Oddzia³ywania œrodowiskowe wykopów g³êbokich
w terenach zurbanizowanych
Dr in¿. Grzegorz A. Horodecki
Politechnika Gdañska, Wydzia³ In¿ynierii L¹dowej i Œrodowiska, Katedra Geotechniki i Geologii Stosowanej
Obiekty z kondygnacjami podziemnymi, realizowane w gê-
stej zabudowie miejskiej, w trakcie projektowania i realizacji wy-
magaj¹ szczególnej uwagi ze wzglêdu na s¹siaduj¹ce budynki
i konstrukcje in¿ynierskie. Wykop g³êboki powinien byæ tak za-
projektowany aby by³y spe³nione – dla poszczególnych elemen-
tów obudowy i obiektów s¹siednich – warunki noœnoœci i u¿ytko-
walnoœci. O ile spe³nienie warunków noœnoœci obudowy nie spra-
wia najczêœciej wiêkszych trudnoœci, o tyle warunki stanu gra-
nicznego u¿ytkowalnoœci – szczególnie obiektów s¹siednich –
stawiaj¹ okreœlone wymagania. Jest to zwi¹zane z jednej strony
z coraz wy¿sz¹ œwiadomoœci¹ spo³eczn¹ i zwi¹zanymi z tym mo-
¿liwymi roszczeniami w³aœcicieli obiektów w wyniku stwierdze-
nia nawet niewielkich uszkodzeñ, z drugiej strony z wymagania-
mi prawnymi – koniecznoœci¹ okreœlenia strefy oddzia³ywania
projektowanej inwestycji na œrodowisko, równie¿ na etapie reali-
zacji, w tym na otaczaj¹ce konstrukcje istniej¹ce.
Problem wp³ywu wykopu g³êbokiego na otoczenie, poprzez
wywo³ywanie przemieszczeñ obudowy wykopu, terenu we-
wn¹trz i wokó³ wykopu oraz obiektów s¹siednich budzi w ostat-
nich latach coraz wiêksze zainteresowanie w kraju i na œwiecie.
Poszczególne aspekty tego problemu s¹ przedmiotem wielu arty-
ku³ów w czasopismach krajowych (np. [2, 4, 6, 11, 22, 23, 29, 30,
33, 34, 42, 43, 48, 54, 56, 59]) i zagranicznych (np. [1, 3, 7, 8, 10,
12, 14, 24, 28, 31, 35, 36, 37, 38, 45, 62]), jak i konferencji poœwiê-
conych w ca³oœci lub czêœci tej tematyce. Zagadnienie ochrony
zabudowy w s¹siedztwie g³êbokich wykopów jest równie¿ przed-
miotem instrukcji ITB [30].
Oszacowanie przewidywanych przemieszczeñ na etapie pro-
jektowania jest bardzo istotne ze wzglêdu na okreœlenie bezpie-
czeñstwa, zakresu i stopnia oddzia³ywania na otoczenie i zwi¹za-
nych z tym kosztów, jednak – jak ka¿de obliczenia geotechniczne
– jest obarczone wieloma „niepewnoœciami” [15], jak: zmiennoœæ
obci¹¿eñ, parametry geotechniczne oraz in¿ynierskie i geome-
tryczne w³aœciwoœci konstrukcji. Mo¿na wyró¿niæ [15] trzy g³ów-
ne Ÿród³a niepewnoœci geotechnicznych:
– naturaln¹ zmiennoœæ parametrów wynikaj¹c¹ z procesów
wystêpuj¹cych w pod³o¿u gruntowym,
– niepewnoœæ pomiarow¹ parametrów pod³o¿a wynikaj¹c¹
z zastosowanej aparatury badawczej, procedur badañ, obs³ugi
(czynnik ludzki) i innych losowych efektów badañ,
– niepewnoœæ „przejœcia” z parametrów okreœlonych w ba-
daniach terenowych lub laboratoryjnych do parametrów projek-
towych.
St¹d, uwzglêdniaj¹c równie¿ „niepewnoœæ” wynikaj¹c¹
z przyjêtego modelu obliczeniowego [59], precyzyjne okreœlenie
warunków stanu granicznego u¿ytkowalnoœci jest trudne. Poja-
wiaj¹ siê propozycje rozwi¹zywania tych zagadnieñ z zastosowa-
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
niem sieci neuronowych do okreœlania parametrów pod³o¿a [15,
17].
W artykule przyjêto nastêpuj¹ce definicje:
Teren zurbanizowany – obszar o gêstej zabudowie i infra-
strukturze technicznej, wymagaj¹cej ochrony, o du¿ym natê¿eniu
ruchu ko³owego lub szynowego.
Wykopy g³êbokie – wykopy wykonywane w obudowie ze
œcian zag³êbionych w rozumieniu Eurokodu 7 (PN-EN 1997) [40]
np. w œciankach szczelnych, szczelinowych, obudowie berliñ-
skiej, œciance z pali; wykopy o charakterze szerokoprzestrzennym
w warunkach II i III kategorii geotechnicznej [50] oraz wystêpo-
wania wód gruntowych.
Oddzia³ywania œrodowiskowe – oddzia³ywania wykopu
g³êbokiego na otaczaj¹ca zabudowê w zakresie technicznym. Nie
obejmuj¹ takich zagadnieñ, jak: zanieczyszczenia gruntu, atmos-
fery, ha³as, zacienienie itp.
Z realizacj¹ wykopów g³êbokich zwi¹zane s¹ ró¿nego rodzaju
oddzia³ywania œrodowiskowe oraz ich efekty w postaci prze-
mieszczeñ i odkszta³ceñ. Najczêœciej rozpatrywanymi efektami
oddzia³ywañ s¹ – licznie omawiane w literaturze – przemieszcze-
nia obudów wykopów case histories i osiadania obiektów s¹sied-
nich wraz ze strefami ich wystêpowania. Analizowane s¹ równie¿
takie zagadnienia, jak: przemieszczenia zwi¹zane z wykonywa-
niem szczeliny w trakcie realizacji œciany szczelinowej [39, 57],
efekt „naro¿nika” obudowy wykopu [9], wp³yw trójwymiarowo-
œci zagadnienia [36, 62], wp³yw parametrów geometrycznych
[16], strefy (zasiêgu) przemieszczeñ zwi¹zanych z wykopem
g³êbokim [24], problem reprezentatywnoœci modelu obliczenio-
wego [59], wp³yw sztywnoœci obudowy i technologii realizacji
[31], problem odprê¿enia pod³o¿a [8, 10, 37], wp³yw odwodnie-
nia wykopu [35].
RODZAJE I EFEKTY
ODDZIA£YWAÑ ŒRODOWISKOWYCH
Wyró¿nia siê dwie grupy oddzia³ywañ œrodowiskowych: od-
dzia³ywania naturalne (odprê¿enie, wtórne obci¹¿enie i obci¹¿e-
nie dodatkowe) oraz oddzia³ywania technologiczne (zwi¹zane
z technologi¹ i przyjêtymi rozwi¹zaniami). Efektem tych od-
dzia³ywañ s¹ przemieszczenia i odkszta³cenia. Mierzone w ra-
mach monitoringu przemieszczenia na ró¿nych obiektach s¹
sum¹ przemieszczeñ bêd¹cych efektem poszczególnych od-
dzia³ywañ. Wyodrêbnienie z nich poszczególnych sk³adowych
pomiarowych jest trudne, a niejednokrotnie niemo¿liwe. W bar-
dzo interesuj¹cej pracy Long [31] przeprowadzi³ analizê oko³o
300 konkretnych przypadków wykopów bior¹c pod uwagê warto-
œci maksymalne wypadkowych przemieszczeñ poziomych obu-
dowy i pionowych terenu za obudow¹ wykopu, uwzglêdniaj¹c
168
przede wszystkim wp³yw schematu statycznego, warunków
gruntowych, rodzaju konstrukcji obudowy, rodzaju podparcia,
nie oddzielaj¹c jednak sk³adowych bêd¹cych wynikiem poszcze-
gólnych oddzia³ywañ.
Oddzia³ywania naturalne
Oddzia³ywania naturalne obejmuj¹ [49] zmiany stanu naprê-
¿enia w pod³o¿u w wyniku procesu odci¹¿enia (rys. 1), a nastêp-
nie obci¹¿enia budowl¹. Oddzia³ywanie te zasadniczo nie zale¿¹
od zastosowanych rozwi¹zañ i technologii prac. S¹ one zdetermi-
nowane w momencie przyjêcia podstawowych za³o¿eñ projekto-
wych, takich jak: miejsce lokalizacji inwestycji – warunki geo-
techniczne pod³o¿a (uk³ad warstw, warunki gruntowo-wodne,
parametry odkszta³ceniowe i wytrzyma³oœciowe gruntu,
pocz¹tkowa sk³adowa pozioma naprê¿enia w pod³o¿u), g³êbo-
koœæ posadowienia oraz wymiary obiektu w planie (objêtoœæ wy-
kopu – zakres odci¹¿enia pod³o¿a), wysokoœæ i charakter kon-
strukcji (zakres obci¹¿enia dodatkowego).
Oddzia³ywania naturalne, odpowiadaj¹ trzem etapom zmiany
stanu naprê¿enia w trakcie realizacji wykopu i obiektu:
– odci¹¿enie pod³o¿a,
– obci¹¿enie wtórne,
– obci¹¿enie dodatkowe.
Rys. 1. Zmiany stanu naprê¿enia wynikaj¹ce z wykonania wykopu dla gruntów normalnie skonsolidowanych [41]
Rys. 2. Przemieszczenia pionowe i poziome wywo³ane obci¹¿eniem i odci¹¿e-
niem pod³o¿a [14]
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
Wartoœci przemieszczeñ wynikaj¹cych z odci¹¿enia pod³o¿a
oraz zasiêg strefy, w której one wystêpuj¹ zale¿¹ od parametrów
geotechnicznych pod³o¿a oraz od g³êbokoœci wykopu i od jego
objêtoœci, a wiêc równie¿ od jego powierzchni. St¹d efekt od-
ci¹¿enia dla niewielkich wykopów ma pomijalny wp³yw na prze-
mieszczenia i najczêœciej nie jest uwzglêdniany. Jednak przy re-
alizacji wykopów g³êbokich [2, 4, 8, 11, 19, 37] wystêpuj¹ dodat-
nie przemieszczenia pionowe (uniesienie w górê) dna wykopu,
œcian obudowy, a przede wszystkim powierzchni oraz obiektów
wokó³ wykopu (rys. 2), osi¹gaj¹ce wartoœci maj¹ce istotny udzia³
w wartoœciach ca³kowitych przemieszczeñ pionowych i z tego
wzglêdu poprzez redukcjê osiadañ koñcowych maj¹ce wp³yw na
bezpieczeñstwo konstrukcji s¹siednich i ewentualne roszczenia
ich w³aœcicieli. Odprê¿enie pod³o¿a i zwi¹zane z nim przemiesz-
czenia nie zale¿¹ od rodzaju obudowy wykopu.
G³êbokoœæ strefy odci¹¿enia zale¿y od parametrów geome-
trycznych (wymiarów) wykopu. Rozk³ad pomierzonych prze-
mieszczeñ pionowych uniesienia dna wykopu w funkcji g³êboko-
œci w poszczególnych fazach g³êbienia 10-metrowego wykopu
i po jego zakoñczeniu (rys. 3 i 4) przedstawiono w bardzo intere-
suj¹cej pracy Nasha i in. [37], oddzielaj¹c przemieszczenia na-
tychmiastowe (interpretuj¹c je jako wynik odci¹¿enia) i prze-
mieszczenia d³ugookresowe (traktuj¹c je jako efekt pêcznienia
silnie prekonsolidowanych i³ów „Gault clay”).
Rys. 3. Przemieszczenia pionowe [37]
a) po ka¿dym etapie g³êbienia wykopu, b) od zakoñczenia wykopu
169

Rys. 4. Przemieszczenia pionowe w czasie [37]
Podobne pomiary przeprowadzono w trakcie realizacji wyko-
pu (podciêcia skarpy nad rzek¹ North Saskatchewan) o g³êboko-
œci 20-25 m i objêtoœci oko³o 235 000 m3 pod Centrum Konferen-
cyjne w Edmonton w Kanadzie [8]. Pod³o¿e zbudowane z pia-
sków, py³ów, glin z przewarstwieniami organicznymi, i³ów i glin
piaszczystych zalegaj¹cych na pod³o¿u z ³upków ilastych i pia-
skowca w wyniku odci¹¿enia wykaza³o uniesienie 100 mm dna
wykopu o g³êbokoœci 19,3 m (rys. 5) i uniesienie terenu s¹siednie-
go oraz palisady o 5 ÷ 15 mm.
Rys. 5. Uniesienie pod³o¿a poni¿ej dna wykopu na ro¿nych g³êbokoœciach
(Centrum Konferencyjne w Edmonton w Kanadzie) [8]
Wartoœci przemieszczeñ bêd¹cych efektem obci¹¿enia wtór-
nego oraz dodatkowego wynikaj¹ z warunków geotechnicznych
pod³o¿a, obci¹¿eñ przekazywanych od konstrukcji na pod³o¿e
oraz zakresu odci¹¿enia.
Oddzia³ywania technologiczne
Oddzia³ywania technologiczne zale¿¹ od przyjêtych roz-
wi¹zañ maj¹cych wp³yw na zmiany stanu naprê¿enia, uwzglêd-
niaj¹cych:
– rodzaj i technologiê wykonania obudowy okreœlaj¹ce jej
sztywnoϾ,
170
– sposób wykonania obudowy,
– zmiany stanu naprê¿enia w trakcie g³êbienia szczelin do
œcian szczelinowych,
– rodzaj podparcia lub zakotwienia (wstêpne sprê¿enie lub
rozparcie),
– drgania w trakcie wbijania/wwibrowywania œcianki
szczelnej,
– technologiê g³êbienia wykopu,
– wp³yw odwodnienia wykopu,
– zak³ócenie przep³ywu wód gruntowych,
– wzmacnianie pod³o¿a pod obiektami s¹siednimi,
– oddzia³ywanie ruchu ko³owego.
Przyjêcie rodzaju i parametrów obudowy ma istotny wp³yw
na przewidywane przemieszczenia. Wystêpuj¹ce przemieszcze-
nia obudowy wykopu maj¹ bezpoœredni wp³yw na obserwowane
osiadania gruntu za obudow¹. Im sztywniejsza obudowa oraz
mniej podatne podparcie, tym wiêksze ograniczenie przemiesz-
czeñ i odkszta³ceñ obudowy i w efekcie pod³o¿a wokó³ wykopu
oraz stref oddzia³ywania. Du¿e znaczenie ma równie¿ sposób
podparcia œcian. W przypadku metody stropowej, czy pó³stropo-
wej sztywnoœæ uk³adu jest wiêksza ni¿ przy wykopie rozpieranym
czy kotwionym, w wyniku czego obserwowane przemieszczenia
s¹ mniejsze [31]. Równoczeœnie jednak sztywniejszej obudowie
o mniejszych przemieszczeniach odpowiada wy¿sza wartoœæ par-
cia gruntu na œcianê, co oznacza koniecznoœæ wymiarowania kon-
strukcji na wiêksze si³y wewnêtrzne.
Rodzaj profilu osiadania za œcian¹ zale¿y od wielkoœci i cha-
rakteru ugiêcia œciany (poœrednio od sztywnoœci œciany i podpar-
cia). Wyró¿niæ mo¿na ogólnie dwa rodzaje profilów osiadania
za œcian¹ (rys. 6) [24]: profil ³ukowy, w którym maksymalne osia-
dania wystêpuj¹ bardzo blisko œciany i wklês³y, w którym maksy-
malne osiadania obserwuje siê w pewnej odleg³oœci od œciany.
Rys. 6. Rodzaje profilów osiadania [24]
G³êbienie szczelin w zawiesinie stabilizuj¹cej w trakcie wy-
konywania œcian szczelinowych powoduje zmiany stanu naprê-
¿enia w pod³o¿u i mo¿e byæ przyczyn¹ osiadañ istniej¹cych kon-
strukcji s¹siednich. Z tego wzglêdu d³ugoœci sekcji oraz kolejnoœæ
i odstêp czasowy ich wykonywania powinny byæ tak dobrane, aby
w ka¿dym etapie prac zabezpieczaæ stabilne pod³o¿e pod funda-
mentami. Zagadnienie to jest szeroko opisane w literaturze za-
równo od strony doœwiadczalnej (badania in-situ, badania w skali
naturalnej i w wirówce), jak i obliczeniowej. Okreœlane najczê-
œciej jako installation effects, dotyczy statecznoœci szczeliny
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
 strefy i wartoœci wystêpuj¹cych
p rzemieszczeñ . Przy k ³ad
wp³ywu kolejnoœci g³êbienia
wykopu o g³êbokoœci 10 m
w Salzburgu (rys. 9) na prze-
mieszczenia wokó³ przedstawio-
no w [5].
Odwodnienie studniami
usytuowanymi wewn¹trz wyko-
pu powoduje obni¿enie poziomu
wody gruntowej równie¿ wokó³
wykopu, wywo³uj¹c zmianê sta-
nu naprê¿enia w pod³o¿u. Jesz-
cze wiêkszy efekt wystêpuje
w przypadku lokalizacji studni
na zewn¹trz wykopu. Je¿eli
zmiany poziomu wody mieszcz¹
Rys. 7. Izolinie zmiany znormalizowanej sk³adowej poziomej naprê¿enia dla sekcji o wymiarach 10 m x 1 m [39] siê w naturalnych wahaniach

Rys. 8. Zmiana stanu naprê¿enia w trakcie instalacji œciany szczelinowej [57]

w zawiesinie stabilizuj¹cej oraz zmian stanu naprê¿enia w wyni-

ku wykonania szczeliny i betonowania sekcji œciany (rys. 7 i 8).
Zastosowanie metod wywo³uj¹cych oddzia³ywania dyna-
miczne w pod³o¿u, np. pogr¹¿anie œcianki szczelnej metod¹ wibra-
cyjn¹, mo¿e wp³ywaæ negatywnie na s¹siednie budynki, dlatego
w trakcie tego rodzaju prac konieczne jest prowadzenie pomiarów
drgañ umo¿liwiaj¹cych kontrolê i zabezpieczenie przed przekro-
czeniem wartoœci dopuszczalnych. Zagadnienia zwi¹zane
z wp³ywem drgañ na zabudowê s¹siedni¹ przedstawiono m.in.
w pracach [1, 3, 23]. W przypadku koniecznoœci wykonania obudo-
wy ze œcianki szczelnej w pobli¿u starej i wra¿liwej zabudowy
wskazane jest zastosowanie technologii wciskania lub innej tech-
nologii wykonania obudowy, jak œciana szczelinowa, czy palisada.
Technologia g³êbienia wykopu (wykop otwarty, metoda
stropowa, pó³stropowa), jak i kolejnoœæ i tempo prac ma wp³yw na Rys. 9. Niesymetryczne deformacje wokó³ wykopu [5]

IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006 171

 Rys. 10. Wykop pod Deutsche Bibliotek [35]
a – izolinie obni¿onego poziomu wody w warstwach trzeciorzêdowych [m], b – osiadania pod³o¿a w okresie najwiêkszego obni¿enia poziomu wody gruntowej
Rys. 11. Przemieszczenia pionowe powierzchni terenu i budynków w s¹siedz-
twie wykopu pod Deutsche Bibliothek [35]
172
okresowych (co jest mo¿liwe do osi¹gniêcia w sprzyjaj¹cych wa-
runkach geotechnicznych i lokalizacji studni wewn¹trz wykopu)
– nie maj¹ istotnego wp³ywu na wartoœci osiadañ. W przypadku
obni¿enia zwierciad³a wody gruntowej znacznie przekraczaj¹ce-
go wahania naturalne mog¹ wyst¹piæ zwi¹zane z tym dodatkowe
osiadania. Sytuacja taka mia³a miejsce m.in. w trakcie realizacji
wykopu pod Deutsche Bibliothek [35] oraz wykopu pod
wysokoœciowiec Main Tower we Frankfurcie [35].
Osiadania wywo³ane obni¿eniem poziomu wody gruntowej za-
obserwowano w trakcie realizacji wykopu o g³êbokoœci oko³o 14 m
pod Deutsche Bibliothek we Frankfurcie [35]. Odwodnienie mia³o
znaczny zasiêg – ponad 400 m, a osiadania w tym obszarze
osi¹gnê³y wartoœci od 1 do 2 cm (rys. 10). Osiadania wyst¹pi³y bez-
poœrednio po obni¿eniu poziomu wody, natomiast ju¿ miesi¹c po
zakoñczeniu odwodnienia wyst¹pi³y przemieszczenia dodatnie,
prawie ca³kowicie redukuj¹ce wczeœniejsze osiadania (rys. 11).
W pod³o¿u zalega³y do g³êbokoœci 6-10 m piaski i ¿wiry czwarto-
rzêdowe, poni¿ej których wystêpuj¹ i³y frankfurckie z przewar-
stwieniami wapiennymi, piaszczystymi i z piasków pylastych.
Uk³ad charakteryzowa³ siê znaczn¹ anizotropi¹ przepuszczalnoœci.
Odwodnienie prowadzono w studniach na zewn¹trz wykopu, we-
wn¹trz wykopu zlokalizowano studnie odci¹¿aj¹ce.
Efekt redukcji osiadañ powsta³ych w wyniku odwodnienia po
jego zakoñczeniu zaobserwowano równie¿ przy realizacji wyko-
pu o g³êbokoœci 21 m pod wysokoœciowiec Main Tower we Frank-
furcie [35]. Podobny efekt – redukcji osiadañ po zakoñczeniu od-
wodnienia – zaobserwowano przy realizacji wykopu pod Cen-
trum Kwiatkowskiego w Gdyni (rys. 23).
W sytuacji gdy wartoœci osiadañ wywo³anych obni¿eniem
zwierciad³a wody gruntowej mog³yby przekroczyæ wartoœci do-
puszczalne – mo¿liwe jest wzmocnienie istniej¹cych budynków
(np. metod¹ iniekcji niskociœnieniowej) lub rezygnacja z odwod-
nienia i zastosowanie szczelnego dna (np. jet-grouting) w przy-
padku niewielkiej powierzchni wykopu.
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
 W warunkach przep³ywu wody gruntowej w pod³o¿u grunto-
wym wykonanie obiektu w sta³ej lub czasowej obudowie mo¿e
spowodowaæ zak³ócenie przep³ywu i podpiêtrzenie wód. Tego
rodzaju oddzia³ywanie mo¿na ograniczyæ wykonuj¹c drena¿ na
odpowiedniej g³êbokoœci, stosuj¹c np. technologiê œciany szcze-
linowej z zastosowaniem zawiesiny podlegaj¹cej degradacji
w czasie [61] i/lub poprzez „okna” w g³êbszej czêœci obudowy,
poni¿ej p³yty dennej konstrukcji.
W celu znacznego ograniczenia przewidywanych przemiesz-
czeñ (niezale¿nie od oddzia³ywania) obiektów zlokalizowanych
w bezpoœrednim s¹siedztwie wykopu, a jednoczeœnie wra¿liwych
na osiadania (stare budynki bez fundamentów i wieñców, obiekty
zabytkowe) wskazane jest wykonanie wzmocnienia pod³o¿a pod
tymi obiektami np. metod¹ iniekcji niskociœnieniowej [20] lub
wysokociœnieniowej, czy te¿ za pomoc¹ mikropali [30].
Oddzia³ywania od ruchu ko³owego o znacznym natê¿eniu
w pobli¿u wykopu mog¹ wywo³ywaæ dodatkowe osiadanie
pod³o¿a za obudow¹. Efekt taki zaobserwowano przy realizacji
wykopu pod Centrum Kwiatkowskiego w Gdyni. Dodatkowe
osiadania – odbiegaj¹ce od mierzonych wokó³ ca³ego wykopu –
wyst¹pi³y w miejscu zlokalizowania dodatkowych œwiate³ sygna-
lizacyjnych i zwi¹zanym z tym zatrzymywaniem i ruszaniem
podjazdów.
KRYTERIA OCENY ODDZIA£YWAÑ
Podstawowym kryterium oceny oddzia³ywañ jest bezpie-
czeñstwo zarówno realizowanego wykopu (statecznoœci obudo-
wy, dna), jak i obiektów s¹siednich. Z tego wzglêdu dla przewidy-
wanych rodzajów oddzia³ywañ nale¿y okreœliæ odleg³oœæ (zasiêg
stref oddzia³ywania), przewidywane przemieszczenia, wartoœci
przemieszczeñ warunkuj¹ce bezpieczeñstwo obudowy i kon-
strukcji znajduj¹cych siê w zasiêgu stref, przewidywane skutki
oddzia³ywañ – szkody w obiektach s¹siednich. Po spe³nieniu kry-
terium bezpieczeñstwa kolejnym w analizie jest kryterium kosz-
tów obejmuj¹ce analizê kosztów zabezpieczenia, doboru takich
technologii, aby wyeliminowaæ lub ograniczaæ oddzia³ywania
negatywne, uwzglêdniaj¹c¹ równie¿ koszty spo³eczne, koszty
ewentualnych napraw i remontów oraz bardzo wa¿n¹ optymaliza-
cjê kosztów.
Analiza wykopu g³êbokiego w terenie zurbanizowanym
uwzglêdniaj¹ca powy¿sze kryteria powinna byæ przeprowadzana
ju¿ na etapie koncepcji inwestycji i uszczegó³owiana w kolejnych
etapach procesu projektowania i realizacji. Przyk³adowy schemat
trybu postêpowania przy projektowaniu i wykonywaniu g³êbo-
kich wykopów w s¹siedztwie budynków zawarto w Instrukcji
ITB [30].
BEZPIECZEÑSTWO REALIZACJI
Efektem oddzia³ywañ i zarazem kryterium szczegó³owym
oceny szkodliwoœci lub dopuszczalnoœci s¹ przede wszystkim
wystêpuj¹ce przemieszczenia, zarówno œcian obudowy wyko-
pów jak i terenu wokó³ oraz obiektów s¹siednich i wynikaj¹ce
z nich zarysowania, pêkniêcia i uszkodzenia. Odpowiadaj¹ one
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
kryteriom stanu granicznego u¿ytkowalnoœci. W przypadku od-
dzia³ywañ zwi¹zanych z generowaniem drgañ w pod³o¿u kryte-
rium bezpieczeñstwa stanowi¹ strefy szkodliwoœci wg [46].
Dopuszczalne przemieszczenia bêd¹ce wynikiem od-
dzia³ywania wykopu [30] dla ró¿nych konstrukcji przedstawiono
w tabl. 1.
Tabl. 1. Orientacyjne wartoœci granicznych przemieszczeñ konstrukcji
budynków wg ITB [30]
Rodzaj konstrukcji [sk]u, [mm] [sk]n, [mm]
Budynki murowane bez wieñców, ze stropami 5÷7 15 ÷ 18
drewnianymi lub ceramicznymi typu Kleina
Budynki murowane ze stropami gêsto¿ebrowymi 7÷9 20 ÷ 25
lub ¿elbetowymi albo budynki prefabrykowane
Budynki o konstrukcji monolitycznej 9 ÷ 11 25 ÷ 35
gdzie:
[sk]u – graniczna wartoœæ przemieszczenia konstrukcji budynku, której
osi¹gniêcie sygnalizuje mo¿liwoœæ wyst¹pienia w budynku stanów
granicznych u¿ytkowalnoœci (np. nadmiernych rys, pêkniêæ, defor-
macji),
[sk]n – graniczna wartoœæ przemieszczenia konstrukcji budynku, której
osi¹gniêcie sygnalizuje mo¿liwoœæ wyst¹pienia w budynku stanów
granicznych noœnoœci (np. utraty przez elementy noœnoœci lub sta-
tecznoœci).
Inny podzia³ na kategorie uszkodzeñ budynków przedstawio-
no w pracy [7]. Obejmuje on trzy ogólne kategorie szkód:
1) efekty wizualne, estetyczne (kategoria zniszczeñ 0, 1, 2 wg
tabl. 2),
2) szkody u¿ytkowe lub funkcjonalne (kategoria zniszczeñ 3,
4 wg tabl. 2),
3) szkody zagra¿aj¹ce statecznoœci konstrukcji (kategoria
zniszczeñ 5 wg tabl. 2).
Podzia³ dok³adniejszy [7] obejmuje 6 kategorii (tabl. 2).
Tabl. 2. Podzia³ na kategorie szkodliwoœci [7]
Kategoria Stopieñ Opis typowych uszkodzeñ
zniszczeñ szkodliwoœci
0 pomijalny Zarysowania w³oskowe ok. 0,1 mm
1 bardzo Drobne zarysowania, szkody ograniczone do we-
drobny wnêtrznych wykoñczeñ œcian. Typowa szerokoœæ
rys do 1 mm.
2 drobny Rysy ³atwo wype³niane. Zarysowania mog¹ byæ
widoczne z zewn¹trz i mo¿e byæ konieczne wy-
pe³nienie ich zapraw¹ murarsk¹. Drzwi i okna
mog¹ siê zacinaæ. Typowa szerokoœæ rys do 5
mm.
3 œredni Pêkniêcia wymagaj¹ dzia³añ murarskich. Drzwi
i okna zacinaj¹ siê. Instalacje rurowe mog¹ pê-
kaæ. Typowa szerokoœæ pêkniêcia 5 ÷ 15 mm lub
kilka, kilkanaœcie wiêkszych od 3 mm
4 powa¿ny Wymagane rozleg³e prace remontowe obej-
muj¹ce przebudowê czêœci œcian. Ramy okien
i drzwi s¹ zniszczone. Zauwa¿alne nachylenie
stropów. Utrata noœnoœci niektórych belek. Insta-
lacje rurowe przerwane. Typowe szerokoœci pêk-
niêæ 15 ÷ 25 mm (równie¿ zale¿nie od liczby
pêkniêæ)
5 bardzo Wymagane wiêksze pace remontowe obejmuj¹ce
powa¿ny czêœciow¹ lub ca³kowit¹ przebudowê. Utrata no-
œnoœci belek. Niebezpieczeñstwo utraty statecz-
noœci. Typowa szerokoœæ pêkniêæ wiêksza od 25
mm (zale¿nie od liczby pêkniêæ)
173
 Bior¹c pod uwagê drgania generowane w trakcie pogr¹¿ania wych. Najczêœciej podawane w literaturze zasiêgi stref dotycz¹
œcianki szczelnej, mo¿na stosowaæ zapisy polskiej normy [46], przemieszczeñ wypadkowych, bêd¹cych wynikiem oddzia³ywañ
w której okreœlone s¹ cztery kategorie szkodliwoœci w zale¿noœci technologicznych dotycz¹cych sztywnoœci obudowy oraz sposo-
od rejestrowanych wartoœci przyspieszeñ drgañ. bu podparcia i rodzaju pod³o¿a. Wynika to miêdzy innymi z faktu,
Podstawowym kryterium oceny wp³ywu wibracji na obiekty i¿ przemieszczenia terenu wokó³ wykopu zwi¹zane z odkszta³ce-
s¹siednie s¹ naprê¿enia dynamiczne, na których wartoœci podsta- niem obudowy maj¹ czêsto najwiêkszy udzia³. Jednak¿e w przy-
wowy wp³yw maj¹ [1]: padku obudów relatywnie sztywnych (œciany szczelinowe)
– intensywnoœæ oddzia³uj¹cych drgañ oraz parametry wi- i wzglêdnie sztywnego podparcia (metoda stropowa czy pó³stro-
bracji (czêstotliwoœæ, rodzaj ruchu itp.), powa), ograniczaj¹cego wartoœci tych przemieszczeñ, ich udzia³
– w³aœciwoœci dynamiczne materia³ów konstrukcji budyn- zdecydowanie maleje przy wzroœcie znaczenia przemieszczeñ
ku, bêd¹cych wynikiem innych oddzia³ywañ.
– w³aœciwoœci dynamiczne wspó³oddzia³ywuj¹cego pod³o- Najbardziej znane metody okreœlania wartoœci przemieszczeñ
¿a gruntowego. i zasiêgu oddzia³ywania omówiono w pracach [24 i 31]. Z wa-
Intensywnoœæ oddzia³ywuj¹cych drgañ zale¿y od: ¿niejszych metod nale¿y wymieniæ metodê Pecka, opracowan¹ na
– odleg³oœci od Ÿród³a wibracji,
– wartoœci jednostkowego wzbudzenia,
– parametrów gruntu i uk³adu warstw wzd³u¿ obszaru pro-
pagacji fali.
W przepisach austriackich [1] wyró¿nia siê cztery grupy
obiektów o ró¿nej wra¿liwoœci, którym przyporz¹dkowano odpo-
wiednie wartoœci graniczne prêdkoœci wibracji. Niezale¿nie od
tych wartoœci ostateczn¹ decyzjê dotycz¹c¹ stosowania urz¹dzeñ
bêd¹cych Ÿród³em drgañ w konkretnych warunkach w s¹siedz-
twie zabudowy podejmuje ekspert.
Do wibrowania œcianek szczelnych wskazane jest stosowanie
urz¹dzeñ o wysokich czêstotliwoœciach, ma³ych amplitudach
i wyeliminowanych drganiach startowych oraz wy³¹czeniowych.
Rys. 12. Oszacowanie osiadania powierzchni terenu za obudow¹ wykopu me-
tod¹ Pecka [49]
PRZEMIESZCZENIA
WYWO£ANE WYKOPEM G£ÊBOKIM

Wymiernym efektem oddzia³ywañ s¹ przemieszczenia piono-

we i poziome (rys. 2) obudowy, dna wykopu, terenu i obiektów
wokó³ wykopu, infrastruktury podziemnej wokó³ wykopu.
Obserwowane w rzeczywistoœci przemieszczenia s¹ sum¹
(wypadkow¹) przemieszczeñ bêd¹cych efektem poszczególnych
rodzajów oddzia³ywañ, wystêpuj¹cych w konkretnej sytuacji.
I tak przyk³adowo przemieszczenia poziome obudowy, zale¿ne
od jej sztywnoœci, sposobu podparcia i technologii g³êbienia wy-
kopu oraz œciœle zwi¹zane z nimi osiadania gruntu w s¹siedztwie,
nak³adaj¹ siê na przemieszczenia pionowe skierowane do góry,
bêd¹ce wynikiem odprê¿enia pod³o¿a. Dodatkowo mog¹
wyst¹piæ w tym samym czasie, ale niekoniecznie na ca³ym anali-
zowanym obszarze, osiadania wynikaj¹ce np. z obci¹¿enia
ruchem ko³owym w bezpoœrednim s¹siedztwie lub zró¿nicowane
wokó³ wykopu osiadania bêd¹ce wynikiem obni¿enia poziomu
wody gruntowej. Wyodrêbnienie poszczególnych „sk³adowych”
przemieszczenia w pomiarach jest raczej niemo¿liwe, a w rzeczy-
wistoœci mierzone wartoœci stanowi¹ wartoœæ wypadkow¹.

ZASIÊG ODDZIA£YWAÑ

Zasiêg stref poszczególnych oddzia³ywañ, jak i przemiesz-

czenia bêd¹ce wynikiem oddzia³ywañ s¹ okreœlane empirycznie
lub pó³empirycznie na podstawie wyników danych pomiaro- Rys. 13. Oszacowania osiadania powierzchni gruntu za œcian¹ wykopu metod¹
Clough i O’Rourke [17]

174 IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006


Rys. 14. Metoda Ou i inn. okreœlania ³ukowego profilu osiadañ [24]
podstawie wyników pomiarów in-situ (rys. 12), Bowlesa, Clough
i O’Rourke (rys. 13), Ou i inn. (rys. 14.)
W metodzie Pecka [31] wartoœci osiadañ pionowych gruntu za
œcian¹ przyjmuj¹ wartoœci 1 do ponad 2% g³êbokoœci wykopu,
a dla metody Clough i O’Rourke – 0,15 do ponad 2% g³êbokoœci
wykopu.
Hsieh i Ou [24] okreœlaj¹ wartoœæ maksymaln¹ osiadañ piono-
wych gruntu za œcian¹ równ¹ 0,5 ÷ 0,75 wartoœci maksymalnej
przemieszczenia poziomego obudowy. Jedynie dla miêkkopla-
stycznych i³ów wartoœæ maksymalna osiadañ gruntu za œcian¹
mo¿e byæ wiêksza od wartoœci maksymalnej przemieszczenia po-
ziomego obudowy. Wartoœci osiadañ pionowych wynosz¹ 0,5 ÷
0,7%H [31].
Strefy oddzia³ywania dla powy¿szych metod – opracowane na
podstawie du¿ej liczby wyników pomiarów – wynosz¹ od 2H do
ponad 4H i dotycz¹ zasadniczo osiadañ zwi¹zanych z przemiesz-
czeniami i odkszta³ceniami obudowy wykopu.
W krajowych zaleceniach podaje siê dwie strefy oddzia³ywa-
nia wykopu [30]:
I strefa – w bezpoœrednim s¹siedztwie wykopu, gdzie mog¹
wyst¹piæ przemieszczenia zagra¿aj¹ce bezpieczeñstwu konstruk-
cji (przy niew³aœciwym prowadzeniu prac, braku zabezpiecze-
nia);
II strefa – w której wystêpuj¹ce przemieszczenia mog¹ wy-
wo³aæ widoczne uszkodzenia budynków, nie zagra¿aj¹ce jednak
bezpieczeñstwu konstrukcji.
Tabl. 2. Zalecane przez ITB zasiêgi stref przy ocenie skutków przemiesz-
czeñ i planowaniu bazy pomiarowej [30]
Rodzaj gruntu Zakres strefy I Zakres strefy II
Wykop w piaskach 0,5 Hw 2 Hw
Wykop w glinach 0,75 Hw 2,5 Hw
Wykop w i³ach 1,0 Hw 3÷4 Hw
Hw – g³êbokoœæ wykopu.
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
Zalecenie w [30] o zmniejszeniu zasiêgu stref podanych
w tabl. 2 w przypadku wykopu, w którym nie przewidziano od-
wodnienia, sugeruje, i¿ uwzglêdniaj¹ one równie¿ osiadania wy-
wo³ane odwodnieniem. Uwzglêdniaj¹c wyniki pomiarów z kon-
kretnych obiektów (np. [22, 35]) wydaje siê, ¿e zasiêg strefy II na-
le¿a³oby zwiêkszyæ lub – jak przyjêto np. w [22] – wprowadziæ
trzeci¹ strefê obejmuj¹c¹ obszar objêty monitoringiem ze wzglê-
du na mo¿liwe przemieszczenia, wynikaj¹ce ze zwiêkszonego
rzeczywistego zasiêgu wp³ywu wykopu lub z obni¿enia poziomu
wody gruntowej w wyniku odwodnienia wykopu.
Odrêbnym problemem jest okreœlenie zasiêgu stref od-
dzia³ywania drgañ generowanych przy zag³êbianiu œcianki
szczelnej metod¹ wibracyjn¹. Próbê okreœlenia zasiêgu od-
dzia³ywania (zasiêg I strefy szkodliwoœci [46]) w konkretnych
warunkach geotechnicznych Trójmiasta i okreœlonych parame-
trach urz¹dzeñ wibruj¹cych oraz profili i d³ugoœci œcianek szczel-
nych podjêto w [23]. Strefê oddzia³ywania okreœlono na 15 ÷ 27
m, przy czym w warunkach obszaru o zabudowie zabytkowej
wartoœci maksymalne osi¹ga³y wartoœci rzêdu 40÷50 m. Okreœle-
nie zasiêgu oddzia³ywania jest jednak zagadnieniem z³o¿onym,
wymagaj¹cym dalszych prac teoretycznych i opartych na bada-
niach w skali naturalnej. Wymaga ono ka¿dorazowo oddzielnej
analizy oraz bezwzglêdnie monitoringu drgañ w trakcie prac z do-
stosowywaniem parametrów wibrowania do wartoœci granicz-
nych podanych w normie [46].
MONITORING
W trakcie realizacji wykopu g³êbokiego w terenie zurbanizo-
wanym konieczne jest prowadzenie monitoringu obejmuj¹cego
pomiary:
– przemieszczeñ poziomych obudowy,
– przemieszczeñ pionowych obudowy, obiektów s¹siednich
i powierzchni terenu wokó³ wykopu w zasiêgu stref oddzia³ywa-
nia,
– ugiêcia œcianki (np. z zastosowaniem inklinometrów [24,
26, 27]),
– po³o¿enia zwierciad³a wody gruntowej (w przypadku od-
wodnienia lub mo¿liwoœci zak³ócenia przep³ywu wód),
– drgañ (w przypadku pogr¹¿ania œcianki szczelnej metod¹
wibracyjn¹ lub stosowania innych urz¹dzeñ generuj¹cych drga-
nia o zasiêgu przekraczaj¹cym obszar wykopu),
– innych badañ zaawansowanych (w przypadkach III kate-
gorii geotechnicznej [50] lub w celach naukowych).
Wyniki pomiarów powinny byæ na bie¿¹co analizowane, in-
terpretowane i w razie koniecznoœci stanowiæ podstawê do zmia-
ny rozwi¹zania projektowego.
Przy analizie stref oddzia³ywania wa¿ne jest uwzglêdnienie
tzw. „efektu spo³ecznego”, który przy realizacji wykopu w terenie
zurbanizowanym nabiera coraz wiêkszego znaczenia. Problem
komfortu psychicznego i poczucia bezpieczeñstwa mieszkañców
obiektów s¹siednich, dwustronna wymiana informacji, ograni-
czenie do minimum czasu utrudnieñ jest wspó³czeœnie istotnym
czynnikiem, jaki powinno uwzglêdniaæ siê na etapie decyzji
wstêpnych dotycz¹cych parametrów wykopu, doboru technolo-
175
gii, czasu i okresu realizacji oraz w projektowaniu i realizacji wy-
kopu g³êbokiego w terenie miejskim.
W przypadku obni¿ania zwierciad³a wody gruntowej lub
zmiany warunków przep³ywu nale¿y pamiêtaæ równie¿ o œrodo-
wisku przyrodniczym – tzw. zieleni miejskiej.
ANALIZY WSPÓ£PRACY KONSTRUKCJI I POD£O¯A
GRUNTOWEGO W KOLEJNYCH ETAPACH CYKLU
INWESTYCYJNEGO
Analizy wspó³pracy konstrukcja – pod³o¿e gruntowe powin-
ny byæ prowadzone w ca³ym cyklu inwestycyjnym zarówno na
etapie projektowania, jak i realizacji (w przypadku zmian projek-
towych oraz na podstawie wyników pomiarów – analiza wstecz-
na).
Analiza obliczeniowa wp³ywów œrodowiskowych wykopu
g³êbokiego na otoczenie – uwzglêdniaj¹c ³atw¹ dostêpnoœæ – jest
jedynie mo¿liwa z zastosowaniem MES [56] w uk³adzie 2D lub
3D. Pozwala oszacowaæ si³y i przemieszczenia obudowy, dna i te-
renu wokó³ w poszczególnych etapach realizacji. Ograniczeniem
tej metody s¹ trudnoœci z okreœleniem parametrów pod³o¿a grun-
towego, a – w przypadku okreœlania przemieszczeñ – szczególnie
parametrów sztywnoœci. Z tego wzglêdu bardzo wa¿ne jest wyko-
nanie prawid³owych, dostosowanych do konkretnych potrzeb
(zarówno pod wzglêdem zakresu, jak i niezbêdnych parametrów)
badañ pod³o¿a. Od jakoœci badañ oraz zastosowanego programu,
przyjêtego modelu konstytutywnego gruntu i doœwiadczenia pro-
jektanta zale¿y jakoœæ uzyskanych wyników. Wp³yw przyjêtego
modelu gruntu w obliczeniach na uzyskiwane przemieszczenia
Rys. 15. Ugiêcie poziome œciany w koñcowej fazie wykopu. Wyniki obliczeñ
ró¿nych autorów [53]
176
Rys. 16. Przemieszczenia pionowe powierzchni terenu w koñcowej fazie. Wy-
niki obliczeñ ró¿nych autorów [53]
wokó³ wykopu w obudowie ze œcian szczelinowych przeanalizo-
wano w pracy [59].
Przy standardowych danych wp³yw zastosowanego programu
i przede wszystkim przyjêtego modelu konstytutywnego gruntu
wraz z odpowiednimi parametrami oraz doœwiadczenia osoby
prowadz¹cej obliczenia jest bardzo znacz¹cy [53]. Uzyskany
w eksperymencie [53] rozrzut wyników obliczeñ ugiêcia pozio-
mego œciany szczelinowej kotwionej w trzech poziomach (rys.
15) oraz przemieszczeñ pionowych powierzchni terenu za œcian¹
(rys. 16) jest bardzo du¿y. Wykazuje to jak wa¿na jest wiedza i do-
œwiadczenie teoretyczne i praktyczne autorów obliczeñ do-
tycz¹ce zakresu stosowania i doboru parametrów poszczegól-
nych modeli konstytutywnych [18]. Dotyczy to przede wszystkim
parametrów sztywnoœci, w mniejszym stopniu parametrów wy-
trzyma³oœciowych gruntów. Wskazuje równie¿ na koniecznoœæ
weryfikacji poprawnoœci programów komercyjnych [53]. Nie
oznacza to jednak, ¿e zastosowanie MES w obliczeniach
wp³ywów œrodowiskowych wykopu g³êbokiego na otoczenie nie
ma sensu. Jak ka¿de narzêdzie obliczeniowe, tak¿e MES nale¿y
traktowaæ tylko i a¿ jako narzêdzie ze wszystkimi wynikaj¹cymi
z tego faktu konsekwencjami.
W przypadku niepe³nych danych dotycz¹cych parametrów
pod³o¿a – szczególnie parametrów sztywnoœci – uzyskanie wyni-
ków przemieszczeñ zbie¿nych dok³adnie z pomiarami jest utrud-
nione. Jedyn¹ weryfikacj¹ poprawnoœci przemieszczeñ s¹ w³aœci-
wie przeprowadzone i zinterpretowane [21] pomiary. W przypad-
ku braku takiej weryfikacji nie nale¿y formu³owaæ pochopnych
i b³êdnych wniosków nt. poprawnoœci obliczeñ MES, jak np.
w [56] dotycz¹cych wyników obliczeñ uniesienia dna wykopu
[2]. Uzyskana w [2] wartoœæ ca³kowita (20 cm) by³a prawdopo-
dobnie trochê przeszacowana (nie by³a g³ównym celem obli-
czeñ), jednak wobec braku pomiarów od pocz¹tku wykopu jest
nieweryfikowalna. Uwzglêdniaj¹c wymiary wykopu: d³ugoœæ,
szerokoœæ i g³êbokoœæ (które okreœlaj¹ wartoœæ odprê¿enia, a wiêc
maj¹ bezpoœredni wp³yw na wartoœæ przemieszczenia), a nie tylko
g³êbokoœæ wykopu, fakt, i¿ jedynie od chwili wykonania warstwy
chudego betonu i jej pêkniêcia w wyniku unoszenia siê dna, mie-
rzone (niespodziewane dla projektantów i wykonawcy) uniesie-
nie dna przekroczy³o wartoœæ 1 cm oraz uwzglêdniaj¹c wyniki po-
miarów z innych obiektów, mo¿na uznaæ, ¿e uzyskana wartoœæ
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006

Rys. 17. Wp³yw d³ugoœci œciany na ugiêcia œciany, przemieszczenia pionowe
powierzchni terenu, uniesienie dna oraz moment zginaj¹cy w funkcji g³êboko-
œci wykopu. Wyniki obliczeñ [16]
mieœci siê po stronie bezpiecznej w granicach dok³adnoœci obli-
czeñ dla tego parametru. Podobnego rzêdu wyniki obliczeñ znane
s¹ w literaturze z tego okresu np. (rys. 17) [16].
Rys. 18. Plan wykopu z zaznaczeniem II strefy wp³ywu oraz izolinii maksy-
malnych przemieszczeñ pionowych [22]
Rys. 19. Przyk³adowe rozk³ady pomierzonych przemieszczeñ pionowych dodatnich i ujemnych powierzchni terenu za œcian¹ w dwóch ro¿nych osiach pomiaro-
wych [22]
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
W obliczeniach przemieszczeñ podstawowe znaczenie maj¹
parametry sztywnoœci. Wiarygodne okreœlenie tych parametrów,
szczególnie modu³u odprê¿enia i wtórnego, ma podstawowe zna-
czenie przy okreœlaniu przewidywanych przemieszczeñ [47, 52,
58].
Wobec trudnoœci z okreœlaniem parametrów – zw³aszcza pa-
rametrów sztywnoœci – coraz czêœciej pojawiaj¹ siê propozycje
zastosowania do obliczeñ sieci nauronowych [15, 17].
W ka¿dym przypadku bardzo przydatna jest analiza wsteczna,
uwzglêdniaj¹ca wyniki pomiarów.
PRZYK£ADY REALIZACJI WYKOPÓW G£ÊBOKICH
Centrum handlowe Manhattan w Gdañsku
Wykop o wymiarach w planie oko³o 80 x 90 m i g³êbokoœci
12,5 m (z lokalnymi przeg³êbieniami do 13,8 m) wykonywano
metod¹ pó³stropow¹ (pierœcieñ stropu na poziomie –1) w ¿wirach,
piaskach gliniastych, glinach piaszczystych i piaskach drobnych
w obudowie ze œcian szczelinowych [19, 22]. Wyodrêbniono trzy
strefy wp³ywu. Izolinie maksymalnych przemieszczeñ piono-
wych przedstawiono na rys. 18, a przyk³adowe rozk³ady pomie-
rzonych przemieszczeñ pionowych na rys. 19. Przemieszczenia
pionowe obserwowano w zasiêgu 5 ÷ 6 g³êbokoœci wykopu.
Rys. 20. Przemieszczenia pionowe w punktach oddalonych od œciany o 0 m,
5 m, 20 m, 27 m, 41 m [22]
177
 Centrum Kwiatkowskiego w Gdyni
Wykop o wymiarach w planie 33 m x 75/65 m i g³êbokoœci
H = 7,5 m z lokalnymi przeg³êbieniami do 8,5 m wykonywano
metod¹ stropow¹ (z trzema otworami technologicznymi, strop na
poziomie –1) w piaskach œrednich, drobnych, ¿wirach i po-
spó³kach. Zastosowano odwodnienie wewn¹trz wykopu. Przyjê-
to trzy strefy oddzia³ywania – II strefa w odleg³oœci 4,5H (rys. 21).
Rzeczywiste przemieszczenia wystêpowa³y w odleg³oœci ponad
5H. Zaobserwowano efekt kompensacji osiadañ po zakoñczeniu
odwodnienia (rys. 23).
Rys. 21. Plan wykopu z zaznaczeniem trzech stref oddzia³ywania
Rys. 22. Przemieszczenia pionowe – efekt odprê¿enia pod³o¿a
Rys. 23. Osiadania w czasie (widoczny efekt kompensacji osiadañ po zakoñ-
czeniu odwodnienia)
178
Gara¿ podziemny na placu Wolnoœci w Poznaniu
Wykop o wymiarach w planie 40 x 145 m (rys. 24) i g³êbokoœci
H = 10 m rozparty w dwóch poziomach rozpór wykonano w gli-
nach zwa³owych i i³ach trzeciorzêdowych, w obudowie ze œcian
szczelinowych [4]. Zbiorcze zestawienie wyników pomiarów
przemieszczeñ pionowych terenu wokó³ wykopu bêd¹cych efek-
tem odprê¿enia pod³o¿a przedstawiono na rys. 25.
Zakres strefy oddzia³ywania w odniesieniu do uniesienia tre-
nu wokó³ wykopu równy ok. 6H.
Rys. 24. Plan wykopu i zasiêg stref [4]
Rys. 25. Wyniki pomiarów przemieszczeñ pionowych [4]
Stacje A-13 i A-14 Metra Warszawskiego
Stacja A-13 Centrum [2]. Na stacji A-13 Centrum wykop
o wymiarach w planie 45 x 215 m (rys. 26) i g³êbokoœci oko³o
17,8 m wykonano w utworach czwartorzêdowych (niekontrolowa-
ne nasypy gruzowo–piaszczyste, morenowe gliny piaszczyste
i piaski gliniaste, przewarstwienia z gliny pylastych i py³ów, osady
piaszczyste, piaski fluwioglacjalne, z lokalnymi przewarstwienia-
mi glin zastoiskowych i glin piaszczystych, piaski drobne i piaski
œrednie, gliny pylaste i py³y oraz piaski ró¿noziarniste) w obudowie
ze œcian szczelinowych zakotwionych w piêciu poziomach.
Przyk³adowe przemieszczenia pionowe terenu wokó³ wykopu,
bêd¹ce efektem odprê¿enia pod³o¿a, przedstawiono na rys. 27.
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006

Rys. 26. Plan wykopu na stacji A-13 [2]
Rys. 27. Przyk³adowe wyniki przemieszczeñ pionowych powierzchni terenu za
œcian¹ [2]
Stacja A-14 Œwiêtokrzyska. Na stacji A-14 [54] wykop o
szerokoœci 20 m (rys. 28) i g³êbokoœci oko³o 14,6 m w utworach
czwartorzêdowych i trzeciorzêdowych (niekontrolowane nasy-
py, i³y, i³y warwowe gliny zwiêz³e, gliny pylaste zwiêz³e, gliny
piaszczyste, piaski pylaste i drobne) wykonano w obudowie
ze œcian szczelinowych, zakotwionych w dwóch poziomach.
Przyk³adowe przemieszczenia pionowe terenu wokó³ wykopu,
bêd¹ce efektem odprê¿enia pod³o¿a, przedstawiono na rys. 29.
W trakcie realizacji obu stacji pomierzone wartoœci prze-
mieszczeñ dodatnich terenu wokó³ wykopu osi¹gnê³y wartoœci
10 mm (A-13) i 7,5 mm (A-14). Ze wzglêdu na zbyt ma³y zakres
pomiarów wokó³ wykopu trudno okreœliæ rzeczywisty zakres
stref oddzia³ywania.
Rys. 28. Plan wykopu na stacji A-14 [54]
IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006
Rys. 29. Przyk³adowe przemieszczenia pionowe powierzchni terenu za œcian¹
[54]
PODSUMOWANIE
Wp³ywy œrodowiskowe wykopu g³êbokiego na otoczenie
w terenie zurbanizowanym obejmuj¹ oddzia³ywania naturalne
(zwi¹zane z odprê¿eniem, obci¹¿eniem wtórnym i obci¹¿eniem
dodatkowym) oraz oddzia³ywania technologiczne (obejmuj¹ce
wp³yw technologii na mo¿liwe przemieszczenia obudowy i dna
wykopu oraz terenu i obiektów wokó³ wykopu), a wynikaj¹ce
z nich przemieszczenia sumuj¹ siê. Problemem podstawowym s¹
tu warunki II stanu granicznego.
Analizuj¹c konkretn¹ sytuacjê projektow¹, czy wykonawcz¹
uwzglêdniaæ nale¿y poszczególne oddzia³ywania, jakie mog¹
wyst¹piæ i odpowiadaj¹ce im przewidywane strefy oddzia³ywa-
nia. Strefy te musz¹ uwzglêdniaæ ograniczenia wynikaj¹ce z:
– warunków II stanu granicznego dla obudowy z systemem
podpracia oraz dla obiektów s¹siednich,
– charakteru zabudowy i oddzia³ywania na mieszkañców
i urz¹dzenia:
l
drgañ (prêdkoœci, amplitudy czêstoœci),
l
przemieszczeñ pionowych,
l
przemieszczeñ poziomych,
l
utrudnieñ dla mieszkañców.
Istotnym czynnikiem, który nale¿y uwzglêdniaæ szczególnie
na etapie projektowania jest czynnik czasu, a zw³aszcza czas re-
alizacji z punktu widzenia oczekiwañ inwestora i zwi¹zany z nim
koszt inwestycji oraz czas z punktu widzenia mieszkañców
s¹siedniej zabudowy, odpowiadaj¹cy okresowi zak³óceñ dla
mieszkañców.
Okreœlaj¹c zasiêg stref oraz zakres prawdopodobnych prze-
mieszczeñ pionowych powierzchni terenu za obudow¹ (szczególnie
przemieszczeñ dodatnich), nale¿y rozpatrywaæ poszczególne od-
dzia³ywania z uwzglêdnieniem lokalnych uwarunkowañ i doœwiad-
czeñ. Poniewa¿ metody okreœlania zasiêgu stref i wartoœci prze-
mieszczeñ oparte s¹ wiêkszoœci na wynikach pomiarów z ró¿nych
konkretnych obiektów, celowe s¹ analizy wsteczne oraz analiza wy-
ników pomiarów dla zrealizowanych obiektów w celu weryfikacji
i lepszego dostosowania tych metod do warunków krajowych i lo-
kalnych. Wymaga to jednak prowadzenia monitoringu z zastosowa-
179
niem coraz bardziej zaawansowanych metod pomiarowych i w za- 15. Goch A.T.C, Kulawy F.H.: Realiability assesment of serviceability per-
formance of braced retaining walls using a neural network approach. Internatio-
kresie adekwatnym dla danego obiektu. Wskazane jest wprowadze-
nal Journal for Numerical and Analytical methods in Geomechanics, 29/2005.
nie III strefy oddzia³ywania (co stosuje siê w oœrodku gdañskim), 16. Hashash Y.M.A., Whittle A.J.: Ground movement prediction for deep
obejmuj¹cej obszar objêty minitoringiem, w którym mog¹ wyst¹piæ excavations in soft clay. Journal of Geotechnical Engineering, Vol. 122, No. 6,
(i wystêpuj¹) przemieszczenia o wartoœciach nie powoduj¹cych na June 1996.
ogó³ istotnego zagro¿enia, lecz wa¿nych ze wzglêdów spo³ecznych 17. Hashash Y.M.A., Marulanda C., Ghaboussi ., Jung S.: Systematic upda-
(uci¹¿liwoœæ i roszczenia w³aœcicieli) i/lub zwiêkszenie zakresu II te of deep excavation model using filed performance data. Computers and Geo-
technics, 30/2003.
strefy oddzia³ywania.
18. Herle I.: Difficulties related to numerical predictions of deformations.
Zastosowanie MES do oszacowania mo¿liwych przemiesz- [In:] S. Springman (ed.) Constitutive and Centrifuge Modeling: Two Exrtremes.
czeñ wymaga okreœlenia wiarygodnych parametrów geotech- Workshop in Monte Verita, Switzerland. A.A. Balkema 2002.
nicznych pod³o¿a, przyjêcia adekwatnego modelu gruntu, wiary- 19. Horodecki G.A., Bolt A.F., Dembicki E.: Deep excavation braced by
godnego programu oraz doœwiadczenia w tego rodzaju oblicze- diaphragm wall in Gdañsk (Poland). [W:] Proceedings. Fifth International Con-
ference on Case Histories in Geotechnical Engineering. New York, NY, April
niach, popartego wynikami pomiarów na zrealizowanych obiek-
13-17, 2004.
tach [12]. 20. Horodecki G.A., Bolt A.F., Dembicki E.: Problemy geotechniczne
w projektowaniu i realizacji wykopów obudowanych. In¿ynieria i Budownictwo,
LITERATURA
nr 12/2002.
21. Horodecki G.A., Bolt A.F., Dembicki E.: Przemieszczenia œcian szcze-
1. Adam D.: Ground vibrations interacting with structures caused by con-
linowych stanowi¹cych odbudowy wykopów g³êbokich. [W:] Materia³y. XLIX
struction processes in urban areas. [W:] Proc. 2nd Int. Conf. on Soil Structure Inte-
Konferencja Naukowa Komitetu In¿ynierii L¹dowej i Wodnej PAN i Komitetu
raction in Urban Civil Engineering. Zurich 2002.
Nauki PZITB „Problemy naukowo-badawcze budownictwa”. Krynica 2003.
2. Bolt A.F., Dembicki E., Horodecki G.A., Jaworska K.: Analiza pomia-
Warszawa-Krynica, 14-19 wrzeœnia 2003.
rów I obliczeñ œcian szczelinowych wielopoziomowo kotwionych. [W:] Mate-
22. Horodecki G.A., Bolt A.F.: Przemieszczenia wywo³ane wykopem
ria³y. XI Krajowa Konferencja Mechaniki Gruntów i Fundamentowania. Geo-
g³êbokim w Gdañsku. [W:] II Problemowa Konferencja Geotechniki „Wspó³pra-
technika w budownictwie i transporcie. Politechnika Gdañska, 25-27 czerwca
ca budowli z pod³o¿em gruntowym”. Bia³owie¿a 2004.
1997.
23. Horodecki G.A.: Wp³yw drgañ wywo³anych wbijaniem œcianki szczeli-
3. Borel S., Guillaume D.: Present issues of vibratory driving in urban are-
nowej na obiekty s¹siednie. [W:] Materia³y. X Sympozjum Wp³ywy Sejsmiczne
as. [W:] Proc. 2nd Int. Conf. on Soil Structure Interaction in Urban Civil Engine-
i Parasejsmiczne na Budowle. Kraków, 27-28 listopada 2003.
ering. Zurich 2002.
24. Hsieh P.G. & Ou C.Y.: Shape of ground surface settlement profiles cau-
4. Borowczak P., Florkiewicz A., Kania M.: Przemieszczenia pionowe za-
sed by excavation. Canadian Geotechnical Journal, 35 1998.
budowy miejskiej w s¹siedztwie g³êbokiego wykopu. In¿ynieria i Budownictwo,
25. Janusz J.: Analiza ugiêæ i zmian nachylenia œcian szczelinowych. In¿y-
nr 3/2006.
nieria i Budownictwo, nr 6/2002.
5. Breymann H., Fuchsberger M., Schweiger H.F.: Deep open excavation
26. Janusz J.: Inklinometr ciêgnowy do pomiaru przemieszczeñ poziomych.
in soft plastic ground in Salzburg, Austria. [W:] Proc. Proc. Geotechnical
In¿ynieria i Budownictwo, nr 7-8/1999.
Aspects of Underground Construction in Soft Ground. Balkema, Rotterdam
27. Janusz J.: Wyniki pomiarów inklinometrycznych œciany szczelinowej.
1996.
In¿ynieria i Budownictwo, nr 6/2000.
6. Bukowski M.: Okreœlanie przemieszczeñ gruntu wokó³ g³êbokich wy-
28. Kjekstad O.: Soil structure interaction in urban civil engineering, an
kopów i fundamentów. [W:] II Problemowa Konferencja Geotechniki
overview of COST Action C7. [W:] Proc. 2nd Int. Conf. on Soil Structure Interac-
„Wspó³praca budowli z pod³o¿em gruntowym”. Bia³owie¿a 2004.
tion in Urban Civil Engineering. Zurich 2002.
7. Burland J.B., Standing J.R., Jardine F.M.: Assessing the risk of building
29. K³osiñski B.: Projektowanie obudów g³êbokich wykopów. [W:] Mate-
damage due to tunneling – lesson form the Jubilee Line Extension, London. [W:]
ria³y. Seminarium „G³êbokie wykopy na terenach wielkomiejskich”. Warszawa
Proc. 2nd Int. Conf. on Soil Structure Interaction in Urban Civil Engineering. Zu-
19 listopada 2002.
rich 2002.
30. Kotlicki W., Wysokiñski L.: Ochrona zabudowy w s¹siedztwie g³êbo-
8. Chan D.H., Morgenstern N.R.: Analysis of progressive deformation of
kich wykopów. Instrukcja ITB nr 376/2002. Warszawa 2002.
the Edmonton Convention Centre excavation. Canadian Geotechnical Journal,
31. Long M.: Database for retaining wall and ground movements due to
24/1987.
deep excavations. Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering,
9. Chang-Yo Ou & Bor-Yuan Shiau: Analysis of the corner effect on
Vol. 127, No 3, March 2001.
excavation behaviors. Canadian Geotechnical Journal, 35 1998.
32. Long M.: Observations of ground and structure movements during site
10. Chang-Yo Ou, Jui-Tang Liao & Horn-Da Lin: Performance of dia-
redevelopment in Dublin. Geotechnical Engineering 155/4/2002.
phragm wall constructed using top-down method. Journal of Geotechnical and
33. Michalak H., Pêski S., Pyrak S., Szulborski K.: O diagnostyce zabudo-
Geoenvironmental Engineering, September 1998.
wy usytuowanej w s¹siedztwie wykopów g³êbokich. In¿ynieria i Budownictwo,
11. Chmielecki M.: Badanie przemieszczeñ budynków wokó³ budowy Cen-
nr 6/1998.
trum Kwiatkowskiego w Gdyni. [W:] Materia³y Sesji Jubileuszowej 60-lecia Ka-
34. Michalak H., Pêski S., Pyrak S., Szulborski K.: O wp³ywie wykonywania
tedry Geodezji Politechniki Gdañskiej. Politechnika Gdañska, Gdañsk, 17
wykopów g³êbokich na zabudowê s¹siedni¹. In¿ynieria i Budownictwo, nr 1/1998.
czerwca 2005.
35. Moormann Chr., Katzenbach R.: Impact on urban environment due to
12. Commend S., Geiser F., Crisinel J.: Numerical simulation of earthworks
ground-water lowering in layered soils. [W:] Proc. 2nd Int. Conf. on Soil Structure
and retaining system for a large excavation. Advances in Engineering Software
Interaction in Urban Civil Engineering. Zurich 2002.
35, 2004.
36. Moormann Chr., Katzenbach R.: Three-dimensional effects of deep
13. Denczew S.: O powstawaniu uszkodzeñ i zasadach eksploatacji sieci
excavations with rectangular shape. Proc. 2nd Int. Conf. on Soil Structure Interac-
wodoci¹gowych i kanalizacyjnych zlokalizowanych w s¹siedztwie g³êbokich
tion in Urban Civil Engineering. Zurich 2002.
wykopów. In¿ynieria i Budownictwo, nr 12/1998.
37. Nash D.F.T., Lings M.L., Ng C.W.W.: Observed heave and swelling be-
14. Fernie R., Sucking T.: Simplified approach for estimating lateral wall
neath a deep excavation in Gault clay. [W:] Proc. Geotechnical aspects of Under-
movement of embedded walls in UK ground. Proc. Geotechnical Aspects of Un-
ground Construction in Soft Ground. Balkema, Rotterdam 1996.
derground Construction in Soft Ground. Balkema, Rotterdam 1996.

180 IN¯YNIERIA MORSKA I GEOTECHNIKA, nr 3/2006