3.1 Budowa i funkcje komórki.

Rodzaje komórek

1. KOMÓRKA – podstawowa jednostka budulcowa i funkcjonalna organizmu, zdolna do

wykonywania czynności życiowych. Może być samodzielnym organizmem (np. bakterie, niektóre
protisty) lub tworzyć organizmy wielokomórkowe.

2. Poziomy organizacji komórkowej organizmów:

Organizmy Formy kolonijne – są zespołami Organizmy wielokomórkowe – są

jednokomórkowe – zwykle niezależnych od siebie zbudowane z wielu zależnych od siebie
zbudowane z jednej komórek połączonych ze sobą za komórek.
komórki, która pomocą ścian komórkowych lub Organizmy plechowe Organizmy
wykonuje wszystkie galaretowatych otoczek. Stanowią – ich ciało jest tkankowe – ich ciało
czynności życiowe. stadium pośrednie między niezróżnicowane lub jest wyraźnie
organizmami jednokomórkowymi słabo zróżnicowane na zróżnicowane na
a wielokomórkowymi. tkanki tkanki.
Bakterie, protisty, Protisty, grzyby, Rośliny, zwierzęta
grzyby, rośliny Bakterie, protisty rośliny pierwotnie
pierwotnie wodne. wodne

3. Dlaczego komórki mają niewielkie rozmiary?

• W dużych komórkach stosunek powierzchni do objętości jest niekorzystny . To sprawia, że

możliwość transportu substancji do komórki i w jej obrębie są mniejsze niż zapotrzebowanie
na nie. Z tego powodu większość komórek ma niewielkie rozmiary i kulisty kształt, które
pozwalają na wydajny transport substancji wewnątrz komórki oraz między komórką a jej
otoczeniem.

4. Podział komórek;

Podział komórek ze względu na obecność jądra komórkowego

Komórki prokariotyczne Komórki eukariotyczne
Komórki m.in. bakterii Komórki roślinne,
komórki zwierzęce,
komórki grzybowe.

5. Komórki wyspecjalizowane:
• Specjalizacja, czyli przystosowanie budowy do pełnienia określonych funkcji przez
komórkę w organizmie.

a) Neurony – komórki zwierzęce przystosowane do przewodzenia impulsów w układzie

nerwowym.
b) Krwinki czerwone – komórki zwierzęce przystosowane do transportu tlenu w organizmie –
u większości ssaków nie mają jądra i większości organelli komórkowych.
c) Człony naczyń – komórki roślinne występujące w drewnie – są martwe. Transportują wodę
z solami mineralnymi.
d) Człony rurek sitowych – komórki roślinne występujące w łyku – są żywe. Transportują związki
organiczne w obrębie rośliny.
Komórki prokariotyczne
6. Komórki bakteryjne

• Brak jądra komórkowego. Ich materiał genetyczny ma zwykle postać koliście zamkniętej
cząsteczki DNA, które leży bezpośrednio w cytozolu. Dna składa się z pętli chromosomu,
które stabilizują zasadowe białka niehistonowe – taka struktura nosi nazwę chromosomu
bakteryjnego.
• Obecna ściana komórkowa, zbudowana z mureiny i dodatkowa błona zewnętrzna.
• Komórki bakteryjna może być dodatkowo otoczką śluzową.
• Ruch odbywa się za pomocą rzęsek – białkowe twory zewnętrznej błony komórkowej.

Wnętrze komórki bakteryjnej wypełnia cytozol, w którym znajdują się:

• Chromosom bakteryjny – czyli koloście zamknięta cząsteczka DNA. Zawiera ona zwykle
wszystkie geny niezbędne do prawidłowego funkcjonowania komórki. Obszar cytozolu
zawierający chromosom jest nazywany nuklidem.

• Plazmidy – czyli małe koliste cząsteczki DNA. Geny plazmidów zawierają informacje o
cechach, które są przydatne, ale nie zawsze niezbędne do życia bakterii, np. geny
odporności na antybiotyki.

• Rybosomy – czy struktury zbudowane z rRNA i białek, uczestniczące w biosyntezie białek.

• Tylakoidy (chromatofory) – czyli połączone lub niepołączone z błoną komórkową

struktury zawierające barwniki fotosyntetyczne. Występują one wyłącznie u autotroficznych
bakterii fotosyntezujących. Umożliwiają zachodzenie fotosyntezy.
Komórki eukariotyczne

• Posiadają jądro komórkowe. Ich materiał genetyczny ma postać liniowych cząsteczek

DNA, które są oddzielone od cytozolu otoczką jądrową. Cząsteczki DNA są nawinięte na
zasadowe białka histonowe i tworzą chromosomy eukariotyczne.
• Cechą komórek eukariotycznych jest wysoko uorganizowany system błon
śródplazmatycznych, które tworzą w komórce przedziały. Do przedziałów komórkowych
należą wszystkie organelle oddzielone błonami od cytozolu.

7. Komórki zwierzęce
• Od środowiska oddziela je błona komórkowa.
• W ich wnętrzu znajdują się lizosomy.
• Ich materiałem zapasowym jest głównie glikogen.

8. Komórki roślinne
• Mają ścianę komórkową zbudowaną głównie z celulozy.
• W ich wnętrzu występują duże, centralnie położone wakuole oraz plastydy np.
chloroplasty.
• Podstawowym materiałem zapasowym komórek roślinnych jest skrobia.
9. Komórki grzybowe:
• Mają ścianę komórkową zbudowaną głównie z chityny.
• Ich podstawowym materiałem zapasowym jest glikogen.
10. Przedziały komórkowe:
• Organelle komórkowe otoczone błonami tworzą w komórce system zamkniętych, ale ściśle
współpracujących ze sobą przedziałów (kompartmentów). W każdym z nich panują
odmienne warunki i odbywają się inne procesy. Poszczególne przedziały kontaktują się ze
sobą za pomocą cytozolu lub pęcherzyków transportujących.
• Przedziały komórki zapewniają rozdział przestrzenny procesów metabolicznych, dzięki
czemu komórka funkcjonuje bez zakłóceń.

11. Cechy wspólne komórek prokariotycznych i eukariotycznych:

• Są oddzielone od otoczenia błoną komórkową, a często również ścianą komórkową.
• Ich wnętrze wypełnia cytozol – wodny, koloidalny roztwór różnych związków, głównie
białek.
• Ich materiał genetyczny ma postać DNA.
• Zawierają rybosomy.

12. Cechy różniące komórki prokariotyczne od eukariotycznych:

• Ściany komórkowe w komórkach prokariotycznych są zazwyczaj zbudowane
z peptydoglikanu – związek zbudowany z peptydów i sacharydów – mureiny, natomiast
w komórkach eukariotycznych z polisacharydów – celulozy u roślin, a chityny u grzybów.
• DNA komórek prokariotycznych ma zwykle postać kolistych cząsteczek, które znajdują się
bezpośrednio w cytozolu. DNA komórek eukariotycznych ma zwykle postać liniowych
cząsteczek, które są oddzielone od cytozolu otoczką jądrową.
• W komórkach prokariotycznych nie występuje zorganizowany system błon
śródplazmatycznych, natomiast komórki eukariotyczne mają liczne błony
śródplazmatyczne. Dzielą one komórkę na przedziały (kompartmenty) o różnej budowie i
różnych funkcjach. Zróżnicowanie komórek eukariotycznych na przedziały nazywamy
kompartmentacją.

PODSUMOWANIE
Wymagania maturalne
Zdający:
1) wskazuje poszczególne elementy komórki na schemacie, rysunku lub zdjęciu mikroskopowym,
przedstawia podobieństwa i różnice między komórką prokariotyczną a eukariotyczną oraz między
komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą;
2) opisuje błony komórki, wskazując na związek między budową a funkcją pełnioną przez błony;
3) wyjaśnia przebieg plazmolizy w komórkach roślinnych, odwołując się do zjawiska osmozy;
4) opisuje budowę i funkcje mitochondriów i chloroplastów, podaje argumenty na rzecz ich
endosymbiotycznego pochodzenia;
5) wyjaśnia rolę wakuoli, rybosomów, siateczki śródplazmatycznej (gładkiej i szorstkiej), aparatu
Golgiego, lizosomów i peroksysomów w przemianie materii komórki;
6) wymienia przykłady grup organizmów charakteryzujących się obecnością ściany komórkowej
oraz omawia związek między jej budową a funkcją;
7) opisuje sposoby poruszania się komórek i wykazuje rolę cytoszkieletu w ruchu komórek
i transporcie wewnątrzkomórkowym;
8) wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych.
ZADANIA MATURALNE

Matura Maj 2021, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 5. (1 pkt)

Poniżej przedstawiono dokumentację obserwacji mikroskopowej pewnego jednokomórkowego
organizmu: A – mikrofotografię z transmisyjnego mikroskopu elektronowego oraz B – rysunek
będący jej interpretacją.

Określ, czy obserwowaną komórką była komórka bakteryjna, czy – komórka grzybowa.
Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do jednej widocznej na ilustracji cechy budowy
odróżniającej komórkę bakteryjną od komórki grzybowej.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
Matura Maj 2018, Poziom rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie 1. (2 pkt)
Skrobia i celuloza, należące do węglowodanów, są polimerami zbudowanymi z monomerów
glukozy. W skrobi cząsteczki glukozy łączą się wiązaniem α-1,4-glikozydowym, tworząc łańcuchy,
które się rozgałęziają (dzięki powstawaniu wiązania α-1,6-glikozydowego) i zwijają się w helisę.
Celuloza, w której monomery glukozy są wydłużone i łączą się wiązaniem β-1,4-glikozydowym,
tworzy długie, proste łańcuchy ułożone równolegle. Między grupami hydroksylowymi (-OH)
monomerów glukozy powstają liczne wiązania wodorowe.
Wykaż, że budowa opisanych polimerów ma związek z ich funkcją w komórce roślinnej.
1. Skrobia:
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Celuloza:
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
Matura Czerwiec 2018, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 6. (4 pkt)
Stosowane powszechnie w przemyśle piekarniczym i piwowarskim drożdże szlachetne
(Saccharomyces cerevisiae) są wykorzystywane również w przemyśle farmaceutycznym
i biotechnologii. Są stosowane np. do produkcji szczepionki rekombinowanej przeciw wirusowemu
zapaleniu wątroby typu B (WZW B), która zazwyczaj jest trzykrotnie podawana osobie
szczepionej. Poniżej na rysunku A przedstawiono budowę komórki drożdży, a na rysunku B –
rozmnażanie się drożdży.

6.1. (0–1)
Na podstawie rysunku A uzupełnij poniższe zdania – podkreśl w nawiasach właściwe
określenia, oraz w wyznaczonych miejscach wpisz nazwy odpowiednich organellów
komórkowych.
Przedstawiona na rysunku A komórka jest (prokariotyczna / eukariotyczna), ponieważ ma
………………………………………………………………………………………………………....
Cechami odróżniającymi jej budowę od budowy typowej komórki zwierzęcej jest obecność
……………………………………….... i …………………………………………………………... .
Obecność glikogenu jako materiału zapasowego jest cechą odróżniającą tę komórkę od komórki
(roślinnej / zwierzęcej).
Matura Maj 2015, Poziom rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie 2. (1 pkt)
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące porównania komórki prokariotycznej i eukariotycznej są
prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.