WWW.PE.COM.

PL
NR IND 372161

nr 6’2000 (95) CENA 4,80 PLN ISSN 1232-2628

Przedwzmacniacz
Przedwzmacniacz gramofonowy
gramofonowy

Cyfrowy
Cyfrowy termometr
termometr
zz pomiarem
pomiarem dwupunktowym
dwupunktowym

Dekoder
Dekoder NICAM
NICAM

Stabilizator
Stabilizator wstêpny
wstêpny

Elektroniczny
Elektroniczny dzwonek
dzwonek
rowerowy
rowerowy

G³oœniki
G³oœniki ii obudowy
obudowy

Escort 97
Oscyloskop analogowy
ESCORT EAS-200S
■ Dwa kana³y, pasmo 0–20 MHz
■ Czu³oœæ: 1mV–5 V/dz
■ Podstawa czasu: 20 ns–0,5 s/dz
■ Tryby: CH1, CH2, ALT, CHOP,
CH1+CH2. Hold Off, X–Y, CH1 Invert
■ Wyzwalanie: auto, norm, TV–H, TV–V
■ Maksymalne napiêcie 400 V
(sondy oscyloskowe w komplecie)
cena promocyjna: 1650 z³
Wszystkie ceny bez podatku VAT
Multimetry cyfrowe ESCORT 97, 95T i 95
3555
Podwójny wyœwietlacz LCD 4 i 3/4cyfry, baragraf, podœwietlenie. Maksymalne wskazanie
40000 lub 4000, 99999 przy pomiarze czêstotliwoœci ■ Jednoczesny pomiar dwóch parame-
trów sygna³u ■ Pomiar rzeczywistej wartoœci skutecznej sygna³ów przemiennych na tle sk³a-
dowej sta³ej (AC + DC True RMS) w paœmie 45 Hz...20 kHz (funkcja dostêpna tylko w mode-
lach Escort 95T i 97) ■ Du¿a rozdzielczoœæ 1 mV (AC/DCV) i dok³adnoœæ 0,06%
■ Ponadto pomiar: ● rezystancji: 0,1 W...40 MW ● pojemnoœci: 1 pF...10 mF ● czêstotli-
woœci: 0,001 Hz...10 MHz (*) ● wspó³czynnika wype³nienia impulsów: 0,1...99,9%
● szerokoœci impulsów: 0,1 ms...2 s (*) ● konduktancji do 40 nS/100 GW (*) ● temperatu-
ry: -40...+1372°C (*) ● dBm przy 20 standardowych wartoœciach impedancji 4 W...1200 W (*)
Testery akumulatorów
● wspó³czynnika szczytu (*) ■ Wbudowany generator impulsów prostok¹tnych z wyborem
czêstotliwoœci i regulacj¹ wspó³czynnika wype³nienia impulsów ■ Rejestracja wartoœci mini- HIOKI 3550/3551/3555
malnej , maksymalnej i œredniej z serii pomiarów oraz momentu ich wyst¹pienia, timer. Po-
■ Okreœlaj¹ na podstawie zadanych kryte-
miar wzglêdny ■ Interfejs RS-232C z optoz³¹czem (przewód, oprogamowanie – wyposa¿e-
riów stan akumulatora bez koniecznoœci
nie dodatkowe) ■ Sonda temperaturowa typu K (wyposa¿enie dodatkowe)
wy³¹czania zasilanego z niego urz¹dzenia
(*) funkcje dostêpne tylko w modelu 97 ■ Mierz¹ metod¹ 4-przewodow¹ rezy-
cena: 890 z³ (97), 630 z³ (95T), 590 z³ (95) stancje wewnêtrzn¹ akumulatora w za-
kresach: 3 mW/30 mW/300 mW (model
3551); 30 mW /300 mW/3 W (model
AKCESORIA POMIAROWE 3550); 300 mW/3 W/30 W (model 3555)
Szeroka gama kolorów, wykonania na ró¿ne pr¹dy z dok³anoœci¹ ±0,8%
i napiêcia, atrakcyjne ceny. ■ Mierz¹ napiêcie do 30 V z dok³adnoœci¹
■ Przewody w izolacji silikonowej o d³u- ±0,1% oraz temperaturê w zakresie
goœciach: 0,5; 1; 1,5; 2; m, zakoñczone –10°C do +60°C z dok³adnoœci¹ ±0,5%
wtykami banankowymi (prostymi, k¹to- (3550, 3551)
wymi, z os³onk¹) lub z sond¹ ig³ow¹ ■ ■ Pamiêtaj¹ 250 zestawów wyników (500
Przewody BNC–BNC, BNC-bananki, d³u- wielkoœci) i zakresy porównania
● Model 3551 – sprawdza akumulatory
goœæ 1 m, 2 m ■ Chwytaki giêtkie kroko-
o du¿ej pojemnoœci np. o³owiowe
dylkowe, pazurkowe, haczykowe ■ Kro-
kodylki pomiarowe o ró¿nych rozmia-
● Model 3550 – sprawdza akumulatory
rach, sody ig³owe ■ Zestaw akcesoriów
o œrednich pojemnoœciach np. ¿elowe
bezobs³ugowe stosowane w UPS-ach
● Model 3555 – sprawdza akumulatorki
pomiarowych do uk³adów SMD; do i ich pakiety o ma³ych pojemnoœciach
oscyloskopów; BNC (trójniki, rozga³ê- np. stosowane w telefonach, laptopach,
ziacze, ³¹czówki) ■ Sondy pomiarowe kamerach wideo
do uk³adów SMD ■ Oscyloskopowe ■ Wspó³pracuj¹ poprzez interfejs Cetro-
sondy wysokonapiêciowe (30 VDC nics z termiczn¹ drukark¹ cyfrow¹ 9203
/20kVAC) ■ Koñcówki wide³kowe, wtyki drukuj¹c¹ wyniki pomiarów, statystykê,
banankowe do samodzielnego monta¿u histogramy oraz wykresy
■ Wieszaki i stojaki na przewody i akce- ■ Du¿y wyœwietlacz LCD, ma³e wymiary,
soria pomiarowe masa i zasilanie bateryjne czyni¹ urz¹-
dzenia przydatnymi równie¿ do pracy
w terenie
â 02-930 Warszawa, cena: (
ul. J. Sobieskiego 22
Sp. z o.o.
tel./fax (0-22) 642-16-23,
tel. 642-19-73, 0-603 780 398

MULTIMETR Y SAF TEC z zatwierdzeniem typu GUM

ELC-131D

Mierniki RLC ESCORT

SAF 310S
Prosty i tani, du¿y wyœwietlacz LCD 3
i 1/2 cyfry, AC/DCV, DCA, R, test diody,
ci¹g³oœæ obwodu, zabepieczenia, os³o-
na gumowa
Cena: 89 z³
SAF 320F
Automatyczna zmiana zakresów, bar-
graf, AC/DCV, dok³adnoœæ podstawowa
±0,5%, AC/DCA, R, f, hFE, pomiar tem-
peratury - sonda w komplecie, Data Hold
Cena: 155 z³
■ Podwójny wyœwietalcz 4 cyfry + 3 cyfry
z podœwietleniem
■ Pomiar 2 lub 4 przewodowy (tylko
ELC–3131D)
■ Rezystancja 1 mW...10 MW
■ Pojemnoœæ 0,1 pF...10 mF
■ Indukcyjnoœæ 1 mH...10000 H
■ Dobroæ, tangens k¹ta stratnoœci
■ Pomiar wzglêdny, tolerancja, wartoœæ
SAF 350E maksymalna, minimalna,
■ Automatyczna kalibracja
Podwójny wyœwietlacz z bargrafem, ■ Dok³adnoœæ podst. 0,3% (ELC–3131D),
AC/DCV, dok³adnoœæ podstawowa 0,7% (ELC–131D – przenoœny)
±0,5%, AC/DA, R, C, f, T, stany logiczne, 8
pamiêci, komparator, RS-232C + oprog. cena: 1680 z³ (ELC-3131D)
Cena: 278 z³ 690 z³ (ELC-131D
Dom elektroniczno-multimedialny
Przeczyta³em w jakiejœ gazecie, ¿e w Wadford w Wielkiej Brytanii
wybudowano ca³kiem przeciêtny dom za niebagateln¹ sumê ponad
milionów bagsów (swoj¹ drog¹ ciekawe czy s³owo bags pochodzi od
polskiego biznesmena czy od królika). Dom ów nafaszerowany by³
elektronik¹ i komputerami i móg³ spe³niaæ wszystkie zachcianki mie-
szkañców. A to otworzy drzwi wejœciowe gdy rozpozna g³os dowolne-
go z mieszkañców, a to sam z w³asnej nieprzymuszonej woli zamówi
w supermarkecie niezbêdne produkty spo¿ywcze (ciekawe sk¹d ten
„genialny” dom wie jaki piwo zamierzam wypiæ wieczorem). Cudów
i cudeniek bez liku. Oprogramowanie komputerów pozwala spraw-
dziæ stan konta bankowego, przelaæ pieni¹dze na konto, a interneto-
we sklepy pozwalaj¹ na prowadzenie zakupów wprost z fotela. Ze
znajomymi mo¿na tak¿e mi³o pogawêdziæ przez telefon lub lepiej
Spis treœci
przez e-maliê. Nawet multimedialnie mo¿na poszukaæ pracy, lub pra-
cowaæ. S³owem wszystko mo¿na za³atwiæ nie wychodz¹c za próg do- Czar czarnego kr¹¿ka czyli traktat
mu. Piêkna wizja, ca³e ¿ycie spêdziæ w domu nie ruszaj¹c siê z niego. o zamianie czarnego na srebrne...........................................4
Mo¿e taniej bêdzie przenieœæ siê od razu do wiêzienia, na jedno wy-
chodzi, tam ponoæ te¿ jest full servis i nigdzie nie mo¿na wychodziæ. Scalony przetwornik temperatury na napiêcie LM 35...........8
Trochê powa¿niej jednak mówi¹c takie wizje przysz³oœci spotyka Cyfrowy termometr z pomiarem dwupunktowym ..............11
siê coraz czêœciej. Przy czym wszystkie informacje ³¹czy jedna wspól-
Pomys³y uk³adowe zerowanie uk³adów
na cecha: zachwyt nad komputerami, którego nie podzielam. Za wy-
j¹tkiem atrakcji multimedialnych wszystkie inne funkcje tego nowo- cyfrowych CMOS przy w³¹czeniu zasilania ..........................15
czesnego domu mo¿e obs³u¿yæ poczciwy pecet z procesorem 286 i to Przestrajanie zakresu UKF tunerów AS-952 i AS-946..........16
wcale nie takim szybkim. Niedoceniana natomiast jest przez autorów
ca³a pozosta³a technika ukryta g³êboko w œcianach, schowana w piw- Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1 i prenumeratê ..............19
nicy, tkwi¹ca pod pod³og¹ i na strychu. Automatycznie otwierane Karta zamówieñ na p³ytki drukowane................................20
drzwi to w 95% mechanika i elektryka, a zaledwie w 5% elektroni-
Katalog Praktycznego Elektronika
ka. Regulacja ogrzewaniem to zawory sterowane elektrycznie kosztu-
j¹ce du¿o wiêcej ni¿ termometr elektroniczny. Elektrycznie otwierana – Stabilizatory LM 78XX i LM 79XX ...................................21
brama gara¿owa to 3.000 z³ pilot i odbiornik do niej to tylko 100 z³.
Gie³da PE...........................................................................23
Wiek XXI nie bêdzie wiekiem elektroniki, bêdzie wiekiem serwome-
chanizmów, bo bez nich nie ma automatyki. Listy od Czytelników ..........................................................26
Dekoder NICAM.................................................................27
G³oœniki i obudowy – obudowa zamkniêta .........................33
Stabilizator wstêpny ograniczaj¹cy moc strat
w tranzystorach szeregowych zasilaczy laboratoryjnych .....35
Modyfikacja miksera audio ................................................40
Redaktor Naczelny Elektroniczny dzwonek rowerowy ......................................41
Dariusz Cichoñski
Ciekawostki ze œwiata ........................................................43

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania wynosi 3 tygodnie. Zamówienia na p³ytki drukowane, uk³a-
dy programowane i zestawy prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, na kartach zamówieñ zamieszczanych w PE, faksem lub poczt¹ elektronicz-
n¹. Koszt wysy³ki wynosi 8 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery "Praktycznego Elektroni-
ka", wykaz numerów na stronie 20. Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany wysy³amy w cenie 2,50 z³ za pierw-
sz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,50 z³ + koszty wysy³ki.

Adres Redakcji: Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny

„Praktyczny Elektronik” Druk: Zak³ady Graficzne „ATEXT” Gdañsk
ul. Jaskó³cza 2/5 Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-
65-001 Zielona Góra wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.
tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 800-1000 Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-
e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www.pe.com.pl mieszczone w „Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane
Redaktor Naczelny: wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,
mgr in¿. Dariusz Cichoñski zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-
Z-ca Redaktora Naczelnego: nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-
mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski blikacji zamieszczonych w „Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony
Redaktor Techniczny: wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.
Pawe³ Witek Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam
©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r. i og³oszeñ.
4 Elektroakustyka
Czar czarnego kr¹¿ka
czyli traktat o zamianie
czarnego na srebrne
Dziwny tytu³ ma na celu zmylenie przeciwnika, rzecz traktuje bo-
wiem o przegrywaniu czarnych p³yt winylowych na srebrne p³yty
kompaktowe. Aby jednak odtworzyæ klasyczn¹ p³ytê gramofonow¹
niezbêdny jest stary wzmacniacz. Niestety coraz trudniej jest znaleŸæ
wœród nowoczesnego sprzêtu takie cudo które bêdzie odtwarzaæ p³y-
ty gramofonowe. Przekona³ siê o tym mój znajomy, który nieopatrz-
nie pozby³ siê starej wie¿y. W artykule opisano przedwzmacniacz
gramofonowy przeznaczony do wspó³pracy z gramofonem posiada-
j¹cym wk³adkê magnetoelektryczn¹. Przedwzmacniacz mo¿e okazaæ
siê przydatny zarówno do odtwarzania p³yt, jak równie¿ bêdzie nie-
zbêdny przy przegrywaniu p³yt na kr¹¿ki CD.
Okres p³yt gramofonowych nale¿y ju¿
do przesz³oœci, lecz w wielu domach mo¿-
na spotkaæ jeszcze stare kr¹¿ki. Ostatnio
nawet zacz¹³ rozwijaæ siê rynek handlu
starymi p³ytami, których niektóre egzem-
plarze osi¹gaj¹ zawrotne ceny. Byæ mo¿e
za dwieœcie lub trzysta lat p³yty bêd¹ tak¹
rzadkoœci¹, ¿e bêdzie siê nimi handlowaæ
jak dzie³ami sztuki znanych mistrzów.
Wiele czarnych p³yt zosta³o wyda-
nych w nowej postaci na kr¹¿kach CD,
jednak ca³ego, kompletnego dorobku mi-
nionych lat p³yty winylowej nie sposób
znaleŸæ na kr¹¿kach. Przekona³ siê o tym
mój znajomy, który przy okazji remontu
mieszkania natkn¹³ siê w szafie na poka-
Ÿn¹ paczkê ze swoimi starymi p³ytami.
P³yty to nie wszystko potrzebny jest je-
szcze gramofon, który choæ zakurzony, ale
sprawny sta³ sobie spokojnie w piwnicy
[dB]
+30
+20
t1=3180ms
+10
2
0
1 o szerokoœci 40 mm.
f2=500Hz
–10
f1=50Hz
+6dB/okt
–20
10 20 50 100 200 500
Rys. 1 Charakterystyka zapisu p³yt drobnorowkowych i stereofonicznych
(a¿ dziw bierze, ¿e nie ukradli go z³odzie-
je którzy kilkakrotnie odwiedzali piwnicê
kolegi). Po przyniesieniu do domu gra-
mofonu, po odkurzeniu go kolega dozna³
szoku. Jego nowa wie¿a nie posiada wej-
œcia do pod³¹czenia gramofonu magneto-
elektrycznego. Zosta³em wiêc zatrudnio-
ny do rozwi¹zania problemu.
Przy okazji zabawy z p³ytami, które
postanowiliœmy przegraæ na srebrne,
a w³aœciwie zielonkawe lub niebieskie
p³yty zrobi³em interesuj¹ce odkrycie. Ob-
jêtoœæ p³yty gramofonowej wraz z opako-
waniem jest niewiele wiêksza od objêto-
œci p³yty kompaktowej. Stosunek objêto-
œci wynosi 1,5. Taka technika a zajmuje
tyle miejsca, coœ kiepsko z tymi wynalaz-
kami koñca XX wieku.
P³yty gramofonowe s¹ wynalazkiem
bardzo starym. Pierwowzorem p³yty by³
t2=318ms t3=75ms
V
+6dB/okt
Y
f3=2120Hz
1k 2k 5k 10k
6/2000
z pewnoœci¹ fonograf wynaleziony przez
T.A. Edisona w 1877r. W urz¹dzeniu tym
metalowy rylec œlizga³ siê po powierzchni
walca pokrytego cienk¹ warstw¹ wosku.
Urz¹dzenie to by³o nawet bardziej funk-
cjonalne od gramofonu, gdy¿ umo¿liwia-
³o zarówno zapis jak i odczyt dŸwiêku.
Przejœcie z walca na p³ask¹ p³ytê zajê³o a¿
dziesiêæ lat. Pierwsz¹ p³ytê gramofonow¹
wykona³ w 1887r. E. Berliner. Zatem
okres œwietnoœci p³yty gramofonowej wy-
nosi³ prawie sto lat, niezmiernie d³ugo.
Oczywiœcie w tym czasie dokonano wielu
ulepszeñ p³yty i zapisu maj¹cych na celu
poprawê jakoœci odtwarzanego dŸwiêku.
Rozwój p³yt d¹¿y³ g³ównie do polepsze-
nia materia³ów z których je wykonywano,
zwiêkszenia gêstoœci zapisu i zmniejszenia
prêdkoœci obrotowej. PóŸniej wprowa-
dzono zapis stereofoniczny.
Pierwsze p³yty krêci³y siê z zawrotn¹
prêdkoœci¹ 78 obr./min. Z drugiej
strony próbowano wprowadziæ p³yty
16,6 obr./min. lecz bez powodzenia.
W koñcu ustali³y siê, a potem zosta³y sfor-
malizowane dwa standardy prêdkoœci
obrotowych 33,3 obr./min i 45 obr./min.
Podobnie by³o z szerokoœci¹ rowka na
którego krawêdziach zapisywano sygna³
akustyczny (w pocz¹tkach stosowano za-
pis wg³êbny). Ostatecznie skoñczy³o siê
na rowku z zapisem stereofonicznym
Jeszcze innym problemem by³a charak-
terystyka zapisu. Do lat czterdziestych p³yty
f
zapisywano w paœmie 250÷6000 Hz stosu-
20k [Hz]
j¹c sta³¹ prêdkoœæ, a poni¿ej 250 Hz sta³e
wychylenie. Wy¿sze czêstotliwoœci akustycz-
ne nie by³y zapisywane w ogóle. Podykto-
 06/2000 Przedwzmacniacz gramofonowy 5

z trzech odcinków. Pierwszy, narastaj¹cy

magnes trwa³y
S 318 ms (500 Hz), 75 ms (2120 Hz).
N
ig³a czytaj¹ca
Rys. 2 Budowa stereofonicznej wk³adki magnetoelektrycznej
wane to by³o w³aœciwoœciami gramofonów
mechano-akustycznych. Bez wprowadzania
ograniczeñ amplitudy przy czêstotliwoœci
50 Hz wychylenie rowka osi¹ga³oby bardzo
du¿¹ wartoœæ rzêdu 0,36 mm, uniemo¿li-
wiaj¹c¹ gêste upakowanie zapisu na p³ycie.
W tych samych warunkach przy czêstotliwo-
œci 6 kHz wychylenie rowka wynosi 3 mm,
czyli jest sto razy mniejsze.
cewki
jarzma
Wraz z rozwojem elektroniki i techno-
logii chc¹c uzyskaæ szersze pasmo zapisy-
wanych czêstotliwoœci konieczne by³o po-
rzucenie zapisu ze sta³¹ prêdkoœci¹. Wpro-
wadzono zatem korekcjê zapisu t³umi¹c¹
czêstotliwoœci najni¿sze, a wzmacniaj¹c¹
czêstotliwoœci najwy¿sze. Przebieg tej cha-
rakterystyki przedstawiono na rys. 1 lini¹
ci¹g³¹. Sk³ada siê ona w przybli¿eniu
od 50 Hz do 500 Hz posiada nachylenie
+6 dB/okt., drugi od 500 Hz do 2120 Hz
jest p³aski, a trzeci powy¿ej 2120 Hz po-
nownie jest nachylony +6 dB/okt. Odcin-
kom tym odpowiadaj¹ trzy sta³e czasowe
filtrów niezbêdnych do ukszta³towania
takiej charakterystyki: 3180 ms (50 Hz),
Z zastosowania takich charakterystyk
zapisu wynika kilka istotnych wniosków:
– przy odtwarzaniu p³yt gramofonem
z wk³adk¹ magnetoelektryczn¹ (prze-
twornik prêdkoœciowy) tony niskie bê-
d¹ wyraŸnie os³abione w stosunku do
tonów wysokich, Wymagana jest zatem
korekcja charakterystyki wzmacniacza;
– przy odtwarzaniu p³yt gramofonem
z wk³adk¹ piezoelektryczn¹ (przetwor-
nik wychyleniowy) odtwarzanie wszyst-
kich czêstotliwoœci jest poprawne, ko-
rekcja nie jest wymagana;
– tony wysokie przy zapisie s¹ uwypuklo-
ne, co korzystnie wp³ywa na poprawê
stosunku sygna³u do szumów.
W popularnych gramofonach stoso-
wano prostsz¹ i tañsz¹ wk³adkê piezoe-
lektryczn¹, która dodatkowo nie wyma-

–27V W£1 –27V

C4 R6 C10 R14
R3 100p 2,2k C8 C9 2,2mF 680k
110k T3
BC416C
47n 33n
T2
T1 R9 C6 R11 R12 R13 R15
BC416C
39k 2n 100k 33k 120k 680k
BC416C
C11
WE-L C2 10mF
R7
R5
680W
T 2,2mF 150k P1
R10 C7 22k WY-L
C5 910k 6,8n R16
C1 R1 100mF 4,7k
22p 100k R2 R17 T
820W R4 R8 22k
5,6k 330W
C3
10mF

WE-P WY-P

T KANAL PRAWY
T

TR1 C12 47n

TS2/24 T4
B1 TS2/55 R18 BC557B
–27V
100mA D1 330W
1N4001 R19
~220V 8,2k R20
C13 C14 3,3k C16 C17
100mF 100mF 10mF 47n

C15
47mF

Rys. 3 Schemat ideowy przedwzmacniacza gramofonowego

6 Przedwzmacniacz gramofonowy
ga³a korekcji charakterystyki czêstotliwo-
œciowej. Natomiast w wy¿szej klasy gra-
mofonach stosowana by³a wk³adka ma-
gnetoelektryczna, zapewniaj¹ca lepsz¹ ja-
koœæ odtwarzania, a tak¿e mniej zu¿ywa-
j¹ca p³ytê. Wk³adka ta jednak wymaga³a
stosowania wysokiej jakoœci wzmacniacza
korekcyjnego o odpowiednio ukszta³to-
wanej charakterystyce czêstotliwoœciowej,
bêd¹cej lustrzanym odbiciem charaktery-
styki zapisu p³yt (rys 1 linia przerywana).
Budowê wk³adki elektromagnetycz-
nej przedstawiono na rysunku 2. Ig³a, naj-
czêœciej szafirowa, po³¹czona jest z ma³ym
magnesem sta³ym. Magnes umieszczony
jest w obrêbie dwóch skrzy¿owanych ze
sob¹ pod k¹tem 90° cewek. Drobne ru-
chy ig³y w rowku poci¹gaj¹ za sob¹ ruch
magnesu i zmianê strumienia magnetycz-
nego w rdzeniu cewek, co z kolei powo-
duje indukowanie w nich napiêcia. Im
szybsza zmiana strumienia, tym wy¿sze
napiêcie jest indukowane w cewkach. Gê-
stsze zafalowania rowka przy wy¿szych
czêstotliwoœciach powoduj¹ szybsze ruchy
ig³y. Zatem napiêcie indukowane przez
wy¿sze czêstotliwoœci bêdzie wiêksze ni¿
napiêcie indukowane przez czêstotliwoœci
z do³u pasma akustycznego.
Napiêcie wyjœciowe wk³adek gramo-
fonowych osi¹ga wartoœæ pojedynczych
miliwoltów dla czêstotliwoœci 1 kHz. Jest
to wartoœæ dosyæ ma³a wymagaj¹ca
przedwzmacniacza o dobrych parame-
trach szumowych. Mogê jednak pocie-
szyæ, ¿e przedwzmacniacz w magnetofo-
nie musi mieæ czu³oœæ o rz¹d wielkoœci
lepsz¹. Impedancja typowej wk³adki ma-
[dB]
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
10 100
Rys. 4 Wypadkowa charakterystyka przedwzmacniacza
z w³¹czonym i wy³¹czonym filtrem górnoprzepustowym.
gnetoelektrycznej wynosi ok. 5 kW, jest to
zatem Ÿród³o œredniorezystancyjne.
Pod koniec ery gramofonów pojawi-
³y siê jeszcze wk³adki z ruchom¹ cewk¹
tzw. MC. Ponoæ zapewnia³y lepsz¹ jakoœæ
odtwarzania dŸwiêku. Ich wad¹ by³a
znacznie mniejsza czu³oœæ, co wi¹za³o siê
z wiêkszymi problemami przy konstruo-
waniu przedwzmacniacza.
Opis uk³adu
Schemat przedwzmacniacza spe³nia-
j¹cego wszystkie przytoczone wy¿ej wy-
mogi przedstawiono na rysunek 3. Uk³ad
powsta³ w oparciu o najczêœciej stosowane
rozwi¹zania fabrycznych przedwzmacnia-
czy. Prawdê mówi¹c w tej dziedzinie wy-
myœlono ju¿ wszystko co by³o mo¿liwe.
Niektórzy zapewne zdziwi¹ siê dlaczego
w dobie uk³adów scalonych ktoœ jeszcze
bawi siê tranzystorami. Przyczyna jest pro-
zaiczna nie mog³em nigdzie dostaæ nisko-
szumowego wzmacniacza operacyjnego
przeznaczonego do zastosowañ w akusty-
ce, tzn. posiadaj¹cego wyjœcie w klasie A.
Próby ze zwyk³ymi wzmacniaczami szybko
mnie wyleczy³y z tego pomys³u, ze wzglê-
du na du¿e szumy w³asne uk³adów.
Optymalizacja szumowa wzmacnia-
czy jest zagadnieniem niezwykle cieka-
wym, ale te¿ skomplikowanym. Elemen-
tem decyduj¹cym o wypadkowych szu-
mach jest pierwszy stopieñ wzmacniacza.
Dlatego musi on byæ zaprojektowany
szczególnie starannie. Szumy tranzystora
zale¿¹ g³ównie od pr¹du kolektora, a tak-
¿e od rezystancji Ÿród³a sygna³u.
1k 10k 100k
[Hz]
6/2000
Dla wk³adki magnetoelektrycznej opty-
malny pr¹d tranzystora, przy najni¿szych
szumach przyjmuje wartoœæ oko³o
100÷200 mA. D¹¿¹c do uzyskania du¿ej
wartoœci wzmocnienia wnoszonego przez
ten stopieñ rezystor kolektorowy R3 przyj-
muje du¿¹ wartoœæ wymuszaj¹c tym sa-
mym doœæ wysokie napiêcie zasilaj¹ce.
W przedwzmacniaczu zastosowano ujem-
ne napiêcie zasilania ze wzglêdu na typ
przewodnictwa tranzystorów. Generalnie
tranzystory pnp charakteryzuj¹ siê mniej-
szymi szumami w³asnymi ni¿ ich odpo-
wiedniki npn. Innym rozwi¹zaniem
zmniejszaj¹cym szumy w³asne tranzysto-
rów jest równoleg³e ich ³¹czenie. Wypad-
kowe szumy malej¹ o ok. 3 dB dla dwóch
po³¹czonych tranzystorów a o 6 dB dla
czterech. Niegdyœ produkowano nawet
specjalne wielokrotne tranzystory, lecz
dziœ nie znalaz³em ich w ¿adnym katalogu.
Przyznam siê szczerze, ¿e próbowa³em za-
projektowaæ i wykonaæ przedwzmacniacz
z tranzystorami po³¹czonymi równolegle,
lecz nic z tego nie wysz³o. Uk³ad rzeczywi-
œcie mia³ mniejsze szumy w³asne, ale wy-
stêpowa³o w nim zjawisko okresowego
„przytykania” siê którego nie potrafi³em
wyeliminowaæ. Nie pomaga³y nawet
najwymyœlniejsze tricki. Powróæmy jednak
do rzeczywistoœci.
Pierwszy stopieñ wzmacniacza za-
pewnia wzmocnienie ok. 40 dB. Z kolek-
tora T1 sygna³ doprowadzony zostaje do
drugiego stopnia wzmacniaj¹cego
w którym ulokowano tranzystor T2. Tran-
zystor ten pracuje ju¿ przy du¿o wiêkszym
pr¹dzie kolektora wynosz¹cym ok. 5 mA.
Od niego nie wymaga siê tak ma³ych szu-
mów w³asnych, gdy¿ na jego wejœcie do-
ciera ju¿ sygna³ wzmocniony. Zadaniem
tego stopnia jest dalsze wzmacnianie sy-
gna³u, a tak¿e zapewnienie ma³ej impe-
dancji wyjœciowej. St¹d wartoœæ rezystora
kolektorowego tylko 2,2 kW. Razem oba
stopnie zapewniaj¹ w otwartej pêtli
wzmocnienie rzêdu 60÷80 dB.
Ca³y uk³ad przedwzmacniacza objêty
jest kilkoma pêtlami sprzê¿eñ zwrotnych.
Ka¿da z tych pêtli ma inne zadanie. Za-
cznijmy od najprostszej, któr¹ tworzy
kondensator C4. Jego zadaniem jest ogra-
niczenie pasma i zapewnienie stabilnoœci
(zapobieganie wzbudzeniom). Druga pê-
tla jest utworzona przez rezystor R5. Jest
to sta³opr¹dowe ujemne sprzê¿enie
zwrotne. „Za³atwia” ono za jednym za-
machem stabilizacjê punktu pracy obu
tranzystorów oraz polaryzacjê bazy tran-
 06/2000 Przedwzmacniacz gramofonowy 7

zystora T1. Sk³adowa zmienna sygna³u
jest eliminowana przez kondensator C5.
Trzecia pêtla sprzê¿enia zwrotnego decy-
duje o kszta³cie charakterystyki czêstotli-
woœciowej przedwzmacniacza.
Jak wczeœniej wspomnia³em kszta³t
charakterystyki jest œciœle zdefiniowany,
przez trzy sta³e czasowe. Te sta³e okreœlo-
ne s¹ przez wartoœci elementów R9, R10,
C6 i C7. Obliczeniowe wartoœci odbiegaj¹
nieco od rzeczywistych wartoœci elemen-
tów, ale podyktowane to jest konieczno-
œci¹ uzyskania wypadkowej charaktery-
styki zgodnej z normami.
Wzmocnienie przedwzmacniacza z za-
mkniêt¹ pêtl¹ sprzê¿enia zwrotnego okre-
œlone jest przez wartoœæ rezystora R2.
Zmieniaj¹c j¹ mo¿na uzyskaæ ró¿n¹ czu³oœæ
wejœciow¹. Podane na schemacie wartoœci
s¹ dobrane w taki sposób aby przed-
wzmacniacza wspó³pracowa³ poprawnie
T2 C4
C6
R3
z wiêkszoœci¹ produkowanych niegdyœ
w Polsce wk³adek gramofonowych.
Na wejœciu znajduje siê kondensator
C1 po³¹czony do masy. Jego zadaniem
jest zwieranie sygna³ów silnych stacji ra-
diowych lub telekomunikacyjnych, które
mog¹ indukowaæ sygna³y zak³ócaj¹ce
w przewodach prowadz¹cych sygna³
z wk³adki do wejœcia.
Impedancja wejœciowa wzmacniacza
wynosi ok. 47 kW co jest zgodne z ogólnie
przyjêtym standardem. Przy napiêciu zasi-
lania –27 V w poprawnie dzia³aj¹cym uk³a-
dzie napiêcia na kolektorach tranzystorów
T1 i T2 powinny wynosiæ odpowiednio
–5,5 V i –16 V, z dok³adnoœci¹ do ±1 V.
Odtwarzanie p³yt gramofonowych
wi¹¿e siê czêsto z pojawieniem siê na ni-
skich czêstotliwoœciach nieprzyjemnych
dudnieñ. Wynikaj¹ one z rezonansów
mechanicznych ca³ego mechanicznego
ARTKELE
534
W£1
C9 B1 100mA
uk³adu gramofonu. Im lepszy gramofon
tym dudnienia te s¹ mniej odczuwalne
i wystêpuj¹ na ni¿szych czêstotliwoœciach,
ale towarzysz¹ niezmiennie p³ytom winy-
lowym. Dlatego te¿ bardzo czêsto uzupe³-
nieniem przedwzmacniacza jest filtr gór-
noprzepustowy o czêstotliwoœci granicz-
nej ok. 50 Hz. Nasz przedwzmacniacz zo-
sta³ wyposa¿ony w tego rodzaju filtr.
Uk³ad filtru jest klasyczny. Wykorzystano
w nim tranzystor T3 pracuj¹cy jako wtór-
nik emiterowy, w³¹czaj¹c w pêtle sprzê¿e-
nia zwrotnego rezystor R12. Nachylenie
charakterystyki filtru wynosi 12 dB/okt.
Czêstotliwoœæ graniczna zale¿y od warto-
œci kondensatorów C8 i C9. Filtr mo¿na
wy³¹czyæ zwieraj¹c ze sob¹ styki prze³¹cz-
nika W£1. Napiêcie na emiterze T4
wynosi ok. –13 V
W przypadku koniecznoœci do-
pasowania poziomu sygna³u wyjœcio-
wego do wejœcia wzmacniacza lub kar-
ty dŸwiêkowej mo¿na pos³u¿yæ siê
potencjometrem P1.
Na rysunku 4 przedstawiono wypad-
kow¹ charakterystykê przedwzmacniacza
z w³¹czonym i wy³¹czonym filtrem górno-
przepustowym.
Do zasilania uk³adu wystarczy prosty
zasilacz niestabilizowany, z prostowni-
kiem pó³okresowym. Pr¹d pobierany
przez ca³y przedwzmacniacz nie przekra-
cza 20 mA. Natomiast napiêcie zasilania
jest doœæ wysokie, co komplikuje sprawê
stabilizatora. W zasilaczu wykorzystano
tzw. mno¿nik pojemnoœci. Sk³ada siê on
z tranzystora T4 i kondensatora C15. Po-
jemnoϾ tego kondensatora przeniesiona
na wyjœcie zasilacza jest B razy wiêksza,
gdzie B to wzmocnienie pr¹dowe tranzy-
stora T4. Dzieje siê tak za spraw¹ wzmac-
SIEÆ niaj¹cego wp³ywu tranzystora. Przyjmu-

R6

C10 j¹c wartoœæ B=200 otrzymuje siê pojem-

R9

C8 P1
C2 noœæ rzêdu 10.000 mF. Przy takim kon-
WEL T1 WYL 220V
R12
R13
R10

densatorze têtnienia na wyjœciu zasilacza

R14
R5
R7

R15

C5 C7 s¹ prawie niemierzalne.
R2

TS 2/24
534
T T
T3 Ca³y przedwzmacniacz wraz z zasila-
R11
R16

R17
R1

R4

R8

ARTKELE czem i transformatorem mieœci siê na jed-

C1 C3 C11
nej p³ytce drukowanej. Uk³ad nie wyma-
C1 C3 C11
ga ¿adnego uruchamiania, pod warun-
R11
R16

R17
R1

R4

R8

T
T3
T 25V/0,04A kiem, ¿e zbudowany zosta³ ze sprawnych
R2

elementów. Kondensatory C6, C7, C8

R15

C5 C7
T4 D1
R5
R7

R14

i C9 powinny mieæ tolerancjê wykonania

R10

R12
R13

R20
R18

WEP
C2 T1 WYP
C14 R19 co najmniej 5%.
C8 P1 C16
R9

Maj¹c zmontowany uk³ad mo¿na ju¿

C12

C10
R3

R6

C6 C9 C oddaæ siê przes³uchiwaniu starych zapo-

T2 C4 W£1 C17 C15 13 mnianych p³yt, lub te¿ przyst¹piæ do
przegrywania ich na nowe b³yszcz¹ce
Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów kr¹¿ki.
8 Miernictwo 6/2000

Wykaz elementów Rezystory cd. Kondensatory

R3 – W/0,125 W
110 kW C13* – 100 mF/40 V
Pó³przewodniki R13 – W/0,125 W
120 kW C14* – 220 mF/40 V
T1÷T3 – BC 416C R5 – W/0,125 W
150 kW Inne
T4* – BC 557B R14, R15 – W/0,125 W
680 kW TR1* – TS 2/24 (TS 2/55)
D1* – 1N4007 R10 – W/0,125 W
910 kW B1* – WTAT 100 mA/250 V
Rezystory P1 – W TVP 1232
22 kW p³ytka drukowana numer 534
R8 – 330 W/0,125 W Kondensatory
R7 – 680 W/0,125 W C1 – 22 pF/50 V ceramiczny Uwaga!
R2 – 820 W/0,125 W C4 – 100 pF/50 V ceramiczny Wszystkie elementy oznaczone gwiazdk¹
R18* – 330 W/0,125 W C6 – 2 nF/25 V KSF-020-ZM wystêpuj¹ pojedynczo. Pozosta³e elemen-
R6 – W/0,125 W
2,2 kW C7 – 6,8 nF/25 V KSF-020-ZM ty wystêpuj¹ podwójnie. Numeracja ele-
R20* – W/0,125 W
3,3 kW C9 – 33 nF/63 V MKSE-20 mentów jest taka sama dla lewego i pra-
R16 – W/0,125 W
4,7 kW C8 – 47 nF/63 V MKSE-20 wego kana³u.
R4 – W/0,125 W
5,6 kW C12*, C17* – 47 nF/50 V ceramiczny P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
R19* – W/0,125 W
8,2 kW C2, C10 – 2,2 mF/50 V niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
R17 – W/0,125 W
22 kW C3, C11 – 10 mF/25 V wiaæ w redakcji PE.
R12 – W/0,125 W
33 kW C16* – 10 mF/40 V Cena: p³ytka numer 534 – 6,80 z³
R9 – W/0,125 W
39 kW C15* – 47 mF/40 V + koszty wysy³ki.
R1, R11 – W/0,125 W
100 kW C5 – 100 mF/25 V à Janusz Stachowiak

p³ynie ró¿ny pr¹d. Zmiana ró¿nicy napiêæ

Scalony przetwornik wprost proporcjonalna do temperatury
w jakiej znajduj¹ siê tranzystory. Zale¿-
temperatury na napiêcie LM 35 noœæ t¹ opisuje wzór:

Zasiadaj¹c do projektowania cyfro-
wego termometru zmuszony by³em zapo-
znaæ siê z uk³adami przetworników tem-
peratury LM 35. Bardzo szybko przekona-
³em siê, ¿e s¹ to idealne uk³ady do po-
miarów temperatury o doœæ dobrej do-
k³adnoœci. Bardzo wa¿n¹ ich zalet¹ jest fa-
bryczne kalibrowanie ka¿dego przetwor-
nika. Tak wiêc nie ma najmniejszej po-
trzeby bawienia siê z ustalaniem tempe-
ratur i umieszczaniem czujników w mie-
szaninie wody z lodem i wrz¹tku. Do wy-
kT I
DUBE = ln T 1
q IT 2
konania i skalibrowania termometru, ter-
moregulatora, czy innego urz¹dzenia gdzie:
w który, wykorzystywany jest pomiar k – sta³a Boltzmana,
temperatury nie jest potrzebny nawet T – temperatura bezwzglêdna,
termometr, gdy¿ jego funkcjê spe³nia q – ³adunek elektronu.
uk³ad LM 35. Z równania widaæ wyraŸnie, ¿e dla sta³e-
Jak zatem dzia³a takie cudo? Podsta- go stosunku pr¹dów p³yn¹cych przez
wowym zjawiskiem jakie jest wykorzysty- tranzystory ró¿nica napiêæ jest liniowo za-
wane w uk³adzie jest zmiana ró¿nicy na- le¿na od temperatury.
piêæ wystêpuj¹cych na z³¹czach baza-emi- Schemat uk³adu do pomiaru tempe-
ter dwóch tranzystorów znajduj¹cych siê ratury bezwzglêdnej przedstawiono na
w jednakowej temperaturze przez które rysunku 1a. Ró¿nica napiêæ na bazach

a) b)
+Vs
A1

Vout
Vb Vout=10mV/°C
10mV/°K
R2 R2
1,38V R1 T1 T2
(Vptat) 10E E
26R
A1

Vs
0,125R2
A2
UK£AD nR1
R KOMPENSACJI 8,8mV/°C
100R

i R2
23R

Rys. 1 Zasada pomiaru temperatury: a) w skali bezwzglednej (stopniach Kelvina), b) w stopniach Celsjusza
 06/2000 Przetwornik T na U 9

le¿y zawsze odejmowaæ 2,73 V,

a) aby uzyskaæ temperaturê w stop- +U
+
niach Celsjusza. +Vs
wy
Uwy=100 mV+(100 mV/°C)·T
+Vs
2k Na rysunku 1b przedstawiono LM35
wy
0,1mF LM35 schemat uk³adu który umo¿liwia T
200W
Robc
pomiar temperatury w stopniach
T
>1M Iq It It=(50 mA/°C)·T
Celsjusza. Podobnie jak poprze- radiator DIq=0,4 mA/°C
dnio ró¿nica napiêæ na bazach R2
Iq=56 mA dla T=25°C
1,6k
b) + tranzystorów odk³ada siê na rezy- +2°C÷+40°C
1mF P1
+Vs
storze R1 i ulega pomno¿eniu 470W

LM35
wy przez szeregowe po³¹czenie rezy-
0,1mF T stora R1 z nR1. Zasada dzia³ania
75W
Robc uk³adu mno¿¹cego jest bardzo
1k÷100k Rys. 4 Uk³ad pomiaru temperatury
1mF prosta. Ró¿nica napiêæ DUBE wy- o czu³oœci 100 mV/°C
stêpuj¹ca na rezystorze R1 wy-
musza przep³yw pr¹du dostarcza- 10 mV/°C. Podczas kalibracji fabrycznej
nego przez wzmacniacz A1. Ten dobierana jest tylko wartoϾ rezystora
Rys. 2 Praca uk³adu LM 35 z obci¹¿eniem
sam pr¹d przep³ywaj¹c przez re- nR1. Uk³ad posiada jeszcze uk³ad kom-
o charakterze pojemnoœciowym
zystancjê n razy wiêksz¹ wytwa- pensacji nieliniowoœci co poprawia do-
tranzystorów w tym uk³adzie wynosi ok. rza n razy wiêkszy spadek napiêcia. Do- k³adnoœæ pomiaru.
(0,2 mV/°K)·T. Odk³ada siê ona na rezy- bieraj¹c odpowiednio wartoœæ n mo¿na PrzejdŸmy teraz do zastosowañ i roz-
storze R. Wartoœæ ró¿nicy napiêæ jest uzyskaæ w³aœciwy wspó³czynnik tempera- wi¹zañ uk³adowych LM 35. Podstawowe
mno¿ona w uk³adzie szeregowego po³¹- turowy. Odejmowanie wartoœci napiêcia uk³ady aplikacyjne i rozk³ad wyprowa-
czenia rezystorów 26R, R i 23R, daj¹c wynikaj¹cego z temperatury bezwzglêd- dzeñ zamieszczono w artykule pt. „Cyfro-
w efekcie na wyjœciu sygna³ zmieniaj¹cy nej nastêpuje na z³¹czu baza-emiter i sze- wy termometr z pomiarem dwupunkto-
siê o 10 mV/°K. Czyli w temperaturze regowo po³¹czonej z ni¹ diodzie. Tak wiêc wym” znajduj¹cym siê na stronie 11
0°C napiêcie wyjœciowe bêdzie wynosi³o napiêcie na wejœciu nieodwracaj¹cym w bie¿¹cym numerze PE. Tam te¿ mo¿na
2,73 V (0°K=–273°C). Rezystor wzmacniacza A2 jest ju¿ proporcjonalne znaleŸæ omówienie podstawowych apli-
100R przeznaczony jest do regulacji na- do skali temperatury wyra¿onej w °C. kacji. Tu zaœ zamierzam omówiæ kilka za-
piêcia niezrównowa¿enia. Uk³ad bez- Wzmacniacz A2 wnosi dodatkowe gadnieñ zwi¹zanych z pomiarem zdal-
wzglêdnego pomiaru temperatury jest wzmocnienie okreœlone stosunkiem rezy- nym, czyli takich przy których czujnik jest
jednak niewygodny do wiêkszoœci zasto- storów R2 tak, ¿e na wyjœciu otrzymuje oddalony od uk³adu pomiarowego na
sowañ, gdy¿ od napiêcia wyjœciowego na- siê wspó³czynnik temperaturowy wiêksz¹ odleg³oœæ.
Jako uk³ad mikromocowy LM 35 ma
ograniczon¹ zdolnoœæ do wysterowywa-
+ nia obci¹¿eñ o wiêkszej pojemnoœæ.
a) Uwy=10 mV+(10 mV/°C)·T
10kW 200W Uk³ad zachowuje siê poprawnie przy po-
+2°C÷+40°C
+Vs –
jemnoœciach obci¹¿enia nie przekraczaj¹-
wy cych 50 pF. Przy wiêkszych pojemno-
radiator LM35
T œciach obci¹¿enia jakie stanowi¹ na przy-
200W
k³ad przewody ekranowane prostym roz-
skrêtka
wi¹zaniem jest separacja przy pomocy
b)
szeregowo z wyjœciem po³¹czonego rezy-
skrêtka +5V
stora (rys. 2a). Jedynym wymaganiem
+Vs w takim przypadku jest odpowiednio du-
wy
radiator LM35 ¿a rezystancja wejœciowa wzmacniacza,
+
T
200W
lub przetwornika do którego przesy³any
Uwy=10 mV+(10 mV/°C)·T
10kW 200W
+2°C÷+40°C
jest mierzony sygna³. Drugim rozwi¹za-
– niem pozwalaj¹cym omin¹æ problem ob-
c) ci¹¿enia o charakterze pojemnoœciowym
skrêtka +5V zastosowanie t³umika RC. Przyk³ad takie-
+Vs

radiator LM35
wy go rozwi¹zania podano na rys. 2b. Po-
+
T Uwy=10 mV+(10 mV/°C)·T wy¿sze rozwi¹zania wymagaj¹ jednak
0,1mF –5°C÷+40°C
–
200W prowadzenia trzech przewodów do czuj-
2kW
4,7kW 200W nika temperatury. Problem ten mo¿na
rozwi¹zaæ stosuj¹c jeden z trzech uk³adów
przedstawionych na rysunku 3. Dwa
pierwsze rozwi¹zania przeznaczone s¹ do
Rys. 3 Dwuprzewodowe po³¹czenie uk³adu LM 35 z uk³adem pomiarowym pracy w przedziale temperatur od
10 Przetwornik T na U
Tabela 1 – Podstawowe parametry LM 35A
Parametr Warunki
Dok³adnoœæ TA=+25°C
pomiaru TA=– 10°C
TA=+150°C
TA=–55°C
Nieliniowoœæ –55°V<TA<+150°C
Nachylenie przetw. –55°V<TA<+150°C
Pr¹d spoczynkowy Vs=+5 V, +25°C
Vs=+5 V
Vs=+30 V, +25°C
Vs=+30 V
+2°C do +40°C. Do po³¹czenia czujni-
ka LM 35 z uk³adem pomiarowym zasto-
sowano skrêtkê. W pierwszym rozwi¹za-
niu (rys. 3a) mierzony sygna³ odniesiony
jest do napiêcia zasilania, a w drugim do
masy (rys. 3b). W obu uk³adach prze-
twornik obci¹¿ony jest rezystorem o war-
toœci 200 W. Przez który p³ynie pr¹d pro-
porcjonalny do temperatury. Wspó³czyn-
nik nachylenia wynosi 50 mA/°C. Zatem
uk³ad pomiarowy zachowuje siê jak
Ÿród³o pr¹dowe sterowane temperatur¹.
Do dok³adnej regulacji napiêcia wyjœcio-
wego s³u¿y potencjometr.
Poniewa¿ oprócz pr¹du p³yn¹cego
przez rezystor 200 W, w obwodzie p³ynie
tak¿e pr¹d spoczynkowy uk³adu LM 35
wynosz¹cy ok. 50 mA napiêcie wyjœciowe
jest przesuniête o ok. 10 mV. Zatem tem-
peraturze 20°C bêdzie odpowiadaæ na-
piêcie wyjœciowe równe 210 mV (o 10 mV
wiêcej ni¿ w aplikacji podstawowej). Pod-
stawowym mankamentem tego rozwi¹za-
EPROM
CZÊŒCI ELEKTRONICZNE
ul. Parkowa 25
51-616 Wroc³aw
tel. (071) 34-88-277
fax (071) 34-88-137
tel. kom. 0-90 398-646
e-mail: eprom@kurier.com.pl
Czynne od poniedzia³ku do
pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00
Oferujemy Pañstwu bogaty wybór
elementów elektronicznych uznanych
(zachodnich) producentów bezpoœre-
Typ Max Jedn.
±0,2 ±0,5 °C
±0,3 °C
±0,4 ±1,0 °C
±0,4 ±1,0 °C
±0,18 C przednio napiêcie wyjœciowe jest wy¿sze
+10,0 +9,9÷+10,1 mV/°C
56 67 mA
105 mA
56,2 68 mA
105,5 mA
nia jest jednak wzrost mocy traconej
w uk³adzie LM 35 i zwi¹zane z tym samo-
podgrzewanie siê uk³adu, czyli zawy¿anie
wskazañ temperatury. Aby temu zapobiec
uk³ad musi byæ wyposa¿ony w niewielki
radiator. Mimo to dok³adnoœæ pomiaru
jest w tym przypadku wyraŸnie gorsza.
Trzecie rozwi¹zanie (rys. 3c) pozwala na
pomiar temperatur ujemnych od –5°C do
+40°C. Uzyskano to dziêki sztucznemu
„podniesieniu” masy uk³adu, przez co
przez rezystor 200 W p³ynie pr¹d tak¿e
gdy napiêcie wyjœciowe jest ni¿sze od na-
piêcia nó¿ki masy LM 35. Tak¿e to rozwi¹-
zanie obarczone jest b³êdem wynikaj¹cym
z samonagrzewania siê czujnika.
Wszystkie uk³ady z rysunku 3 ze
wzglêdu na samonagrzewanie i dodatko-
we b³êdy spowodowane pr¹dem spo-
czynkowym mog¹ pracowaæ w znacznie
wê¿szym zakresie temperatur.
Na rysunku 4 przedstawiono rozwi¹-
zanie w którym mo¿na uzyskaæ wiêksze
dnio z naszego magazynu. Posiada-
my w sprzeda¿y miêdzy innymi:
PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM
(S-RAM; D-RAM)
UK£ADY SCALONE SERII:
74LS..., 74HCT..., 74HC...,
C-MOS (40..., 45...).
MIKROPROCESORY, np.:80.., 82..,
Z80.., ICL71.., ATMEL89..,
UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZE
OPERACYJNE, KOMPARATORY, TIME-
RY, TRANSOPTORY, KWARCE, STABI-
LIZATORY, TRANZYSTORY, PODSTAW-
KI BLASZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC,
LISTWY PIONOWE, LISTWY ZACISKO-
WE, PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥-
CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HELITRYMY,
LEDY, PRZEKANIKI, GALANTERIA
ELEKTRONICZNA.
6/2000
nachylenie charakterystyki przetwornika.
Uk³ad dzia³a w tym przypadku jako Ÿród³o
pr¹dowe wymuszaj¹ce przep³yw pr¹du
przez rezystor R2 i potencjometr P1. War-
toœci tych elementów s¹ dobrane w taki
sposób aby zmiana napiêcia wyjœciowego
wynosi³a 100 mV/°C. Tak samo jak po-
o 100 mV, czyli temperaturze 20°C odpo-
wiada napiêcie o wartoœci 2,10 V. Podob-
nie jak poprzednio uk³ad musi byæ wypo-
sa¿ony w niewielki radiator. Kalibracja po-
lega na zmierzeniu napiêcia pomiêdzy
wyjœciem LM 35 a jego mas¹ które ozna-
czamy jako Uwy, a nastêpnie na ustawie-
niu napiêcia wyjœciowego potencjome-
trem P1 mierzonego wzglêdem masy
o wartoœci 10·Uwy+100 mV. Tak¿e ten
uk³ad mo¿na stosowaæ tylko do pomiarów
w w¹skim zakresie temperatur.
Jak wynika z powy¿szego najlepsz¹
dok³adnoœæ zapewniaj¹ podstawowe
uk³ady pomiarowe i zalecam stosowanie
w³aœnie takich rozwi¹zañ. Znacznie lepiej
jest do³o¿yæ wzmacniacz operacyjny
o wzmocnieniu równym 10 V/V gdy¿ b³¹d
pomiaru bêdzie mniejszy, nie ma koniecz-
noœci stosowania radiatora oraz nie po-
trzeba od wyniku odejmowaæ nieszczê-
snych 100 mV.
Na sam koniec przytoczê jeszcze
podstawowe parametry uk³adu LM 35,
który mo¿e byæ zasilany napiêciami w za-
kresie od 5 do 30 V.
à Micha³ Sadowski
POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y
PODZESPO£Y KOMPUTEROWE:
NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON)
P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PA-
MIÊCI SIMM/DIMM, WENTYLATO-
RY, KARTY MUZYCZNE, KARTY VI-
DEO, MYSZY, FAX-MODEM-y,
FLOPP-y, DYSKI TWARDE, CD-
ROMy, KLAWIATURY, OBUDOWY,
ZASILACZE, G£OŒNIKI I INNE.
Programujemy EPROMy, FLASH/
EEPROMy, GALe, PALe, procesory
87.., 89.. oraz inne uk³ady progra-
mowalne.
Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.
Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.
 06/2000 Elektronika domowa 11

Cyfrowy termometr
z pomiarem dwupunktowym
Pomiary temperatury dziœ nie s¹ niczym skomplikowanym. Mo¿-
na znaleŸæ wiele przetworników temperatury na napiêcie, pokry-
waj¹cych bardzo szeroki zakres pomiarowy. Mimo tego doœæ ciê¿-
ko jest spotkaæ udan¹ konstrukcjê termometru. Artyku³ ten po-
wsta³ na wskutek problemów z nabyciem dok³adnego termome-
tru o odpowiedniej rozdzielczoœci. Tak¿e rozwi¹zania amatorskie
okaza³y siê niedoskona³e, a autorzy projektów pope³nili sporo
b³êdów. Ta konstrukcja naprawdê nadaje siê do pomiarów tem-
peratur od –55°C do +150°C z rozdzielczoœci¹ 0,1°C.
Do zaprojektowania i zbudowania +850°C, a b³¹d pomiaru mo¿e osi¹gn¹æ Od paru lat du¿¹ popularnoœci¹ ciesz¹
termometru sk³oni³a mnie koniecznoœæ nawet ±0,001°C. Ponadto czujnik siê scalone przetworniki temperatury na
pomiaru temperatury wody w procesach ten charakteryzuje siê wysok¹ sta³oœci¹ napiêcie. Wykorzystuj¹ one zjawisko ró¿-
chemicznych. W pierwszym podejœciu ku- parametrów w czasie. Standardow¹ war- nego rozp³ywu pr¹dów w dwóch tranzy-
pi³em gotowy fabryczny termometr toœci¹ rezystancji czujnika platynowego storach w zale¿noœci od temperatury, przy
umo¿liwiaj¹cy niezale¿ny pomiar tempe- jest 100 W w temperaturze 0°C. czym oba tranzystory znajduj¹ siê w tej
ratury w dwóch miejscach. Zaraz po w³¹- Innymi „czujnikami” temperatury s¹ samej temperaturze. Uk³ady te doskonale
czeniu termometru okaza³o siê, ¿e dok³ad- termopary nazywane te¿ termoogniwami nadaj¹ siê do wiêkszoœci zastosowañ do-
noœæ wskazañ jest ¿adna. Dwa jednakowe lub termoelementami. Termoparê tworz¹ mowych o stosunkowo du¿ej dok³adnoœci.
czujniki umieszczone w tej samej tempe- dwa ró¿ne metale po³¹czone ze sob¹. Je- Bardzo du¿¹ zalet¹ takich przetworników
raturze pokazywa³y dwie, ró¿ni¹ce siê ¿eli dwie termopary po³¹czy siê ze sob¹, jest to, ¿e nie wymagaj¹ one ¿adnej kali-
miêdzy sob¹ o prawie 2°C, temperatury. a punkty po³¹czenia ró¿nych metali umie- bracji, która przeprowadzana jest w pro-
Czym prêdzej odda³em do sklepu tak œci siê w dwóch ró¿nych temperaturach, cesie produkcji przetwornika. Scalone
kiepskie urz¹dzenie. Jako ¿e jestem elek- to w obwodzie powstanie ró¿nica napiêæ przetworniki temperatury produkowane
tronikiem postanowi³em kupiæ w sklepie proporcjonalna do ró¿nicy temperatur po- s¹ w wersjach wyskalowanych w stop-
kit termometru. Niestety i ten wybór oka- miêdzy dwoma takimi z³¹czami. Jedno niach Celsjusza, w stopniach Fahrenheita
za³ siê nietrafny. Ze wzglêdu na b³êdnie z nich powinno byæ umieszczone w sta³ej i w skali bezwzglêdnej Kelvina. Taki czuj-
zaprojektowan¹ mozaikê wskazania tem- i znanej temperaturze odniesienia. Termo- nik by³ ju¿ opisywany w Praktycznym
peratury nie by³y sta³e, a ca³y czas p³ywa- pary wykonuje siê z ró¿nego rodzaju par Elektroniku, ale niezbyt dok³adnie. Szerszy
³y. W oparciu o elementy kitu zmuszony metali np.: ¿elazo-konstantan Fe-Ko, opis i zastosowanie tego ciekawego uk³a-
by³em zaprojektowaæ prawie od podstaw miedŸ-konstantan Cu-Ko, platyna, rod- du przedstawiê w odrêbnym artykule.
urz¹dzenie które zadowoli³o by mnie. Za- platyna PtRh-Pt. Zalet¹ termopar jest bar- Elektroniczny pomiar temperatury
nim przyst¹piê do opisu termometru po- dzo szeroki zakres mierzonych temperatur wi¹¿e siê z kilkoma problemami,
dam kilka informacji na temat samych po- obejmujacy zakres od 0 do 1600°C. Wa- z których g³ównym jest samopodgrzewa-
miarów temperatury i elementów które t¹ d¹ natomiast jest koniecznoœæ stabilizowa- nie czujnika temperatury. Proszê zwróciæ
temperaturê mierz¹. Opiszê tak¿e ogólne nia temperatury spoiny odniesienia i bar- uwagê, ¿e chc¹c zmierzyæ temperaturê
zasady umieszczania termometrów poko- dzo ma³y sygna³ u¿yteczny (ma³a czu³oœæ). przy pomocy rezystancyjnego czujnika
jowych i zaokiennych pozwalaj¹ce na rze- Jeszcze innym elementem przezna- platynowego, konieczny jest pomiar rezy-
telny pomiar temperatury. czonym do pomiaru temperatury jest ter- stancji, a ten opiera siê na przep³ywie
Temperatura jest wielkoœci¹ nieelek- mistor, czyli element pó³przewodnikowy pr¹du przez czujnik. Pr¹d p³yn¹cy przez
tryczn¹, co oznacza ¿e nie jest ona bezpo- zmieniaj¹cy swoj¹ rezystancjê pod wp³y- czujnik powoduje wydzielenie siê mocy
œrednio zwi¹zana z pr¹dem, napiêciem, wem zmian temperatury. Termistory wy- na rezystancji drutu platynowego i pod-
natê¿eniem pola magnetycznego i innymi konuje siê z tlenków ¿elaza, niklu i tytanu. niesienie jego temperatury. Zatem wynik
wielkoœciami elektrycznymi. Dlatego te¿ Mog¹ mieæ zarówno dodatni (PTC) jak pomiaru bêdzie zafa³szowany moc¹ tra-
do pomiaru temperatury niezbêdne s¹ i ujemny (NTC) wspó³czynnik temperatu- con¹ w elemencie pomiarowym. Dlatego
odpowiednie przetworniki zamieniaj¹ce rowy. Oznacza to, ¿e w zale¿noœci od wy- te¿ w uk³adach tego typu nale¿y d¹¿yæ do
j¹ na wielkoœæ elektryczn¹, najczêœciej na- konania rezystancja termistora PTC roœnie maksymalnego minimalizowania mocy
piêcie. Najprostszym i bardzo dok³adnym wraz ze wzrostem temperatury a termi- traconej w czujniku. Dotyczy to wszyst-
przetwornikiem jest rezystor platynowy. stora NTC maleje. Wadami termistorów kich czujników (przetworników) tempera-
Wykorzystuje on zale¿noœæ zmian rezy- s¹ nieliniowa charakterystyka zmian rezy- tury. B³¹d ten czêsto mo¿na spotkaæ
stancji w funkcji temperatury, która jest stancji w funkcji temperatury, zmiany sta- w opisach uk³adów termometrów. Autor
liniowa. Zakres mierzonych temperatur rzeniowe i stosunkowo ma³a powtarzal- ostatnio publikowanego w Praktycznym
zaczyna siê od –200°C osi¹gaj¹c noœæ parametrów. Elektroniku artyku³u o termometrze tak¿e
12
nie ustrzeg³ siê tego klasycznego i zara-
zem elementarnego b³êdu.
Drugim problemem zwi¹zanym z po-
miarem temperatury s¹ warunki w jakich
znajduje siê czujnik. WeŸmy pod uwagê
pokój mieszkalny. Na pierwszy rzut oka
mo¿e wydawaæ siê, ¿e w pokoju panuje
w miarê jednakowa temperatura. Nic
bardziej b³êdnego. Temperatura przy sa-
mej pod³odze jest najni¿sza (od tej regu³y
jest niewielki wyj¹tek), a pod sufitem naj-
wy¿sza. Ró¿nice mog¹ dochodziæ nawet
do 10°C!!! To samo dotyczy rozk³adu
temperatury w p³aszczyŸnie poziomej.
Œciany zewnêtrzne bêd¹ ch³odniejsze lub
cieplejsze i to o kilka stopni (ch³odniejsze
zim¹, cieplejsze latem zw³aszcza gdy s¹ to
œciany na które od zewn¹trz pada s³oñce).
Œciany gdzie przebiegaj¹ obci¹¿one prze-
wody elektryczne (zasilanie pralki, ku-
chenki elektrycznej, ¿elazka itp.) bêd¹
z kolei cieplejsze o 1÷2°C. Tak samo
œciany oœwietlane przez s³oñce mog¹ byæ
cieplejsze nawet o 5÷15°C. Pracuj¹cy te-
lewizor, wzmacniacz, lub komputer tak¿e
podnosi w swoim otoczeniu temperaturê
o kilka stopni. Nawet podmuch powie-
trza z cieplejszego obszaru wywo³any ru-
chem przechodz¹cej osoby mo¿e zafa³-
szowaæ pomiar. Sam czujnik powinien byæ
umieszczony w pewnej odleg³oœci od
elektronicznego uk³adu pomiarowego,
który tak¿e „produkuje” pewn¹ iloœæ cie-
p³a. Dotyczy to tak¿e termometrów zasi-
lanych bateryjnie, pobieraj¹cych mini-
malny pr¹d. Uk³ady te czêsto w celu
oszczêdzania energii przeprowadzaj¹ po-
a) b)
+2°C÷+150°C –55°C÷+150°C
+Us (4÷20V) +Us
LM35
wy
LM35
wy
T 0mV+10,0mV/°C T –Vs[V]
Uwy=20mV dla +2°C
Uwy=200mV dla +20°C
Uwy=1500mV dla +150°C
Uwy=500mV dla -50°C
Uwy=0mV dla 0°C
c) Uwy=200mV dla +20°C
–55°C÷+150°C
d)
+U
+Vs
wy LM35
LM35 + œciany budynku. Rano
Uwy=(10mV/°C)T
T
–
T
18k
WY
+Vs
Rys. 1 Podstawowe uk³ady pracy czujników temperatury LM 35
Termometr cyfrowy
miar co kilka minut, bêd¹c „uœpionymi”
pomiêdzy pomiarami. Pracuj¹cy uk³ad
ekspozycji wyniku na wyœwietlaczu nie
powoduje wzrostu temperatury. Nato-
miast je¿eli taki termometr, z wbudowa-
nym do wnêtrza czujnikiem temperatury
prze³¹czymy na pomiar ci¹g³y, niektóre
termometry posiadaj¹ tak¹ opcjê, wska-
zania wzrosn¹ nawet o 0,5°C.
Oczywiœcie ka¿dy z przedstawionych
wy¿ej czynników wnosi niewielki wp³yw
na pomiar temperatury, ale kilka czynni-
ków razem mo¿e wprowadzaæ ju¿ doœæ
znaczny b³¹d. Z tego te¿ wzglêdu chc¹c
mieæ w miarê dok³adny i co najwa¿niejsze
powtarzalny pomiar temperatury nale¿y
bardzo starannie wybraæ miejsce umie-
szczenia termometru (czujnika temperatu-
ry). Przy wyborze miejsca umieszczenia
termometru (czujnika temperatury) nale-
¿y kierowaæ siê kilkoma podstawowymi
wskazówkami. Wysokoœæ na której umie-
szcza siê termometr powinna wynosiæ ok.
1,5 m nad pod³og¹. Termometr powinien
obowi¹zkowo byæ umieszczony na œcianie
wewnêtrznej w miejscu do którego nie
dociera bezpoœrednie œwiat³o s³oneczne
z dala od Ÿróde³ ciep³a. Miejsce to powin-
no byæ zaciszne i pozbawione gwa³tow-
nych ruchów powietrza. Mo¿na je znaleŸæ
praktycznie w ka¿dym pokoju mieszkal-
nym, nale¿y tylko chwilê siê zastanowiæ.
Z kolei czujnik zaokienny powinien
byæ umieszczony na œcianie pó³nocnej bu-
dynku, w miejscu do którego nie dociera
bezpoœrednie œwiat³o s³oneczne. Niestety
bardzo czêsto jest to niemo¿liwe. Czujnik
nale¿y tak¿e umieœciæ
z dala od okien i innych
otworów w œcianach
najlepiej w odleg³oœci
ok. 0,5 m od œciany bu-
0mV+10,0mV/°C
dynku. Zim¹ przez okna
i nieco mniej przez œcia-
R1[kW]=
0,05[mA] ny przenika ciep³o,
–Vs które powoduje lokalny
wzrost temperatury.
O tym wp³ywie mo¿na
przekonaæ siê stawiaj¹c
zim¹ samochód w odle-
g³oœci nawet 2 m od
szyby w samochodzie
od strony budynku bê-
d¹ czyste, a po drugiej
stronie pokryj¹ siê szro-
nem. Czujnik powinien
tak¿e byæ os³oniêty do-
datkow¹ obudow¹
6/2000
chroni¹c¹ przed podmuchami wiatru. Do-
datkowo obudowa powinna umo¿liwiaæ
swobodny przep³yw powietrza.
Podczas pomiarów temperatury na-
le¿y tak¿e pamiêtaæ, ¿e termometry i czuj-
niki wykazuj¹ bezw³adnoœæ ciepln¹.
Oznacza to, ¿e rozgrzany lub och³odzony
termometr potrzebuje nieco czasu na
ustabilizowanie wskazañ. W zale¿noœci od
konstrukcji czas ten waha siê od 1 min.
do nawet 10 min. Na tym ju¿ zakoñczê
uwagi o pomiarach temperatury i przejdê
do opisu uk³adu.
Opis uk³adu
Jak ju¿ wczeœniej wspomnia³em ele-
mentem mierz¹cym temperaturê jest spe-
cjalny scalony przetwornik LM 35. Uk³ad
ten posiada trzy wyprowadzenia (rys.
1d). W podstawowej aplikacji (rys. 1a)
uk³ad umo¿liwia pomiar temperatur od
+2°C do +150°C. Czu³oœæ uk³adu wy-
nosi 10 mV/°C. Oznacza to, ¿e dla tempe-
ratury np. 3°C napiêcie wyjœciowe bêdzie
mia³o wartoœæ 30 mV, a dla temperatury
55°C – 550 mV. Jak widaæ stosowanie ta-
kiego czujnika jest niezwykle proste. Nie
wymaga ¿adnych pomiarów, umieszcza-
nia czujnika w mieszaninie wody z lodem
ani we wrz¹tku. Nie trzeba nawet mie-
rzyæ temperatury. Wystarczy tylko zmie-
rzyæ woltomierzem napiêcie wyjœciowe
i ustawiæ wskazania na wyœwietlaczu.
Drug¹ bardzo wa¿n¹ zalet¹ czujnika
jest bardzo szeroki zakres napiêæ zasilaj¹-
cych od 4 do 20 V. Jak ju¿ wczeœniej
wspomina³em producenci uk³adu zatro-
szczyli siê o ma³y pobór mocy, dziêki cze-
mu unikniêto samopodgrzewania. Pr¹d
pobierany przez czujnik w podstawowym
uk³adzie aplikacyjnym wynosi ok. 56 mA,
czyli niezwykle ma³o.
W podstawowej aplikacji nie ma jed-
nak mo¿liwoœci pomiaru temperatur
mniejszych od 2°C. Niezbêdny do tego
jest uk³ad z rysunku 1b. W tym przypad-
ku dolny zakres pomiarowy osi¹ga
–55°C. Wad¹ tego rozwi¹zania jest ko-
niecznoœæ stosowania ujemnego napiêcia
zasilaj¹cego. Nie stanowi to wiêkszego
problemu w urz¹dzeniach ze wzmacnia-
czami operacyjnymi, które z regu³y s¹ za-
silane dwoma napiêciami. Ujemnym
temperaturom odpowiada ujemne napiê-
cie wyjœciowe np. dla –10°C napiêcie na
wyjœciu wynosi –100 mV wzglêdem masy.
Na rysunku 1c przedstawiono prost-
szy uk³ad pomiaru ujemnych temperatur
 06/2000 Termometr cyfrowy 13

naprzemiennie. Czujniki temperatury Do naprzemiennego sterowania

+ w uk³adzie z rysunku 1c do³¹czone s¹ do
US5
C1
LM35 X1
47n
Y1
+ trem przy pomocy przewodów ekranowa-
US6
C2
LM35 X2
47n
Y2
Rys. 2 Schemat pod³¹czenia czujników
temperatury
do którego wykorzystano jedno napiêcie
zasilaj¹ce. Zakres pomiarowy, tak jak po-
przednio obejmuje temperatury od
–55°C do +150°C. Nie ulega tak¿e
zmianie czu³oœæ która w dalszym ci¹gu
posiada wartoœæ 10 mV/°C. Prostota uk³a-
du okupiona jest jednak koniecznoœci¹
pomiaru ró¿nicowego, czyli takiego który
nie jest odniesiony do masy. W termome-
trze cyfrowym zastosowano w³aœnie ten
uk³ad pomiarowy, gdy¿ woltomierz cyfro-
wy posiada wejœcie ró¿nicowe.
Na rysunku 3 zamieszczono schemat
ideowy termometru cyfrowego. Termo-
metr umo¿liwia równoczesny pomiar tem-
peratury w dwóch ró¿nych miejscach,
z tym ¿e wynik pomiaru wyœwietlany jest
prze³¹czaniem kluczy wykorzystano taj-
wejœæ X1, Y1 i X2 i Y2 oraz zasilania +5 V. mer 555 w wersji CMOS US3. Uk³ad ge-
Jak wczeœniej wspomina³em czujniki po- neratora jest doœæ rzadko spotykanym
winny byæ umieszczone w pewnej odle- rozwi¹zaniem, w którym uzyskuje siê wy-
g³oœci od uk³adów elektronicznych dlatego pe³nienie przebiegu wyjœciowego równe
konieczne jest po³¹czenie ich z termome- 50%. Gdy na wyjœciu tajmera 555 (nó¿ka
3 US3) wystêpuje stan wysoki kondensa-
nych. Producent zaleca w takim przypad- tor C9 ³adowany jest pr¹dem p³yn¹cym
ku zastosowanie uk³adu RC zapobiegaj¹- przez rezystor R5. Po na³adowaniu kon-
cego wzbudzeniom. Funkcjê t¹ spe³niaj¹ densatora C9 do napiêcia ok. 2/3 napiê-
elementy R3, C5 dla pierwszego czujnika cia zasilania wyjœcie tajmera przechodzi
i R4, C6 dla drugiego. w stan niski i kondensator zaczyna roz³a-
Ró¿nicowy sygna³ pomiaru doprowa- dowywaæ siê przez rezystor R5, co trwa a¿
dzony jest nastêpnie do uk³adu kluczy do osi¹gniêcia na kondensatorze napiêcia
analogowych US2. Klucze po³¹czone s¹ ok. 1/3 napiêcia zasilania. Wtedy tajmer
w dwie pary, w taki sposób, ¿e na zmianê ponownie zmienia stan wyjœcia na wyso-
doprowadzaj¹ do dzielnika sygna³ raz ki. W³¹czenie jednego z czujników sygna-
z pierwszego czujnika pomiarowego a raz lizowane jest zapaleniem siê diody D7.
z drugiego. Do wyjœæ kluczy do³¹czony Napiêcie pochodz¹ce z czujników
jest dzielnik napiêciowy R9, R10 o stop- mierzone jest przez miliwoltomierz ICL
niu podzia³u ok. 10. Zatem na jego wyj- 7107. Jest to klasyczna niemal aplikacja,
œciu otrzymuje siê sygna³ 1 mV/°C. Do- w której uk³ad zasilany jest pojedynczym
k³adnoœæ podzia³u nie ma ¿adnego zna- napiêciem. Rozwi¹zanie takie jest mo¿liwe
czenia gdy¿ kalibracja przeprowadzana pod warunkiem, ¿e napiêcie wejœciowe
jest w dalszej czêœci uk³adu. Z dzielnika mierzone jest ró¿nicowo a nie wzglêdem
sygna³ po przejœciu przez filtr dolnoprze- masy. W takim wypadku potencja³ wejœcia
pustowy R11, C11 trafia do miliwolto- LO powinien byæ wy¿szy ni¿ ok. 1,5 V co
mierza US1. Filtr ma za zadanie t³umienie w tym rozwi¹zaniu jest spe³nione. Czu³oœæ
zak³óceñ zmiennopr¹dowych mog¹cych miliwoltomierza wynosi 100 mV, czyli taka
przedostawaæ siê do uk³adu przez prze- zmiana napiêcia wejœciowego powoduje
wody ³¹cz¹ce czujniki z termometrem. zmianê wskazañ o 1 na najmniej znacz¹cej

W1 W2 +5V
+
C7 C8
X1 47n 10mF
D5
„–” LED
R17
Y1 330W
US2 R15 R16
g 7 7
D1 R3 CD4066 7 10k 5,1k
C3 R1 75W R11 1M 21
9 8 31
HI 36
47n 18k P1
D2 C5 6
1mF R9 C11 US1 35 220W C17
11 10
11k 100n ICL 7107 32 10mF
12 30
LO R14 /25V
1 2 1 26 40 39 38 33 34 27 28 29 820W
X2 R10 +5V
13 100k
C16 D6
3 4 C12
Y2 470n LM385-1,2V
5 47mF
D3 R4 +5V
C4 R2 75W
R12 C13 C14 C15 R13
47n 18k R8
D4 C6 22k 100k 100p 100n 220n 47k
1mF

R7
T1
+5V
4 8 BC547B
47k
6 US4
R6
US3 3 wy we
555 +5V 7805 +Uz
2 330W
D7 C18 C19 C20
C9 1 5 R5 47n 100mF 470mF
C10 LED
10mF 1M T T
47n

Rys. 3 Schemat ideowy termometru

14 Termometr cyfrowy 6/2000

(ostatniej) cyfrze. Zatem termometr uzy-
skuje rozdzielczoœæ 0,1°C. Do sygnalizacji
temperatur ujemnych zastosowano diodê
LED D5, zastêpuj¹c¹ znak minus.
Jak ju¿ wczeœniej wspomnia³em
dzielnik napiêciowy nie musi byæ dok³ad-
ny, gdy¿ wszelkie odstêpstwa od stopnia
podzia³u mo¿na skompensowaæ poprzez
regulacjê napiêcia referencyjnego mili-
woltomierza przy pomocy potencjometru
P1. Pojedyncza regulacja jest wystarczaj¹-
ca z uwagi na fabryczne kalibrowanie
czujników temperatury. Termometr zasila-
ny jest z zasilacza stabilizowanego +5 V.
Monta¿ i uruchomienie
Uk³ad termometru zamontowano na
p³ytce drukowanej. Pragnê zwróciæ uwagê
na poprowadzenie œcie¿ek masy i zasilania
w okolicach uk³adu miliwoltomierza US1.
Zagadnienie to jest bardzo istotne dla po-
prawnej pracy uk³adu. Masa nie mo¿e
tworzyæ pêtli którymi przep³ywa znaczny
pr¹d wyœwietlaczy. Dlatego te¿ napiêcie
zasilaj¹ce i masa s¹ doprowadzone
w pierwszej kolejnoœci do nó¿ek 1 (plus
zasilania) i 21 (masa uk³adu) a dopiero
z tych punktów œcie¿ki biegn¹ do wejœæ sy-
gna³owych po³¹czonych z mas¹ i do uk³a-
du Ÿród³a napiêcia referencyjnego. Od-
wrotna kolejnoϾ poprowadzenie zasilania
i masy spowoduje zak³ócenia w pracy mi-
liwoltomierza, objawiaj¹ce siê niestabil-
noœci¹ wskazañ w obrêbie ostatniej cyfry.
P³ytka termometru zosta³a zaprojek-
towana pod konkretn¹ obudowê KM 35.
Przed przyst¹pieniem do monta¿u ele-
mentów nale¿y w spodniej czêœci obudo-
wy wy³amaæ pionowe przegrody przezna-
czone na bateriê. Nastêpnie w p³ytce na-
le¿y wywierciæ cztery otwory o œrednicy
4 mm w miejscach zakreskowanych uko-
œnie kó³ek. Tak przygotowana p³ytka po-
winna „wejœæ” ju¿ do dolnej czêœci obu-
dowy. Pozostaje teraz wymierzenie w po-
rezystorów). Górna p³aszczyzna wyœwietla-
czy powinna znajdowaæ siê ok. 15 mm
nad powierzchni¹ p³ytki drukowanej.
Monta¿ wyœwietlaczy nale¿y rozpocz¹æ od
mniejszego pojedynczego wyœwietlacza.
Najpierw do wyœwietlacza przylutowuje
siê druciki do czterech skrajnych nó¿ek,
a nastêpnie wyœwietlacz wlutowuje siê
w p³ytkê. Teraz mo¿na ju¿ kolejno lutowaæ
pozosta³e druciki. Potem w taki sam spo-
sób lutuje siê wyœwietlacz podwójny. Na
p³ytce drukowanej po stronie druku nale¿y
tak¿e po³¹czyæ ze sob¹ dwa pola lutowni-
cze oznaczone gwiazdk¹.
Termometr mo¿na tak¿e wykonaæ
w wersji z jednym czujnikiem temperatu-
ry. W takim przypadku zbêdne s¹ ele-
menty: D3, D4, C4, R2, R4, C6, US2,
US3, C9, C10, R5, R6, D7, R7, R8, T1.
Konieczne jest natomiast zamontowanie
dwóch zworek ³¹cz¹cych otwory po nó¿-
kach US2. Jedna zworka ³¹czy ze sob¹
nó¿ki 8 i 9 a druga nó¿ki 1 i 2.
Do po³¹czenia czujników z termome-
trem nale¿y u¿yæ podwójnego przewodu
C R17
C20 18
US4
D7
R5
ekranowanego. Ekran przewodu ³¹czy siê
z plusem zasilania przy czujniku i termome-
trze a ¿y³y ekranowane z punktami X1 i Y1
(X2 i Y2). Na nó¿ki czujników temperatury
nale¿y na³o¿yæ koszulki izolacyjne, zabez-
pieczaj¹ce przed zwarciem. Natomiast na
ca³y czujnik mo¿na naci¹gn¹æ termokurczli-
w¹ koszulkê któr¹ delikatnie podgrzewa siê
zapalon¹ zapa³k¹. Mo¿na tak¿e czujnik
umieœciæ w niewielkiej plastikowej lub pa-
pierowej tulejce i zalaæ ¿ywic¹ epoksydow¹
uzyskuj¹c w ten sposób hermetycznoœæ.
Drugie rozwi¹zanie zalecane jest dla czujni-
ka który zostanie umieszczony na zewn¹trz
budynku.
Do zasilania termometru mo¿na wy-
korzystaæ gotowy miniaturowy zasilacz nie-
stabilizowany wk³adany do gniazdka sie-
ciowego o napiêciu wyjœciowym 8÷10 V.
Gdy wszystko jest gotowe i po³¹czone
ze sob¹ mo¿na w³¹czyæ napiêcie zasilania.
Regulacja polega na pomiarze napiêcia
wyjœciowego jednego z czujników. Wystar-
czy zmierzyæ napiêcie pomiêdzy punktami
X1 i Y1 i potencjometrem P1 ustawiæ na
*
*
ARTKELE
533
533
C19 ARTKELE

US3
krywce obudowy miejsca na otwór dla C9 555
A
D5
*
wyœwietlacza. Po wyciêciu otworu nale¿y C10 ARTKELE
R7 R6
w otwór wkleiæ kawa³ek pleksiglasu w ko-
R8 C12
lorze œwiecenia wyœwietlaczy. Nastêpnie C8 P1
T1
w bocznych œciankach obudowy wykonu- R1 ICL 7107
C5
R14

R3 X1 US1
je siê niewielkie otwory do prze³o¿enia C7 C6
R4
przewodów zasilaj¹cych i przewodów R2 X2
D4
z czujników temperatury. D3 + C15 C16
C11

C14
R11

CD4066
C13

Teraz ju¿ mo¿na przyst¹piæ do monta- Y2

*
R13

R12

R15

C4 US2 D6
¿u elementów elektronicznych. Wyœwietla- Y1 R9 R16
C3 D1 C17
cze montuje siê nad p³ytk¹ drukowan¹ za D2
R10

poœrednictwem sztywnych drucików (mo¿-

na do tego celu wykorzystaæ obciête nó¿ki Rys. 4 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów
 06/2000 Pomys³y uk³adowe 15

wyœwietlaczu tak¹ sam¹ wartoœæ wskazañ. Pó³przewodniki cd. Kondensatory cd.

Na przyk³ad gdy napiêcie bêdzie wynosi- D7 – LED kolor dowolny C13 – 100 pF/50 V ceramiczny
³o 221 mV przy pomocy P1 na wyœwietla- W1 – wyœwietlacz podwójny WA C11, C14 – 100 nF/63 V MKSE-20
czu ustawia siê wskazanie 22,1°C. Tempe- W2 – wyœwietlacz pojedynczy WA C15 – 220 nF/63 V MKSE-20
ratura w jakiej znajduje siê czujnik nie Rezystory C16 – 470 nF/63 V MKSE-20
ma ¿adnego znaczenia. Dok³adnoœæ po- R3, R4 – 75 W/0,125 W C5, C6 – 1 mF/63 V MKSE-20
miaru wynosi typowo ok. 0,2°C dla R6, R17 – 330 W/0,125 W C8, C9, C17 – 10 mF/25 V
LM 35A i 0,4°C dla LM 35. R14 – 820 W/0,125 W C12 – 47 mF/16 V
Wykaz elementów R16 – W/0,125 W
5,1 kW C19 – 100 mF/16 V
R15 – W/0,125 W
10 kW C20 – 470 mF/16 V
Pó³przewodniki R9 – W/0,125 W
11 kW Inne
US1 – ICL 7107 R1, R2 – W/0,125 W
18 kW obudowa – KM 33
US2 – CD 4066 R8 – W/0,125 W
22 kW p³ytka drukowana numer 533
US3 – LMC 555 R7, R13 – W/0,125 W
47 kW
US4 – LM 7805 R10, R12 – W/0,125 W
100 kW
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
US5, US6 – LM 35 R5, R11 – 1 MWW/0,125 W niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
T1 – BC 547B P1 – 220 W 10-obr.
wiaæ w redakcji PE.
D1÷D4 – 1N4148 Kondensatory Cena: p³ytka numer 533 – 6,45 z³
D5 – LED C1÷C4, C7,
+ koszty wysy³ki.
D6 – LM 358-1,2 V C10, C18 – 47 nF/50 V ceramiczny à Micha³ Sadowski

zanika i wejœcie negatora zwarte jest przez

Pomys³y uk³adowe
zerowanie uk³adów cyfrowych
CMOS przy w³¹czeniu zasilania
W wielu uk³adach cyfrowych po w³¹-
czeniu napiêcia zasilaj¹cego konieczne
jest wstêpne ustawienie niektórych war-
toœci zapisanych w licznikach, rejestrach
lub przerzutnikach. Bez wzglêdu czy s¹ to
zera lub jedynki logiczne czynnoœæ t¹ na-
zywa siê zerowaniem. Produkowane s¹
specjalne uk³ady zeruj¹ce wytwarzaj¹ce
impuls zerowania po w³¹czeniu napiêcia
zasilaj¹cego. Generuj¹ one tak¿e impuls
nawet w przypadku krótkotrwa³ego zani-
ku napiêcia zasilaj¹cego. Ze wzglêdu na
stosunkowo ma³¹ popularnoœæ uk³ady te
a)
Udd
Cd
Rs
ZER.
10k
Rd
Udd Udd
ZER. ZER.
tw1
Rys. 1 Uk³ady zerowania generuj¹ce impuls zeruj¹cy po w³¹czeniu napiêcia zasilaj¹cego.
rezystor Rd do masy. Tym samym na wyj-
œciu negatora pojawia siê stan wysoki.
Je¿eli zamieni siê miejscami rezystor
z kondensatorem, tak jak przedstawiono
to na rys. 1b, otrzyma siê uk³ad generuj¹-
cy dodatni¹ szpilkê zeruj¹c¹. Zasada dzia-
³ania jest identyczna jak poprzednio.
s¹ doœæ drogie. Mo¿na jednak poradziæ Tego typu uk³ady mo¿na stosowaæ
sobie bez specjalistycznych koœci stosuj¹c wszêdzie tam gdzie napiêcie zasilaj¹ce
rozwi¹zania przedstawione na rysunku 1. narasta stosunkowo szybko. Dotyczy to
Pierwszy uk³ad (rys. 1a) wytwarza wiêkszoœci zasilaczy. Czas generowania
ujemny impuls zeruj¹cy. Po w³¹czeniu na- szpilki zeruj¹cej zale¿y od sta³ej czasowej
piêcia zasilaj¹cego Przez kondensator RC. Wartoœci¹ wystarczaj¹c¹ jest kilka mi-
Cd p³ynie pr¹d ³adowania. Pr¹d ten prze- lisekund. Wartoœæ rezystora R d mo¿e
p³ywa tak¿e przez rezystor Rd wytwarzaj¹c wynosiæ ok. 100÷200 kW, a kondensato-
na nim spadek napiêcia. Zatem na wejœcie ra 47÷470 nF.
negatora doprowadzone jest napiêcie je- Czasami spotyka siê zasilacze z wolno
dynki logicznej, czyli na wyjœciu negatora narastaj¹cym napiêciem wyjœciowym (zasi-
otrzymuje siê zero logiczne. Po na³adowa- lacze z miêkkim startem). W takim przy-
niu siê kondensatora Cd przep³yw pr¹du padku uk³ady z rys. 1a 1b nie bêd¹ dzia³a-
³y poprawnie. Impuls zeruj¹cy musi bo-
b) c)
wiem trwaæ a¿ do czasu kiedy napiêcie za-
Udd Udd
silaj¹ce osi¹gnie wartoœæ U1 przy której
R3
Rd
R1 47k uk³ady cyfrowe zaczn¹ dzia³aæ poprawnie.
Rs
22k Takie rozwi¹zanie uk³adu zeruj¹cego przed-
ZER. ZER.
10k
Cd
stawiono na rysunku 1c. Czas trwania im-
R2
pulsu zeruj¹cego mo¿na ustalaæ dobieraj¹c
C
1k odpowiednio stosunek rezystorów. Czas ten
jest w œcis³y sposób skorelowany (zale¿ny)
od czasu narostu napiêcia. Wartoœci rezy-
U1
Udd storów takie jak podano na schemacie wy-
starcz¹ dla wiêkszoœci zastosowañ. Chc¹c
tw2 wyd³u¿yæ czas trwania impulsu zeruj¹cego
ZER.
mo¿na jeszcze do³¹czyæ niewielki konden-
sator o pojemnoœci ok. 100÷470 nF.
à Redakcja
16
Przestrajanie zakresu UKF
tunerów AS-952 i AS-946
Temat jak najbardziej aktualny o czym œwiadcz¹ sygna³y od Czy-
telników. Tym razem zajmiemy siê przestrajaniem g³owic UKF tu-
nerów z syntez¹ czêstotliwoœci. Trochê równie¿ o syntezie
w odbiornikach UKF FM.
Synteza czêstotliwoœci
w tunerach
Zasadniczymi blokami syntezy czê-
stotliwoœci s¹ specjalizowany uk³ad syn-
tezy i mikrokomputer. W opisywanych
tunerach jako uk³ad syntezy wykorzysty-
wany jest uk³ad firmy Philips SAA 1057.
Mikrokomputer natomiast to mikrokom-
puter jednouk³adowy MAB 8049H. Jest
on zaprogramowany fabrycznie pod po-
trzeby Diory i posiada dodatkowe ozna-
czenie A220.
Zadaniem uk³adu syntezy jest
wytworzenie napiêcia strojenia na pod-
stawie informacji z mikrokomputera
i aktualnej wartoœci czêstotliwoœci hete-
rodyny. Czêstotliwoœæ heterodyny jest
przesuniêta wzglêdem czêstotliwoœci
odbieranego sygna³u o czêstotliwoœæ
poœredni¹.
fh = fs + fp.cz .
Nadmieniam, ¿e w³aœnie czêstotliwoœæ
heterodyny decyduje o czêstotliwoœci
odbieranego sygna³u.
Uk³ad syntezy dzia³a na zasadzie
PLL, czyli pêtli sprzê¿enia fazowego. Za-
wiera w swoim wnêtrzu detektor fazy,
na którego wejœcia podawane s¹ dwa
sygna³y (dwie czêstotliwoœci). Pierwsza
we w.cz.
G£OWICA
UKF
Us fn
UK£AD
SYNTEZY
Rys. 1 Schemat blokowy tunera UKF FM z syntez¹
Technika RTV
to czêstotliwoœæ odniesienia uzyskiwana
przez podzia³ czêstotliwoœci generatora
stabilizowanego kwarcem (4 MHz).
W tunerach diorowskich stosuje siê sta-
³y podzia³ 1:125 co zapewnia najmniej-
szy krok przestrajania na zakresie UKF
10 kHz (1 kHz dla AM). Druga to czê-
stotliwoϾ heterodyny po podziale przez
dzielnik programowany ustawiany przez
mikrokomputer do odbioru okreœlonej
stacji. Stopieñ podzia³u N okreœlony jest
nastêpuj¹cym wzorem dla zakresu UKF:
N = 0 ,1× fh
Sygna³ wyjœciowy detektora fazy to im-
pulsy, których szerokoœæ jest proporcjo-
nalna do ró¿nicy faz sygna³ów wejœcio-
wych. Sk³adowa sta³a wykorzystywana
jest po wzmocnieniu jako napiêcie stro-
jenia. Napiêcie strojenia przestraja he-
terodynê w takim kierunku aby uzyskaæ
jednakowe fazy obu sygna³ów wejœcio-
wych (jednakowe czêstotliwoœci) na
wejœciu detektora fazy.
Wspó³pracê poszczególnych bloków
tunera ilustruje rysunek 1. Mikrokom-
puter oprócz programowania dzielnika
uk³adu syntezy wystawia sygna³y do
wyœwietlacza cyfrowego. Wyœwietlana
jest prawid³owa czêstotliwoœæ odbiera-
na fs. Wspó³pracuje on z klawiatur¹
i podtrzymywan¹ pamiêci¹ RAM. W pa-
p.cz. m.cz.
p.cz.
DEM
ogr. FM
K1
K2
DLEN
STOP1
CLK
mK STOP0
DATA
WYŒWIETLACZ
6/2000
miêci przechowywane s¹ aktualne na-
stawy i zaprogramowane czêstotliwoœci.
Odbiór wybranej stacji jest mo¿liwy
przez zaprogramowanie jej czêstotliwo-
œci za pomoc¹ klawiatury. Inn¹ mo¿li-
woœci¹ jest przestrajanie w dó³ i górê za-
kresu rêczne, lub automatyczne. Przy
przestrajaniu automatycznym wykorzy-
stywane s¹ dwa komparatory K1 i K2.
Sygna³y STOP 0 i STOP 1 uzyskiwane na
ich wyjœciach posiadaj¹ jednoczeœnie
wartoœæ logiczn¹ 0 w zakresie 20 kHz
dok³adnego dostrojenia do stacji. Powo-
duj¹ one zatrzymanie automatycznego
przestrajania.
Opis g³owicy GFE-112
Wykorzystuje dwubramkowy tran-
zystor MOSFET typu BF961 jako wzmac-
niacz w.cz. z automatyczn¹ regulacj¹
wzmocnienia (T1). Obwód wejœciowy
przestrajany jest podwójn¹ diod¹ po-
jemnoœciow¹ D1 (BB 104B). W obwo-
dzie wyjœciowym wzmacniacza w.cz.
znajduje siê dwuobwodowy filtr pasmo-
wy co jest rozwi¹zaniem stosowanym
jedynie w g³owicach najwy¿szej klasy.
Filtr jest przestrajany diodami D2 i D3.
Dopasowanie filtru do wyjœcia wzmac-
niacza w.cz (T1) realizuje sprzê¿enia
transformatorowe L3/4.
Z dzielnika pojemnoœciowego C9,
C10 sygna³ podawany jest do bazy T2
(BF414) pe³ni¹cego rolê stopnia prze-
miany. Do bazy T2 przez kondensator
C22 podawany jest tak¿e sygna³ hetero-
dyny. Po³¹czenie C11, L7 pe³ni rolê eli-
minatora czêstotliwoœci poœredniej
(10,7 MHz). Sygna³ poœredniej czêstotli-
woœci jest wydzielany w obwodzie ko-
lektora T2 za pomoc¹ dwuobwodowego
filtru pasmowego L8 i L9 i podawany
dalej na wejœcie wzmacniacza p.cz.
Heterodyna wykorzystuje tranzystor
BF 440 (T3) pracuj¹cy w uk³adzie ze
wspóln¹ baz¹. Pracuje ona jako genera-
tor Colpittsa. Do przestrajania heterody-
ny wykorzystana jest dioda pojemno-
œciowa D4 (BB 104G). Z odczepu cewki
obwodu heterodyny L5 pobierane jest
napiêcie o czêstotliwoœci f h wykorzysty-
wane przez uk³ad syntezy. Napiêcie to
pobierane jest przez separuj¹cy konden-
sator C28. Rezystor R24 normalizuje
wp³yw elementów zewnêtrznych.
Wykorzystanie tranzystorów
p-n-p w mieszaczu i heterodynie pozwa-
la na korzystniejsze zasilanie i pod³¹cze-
 06/2000 Przestrajanie g³owicy UKF 17

nie obwodów wyjœciowych tych stopni

p.cz.
WY
bezpoœrednio do masy. Poprawia to sta-

5
7

8
bilnoϾ pracy jak i zmniejsza promienio-
wanie napiêcia heterodyny i p.cz. przez
216 g³owicê.
L9

G³owica zasilana jest napiêciem

+15 V podawanym na wyprowadzenie
5 przez klucz tranzystorowy. Do wypro-
C14

10p

100p
C21

wadzenia 7 podawane jest napiêcie au-

tomatycznej regulacji wzmocnienia mie-
216
L8

szcz¹ce siê w zakresie od 0 do 5 V (za-

le¿nie od poziomu sygna³u wejœciowe-
go). Napiêcie strojenia doprowadzane
jest do wyprowadzenia 4. Zgodnie z za-
100p

C12
C13

10n

R11 100W
100W
R15

leceniami fabrycznymi powinno siê ono

C24
10n

zawieraæ w zakresie od 3 do 25 V.

10
0,5p
C22

2,2k
R16
BF414
T2

Przestrajanie g³owicy
120p
C11

L7

Przechodzimy do sedna sprawy.

100W
R24
C28
1p
27k 5,6k
R10 R9

Z uwagi na precyzyjne wykonanie

L5

i skomplikowan¹ budowê g³owicy GFE-

C29
27p

112 nie zalecam przestrajania osobom

2,2p

4,7p
C10
C9

o ma³ym doœwiadczeniu w tej dziedzi-

3/10p
C20

nie. Proponujê skorzystaæ z pomocy bar-

dziej doœwiadczonego kolegi.
BB104B

R17
68k
D3

Niezbêdny bêdzie demonta¿ g³owi-

BB104G

cy z tunera. Przed tym nale¿y upewniæ

BF440
D4
C30

22p

T3
2,2p

R13
22k

siê o jego sprawnoœci. Powinien byæ s³y-

3/10p
C8

szalny w g³oœnikach szum (po wy³¹cze-

51p
C16

niu wyciszania) lub odbiór stacji, która

L3/4
L6

C7

C17
1n

jeszcze nadaje na starym zakresie. Przed

C18
4,7k

4,7k
R12

R14

1n

zdjêciem obudowy obowi¹zkowo wyj¹æ

wtyczkê z gniazda sieciowego. Wpraw-
100E

C15
10n
R7

dzie wnêtrze nowszych tunerów jest do-

3/10p
C3
1n

C31
22p

C6

brze zabezpieczone przed przypadko-

wym pora¿eniem, ale lepiej siê zabez-
C19
10n
68k

pieczyæ dodatkowo. Po zdjêciu obudo-

R4
BB104B

wy zlokalizowaæ g³owicê, odlutowaæ

R5 22W

R6 56W

D2

wyprowadzenia od p³ytki drukowanej

C3
1n

i ekranu, a nastêpnie wyj¹æ g³owicê.

Dla lepszej orientacji we wnêtrzu
zamieszczamy rysunek rozmieszczenia
220E
BF961

R3

elementów.
T1

100k
R2

Wymontowaæ kondensatory C29,

C30, C31, C32. Wymontowaæ cewkê L5
BB104B

68k
R1

po odlutowaniu od niej kondensatora

D1
18p

4
C2

C28. Z obu koñców tej cewki odwin¹æ

po 0,5 zwoju. Ewentualnie odwin¹æ je-
C1 C32
3/10p 18p

den zwój z jednej strony, ale wtedy na-

le¿y przesun¹æ odczep dla zachowania
pocz¹tkowych proporcji jego po³o¿enia.
L1/2

Zamontowaæ cewkê L5 i dolutowaæ kon-

GFE-112

densator C28 do jej odczepu. Po tych

operacjach ponownie zamontowaæ g³o-
wicê na p³ytce tunera.
1

Teraz trzeba „poinformowaæ” mi-

krokomputer o zamiarze odbierania czê-
75W

Rys. 2 Schemat ideowy g³owicy stotliwoœci z zakresu 87,5 do 108 MHz.

18 Przestrajanie g³owicy UKF
7 8 9 krokomputer. Elementami dostrojczymi
10
1 2 4 5
Rys. 3 Wyprowadzenia g³owicy
(widok od spodu)
W tym celu trzeba odci¹æ nó¿kê 6 uk³a-
du IC106 (MAB 8049H) od masy i nó¿-
ki 7. Uk³ad ten znajduje siê na p³ytce
g³ównej tunera. Nó¿kê 7 nale¿y ponow-
nie pod³¹czyæ do masy (odciêtej). Nó¿-
kê 6 pod³¹czyæ do +5 V, np. do nó¿ki 1
tego samego uk³adu scalonego.
Dla pe³ni szczêœcia powinno siê je-
szcze zamontowaæ dodatkowy wyœwie-
tlacz do wyœwietlania 1 przy odbiorze
stacji o czêstotliwoœciach wiêkszych od
100 MHz. Miejsce na wyœwietlacz prze-
widziano na p³ytce sterowania przymo-
cowanej do panelu przedniego. Powi-
nien to byæ wyœwietlacz typu
LTS5811G (kolor zielony). Zastosowanie
innego wyœwietlacza (ze wspóln¹ ano-
d¹) mo¿e wymagaæ dostosowania
p³ytki. Dla umo¿liwienia pracy wyœwie-
tlacza zamontowaæ rezystory R316
i R317 (220 W).Opis zamontowania wy-
œwietlacza mo¿na znaleŸæ w PE nr 11/94
znajduj¹cym, siê na p³ycie CD-PE1
Po sprawdzeniu poprawnoœci wyko-
nania nowych po³¹czeñ przystêpujemy
do w³aœciwego strojenia. Rozpoczynamy
od strojenia heterodyny. Efektem bêdzie
ustalenie zakresu odbieranych czêstotli-
Rys. 4 Rozmieszczenie elementów g³owicy
woœci. Nie jest do tego potrzebny gene-
rator sygna³owy.
Tak naprawdê zakres odbieranych
czêstotliwoœci jest okreœlony przez mi-
heterodyny nale¿y stroiæ, aby zakres na-
piêæ strojenia mieœci³ siê w zak³adanym
przedziale. Napiêcie strojenia mierzymy
multimetrem pod³¹czonym do punktu
K10 na p³ytce g³ównej (wzglêdem ma-
sy). Przy czêstotliwoœci sygna³u wejœcio-
wego 87,5 MHz (ustawionej na wyœwie-
tlaczu, reguluj¹c rdzeniem cewki L5 uzy-
skaæ napiêcie 3 V. Po ustawieniu czêsto-
tliwoœci 108 MHz regulowaæ trymerem
C20 aby uzyskaæ napiêcie strojenia z za-
kresu 25 do 28 V. Operacje te po-
wtórzyæ kilkakrotnie poniewa¿ regulacje
te wp³ywaj¹ na siebie.
Jeœli strojenie L5 i C20 nie daje
zmiany napiêæ, œwiadczy to o zbyt ni-
skim lub braku napiêcia heterodyny na
wejœciu uk³adu syntezy (przy za³o¿eniu
poprawnoœci napiêcia 33 V na wypro-
wadzeniu 7 uk³adu syntezy IC105).
Sprawdziæ po³¹czenie i elementy, ewen-
tualnie podnieœæ po³o¿enie odczepu na
cewce L5.
Po ustaleniu zakresu napiêæ stroje-
nia przystêpujemy do strojenia obwodu
wejœciowego (L2, C1) i wzmacniacza
w.cz. (L4, C6, L6 C8). Teraz mo¿e byæ
pomocny generator w.cz., chocia¿ z po-
wodzeniem wystarczy dok³adne dostro-
jenie do stacji o czêstotliwoœciach zbli-
¿onych do 87,5 MHz i 108 MHz. Na
czêstotliwoœci dolnej stroimy wymienio-
nymi wy¿ej indukcyjnoœciami. Na czê-
stotliwoœci górnej stroimy trymerami.
W obu przypadkach stroimy na maksi-
mum sygna³u wyjœciowego. Kryterium
mo¿e byæ w ostatecznoœci s³uch.
6/2000
Wielkoœæ sygna³u mo¿na oceniæ
przez pomiar multimetrem napiêcia
ARW np. na kolektorze tranzystora
T104 lub w punkcie K7. Napiêcie na ko-
lektorze T104 maleje ze wzrostem sy-
gna³u, natomiast napiêcie w punkcie K7
roœnie ze wzrostem sygna³u (w miarê
dostrajania). Strojenie to powinno byæ
przeprowadzane przy jak najmniejszym
sygnale wejœciowym i przy wy³¹czonym
wyciszaniu. Nale¿y je powtórzyæ kilka-
krotnie dla uzyskania dobrych wyników.
Zwykle niezbêdne jest wykrêcanie
rdzeni cewek. Jeœli oka¿e siê konieczne
wykrêcenie ca³kowite rdzenia, wtedy
niezbêdne jest zmniejszenie indukcyjno-
œci cewki przez rozci¹gniêcie zwojów lub
odwiniêcie górnego koñca cewki
(srebrzanka).
Na zakoñczenie sprawdziæ odbiór
innych stacji oraz dzia³anie wyciszania
i dekodera stereo. Teraz mo¿emy za³o-
¿yæ obudowê i w poczuciu zadowolenia
z dobrze wykonanej pracy pos³uchaæ
ulubionej stacji.
à R.K.
 06/2000
Pierwsza p³yta CD-PE1 Praktycznego Elektronika
Pierwsza p³yta CD-PE1 Wydawnictwa
ARTKELE zawieraj¹ca ponad 2000
stron z 65 archiwalnych numerów PE
z lat 1992÷1997 zapisanych w for-
macie Portable Document File (PDF).
Tego jeszcze nie by³o !!!
Olbrzymie kompendium wiedzy
w zakresie praktycznych zastosowañ elek-
troniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nie-
typowe rozwi¹zania, jeden styl.
Na p³ycie CD-ROM znajduje siê rów-
nie¿ baza artyku³ów PE (w formacie html)
oraz wiele programów i narzêdzi u¿ytecz-
nych w pracowni elektronika.
Oto jakie min. programy znajdziecie na
p³ycie CD-PE:
РProtel 99 Second Edition (nowoϾ !!!)
– Protel Manuals
– Protel 99
– Protel 99 Service Pack 1
– Protel Power Tool Pack 99
– PSpice ver. 8.0
– EDWin ver. 1.6
– LabWindows®/CVI™
Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1 i prenumeratê 19
– LabWindows Manuals – Internet Explorer 5.0 PL
– Topanga SchematicMaker – Adobe Acrobat 4.0
– PADS ver. 4.09 oraz wiele, wiele innych
– WinLog ver. 1.0 Wszystkie programy w wersjach: freewa-
– CircuitMaker ver. 2.5 re, shareware, trial, eval lub demo.
– WinDraft Schematic Capture P³yty mo¿na zamawiaæ na kartach
– WinBoard PCB Layout pocztowych, faksem lub e-mailem. Cena
– TinyCAD p³yty CD-PE jest równa 30 z³ + koszty
– PCB Developer's Individual Assistant wysy³ki.
– FaiSyn Automatic Filter Chc¹c obni¿yæ koszty zakupu p³yty
Synthesizer ver. 2.2 o 10% nale¿y zamówienie sk³adaæ na
– AIM-Spice kuponie prenumeraty wp³acaj¹c na
– ISISch konto Wydawnictwa ARTKELE kwotê
– AresPCB 34,00 z³ (kwota ta pokrywa koszt p³y-
– EMCFiltr ty i wysy³ki). Na kuponie nale¿y
– Qcad w tym przypadku postawiæ krzy¿yk
– Scooter-PCB w kratce z napisem CD-PE1. Równo-
– Oscilloscope for Windows ver. 2.51 czeœnie na tym samym kuponie mo¿na
– Easytrax 2.06 zamówiæ prenumeratê na kolejne
– AT90S (AVR) Family Assembler kwarta³y roku 2000. Nie przyjmujemy
and Simulator ver. 1.21 ju¿ zamówieñ prenumeraty na pierw-
– AVR Studio version 1.45 szy kwarta³ br.
– Microchip MPLAB ver. 4.00
– CCS PIC C compiler
20 Karta zamówieñ na p³ytki drukowane, Prenumerata 6/2000

Wykaz dostêpnych
numerów
archiwalnych:

3/1992, 8,11,12/95,
3,4,6,8÷10,12/1996,
1÷4,7,9÷11/1997,
2,4,5/1998
(wszystkie w cenie
3,00 z³),

2÷6,8/1999
(wszystkie w cenie
3,60 z³)

9,11,12/1999,
1÷4/2000
(wszystkie w cenie
4,40 z³)

Ten kupon mo¿na wyci¹æ i wys³aæ faksem: fax (ca³¹ dobê) (068) 324-71-03.
 6/2000 Podzespo³y elektroniczne 21

Katalog Praktycznego Elektronika

Stabilizatory LM 78XX i LM 79XX
Tabela 1 – Parametry maksymalne

Symbol Parametr WartoϾ

widok
VI Maksymalne napiêcie wejœciowe: od spodu
wersje 5÷18 V 35 V
wersje 24 V 40 V
T
we wy
PD Moc strat Wewnêtrznie ograniczona
Rthj-a Rezystancja termiczna z³¹cze-otoczenie 65°C/W
Rthj-c Rezystancja termiczna z³¹cze-obudowa 5°C/W
T T
TSTG Temperatura przechowywania –65÷+150°C we wy we wy 78xx
T T
we wy wy we 79xx
Tj Maksymalna temperatura z³¹cza +150°C

Tabela 2 – Parametry charakterystyczne Tamb=25°C)

Parametr Warunki pomiaru Min. Typ. Max. Jednostka

7805, 7905 Uwe=10 V 4,8 5,0 5,2 V
7806, 7906 Uwe=11 V 5,75 6,0 6,25 V
7808, 7908 Uwe=14 V 7,7 8,0 8,3 V
7809, 7909 Uwe=15 V 8,65 9,0 9,35 V
Vo Napiêcie wyjœciowe 7812, 7912 Uwe=19 V 11,5 12,0 12,5 V
7815, 7915 Uwe=23 V 14,4 15,0 15,6 V
7818, 7918 Uwe=27 V 17,3 18,0 18,7 V
7824, 7924 Uwe=33 V 23,0 24,0 25,0 V
Iq Pr¹d spoczynkowy Tj=25°C 3,3 8,0 mA
RR T³umienie têtnieñ zasilania Uwe jak wy¿ej 68 dB
VI–Vo Minimalna ró¿nica napiêæ
wejœcie wyjœcie Io=1 A, Tj=25°C 2 Vdc
5,0 mA<Io<1,5 A
7805, 7905 1,3 100 mV
7806, 7906 1,3 120 mV
7808, 7908 1,4 160 mV
LR Wspó³czynnik stabilizacji od zmian
7809, 7909 1,5 200 mV
pr¹du wyjœciowego, Tj=25°C
7812, 7912 1,6 240 mV
7815, 7915 1,8 300 mV
7818, 7918 2,0 360 mV
7824, 7924 2,1 480 mV
7,0 V<VIN<25 V – 7805,7905 5,0 100 mV
8,0 V<VIN<25 V – 7806,7906 5,5 120 mV
10,5 V<VIN<25 V – 7808,7908 6,0 160 mV
IR Wspó³czynnik stabilizacji od zmian 11,5 V<VIN<26 V – 7809,7909 6,5 180 mV
napiêcia wejœciowego, Tj=25°C 14,5 V<VIN<30 V – 7812,7912 7,5 240 mV
17,5 V<VIN<30 V – 7815,7915 8,5 300 mV
21 V<VIN<33 V – 7818,7918 9,5 360 mV
27 V<VIN<38 V – 7824,7924 11,5 480 mV
VN Wyjœciowe napiêcie szumów TA=25°C, 10 Hz<f<100 kHz 10 m/Vo
Ro Rezystancja wyjœciowa f=1 kHz 0,9 1,4 mW
ISC Pr¹d zwarcia TA=25°C, VIN=Vmax 0,2 A
Imax Szczytowy pr¹d wyjœciowy Tj=25°C 2,2 A
TCVo Temperaturowy wspó³czynnik 7805, 7806, 7905, 7906, 7808, 7908 –0,3 –0,4 mV/°C
Napiêcia wyjsciowego pozosta³e –0,5 –2,0 mV/°C
22 Katalog Praktycznego Elektronika Tajmer 555 6/2000

we 78xx wy
Uz Uwy 1,5A
79xx
T C1 C3 we wy C5
~220V 78xx +Uwy
T
0,22mF 0,01mF
1000mF 0,22mF 0,01mF
1000mF 0,22mF 0,01mF
T

we wy
79xx –Uwy
C2 C4 C6
we 78xx wy
Uz Uwy
79xx
T
R1
Iq
C1 C2
0,22mF 0,01mF
R2

Uwe Uwy
we wy
+20V 7805 +0,5÷18V
C1 T R2 C2
xx[V]
Uwy=xx[V]+( +Iq[mA])·R2[kW] 0,22mF 510W 1mF
R1[kW]

xx – napiêcie nominalne stabilizatora

R3
R1 8
4,7k 2
xx[V] 3,3k
>Iq[mA] 1
–10V
R1[kW] 3 P1
4 10k
C2
0,22mF R4
R1 Iwy 300W
we 78xx wy
Uz
79xx
C1 T
0,33mF Iq

xx[V]
Iwy[mA]= +Iq[mA] we 7805 wy
R1[kW] Uz Uwy
7905
T C2
xx – napiêcie nominalne stabilizatora 1mF
8 2
C1 (4)*
0,22mF
3 P1
T1 C3 0,33mF R1 (8)* 10k
Uz 4
1k
TL082
R1 we wy Iwy
78xx Uwy
7,0V<Uwy<20V Uz=Uwy+2V *)dla 7905
C1 C2 T C4
10mF 1mF 0,01mF

0,7V
R1[W]= LM
Iwy max[mA] +20V +Uwy
7815
330n 10k
7 2
T1 C3 0,33mF
–Uz 6
741
3

R1 4
we wy Iwy
79xx –Uwy 10k
C1 C2 T C4 330n
10mF 1mF 0,01mF
–20V –Uwy
0,7V 6,5W
R1[W]=
Iwy max[mA]

0,18W
Rsc –10V –5V/
Uz 4A

330n

R 5,6W
LM LM
Uwy 7905
78XX
10mF 1mF 1mF
>10mF 1mF
GND GND
 06/2000
GIE£DA
SPRZEDAM
!TANIO schematy stroboskopu 15z³, pods³uchu 13z³;
inne mam. Rafa³ S³omkowski ul. Armii Krajowej
2/14M. Tel.052 355-20-89, 88-100 Inowroc³aw
AMIGÊ 1200 cena 400 z³. Korektor audio video
AVK 301 cena 100 z³, mikser-generator efektów
Panasonic WJ AVE3 cena 900 z³. Czêstochowa
tel. 36-35-297
DEKODERY PAL SECAM na TDA4555: Jowisz za-
mienne za MD2007/MD2008 - od 22 z³/kpl. i He-
lios zam. Za MD2021 - od 20 z³/szt. Wiêcej=ta-
niej!!! Oferty, info: kop. + znaczek. Grzegorz Zu-
brzycki, ul. Zgierska 110/120 m. 211, 91-303 £ódŸ
(042) 654 40 98.
DWIE lampowe koñcówki mocy po 100 W, AMIGÊ
1200T+literaturê. Rezygnujê z elektroniki i sprze-
dam wszystko co mam. Tel. 0632431617 lub
0601196281, krzyantk@poczta.wp.pl.
DWIE p³ytki o wym. 10x4 cm z otworami do synte-
zy 2 M wraz ze schematami i opisem pasuj¹ce do
FM 3011, ZEW, za 20 z³ tel. 052 5540222
EE96-97, Edw96-97-tester trafopowielaczy-progra-
mator-E i EEPROM. Katalog pó³prz. i zamienników
i poradnik napraw RTV na PC-TECHNOLOGIE
Radio-GSM-Code-Lampy-Schematy 0426595565,
0601995365.
FABRYCZNIE nowe - stacja lutownicza MBT201AE
z przystawkami, oscyloskop-FLUKE-PM97,
tranzystory mocy, radiatory - al. Du¿y upust.
Tel. 067 2131223
AUTO RADIO CODE
Opracowana i sprawdzona dokumentacja do odblokowania
ponad 400 ró¿nych modeli. Opisy odczytanych map pamiêci,
schematy zapasowe mapy, interfejsy do PC. Do zestawu
do³¹czamy gratis – sposoby na telefony i liczniki samochodowe.
Zadzwoñ, napisz, przyjedŸ, przyœlij do zrobienia!
tel.: 0-602 723 707
tel/fax: 0-63 28 81 294 od 11 do 16
UWAGA!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!!
Og³oszenia mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ
jednej szpalty tzn. 56 mm, ich wysokoϾ ogra-
nicza jedynie wysokoϾ strony. Minimalna
wysokoœæ ramki to 1 cm. Cena og³oszenia
ramkowego wynosi 20 z³ + 22% podatku
VAT za ka¿dy rozpoczêty centymetr wysoko-
œci. Oferta skierowana jest do osób fizycz-
Og³oszenia drobne
INTERESUJESZ siê komputerami i samochodami?
Zamów katalog. Cena katalogu 2,50 z³. Proszê
o znaczek na kopertê.
FALOWNIKI od 180W do 2,5kW do regulacji prêd-
koœci obrotowej silników asyn. Wysy³am ofertê.
Cena 2,2kW = 1.150 z³ brutto. Jerzy Krupiñski
58-100 Œwidnica, £okietka 31/3, 074 852-92-57
GENERATOR obrazu kontrolnego GTV19. Obraz
kontrolny jak w TVP. T³a-RGB, biel, czerñ. Wyjœcia-
AV, RGB, RF. Fonia-DK/BG. Wymiary: 185x55x25
mm. Zadzwoñ-wyœlê dok³adne dane.
(034) 3577834; 3577255
KIT K-3501, przetwornica napiêcia 12/24V na 220V.
Moc max 300W, c. 140z³. Wielowejœciowy prze³¹cz-
nik audio i video - 50 z³. Miniaturowe radio stereo
strojone 2 przyciskami na TDA 7088T c. 50 z³. Miro-
s³aw Mucha, Szczekarków 94, 21 100 Lubartów.
KONDENSATORY wysokonapiêciowe K15Y 1,
5PFD04, 7NF do 21 kV MBGO od 25 mF do 30 mF.
Potencjometry drutowe, rezystory mocy. Oscylo-
skop - Tektronix-2x100MHz. (061) 878 81 52
KONSOLÊ PlayStation, 10 gier, joystick, kable: RGB
i chinch, stan bardzo dobry. Dodatkowo do komple-
tu karta pamiêci. Cena 395 z³ lub do uzgodnienia.
Tel. (018) 264 61 59.
KOÑCÓWKI mocy AUDIO-MOS 100÷300W, ma³e
p³ytki (SMD) uruchomione. Równie¿ zasilacz oraz
filtr aktywne dla subwoofera i kolumn g³. Niedro-
go!!!. Arek, tel. 0601 74-05-07
LAMPY GU81, GU29, diody, tyrystory mocy,
przyrz¹dy do badania, parowania lamp, transfor-
matory sieciowe do wzamcniaczy lampowych
tel (041) 369 21 49
NOTEBOOKA PIII 600MH MAT. 14,1” AKT GURAM
HDD6GB karta graf. AGP 8MB+AKC3D+wyj. TV
CDx24 FDD kart. Muz. Mic 2xPCMCIA 2xUSB
podcz. Akum. Zasil. Torba sk. Nowa cena 7.500 z³.
Tel 0603 341 338
OBROTOMIERZ analogowy (PE 4/96) zmontowa-
ny i uruchomiony. Cena 30 z³+wysy³ka oraz uk³ad
A240D 120 szt.-cena do ustalenia tel. (042)
6325727 po 18.00. Arek
P£YTKI z demonta¿u RTV, PC czêœci luzem z
powodu likwidacji zak³adu tanio w paczkach
tel(095) 729 68 58, 0604 774 394
PE-2,4,10/96; 12/97; 3÷6,8,12/98; 2,7÷9/99
EN-3/99 ŒR 3,9,11,12/96, 2,3,5÷12/97,
1÷4,6÷9/98, 2,9,11,12/99 AV-9,10,12/98,
1,9,11/99, 2/00 Hi-Fi - 10,12/98 1,2,6÷12/99 MT-
nych i firm zamieszczaj¹ce og³oszenia w ce-
lach zarobkowych.
Materia³ reklamowy mo¿e byæ dostarczany w for-
mie elektronicznej lub projektu graficznego na
papierze. Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na
dyskietkach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem
próbnym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekra-
23
3,6,9,10/99. Krzysztof Dachtera, ul. S³oneczna 25,
64-800 Chodzie¿ 1.
PILNIE Magnetowid stereo i wzmacniacz 4x100 W z
matryc¹ Pro Logic plus, koñcówkê do subwoofera
aktywnego, sprawdzone w zestawy kina domowego.
Informacje tel. 052-35-39-521. Po 18.00
PROFESJONALNE urz¹dzenia w.cz. -nadajniki, filtry,
czujniki czêstotliwoœci wobuloskopem do 1250 MHz
oraz lasery niewidzialne do ochrony terenów - zasiêg
do 599 m. Wojciech Samoraj, ul. Konopnickiej 3/2,
06-500 M³awa, tel 023 654-32-38
PROFESJONALNE wykrywacze metali z rozró¿nia-
niem typu PI,VLF,BFO, przystawka zmieniaj¹ca telewi-
zor w wielokana³owy oscyloskop, mini-nadajnik UKF-
FM, radiotelefon CB, generator AM-FM itp. Wiktor
Przybysz, ul. Nad £omnic¹ 22/5, 58-540 Karpacz.
Profesjonalne WYKRYWACZE METALIRÓ¯NYCH
TYPÓW, ROZRÓ¯NIAJ¥ METALE, mininadajniki
UKF-FM, przystawka zmieniaj¹ca OTVC w
wielokana³owy oscyloskop, radiotelefony CB. Info
koperta zwrotna. Wiktor Przybysz, ul. Nad £omnic¹
22/5, 58-540 Karpacz.
PROGRAMY Oscyloskop i Spice dla Amigi (ka¿dy
model) blight@c64.org
RADIOSTACJE czo³gowe, kwarce, lampy GU-50,
GU-80. Radmor FM3001 do przestrojenia.
Mo¿liwoœæ wymiany. Pawe³ Stê¿a³y, ul. Trwa³a 3/2,
53-335 Wroc³aw. 0604161204.
SCHEMATY modyfikatorów dŸwieku do gitar i
innych instrumentów muzycznych. Informacja po
przes³aniu koperty i znaczka. Dopisek - „Schematy”.
Dariusz Lewandowski, skr. Poczt. 5, 20-950 Lublin 1
URZ¥DZENIE z opisem, które reaguje na zbli¿enie
siê osoby i w³¹czenie. Np. ¿arówki 100W/220V. Za-
czaj¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwize-
rem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczyæ poczt¹
elektroniczn¹ na adres reklama@pe.com.pl. Na-
le¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿e byæ
uregulowana przelewem na konto: WBK S.A.
II/O Zielona Góra nr 10901636-102847-128-00-
0 lub przekazem na adres redakcji.
24 Og³oszenia drobne
siêg minimum 5m. Mile widziana p³ytka z opisem
monta¿u - sprawdzona w dzia³aniu. 056 676 14 07,
prosiæ Romana.
SKANER COMTEL 212, sterownik rotora ante-
nowego SWR-45-450MHz. Zbigniew G³owik, ul. Po-
przeczna 15/12, 62-005 Owiñska, (061) 8126783
WSKANIKI laserowe 5mW 1 szt - 30 z³, 5 szt.-135
z³, 10 szt.-250z³. Transormatory g³oœnikowe
4xEL34-100z³, 8xEL34-200z³. Perchlicki Zbigniew
31-450 Kraków, ul. Ugorek 1/253, 0602 440151.
WYKRYWACZ metali do prac pod wod¹ i na ziemi,
zasiêg 3 m. Oraz naprawiê uszkodzone wykrywacze,
dorobiê sondy. Tel. 081 881-41-84 (po 17.00).
0603 396-803
WYKRYWACZ metali White’s, Tesoro Minelab,
Viking (058) 781 08 89 lub 0602 224-228.
WYKRYWACZ metali, 3-lata gwarancji nowy,
najni¿sza cena, wysy³am informacjê i zdjêcie.
032 476-10-09
WYKRYWACZ metali, uruchomiona p³yta, dobre
parametry, pewne dzia³anie. Inf. Koperta zwrotna.
Jaros³aw Kwiecieñ, Aleja Wojska Polskiego 11C/19,
13-100 Nidzica
WYKRYWACZE metali impulsowe luba z
rozró¿nianiem. Zasiêg 5 metrów. Gwarancja 2 lata.
Dokumentacjê wykrywaczy kupiê, sprzedam,
zamieniê. Tel. 018-353-11-49.
WYŒWIETLACZE LED: SA40-19GWA -2 szt. oraz
SC40-19SRBWA -2szt. Cena: 25 PLN za sztukê.
Tomasz Sowa; tsowa@jm.pl.
NADAJNIKI FM ró¿ne moce schematy anten do
nadajników koder stereo w cenie 40z³ chcesz
wiedzieæ wiêcej zamów ofertê ju¿ dziœ tel
0604427081 po16-tej
ZASILACZ 24 V/4,8 A. Cena 40 z³. Micha³
Cembrzyñski, ul. Kopernika 9, 42 287 Psary. (034)
357-93-95
ZASILACZE impulsowe ró¿ne. Info. Kop.+znaczek.
Marceli Brycki, ul. Reymonta 38/7, 41 103
Siemianowice Œl.
NADAJNIKI radiowe na pasmo 88-108MHz FM o
mocach od 5÷40W. Synteza do nadajników na
zamówienie. Atrakcyjne ceny. Posiadam równie¿
schematy anten. Napisz i zamów. Grzegorz Pi¹tek,
ul. M.C. Sk³odowskiej 18c/21, 41-800 Zabrze.
ORYGINALNE g³owice UKF zachodnie pasmo do
tunerów Diory 30 z³. Konwertery UKF 18 z³,
generatory sygna³owe UKF od 60 z³. Andrzej
Zwarycz, ul. Lniana 13/1, 50-520 Wroc³aw,
071 7874737
TYRYSTORY 25A 4 szt., diody 100A Unitra D10-
100-03 252T, D10-100-03R/rewers/ 452T. Lampy
oscyl. 8£029I(i)fi78,d³261, podstawka, ekran, do-
kumentacja, schematy odchylania.(022) 775-74-18
VBS dzia³aj¹c¹ z ka¿d¹ Amig¹ za 20z³. Amigê 600
za 220z³, Amigê 1200 za 320z³. Kasety nagrane
w systemie VBS tanio odst¹piê. Twarde dyski do
Amigi tanio, pamiêci i inne akcesoria. Janusz
Matuszczyk ul. Dylona 10/4 41-605 Œwiêtoch³owice
tel. (0-32) 77-11-862
VCR Panasonic NV-777 1984 100z³. Syntezator
Yamaha DX-100 1988 300z³. Piotr Szczepañski ul.
Morska 11/52 81-323 Gdynia tel. (0-58) 621-76-
93 (0-601) 640-952
WYKRYWACZ metali White's, Tesoro, Minelab sprze-
dam, tel. (0-58) 781-08-89 lub (0-602) 224-228
WYKRYWACZ metali sprzedam p³yta zestrojona,
opis dzia³ania i monta¿u dobre parametry.
6/2000
Info+koperta+2 znaczki na listy. Jaros³aw Kwiecieñ
Al. Wojska Pol. 11C/19 13-100 Nidzica
WYKRYWACZ metali 3-lata gwarancji. Wysy³am
bli¿sze informacje i zdjêcie, tel. (0-32) 476-10-09
po godz. 18
WYKRYWACZ metali do prac pod wod¹ i na ziemi
zasiêg 3m, oraz zestawy do samodzielnego monta¿u,
tel. (0-81) 881-41-84 lub (0-603) 396-803
ANALOG Delay,Chorus,Flanger,Distortion oraz
wiele innych efektów w postaci schematów i
opisów.Info.Koperta+znaczek.dop.”schematy”.D.L
ewandowski skr.p. 5,20-950 Lublin 1
BRÜCKMANA: elektronika w uk³adach. Dzwoñ-
pisz.Porady darmo.Ró¿ne schematy. K.Poznañski
30-079 Kraków-Al.Kijowska 13/10. Tel:012-
6378612 i po 18.00: 0601-821367. Warto!
CD.-PLAYER TECHNICS SL-PG570A (350z³),deck
TECHNICS RS-TR373 (250 z³) Pawe³ B³achut,
Os.Kopernika 8/2, 34-100 Wadowice, info:
elpablo@ds5.agh.edu.pl.
EMULATOR pamiêci EPROM z 7( C)÷27( C)512.
Komunikacja za pomoc¹ programu okienko-
wego przez RS232. Gwarancja! Cena 135PLN
tel.: (052) 3819542
GENERATOR obrazu kontrolnego GTV19. Obraz
kontrolny jak w TVP. T³a-RGB, biel, czerñ. Wyjœcia
AV, RGB, RF. Fonia-DK/BG. Zadzwoñ-wyœlê dok³adne
dane. Tel.034/3577-834,3577-255
GRAMOFONY srebrny metal: GS 431 szer.44cm,
g³êb. 36 cm wersja export. PL. 730, GS-8010 36x36
cm. Oba nieu¿ywane, oryginalnie zapakowane.
Kupiê uszkodzony multimetr V-640, t. 0672823214
KIT kamery kolor CDD z miniaturowym
obiektywem lub same obiektywy. Opis w EdW6/97
Henryk Tyburcy tel. 0501-050-232.
KONDENSATORY ceramiczne wysokonapiêciowe od
1,5pF do 4,7nF. Napiêcie od 3,5kV do 30 kV. Moc od
4kVar do 50 kVar, do kolumn g³oœnikowych MBGO,
MPHP, 0,25 0,5 1 2 10 30 mF (061)87-88-152
KOÑCÓWKI mocy AUDIO-MOS 100÷200W,
uruchomione, ma³e p³ytki (SMD), zasilacz, filtry
aktywne dla subwoofera i kolumn g³oœnikowych.
Niedrogo!!!. Arek, 0601 7405 07
MODULATORY TV-do minikamer-30 ÷
÷900MHz,Vz+12V,50mA. Przerywacz zap³onu-
dop³ywu paliwa-p³ytka+sch-10z³. Tel. (058)348 89
49 po 17 lub e-mail: gbsz@polbox.com
N2 1,2/98 po 7z³; NE 3,6/99 po 8z³; PE 4,12/96 po
2z³, PE 2,4/99 po 3z³; 1/00-4z³; EP 1/98-5z³, EDW
1/99-3z³; p³ytki PE 139, 427 po 2,50z³. Tel. (018)26
256 34 po 20
OSCYLOSKOP c1-93 2 kana³y 15MHz,
01ms÷05s+przewody+sonda+inst. w jêz.
 06/2000
rosyjskim 150 z³ (nieu¿ywany), CB rêczny ALAN
38+schematy 100z³. Bartosz, ul. Glazera 5m21,
37-700 Przemyœl.016-670-25-83. Po 16.00.
PROFESJONALNE wykrywacze metali z modyfikatorów info koperta+znaczek.Poszukujê
dyskryminacj¹, przystawka zmieniaj¹ca OTV w
wielokana³owy oscyloskop, mininadajnik UKF-FM. -
Przybysz-nad £omiank¹ 22/5; 58 540 Karpacz
RADIOELEKTRONIK z lat 1985÷88. Cena rocznika
20z³ plus koszty pocztowe. A. Kulgawczuk, 15-669
Bia³ystok, ul. S³onecznikowa 25/21
RADIOELEKTRONIKI z lat89÷99 ca³e roczniki i
luŸne numery(rocznik 20z³), oraz inne EP,EH,MT
itp. Mariusz Jamróz, Buda Stalowska 5/4, 39-460
Nowa Dêba.
RÓ¯NEGO rodzaju urz¹dzenia elektroniczne
uruchomione. Gwarancja szersze informacje
koperta+znaczek Andrzej Szczurek,Mickiewicza 24,
38 450 Dukla.
WYKRYWACZ metali WHITE’S, TESORO, VIKING,
MINELAB. A. Wyka ul. Lipowa 6A/17, 81-572
Gdynia tel.(058) 7810889 lub 0602224228
SAM przestroisz UKF z zakresu OIRT na CCIR 40
schematów glowic i instrukcji przestrajania cena
Og³oszenia drobne
220 z³ z przesy³k¹, Kazimierz Duraj ul. Wolnoœci 12-
12, 76 200 S³upsk,
SCHEMATY wzmacniaczy gitarowych
schematu wzm.PEVEY SPECJAL 130 Tadeusz Bernat
Kopernika 7/50 86 200 Che³mno tel 056/6860489
WYKRYWACZ metali o zasiêgu 3 m. z rozró¿-
nianiem. Dokumentacje wykrywaczy kupiê,
wymieniê. CB radio Lincoln-sprzedam.
tel.018-3531149 lub 0605926516
ZASILACZ 24V 4,8A 40z³. Poszukujê schematu
g³owicy ZGP301 przestrajanie odbiorników na
87,5÷108MHz 15 z³. Micha³ Cembrzyñski 42-287
Psary, ul. Kopernika 9, tel. 0-34 357-93-95
ZASILACZ laboratoryjny nieu¿ywany cena 130z³
lampowy wzmacniacz 100W cena 130z³
czterokana³owy mikser wizyjny firmy VIDEONICS
cena do uzgodnienia tel. 034 36-35-297
DEKODERY PAL-SECAM na TDA 4555: do Jowisza za-
mienne za MD2007 /MD2008 i Heliosa zam. za
MD2021. Ceny od 22z³. Wiêcej=taniej!!! Info: kop.
+znaczek. Grzegorz Zubrzycki, ul. Zgierska
110/120m.211, 91-303 £ódŸ. (0-42)654-40-98
WYKRYWACZE metali
WHITE’S, TESORO, VIKING,
PULSE START, A. Wyka, ul.
Lipowa 6A/17, 81 572
Gdynia (058) 7810889 lub
0602 224228
LASEROWE wskaŸniki 5mW
czerwone 1szt-30z³,
10szt-25z³ 0602-440151.
Zbigniew Pierzchlicki
ul.Ugorek 1/253
CYFROWY dekoder kaset z
korektorem-40z³,schemat
dekodera C+-43z³, odb.
FM50÷160MHz-48z³,koder
kaset-160z³. Andrzej Siech-
niewicz, ul. Szymanowskiego
15/20, 22-100 Che³m
KONDESATORY do ko-
lumn g³oœnikowych MPHP
MBGO od 0,1µF do
30µF kondensatory cera-
miczne wysokonapiêciowe
od 1,5pF do 4,7nF napiêcie
do 21kV moc do 55kVar
tel(061)878-81-52
DOKUMENTACJE prototy-
pów automatu œwiate³ sa-
mochodowych, miniskane-
ra, inne. Inf. kop. z wr. +zn.
„A” lub tel.0604 669 971
Zb. Jereczek ul.Œwiêtope³ka
2F/4B.83 400 Koœcierzyna
KUPIÊ
KARTÊ oscyloskopow¹,
wobulator ³100MHz lub
kartê do PC, SEPROG-a lub
innego uniwersalnego. Jerzy
tel.0601940-610, e-mail:
selektrol@interia.pl.
RE3/81 oraz sprzedam
C64+ cardridge black box
25
ex-plus final3 + stacja + dyski + magnetofon +
kasety + okablowanie + literatura za cenê 200z³.
Tel.(0-32) 767 95 42
SPRAWNY pilot do odbiornika satelitarnego typu
Elta SAT 505 oraz g³osniki LPB 80/19/75S z
demonta¿u TV Jerzy Falkiewicz ul. Smolki 19 m. 42
14 202 I³awa
PILNE! Panel do radioodtwarzacza samochodowe-
go KEWWOOD KFC 178 RYG lub KFC 178 RYA.
Tel. (056) 6434783. Tomek
P£YTÊ g³ówn¹ stacje dysków do komputera
HYUNDAI. Henryk Flaszyñski ul. Lubawska 2/1A,
14 200 I³awa
UK£AD scalony U-1096B. Tel. 032 284 60—29,
Wojtek
POSZUKUJÊ
KOLEKCJONUJÊ magnetofony polskiej produkcji-
poszukujê MK 122 i Finezji deck kupiê
dwukasetowego Philipsa lub inny z pilotem mo¿e
byæ uszkodzony. Oferty 052 35 39 521
PRODUCENTA wtyków do telefonów
komórkowych, tel.022/758 7348 W. Oksieñciuk
SCHEMATÓW efektów,przesterów i innych
modyfikatorów gitarowych oraz przedwzmacniaczy
i wzmacniaczy gitarowych. Grzegorz Klimkowski.
Szkolna42 62 571 Stare Miasto
ZAMIENIÊ
PONAD 30 dokumentacji wykrywaczy metali VLF PI
i inne wysokiej klasy. Wymieniê, odst¹piê. Jan
KuŸma, ul. Reja 9m39, 22 400 Zamoœæ, 084-
6391949
INNE
JEŒLI posiadasz odbiornik radiowy ze starym
zakresem UKF, a chcia³byœ go przestroiæ na pasmo
88÷108 MHz i nie wiesz jak, to napisz. Info gratis
po otzrymaniu koperty ze znaczkiem. Mariusz
Ko³acz, ul. Chwa³ki 46, 26 600 Sandomierz
WYKONAM p³yty czo³owe, tabliczki znamionowe
opisowe inne na blasze mosiê¿nej, folii samoprzy-
lepnej blasze aluminiowej tel. 0604815033
e-mail:bwr@poczta.fm
KOMPUTER PC484SX 8MB RAM; mysz, HDD
340MB, kart grafiki, I/O, obud. MT z zasilaczem 250
z³. Wie¿a CROWN MIDISYSTEM MC-K20 z adapte-
rem, tuner, radio, mgn. 2 kas+2kolumny-250 z³.
Tel (075) 7647335
NIE traæ czasu na szukaniu: artyku³u, schematu,
porady itp. W prasie elektronicznej? Kup bazê! Ona
Ci u³atwi szukanie, tylko 20z³ i mo¿esz siê ponudziæ.
Tel. 0957351713
W prosty sposób przestroisz ka¿dy odb. radiowy na
górny UKF 88÷108 bez potrzeby monta¿u
konwertera.Info gratis kop.zw+zn. Ko³acz Mariusz
ul.Chwa³ki 46 27 600 Sandomierz
CHCESZ dorobiæ do pensji kieszonkowego napisz.
Zaopatrzenie zbyt gwarantowany.Info.Gratis.Do³¹cz
znaczek za 1,70z³. Krystyna Wiœniewska,
ul. Bytowska 31 89 600 Chojnice
RADIO kodowane uruchomiê telefon komórkowy
odblokujê itp kontakt telefoniczny 052-353-08-54
lub 0601 642 780
26 Listy od czytelników 6/2000

Witam !!!
Nadal jestem pod wra¿eniem p³yty CD-
PE 1, bardzo chwalê sobie ten zakup i nie
¿a³ujê wydanych pieniêdzy na ten kr¹¿ek.
Pomijam ju¿ fakt skumulowania mnóstwa
programów potrzebnych elektronikowi,
(oczywiœcie jestem z tego zadowolony, bo
mam to wszystko na JEDNEJ p³ycie). No,
a archiwum numerów z lat 1992÷1997,
to ju¿ jest strza³ w dziesi¹tkê. Ponad 60
numerów na jednej p³ycie, nic nie zginie,
wszyœciutko ³adnie i równo pouk³adane
w folderach, katalogach, plikach...
W zwi¹zku z tym mam dla redakcji
PE nastêpuj¹c¹ propozycjê. Chcê na-
mówiæ Was do wydawania PE równie¿
w wersji elektronicznej, rozsy³anej prenu-
meratorom posiadaj¹cych konta poczto-
we, jako skompresowane za³¹czniki do
„e-milków”. Nie mam zielonego pojêcia
jakiego rzêdu by³yby koszty takiego
przedsiêwziêcia, ale jestem w stanie za-
p³aciæ 1,5 ceny tradycyjnej prenumeraty.
Z tradycyjnej prenumeraty musia³em zre-
zygnowaæ, gdy¿ w mojej dzielnicy zdarza-
j¹ siê doœæ czêsto kradzie¿e koresponden-
cji, a i tak potem musia³em dokupiæ sobie
brakuj¹ce numery w kiosku. Ciekaw je-
stem Waszego zdania na moj¹ propozy-
cjê. A tak przy okazji, czy myœli siê w re-
dakcji o wydaniu CD-PE2?
Pozdrawiam
marekso@kki.net.pl
Szanowna Redakcjo miesiêcznika
„Praktyczny Elektronik”
Zdecydowa³em siê na napisanie tego
listu z dwóch powodów. Pierwszym
z nich jest fakt i¿ jestem Waszym wiernym
czytelnikiem od maja 1995r, tzn. od cza-
su kiedy zacz¹³em interesowaæ siê elektro-
nik¹ i uwa¿am, ¿e w dalszym ci¹gu jeste-
œcie jednym z najlepszych czasopism na
rynku poœwiêconym elektronice.
Wykona³em kilka uk³adów Waszego
autorstwa, jednak jeden z nich przyspo-
rzy³ mi naprawdê wiele trudnoœci i to jest
w³aœnie drugi z powodów dla których za-
decydowa³em siê do Was napisaæ. Faktem
jest, ¿e zasada dzia³ania tego uk³adu jest
du¿o prostsza ni¿ tych, które wykona³em
wczeœniej. Konkretyzuj¹c mam na myœli
artyku³ zamieszczony w PE 9/95 i 4/96,
uznacie Panowie, ¿e tekst ten bêdzie god-
ny uwagi, proszê o jego ewentualne zmo-
dyfikowanie i opublikowanie na ³amach
Waszego pisma.
Pierwsz¹ trudnoœci¹ na któr¹ siê na-
tkn¹³em przy uruchamianiu tego urz¹dze-
nia, dotyczy³a uk³adu progowego sk³ada-
j¹cego siê z diod D11 i D12, który umo¿-
liwia³ dodzwonienie siê z dwóch aparatów
telefonicznych, zarówno w³aœciwego jak
i pseudo-pirackiego. Przyczyna tego stanu
rzeczy mo¿e le¿eæ po stronie rodzaju „wy-
bieraka numeru” telefonu pseudo-pirac-
kiego. Zastosowa³em klawiszowy a nie
tarczowy (wybieranie numeru impulso-
we). Problem ten rozwi¹za³em zwieraj¹c
anodê D11 z katod¹ D12. Zworka ta au-
tomatycznie eliminuje nam w/w. diody
z uk³adu. Nadmieniam, ¿e z telefonu
pseudo pirackiego mo¿na by³o dodzwoniæ
siê bez wzglêdu na sposób ustawienia po-
tencjometru P1. Kiedy mo¿na by³o do-
dzwoniæ siê tylko i wy³¹cznie z telefonu
w³aœciwego, kolejn¹ trudnoœci¹, która siê
pojawi³a by³a niemo¿noœæ dodzwonienia
siê na w/w. aparat telefoniczny z zewn¹trz
(sygna³ zajêtoœci). Jednak i tê nieprawid³o-
woœæ uda³o mi siê skorygowaæ. Pierwszym
krokiem by³a wymiana kondensatora C5
z 470 nF na 2,2 mF, która automatycznie
spowodowa³a wyd³u¿enie czasu opóŸnie-
nia wyzwalania drugiego uk³adu czasowe-
go z 100 ms na ponad 400 ms. Niestety
niewiele to pomog³o Oznacza to, ¿e przy
pojemnoœci kondensatora C5 470 nF
uk³ad mo¿e równie¿ dzia³aæ. Drugim kro-
kiem by³a zmiana kondensatora C4 o po-
jemnoœci 470 nF na potencjometr monta-
¿owy P2 o rezystancji 470 kW. W prakty-
ce oznacza to, ¿e potencjometr ten wraz
z rezystorem R5, tworzy dzielnik napiêcia
z którego na wejœcia zeruj¹ce uk³adu US1,
D10
C2 C3
D14
C10V 1 mF 220 mF
/63V /16V
R2 R4 R5
150k 150k 270k
D11 D12
T1
R3 BC
zwora 238B
51k
powinno trafiaæ optymalne napiêcie
o wartoœci ok. 4,80 V, a nie ponad 9,08 V.
Zakres napiêcia przy którym uk³ad zaczy-
na dzia³aæ poprawnie jest bardzo ma³y
i wynosi 0,48 V, tzn., ¿e uk³ad zaczyna
dzia³aæ poprawnie przy Umin=4,57 V,
a przestaje dzia³aæ poprawnie przy
Umax=5,05 V.
Potencjometr monta¿owy P1 nale¿y
ustawiæ tak, aby jego rezystancja by³a sto-
sunkowo ma³a (ok. 80 W). Nastêpnie na-
le¿y ustawiæ potencjometr monta¿owy P2
w taki sposób, aby nie mo¿na by³o do-
dzwoniæ siê z telefonu pseudo pirackiego,
ale jednoczeœni mo¿na by³o dodzwoniæ
siê z zewn¹trz na nasz telefon (w³aœciwy).
Zmierzone napiêcie na tym potencjo-
metrze (P2) po „skalibrowaniu” powinno
wynosiæ ok. 4,80 V wzglêdem masy. Tak
poprawiony uk³ad powinien ju¿ dzia³aæ
bez zarzutu.
Na zakoñczenie pozwolê sobie jeszcze
dodaæ, ¿e w przypadku po³¹czenia w/w.
uk³adu z uk³adem opublikowanym w PE
6/96 zatytu³owanym „Sygnalizator zaniku
linii telefonicznej” nale¿y zmieniæ punkt
pod³¹czenia „sygnalizatora” do blokady
telefonicznej, tak jak zaznaczy³em na sche-
macie. W przeciwnym razie przy od³¹cze-
niu nas przez „pirata” od linii telefonicz-
nej, uk³ad sygnalizatora bêdzie podtrzy-
mywany napiêciem kondensatora C3
o pojemnoœci 220 mF. W efekcie uk³ad sy-
gnalizatora powiadomi nas o od³¹czeniu
od linii telefonicznej po oko³o 8 minutach,
od zajœcia zdarzenia, a nie po 2 sekundach.
Mam nadziejê, ¿e moje skromne
wskazówki, pomog¹ uruchomiæ uk³ad
wszystkim tym, którym to siê nie uda³o
do dnia dzisiejszego.
Mariusz Jacewicz
Karpacz
BYP401-50V
R6
D R7 R9
200k
13 470k C6 150W
C5
10mF
/16V
2,2mF T2
16 2 1 14 BC393
R8
4 6 12 10
+T Q +T Q
CD4538 CD4538
5 11
100k
–T –T
R R T3
3 8 13 BD127
1/ US1
2

zatytu³owany „Automatyczna blokada za- TRANSOPTOR

C4
TP1 P2
bezpieczaj¹ca przed piratami telefonicz- CNY 17
470n
470k
nymi”. Tekst, który zamieszczê poni¿ej,
jest w szczególnoœci adresowany do osób,
które z³o¿y³y ww. uk³ad i nie uda³o im siê Rys. 1 Schemat zmian w automatycznej blokada zabezpieczaj¹cej przed piratami
go uruchomiæ do dnia dzisiejszego. Je¿eli telefonicznymi, zmiany zaznaczono kolorem niebieskim
 06/2000
Dekoder NICAM
Nareszcie, chocia¿ dalej w powolnym tempie wprowadzana jest
stereofonia do Polskiej Telewizji. Proponowane rozwi¹zanie
umo¿liwi odbiór dŸwiêku stereofonicznego posiadaczom
starszych odbiorników telewizyjnych, które nie by³y wyposa¿one
fabrycznie w dekoder stereofoniczny NICAM.
System dŸwiêku
cyfrowego NICAM
Dok³adnie NICAM 728 zosta³ opracowa-
ny w laboratorium badawczym BBC. Nie
jest to ju¿ noworodek. W 1987 roku zo-
sta³ wdro¿ony i zastosowany w Wielkiej
Brytanii. W nastêpnej kolejnoœci trafi³ do
pañstw skandynawskich. Umo¿liwia
przekaz dwóch cyfrowych sygna³ów fo-
nicznych (jednego stereo lub dwóch mo-
no o paœmie od 0÷15 kHz), przy jedno-
czesnym przekazywaniu analogowego
sygna³u monofonicznego.
Sygna³ cyfrowy przekazywany jest
za poœrednictwem dodatkowej noœnej.
Oficjalnie system ten funkcjonuje
w dwóch wersjach: dla standardu I oraz
BG. W pierwszej noœna fonii analogowej
nadawana jest na podnoœnej 6 MHz
a noœna cyfrowa wynosi 6,552 MHz.
W drugiej noœna fonii analogowej to
5,5 MHz, a noœna cyfrowa 5,85 MHz.
W Polsce jak wiadomo noœna fonii ana-
logowej wynosi 6,5 MHz (system DK),
tak wiêc wybrano noœn¹ cyfrow¹
5,85 MHz. Rozk³ad sygna³ów przedsta-
wia rysunek 1.
Wprowadzenie dŸwiêku przekazywa-
nego cyfrowo w Polskiej Telewizji po-
przedzone by³o próbami wprowadzenia
systemu podobnego do stosowanego
w Niemczech i wiêkszoœci pañstw zacho-
dniej Europy, systemu A2. Dla przypo-
mnienia w systemie tym realizowane jest
nadawanie dŸwiêku stereofonicznego lub
dwóch dŸwiêków monofonicznych. Przy
stereo na czêstotliwoœci noœnej 5,5 MHz
nadawany jest sygna³ monofoniczny (su-
ma kana³ów L i P). Na dodatkowej no-
A je siê tzw. ramkê, zawieraj¹c¹ 704 bi-
FA
WIZJA FC
–2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7
5,85 6,50
Rys. 1 Widmo sygna³u telewizyjnego DK
z dŸwiêkiem NICAM
Technika RTV
œnej 5,74 MHz nadawany jest sygna³ ka-
na³u P. Mo¿na wykorzystaæ dwie oddziel-
ne noœne do przekazywania dwóch
dŸwiêków mono np. dŸwiêku oryginalne-
go i dubbingu. Dodatkowa podnoœna
umo¿liwia dekoderowi odbiornika roz-
ró¿nienie wersji nadawania.
W naszym kraju próbnie wybrano
dodatkow¹ czêstotliwoœæ noœn¹ równ¹
6,25 MHz, ba produkowano nawet
odbiorniki telewizyjne przystosowane
do tego systemu. W Praktycznym Elek-
troniku by³ opisywany dekoder A2 przy-
stosowany do odbioru sygna³ów w stan-
dardzie BG. Wybór systemu cyfrowego
na pewno jest postêpowym i umo¿liwia
uzyskanie dŸwiêku o lepszej jakoœci. Jed-
noczeœnie jest powodem sporego zamie-
szania – koniecznoœci przeróbki u¿ywa-
nego odbiornika lub kupna nowego.
Chêæ us³yszenia dŸwiêku kina domowe-
go po polsku jest tu dodatkowym czyn-
nikiem dopinguj¹cym.
Ka¿dy z sygna³ów fonicznych prze-
kazywanych w systemie NICAM jest
poddawany preemfazie (uwypuklaniu
czêstotliwoœci wysokich jak przy modu-
lacji czêstotliwoœci). Nastêpnie podda-
wane s¹ kodowaniu cyfrowemu z roz-
dzielczoœci¹ 14 bitów i czêstotliwoœci¹
próbkowania 32 kHz (dla porównania
dŸwiêk na p³ytach CD kodowany jest
z rozdzielczoœci¹ 16 bitów a czêstotli-
woœæ próbkowania wynosi 44,1 kHz).
Dla zmniejszenia iloœci przesy³anych
informacji sygna³ cyfrowy poddawany
jest kompresji tzw. zmiennoprzecinkowej
– skrót angielski NIC. Nie bêdê dalej
opisywa³ doœæ skomplikowanych za-
biegów zwi¹zanych z preparowaniem
sygna³u cyfrowego. W efekcie uzysku-
ty bloku sygna³owego oraz dodatkowe
s³owa steruj¹co – kontrolne:
– 8 bitów synchronizacji,
f
– 5 bitów identyfikacji trybu pracy,
[MHz]
– 11 bitów dodatkowych.
Razem stanowi to 728 bitów transmito-
wanych w ci¹gu 1 ms. Odpowiednia szyb-
koœæ transmisji wynosi wiêc 728 kbit/s.
27
Dopiero odbiór ca³ej ramki umo¿li-
wia zdekompresowanie (ekspansjê) i da-
lej zdekodowanie przesy³anej informa-
cji. To wyjaœnia nazwê NICAM – Near In-
stantenousely Compounded Audio Multi-
plex (zwielokrotniona fonia z prawie jed-
noczesn¹ kompresj¹ – ekspansj¹). Wyja-
œni³o siê tak¿e pochodzenie liczby 728.
Na tym nie koniec – kolejna opera-
cja to tzw. scrambling, ma na celu wpro-
wadzenie przypadkowoœci w sygnale cy-
frowym co wyrównuje gêstoœæ widmow¹
sygna³u. Po rozdzieleniu na dwa ci¹gi cy-
frowe nastêpuje modulacja noœnej. Sto-
suje siê tzw. ró¿nicow¹, cztero-fazow¹,
manipulacjê fazy (DQPSK). Faza noœnej
przyjmuje cztery mo¿liwe wartoœci 0,
90, 180, 270 °, zale¿nie od kombinacji
obu sygna³ów. Wszystkie podane zabiegi
musz¹ byæ przeprowadzone w formie
komplementarnej i w odwrotnej kolej-
noœci przy odbiorze sygna³u NICAM.
Schemat blokowy
i uk³ady scalone dekodera
Do budowy dekodera szczególnie
dobrze nadaje siê komplet uk³adów sca-
lonych TDA 8204 i TDA 8205 firmy
SGS. Uk³ady te wzajemnie siê uzupe³-
niaj¹ i pozwalaj¹ na uzyskanie dekode-
ra NICAM pracuj¹cego samodzielnie lub
z mikrokomputerem i sterowaniem
magistral¹ I2C.
TDA 8205 zawiera demodulator
DQPSK, uk³ad odtwarzania danych i sy-
gna³u zegarowego, dwa przetworniki cy-
fra – analog oraz zestaw prze³¹czników
umo¿liwiaj¹cych manipulowanie rodza-
28 Dekoder NICAM 6/2000

jami sygna³ów wyjœciowych. Zasilany
jest dwoma napiêciami: VCC wynosz¹-
cym 12 V i VDD wynosz¹cym 5 V. Stano-
wi powi¹zanie technik cyfrowej i analo-
gowej. Sygna³ wejœciowy i przetwarzany
w demodulatorze DQPSK to w zasadzie
sygna³ analogowy. Dopiero odtworzone
dane i sygna³ zegarowy s¹ sygna³ami cy- dekoduj¹cy ci¹g danych z uk³adu
frowymi. Cyfrowe s¹ tak¿e ci¹gi danych TDA 8205, filtr cyfrowy rozdzielaj¹cy ci¹-
kana³ów L i P doprowadzane do prze- gi danych kana³ów L i P, ogranicznik szu-
tworników cyfra – analog. Sygna³y wyj- mów i uk³ad sterowania z magistrali I2C.
œciowe s¹ ju¿ sygna³ami analogowymi. Zasilany jest napiêciem VDD, czyli 5 V.
TDA 8204 jest uk³adem czysto cyfro- Sterowanie obu uk³adów jest realizowa-
wym. Zawiera w³aœciwy dekoder NICAM ne przez wewnêtrzny interfejs szeregowy.

WY AUDIO
P
L

MUTE

Vdd
27

28

25
38
P

P3
37
L
SCART

32
P

MUTE
31

17
L

I2C OPCJA

B£¥D

SDA
36

SCL
STEREO

INT. SZER.
L P
WE

35

23

13

12
P2
34

WE MONO
2

SZUMOW
14

OGR.
3
11

Vdd

INT. I2C
16

5,17,32
32

FDP

FDP

Vdd
10

CYFROWY
FILTR
12

DAC

DAC

14,15,16
Vcc2

I2S
19

SZER.

4
INT.
I2S
P

WY
18

L
22

40

MUTE
728kHz
NICAM DEKODER
39
Vcc1

23

39

25

NICAM DATA
21

42
i ZEGARA
DANYCH
41

ODTW.

11,648MHz
40

34,35
11,648MHz
CZESTOT.
SYNTEZA
DEMOD.
DQPSK
42

27

28

21

20

19
SEL
8

Vdd
AGC

STEREO
1 MONO

2 MONO
P1
7

6
5,85MHz

FP
W
p.cz.
WE

Rys. 2 Schemat blokowy dekodera NICAM

 06/2000 Dekoder NICAM 29

Schemat blokowy dekodera przed- Wewnêtrzny uk³ad syntezy czêstotli- I2S. Jest to popularny sygna³ cyfrowy
stawiony na rysunku 2 jednoczeœnie pre- woœci na podstawie sygna³u generatora dŸwiêku zawieraj¹cy kolejne próbki sy-
zentuje budowê uk³adów scalonych. kwarcowego i sygna³u odebranego wy- gna³ów kana³ów L i P. Pe³ny sygna³
Do wejœcia WE p.cz. podawany jest twarza sygna³y pomocnicze niezbêdne do I2S wymaga trzech linii. Linia danych
sygna³ poœredniej czêstotliwoœci fonii za- pracy demodulatora i uk³adu odtwarza- SD, linia sygna³u zegarowego SCK i linia
wieraj¹cy miêdzy innymi podnoœn¹ fonii nia danych i zegara. Pozwala to przy wy- z sygna³em informuj¹cym o kanale WS.
cyfrowej NICAM (5,85 MHz). Po wzmoc- korzystaniu jednego kwarcu na odbiór Filtr cyfrowy rozdziela ten ci¹g da-
nieniu we wzmacniaczu W sygna³ NICAM obu systemów. Oczywiœcie w naszym nych na dwa ci¹gi odpowiadaj¹ce kana-
jest wydzielany przez filtr pasmowy FP przypadku bêdzie to tylko jeden system. ³om L i P. Uk³ad ogranicznika szumów
i podawany na wejœcie uk³adu TDA 8205. Demodulator DQPSK wydziela dwa modyfikuje sygna³ cyfrowy dla popra-
Uk³ad ten wyposa¿ony jest w dwa wejœcia ci¹gi cyfrowe, z których tworzona jest na- wienia warunków pracy przetworników
umo¿liwiaj¹ce pracê w dwóch systemach. stêpnie ramka nazywana danymi (NI- cyfra – analog. Sygna³y te w formie cy-
Prze³¹cznik P1 automatycznie wybiera CAM DATA). Dokonuje tego uk³ad odtwa- frowej podawane s¹ ponownie do uk³a-
wejœcie, na które podany jest sygna³ NI- rzania danych i zegara. Dwa sygna³y z je- du TDA 8205. Wraz z nimi podawany
CAM. Kolejny uk³ad wewnêtrzny jest go wyjœcia (11,648 MHz i dane NICAM) jest sygna³ zegarowy o czêstotliwoœci
wzmacniaczem z automatyczn¹ regulacj¹ podawane s¹ do uk³adu TDA 8204. 728 kHz uzyskany przez podzia³ czêsto-
wzmocnienia AGC, co umo¿liwia popraw- Wykorzystuje je w³aœciwy dekoder tliwoœci 11,648 MHz.
n¹ pracê dekodera w szerokim zakresie NICAM. Na jego wyjœciu uzyskiwany jest Na postaæ analogow¹ przetwarzaj¹
sygna³ów wejœciowych. ci¹g danych odpowiadaj¹cy sygna³owi je dwa przetworniki DAC. Filtry dolno-

M1 M2 M1 M2

+Vcc R1 8,2M
T
+ S0 S1
C1 C2
100n 220n C8 100n WE FM MONO
5
WY AUDIO P
R2 C3 4
C9 10mF GND
C5 150W 120p 3
150p GND
2
C6 1mF C10 10mF WY AUDIO L
Q1 1 RESET
R3 D1
11,648 G1
100k R4 MUTE
MHz C7 1mF 330W B£¥D
C4 C28
6,8n 22p*

+ Vcc

42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22
CK11648
TEST2
CK728
NDI
GND
TEST
TEST1
SEL0
SEL1
DV
Vdd
ADV
PDV
FID
DDO
DDI
GND
MUTE
RESET
ER
GND
LF1
LF2
XK1
Vcc1
AIR
EAIL
SAIR
SAIL
MAI
CAP
AMOR
AMOL
DC2
DC1
AOR
AOL
AGND2
MMO
TEST
ND 0
CK728

US1 TDA8205 US2 TDA8204

CK11648

DACDR
DACDR

DACDL
AGND1

AGND3

DACDL
RESET

TEST0
DGND
RFIL1
LFIL1
AVdd

RSW
SERI
GND
BGin

Vcc2

SERI
AGC

SCK
SDA
HA0

US2
US1
US0
SCL
Vdd

Vdd
XC1
XC2
DF2
DF1

Vdd

WS
SD
RG

C4
C3
C2
C1
Iin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

C13
R5 C18
DF1 DF2 3,3k 100n
100n
MUTE
C17 5
SDA D2
100n 4 1 MONO
R6 R7 R8 R9 SCL
3
5,6k 43k 43k 5,6k R10 GND
C16 1M 2
C15 220mF RSW D3
1
C11 C12 C14 6,8n 2 MONO
220p 220p 6,8n G2

D4
US3 STEREO
G3
Vcc
+Vcc 7805 1

R11 R14 C25 2

C20 F1 C22 F2 Vdd
10k 470W 100p 100p C27 3
10n 230 230
BC548B C26 10mF 4
C19 R13 T6,5MHz 10mF 5
WE T1 C21
p.cz. E1
100p 470W 10n C23 C24 R17
1n 1n 470W
R12 R15 R16
C29
1,2k 100W 33W
22p

Rys. 3 Schemat ideowy dekodera

30 Dekoder NICAM 6/2000

przepustowe FDP oprócz filtracji sk³ado-
wych o czêstotliwoœci próbkowania
i harmonicznych realizuj¹ tzw. deemfa-
zê. Zmniejszaj¹ zawartoœæ wysokich czê-
stotliwoœci uwypuklonych przez preem-
fazê podczas kodowania.
Zespó³ prze³¹czników P2 i P3 s³u¿y
do prze³¹czania sygna³ów analogowych
m.cz. jakie mog¹ wyst¹piæ w odbiorniku
telewizyjnym. P2 umo¿liwia podanie da-
lej sygna³u stereo NICAM lub monofo-
nicznego uzyskiwanego z tradycyjnego
demodulatora FM jeœli nie ma sygna³u
NICAM, lub jego jakoϾ jest nieodpowie-
dnia. Prze³¹czanie to nastêpuje automa-
tycznie. Mo¿liwe jest tak¿e przekazywa-
nie dalej sygna³u stereofonicznego uzy-
skanego np. z dekodera A2. Prze³¹czenie
to wymaga ju¿ sterowania za poœrednic-
twem magistrali I22C.
Z wyjœcia P2 sygna³ przez uk³ad wy-
ciszania (MUTE) mo¿e byæ podawany na
zewn¹trz TDA8205 np. do z³¹cza SCART
lub przez P3 do wyjœcia WY AUDIO. P3
umo¿liwia podanie na wyjœcie sygna³u
stereo ze z³¹cza SCART (tzw. Euroz³¹cze).
Oba uk³ady umo¿liwiaj¹ szereg sy-
gnalizacji dotycz¹cych aktualnego stanu.
Do TDA 8205 mo¿na pod³¹czyæ przez re-
zystor diodê luminescencyjn¹ wskazuj¹-
c¹ stan wyciszania (MUTE). Stan ten po-
woduje pod³¹czenie do wyjœcia sygna³u
monofonicznego i wy³¹czenie odbioru
NICAM. Do TDA 8204 mo¿na pod³¹czyæ
bez rezystorów trzy diody luminescen-
cyjne. STEREO wskazuje odbiór fonii ste-
reofonicznej NICAM. 1 MONO sygnali-
zuje odbiór pierwszego dŸwiêku a 2
MONO odbiór drugiego dŸwiêku mono-
fonicznego jeœli s¹ nadawane na podno-
œnej NICAM. Uk³ad TDA 8204 umo¿li-
wia wybór w³aœciwego dŸwiêku. W pe³ni
Poniewa¿ sygna³ fonii w naszym sy-
stemie zawiera tak¿e foniê analogow¹
o czêstotliwoœci 6,5 MHz niezbêdne sta-
je siê jej wyt³umienie na wejœciu deko-
dera. Realizuje to eliminator E1 zreali-
zowany na typowej pu³apce (tzw. trapie
6,5 MHz). St³umienie tej czêstotliwoœci
okazuje siê konieczne z uwagi na au-
tomatykê uk³adu scalonego TDA
8205 przystosowanego do pracy
w dwóch systemach. Noœna Nicamu
w systemie I wynosi 6,552 MHz i fonia
6,5 MHz utrudnia identyfikacjê noœ-
nej 5,85 MHz.
Sygna³ wejœciowy wzmacniany jest
w tranzystorze T1 i podawany dalej do
dwuobwodowego filtru LC (F1, F2, C22,
C23, C24) nastrojonego na czêstotliwoœæ
œrodkow¹ 5,85 MHz. Pasmo tego filtru
wynosi oko³o 600 kHz. Z filtru przez
kondensator C25 sygna³ podnoœnej Ni-
Q1
C3
C2
camu podawany jest na równolegle po-
³¹czone wejœcia I (7) i BG (6) uk³adu
US1. Wzmacniacz wejœciowy TDA 8205
objêty jest automatyczn¹ regulacj¹
wzmocnienia zapewniaj¹c¹ regulacjê
wzmocnienia w zakresie 40 dB. Umo¿li-
wia to poprawn¹ pracê uk³adu przy sy-
gnale wejœciowym w zakresie od 10 do
1000 mVpp. Napiêcie reguluj¹ce AGC
jest filtrowane kondensatorem C13.
Do wyprowadzeñ 41 i 42 pod³¹czo-
ne s¹ filtry demodulatora DQPSK i uk³a-
du odtwarzania danych. Dwa ci¹gi da-
nych dekodera DQPSK s¹ filtrowane kon-
densatorami C11 i C12. Dane Nicam
z wyprowadzenia 23 US1 przekazywane
s¹ do wejœcia dekodera Nicam (39 US2).
Do dekodera podawany jest tak¿e sygna³
zegarowy o czêstotliwoœci 11,648 MHz
(z wyprowadzenia 21 US1 do wyprowa-
dzenia 42 US2).
513
ARTKELE
C10 D1
C8 MUTE ARTKELE
S0
S1
+
T

C17

jego mo¿liwoœci mo¿na wykorzystaæ przy C28 R10

C16 C7 C6 C9 B£¥D
R4
sterowaniu z magistrali I22C. R1
R2
R3

Schemat ideowy i dzia³anie C2 C3 TDA 8205 TDA 8204

C12 DF2

Schemat ideowy dekodera NICAM C11

DF1 C13 C1 C18 US1 US2
przedstawia rysunek 3. RESET
C23

F1 C24 F2
Sygna³ wejœciowy podawany jest na
C25

D4 D3 D2
wejœcie WE p.cz. Powinien byæ to sygna³ R7
C20

R6 C14
z wyjœcia detektora wizji wykorzystywa- C22 R17 R5 C27
ARTKELE
ny do sterowania toru fonii lub sygna³ T1 R14 R9 C15 STEREO MONO2 MONO1
R11 R8
513
z wyjœcia fonii równoleg³ej, podawany
R15

R13
E1 C19 C26
US3
dalej do demodulatora fonii. Powinien R12
C29 T
zawieraæ sk³adow¹ 5,85 MHz. Wymaga C21 R16 WE G3 G2 G1
p.cz
to odpowiedniego ukszta³towania tzw.
schodka fonii we wzmacniaczu p.cz. wi-
zji lub na wejœciu fonii równoleg³ej. Rys. 4 P³ytka drukowana dekodera i rozmieszczenie elementów
 06/2000
Odbiór sygna³u Nicam jest sygnali-
zowany œwieceniem jednej z diod D2,
D3 lub D4. Przy automatycznej pracy
dekodera (bez sterowania interfejsem
I2C) brak sygna³u nie jest sygnalizowany
œwieceniem nawet diody D1 (MUTE).
Przy braku sygna³u uk³ad automatycznie
powinien prze³¹czyæ siê na odtwarzanie
sygna³u podawanego do wejœcia WE FM
MONO. Sygna³ ten powinien pojawiæ siê
na obu wyjœciach audio (L i P).
Najbardziej interesuj¹cy jest odbiór
stereofonicznego sygna³u Nicam. Sygna-
lizowany jest œwieceniem diody D4.
Wyjœcie MUTE (25 U2) ustawia siê na
poziom niski 0 V, a wyjœcie RSW (6 US2)
na poziom wysoki (oko³o 5 V). Oba
te wyjœcia mog¹ byæ wykorzystane jako
wejœcia. Zwarcie wejœcia MUTE do masy
wymusza odbiór sygna³u Nicam nawet
przy jego z³ej jakoœci. Zwarcie do masy
wejœcia RSW od³¹cza sygna³ Nicam
i do³¹cza do wyjœæ audio sygna³ analogo-
wy FM MONO.
Przy odbiorze stereofonicznego sy-
gna³u Nicam na wyjœciach danych (2 i 3
US2) pojawiaj¹ siê sygna³y impulsowe
o modulowanej szerokoœci odpowiadaj¹-
ce kana³owi prawemu i lewemu. Poda-
wane s¹ one ponownie do US1 (19
i 18), do wejœæ przetworników C/A. Po
przetworzeniu na postaæ analogow¹ s¹
filtrowane za pomoc¹ R6, C14 i R9, C15.
Elementy te jednoczeœnie realizuj¹ de-
emfazê. Kondensatory C6 i C7 filtruj¹
obwody polaryzacji wzmacniaczy m.cz.
Podobn¹ rolê pe³ni kondensator C16.
Sygna³y wyjœciowe kana³ów z wyprowa-
dzeñ 27 i 28 US1 podawane s¹ przez
kondensatory C9 i C10 do wyjϾ audio
dekodera. Wielkoœæ sygna³u wyjœciowe-
go mo¿na regulowaæ zmieniaj¹c wartoœæ
rezystora R5.
Dekoder posiada uk³ad zerowania
tzw. „reset” dzia³aj¹cy w momencie w³¹-
czenia zasilania +5 V. Sk³ada siê on
z kondensatora C18 i rezystora R10. Aby
wyzerowaæ oba uk³ady nale¿y do wypro-
wadzeñ 15 US1 i 24 US2 pod³¹czyæ na
krótki okres czasu napiêcie +5 V. Reali-
zuje to w momencie w³¹czenia zasilania
kondensator C17 ³aduj¹cy siê przez re-
zystor R10. Wymusza to tak¿e odpowie-
dni¹ kolejnoœæ w³¹czania napiêæ zasilaj¹-
cych +12 V i +5 V. Powinny byæ one
w³¹czane jednoczeœnie, lub najpierw
+12 V, a póŸniej +5 V. Problem rozwi¹-
zuje zasilanie dekodera napiêciem
+12 V i zastosowanie stabilizatora
Dekoder NICAM
+5 V (US3). Do zasilania dekodera prze-
widziano z³¹cze G3.
W uk³adzie dekodera NICAM prze-
widziano mo¿liwoœæ sterowania z inter-
fejsu I2C. Sygna³y SDA i SCL mo¿na
pod³¹czyæ do z³¹cza G2. Wymaga to
oczywiœcie dodatkowego odpowiednio
zaprogramowanego komputera, ale roz-
szerza mo¿liwoœci uk³adu.
Sygna³y podawane do wyprowa-
dzeñ 34 i 35 US2 maj¹ znaczenie przy
odbiorze dwóch dŸwiêków, co na razie
nam nie grozi przy korzystaniu z us³ug
TVP. Oba te wyprowadzenia mo¿na
pod³¹czyæ do masy, lub myœl¹c przysz³o-
œciowo zamontowaæ prze³¹cznik zgodnie
ze schematem. Pozycja M1 odpowiada
odtwarzaniu dŸwiêku pierwszego w obu
kana³ach, a pozycja M2 dŸwiêku drugie-
go. Mo¿liwe s¹ inne kombinacje, ale wy-
daj¹ siê ma³o praktyczne.
Pobór pr¹du dla zasilania +12 V
wynosi oko³o 50 mA, a dla zasilania
+5 V oko³o 80 mA. Przy pojedynczym
zasilaniu +12 V sumaryczny pobór pr¹-
du wyniesie 130 mA.
Monta¿ i uruchomienie
Akcjê rozpoczynamy od skompleto-
wania elementów. Trudnoœæ mo¿e spra-
wiæ zdobycie uk³adów scalonych TDA
8204 i TDA 8205. Zamiast TDA 8204
mo¿na zastosowaæ jego wersjê TDA
8204B. Podobnie z kwarcem o czêsto-
tliwoœci 11,648 MHz. Powinien byæ to
kwarc pracuj¹cy na czêstotliwoœci pod-
stawowej z pojemnoœci¹ obci¹¿enia
20÷30 pF. Tolerancja czêstotliwoœci jak
i stabilnoœæ nie powinny przekraczaæ
30 ppm. Zakres temperatur pracy
kwarcu jest typowy dla warunków do-
mowych od 0 do 70°C. Pozosta³e ele-
menty s¹ typowymi, jakie znajduj¹ siê
TUNER TV
DETEKTOR
FILTR
WIZJI
DEKODER
NICAM
WE p.cz.
+5V
Rys. 5 Pod³¹czenie dekodera NICAM
31
w zapasach wielu radioamatorów. Mo¿-
na je tak¿e bez problemów kupiæ. Za-
miast filtrów 230 mo¿na wykorzystaæ
filtry 531.
Przed rozpoczêciem monta¿u nale¿y
dostosowaæ otwory w p³ytce drukowanej
do posiadanych elementów. Monta¿ wy-
konaæ zgodnie z ogólnie znanymi zasa-
dami. W pierwszej kolejnoœci zamonto-
waæ zwory (zw³aszcza pod uk³adami sca-
lonymi). Nastêpnie z³¹cza, elementy
RCL i na zakoñczenie pó³przewodniki.
Sprawdziæ za pomoc¹ lupy brak zwaræ
miêdzy wyprowadzeniami US1 i US2
z uwagi na bardzo ma³e odleg³oœci miê-
dzy nimi.
Je¿eli w urz¹dzeniu, w którym bê-
dzie pracowa³ dekoder s¹ dostêpne oba
napiêcia zasilaj¹ce (w³¹czane jednocze-
œnie) to nie montowaæ stabilizatora US3.
Zalecam jednak zasilanie +12 V i mon-
ta¿ stabilizatora. Nie ma potrzeby mon-
towania diody D1 i rezystora R4 bez ste-
rowania z magistrali I2C. Diody D2, D3
i D4 na czas uruchamiania powinny byæ
na p³ytce drukowanej. PóŸniej trzeba je
umieœciæ na widocznym miejscu (œciance
przedniej). Tak¿e na czas uruchamiania
(lub na sta³e) po³¹czyæ zworami punkty
„+” i S1 oraz punkty „–” i S0.
Dekoder mo¿na zamontowaæ we
wnêtrzu odbiornika telewizyjnego lub
magnetowidu. Polecam to drugie rozwi¹-
zanie jako mniej k³opotliwe. Tak¿e najko-
rzystniejsze wydaje siê wyprowadzenie
sygna³ów wyjœciowych L i P za pomoc¹
przewodów ekranowanych i pod³¹czenie
do zestawu elektroakustycznego.
Po sprawdzeniu poprawnoœci mon-
ta¿u mo¿na przyst¹piæ do wstêpnego
uruchomienia dekodera. Do tego ce-
lu niezbêdne bêd¹: zasilacz +12 V
o wydajnoœci 130 mA lub zasilacze
+12 V i +5 V o wydajnoœciach po oko-
WZMACNIACZ
p.cz. FONII m.cz.
(demodulator)
WE FM MONO
L
P WY AUDIO
+12V
32 Dekoder NICAM 6/2000

³o 100 mA, multimetr, oscyloskop. Do czyæ zasilanie. Zwracam uwagê na za- ¯yczê dobrego odbioru i pe³nych
prawid³owego zestrojenia filtru wskaza- chowanie bezpieczeñstwa poniewa¿ wra¿eñ kina domowego po polsku.
ny jest wobuloskop. operujemy we wnêtrzu urz¹dzenia zasi- Wykaz elementów
Po w³¹czeniu zasilania sprawdziæ lanego z sieci energetycznej. Sprawdziæ,
multimetrem napiêcia sta³e zasilaj¹ce czy dekoder nie obci¹¿a zbyt mocno Pó³przewodniki
uk³ady US1 i US2. Napiêcie na emiterze uk³adu zasilania urz¹dzenia. Napiêcia US1 – TDA 8205
tranzystora T1 powinno wynosiæ oko³o zasilaj¹ce nie powinny siê zmieniæ, US2 – TDA 8204 (TDA 8204B)
0,6 V, a na jego kolektorze oko³o 9 V. ewentualnie tylko nieznacznie po do³¹- US3 – LM 7805
Nie powinna œwieciæ ¿adna dioda lumi- czeniu dekodera. Ponownie sprawdziæ T1 – BC 548B
nescencyjna. Sprawdziæ brak nadmier- napiêcia zasilaj¹ce i przebiegi na p³ytce D1 – LED (¿ó³ty)
nego nagrzewania elementów. Podwy¿- dekodera zgodnie z uruchamianiem D2, D3 – LED (zielony)
szon¹ temperaturê mo¿e mieæ jedynie wstêpnym. D4 – LED (czerwony)
stabilizator US3. Przy odrobinie szczêœcia i wczeœniej- Rezystory
Wykorzystuj¹c sondê oscyloskopu szym zestrojeniu filtru 5,85 MHz, deko- R16 – 33 W/0,125 W
1:10 sprawdziæ wystêpowanie sygna³u der powinien wystartowaæ sam. Objawi R15 – 100 W/0,125 W
TTL o czêstotliwoœci 11,648 MHz na siê to zaœwieceniem diody np. D4 (ste- R2 – 150 W/0,125 W
wyprowadzeniu 21 US1 i nastêpnie reo) i pojawieniem dŸwiêku w g³oœni- R4 – 330 W/0,125 W
42 US2. Na wyprowadzeniach 22 US1 kach do³¹czonych do wzmacniacza m.cz. R13, R14,
i 40 US2 powinien byæ sygna³ o czêsto- W przeciwnym przypadku zwieramy R17 – 470 W/0,125 W
tliwoœci 728 kHz. Na wyprowadzeniu 6 do masy wyprowadzenie MUTE na z³¹- R12 – W/0,125 W
1,2 kW
US2 powinien byæ poziom niski (0 V) czu G2 i zabieramy siê do w³aœciwego R5 – W/0,125 W
3,3 kW
a na wyprowadzeniu 24 poziom wysoki uruchamiania. R6, R9 – W/0,125 W
5,6 kW
(oko³o 5 V). Pod³¹czyæ sondê oscyloskopu do R11 – W/0,125 W
10 kW
Dysponuj¹c wobuloskopem nale¿y wyjœcia filtru powinien tam wystêpowaæ R7, R8 – 43kWW/0,125 W
teraz zestroiæ filtr 5,85 MHz. Sygna³ przebieg o czêstotliwoœci zbli¿onej do R3 – W/0,125 W
100 kW
podaæ na wejœcie WE p.cz. a sondê 5,85 MHz. Krêc¹c rdzeniami filtru uzy- R10 – 1 MWW/0,125 W
detekcyjn¹ przez kondensator 22 pF skaæ maksymaln¹ wartoœæ miêdzyszczy- R1 – 8,2 MWW/0.25 W
pod³¹czyæ do wyjœcia filtru (R17). Stroiæ tow¹ sygna³u. Ewentualnie mo¿na Kondensatory
na maksymalna wysokoœæ i symetriê pod³¹czyæ multimetr do wyprowadzenia C28, C29 – 22 pF/50 V ceramiczny
krzywej przenoszenia wzglêdem czêsto- 8 US1 i uzyskaæ jak najmniejsz¹ wartoœæ C19, C22,
tliwoœci 5,85 MHz. Zaobserwowaæ napiêcia sta³ego AGC podczas strojenia C25 – 100 pF/50 V ceramiczny
wyraŸne t³umienie czêstotliwoœci filtru. Napiêciu wejœciowemu wynosz¹- C3 – 120 pF/50 V ceramiczny
6,5 MHz. Przy braku wobuloskopu po- cemu 1 Vpp odpowiada napiêcie sta³e C5 – 150 pF/50 V ceramiczny
zostaje zestrojenie filtru przy odbiorze AGC oko³o 2 V. Sygna³owi wejœciowemu C11, C12 – 220 pF/50 V ceramiczny
sygna³u Nicam. o poziomie 10 mVss odpowiada napiê- C23, C24 – 1 nF/63 V KSF-020
Przysz³a pora na zamontowanie de- cie oko³o 11 V. Ewentualnie mo¿na sko- C4, C14,
kodera w odbiorniku telewizyjnym lub rygowaæ dostrojenie odbiornika. C15 – 6,8 nF/50 V ceramiczny
magnetowidzie. Pomocnym mo¿e byæ Kolejny zabieg to regulacja czêstotli- C20, C21 – 10 nF/50 V ceramiczny
schemat z rysunku 5. Zanim to zrobimy, woœci generatora kwarcowego. W tym C1, C8,
bezwzglêdnie wy³¹czyæ wtyczkê zasilania celu mo¿na od strony druku pod³¹czyæ C13, C17,
telewizora lub magnetowidu z sieci. zamiast C28 trymer (10÷40 pF), lub C18 – 100 nF/63 V MKSE-20
ZnaleŸæ trzeba punkty z napiêciem zmieniaæ wartoœæ pojemnoœci C28 w za- C2 – 220 nF/63 V MKSE-20
zasilania (przynajmniej +12 V) i wyjœcie kresie od 18 do 47 pF. Przy w³aœciwej C6, C7 – 1 mF/50 V
detektora wizji, z którego pobierany jest pojemnoœci dekoder powinien zadzia³aæ. C9, C10,
sygna³ p.cz. fonii. Ewentualnie mo¿na Pozostaje zamocowanie dekodera we C26, C27 – 10 mF/25 V
zamontowaæ dodatkow¹ foniê równole- wnêtrzu urz¹dzenia, wyprowadzenie C16 – 220 mF/10 V
g³¹. Sygna³ Nicamu pobieraæ sprzed fil- prze³¹cznika dŸwiêków, diod luminescen- Inne
tru 6,5 MHz. Po³¹czenie sygna³u zreali- cyjnych i sygna³ów wyjœciowych na ze- Q1 – kwarc 11,648 MHz
zowaæ korzystaj¹c z jak najkrótszego od- wn¹trz. W trakcie eksploatacji dekodera F1, F2 – filtr 7×7 230 (531)
cinka przewodu koncentrycznego w.cz. zauwa¿y³em, ¿e mo¿e okazaæ siê pomoc- E1 – trap 6,5 MHz
Do wejœcia „WE FM MONO” pod³¹czyæ ne zamontowanie prze³¹cznika RESET, p³ytka drukowana numer 513
sygna³ m.cz. z wyjœcia detektora fonii. poniewa¿ wystêpuj¹ trudnoœci z automa-
Do wyjœæ audio L i P dekodera NICAM tycznym prze³¹czaniem na MONO FM P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
pod³¹czyæ przewody ekranowane przy braku sygna³u Nicam. Pomaga wte- niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
zakoñczone wtyczkami CINCH. Przewo- dy wy³¹czenie i w³¹czenie zasilania, lub wiaæ w redakcji PE.
dy te pod³¹czyæ dalej do wejœcia krótkotrwa³e do³¹czenie +5 V do wypro- Cena: p³ytka numer 513 – 6,70 z³
wzmacniacza m.cz. wadzenia 24 US2 (RESET). Dodatkowy + koszty wysy³ki.
Po sprawdzeniu poprawnoœci po³¹- prze³¹cznik chwilowy nale¿y w³¹czyæ miê-
czeñ, zw³aszcza braku zwaræ mo¿na w³¹- dzy wyprowadzenie RESET i +5 V. à R.K.
 06/2000
G³oœniki i obudowy
– obudowa zamkniêta
Parametry Thiele-Small’a
Jak ju¿ zauwa¿yliœmy w pierwszej
czêœci cyklu, z mechanicznego punktu wi-
dzenia g³oœnik dynamiczny stanowi sy-
stem sk³adaj¹cy siê z masy (membrany)
zawieszonej sprê¿yœcie i poruszanej si³¹.
Krótko dzia³aj¹ca si³a spowoduje porusze-
nie membrany. Zanim nast¹pi powrót
membrany do po³o¿enia spoczynkowego
wykona ona drgania gasn¹ce o czêstotli-
woœci zale¿nej od masy membrany i sprê-
¿ystoœci zawieszenia. Jest to tzw. czêstotli-
woœæ w³asna drgañ, nazywana inaczej
czêstotliwoœci¹ rezonansow¹.
Mechaniczny uk³ad drgaj¹cy mo¿na
zast¹piæ analogicznym uk³adem elek-
trycznym. Masa uk³adu mechanicznego
odpowiada indukcyjnoœci a sprê¿ystoœæ
pojemnoœci. Wygasanie drgañ œwiadczy
o wystêpowaniu strat. W uk³adzie elek-
trycznym sumaryczne straty reprezentuje
rezystancja. Wspó³czynnikiem zale¿nym
od strat jest dobroæ. Mo¿na stwierdziæ ¿e
jest ona odwrotnie proporcjonalna do
wielkoœci strat.
W g³oœniku dynamicznym straty ener-
gii okreœlane s¹ jako tzw. t³umienie. Wy-
stêpuj¹ dwa zasadnicze typy t³umienia:
mechaniczne i elektryczne. T³umienie me-
chaniczne zale¿y od strat energii w reso-
rach górnym i dolnym g³oœnika. Minimal-
ne t³umienie wywo³uje zamiana energii
mechanicznej na akustyczn¹ jaka dokonu-
je siê w g³oœniku. T³umienie elektryczne
wywo³ane jest hamuj¹cym dzia³aniem
przep³ywu pr¹du w cewce g³oœnika, który
powstaje wskutek indukowania siê SEM
w poruszaj¹cej siê cewce. Praktycznie czê-
œciej ni¿ t³umieniem operuje siê jego od-
wrotnoœci¹ czyli dobroci¹. G³oœnik o wiêk-
szej dobroci charakteryzuje siê mniejszym
t³umieniem a wiêc wiêksz¹ bezw³adnoœci¹
membrany i d³u¿szym czasem wygaszania
jej drgañ swobodnych. Czêsto nazywamy
to miêkkim zawieszeniem membrany.
Podane skrótowo w³aœciwoœci s¹
podstaw¹ zestawu parametrów u¿ywa-
nych przy projektowaniu zastosowañ g³o-
œników a zw³aszcza obudów. Parametry te
od nazwisk ich twórców nazywane s¹ pa-
rametrami Thiele-Small. Ni¿ej podamy
zestawienie tych parametrów:
Elektroakustyka
fs – czêst. rezonansowa g³oœnika [Hz],
Vas – objêtoœæ zastêpcza zale¿na od sprê-
¿ystoœci zawieszenia i powierzchni
membrany [l] (inaczej jest to po-
jemnoœæ obudowy zamkniêtej
zwiêkszaj¹cej czêstotliwoœæ rezo-
nansow¹ g³oœnika 1,42 razy),
Qms – dobroæ mechaniczna (odwrotnoœæ
t³umienia mechanicznego),
Qes – dobroæ elektryczna (odwrotnoœæ
t³umienia elektrycznego, przy za³o-
¿eniu rezystancji wyjœciowej
wzmacniacza równej 0 W),
Qts – dobroæ wypadkowa w otwartym
powietrzu (odwrotnoϾ sumaryczne-
go t³umienia mechanicznego i elek-
trycznego g³oœnika bez obudowy).
Maj¹c dobroæ mechaniczn¹ i elek-
tryczn¹, dobroæ wypadkow¹ mo¿na obli-
czyæ korzystaj¹c z nastêpuj¹cego wzoru:
Qms × Qes
Qts =
Qms + Qes
Dobroæ wypadkowa g³oœników niskotono-
wych powinna zawieraæ siê w przedziale
od 0,25 do 0,7.
Podstaw¹ w muzyce i odtwarzaniu
dŸwiêku jest tzw. fundament basowy. Od-
twarzanie soczystych niskich tonów przy
dobrych w³aœciwoœciach impulsowych
jest cech¹ prawid³owo zaprojektowanej
kolumny g³oœnikowej. Wymaga to dopa-
sowania w³aœciwoœci g³oœnika niskotono-
wego i obudowy.
Obudowa zamkniêta
KoniecznoϾ stosowania obudowy
g³oœnika wynika z potrzeby oddzielenia
tylnej strony membrany od przedniej.
Zw³aszcza przy niskich czêstotliwoœciach
nastêpuje zwarcie fal akustycz-
nych promieniowanych przez
obie strony membrany i zdecy-
dowane zmniejszenie ciœnienia
akustycznego.
Obudowa zamkniêta wyda-
je siê radykalnym œrodkiem na
odizolowanie obu stron mem-
brany. Fala akustyczna promie-
niowana jest przez przedni¹
czêœæ membrany. Energia pro-
mieniowana przez tyln¹ stronê Rys. 1 Mechanika obudowy zamkniêtej
33
jest absorbowana we wnêtrzu obudowy.
Szczelne zamkniêcie tylnej strony g³oœnika
powoduje sprê¿anie powietrza w obudo-
wie podczas ruchu membrany do wnêtrza
i rozprê¿anie podczas ruchu na zewn¹trz.
W obudowie powstaje poduszka powie-
trzna dzia³aj¹ca na g³oœnik jak dodatkowa
sprê¿yna. Uk³ad mechaniczny obudowy
zamkniêtej pokazuje rysunek 1.
Czêsto nawet mówi siê o zawieszeniu
powietrznym g³oœnika w obudowie za-
mkniêtej. Dotyczy to zw³aszcza g³oœników
o miêkkim zawieszeniu. Zmiana sprê¿y-
stoœci zawieszenia g³oœnika (w odniesie-
niu do otwartej przestrzeni) spowoduje
zmianê czêstotliwoœci rezonansowej
a konkretnie jej podwy¿szenie zgodnie
z podanym ni¿ej wzorem.
Vas
fc = fs × 1+
Vb
gdzie:
Vb РpojemnoϾ obudowy [l],
fc – czêstotliwoœæ rezonansowa g³oœnika
w obudowie zamkniêtej,
W³aœnie ten wzór pokazuje, ¿e czêsto-
tliwoœæ rezonansowa wzroœnie 1,42 razy
kiedy Vas = Vb. Tak wiêc zmieniaj¹c objê-
toœæ obudowy w odniesieniu do objêtoœci
zastêpczej mo¿na zmieniaæ w³aœciwoœci g³o-
œnika w obudowie. W ten sam sposób
zmienia siê dobroæ wypadkowa g³oœnika po
zamontowaniu w obudowie zamkniêtej.
Vas
Qtc = Qts × 1+
Vb
gdzie:
Qtc – wypadkowa dobroæ g³oœnika
w obudowie zamkniêtej.
Zmieniaj¹c dobroæ wypadkow¹ g³o-
œnika w obudowie zamkniêtej przez dobór
objêtoœci wewnêtrznej obudowy zmieniaæ
mo¿na charakterystykê czêstotliwoœciow¹
g³oœnika w obudowie w pobli¿u czêstotli-
woœci rezonansowej. Poni¿ej czêstotliwo-
œci rezonansowej g³oœnika nastêpuje rady-
kalny spadek ciœnienia akustycznego z na-
Zawieszenie
membrany
Membrana
Poduszka
powietrzna
34 G³oœniki i obudowy
chyleniem 12 dB/okt. Przyk³adowe prze-
biegi wzglêdnej charakterystyki czêstotli-
woœciowej g³oœnika w obudowie zamkniê-
tej przy ró¿nych wartoœciach dobroci wy-
padkowej przedstawia rysunku 2.
Najkorzystniejszy przebieg odpowia-
da dobroci wypadkowej wynosz¹cej 0,7.
Przy dobroci równej 1 nastêpuje podbicie
niskich czêstotliwoœci przy jednoczesnym
zwiêkszeniu czêstotliwoœci rezonansowej,
co powoduje wczeœniejsze opadanie cha-
rakterystyki od strony niskich czêstotliwo-
œci ni¿ przy dobroci wynosz¹cej 0,7. Przy
dobroci wynosz¹cej 0,5 nastêpuje spadek
ciœnienia akustycznego ju¿ przy stosunko-
wo wysokich czêstotliwoœciach. Efektem
jest wyraŸne st³umienie niskich czêstotli-
woœci, pomimo ni¿ej le¿¹cej czêstotliwo-
œci rezonansowej.
Aby uzyskaæ wymagan¹ wielkoœæ do-
broci wypadkowej, g³oœniki przewidziane
do stosowania w obudowie zamkniêtej
powinny mieæ dobroæ wypadkow¹
w swobodnej przestrzeni Qts zawieraj¹c¹
siê w zakresie od 0,33÷0,7. Bêd¹ to wiêc
g³oœniki o tzw. miêkkim zawieszeniu. Cha-
rakterystyczne dla nich s¹ gumowe resory
górne i du¿e wychylenia membrany przy
niekoniecznie du¿ych œrednicach.
Rozwi¹zanie to pozwala na uzyskanie
dobrych wyników przy ma³ych wymia-
rach obudowy i g³oœnika. Dlatego czêsto
u¿ywano w odniesieniu do obudowy za-
mkniêtej terminu compact. Dobra charak-
terystyka czêstotliwoœciowa zostaje jednak
okupiona zmniejszon¹ efektywnoœci¹. Dla
uzyskania wystarczaj¹cego natê¿enia
dŸwiêku niezbêdne okazuje siê zwiêksze-
nie mocy wyjœciowej wzmacniacza.
Projektowanie obudowy zamkniêtej
Pominê kwestiê doboru mocy
wzmacniacza i zestawu ze wzglêdu na
wymagane natê¿enie dŸwiêku. W zasto-
sowaniach domowych iloœæ „ha³asu” ro-
[dB]
0
–10
3 i odpowiednio po³¹czyæ. Fazowanie g³o-
–20
10 20 50
Rys. 2 Wp³yw dobroci wypadkowej na charakterystykê czêstotliwoœciow¹
bionego przez g³oœniki nie jest najwa¿-
niejsza. Najczêœciej bêdziemy projekto-
waæ zestaw g³oœnikowy do posiadanego
ju¿ wzmacniacza czy amplitunera. Moc
znamionowa g³oœnika powinna byæ co
najmniej równa mocy znamionowej
wzmacniacza. Korzystniejsz¹ bêdzie sytu-
acja, kiedy moc znamionowa g³oœnika bê-
dzie wiêksza od mocy znamionowej
wzmacniacza. Przy wyborze g³oœnika na-
le¿y skorzystaæ z katalogu producenta lub
poradziæ siê sprzedawcy w najbli¿szym
sklepie ze sprzêtem elektroakustycznym
(mo¿na poprosiæ o dane techniczne g³o-
œnika). Na naszym rynku funkcjonuj¹ od
niedawna firmy wysy³kowe sprzedaj¹ce
g³oœniki produkcji krajowej jak i renomo-
wanych firm zagranicznych.
Zale¿nie od upodobañ basowych na-
le¿y dobraæ teraz g³oœnik o odpowiedniej
czêstotliwoœci rezonansowej. Bardziej so-
czysty i niski bas wymaga g³oœnika o jak
najni¿szej czêstotliwoœci rezonansowej.
Wi¹¿e siê to z wielkoœci¹ membrany
i w konsekwencji z wielkoœci¹ obudowy.
Przy okazji zwróciæ uwagê na pozo-
sta³e parametry a zw³aszcza dobroæ Qts,
która powinna zawieraæ siê w przedziale
od 0,33 do 0,7.
Do zaprojektowania obudowy nie-
zbêdna jest znajomoœæ nastêpuj¹cych para-
metrów g³oœnika: fs, Vas i Qts. Samo projek-
towanie w zasadzie polega na okreœleniu
objêtoœci obudowy Vb przy jakiej uzyska siê
zak³adan¹ dobroæ wypadkow¹ g³oœnika
w obudowie Qtc. Najkorzystniejsz¹ warto-
œci¹ dobroci wydaje siê 0,7. Poszukiwan¹
objêtoœæ obliczymy z nastêpuj¹cego wzoru:
Vas
Vb =
Qtc 2
-1
Qts 2
Widaæ z tego wzoru, ¿e objêtoœæ we-
wnêtrzna obudowy bêdzie bezpoœrednio
zale¿a³a od parametru g³oœnika Vas. Przy
dobroci g³oœnika zbli¿onej do 0,7 nie-
1
2
1 Qtc=1
2 Qtc=0,7
3 Qtc=0,5
100 200 500 1000 [Hz]
6/2000
zbêdne jest zastosowanie dobroci wypad-
kowej wiêkszej od 0,7 dla uzyskania roz-
s¹dnych wymiarów obudowy. Praktycz-
nie wartoϾ dobroci wypadkowej Qtc po-
winna zawieraæ siê w przedziale od 0,6
do 1,0. Mniejsze wartoœci zdecydowanie
pogarszaj¹ odtwarzanie niskich tonów.
Wartoœci wiêksze od 1 powoduj¹ wzrost
ciœnienia akustycznego dla czêstotliwoœci
zbli¿onych do rezonansowej i pogorsze-
nie w³aœciwoœci impulsowych.
Przewidywane wyt³umienie akustycz-
ne wnêtrza obudowy materia³em t³umi¹-
cym (wata, pianka itp.) prowadzi do efek-
tywnego zwiêkszenia objêtoœci obudowy
i dlatego obliczona wartoœæ powinna zostaæ
pomno¿ona przez wspó³czynnik 0,9. Na
podstawie objêtoœci mo¿emy ju¿ obliczyæ
wewnêtrzne wymiary obudowy (zale¿nie
od kszta³tu – naj³atwiej dla obudowy pro-
stopad³oœciennej). S¹dzê, ¿e z tym zada-
niem ka¿dy poradzi sobie samodzielnie.
Maj¹c objêtoœæ obudowy mo¿emy
pokusiæ siê o obliczenie czêstotliwoœci re-
zonansowej g³oœnika w obudowie. Jest to
o tyle interesuj¹ce, ¿e praktycznie poni¿ej
tej czêstotliwoœci szybko zanika ciœnienie
akustyczne promieniowane przez g³oœnik
w obudowie. Odpowiedni wzór by³ po-
dany wczeœniej.
Do wykonania obudowy najlepiej
nadaje siê p³yta MDF o gruboœci œcianek
19 mm. W ostatecznoœci ma³e obudowy
o mocach do 50 W mo¿na wykonaæ
z cieñszej p³yty np. 12 mm. Po dok³adnej
obróbce krawêdzi œcianek sklejenie nie
powinno stanowiæ problemu. Proponujê
zastosowanie powszechnie dostêpnego
kleju Wikol. Spoiny mo¿na dodatkowo
uszczelniæ elastyczn¹ mas¹ silikonow¹.
Wnêtrze obudowy powinno byæ wy-
pe³nione materia³em t³umi¹cym. Dla
zdobycia takiego materia³u proponuje
wycieczkê po œcinki do tapicera lub skle-
pu z dodatkami krawieckimi.
Uszczelnienia wymaga krawêdŸ styku
kosza g³oœnika z obudow¹ i gniazdo po³¹-
czeniowe. Mo¿na tu zastosowaæ cienk¹
piankê poliuretanow¹ lub masê silikono-
w¹. Przy pod³¹czaniu g³oœnika do gniazda
nale¿y zwróciæ uwagê na fazê g³oœnika
œnika mo¿na dokonaæ lub sprawdziæ ko-
rzystaj¹c z bateryjki. Pod³¹czenie dodat-
niego bieguna bateryjki do „+” g³oœnika
powinno spowodowaæ przemieszczenie
membrany do przodu.
à R.K.
 06/2000 Urz¹dzenia zasilaj¹ce 35

tranzystory szeregowe zasilane s¹ pe³-

Stabilizator wstêpny nym, lub obni¿onym napiêciem. W prak-
tyce, dla uproszczenia uk³adów prze³¹cza-
ograniczaj¹cy moc strat j¹cych, stosuje siê tylko dwa napiêcia za-
silaj¹ce. Prze³¹czanie napiêæ mo¿e odby-
w tranzystorach szeregowych waæ siê rêcznie (bardzo rzadko stosowane
rozwi¹zanie) lub automatycznie. Rozwi¹-
zasilaczy laboratoryjnych zanie to pozwala na prawie dwukrotne
zmniejszenie mocy strat. Posiada ono, mi-
mo pozornej prostoty, kilka wad. Wyma-
Zasilacze laboratoryjne stanowi¹ specyficzn¹ grupê urz¹dzeñ du- ga stosowania dro¿szego transformatora
¿ej mocy. Zw³aszcza te które mog¹ dostarczaæ napiêæ w szerokim z odczepem i dodatkowego zasilania
zakresie od 0 od 30 V przy pr¹dach wyjœciowych rzêdu 3 do 5 A. uk³adów ma³ej mocy stabilizatora.
Moc tracona w tranzystorach szeregowych zasilacza mo¿e osi¹gaæ Trzecim spotykanym rozwi¹zaniem
wartoœæ rzêdu nawet 200 W, co stanowi nie lada problem. Po opu- jest zastosowanie prostego, wstêpnego
blikowaniu w PE 10÷12/99 zasilacza laboratoryjnego do redakcji stabilizatora impulsowego. Schemat blo-
kowy takiego uk³adu przedstawiono na
nap³ynê³o wiele listów w których g³ównym problemem by³o grza-
rysunku 1. Zadaniem uk³adu jest utrzy-
nie siê tranzystorów mocy i ich termiczne uszkodzenie. Poni¿szy
mywanie sta³ej ró¿nicy napiêæ na elemen-
artyku³ zawiera opis uk³adu pozwalaj¹cego ograniczyæ moc traco-
cie regulacyjnym w zasilaczu stabilizowa-
n¹ w tranzystorach szeregowych i zabezpieczyæ je w ten sposób nym bez wzglêdu na wartoœæ napiêcia
przed przegrzaniem. Opisane urz¹dzenie ma tak¿e na celu ochro- i pr¹du wyjœciowego. Elementem regula-
nê œrodowiska przez zmniejszenie zu¿ycia energii elektrycznej. cyjnym mo¿e byæ zarówno tranzystor
(tranzystory) jak i uk³ad scalony (LM
7805, LM 317). Napiêcie wyjœciowe zasi-
lacza Uwy i napiêcie z kondensatora C fil-
tru – Uwe doprowadzone jest do wzmac-
niacza ró¿nicowego. Na jego wyjœciu
otrzymuje siê wartoœæ napiêcia równ¹
ró¿nicy tych napiêæ:

DU = Uwe - Uwy

Napiêcie z wyjœcia wzmacniacza ró¿-

Moc tracona w tranzystorach szere-
gowych zasilacza zale¿y od ró¿nicy napiêæ
pomiêdzy kondensatorem filtru a wyj-
œciem zasilacza, oraz pr¹du wyjœciowego.
Najgorszym przypadkiem jest pobór pr¹-
du maksymalnego przy niskim napiêciu
wyjœciowym. Wartoœæ mocy mo¿na obli-
czyæ na podstawie prostego wzoru:
( )(
P [W ] = Uwe [ V ] - Uwy [V ] × I [ A] + I p [ A]
gdzie:
Uwe – napiêcie na kondensatorze filtru,
Uwy – aktualne napiêcie wyj. zasilacza,
I – pr¹d pobierany z wyjœcia zasilacza,
Ip – pr¹d zasilania uk³adów pomocni-
czych, w tym pr¹d obci¹¿enia
wstêpnego.
Ograniczenie mocy traconej w tran-
zystorach szeregowych mo¿na uzyskaæ na
kilka sposobów. Pierwszym z nich jest
zmiana zasilacza o regulacji ci¹g³ej na za-
silacz impulsowy. Tego rozwi¹zania nie
stosuje siê jednak ze wzglêdu na gorsze
parametry zasilaczy impulsowych g³ów-
nie takich jak napiêcie têtnieñ na wyjœciu
i czas odpowiedzi na zmianê obci¹¿enia
)
(pr¹du). Istotnym czynnikiem s¹ tak¿e za-
k³ócenia impulsowe wytwarzane przez
stabilizatory impulsowe, które mog¹
przenikaæ do uk³adów zasilanych.
Drug¹ metod¹ ograniczenia mocy
strat jest zastosowanie transformatora sie-
ciowego z prze³¹czanymi uzwojeniami
wtórnymi. Przy tym rozwi¹zaniu w zale¿-
noœci od wartoœci napiêcia wyjœciowego
nicowego doprowadzone jest do kompa-
ratora KOMP. Do drugiego wejœcia kom-
paratora doprowadzone jest z kolei sta³e
napiêcie regulowane Reg DU. Kompara-
tor synchronizowany jest zewnêtrznym
przebiegiem zgodnym w fazie z czêstotli-
woœci¹ na wyjœciu prostownika pe³noo-
kresowego (100 Hz). Przy ka¿dym przej-
œciu napiêcia wyprostowanego przez zero
klucz K1 zostaje w³¹czony, umo¿liwiaj¹c
tym samym rozpoczêcie ³adowania kon-
densatora C. Gdy ró¿nica napiêæ Uwe i Uwy
osi¹gnie wartoœæ wiêksz¹ ni¿ wartoœæ
ustawionego napiêcia Reg DU, kompara-
tor wy³¹czy klucz K1 powoduj¹c tym sa-
mym zakoñczenie ³adowania kondensa-
tora filtru C. Dziêki temu napiêcie na kon-
densatorze C bêdzie zawsze wiêksze od
napiêcia wyjœciowego zasilacza o wartoœæ
Reg DU ustawian¹ potencjometrem.
Czêstotliwoœæ w³¹czania i wy³¹czania
klucza wynosi 100 Hz, zatem na konden-
satorze C bêdzie wystêpowa³o napiêcie
têtnieñ, tak samo jak na kondensatorze
w klasycznym prostowniku niestabilizo-
36 Zasilacz wstêpny 6/2000

wanym. Wartoœæ napiêcia têtnieñ zale¿y

od wartoœci pojemnoœci kondensatora
Reg U
C i pr¹du pobieranego z zasilacza. Przy
dostatecznie du¿ej pojemnoœci têtnienia
nie powinny przekraczaæ 2 Vpp. Z kolei ZASILACZ WY
K1
ró¿nica napiêæ niezbêdna dla prawid³o-
wej pracy elementu regulacyjnego w zasi-
C
laczu wynosi ok. 2÷3 V. Mo¿liwe jest za-
tem ustawienie ró¿nicy napiêæ Uwe i Uwy DU=Uwe–Uwy Uwe
WZMACNIACZ
na poziomie ok. 4 V. Daje to moc traco- KOMP
RÓ¯NICOWY
Uwy
n¹ w elemencie regulacyjnym rzêdu Reg
20 W przy pr¹dzie wyjœciowym 5 A. synchronizacja DU

W ten sposób uzyskuje siê dziesiêciokrot-

ne zmniejszenie mocy traconej w zasila-
czu stosunku do najgorszego przypadku
(du¿y pr¹d, ma³e napiêcie wyjœciowe).
Oczywiœcie bilans mocy jest nieco pogor-
szony przez straty w samym kluczu K1,
ale nie przekraczaj¹ one wartoœci 5 W.
Oddanie do otoczenia mocy
25 W nie stanowi ju¿ wiêkszego proble-
mu. Do tego celu wystarczy „po³ówka”
radiatora jednostronnie ¿ebrowanego
Rys. 1 Schemat blokowy wstêpnego stabilizatora impulsowego
o wymiarach 8×8 cm z zamontowanym puj¹ têtnienia 100 Hz lecz od tego jest
wentylatorem 6×6 cm. stabilizator o pracy ci¹g³ej.
Wstêpny stabilizator pracuj¹cy
w oparciu o powy¿sz¹ ideê nie wprowa-
Opis uk³adu
dza praktycznie ¿adnych zak³óceñ, gdy¿
nie ma w nim ¿adnej indukcyjnoœci. Nie Opisywany tu stabilizator wstêpny
zapewnia on co prawda samej stabilizacji mo¿e wspó³pracowaæ z ró¿nymi zasilacza-
napiêcia, gdy¿ na kondensatorze C wystê- mi laboratoryjnymi. Pod³¹czenie uk³adu

element
~220V +
regulacji
Uwy
przerwaæ T
po³¹czenie
T
Z S Uwe Uwy

R1 2,2k/1W
C1 22n
D1 D5*
1N4007 T2 T4 PBYR10100
R2 1k BC547B IRF9540
S D
0,5W C2 R3 R8
R7 C8 C9
220mF 4,7k G 2,2k
D4 15k 22n 470n
/50V T1 0,5W R6 1W
10V
BC546B 10W
+27V (+17V) R4
4,7k
C3 0,5W T3
D2* 100mF BC556B
22V /40V
(12V) R5 C7
1k 470n

D3 C4*
5V1 22mF R16
R18
+ 22k 22k
8 2
3 4 8 6 1
R11 US2B
ICL C5* 7 3
US1* US2A
6 7660 2 10mF 5
TL082
5,1k R19 C10 C11
4 R17 22k
5 – 22k 47n 47n
C6 + D9 R12
22mF
R15*
R9 R10
10k 5,1k
33k 3,3k D8 R13 +
–Uz RX P1 (2,7k)
T5 47k 22k
DX Reg. D10 C12
D6 BC547B
Uz–5V 5V1 DU 7V5 10mF
R14
R[kW]=
10mA 12k
D7 4x1N4148
–5V

Rys. 2 Schemat ideowy wstêpnego stabilizatora impulsowego

 06/2000
wymaga niewielkiej przeróbki filtru w za-
silaczu. Konieczne jest przerwanie po³¹-
czenia pomiêdzy wyjœciem prostownika
a kondensatorem filtru (rys. 2). W ten
sposób w punkcie Z otrzymuje siê napiê-
cie wyprostowane, sk³adaj¹ce siê z po-
³ówek sinusoidy. Aby kszta³t napiêcia na
wyjœciu prostownika by³ „³adny”, taki jak
spotyka siê na rysunkach w ksi¹¿kach nie-
zbêdny jest rezystor R1, którego zada-
niem jest sprowadzanie wartoœci napiêcia
do zera w przerwach miêdzy po³ówkami
sinusoidy.
Do zasilania uk³adów stabilizatora
wykorzystano dodatkowy prostownik
sk³adaj¹cy siê z diody D1, filtru C2. Dalej
umieszczono parametryczny stabilizator
z diod¹ Zenera D2 i D3. Stabilizator do-
starcza napiêcia +27 V lub +15 V w za-
le¿noœci od potrzeb, o czym napiszemy
póŸniej.
Oprócz dodatniego napiêcia zasilania
potrzebne jest jeszcze niewielkie napiêcie
ujemne. Poniewa¿ w wielu rozwi¹zaniach
zasilaczy laboratoryjnych napiêcie takie
jest niedostêpne w uk³adzie zastosowano
scalon¹ przetwornicê kondensatorow¹
US1 (rys. 2) z uk³adem ICL 7660. Je¿eli
zasilacz w którym montujemy stabilizator
wstêpny posiada ujemne napiêcie mo¿na
zamiast uk³adu US1 zastosowaæ prosty
stabilizator parametryczny RX, DX.
we Z
kolektor T5
nó¿ka 5
US2A
nó¿ka 7
US2A
kolektor T1
Uwe
Uwy
nó¿ka 1
US2B
Rys. 3 Przebiegi napiêæ w punktach uk³adu
Zasilacz wstêpny
Sygna³ synchronizacji wytwarzany
jest przez tranzystor T5 (rys. 2), do bazy
którego doprowadzono wyprostowane
po³ówki synchronizacji. Przez ca³y czas
trwania przebiegu tranzystor jest nasyco-
ny, zatem na jego kolektorze wystêpuje
napiêcie zerowe (ok. 0,2 V). W chwili gdy
wartoœæ wyprostowanego napiêcia spada
do zera T5 ulega zatkaniu. Tym samym na
jego kolektorze pojawia siê dodatnia
szpilka trwaj¹ca ok. 1 ms (rys. 3), dok³ad-
ny czas trwania szpilki nie jest istotny.
Maj¹c ju¿ napiêcia zasilaj¹ce i impul-
sy synchronizuj¹ce mo¿na przyst¹piæ do
opisu zasadniczej czêœci zasilacza wstêpne-
go. Sygna³ami wejœciowymi (steruj¹cymi)
s¹ napiêcia Uwe i Uwy. Napiêcie Uwe do-
prowadzone jest z wejœcia (kolektora) ele-
mentu regulacyjnego w zasilaczu labora-
toryjnym. Natomiast Uwy to aktualne na-
piêcie wyjœciowe zasilacza laboratoryjne-
go. Oba napiêcia doprowadzone s¹ do
wzmacniacza ró¿nicowego US2B, którego
wzmocnienie wynosi 1 V/V. Na wyjœciu
wzmacniacza US2B otrzymuje siê zatem
ró¿nicê napiêæ wystêpuj¹c¹ na elemencie
regulacyjnym w zasilaczu laboratoryjnym.
Ró¿nica napiêæ Uwe–Uwy doprowa-
dzona zostaje do wejœcia odwracaj¹cego
komparatora US2A (nó¿ka 6). Do wejœcia
nieodwracaj¹cego (nó¿ka 5) doprowa-
dzone jest napiêcie referencyjne ustawia-
37
ne potencjometrem P1. Poniewa¿ napiê-
cie to powinno byæ stabilne, zastosowano
dodatkowy zasilacz parametryczny z dio-
d¹ Zenera D10. Komparator US2A ma
za zadanie sterowanie prac¹ klucza, który
w³¹cza ³adowanie kondensatora filtru
w zasilaczu laboratoryjnym. Jako klucz
zastosowano tranzystor MOSFET T4 z ka-
na³em p. Co prawda tranzystory z kana-
³em p posiadaj¹ wiêksz¹ rezystancjê w³¹-
czenia w porównaniu z tranzystorami
z kana³em n, lecz w tym uk³adzie stero-
wanie tranzystora typu p jest znacznie
prostsze. Tranzystory MOSFET posiadaj¹
wewnêtrzn¹ diodê zwrotn¹ której anoda
po³¹czona jest z drenem a katoda ze
Ÿród³em. Dioda ta powstaje w procesie
produkcji. Poniewa¿ klucz ma przewodziæ
pr¹d tylko w jednym kierunku, od pro-
stownika do kondensatora filtru koniecz-
ne by³o zastosowanie dodatkowej diody
D5 zapobiegaj¹cej cofaniu siê napiêcia
z kondensatora filtru. Z katody diody D5
napiêcie poprowadzone jest bezpoœre-
dnio do kondensatora filtru w zasilaczu
stabilizowanym (wyjœcie S). Warto
zwróciæ uwagê na oddzielne prowadzenie
przewodów pr¹dowych (wyjœcie S) i na-
piêciowych (wejœcie Uwe) dochodz¹cych
do tego samego punktu w zasilaczu labo-
ratoryjnym. Rozdzielenie to ma na celu
wyeliminowanie zak³óceñ wywo³ywa-
nych przep³ywem du¿ego pr¹du ³adowa-
nia kondensatora filtru.
Tranzystor T4 jest zatkany, gdy napiê-
cie pomiêdzy bramk¹ G a Ÿród³em S jest
mniejsze od napiêcia progowego, czyli
ma wartoœæ 0÷2 V. W³¹czenie tranzysto-
ra T4 nastêpuje w chwili wzrostu napiêcia
UGS powy¿ej 2÷4 V. Z drugiej strony wy-
trzyma³oœæ napiêciowa bramki jest ogra-
niczona do wartoœci ±10÷20 V.
Napiêcie na Ÿródle tranzystora T4
zmienia siê sinusoidalnie od 0 V do
30÷50 V (w zale¿noœci od wersji zasilacza
laboratoryjnego) mo¿e nast¹piæ przekro-
czenie maksymalnej wartoœci UGS powo-
duj¹c trwa³e uszkodzenie tranzystora MO-
SFET. Z tego te¿ wzglêdu konieczne jest za-
pewnienie w³aœciwego sterowania T4.
Bramka tranzystora MOSFET sterowana
jest za pomoc¹ prostego stopnia przeciw-
sobnego sk³adaj¹cego siê z tranzystorów
T2 i T3. Zastosowanie stopnia przeciwsob-
nego jest klasycznym rozwi¹zaniem maj¹-
cym na celu sterowanie obwodu bramki
tranzystora MOSFET ze Ÿród³a o ma³ej re-
zystancji. Umo¿liwia to szybkie prze³ado-
wywanie znacznej pojemnoœci wejœciowej
38 Zasilacz wstêpny 6/2000

zmianie w takt zmian napiêcia sinusoidal- œcia odwracaj¹cego komparatora US2A.

wy³¹czenie T4 przepiêcie
³adowanie
kondensatora
filtru
25÷50V
DREN T4
obszar
w³¹czenia zatkania
T4
BRAMKA T4
obszar ograniczania
napiêcia VGS T4
Rys. 4 Wykresy napiêæ na Ÿródle
i bramce tranzystora T4
tranzystora (rzêdu 1÷2 nF). W efekcie
znacznie skraca siê czasy w³¹czania i wy³¹-
czania tranzystora, zmniejszaj¹c tym sa-
mym moc tracon¹ w kluczu, wynikaj¹c¹
w g³ównej mierze z samego procesu prze-
³¹czania. Moc tracona podczas przewo-
dzenia jest niezwykle ma³a, praktycznie
do pominiêcia np. 10 A·0,15 W=1,5 W
W czasie gdy w³¹czony jest tranzystor
T2 napiêcie pomiêdzy bramk¹ a Ÿród³em
zbli¿one jest do zera i tym samym klucz
T4 jest zatkany. Natomiast gdy w³¹czony
jest tranzystor T3 bramka T4 jest zwarta
za poœrednictwem rezystora R5 z mas¹.
Natomiast napiêcie Ÿród³o-bramka ulega
nego na wyjœciu prostownika. Tranzystor
T4 w takiej sytuacji w³¹cza siê. Jak wcze-
napiêcie œniej napisano maksymalna napiêcie
na³adowania
kondensatora Ÿród³o-bramka nie mo¿e przekroczyæ
wartoœci 10 V. Dlatego te¿ równolegle do
tranzystora T2 w³¹czono diodê Zenera
D4, która zaczyna przewodziæ w chwili
gdy ró¿nica napiêæ pomiêdzy Ÿród³em
obszar
a bramk¹ T4 osi¹gnie wartoœæ 10 V. Do
ograniczania pr¹du diody Zenera s³u¿y
T4
rezystor R5.
Takim oto sposobem uzyskano pew-
ne i bezpieczne sterowanie tranzystora
MOSFET, gwarantuj¹ce zminimalizowanie
strat mocy w tym elemencie. Nale¿y
zwróciæ uwagê, ¿e ca³y uk³ad sterowania
jest „p³ywaj¹cy”. Oznacza to, ¿e napiêcia
steruj¹ce i zasilaj¹ce nie s¹ sta³e, a zmie-
niaj¹ siê w takt zmian napiêcia wyjœcio-
wego z prostownika.
Z kolei „p³ywaj¹cy” stopieñ przeciw-
sobny T2 i T3 wymaga tak¿e odpowie-
dniego wysterowania z komparatora zasi-
lanego ju¿ napiêciem sta³ym. Rolê stop-
nia poœrednicz¹cego pe³ni tranzystor T1.
W czasie kiedy jest on zatkany pr¹d steru-
j¹cy p³ynie przez rezystor R3 w³¹czaj¹c
tranzystor T2 i zatykaj¹c tym samym T4.
Natomiast gdy T1 jest nasycony pr¹d p³y-
nie przez rezystor R4 w³¹czaj¹c tranzystor
T3, co spowoduje w³¹czenie T4.
Teraz znaj¹c ju¿ uk³ad sterowania klu-
cza T4 mo¿na przyst¹piæ do opisu pracy
uk³adu stabilizatora wstêpnego. Do anali-
zy pomocny bêdzie rysunek 3. Rozpocz-
nijmy analizê od chwili gdy napiêcie na
wyjœciu prostownika ma wartoœæ zerow¹.
W tym czasie dodatnia szpilka impulsu
synchronizacji dodawana jest do napiêcia
referencyjnego doprowadzonego do wej-
Efektem tego jest wymuszenie wysokiego
stanu na wyjœciu komparatora, co poci¹-
ga za sob¹ nasycenie tranzystora T1 i w³¹-
czenie klucza T4. W pocz¹tkowej fazie mi-
mo, ¿e klucz jest w³¹czony nie p³ynie
przez niego pr¹d, gdy¿ napiêcie na wyj-
œciu prostownika jest jeszcze ni¿sze ni¿ na-
piêcie na kondensatorze filtru (obszar za-
znaczony kolorem jasnoniebieskim na
górnym wykresie rysunku 3). W chwili
gdy wartoœæ napiêcia na wyjœciu prostow-
nika przekroczy wartoœæ napiêcia na kon-
densatorze filtru przez tranzystor T4 i dio-
dê D5 zaczyna p³yn¹æ pr¹d ³adowania
kondensatora filtru (obszar zaznaczony
kolorem ciemnoniebieskim na górnym
wykresie rysunku 3). Od tego momentu
napiêcie na kondensatorze filtru zaczyna
wzrastaæ. W chwili, gdy ró¿nica napiêæ
Uwe i Uwy przekroczy wartoœæ ustawion¹
potencjometrem P1 komparator
US2A zmieni stan wyjœcia na niski powo-
duj¹c tym samym wy³¹czenie tranzystora
T4 i zakoñczenie ³adowania kondensatora
filtru (obszar zaznaczony kolorem szarym
na górnym wykresie rysunku 3). Napiêcie
na kondensatorze filtru osi¹gnie w takim
wypadku wartoœæ równ¹ sumie napiêcia
wyjœciowego zasilacza i sta³ej wartoœci na-
piêcia referencyjnego.
Po zakoñczeniu procesu ³adowania
kondensatora filtru napiêcie na nim za-
czyna opadaæ, co spowodowane jest pr¹-
dem pobieranym przez zasilacz laborato-
ryjny i jego obci¹¿enie. Taka sytuacja pro-
wadzi³aby do ponownego w³¹czenia tran-
zystora T4, gdy¿ ró¿nica napiêæ Uwe i Uwy
zmala³aby poni¿ej wartoœci napiêcia refe-
rencyjnego. Nie dzieje siê tak dlatego po-
niewa¿, gdy komparator US2A zmieni

Z
ARTKELE EC2
LEKTRA
D1
532 T4 D5 235
R7
C1
C8

C9
R9

R6

R1

R8

S
R2

R3

D4 C7
T
T2 R5
T3
D9
R10

C3 R4 Uwe
D6 R11 Uwy
T1
R12

D3 D2 D10
D7 C10
R14

D8
R15

C12

T5
R17
R19
R18

US1 R13 TL
C –Uz 082 C11
4 ICL P1
C5 7660 RX R16
C6
DX US2

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

 06/2000
swój stan na niski napiêcie referencyjne
na nó¿ce 5 komparatora zostanie obni¿o-
ne dziêki w³¹czeniu diody D9. Zapewnia
to stabilny stan wy³¹czenia T4 i eliminuje
niepo¿¹dane oscylacje. Zatem dodatkowe
zwiêkszenie napiêcia referencyjnego
przez impuls synchronizacji i obni¿enie go
w czasie stanu niskiego na wyjœciu kom-
paratora spe³niaj¹ funkcjê pêtli histerezy
komparatora. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e
w³¹czanie klucza T4 nastêpuje w ka¿dym
cyklu przejœcia napiêcia przez zero.
Na rysunku 4 Przedstawiono szcze-
gó³owy przebieg napiêæ na elektrodach
tranzystora T4. W pierwszej fazie (kolor
jasnoniebieski) tranzystor T4 jest w³¹czo-
ny, lecz nie p³ynie przez niego pr¹d,
bramka jest na potencjale masy. Napiê-
cie na Ÿródle wzrasta w tym czasie zgo-
dnie z napiêciem sinusoidalnym.
W chwili, gdy pr¹d ³adowania kondensa-
tora filtru zaczyna p³yn¹æ (kolor ciemno-
niebieski) napiêcie na Ÿródle T4 odbiega
nieco od kszta³tu sinusoidalnego. Sinuso-
ida ulega sp³aszczeniu. Dzieje siê tak na
wskutek obci¹¿enia transformatora sie-
ciowego. „Sp³aszczenie” sinusoidy wyni-
ka ze spadku napiêcia na rezystancji we-
wnêtrznej transformatora i diodach pro-
stownika. Wielkoœæ tej deformacji zale¿y
od samego transformatora, oraz od war-
toœci pr¹du pobieranego z zasilacza labo-
ratoryjnego. W tym czasie napiêcie na
bramce T4 mo¿e zacz¹æ wzrastaæ ponad
0 V na skutek w³¹czenia siê diody zabez-
pieczaj¹cej z³¹cze bramka-Ÿród³o T4 (ko-
lor ciemnoniebieski na dolnym wykre-
sie). W chwili gdy tranzystor T4 zostaje
zatkany pojawia siê dodatnia szpilka wy-
nikaj¹ca z gwa³townego przerwania
przep³ywu pr¹du. Szpilka ta wytwarzana
jest na indukcyjnoœci w³asnej transforma-
tora. Szkodliwe przepiêcie zmniejszane
jest przez kondensatory przeciwzak³óce-
niowe C1, C7 i C8. Warto zauwa¿yæ, ¿e
zak³ócenie to wystêpuje tylko po stronie
wejœcia zasilacza wstêpnego, nie pojawia
siê ono na jego wyjœciu.
Na sam koniec nale¿y jeszcze wspo-
mnieæ o têtnieniach napiêcia na konden-
satorze filtru. Czêstotliwoœæ têtnieñ jest
równa 100 Hz, czyli tak samo jak w kla-
sycznym prostowniku. Osi¹gniêto to dziê-
ki synchronizacji w³¹czania tranzystora
T4. Kszta³t napiêcia têtnieñ tak¿e nie
odbiega od klasycznego (rys. 3). Amplitu-
da têtnieñ zale¿y od wartoœci pojemnoœci
kondensatora filtru, oraz od pr¹du pobie-
ranego z zasilacza laboratoryjnego.
Zasilacz wstêpny
Monta¿ i uruchomienie
Ca³y uk³ad mieœci siê na niewielkiej
p³ytce drukowanej. Elementy w których
tracona jest moc T4 i T5 znajduj¹ siê na
krawêdzi p³ytki, tak ¿e mo¿na je przykrê-
ciæ do radiatora. Konieczne jest zastoso-
wanie podk³adek izolacyjnych.
Zastosowanie niektórych elementów
w zasilaczu wstêpnym nie jest konieczne.
Je¿eli zasilacz laboratoryjny do którego
montuje siê uk³ad posiada ujemne napiê-
cie wzglêdem masy mo¿na pomin¹æ
uk³ad US1, kondensator C4 i C5. W tym
przypadku montuje siê diodê Zenera DX
na napiêcie 5,1 V wraz z rezystorem RX.
Wartoœæ rezystora mo¿na obliczyæ na
podstawie wzoru umieszczonego na ry-
sunku 2 (w lewym dolnym rogu).
Drugim zagadnieniem jest napiêcie
znamionowe diody Zenera D2 w przy-
padku zasilaczy laboratoryjnych w któ-
rych napiêcie na kondensatorze filtru jest
ni¿sze od 35 V stosuje siê diodê o napiê-
ciu 12 V. Równoczeœnie rezystor R15 po-
winien zostaæ zmieniony na wartoœæ
2,7 kW. W tym przypadku mo¿na te¿ za-
st¹piæ tranzystory T1 i T2 na wersje o ni¿-
szym napiêciu kolektor-emiter, odpowie-
dnio T1-BC 547B i T2-BC 557B.
Obie wartoœci podano na schemacie
w nawiasie. Dla zasilaczy o napiêciu
na kondensatorze filtru wy¿szym ni¿
35 V w uk³adzie montuje siê elementy ta-
kie jak podano w wykazie.
W oryginalnym uk³adzie jako diodê
D5 zastosowano diodê Schottky’ego
(10 A/100 V), co mia³o na celu zmniejsze-
nie strat mocy. Nic nie stoi na przeszko-
dzie aby zast¹piæ j¹ inn¹ diod¹ prostow-
nicz¹ o pr¹dzie maksymalnym min.
10 A i napiêciu przebicia wy¿szym od
100 V. W przypadku zasilaczy o napiêciu
ni¿szym ni¿ 40 V mo¿na zastosowaæ
diodê Schottky’ego lub zwyk³¹ na napiê-
cie 45 V (50 V).
Po zamontowaniu wszystkich ele-
mentów i sprawdzeniu poprawnoœci
monta¿u mo¿na przyst¹piæ do pod³¹cze-
nia uk³adu zasilacza wstêpnego. W tym
celu w zasilaczu laboratoryjnym nale¿y
przerwaæ po³¹czenie pomiêdzy wyjœciem
prostownika a kondensatorem filtru. Je¿e-
li steruj¹ce uk³ady elektroniczne zasilacza
laboratoryjnego s¹ zasilane pe³nym na-
piêciem konieczne jest zastosowanie do-
datkowego prostownika z jedn¹ diod¹
i kondensatora filtruj¹cego o pojemnoœci
470 mF. Dioda powinna byæ do³¹czony do
39
wyjœcia prostownika pe³nookresowego
(analogicznie jak dioda D1 i kondensator
C2). Z dodatkowego kondensatora mo¿-
na ju¿ poprowadziæ zasilanie do reszty
uk³adu zasilacza laboratoryjnego.
Po³¹czenie zasilacza wstêpnego prze-
prowadza siê zgodnie ze schematem z ry-
sunku 2, pamiêtaj¹c aby przewody
z punktów S i Uwe by³y oddzielne, co opi-
sano wczeœniej. Gdy wszystkie po³¹czenia
s¹ wykonane i ca³y uk³ad jest ju¿ spraw-
dzony mo¿na w³¹czyæ urz¹dzenie. Spraw-
dzenie polega na pomiarze ró¿nicy napiêæ
wystêpuj¹cej na szeregowym elemencie
regulacyjnym w zasilaczu laboratoryjnym.
Wartoœæ tej ró¿nicy ustawia siê potencjo-
metrem P1. Ró¿nica napiêæ powinna byæ
w przybli¿eniu sta³a dla pe³nego zakresu
napiêæ wyjœciowych zasilacza laboratoryj-
nego. Dopuszczalne s¹ odchy³ki na pozio-
mie 2 V wynikaj¹ce z ró¿nej wartoœci na-
piêcia têtnieñ. Dok³adne ustawienie mini-
malnej ró¿nicy napiêæ mo¿na przeprowa-
dziæ przy obci¹¿eniu zasilacza laboratoryj-
nego maksymalnym pr¹dem wyjœciowym,
mierz¹c poziom têtnieñ na jego wyjœciu
w ca³ym zakresie regulowanych napiêæ.
Wzrost napiêcia têtnieñ œwiadczy, ¿e usta-
wiona ró¿nica napiêæ jest zbyt ma³a. Nale-
¿y wtedy nieco zwiêkszyæ wartoœæ napiêcia
referencyjnego potencjometrem P1 i po-
nownie przeprowadziæ pomiary.
Mo¿na tak¿e porównaæ przebiegi
w punktach uk³adu z podanymi na rysun-
ku 3. Nale¿y siê liczyæ z tym, ¿e rysunek
jest idealizowany, a rzeczywiste przebiegi
mog¹ siê nieco ró¿niæ od nich. Poza czyn-
noœciami sprawdzaj¹cymi uk³ad nie wy-
maga uruchamiania.
Wykaz elementów
Pó³przewodniki
US1* – ICL 7660,
patrz opis w tekœcie
US2 – TL 082
T1* – BC 546B,
patrz opis w tekœcie
T2, T5 – BC 547B
T3* – BC 556B,
patrz opis w tekœcie
T4 – IRF 9540
D1 – 1N4007
D2* – 22 V/0,5 W Zenera,
patrz opis w tekœcie
D3 – 5,1 V/0,25 W Zenera
D4 – 10 V/0,5 W Zenera
D5* – PBYR 10100,
patrz opis w tekœcie
D6÷D9 – 1N4148
40 Pomys³y uk³adowe 6/2000

Pó³przewodniki cd. Rezystory cd. Kondensatory cd.

D10 – 7,5 V/0,25 W Zenera R7 – W/0,25 W
15 kW C12 – 10 mF/25 V
DX – patrz opis w tekœcie R16÷R19 – W/0,125 W
22 kW C6 – 22 mF/25 V
Rezystory R9 – W/0,125 W
33 kW C3 – 100 mF/40 V
R6 – 10 W/0,125 W R13 – W/0,125 W
47 kW C2 – 220 mF/50 V
R5 – W/0,125 W
1 kW RX – patrz opis w tekœcie Inne
R2 – W/0,5 W
1 kW P1 – W TVP 1232
22 kW p³ytka drukowana numer 532
R1, R8 – W/1 W
2,2 kW Kondensatory
R10 – W/0,125 W
3,3 kW C1, C8 – 22 nF/50 V ceramiczny P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
R3, R4 – W/0,5 W
4,7 kW C10, C11 – 47 nF/50 V ceramiczny niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
R11 – W/0,125 W
5,1 kW C7, C9 – 470 nF/63 V MKSE-20 wiaæ w redakcji PE.
R15 – W/0,125 W,
5,1 kW C5* – 10 mF/25 V, Cena: p³ytka numer 532 – 4,40 z³
patrz opis w tekœcie patrz opis w tekœcie + koszty wysy³ki.
R12 W/0,125 W
– 10 kW C4* – 22 mF/25 V,
R14 W/0,125 W
– 12 kW patrz opis w tekœcie à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

Modyfikacja miksera audio Wzmacniacz kana³owy

W Praktycznym Elektroniku 3/2000
Przedstawiono mikser przeznaczony g³ów-
nie do udŸwiêkowiania filmów amator-
skich. S¹dz¹c po pytaniach Czytelników te-
mat ten wzbudzi³ du¿e zainteresowanie.
Œwiadczy to poœrednio o tym, ¿e coraz wiê-
cej Czytelników posiada kamery Video,
a tak¿e, ¿e nasta³ czas Pierwszych Komunii,
kiedy to kamery po zimowej przerwie za-
czynaj¹ rejestrowaæ otaczaj¹cy nas œwiat.
Kilka listów które otrzymaliœmy zwra-
ca³o uwagê na zbyt cichy g³os z mikrofonu.
Przyczyn¹ mo¿e byæ ma³a czu³oœæ mikrofo-
nu. Aby temu zaradziæ wystarczy zwiêkszyæ
wartoϾ rezystora R3 we wzmacniaczu mi-
krofonowym do 390÷680 kW. Ponadto
na schemacie i p³ytce drukowanej zamie-
szczonej w PE zabrak³o rezystora polaryzu-
j¹cego wejœcie nieodwracaj¹ce wzmacnia-
cza US1A. Rezystor ten o wartoœci 100 kW
powinien byæ w³¹czony pomiêdzy nó¿kê 3
US1A a masê. Na p³ytkach drukowanych
Wzmacniacz sumy
R25
do 47k
R19 C13
R20 US3A
R21
1mF
1mF
R26
do 47k 1mF
R22 C14
R23 US3B
R24 1mF
sprzedawanych przez redakcjê ten b³¹d
nie wystêpuje.
Drugim powtarzaj¹cym siê proble-
mem by³ brak prze³¹cznika mono. W nie-
których wypadkach jak pisz¹ Czytelnicy
konieczne jest doprowadzenie sygna³u na
oba wejœcia wzmacniacza kana³owego,
dysponuj¹c tylko jednym sygna³em. Roz-
wi¹zanie tego problemu jest proste. Wy-
starczy zamontowaæ dwa dodatkowe re-
zystory i prze³¹cznik. Schemat tego roz-
wi¹zania przedstawiono na rysunku 1.
Dodatkowe elementy zaznaczono kolo-
rem niebieskim. Przy zwartym prze³¹czni-
ku otrzymuje siê sygna³ monofoniczny.
Kolejny problem to brak mo¿liwoœci
ods³uchu nagrywanego sygna³u. Tak¿e
w tym przypadku nie ma wiêkszych pro-
blemów. Wystarczy tylko zmontowaæ
uk³ad „Walkmena dla zakochanych” opi-
sany w PE 2/2000 i pod³¹czyæ go zgodnie
ze schematem na rysunku 2. W uk³adzie
zasilanie
z miksera
T
+12V
do P5
S£UCHAWKI
T
+
WE L L
PLYTKA NR516
T gna³u wyjœciowego potencjometrem po-
WE P P
do P5
P1-L
4,7k 47k-B
L1
C1
T
do US1B
470n
MONO
4,7k
P1
C2
T P2-L
do US1B
47k-B
470n
Rys. 1 Schemat pod³¹czenia
prze³¹cznika mono/stereo
wzmacniacza s³uchawkowego nale¿y za-
miast potencjometrów monta¿owych za-
stosowaæ stereofoniczny potencjometr
obrotowy 47 kW-B. W razie koniecznoœci,
gdy dŸwiêk w s³uchawkach bêdzie zbyt
g³oœny lub zbyt cichy mo¿na zmieniæ war-
toœci rezystorów R1 i R2. Wzmacniacz s³u-
chawkowy zasila siê napiêciem +12 V po-
bieranym z uk³adu miksera. Uk³ad moni-
torowania (pods³uchu) jest do³¹czony do
miksera przed potencjometrem poziomu
sygna³u wyjœciowego, tak ¿e ewentualne
zmiany ustawienia tego potencjometru
podczas nagrywania nie zmieniaj¹ g³oœno-
œci ods³uchu.
Na sam koniec jeszcze jedna uwaga.
Jeden Czytelnik twierdzi³, ¿e mikser ma
zbyt du¿e wzmocnienie. W jego przypad-
ku konieczne by³o mocne wyciszanie sy-
ziomu wyjœciowego. W takim wypadku
mo¿na zmniejszyæ wartoœæ rezystorów
R25 i R26 we wzmacniaczu sumy.

Rys. 2 Schemat pod³¹czenia wzmacniacza s³uchawkowego à Redakcja

 06/2000 Elektronika domowa
Elektroniczny dzwonek
rowerowy
Wakacje coraz bli¿ej, a wraz z nimi wyjazdy nad jezioro, do lasu lub nad
rzekê. Jak wyjazd to oczywiœcie na rowerze, jest to i przyjemne i zdrowe.
Moda na turystykê rowerow¹ jest coraz wiêksza. Wiêkszy ruch rowerowy
to i wiêksza liczba wypadków, zderzeñ rowerzystów ze sob¹ i z pieszymi.
Artyku³ zawiera opis prostego elektronicznego dzwonka, który jak ma
nadziejê autor, zmniejszy liczbê kolizji i pot³uczonych ³okci.
Ka¿dy pojazd mechaniczny powinien niaj¹ dwie diody D1 i D2 zasilane przez re-
byæ wyposa¿ony w sygna³ dŸwiêkowy. Ta zystor R1. Napiêcie na dwóch diodach wy-
uwaga dotyczy tak¿e rowerów poruszaj¹- nosi ok. 1,4 V. Generator rozpoczyna melo-
cych siê po drogach publicznych. Zapewne diê po w³¹czeniu napiêcia zasilania. Rezy-
wiele osób uœmiechnie siê po przeczytaniu stor R2 stanowi wstêpne obci¹¿enie genera-
tego wstêpu, ale sygna³ dŸwiêkowy jest tora melodyjki, zapewniaj¹c w³aœciw¹ pracê
przydatny. Jad¹c rowerem tak¿e mo¿na stopnia wyjœciowego.
spowodowaæ kolizjê. W sytuacjach awaryj- W za³o¿eniu producentów przetworni-
nych bardzo przydaje siê sygna³ dŸwiêko- kiem dŸwiêkowym jest miniaturowy g³oœni-
wy. Proponujê pocz¹tkuj¹cym elektroni- czek piezoelektryczny. Jednak¿e naszym wy-
kom wykonanie prostego sygnalizatora padku nie zapewni on dostatecznej g³oœno-
akustycznego. Koszt tej zabawki wynosi kil- œci. Dlatego te¿ za generatorem umieszczo-
kanaœcie z³otych, a frajda jest wielka. no prosty wzmacniacz mocy. Wykorzystano
Zmontowanie ca³ego urz¹dzenia zajmuje w nim wzmacniacz operacyjny US2A i dwa
nieca³e piêtnaœcie minut. tranzystory. Jako ¿e uk³ad zasilany jest z ba-
DŸwiêk sygna³u powinien byæ wyraŸnie terii trzeba wstêpnie spolaryzowaæ wejœcie
s³yszalny, nie mo¿e natomiast straszyæ ludzi. wzmacniacza. Zadanie to spe³niaj¹ rezysto-
Wiadomo, ¿e strach parali¿uje i osoba ry R3 i R4, dziêki którym do wejœcia nieod-
ostrzegana przez nas zamiast ust¹piæ drogi wracaj¹cego doprowadzone jest napiêcie
stanie jak zamurowana. Elementem wytwa- równe po³owie napiêcia baterii. W ten spo-
rzaj¹cym sygna³ jest miniaturowy scalony sób na wyjœciu wzmacniacza tak¿e uzyskuje
generator melodyjki US1. Uk³ad ten zawie- siê po³owê napiêcia zasilania.
ra w sobie pamiêæ ROM z zapisan¹ melo- Sam wzmacniacz operacyjny nie da ra-
dyjk¹ i wewnêtrzny generator. Produkowa- dy wysterowaæ g³oœnika, poniewa¿ dostar-
ne s¹ wersje z ró¿nymi melodyjkami, tak cza on zbyt ma³y pr¹d wyjœciowy
wiêc wybór sygna³ów jest szeroki. Genera- (ok. ±20 mA). Dlatego te¿ za wzmacnia-
tory melodyjek przewidziane s¹ do zasilania czem umieszczono komplementarny sto-
z baterii 1,5 V. Dlatego te¿ konieczne jest pieñ mocy sk³adaj¹cy siê z tranzystorów T1
obni¿enie napiêcia doprowadzonego do i T2. Tranzystory te pracuj¹ w uk³adzie wtór-
uk³adu. Funkcjê prostego stabilizatora spe³- ników emiterowych. Zatem nie wnosz¹ one
UM66T
W£1
3 + BAT
2 R1
US2 BC 6F22
1 1k 337-16
2×1N4148 LM358 R6 P1 9V
2 47k 100k
C2 R5 15k T1 C4
US1 3 2 8
R7 220mF
D1 UM66T 1
10mF R3 3
US2A
C1 1 2,2k
10k 4
2,2mF T2
R2 5
D2 10k
US2B
7 BC
R4 C3 6 327-16
10k 10mF
Rys. 1 Schemat ideowy elektronicznego dzwonka rowerowego
41
wzmocnienia napiêciowego, ale za to
wzmacniaj¹ pr¹d wyjœciowy. Gdy na wyjœciu
wzmacniacza napiêcie jest wy¿sze od po³o-
wy napiêcia zasilania przewodzi tranzystor
T1, w przeciwnym wypadku przewodzi T2.
Z wyjœcia wzmacniacza poprowadzona jest
pêtla sprzê¿enia zwrotnego R6 i P1. Warto-
œci tych rezystorów w po³¹czeniu z rezysto-
rem R5 decyduj¹ o wzmocnieniu napiêcio-
wym uk³adu. Potencjometrem P12 mo¿na
regulowaæ g³oœnoœæ w doœæ szerokich grani-
cach. Przesterowanie, czyli zbyt du¿y sygna³
wyjœciowy objawia siê pojawieniem meta-
licznego brzmienia.
Jak zapewne niektórzy z czytaj¹cych te
s³owa zauwa¿yli, stopieñ koñcowy pracuje
bez pr¹du spoczynkowego. Nie stanowi to
problemu przy œredniej jakoœci dŸwiêku,
w koñcu nie musi to byæ dzwonek klasy Hi-
Fi. Poza tym dziêki bardzo du¿emu wzmoc-
nieniu wzmacniacza operacyjnego w otwar-
tej pêtli sprzê¿enia zwrotnego efekty braku
pr¹du spoczynkowego s¹ minimalne.
Zastosowanie pojedynczego napiêcia
zasilaj¹cego wymusi³o zastosowanie kon-
densatora C4 sprzêgaj¹cego wyjœcie wzmac-
niacza z g³oœnikiem. W³¹czenie tranzystora
T1 powoduje przep³yw pr¹du z baterii,
który ³aduj¹c kondensator C4 przep³ywa
przez g³oœnik G£1 do masy. Natomiast w³¹-
czenie tranzystora T2 sprawia, ¿e kondensa-
tor C4 roz³adowuje siê, a pr¹d p³yn¹cy
przez g³oœnik ma teraz przeciwny kierunek.
Drugi wzmacniacz operacyjny
US2B nie jest wykorzystywany. Aby jednak
nie zak³óca³ pracy jest on po³¹czony
w uk³adzie wtórnika. Jego wejœcie nieod-
wracaj¹ce zosta³o wstêpnie spolaryzowane
napiêciem z dzielnika R3, R4.
Uk³adzik elektronicznego dzwonka
zmontowano na niewielkiej p³ytce druko-
wanej. Jest on na tyle prosty, ¿e nie wyma-
ga wielkiej wprawy w lutowaniu. Po za-
montowaniu wszystkich elementów mo¿na
pod³¹czyæ g³oœnik i bateriê. Po naciœniêciu
przycisku dzwonek zagra swoj¹ melodyjkê.
42 Dzwonek rowerowy 6/2000

W£¥CZNIK

C4 P1
T1 R3 G£OŒNIK

535

535
LM P£YTKA

R7
R6
358 NR 535
G£1
TUS1 T2
C2

R5
R4
T
C2
R1
+ R2 BATERIA
C1 6F22 9V
D1 D2

Rys. 3 Przyk³adowe rozmieszczenie

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów elementów w obudowie

Ca³e urz¹dzenie mo¿na zmieœciæ w niewiel- D1, D2 – 1N4148 Inne

kim pude³ku plastikowym (patrz rys. 3). Rezystory W£1 – w³¹cznik monostabilny
Na koniec ¿yczê wszystkim rowerzy- R1 W/0,125 W
– 1 kW G£1 – g³oœnik 2 W/8 W
stom udanych i bezkolizyjnych wyjazdów R7 W/0,125 W
– 2,2 kW p³ytka drukowana numer 535
w plener. W/0,125 W
R2, R3, R4 – 10 kW
Wykaz elementów R5 W/0,125 W
– 15 kW P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
R6 W/0,125 W
– 47 kW niem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ
Pó³przewodniki P1 W/0,125 W
– 100 kW w redakcji PE.
US1 – UM 66T Kondensatory Cena: p³ytka numer 535 – 2,50 z³
US2 – LM 358 C1 – 2,2 mF/25 V + koszty wysy³ki.
T1 – BC 337-16 C2, C3 – 10 mF/25 V
T2 – BC 327-16 C4 – 220 mF/16 V à Jerzy Tomasik
 6/2000 Ciekawostki ze œwiata 43

kresu 1,65÷3,6 V
Œwiat pêdzi do przodu. Jeszcze nie tak dawno przepustowoœæ sie-
i ró¿ni¹ siê miêdzy
ci œwiat³owodowej wydawa³a siê wprost nie do pojêcia... a dziœ
sob¹ konfiguracj¹
powstaj¹ coraz to nowe, szybsze standardy Na szczêœcie œwiat
portów wysokona-
elektroniki nauczy³ siê ¿e prêdzej czy póŸniej – ze wskazaniem na piêciowych – dla
to pierwsze – ka¿dy standard ulegnie zmianie i projektanci uk³a- 74VCX163245
dów elektronicznych staraj¹ siê o tym pamiêtaæ... czy wystarcza- jest to port A, dla 4VCX164245 port B.
j¹co? Przekonamy siê na przyk³ad gdy zestarzeje siê najnowszy Transceivery skonstruowane s¹ w oparciu
dziœ produkt PMC-Sierra... o technologiê CMOS i umieszczane w 48-
pinowych obudowach TSSOP. Koszt to
Cypress Semiconductor pod¹¿aj¹c za 2,19 dolara za sztukê w partiach powy¿ej
potrzebami sieci LAN i WAN przedstawi³ tysi¹ca sztuk.
rozwiniêcie rodziny dwuportowych pa-
miêci SRAM FLE×36, które teraz przy OKI Semiconductor
dwóch trzydziestoszeœciobitowych po- rozpocz¹³ produkcjê
rtach i taktowaniu 133 MHz oferuj¹ pa- dwóch wysokomocowych
smo szerokoœci 9,6 Gbps (pasmo tej sze- diod laserowych o d³ugo-
rokoœci pozwala na przes³anie 700.000 œci fali 1480 nm, przezna-
strona maszynopisu na sekundê), czonych g³ównie do pracy w uk³adach
a 7,2 Gbps przy zegarze 100 MHz. Ela- wzmacniaczy optycznych EDFA oraz przy
styczna konstrukcja pozwala na bezpro- d³ugich liniach standardu DWDM. Diody
blemowe ³¹czenie magistral o ró¿nej towej mo¿liwoœci sieci IPX/SPX, SO- OL4121N-120 oraz OL4121N-140, o mocy
przepustowoœci bez zastosowania dodat- NET/SDH, ATM, oraz transmisji DWDM odpowiednio 120 i 140 mW, umieszczane
kowych uk³adów sprzêgaj¹cych (Dense Wavelength Division Multiplexing). s¹ razem z wbudowanym izolatorem i uk³a-
CHESS (Channelizer Engine for SO- dem ch³odzenia TEC (thermo-electric cooler)
NET/SDH) jest pierwszym krokiem w kie- w 14-pinowych obudowach typu „butter-
runku sieci okreœlanych mianem „Any-Se- fly”. Ich koszt to 1,657 dolarów za wersjê
rvice, Any-User, Any-Channel” i umo¿liwia 120 mW i 1,775 za wersjê 140 mW.
³atw¹ rozbudowê istniej¹cej infrastruktu-
ry œwiat³owodowej opartej o stan-
darty OC-3/STM-1 (155 Mbit/s) oraz
OC-12/STM-4 (155 Mbit/s) do poziomu
OC-48/OC-48c/STM-16 (2,5 Gbit/s),
przy uwzglêdnieniu ³atwego przystoso-
wania chipsetu do pracy w sieciach
Cypress Semiconductor przedstawi³ OC-192/STM-64 (10Gbit/s).
szybk¹, 3-megabitow¹ asychroniczn¹ pa-
miêæ SRAM×24 o architekturze zoptymali- PMC-Sierra uruchamia
zowanej pod k¹tem wykorzystania jej produkcjê pierwszego zreali-
w procesorach sygna³owych. Czas dostêpu zowanego w ca³oœci w tech- Oki Semiconductor przedstawi³a now¹
pamiêci CY7C1024AV33 wynosi 9 ns, co nologi CMOS uk³adu s³u¿¹ce- rodzinê fotodiod z przedwzmacniaczami,
przy zastosowanej magistrali danych spra- go do obs³ugi sieci optycznych OC-48c. umieszczonych w powierzchniowych obu-
wia ¿e uk³ad nadaje siê doskonale do PM5381 S/UNI-2488 jest zrealizowany dowach mini-DIL, OD9601N,
wspó³pracy z uk³adami DSP 56000 oraz w technologii 0,18 mikrona/1,8 wolta, co OD9602N oraz OD9604N. Uk³ady dzia³aj¹
DSP 56300 produkcji Motoroli, które wy- sprawia ¿e pobór mocy nie przekracza w zakresie temperatur
maga³y wczeœniej ³¹czenia pamiêci 2 Mbit trzech watów i czyni uk³ad konkurencyj- –40÷+85°C, diody
x16 z pamiêci¹ 1 Mbit×8. CY7C1024AV33 nym dla rozwi¹zañ wielouk³adowych b¹dŸ przystosowane s¹ do d³u-
jest zrealizowana w technologii CMOS i za- opartych o inne materia³y ni¿ krzem. goœci fali 1300 nm i zaj-
silana pojedynczym napiêciem 3,3 V. Po- PM5381 S/UNI-2488 s³u¿y do po³¹czenia muj¹ o 75% mniejsze ni¿ analogiczne uk³a-
bór pr¹du to 165 mA w czasie pracy. protoko³ów ATM i POS ze standardami dy w 14-pinowych obudowach DIP. Trzy
Pamiêæ dostêpna jest tak¿e w wersjach IP oraz GigE. wersje s¹ przeznaczone odpowiednio do
10-, 12- i 15 ns, w 12-pinowych obudo- pracy przy transmisji 2,5 Gbit/s, 1,25
wach TQFP. Cena to 12 dolarów za sztukê Fairchild Semiconductor do³¹czy³ do Gbit/s, oraz 622 Mbit/s, dostêpne s¹ tak¿e
w partiach powy¿ej 10.000 sztuk. linii VCX dwa nowe uk³ady – wersje dla ró¿nych z³¹czek optycznych i ró¿-
74VCX163245 oraz 74VCX164245. S¹ to nych d³ugoœci œwiat³owodów. Ceny w ma-
PMC-Sierra urucha- szesnastobitowe asynchroniczne transcie- ³ych partiach to odpowiednio 235, 186
mia produkcjê pierwsze- very s³u¿¹ce do komunikacji pomiêdzy oraz 285 dolarów.
go chipsetu ³¹cz¹cego na magistralami o ró¿nych poziomach logicz- à Marcin Witek
jednej platformie sprzê- nych. Uk³ady pracuj¹ przy napiêciach z za- elin@pe.com.pl