कलकककरत दम खतम हह , अमर सकरहतय यक सपक दर करवतक पढ़तम हह ,
बम हतरकन सक गकत सप नतम हह यक उललम खनकय इमकरत दम खतम हह , तक आप अरतचम तन मरसतषक कक सरकप रयतक कम
परररकम दम ख रहम हह ।

अरतचम तन गरतरवरध कक रनयम, जक शकयद आज तक खकजक गयक सबसम महतवपपरर मकनरसक रनयम हम , यह
हम : रजस भक रवचकर, यकजनक यक लकय कक चम तन मन मम लगकतकर रखक जकतक हम , उसम अक ततत अरतचम तन
मरसतषक सकककर कर दम गक।

जरक सकचम ! आप सचमप च जक भक बननक, पकनक यक करनक चकहतम हह , वह आपकम रलए सक भव हम । अगर आप
इस बकरम मम रबलकपल सपषट हक सकम रक यह कयक हम और रफर उसम अपनम अरतचम तन मरसतषक तक रनयरमत
रप सम पहपहचक सकम, तक आप इसम अक ततत हकरसल कर लम गम । आपकक अरतचम तन मरसतषक कयक कर सकतक
हम , इसकक ककई सकमक नहकक हम । सकमकएह रसफर वहक हह , जक आप अपनम मरसतषक और कलपनक पर लगकतम हह ।

सहक ककयररसथरत

आपकक अरतचम तन मरसतषक सबसम अचछक तरह तब ककम करतक हम , जब आप शकक रत, आतमरवशवकस और
रशरथल अपम कक कक मकनरसक अवसथक मम हकतम हह । जब भक आप एककक त मम रशरथलतक (relaxation) कक
अभयकस करतम हह , अपनक सकरक रचक तकएह छकड दम तम हह और शकक रत सम बम ठ जकतम हह यक पपरककरत कम सक पकर मम
हकतम हह , तक आपकक अरतचम तन मरसतषक ककम करनम लगतक हम ।

जब भक आप “ममन मम जकतम हह ” और अपनम भकतर कक धकमक आवकज कक सप नतम हह , तक आप अरतचम तन मन


कक ककनकफप सक सप ननम लगतम हह ।

आपकक अक तदकरर षट (intuition) आपकम नए घर कम बम समम ट मम रखम ककपयपटर कम समतप लय हम । यह अरतचम तन


मरसतषक कम सकथ आपकक सक पकर हम । कई बकर आपकक अक तदकरर षट ममन मम आपसम इतनक तम ज आवकज मम
बकलम गक रक इसकम दकरक रदए रवचकर यक जकन सम आपकक पपरक जकवन बदल जकएगक।

गपरकक वम जकरनक आकर रमडकज कक वसतप ओक कम रवसथकपन कम बकरम मम अरतचम तन पपरमररक कक ककध नहकतम समय
आई। वम इतनम रकमकक रचत हक गए रक बकथरम सम बकहर रनकलम और एथम स कक सडकग पर नक गम दमडनम लगम
और रचललकनम लगम “यपरमकक!” (“मह नम इसम खकज रलयक हम !”)। आप भक अकसर ऐसक हक महसपस करतम हह , जब
आपकम मन मम ऐसक ककई महकन रवचकर यक जकन आतक हम , जक रकसक समसयक कक सप लझक दम तक हम यक
आपकक अपनम लकय कक ओर बढ़क दम तक हम ।

अपनम अरतचम तन कक सरकप रय करनक

आपकक अरतचम तन मरसतषक सपषट, रलरखत, रनरशचत लकयग सम पपरमररत हकतक हम , रजनकक पपरबल इचछक
कक जकए, रनयरमत मकनरसक तसवकर दम खक जकए और उनकक रदशक मम रनरक तर मम हनत कक जकए।

जब भक आप ररलम कस हकतम हह , रवरशषट परररकम कक मकनरसक तसवकर दम खतम हह और उसमम भकवनक भरकर
रशदपदत सम चकहतम हह , तक आप अपनम अरतचम तन मन कक पपरमररत कर दम तम हह , तकरक यह आपकक उस लकय
कक हकरसल करनम कम रवचकर व ऊजकर दम ।
कई बकर अरतचम तन पपरमररक आपकक इतनक जयकदक ऊजकरवकन यक रकमकक रचत कर सकतक हम रक आप रकसक
दसप रक चकज कम बकरम मम सकचनम यक सकनम मम भक असमथर हगगम । ऐसम मकमलम मम आपकक मन मम आनम वकलम हर
रवचकर कक पपरम रवसतकर सम रलख लम नक चकरहए। इससम आपकक मरसतषक खकलक हक जकएगक हम और आप
दकबकरक सक सकमगम ।

समभकगयशकलक खकज और समककरलकतक अरतचम तन मन दक लकरग कक सपषट करतक हम , रजनकक अनप भव


आपकक जकवन भर हकतक रहतक हम । यम हह , समभकगयशकलक खकज (serendipity) और समककरलकतक
(synchronicity)। आप अपनम अरतचम तन मन कक रजतनक जयकदक इसतम मकल करतम जकतम हह , आपकक इन
दकनग अदपभप त अनप भवग कक उतनक हक जयकदक आनक द रमलतक जकतक हम ।

समभकगयशकलक खकज जकवन कक रकह मम सप खद खकज करनम कक पपररकप रयक हम । जब भक आपकम पकस एक
सपषट लकय हकतक हम , रजसकक आप सतत मकनरसक तसवकर दम खतम हह और रजसकक रदशक मम आप हर रदन
ककम करतम हह , तक आपकम जकवन मम अपपरतयकरशत सप खद घटनकएह तथक अनप भव आनम लगतम हह , आपकक
जयकदक तम जक सम अपनम लकय हकरसल करनम मम मदद करतम हह ।

प रक आपकम सकमनम ऐसक बकत कह सकतक हम , रजसम


आपकक परतपरकक मम ककई लम ख रदख सकतक हम यक ककई दस
आप पहलम सम न जकनतम हग। आप टकवक पर ककई ककयरकपरम दम ख सकतम हह , रजसमम ठकक वहक रवचकर यक
जकन ममजपद हक, रजसकक जररत आपकक रकसक खकस समसयक कक सप लझकनम कम रलए हक यक जक आपकम
रकसक पपरमप ख पपरशन कक जवकब हक। आप अकसर ऐसक रवपरत यक असथकयक असफलतक भक पकएह गम, जक
आपकम सकथ उस पल हकनम कम रलए रबलकपल सहक ककम सकरबत हकतक हम । अचछकई कक तलकश करम

रदलचसप बकत यह हम रक अगर आप हर रसथरत मम अचछकई कक तलकश करम गम , तक आपकक यह हमम शक रदख
जकएगक। अपनम सकथ अचछक चकजग कक अपम कक करनम कक नजररयक हक उनकम आनम कक बकर-बकर पपरमररत
करतक हम । अगर आप समभकगयशकलक खकज कम जकद प मम शकक रत और रवशवकस कम सकथ यककन रखतम हह , तक
आपकक बकर-बकर समभकगयशकलक खकज कम अनप भव हगगम , जक जकवन मम आपकम असल लकयग कक हकरसल
करनम मम आपकक मदद करम गम ।

अथर सम जप डक घटनकएह

दसप रक लकर, रजसकक आपकक रनयरमत रप सम अनप भव हकगक, उसम “समककरलकतक” कहक जकतक हम । यह
बपरहककड कम फमलकदक रनयम यकनक ककरर और परररकम कम रनयम सम एक खकस अथर मम रभनन हम । ककरर और
परररकम कक रनयम कहतक हम रक हर चकज रकसक खकस ककरर सम हकतक हम और हर परररकम कक ककरर
खकजक जक सकतक हम ।

बहरहकल, समककरलकतक मम एक हक समय मम हकनम वकलक दक घटनकओक कम बकच एकमकतपर सक बकध वह अथर
हकतक हम , जक आप अपनम जकवन कम रवरभनन कम तरप ग मम लकय बनककर उनहम दम तम हह ।

एक उदकहरर दम खम। आप अपनक आमदनक दकगप नक करनम कक लकय बनकतम हह । अगलम सपतकह आप रबलकपल
अपपरतयकरशत तरककम सम यक तक नमकरक छकड दम तम हह यक आपकक नमकरक सम रनककल रदयक जकतक हम ।
शप रआत मम तक यह रवपरत जकन पडतक हम । लम रकन अगलम रदन ककई दकसत आपसम पपछतक हम रक कयक
आपनम रकसक खकस कम तरप मम ककम करनम कम बकरम मम सकचक हम । जम सक रक पतक चलतक हम , आपनम रपछलम सकल
उस कम तरप कम बकरम मम कई लम ख पढ़म हह और आप उसमम जकनम कम बकरम मम सकच भक चप कम हह , लम रकन आप यह
नहकक जकनतम थम रक ऐसक कमसम करनक हम । आप इस रदशक मम आगम जकहच करनम कक फमसलक करतम हह । आप
इससम सक बकरधत रकसक रवककस करनम वकलक ककपनक कक खकजनम लगतम हह , उसमम नमकरक कम रलए इक टरवयप दम तम
हह , और ककम भक शप र कर दम तम हह । मकतपर सकल भर बकद हक आप पकतम हह रक अब आप अपनक पहलम वकलक
नमकरक सम दकगप नक कमकनम लगम हह और आपकक इसमम जयकदक मजक भक आनम लगक हम ।

आप पकएह गम रक इन अलग-अलग घटनकओक कम बकच ककरर और परररकम कक ककई सकधक सक बकध नहकक थक। वम
समय और सथकन मम अलग-अलग नजर आतक हह । लम रकन उनमम एक चकज समकन हकतक हम । उनहगनम उस
असलक लकय कक हकरसल करनम मम मदद कक, जक आपनम खप द कम रलए तय रकयक थक – अपनक आमदनक
दकगप नक करनक।

अपनम अरतचम तन मरसतषक कक पपरमररत करनम कम दक तरककम

अपनम अरतचम तन मरसतषक कक कमर कम रलए पपरमररत करनम कम दक तरककम हह । पहलक तक यह हम रक आप


अपनम लकय पर अपनक पपरक धयकन कमरदपरत कर लम और उसम पकनम कम रलए रशदपदत सम ककम करनक शप र
कर दम । रफर आप जक भक कर रहम हग, उसमम अपनक पपरक रदल झगक दम । हमम शक उसक कम बकरम मम सकचम , उसक
कम बकरम मम बकत करम , उसम रलखम , उसम दकबकरक रलखम और हर रदन इसकक समककक भक करतम रहम । उस लकय
कक हकरसल करनम मम रजस भक चकज सम मदद रमल सकम, उससम जप डम और हर वक ककम करम , जक उस लकय कक
सक भव बनक सकतक हक।

जब आप अपनम लकय कक रदशक मम सतत, सक कलपवकन, पपरगरतशकल कमर कम पपररत समरपरत हक जकतम हह , तक
आपकम सकथ सभक तरह कक समभकगयशकलक खकजग तथक समककरलकतक कक घटनकएह हकनम लगम गक। लकग
आपकक मदद करनम कम रलए अपपरतयकरशत जगहग सम पपरकट हगगम । आपकक फकन कसल और मदद कम
पपरसतकव रमलनक शप र हक जकएह गम। आपकक ऐसम रवचकर और जकनककरक रमलम गक, रजसम आपनम पहलम कभक
नहकक पकयक हकगक। आपकम मन मम ऐसम रवचकर आनम लगम गम और आपकक ऐसक जकन रमलम गक, जक आपकक
अपनम लकय कक ओर जयकदक तम जक सम लम कर जकएगक।

आपकम अरतचम तन मन कक पपरमररत करनम कक दस प रक तरककक यह हम रक आप पपरक तरह सम ररलम कस (relax) हक


जकएह और अपनम रदमकग कक कहकक और वयसत कर लम । रमसकल कम तमर पर, जब आप छपरटप टयग पर जकतम हह ,
तक आप बककक गरतरवरधयग मम अकसर इतनम वयसत हक जकतम हह रक अपनम लकयग यक समसयकओक कम बकरम
मम सकचतम हक नहकक हह । आप रजतनक जयकदक ररलम कस हगगम और छकडम गम – शकरकररक दकरषट और मकनरसक
दकरषट सम भक – आपकक अरतचम तन मन उतनक हक जयकदक तम जक सम ककम करनक शप र कर दम तक हम । सकथ हक
आपकक आपकक जररत कम रहसकब सम रवचकर और जकन भक दम नम लगतक हम । दस प रम शबदग मम , आप “रजतनक
जयकदक ककरशश नहकक करतम हह ,” उतनक हक तम जक सम आपकक अरतचम तन मन आपकम रलए ककम करम गक।

आपकक अपनम हर लकय पर दकनग रवरधयग कक आजमकनक चकरहए। सबसम पहलम तक पपरम एककगपर मन सम
लकय पर ककम करम । समसयक सप लझकनम कम रलए अपनक शत-पपररतशत ऊजकर कक इसतम मकल करम । इसकम
बकद भक अगर आपकक मनचकहक सफलतक कक अनप भव न हक, तक अपनम रदमकग कक रकसक दस प रक जगह
वयसत कर लम । कपछ समय आरकम करम । छपरटप टयग पर जकएह । शकरकररक वयकयकम करम यक रफलम दम खनम चलम
जकएह । कपछ समय कम रलए इसकम बकरम मम हर बकत कक पपरक तरह सम भपल जकएह । रफर ठकक सहक समय पर
आपकक अरतचम तन मन ककम करनम लगम गक और आपकम सकमनम जवकब पपरकट हक जकएगक।

रबलकपल सहक जवकब


आपकक अरतचम तन मन आपकक आपकक जररत कम रहसकब सम सटकक जवकब रबलकपल सहक समय पर सप झक
दम गक। इसरलए जब आपकक अरतचम तन पपरमररक रमलम , तक आपकक फमरन ककम करनक चकरहए। दम र न करम ।
यह अकसर समयबद जकनककरक हकतक हम । अगर आपकक ककम करनम यक फकन करनम कक आक तररक पपरमररक
रमलम , तक उस पर ततककल ककम करम । अगर आपकक रकसक चकज कम बकरम मम आक तररक अनप भरप त महसपस हकतक
हम , तक उस पर ततककल अमल करम । ऐसक लगतक हम रक अरतचम तन ककध पर ककम करनम सम हक अरतररकत
अरतचम तन जकन और पपरमररकएह सरकप रय हक जकतक हह , जक आपकक मदद करम गक।

तकन खकस गप र

अरतचम तन रवचकर यक समकधकन मम तकन गप र हकतम हह :

• पहलक, यह समसयक कम हर पहलप कक जवकब दम गक यक यह आपकक हर वह चकज दम गक, रजसकक जररत


आपकक अपनम लकय हकरसल करनम कम रलए हम । जवकब हर मकयनम मम रबलकपल पपरर हकगक।

प रक, यह “सपषटतक कक अक धक बनक दम नम वकलक ककध” हकगक। अरतचम तन पपरमररक सहज, सरल और
• दस
रसथरत कम रहसकब सम पपरक तरह उपयप कत हकगक।

• तकसरक गप र, अरतचम तन समकधकन आपकक खप शक और रकमककच कक जवकर पपरदकन करम गक, यहकह तक रक
उललकस भक। यह आपकम सबसम चमकदकर पलग मम सम एक बन जकएगक, रजसम आप लक बम समय तक यकद
रखम गम ।

जब भक आपकक अरतचम तन समकधकन रमलतक हम , तक इसकम सकथ ऊजकर, उतसकह और पपरमररक भक रमलम गक,
रजसकक जररत आपकक ततककल कदम उठकनम कम रलए हकतक हम । आपमम ततककल समकधकन लकगप करनम कक
अदमनकय इचछक हकगक। आप उस ककम कक करनम कम रलए बककक हर चकज छकडनक चकहम गम । और आप
हमम शक सहक हगगम ।

पपरमप ख आवशयकतक हम रवशवकस

आपकक अरतचम तन मन आपकक सबसम पपरबल शरकत हम । यह आपकम रलए हर वकत उपलबध और सप लभ
हम । आपकक अपनम अरतचम तन मन कक “डकयल” करनम कम रलए बस अपनक चकहत कम बकरम मम पपरक सपषटतक
कक जररत हकतक हम ! इसकम बकद आपकक पपरक शकक रत और रवशवकस कम सकथ यह भरकसक करनम कक जररत
हकतक हम रक आपकक जक जवकब चकरहए, वह आपकम पकस ठकक उसक समय पर आ जकएगक, जब आप उसकम
रलए तम यकर हगगम ।

आप इस महकन शरकत मम रजतनक जयकदक ररलम कस हकतम हह और रजतनक जयकदक रवशवकस करतम हह , यह
उतनक हक बम हतर और तम जक सम ककम करम गक। यह कहक गयक हम रक “जब लकग अपनक आक तररक आवकज कक
सप ननम लगतम हह , तक वम महकन बननम लगतम हह ।” जब आप अपनक अक तदकरर षट कक आवकज कक सप ननम और
अपनक आक तररक आवकज पर भरकसक करनम कक रनयरमत आदत डकल लम तम हह , तक आप शकयद कभक गलतक
नहकक करम गम । अपनम अरतचम तन मन कक दकहन करकम आप अपनम पपरम जकवन कक इस महकन बपरहककडकय शरकत
कम सकमक जसय मम लकनम लगतम हह । आप एक कम बकद एक हर लकय पपरकपत करम गम और अपनम हर ककम मम
जयकदक तम जक सम आगम बढ़म गम । आपकक ऐसक महसपस हकगक, जम सम आपकक पलग रकसक बपरहककडकय ऊजकर
सपरकत कम ससकमट मम लगक रदयक गयक हक। यह ऊजकर आपकक बहपत कम ककरशश मम बहपत जयकदक हकरसल
करनम मम समथर बनकतक हम , जम सक आपकम सकथ पहलम कभक नहकक हपआ थक।

अपनम जकवन कम बकरम मम पलटकर सकचम और उन पलग कक यकद करम , जब आपकम अरतचम तन मन नम आपकम
रलए ककम रकयक हक। अतकत मम यम अनप भव अरनयकरजत और सक यकगवश थम । लम रकन अपनम लकयग कम बकरम
मम पपरक सपषटतक रवकरसत करनम , उनकक रनयरमत समककक करनम और मकनरसक तसवकर दम खनम कम दकरक आप
इस अरतचम तन शरकत कक इसतम मकल अपनम पपरम जकवन मम लगकतकर और सप रनरशचत तरककम सम कर सकतम हह
तथक इससम लकभ उठक सकतम हह ।

अपनम अरतचम तन मन कक सरकप रय करम

1.अपनम जकवन कक पलटकर दम खम और ऐसक समय यकद करम , जब आपकक ककई अरतचम तन अनप भव हपआ थक,
रजसनम समसयक सप लझक दक यक आपकक ककई लकय हकरसल करनम मम समथर बनकयक हक। पपररकप रयक पर
रवचकर करम और इस बकरम मम सकचम रक आप इसम दकबकरक कमसम कर सकतम हह ।

2.अपनम सबसम महतवपपरर लकय, अपनम पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय कक चप नम और बकर-बकर इसकक सपषट
मकनरसक तसवकर दम खम। रवशवकस रखम रक यह तसवकर रबलकपल सहक समय पर सकककर हक जकएगक।

3.एककक त और धयकन कक रनयरमत आदत डकलम । इस दमरकन अपनम मन कक बस ररलम कस हकनम दम और एक


रवषय सम दसप रम रवषय पर तम रनम दम , जब तक रक सहक सवकल कक सहक जवकब आपकम रदमकग मम टपक न
पडम ।

4.जम सम हक आपकम रदमकग मम अरतचम तन रवचकर आए, उस पर ततककल कमर करनम कक आदत डकलम । रहचकम
नहकक। पपरक आसथक रखम रक जब आप इस शरकत पर भरकसक करतम हह , तक रसफर सवरशरप म षठ चकजम हक हक
सकतक हह ।

5.अपनक समसयक कक एकल-मकनरसकतक वकलक एककगपरतक सम सप लझकनम कक ककरशश करम और अगर यह


ककम न करम , तक अपनम रदमकग कक कहकक और वयसत कर लम । रबलकपल सहक समय पर आपकक अक तदकरर षट सम
आदशर समकधकन पम दक हकगक यक आपकम जकवन मम पपरकट हक जकएगक। आपकक अरतचम तन मन आपकम रलए
उसक अनप पकत मम ककम करतक हम , रजस अनप पकत मम आपकक इस पर रवशवकस हकतक हम । रनयरमत आधकर पर
सब कपछ छकडनम और धम यरपव प रक इक तजकर करनम कक अभयकस करम , जब तक रक आपकक रबलकपल सहक समय
पर एकदम सहक जवकब न रमल जकए। 18

हर समय लचकलम रहम

जब मह आरखरककर यह फमसलक कर लम तक हह प रक ककई परररकम वककई हकरसल करनम लकयक हम , तक मह उस पर


ककम करनम लगतक हह प और तब तक एक कम बकद एक ककरशश करतक रहतक हह ,प जब तक रक वह परररकम
रमल नहकक जकतक।
– थसमस एरडसन

यह चकजग कक पपरककरत मम हम रक कपछ लकग बककक लकगग सम जयकदक सफल और सप खक रहम गम । कपछ लकग
जयकदक पम सम कमकएह गम, बम हतर जकवन रजएह गम, जयकदक सक तपरषट कक आनक द लम गम , उनकम सक बकध जयकदक सप खद
हगगम और वम अपनम समप दकय कम पपररत जयकदक यकगदकन दम गम । बककक लकग ऐसक नहकक कर पकएह गम।

ककसकस रसटक कम मम रनक गर इक सटकटप यपट नम कपछ समय पहलम एक सवर रकयक रक इकककसवकक सदक मम सफलतक
और खप शक पकनम कम रलए सबसम महतवपपरर गप र कमन सम हह । वक हद शकध कम बकद उनकक रनषकषर यह थक रक
आप तकवपर पररवतरन कम दमर मम जक सबसम महतवपपरर गप र रवकरसत कर सकतम हह , वह हम लचकलकपन।

लचकलम पन (flexibility) कक रवपरकत हम कठकरतक (rigidity) यकनक नई जकनककरक यक परररसथरतयग कम आनम


पर पररवतरन करनम कक अरनचछक। लचकलक सकच कक रवपरकत हम रनरशचत यक यकक रतपरककय सकच। जकवन कक
खप लम रदमकग सम सकमनक करनम कक रवपरकत हम , हर रसथरत मम सवचरलत और पहलम सम तय तरककम सम
पपररतरकप रयक करनक। इसरलए अगर आप आम आदमक सम जयकदक बननक, करनक और पकनक चकहतम हह , तक
आपकम रलए लचकलम पन कक गप र बहपत महतवपपरर हम ।

पररवतरन कक गरत

आज शकयद आपकम जकवन कक पपरभकरवत करनम वकलक सबसम महतवपपरर ततव हम पररवतरन कक गरत। हम
ऐसम यप ग मम जक रहम हह , जहकह पररवतरन इरतहकस मम सबसम तकवपर गरत सम हक रहम हह । और इनकक गरत हर
सकल बढ़तक जक रहक हम ।

आज पररवतरन न रसफर जयकदक तकवपर हम , बरलक यह अरनरक तर (discontinuous) भक हम । यह सकधक रम खक मम


लगकतकर नहकक हकतक, बरलक शप र हकतक हम , बक द हकतक हम और रफर उन रदशकओक मम चलनम लगतक हम , रजनकक
भरवषयवकरक नहकक कक जक सकतक। पररवतरन हर तरफ सम हमकरक ओर आ रहक हम और इतनम अलग-अलग
तरककग सम आ रहक हम रक अकसर यह भकहपनक असक भव हकतक हम रक आगम कयक आ सकतक हम ।

पररवतरन कक रफतरत हक ऐसक हम रक इसकक भरवषयवकरक नहकक कक जक सकतक। इसकम ककरर अकसर हमम
रकतकरकत अपनक सबसम अचछक यकजनकएह और रवचकर छकडनम कम रलए मजबपर हकनक पडतक हम , कयगरक एक
नई और अपपरतयकरशत रदशक मम एक रबलकपल नयक और अनपम रकत रवककस हक गयक हम । इसरलए हमम
अपनक सकच और सक भकरवत ककयर-रदशक मम लचकलक रहनम कक जररत हम ।

तनकव कक पपरमप ख ककरर

पररवतरन सम उन लकगग कक बहपत तनकव हकतक हम , रजनकक इस बकरम मम कटप टर रवशवकस हकतक हम रक चकजग
कक कमसक “हकनक चकरहए।” वम उस चकज सम पपरमम करनम लगतम हह , जक वम कर रहम हह । वम अपनक वतरमकन
रवरधयग और पपररकप रयकओक सम पपरमम करनम लगतम हह और उनहम बदलनक नहकक चकहतम , भलम हक उनहम गलत हकनम
कक ठकस सबपत रमल जकए। अपनम सकथ ऐसक न हकनम दम ।
जक आप कर रहम हह , उसकम बकरम मम आपकक एकमकतपर सवकल यह पपछनक चकरहए, कयक यह ककरगर हम ? कयक
इससम मनचकहम परररकम रमल रहम हह ? कयक वतरमकन रसथरत मम यह ककयर करनम कक सबसम अचछक रदशक हम ?
रकसक खकस रनररय यक ककम कक रदशक कम सहक यक गलत हकनम कक इकमकतपर पम मकनक यह हम रक कयक यह
आपकम तय लकय यक मनचकहम परररकम कक हकरसल करनम मम ककरगर हम । लगकतकर पपछतम रहम , कयक यह
ककरगर हम ?

पररवतरन लकनम वकलम तकन घटक

आज तकन घटक ऐसम हह जक पररवतरन कक बल दम रहम हह और उसकक गरत कक बढ़क रहम हह । उनमम सम पपरतयम क
प रम कम ककरर कई गप नक हक जकतक हम ।
कक शरकत एक-दस

पररवतरन कक पहलक घटक हम , हमकरम जकवन कम हर कम तरप मम जकनककरक और जकन कक रवसफकट। पपररतसपधकर
बकजकर मम एक नई खकज यक जकनककरक रकतकरकत हमकरम रबजनम स कक हपरलयक बदल सकतक हम । रकसक नए
पपरसडकट यक सम वक कम आनम सम ककई लककरपपरय पपरसडकट यक सम वक यक पपरमप ख उदकग बबकरद हक सकतक हम ,
कयगरक नयक पपरसडकट वहक परररकम जयकदक तम जक सम , जयकदक बम हतर तरककम सम , जयकदक ससतम मम यक जयकदक
आसकनक सम दम तक हम ।

11 रसतक बर जम सक ककई महतवपपरर घटनक, शम यर बकजकर कम जकरदकर झटकम, रकसक रकजनकरतक पकटकर यक
उदकग कम सकहडल रकतकरकत पपरम रबजनम स यक उदकग कक सकच, ककयकर,क सम लस और रसथरत कक बदल सकतम हह ।

रमसकल कम तमर पर, 1980 मम जब सकरवयत सक घ कक रवघटन हपआ, तक लमह पदकर रगर गयक और शकत यप द
शप र हक गयक। पपरम अमम ररकक कक रकक उदकग बप रक तरह रहल गयक। लकखग उचच पपररशरकत और यकगय
सतपरक-पप रषग कक सथकयक तमर पर नमकरक सम रनककल रदयक गयक। दम श भर मम कई उदकग बक द हक गए और
दम श कम कपछ रहससग मम मक दक आ गई। पररवतरन कम पपरभकव जबदरसत थम और इनसम बचनक सक भव नहकक थक।
रसफर लचकलम लकग हक पपरभकवक ढक ग सम इस पर पपररतरकप रयक कर पकए।

नई जकनककरक कम पपररत खप लम रहम लचकलम बनम रहनम कम रलए आपकक लगकतकर खप लम रहनक हकगक। आपकक
नए रवचकरग, जकन और जकनककरक कम बकरम मम चमकस रहनक हकगक, जक आपकम रबजनम स यक आपकम लकयग कक
उपलरबध मम आपकक मदद कर सकतक हम यक आपकक चकट पहपहचक सकतक हम । आपकक दमलत बनकनम यक
रमटकनम कम रलए एक नयक रवचकर हक ककफक हम । एक रवचकर आपकक दमलत कक रकह पर चलवक सकतक हम यक
रफर इससम नकचम रगरक सकतक हम । सहक समय पर मकतपर एक जकनककरक भक आपकक बहपत सकरक समय,
मप रशकलम और पम सक बचक सकतक हम । उस जकनककरक कक कमक आपकक बहपत भकरक पड सकतक हम ।

सभक लकडसर पढ़ककप हकतम हह । अपनम कम तरप कम नवकनतम जकन कक जकनककरक आपकम रलए रबलकपल अरनवकयर
हम । अपनम उदकग सक बकधक परतपरककएह और पपरककशन पढ़तम रहम । अपनम कम तरप कक बम सटसम रलक ग पप सतकम पढ़तम
रहम । सम रमनकरग और सममम लनग मम जकएह । अपनम उदकग कम एसकरसएशनस मम शकरमल हग और अपनम
वयवसकय कम लकगग सम नम टवरकरक ग करम । शरकत हमम शक उसक वयरकत कम पकस हकतक हम , रजसकम पकस सबसम
अचछक और सबसम नई जकनककरक हकतक हम ।

नई पपरमदकरगकक कक जवकर
पररवतरन लकनम वकलक दस प रक ककरक हम नई पपरमदकरगकक कक तकवपर रवककस। हर वम जकरनक यक तकनककक जकन
सम पपरमदकरगकक मम पपरगरत हकतक हम , रजसकक लकय लकगग ककपरनयग कक मदद करनक हकतक हम , तकरक वम
जयकदक तम जक सम , बम हतर तरककम सम , ससतम मम यक आसकनक सम ककम करम । और पपरमदकरगकक मम पररवतरन कक
गरत हर रदन बढ़तक जक रहक हम ।

रनयम यह हम , जक भक ककरगर हम , वह दरकयकनपसक हक चप कक हम । बकजकर कम शम लफ पर रखक नयक हकई-टम क


उपकरर खप लनम सम पहलम हक पप रकनक हक गयक हम । आज नई पपरमदकरगकक कक शम लफ लकइफ रसफर छह महकनम
रह गई हम । इसकम बकद इसकक जगह पर ककई नई चकज आ जकतक हम , जक उसक ककम कक जयकदक तम जक सम
और ससतम मम कर दम तक हम । अगर आप अपनम पपरसडकट यक सम वक कक जगह रकसक नए पपरसडकट यक सम वक कक
लकनम कम तरककम नहकक खकज रहम हह , तक आप इस बकत पर रवशवकस कर सकतम हह रक आपकम पपररतसपधकर दम र
रकत तक जकगकर आपकक रदवकरलयक बनकनम कम तरककम खकज रहम हह ।

मम ढक-कप द खम लनक

आज रबजनम स मम बनम रहनक मम ढक-कप द (leapfrog) कक अक तहकन खम ल खम लनम जम सक हम । आप अपनम


पपररतसपधकर कम ऊपर सम छलकह ग मकरनम कक तरककक खकजतम हह और अपनम गपरकहकग कक बम हतर, जयकदक तम ज
और जयकदक ससतक सम वक करनम कक तरककक तलकशतम हह । रफर आपकक पपररतसपधकर रकसक नए यक बम हतर
पपरसडकट यक सम वक कक लककर आपसम ऊपर छलकह ग लगकतक हम । आप जलदक सम खप द कक सह भकलतम हह और
ककई नवकचकर यक सप धकर करकम अपनम पपररतसपधकर कम ऊपर सम छलकह ग लगक दम तम हह । इसकम बकद एक बकर
रफर आपकक पपररतसपधकर आपकम ऊपर सम छलकह ग लगक दम तक हम और यह खम ल अक तहकन रप सम इसक तरह
चलतक रहतक हम ।

पपरचलन सम बकहर हकनम कक गरत बढ़कनम कक यहक रसदककत आपकम पपरसडकटप स, आपकक सम वकओक, आपकक
पपररकप रयकओक और खकस तमर पर आपकक सम लस और मककररटक ग ररनकरतयग पर भक लकगप हकतक हम । यह
आपकक वतरमकन रवजकपन और पपरमकशन रवरधयग पर भक लकगप हकतक हम । जक भक इस वकत ककम कर रहक
हम , वह जलदक हक ककम करनक बक द कर दम गक। यक तक गपरकहक इससम बकर हक जकएह गम यक रफर आपकम
पपररतसपधकर इसकक नकल कर लम गम यक रफर यह वतरमकन बकजकर कम गपरकहकग कक पहलम कक तरह आकरषरत
नहकक कर पकएगक।

अपम कक करम रक आपकक नकल हकगक

कपछ समय पहलम मह नम 10,000 डसलर दम कर एक रवजकपन एजम सक सम अपनम रलए एक रवजकपन तम यकर
करवकयक और एक रकषटप रकय अखबकर मम छपवकयक। इसकक ककफक असर हपआ और मप झम बहपत सक अचछक
पपररतरकप रयकएह रमलकक। हम लकग अगलम हफतम ऑरफस मम एक-दस प रम कक पकठ थपथपकतम रहम , जब तक रक
हमम एक और रवजकपन नहकक रदख गयक। एक पपररतसपधकर नम हब प हप हमकरम जम सक रवजकपन पपरककरशत
करवकयक थक, रजसम बनवकनम कम पम सम हमनम रदए थम , लम रकन रजसकक लकभ वह उठक रहक थक। उसकक लकय
हमकरम पपरसडकट कक नहकक, बरलक अपनम पपरसडकट कक बम चनक थक। हमकरक पपररतरकप रयक कक दर घटकर 50
पपररतशत हक गई और रगरतक चलक गई। और हम इस मकमलम मम कपछ नहकक कर सकतम थम ।

आपकक अपनम रबजनम स कम हर पहलप कम रलए बम कअप यकजनकएह लगकतकर बनकतम रहनक चकरहए। आपकक
इस मकमलम मम जरक सक भक शक कक नहकक हकनक चकरहए रक आप जक भक कर रहम हह , वह जलदक हक ककम करनक
बक द कर दम गक और इसकक जगह ककई दस प रक चकज लम लम गक, जक जयकदक अचछक तरह ककम करम गक।
आरकमदम ह दकयरम सम सतकर रहम

मह पहलम भक “आरकमदम ह दकयरम ” कक रजकप र कर चप कक हह प और यह बतक चप कक हह प रक लकग और सक गठन


अकसर इसमम कमसम फहस जकतम हह और वहक चकजम बकर-बकर करतम जकतम हह , चकहम वम ककरगर हग यक न हग। कई
बकर आपकक दकघरककलकन सफलतक कक सबसम बडक खतरक अलपककलकन सफलतक सम हकतक हम । रकसक भक
कम तरप मम सफलतक रमलनम पर ततककल घमक ड और बदलनम कक अरनचछक पम दक हक जकतक हम , रजससम आप
बकजकर कक नई वकसतरवकतकओक पर तप रक त पपररतरकप रयक नहकक कर पकतम हह । अपनम सकथ ऐसक न हकनम दम ।

पपररतसपधकर कम दबकव अनक त हह

पररवतरन कक पपरमररत करनम वकलक तकसरक ततव हम पपररतसपधकर, रजसमम बहपत लचकलम पन कक जररत हकतक
हम । आपकम पपररतसपधकर – सथकनकय, रकषटप रकय और अक तरकरषटप रकय – आज पहलम सम जयकदक सक कलपवकन और
रचनकतमक हक चप कम हह । वम लगकतकर आपकम गपरकहकग कक छकननम , आपकक सम लस कक चप रकनम , आपकम कमशफलक
कक कम करनम और अगर सक भव हक तक आपकक रबजनम स सम बकहर करनम कम तरककम तलकश रहम हह । वम
आकप रकमक तरककम सम अपनम पपरसडकट यक सम वक बम च रहम हह और बकजकर मम आपकक रसथरत कक कमजकर करनम
कम रलए अपनक तरफ सम हर तकर और लकभ कक इसतम मकल कर रहम हह । आपकम पपररतसपधकर आकप रकमक रप
सम नई जकनककरक और पपरमदकरगकक कक इसतम मकल कर रहम हह , तकरक वम आपकक पप रकनक सकरबत कर सकम और
पपररतसपधकर लकभ हकरसल कर सकम।

आज गपरकहकग यक खरकदकरग सम जयकदक ककपरनयकह , पपरसडकटप स, सम वकएह और सम लसपकपप ल हक गए हह ।


पपररतसपधकर रदनगरदन जयकदक मप रशकल और गहरक हकतक जक रहक हम । अगर आप इस बकजकर मम बचम रहनक
और समक द हकनक चकहतम हह , तक आपकक जयकदक एककगपर और सक कलपवकन बननक हकगक। सबसम बढ़कर,
आपकक लचकलक बनकनक हकगक।

हर चकज कक रनयरमत रप सम शपनय-आधकररत करम

इस पप सतक मम पहलम मह नम “शपनय-आधकररत सकच” कम महतव पर बकत कक हम , रजसमम आप अपनम वतरमकन


जकवन और गरतरवरधयग कम हर रहससम कक जकहच करतम हह । शपनय-आधकररत सकच लचकलम पन कक ककयम
रखनम कक भक एक महतवपपरर सकधन हम ।

लगकतकर पपछतम रहम , कयक आज मह ककई ऐसक चकज कर रहक हह ,प रजसम मह वतरमकन जकन कम आधकर पर दकबकरक
शप र नहकक करहगक?

अपनम जकवन और रबजनम स कम हर रहससम कक दम खम। जहकह भक आपकक तनकव, पपररतरकध यक सफलतक कक
कमक महसपस हक, शपनय-आधकररत सकच कक सवकल पपछम। और अगर ककई ऐसक चकज हम , रजसम आप दकबकरक
शप र नहकक करनक चकहम गम , तक ततककल उसम छकडनम कक यकजनक बनक लम और अपनम सक सकधनग तथक ऊजकरओक
कक रकसक दस प रम रकसतम पर लम जकएह , जहकह आपकक बम हतर परररकम रमल सकतम हग।

अपनम अहक कक अपनक रनररय शरकत यक सहज बप दपरध पर पदकर न डकलनम दम । कमन सहक हम , इससम जयकदक
परवकह इस बकत कक करम रक कयक सहक हम । आपकक यह सचचकई यकद रखनक चकरहए रक अक ततत आपकम
जयकदकतर रनररय गलत सकरबत हगगम । लचकलम बनम रहनम कम रलए तम यकर रहम , खकस तमर पर नई जकनककरक,
पपरमदकरगकक यक पपररतसपधकर कम सकमनम आनम पर।

तकन जकदपई कथन

तकन कथन हह , रजनहम आप उथल-पप थल भरम समय मम लचकलम बनम रहनम कम रलए बकर-बकर कहनक सकख सकतम
हह । यहकह पर वम तकन कथन बतकए जक रहम हह :

पहलक हम , “मह गलत थक।” जयकदकतर लकग बहकनम बनकएह गम, धकखक दम गम और इक ककर करम गम , लम रकन यह
सवकककर नहकक करम गम रक वम गलत थम । अपनक गलतक सवकककर न करनम सम रसथरत और जयकदक रबगड जकतक हम ,
कयगरक आपकम आस-पकस कक हर वयरकत पहलम सम हक यह जकनतक हम रक आप गलत हह । रसफर आप हक यह
नहकक जकनतम हह रक रजस वयरकत कक आप धकखक दम नम कक ककरशश कर रहम हह , वह आप खप द हह । जब आपकक
अपनक गलतक कक एहसकस हक, तक आप सबसम समकटर चकज यह कर सकतम हह रक अपनक गलतक फटकफट
मकन लम , समसयक कक सप लझक दम और लकय यक परररकम हकरसल करनम कक ओर आगम बढ़ जकएह ।

अनप मकनतत बडक ककपरनयग और सक गठनग कम पपरमप ख लकगग कक 80 पपररतशत समय और ऊजकर इस सचचकई
कक ढह कनम मम लग जकतक हम रक वम गलत हह । वम अपनक गलतक मकननक नहकक चकहतम । रकसक सपषट गलतक कक
मकननम सम इक ककर करनम कक वजह सम कई ककपरनयकह बबकरद हक जकतक हह ।

सवकककर करम रक आप आदशर नहकक हह

लचकलम बनम रहनम कम रलए आपकक दस प रक कथन यह सकखनक चकरहए, “मह नम गलतक कक।” बडक हम रकनक कक
बकत हम रक बहपत सकरक समय, ऊजकर और पम सक रसफर इसरलए बबकरद हक जकतक हम , कयगरक कपछ लकगग कम
अहमप इतनम जयकदक बडम हकतम हह रक वम यह सवकककर हक नहकक करतम रक उनसम गलतक हपई हम , हकलकह रक यह
उनकम आस-पकस कम हर वयरकत कक सकफ नजर आतक हम ।जब आप कह दम तम हह , “मह गलत थक” यक “मह नम
गलतक कक,” तक मप दपदक ककफक हद तक खतम हक जकतक हम । इसकम बकद हर वयरकत समसयक सप लझकनम यक
लकय हकरसल करनम कक ओर जक सकतक हम । लम रकन जब तक इक सकन यह सवकककर करनम कक अरनचछपक
रहतक हम रक वह गलत रदशक मम जक रहक हम , तब तक हर चकज ठहर जकतक हम ।

हमनम रकषटप रकय रकजनकरत मम यह बकर-बकर दम खक हम , जहकह रकसक एक वयरकत दकरक अपनक गलतक यक बडक
भपल न मकननम कम ककरर हर शकरमल वयरकत, और अकसर पपरम दम श, कम समय और ऊजकर कक जबदरसत बबकरदक
हपई।

नई जकनककरक सम ततककल अनप कप लन करम

आपकक जक तकसरक कथन ततककल और सहजतक सम कहनक सकखनक चकरहए, वह हम , “मह नम अपनक इरकदक
बदल रलयक हम ।” मकन लकरजए, आपनम पहलम उपलबध जकनककरक कम आधकर पर ककई रनररय रलयक थक। अब
अगर आपकक नई जकनककरक रमलतक हम , जक पप रकनक जकनककरक कम रवरकध मम हकतक हम , तक आपकक सपषटतक सम
सवकककर करनक चकरहए रक आपनम अपनक इरकदक बदल रलयक हम ।

गलत हकनक, गलतक करनक यक अपनक इरकदक बदलनक ककई कमजकरक यक चकरररतपरक दकष नहकक हम । दरअसल
जकन, पपरमदकरगकक और पपररतसपधकर कम कम तरप ग मम तकवपर पररवतरन कम दमर मम यह सकहस, चररतपर और
लचकलम पन कक रनशकनक हम रक आप जलदक सम “अपनक नप कसकन कम करनम ” कम इचछपक रहम और हर ककम
मम “वकसतरवकतक रसदकक त” कक अभयकस करम ।

दपरनयक जम सक हम , उसकम सकथ उसक तरह रनबटनम कम इचछपक रहम । इसम उस रप मम न दम खम, जम सक आप ककमनक
करतम हह यक जम सक यह अतकत मम थक। सचचकई कक सकमनक करम , चकहम वह कमसक भक हक। खप द कम और अपनम
आस-पकस कम हर वयरकत कम पपररत ईमकनदकर रहम ।

नई वकसतरवकतकओक कम पपररत खप लम रहम

नई जकनककरक, पपरमदकरगकक यक पपररतसपधकर कक रकशनक मम अपनम लकयग और उदपदम शयग कक दकबकरक


मपलयकककन करनम कम पपररत हमम शक खप लम रहम । आप आज जक जकनतम हह , उसकम आधकर पर कयक यह ककम करनम
कक सवरशरप म षठ रदशक हम ? अगर नहकक हम , तक आपकक कमन सक चकज करनक चकरहए? आप और कयक कर सकतम
हह ?

अगर यह ककई लकय हम और उस लकय कक बनकतम समय ममजपद परररसथरतयकह नकटककय रप सम बदल गई
हह , तक यह सप रनरशचत करम रक आप अब भक इसम इतनक बप रक तरह चकहतम हग रक इसकम रलए सक घषर और
तयकग करम । इसम छकडनम और नयक लकय तय करनम कम इचछपक रहम , अगर आपनम अपनक इरकदक बदल रलयक
हम यक अगर वह लकय अब आपकम रलए उतनक महतवपपरर नहकक हम , रजतनक पहलम कभक थक।

तकवपर पररवतरन कम दमर मम पररवतरन जब भक हक, तक उसम पहचकननम और अपनकनम मम सबसम आगम रहनम कक
सक कलप करम । इसकक अपम कक करम , जम सम यह घटनकओक कक सवकभकरवक और नम सरगरक रदशक कक रहससक हक।
जब घटनकएह आपकम सकचम यक चकहम अनप सकर न हग, तक हम रकन-परम शकन हकनम सम इक ककर कर दम ।

अपनम सक बकधग मम लचकलम बनम

खकस तमर पर अपनम जकवन कम महतवपपरर लकगग – पररवकर कम सदसयग, दकसतग, सहकरमरयग और गपरकहकग –
कम सकथ लचकलम रहम । रभनन दकरषटककरग और रभनन रवचकरग कम पपररत खप लम रहम । यह सवकककर करनम कम
लगकतकर इचछपक रहम रक आप गलत हक सकतम हह , कयगरक आप अकसर गलत हकतम हह ।

सवरशरप म षठ लकडसर कक एक गप र यह हकतक हम रक वम अचछम शपरकतक हकतम हह । वम बहपत सम सवकल पपछतम हह और


अपनक इरकदक तय करनम यक अक रतम रनषकषर पर पहपहचनम सम पहलम जयकदक सम जयकदक सकरक जकनककरक हकरसल
कर लम तम हह । जब वम ककई गलतक कर दम तम हह , तक वम असफलतक कक सवकककर करतम हह और जलदक सम अपनक
नप कसकन कम कर लम तम हह , तकरक वम जयकदक बडक और बम हतर चकजग कक ओर जक सकम।

पपरकरक रभकतक कक रसदककत

लचकलम पन कक एक और पहलप हम , रजसम आपकक अपनम बककक जकवन और कमररयर मम रदमकग मम रखनक
चकरहए। वम जकरनक और दकशररनक बकरमक सटर फपलर नम इसम “पपरकरक रभकतक कक रसदकक त” (theory of
precession) नकम रदयक हम । यम शबद रकसक सकमकनय रडकशनरक यक एनसकइकलकपकरडयक मम नहकक रमलतम ।
बम बसन कसलम ज कम डस. रसबटर रसनसटम ड नम इस अवधकररक कक “गरलयकरक रसदककत” (corridor principle)
कहक हम । नम पकरलयन रहल नम अमम ररकक कम सबसम सफल वयरकतयग दकरक इसकक खकज कक रजकप र करतम हपए
कहक हम रक “हर रवपरत यक बकधक कम भकतर उसकम समकन यक उससम बडम अवसर यक लकभ कम बकज रछपम हकतम
हह ।”

इस रसदकक त कक मतलब यह हम रक जब आप अपनम रलए ककई नयक लकय तय करतम हह , तक आपकम रदमकग
मम एक सकमकनय रवचकर हकगक रक आपकक कमन सम कदम उठकनम चकरहए और रकस रदशक मम जकनक चकरहए।
लम रकन लगभग अरनवकयर रप सम रकह मम आपकम सकमनम अनपम रकत अवरकध आएह गम, रजससम आपकम रलए
उस रदशक मम आगम बढ़नक असक भव हक जकएगक। बहरहकल, जम सम हक आपकम सकमनम दकवकर आतक हम , रकसक
प रक दकर खप ल जकएगक।
चमतककर सम सफलतक कम गरलयकरम मम अवसर कक दस

चपहरक आप लचकलम हह , इसरलए आप नए अवसर कक लकभ जलदक उठक लम गम और उस रदशक मम बढ़नम लगम गम ,
उस नए पपरसडकट यक सम वक कक रवकरसत कर लम गम , उस नए बकजकर यक गपरकहक समपह मम बम चनम लगम गम ।
लम रकन जब आप इस नए गरलयकरम मम आगम बढ़तम हह , तक आपकम सकमनम एक और नई बकधक यक अवरकध आ
जकएगक, जक एक बकर रफर आपकक पपरगरत कक रकक सकतक हम । बहरहकल, जम सम हक आपकम सकमनम यह नई
दकवकर यक बकधक आतक हम , आपकम रलए एक और नयक अवसर खप ल जकएगक और आपकक अपनम लकय कक
ओर जकनम वकलम एक नए गरलयकरम मम लम जकएगक।

यह कई बकर हक सकतक हम और कई बकर आपकक शप रआत गलत हक सकतक हम । लगभग हर मकमलम मम


आपकक रकसक ऐसम कम तरप मम सबसम बडक सफलतक रमलम गक, रजसकक आपनम शप रआत मम यकजनक भक नहकक
बनकई थक। कपकजक हम लचकलम बनम रहनक।

सपषट भक रहम और लचकलम भक

यहकह लचकलम पन कक सबसम महतवपपरर रनयम बतकयक जक रहक हम : “अपनम लकय कक लम कर सपषट रहम , लम रकन
उसम हकरसल करनम कक पपररकप रयक कक लम कर लचकलम बनम ।”

हमम शक अपनम अरतचम तन मन कम पपरभकव कम पपररत खप लम रहम । समभकगयशकलक खकजग और समककरलक


घटनकओक कक सक भकवनक कम पपररत सक वमदनशकल बनम । दस प रम लकगग कम रवचकरग, पपरमररकओक और जकन कम पपररत
खप लम रहम । मम रयप 18:13 मम ईसक मसकह कहतम हह , “अगर तप म सवगर कम सकमपरकजय मम दकरखल हकनक चकहतम हक,
तक तप महम रकसक छकटम बचचम जम सक बननक चकरहए।”

इन शबदग कक एक वयकखयक यह हम रक आपकक खप लम मरसतषक वकलक, लचकलक, शकक त, आतमरवशवकसक और


रजजकसप बननक हकगक, तभक आप नए अवसरग और सक भकवनकओक कक पहचकन पकएह गम, जब वम आपकम लकय
कक ओर आपकक यकतपरक मम आपकम आस-पकस पपरकट हकगम ।

लचकलम और खप लम रहनम कक सक कलप करम , चकहम परररसथरतयकह कमसक भक हग। यकद रखम , रकसक ककम कक करनम
यक रकसक लकय कक हकरसल करनम कक लगभग हमम शक ककई न ककई बम हतर तरककक हकतक हम । आपकक लकय
इस बकरम मम चमकस और जकगरक रहनक हम रक वह तरककक कमन सक हक सकतक हम । उसम खकज लम और रफर
रजतनक जलदक हक सकम, उस नई रदशक मम कदम उठक लम । इससम आप हमम शक अपनम लकय तक पहपहच जकएह गम
– कई बकर तक बहपत हक अपपरतयकरशत और आशचयरजनक तरककग सम ।

हर समय लचकलम रहम


1.रनयरमत रप सम खप द सम यह सवकल पपछतम रहम , मह अपनम जकवन कम सकथ सचमप च, सचमप च कयक करनक
चकहतक हह ?प इसकम बकद यह सप रनरशचत करम रक आपकम वतरमकन लकय और ककम आपकम जवकब कम अनप रप
हग।

2.अपनम जकवन और लकयग कम बकरम मम पपरक तरह ईमकनदकर और यथकथरवकदक रहम । दपरनयक जम सक हम , उसम
उसक रप मम दम खनम कक सक कलप करम । इसम इस तरह न दम खम, जम सक आप इसम दम खनक चकहतम हग यक जम सक यह
हक सकतक थक। इस अभयकस सम रकन पररवतरनग कक सप झकव रमलतक हम ?

3.जकवन कम रजस भक कम तरप मम आप तनकव यक पपररतरकध कक अनप भव करतम हग, वहकह यह सवकककर करनम कम
इचछपक रहम रक आप गलत हक सकतम हह यक आपनम गलतक कर दक हम । जहकह सक भव हक, आज हक अपनम
नप कसकन कक कम करनम कक सक कलप करम ।

4.अगर रसथरत बदल गई हम यक आपकक नई जकनककरक रमल गई हम , तक अपनक इरकदक बदलनम कम इचछपक
रहम और नए तरयग कम आधकर पर एक नयक रनररय लम । रकसक ऐसक रदशक मम जप टम रहनम सम इक ककर कर दम ,
रजसमम आज जयकदक समझदकरक नजर न आतक हक।

अपनम सकमनम आनम वकलक हर समसयक यक बकधक मम झकहककर दम खम और उसमम शकरमल मपलयवकन सबक यक
लकभ कक खकजम । कयक आपकक नई जकनककरक यक अनप भव कम आधकर पर अपनक पपरगरत यक कमर कक रदशक
बदलनक चकरहए? अगर ऐसक हम , तक इसम इसक समय कर दम ।

अपनक जनमजकत रचनकतमकतक कक तकलक खकलम

आपकम रदमकग मम जक भक रवचकर, जक भक तरय आतक हम , उससम लकभ लम नम कक सककलप करम । उससम अपनम
रलए ककम करवकएह और उसकक फकयदक उठकएह । चकजग कक उस रप मम न सकचम , जम सक वम हह , बरलक उस रप
मम सकचम जम सक वम हक सकतक हह । रसफर सपनम न दम खम, बरलक सक जन भक करम !

– रसबटर कसरलयर

टकनक बप जकन मरसतषक रवशम षज हह । वम मम नसक कम भपतपपवर पपरमरसडम ट हह । मम नसक सक गठन रसफर उनहकक लकगग कम
रलए खप लक हम , जक औसत आईकयप टम सटप स मम शकषरसथ 2 पपररतशत सककर करतम हह । उनहगनम रचनकतमकतक,
सकखनम और बप दपरध पर कई पप सतकम रलखक हह । उनकम और इस कम तरप कम कई अनय रवशम षजग कम अनप सकर
आम आदमक कक अरधककक श मकनरसक सक भकवनक कक दकहन नहकक हक पकतक हम , जक लगभग असकरमत हकतक
हम ।

आपकम रनयककसटर कस यकनक आपकम सकचनम वकलम मरसतषक मम लगभग सम रबरलयन ककरशककएह यक नयपरसनस
हकतम हह । इनमम सम हर ककरशकक रकसक सम हक कक तरह रथरकतक हम , रजसकम बकस हजकर गह गरलयक यक फकइबसर
इसम अनय मरसतषक ककरशककओक सम जकडतम हह । यम ककरशककएह भक आपस मम दस प रक हजकरग-लकखग
ककरशककओक सम जप डक हकतक हह । इस तरह एक इलम रकटप रक रगपरड जम सक सक रचनक बन जकतक हम , जक रकसक
बडम शहर कक रकशन करतक हम और रबजलक दम तक हम । हर ककरशकक और हर जकड मम मकनरसक ऊजकर यक
जकनककरक हकतक हम , जक हर अनय ककरशकक कम रलए उपलबध हकतक हम । इसकक मतलब हम रक आपकम
मरसतषक कक जरटलतक आपकम रवशवकस यक कलपनक सम परम हम ।

टसनक बप जकन और अनय मरसतषक रवशम षजग कम अनप सकर आपकम मरसतषक कम कनम कशनस कम तकलमम लग और
पररवतरनग कक सक खयक जकत बपरहककड मम ममजपद अरप ओक कक सक खयक सम भक जयकदक हम । इसकक सक खयक कक
अक दकजक लगकनम कम रलए आपकक 1 कक अक क रलखनम कम बकद आठ पननम तक 0 लगकनम हगगम , लकइन कम बकद
लकइन, पननम कम बकद पननम ।

वक हद ररजवर कमतक

जम सक पहलम रजकप र रकयक जक चप कक हम , आम लकग अपनम पपरम जकवन और ककमककज मम अपनम मरसतषक कक
रसफर 1 – 2 पपररतशत कमतक कक इसतम मकल करतम हह । बककक “ररजवर कमतक” हम , रजसकक शकयद हक कभक
दकहन यक उपयकग हकतक हम । अरधककक श लकग “जब कबपर मम जकतम हह , तक उनकक सक गकत भक उनकम सकथ हक
दफन हक जकतक हम ।”

आपकक अपनम जकवन मम चमतककरक परररकम पकनम कम रलए ककई चमतककर करनम कक जररत नहकक हम । आपकक
तक बस इतनक करनक हम रक अपनम भकतर ममजपद मकनरसक शरकत कक वतरमकन सम थकडक जयकदक इसतम मकल
करम । आपकम सकचनम कक कमतक मम यह छकटक सक सप धकर आपकम जकवन मम गहरम पररवतरन कर सकतक हम ।
इसकक बदमलत आगम आनम वकलम महकनग और सकलग मम आप इतनक कपछ हकरसल कर लम गम , रजसम दम खकर
आप और बककक लकग हम रकन रह जकएह गम।

रस कम पपरकफमसर सजर ई यम फपरकमकव दकरक कपछ सकल पहलम रकए गए शकध कम अनप सकर अगर आप अपनक
ममजपदक मकनरसक कमतक कक रसफर 50 पपररतशत उपयकग कर सकम, तक आप एक दजरन यपरनवरसरटकज सम
पकएच.डक. कर सकतम हह , आसकनक सम एक दजरन भकषकएह सकख सकतम हह और एनसकइकलकपकरडयक रबपरटम रनकक
कम पपरम बकईस वसलयपम ककठसथ यकद कर सकतम हह ।

आपकक अपनक आमदनक दकगप नक करनक हम ?

अगर आप इस वकत अपनक रसफर 2 पपररतशत मकनरसक सक भकवनक कक इसतम मकल कर रहम हह और आप उसम
बढ़ककर 4 पपररतशत कर लम , तक आप अपनक आमदनक दकगप नक कर सकतम हह , अपनम पम शम मम तम जक सम तरककक
कर सकतम हह , अपनम कम तरप मम रशखर पर पहपहच सकतम हह और अपनक रजक दगक कक ककयककलप कर सकतम हह ।
अगर आप अपनक 5 पपररतशत यक 6 पपररतशत यक 7 पपररतशत सक भकवनक कक इसतम मकल कर सकम, तक आप
ऐसम सतर पर पपरदशरन करनम लगम गम रक आपकक और आपकम आस-पकस कम हर वयरकत कक हम रकनक हकगक। यह
अनप मकन लगकयक गयक थक रक अलबटर आइक सटकन नम भक कभक अपनक शरकतयग कम रशखर पर अपनक 10 –
15 पपररतशत सम जयकदक मकनरसक कमतक कक इसतम मकल नहकक रकयक, जबरक उनहम दपरनयक कम महकनतम
पपररतभकशकलक वयरकतयग मम सम एक मकनक जकतक हम ।

रचनकतमकतक एक नम सरगरक यकगयतक हम

तकन सम पकहच सकल कम रजन बचचग कक परककर रकयक गयक, उनमम सम 95 पपररतशत कक बम हद रचनकतमक
पकयक गयक। उनहकक बचचग कक जब रकशकरकवसथक मम दकबकरक परककर रकयक गयक, तक रसफर 5 पपररतशत हक
बम हद रचनकतमक पकए गए। इस बकच उनकम सकथ कयक हपआ? जब वम सकप ल मम गए, तक उनहम यह रसखकयक
गयक रक अगर आप आगम बढ़नक चकहतम हह , तक आपकक सबकम सकथ चलनक हकगक। उनहगनम सकखक रक टकचर
कक चप नमतक नहकक दम नक चकरहए यक असकमकनय रवचकरग कक सप झकव नहकक दम नक चकरहए। अपनम सकरथयग दकरक
पसक द रकए जकनम और सवकककर रकए जकनम कक ककरशश मम उनकक रचनकतमकतक कक दम उसक तरह टप ट गयक,
रजस तरह रबनक ईधन कम आग दम तकड दम तक हम ।

अचछक खबर यह हम रक रचनकतमकतक एक जनमजकत यकगयतक हम , जक लगभग हर वयरकत मम पपरचप रतक मम


हकतक हम । यह जनमजकत हम , यह आपकम जम नमरटक तक तरप कक रहससक हम , यह एक ऐसक शरकत हम जक अनपठम
रप सम हर इक सकन मम हकतक हम । हर वयरकत रचनकतमक हम । पपरक 95 पपररतशत जनसक खयक मम जकरनयस कम सतर
पर नहकक, तक असकधकरर सतर पर ककम करनम कक यकगयतक हम , बशतर रसथरतयकह और परररसथरतयकह सहक हग।

इसकक उपयकग करम यक इसम गह वक दम

लम रकन आपकक रचनकतमकतक मककसपम शक कक तरह हकतक हम । अगर आप इसकक उपयकग नहकक करतम हह , तक
आप इसम गह वक दम तम हह । मककसपम शक कक तरह हक अगर आप अपनक रचनकतमकतक कक उपयकग नहकक करतम हह
और इसकक रनयरमत वयकयकम नहकक करतम हह , तक यह कमजकर और अपपरभकवक हक जकतक हम । रवचकर पम दक
करनम कक आपकक यकगयतक कक लगकतकर उपयकग हकनक चकरहए, तभक आप इसम बम हतरकन रसथरत मम रख
पकएह गम।

समभकगय सम , आप रकसक भक समय अपनक रचनकतमकतक कक दकहन करनक शप र कर सकतम हह और इसम


जयकदक ऊहचम सतर पर लम जक सकतम हह । आप दरअसल अपनम मरसतषक मम जयकदक नयपरसनस और डम नडपरकइटप स
कक सरकप रय कर सकतम हह तथक जयकदक आपसक कनम कशनस बनक सकतम हह । जब भक आप अपनक ममजपदक
मकनरसक शरकत कक जयकदक उपयकग करतम हह , तक हर बकर आप बम हतर ढक ग सम और जयकदक सपषटतक सम
सकचनम मम समथर बनतम हह ।

रवचकर दमलत कम नए सपरकत हह

आज हम सपचनक यप ग मम रह रहम हह । रवचकर आपकम बककक जकवन मम नई दमलत कम पपरमप ख सपरकत हगगम ।
रवचकरग मम हर समसयक कक सप लझकनम कक कपकजक हकतक हम । वम रकसक भक लकय कक हकरसल करनम कम सबसम
महतवपपरर सकधन हकतम हह । और चपहरक नए रवचकर पम दक करनम कक आपकक यकगयतक लगभग असकरमत हम ,
इसकरलए अपनम तय लकय हकरसल करनम कक आपकक यकगयतक भक असकरमत हम ।

सकरक दमलत मपलय बढ़कनम सम आतक हम – रकसक दस प रम सम जयकदक, बम हतर, ससतक, जयकदक तम ज और जयकदक
आसकनक सम ककम करनम सम । दमलतमक द बननम कम रलए मपलय बढ़कनम कक एक अचछक रवचकर हक ककफक हकतक
हम ।

जब आपकम पकस सपषट लकय – रलरखत, मकनरसक तसवकर वकलम और भकवनकम–हकतम हह , तक आप अपनम
चम तन, अवचम तन और अरतचम तन मरसतषकग कक पपरमररत कर दम तम हह , तकरक वम आपकक मनचकहक लकय
हकरसल करनम कम रलए रवचकरग कक सतत पपरवकह पम दक करम ।

हर समसयक कक सप लझकएह
ऐसक ककई समसयक नहकक हम , रजसम आप सप लझक न सकम। ऐसक ककई बकधक नहकक हम , रजसम आप पकर न कर
सकम। ऐसक ककई लकय नहकक हम , रजसम आप हकरसल न कर सकम। इसकम रलए तक बस आपकक अपनम
रचनकतमक मरसतषक कक दकहन करनक हम , जम सक रक यह आज हम । आपमम इस समय इतनक जयकदक बप दपरध
और मकनरसक कमतक हम रक अगर आप सम सकल भक रजएह , तब भक इसकक पपरक उपयकग नहकक कर सकतम ।
लम रकन यरद आपनम अब तक अपनक सकरक मकनरसक शरकतयग कक दकहन नहकक रकयक हम , तक इसकक यह
मतलब नहकक हम रक आप आज हक सम इनकक पपरयकग शप र नहकक कर सकतम ।

कई मकमलग मम शकरकररक रफटनम स और मकनरसक रफटनम स एक जम सक हकतक हह । अगर आप शकरकररक दकरषट


सम रफट बननक चकहतम हह , तक आपकक वकर आउट और शकरकररक वयकयकम करनक हकगक। अगर आप अपनक
शकरकररक मककसपम रशयकह बनकनक चकहतम हह , तक आपकक “वजन उठकनक” हकगक और डमबबम लस यक बकरबम लस
उठककर कसरत करनक हकगक और अपनक मककसपम रशयग मम नयक खपन पहपहचकनक हकगक। आप अपनक
मककसपम रशयग पर रजतनक जयकदक दबकव डकलम गम वम समय कम सकथ उतनक हक जयकदक मजबपत बनम गक।

आपकक मरसतषक भक इसक तरह हम । मकनरसक मककसपम रशयकह बनकनम कम रलए आपकक “मकनरसक वजन
उठकनक” हकगक। आपकक अपनम रदमकग पर जयकदक दबकव और तनकव डकलनक हकगक, अपनक सकरक मकनरसक
ऊजकर कक रवचकर तथक समकधकन पम दक करनम पर कमरदपरत करनक हकगक, तकरक यह आपकम लकय कक रकह मम
आनम वकलक सभक समसयकओक कक सप लझक सकम।

रनयरमत रप सम रवचकरमक थन करम

बप दपरध कक बम हतर बनकनम और रचनकतमकतक कक बढ़कनम कक सबसम शरकतशकलक तकनकक वह हम , रजसम मह


“रवचकरमक थन” कहतक हह ।प इसकम ककम करनम कक तरककक सरल हम । परररकम आशचयरजनक भक हकतम हह और
जकवन बदलनम वकलम भक। आप रवचकरमक थन कक पपररकप रयक एक ककगज सम शप र हकतक हम । इस ककगज कम
ऊपर आप अपनक लकय पपरशन कम रप मम रलख लम । यह पपरशन रजतनक सरल और सपषट हकगक, इसकक
पपररतरकप रयक मम पम दक हकनम वकलम जवकबग कक गप रवतक भक उतनक हक बम हतर हकगक।

रमसकल कम तमर पर, “मह जयकदक पम सक कमसम कमक सकतक हह ?प ” यह सवकल रलखनम कम बजकय आपकक यह
रलखनक चकरहए, “मह अगलम चमबकस महकनग मम अपनक आमदनक दकगप नक कमसम कर सकतक हह ?प ”

इससम भक बम हतर यह हकगक रक अगर आप आज 50,000 डसलर पपररत वषर कमक रहम हग, तक आपकक सवकल
यह हकनक चकरहए, “मह 31 रदसक बर (रनरशचत वषर रलखम ) तक हर सकल 1,00,000 डसलर कमसम कमक सकतक
हह ?प ”

आपकक हर जवकब “तकन पक वकलम फसमपरलम” कक पपरयकग करकम रलखक जकनक चकरहए। यह वयरकतगत,
सककरकतमक और वतरमकन ककल मम हकनक चकरहए। दस प रम शबदग मम , आपकम जवकब सक कलपग यक चम तन मन
दकरक अवचम तन मन कक रदए गए रनदर शग कम अनप रप रलखम जकनम चकरहए। अकसर, आप इस ककगज पर
जवकब रलखम गम और उनहम ततककल भपल जकएह गम। लम रकन कपछ समय बकद अरतचम तन मन कक ककयररवरध कम
फलसवरप आप अपनम जकवन मम ऐसम अवसर कक आकरषरत करम गम , रजससम आपकक ककई जवकब सरकप रय
हककर ककम करनम लगम गक। इस रवरध मम मकरहर बननक
जब आप ककगज कम ऊपर अपनक सवकल रलख लम , तक रफर उस सवकल कम कम सम कम बकस जवकब दम नम कम
रलए खप द कक अनप शकरसत करम । आप बकस सम जयकदक जवकब रलख सकतम हह , लम रकन कम सम कम बकस
जवकब दम नक अरनवकयर हम ।

पहलम तकन सम पकहच जवकब आसकन हगगम । आप फटकफट इस तरह कम जवकब सकच लम गम , जम सम “जयकदक
मम हनत करक,” “जलदक शप र करक और दम र तक ककम करक,” “जयकदक मपलय वकलम ककम करक।”

आपकम अगलम पकहच जवकब थकडम जयकदक मप रशकल हगगम । सवकल कक जवकब दम नम कम रलए आपकक कम सपषट
लम रकन जयकदक रचनकतमक तरककम खकजनम कम रलए मम हनत सम सकचनक हकगक और जयकदक गहरकई तक जकनक
हकगक।

आपकम आरखरक दस जवकब सबसम मप रशकल हगगम । कई लकगग कक यह इतनक मप रशकल लगतक हम रक उनकम
रदमकग खकलक हक जकतम हह । उनकक आह खम सपनक हक जकतक हह । उनकम रदमकग मम खपन कक पपरवकह तम ज हकनम कम
ककरर उनकक रसर चकरकनम लगतक हम , जक “मकनरसक वजन उठकनम ” कक इस पपररकप रयक कम ककरर हकतक हम ।

बहरहकल, चकहम इसमम रकतनक भक समय लगम , खकस तमर पर इस अभयकस कक शप रआत मम , आपकक खप द कक
अनप शकरसत करनक हकगक, तकरक आप तब तक रलखतम रहम , जब तक रक आपकम पकस कम सम कम बकस
जवकब न हक जकएह । कई बकर तक आपकक बकसवकह जवकब हक वह कप रकक रतककरक जवकब हकगक, जक आपकम
हजकरग डसलर बचक लम गक और सम कडग घक टग कक कडक मम हनत भक। अकसर आपकक आरखरक जवकब हक वह
पपरमररत रवचकर हकतक हम , जक आपकक रजक दगक और कमररयर कक बदल दम तक हम ।

एक ककम चप न लम

जब आपकम पकस कम सम कम बकस जवकब हक जकएह , तक अपनक सपचक कक दकबकरक दम खम और जवकबग कक


समककक करम । रफर कम सम कम एक ककम चप न लम , रजसम आप अपनम लकय कक ओर जयकदक तम जक सम बढ़नम
यक समसयक सप लझकनम कम रलए ततककल कर सकतम हह ।

आप इस पपररकप रयक कम पपरभकव कक कई गप नक बढ़क सकतम हह , अगर आप बकस जवकबग कक सपचक सम सबसम
अचछक जवकब चप नकर उसम एक नए ककगज पर सवकल कम रप मम रलख लम । रफर दम खम रक कयक आप इस
सवकल कम भक बकस जवकब दम सकतम हह । यह सक यपकत अभयकस आपकक मकनरसक रप सम चपल बनक दम गक,
जम सम नयपटपरल ककर कम एकसकलरम टर पर पम र रखनक। आपकक मरसतषक मकनरसक ऊजकर सम चमकनम और नकचनम
लगम गक तथक रकप रसमस टप रक कक चमकतक रकशरनयग कक तरह रवचकरग सम दमक उठम गक।

रमसकल कम तमर पर, आपकक पहलक सवकल यह हक सकतक हम , “मह अगलम चमबकस महकनग मम 1,00,000
डसलर तक अपनक आमदनक दकगप नक कमसम कर सकतक हह ?प ” आपकक एक जवकब हक सकतक हम , “मह हर रदन
दक घक टम जयकदक ककम करतक हह ।प ”

आप इस जवकब कक एक नए ककगज पर सवकल कम रप मम रलख सकतम हह , “मह हर रदन दक घक टम कक


अरतररकत उतपकदक समय पकनम कम रलए कयक कर सकतक हह ?प ” रफर आप बकस अलग-अलग चकजम रलखनक
शप र कर दम , रजनसम आप हर रदन दक अरतररकत घक टम कम उतपकदक ककम कम रलए समय रनककल सकतम हह ।
आप चकहम जक जवकब चप नम , उसकम रहसकब सम ततककल कमर मम जप ट जकएह । ककई चकज करम । कपछ भक करम ।
आप इस अभयकस पर रजतनक तम जक सम ककम करतम हह , रदन भर आपकम रवचकरग कक पपरवकह उतनक हक जयकदक
और रनरक तर हकगक। अगर आप इन रवचकरग कक पम दक कर लम तम हह , लम रकन उनकम अनप रप ककम नहकक करतम , तक
रचनकतमक पपरवकह धकमक पड जकएगक और थम जकएगक।

हर लकय पर रवचकरमक थन कक पपरयकग करम

इस अभयकस कक करनम कक सबसम अचछक समय सप बह कक हम – अपनक सपकइरल नकटबप क मम अपनम लकय कक
दकबकरक रलखनम कम ठकक बकद। हर सप बह आप एक लकय कक एक सवकल कम रप मम रलख सकतम हह और रफर
उस सवकल कम बकस जवकब खकज सकतम हह । आप ततककल अपनम रकसक एक जवकब पर ककम मम और अमल
करनम मम जप ट सकतम हह ।अगर लकय पयकरपत बडक और महतवपपरर हम , तक आप उसक लकय पर यह अभयकस
बकर-बकर भक कर सकतम हह । यह रचक तक न करम रक आप वहक जवकब बकर-बकर रलख रहम हह । आप इसकक
रजतनक जयकदक अभयकस करतम हह , इस बकत कक उतनक हक जयकदक सक भकवनक हम रक आप रबलकपल
अपपरतयकरशत कप रकक रतककरक रवचकरग कक पपरमररत कर दम गम । पपरमररक कक ककध आनम मम कई रदनग यक हफतग कक
मम हनत भक लग सकतक हम । धम यरवकन और सक कलपवकन रहम । यह जरर आएगक।

रवचकर उतपरत कक सक गकहकत शरकत

कलपनक करम रक आप हफतम मम पकहच रदन हर सप बह यह अभयकस करतम हह । अपनम रदमकग कक ररलम कस करनम
कम रलए आप वककएक ड मम नकगक कर सकतम हह । अगर आप यह अभयकस हर सपतकह पकहच रदन करतम हह , तक
आप हर सपतकह सम रवचकर पम दक कर लम गम । अगर आप यह अभयकस हर सकल पचकस सपतकह भक करतम हह ,
तक अगलम बकरह महकनम मम आप पकहच हजकर रवचकर पम दक कर लम गम । और आपकक अपनक छपरटप टयग कम दमरकन
इस बकरम मम सकचनम कक जररत भक नहकक हकतक हम !

अगर आप हर रदन एक नए रवचकर कक लकगप करतम हह , जक आपकक अपनम लकयग कक ओर जयकदक तम जक सम


आगम बढ़कएगक, तक हर सपतकह पकहच रवचकर हक जकतम हह और हर सकल 250 रवचकर। इसकक मतलब हम रक
आप अपनम जकवन मम हर सकल 250 नए रवचकरग पर अमल करतम हह ।

अब यहकह पर एक सवकल हम : कयक आपकक लगतक हम रक इस अभयकस कक रनयरमत रप सम करनम कक आपकम


जकवन और भरवषय पर ककई असर पडम गक? ऐसम सक सकर मम , जहकह जयकदकतर लकगग कम पकस सकल भर मम बहपत
कम रवचकर हकतम हह , कयक इस अभयकस सम आप अपनम कम तरप मम जयकदक बम हतर रसथरत मम हगगम ? कयक आपकक
लगतक हम रक अगर आप हर रदन यह ककम करतम हह , तक आप जलद हक रकसक भक चकज मम दमलतमक द और
सफल हक सकतम हह ? मप झम तक लगतक हम रक जवकब सपषट हम ।

एक अचछम रवचकर सम आपकक बरसग कक कडक मम हनत यक हजकरग डसलर बच सकतम हह । बहपत सम अचछम
रवचकरग कक सक गरप ह आपकक रबनक असफलतक कम अमकर, खप श और सफल बनक दम गक।

समकधकन पर धयकन कहरदपरत करम

जम सक रक पहलम कहक गयक हम , सफल लकग पपरबलतक सम समकधकन कमरदपरत हकतम हह । सचचकई यह हम रक
जकवन समसयकओक और मप रशकलग कक अक तहकन रसलरसलक हम । समसयकओक कक इस नदक मम यदक-कदक कम
सक कटग सम रसफर वयवधकन पडतक हम , जक तप लनकतमक रप सम समसयकओक कक छकटक बनक दम तम हह ।
दरअसल अगर आप वयसत जकवन जक रहम हह , तक आप शकयद हर दक-तकन महकनम मम रकसक न रकसक तरह
कम सक कट कक अनप भव कर रहम हगगम । आपकम जकवन मम वयकवसकरयक सक कट हगगम , पकररवकररक सक कट हगगम ,
रवतकय सक कट हगगम , सवकसरय सक बकधक सक कट हगगम और कई अनय सक कट भक हगगम । समसयकएह और सक कट
कभक नहकक रकतम । वम समप दपरक कक लहरग कक तरह लगकतकर आतम रहतम हह । आप रजस एकमकतपर पहलप कक
रनयक रतपरत कर सकतम हह , वह हम इन समसयकओक और सक कटग पर अपनक पपररतरकप रयक। और यहक आपकक
सफलतक कक कपकजक हम ।

सफल लकग समसयकओक पर असरदकर पपररतरकप रयक करतम हह । असफल लकग ऐसक नहकक करतम । सफल लकग
गहरक सकहस लम तम हह , ररलम कस हकतम हह और सपषटतक सम सकचतम हह । वम हर रसथरत मम अचछकई कक तलकश करतम
हह । वम मपलयवकन सबक कक तलकश करतम हह । सबसम बढ़कर वम सक भकरवत समकधकन पर धयकन कमरदपरत करतम हह ,
बजकय इसकम रक कयक हपआ थक और इसकम रलए कमन दकषक हम ।

हर समसयक सम पपरभकवक ढक ग सम रनबटम

रजस तरह गररत कक समसयकओक कक सप लझकनम कक एक पपररकप रयक हकतक हम , उसक तरह रबजनम स और जकवन
कक समसयकओक कक सप लझकनम कक भक एक पपररकप रयक हकतक हम । इसम सकखकर आप अपनम कमररयर मम इसकक
उपयकग कर सकतम हह । इसकम रलए जररत इस बकत कक हकतक हम रक आप समसयक सप लझकनम कम ककम कक
यकजनकबद और वयवरसथत अक दकज मम करम । •
पहलक कदम : समसयक कक सपषट रप सम पररभकरषत कर लम ।

सहक तरककम सम पररभकरषत समसयक आधक सप लझ जकतक हम । यह बम हद आशचयरजनक हम रक समसयक कक


ठकक सम सपषट रकए रबनक हक लकग समकधकन कक तलकश मम रकतनक जयकदक समय बबकरद करतम हह !

प रक कदम : पपछम, इस समसयक कम सभक सक भकरवत ककरर कयक हह ?


• दस

समसयक कम सपषट और असपषट दकनग तरह कम ककररग कक तलकश करम । यह कमसम शप र हपई? इसकक जडम कहकह
हह ? यह कमसम पम दक हपई? वह कमन सक महतवपपरर ततव हम , रजसकम बदलनम सम समसयक पम दक हपई? रकन
मकनयतकओक कम ककरर समसयक पम दक हपई? रजस तरह ककई डसकटर रकसक बकमकर रकगक कक गहरक जकहच करतक
हम , उसक तरह आपकक भक रकसक समसयक कक सप लझकनम कक ककरशश करनम सम पहलम समसयक कक पपरक
तहककककत करनक चकरहए।

• तकसरक कदम : पपछम, सभक सक भकरवत समकधकन कयक हह ?

आम लकगग कक सवकभकरवक पपरवक रत सम बचम , जक समसयक कक पररभकषक सम सकधम समकधकन पर कप द पडतम हह ।


प रक समकधकन कयक हम ?”
हमम शक पपछम, “दस

कई बकर सबसम अचछक समकधकन कपछ न करनक हकतक हम । कई बकर सबसम अचछक समकधकन जयकदक
जकनककरक इकटप ठक करनक हकतक हम । कई बकर सबसम अचछक समकधकन यह एहसकस करनक हकतक हम रक यह
आपकक समसयक नहकक हम और रफर इसम रकसक दस प रम कक ओर बढ़क दम नक हकतक हम , रजसकक यह रजममम दकरक हम ।

• चमथक कदम : पपछम, इस समकधकन सम कयक हकरसल हकनक चकरहए?


जब आप कई सक भकरवत समकधकन खकज लम , तक आपकक उनकक जकहच करनक हकगक। ककई समकधकन रकतनक
पपरभकवक यक आकषरक हम , इसकक मपलयकककन कमसम करम ? इसकक एकमकतपर तरककक पहलम सम यह तय करनक हम
रक आप उस समकधकन सम कयक हकरसल करवकनक चकहतम हह ।

आपनम यह कथन सप नक हकगक रक “ऑपरम शन सफल रहक, लम रकन मरकज मर गयक।” यह बहपत आम हम रक
हम समकधकन खकज लम तम हह और उस पर अमल करनम लगतम हह , लम रकन समसयक न रसफर अनसप लझक रह
जकतक हम , बरलक हमकरम कदम उठकनम कम बकद रसथरत और रबगड जकतक हम ।

यह सप रनरशचत करम रक आपकक चप नक हपआ समकधकन आपकम मनचकहम उदपदम शय कक हकरसल कर लम , जक


आपकम रदमकग मम समसयक सप लझकनम कक अभयकस कम समय आयक थक।

प रम कक समपम ।
• पकहचवकह कदम : समकधकन लकगप करनम कक रनरशचत रजममम दकरक यक तक खप द लम यक रकसक दस

जब आप आदशर समकधकन चप न लम , तक उस पर अमल कम रलए एक डम डलकइन तय कर दम । समय कक एक


पम मकनक बनक दम , जब तक आप यह तय कर सकम रक समकधकन सफल हम यक नहकक।

समसयक कक सप लझकनम वकलक जक बकतचकत रकसक रवरशषट समकधकन तक नहकक लम जकतक हम , रजसमम
वयरकतगत रजममम दकरक और डम डलकइनस तय नहकक कक जकतक हम , वह खप द एक समसयक हम , जक बकर-बकर
आएगक और अनसप लझक रह जकएगक।

रकसक समसयक सम रनबटनम कम इस सप रनयकरजत तरककम कक तब तक अभयकस करम , जब तक रक आपकक इसकक


आदत न पड जकए। आप यह दम खकर हम रकन रह जकएह गम रक इस रवरध कक पपरयकग करकम आप रकतनम
जयकदक पपरभकवक बन जकतम हह और इससम आपकम परररकम रकतनम बम हतर बन जकतम हह ।

रवजय और सफलतक कक कपकजक

इरतहकस कम यप दग और यप दकलक कम अधययन मम मप झम हमम शक ऐसक रसथरतयग नम मक तरप मप गध रकयक हम , जहकह


छकटक सम नक नम बडक सम नक कक हरकयक हम । हर मकमलम मम मह नम पकयक हम रक सक खयक कक दकरषट सम छकटक सम नक
आकप रमर और अमल कक यकजनक मम अरधक सक खयक वकलक सम नक कक तप लनक मम जयकदक वयवरसथत,
सप रनयकरजत और सटकक थक।

इसक तरह अगर आम आदमक कम पकस समसयक सप लझकनम कक सहक रससटम यक नप सखक हक, तक वह जयकदक
बप दपरधमकन यक उचच-रशरकत ऐसम लकगग सम आगम रनकल सकतक हम , जक रबनक रकसक रवरध यक यकजनक कम
अपनक समसयकएह सप लझकनम कक ककरशश करतम हह ।

रवचकरमक थन और सप रनयकरजत नकरत – यम दक रवरधयकह आपकक जकवन कक अपररहकयर समसयकओक और


मप रशकलग पर रवजय पकनम मम जबदरसत लकभ पहपहचकतक हह ।

इसम रलख लम
हमम शक ककगज पर सकचम । चकजग कक रलख लम । जब आप रलखतम हह , तक मरसतषक और हकथ कम बकच कपछ
हकतक हम । आपकक शकरमल मप दपदग कम बकरम मम सपषटतक और समझ कक जयकदक एहसकस हकतक हम । आप बम हतर
सकचतम हह । आपकक अनप भपरत पहलम सम जयकदक पम नक हक जकतक हम । जब आप रकसक चकज कम बकरम मम सकचतम हह ,
तक रनररय लम नम सम पहलम हर चकज कक रलखनम सम आप दरअसल जयकदक समकटर और रचनकतमक बन जकतम हह ।

शतरक ज कक आगम कक चकलम सकचम

आप एक बहपत हक सशकत रचनकतमक सकच कक अभयकस कर सकतम हह , रजसम “परररसथरत रनयकजन” कहक
जकतक हम । परररसथरत रनयकजन करतम समय आप जकवन कम खम ल मम कई कदम आगम तक सकचतम हह और
कलपनक करतम हह रक भरवषय मम कयक हक सकतक हम ।

हकलकह रक भरवषय ककफक हद तक अनजकनक और अरनरशचत हकतक हम , लम रकन आज कक रनरशचत पपरवक रतयकह
भरवषय मम भक जकरक रहम गक। अगर वयवधकन न डकलक जकए, तक आपकम आस-पकस हक रहक कपछ घटनकएह इन
पपरवक रतयग कक पपरभकरवत करम गक। वम सम अपपरतयकरशत घटनकएह भक हक सकतक हह , रजनकक वजह सम आपकक
अपनक यकजनकएह बदलनम कक जररत हकगक।

दक सवकलग कक जवकब दम

परररसथरत रनयकजन मम आप खप द सम दक सवकल पपछतम हह । पहलक, आगम कम महकनग यक सकलग मम वम तकन


सबसम बप रक चकजम कमन सक हह , रजनकक मम रम रबजनम स यक वयरकतगत जकवन पर नककरकतमक असर हक सकतक
हम ?

उनहम रलख लम । पपरक रनमरमतक सम ईमकनदकर रहम । सवरशरप म षठ कक इचछक यक आशक न करम । रमसकल कम तमर
पर, कलपनक करम रक आपकम सबसम अचछम गपरकहक कक रबजनम स बबकरद हक जकएगक यक वह आपसम खरकदम गए
पपरसडकटप स यक सम वकओक कम रलए भप गतकन करनम मम असमथर हक जकएगक। तब आप कयक करम गम ? आपकक
पपररतरकप रयक कयक हकगक? आप इस बप रक आशक कक सम अपनक रकक करनम कम रलए कयक कदम उठक सकतम हह ?
इसकम बकद खप द सम पपछम, वम तकन सबसम अचछक चकजम कमन सक हह , जक आनम वकलम महकनग और वषकरक मम हक
सकतक हह ?

इन दकनग सवकलग कम जवकब रमलनम पर आप रकसक भक घटनक कम रलए खप द कक तम यकर करनम हम तप


रवचकरमक थन कर सकतम हह । अगर रकसक रवपरत कक आशक कक हम , तक खप द सम पपछम, हम इस रवपरत सम अपनक
रकक कमसम कर सकतम हह ? रफर इस सवकल कम बकस जवकब तम यकर करम ।

अगर यह ककई सक भकरवत अवसर हम , तक खप द सम पपछम, हम इस अवसर कम हकनम कक सक भकवनक कक कमसम बढ़क
सकतम हह यक इस अवसर कक लकभ आज कमसम उठक सकतम हह ? इस सवकल कम भक बकस जवकब रलख लम ।

जब आप खप द सम यम सवकल पपछतम हह , तक आप रबजलक कक रचक गकरक कक तरह रवचकरग और जकन कक पपरमररत


कर दम तम हह । आप इन पपरमप ख सवकलग कम बकरम मम रजतनक जयकदक सकचतम हह , अपनम अरतचम तन मन कक उतनक
हक जयकदक पपरमररत करतम हह रक, यह आपकक जकन और पपरमररक कक ककध पपरदकन करम , रजनसम आप अवसरग
कक जकडनम यक खतरग सम बचनम मम समथर हक जकएह ।

अपनम रवकलप तम यकर करनक


आपकम वयरकतगत जकवनदशरन कक एक बहपत महतवपपरर रहससक रवकलप तम यकर करनक हम । रनयम यह हम ,
आपकम पकस रजतनम जयकदक सप रवकरसत रवकलप हकतम हह , आप उतनम हक जयकदक सवतक तरप हकतम हह ।

अगर आपकक लकय सप खक, सफल और सवतक तरप बननक हम , तक आपकम पकस रवकलप हकनम चकरहए। हर
रसथरत मम आप जक कदम उठक सकतम हह , वम एक सम अरधक हकनम चकरहए। आप कभक भक रकसक ऐसक जगह
पर न फहसम , जहकह आपकम सकमनम रसफर एक हक रकह खप लक हक।

जब आप अपनक पहलक ककम करम , पहलक रनवम श करम यक जकवन कम रकसक भक रहससम मम शप र करम , तक आपकक
ततककल उसकक ककई रवकलप खकजनक शप र कर दम नक चकरहए, तकरक रकसक चकज कम गडबड हकनम पर
रदककत न हक।

पलकन बक रवकरसत करम

उननकसवकक सदक मम जमरनक कम “आयरन चककसलर” ऑटप टक वसन रबसमककर कक अपनम यप ग कक बम हतरकन नम तक
प रम कम रखलकफ भडकककर
मकनक जकतक हम । उनहगनम पपररतसपधकर रकषटप रग, पपरकक तग और शरकतयग कक एक-दस
जमरनक कक एककककत दम श बनकनम कक ककम रकयक। उनकक रकजनकरतक जकवन समदम बकजक कक अक तहकन
पपररकप रयक थक और इसमम हकर-जकत लगक रहतक थक।

रबसमककर कक शकहरत यह थक रक वम अपनक मप खय यकजनक पर समदम बकजक शप र करनम सम पहलम हक बम कअप


यकजनक बनक लम तम थम । यह “पलकन बक” यक “रबसमककर पलकन” कम रप मम मशहरप हपआ। आपकम पकस भक
अपनम वयकवसकरयक और वयरकतगत जकवन कम पपरमप ख रहससग कम रलए पलकन बक हमम शक हकनक चकरहए।

आपकक पलकन बक कयक हम ? अगर आपकक वतरमकन नमकरक, कमररयर यक ककयर कक रदशक मम बकधक आए, तक
आपकक बम कअप पलकन कयक हम ? अगर आपकम वतरमकन रनवम श ककरगर न हग यक आपकक “सवरशरप म षठ ढक ग सम
बनकई गई यकजनकएह ” ककम न करम , तक आपकक बम कअप पलकन कयक हम ? आपकम रवकलप कयक हह ? आप कयक
करम गम , अगर आप कल सडक पर आ जकएह यक आपकक दकबकरक शप र करनक पडम ?

आपकम पकस रजतनम जयकदक रवकलप हकतम हह , उतनक हक जयकदक मकनरसक सवतक तरप तक हकतक हम । रकसक भक
रसथरत मम आप रजतनम जयकदक रवकलप सकचतम और रवकरसत करतम हह , आपकम पकस उतनक हक जयकदक शरकत
हकतक हम । आप रजस यकजनक पर ककम कर रहम हह , उसकम असफल हकनम पर रजतनक जयकदक वम करलपक
यकजनकएह हकतक हह , आपकम पकस उतनक हक जयकदक आतमरवशवकस हकतक हम । इसकरलए रजक दगक मम आप एक
बहपत महतवपपरर चकज यह कर सकतम हह रक अपनक “ककयर कक सवतक तरप तक” कम दकयरम कक बढ़क लम । चकहम इस
वकत चकजम रकतनक हक अचछक हक रहक हग, रवकलप तम यकर करनम कक रचनकतमकतक कक लगकतकर इसतम मकल
करम ।

दकघरककलकन सकच

अपनम रबजनम स और कमररयर मम आपकक अक रतम लकय यथकसक भव जयकदक सम जयकदक पम सक कमकनक और
आरथरक सवतक तरप तक हकरसल करनक हम । हमकरम समकज मम सकरक उननरत, सकरक आरथरक सफलतक रकसक न
रकसक तरह मपलय जकडनम सम रमलतक हम । जब आप मपलय जकडतम हह , तक आप बढ़क हपई आमदनक, लकभ यक
रडरवडम ड कम रप मम खप द उस मपलय कक थकडक रहससक पक लम तम हह । यह बकजकर कम अथरशकसतपर कक बप रनयकदक
रनयम हम और जयकदकतर मपलभपत आरथरक रनयमग कक तरह हमकरम वतरमकन समकज मम ककम कर रहम
अरधककक श लकग इसम यक तक जकनतम नहकक हह यक रफर गलत समझ लम तम हह ।

अपनम रवचकरमक थन अभयकस मम आप एक सवकल यह पपछ सकतम हह , मह आज अपनम गपरकहकग कम रलए


अपनक मपलय बढ़कनम कक खकरतर कयक कर सकतक हह ?प

आप पपछ सकतम हह , मम रम आदशर गपरकहक कमन हह ? मह अपनम आदशर गपरकहकग कक सकमकन खरकदनम कम रलए
जयकदक आकरषरत करनम हम तप कयक कर सकतक हह ?प

सबसम अचछक तक यह रहम गक रक आप खप द सम यह पपछम, मप झम ठकक उसक तरह कम गपरकहक पकनम कम रलए कयक
करनक हकगक, रजनहम मह पकनक चकहतक हह ?प आप कमन सक चकज जयकदक कर सकतम हह यक शप र कर सकतम हह ,
तकरक आप उस तरह कम जयकदक गपरकहकग कम हकदकर हक जकएह , रजनहम आप सचमप च चकहतम हह ?

अपनक मपलय लगकतकर बढ़कएह हमम शक रकसक न रकसक तरह जयकदक तम ज, जयकदक बम हतर, जयकदक ससतक यक
जयकदक सहजतक सम ककम करकम अपनम मपलय मम वक दरप ध करनम कम तरककम तलकशनम कम रलए अपनक
रचनकतमकतक कक इसतम मकल करतम रहम । रजस तरह “रडजवर” शबद कक लम रटन जड कक मतलब हम “सम वक
सम ”, उसक तरह आपकक भक अपनम गपरकहकग कक बम हतर सम वक करकम जयकदक बडम पप रसककर कक हकदकर बननम कम
तरककग कक हमम शक तलकश करनक चकरहए।

अक रतम रवशलम षर मम , समकज कम एक सदसय कम रप मम , आरथरक पपररकलक कम “रखलकडक” कम रप मम आपकक


दमलत और पप रसककर अपनक इसक यकगयतक कक बदमलत रमलम गम रक आप अपनम पपररतसपरधरयग कक तप लनक
मम लकगग कक रकतनक बम हतर सम वक कर सकतम हह । हर रदन अपनक ककपनक, अपनम उदकग और अपनम सक सकर कम
पपररत खप द कक जयकदक मपलयवकन बननम कम तरककम तलकशतम रहम । इसकम रलए अपनक बप दपरध और
रचनकतमकतक कक इसतम मकल करम । यह वयरकतगत पपररतभक कक सचचक पहचकन हम ।

अपनक जनमजकत रचनकतमकतक कक तकलक खकलम

1.अपनम सबसम महतवपपरर लकय यक सबसम बडक समसयक कक रलख लम । इसम एक ककगज कम सबसम ऊपर
सवकल कम रप मम रलखम । रफर खप द कक अनप शकरसत करम रक आप उस सवकल कम बकस जवकब रलखम और
उनमम सम रकसक एक जवकब पर ततककल अमल करम ।

2.हर समसयक सम रनबटनम कक सप रनयकरजत नकरत बनकएह । सबसम पहलम उसम सपषटतक सम पररभकरषत करम , रफर
सक भकरवत समकधकन सकचम , इसकम बकद रनररय लम और रफर जलद सम जलद उस समकधकन पर अमल करम ।

3.ककगज पर सकचम । हर समसयक यक लकय कम हर रववरर कक रलख लम और रफर समसयक कक सप लझकनम यक


लकय कक हकरसल करनम कम सरल, वयकवहकररक तरककग कक तलकश करम ।
4 पहचकनम रक अगलम कपछ महकनग मम आपकम सकथ कमन सक सबसम अचछक और सबसम बप रक घटनकएह हक
सकतक हह । यह तय करम रक आप सबसम बप रम परररकमग कक कम करनम यक लकभग कक अरधकतम करनम यक
सबसम अचछम परररकमग कक सक भकवनक कक बढ़कनम कम रलए कयक कर सकतम हह ।

आपकम पकस रजतनम रवकलप हकतम हह , उतनक हक सवतक तरप तक हकतक हम । अपनम वयकवसकरयक और वयरकतगत
जकवन कम हर महतवपपरर कम तरप कम रलए पलकन बक तम यकर करम । 20
हर रदन कपछ करम

मम रक सफलतक हर रदन हकथ वकलम ककम पर कडक मम हनत करनम कक परररकम हम ।

– जसनक ककसरन

बरसग तक यह पतक लगकनम कम रलए कई अधययन रकए गए रक कपछ लकग बककक लकगग सम जयकदक सफल
कयग हकतम हह । सम कडग-हजकरग सम लसपकपप ल, सटकफ और मम नमजरग सम बकत कक गई, उनकक जकहच कक गई और
उनकक अधययन रकयक गयक, तकरक सफलतक कम आम गप रग कक पहचकनक जक सकम। सफलतक कक एक बहपत
महतवपपरर ततव बकर-बकर रमलक। वह हम “कमर-कमरदपरत” हकनम कक गप र।

सफल लकग बम हद कमर-कमरदपरत हकतम हह । वम असफल लकगग सम जयकदक तम जक सम आगम बढ़तम हह । वम जयकदक
वयसत हकतम हह । वम जयकदक ककरशश करतम हह और पपरक मम हनत सम ककरशश करतम हह । वम सप बह थकडक जलदक
उठतम हह और शकम कक थकडक जयकदक दम र तक ककम करतम हह । वम हमम शक गरतशकल हकतम हह ।

दस प रक तरफ, असफल लकग आरखरक पल पर शप र करतम हह और ममकक रमलतम हक फमरन ककम करनक छकड
दम तम हह । वम कसफक बपरमक, लक च बपरमक, मम रडकल लकव और छपरटप टयग कम हर रमनट कक पपरक खयकल रखतम हह । वम
कई बकर डककगम हकहकतम हह , “जब मह ऑरफस मम नहकक हकतक हह ,प तक मह ककम कम बकरम मम सकचतक भक नहकक हह ।प ”

असफलतक कक कहकनक

हमकरम यहकह एक कमरचकरक थक, जक हमम शक दम र सम आतक थक। जब हमनम उससम इस बकरम मम बकत कक, तक उसनम
बतकयक रक उसम टप रमरफक कम ककरर दम र हक जकतक हम । हमनम उसम सप झकव रदयक रक वह घर सम जलदक रनकलक
करम , तकरक टप रमरफक कक समसयक न रहम । वह सदमम मम आ गयक। उसनम कहक, “लम रकन अगर मह घर सम जलदक
रनकलक और टप रमरफक रश नहकक हपआ, तक मह रनधकरररत समय सम पहलम ऑरफस आ जकऊहगक। मह ऐसक कमसम
कर सकतक हह !प ”

यह कहनम कक जररत नहकक हम रक हमनम उसम जलदक हक अपनम ऑरफस सम चलम जकनम रदयक और रकसक दस प रम
कक रख रलयक, रजसम रजममम दकरक और समपरर कक जयकदक एहसकस थक। हमनम बकद मम सप नक रक दम र सम आनम
वकलक वह कमरचकरक अपनम पपरम कमररयर मम पकटर -टकइम ककमग और बम रकजगकरक कम अक तहकन चकप र मम हक फहसक
रहक। उसकम नजररए कम ककरर उसकक बकर-बकर असफल हकनक तय थक।

करतपपरतर कक रनयम

अपनम मशहरप रनबक ध “कमपम नसम शन” मम रम लफ वसलडक इमसरन नम रलखक थक रक आपकक जकवन मम हमम शक
अपनम यकगदकन कम मपलय रजतनक हक भप गतकन रमलम गक। अगर आप अपनम पप रसककरग कक आककर बढ़कनक
चकहतम हह , तक आपकक अपनम परररकमग कक गप रवतक और सक खयक कक बढ़कनक हकगक। अगर आप जयकदक
चकजम बकहर रनककलनक चकहतम हह , तक आपकक जयकदक चकजम भकतर डकलनक हगगक। इसकम अलकवक ककई दसप रक
उपकय नहकक हम ।
नम पकरलयन रहल नम पकयक रक सफल सतपरक-पप रषग – रजनमम सम जयकदकतर नम ककगकलक और शपनय सम शप रआत
कक – कक पपरमप ख गप र यह थक रक जकवन कम शप र मम हक उनहगनम “एक मकल आगम तक जकनम ” कक आदत
डकल लक थक। उनहगनम पकयक, जम सक रक पप रकनक कहकवत हम रक “अरतररकत मकल कम रकसतम मम कभक टप रमरफक
जकम नहकक हकतक हम ।”

सम लफ-मम ड रमरलयनम असर कक गप र

सम लफ-मम ड रमरलयनम असर कम एक अधययन मम शकधकतकरओक नम शपनय सम शप र करकम अपनम कमररयर मम


रमरलयनम अर बननम वकलम हजकरग सतपरक-पप रषग सम बकतचकत कक। यम सम लफ-मम ड रमरलयनम असर लगभग एकमत
थम रक उनहम सफलतक हमम शक इसरलए रमलक, कयगरक वम भप गतकन सम जयकदक ककम करतम थम । उनहगनम अपनम
पहलम ककम सम हक यह आदत डकल लक थक रक उनहम रजतनक रमलम गक, उससम जयकदक ककम करम गम । उनसम
रजतनम कक उममकद कक जकतक थक, वम हमम शक उससम जयकदक यकगदकन दम नम कम तरककम तलकशतम रहतम थम ।

कमररयर मम आजकवन सफलतक

जब मह रबजनम स रवदकरथरयग कक गपरमजप एरटक ग कलकस कम सकमनम भकषर दम तक हह ,प तक वम हमम शक मप झसम पपछतम
हह , आम तमर पर थकडक रचक तक कम सकथ, रक कयक मह उनहम इस बकरम मम कपछ सप झकव यक रवचकर दम सकतक हह प रक
वम ककमककज कक दपरनयक मम सफल हकनम कम रलए कयक कर सकतम हह । मह हमम शक उनहम एक हक सलकह दम तक हह ।प
यह यप वकवसथक मम मम रम रलए ककरगर थक और यह हर वयरकत कम कमररयर कक हर अवसथक मम ककरगर हकतक हम ।

मम रक सलकह कम दक रहससम हह । पहलक, जम सम हक आप अपनम नए ककम मम मकरहर हक जकएह , अपनम बसस सम कहम
रक आप “जयकदक रजममम दकरक” चकहतम हह । कहम रक आप इस सगक ठन मम अरधकतम सक भव यकगदकन दम नम कक
सक कलप कर चप कम हह और आप जयकदक रजममम दकरक चकहम गम , जब भक यह उपलबध हक।

जब मह नम एक बडक ककपनक कम यप वक एकजककयपरटव कम रप मम पहलम -पहल यह करनक शप र रकयक, तक मम रम बसस


रसर रहलककर मप सकरकए और मम रक ररच कम रलए मप झम धनयवकद रदयक। लम रकन कपछ हपआ नहकक, कम सम कम
कपछ समय तक। हर कपछ रदन बकद मह अपनम बसस कक ररपकटर दम तक थक और लमटतम समय यह कह दम तक थक
रक मह जयकदक रजममम दकरक चकहतक हह ।प

आपकक ममकक रमलम गक

इसकम कपछ सपतकह बकद मम रम बसस नम मप झम अधययन करनम और मपलयकककन करनम कम रलए एक पपरकजम कट
रदयक। मह उस पर ऐसम कप दक, जम सम ककई कपतक हडपडक पर कप दतक हम और सरपट भकगनम लगक। मह नम रदन-रकत
और पपरम वककएक ड मम उस पपरकजम कट पर मम हनत कक। मह नम शकध रकयक, रववररग कक कप रमबद रकयक और एक
ररपकटर तम यकर करकम एक पपरसतकव बनकयक। सकमवकर कक सप बह मह पपरकजम कट पर पपरक पपरसतकव तम यकर करकम
अपनम बसस कम पकस पहपहच गयक। जकरहर हम , वम इस पर हम रकन हपए। उनहगनम कहक, “ककई जलदक नहकक थक।
मप झम यह उममकद नहकक थक रक तप म एक-दक हफतम सम पहलम लमटकगम ।”

मह नम उनकक रचक तक कम रलए उनहम धनयवकद रदयक और उनसम कहक, “जम सक आपनम कहक थक, इस पपरकजम कट कक
मपलयकककन पपरक हक गयक हम । और मह जयकदक रजममम दकरक सचमप च पसक द करहगक।”
उस पपरकजम कट कम मपलयकककन कम बकद जलद हक परररसथरतयकह बदलनम लगकक। एक सपतकह बकद मप झम एक और
छकटक सक ककम रदयक गयक, जक मम रम कतरवयग कम दकयरम सम रबलकपल बकहर थक। एक बकर रफर मह नम उस ककम
कक लपक रलयक और अपनक पपरर यकगयतक कम अनप सकर उसम फमरन पपरक कर रलयक। एक-दक हफतम बकद बसस
नम मप झम एक और ककम रदयक और रफर एक हफतम बकद एक और ककम।

हर मकमलम मम , चकहम ककम जक भक हक, चकहम मह उसकम बकरम मम पहलम सम कपछ जकनतक हकऊह यक नहकक, मह ततककल
उस पर ककम करनम मम जप ट गयक, अकसर अपनम खकलक समय और वककएक डपस मम । मह उसम पपरक कर दम तक थक
और जलदक सम जलदक बसस कम सकमनम परररकम पम श कर दम तक थक।

अवसरग पर तम जक सम ककम करम

कमररयर मम सफल हकनम कक इचछक रखनम वकलम हर वयरकत कक मह दसप रक सलकह यह दम नक चकहतक हह प रक एक
बकर जब आपकक वह रजममम दकरक रमल जकए, जक आपनम मकह गक हम , तक उसम फटकफट और अचछक तरह पपरक
कर दम और अपनम बसस कम पकस जलदक सम जलदक पहपहच जकएह , जम सम यह ककई हथगकलक हक, रजसकक रपन
बकहर रनककल दक गई हक। तम जक सम ककम करम । दम र न करम ।

प रम लकगग पर आपकक
जब आप जयकदक रजममम दकरक मकह गतम रहम गम और उसम जलदक सम पपरक कर दम गम , तक दस
बहपत सककरकतमक छकप पडम गक।

जलद हक मम रम बसस नम मप झम “सबसम ककम कम आदमक” कम रप मम पहचकन रलयक। जब भक ककई चकज आतक
प रम एकजककयपरटवज कम बजकय मप झम बप लकतम थम , जबरक कपछ
थक, रजसम वम ततककल करवकनक चकहतम थम , तक वम दस
एकजककयपरटवज तक कई बरसग सम वहकह ककम कर रहम थम । जलदक हक मह सक गठन मम तम जक सम ऊपर चढ़नम
लगक।

अपनम अवसर कम रलए तम यकर रहम

एक रदन उनहगनम मप झम एक महतवपपरर ककम सकपक। यह ककम वम सक हक थक, जम सम मम च खतम हकनम सम ठकक
पहलम फपटबसल कक पकस दम रदयक जकए। मह उसम लम कर तम जक सम गकल कक तरफ चल रदयक। तम जक सम ककम
करकम और हजकर मकल कक उडकन भरकर तथक रदन-रकत मम हनत करकम मह नम एक फप रसड कक पतक लगक रलयक
और अपनक ककपनक कम दक रमरलयन डसलर बचक रलए। अगर मह नम दक रदन कक भक दम र कक हकतक, तक वह
पम सक हमम शक कम रलए चलक जकतक।

उस सफलतक कम बकद बकह ध टप ट गयक। पहलम तक मप झम एक बडक असकइनमम ट रदयक गयक और रफर एक नए
रडवकजन कक रजममम दकरक सकपक गई और रफर दस प रम नए रडवकजन कक और रफर तकसरम रडवकजन कक। उस
ककपनक मम दक सकल ककम करनम कम बकद हक मह तकन रडवकजन कक पपरभकरक बन गयक थक। मह लगभग 50
रमरलयन डसलर कक रबजनम स गरतरवरधयकह सक चकरलत कर रहक थक और तकन ऑरफसग मम पचकस सम जयकदक
लकगग कम सटकफ कक पपरबक धन कर रहक थक।

इस दमरकन मम रम सहकमकर ठकक नम बजम आतम थम , एक-दस प रम कम सकथ आरकम सम लक च करतम थम और बकर मम
शरकब पकनम कम रलए हर शकम 5 बजम ऑरफस छकडकर चल दम तम थम । वम एक-दस प रम सम कहतम थम रक मह इसरलए
तरककक कर रहक थक, कयगरक मह “खप शरकसमत” थक यक बसस मप झम पसक द करतम थम । उनहगनम कभक जयकदक
रजममम दकरक लम नम यक जयकदक तम ज ककम करनम कक महतव सकखक हक नहकक।
सफलतक कक रहसय

अमम ररकक कम चह बर ऑफ कसमसर कम पपरमरसडम ट नम कई सकल पहलम ररटकयर हकतम समय आयकरजत रडनर मम
एक कहकनक सप नकई। वम अमम ररकक कम सबसम सममकरनत वयवसकरययग मम सम एक थम । उनहगनम उचच गप रवतक कम
ककम कक ऐसक छरव रवकरसत कर लक थक, रजसकम बकरम मम रबजनम स कक हर वयरकत सपनम दम खतक हम ।

उनहगनम कहक रक जब वम यप वकवसथक मम असफल और कपकरठत थम , तक उनहम एक हकई सकप ल कम बप लम रटन बकडर पर
एक भपरम लक च बम ग पर एक कहकवत रदखक। उस बप लम रटन बकडर कम पकस सम गप जरतम समय उनहगनम लक च बम ग पर
रलखम वम शबद पढ़ रलए। वम शबद थम , “आपसम रजतनक ककम करनम कक अपम कक कक जकतक हम , उसकम बकद आप
रजतनक जयकदक ककम करतम हह , उसक कम अनप पकत मम जकवन मम आपकक सफलतक तय हकगक।”

उनहगनम शपरकतकओक कक बतकयक रक इन शबदग नम उनकक रजक दगक बदल दक। अपनम कमररयर मम उस वकत तक
उनहम महसपस हकतक थक रक अगर वम दस प रग कक अपम कक कम मप तकरबक और सकपक गयक ककम कर रहम हह , तक
इतनक हक ककफक हम । लम रकन उस रबक दप कम बकद उनहगनम सक कलप रकयक रक उनसम रजतनम ककम कक उममकद कक
जकतक हम , वम उससम बहपत जयकदक ककम करम गम । उनहगनम सक कलप रकयक रक वम हमम शक एक मकल आगम तक
जकएह गम और रजतनक भप गतकन रमलतक हम , उससम जयकदक ककम करम गम । उस रदन कम बकद अपनम बककक कमररयर मम
वम थकडक जयकदक जलदक उठम , थकडक जयकदक मम हनत कक और दम र तक रककर ककम रकयक। वम एक ककम सम
दसप रम ककम तक और एक गपरकहक सम दस प रम गपरकहक तक जयकदक तम जक सम गए।

यहक हमम शक हकतक हम । वम रजतनक तम जक सम बढ़म , उनहम उतनक हक अनप भव रमलक। उनहम रजतनक जयकदक अनप भव
रमलक, वम अपनम ककम मम उतनम हक बम हतर बनतम गए। वम रजतनम जयकदक बम हतर बनतम गए, उनहम कम समय मम
उतनम हक बम हतर परररकम रमलतम गए। कपछ हक समय मम उनहम जयकदक भप गतकन रमलनम लगक और उनकक
जयकदक तरककक हकतक गई।

हमम शक अपम कक सम जयकदक ककम करनम और जयकदक तम जक सम बढ़नम कम ककरर वम अपनम कमररयर मम फकसट टप रमक
पर पहपहच गए और तम जक सम आगम बढ़नम लगम । जलदक हक उनहम पपरमकशन दम कर एक नए रडपकटर ममट मम भम ज
रदयक गयक, रफर एक नए उदकग मम रखक गयक और रजममम दकरक कक नयक कम तरप सकपक गयक। हर मकमलम मम
उनकक ररनकरत एक हक थक। रजतनक भप गतकन रमलतक हम , उससम जयकदक करक। दस प रम रजतनक उममकद करतम
हह , उससम जयकदक करक। एक मकल जयकदक चलक। वयसत रहक। चलतम रहक। कमर करक। समय बबकरद मत करक।
और उनहगनम दकबकरक कभक मप डकर नहकक दम खक।

सक सथकपक रपतकमह कक बप दपरधमकनक

थसमस जम फरसन नम रलखक थक, “कभक भक आलस न करनम कक सक कलप करक। अगर ककई वयरकत अपनक
समय बबकरद न करम , तक उसम समय कक कमक कक रशककयत करनम कक ममकक हक नहकक रमलम गक। यह
आशचयरजनक हम रक रकतनक कपछ रकयक जक सकतक हम , बशतर हम हमम शक करतम रहम ।”

बकद मम उनहगनम रलखक थक, “उगतम सपरज नम रजक दगक मम मप झम कभक रबसतर पर नहकक दम खक।”

समय तक हर हकल मम गप जर जकएगक


यहकह एक महतवपपरर रबक दप हम । समय तक हर हकल मम गप जरनम वकलक हम । आपकक रजक दगक कम सपतकह, महकनम
और बरस हर हकल मम गप जरनम वकलम हह । एकमकतपर सवकल यह हम , आप इस समय कम सकथ कयक करनम जक
रहम हह ?

चपहरक रदन हर हकल मम गप जरनम वकलक हम , तक कयग न थकडक जलदक शप र कर दम , थकडक जयकदक मम हनत सम ककम
प ग कम पकलम मम रखम ? कयग न “सबसम ककम कम
करम और थकडक जयकदक दम र तक ककम करम ? कयग न खप द कक दम वदत
आदमक” (यक मरहलक) कक छरव बनकएह , रजसकक तलकश हर वयरकत करम , जब उसम रकसक ककम कक फटकफट
और अचछक तरह करवकनम कक जररत हक? इससम आपकक कमररयर इतनक सरपट दमडनम लगम गक रक आप
कलपनक भक नहकक कर सकतम ।

चलतम रहम और बढ़तम रहम

उचच आमदनक कक कपकजक “सफलतक कक गरत रसदककत” हम । यह रसदकक त कहतक हम रक आपकक गरत
(momentum) मम लकनम मम बहपत ऊजकर कक जररत हकतक हम । लम रकन जब आप एक बकर गरत मम आ जकतम
हह , तक उस गरत कक ककयम रखनम कम रलए कम ऊजकर कक जररत हकतक हम ।

यह गरत रसदककत रकसक अनय चकज कक तरह हक सफलतक पर भक लकगप हकतक हम । सफल लकग वयसत हकतम
हह । वम जलदक उठ जकतम हह और चल दम तम हह और पपरम रदन चलतम रहतम हह । वम रजतनम भक समय ककम करतम हह ,
सचमप च करतम हह । वम हमम शक गरतशकल रहतम हह ।

अपनम समय कक यकजनक सकवधकनक सम बनकएह

सफल लकग अपनम रदनग और घक टग कक यकजनक सकवधकनक सम बनकतम हह । पक दरप ह रमनट रजतनक छकटक अवरध
कक भक। इस मप ददमप पर हपए हर अधययन मम अनप शकरसत समय रनयकजन और उचच आमदनक मम सकधक सक बकध
नजर आतक हम । हमकरम समकज कम सवकरचच भप गतकन पकनम वकलम पपरकफमशलस, रजनमम सम 25 पपररतशत अमम ररकक
कम सम लफ-मम ड रमरलयनम असर हह , वककल, डसकटर और अनय मम रडकल पपरकफमशनलस हह । वम सभक अपनम समय
कक पपरबक धन अपनम हर मप कदमम यक हर रकगक पर खचर हपए रमनटग कम सक दभर मम करतम हह ।

जक लकग हमकरम समकज मम सबसम कम कमकतम हह , वम अपनम समय कम मकमलम मम रदन, सपतकह यक महकनम कम
सक दभर मम सकचतम हह । उनहम अपनम रदन कक पहलक आधक रहससक बबकरद करनम मम ककई समसयक नहकक हकतक। वम
यह कहकर इसम तकर सक गत सकरबत करतम हह रक वम दकपहर मम गरत पकड लम गम । कई बकर यम लकग सपतकह कम
पहलम दक रदन बबकरद कर दम तम हह और सकचतम हह रक वम सपतकह कम बककक रदनग मम रफतकर पकड लम गम । कई
बकर तक वम यहक सकचकर महकनम कम पहलम एक-दक हफतम बबकरद कर दम तम हह ।

मकरसक लकयग कक घकतक दकष

मह कई बरसग सम असक खय सम लस सक गठनग कम सकथ ककम कर रहक हह ।प इन सक गठनग कम पपरम 80 पपररतशत


सम लसपकपप ल मकरसक लकयग (quotas) पर ककम करतम हह । नतकजक यह हकतक हम रक वम महकनम कम पहलम तकन
हफतम चम न कक बक सक बजकतम हह और रफर आरखरक हफतम मम अचकनक तपफकनक गरतरवरध मम जप ट जकतम हह ,
हतकशक सम ककम करनम लगतम हह , तकरक अपनक ककटक पपरक करनम कम रलए पयकरपत रबकप रक कर लम ।
लम रकन शकषरसथ लकग ऐसक नहकक करतम । शकषरसथ लकग महकनम कम पहलम रदन भक उतनक हक एककगपरतक और
रशदपदत सम ककम करतम हह , रजतनक उनहगनम रपछलम महकनम कम आरखरक रदन रकयक थक। वम मम रकथन दमडनम
वकलम कक तरह लगकतकर भकगतम रहतम हह । वम सप बह सकत यक सकढ़म सकत बजम “अपनक गकडक कम एकसकलरम टर”
पर पम र रख दम तम हह । वम बककक रकसक सम भक पहलम शप र करकम सप बह कम टप रमरफक कक हरक दम तम हह और दम र रकत
तक ककम करकम शकम कम टप रमरफक कक भक हरक दम तम हह , कयगरक बककक सभक तम जक सम भकगनम कम रलए फप रकवम पर
पहपहच जकतम हह ।

सतत ऊजकर उतपनन करम मकनरसक और शकरकररक रप सम आप रजतनक जयकदक तम जक सम चलतम हह , आपकम
पकस उतनक हक जयकदक ऊजकर हकतक हम । आप रजतनक जयकदक तम जक सम चलतम हह , आप उतनम हक जयकदक खप श,
उतसकहक और रचनकतमक बनतम हह । आप रजतनक जयकदक तम जक सम चलतम हह , आप उतनक हक जयकदक ककम कर
लम तम हह , आपकक उतनक हक जयकदक भप गतकन रमलतक हम और आप उतनम हक जयकदक सफल महसपस करतम हह ।

गरत रसदकक त कक अपनम जकवन पर भक लकगप करम । एक बकर जब आप शप र हक जकएह , तक रफर लगकतकर बढ़तम
रहम । समय पपरबक धन रवशम षज एलन लम ककन नम कहक थक, “तम ज गरत सफलतक कम रलए अरनवकयर हम ।” टसम
पकटसर नम कहक थक रक सभक सफल लकगग मम “कमर कक पपरवक रत” हकतक हम । जयकदक ककम करवकनम कक कपकजक
यह हम रक आप अपनक सबसम महतवपपरर ककम चप न लम और रफर “तकतककरलकतक कम एहसकस” कम सकथ उस
पर जप ट जकएह । यहक सफलतक और उचच उपलरबध कक असलक कपकजक हम ।

हर रदन कपछ करम

प रम ककम तक तम जक सम जकएह ।
1.आज हक जकवन मम अपनक गरत बढ़कनम कक सक कलप करम । एक ककम सम दस
तम जक सम चलम । ककम मम तम जक लकएह ।

2. कलपनक करम रक आप कल एक महकनम कम रलए कहकक जक रहम हह और आपकक जकनम सम पहलम हर ककम
रनबटकनक हम । उतनक हक कडक मम हनत और तम जक सम ककम करम , जम सक आप छपटप टक मनकनम जकनम सम ठकक पहलम
करतम हह ।

3.कसकवट भरम समय रनयकजन कक अभयकस करम । कलपनक करम रक ककम रनबटकनम कम रलए रसफर आधक हक
समय उपलबध हम । इससम आप रदन भर तकतककरलकतक कम एहसकस कम सकथ ककम करतम हह ।

4.लगकतकर जयकदक रजममम दकरक मकह गतम रहम और जब आपकक यह रमल जकए, तक ककम कक जलदक और
अचछक तरह पपरक करम । यह आदत आपकम रलए लगकतकर अवसरग कम दकर खकलम गक।

आज सम एक घक टम जलदक उठनम और ततककल कमर मम जप टनम कक सक कलप करम । लक च और कसफक बपरमक कम


दमरकन भक ककम करम । अगलम रदन कक तम यकरक कम रलए एक घक टम दम र तक रकम। यम अरतररकत ककम आपकक
उतपकदकतक कक दकगप नक कर दम गम और आपकम कमररयर कक फकसट टप रमक पर पहपहचक दम गम । 21

सफल हकनम तक जप टम रहम

पररशपरम और यकगयतक सम लगभग हर ककम सक भव हम ; महकन ककम शरकत सम नहकक, लगन सम हकतम हह ।
– सम मयप अल जसनसन

आपकम जकवन मम हर महकन सफलतक लगन कक परररकम हम । आप कयक चकहतम हह , आपमम यह फमसलक लम नम
कक यकगयतक हकनक चकरहए। इसकम बकद आप ककम शप र कर दम तम हह । और रफर तमकम बकधकओक और
मप रशकलग कम बकवजपद आप तब तक जप टम रहतम हह , जब तक रक अपनम लकयग कक हकरसल न कर लम । यहक
आपकक सफलतक तय करनम वकलक सबसम महतवपपरर चकज हम । और लगन कक दस प रक पहलप हम सकहस।

शकयद आप जकवन मम रजस सबसम बडक चप नमतक कक सकमनक करम गम , वह हम डर पर रवजय पकनक और सकहस
कक आदत रवकरसत करनक। रवक सटन चरचरल नम रलखक थक, “सकहस कक सबसम अगपररक गप र मकनक गयक हम
और यह रबलकपल सहक हम , कयगरक बककक सभक गप र इसक पर रनभरर करतम हह ।”

डर पर रवजय

डर इक सकन कक सबसम बडक दपशमन हम और हमम शक रहक हम । जब फप रह करलन डक. रजवम लट नम कहक थक, “हमम
रसफर एक हक चकज सम डरनक चकरहए और वह हम सवयक डर”, तक वम कह रहम थम रक रजस चकज सम हम डर
रहम हह , उस वकसतरवक चकज कम बजकय डर कक भकवनक कम ककरर तनकव, दबकव और दपख पम दक हकतक हम ।

जब आप सकहस और अरडग आतमरवशवकस कक आदत रवकरसत कर लम तम हह , तक आपकम रलए सक भकवनकओक


कक एक रबलकपल नयक सक सकर खप ल जकतक हम । जरक सकचम – अगर आपकक पपरक दपरनयक मम रकसक भक चकज कक
डर न हक, तक आप कमन सम सपनम दम खनम यक कयक बननम और करनम कक रहममत कर सकतम हह ?

आप हर जररक चकज सकख सकतम हह

समभकगय सम सफलतक कम हर कमशल कक तरह हक सकहस कक आदत भक सकखक जक सकतक हम । ऐसक करनम कम
रलए आपकक अपनम डर पर रवजय हकरसल करनम कक मम हनत करनक हकगक। सकथ हक आपकक वम सक सकहस
और आतमरवशवकस पम दक करनम कम रलए भक मम हनत करनक हकगक, जक आपकक जकवन कम अरनवकयर उतकर-
चढ़कवग कम बकवजपद बम धडक ककम करनम मम समथर बनकए।

रसक रडकमटम ड कसलरमसट एन लह डसर नम रलखक थक, “अगर मप झसम पपछक जकए रक पपरक इक सकरनयत कम रलए मम रम
रहसकब सम सबसम उपयकगक रसफर एक सलकह कमन सक हम , तक वह यह हम : मप रशकल कक जकवन कक अरनवकयर
रहससक मकनकर इसकक उममकद करम और जब यह आए, तक अपनक रसर ऊहचक रखम । इससम नजरम रमलककर
कहम , ‘मह तप मसम जयकदक बडक हह ।प तप म मप झम हरक नहकक सकतकक।’ ” यहक नजररयक रवजय कक ओर लम जकतक हम ।

डर कम ककरर और उपचकर

डर सम उबरनम और सकहस रवकरसत करनम कक शप रआतक रबक दप यह हम रक सबसम पहलम उन ततवग पर गमर करम ,
रजनकम ककरर हममम डरनम कक पपरवक रत हकतक हम ।

जम सक रक हम जकनतम हह , डर कक जडम हमकरम बचपन कक ककडकशरनक ग मम ममजपद हकतक हम – आम तमर पर एक


यक दकनग अरभभकवकग दकरक कक गई रवनकशककरक आलकचनक। इससम दक पपरककर कम डर कक अनप भव हकतक हम ।
पहलक तक असफलतक कक डर हम , रजसकम ककरर हम यह सकचनम लगतम हह , मह नहकक कर सकतक, मह नहकक कर
सकतक, मह नहकक कर सकतक। और दस प रक हम असवकककरत कक डर, रजसकम ककरर हम यह सकचनम लगतम हह , मप झम
यह करनक हकगक, मप झम यह करनक हकगक, मप झम यह करनक हकगक।

इन दक डरग कम ककरर हमम अपनक पम सक यक समय यक रकसक सक बकध मम भकवनकतमक रनवम श खकनम कक डर हकतक
हम । हम दसप रग कक रकय और सक भकरवत आलकचनक कम बकरम मम जररत सम जयकदक सक वमदनशकल हक जकतम हह , कई
बकर तक यहकह तक रक हम ऐसक हर चकज करनम सम घबरकतम हह , रजसम ककई दस प रक नकपसक द कर सकतक हक।
हमकरम डर हमम पक गप बनक दम तम हह । वम हमम अपनम सपनग और लकयग कक रदशक मम सक जनकतमक ककम करनम सम
रककतम हह । हम रझझकतम हह , अरनररय कम रशककर हक जकतम हह , टकल-मटकल करतम हह , बहकनम बनकतम हह और दम रक
कम ककरर खकजतम हह और रफर अक त मम कपकरठत महसपस करतम हह । हम “मप झम करनक हकगक, लम रकन मह नहकक कर
सकतक,” यक “मह नहकक कर सकतक, लम रकन मप झम करनक हकगक,” कम दकहरम दपषचकप र मम फहस जकतम हह ।

डर और अजकन एक सकथ चलतम हह

डर अजकन कम ककरर भक हक सकतक हम । जब हमकरम पकस सकरमत जकनककरक हकतक हम , तक हम अपनम ककमग कम
परररकम कम बकरम मम तनकवगपरसत और असप ररकत हक सकतम हह । अजकन कम ककरर हम पररवतरन सम घबरकतम
हह , अजकत यक अनजकन चकजग सम डरतम हह और रकसक भक नई यक रभनन चकज कक ककरशश करनम सम भयभकत
हकतम हह ।

लम रकन इसकक उलट भक सच हम । रकसक खकस कम तरप मम जयकदक जकनककरक इकटप ठक करनम और अनप भव सम हमम
उस कम तरप मम जयकदक सकहस और आतमरवशवकस रमलतक हम । आपकम जकवन मम ऐसम रहससम हगगम , जहकह
आपकक जरक भक डर नहकक लगतक हकगक, कयगरक आपनम उस कम तरप मम महकरत हकरसल कर लक हम , जम सम ककर
चलकनक, सककइक ग करनक यक बम चनक और पपरबक धन करनक। आपकम जकन और अनप भव कम ककरर आप उस चकज
सम रनबटनम मम पपरक तरह सकम महसपस करतम हह , चकहम जक हक जकए। आपकक ककई डर नहकक हकतक।

थककन हम सभक कक ककयर बनक दम तक हम

डर पम दक करनम वकलक एक और वजह बकमकरक यक थककन हम । जब हम थक जकतम हह यक बकमकर हकतम हह यक


शकरकररक दकरषट सम रफट नहकक हकतम , तक हममम डर और शक कक कक जयकदक पपरवक रत हकतक हम । दस
प रक तरफ, जब
हम सवसथ, खप श और ऊजकरवकन महसपस करतम हह , तक हममम यह पपरवक रत कम हकतक हम ।

कई बकर आप एक रकत अचछक नककद लम कर यक पयकरपत लक बक छपटप टक मनककर हक अपनक मकनरसक और


भकवनकतमक बम टररयग कक पपरक तरह ररचकजर कर सकतम हह । इतनम सम हक खप द कम और अपनक सक भकवनक कम
पपररत आपकक नजररयक पपरक तरह बदल सकतक हम । आरकम और रवशपरकम करनम सम सकहस और
आतमरवशवकस बढ़तक हम ।

डर सबकक लगतक हम

यहकह पर एक महतवपपरर रबक दप हम : सभक बप दपरधमकन लकग रकसक न रकसक चकज सम डरतम हह । अपनम शकरकररक,
भकवनकतमक और आरथरक बचकव कम बकरम मम परवकह करनक सवकभकरवक और सकमकनय हम । सकहसक वयरकत
वह नहकक हम , रजसम डर न लगतक हक। जम सक रक मककर टप वम न नम कहक थक, “सकहस डर कक पपररतरकध हम , डर पर
रवजय हम – डर कक अनप परसथरत नहकक हम ।”
बकत यह नहकक हम रक आप डरतम हह यक नहकक। हम सभक डरतम हह । सवकल यह हम , आप डर सम रनबटतम कमसम
हह ? सकहसक वयरकत हमम शक वह हकतक हम , जक डर कम बकवजपद आगम बढ़तक हम । और इस बकरम मम मह नम यह चकज
सकखक हम : जब आप अपनम डरग कक सकमनक करतम हह और उस चकज कक तरफ बढ़तम हह , रजससम आपकक डर
लगतक हम , तक आपकम डर कम हक जकतम हह और सकथ हक आपकक आतमसममकन व आतमरवशवकस भक बढ़नम
लगतक हम ।

बहरहकल, रजस चकज सम आप डरतम हह , जब आप उससम कतरकतम हह , तक आपकम डर बढ़नम लगतम हह , जब तक


रक वम आपकम जकवन कम हर पहलप कक रनयक रतपरत नहकक कर लम तम हह । जब आपकम डर बढ़तम हह , तक आपकक
आतमसममकन और आतमरवशवकस घटनम लगतक हम । जम सक रक अरभनम तक गलम न फकडर नम एक बकर कहक थक,
“आप रजस चकज सम डरतम हह , अगर आप उसम न करम , तक डर आपकम जकवन पर रनयक तरप र कर लम तक हम ।”

अपनम डरग कक रवशलम षर करम

जब आप डर पम दक करनम वकलम ततवग कक पहचकन लम , तक डर सम उबरनम कक अगलक कदम अपनम वयरकतगत


डरग कक रनषपकतक सम पहचकननम , पररभकरषत करनम और रवशलम षर करनम कक समय रनककलनक हम ।

एक ककगज पर यह सवकल रलख लम , “मह रकस चकज सम डरतक हह ?प ”

इस सपचक मम हर छकटम -बडम डर कक रलख लम , रजसकम ककरर आपकक कभक रचक तक यक तनकव हपआ हक।
शप रआत अपनम सबसम सकमकनय डरग सम करम : असफलतक कक डर यक नप कसकन कक डर यक असवकककरत यक
आलकचनक कक डर।

असफलतक कक डर कपछ लकगग पर इतनक जयकदक हकवक हक जकतक हम , रक वम अपनक गलरतयग कक रछपकनम यक
तकरकर क सकरबत करनम मम बहपत सकरक ऊजकर बबकरद कर दम तम हह । वम गलतक करनम कम रवचकर कक बदकरशत नहकक
कर पकतम । बककक लकगग पर असवकककरत कक डर हकवक हक जकतक हम । वम इस बकरम मम बहपत जयकदक सक वमदनशकल
हक जकतम हह रक वम और उनकम ककम दस प रग कक कमसम लगतम हह । इस वजह सम उनमम आतमरनभररतक सम ककम
करनम कक यकगयतक हक नहकक हकतक। जब तक उनहम पपरक यककन न हक जकए रक हर वयरकत उनकक पपरशक सक
करम गक, तब तक वम कपछ भक करनम सम कतरकतम हह ।

अपनम डरग कक पपरकथरमकतक तय करम

जब आप अपनम हर डर कक सपचक बनक लम , जक आपकक सकच और वयवहकर कक पपरभकरवत कर रहक हम , तक


इसकम बकद उनहम महतव कम कप रम मम जमक लम । आप जक डर महसपस करतम हह , उनमम सम कमन सक डर आपकक
सकच पर सबसम जयकदक पपरभकव डकलतक हम यक वह आपकक अनय रकसक डर सम जयकदक पकछम रककम रखतक हम ?
कमन सक डर दसप रम नक बर पर हम ? कमन सक तकसरक सबसम बडक डर हम ? और आगम भक इसक तरह।

अपनम सबसम पपरबल डर कम सक दभर मम इन तकन सवकलग कम जवकब रलख लम : 1.


यह डर मप झम जकवन मम पकछम कमसम रककतक हम ?

2.
यह डर मम रक मदद कमसम करतक हम यक अतकत मम इस डर नम मम रक मदद कमसम कक हम ?
3.
इस डर कक खतम करनम सम मप झम कयक फकयदक हकगक?

कपछ सकल पहलम मह नम यह अभयकस रकयक और मह इस नतकजम पर पहपहचक रक मम रक सबसम बडक डर गरकबक कक
थक। मह इस बकत सम डरतक थक रक मम रम पकस पयकरपत पम सक नहकक रहम गक, मह रदवकरलयक हक जकऊहगक, शकयद
दकन-हकन भक। मह जकनतक थक रक इस डर कक जडम मम रम बचपन मम थकक, कयगरक मम रम मकतक-रपतक मक दक कम
दमरकन बडम हकनम कक वजह सम हमम शक पम सम कक रचक तक करतम रहतम थम । जब मह बकस सम तकस सकल कक उमपर कम
बकच कई बकर ककगकल हपआ, तक मम रक यह डर जयकदक पपरबल हक गयक। मह इस डर कक जडग कक तटसथतक सम
समझ सकतक थक, लम रकन इसकम बकवजपद इसकक मप झ पर मजबपत पकड थक। हकलकह रक मम रम पकस अपनक
सकरक जररतग कम रलए पयकरपत पम सक थक, लम रकन रफर भक यह डर ममजपद थक।

“यह डर मप झम जकवन मम पकछम कमसम रककतक हम ?” इस पहलम सवकल कक जवकब थक रक यह मप झम आरथरक


जकरखम लम नम कम बकरम मम तनकवगपरसत बनक दम तक थक। इससम मह रकजगकर कम मकमलम मम बहपत सप ररकत खम लनम
लगतक थक। और इस वजह सम मह अवसर कम बजकय सप रकक कक चप नकव करतक थक।

प रम सवकल कक मम रक जवकब यह थक रक गरकबक कम डर सम बचनम कम


“यह डर मम रक मदद कमसम करतक हम ?” इस दस
रलए मह नम आम आदमक सम जयकदक दम र तक और जयकदक कडक मम हनत करनम कक आदत रवकरसत कर लक
थक। मह जयकदक महतवकककक कक और सक कलपवकन थक। मह पम सम बनकनम और रनवम श करनम कम तरककग कम बकरम मम
अधययन करनम और सकखनम मम आम आदमक सम जयकदक समय लगकतक थक। दरअसल गरकबक कक डर मप झम
रवतकय सवतक तरप तक कक ओर बढ़क रहक थक।

रफर मह नम तकसरम सवकल कक जवकब रदयक, “इस डर कक खतम करनम सम मप झम कयक फकयदक हकगक?” मह नम
ततककल दम ख रलयक रक अगर मप झम यह डर न हक, तक मह जयकदक जकरखम लम सकतक हह ,प मह जयकदक
आकप रकमकतक सम अपनम आरथरक लकयग कक पकछक करहगक, मह अपनक खप द कक रबजनम स शप र कर सकतक हह प
और करहगक, और मह बहपत जयकदक खचर करनम यक कम पम सम हकनम कम बकरम मम इतनक तनकव यक रचक तक महसपस
नहकक करहगक। खकस तमर पर, मह हर चकज कक ककमत कक जयकदक परवकह नहकक करहगक।

इस तरह सम अपनम सबसम बडम डर कक रनषपक रवशलम षर करकम मह नम इसम खतम करनम कक पपररकप रयक शप र कर
दक। आप भक रबलकपल ऐसक हक कर सकतम हह ।

अभयकस सथकयक बन जकतक हम आप सकहस और आतमरवशवकस भरम वयवहकर कम अनप रप ककम करकम सकहस
रवकरसत करनम और डर खतम करनम कक पपररकप रयक शप र कर सकतम हह । रजस भक चकज कक आप बकर-बकर
अभयकस करतम हह , वह अक ततत आदत बन जकतक हम । जब भक सकहस कक जररत हक, तक आप सकहरसक
वयवहकर करकम उसम रवकरसत कर सकतम हह ।

यहकह पर कपछ गरतरवरधयकह दक जक रहक हह , रजनकक अभयकस करकम आप सकहस कक आदत डकल सकतम हह ।
सकहस कक पहलक और शकयद सबसम महतवपपरर पपरककर हम रवशवकस कम सकथ शप र करनम यक कदम उठकनम कक
सकहस। यह रकसक नई यक अलग चकज कक आजमकनम कक सकहस हम – सफलतक कक गकरक टक कम रबनक
आरकमदम ह दकयरम सम बकहर रनकलनम कक सकहस।

पहलम मह नम बम बसन कसलम ज कम डस. रसबटर रसनसटम ड कक रजकप र रकयक थक, रजनहगनम कई सकलग तक उदरमतक
रसखकई थक। उनहगनम अपनक कलकस कम लकगग कम अधययन मम पकयक रक दरअसल रसफर 10 पपररतशत नम
अपनक रबजनम स शप र रकयक और जकवन मम सफलतक पकई। सफल गपरमजप एटप स मम एक गप र आम थक। वम
अपनक वयवसकय शप र करनम कम बकरम मम लगकतकर बकत हक नहकक करतम थम ; वम तक उसम सचमप च शप र करनक
चकहतम थम ।

शप र करनम कक सकहस

उनहगनम “गरलयकरक रसदककत” खकजक, रजसकक हम पहलम भक रजकप र कर चप कम हह । जब यम लकग अपनम लकय
कक ओर आगम बढ़म , तक गरलयकरम मम चलतम वकत उनकम रलए दरवकजम खप लतम चलम गए। अगर वम आगम नहकक
बढ़तम , तक उनहम यम दरवकजम नहकक रदखतम ।

यह पतक चलक रक उदरमतक कम पकठप यकप रम कम रजन गपरमजप एटप स नम सकखक हपई बकतग पर अमल नहकक रकयक
थक, वम शप र करनम सम पहलम सभक चकजग कम रबलकपल सहक हकनम कक अब भक इक तजकर कर रहम थम । वम
अरनरशचततक कम गरलयकरम मम ककम शप र करनम कम अरनचछपक थम , जब तक रक उनहम पपरक रवशवकस न हक जकए
रक वम शरतरयक सफल हक जकएह गम – एक ऐसक चकज, जक न तक कभक हपई हम , न हकगक।

भरवषय जकरखम लम नम वकलग कक हम

भरवषय सप रकक खकजनम वकलग कक नहकक हम । यह तक जकरखम लम नम वकलग कक हम । रजक दगक इस अथर मम रवककत
हम रक आप रजतनक जयकदक सप रकक चकहम गम , आपकक यह उतनक हक कम रमलम गक। लम रकन आप रजतनम जयकदक
अवसर चकहम गम , इस बकत कक उतनक हक जयकदक सक भकवनक हम रक आपकक मनचकहक सप रकक रमल जकएगक।

जब भक आप डर यक रचक तक महसपस करम और आपकक बकधकओक व रवपरतयग कम सकमनम डटम रहनम कक सकहस
बढ़कनम कक जररत हक, तक अपनक धयकन अपनम लकयग कक ओर मकड लम । उस वयरकत कक सपषट मकनरसक
तसवकर बनकएह , जम सक आप बननक चकहतम हह ; उस तरककम सम पपरदशरन करनम कक मकनरसक तसवकर बनकएह , जम सक
आप करनक चकहतम हह । डर कम रवचकरग कम सकथ कपछ भक गलत नहकक हम , बशतर आप उनहम सकहस और
आतमरवशवकस कम रवचकरग सम सक तपरलत कर लम । आप रजस भक चकज पर रवचकर करतम हह , वह बढ़तक हम –
इसरलए सतकर रहम ।

डर पर रवजय पकनक और सकहस बढ़कनक सप खक, सफल जकवन कक अरनवकयर शतर हम । सकहस कक आदत
डकलनम कम सक कलप कम सकथ आप अक ततत उस रबक दप पर पहपहच जकएह गम, जहकह आपकम डर रनररय लम नम मम पपरमप ख
भपरमकक नहकक रनभकएह गम। आप बडम , चप नमतकपपरर, रकमककचक लकय तय करम गम और आपकक रवशवकस हकगक रक
आप उनहम हकरसल कर सकतम हह । आप शकक रत और आतमरवशवकस कम सकथ हर रसथरत सम रनबट सकमगम ।
कपकजक हम सकहस।

महकररथयग सम सकखम

कयक हक, अगर आप हमकरम समकज कम सबसम सफल लकगग मम सम रकसक एक कम सकथ बम ठ सकम और सफलतक
कम वम सकरम सबक सकख सकम, रजनहम बटकरनम मम उसम पपरक जकवन लग गयक? कयक इससम आपकक जयकदक सफल
बननम मम मदद रमलम गक?

कयक हक, अगर आप इरतहकस कम अब तक कम सबसम सफल सम लकगग कम सकथ बम ठ सकम और सफलतक कम
उनकम रनयम, उनकम सबक और उनकम रहसय सकख सकम? कयक इससम आपकक अपनम जकवन मम जयकदक सफल
बननम मम मदद रमलम गक? कयक हक, अगर आप 1,000 बम हद सफल लकगग कम सकथ बम ठ सकम? 2,000 यक
3,000 सफल लकगग कम सकथ बम ठ सकम?

कमर हक सब कपछ हम

आपकक जवकब शकयद यह हकगक रक इन बम हद सफल लकगग कम सकथ समय रबतकनम और लकय हकरसल
करनम कम बकरम मम वक सबक सकखनम सम – जक उनहगनम सकखम थम – आपकक बहपत मदद रमलम गक। बहरहकल,
सचचकई यह हम रक इस सकरक सलकह और जकन सम आपकक ककई भलक नहकक हकगक, जब तक रक आप सकखक
हपई बकतग पर अमल नहकक करम गम ।

अगर सफलतक कम बकरम मम सकखनक हक रजक दगक मम महकन ककम करनम कम रलए सब कपछ हकतक, तक आपकक
सफलतक कक गकरक टक पककक हकतक। पप सतकग कक दपककनम सम लफ-हम लप पप सतकग सम भरक हपई हह , रजनमम सम हर एक
मम ऐसम रवचकर रदए गए हह , रजनकक इसतम मकल करकम आप जयकदक सफल हक सकतम हह । बहरहकल, सच तक
यह हम रक दपरनयक कक सकरक सवरशरप म षठ सलकहम भक आपकक मदद रसफर तभक करम गक, जब आप अपनम लकयग
कक रदशक मम लगनशकल, सतत कमर करनम कम रलए खप द कक तब तक पपरमररत कर सकम, जब तक रक आप
सफल हक न जकएह ।

इस पप सतक कम रवचकरग कक पढ़नम कक परररकम शकयद यह हकगक रक आपनम इस बकरम मम कपछ रवरशषट रनररय
लम रलए हगगम रक आप कमन सक चकजम जयकदक करम गम और कमन सक कम। आपनम अपनम जकवन कम अलग-
अलग कम तरप ग मम कपछ लकय तय कर रलए हगगम और आपनम सक कलप कर रलए हगगम , रजन पर अमल करनम
कम रलए आप बम करकर हगगम । आपकम भरवषय कम रलए अब सबसम महतवपपरर सवकल यह हम , कयक आप वह
करम गम , रजसम करनम कक आपनम सक कलप रकयक हम ?

आतम-अनप शकसन हक मपल गप र हम

सफलतक कम रलए सबसम महतवपपरर गप र आतम-अनप शकसन हम । आतम-अनप शकसन कक मतलब यह हम रक


आपमम आपकक चकरररतपरक शरकत और इचछकशरकत कम आधकर पर वह करनम कक यकगयतक हम , जक आपकक
करनक चकरहए, जब आपकक करनक चकरहए, चकहम इसम करनम कक मपड हक यक न हक।

चररतपर कक अथर हम , रकसक सक कलप पर तब भक अमल करनम कक यकगयतक, जब उस सक कलप कक करनम वकलम
पल कक उतसकह खतम हक चप कक हक। आप जक सकखतम हह , उससम आपकक भरवषय तय नहकक हकतक। भरवषय
तय करनम वकलक चकज तक यह हम रक आप बकर-बकर ककमत चप ककनम कम रलए खप द कक अनप शकरसत कर सकतम
हह यक नहकक, जब तक रक आरखरककर उदपदम शय हकरसल न हक जकए।

आपकक लकय तय करनम और उनकक उपलरबध कक यकजनकएह बनकनम कम रलए आतम-अनप शकसन कक जररत
हम । आपकक नई जकनककरक कम सकथ अपनक यकजनकएह लगकतकर दकबकरक बनकनम कम आतम-अनप शकसन कक
जररत हम । आपकक आतम-अनप शकसन कक जररत हम , तकरक आप अपनम समय कक अचछक इसतम मकल करम
और हमम शक उस एक सबसम महतवपपरर ककम पर धयकन कमरदपरत करम , रजसम आपकक उस पल करनम कक जररत
हम । आपकक हर रदन खप द मम रनवम श करनम , खप द कक वयरकतगत और वयकवसकरयक दकरषट सम आगम बढ़कनम कम
आतम-अनप शकसन कक जररत हम । आपकक आवशयक चकजम सकखनम कम आतम-अनप शकसन कक जररत हम ,
तकरक आप अपनक समपचक सक भकरवत सफलतक कक आनक द लम सकम।
आपकक सक तपरषट मम रवलक ब करनम और पम सक बचकनम कम आतम-अनप शकसन कक जररत हम । आपकक अपनक
आरथरक रसथरत कक वयवरसथत करनम कक जररत हम , तकरक आप अपनम ककमककजक जकवन मम रवतकय
सवतक तरप तक हकरसल कर सकम। आपकक आतम-अनप शकसन कक जररत हम , तकरक आप अपनम रवचकर अपनम
लकयग और सपनग पर ककयम रख सकम तथक उनहम अपनक शक ककओक और डरग सम दरप रख सकम। आपकक
आतम-अनप शकसन कक जररत हम , तकरक आप हर मप रशकल पर सककरकतमक और सक जनकतमक पपररतरकप रयक
कर सकम।

लगन सरकप रय आतम-अनप शकसन हम

शकयद आतम-अनप शकसन कक सबसम महतवपपरर पपरदशरन मप रशकल परररसथरतयग मम आपकक लगन कक सतर
हम । लगन सरकप रय आतम-अनप शकसन हम । लगन इक सकन कम चररतपर कक सचचक पम मकनक हम । दरअसल आपकक
लगन हक आपकम आतमरवशवकस और सफलतक कक आपकक कमतक कक असलक पम मकनक हम ।

जब आप रवपरत और रनरकशक कम बकच भक लगन सम जप टम रहतम हह , तक हर बकर आप लगन कक अपनक


आदत कक और मजबपत कर लम तम हह । आप अपनम चररतपर और वयरकततव मम गवर, शरकत और आतमसममकन
रवकरसत कर लम तम हह । आप जयकदक सशकत और सक कलपवकन बन जकतम हह । आप आतम-अनप शकसन और
वयरकतगत शरकत कम सतर कक गहरक कर लम तम हह । आप सफलतक कक लमह गप र रवकरसत कर लम तम हह , जक
आपकक आगम बढ़कएगक और हर उस रवपरत कम पकर लम जकएगक, जक जकवन आपकक रकह मम फमक सकतक हम ।

इरतहकस मम सफलतक कक आम गप र

मकनव इरतहकस लगन कक रवजय कक कहकनक हम । हर महकन वयरकत कक सफलतक और उपलरबध कक


ऊहचकइयग पर पहपहचनम सम पहलम जबदरसत मप रशकलग और सक कटग कक झम लनक पडक। उनकक सहनशरकत और
लगन नम हक उनहम महकन बनकयक।

रवक सटन चरचरल कक कपछ लकग बकसवकक सदक कक महकनतम रकजनम तक मकनतम हह । जकवन भर अपनम सकहस और
लगन कम ककरर वम सममकरनत रहम । दपरवतकय रवशव यप द कम सबसम सयकह घक टग कम दमरकन जब जमरन सम नक
रबपरटम न पर बमबकरक कर रहक थक और इक गलह ड अकमलक खडक थक, तक चरचरल कक सक कलपवकन, बप लडसग जम सक
लगन नम पपरम दम श कक उस रवपरत सम जपझनम कम रलए पपरमररत रकयक, जक कई लकगग कक अपररहकयर परकजय
लग रहक थक। जसन एफ. कमनम डक नम उनकम भकषरग कम बकरम मम कहक रक “चरचरल नम अह गरप म जक भकषक कक सम नक
बनककर उसम यप द मम भम ज रदयक।”

लगन कम सबसम महकन भकषरग मम सम एक चरचरल कक रकषटप र कम नकम सक दमश थक, जक उनहगनम 4 जपन 1940 कक
रदयक थक। यह भकषर इन शबदग कम सकथ खतम हपआ, “हम न तक झपकमगम , न हक असफल हगगम ... हम फप रककस
मम लडम गम , हम समप दपरग और महकसकगरग मम लडम गम , हम बढ़तम रवशवकस और बढ़तक शरकत कम सकथ हवक मम
लडम गम , हम अपनम टकपप कक रकक करम गम , चकहम हमम इसकक जक भक ककमत चप ककनक पडम , हम इसकम तटग कक
रकक करम गम , हम जमकन पर लडम गम । हम मम दकनग और सडकग पर लडम गम , हम पहकरडयग पर लडम गम ; हम कभक
आतमसमपरर नहकक करम गम ।”

बकद कम वषकरक मम चरचरल अपनम पप रकनम सकप ल कक एक कलकस कक सक बकरधत करनम गए। उनसम अनप रकध रकयक
गयक रक वम वहकह ममजपद लडकग कक बतकएह रक जकवन मम उनकक महकन सफलतक कक रहसय कयक थक। वम
सभक कम सकमनम खडम हपए। अपनक छडक पर तककत डकलतम हपए और थकडक ककहपतम हपए झपकम और रफर बप लक द
आवकज मम बकलम , “मह अपनम जकवन कक सबबक छह शबदग मम सक कमप मम बतक सकतक हह प : कभक, कभक, कभक
हकर मत मकनक।”

सफलतक कक आपकक गकरक टक

जक चरचरल नम पकयक हम और जक अपनम लकयग कक ओर आगम तथक ऊपर बढ़तम समय आप पकएह गम, वह यह
हम रक लगन कक गप र हक इस बकत कक गकरक टक दम तक हम रक आप अक ततत जकतम गम ।

रकषटप रपरत कमरलवन कप रलज इतनक कम बकलतम थम रक उनहम “सकइलम ट कमल” कक नकम रदयक गयक थक।
उनहगनम इस रवषय पर इरतहकस कम यकदगकर शबद कहम हह । उनहगनम रलखक हम , “जप टम रहक। दपरनयक मम ककई भक
चकज लगन कक जगह नहकक लम सकतक। यकगयतक नहकक लम सकतक; यकगयतक वकलम असफल वयरकतयग सम
जयकदक आम कपछ नहकक हम । पपररतभक नहकक लम सकतक; अपप रसककत पपररतभकशकलक लकग बहपत रमलतम हह ।
रशकक अकमलक नहकक लम सकतक; दपरनयक रशरकत अपरकरधयग सम भरक पडक हम । लगन और सक कलप हक
सवरशरकतमकन हह ।”

लगन सफलतक कक रनशकनक हम

अजम य इचछकशरकत और अटल लगन सफल वयकवसकरययग और उदरमयग कक पहचकन हकतक हम ।

1895 मम अमम ररकक भयक कर मक दक कक चपम ट मम थक। रमडवम सट मम रहनम वकलम एक वयरकत नम इस मक दक मम अपनक
हकटल गह वक रदयक। रफर उसनम दस प रग कक पपरमररत करनम कम रलए एक पप सतक रलखनम कक फमसलक रकयक, तकरक
वम दम श कम सकमनम ममजपद मप रशकलग कम बकवजपद जप टम रहम और ककरशश करतम रहम ।

उस वयरकत कक नकम ऑररसन सवम ट मकडरन थक। उनहगनम एक असतबल कम ऊपर एक कमरक रकरकए पर
रलयक और सकल भर तक रदन-रकत एक पप सतक पर ककम करतम रहम , रजसम उनहगनम पप रशक ग टप द फप रक ट नकम
रदयक। एक रकत उनहगनम आरखरककर अपनक पप सतक कक आरखरक पननक पपरक कर रलयक। वम थकम हपए और
भपखम थम , इसरलए रडनर करनम कम रलए थकडक दरप बनम एक छकटम कमफम मम चलम गए। वम एक घक टम तक बकहर
रहम । इस दमरकन असतबल मम आग लग गई। जब तक वम लमटकर आए, आठ सम सम जयकदक पननग कक
उनकक पपरक पककडपरलरप सवकहक हक चप कक थक।

बहरहकल, पपरम आक तररक मनकबल कक बटकरकर वम दकबकरक बम ठम और एक सकल कक मम हनत करकम उस पप सतक
कक दकबकरक रलखक। जब पप सतक पपरक हपई, तक वम उसम लम कर कई पपरककशकग कम पकस गए। बहरहकल, रकसक
भक पपरककशक नम उस वकत पपरमरक पप सतक छकपनम मम रदलचसपक नहकक लक, कयगरक दम श मक दक और बम रकजगकरक
कक चपम ट मम थक। रफर वम रशककगक रहनम चलम गए और नमकरक करनम लगम । एक रदन उनहगनम एक दकसत कम
सकमनम अपनक पककडपरलरप कक रजकप र रकयक। वह दकसत एक पपरककशक कक पहचकनतक थक और उसनम इसम
पपरककरशत करवकनम कक ककरशश कक। पप रशक ग टप द फप रक ट पपरककरशत हपई और दम श कक नक बर वन बम सटसम लर
बन गई।

पप रशक ग टप द फप रक ट कम बकरम मम अमम ररकक कम अगपररक रबजनम सपकपप ल और रकजनम तकओक कक मकननक हम रक यहक
पप सतक अमम ररकक कक बकसवकक सदक मम लम कर आई। इसनम दम श भर कम रनररय लम नम वकलग कम रदमकग पर
जबदरसत असर डकलक और यह वयरकतगत रवककस कम कम तरप मम महकनतम कलकरसक बन गई। हम नरक फकडर,
थसमस एरडसन, हकवर फकयरसटकन और जम . पक. मसगरन जम सम रदगगजग नम इस पप सतक कक पढ़क और इससम
पपरमररक पकई।

दक अरनवकयर गप र

ऑररसन सवम ट मकडरन अपनक पप सतक मम कहतम हह रक “सफलतक कक दक अरनवकयर आवशयकतकएह हह । पहलक
प रक हम ‘इससम रचपकम रहनम कक आदत।’ ” उनहगनम रलखक थक,
हम , ‘इस तक पहपहचनम कक सक कलप,’ और दस
“नहकक, उस वयरकत कम रलए ककई असफलतक नहकक हम , रजसम अपनक शरकत कक एहसकस हम , जक कभक हकरनक
नहकक जकनतक। सक कलपवकन पपरयकस, अजम य इचछकशरकत कम रलए ककई असफलतक नहकक हम । उस वयरकत कम
रलए ककई असफलतक नहकक हम , जक हर बकर रगरनम कम बकद उठ खडक हकतक हम , जक रबड कक गम द कक तरह
रगरकर उछलतक हम , जक तब भक जप टक रहतक हम , जब बककक हर वयरकत हकर मकन लम तक हम , जक तब भक जप टक
रहतक हम , जब बककक हर वयरकत अपनक पकठ मकड लम तक हम ।”

कनफयपरशयस नम चकर हजकर सकल पहलम कहक थक, “हमकरक महकनतम गमरव कभक न रगरनम मम नहकक हम ,
बरलक हर बकर उठ खडम हकनम मम हम ।”

दपरनयक कम शप रआतक हम वकवम ट बसरकसक ग चह रपयन जम मस जम . कसबर ट नम कहक थक रक “आप एक और रकउक ड


लडकर चह रपयन बनतम हह । जब चकजम मप रशकल हक जकतक हह , तक आप एक और रकउक ड लडतम हह ।” यकगक बम रक
नम यह कहक थक, “ककई चकज तब तक खतम नहकक हकतक, जब तक रक यह आपकक इचछकनप सकर खतम न
हक।” और सचचकई यह हम रक जब तक आप जप टम रहतम हह , तब तक सक घषर खतम नहकक हकतक।

अलबटर हबकडर नम रलखक थक, “ककरशश छकडनम कम रसवकय और ककई असफलतक नहकक हम । अक दरनक हकर कम
अलकवक ककई हकर नहकक हम । ककई भक बकधक ऐसक नहकक हम , रजसम पकर न रकयक जक सकम, रसवकय उदपदम शय कक
आक तररक कमजकरक कक छकडकर।”

रवनस लसमबकडकर नम कहक थक, “मप दपदक यह नहकक हम रक आप कभक रगरतम हह यक नहकक। मकमलक तक यह हम रक
कयक आप दकबकरक खडम हकतम हह ।”

इन सभक सफल लकगग नम यह सकख रलयक थक रक महकन लकयग और उदपदम शयग कक हकरसल करनम कम रलए
लगन कक गप र रकतनक महतवपपरर हम । सफल लकगग मम अरवशवसनकय लगन हकतक हम । वम मम दकन छकडनम सम
इक ककर कर दम तम हह , चकहम बकहरक परररसथरतयकह कमसक भक हग। जक एक गप र पपरक तरह सफलतक कक गकरक टक
दम तक हम , चकहम रबजनम स मम हक, दमलत कम सक गरप ह मम हक यक जकवन मम हक, वह हम अजम य इचछकशरकत और
ककम मम जप टम रहनम कक इचछक, वह भक तब जब आपकम भकतर कक हर चकज रकनक चकहम , आरकम करनक चकहम ,
पकछम लमटनक चकहम और ककई दस प रक ककम करनक चकहम ।

लगन आपकक सबसम बडक सक परत हम

शकयद आपकक सबसम बडक सक परत रकसक दस प रम सम जयकदक समय तक जप टम रहनम कक यकगयतक हम । फकबसर
मम गजकन कम सक सथकपक बक. सक. फकबसर नम मक दक कम सबसम सयकह रदनग मम इसम एक बडक पपरककशन बनकयक।
उनहगनम रलखक थक, “इरतहकस नम सकरबत कर रदयक हम रक सबसम उललम खनकय रवजम तकओक कक आम तमर पर
जकत सम पहलम रदल तकडनम वकलक बकधकओक कक सकमनक करनक पडक। वम इसरलए जकतम , कयगरक उनहगनम
अपनक परकजय पर हतकश हकनम सम इक ककर कर रदयक।”
जसन डक. रसकफमलर एक वकत दपरनयक कम सबसम अमकर सम लफ-मम ड वयरकत थम । उनहगनम रलखक थक, “मह नहकक
सकचतक रक रकसक भक तरह कक सफलतक पकनम कम रलए ककई दस प रक गप र लगन सम जयकदक अरनवकयर हम । यह
लगभग हर चकज कक जकत सकतक हम , पपरककरत कक भक।”

कसनरम ड रहलटन नम एक सपनम और लप बसक, टम कसकस कम एक छकटम हकटल सम शप रआत कक और बकद मम उसम
दपरनयक कम सबसम सफल हकटल कसरपकरम शनस मम एक बनक रलयक। उनहगनम कहक थक, “सफलतक कमर सम
जप डक हम । सफल लकग चलतम रहतम हह । वम गलरतयकह करतम हह , लम रकन मम दकन नहकक छकडतम ।”

थसमस एरडसन आरवषककरग कम इरतहकस मम सबसम असफल वयरकत थम और सबसम सफल भक। वम बकसवकक
सदक कम रकसक अनय आरवषककरक सम जयकदक पपरयकगग मम असफल रहम । उनहगनम अपनम यप ग कम रकसक भक
अनय आरवषककरक कक तप लनक मम जयकदक सफल पपरयकग भक रकए और वयकवसकरयक पपररकप रयकओक कम रलए
उनहम सबसम जयकदक पम टमट रमलम । उनहगनम अपनक दशरन इन शबदग मम बतकयक हम , “जब मह पपरक तरह फमसलक
कर लम तक हह प रक ककई परररकम पकनम लकयक हम , तक मह आगम बढ़ जकतक हह प और तब तक ककरशश करतक रहतक
हह ,प जब तक रक वह परररकम रमल नहकक जकतक। जक भक वयरकत रवचकर रवकरसत करतक हम , वह उस रबक दप
तक ककम करतक हम , जहकह यह असक भव नजर आनम लगतक हम , रजससम वह हतकश हक जकतक हम । यह हतकश
हकनम कक जगह नहकक हम ।”

अलम कजम डर गपरकहम बम ल नम लगन कम बकरम मम यम शबद कहम हह , “यह कमसक शरकत हम , मह नहकक बतक सकतक। मह
तक बस इतनक जकनतक हह प रक यह ममजपद हम और तभक उपलबध हकतक हम , जब ककई वयरकत इस मकनरसक
अवसथक मम हकतक हम , रजसमम वह ठकक-ठकक जकनतक हम रक वह कयक चकहतक हम और पपरक तरह सम सक कलप कर
लम तक हम रक वह इसम खकजनम सम पहलम मम दकन नहकक छकडम गक।” रम न मम कपफरसन नम डकनक कसरपकरम शन कक
महकन अमम ररकक सफलतक कक कहकरनयग मम सम एक बनक रलयक हम । उनहगनम अपनम जकवनदशरन कक सकर इन
शबदग मम वयकत रकयक हम , “आप बस आगम बढ़तम रहम । बस आगम बढ़तक रहम । मह नम हर वह गलतक कक, जक कक
जक सकतक थक, लम रकन मह बस धककक दम तक रहक।”

महकन रवरकधकभकस

जकवन कक एक रकचक और महतवपपरर रवरकधकभकस हम , रजसकम बकरम मम आपकक जकगरक रहनक चकरहए। वह
यह हम रक अगर आप बप दपरधमकन हह , तक आप वह हरसक भव ककम करतम हह , रजससम आपकक जकवन इस तरककम
सम वयवरसथत हक जकए, तकरक आपकक रवपरत और रनरकशक नयपनतम हक जकए। आप रवपरतयग और
रनरकशकओक सम बचतम हह । यह समझदकरक कक ककम हम और तकरकर क भक हम । सभक समझदकर लकग अपनम
लकयग तक पहपहचनम कम रलए नयपनतम पपररतरकध कक रकह पर चलतम हह और उन मप रशकलग तथक बकधकओक कक
सक खयक कक नयपनतम करनम कक हरसक भव ककरशश करतम हह , रजनकक सकमनक वम अपनक रदन-पपररतरदन कक
गरतरवरधयग मम करम गम ।

रनरकशक अरनवकयर हम

बहरहकल, हमकरक सवरशरप म षठ ककरशशग कम बकवजपद रनरकशकएह और रवपरतयकह सकमकनय तथक सवकभकरवक हह ।
यम जकवन कम ऐसम रहससम हह , रजनसम बचक नहकक जक सकतक। बम जकरमन फप रह करलन नम कहक थक रक रजक दगक मम
रसफर दक चकजम अरनवकयर हह : ममत और टम कस। लम रकन अनप भव कक हर रहससक बतकतक हम रक रनरकशक भक
अरनवकयर हम । चकहम आप खप द कक और अपनक गरतरवरधयग कक रकतनक हक अचछक तरह वयवरसथत कर लम ,
आपकक रजक दगक भर असक खय रनरकशकएह , रवपरतयकह और बकधकएह रमलम गक। और आप अपनम रलए रजतनम
जयकदक ऊहचम और चप नमतकपपरर लकय बनकएह गम, आपकक उतनक हक जयकदक रनरकशक और रवपरतयकह रमलम गक।

यहक रवरकधकभकस हम

पपरक कमतक तक रवककस करनक और बढ़नक हमकरम रलए तब तक असक भव हम , जब तक रक हम रवपरत कक


सकमनक न करम और उससम सबक न सकखम । जकवन कम सभक महकन सबक रवपरतयग और असथकयक परकजयग
कक परररकम हह , रजनसम बचनम कक हमनम हरसक भव ककरशश कक थक। रवपरत हमकरक सबसम अचछक ककरशशग कम
बकवजपद रबन बप लकए मम हमकन कक तरह आ जकतक हम । और इसकम रबनक हम वम सम वयरकत नहकक बन सकतम , जक
रशखर पर पहपहचनम और महकन लकय हकरसल करनम मम सकम हकतक हम ।

रवपरत हमकरक इरमतहकन लम तक हम

इरतहकस कम महकन रचक तकग नम इस रवरकधकभकस कम बकरम मम रवचकर रकयक हम और वम इस नतकजम पर पहपहचम हह
रक रवपरत वह इरमतहकन हम , जक आपकक सकथरक चकज हकरसल करनम कक रकह मम दम नक हक हकगक। यपनकनक
दकशररनक हम रकडकटस नम कहक थक, “रवपरत कम पपरभकव सम इक सकन कक ऐसक शरकतयकह और गप र बकहर रनकल
आतम हह , जक इसकम रबनक सकए रहतम ।”

शरकत, सकहस, चररतपर और लगन जम सम गप र तभक बकहर रनकलतम हह , जब आपकक सकमनक अपनक सबसम
बडक चप नमरतयग सम हकतक हम और आप उन पर सककरकतमक तथक सक जनकतमक तरककम सम पपररतरकप रयक करतम
हह ।

सफलतक कक रकह मम सभक कक कदम-कदम पर करठनकइयग कक सकमनक करनक पडतक हम । हकह , सकमकनय और
महकन सफलतक हकरसल करनम वकलग मम फकर हकतक हम । और वह फकर यह हम रक महकन उपलरबधयकह हकरसल
करनम वकलम लकग अपनम सक कटग और सक घषकरक कक इसतम मकल अपनक तरककक और रवककस कम रलए करतम हह ।
प रक ओर, सकमकनय उपलरबधयकह पकनम वकलम लकग सक कटग और करठनकइयग कम बकझ सम दब जकतम हह और
दस
हतकश-रनरकश हककर वह ककम छकड दम तम हह ।

रनरकशक सम टकरककर ऊपर उठम

हकवरडर कम अबपरकहम जम लमरजनक नम सकरबत कर रदयक हम रक आप रनरकशक पर रजस तरह सम पपररतरकप रयक
करतम हह , आम तमर पर वहक इस बकत कक भरवषयवकरक करतक हम रक महकन सफलतक हकरसल करनम कक
आपकक रकतनक सक भकवनक हम । अगर आप रनरकशक पर पपररतरकप रयक करकम उससम सबसम जयकदक सकख लम तम हह
और रफर उसम अपनम पकछम [22:03, 1/1/2020] Raghvender Vestige Job: वजह सम मह अवसर कम बजकय
सप रकक कक चप नकव करतक थक।

प रम सवकल कक मम रक जवकब यह थक रक गरकबक कम डर सम बचनम कम


“यह डर मम रक मदद कमसम करतक हम ?” इस दस
रलए मह नम आम आदमक सम जयकदक दम र तक और जयकदक कडक मम हनत करनम कक आदत रवकरसत कर लक
थक। मह जयकदक महतवकककक कक और सक कलपवकन थक। मह पम सम बनकनम और रनवम श करनम कम तरककग कम बकरम मम
अधययन करनम और सकखनम मम आम आदमक सम जयकदक समय लगकतक थक। दरअसल गरकबक कक डर मप झम
रवतकय सवतक तरप तक कक ओर बढ़क रहक थक।
रफर मह नम तकसरम सवकल कक जवकब रदयक, “इस डर कक खतम करनम सम मप झम कयक फकयदक हकगक?” मह नम
ततककल दम ख रलयक रक अगर मप झम यह डर न हक, तक मह जयकदक जकरखम लम सकतक हह ,प मह जयकदक
आकप रकमकतक सम अपनम आरथरक लकयग कक पकछक करहगक, मह अपनक खप द कक रबजनम स शप र कर सकतक हह प
और करहगक, और मह बहपत जयकदक खचर करनम यक कम पम सम हकनम कम बकरम मम इतनक तनकव यक रचक तक महसपस
नहकक करहगक। खकस तमर पर, मह हर चकज कक ककमत कक जयकदक परवकह नहकक करहगक।

इस तरह सम अपनम सबसम बडम डर कक रनषपक रवशलम षर करकम मह नम इसम खतम करनम कक पपररकप रयक शप र कर
दक। आप भक रबलकपल ऐसक हक कर सकतम हह ।

अभयकस सथकयक बन जकतक हम आप सकहस और आतमरवशवकस भरम वयवहकर कम अनप रप ककम करकम सकहस
रवकरसत करनम और डर खतम करनम कक पपररकप रयक शप र कर सकतम हह । रजस भक चकज कक आप बकर-बकर
अभयकस करतम हह , वह अक ततत आदत बन जकतक हम । जब भक सकहस कक जररत हक, तक आप सकहरसक
वयवहकर करकम उसम रवकरसत कर सकतम हह ।

यहकह पर कपछ गरतरवरधयकह दक जक रहक हह , रजनकक अभयकस करकम आप सकहस कक आदत डकल सकतम हह ।
सकहस कक पहलक और शकयद सबसम महतवपपरर पपरककर हम रवशवकस कम सकथ शप र करनम यक कदम उठकनम कक
सकहस। यह रकसक नई यक अलग चकज कक आजमकनम कक सकहस हम – सफलतक कक गकरक टक कम रबनक
आरकमदम ह दकयरम सम बकहर रनकलनम कक सकहस।

पहलम मह नम बम बसन कसलम ज कम डस. रसबटर रसनसटम ड कक रजकप र रकयक थक, रजनहगनम कई सकलग तक उदरमतक
रसखकई थक। उनहगनम अपनक कलकस कम लकगग कम अधययन मम पकयक रक दरअसल रसफर 10 पपररतशत नम
अपनक रबजनम स शप र रकयक और जकवन मम सफलतक पकई। सफल गपरमजप एटप स मम एक गप र आम थक। वम
अपनक वयवसकय शप र करनम कम बकरम मम लगकतकर बकत हक नहकक करतम थम ; वम तक उसम सचमप च शप र करनक
चकहतम थम ।

शप र करनम कक सकहस

उनहगनम “गरलयकरक रसदककत” खकजक, रजसकक हम पहलम भक रजकप र कर चप कम हह । जब यम लकग अपनम लकय
कक ओर आगम बढ़म , तक गरलयकरम मम चलतम वकत उनकम रलए दरवकजम खप लतम चलम गए। अगर वम आगम नहकक
बढ़तम , तक उनहम यम दरवकजम नहकक रदखतम ।

यह पतक चलक रक उदरमतक कम पकठप यकप रम कम रजन गपरमजप एटप स नम सकखक हपई बकतग पर अमल नहकक रकयक
थक, वम शप र करनम सम पहलम सभक चकजग कम रबलकपल सहक हकनम कक अब भक इक तजकर कर रहम थम । वम
अरनरशचततक कम गरलयकरम मम ककम शप र करनम कम अरनचछपक थम , जब तक रक उनहम पपरक रवशवकस न हक जकए
रक वम शरतरयक सफल हक जकएह गम – एक ऐसक चकज, जक न तक कभक हपई हम , न हकगक।

भरवषय जकरखम लम नम वकलग कक हम

भरवषय सप रकक खकजनम वकलग कक नहकक हम । यह तक जकरखम लम नम वकलग कक हम । रजक दगक इस अथर मम रवककत
हम रक आप रजतनक जयकदक सप रकक चकहम गम , आपकक यह उतनक हक कम रमलम गक। लम रकन आप रजतनम जयकदक
अवसर चकहम गम , इस बकत कक उतनक हक जयकदक सक भकवनक हम रक आपकक मनचकहक सप रकक रमल जकएगक।
जब भक आप डर यक रचक तक महसपस करम और आपकक बकधकओक व रवपरतयग कम सकमनम डटम रहनम कक सकहस
बढ़कनम कक जररत हक, तक अपनक धयकन अपनम लकयग कक ओर मकड लम । उस वयरकत कक सपषट मकनरसक
तसवकर बनकएह , जम सक आप बननक चकहतम हह ; उस तरककम सम पपरदशरन करनम कक मकनरसक तसवकर बनकएह , जम सक
आप करनक चकहतम हह । डर कम रवचकरग कम सकथ कपछ भक गलत नहकक हम , बशतर आप उनहम सकहस और
आतमरवशवकस कम रवचकरग सम सक तपरलत कर लम । आप रजस भक चकज पर रवचकर करतम हह , वह बढ़तक हम –
इसरलए सतकर रहम ।

डर पर रवजय पकनक और सकहस बढ़कनक सप खक, सफल जकवन कक अरनवकयर शतर हम । सकहस कक आदत
डकलनम कम सक कलप कम सकथ आप अक ततत उस रबक दप पर पहपहच जकएह गम, जहकह आपकम डर रनररय लम नम मम पपरमप ख
भपरमकक नहकक रनभकएह गम। आप बडम , चप नमतकपपरर, रकमककचक लकय तय करम गम और आपकक रवशवकस हकगक रक
आप उनहम हकरसल कर सकतम हह । आप शकक रत और आतमरवशवकस कम सकथ हर रसथरत सम रनबट सकमगम ।
कपकजक हम सकहस।

महकररथयग सम सकखम

कयक हक, अगर आप हमकरम समकज कम सबसम सफल लकगग मम सम रकसक एक कम सकथ बम ठ सकम और सफलतक
कम वम सकरम सबक सकख सकम, रजनहम बटकरनम मम उसम पपरक जकवन लग गयक? कयक इससम आपकक जयकदक सफल
बननम मम मदद रमलम गक?

कयक हक, अगर आप इरतहकस कम अब तक कम सबसम सफल सम लकगग कम सकथ बम ठ सकम और सफलतक कम
उनकम रनयम, उनकम सबक और उनकम रहसय सकख सकम? कयक इससम आपकक अपनम जकवन मम जयकदक सफल
बननम मम मदद रमलम गक? कयक हक, अगर आप 1,000 बम हद सफल लकगग कम सकथ बम ठ सकम? 2,000 यक
3,000 सफल लकगग कम सकथ बम ठ सकम?

कमर हक सब कपछ हम

आपकक जवकब शकयद यह हकगक रक इन बम हद सफल लकगग कम सकथ समय रबतकनम और लकय हकरसल
करनम कम बकरम मम वक सबक सकखनम सम – जक उनहगनम सकखम थम – आपकक बहपत मदद रमलम गक। बहरहकल,
सचचकई यह हम रक इस सकरक सलकह और जकन सम आपकक ककई भलक नहकक हकगक, जब तक रक आप सकखक
हपई बकतग पर अमल नहकक करम गम ।

अगर सफलतक कम बकरम मम सकखनक हक रजक दगक मम महकन ककम करनम कम रलए सब कपछ हकतक, तक आपकक
सफलतक कक गकरक टक पककक हकतक। पप सतकग कक दपककनम सम लफ-हम लप पप सतकग सम भरक हपई हह , रजनमम सम हर एक
मम ऐसम रवचकर रदए गए हह , रजनकक इसतम मकल करकम आप जयकदक सफल हक सकतम हह । बहरहकल, सच तक
यह हम रक दपरनयक कक सकरक सवरशरप म षठ सलकहम भक आपकक मदद रसफर तभक करम गक, जब आप अपनम लकयग
कक रदशक मम लगनशकल, सतत कमर करनम कम रलए खप द कक तब तक पपरमररत कर सकम, जब तक रक आप
सफल हक न जकएह ।

इस पप सतक कम रवचकरग कक पढ़नम कक परररकम शकयद यह हकगक रक आपनम इस बकरम मम कपछ रवरशषट रनररय
लम रलए हगगम रक आप कमन सक चकजम जयकदक करम गम और कमन सक कम। आपनम अपनम जकवन कम अलग-
अलग कम तरप ग मम कपछ लकय तय कर रलए हगगम और आपनम सक कलप कर रलए हगगम , रजन पर अमल करनम
कम रलए आप बम करकर हगगम । आपकम भरवषय कम रलए अब सबसम महतवपपरर सवकल यह हम , कयक आप वह
करम गम , रजसम करनम कक आपनम सक कलप रकयक हम ?

आतम-अनप शकसन हक मपल गप र हम

सफलतक कम रलए सबसम महतवपपरर गप र आतम-अनप शकसन हम । आतम-अनप शकसन कक मतलब यह हम रक


आपमम आपकक चकरररतपरक शरकत और इचछकशरकत कम आधकर पर वह करनम कक यकगयतक हम , जक आपकक
करनक चकरहए, जब आपकक करनक चकरहए, चकहम इसम करनम कक मपड हक यक न हक।

चररतपर कक अथर हम , रकसक सक कलप पर तब भक अमल करनम कक यकगयतक, जब उस सक कलप कक करनम वकलम
पल कक उतसकह खतम हक चप कक हक। आप जक सकखतम हह , उससम आपकक भरवषय तय नहकक हकतक। भरवषय
तय करनम वकलक चकज तक यह हम रक आप बकर-बकर ककमत चप ककनम कम रलए खप द कक अनप शकरसत कर सकतम
हह यक नहकक, जब तक रक आरखरककर उदपदम शय हकरसल न हक जकए।

आपकक लकय तय करनम और उनकक उपलरबध कक यकजनकएह बनकनम कम रलए आतम-अनप शकसन कक जररत
हम । आपकक नई जकनककरक कम सकथ अपनक यकजनकएह लगकतकर दकबकरक बनकनम कम आतम-अनप शकसन कक
जररत हम । आपकक आतम-अनप शकसन कक जररत हम , तकरक आप अपनम समय कक अचछक इसतम मकल करम
और हमम शक उस एक सबसम महतवपपरर ककम पर धयकन कमरदपरत करम , रजसम आपकक उस पल करनम कक जररत
हम । आपकक हर रदन खप द मम रनवम श करनम , खप द कक वयरकतगत और वयकवसकरयक दकरषट सम आगम बढ़कनम कम
आतम-अनप शकसन कक जररत हम । आपकक आवशयक चकजम सकखनम कम आतम-अनप शकसन कक जररत हम ,
तकरक आप अपनक समपचक सक भकरवत सफलतक कक आनक द लम सकम।

आपकक सक तपरषट मम रवलक ब करनम और पम सक बचकनम कम आतम-अनप शकसन कक जररत हम । आपकक अपनक
आरथरक रसथरत कक वयवरसथत करनम कक जररत हम , तकरक आप अपनम ककमककजक जकवन मम रवतकय
सवतक तरप तक हकरसल कर सकम। आपकक आतम-अनप शकसन कक जररत हम , तकरक आप अपनम रवचकर अपनम
लकयग और सपनग पर ककयम रख सकम तथक उनहम अपनक शक ककओक और डरग सम दरप रख सकम। आपकक
आतम-अनप शकसन कक जररत हम , तकरक आप हर मप रशकल पर सककरकतमक और सक जनकतमक पपररतरकप रयक
कर सकम।

लगन सरकप रय आतम-अनप शकसन हम

शकयद आतम-अनप शकसन कक सबसम महतवपपरर पपरदशरन मप रशकल परररसथरतयग मम आपकक लगन कक सतर
हम । लगन सरकप रय आतम-अनप शकसन हम । लगन इक सकन कम चररतपर कक सचचक पम मकनक हम । दरअसल आपकक
लगन हक आपकम आतमरवशवकस और सफलतक कक आपकक कमतक कक असलक पम मकनक हम ।

जब आप रवपरत और रनरकशक कम बकच भक लगन सम जप टम रहतम हह , तक हर बकर आप लगन कक अपनक


आदत कक और मजबपत कर लम तम हह । आप अपनम चररतपर और वयरकततव मम गवर, शरकत और आतमसममकन
रवकरसत कर लम तम हह । आप जयकदक सशकत और सक कलपवकन बन जकतम हह । आप आतम-अनप शकसन और
वयरकतगत शरकत कम सतर कक गहरक कर लम तम हह । आप सफलतक कक लमह गप र रवकरसत कर लम तम हह , जक
आपकक आगम बढ़कएगक और हर उस रवपरत कम पकर लम जकएगक, जक जकवन आपकक रकह मम फमक सकतक हम ।

इरतहकस मम सफलतक कक आम गप र
मकनव इरतहकस लगन कक रवजय कक कहकनक हम । हर महकन वयरकत कक सफलतक और उपलरबध कक
ऊहचकइयग पर पहपहचनम सम पहलम जबदरसत मप रशकलग और सक कटग कक झम लनक पडक। उनकक सहनशरकत और
लगन नम हक उनहम महकन बनकयक।

रवक सटन चरचरल कक कपछ लकग बकसवकक सदक कक महकनतम रकजनम तक मकनतम हह । जकवन भर अपनम सकहस और
लगन कम ककरर वम सममकरनत रहम । दपरवतकय रवशव यप द कम सबसम सयकह घक टग कम दमरकन जब जमरन सम नक
रबपरटम न पर बमबकरक कर रहक थक और इक गलह ड अकमलक खडक थक, तक चरचरल कक सक कलपवकन, बप लडसग जम सक
लगन नम पपरम दम श कक उस रवपरत सम जपझनम कम रलए पपरमररत रकयक, जक कई लकगग कक अपररहकयर परकजय
लग रहक थक। जसन एफ. कमनम डक नम उनकम भकषरग कम बकरम मम कहक रक “चरचरल नम अह गरप म जक भकषक कक सम नक
बनककर उसम यप द मम भम ज रदयक।”

लगन कम सबसम महकन भकषरग मम सम एक चरचरल कक रकषटप र कम नकम सक दमश थक, जक उनहगनम 4 जपन 1940 कक
रदयक थक। यह भकषर इन शबदग कम सकथ खतम हपआ, “हम न तक झपकमगम , न हक असफल हगगम ... हम फप रककस
मम लडम गम , हम समप दपरग और महकसकगरग मम लडम गम , हम बढ़तम रवशवकस और बढ़तक शरकत कम सकथ हवक मम
लडम गम , हम अपनम टकपप कक रकक करम गम , चकहम हमम इसकक जक भक ककमत चप ककनक पडम , हम इसकम तटग कक
रकक करम गम , हम जमकन पर लडम गम । हम मम दकनग और सडकग पर लडम गम , हम पहकरडयग पर लडम गम ; हम कभक
आतमसमपरर नहकक करम गम ।”

बकद कम वषकरक मम चरचरल अपनम पप रकनम सकप ल कक एक कलकस कक सक बकरधत करनम गए। उनसम अनप रकध रकयक
गयक रक वम वहकह ममजपद लडकग कक बतकएह रक जकवन मम उनकक महकन सफलतक कक रहसय कयक थक। वम
सभक कम सकमनम खडम हपए। अपनक छडक पर तककत डकलतम हपए और थकडक ककहपतम हपए झपकम और रफर बप लक द
आवकज मम बकलम , “मह अपनम जकवन कक सबबक छह शबदग मम सक कमप मम बतक सकतक हह प : कभक, कभक, कभक
हकर मत मकनक।”

सफलतक कक आपकक गकरक टक

जक चरचरल नम पकयक हम और जक अपनम लकयग कक ओर आगम तथक ऊपर बढ़तम समय आप पकएह गम, वह यह
हम रक लगन कक गप र हक इस बकत कक गकरक टक दम तक हम रक आप अक ततत जकतम गम ।

रकषटप रपरत कमरलवन कप रलज इतनक कम बकलतम थम रक उनहम “सकइलम ट कमल” कक नकम रदयक गयक थक।
उनहगनम इस रवषय पर इरतहकस कम यकदगकर शबद कहम हह । उनहगनम रलखक हम , “जप टम रहक। दपरनयक मम ककई भक
चकज लगन कक जगह नहकक लम सकतक। यकगयतक नहकक लम सकतक; यकगयतक वकलम असफल वयरकतयग सम
जयकदक आम कपछ नहकक हम । पपररतभक नहकक लम सकतक; अपप रसककत पपररतभकशकलक लकग बहपत रमलतम हह ।
रशकक अकमलक नहकक लम सकतक; दपरनयक रशरकत अपरकरधयग सम भरक पडक हम । लगन और सक कलप हक
सवरशरकतमकन हह ।”

लगन सफलतक कक रनशकनक हम

अजम य इचछकशरकत और अटल लगन सफल वयकवसकरययग और उदरमयग कक पहचकन हकतक हम ।


1895 मम अमम ररकक भयक कर मक दक कक चपम ट मम थक। रमडवम सट मम रहनम वकलम एक वयरकत नम इस मक दक मम अपनक
हकटल गह वक रदयक। रफर उसनम दस प रग कक पपरमररत करनम कम रलए एक पप सतक रलखनम कक फमसलक रकयक, तकरक
वम दम श कम सकमनम ममजपद मप रशकलग कम बकवजपद जप टम रहम और ककरशश करतम रहम ।

उस वयरकत कक नकम ऑररसन सवम ट मकडरन थक। उनहगनम एक असतबल कम ऊपर एक कमरक रकरकए पर
रलयक और सकल भर तक रदन-रकत एक पप सतक पर ककम करतम रहम , रजसम उनहगनम पप रशक ग टप द फप रक ट नकम
रदयक। एक रकत उनहगनम आरखरककर अपनक पप सतक कक आरखरक पननक पपरक कर रलयक। वम थकम हपए और
भपखम थम , इसरलए रडनर करनम कम रलए थकडक दरप बनम एक छकटम कमफम मम चलम गए। वम एक घक टम तक बकहर
रहम । इस दमरकन असतबल मम आग लग गई। जब तक वम लमटकर आए, आठ सम सम जयकदक पननग कक
उनकक पपरक पककडपरलरप सवकहक हक चप कक थक।

बहरहकल, पपरम आक तररक मनकबल कक बटकरकर वम दकबकरक बम ठम और एक सकल कक मम हनत करकम उस पप सतक
कक दकबकरक रलखक। जब पप सतक पपरक हपई, तक वम उसम लम कर कई पपरककशकग कम पकस गए। बहरहकल, रकसक
भक पपरककशक नम उस वकत पपरमरक पप सतक छकपनम मम रदलचसपक नहकक लक, कयगरक दम श मक दक और बम रकजगकरक
कक चपम ट मम थक। रफर वम रशककगक रहनम चलम गए और नमकरक करनम लगम । एक रदन उनहगनम एक दकसत कम
सकमनम अपनक पककडपरलरप कक रजकप र रकयक। वह दकसत एक पपरककशक कक पहचकनतक थक और उसनम इसम
पपरककरशत करवकनम कक ककरशश कक। पप रशक ग टप द फप रक ट पपरककरशत हपई और दम श कक नक बर वन बम सटसम लर
बन गई।

पप रशक ग टप द फप रक ट कम बकरम मम अमम ररकक कम अगपररक रबजनम सपकपप ल और रकजनम तकओक कक मकननक हम रक यहक
पप सतक अमम ररकक कक बकसवकक सदक मम लम कर आई। इसनम दम श भर कम रनररय लम नम वकलग कम रदमकग पर
जबदरसत असर डकलक और यह वयरकतगत रवककस कम कम तरप मम महकनतम कलकरसक बन गई। हम नरक फकडर,
थसमस एरडसन, हकवर फकयरसटकन और जम . पक. मसगरन जम सम रदगगजग नम इस पप सतक कक पढ़क और इससम
पपरमररक पकई।

दक अरनवकयर गप र

ऑररसन सवम ट मकडरन अपनक पप सतक मम कहतम हह रक “सफलतक कक दक अरनवकयर आवशयकतकएह हह । पहलक
प रक हम ‘इससम रचपकम रहनम कक आदत।’ ” उनहगनम रलखक थक,
हम , ‘इस तक पहपहचनम कक सक कलप,’ और दस
“नहकक, उस वयरकत कम रलए ककई असफलतक नहकक हम , रजसम अपनक शरकत कक एहसकस हम , जक कभक हकरनक
नहकक जकनतक। सक कलपवकन पपरयकस, अजम य इचछकशरकत कम रलए ककई असफलतक नहकक हम । उस वयरकत कम
रलए ककई असफलतक नहकक हम , जक हर बकर रगरनम कम बकद उठ खडक हकतक हम , जक रबड कक गम द कक तरह
रगरकर उछलतक हम , जक तब भक जप टक रहतक हम , जब बककक हर वयरकत हकर मकन लम तक हम , जक तब भक जप टक
रहतक हम , जब बककक हर वयरकत अपनक पकठ मकड लम तक हम ।”

कनफयपरशयस नम चकर हजकर सकल पहलम कहक थक, “हमकरक महकनतम गमरव कभक न रगरनम मम नहकक हम ,
बरलक हर बकर उठ खडम हकनम मम हम ।”

दपरनयक कम शप रआतक हम वकवम ट बसरकसक ग चह रपयन जम मस जम . कसबर ट नम कहक थक रक “आप एक और रकउक ड


लडकर चह रपयन बनतम हह । जब चकजम मप रशकल हक जकतक हह , तक आप एक और रकउक ड लडतम हह ।” यकगक बम रक
नम यह कहक थक, “ककई चकज तब तक खतम नहकक हकतक, जब तक रक यह आपकक इचछकनप सकर खतम न
हक।” और सचचकई यह हम रक जब तक आप जप टम रहतम हह , तब तक सक घषर खतम नहकक हकतक।
अलबटर हबकडर नम रलखक थक, “ककरशश छकडनम कम रसवकय और ककई असफलतक नहकक हम । अक दरनक हकर कम
अलकवक ककई हकर नहकक हम । ककई भक बकधक ऐसक नहकक हम , रजसम पकर न रकयक जक सकम, रसवकय उदपदम शय कक
आक तररक कमजकरक कक छकडकर।”

रवनस लसमबकडकर नम कहक थक, “मप दपदक यह नहकक हम रक आप कभक रगरतम हह यक नहकक। मकमलक तक यह हम रक
कयक आप दकबकरक खडम हकतम हह ।”

इन सभक सफल लकगग नम यह सकख रलयक थक रक महकन लकयग और उदपदम शयग कक हकरसल करनम कम रलए
लगन कक गप र रकतनक महतवपपरर हम । सफल लकगग मम अरवशवसनकय लगन हकतक हम । वम मम दकन छकडनम सम
इक ककर कर दम तम हह , चकहम बकहरक परररसथरतयकह कमसक भक हग। जक एक गप र पपरक तरह सफलतक कक गकरक टक
दम तक हम , चकहम रबजनम स मम हक, दमलत कम सक गरप ह मम हक यक जकवन मम हक, वह हम अजम य इचछकशरकत और
ककम मम जप टम रहनम कक इचछक, वह भक तब जब आपकम भकतर कक हर चकज रकनक चकहम , आरकम करनक चकहम ,
पकछम लमटनक चकहम और ककई दस प रक ककम करनक चकहम ।

लगन आपकक सबसम बडक सक परत हम

शकयद आपकक सबसम बडक सक परत रकसक दस प रम सम जयकदक समय तक जप टम रहनम कक यकगयतक हम । फकबसर
मम गजकन कम सक सथकपक बक. सक. फकबसर नम मक दक कम सबसम सयकह रदनग मम इसम एक बडक पपरककशन बनकयक।
उनहगनम रलखक थक, “इरतहकस नम सकरबत कर रदयक हम रक सबसम उललम खनकय रवजम तकओक कक आम तमर पर
जकत सम पहलम रदल तकडनम वकलक बकधकओक कक सकमनक करनक पडक। वम इसरलए जकतम , कयगरक उनहगनम
अपनक परकजय पर हतकश हकनम सम इक ककर कर रदयक।”

जसन डक. रसकफमलर एक वकत दपरनयक कम सबसम अमकर सम लफ-मम ड वयरकत थम । उनहगनम रलखक थक, “मह नहकक
सकचतक रक रकसक भक तरह कक सफलतक पकनम कम रलए ककई दस प रक गप र लगन सम जयकदक अरनवकयर हम । यह
लगभग हर चकज कक जकत सकतक हम , पपरककरत कक भक।”

कसनरम ड रहलटन नम एक सपनम और लप बसक, टम कसकस कम एक छकटम हकटल सम शप रआत कक और बकद मम उसम
दपरनयक कम सबसम सफल हकटल कसरपकरम शनस मम एक बनक रलयक। उनहगनम कहक थक, “सफलतक कमर सम
जप डक हम । सफल लकग चलतम रहतम हह । वम गलरतयकह करतम हह , लम रकन मम दकन नहकक छकडतम ।”

थसमस एरडसन आरवषककरग कम इरतहकस मम सबसम असफल वयरकत थम और सबसम सफल भक। वम बकसवकक
सदक कम रकसक अनय आरवषककरक सम जयकदक पपरयकगग मम असफल रहम । उनहगनम अपनम यप ग कम रकसक भक
अनय आरवषककरक कक तप लनक मम जयकदक सफल पपरयकग भक रकए और वयकवसकरयक पपररकप रयकओक कम रलए
उनहम सबसम जयकदक पम टमट रमलम । उनहगनम अपनक दशरन इन शबदग मम बतकयक हम , “जब मह पपरक तरह फमसलक
कर लम तक हह प रक ककई परररकम पकनम लकयक हम , तक मह आगम बढ़ जकतक हह प और तब तक ककरशश करतक रहतक
हह ,प जब तक रक वह परररकम रमल नहकक जकतक। जक भक वयरकत रवचकर रवकरसत करतक हम , वह उस रबक दप
तक ककम करतक हम , जहकह यह असक भव नजर आनम लगतक हम , रजससम वह हतकश हक जकतक हम । यह हतकश
हकनम कक जगह नहकक हम ।”

अलम कजम डर गपरकहम बम ल नम लगन कम बकरम मम यम शबद कहम हह , “यह कमसक शरकत हम , मह नहकक बतक सकतक। मह
तक बस इतनक जकनतक हह प रक यह ममजपद हम और तभक उपलबध हकतक हम , जब ककई वयरकत इस मकनरसक
अवसथक मम हकतक हम , रजसमम वह ठकक-ठकक जकनतक हम रक वह कयक चकहतक हम और पपरक तरह सम सक कलप कर
लम तक हम रक वह इसम खकजनम सम पहलम मम दकन नहकक छकडम गक।” रम न मम कपफरसन नम डकनक कसरपकरम शन कक
महकन अमम ररकक सफलतक कक कहकरनयग मम सम एक बनक रलयक हम । उनहगनम अपनम जकवनदशरन कक सकर इन
शबदग मम वयकत रकयक हम , “आप बस आगम बढ़तम रहम । बस आगम बढ़तक रहम । मह नम हर वह गलतक कक, जक कक
जक सकतक थक, लम रकन मह बस धककक दम तक रहक।”

महकन रवरकधकभकस

जकवन कक एक रकचक और महतवपपरर रवरकधकभकस हम , रजसकम बकरम मम आपकक जकगरक रहनक चकरहए। वह
यह हम रक अगर आप बप दपरधमकन हह , तक आप वह हरसक भव ककम करतम हह , रजससम आपकक जकवन इस तरककम
सम वयवरसथत हक जकए, तकरक आपकक रवपरत और रनरकशक नयपनतम हक जकए। आप रवपरतयग और
रनरकशकओक सम बचतम हह । यह समझदकरक कक ककम हम और तकरकर क भक हम । सभक समझदकर लकग अपनम
लकयग तक पहपहचनम कम रलए नयपनतम पपररतरकध कक रकह पर चलतम हह और उन मप रशकलग तथक बकधकओक कक
सक खयक कक नयपनतम करनम कक हरसक भव ककरशश करतम हह , रजनकक सकमनक वम अपनक रदन-पपररतरदन कक
गरतरवरधयग मम करम गम ।

रनरकशक अरनवकयर हम

बहरहकल, हमकरक सवरशरप म षठ ककरशशग कम बकवजपद रनरकशकएह और रवपरतयकह सकमकनय तथक सवकभकरवक हह ।
यम जकवन कम ऐसम रहससम हह , रजनसम बचक नहकक जक सकतक। बम जकरमन फप रह करलन नम कहक थक रक रजक दगक मम
रसफर दक चकजम अरनवकयर हह : ममत और टम कस। लम रकन अनप भव कक हर रहससक बतकतक हम रक रनरकशक भक
अरनवकयर हम । चकहम आप खप द कक और अपनक गरतरवरधयग कक रकतनक हक अचछक तरह वयवरसथत कर लम ,
आपकक रजक दगक भर असक खय रनरकशकएह , रवपरतयकह और बकधकएह रमलम गक। और आप अपनम रलए रजतनम
जयकदक ऊहचम और चप नमतकपपरर लकय बनकएह गम, आपकक उतनक हक जयकदक रनरकशक और रवपरतयकह रमलम गक।

यहक रवरकधकभकस हम

पपरक कमतक तक रवककस करनक और बढ़नक हमकरम रलए तब तक असक भव हम , जब तक रक हम रवपरत कक


सकमनक न करम और उससम सबक न सकखम । जकवन कम सभक महकन सबक रवपरतयग और असथकयक परकजयग
कक परररकम हह , रजनसम बचनम कक हमनम हरसक भव ककरशश कक थक। रवपरत हमकरक सबसम अचछक ककरशशग कम
बकवजपद रबन बप लकए मम हमकन कक तरह आ जकतक हम । और इसकम रबनक हम वम सम वयरकत नहकक बन सकतम , जक
रशखर पर पहपहचनम और महकन लकय हकरसल करनम मम सकम हकतक हम ।

रवपरत हमकरक इरमतहकन लम तक हम

इरतहकस कम महकन रचक तकग नम इस रवरकधकभकस कम बकरम मम रवचकर रकयक हम और वम इस नतकजम पर पहपहचम हह
रक रवपरत वह इरमतहकन हम , जक आपकक सकथरक चकज हकरसल करनम कक रकह मम दम नक हक हकगक। यपनकनक
दकशररनक हम रकडकटस नम कहक थक, “रवपरत कम पपरभकव सम इक सकन कक ऐसक शरकतयकह और गप र बकहर रनकल
आतम हह , जक इसकम रबनक सकए रहतम ।”
शरकत, सकहस, चररतपर और लगन जम सम गप र तभक बकहर रनकलतम हह , जब आपकक सकमनक अपनक सबसम
बडक चप नमरतयग सम हकतक हम और आप उन पर सककरकतमक तथक सक जनकतमक तरककम सम पपररतरकप रयक करतम
हह ।

सफलतक कक रकह मम सभक कक कदम-कदम पर करठनकइयग कक सकमनक करनक पडतक हम । हकह , सकमकनय और
महकन सफलतक हकरसल करनम वकलग मम फकर हकतक हम । और वह फकर यह हम रक महकन उपलरबधयकह हकरसल
करनम वकलम लकग अपनम सक कटग और सक घषकरक कक इसतम मकल अपनक तरककक और रवककस कम रलए करतम हह ।
प रक ओर, सकमकनय उपलरबधयकह पकनम वकलम लकग सक कटग और करठनकइयग कम बकझ सम दब जकतम हह और
दस
हतकश-रनरकश हककर वह ककम छकड दम तम हह ।

रनरकशक सम टकरककर ऊपर उठम

हकवरडर कम अबपरकहम जम लमरजनक नम सकरबत कर रदयक हम रक आप रनरकशक पर रजस तरह सम पपररतरकप रयक
करतम हह , आम तमर पर वहक इस बकत कक भरवषयवकरक करतक हम रक महकन सफलतक हकरसल करनम कक
आपकक रकतनक सक भकवनक हम । अगर आप रनरकशक पर पपररतरकप रयक करकम उससम सबसम जयकदक सकख लम तम हह
और रफर उसम अपनम पकछम
[22:03, 1/1/2020] Raghvender Vestige Job: छकडकर आगम बढ़ जकतम हह , तक इस बकत कक बहपत
सक भकवनक हम रक आप अपनम जकवन मम महकन चकजम हकरसल कर लम गम ।

सफलतक असफलतक सम एक कदम आगम रमलतक हम

यह एक और उललम खनकय खकज हम । आपकक महकनतम सफलतकएह लगभग हमम शक उस रबक दप सम एक कदम
आगम रमलतक हह , जहकह आपकम भकतर कक हर चकज मम दकन छकडनम कक कहतक हम । इरतहकस कम सतपरक-पप रष यह
पककर हम रकन हपए हह रक उनकक महकन सफलतकएह सकरक रनरकशक और रवपक मम ममजपद सकरम पपरमकरग कम
बकवजपद जप टम रहनम कम ककरर रमलकक। लगन कक यह आरखरक ककम, रजसम अकसर “लगन कक इरमतहकन”
कहक जकतक हम , सभक तरह कक महकन उपलरबधयग कम पहलम आतक हम ।

एच. रसस पम रट, रजनहगनम 1,000 डसलर कक मकमपलक रकम सम ईडकएस इक डसटप रकज शप र कक और इसम लगभग
३ रबरलयन डसलर कक दमलत मम बदल रलयक, अमम ररकक इरतहकस कम सबसम सफल सम लफ-मम ड उदरमयग मम सम
एक हह । उनहगनम कहक थक, “अरधककक श लकग बस तभक हकर मकन लम तम हह , जब वम सफलतक हकरसल करनम कक
कगकर पर हकतम हह । वम एक गज कक रम खक पर मम दकन छकड दम तम हह । वम मम च कम आरखरक रमनट मम ककरशश
छकड दम तम हह । वम रवजय रम खक सम एक फपट दरप हकर मकन लम तम हह ।”

हम रकडकटस नम भक रलखक थक, “कपछ लकग अपनक यकजनकएह तब छकड दम तम हह , जब वम लगभग अपनम लकय
तक पहपहच जकतम हह । जबरक इसकम रवपरकत दसप रम लकग आरखरक रमनट पर पहलम सम जयकदक उतसकहपपरर
ककरशशम करकम रवजय हकरसल कर लम तम हह ।”

आप लगन कम, जप टम रहनम कम इस रसदककत कक असक खय महकन सतपरक-पप रषग कम जकवन और ककम मम दम ख सकतम
हह । फलकरम स सककवम ल रशन नम रलखक थक, “हर बडक ककम, हर बडक उपलरबध इसरलए सकककर हपई हम , कयगरक
सपनम पर रवशवकस रकयक गयक। अकसर बडक उपलरबध आनम सम पहलम असफलतक और हतकशक नजर आई
हम ।”
नम पकरलयन रहल नम अपनक कलकरसक पप सतक रथक क एक ड गपरक ररच मम रलखक हम , “जब रकसक वयरकत कम
जकवन मम सफलतक आतक हम , तक इससम पहलम उसकक बहपत सक असथकयक परकजयग सम सकमनक हकनक तय हम ,
और शकयद कपछ असफलतकओक सम भक। जब परकजय रकसक इक सकन पर हकवक हक जकतक हम , तक सबसम आसकन
और तकरकर क ककम हकतक हम छकड दम नक। और यहक जयकदकतर सतपरक-पप रष करतम भक हह ।”

हम ररयट बकचर सटकव, रजनहगनम अक कल टसमस कमरबन रलखक हम , नम यम शबद रलखम थम , “कभक हमसलक न छकडम ,
कयगरक यहक वह जगह और समय हम , जहकह परररसथरतयग कक रख बदलम गक।”

आप जक नहकक दम खतम हह – रजसकम ममजपद हकनम कक जयकदकतर लकगग कक सक दमह भक नहकक हकतक हम – वह ममन
लम रकन अजम य शरकत हम , जक आपकक मदद कम रलए तब आगम आतक हम , जब आप हतकशक कम बकवजपद लडतम
रहतम हह ।

कलसड एम. रबपरसटल नम रलखक थक, “सतत और सक कलपवकन पपरयकस हर पपररतरकध कक तकड दम तक हम , हर
बकधक कक दरप कर दम तक हम ।”

जम मस रवहटकसमब रकइलम नम इसम इस तरह सम रलखक थक, “सबसम अरनवकयर ततव हम लगन – अपनक ऊजकर यक
उतसकह कक अनकवशयक हतकशक सम कभक ठक डक न हकनम दम नम कक सक कलप।”

हर चकज कम बकवजपद जप टम रहनम , झम लनम कक शरकत – यहक रवजम तक कक गप र हम । लगन रबनक हमसलक छकडम
बकरक बकर असफलतक कक सकमनक करनम कक यकगयतक हम – बडक मप रशकल कम बकवजपद ककरशश करतम रहनक।
एक अजकत लम खक कक एक करवतक हम , जक मम रम खयकल सम हर वयरकत कक पढ़नक चकरहए और यकद कर लम नक
चकरहए। जब भक उसकम मन मम हकर मकननम यक ककरशश करनक छकडनम कक पपरलकभन हक, तक यह करवतक उसम
मन हक मन दकहरकनक चकरहए। इस करवतक कक शकषरक हम “डकनट रकवट।”

कभक हकर मत मकनक

जब परररसथरतयकह गडबड हग, जम सक वम कई बकर हगगक।

जब रजस रकह पर आप चल रहम हग, उस पर चढ़कई हक चढ़कई हक। जब पम सम कम हग और कजर कम पहकड


ऊहचम हग।

और आप मप सकरकनक चकहतम हग, लम रकन आह रनकलतक हक।

जब रचक तक आपकक नकचम धकमल रहक हक।

तब अगर आरकम करनक हक, तक आरकम करक, लम रकन हकर मत मकनक।

रजक दगक कम मकड और घप मकव भक अजकब हह ।

जम सक हममम सम हर वयरकत बहपत बकर सकखतक हम ।

और कई असफलतकएह पलट जकतक हह


जब इक सकन जकत सकतक थक, अगर वह जप टक रहतक :

कभक हकर मत मकनक, हकलकह रक गरत धकमक नजर आतक हक –

आप एक और पपरहकर कम सकथ सफल हक सकतम हह ।

सफलतक असफलतक कम भकतर रछपक हकतक हम –

शक कक कम बकदलग कक सफमद रकनकरक हकतक हम ।

और आप कभक नहकक जकन सकतम रक आप रकतनम करकब हह ।

जब यह बहपत दरप नजर आतक हम , तक यह करकब हक हक सकतक हम :

इसरलए सक घषर करतम रहम , जब आप पर सबसम तम ज पपरहकर हक–

जब चकजम सबसम बप रक नजर आएह , तक कभक हकर मत मकनक। सफल हकनम तक जप टम रहम

1.अपनम सबसम बडम लकय कक हकरसल करनम कक रकह पर आज आपकम सकमनम सबसम बडक चप नमतक यक
समसयक कयक हम , उसम पहचकनम । कलपनक करम रक इसम आपकम सक कलप और इचछक कक इरमतहकन लम नम कम रलए
आपकक ओर भम जक गयक हम । आप कभक हकर न मकननम कक सक कलप करम ।

2.अपनम जकवन कक पलटकर दम खम और उन अवसरग कक पहचकनम , जहकह लगन सम जप टम रहनम कक सक कलप


आपकक सफलतक कक कपकजक थक। खप द कक वम अनप भव यकद रदलकएह , जब आपनम मप रशकलग यक हतकशक कक
सकमनक करकम उन पर जकत हकरसल कक थक।

3.पहलम सम हक सक कलप कर लम रक जब तक आप अपनम लकय कक रशदपदत सम चकहतम रहम गम , तब तक उसम


हकरसल करनम सम पहलम कभक हकर नहकक मकनम गम ।

4.हर समसयक, मप रशकल, बकधक यक रवपरत मम इसकम समकन यक अरधक लकभ यक अवसर कम बकज कक तलकश
करम । आपकक हमम शक ककई न ककई ऐसक चकज रमल जकएगक, जक आपकक मदद कर सकतक हम । 5.
हर रसथरत मम समकधकन कमरदपरत और कमर कमरदपरत बननम कक सक कलप करम । हमम शक इस सक दभर मम सकचम रक
आप अपनक समसयकओक कक सप लझकनम यक अपनम लकयग कक हकरसल करनम कम रलए ततककल कयक कर सकतम
हह । और रफर शप र हक जकएह ! कभक हकर न मकनम । समकपन

आज हक कमर करम

आपनम अभक-अभक लकय तय करनम और हकरसल करनम कक शकयद सबसम वक हद ररनकरत सकखक हम , रजसम एक
सकथ एक हक पप सतक मम रखक गयक हम । इन रनयमग और रसदकक तग कक अभयकस करकम आप आनम वकलम महकनग
और वषकरक मम इतनक जयकदक हकरसल कर सकतम हह , रजतनक जयकदकतर लकग रजक दगक भर मम भक नहकक कर पकतम ।
आप आजकवन सफलतक कम रलए जक सबसम महतवपपरर गप र रवकरसत कर सकतम हह , वह हम अपनक
यकजनकओक, लकयग, रवचकरग और जकन पर ककम करनम कक आदत। आप रजतनक जयकदक बकर ककरशश करम गम ,
आपकक उतनक हक जलदक रवजय रमलम गक। आपकक ककरशशग कक सक खयक और जकवन मम आपकक उपलरबधयग
कम बकच सकधक सक बकध हकतक हम । यहकह पर लकय तय करनम और हकरसल करनम तथक अदपभप त जकवन जकनम कम
इकककस कदम बतकए जक रहम हह ।

1. अपनक सक भकवनक कक तकलक खकलम – हमम शक यकद रखम रक आपकक सचचक सक भकवनक असकरमत हम । आपनम
जकवन मम अब तक जक भक हकरसल रकयक हम , वह रसफर उन अदपभप त चकजग कक तम यकरक हम , रजनहम आप
भरवषय मम हकरसल कर सकतम हह ।

2. अपनम जकवन कक बकगडकर थकमम – आप आज जक हह , हर उस चकज कम रलए पपरक तरह रजममम दकर हह ।
आप हर उस चकज कम रलए रजममम दकर हह , जक आप सकचतम , कहतम और करतम हह । और हर उस चकज कम रलए
प रग कक दकष न दम । इसकम बजकय हर रदन अपनम
भक, जक आप आज कम बकद बनम गम । बहकनम न बनकएह । दस
लकयग कक ओर पपरगरत करम ।

3. अपनम भरवषय कक रनमकरर करम – कलपनक करम रक आप आगम आनम वकलम महकनग और वषकरक मम जक कर
सकतम हह , बन सकतम हह यक पक सकतम हह , उसकक ककई सकमक नहकक हम । अपनम भरवषय कम बकरम मम ऐसम सकचम और
यकजनक बनकएह , जम सम आपकम पकस वम सभक सक सकधन हह , रजनकक जररत आपकक अपनक मनचकहक रजक दगक
बनकनम कम रलए हकगक।

4. अपनम जकवनमपलय सपषट करम – आपकम सबसम गहरम जकवनमपलय और रवशवकस आपकक वयरकत कम रप मम
पररभकरषत करतम हह । इस बकरम मम सकचनम कक समय रनककलम रक आप सचमप च रकसमम रवशवकस करतम हह और
अपनम जकवन कम हर कम तरप मम रकन चकजग कक परवकह करतम हह । आपकम रहसकब सम आपकम रलए जक सहक हम ,
उससम दरप हटनम सम इक ककर कर दम ।

5. अपनम सचचम लकय तय करम – तय करम रक आप अपनक रजक दगक कम हर कम तरप मम सचमप च कयक हकरसल
करनक चकहतम हह । खप शक और उचच सफलतक वकलम जकवन कम रलए सपषटतक अरनवकयर हम । 6. अपनक
पपरमप ख रनरशचत उदपदम शय तय करम – आपकक एक कमदपरकय उदपदम शय बनकनक हकगक, रजसकम इदर-रगदर आप
अपनम जकवन कक रनमकरर कर सकम। वह एक लकय ऐसक हकनक चकरहए, जक बककक लकय हकरसल करनम मम
आपकक मदद करम । फमसलक करम रक यह कयक हम और रफर इस पर हर वकत ककम करम ।

7. अपनम रवशवकसग कक रवशलम षर करम – आपकक यकगयतकओक और चकरग ओर कम सक सकर कम बकरम मम आपकम
रवशवकसग कक आपकक भकवनकओक और ककयकरक पर इतनक जयकदक असर पडतक हम , रजतनक रकसक दस प रक चकज
सम नहकक पडतक। यह सप रनरशचत करम रक आपकम रवशवकस सककरकतमक हग और हर उस चकज कक हकरसल
करनम कम तकलमम ल मम हग, जक आपकम रलए सक भव हम ।

8. शप र सम शप र करम – अपनम लकय कक ओर बढ़नम सम पहलम अपनम शप रआतक रबक दप कक सकवधकनक सम


रवशलम षर करम । यह तय करम रक आज आपकक सटकक रसथरत कयक हम । आप भरवषय मम कयक हकरसल करनक
चकहतम हह , इस बकरम मम ईमकनदकर और यथकथरवकदक रहम ।
9. अपनक पपरगरत मकपम – लकयग कक रकह पर अपनम मपलयकककन कम रलए सपषट पम मकनम , पकयदकन और
सककरककडर तय करम । इन पम मकनग कक मदद सम आप यह आकलन कर सकतम हह रक आप रकतनक अचछक
पपरदशरन कर रहम हह और आपकक रकसतम मम कमन सम आवशयक सक तपलन और सप धकर करनम चकरहए।

10. रकह कक बकधकएह हटक दम – सफलतक आपकम लकय कक रकह मम आनम वकलक बकधकओक कक हटकनम और
समसयकएह सप लझकनम कक यकगयतक पर रनभरर करतक हम । समभकगय सम , समसयक सप लझकनक एक ऐसक यकगयतक
हम , रजसमम आप अभयकस कम सकथ मकरहर बन सकतम हह । इससम आप अपनम लकय इतनक तम जक सम हकरसल
कर सकतम हह , रजतनक आपनम कभक सक भव भक नहकक मकनक हकगक।

11. अपनम कम तरप कम रवशम षज बनम – आपकम भकतर अपनम ककम मम सवरशरप म षठ बननम , अपनम कम तरप कम शकषरसथ
10 पपररतशत वयरकतयग कम समपह मम शकरमल हकनम कक यकगयतक हम । इसम अपनक लकय बनक लम , इस पर हर
रदन ककम करम और तब तक इस पर ककम करनक बक द न करम , जब तक रक आप वहकह पहपहच न जकएह ।

12. सहक लकगग सम जप डम – आप रकन लकगग कम सकथ रहतम , ककम करतम और सकमकरजक सक पकर रखतम हह ,
इसकक चप नकव आपकक सफलतक पर रजतनक जयकदक असर डकलतक हम , उतनक ककई दस प रक चकज नहकक
डकलतक। आज हक रसफर उन लकगग कम सकथ उठनम -बम ठनम कक सक कलप करम , रजनहम आप पसक द करतम हह , सममकन
करतम हह और पपरशक सक करतम हह । अगर आप बकज बननक चकहतम हह , तक बकजग कम सकथ उडम ।

13. ककयरयकजनक बनकएह – अचछक तरह सकच-रवचकरकर बनकई गई यकजनक हकनम पर सकधकरर वयरकत भक
रबनक यकजनक वकलम जकरनयस सम आगम रनकल जकएगक। पहलम सम यकजनक बनकनम और वयवरसथत करनम कक
आपकक यकगयतक आपकक सबसम बडम और जरटल लकय हकरसल करनम मम भक समथर बनक दम गक।

14. अपनम समय कक अचछक पपरबक धन करम – वयकवहकररक और आजमकए हपए समय पपरबक धन कम रसदककतग कक
अभयकस करकम यह सकखम रक अपनक उतपकदकतक, पपरदशरन और आउटपप ट कक दकगप नक और रतगप नक कमसम
करनक हम । शप र करनम सम पहलम हमम शक पपरकथरमकतकएह तय करम और इसकम बकद अपनम समय कम सबसम
मपलयवकन उपयकग पर धयकन कमरदपरत करम ।

15. हर रदन अपनम लकयग कक समककक करम – हर रदन, हर सपतकह, हर महकनम अपनम लकयग और उदपदम शयग
कक समककक तथक पप नमपरलयकककन कक समय रनककलम । यह सप रनरशचत करम रक आप अब भक पटरक पर हह और
वहक ककम कर रहम हह , जक आपकम रलए महतवपपरर हम । नई जकनककरक कम सकथ अपनक यकजनकओक और लकयग
मम सक शकधन करनम कम रलए तम यकर रहम ।

16. अपनम लकयग कक लगकतकर मकनरसक तसवकर दम खम – अपनम रदमकग मम चलनम वकलक रफलमग कम
डकयरम कटर बनम । आपकक कलपनकशकलतक आपकम जकवन कम आगकमक आकषररग कक रपपरवयप हम । लगकतकर
अपनम लकयग कक इस तरह “दम खम,” जम सम वम पहलम हक सकककर हक चप कम हग। आपकक सपषट, रकमककचक
मकनरसक तसवकरम आपकक सकरक मकनरसक शरकतयग कक पपरमररत कर दम तक हह और आपकम लकयग कक आपकम
जकवन मम सकककर कर दम तक हह ।

17. अपनम अरतचम तन मरसतषक कक सरकप रय करम – आपकम भकतर और आस-पकस एक अरवशवसनकय शरकत
हम , जक आपकक अपनक इचछक यक जररत कक हर चकज लककर दम गक। लकय हकरसल करनम कम रलए रवचकरग
और जकन कम इस अदपभप त सपरकत कक रनयरमत दकहन करनम कक समय रनककलम ।
18. हर समय लचकलम रहम – अपनम लकय कम बकरम मम सपषट रहम , लम रकन उसम हकरसल करनम कक पपररकप रयक कम
बकरम मम लचकलम रहम । उसक परररकम कक हकरसल करनम कम नए, बम हतर, जयकदक तम ज, जयकदक ससतम तरककग कम
प रक नकरत आजमकनम कम इचछपक रहम ।
पपररत हमम शक खप लम रहम और अगर ककई चकज ककम न करम , तक दस

19. अपनक जनमजकत रचनकतमकतक कक तकलक खकलम – आपमम समसयकएह सप लझकनम और लकय हकरसल
करनम कम रलए नए और बम हतर तरककम सकचनम कक अरवशवसनकय रचनकतमक यकगयतक हम , रजसकक इसतम मकल
आपनम आज तक नहकक रकयक हम । आप सक भकरवत जकरनयस हह । आप रकसक भक बकधक कक पकर कर सकतम हह
और रकसक भक तय लकय कक हकरसल कर सकतम हह , बशतर आप अपनक बप दपरध कक दकहन करम ।

20. हर रदन कपछ करम – अपनम लकय कक ओर शप र करकम और हर रदन ककम करकम “सफलतक कम गरत
रसदककत” कक उपयकग करम , जक आपकक अपनक मनचकहक मक रजल कम करकब लम जकतक हम । कमर कमरदपरत हकनक
सफलतक कम रलए अरनवकयर हम ।

प रम सम जयकदक दम र तक जप टम रहनम कक आपकक


21. सफल हकनम तक जप टम रहम – अक रतम रवशलम षर मम रकसक दस
यकगयतक हक वह गप र हम , जक जकवन मम महकन सफलतक कक गकरक टक हम । लगन सरकप रय आतम-अनप शकसन हम
और आपकम आतमरवशवकस कक सचचक पम मकनक हम । पहलम सम हक सक कलप कर लम रक आप कभक, कभक हकर नहकक
मकनम गम !

यम लकय तय करनम और हकरसल करनम कम इकककस सबसम महतवपपरर रसदकक त हह । इन रसदकक तग कक अगर
आप रनयरमत समककक और अभयकस करम गम , तक इनकक बदमलत आपकक सकधकरर सक रजक दगक भक
असकधकरर हक जकएगक। अब आपकक ककई चकज नहकक रकक सकतक।

शप भककमनकएह !

लम खक कम बकरम मम

बपरकयन टप रमसक दपरनयक कम शकषर पम शमवर वकतकओक और पपररशककग मम सम एक हह । वम हर सकल 250,000


सतपरक-पप रषग कक लकडररशप, ररनकरत, सम लस, और रनजक तथक वयकवसकरयक जकवन मम सफलतक जम सम
रवषयग पर वयकखयकन दम तम हह ।

बपरकयन वयवसकय, मनकरवजकन, पपरबक धन, सम लस, इरतहकस, अथरशकसतपर, रकजनकरत, मम टकरफरजकस और धमर
जम सम रवषयग पर अचछक पकड रखतम हह । हर सकल पपरक दपरनयक मम हकनम वकलम बपरकयन कम 100 सम जयकदक चचकर
सतपरग और सम रमनकरग मम हकसय, अक तजकरन, सपचनकओक और पपरमररक कक अनकखक रमशपरर दम खनम कक रमलतक
हम ।

बपरकयन मकनतम हह रक हर वयरकत कम पकस ऐसक असकधकरर कमतक हकतक हम , रजसकक अब तक इसतम मकल
नहकक हपआ हम । और अगर वह – सतपरक यक पप रष – अपनक इस कमतक कक इसतम मकल करनक सकख लम तक
मकतपर एक सकल मम हक इतनक कपछ हकरसल कर सकतक हम , रजतनक रक एक औसत वयरकत अपनक पपरक
रजक दगक मम भक नहकक कर पकतक।

बपरकयन टप रमसक, बपरकयन टप रमसक इक टरनम शनल कम चम यरमम न हह । यह एक मकनव सक सकधन रवककस ककपनक हम ,
रजसकक हम डकवकटर र कमलकफकरनरयक कम सकलकनक बकच पर रसथत हम । वम अब तक सकलह पप सतकम रलख चप कम हह
और 300 सम जयकदक ऑरडयक-वकरडयक पपररशकर ककयरकपरम तम यकर कर चप कम हह । जक बकस भकषकओक मम
अनप रदत हककर अडतकस दम शग मम पपरयकग रकए जक रहम हह ।

बपरकयन कमरलफकरनरयक कम सकलकनक बकच पर अपनक पतनक बकरबरक और चकर बचचग कम सकथ रहतम हह । वम
सकमप दकरयक मकमलग मम सरकप रय भपरमकक रनभकतम हह और कई गम र-लकभककरक सक सथकओक सम बतमर सलकहककर
भक जप डम हपए हह ।

You might also like