SA MGA KABABAYANG DALAGA,SA'.

MALOLOS*-·_
/ ·

·1:.tiROPA (Febt~ro) 1aa9 ·

Nang akin~· sulatin angNoli·Me Jangere: iffr1anong· ~ongJa.orfku6·g ·ah~f '

pu~iuahg d~laga'y karaniwah kaya diyarrsa ating ~Yi(n'. Matcly -~C> .m,ahg . .
sinaliksik yaring ·ata~ala; matay niahg pinag-isa~isa fahat ng.d,~l~gaiJg mo ~ng
nakilala sapul pagkabata·~y mangi~-ngisa lah'J~hg aryg-~uf!la~ing lara~~".fL -
aking ·ninanasa·. Tunay af labis_ang matamis r;1a'toob, ahg rriagandan~r ~g_ali; - -
ang b1hibining anyo, :ang rriahirihin~fa~I; ng'i:mtang Jatiat na._ito'y' l~girig
nanahaluah ng lubos na 'pagsuyo at pagsunocfsa -bal~q(f sabi p hiling ng:. .
ri~gngahgalang a~ang~kaluluwa (tila baga'ai,g kaluluViaiy rn~y i~ ~n~.a~a ; •
sa [)i~o~), ~a.la ,r g,- mal~bis ~a _k~~itan;. ka~baa{l lj~:lgob}J .~~~~~g,:nilng~tf •
l<a~; -an~ki'y ·mga lantarig ·halaman, sibUI at laki sa omrn:-.mamulak_ l~k ltla'._y
walang ~ngo, inagbutiga rri~•y Walarig katas: ,,: : -·-._ .. ·· · . ' _. . . ·_ : ·_
.- ·_ .. · Ngu:ni at ngayong oumating ~ang balitarig. nangyari° sa ioyong bayang
Malolos, riapagkilala 'kong ako'ynamali; at ang'tuwa ko'yiabis:Di _sukafako, ·
. ·si$ihtr:i, di ko kilala ang MalolOs ni ahg mg~ dalaga,-liban na'sa' isa:'ng·Emllia, ar
ito pa'y sa ngalan lamang: · ·., · · ._- _ ·__ . · _ · · . · · - - -.
. .Ngayong'tumugonkayo sa u_haw naming sigaw rig ikagagaling ng bayan;
ngayong nagpakita kayo ng mabi.Jting h:alimbawa 'sa·kapuwa :dafagari~fnag: '
niinasang paris ri,iriyong . mamulat cing mata atmahango pa_gkali.Jgamf; ._·
sumisigla ar,g amirjg pag~~sa·,)riaaglahi ang sakuha, 'sa:pagk~'t kayo'y1<atiilohg ..: .
-ha t1aiTIJn; ~riatag fiilQ:looo ~ ·p~gtatag'uinpay: Ang pabaing taga:log ay'di tia' ·:~ .
·. payuko at luh~;'_ b1J~atna ·ang~pag-asa -~ ·panahong,sa~pit, wa1~·na·,a11g i:
'ln_ ahg'katul6·ng ·sa·pag~ulag $cl anak, :nc1 pafalcikihln'sa ~ljpusfa pag~ayop.' D( .. at
na uhahg ·karunungc1ri' 'a"i1g pagtungo ·n~f ulcrsa balc1~g ·rnc1t'irig' utds, cfaRilarig'·.· · 1

kii6aitan ang ngisi •sa _pat)°mura;:-masay~bg ·:pang~aiiw -ang .rnatia6a~~,lll~~: i c-• ,·

Napag~U~!a din ,ninycfn.~')tng ut<>s__~g Diyo~ ay'_i~:~ :u~osr,ig.J>fferf.~n~~•\g ·\ .
. -_' , ,, .~- _'-!" : •: • ..._ - . . , , .,.,,-~• •: ,· . •• , : , , .i· .-. ;.;' • •~~--'.' ::--~ :- .:. •, ;;,, .··__·,. :•\~•,:-.•- · _-· _·,. :..•:;r \I_•.•• • ' : ;,•"·':-,•·:

:. . ·. :- , .·' ,'.i.~:.:., ' · ;·,~.:... -~;' ., ·//;. ·.

_· . ,,rr_· : ··. -.· , ·,,·· ' :- :.,.-·,r-: ·,·.-. ·, :_·.,:. · ,·. .;_ .. ,. ,.:- : · -'. --- -:. · :· • ·. ·< • ,....<·.-. .- ·. c; .:'.... _., · _-, -. .
, . ;. : Ang iih~ftt na it~~ ~~~l~ga~:~ri n~/~al~,lo~ ~y sinu·1~t rli Riz,~I salpndKe~ 11~~9,l ._::.i~a':?t
. ~ , _- - .•- , , ,- ., • .. . . • , - .:. . . - . :
>
- .., .
... , - . ,· r ., - • .. .. . . ,, . - . . _. - • - • ·.• • .. _, , ,

~If Pebt~ro_; J~9,'sa 1kahiUnQ~n o,.n,:u_ngl<a~\ n,LMa,rcelo .,H. d,~_1·r~laf ~pa~9 pasig,l~h~~g Jagi -
. , ang hlndi-nagbab~gc)_r{i i'ianlafanitg' ri'a ia(06ban ng mga kapa~aiig_'~ina 'Rii~y;~:ikiilg~gii.1/~9 ;, .::.
1

at ikatatamo-~g kaginhawaan Jt,kalaya/ln,ng mg~ _Pilipi_ nq. Ang_ll,l9& d.aj_agang__ta~a-~~!6'i9s .

-ay )nasas~bfng_riatat~ngi sa .
~anii~rig . ~ga ijabaro, '1aY9~9 -~~),nu,laf ang..baY,~!J:
: P.~~f~.i~i~~h ~g_: ~a~~u,bu~~~- paar~j_~n: i~(g~b),
1
?? ~inj~o•y iuina~ao~p ~ ''Mg,_: . . ~f:;;~qa!
. · lalaytlgan a_ g p~ni,n.lwalan~ ,ng·p~'g:~un~ct:at pa~-~~~c>~9:~_
n_ lo _.sa !118& pr~yl~ ~y na.~a~isirap_.~f . -
.·' purr..hindi)amang . n'iga lal~i<i.kundi.gaY1,Jn<,iiri ·.' 8.mga' baba,e. .f.VlQ ~.;,i,at}ia itp; arig .YJlk~' . .. 0

· -r~:-. -. : ·:)',; .~-:-.. ,., ,. · :·· · ,_ >.>.:' ~ •·• , ~: . ./ ··.:.~ !·-~: ~,-.. -~.;: _:,_, :..: .~., .1.,.~ -.·:t.;.. ::.s,-:· -:. -~.._.:. -· ,:·.,.,,.: .. S .rt
" •• , :·:,, •. , , • •;- ...•.•. "':• 1· : . __ · 1 . · · ··• -:·~. ·;.·~· 1·•

. : nga niRi,zal; ay'na:glalamafr.ng higit na cfap~frriaging tarj'lan ilg isang karaniwalig,sulafl~ang;•

1

' - } ', • • ; ' _: _, - ~ ' - -'. - ' . - • . . • · "- · • .J • ' •. , •

\ ... '. -.· -

 '>11
_ nafa!1 ay hindi ang matagal na luh~; mahaban_g _dasal, malalaking kuwin- ;,;
k8~ibaglnQ kalm~n, kund! ang _mab~mg asal, mahrns na loo~ at matuwid na ."
5
~. '. Napagkilala n~ nlnxo na d1 ka~itan ang pagkamasununn sa anoman_gl ;?·
15
!at hiling nagdlchyusd1yusan, kund1 a~g pags~nod sa katampata'r matuwid, : '.:
· ~pagka't ang bulag pagsunod ay s1yang pma?m1,.1mulai1. ng _likong pag- . J
uutos, at sa bagay na it~ y pawang na?kakasala.. ~1.rnasasab\ ng puno O pari JJ
na sila la~ng a~g ma,ra~got n.g m_ahng uto~; b1rngya_n ng D1yos ang baw~•t . i~
Isa ng san~ing Isip ,at sanUngJoo~. upang d1 mapagk1Jala .ang liko at tapat; i
paraparang inlanak ng walang t~n!ka~a: kundi_malaya, at sa loob at kaluluwa'y j
walang makasus-'1pil, baklt kaya lpac;ihpm mo sa Iba ang marangal .at malayang •···~
pag~iisip? Duwag atmali an? llk~la 11a. ang bulag na pagsunod ay kabanalan, _ j
at kapalaluan ang ~g-ls1p-ls1p at magnilay-nilay. Ang kamangmanga'y ::,'<i
·kamang~angan, at di kabaita't purl: D,l hiling ng biyos, puno hg karunungan, J
ha ang taong laraw~~ lilya'y paulo1:al pabulag; ~ng hiyas ng isip, n~ ipinalamuti .'J
saatin, panirigningin a~ gamitin. Halimbawa baga,-ang isang among nagbigay ::~
sa bawa't isang anak ·ng kanikariyang ,tanglaw sa paglalakad sa dilim. Pani- : ;ii
ngasin nila ang liwanag ng ilaw; alagaang ku~. at huwag patayin, dala ng ,:~
pag-asa ng ilaw ng Iba, kUndi magtlilung-tulong, magsanggunian, sa paghanap - ,·ii
n·gdaan. Ulol ila di hamak at masisisi ang madapa sa pagsunod sa ilaw ng iba, ?I
.. al rnasasabi 'ng ama: ,;baki( klta binigyan ng sarili' mong ilaw?" Nguni't di :·~~
lubhang masislsi.ang madapa sa sariling tanglaw, sapagka't ·marahil ang llaw :S
ay 111adil,im o kaya'y_tot_o~mg rnasarria ang daan. - . . -- _
· Ugaling ~nagot ng niga lbig mang~yl_ql, ay: "palalo ·ang katJwal~ ng
sarili!ig bait"; ·sa akala _k9_ay !along ~lalc> a~g ibig sumupil sa ba~ n~ iba, at
papanatilihin sa lahaf°arig ~ rilL 1L.along palalo arig nag<;lidiyus- 'diyusan, ang
ibl~ tumarok ng balang kilos ng isip ng Diyos; at.!:lakdal l<apal~li.Jan o ~ataksi!an .
an({ walang ;gawa kundi magbintang;-sa Diyos ng oalang bu~c1ng~bibig at
. magla~f sa _kanya' ng balang r,lyang nasal,at ang ~rilin_g~?~w~y ay ga-.vin~
k?3way 1)9 D!yos. Di dapatr 1a1J1all.Jayong !,Jma_ sa saqh larnang;_ kundr
magtanong, ·makinig sa·iba, at saka gawi~ ang inaak~lang lalorg ~atuw~d,; ang .
. ablto o sutana'y walang naidaragqag dunong ng tao: magsaprn-saprn ma~
. an~ ablto ng huli sa bundok, ay buh..ibundukin din, at walang nadaray~ _kund1 .
~pg tnc111g~ng at mahinarm loob:_Narjg·ito) lalon~.ma,ranasan, ay bumrh kayo
_ ~g i~hg abito ·sa $, Francisco at 1$uot n!nyp sa~l~nQ kalc1baw: Kapal.a~~ na
li~ng_pagkapag-ablt6 ay hindi magtamad. L.isanin ko Ito at,dalhm ang sahta sa
. Iba. ' . . ,.,·.. , - .~ ·. ·. -. - '.·: . . - .. '
:: ·:. .kadalasaJ)plir1l~~n _p9..bulaki~k:na ~amumunga'y dapat an~ l)ai~~y · ,{
lll~!}t_lPon ng yamahg !l}BIJ)c!rha.rnana ,~ lala!<rng anak. Ano kaya a_n9 m~g .9 .g ·,
supl!~g _'lig babaing' w~l~ng k~barialan. kundi ai:i.9 magbubulong ng dasal,
~~ng karunung'~n kµndl avyit,:nobena_af r:iil~gr9np pang-~lol sa ta?,,,wal~~g ,
11
~~9~_".~_)ba ~ '- ~ghfrf~i o nij .? ~~rTJPi.~1 kaya ng, ":1ali~it rig mull\ mu 9_
{ kasalanan? Ano ang r:n~giging a~ak kundl sakristan,·~taan rig Kura, :o rriag-:,
,tsasabpag? ,GaWa ng'· mga in_ a E\ng k~l_ uga,.mian -· ngayon · ng -~ting . mg~
;J<ababay~n. ·. sa: tubo~ na paniniwala ·: ng· ~anllang · masin~tJlhg ·puso;_ at¥. -
}.malaking pagk_ aibig ria ang kanilang anak ay napakagaling:·. Alig.kagullinga'y:. .:' .
:i~bnga ng pagk~bata;'at'ang -~g~abata'y i}asa~ka_~dungari ~g i~--A~g:·1 ·oan~ : :.-· .,
w~tang:maituro k,untli ang tumuhod at hurnalik ng kamay; huwag r11a(fal")~Y .
sa
:ng al')ak l")a i~ qungo o-alipustan~lipin. l<ahoy na lald btJrak.'dal.uro: a · _. , sa
.o
pagatpat panggatong Jarnang; -at kung_sakali't 0 may.bailing m~y pi.isoritf . . '
:::parigahas: angJ<apangahasa'y tago at' ga·gamitln sama; parfs rig s1lavlijf ..:., .
: kabaglkabag ha_~i makapakifa kunc::ti'pa~takipsilim. Karar_,iwang panag~f,_ '
}.ar:ig unc1'y kabanalan_at_pagsinta_sa 0iyos. Nguni at anoang kabanal~ng itiriU:ro .
- sa atin? Magdasal at lu~uhod nang matagat; hurrialik sa kamay ng'j lar( ubusin. '• _
angsalapi sa simbahan at paniwal~n ang balang masumpt.ingang sapitiir'i:~ '.. :· ·•
<-atin: Tab!lng ·~ibig, lipak ,na tuhod, klskis rig ilong. ·sa·gay na lirrms sa;~\ni :
· bahang, sangkalari ang 'Diyos, may bagay baga mundong di ari at likh~11g\·. sa
.-•M~ykapai? Ai:lP arig :inyorig sasabihin sa isarig alilang.rriaglimos S8':kanyarig ·
-. -·panginoon ng i~ng•basahang hiram sa riasabirig mayam~ri? Sino ang faong <
f_ di palaio at ulol, na·maglilinios 5:ci•Diyos at mag-aakalang ang $cilarita niyar,g , ':-_:
}-kaya ay-makabibihis sa iumikha ng lahat ng bagay? Pagpalain aQg rriagliajo~ ·
':: · sa kapuwa, tumulong samay liirap, rriagpakain sa gutom; ngunl 8:ng mapul~ar, ·,
-:· at sum pain ·ang bingi sa taghoy ng mahirap, at wal;mg bini:Jbusog kundi ahg·
> .$3ndat, at lnub6s ang salapl sa mga'1roi1~1'' na pilak; limos~ Sirl)bahar:i"-~{ ~ - __..
•: -.prayle,ng lunialarigoysayamari,-sa r:nisa-de grasyang·may:tugtugan atpapttt.6k';- ·
;>., samaritalang ang salapihg ito'y pinipiga·sa buto ng mahirap.at-iriiaahW $8, '
.· -panginoon ng maibill ng tahik~lang panggapus, inaibayad ng berdugorig;' •-:·:;,
. panghampas;- O·kabulaga11 afk~Jklian ng Isip! _' ._ ·. . _ _ _ · ·: _ . ' -
; Ang:·uhang· ka~nalan· ay a.ng pag~unod sa_lllatuwid, a11~ oma·n ~u~g .
. mangyari. "Gaw~:at hlndfsatitaang):iHing k9 sa iilyq,'.' anl K:risto;"'hirid1aria~'rii :
. amli 'ailg nagsasabing ·_ulit~ulitng arria •ko, ama ko, .kundi ang'tfabuouhaY ·.•
:,·- . aiinsunod sa·h'iling ng a·king ama." Ang kabanala;y_wala· pulpµ! na'ilong;] tf > _ sa:
ni sa
-·· .·ang kahalili Kri~to'y di kilala halikang kaijiay.Sikrlst9'y di huru,ilik h)ga ; ,s:' ·sa
Pari~eo, .hindi n~gpati~iik kaila'n·pa ~man; hindiniya P!.nataba ar\g maya;y~rn~~ " ',·
'.at patalonQ_ eskribas; Wij_la·siyarig binJrig~_it na,kalm~ri. ~alari'gpiilaP8;~k-~ !n~.: ::
.- tas, hir1ingan ng pamisa, ~r
di -napa~yad ~ , ~anyc111g _pana11alarigift.·01 \·
· ·. . napaupa si $ ; Juan sa ilqg 119 Jordan, gayundiJ] s.i Kristo kanyang-'pa~g_il-: '. sa
rigaral: Bakit'ngayon, ang mga parl'Y walc1ng bigon_g_kilos,na di mc1y'. hininging .. :
upa? At.glitom halos; nagpaQi~ill,ng rnga kaltnep, kuwintas: k9rreaat l~~t ·-
:'- . ioa·p,n~ p~~g~ya,ngj ~~JapJ,_M!n.pa.~M~-sa:k~l,ul~a;·~pa.g_ k~) ;_k,al"!!"l1irn~::~
· ·- :!!'an ang lah~t ng basa~~m:sa l_upa, kqw1n~~•n mo man_a11g_Jat:i~t, ~{J,'~~~oy s.~,
sa
. buridok; ibiliok:Hncr man iyong ~iwang ang lah~tng bal~t i:lg -~ayop, at f;lng ·.
/ ·'° lahat ~artg 'itcfy pagk~pagurar:1 marig paqkurUS7f<urusin af.pagb~long-J,~lu:;:
·. .,,.- · · . .· . - ' ·.· · . .· -
-
' . ' ' · '._ , . · . ' ' ' . ·"_ ;

.... . . ' '.

 . :\. rr~~cf~s:(J~_;; ~.
• ·• . .~ - \ f; ,., . •:-:... ~:.. ·· , ' . ·- . · .r; / - -- ~ : , , • ~ " ·· '. , . • .'. ··. · •

: >c• ' . ·. ' · - : -- ' · . .

f
, . - - .
' - . ·-,- ' .. . - . •. ,
.
t · · ·· -ngan ng I ~ ng J>:':ri. sa sand(llgd19:'n. at.lwlsJk man 8ng lahat: ng tu big Sil
· . · dagat, ay d,-mapar,hrns !'IIQ ma,ullllng Joob, di rrw>atatawact ang walang
.. ·; pagslslsl, Gayon.~In, 1
sa kasakllJllln sa sa1ap1•y marain11lg lpinagbaw,i1, na
.matutubos kapa~ kaW ay "<IQbayad, alin n;i rtga $8 .di l'>aQkairi ng kame, ;
.. pag-;iasawa ".8 P'~~: kumpare at .ll)a.pa, na lplnahlhir\tuloi kapag lka',Y ay
.sutnUhol}akit, nat,,b,h baga an9 Dlyos alnasJsHa.v l!alaplng parjs riga ng . sa
· mga pan? An9 ~gnana~ tumubos 11g"bul8 _d~: coniposlciofl", ay 1
.....•·ma.kaaasa ng tah,mik, n.i s,ya Y P•natawad: S8lnal<atl1Wid ay Jbig ng Diyos na j
.. : ; mald_kain ng nak;lw? T~oo bagang hirap na illlQMaykajl;II, na fllik/lligaya na i
·. . sa mga 'giJari:la", karabl~eros o '.'.g4ilrdia .Civil?:• Kung iio ang !)iyos na sliiasam- ]
·-. . ba ng prayle, ay tumatahkOd ako sa ganyang Diyos, . . . . · ,
··· . MaghUnos-dffi ng~ tayo, at lrriulat natln ang rilata, lalolig~alo na ka}'ong . l
:mga bal)ae, sapagl<a't kayo ang nagbilbukas ng loob ilg tao, lsipln, na ang ,!
.·. mabliling Ina ay Iba sa lnarg nUalang ng Prayle; dapat palakhln ang .anak na . .::.'.,. ,~
. malaplt baga .sa lar,iwan ng tunay na Diyos, tiiyos Ila di llasusuhulari, Oiyos ;;;
.. ·· ·na_di rnasaklm sa salapl, Diyos na ama ng lahat 'iia walang klnikilinQan, DiyOs j
··•• • na di turnataba 5a dugo rig iniihlrap;:na di rtagsasaya sa daing'niJ narUruhagi, . ;-
. C,at riambilbulag ng matalinong Isip; Glsingin at lhanda ang loob ng anak sa
:. • balang mabutl at rnahusayna akala; pagrnama!Jalsa p,Uri, f11atapatanimlimang
f, .. lOc:ib, maliwana!J !la pag-ilSip, malinis na asal, m!Qlnoong kilos, pag0ibig sa
•·. · kaptiwa, at pagpipitaga11 sa Maykapai, Ito ang ltiJ,'p ·sa anak. At d(lhil. sa ang
' ; •• biJhay ay puno 'ng .pighatrt saliuna, patibayln ang IOQb sa ano _ mang hirap,
·· •· (latapan{iin ang puso sa ano. tnallg P!lngai,ib, Huwag rnag~n_iay ang bayan
· ng purl at ginhaWil samantalang liko ang pagpapalakl..sa bata. Sl!mantalang
. ·.· . Jiliiainl at ffiangmang ang babaing rriagpajl;lfiiki r:g .anilk;Walang niaiinOin sa ·
. ' ·. 1abo at ITiapaii na bilkal; walang matamls,na bUf1{ia sa.Punl!lng n)allsiin. . . ·
: ·_·. ·· ·. .·; · ·Malakl ng arig di bahagya ling kat~ngkularig·9aQSnapln hg baba<i; sa
· •· (lag(¼bihis ng hirap na !>a yall, nguni at an9 lahat na.itQ'Y -Oi hlhiglt laklls ng sa
• ·• lo<>ll rig babaing Tagalog; Talastas ng lahat ang kapangyar1han at IJl!lfng ng
· ·. babae sa·Pfflplnas, kaya nga kanllang binulag, Qinapu_s. ilt1niyuko ang l~b•
. . ilanatag sUa't habang arig ina'y alfpin ay maaalipin din·naman a~g lahat ng mga
anak:lto ang dahilan nQ pag(<aluQaml rig Asia; ang b;l!Jae sa Asia'y mangma~g •
at
at.allpin: Makapangyarihan ang Europa Am11ri(<a, dahll sa doon.• ang baba, Y
l!laaYa1 rnarunOng, dllat ang Isip at malakas ilng rooq. · , · . .· . • · ·
. . _; ,· · Al~rn na kapus ·kayong toto~fng.;mga librcmg:sukat pag:.aralan; _t"la~tas
'.'. 11,i ytal~iig isiniSllid araw'.aritw Sil clnyong pag:liSlp kundH~g sady!lng ,
: '. P;ingbulad sa lny()ng bukai na Hwal18g; tanto..ang laha\ nilng tto, P•~g~ · · }
· Sisl~n naming makaabot sa Inyo ang Haw na sumlsllang ,sa kapuwa .nt Y :: ,
. ~bae dlto sa EiJfopa; 11\Jng hindI ~!!yam utan ltong·Uang sabl;.at pag(!amlJlalg /
·• . ""sahini_marahn, makapal nian ang ufap na na(<akukubkob sa atlng~yan. Y .·:
· PiPllltin,ding rriataiis ng rilasantinQ na slkat ng araw, at l\lsl.kat kalilt ba.1)118 • ;
9
\''·.:'· ·<:••.
' .
~hi
ii-< . . ·.. .-
SAMG~! ~~ll
. . . . . / . ;; ~\:!:'~,:~(: t
:.~f'
. .
f~:'. _ man lamang..01 kam_i.ma!lll!!umo kapag ~ayo'y katulong ,namiri;!tutulong ang
~t'. Diyos _sa pagpawi ng ulap, palibhasa'y ~i_ya a~g Diyos-rig(~at,otoh~narj: at
~:'- isasauli sa dati ang .dilag ng babaing _tagalog; ha wal~ng l<~ktila'rigatf l<u~df:
Ir:. - lsa~g ~a~~yan9- sarilin~ lsi~~~pa~_ ka't _k~balt~'ylcibis; •lt,~)i_ngf~~sa~2-"~~gi . ,
~};°; . sa.pammd1m, na napapanag,rn_p, ang karangalan ng babain~:rkapiya,~:1.1·{):P!JSC?,
ng
,l·
,~ .. at k~ramay tuwa O hirap ~U.h~y; kurig dalag_~,-ay'siht~hir( nQ)~!~ ~; -~L
~J.:;;: lam_angd~hllan ·sa ganda o tamls ng·asal; kundi •narpan satibay:ng pus9/ ~~-as
ng ·-loob, · na makabuhay baga .at tnakapanghinapangt s',it maf1iri~ ·.:o
;: ,;_ nafuruwagang lalakl, makapuk~w kaya·ng niarir!l~g ha pag:._iJsipi{~ @-~) fen,? . , ,.
.,

. dalaga bagang sukat 1pagmala~1 ng bayc1n,:_pagpitaganari ng ,i~ ~pagkat ·

~:::::· ·karaniwang sabi rig mga.kastila at pari na nanggagf1Ung diyan arttf~karl)plik.an ..
1~0" . at ~amangmangan ng babalng tagalog. Gayon ma'y d~la rriarahil'ijg:_k~gaan?n
sa
!~\ ng labi o galaw ng dila, ang mga kastila at pari pagbalik Espahyfy;Wal~ng ._
'1}\~ - unang ipinamamalabad, ipinalilimbag, at ipinagsisigawan ·halos;, -sa~y:ang
~zn ·- halakhak, alipUsta at tawa, kundi .ang babaing si .gayon ·ay gayorl,/ gayon;::sa ,
I(::· kumbento, gay'?n kastilang pinatuloy, at.iba't Iba pa_ng nakap~g~gangant,; '
'- ·

~:t':: _. sa tUWing malisip, ha ang karamihan ng mali ay gawa ng kamusmusiihd ctbis -· :;

Ii\ na kabaitan, kababaan ·rig loob o kabUlagan kayang kalal~i19an dfnilij':·M:ay ..
i-::f· Asang ·kastila11g· ngayo'y mataa~ na tao, pinakai't pin_atuloy ·natin ~;: h~6ansi
~f panahong siya'y iumiguyliguy .sa Pilipinas. Pagdating sa Espar'!ya, ipinaliii)bag. -.
!C::·· agacl, na siya raw ay nanuluyarig minsan sa Kapampa11ga~~kumai't'l'!atulog, . ·
~:-\\ at ang maginoong babaing :nagpatuloy ay gumayo't_gumayon sa: :k~ri}'~f ito:_
tltT . ang iginanti sa napakatamis,na loob ng babae. ~yon din a_hg unang pah_ili ng
F-tY pari sa nadaiaw na kastila,~ay ang kanyang mga masunuring _dalag~ng
p~(· (agahalik ng kamay,_, atiba•parig kahal_o .ang 1ngiti atmakati(llugang kif:icf~f ~a'·
J~t -. librong ipinalinibag ni Dn. Sinibaldo de Mas, at sa iba·pang sinulat ntung~tpari,i
ay nalalathala ang mga kasalanangJk_inumpisal ng babae na di h1i1Uihim _ ng) nga ·._
;e, · parisa-mga dumad_ alaw_na_kastUa, at;kung_magkamin_san_ p a'y diha,:a9d~gan;:_
t!tt;,~
~~\;.-_ ng rnga:kayabangan at karumihang hihdi rnapaniwalaan. Di ko n:iaulit dJto ang
-

i~L mga di i!<inahiyang sinabi ng •isa:ng prayle kay ·Mas; ha.di nito mapaniwala~fi) -
,-Sa tu.wing inaririnig -o mababa~' ang mga, bagay ·na ito'y itiliata110119 ila.~ih: - :
~~Y. _ ,k~ng S_ anta Maria' kaya bagang 'lahaf ~ng bab~ing kastila,:~tmak~~lana~·:n_ a '. ·_ _
~10;> .. ·kaya baga ang lahat r.g ·babaing tagalog; ngum k'ung ~kah t magsusumbat~n-
at magtalatlatan ng· p1,1ri'y marahil .:... batapuwa'Hisanin ko ang baga'y nc1Jtq, :
sapagka'tdi ako paring ''conf~sor'';'. 0 manunuluyang ~astila, na ,nfakapa11iliita .
ng puri ng·iba. ltabi ko ito at ituloy ·sambitin ·ang.katungkutan ng _baba_e: , ,, .- · · - · ·
· , Sa niga bayang gumagalarig,sa baba:i'1g para· ng·Pilipina_ s, dapat ~i~cl!)9 , ·
kilanlin angJunay'.na la gay upang magamp;m,ang sa:~anil~'y iniaasa~:Ugct,lirig _· ·
dati'y_kapag·nanliligaw ang n~g~aaral' na- binata ay ipinanganganyayahg:lah_at, :· •· -·
dunong, puri't salapi, pa t_ ila baga ang ~alaga'y walaQ9 naisasabog ku_ ndi .arjg' . .
kasarnaan. Ang l<atapang- tapanga'y !<~pag napakasal ay.nagiging'duwag, ang .·
. . . . . \ ' . .
. ~: -,· :r_ ;
• I
 tiha
duwag da ~ ay nag-waVJal~OQ. hlya, na til~_wafang lnaantay kundi ang
__ rpag-a~wa, para malpa~yag ang sariling ~~agan. Ang anak f!Y walang
_pantak1p sa hi~ ng l(!qp kundl ang alaala sa Ina; at dahllan dito, nalunok ng
apcto, nagtitll~ ng ~m~, ~~Ul)Qd _sa JalonRhunghang na ut(?S, at tumutulong
, ·• ~ta~snan ng I~ sapa~~a l l(ung walan~r~takbQ'y ~lang_mar.ghaha~d.
, ~ng ~ar:ig lsdang muntl ywalang ~sdarig malakt ~kit kaya baga di hum Hing
· ang :dalaga sa _li_b.lgln,· ng lsang _.rna~ngal at i:napuring ~gaia_n, 1$8.ng pt;1$0ng
-'. Waking maka~g-aampon sa ka,hln,aan ng babae, lsang -~rangal na loob na
·- di ~payag : magk~nak . rig .alipin? Pukawfn sa loob a(Jg slgla at sipag,
~ginoong asal, mahal na pakiralnqanJ, ~t huw~g i~uko ang pagkadalaga.sa
,, isang rriahina ~t .kuyuning puso._Kung maging asaw~ -~. ay _o~pat' tL1mulong
sa lallat ng hirap, palakasin ang loqb ng l~l~l<i, humali ~ -panganib, aiiwin ang
dusa, at aglahiin ang tlinagpis, · at -alaiahaning lagi na .walang hirap di · · -na
.·.mabal)ata_·ng ~yai1ing J)U$0; ~t walai:tg ·papait pang paman_a sa pamanang
kaalipustaan at ·kaalipinart .Mulatiri ang rriata n·g anal< sa pag-iingat at _pag-_
sa
j - .

mamahaf puri, pag-ibig sa kapuwa, sa t!nubuang-:bayan, at sa pagtupad ng

ukol. Ul!t-(!llting matamisin ang mapurjng kamatayc1n sa alipustang bi.Jhay; Ang
mga babae sa Esparta'y sukat kunang-uliran at dito'y.Ualagda:kb ang Hang
halim~wa: , · -· :, _: .,,.; . · . · -· · - ·- ··
, · ·:·. _-_- Nang iniaabot r,g isang Ina lmg kala~g ;sa papasahuk~ng anak, ay ito
· la~ng ang sinabi: "ibalik-mo o ibali~ ka, 11 ito nga, umuw1 kang nan_alo
· namatay ka, ~pagka't ugaling iwaksi ang kala~g _ng_tal(?ng n~tcil<bo o 1nluw1
1<a~ ang bangkay sa it;,abaw ng kalasag. Nabalitaan ng isa~g ~na.~ ~amata~
: -~ _laban ang kanyang ana~. ·at· ang 11ukbo ay natalo. Hin~1 u~!m1k kund1
· -,nagpasalam'at dahil at ang .kanyang anak ay nahgtas pu_la; ng~nrt ang ana~
--- -ay :bumalik ri~ ·buhay; -na.gtuk~a · ang _-iha· hang slya'y .~~kit!. Sa :lsan~
· surnasarubong na ina .sa mga -ur;J?uwing gali_ ~Y
ng ~ -,a~n. 1b,nahta ng ,sa na
: l\clmatay daw sa·pagba_baka ang tatlo niyang a~ak-"H1nd1 l}'an ~ng tan9~g ko,
. - ·- - - - - . ,· ba : t I tayo? - Nanalo ang sagot ng
~g_~got ng ina, k~ndl nanal9 . o _ na a o _. . · _ - .· ~ka at na sa-
. · ~ni. - Kung ganoo'y magpasalamat tayo sa D1yos.1 . a~g
0
- . _. . _pa . _
· simbahan · · · · ··- ' · ·1 t ko·t sa
· .·· · , - - . · t I9 ng har1rn a sa a
· . , Min·sa•y_nagiago sa Simbahan an~ i~~g riapa a . in sa utom. Nang
Qq11t ng bayan; J>ir:aagkaisahang kulungm s,~a roon at -Ang9mga ugaling-
Papadiran ang .pir:ito'y ang ina-~og -~nan9_ nagh~ko~ °c;1ng·Gr~sya ang bal;>aing
Ito Ykaraniwan ·sa kanila kaya nga_t lginalang ng u taga-Esparta ·
E8· ,

1
' ·
Parta. -- Sa lahat ·ng babae, ang pu a ng,i '
aog·~ka~ngyaYc:lri sa lal~ki. Mangyari pa, :~g ,:':~;
I · ·sa aykayolamangna

-~t ng ~bae ay·k~ml J~,nang a_~g nag-aan~~~hay ·58 sarlll, kundi para :sa
,
- taga--Esparta, sa
~~ng·tao, ·ang .wjka

~-~ga taga.;Espa~ •.ay ~ind!·fnianak paraIt ng mga lsipa_n·at ganitong mga

-~ ,~ng bayan. Hab,mg nananatlll ang gan
~. •:
. , , - ; ., - - ·
.
i:..1
 . · ,::,,

[t': . . . _i/:~ ~,-:> '·-'

~-.
r..~t
.
_
KABABAY~cfn'mitff
'
•:!!;-=;;•-~ sss.
. -~.:.::.:+:
_;____;,_;__.:.;....~--_,;..------~---:-
SA MGA
-.-
~ -· - -,·:;_fj~r:r :: ·:.
,_'._:__:·.,·.· .·
;!-
babae., ay -walang kaaway na
·nakatlinthunkgbo
·ng lukpar,g .
babalng taga-Esparta na [lakatanaw ng u _ ng -~~way.. · . ,'\)~?-'.:,\:\~·.:::. .
-
,;, -_Di ko lnaasahang paniwalaan ako,·, alang-ala~g lamang ~:~!)i: · sa~·
rt
r·· mamriling taong dimatingin katuwiran at ito'y ~iyang tLUJ~y. kt(. ;_ ~ ifo1
sa P~tng buh~k. '0 kakulang~n kaya ng ngipin. Nguni't kung ~".!~f~f~~!Y

t--
~:-

f- _-
iglnagalang sapinagdaanang hlrap; ang pinagdaanan kong ~u~f ~m.i~!!l .
sa ikagagailng tig bayari~ ·ay m,aka~gblblgay sa :akin ng
malkli. Malayo ako· sa PBQpapasar:npatataya, ~gdldly.o s~iyu~-" -~~ _g~~~i .._ 1 °,
C:
__
~,tafia,a~i ,.~ln,!'28
. ' __;
y

ri"~ : _
· kaya sa Dlyos, paghahangad na pcliilwalaa't paklng~ang pikii-it~fa;iyijkc( ~nQ :
ulo at halliklpklp ang kamay;.ngunl't ang hillng l<o'y rnag~lsip, ma_
gni~ii9Jpj'~!~Y _.'~. _.{,_·c
~~la~:;s!~ttsal~in kun,g sakall sa ngaran n~ k~t~iran it6~~;P!~ ~J.p{n~-- ._ _
~? · Una. Ang ·1plnaglglng taksil ng Han ay ·nasa-karuwagan at 'kapaf?ayaE1tfrig .
~r- Iba · - . . - - - - .'. <";-:;.:,:-- .:<,•;_ .. · ·
pagma~ h~f~ ·_
0

f·
1'-· ·

i;
· lk~lawa. Ang inia~lip_µsta ng !sa ~Y nasa-kakulangan·ng
sarili at nasa.;kalabi~n ng pag~asllaw sa umaalipusta; .- - · : 3i ;:\.:-< ~
. lkatlo. Ang kamangmanga'y kaalipirian, sapagka't kung an'o aiJifJ~ip ;~X:- . -· - :
-
,.,, .. ganoon din ang tao: taong walang sariling isip, ay taong walang pagkijtao; ·ang._ '
r.~-=- ·.·_'. bulag na tagasuriod sa Isip rig iba ay parang hayop nasusun·ud~sunO<t:ja;f~iC .
,£ _ lkaapat Ang Jbig magtago ng..sarili, ay dapat tuniulong sa iba:i b,ang :
t}I ' · magtago ng kanlla, ·sapagka't kung -pababayaan mo ang iyo11g ,kapr,iw~-ai
~;. pababayaan ka rin naman:· ang isa-isang tinting ay ·madaling ~mn;·J1tj'uni:t
t"'t- ~hirap arig lsang bigkls na walis. . _ . . . . . ::.~: <./ ,_
~. .. · _. lkallma. Kung ang ba~ing tagalog ay di magbabago;,,ay t)iridLtta·p af
~.~
::__,:_;1_'~_,_· _ magpaiaki ng anak; kundl gawlng paslbulan lan,ang; da~t alisln sa ~ny~ ang·
_, . kapangyarihan sa bahay, sapagka't kung .hindi'y ·ipagkakanul9ng :~alang -
pr· rnatay ang asawa, anak; bayan at lah_at.· , · · · ·· ·- "-< :_ _. . · -,
[,,~.:.
:r,. ~.!-_:_·• · . . lkaanlm. Ang tao'y lnianak na paris-parls, hubad atwalang tali; Oi~rulalarig .
:: ng Diyos upang·maalipln; di .blnigyan ng l_slp_para pab!,Jlag,-a_ t di-hiniy~~n :rig .
[_.,~.~c;_-~-;~:_, · . katuwiran upang maul<>! ng i~. Hindi kapalaluanarig di pagsamba sa
l<apuwa -'
t.1" · tao, ang pagpapaliwanag ng isip ~t ang paggamlt ng matuwid sa ano¥aitg .
~~\- . bagay. Ang_palalo'y ang napasasamba, ang burnu~ulag ·$cl iba, '.afarig naJs ..
~t .
~---·. _
papanaigin·ay ang kanyang lblg -~ matuwld at katampatan.
_
lkapito. Unln~ln nlny.9ng magallng l<ung a[lo _ang rellhlyong 1t~~!!l-~.r9;sa
· -~-_,_.- .

.atin. Tingnan l)lnyong ma~uti kung lyan ang utos' og Diybs ~ng,~rif;iari:il hi .. ., '. J,
Kristo na_panl~nas sa ·hirap.ng mahlrap, pang.:alJw sa dusa.ng nagchmisa.
Alalahanln nlnyo ang lah~t'ng_sa Jr,yo'y ltinuturo, ang pinatutunguhan':ntflaliat· .
.- ng ·sermon, ang nasa-ilallm ng lahat--ng ml~.-. nobena, kuwln~s. :kalmen, - ·
larawan, mUagro, kandila, kQ_rrea at lba't Iba pang lglnigiit, · 1nJhU1i~W itt
lslnu~urot an1w-:araw sa lriyong loob,.talnga at mata, at hanapin riin_yo angJ>U~ .
nt Kf\sto; ·>~ii
0

. at dulo,at ~ka lparis niny1:> aniJ--

relihlyong
.- . :
lyan sa malinis' na. relihlyQll
. . ...· . ,,
·
', "-.•
._
 . !) ; :~ f'\·. r_.
···. · ,. •:'
- I,ING.iliAsAHINSAJ.P. JUZAL
.-PI . __ · '- .. , _ . - .

. ·· ;,ignan nill}'O kung hind( 811g •lriY011Q. pagkakristil'lloo . ~\'. i,a,;S .!1!l
?~ tlagaan.g gatasa11g haYs>P, o pans ng _pinatatabang baboy _kaya, na d1 · ·
''::ataba'alang-alang sa pa~mamahalsa kanya, kundi maiP,'!gbBI l)a'1Qfalong
P Hai upang lalong masalap·"'"· • . • · . . . • :·.• : , ·. • .: • .
.'?8 ·Magbulay-bulay tayo, malasm ang at,ng kalagayan, at tay9'y rnag-1s1p-
.-· kiJng ~o_ng ilang bu~gh~g na §ci~ry ma~atutulong·sa,ibinigay sa inyong
"'iujial)g maituloy.ang nas1mµlan mnyong pagiaJ<ad. ': . . , . . .· , . .
ba "TUbo ko'y dak1li, sa puhunang pagod" at .IUl!matamisln ang anumang
~gyBr): µgallng upa sa •!no
mang manQllhi;s $a 8t1ng. baY!!n!J rr,i,~bi ng
tunay. M~tupad--nawa ang my~ng nasang matuto at harrna:--'ang ~ala~~n
ng i<arJJnunga'y huwag. ~kapitas ng _bungang bybo~, kund, ang k1k1th'. y pllnn,
- pag-isipin mu~a•. lasapm bag~ Junukm, sapagka't sa balat ng_ lupa; lahat. ay
: haluan, ·at di_b1h1rang magta111m ~ng kaway ng damo_ng .pah$!_1:a, k~sama sa -
.blnhi sa gitna ng linang. . .- - .. . . . ·- : . --
; Ito ang matinding nasa ng inyong kababayang sl ·

JOSE RIZAL

..
. ·-

-. . .
:'":. ' ; .. ' ~.
-~ '