6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS

(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

BİLGİ VE TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞI BECERİLERİ DEĞERLENDİRME RUBRİĞİ

GELİŞTİRİLMESİ

DEVELOPMENT OF INFORMATION AND TECHNOLOGY LITERACY SKILLS ASSESSMENT

RUBRIC

Cemre Ece ÜNAL1, Fatih Emre KILIÇ2, Ramazan AYCAN3, Prof. Dr. Halil TURGUT4

1Süleyman Demirel Üniversitesi

0000-0001-5430-8703
2Süleyman Demirel Üniversitesi
0000-0002-2887-686X
3Süleyman Demirel Üniversitesi
0000-0001-6655-2252
4Süleyman Demirel Üniversitesi
0000-0002-9201-923X

ÖZET
Bilgiye ulaşımda ve ulaşılan bilgi iddialarının değerlendirilmesinde en sık kullanılan günümüz
araçlarından birisi teknolojidir ve bireylerin gittikçe derinleşen bilimsel ve teknolojik gelişmeleri
anlayabilmesi için bilgi ve teknoloji okuryazarı olmaları gerekir. Söz konusu okuryazarlığın bilgi
boyutu 1970’lerde Paul Zurkowski tarafından bilgi araçlarını ve kaynaklarını problem çözme amaçlı
kullanabilmek için sahip olunması gereken beceri ve teknikler olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda
Avustralya Kütüphaneler Konseyi de bilgi ihtiyacını ve kapsamını belirleme, bilgiye doğru şekilde
erişme, bilgi ve kaynaklarını eleştirel gözle değerlendirme, mevcut bilgiyi yeni bilgi için etkin şekilde
kullanma, problem çözme ve karar verme, bilgiyi katılımcı vatandaşlık ve sosyal sorumluluk
amaçlarıyla kullanma gibi boyutlara dikkat çekmiştir. Bilgi ve teknoloji okuryazarlığının teknoloji
boyutunda ise bilginin araştırılmasında, organizasyonunda, değerlendirilmesinde ve iletişiminde
teknolojinin araç olarak kullanılması, bilişim teknolojilerinin yönetilmesi ve başka araçlarla
bütünleştirilmesi, teknoloji kullanımında etik ve yasal süreçlerin farkında olunması gibi yeterliklere
atıfta bulunulmuştur. Bu doğrultuda, bilgi okuryazarı olan bireylerin teknolojiye de hâkim olmalarının
gerektiği, bilgi ve teknoloji okuryazarlığı becerilerinin birbirinden bağımsız ele alınamayacağı ve
teknolojik araçları bilgiye ulaşabilmek adına belirli bir amaç doğrultusunda kullanabilmenin çağımızın
önemli bir gerekliliği olduğu söylenebilir. Bu değerlendirme bireylere hem yaşam boyu öğrenme hem
de örgün eğitim süreçlerinde söz konusu okuryazarlık becerilerinin mutlaka kazandırılması gerektiğini
ortaya koymaktadır. Böyle bir kabulde ilk hareket noktası ise planlanacak öğretim uygulamalarının
hedefe uygun olup olmadığının ve olası gelişim imkânlarının sağlıklı biçimde değerlendirilebilmesi
için gereken beceri ölçümünü yapabilmek olacaktır. Bu anlayışla bu araştırmada bilgi ve teknoloji
okuryazarlığı becerilerinin ölçümüne odaklanılmış ve ilgili becerilerin sağlıklı biçimde ve anlamlı bir
bağlamda ölçümüne izin verecek analitik bir rubriğin geliştirilebilmesi amaçlanmıştır. Bunun için ilgili
alan yazında yer alan çalışmalar incelenmiş ve ulaşılan bazı bilgi ve teknoloji okuryazarlığı ölçekleri
de dikkate alınarak doğrudan beceri ölçümüne odaklanmış bir dizi kategori belirlenmiştir. Söz konusu
kategoriler kısaca teknolojiyi kullanarak yeteli düzeyde bilgiye ulaşma, dijital içerikleri amaca yönelik
kullanma, bilgi ve içeriği web 2.0 araçları ile internette paylaşma, kelime işlemci programlarını
kullanma ve sunu hazırlama şeklinde adlandırılmış ve her bir kategori alt maddeler yardımıyla
açıklanmıştır. Daha sonra bu kategoriler ve açıklayıcı alt maddeler için ölçüt alınacak beceri düzeyleri
tanımlanmış ve üç kademeli bir derecelendirme içeren ve bireylerin belirli bir performans üzerinden
Bilgi ve Teknoloji Okuryazarlığı Becerilerini ölçmeyi sağlayacak analitik bir rubrik geliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Bilgi ve Teknoloji Okuryazarlığı, Beceri Değerlendirme, Analitik Rubrik.

302
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

ABSTRACT
Technology is one of the most frequently used tools today in accessing information and evaluating
information claims and, individuals need to have information and technology literacy in order to
understand increasingly deepening scientific and technological development. The information
dimension of the aforementioned literacy was discussed by Paul Zurkowski in the 1970s as the skills
and techniques required to use information tools and resources for problem solving. In this context, the
Australian Libraries Council pays attention to dimensions such as determining the need and scope of
information, accessing information correctly, critically evaluating information and resources, using
existing information effectively for new information, problem solving and decision making, using
information for participatory citizenship and social responsibility purposes. In the technology
dimension of information and technology literacy, competences such as using technology as a tool in
the research, organization, evaluation and communication of information, managing and integrating
information technologies with other tools, being aware of ethical and legal processes in the use of
technology are referred to. So, it can be said that individuals having information literacy should also
posses a command of technology and, information and technology literacy skills cannot be handled
independently of each other. Hence, it is an important requirement of our age to use technological
tools for a specific purpose in order to reach information. This evaluation reveals that individuals must
acquire the aforementioned literacy skills in both lifelong learning and formal education processes. In
such a perspective, the first point of departure will be to measure the skills necessary for a healthy
evaluation of possible development opportunities and whether the teaching practices to be planned are
suitable for the target. With this understanding, this research focused on the measurement of
information and technology literacy skills and aimed to develop an analytical rubric that would allow
the measurement of related skills in a healthy and meaningful context. For this purpose, the studies in
the literature were examined, some information and technology literacy scales were obtained and a
number of categories that directly focused on measurement of related skills were determined. The
determined categories were briefly named as accessing sufficient information using technology, using
digital content for a purpose, sharing information and content on the Internet with web 2.0 tools, using
word processing programs and preparing presentations and, each category was explained with the help
of sub-items. Then, skill levels to be taken as criteria for these categories and explanatory sub-items
were defined and, an analytical rubric which includes a three-stage rating that enable to measure
individuals’ Information and Technology Literacy Skills over a certain performance was developed.
Keywords: Information and Technology Literacy, Skills Assessment, Analytical Rubric.

GİRİŞ
İçinde yaşadığımız bilgi çağında bireylerden teknolojiyi etkili biçimde kullanabilmesi (Ezziane, 2007)
ve karşılaştıkları sorunların üstesinden problem çözme becerilerini kullanarak gelebilmeleri
beklenmektedir (Albahlal, 2019; Ananiadou ve Claro, 2009). Söz konusu beklenti günümüz eğitim
anlayışında da karşılık bulmakta ve dijital araçları kullanabilen, bu araçları endüstriyel alanlara entegre
edebilen bireyler yetiştirmek temel hedefler arasında yer alırken (MEB, 2018) dijital araçların
öğrenme ortamlarında etkili şekilde kullanımına da öncelik verilmektedir (Elmalı, 2020). Tüm bu
hedef ve önceliklerin anlaşılabilmesi için öncelikle 21. yüzyıl becerileri ile çerçevesi çizilen öğrenme
ve yenilenme; yaşam ve kariyer; bilgi, medya ve teknoloji boyutlarındaki yetkinliklere odaklanılması
gerekmektedir. Bu anlamda, öğrenme ve yenilenme boyutuna bakıldığında problem çözme ve eleştirel
düşünme, işbirliği ve iletişim, yaratıcılık ve yenilenme; yaşam ve kariyer boyutuna bakıldığında
esneklik ve uyum, girişim ve öz yönetim, sosyal ve kültürlerarası etkileşim, liderlik ve sorumluluk;
bilgi, medya ve teknoloji boyutuna bakıldığında ise bilgi, medya, iletişim ve teknoloji
okuryazarlıklarının ön plana çıktığı görülmektedir (Partnership for 21st Century Skills, 2009).
21. yüzyıl becerilerini oluşturan bu beceriler ve yetkinlikler bütününün her bir bileşeni anlamlı ve
önemli olmakla birlikte çağdaş eğitimin dijital araçları kullanabilen bireyler yetiştirme temel hedefi
(MEB, 2018) dikkate alındığında öncelikle bilgi, medya ve teknoloji boyutundaki bilgi ve teknoloji
okuryazarlıklarının ele alınması gerektiği ileri sürülebilir. Söz konusu okuryazarlığın bilgi boyutu

303
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

1970’lerde Paul Zurkowski tarafından bilgi araçlarını ve kaynaklarını problem çözme amaçlı
kullanabilmek için sahip olunması gereken beceri ve teknikler olarak ele alınmıştır (Hazar, 2019).
Avustralya Kütüphaneler Konseyi, bu kapsamda bilgi ihtiyacını ve kapsamını belirleme, bilgiye doğru
şekilde erişme, bilgi ve kaynaklarını eleştirel gözle değerlendirme, mevcut bilgiyi yeni bilgi için etkin
şekilde kullanma, problem çözme ve karar verme, bilgiyi katılımcı vatandaşlık ve sosyal sorumluluk
amaçlarıyla kullanma gibi boyutlara dikkat çekmiştir (Bundy, 2004; Shields, 2005). Bu boyutlara
bilgiye etik ve yasal yollardan erişim sağlayabilme ve doğruluğunu, geçerliğini, uygunluğunu,
değerlendirebilmek için gereken ilkeleri anlayıp uygulayabilme de eklenebilir (Polat ve Odabaş,
2008). Dolayısıyla bilgi okuryazarı bireylerin gerçek yaşam durumlarına yönelik uygulamalar
yapabilecekleri ve ulaştıkları bilgi iddialarının geçerliğini değerlendirebilecekleri varsayılmaktadır
(Doyle, 1994).
Teknoloji okuryazarı bireylerden ise ilk aşamada teknoloji hakkında belirli bir temel bilgiye ve
sonrasında da bilgisayarda çalışabilme, evde, ofiste kullanılan teknolojik cihazların basit sorunlarını
tespit edip düzeltebilme gibi bazı teknik becerilere sahip olmaları beklenmektedir (Hasse, 2017).
Teknolojiyle neler yapılabileceğini bilen bu bireylerin, teknolojiyi yetkin bir şekilde işe
koşabilecekleri ve hangi teknolojiyi ne zaman kullanacakları konusunda gerekçeli kararlar
verebilecekleri ön görülmektedir (Davies, 2011). Ayrıca bilginin araştırılmasında, organizasyonunda,
değerlendirilmesinde ve iletişiminde teknolojiyi araç olarak kullanabilecekleri, bilişim teknolojilerini
yönetebilecekleri ve başka araçlarla bütünleştirebilecekleri, teknoloji kullanımında etik ve yasal
süreçlerin farkında olabilecekleri varsayılmaktadır (Günay, 2014). Bu bağlamda bilgi okuryazarı olan
bireylerin teknolojiye de hâkim olmalarının gerektiği (Hazar, 2019), bilgi ve teknoloji okuryazarlığı
becerilerinin birbirinden bağımsız ele alınamayacağı ve teknolojik araçları bilgiye ulaşabilmek adına
belirli bir amaç doğrultusunda kullanabilmenin çağımızın önemli bir gerekliliği olduğu söylenebilir
(Aydın ve Silik, 2018).
Bu noktada kapsamı oldukça geniş olan teknolojinin öğrenme ortamları bağlamındaki karşılığına yani
eğitim teknolojilerine de odaklanılmalıdır. Zira eğitim teknolojilerine yapılan büyük yatırımlar zengin
bir alt yapıya ulaşımı her geçen gün daha çok kolaylaştırmakta, öğrenciler, öğretmenler ve veliler
kişiselleştirilmiş dijital öğrenme platformlarından eğitici oyunlara ve çevrimiçi kurslara kadar uzanan
bir yelpazede içinden seçimler yapabilecekleri kapsamlı bir birikimle karşı karşıya bulunmaktadır
(Escueta ve ark., 2017). Bu birikimin zamandan tasarruf sağlama veya etkili öğrenme sürecini
destekleme gibi avantajlar sunduğu yadsınamaz ancak söz konusu avantajların gerçeklik
kazanabilmesi için bireyler gelişi güzel ve bilgisizce kullanıma yönelmemeli, belirli bir düzeyde dijital
teknoloji bilgisine sahip olmalıdır (Davies, 2011). Dolayısıyla teknoloji okuryazarı bireyler
yetiştirmek her alanda olduğu gibi eğitim alanında da oldukça değerlidir.
İlgili alan yazın, bilgi okuryazarlığı ve teknoloji okuryazarlığı modelleri ile yaklaşımlarının beraber ele
alınma eğiliminin gittikçe arttığını göstermektedir (Ezzianne, 2007). Bu süreç, teknolojinin birçok
alanda hızla gelişmesi ve toplum üzerindeki etkisinin gittikçe daha çok belirleyici hale gelmesi ile
pekişmektedir. Zira teknoloji, bilgi için temel bir araç haline gelirken bilginin değerlendirilmesi de
teknolojinin ana uygulamalarından biri halini almaktadır. Bu birliktelik bazen “Bilgi ve Teknoloji
Okuryazarlığı (Information and Technology Literacy)” bazen de “Bilgi ve İletişim Okuryazarlığı
(Information and Communication Technology)” şeklinde gündeme gelmektedir. Ancak bireyin
teknoloji okuryazarlığını sadece iletişim teknolojileri ile sınırlandırmamak adına ilk kavramın tercih
edilmesi kapsamın daha sağlıklı bir hale getirilmesine katkı sağlayacaktır.
Günümüz teknolojisinin paradigma değişimleri teknolojinin toplum tarafından algılanma biçimini de
etkilemekte (Dağhan ve ark., 2017) ve bu değişimler, bilgi işleme sürecinin çevre ile entegrasyonunu
geliştirirken temel bilgi ve teknoloji becerilerini hem akademide ve iş hayatında hem de günlük
yaşamlarında bireylere daha büyük katkı sağlayacak hale getirmektedir. Bu şekliyle çağdaş
toplumların hemen her kurumunda vazgeçilmez bir gereksinime dönüşen bilgi ve teknoloji
okuryazarlığının öğretim programlarının ana içeriğine entegrasyonun da ötesinde temel bir yetkinlik
olarak ele alınması yönünde güçlü bir eğilim vardır (Ezzianne, 2007). Aslında bireyler bu temel
yetkinlikleri (elektronik tablolar hazırlama, veri tabanları hazırlama veya gönderme yoluyla kelime
işleme) örgün öğretim süreçleri dışında da öğrenebilir. Öğretmenler derslerini gelişmiş pedagojik

304
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

etkinlikler bağlamında yapılandırmaya yöneldikçe bilgi ve teknoloji okuryazarlığı becerilerini

geliştirme ve uygulama şanslarını artırabilir (Gelen, 2017). Ancak yine de tüm bu becerilerin örgün
eğitim süreçlerine entegrasyonunun sağlanması ve doğrudan temel hedefler arasında yapılandırılması
gelişimin hem sistematik hale getirilmesi hem de bütün toplum katmanlarına yayılabilmesi açısından
önemlidir.
Bilgi ve teknoloji okuryazarlığı becerilerinin bu şekilde örgün öğretimin bir parçası ve hedefi olarak
ele alınması söz konusu becerilerin gelişim süreçlerinin izlenmesini dolayısıyla sağlıklı bir ölçme ve
değerlendirmenin yapılmasını gerektirmektedir. Bunun içinse bireylerin söz konusu okuryazarlık
becerilerini bütüncül olarak sergileyebilecekleri ve performanslarıyla ilgili dönütler alabileceği
süreçler planlanmalıdır. Ancak ilgili alan yazında yer alan ölçme araçlarına bakıldığında (Adıgüzel,
2011; Bircan, 2022; Çevik ve Şentürk, 2019; Hazar, 2019; Knight, 2006; Oakleaf, 2009) genellikle tek
bir okuryazarlığa (bilgi okuryazarlığı veya teknoloji okuryazarlığı) odaklanıldığı ve becerilerden
ziyade becerilere dair algıların veya beyanların ölçümüne elverişli likert tipli ölçeklerin ön plana
çıktığı görülmektedir. Oysa, yukarıda da ifade edildiği gibi hedef beceriler bütüncül olarak ve daha
çok uygulamaya dayalı bağlamlarda ölçülmeli bunun için de süreç değerlendirmesine izin verecek
rubriklere odaklanılmalıdır. Bu araştırmada, bu anlayışla, bilgi okuryazarlığı ile teknoloji
okuryazarlığı becerilerinin bir arada bütüncül olarak ele alınmasına izin verecek ve söz konusu
becerilerin performansa dayalı ölçümünü mümkün hale getirecek analitik bir rubriğin geliştirilmesi
amaçlanmıştır.

YÖNTEM
Bu araştırmada, bilgi ve teknoloji okuryazarlığı becerilerinin uygulamaya dayalı ölçümünde
kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir analitik rubrik geliştirilmiştir (Ek 2). Rubrikler kontrol
listelerinden farklı olarak bireylerin çalışmalarını değerlendirmede kullanılan derecelendirme
ölçekleridir ve önceden belirlenmiş bir dizi performans kriterinden oluşan puanlama kılavuzları olarak
da tanımlanabilir (Mertler, 2001). Bütüncül ve analitik olabilen rubriklerin analitik türlerinde önce
ürün veya performans anlamlı parçalara ayrılarak bu bileşenler puanlanır, sonra da bileşenlerin toplam
puan hesabı yapılır (Moskal, 2000). Dolayısıyla analitik rubriklerde bir performansın her bir
bileşeninin farklı bir ölçek ile değerlendirilmesi söz konusudur. Araştırmada esas alınan rubrik
geliştirme süreci aşağıda aşamalı olarak sunulmuştur.
Analitik Rubriğin Geliştirilmesi
Analitik rubriğin geliştirilmesi sürecinde Andrade (2001)’in önerdiği aşamalar izlenmiş ve her bir
aşamada atılan adımlar aşağıda sunulmuştur:
1.Performansı belirlemede kullanılacak ölçütlerin listelenmesi: Analitik rubrikte yer alması
gereken bilgi ve teknoloji okuryazarlığı becerilerine dair ölçütler alan yazındaki ilgili çalışmalar
(Oakleaf, 2009; Knight, 2006; Çevik ve Şentürk, 2019; Bircan, 2022; Adıgüzel, 2011; Hazar, 2019)
incelenerek belirlenmiştir. Ayrıca bilgi ve teknoloji okuryazarlığına dair teorik açılımlar gözden
geçirilmiş ve tüm bunlar ışığında ihtiyaç duyulan bilgiyi bulma, anlama, düzenleme, değerlendirme ve
bu yetenekleri dijital teknolojiyi yetkin bir şekilde kullanarak elektronik tablolar, veri tabanları ve
kelime işleme yoluyla paylaşma becerilerine odaklanılabileceği görülmüştür (Davies, 2011; Schields,
2004; Ezzianne, 2007).
2.Hangi rubrik türünün kullanılacağına karar verilmesi: Geliştirilecek rubrik türünü belirleme
aşamasında önce bütüncül ve analitik rubriklerin amaçları ve doğaları gözden geçirilmiştir. Bu
araştırmada odaklanılan amacın bireylerin sadece bütün performanslarına değil de performanslarının
anlamlı her bir bileşenine dair değerlendirme yapabilmek olduğu dikkate alınarak analitik rubriklerin
(Moskal, 2000) tercih edilebileceği görülmüştür.
3.Performans düzeylerinin belirlenmesi ve düzey tanımlarının yapılması: Performans
düzeylerinin en iyiden en kötüye doğru belirlenip puanlanmasına karar verilmiş, bunu yaparken de
olabildiğince objektif ifadeler kullanılmaya çalışılmıştır. Puanlamada Moskal (2000) tarafından
önerilen 0, 1, 2 değerleri tercih edilmiş, düzeyler "İyi (2 puan)", "Kabul edilebilir (1 puan)" ve "Zayıf

305
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

(0 puan)" şeklinde belirlenmiştir. Puanlamada sağlıklı ve güvenilir sonuçların elde edilebilmesi için
her bir düzeyin performansı mümkün olduğunca detaylı biçimde tanımlanmıştır. Mesela, “Bilgiye
bilişim teknolojileriyle erişim sağlar” becerisi için iyi düzeyi (2 puan) "Bilişim teknolojisi araçlarını
kullanarak yeterli bilgiye erişim sağlar" şeklinde, kabul edilebilir düzeyi (1 puan) "Bilişim teknolojisi
araçlarını kullanarak bilgiye erişim sağlar ancak bu bilgi tam olarak yeterli değildir” şeklinde, zayıf
düzeyi (0 puan) ise "Bilgiyi erişim sağlarken bilişim teknolojisi araçlarını kullanmaz." şeklinde
tanımlanmıştır.
4.Uzman görüşünün alınması: Geliştirilen ilk taslak iki ölçme ve değerlendirme uzmanının görüşüne
sunulmuş ve alınan dönütler ışığında bazı düzey tanımları daha açık ve ayrık hale getirilerek analitik
rubriğin pilot uygulama versiyonuna son şekli verilmiştir. Rubriğin uzman görüşleri doğrultusunda
şekillendirilen bu formunda Bilgi ve Teknoloji Okuryazarlığı üç beceri alanı ile ele alınmıştır.
Problemin çözümüne yönelik yeterli bilgiye bilişim teknolojilerini kullanarak erişim sağlar: Bu beceri
altında “Bilgiye bilişim teknolojileriyle erişim sağlar” ve “Bilgiye farklı web kaynaklarını kullanarak
erişim sağlar” maddelerine yer verilmiştir. Bu maddeler ile öğrencilerin bilgiye eriştikleri araçlar ve
kaynakları inceleme becerilerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Dijital içerikleri amacına yönelik kullanır: Bu beceri altında “Ulaştığı bilgileri tematik olarak analiz
eder, seçer ve sentezleyerek kullanır”, “Dijital öğrenme araçlarıyla çalışmalar yapar” ve “Bilgi ve
içerikleri dijital araçlar ile paylaşır” maddelerine yer verilmiştir. Bu maddeler ile öğrencilerin eriştiği
bilgileri kullanma, dijital öğrenme araçlarıyla çalışma ve paylaşım becerilerinin incelenmesi
amaçlanmıştır.
Sunum programlarında sunu hazırlar: Bu beceriye altında “Sayfa düzeni”, “Başlık”, “İçeriğin düzeni”,
“Dil ve Anlatım” ve “Yazım ve Noktalama” maddelerine yer verilmiştir. Bu maddeler ile öğrencilerin
sunum hazırlama becerilerinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Pilot Uygulama
Araştırmanın pilot uygulaması Konya’nın Akşehir ilçesinde bulunan Bahçelievler Ortaokulu’ndaki
7/A sınıfında yer alan 20 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmacılar tarafından öğrencilere 7. Sınıf
Fen Bilimleri “Evsel Atıklar ve Geri Dönüşüm” konusunun “Geri Dönüşüm” kazanımlarına yönelik
bir senaryo verilmiştir (Ek 1). Öğrenciler verilen senaryo doğrultusunda bilgisayar laboratuvarında 2
ders saati boyunca çalışma yürütmüş ve bu süreç araştırmacılar tarafından takip edilmiştir.
Gerçekleştirilen pilot uygulamada, geliştirilen analitik rubrik yardımıyla değerlendirilebilecek 20 adet
öğrenci performans ürünü elde edilmiş ve bu ürünler 2 araştırmacı tarafından bağımsız şekilde
değerlendirilmiştir.

Geçerlilik
Yukarıda ana hatlarıyla sunulan adımlar ve pilot uygulama tamamlandıktan sonra geliştirilen analitik
rubrik formunun geçerlik değerlendirmesi yapılmıştır. Bu aşamada Moskal (2000)’ın önerdiği içerik
ve yapı geçerliliklerine odaklanılmıştır.
1.İçerik Geçerliliği
İçerik geçerliği, ölçek ile ölçülmek istenilen özelliklerin birbirleriyle anlamlı şekilde ilişkili olmasıyla
ve ölçekteki her bir maddenin ölçmenin amacına belirli bir düzeyde hizmet etmesiyle sağlanır
(Yeşilyurt ve Çapraz, 2018). Rubriklerde içerik geçerliliğinin sağlanabilmesi için şu üç soruya cevap
verilmesi gerekir (Moskal, 2000):
Değerlendirme ölçütlerinin herhangi bir hedef dışı içeriği var mı?
Değerlendirme ölçütleri, hedef içeriğin tüm yönlerini ele alıyor mu?
Planlanan uygulamada rubrikle değerlendirilebilecek ancak gündem edilmemiş bir içerik var mı?
Uzman görüşleri ve ilgili alan yazında ortaya konulan teorik tartışmalar ışığında yapılan
değerlendirmede geliştirilen rubrikte yer alan ölçütlerin hedeflenen okuryazarlık becerilerinin dışına

306
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

çıkmadığı görülmüştür. Ayrıca amaca yönelik bilgiyi bulma, anlama, yorumlama, değerlendirme,
analiz etme ve bu bilgiyi teknoloji araçları ile yetkin bir şekilde kullanıp paylaşabilme becerileri
kapsamında hedef içeriği tüm yönleriyle ele aldığı da değerlendirilmiştir. Son olarak
değerlendirilebilecek içeriklerin planlanan uygulamada tamamıyla ele alındığına ve her bir ölçüt için
uygulama içeriği tasarlanabileceğine karar verilerek geliştirilen analitik rubriğin içerik geçerliğine
sahip olduğu kanısına ulaşılmıştır.
2.Yapı Geçerliliği
Yapı geçerliliği, ölçekten elde edilen sonucun ne ile bağlantılı olduğunun açıklanmasını sağlar ve
hazırlanan ölçek maddelerinin belirlenen yapıları ne derece doğru ölçtüğü ile ilgilidir (Akyüz, 2018).
Yapılar/kavramlar bireylerin iç dünyasının bir parçasıdır, ortaya konulan ürünler ve açıklamalar
yoluyla açığa vurulur ve onlar üzerinden değerlendirilir. Mesela herhangi bir soruya verilen cevap
doğru olsa bile bireyi o cevaba götüren süreçler ve kavramlar görünür değilse bu durumda ilgili yapıya
dair sağlıklı bir yeterlik değerlendirmesi yapılamaz. Zira doğru cevaba yanlış bir mantıkla ulaşılmış da
olunabilir ve bu nedenle hem ürünlerin hem de süreçlerin ele alınması gerekir. Bu anlamda, bir
rubriğin yapı geçerliğinin değerlendirilebilmesi için ürünlere ve süreçlere işaret eden ölçütleri olup
olmadığına, hedef yapılarla ilgisiz ve ölçme amacına hizmet etmeyen ölçütler içerip içermediğine
bakılmalı dolayısıyla şu iki soruya cevap aranmalıdır (Moskal, 2000):
Hedeflenen yapının tüm önemli yönleri puanlama ölçütleriyle değerlendiriliyor mu?
Hedeflenen yapıya uygun olmayan herhangi bir değerlendirme ölçütü var mı?
Bu sorular araştırma konusu rubriğin geliştirilme süreci de dikkate alınarak değerlendirilmiştir.
Geliştirme sürecinde önce ölçmenin amacının ve bu amaç doğrultusunda bilgi ve teknoloji
okuryazarlığının içerdiği önemli becerilerin tanımlandığı, sonra her bir beceri için ölçüt oluşturularak
hedeflenen yapının tüm yönlerinin puanlamaya konu edildiği ve bu şekilde hedef yapı ile anlamlı
ilişkisi olmayan ölçütlerin rubrikte yer almasının da önüne geçildiği görülmüştür. Bu değerlendirme
ışığında geliştirilen rubriğin yapı geçerliğine sahip olduğu kanısına varılmıştır.
Güvenilirlik
Geliştirilen analitik rubriğin geçerlik değerlendirmesi tamamlandıktan sonra güvenirlik analizine
geçilmiştir. Güvenirlik, puanlamada tutarlılık anlamına gelir (Moskal ve Leydens, 2000) ve bir ölçme
aracında bağımsız bireylerin ölçüm sonuçlarının benzer olması güvenirlik için önemli bir ölçüdür. Bu
araştırmada bu kabulle hareket edilmiş ve değerlendirmeciler arası güvenirlik için Mulaik (1989)’in
uyum indeksi formülü kullanılmıştır.
Uyum İndeksi = (Toplam uyuşma sayısı) / (Toplam değerlendirme sayısı) * 100
Değerlendirmeciler arası güvenirlik analizi için pilot uygulamada elde edilen öğrenci ürünleri
geliştirilen analitik rubrik yardımıyla ve 2 araştırmacı tarafından bağımsız şekilde puanlanmıştır. Daha
sonra araştırmacıların rubrikte yer alan her bir madde için öğrenci ürünlerine verdikleri puanlar
tablolaştırılarak uyum indeksleri yukarıda verilen formül uyarınca hesaplanmış [(154/200) * 100] ve
% 77 değerine ulaşıldığı görülmüştür. Mulaik’in (1989) güvenirlik için uyum indeksinin %75’ten fazla
olması gerektiğine dair beyanı dikkate alındığında ulaşılan değerin kabul edilebilir düzeyde olduğu
söylenebilir. Bu sonuca rubrik geliştirme sürecinde puanlama kategorilerinin mümkün olduğunca iyi
belirlenmiş ve aralarındaki farkların da açık hale getirilmiş olmasının katkı sağladığı
değerlendirilmiştir.

SONUÇ VE TARTIŞMA
Çağdaş eğitim anlayışında bireylerden bilgiyi bulmaları, anlamaları, değerlendirmeleri, analiz etmeleri
kısaca yapılandırmaları ve bu becerileri dijital öğrenme araçları yoluyla işleyip paylaşabilmeleri
istenmektedir (Hamarat, 2019). Bu beklenti bilgi ve teknoloji okuryazarlığı becerilerini gündeme
getirmekte (Ezziane, 2007) ve söz konusu becerilerin sağlıklı bir şekilde ölçümü büyük önem arz
etmektedir. Bu araştırmada geliştirilen analitik “Bilgi ve Teknoloji Okuryazarlığı Becerileri

307
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

Değerlendirme Rubriği” ile bu ihtiyaca yönelik bir adım atılmıştır. Rubrik geliştirilirken Andrade’nin
(2001) önerdiği basamaklar izlenmiş, pilot uygulama gerçekleştirilerek geçerlik ve güvenilirlik
analizleri yapılmıştır. Yapılan değerlendirmeler sonrasında geliştirilen rubriğin içerik ve yapı geçerliği
ile güvenirlik düzeyinin kabul edilebilir seviyede olduğu kanısına ulaşılmıştır. Bu sonuçlar ışığında
bireylerin bilgi ve teknoloji okuryazarlığı becerilerinin performansa dayalı ve sağlıklı biçimde
ölçümüne izin veren geçerli ve güvenilir bir rubriğin geliştirildiği söylenebilir. Alan yazında yer alan
ölçeklerin önemli bir bölümünün ilgili becerilerden ziyade becerilere dair beyanların ve algıların
ölçümüne yöneldiği dikkate alındığında geliştirilen bu rubrik ile alandaki önemli bir boşluğun
doldurulduğu ileri sürülebilir.

KAYNAKÇA
Adıgüzel, A. (2011). Bilgi okuryazarlığı ölçeğinin geliştirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp
Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 15-28.
Akyüz, H. E. (2018). Yapı geçerliliği için doğrulayıcı faktör analizi: Uygulamalı bir çalışma. Bitlis
Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(2), 186-198.
Albahlal, F. S. (2019). The integration of 21th century skills into English language learning. Journal of
Applied Linguistics and Language Research, 6(3), 144-154.
Ananiadou, K., & Claro, M. (2009). 21st century skills and competences for new millennium learners
in OECD countries. OECD Education Working Papers, No. 41. Paris: OECD Publishing.
Andrade, H. G. (2001). The effects of instructional rubrics on learning to write. Current Issues in
Education, 4(4).
Bircan, A. (2022). Öğretmenlerin internete yönelik eleştirel okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesinde
bilgi ve teknoloji okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Çevik, M. ve Şentürk C. (2019). Multidimensional 21th century skills scale: Validity and reliability
study. Cypriot Journal of Educational Science, 14(1), 11-28.
Dağhan, G. Kibar, P. N. Çetin, N. M. Telli, E. ve Akkoyunlu, B. (2017). Bilişim teknolojileri
öğretmen adaylarının bakış açısından 21. yüzyıl öğrenen ve öğretmen özellikleri. Eğitim Teknolojisi
Kuram ve Uygulama, 7(2), 215-235.
Davies, R. S. (2011). Understanding technology literacy: A framework for evaluating educational
technology integration. TechTrends, 55(5), 45-52.
Doyle, C. S. (1994). Information literacy in an information society: A concept for the information age.
New York: ERIC Clearinghouse on Information & Technology, Syracuse University.
Elmalı, Ş. (2020). Bilim ve sanat merkezlerindeki fen grubu öğretmenlerine yönelik öğretim tasarımı
modeline dayalı mesleki gelişim programı geliştirilmesi. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Escueta, M., Quan, V., Nickow, A. J., ve Oreopoulos, P. (2017). Education technology: An evidence-
based review. NBER Working Paper, No. 23744.
Ezziane, Z. (2007). Information technology literacy: Implications on teaching and learning. Journal of
Educational Technology ve Society, 10(3), 175-191.
Gelen, İ. (2017). P21-Program ve öğretimde 21. yüzyıl beceri çerçeveleri (ABD Uygulamaları).
Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 15-29.
Hamarat, E., (2019). 21. yüzyıl becerileri odağında Türkiye’nin eğitim politikaları. Ankara: SETA.
Hasse, C. (2017). Technological literacy for teachers. Oxford Review of Education, 43(3), 365-378.
Hazar, E. (2019). Ortaöğretimde bilgi, medya ve teknoloji becerilerinin program, süreç ve ürün
açısından incelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

308
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

Knight, L. A. (2006). Using rubrics to assess information literacy. Reference Services Review,34(1),
43-55.
MEB. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar).
Ankara: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
Mertler, C. A. (2001). Designing scoring rubrics for your classroom. Practical Assessment, Research
& Evaluation, 7, 25.
Moskal, B. M. (2000). Scoring rubrics: What, when and how? Practical Assessment, Research &
Evaluation, 7, 3.
Moskal, B. M. ve Leydens, J. A. (2000). Scoring rubric development: Validity and
reliability. Practical Assessment, Research & Evaluation, 7, 10.
Mulaik, S. A. James, L. R. Van Alstine, J. Bennett, N. Lind, S. ve Stilwell, C. D. (1989). Evaluation of
goodness-of-fit indices for structural equation models. Psychological Bulletin, 105, 430-445.
Oakleaf, M. (2009). Using rubrics to assess information literacy: An examination of methodology and
interrater reliability. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 60(5),
969-983.
Partnership for 21st Century Skills. (2009) Framework for 21st century
learning. http://www.p21.org/our-work/p21-framework (Erişim Tarihi: 11 Kasım 2022).
Polat, C. ve Odabaş, H. (2008, Mart). Bilgi toplumunda yaşam boyu öğrenmenin anahtarı: Bilgi
okuryazarlığı. Demokratikleşme ve Türkiye Uluslararası Sempozyumu, Antalya, Türkiye.
Shields, M. (2005). Information literacy, statistical literacy, data literacy. IASSIST Quarterly, 28(2-3),
6.
Yeşilyurt, S. ve Çapraz, C. (2018). A road map for the content validity used in scale development
studies. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 251-264.

309
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

Ek 1.Pilot Uygulama Yönergesi

Sevgili öğrenciler, lütfen aşağıda yer alan problem durumuna yönelik yönerge adımlarını takip ederek
sizden istenenleri yerine getiriniz. Şimdiden teşekkür ederiz.
Problem Durumu: Geri dönüşümün önemini araştırır ve yeniden kullanılabilecek eşyaları ihtiyacı
olanlara ulaştıracak proje tasarlar.
Aşağıda yer alan soruların cevaplarını araştırınız. Ulaştığınız bilgilerin kaynaklarını mutlaka
belirtiniz.
Geri dönüşüm nedir?
Geri dönüştürülebilen ve geri dönüştürülemeyen ürünler nelerdir?
Ülkemizde geri dönüşüm çalışmaları nasıl yürütülmektedir?
Ülkemizde geri dönüşüme katkı sağlayan kuruluşlar hangileridir?
Bizler geri dönüşüme nasıl katkı sağlayabiliriz?
Ulaştığınız bilgileri düzenleyerek bir metin hazırlayınız ve bu metni bir sunu haline getiriniz.
Sunumunuzu hazırlarken oluşturduğunuz metni resim, tablo, grafik vb. ile zenginleştiriniz.
Yeniden kullanılabilecek eşyaların ihtiyacı olan insanlara ulaştırılabileceği bir proje
tasarlayınız. Bu projeyi metin, resim, tablo, grafik vb. ile zenginleştirerek bir sunum şeklinde
açıklayınız.
B ve C maddelerinde hazırladığınız sunuları birleştiriniz.
D maddesinde hazırladığınız sunuyu PDF formatına dönüştürünüz.
Hazırladığınız PDF formatını öğretmeninizle dijital ortamda paylaşınız.

Ek 2.Bilgi ve Teknoloji Okuryazarlığı Becerileri Değerlendirme Rubriği

Özellik/Derece İyi (2) Kabul Edilebilir (1) Zayıf (0)

Problemin çözümüne yönelik
bilişim

Bilgiye bilişim Bilişim teknolojisi Bilişim teknolojisi Bilgiye erişim

teknolojileriyle araçlarını araçlarını kullanarak sağlarken bilişim
erişim sağlar. kullanarak yeterli bilgiye erişim sağlar teknolojisi araçlarını
bilgiye erişim ancak bu bilgi tam kullanmaz.
teknolojileriyle ulaşır.

sağlar. olarak yeterli değildir.

bilgiye

Bilgiye farklı Problemin Problemin çözümüne Problemin

web çözümüne yönelik yönelik bilgilere tek çözümüne yönelik
kaynaklarını bilgilere farklı web web kaynağından bilgilere erişirken
kaynaklarından erişir. web kaynağı
yeterli

kullanarak
erişim sağlar. erişir. kullanmaz.

Ulaştığı bilgileri Ulaştığı bilgileri Ulaştığı bilgileri analiz Ulaştığı bilgileri

tematik olarak önce analiz eder, etmeden birleştirir ve anlamlı şekilde
sentezler, kullanır. birleştirmeden
içerikleri

analiz eder, seçer sonra

kullanır.
amacına
yönelik

kullanır.
Dijital

ve sentezleyerek düzenler ve
kullanır. kullanır.

310
 6th INTERNATIONAL EDUCATION AND INNOVATIVE SCIENCES CONGRESS
(November 24-25, 2022 / Burdur Mehmet Akif Ersoy University)

Dijital öğrenme Dijital öğrenme Dijital öğrenme Dijital öğrenme

araçları ile araçları ile resim, araçları ile resim, tablo araçlarında resim,
çalışmalar tablo ve grafik ve grafik çalışmalarını tablo ve grafik
yapar. çalışmalarını bazı küçük hatalarla çalışmalarını
hatasız yapabilir. yapabilir. yapamaz.

Bilgi ve içerikleri Oluşturduğu Oluşturduğu dokümanı Oluşturduğu

dijital araçlar ile dokümanı dijital dijital araçlar yoluyla dokümanı dijital
paylaşır. araçlar yoluyla sadece hazırladığı araçlar yoluyla
farklı dosya dosya uzantısı şeklinde paylaşamaz.
uzantıları şeklinde paylaşabilir.
paylaşabilir.

Sayfa düzeni Sunumun sayfa Sunumun sayfa düzeni Sunum sayfa

düzeni tamamen çoğunlukla uygundur düzenine dikkat
uygundur. ancak eksiklikler edilmeden
vardır. hazırlanmıştır.

Başlık Başlık konu Başlık konu içeriğine Başlık konu

içeriğine uygundur uygundur ancak yazım içeriğine uygun
ve doğru düzende düzeni yanlıştır. değildir.
Sunum programlarında (Canva, PowePoint) sunu hazırlar.

yazılmıştır.

İçeriğin düzeni Metin konuya Metin konuya uygundur Metin konuya uygun
uygundur, ancak mantıksal değildir, mantıksal
mantıksal tutarlılık ve bütünlük tutarlılığı ve
tutarlılığa ve tam olarak bütünlüğü yoktur.
bütünlüğe sahiptir. sağlanmamıştır.

Dil ve anlatım Sözcükler doğru Sözcükler doğru Hatalı sözcük

anlamlarında ve anlamlarında ve kullanımları
yerlerinde yerlerinde yapılmış, anlatımda
kullanılmış, kullanılmıştır ancak akıcılık
anlatımda akıcılık akıcılığı zayıflatan sağlanamamıştır.
sağlanmıştır. anlatım bozuklukları
vardır.

Yazım ve Sunu içerisinde Sunu içerisinde yazım Sunu içerisinde

noktalama uygun yazım ve ve noktalama yazım ve noktalama
noktalama işaretlerinde bazı işaretlerine dikkat
işaretlerini eksiklikler vardır. edilmemiştir.
kullanmıştır.

311