WWW.PE.COM.

PL
NR IND 372161

nr 11’2000 (100) CENA 4,80 PLN ISSN 1232-2628

100 numerów PE jak 100 lat
Po przygotowaniu 100 numerów Praktycznego Elektronika czuje siê
jak starzec, zw³aszcza, ¿e zdrowo oberwa³o mi siê od jednego Czytelni-
ka za naigrywanie siê z komputerów, techniki mikroprocesorowej i no-
woczesnoœci. Oberwali te¿ Fani lat 90-tych, których przerobiono na
90-ci letni¹ Pani¹. To ca³kiem tak jak w bajkach Lema kiedy zamiast
elektrosmoka wysz³a elektrosmo³a., kto nie czyta³ niech ¿a³uje. Teraz tro-
chê powa¿niej.
Ostatnio coraz wiêcej mówi siê i pisze o nanotechnologiach. Gene-
ralnie chodzi tu o urz¹dzenia zbudowane z pojedynczych atomów,
których rozmiary okreœlane s¹ w nanometrach (109 m.). Wydaje siê to
nieprawdopodobne ale kto w pocz¹tkach elektroniki lampowej myœla³
o mikroprocesorach. Nasta³a wiêc moda na nanorurki, nano³o¿yska, na-
nomaszyny i nanoroboty. Oczywiœcie pracuje siê te¿ nad nanotranzysto-
rami i nanobramkami logicznymi. Nanotranzystor ma posiadaæ mo¿li- Wielofunkcyjny domowy system alarmowy.....................4
woœæ „przepuszczenia” jednego elektronu. Je¿eli wszystkie te badania
Automatyczny regulator poziomu dŸwiêku ...................12
zostan¹ uwieñczone sukcesem a wszystko na to wskazuje przed elektro-
nik¹ (czytaj informatyk¹ i technika komputerow¹) pojawi¹ siê nowe nie- G³oœniki w samochodzie................................................15
wyobra¿alne nawet mo¿liwoœci. Czy¿by sztuczna inteligencja puka³a do
Problemy z mas¹ w uk³adach wzmacniaczy m.cz. .........17
naszych drzwi.
Nanotechnologie s¹ bardzo kusz¹ce, st¹d gigantyczne pieni¹dze ³a- Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1 i prenumeratê.........19
dowane w badania. Lecz jak wszystko ma swój kres, tak i mo¿liwoœci
Karta zamówieñ na p³ytki drukowane ..........................20
tych technologii s¹ ograniczone i wszystko wskazuje, ¿e nie uda siê ich
przekroczyæ, chyba ¿e obali siê prawa fizyki rz¹dz¹ce naszym œwiatem, Katalog Praktycznego Elektronika
ale na to siê nie zanosi. Jako przyk³ad niech pos³u¿y rozwój techniki
– g³oœniki produkcji TONSIL S.A cz.4. ............................21
krzemowej. Nikt nigdy nie kwestionowa³ praw fizyki. Teoria dzia³ania
i budowy tranzystora polowego powsta³a wczeœniej ni¿ sam tranzystor. Gie³da PE......................................................................23
Tempo rozwoju uk³adów cyfrowych i komputerów jest tak osza³a-
miaj¹ce, ¿e mo¿liwoœci fizyczne technik pó³przewodnikowych, bez Przedwzmacniacz wysokiej jakoœci ................................25
wzglêdu na rodzaj pod³o¿a wyczerpi¹ siê w ci¹gu najbli¿szych paru lat. Usprawnienie ³adowarki akumulatorów Ni-Cd ..............31
Na nanotechnologie przypadnie nastêpne pó³ wieku, mo¿e nawet
mniej. I co dalej bêd¹ robiæ ci którzy obecnie chodz¹ do przedszkola. Zabezpieczenie rozrusznika
Czy¿by w perspektywie najbli¿szych stu lat grozi³ nam kompletny zastój? w samochodzie FIAT 126p/126el ..................................32
Zawsze muszê trochê ponarzekaæ, tym razem bardziej optymistycznie.
Termoregulator z pomiarem temperatury

do mieszkania i samochodu..........................................34

Listy .............................................................................38

Wykaz p³ytek drukowanych

uk³adów programowanych i innych elementów ............40

Redaktor Naczelny
Dariusz Cichoñski Ciekawostki ze œwiata...................................................43

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania wynosi 3 tygodnie. Zamówienia na p³ytki drukowane, uk³a-
dy programowane i zestawy prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, na kartach zamówieñ zamieszczanych w PE, faksem lub poczt¹ elektronicz-
n¹. Koszt wysy³ki wynosi 8 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektroni-
ka”, wykaz numerów na stronie 20. Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany wysy³amy w cenie 2,50 z³ za pierw-
sz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,50 z³ + koszty wysy³ki.

Adres Redakcji: Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny

„Praktyczny Elektronik” Druk: Zak³ady Graficzne „ATEXT” Gdañsk
ul. Jaskó³cza 2/5 Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-
65-001 Zielona Góra wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.
tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 800-1000 Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-
e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www.pe.com.pl mieszczone w „Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane
Redaktor Naczelny: wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,
mgr in¿. Dariusz Cichoñski zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-
Z-ca Redaktora Naczelnego: nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-
mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski blikacji zamieszczonych w „Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony
Redaktor Techniczny: wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.
Pawe³ Witek Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam
©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r. i og³oszeñ.
4 Elektronika domowa 11/2000

Wielofunkcyjny domowy
system alarmowy
Dotychczas nie publikowaliœmy ¿adnego domowego systemu alarmowe-
go. Czas po temu najwy¿szy gdy¿ liczba w³amañ do mieszkañ roœnie
w zastraszaj¹cym tempie, a Policja jak ju¿ ktoœ zauwa¿y³ wrêcza man-
daty in blanco i kajdanki polecaj¹c samoobs³ugê. Obecnie prezentowa-
ny system przeznaczony jest do ochrony mieszkania razem z piwnic¹
i gara¿em. Oprócz tego posiada on mo¿liwoœæ pod³¹czenia telefoniczne-
go dialera, czyli urz¹dzenia które automatycznie wybiera dowolny nu-
mer informuj¹c o naruszeniu naszej prywatnej w³asnoœci. System mo¿e
byæ tak¿e po³¹czony z mieszkaniem s¹siada tworz¹c wiêksz¹ ca³oœæ. Ele-
menty systemu mo¿na tak¿e wykorzystaæ do zdalnego otwierania drzwi
w mieszkaniu, furtki przy wejœciu lub drzwi gara¿owych. Zatem mo¿li-
woœci urz¹dzenia s¹ bardzo du¿e.

tylko, ¿e d³ugoœæ s³owa kodowego wysy-

Ogólna koncepcja
systemu alarmowego
G³ównym zadaniem systemu alarmo-
wego jest ochrona mieszkania i dodatko-
wych pomieszczeñ takich jak piwnica i ga-
ra¿. System zosta³ zaprojektowany w ten
sposób, ¿e mo¿e byæ budowany w ró¿-
nych konfiguracjach. Najprostsza zapew-
nia ochronê jednego obiektu np. mieszka-
nia. W tym przypadku system sk³ada siê
z alarmu i pilota przy pomocy którego sy-
stem w³¹cza siê i wy³¹cza (rys. 1).
Najwygodniejszy w u¿yciu jest pilot
radiowy, lecz niesie on ze sob¹ ryzyko
przechwycenia przez potencjalnego z³o-
dzieja transmisji radiowej. Jest to zadanie
stosunkowo proste. Wystarczy do tego
odbiornik ze skanerem czêstotliwoœci wy-
posa¿ony w „cyfrowy” magnetofon. Ska-
ner przeszukuj¹c czêstotliwoœci noœne na
których pracuje pilot jest w stanie odkryæ
nasz¹ falê. Natomiast magnetofon „cy-
frowy” nagrywa kod jaki zastosowano
w pilocie. Nastêpnie mo¿na ju¿ wys³aæ
falê noœn¹ zmodulowan¹ kodem naszego
pilota i mieszkanie stoi otworem. Techni-
ka ta jest doœæ czêsto wykorzystywana
przy kradzie¿y samochodów. Jednak¿e
z tym problemem mo¿na sobie poradziæ
stosuj¹c pilota ze zmiennym kodem (fa-
chowo nazywanym kodem dynamicz-
nym). Idea tego rozwi¹zania polega na
tym, ¿e ka¿dy kolejny sygna³ wysy³any
przez pilota posiada inny, niepowtarzal-
ny kod. Dysponuj¹c nawet kilkudziesiê-
cioma kolejnymi kodami nie mo¿na prze-
widzieæ kolejnego kodu jaki zostanie wy-
s³any nastêpnym razem. Obliczenie ko-
lejnego kodu przy pomocy komputera
jest tak pracoch³onne, dla komputera
oczywiœcie, ¿e ca³a zabawa staje siê nieo-
p³acalna. Szersz¹ informacjê na temat
techniki zmiennych kodów opisano
w numerze 2/1999 Praktycznego Elektro-
nika w artykule pt. „Uk³ady zdalnego ste-
rowania ze zmiennym kodem dynamicz-
nym – KeeLoqä”. Warto przypomnieæ
³anego z pilota wynosi 67 bitów a stru-
mieñ wysy³anych danych ró¿ni siê o oko-
³o 50% dla dwóch kolejnych transmisji.
Na razie z³odzieje nie rozpracowali je-
szcze tego systemu i najprawdopodob-
niej nie bêd¹ tego mogli uczyniæ w prze-
ci¹gu najbli¿szych kilku lat, chyba ¿e
szybkoœæ komputerów i to tych najwiêk-
szych w najbli¿szym czasie wzroœnie kil-
kunastokrotnie. Tak wiêc liczba kombina-
cji kodu i niemo¿noœæ odkrycia kolejnego
kodu czyni¹ z tego rozwi¹zania napraw-
dê dobre zabezpieczenie. W prezentowa-
nym systemie alarmowym zastosowano
technikê zmiennych kodów z wykorzysta-
niem uk³adów firmy Microchip o nazwie
Kee-Loq™.
Powróæmy jednak do najprostszej
wersji systemu alarmowego z rysunku 1.
W jego sk³ad wchodzi opisany w tym ar-
tykule ALARM i piloty, których maksy-
malna liczba mo¿e wynosiæ siedem. Za-
pewnia to mo¿liwoœæ posiadania w³asne-
go pilota przez wszystkich cz³onków bar-
ALARM 1 DIALER
linia
telefoniczna
s¹siad
pilot
1 kana³
Rys. 1 Najprostsza konfiguracja
domowego systemu alarmowego
 11/2000 Alarm domowy 5

dzo du¿ej rodziny. ALARM mo¿e praco-

waæ samodzielnie w³¹czaj¹c syrenê alar-
mow¹, lub te¿ w po³¹czeniu z drugim sy-
stemem alarmowym chroni¹cym mie- ALARM 1 ALARM 2 CENTRALKA DIALER
szkanie s¹siada. £¹cznoœæ pomiêdzy dwo- linia
telefoniczna
ma systemami odbywa siê drog¹ radiow¹
tak¿e w systemie zmiennych kodów. Na
rysunku 1 ³¹cznoœæ radiow¹ zaznaczono
w postaci „b³yskawic”.
s¹siad
Dodatkowym wyposa¿eniem alarmu
mo¿e byæ te¿ dialer (dial ang. nakrêcaæ
numer, dzwoniæ). Jest to elektroniczne pilot
urz¹dzenie pod³¹czone do linii telefonicz- 3 kana³y

nej, które po otrzymaniu sygna³u z ze-
wn¹trz, w tym przypadku z ALARMU, wy-
biera zapisany wczeœniej numer telefo-
niczny i wysy³a stosowny komunikat. Tym
numerem mo¿e byæ telefon 997, czyli Po-
licja lub w³asny telefon komórkowy. To
drugie rozwi¹zanie jest chyba lepsze
o czym nikogo nie muszê przekonywaæ.
ALARM umo¿liwia tak¿e sterowanie
ryglem elektrycznym otwieraj¹cym drzwi
mieszkania. Funkcja ta jest zintegrowana
z wy³¹czaniem ALARM-u. Jeszcze inn¹
mo¿liwoœci¹ jest wprowadzenie autou-
zbrajania. Funkcja ta powoduje, ¿e po
zamkniêciu drzwi, a dok³adniej mówi¹c
po przekrêceniu zamka alarm automa-
tycznie przechodzi w stan czuwania.
W przypadku wykorzystania tej mo¿liwo-
œci konieczne jest zastosowanie zamka
który od strony mieszkania zamykany
jest na „jeden raz” natomiast kluczem
mo¿na go zamykaæ na „dwa razy”. Zale-
t¹ tego rozwi¹zania jest uproszczenie ob-
s³ugi i zdanie siê na automatykê, która
nie zapomni w³¹czyæ alarmu gdy tylko
zamknie siê drzwi kluczem.
ALARM mo¿e tak¿e sterowaæ otwie-
raniem i zamykaniem elektrycznej bra-
my gara¿owej. Funkcja ta jest zintegro-
wana z w³¹czaniem i wy³¹czaniem alar-
mu. W³¹czenie alarmu powoduje rozpo-
czêcie zamykania siê bramy. Alarm auto-
matycznie uzbroi siê po ca³kowitym za-
mkniêciu bramy.
Innym ciekawym rozwi¹zaniem jest
parametryczne wejœcie alarmowe z funk-
Rys. 2 Rozbudowana, maksymalna wersja domowego systemu alarmowego
tego typu manipulacjê. Zmiana parame-
tru linii, w tym przypadku jej rezystancji,
na wiêksz¹ lub mniejsz¹ powoduje w³¹-
czenie alarmu. Ten prosty sposób znacz¹-
co utrudnia prowadzenie wszelkiego typu
manipulacji przez osoby niepowo³ane. Li-
nia jest chroniona tak¿e w czasie kiedy
alarm jest wy³¹czony (nie czuwa).
Ponadto sam uk³ad alarmu zamkniê-
ty w obudowie posiada tak¿e mikrow-
³¹cznik antysabota¿owy. Czyli ka¿da
próba otwarcia obudowy koñczy siê w³¹-
czeniem alarmu lub sygna³u sabota¿u.
Uniemo¿liwia to próby dotarcia do elek-
troniki przez osoby postronne.
Na tym mo¿liwoœci systemu alarmo-
wego jednak siê nie koñcz¹. W systemie
mog¹ wspó³pracowaæ ze sob¹ dwa nieza-
le¿ne ALARM-y i CENTRALKA alarmowa
(rys. 2) tak¿e stanowi¹ca niezale¿ny uk³ad
alarmowy. W ten sposób mo¿na chroniæ
dwa (wtedy stosowany jest tylko jeden
ALARM) lub trzy obiekty równoczeœnie.
Centralka zapewnia sta³e monitorowanie
wszystkich chronionych obiektów. Mog¹
to byæ piwnica i gara¿ lub jeszcze inne po-
mieszczenie. Generalnie mo¿liwoœci ca³e-
go systemu w wersji najbardziej rozbudo-
wanej s¹ takie same jak w przypadku opi-
sanym wczeœniej. Du¿¹ zalet¹ jest zasto-
R1 1,5k
+ R4
sowanie jednego pilota z dwoma przyci-
skami, który w³¹cza i wy³¹cza ochronê
poszczególnych obiektów.
Dwa przyciski umo¿liwiaj¹ wys³anie
trzech niezale¿nych rozkazów do trzech
odrêbnych odbiorników. Technika „ucze-
nia siê odbiorników” umo¿liwia okreœle-
nie priorytetu dostêpu. Oznacza to, ¿e nie
wszyscy posiadacze pilotów mog¹ w³¹-
czaæ i wy³¹czaæ poszczególne elementy
systemu. Na przyk³ad pilot dziecka mo¿e
wy³¹czaæ tylko alarm w mieszkaniu, nato-
miast nie umo¿liwi wy³¹czenia alarmu
(otwarcia bramy) w gara¿u.
Dodatkowo centralka alarmowa po-
siada mo¿liwoœæ dwukierunkowej komuni-
kacji z identycznym systemem alarmowym
który znajduje siê w mieszkaniu dobrego
s¹siada. W przypadku sygna³u alarmu
w naszym mieszkaniu o tym fakcie poin-
formowany zostanie s¹siad i vice versa
alarm w mieszkaniu s¹siada poinformuje
nas. Taka wzajemna pomoc jest bardzo do-
brym rozwi¹zaniem i wielokrotnie zwiêk-
sza skutecznoœæ ochrony naszego maj¹tku.
Opis uk³adu
Pierwszym elementem uk³adu jest
pilot, którego schemat przedstawiony jest
L1 22W

cj¹ antysabota¿ow¹. W klasycznym roz- BAT W£1

1
S0 Vdd
8
12V C5*
wi¹zaniu wejœcie alarmowe jest zwarte za D1 3,3p
R2 T1
poœrednictwem przekaŸników znajduj¹- – W£2
2
S1 LED
7
BFR
C2*
1,5p
cych siê w czujkach lub mikrow³¹cznikach US1 22k 92A
HCS301 C4
umieszczonych w drzwiach wejœciowych. 3
S2 PWM
6 100p
C1
Rozwarcie linii powoduje wtedy alarm. Je- 47n F1
1
2 R3 C3
¿eli przewody od alarmu s¹ dostêpne dla SAW
4 5 200W 12p
S3 Vss 1172
3
osób niepowo³anych ³atwo zewrzeæ je ze
sob¹ unieszkodliwiaj¹c tym samym alarm.
Wejœcie parametryczne jest odporne na Rys. 3 Schemat ideowy pilota
6 Alarm domowy 11/2000

ANT

US1
C1
HCS515 WY ODBIORNIK +
10mF +5V
1 14 433 MHz
NC NC
2 13 T C2
NC NC W£1
3 12
47n
Vdd Vss UCZENIE
4 11
S0 RF
5 10
S1 CLK
6 9
MCLR DAT D1 +5V +12V
7 8 R2
NC NC R1
10k D2÷D5
10k R9
D8÷D11
1,2k D6
D14÷D19 A
wszystkie 1N4148
R4 1N4007
T1 47k R5
BC547B JP1 15k CD4013 D4 K
1
R3 D2
2 8 14 D7
R8 47k
9 S 13 T2 „CZUWANIE”
100k 3 D Q
JP2 1/ US2A BC547B
1 11 2 12
0,5W
D3 C Q D5
2 R
10
3

R6 R7
100k 100k +5V +12V
Pk1
ZAMYKANIE
+

D D
C3 T3 2×1N4007
D8 D9 R13 R21 12 13
10mF BC547B R15 Z
10k 300k 14
10k 13 R23
11
C4 R14 12 A
R10 R11 R12
22k 0,5s
10k 100k 200k 1n
100k US3 T4
CD4081 BC547B
R22 0
9 R24
300k 10
8 B Pk2
22k 0,5s OTWIERANIE
R18 7
C5 C7 C8 T5
1mF 20k 4,7mF 4,7mF BC547B
3 8
R17 D 1 C9
US4A 10mF +12V
20k 10 2 1
3
KRAÑCÓWKA 2 C
ZAMKA W£2 R19
ANTYSABOTA¯ LM393
NO 3,9k US5 R25
WE R16
5 HCS301 1,5k
7 6
10k/0,5W US4B 4 1 8
CZUJKA
6 5 D S0 Vdd
NO 4 2 7
PODCZERW. D11 C6 JP3 S1 LED
LUB 1mF R20 3 6
S2 PWM
KRAÑCÓWKA 20k 4 5
DRZWI 1 2 S3 Vss
10k
T
*

C23 R28 R30 +12V

10mF 10k 8 4 47k D17
C10 7 CD4013 D18
1n D15 Pk3
US6 6
R29 3 C14 R33 S
D14 555 5 S 1
1M 1n D Q SYRENA
R27 CMOS 1/ US2B
6 D16 3 2 22k S
10k C D19
R
2 1 5 C13 1n T7
4 7
T6 C12 BC
R26 BC547B C11 547B
47n R31 R32 R34
100k 100mF
100k 100k 10k

+12V +5V +12V ANT

TR1 PR1 US7 US8 L1 T8 *
B1 Z GB008 R37 BFR91A
TS2/041
78L12 78L05 R35
100mA 22W C17* 3,3p C15* 22k
~
~220V – + C22 C21 1,5p
~ 220 100 C20 C19 C18 1
W£3 47n 47n 100p
Z mF mF 2 F1
C16 R36
SAW
12p 200W
3 1172

Rys. 4 Schemat ideowy ALARM-u

 11/2000
na rysunku 3. Jak Ju¿ wczeœniej wspo-
mniano funkcjê kodera (enkodera) pe³ni
uk³ad Kee-loq™ US1 typu HCS 301.
Umo¿liwia on wspó³pracê z czterema
w³¹cznikami zwieraj¹cymi wejœcia S0÷S3
do plusa zasilania. Daje to mo¿liwoœæ wy-
s³ania piêtnastu ró¿nych rozkazów. W tym
konkretnym rozwi¹zaniu wykorzystano
tylko dwa w³¹czniki W£1 i W£2 co umo¿-
liwia wys³anie trzech rozkazów. Uk³ad po-
siada automatyczne wy³¹czanie zasilania,
tak wiêc mo¿e on byæ przez ca³y czas
pod³¹czony do baterii. Po naciœniêciu jed-
nego z w³¹czników uk³ad przeprowadza
wewnêtrzn¹ sekwencjê startow¹ i generu-
je na swoim wyjœciu PWM kod transmisji.
Nawet je¿eli w³¹cznik zostanie wciœniêty
bardzo krótko uk³ad i tak doprowadzi
transmisjê do koñca, z tego te¿ wzglêdu
zasilanie uk³adu powinno byæ ca³y czas
pod³¹czone do uk³adu. Kontrolê transmi-
sji zapewnia dioda LED D1.
Kod wyjœciowy pojawiaj¹cy siê na
nó¿ce PWM steruje miniaturowym nadaj-
nikiem w.cz, pracuj¹cym na czêstotliwoœci
433,92 MHz. Generator jest pracuje
w klasycznym uk³adzie Colpittsa ze
wspóln¹ baz¹. Dla uzyskania stabilnoœci
generowanej czêstotliwoœci w bazie T1
umieszczono filtr z akustyczn¹ fal¹ po-
wierzchniow¹ SAW. Filtr tego typu cha-
rakteryzuje siê niewielk¹ impedancj¹
przejœcia pomiêdzy nó¿kami 1 i 2 dla czê-
stotliwoœci œrodkowej 433,29 MHz. Gdy
nó¿ki 1 i 2 filtru s¹ ze sob¹ zwarte tek jak
na schemacie uk³ad bêdzie siê wzbudza³
tylko na tej czêstotliwoœci, gdy¿ dla in-
nych czêstotliwoœci wzrastaj¹ca impedan-
cja powoduje, ¿e tranzystor T1 przestaje
pracowaæ w uk³adzie wspólnej bazy.
Polaryzacja T1 przeprowadzana jest
bezpoœrednio z wyjœcia uk³adu US1. Takie
rozwi¹zanie zapewnia równoczeœnie mo-
dulacjê przebiegu i wy³¹czenie generato-
ra w stanie spoczynku. Cewka L1 wykona-
na jest w postaci pêtli œcie¿ki drukowanej
bezpoœrednio na p³ytce. Dodatkowy kon-
densator C5 zapewnia uzyskanie czêstotli-
woœci rezonansowej równej 433,29 MHz.
Dziêki takiemu rozwi¹zaniu uk³ad nie wy-
maga ¿adnego strojenia. Cewka L1 pe³ni
tak¿e funkcje anteny promieniuj¹cej falê
radiow¹. Je¿eli pilot ma pracowaæ w we-
rsji jednokana³owej w³¹cznik W£2 mo¿na
pomin¹æ.
Drugim elementem systemu jest
uk³ad ALARM-u, którego schemat zosta³
zamieszczony na rysunku 4. Sygna³ radio-
wy wysy³any przez pilota odbierany jest
Alarm domowy
przez odbiornik 433 MHz. Zastosowanie
gotowego odbiornika fabrycznego u³a-
twia konstrukcjê, gdy¿ nie trzeba go stro-
iæ. Po demodulacji sygna³ kodu doprowa-
dzony jest do dekodera US1. Tak¿e tutaj
zastosowano uk³ad z rodziny Kee-Loq™
HCS 512. Uk³ad ten umo¿liwia zdekodo-
wanie otrzymanego sygna³u. W przypad-
ku gdy transmisja jest poprawna a kod
zgodny z oczekiwanym uk³ad wystawi
trwaj¹cy ok. 500 ms dodatni impuls na
jednym ze swoich wyjœæ równoleg³ych S0
lub S1. Gdy w pilocie zostan¹ naciœniête
dwa przyciski równoczeœnie uk³ad wysta-
wi impulsy na obu wyjœciach. Oprócz te-
go przeprowadzaj¹c odpowiedni¹ proce-
durê mo¿na odczytaæ inne rozkazy ode-
brane przez uk³ad. Odbywa siê to przy
pomocy transmisji szeregowej z wykorzy-
staniem wyjœæ CLK i DAT. W tym rozwi¹-
zaniu nie jest to jednak potrzebne. W³¹cz-
nik W£1 i dioda D1 przeznaczone s¹ do
„uczenia” odbiornika kodów pilota który
bêdzie z nim wspó³pracowa³. Procedura
uczenia zostanie przedstawiona w drugiej
czêœci artyku³u. Uk³ad posiada mo¿liwoœæ
„nauczenia” siê maksymalnie siedmiu
ró¿nych pilotów.
Poniewa¿ na wyjœciach dekodera US1
mo¿na otrzymaæ trzy ró¿ne kombinacje
dodatnich szpilek konieczne jest wykrycie
tylko jednej, która odpowiada rozkazowi
kierowanemu to tego konkretnego deko-
dera. Dla przyk³adu gdy w pilocie naci-
œniemy w³¹cznik W£1, co odpowiada roz-
kazowi S0, na wyjœciu S0 dekodera pojawi
siê dodatnia szpilka a wyjœcie S1 pozosta-
nie dalej w stanie niskim. Zatem koniecz-
ne jest zdekodowanie stanu 10. Dlatego
te¿ zworê JP1 nale¿y ustawiæ w pozycji:
zwarte 1-2. W takim uk³adzie po odebra-
niu rozkazu na anodach diod D2 i D3 po-
jawi siê dodatni impuls. Natomiast gdy
w pilocie zostanie wciœniêty w³¹cznik
najdalej od alarmu
umieszczony czujnik
NC
czujka krañcówka
podczerwieni 1
czujka
podczerwieni 2
Rys. 6 Pod³¹czenie czujników w³amania do ALARMU
7
MIKROPRZE£¥CZNIK
NO
NO
NC
NC
NO NO
NC NC
Rys. 5 Mikrow³¹cznik i jego styki
W£2, tylko na wyjœciu S1 dekodera poja-
wi siê dodatnia szpilka, wyjœcie S0 pozo-
stanie dalej w stanie niskim, zatem na
anodach diod nic siê nie zmieni. Podobnie
bêdzie w przypadku gdy w pilocie naci-
œnie siê oba w³¹czniki równoczeœnie.
Je¿eli w systemie alarmowym bêd¹
u¿ywane dwa ALARM-y w drugim nale¿y
ustawiæ zworê JP1 w pozycji: zwarte 2-3.
Wtedy uk³ad bêdzie reagowa³ na rozkaz
wciœniêcia obu przycisków równoczeœnie.
Kolejna zwora JP2 przeznaczona jest
do wyboru czy alarm ma byæ w³¹czany
z pilota czy te¿ ma siê uzbrajaæ automa-
tycznie. Za³ó¿my, ¿e zwora JP2 jest w po-
zycji: zwarte 1-2. Wtedy zdekodowany
sygna³ z pilota naprzemiennie zmienia
stan przerzutnika D (US2A) pracuj¹cego
w uk³adzie dzielnika przez dwa, jest on
doprowadzony do wejœcia zegarowego
(nó¿ka 11). Jedno przyciœniêcie w³¹cza
alarm (przechodzi on do trybu czuwania)
a nastêpne wy³¹cza go. W³¹czenie alarmu
sygnalizowane jest zapaleniem diody
œwiec¹cej D7. Mo¿na zastosowaæ tu diodê
migaj¹c¹ (z fabrycznie wbudowanym
uk³adem czasowym. W³¹czeniu alarmu
NO NO
we
Alarm
krañcówka
lub
T centralka
drzwi zamka
NC
8 Alarm domowy 11/2000

uk³adu. Natomiast rezystor R8 wraz z dio- Podobna sytuacja ma miejsce przy

a) kontaktron NO
futryna
N S
magnes
skrzyd³o
drzwi
b)
Zamek zamkniêty „na dwa razy”
Zamek otwarty lub zamkniêty „na jeden raz”
Rys. 7 Miejsca montowania: a) kontaktronu,
b) mikrow³¹cznika autouzbrajania
odpowiada wysoki stan na wyjœciu
Q przerzutnika US2A.
Dioda D7 powinna byæ wyprowadzo-
na na zewn¹trz sygnalizuj¹c stan w jakim
znajduje siê alarm. Je¿eli potencjalnemu
z³odziejowi przyjdzie do g³owy pomys³
„wyd³ubania” diody D7 i spróbowania
uszkodzenia alarmu przez doprowadzenie
do przewodów wysokiego napiêcia nic
siê specjalnie nie stanie. Uk³ad jest zabez-
pieczony przed takimi pomys³ami. Uszko-
dzeniu ulegnie jedynie tranzystor T2.
Dioda D6 zabezpiecza przed przedosta-
niem siê wysokiego napiêcia do zasilania
pokrywa obudowy
mikrow³¹cznik
gumka
p³ytka
drukowana
dno obudowy
Rys. 8 Sposób dociskania mikrow³¹cznika
antysabota¿owego na p³ytce rukowanej
dami D4 i D5 chroni wyjœcie przerzutnika
US2A (nó¿ka 13). Wa¿ne jest aby ze
wzglêdu na wytrzyma³oœæ napiêciow¹ re-
zystor ten mia³ moc 0,5 W.
Alarm po w³¹czeniu napiêcia zasilania
ulega automatycznej aktywacji. Dzieje siê
tak za spraw¹ uk³adu zeruj¹cego C3 i R10,
który wytwarza dodatni impuls doprowa-
dzony za poœrednictwem diody D8 do
wejœcia ustawiaj¹cego przerzutnika US2A.
Gdy zwora JP2 ustawiona jest w po-
zycji: zwarte 2-3, przy pomocy pilota
mo¿na tylko wy³¹czyæ alarm. Uzbraja siê
on automatycznie po zamkniêciu drzwi
i zamka, o czym mowa bêdzie dalej. Do-
datni impuls z anod diod jest wtedy kie-
rowany na wejœcie zeruj¹ce przerzutnika
US2A (nó¿ka 10).
Bezpoœrednio z w³¹czaniem i wy³¹-
czaniem alarmu powi¹zana jest funk-
cja sterowania ryglem elektrycznym
w drzwiach lub w furtce oraz otwiera-
niem elektrycznej bramy gara¿owej lub
wjazdowej. Ka¿dy z dodatnich impulsów
pojawiaj¹cych siê na anodach diod D2
i D3 trafia do wejœæ bramek AND „A”
i „B” US3 (nie myliæ z bramkami NAND).
Drugie wejœcie bramki „A” po³¹czone jest
z zanegowanym wyjœciem przerzutnika
D US2A, a drugie wejœcie bramki „B” ³¹-
czy siê z wyjœciem Q tego samego prze-
rzutnika. Na wejœciach tych umieszczone
s¹ dodatkowo uk³ady ca³kuj¹ce R21, C8
i R22, C7. Je¿eli alarm jest w stanie czu-
wania to wyjœcie Q przerzutnika jest
w stanie wysokim. W chwili odebrania
rozkazu z nadajnika alarm natychmiast
przechodzi do stanu wy³¹czenia, czyli
wyjœcie Q zmienia stan na niski. Jednak
na kondensatorze C7 w dalszym ci¹gu
utrzymuje siê stan wysoki. Sprawia to, ¿e
dodatnia szpilka z anod diod D2 i D3
„przechodzi” przez bramkê „B” powodu-
j¹c chwilowe (ok. 0,5 s) wysterowanie
tranzystora T5 uruchamiaj¹cego zewnê-
trzny przekaŸnik Pk2. W ten sposób rygiel
elektryczny zosta³ odblokowany a alarm
wy³¹czony. Przy stosowaniu alarmu do
otwierania rygla tranzystor T4 jest zbêd-
ny. Z uwagi na krótki czas wysterowania
T4 wskazane jest stosowanie rygli z za-
trzaskiem. Dzia³anie ich polega na tym,
¿e po krótkotrwa³ym wyzwoleniu pozo-
staj¹ one przez ca³y czas otwarte. Za-
mkniêcie rygla nastêpuje dopiero po za-
mkniêciu drzwi. Otwieranie rygla dzia³a
zarówno przy automatycznym uzbrajaniu
siê alarmu jak i przy uzbrajaniu z pilota.
zamykaniu, które dotyczy elektrycznej
bramy gara¿owej lub wjazdowej. Gdy
alarm jest wy³¹czony na wyjœciu zanego-
wanym przerzutnika US2A wystêpuje
stan wysoki. Po aktywacji alarmu dodatni
impuls z anod diod D2 i D3 dociera do
bramki A i w³¹cza na chwilê (ok. 0,5 s)
tranzystor T4. W tym przypadku alarm
powinien pracowaæ w trybie tylko z auto-
uzbrajaniem. Po w³¹czeniu zamykania
brama jest bowiem w dalszym ci¹gu
otwarta co wywo³a przedwczesny alarm.
Autouzbrojenie nastêpuje dopiero po ca³-
kowitym zamkniêciu siê bramy które trwa
kilkadziesi¹t sekund.
Sygna³y z przekaŸników Pk1 i Pk2 s¹
przeznaczone do sterowania uk³adami
elektrycznymi bramy. Nie mo¿na ich trak-
towaæ jako sygna³ów do bezpoœredniego
sterowania silnika zamykaj¹cego i otwie-
raj¹cego bramê. Natomiast w przypadku
elektrycznego rygla z zatrzaskiem sygna³
z przekaŸnika mo¿e sterowaæ bezpoœre-
dnio cewkê elektromagnesu.
Kolejnym elementem alarmu jest
uk³ad parametryczny wspó³pracuj¹cy
z czujnikami. Zastosowano tu kompara-
tor okienkowy zbudowany na uk³adzie
LM 393 US4. Od razu na wstêpie wa¿na
informacja: nie wolno stosowaæ zamien-
nie z uk³adem LM 393 zwyk³ego wzmac-
niacza operacyjnego, gdy¿ LM 393 posia-
da wyjœcia typu otwarty kolektor.
W czasie kiedy uk³ad jest w stanie
czuwania wszystkie styki w obwodzie linii
zewnêtrznej powinny byæ zwarte. Doty-
czy to tak¿e w³¹cznika antysabota¿owego
W£2. W szereg z lini¹ zamontowany jest
rezystor o wartoœci 10 kW. Dziêki temu
Rezystory R16, R17 i zewnêtrzny rezystor
tworz¹ dzielnik napiêciowy. W punkcie
po³¹czenia rezystorów R16 i R17 otrzy-
muje siê napiêcie równe po³owie napiê-
cia zasilania. Wejœcia referencyjne kom-
paratora okienkowego s¹ na potencjale
nieco wy¿szym (US4A) i nieco ni¿szym
(US4B) ni¿ po³owa napiêcia zasilania. Na-
piêcia referencyjne pochodz¹ z dzielnika
napiêciowego R18, R19, R20. W efekcie
tego na wyjœciu komparatora wystêpuje
stan wysoki (iloczyn galwaniczny stanów
wyjœciowych na obu komparatorach). Je-
¿eli dowolny ze styków zostanie rozwarty
napiêcie w punkcie po³¹czenia rezysto-
rów R16 i R17 wzroœnie do wartoœci na-
piêcia zasilania (brak po³¹czenia dodatko-
wego rezystora z mas¹) i stan wyjœcia
komparatora zmieni siê na niski. Do
 11/2000
zmiany stanu komparatora nie jest po-
trzebne nawet rozwarcie styków, wystar-
czy zmiana rezystancji linii rzêdu ±10%
a komparator okienkowy wykryje to
i zmieni stan wyjœcia. Dziêki temu wszel-
kie próby manipulowania przy linii koñ-
cz¹ siê w³¹czeniem alarmu lub sygna³u
o próbie sabota¿u.
Je¿eli potencjalny z³odziej czyta Prak-
tycznego Elektronika mo¿e dowiedzieæ siê
o wartoœci rezystancji jaka powinna byæ
wpiêta w liniê. Chc¹c temu zapobiec wy-
starczy zmieniæ wartoœci rezystorów R16,
R17 i zewnêtrznego rezystora w³¹czane-
go w szereg z lini¹. Dlatego te¿ pole-
cam zmianê wartoœci tych rezystorów.
Wystarczy by wartoœæ R17 by³a równa
sumie wartoœci R16 i zewnêtrznego re-
zystora. Przy czym te dwa ostatnie nie
musz¹ byæ jednakowe. Np. R17=33 kW,
R16=20 kW a rezystor zewnêtrzny
13 kW. Wartoœæ R16 nie mo¿e byæ mniej-
sza od 10 kW ze wzglêdu na ochronê wej-
œcia przed prób¹ uszkodzenia.
Tak¿e to wejœcie jest zabezpieczone
przed prób¹ uszkodzenia przez doprowa-
dzenia z zewn¹trz wysokiego napiêcia.
Chroni je rezystor R16 (o mocy 0,5 W)
i diody D10 i D11.
Z chwil¹ zamkniêcia drzwi wejœcio-
wych wszystkie styki w obwodzie linii za-
mykaj¹ siê. Powoduje to zmianê stanu
wyjœcia komparatora na wysoki. Dodatnie
zbocze po przejœciu przez kondensator
dociera za poœrednictwem diody D9 do
wejœcia ustawiaj¹cego przerzutnika
US2A (nó¿ka 8) automatycznie uzbrajaj¹c
alarm. W sytuacji gdy chcemy zrezygno-
waæ z autouzbrajania wystarczy nie mon-
towaæ diody D9.
Kolejnym blokiem urz¹dzenia jest
uk³ad sygnalizacji alarmu. Sk³ada siê on
z przerzutnika D US2B, który jednak pra-
cuje tylko jako uk³ad R-S, gdy¿ wykorzy-
stano tylko wejœcia zeruj¹ce i ustawiaj¹ce.
Przerzutnik jest zerowany za ka¿dym ra-
zem kiedy dekoder US1 odbierze sygna³
z pilota. Sygna³ zerowania doprowadzony
jest z anod diod D2, D3 za poœrednic-
twem kondensatora C13 do wejœcia zeru-
j¹cego. W stanie wy³¹czonym wyjœcie
Q przerzutnika US2B jest w stanie niskim.
W³¹czenie sygna³u alarmu odbywa siê
w chwili gdy komparator okienkowy
zmieni stan swojego wyjœcia z wysokiego
na niski. Faza tego sygna³u odwracana
jest na tranzystorze T3 i dodatnie zbocze
sygna³u przez diodê D16 i kondensator
C14 ustawia wyjœcie przerzutnika w stan
Alarm domowy
wysoki. Jest to jednak mo¿liwe tylko
w czasie gdy ALARM jest w stanie czuwa-
nia, tzn. wyjœcie Q przerzutnika US2A jest
w stanie wysokim. W przeciwnym wy-
padku sygna³ pochodz¹cy z komparatora
okienkowego jest zwarty do masy przez
diodê D15. Wyjœcie przerzutnika steruje
tranzystor T7, który z kolei w³¹cza przeka-
Ÿnik znajduj¹cy siê na p³ytce drukowanej,
za poœrednictwem którego w³¹czana jest
syrena alarmowa. Syrena pracuje przez
ca³y czas od chwili wy³¹czenia a¿ do chwi-
li wy³¹czenia alarmu.
Mo¿liwa jest przerywana praca syre-
ny która w³¹czana jest na ok. 1 sek z prze-
rw¹ ok. 100 sek. W³¹czaniem i wy³¹cza-
niem syreny alarmowej steruje uk³ad ge-
neratora US6, który cyklicznie za poœre-
dnictwem diody D17 zwiera sygna³ steru-
j¹cy tranzystorem T7 do masy. Je¿eli syre-
na ma pracowaæ podczas alarmu ca³y czas
nie montuje siê diody D17.
Uk³ad generatora US6 pe³ni tak¿e in-
n¹ istotn¹ funkcjê kontroli ³¹cza radiowe-
go. Funkcja ta dotyczy ALARM-u który
pracuje w bardziej rozbudowanym sys-
temie alarmowym. Co mniej wiêcej
100 sek na wyjœciu generatora pojawia siê
dodatnia szpilka trwaj¹ca ok. 1 sek. W³¹-
cza ona koder US5, taki sam jak w nadaj-
niku pilota. Koder ten wysy³a do centralki
systemu alarmowego informacje o stanie
ALARM-u. Czas przerwy 100 sek pomiê-
dzy kolejnymi sygna³ami okreœlony jest
przez rezystor R29. Natomiast czas trwa-
nia sygna³u okreœla rezystor R28. Oba re-
zystory mo¿na zmieniaæ w doœæ szerokim
zakresie, wp³ywaj¹ one w sposób nieza-
le¿ny na czasy przerwy i sygna³u.
Gdy alarm jest w stanie czu-
wania wysy³any jest rozkaz S0
i S3. W sytuacji gdy zostanie roz-
warty obwód linii wysy³any jest
rozkaz S1 i S3, co œwiadczy
o próbie sabota¿u lub te¿ najzwy-
klejszym w œwiecie wy³¹czeniu
alarmu i otwarciu drzwi przez
uprawnionego u¿ytkownika. Je-
¿eli jednoczeœnie wys³ane zosta-
n¹ rozkazy S0, S1 i S3 oznacza to
alarm, czyli otwarcie drzwi lub
uruchomienie czujki przez nieu-
prawnionego u¿ytkownika, naj-
prawdopodobniej z³odzieja.
Dodatkowa zworka JP3
umo¿liwia wysy³anie dodatkowe-
go rozkazu S2 umo¿liwiaj¹cego
rozró¿nienie który z ALARM-ów
przesy³a sygna³. Je¿eli w systemie
9
pracuj¹ dwa ALARM-y w jednym z nich
musi byæ za³o¿ona zworka.
Sygna³ alarmu jest wysy³any natych-
miast po jego wykryciu. Umo¿liwia to
tranzystor T6, który po zmianie stanu na
wyjœciu komparatora okienkowego roz³a-
dowuje kondensator C11 w generatorze
US6 powoduj¹c tym samym wystawienie
szpilki w³¹czaj¹cej koder US5.
Uk³ad kodera po³¹czony jest
z nadajnikiem 433 MHz identycznym
jak zastosowany w pilocie. Nadajnik wy-
sy³a sygna³y o stanie ALARM-u, które
mog¹ byæ odebrane przez w³asn¹ cen-
tralkê alarmow¹, centralkê alarmow¹ s¹-
siada, dialer lub te¿ przez wszystkie te
urz¹dzenia ³¹cznie.
Ca³e urz¹dzenie zasilane jest dwo-
ma stabilizowanymi napiêciami +12 V
i +5 V. Ze wzglêdu na niewielki pobór
mocy w zasilaczu zastosowano stabiliza-
tory o wydajnoœci pr¹dowej 100 mA. Za-
stosowany transformator sieciowy o mo-
cy 2 VA nie umo¿liwia zasilania syreny
alarmowej, która musi posiadaæ swoje
odrêbne Ÿród³o zasilania.
Monta¿ i uruchomienie
Na wstêpie kilka uwag dotycz¹cych
czujników które pod³¹czone s¹ do
ALARM-u. Generalnie w mikrow³¹czni-
kach korzysta siê z oznaczeñ NO i NC.
Pierwsze oznaczenie to skrót od angiel-
skiego normal open - normalnie otwarte,
drugi to normal close – normalnie za-
mkniête (rys. 5). Wiêkszoœæ mikrow³¹czni-
ków posiada dwie pary styków, z których
jedna jest typu NO a druga typu NC.
12V BAT
560 065
HCS
301
R1
US1
R2
C1 W£1
W£2
D1 C3
R3
T1
R4
F1
C2
L1
C4 C5
Rys. 9 p³ytka drukowana pilota
i rozmieszczenie elementów
10 Alarm domowy 11/2000

W zale¿noœci od potrzeb mo¿na wykorzy-
staæ dowoln¹ parê styków.
Jako czujnika w³amania mo¿na stoso-
waæ mikrow³¹czniki oraz fabryczne czujki
podczerwieni. Wszystkie te urz¹dzenia ³¹-
czy siê szeregowo (rys. 6). Wa¿ne jest aby
wszystkie styki by³y zwarte w sytuacji gdy
obiekt chroniony jest zamkniêty (nie mu-
si to byæ zgodne z oznaczeniami NO, NC
na rysunku 6). Rezystor w³¹czony szere-
gowo w liniê powinien byæ umieszczony
przy czujce lub mikrow³¹czniku umie-
szczonym najdalej od ALARMU.
Jako czujnik otwierania drzwi wej-
œciowych mo¿na zastosowaæ mikrow³¹cz-
nik lub magnes i kontaktron (rys. 7a).
Odleg³oœæ pomiêdzy magnesem a kon-
taktronem powinna byæ jak najmniejsza
aby styki zwar³y siê zawsze po zamkniê- zuje sprawy zabezpieczenia drzwi, gdy¿
ciu drzwi. Szeregowo z czujnikami mo¿- mo¿na je wy³amaæ tak, ¿e mikrowy³¹cz-
na tak¿e w³¹czyæ mikrow³¹cznik autou- nik pozostanie w dalszym ci¹gu zwarty.
zbrajania alarmu. Idealnie do tego celu Mikrow³¹cznik antysabota¿owy W£2
nadaj¹ siê zamki typu GERDA. Cech¹ znajduj¹cy siê na p³ytce powinien byæ
charakterystyczn¹ jest w nich to, ¿e od przyciskany przez pokrywê obudowy.
strony mieszkania zamek mo¿na prze- Najwygodniej jest przykleiæ do pokrywy
krêciæ tylko jeden raz natomiast od stro- kawa³ek gumki o odpowiedniej gruboœci,
ny zewnêtrznej zamek przekrêca siê dwa tak jak pokazano to na rysunku 8.
razy. Mikrow³¹cznik autouzbrajania na- Zastosowane w systemie alarmowym
le¿y zamontowaæ w takim miejscu, aby uk³ady koderów i dekoderów HCS wyma-
jego styki zwiera³y siê dopiero po gaj¹ wstêpnego zaprogramowania. Dlate-
przekrêceniu zamka dwa razy (rys. 7b). go te¿ bêd¹ one dostêpne w sprzeda¿y
Eliminuje to autouzbrajanie siê alarmu wysy³kowej ju¿ zaprogramowane. Uk³ady
podczas pobytu w domu gdy drzwi s¹ pracuj¹ce w ramach jednego systemu
zamkniête „na jeden raz”. Nale¿y tak¿e alarmowego musz¹ posiadaæ identyczny
pamiêtaæ, ¿e zamontowanie samego mi- kod producenta. Dlatego te¿ sprzeda¿
krow³¹cznika autouzbrajania nie rozwi¹- uk³adów rozpoczniemy po zakoñczeniu

A K T

+
D7
ANT ODH WY

T2 ANT T T
+ ODR WY
R8
D6 T
C2 R4 US1
US2 CD4013

HCS515
R5
C13 C1
D4
T1
R33

D5 D2 D3
R32

W£1
D15

D1
R9

R6 R3
R21

JP2 JP1 R2
R31

R7 R1
C14 *
D19

R30
R22
D16

R12
R34

R10

R11
D17 C3 C4 T3

R15

R14
T7 C11 C23 R13
D18

D8 D9
C10 C5 D10
R18
US6
C12
555

R17
LM393
Pk3
R29
R28

R19
R26
R27

R20
D11
S S C6
US4
T6 D14
T
R16
D D
WE

12 13 C7 JP3 US5
* W£2
HCS
301

CD4081
+ Z O
R25

R35

C8
R24 US3
T4 T5 R23
C9

~
+
– PR1 C20
~
C19 F1
C16
C22

R36

TR1 T8
220V

R37

TS2/041
US7

C15
ANT L1
US8 C17
C18
C21
ARTKELE 561 165 ELEKTRA

Rys. 10 p³ytka drukowana ALARMU i rozmieszczenie elementów

 11/2000 Alarm domowy 11

publikacji ca³oœci materia³u dotycz¹cego Uwaga! Rezystory cd.

systemu alarmowego. Wtedy ka¿dy z Czy- S³owo „ALARM” pisane wielkimi literami R25 W/0,125 W
– 1,5 kW
telników bêdzie móg³ okreœliæ ile i jakiego oznacza opisywane w artykule urz¹dze- R19 W/0,125 W
– 3,9 kW
typu uk³adów potrzebuje. Kupiony nie. Natomiast s³owo „alarm” oznacza R16 – 10 kWW/0,5 W
w sklepie uk³ad HCS bez zaprogramowa- alarmowanie lub wykonywan¹ funkcjê. patrz opis w tekœcie
nia nie bêdzie dzia³a³. Oczywiœcie jest Wykaz elementów PILOT R5 – 15 kWW/0,125 W
mo¿liwe zaprogramowanie uk³adów we R18, R20 – 20 kWW/0,125 W
w³asnym zakresie. Pó³przewodniki R17 – 20 kWW/0,125 W
Z uwagi na to, ¿e do uruchomienia US1 – HCS 301 patrz opis w tekœcie
pilota konieczny jest uk³ad HCS 301 T1 – BFR 91A R23, R24,
opis uruchomienia zostanie przedsta- D1 – LED R33, R35 W/0,125 W
– 22 kW
wiony w nastêpnej czêœci artyku³u. Rezystory R4, R30 W/0,125 W
– 47 kW
W tej czêœci bêdzie opisane uruchomie- R4 – 22 W/0,125 W R8 W/0,5 W
– 47 kW
nie ALARM-u bez uk³adów dekodera R3 – 220 W/0,125 W R3, R6,
US1 i kodera US5. R1 – W/0,125 W
1,5 kW R7, R11,
W³aœciwie szumnie zapowiadane R2 – W/0,125 W
22 kW R14, R26,
uruchamianie nie jest konieczne. Popraw- Kondensatory R31, R32 – W/0,125 W
100 kW
nie i starannie zmontowany uk³ad dzia³a C2* – 1,5 pF/50 V ceramiczny, R12 – W/0,125 W
200 kW
po w³¹czeniu napiêcia zasilania. Warto patrz opis w tekœcie R21, R22 – W/0,125 W
300 kW
jednak sprawdziæ napiêcia zasilaj¹ce uk³a- C5* – 3,3 pF/50 V ceramiczny, R29 – W/0,125 W
1 M.W
dy i dzia³anie ca³oœci. patrz opis w tekœcie Kondensatory
Chc¹c sprawdziæ dzia³anie nale¿y do C3 – 12 pF/50 V ceramiczny C15* – 1,5 pF/50 V ceramiczny,
wyjœæ sterowania otwieraniem i zamyka- C4 – 100 pF/50 V ceramiczny patrz opis w tekœcie
niem bramy do³¹czyæ diody LED po³¹- C1 – 47 nF/50 V ceramiczny C17* – 3,3 pF/50 V ceramiczny,
czone szeregowo z rezystorami 1 kW. Ka- Inne
patrz opis w tekœcie
tody diod do punktów Z i O, a rezystory F1 – SAW 1172 C16 – 12 pF/50 V ceramiczny
po³¹czone z anodami do punktu +12 V. L1 – umieszczona na druku C18 – 100 pF/50 V ceramiczny
Podobnie nale¿y do³¹czyæ diodê LED W£1, W£2 – mikrow³¹cznik C4, C10,
szeregowo po³¹czon¹ z rezystorem 1 kW BAT1 – bateria 12 V C13, C14 – 1 nF/50 V ceramiczny
do wyjœcia syreny alarmowej. Jedno wyj- p³ytka drukowana numer 560 C2, C12,
œcie S zewrzeæ z mas¹, do drugiego do³¹- C19, C20 – 47 nF/50 V ceramiczny
czyæ katodê diody, natomiast rezystor Wykaz elementów ALARM C5, C6 – 1 mF/50 V
do³¹czyæ do +12 V. Mikrow³¹cznik W£2 C7, C8 – 4,7 mF/25 V
zewrzeæ na sta³e. Pomiêdzy wejœcie Pó³przewodniki
C1, C3,
WE a masê w³¹czyæ szeregowo rezystor US1 – HCS 515 C9, C23 – 10 mF/16 V
10 kW (lub inny patrz opis w œrodkowej US2 – CD 4013 C11, C21 – 100 mF/16 V
czêœci tekstu) i w³¹cznik bistabilny. Ano- US3 – CD 4081 C22 – 220 mF/40 V
dy diod D2 i D3 po³¹czyæ przez mikro- US4 – LM 393 Inne
w³¹cznik o stykach NC z mas¹. Zworki US5 – HCS 301 F1 – SAW 1172
JP1 i JP3 pozostawiæ rozwarte. Nato- US6 – ICL 7555 wersja CMOS ODB 433 – ODR 433 superreakcyjny,
miast zworê JP2 ustawiæ w pozycji w³¹- US7 – LM 78L12 lub ODH 433 z przemian¹
czania czuwania z pilota lub w³¹czania US8 – LM 78L05 L1 – umieszczona na druku
autouzbrajania. T1÷T7 – BC 547B W£1, W£2 – mikrow³¹czniki
Pozostaje teraz symuluj¹c mikrow- T8 – BFR 91A Pk1, Pk2 – dowolne 12 V
³¹cznikiem do³¹czonym do anod diod D2 PR1 – GB 008 1 A/100 V poza p³ytk¹ drukowan¹
i D3 sprawdziæ czy ALARM mo¿na w³¹- D1, D7 – LED Pk3 – N4100H 12 V/1 A
czyæ i wy³¹czyæ, czy podczas tego zapala- D2÷D5, TR1 – TS 2/041 15 V/0,12 A
j¹ siê diody do³¹czone do wyjœæ otwiera- D8÷D11, p³ytka drukowana numer 561
nia i zamykania. Nastêpnie mo¿na symu- D14÷D19 – 1N 4148
lowaæ otwieranie i zamykanie drzwi D6, D12, P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
w³¹cznikiem pod³¹czonym do wejœcia D13 – 1N 4007 niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
WE, obserwuj¹c w³¹czanie siê alarmu (za- Rezystory wiaæ w redakcji PE.
palenie diody do³¹czonej do wyjœcia syre- R1, R2, Cena: p³ytka numer 560 – 2,50 z³
ny). Warto te¿ sprawdziæ czy na wyjœciach R10, R13, p³ytka numer 561 – 12,80 z³
bramek C i D pojawiaj¹ siê impulsy infor- R15, R27, + koszty wysy³ki.
muj¹ce o czuwaniu i alarmie. R28, R34 – W/0,125 W
10 kW
Wszystkie powy¿sze czynnoœci po- R37 – 22 W/0,125 W
winny wywo³ywaæ skutki dok³adnie takie R36 – 220 W/0,125 W
jak opisano wczeœniej. R9 – W/0,25 W
1,2 kW à mgr in¿ Dariusz Cichoñski
12 Elektronika domowa 11/2000

T³umik przestrajany napiêciem jest

Automatyczny regulator sterowany z wyjœcia detektora wartoœci œre-
dniej sygna³u wejœciowego. Wraz ze wzro-
poziomu dŸwiêku stem amplitudy sygna³u napiêcie steruj¹ce
zwiêksza swoj¹ wartoœæ (zale¿noœæ jest li-
niowa). To z kolei powoduje zmniejszenie
Iloœæ i ró¿norodnoœæ programów telewizyjnych sprawia, ¿e dla wielu t³umienia uk³adu o regulowanym wzmoc-
osób pilot telewizyjny sta³ siê codziennym narzêdziem „aktywnego wy- nieniu, który zamyka pêtlê ujemnego
poczynku”. Jakoœæ wielu programów równie¿ pod wzglêdem technicz- sprzê¿enia zwrotnego wzmacniacza opera-
nym pozostawia wiele do ¿yczenia. Zdarza siê, ¿e poziom sygna³u audio cyjnego. W efekcie wzmocnienie wzmac-
towarzysz¹cego obrazowi odbiega od okreœlonych norm. W efekcie po niacza maleje. Amplituda sygna³u na wyj-
prze³¹czeniu kana³u jesteœmy czasami zmuszeni do korekty poziomu œciu utrzymuje siê na sta³ym poziomie.
W rzeczywistym uk³adzie elementy
dŸwiêku do po¿¹danej wartoœci. Od tej niedogodnoœci uwolniæ nas mo-
regulacyjne maj¹ ograniczon¹ dok³adnoœæ
¿e opisywany poni¿ej automatyczny regulator poziomu dŸwiêku (ARP).
wiêc zakres regulacji nie jest nieograniczo-
Uk³ad dodatkowo zwiêksza zrozumia³oœæ „œcie¿ki dŸwiêkowej” poprzez ny. W praktyce uk³ady automatycznej re-
redukcjê dynamiki zmian poziomu sygna³u. Funkcja przydatna szczegól- gulacji poziomu bez wiêkszych proble-
nie w przypadku audycji mówionych jak np. reporta¿e, wywiady, „tok- mów pokrywaj¹ zakres dynamiki oko³o
szo³y”, teleturnieje itp. 60 dB tzn. sygna³y, których amplituda na
wejœciu ró¿ni siê tysi¹ckrotnie bêd¹ mia³y
t¹ sam¹ amplitudê na wyjœciu uk³adu ARP.

W dziedzinie audio tendencjê s¹ ra-
czej odwrotne. Konstruktorzy sprzêtu
audio oraz projektanci nowych techno-
logii d¹¿¹ do poszerzenia zakresu dyna-
miki przetwarzanych sygna³ów. Po có¿
wiêc uk³ad, który pe³ni funkcjê odwrot-
n¹ czyli ogranicza dynamikê sygna³u?
Oprócz wspomnianego powy¿ej zasto-
sowania, uk³ad mo¿e z powodzeniem
zostaæ u¿yty wszêdzie tam, gdzie istotny
jest sta³y poziom sygna³u wyjœciowego
niezale¿nie od amplitudy sygna³ wej-
œciowego. Jako przyk³ad mo¿na podaæ
otoczenie o du¿ym poziomie zak³óceñ
lub w¹skim zakresie dynamiki np. w te-
lekomunikacji (telefonia komórkowa
na rysunku 1. Jak widaæ sk³ada siê on
z nastêpuj¹cych elementów:
– detektora wartoœci œredniej sygna³u, ob-
wodu odpowiedzialnego za detekcjê
amplitudy sygna³u wejœciowego, napiê-
cie na jego wyjœciu jest proporcjonalne
do wartoœci œredniej sygna³u w zada-
nym czasie;
– t³umika przestrajanego napiêciem, blo-
ku, którego t³umienie jest liniowo zale¿-
ne od napiêcia steruj¹cego, umieszczo-
nego w obwodzie ujemnego sprzê¿enia
zwrotnego wzmacniacza pozwalaj¹cego
na regulacjê jego wzmocnienia;
– wzmacniacza operacyjnego, uk³adu bê-
d¹cego niejako elementem wykonaw-
Budowa
Dzia³anie uk³adu ARP opiera siê na
konstrukcji uk³adu kompandora NE 571.
Jest to uniwersalny, dwukana³owy uk³ad
o regulowanym wzmocnieniu zawieraj¹cy
dwa niezale¿ne (po jednym na ka¿dy
z kana³ów) pe³no okresowe prostowniki
do detekcji wartoœci œredniej sygna³u.
Schemat blokowy uk³adu zosta³ przedsta-
wiony na rysunku 2. Uk³ad NE 571 jest
tañsz¹ wersj¹ uk³adu NE 570 i charakte-
ryzuje siê nieco gorszymi parametrami
elektrycznymi.
Podstawowym przeznaczeniem tego
uk³adu jest kompresja dynamiki – praca
w charakterze kompresora lub ekspando-
ra dynamiki. Jednak¿e uniwersalna kon-
strukcja uk³adu NE 570, NE 571 pozwala
na wykorzystanie go równie¿ do budowy
wysokiej jakoœci automatycznego regula-
tora poziomu.
DETEKTOR
WARTOŒCI
ŒREDNIEJ
SYGNA£U
T£UMIK
PRZESTRAJANY
NAPIÊCIEM

oraz stacjonarna) lub nawet w samo- czym, to w³aœnie w jego pêtli sprzê¿enia WE R
chodzie podczas jazdy. zwrotnego umieszczony jest regulowa- WY

ny t³umik; NAPIÊCIE
– Ÿród³a napiêcia odniesienia ustalaj¹cego ODNIESIENIA
Dzia³anie
punkt pracy wzmacniacza operacyjnego,
Schemat blokowy automatycznego uk³ad zasilany jest napiêciem asymetrycz- Rys. 1 Schemat blokowy automatycznego
regulatora poziomu zosta³ przedstawiony nym wymaga wiêc wstêpnej polaryzacji. regulatora poziomu
 11/2000 Kompresor dŸwiêku 13

Podstawowe dane techniczne auto-

matycznego regulatora poziomu dŸwiêku: THD TRIM R3 We odwr.

Rezystancja wejœciowa – 47 kW
R3
Zakres amplitudy 20k
R2 20k UK£AD
sygna³u wejœciowego* – +14 dB÷–43 dB We O REGULOWANYM Wy
Zniekszta³cenia – ££ 0,5% WZMOCNIENIU R3 Vref
20k
Separacja kana³ów – ³60 dB 1,8V

Pobór pr¹du – £15 mA

*) przy której na wyjœciu utrzymuje siê
poziom 0 dBm, rezystory R7 i R11 nie
zamontowane.
Schemat ideowy uk³adu automatycz-
nego regulatora poziomu uwidoczniono
na rysunku 3. Uk³ad NE 571 (US2) wraz
z kilkoma elementami zewnêtrznymi sta-
nowi kompletn¹, dwukana³ow¹ konstruk-
cjê regulatora poziomu. Ze wzglêdu na
ma³¹ rezystancjê wejœciow¹ oraz odwra-
canie polaryzacji sygna³u o 180°, ko-
nieczne okaza³o siê zastosowanie wzmac-
niacza wstêpnego, który odwraca polary-
zacjê sygna³u oraz dopasowuje rezystan-
cjê Ÿród³a do rezystancji obci¹¿enia. Jego
R1 10k
We
Rys. 2 Schemat blokowy uk³adu NE 571
rolê pe³ni uk³ad US1. Asymetryczne na-
piêcie zasilaj¹ce wymusi³o u¿ycie dzielni-
ka napiêciowego R1, R2, które ustalaj¹
punkt pracy wzmacniacza w po³owie war-
toœci napiêcia zasilaj¹cego Vcc.
Ca³oœci konstrukcji dope³nia mostek
prostowniczy oraz stabilizator scalony
US3. Te elementy u³atwiaj¹ dobór Ÿród³a
PROSTOWNIK
RECT CAP
zasilania – mo¿e to byæ napiêcie sta³e lub
zmienne w zakresie od 18 do 24 V.
Monta¿ i uruchomienie
Po skompletowaniu wszystkich czê-
œci mo¿na przyst¹piæ do monta¿u.
W pierwszej kolejnoœci nale¿y zamonto-

+15V C7 30p

R1 R8 R9
47k
33k 33k
TL082
C6 C8
C1 R2 3 100mF
2,2mF
2,2mF 47k 1
US1A 5
2
3 –IN
GCin
C2 R3 R4 C4 1mF C9 R10
6 US2A 7
WEL RES OUT WYL
NE571
2,2mF 47k 47k 2 100mF 1k
T P1 Rectin
THDtr ReCap T
10k
C5 1mF 8 1
R7
C10 C11
30k
200p 220mF

+15V

C12 C13 C17 30p T

47mF 47n
R12 R13

5
33k 33k
8
7 C16 C18
US1B TL082 100mF
6 2,2mF
4 12 13
14 –IN Vcc
GCin
C3 R5 R6 C14 1mF C19 R14
11 US2B 10
WEP RES OUT WYP
NE571
2,2mF 47k 47k 15 100mF 1k
T P2 Rectin
THDtr ReCap GND T
10k
C15 1mF 9 16 4
R11
C20 C21
30k
200p 220mF

PR1
GB008 US3
Vin LM +15V
~18V +15V
7815

C22 C23 C24 C25 T

220mF 100n 100mF 47n

Rys. 3 Schemat ideowy automatycznego regulatora poziomu

14 Kompresor dŸwiêku 11/2000

waæ wszystkie zworki, nastêpnie elemen-
ty bierne. Uk³ady scalone montujemy na
samym koñcu.
Po dodaniu transformatora sieciowe-
go uk³ad mo¿na umieœciæ w uniwersalnej
obudowie z tworzywa sztucznego. Gnia-
zda wejœciowe i wyjœciowe typu CINCH
mo¿na zast¹piæ z³¹czami AV typu EURO.
Wówczas niezbêdne bêdzie po³¹czenie
jak najkrótszymi odcinkami przewodów
(najlepiej ekranowanych) sygna³ów wi-
deo gniazda wejœciowego z gniazdem
wyjœciowym. Takie rozwi¹zanie uproœci
do³¹czenie regulatora do naszego domo-
wego systemu wideo. Niski pobór pr¹du
uwalnia od koniecznoœci montowania
wy³¹cznika sieciowego. Uk³ad pobiera
w czasie pracy nieca³e 0,3 W mocy. Do je-
go zasilania mo¿na wiêc wykorzystaæ
transformator sieciowy o mocy 2 W lub
zewnêtrzny zasilacz sieciowy dostarczaj¹-
cy napiêcia sta³ego b¹dŸ przemiennego
w przedziale 18÷24 V.
Po wykonaniu wszystkich czynnoœci
monta¿owych mo¿emy przyst¹piæ do
procesu uruchamiania urz¹dzenia. Uru-
chomienie uk³adu sprowadza siê zasadni-
czo do odpowiedniego ustawienia pozycji wartoœci wzmocnienie maksymalne zma-
potencjometrów P1 i P2 oraz sprawdze- leje dwukrotnie.
niu poprawnoœci dzia³ania uk³adu. W tym Krótkiego omówienia wymagaj¹ rów-
celu na wejœcie uk³adu podajemy sygna³ nie¿ kondensatory ustalaj¹ce sta³¹ czaso-
audio, najlepiej taki, z którym urz¹dzenie w¹ detektora wartoœci szczytowej sygna³u
bêdzie pracowa³o w póŸniejszym czasie – C11 i C21. Decyduj¹ one szybkoœci reak-
np. telewizora. Wskazane jest na pocz¹tek cji uk³adu na zmianê amplitudy wejœcio-
podanie sygna³u o najwiêkszej amplitu- wej. Zbyt du¿a ich wartoœæ spowoduje
dzie (programu, w którym dŸwiêk jest znaczne opóŸnienie w reakcji na zmianê
najg³oœniejszy). Nastêpnie potencjometry amplitudy sygna³u. Wartoœæ za ma³a rów-
ustawiamy w takiej pozycji, przy której je- nie¿ nie jest po¿¹dana ze wzglêdu na
szcze nie wystêpuje s³yszalne zniekszta³ce- wzrost zniekszta³ceñ spowodowanych mo-
nie sygna³u. Kolejnym krokiem bêdzie dulacj¹ wzmocnienia sk³adowymi sygna³u
sprawdzenie zachowania uk³adu po do- o ni¿szych czêstotliwoœciach. Ze wzglêdu
prowadzeniu na jego wejœcie sygna³u na przeznaczenie regulatora poziomu,
o najmniejszej amplitudzie (programu, zdecydowano siê wybraæ stosunkowo du-
w którym dŸwiêk jest najcichszy). Je¿eli ¿¹ sta³¹ czasow¹ uk³adu. Zalecamy do-
po krótkiej chwili (<1 s) sygna³ wejœcio- œwiadczalne dobranie najodpowiedniej-
wy osi¹gnie amplitudê jednakow¹ jak szej wartoœci kondensatorów C11 i C21.
w poprzednim przypadku, regulacjê mo- Wykaz elementów
¿emy uznaæ za zakoñczon¹.
W przypadku gdy wzmocnienie Pó³przewodniki
uk³adu oka¿e siê zbyt du¿e – co bêdzie US1 – TL 082 (TL 072)
siê objawia³o s³yszalnymi zniekszta³ce- US2 – NE 571 (NE 570)
niami – maksymalne wzmocnienie uk³a- US3 – LM 7815
du mo¿na ograniczyæ montuj¹c rezystory PR1 – GB 008
R7 i R11. Dla podanych na schemacie Rezystory
R10, R14 – 1 kWW/0,125 W
R7, R11 – 30 kWW/0,125 W
(* patrz opis w tekœcie)
R8, R9, R12, R13 – 33 kWW/0,125 W
R1÷R6 – 47 kWW/0,125 W
P1, P2 – 10 kWW TVP 1232
Kondensatory
C7, C17 – 30 pF/63 V
C10, C20 – 200 pF/63 V
C13, C25 – 47 nF/63 V
C23 – 100 nF/63 V
ARTKELE

C4, C5, C14, C15 – 1 mF/50 V

542

C1÷C3, C6, C16 – 2,2 mF/50 V

C12 – 47 mF/16 V
C8, C9, C18,
C19, C24 – 100 mF/16 V
C23 C22 ~ C11, C21 – 220 mF/16 V
–
ELEKTRA

C24
+ (* patrz opis w tekœcie)
C18 US3
~ ~18V C22 – 220 mF/25 V
245

PR1
C19 C20 C12 Inne
C15 C13
TS1 – TS 2/055 (~18 V)
R12
R13

R14
WYP

R11
C17 R6 GN – Dwie pary gniazd
C19 C14 R5 C3 CHINCH lub dwa
C16
WEP

T P2 TL gniazda EURO
NE571 082
T

C25 p³ytka drukowana numer 542

WEL

P1
C11 C6 C4
WYL

R3 C2
C7 P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
R4

R7 R1
R10 niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
R8
R9

R2
C9 C1 wiaæ w redakcji PE.
C10 C5
C8 Cena: p³ytka numer 542 – 4,40 z³
+ koszty wysy³ki.
Rys. 4 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski
 11/2000
G³oœniki w samochodzie
Ostatnimi czasy trochê wiêcej uwagi
poœwiêcamy elektroakustyce. W zwi¹zku
z publikacj¹ danych technicznych g³oœników
otrzymujemy du¿o pytañ dotycz¹cych g³o-
œników samochodowych. Z tego te¿ wzglê-
du nieco wczeœniej ni¿ zamierzaliœmy przed-
stawiamy tabelê zawieraj¹c¹ informacje
o miejscach monta¿u g³oœników w ró¿nych
markach samochodów. G³oœniki bardzo czê-
sto s¹ ukryte w ró¿nych zakamarkach
nadwozia i drzwi. Po³apanie siê w tym jest
doœæ trudne i k³opotliwe. Zw³aszcza gdy nie
wiemy jak du¿y g³oœnik jest przewidziany
do monta¿u. Rozebranie drzwi lub deski
rozdzielczej jest pracoch³onne, dlatego te¿
przed przyst¹pieniem do prac warto zaopa-
trzyæ siê w odpowiednie g³oœniki. Pomocna
do tego celu bêdzie Tabela 1. Na jej podsta-
Miejsca monta¿u g³oœników
E G³oœniki Æ 13 cm
A
B
A Deska rozdzielcza
B Drzwi przednie
C Boczna tylna œciana
D Pó³ka tylna
E Œciana boczna przy peda³ach
F Drzwi tylne
Rys. 1 Miejsca monta¿u g³oœników w samochodzie
EPROM
CZÊŒCI ELEKTRONICZNE
ul. Parkowa 25
51-616 Wroc³aw
tel. (071) 34-88-277
fax (071) 34-88-137
tel. kom. 0-90 398-646
e-mail: eprom@kurier.com.pl
Czynne od poniedzia³ku do
pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00
Oferujemy Pañstwu bogaty wybór ele-
mentów elektronicznych uznanych (za-
Technika motoryzacyjna, Elektroakustyka 15
ZGS – zestaw g³oœnikowy
DT
samochodowy;
– g³oœnik wysokotonowy
wie mo¿na kupiæ lub zamówiæ w sklepie od- neodymowy.
powiedni typ g³oœnika. Pierwsza cyfra w oznaczeniu
Na rysunku 1 przedstawiono mo¿liwe – seria g³oœników.
miejsca monta¿u i œrednice g³oœników sto- Dwie cyfry œrodkowe
sowanych w samochodach. W Tabeli 1 – w przypadku g³oœników okr¹g³ych
mo¿na znaleŸæ marki samochodów wraz œrednica kosza;
z rocznikami, miejsca i wielkoœæ g³oœników, – w przypadku g³oœników owalnych
które mo¿na w nich zamontowaæ. Poni¿ej i kwadratowych wymiary
przedstawiamy system oznaczeñ g³oœni- zewnêtrzne kosza.
ków zastosowany na rysunku 1, sk³adaj¹- Ostatni cz³on cyfrowy
cy siê z cz³onu literowego i liczbowego. seria g³oœników, rozmieszczenie otworów
Pierwszy cz³on literowy mocuj¹cych.
S – g³oœnik z pojedyncz¹ membran¹ Ostatni cz³on literowy
lub ze sto¿kiem wysokotonowym; S w oznaczeniu g³oœnika z siatk¹ maskuj¹c¹.
SC – g³oœnik dwudro¿ny;
SR, SF – system g³oœników; Opracowano na podstawie materia³ów
ST – g³oœnik wysokotonowy; firmowych Tonsil S.A.
SW – g³oœnik niskotonowy; à Redakcja
G³oœniki Æ 10 cm
a1: S 1101
a2: SC 1101; SC 2101; SC 2103
a3: SC 1104; SC 2104
C b1: S 1131
b2: SC 1131
D b3: SC 2134
F G³oœniki Æ 16 cm
c1: S 1161; SC 2161
c2: SC 1163
G³oœniki 4" x 6"
d1: S 1461
d2: SC 1461
G³oœniki Æ 8,7 cm
e1: S 1087
G³oœniki 6" x 9"
f1: S 1691
f2: SC 1691
chodnich) producentów bezpoœrednio GALANTERIA ELEKTRONICZNA.
z naszego magazynu. Posiadamy w sprze-
da¿y miêdzy innymi:
POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y
PODZESPO£Y KOMPUTEROWE:
PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON)
(S-RAM; D-RAM)
UK£ADY SCALONE SERII: P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PAMIÊCI
74LS..., 74HCT..., 74HC..., SIMM/DIMM, WENTYLATORY, KARTY
C-MOS (40..., 45...). MUZYCZNE, KARTY VIDEO, MYSZY,
MIKROPROCESORY, np.:80.., 82.., FAX-MODEM-y, FLOPP-y, DYSKI TWAR-
Z80.., ICL71.., ATMEL89.., DE, CD-ROMy, KLAWIATURY, OBUDO-
UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZE OPE- WY, ZASILACZE, G£OŒNIKI I INNE.
RACYJNE, KOMPARATORY, TIMERY, Programujemy EPROMy, FLASH/
TRANSOPTORY, KWARCE, STABILIZATO- EEPROMy, GALe, PALe, procesory 87..,
RY, TRANZYSTORY, PODSTAWKI BLA- 89.. oraz inne uk³ady programowalne.
SZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC, LISTWY
PIONOWE, LISTWY ZACISKOWE, PRZE-
£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥CZA, OBUDOWY Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.
Z£¥CZ, HELITRYMY, LEDY, PRZEKANIKI, Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.
16 G³oœniki w samochodzie 11/2000

Tabela 1 – Miejsca monta¿u i œrednice montowanych g³oœników w samochodach

Miejsce monta¿u Marka Rok Miejsce monta¿u Marka Rok

samochodu prod. samochodu prod.
A B C D E F A B C D E F
c1 Alfa Romeo 145 94> b1,2 Opel Astra (5d) 91>
c2 Alfa Romeo 146 c2 b3 Opel Astra 91>
b3 Alfa Romeo 164 >91 a1,2 Opel Corsa 90÷93
a1,2 Audi 80 b3 Opel Frontiera 91>
b3 Audi 80 >91 a1,2 Opel Kadett 84÷89
a1,2 Audi 100 82÷90 a1,2 d1,2 Opel Kadett 89>
c2 Audi A3 c1 c1 Opel Omega 86>
c2 Audi A4 c1 Opel Vectra 88÷91
c2 Audi A4 AVANT c1 c1 Opel Vectra (5d) 91÷95
b3 BMW 300 (3d) 88> c1 c1 Opel Vectra (4d) 91÷95
b3 BMW Z3 96> b1,2 a1,2 Peugeot 106 91>
b3 BMW 500 88> b1-3 b1,2 Peugeot 205 83>
b1,2 Citroen AX (3d) 86> b3 Peugeot 309 85>
b3 Citroen AX (3d) 91> c1 c1 Peugeot 405 87÷92
b1,2 Citroen AX (5d) 87> c1 a1,2 Peugeot 405 92>
b3 Citroen AX (5d) 91> c2 c2 Peugeot 605 89>
c1 b1-3 Citroen XM 89> c2 Peugeot 406
b3 Citroen 14RD (5d) 87> b3 Renault 11 83÷88
b3 Citroen BX14 (5d) 86> a1,2 b1,2 Renault 19 88÷92
c1 Citroen Xantia 92> c1 b3 Renault 19 92>
b1,2 b1,2 Citroen ZX 91> a1,2 a1,2 Renault Clio
b3 Citroen ZX 96> c1 c1 Renault Laguna 94>
a1,2 a1,2 Polonez c2 Renault Megane
a1,2 Fiat Panda b3 b3 Renault Meg. (5d) 96>
b3 Fiat Panda 80> c1 c1 Renault Safrane
e1 a1,2 f1,2 Fiat Punto 93> a1,2 Renault Twingo 92>
a1,2 Fiat Palio Week. b3 Rover 200 (5 d) 89>
a3 Fiat Seicento b3 Rover 800 96>
a1,2 Fiat Tipo f1,2 Saab 9000 (3 d) 94>
b1,2 Fiat Uno 83÷89 c1 d1,2 Seat Cordoba 93>
a1,2 a1,2 Fiat Uno 89> c1 d1,2 Seat Ibiza 93>
a1,2 Ford Escort 86÷90 d1,2 Seat Toledo 92>
b1-3 a1,2 b3 Ford Fiesta 89> a1,2 Skoda Favorit 95>
c2 c2 Ford Galaxy b1,2 Skoda Felicja 95>
c2 Ford Ka c2 c2 Skoda Octavia
c2 c2 Ford Mondeo 93> a1,2 Toyota Carina
b1,2 Ford Scorpio 95> b3 Toyota Car. E (4d) 92>
b1,2 Honda Accord 89> a1,2 Toyota Corolla
c1 Honda Concerto 91> a1,2 Toyota Starlet 85÷92
b3 Lancia Y10 92> b3 b3 Volvo 400 88÷96
a1,2 Mazda 121 96> b3 Volvo 700
a1,2 a1,2 Mazda 323 85÷89 b3 VW Corrado 88>
a1,2 d1,2 Mazda 323 89÷94 d1,2 VW Golf II <91
c1 Mazda 323F 94> c2 c2 VW Golf III 91>
b3 Mercedes Vito 96> d1,2 VW Passat 88÷93
d1,2 c1 Nissan Almera 95> b3 b3 VW Passat (4d) 94>
a1,2 Nissan Mikra 89÷93 d1,2 VW Polo 91÷94
c2 Nissan Mikra 93> c1 b3 VW Polo 94>
d1,2 c1 Nissan Primera 90> c1 d1 VW Vento 92>
c1 f1,2 Nissan Sunny 91>
 11/2000
Problemy z mas¹ w uk³adach
wzmacniaczy m.cz.
Dla wielu elektroników masa stanowi
wspólny potencja³ odniesienia. Na sche-
matach jest ona zaznaczana odpowiednim
symbolem. Podczas „czytania” schematu
powszechnie przyjmuje siê do wiadomoœci,
¿e dany punkt uk³adu umieszczony jest na
masie. W rzeczywistych uk³adach zamonto-
wanych na p³ytkach drukowanych masa
nabiera istotnego znaczenia. Nie sposób
jest zapewniæ ekwipotencjalnoœci masy,
czyli jednakowego we wszystkich punktach
napiêcia. Rezystancja œcie¿ki o szer. 1 mm
wykonanej na typowym laminacie o gru-
boœci miedzi 35 mm wynosi ok. 5 mW/cm.
Wydaje siê to wartoœci¹ stosunkowo ma³¹.
Nic bardziej z³udnego. P³yn¹cy przez œcie¿-
kê d³ugoœci 10 cm pr¹d o wartoœci 4 A po-
woduje powstanie na niej spadku napiêcia
równego a¿ 200 mV. Wartoœæ ta jest porów-
nywalna z sygna³em steruj¹cym w uk³a-
dach akustycznych. Oprócz tego œcie¿ka
charakteryzuje siê tak¿e pewn¹ niewielk¹
indukcyjnoœci¹. Na szczêœcie w uk³adach
wzmacniaczy m.cz. jest to wielkoœæ któr¹
mo¿na pomin¹æ. Odgrywa ona rolê w uk³a-
dach w.cz. i szybkich uk³adach cyfrowych.
Zatem w œwietle przedstawionych po-
wy¿ej uwag masa nabiera nowego znacze-
nia. Pierwszym wa¿nym elementem jest
zasilacz obejmuj¹cy mostek Graetz’a i kon-
densator filtru. Na rysunku 1 przedstawio-
no schemat tego fragmentu uk³adu. Jak
wiadomo kondensator filtru ma za zadanie
„wyg³adzaæ” wyprostowany przebieg na-
piêcia który otrzymuje siê na wyjœciu most-
ka. Z kondensatora pobierany jest przez
uk³ady zasilane w miarê sta³y pr¹d. Sam zaœ
kondensator ³adowany jest doœæ krótkimi
a)
~220V
Do zasilanych
uk³adów
b)
~220V
Do zasilanych
uk³adów
Rys. 1 Prowadzenie œcie¿ek w zasilaczu:
a) prawid³owe, b) nieprawid³owe
Elektroakustyka
impulsami pr¹du w chwilach szczytu napiê-
cia w sieci. Czas ³adowania kondensatora
wynosi ok. 20% czasu roz³adowywania.
Tak wiêc gdy pr¹d pobierany z zasilacza ma
wartoœæ 1 A impuls pr¹dowy ³aduj¹cy kon-
densator ma wartoϾ ok. 5 A. Dla wzmac-
niacza mocy pobieraj¹cego pr¹d rzêdu
4 A impuls pr¹dowy wynosi a¿ 20 A! Z te-
go wzglêdu konieczne jest w³aœciwe prowa-
dzenie œcie¿ek masy i zasilania maj¹ce na
celu wyeliminowanie spadków napiêcia
powiêkszaj¹cych têtnienia powstaj¹ce na
œcie¿kach doprowadzaj¹cych. Prawid³owy
przebieg œcie¿ek pokazano na rysunku 1a.
Œcie¿ki prowadzone od wyjœæ prostownika
powinny bezpoœrednio dochodziæ do kon-
densatora i dopiero z jego zacisków biec
dalej do zasilanych uk³adów. Nale¿y unikaæ
sytuacji w których przez te same œcie¿ki p³y-
nie pr¹d ³adowania kondensatora i pr¹d
pobierany przez uk³ad, tak jak przedsta-
wiono to na rysunku 1b. Produkowane s¹
nawet specjalne kondensatory elektroli-
tyczne posiadaj¹ce cztery zaciski: dwa wej-
œciowe i dwa wyjœciowe. Uk³ad ten ma na
celu eliminacjê spadków napiêæ na dopro-
wadzeniach wewnêtrznych kondensatora.
Rozwi¹zanie to wydaje siê jednak zbyt eks-
trawaganckie i drogie.
Poprawnie zbudowany zasilacz to do-
piero niewielka czêœæ problemów zwi¹za-
nych z mas¹. Drugim zagadnieniem jest
a)
Przedwzmacniacz Uk³ady
wejœciowy regulacji
Wejœcie
b)
Uk³ady
regulacji
Przedwzmacniacz
wejsciowy
MC
Wejœcie
Rys. 3 £¹czenie mas we wzmacniaczu z zastosowaniem:
a) g³ównej szyny masy, b) punktu centralnego
17
R2
R1
Wy
Sygna³
Rl
A B
DU
Rys. 2 Pod³¹czenie zasilacza
do wzmacniacza m.cz.
rozdzielanie masy wejœciowej i wyjœciowej.
Na rysunku 2 przedstawiono uk³ad wzmac-
niacza odwracaj¹cego, który mo¿na trakto-
waæ jako wzmacniacz mocy. Mo¿na zauwa-
¿yæ, ¿e zarówno Ÿród³o sygna³u jak i obci¹-
¿enie po³¹czone s¹ z mas¹ uk³adu. Wzmoc-
niony sygna³ wejœciowy powoduje prze-
p³yw znacznego pr¹du przez obci¹¿enie Rl.
Je¿eli œcie¿kê masy prowadzon¹ z zasilacza
pod³¹czymy do punktu „A” doprowadzimy
do powstania niepo¿¹danego sprzê¿enia.
Dzieje siê tak na wskutek spadku napiêcia
DU wywo³anego pr¹dem wyjœciowym,
który p³ynie od wyjœcia wzmacniacza do
punktu „A”. Wywo³any przep³ywem tego
pr¹du spadek napiêcia na œcie¿ce dodaje
siê do sygna³u wejœciowego, gdy¿ wzmac-
niacz reaguje na ró¿nicê potencja³ów po-
miêdzy wejœciem nieodwracaj¹cym a koñ-
cem rezystora R1. Nawet krótki odcinek
œcie¿ki mo¿e prowadziæ do powstawania
wzbudzeñ lub przydŸwiêku sieci objawiaj¹-
cego siê buczeniem (100 Hz).
Je¿eli sytuacjê odwrócimy, tzn. œcie¿kê
masy prowadz¹c¹ z zasilacza do³¹czy siê do
punktu „B”, du¿y pr¹d wyjœciowy nie bê-
dzie p³yn¹³ przez masê obwodu wejœciowe-
Wzmacniacz
mocy Wyjœcie
Zasilanie
Wzmacniacz
mocy
Wyjœcie
Zasilanie
18 Problemy z mas¹ 11/2000

punktu do punktu. Dlatego te¿ stosowane

WZMACNIACZ MOCY jest prowadzenie masy do punktu wspólne-
go. Przyk³ad takiego rozwi¹zania przedsta-
WE
STOPIEÑ + wiono na rysunku 3b. Zastosowano tu dwa
PRZEDWZMACNIACZ WZMACNIACZ ZASILACZ
MOCY punkty masy. Pierwszy z nich po lewej stro-
nie to po³¹czenie zasilacza, masy wyjœcio-
Punkt
po³¹czenia wej i masy wzmacniacza mocy. Drugi punkt
masy z
chassis
A
G³ówny punkt
to tzw. masa centralna MC w którym zbie-
po³¹czenia masy
gaj¹ siê masy wejœcia, przedwzmacniaczy
E M i uk³adów regulacji. Po³¹czenia obu punk-
tów powinno byæ wykonane szczególnie
grub¹ œcie¿k¹. Rozwi¹zanie to jest nieco
gorsze od przedstawionego wczeœniej.
STOPIEÑ
PRZEDWZMACNIACZ WZMACNIACZ
MOCY Najlepsze efekty mo¿na uzyskaæ
WE
w przypadku zastosowania jednego punktu
masy. Taki uk³ad przedstawiono na rysunku
WZMACNIACZ MOCY
4. Masy wszystkich bloków wzmacniacza s¹
Rys. 4 Prowadzenie masy do punktu centralnego
tu poprowadzone do jednego punktu
odrêbnymi œcie¿kami. Jako wspólny punkt
go i problem wzbudzeñ lub przydŸwiêków dem z szyn¹ g³ówn¹ masy. Po³¹czenie ma- masy przyjmuje siê z regu³y oczko lutowni-
zostanie wyeliminowany. Na tym prostym sy z metalowymi czêœciami wzmacniacza cze kondensatora elektrolitycznego w filtrze
przyk³adzie przedstawiono generaln¹ zasa- nale¿y wykonaæ bezpoœrednio przy najczul- zasilacza. Œcie¿ki powinny dochodziæ do
dê prowadzenia masy od zasilacza do ob- szym wejœciu przedwzmacniacza. Oczywi- kondensatora promieniœcie i ³¹czyæ siê ze
wodów silnopr¹dowych i kolejno do ob- œcie œcie¿ka masy mo¿e zakrêcaæ na p³ytce sob¹ dopiero na samym „oczku”. Tak¿e
wodów s³abopr¹dowych. Inaczej mówi¹c drukowanej w miarê potrzeb. Wskazane w tym przypadku elementy metalowe obu-
masê nale¿y prowadziæ od wyjœcia do wej- jest jednak, aby masa by³a prowadzona dowy ³¹czy siê z mas¹ przy najbardziej czu-
œcia wzmacniacza. Taki uk³ad szeregowo stosunkowo grub¹ œcie¿k¹. ³ym wejœciu wzmacniacza. Rozwi¹zanie to
prowadzonej masy przedstawiono na ry- Czasami jednak nie ma technicznej choæ zapewnia bardzo dobre efekty jest
sunku 3a. Jest on czêsto nazywany uk³a- mo¿liwoœci poprowadzenia œcie¿ki od stosowane doœæ rzadko, gdy¿ bardzo kom-
plikuje uk³ad œcie¿ek na p³ytce drukowanej
i zajmuje du¿o miejsca.
Gdy wzmacniacz mocy i przedwzmac-
niacz umieszczone s¹ na odrêbnych p³ytkach
drukowanych tak¿e nale¿y zapewniæ odse-
parowanie masy wejœciowej i wyjœciowej.
Przyk³ad takiego rozwi¹zania podano na ry-
sunku 5. Zgodnie z regu³¹ prowadzenia ma-
sy „od ty³u” œcie¿kê z zasilacza nale¿y dopro-
wadziæ do stopnia wyjœcia i stopnia mocy
(mo¿na zastosowaæ lokalny punkt masy)
a dopiero w dalszej kolejnoœci nale¿y pod³¹-
czyæ przedwzmacniacz. W tym przypadku
najlepiej masê wejœcia wzmacniacza mocy
pod³¹czyæ do oplotu przewodu ekranowa-
nego, którego drugi koniec jest po³¹czony
z mas¹ przy wyjœciu przedwzmacniacza.
Rys. 5 Przyk³ad prowadzenia mas przy po³¹czeniu wzmacniacza mocy z przedwzmacniaczem W przypadku gdy scalony wzmacniacz
+Uz
mocy posiada pojedyncz¹ koñcówkê masy
wskazane jest zastosowanie po³¹czenia po-
kazanego na rysunku 6. Z uwagi na to, ¿e
We
wzmacniacz
2000mF zamkniêcie pêtli sprzê¿enia zwrotnego
mocy znajduje siê wewn¹trz uk³adu scalonego
47mF 8W wzmacniacza mocy konieczne jest dopro-
wadzenie wszystkich mas, a szczególnie
Masa Masa
wejœciowa wyjœciowa
masy wyjœciowej i zasilania do jednego
Masa punktu. Wymagany jest tak¿e kondensator
M zasilania
elektrolityczny blokuj¹cy zasilanie, do³¹czo-
ny jak najbli¿ej nó¿ek wzmacniacza
Rys. 6 Przyk³ad po³¹czenia masy we wzmacniaczu mocy z jedn¹ koñcówk¹ masy à Roman Koz³owski
 11/2000 Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1 i prenumeratê 19

Prenumerata na rok 2001

Niezwyk³a okazja dla prenumeratorów
Praktycznego Elektronika na rok 2001!!!
Wszystkich Czytelników, którzy zdecyduj¹ siê na wykupienie pre-
numeraty Praktycznego Elektronika na ca³y rok 2001 czeka mi³a
niespodzianka. Wraz z pierwszym numerem pisma otrzymaj¹
prezent w postaci srebrnego kr¹¿ka zawieraj¹cego prawie 3000
stron z archiwalnych numerów PE z lat 1992 ÷ 1999!!! Na p³y-
cie CD-ROM-AUDIO znajdzie siê równie¿ baza artyku³ów PE
i p³ytek drukowanych. W stosunku do poprzedniej p³yty znacz-
nie usprawniono mechanizmy wyszukiwania artyku³ów i p³ytek.
Mo¿na tam bêdzie znaleŸæ tak¿e gotowe wydruki p³ytek wycofa-
nych ze sprzeda¿y wysy³kowej.
Na p³ycie znajduje siê te¿ bogato ilustrowana w kolorze
ksi¹¿ka poœwiêcona zestawom g³oœnikowym. Ksi¹¿ka ta nie
bêdzie dostêpna w druku.
Dla wszystkich melomanów przygotowano zestaw sygna-
³ów testowych przy pomocy których mo¿na zbadaæ swój
sprzêt elektroakustyczny. Sygna³y nagrane s¹ w formacie
pozwalaj¹cym na bezpoœrednie odtwarzanie ich na dowol-
nym sprzêcie muzycznym.
Olbrzymie kompendium wiedzy w zakresie praktycznych zasto-
sowañ elektroniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nietypowe roz-
wi¹zania, jeden styl.
Nie sprzedajemy darmowych programów,
które mo¿na œci¹gn¹æ z Internetu lub przegraæ od kolegi.
Nasza p³yta jest jedyna w swoim rodzaju,
nie kupisz jej w ¿adnym innym miejscu.
!!! prawie 3000 stron PE w 2001 roku!!!
Cena jednego egzemplarza PE w prenumeracie na rok 2001 wy-
nosi 5,50 z³. Za 12 numerów nale¿y wiêc zap³aciæ tylko 66,00 z³.
Wszyscy prenumeratorzy zyskuj¹ !!!
W roku 2001 ka¿dy, kto zaprenumeruje Praktycznego Elektronika:
– otrzyma bezp³atnie drug¹ p³ytê CD-PE2 Praktycznego Elektro-
nika pod warunkiem, ¿e wp³aty dokona przed 31.12.2000.
– otrzyma PE bezpoœrednio pod wskazany adres
– otrzyma PE tak szybko jak to tylko mo¿liwe
– cena jednego egzemplarza w prenumeracie jest sta³a (nieza-
le¿na od zmian ceny PE w ci¹gu roku)

Nie przegap!!! Taka okazja ju¿ siê nie powtórzy!!!

101 numerów PE w postaci elektronicznej na jednej p³ycie!!!
20 Karta zamówieñ na p³ytki drukowane, Prenumerata 11/2000

Wykaz dostêpnych
numerów
archiwalnych:

1992
3 3,00 z³

1995
8, 11, 12 3,00 z³

1996
3, 4, 6 ÷ 10, 12 3,00 z³

1997
1 ÷ 11 3,00 z³

1998
5 3,00 z³

1999
3, 4, 8, 9, 11, 12 4,40 z³

2000
1 ÷ 10 4,80 z³

Ten kupon mo¿na wyci¹æ i wys³aæ faksem: fax (ca³¹ dobê) (068) 324-71-03.
Katalog Praktycznego Elektronika – G³oœniki produkcji TONSIL S.A. cz. 4
G³oœniki niskotonowe - œrednica kosza 180÷200 mm

Parametry podstawowe Parametry cewki Magnes Parametry Thiele'a-Small'a Wymiary

Model Z F Pmax Pnom E Re h Dc Korpus D×h m Fs Vas Qms Qes Qts Mms Cms Bl Sd D1 D2

11/2000
W]
[W [Hz] [W] [W] [dB] [W] [mm] [mm] [mm] [×10-3kg] [Hz] [×10-3m3] [×10-3kg] [×10-4m/N] [Tm] [×10-4m2] [mm] [mm]
GDN 18/50/1 8 80÷5000 80 40 88 6,5 12,5 25 nomex 90×15,5 350 58 12,12 7,44 0,60 0,56 10,8 6,75 6,5 113,00 139,0 165,0
GDN 18/60 8 70÷3000 100 50 87 6,5 12,3 35 nomex 110×18 600 40 19,3 1,79 0,35 0,29 14,6 10,3 8,5 114,00 139,0 165,0
GDN 20/35/1 8 80÷3500 60 35 90 7,3 7,4 25 alumin, 70×15 230 50 43 4,01 0,94 0,76 15 6,9 6,2 210,00 177,0 193,0
GDN 20/40 4 45÷3500 60 40 90 3,2 7 25 nomex 90×13 310 45 56 5,45 0,62 0,56 15 8,4 4,95 210,00 177,0 193,0
GDN 20/40 8 45÷3500 60 40 90 6,8 9,6 25 nomex 90×13 310 45 56 6,32 0,9 0,79 15 8,4 6,1 210,00 177,0 193,0
GDN 20/40/6 8 45÷3500 60 40 90 6,8 9,6 25 nomex 90×13 310 45 56 6,32 0,9 0,79 15 8,4 6,1 210,00 177,0 193,0
GDN 20/40/8 8 50÷4000 60 40 90 7,3 7,4 25 nomex 80×12 230 45 56 5,41 0,78 0,68 14 8,87 6,3 210,00 177,0 193,0
GDN 20/40/11 8 50÷4000 60 40 90 7,3 7,4 25 nomex 80×12 230 45 56 5,41 0,78 0,68 14 8,87 6,3 230,00 177,0 193,0
GDN 20/40/12 8 80÷3500 60 40 90 6,8 10,5 25 nomex 80×12 230 50 46 2,93 1,07 0,79 14 7,04 5,33 210,00 177,0 193,0

Podzespo³y elektroniczne
GDN 20/40/16 6 80÷5000 60 40 90 5 10 25 alumin, 70×10 150 51 48 2,14 0,73 0,55 14 7,01 5,77 220,00 177,0 193,0
GDN 20/40/16 6 80÷5000 60 40 90 5 10 25 alumin, 80×12 230 51 48 2,14 0,73 0,55 14 7,01 5,77 220,00 177,0 193,0
GDN 20/50/1 8 40÷3500 100 50 90 6,8 9,6 25 alumin, 90×13 620 45 60 2,5 0,38 0,33 20 10,3 8,32 220,00 177,0 193,0
GDN 20/60 8 45÷3500 100 50 90 6,4 12,6 25 alumin, 110×18 600 42 52 2,5 0,45 0,38 17 8,45 8,3 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/1 8 80÷3500 90 50 90 7,3 13 25 alumin, 110×18 600 42 50 7,85 0,55 0,52 17 8,4 8,1 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/2 4 80÷4000 100 50 90 3,3 11,8 25 AMG 110×18 600 42 59 6,46 0,51 0,47 15 9,57 5,2 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3 4 45÷4000 120 60 90 3,3 11 35 alumin, 90×15,5 370 36 70 2,62 0,55 0,45 18 10,55 5,28 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3 8 45÷4000 120 60 90 6,5 12 35 alumin, 90×15,5 370 36 70 2,7 0,63 0,51 18 9,5 6,6 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3 12 45÷4000 120 60 89 10,8 10,8 35 alumin, 90×15,5 370 36 66 2,6 0,78 0,6 18 10,3 7,8 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/3 15 45÷4000 120 60 89 13,5 13,8 35 alumin, 90×15,5 370 36 60 2,58 0,76 0,6 18 10,9 8,55 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/4 8 45÷3500 100 50 90 6,4 12,6 25 alumin, 110×18 600 42 52 2,5 0,45 0,38 17 8,45 8,3 210,00 177,0 193,0
GDN 20/60/15 4 50÷3000 120 60 87 3,3 12,3 35 nomex 90×15,5 350 34 90 2,63 0,65 0,52 22 12,8 4,8 220,00 178,0 193,0
GDN 20/60/15 8 50÷3000 120 60 88 6,6 12,3 25 nomex 90×13,5 350 34 90 4,33 0,6 0,53 22 12,8 6,7 220,00 178,0 193,0
GDN 20/60/25 8 40÷3000 120 60 86 6,4 16 25 alumin, 110×18 600 26 80 2,1 0,52 0,42 32 12 8,4 220,00 178,0 193,0
GDN 20/60/29 8 50÷3000 120 60 89 6,6 12,3 25 nomex 90×15,5 350 32 90 2,3 0,5 0,41 24 12,8 7,5 220,00 178,0 193,0
GDN 20/80 8 44÷4500 125 80 87 6,5 8,8 35 alumin, 90×15,5 350 44 39 3,3 0,52 0,44 24 6 9,2 220,00 178,0 193,0
GDN 20/80/2 8 50÷4000 180 80 90 6,4 16 35 alumin, 120×18 760 32 68 2 0,4 0,33 23 9,8 8,8 220,00 178,0 193,5

21
GDN 20/100 8 60÷4000 150 100 90 6,4 12 48 kapton 120×18 760 35 54 2,44 0,32 0,28 19,8 9 9,67 200,00 186,0 205,0
 22
G³oœniki niskotonowe - œrednica kosza 250÷300 mm

Parametry podstawowe Parametry cewki Magnes Parametry Thiele'a-Small'a Wymiary

Model Z F Pmax Pnom E Re h Dc Korpus D×h m Fs Vas Qms Qes Qts Mms Cms Bl Sd D1 D2
W]
[W [Hz] [W] [W] [dB] [W] [mm] [mm] [mm] [×10-3kg] [Hz] [×10-3m3] [×10-3kg] [×10-4m/N] [Tm] [×10-4m2] [mm] [mm]
GDN 25/40/3 8 60÷5000 60 40 92 7 13,5 48 paper 120×18 760 37 110 2,76 0,42 0,36 26 7,13 10,2 330,00 222,0 233,0
GDN 25/50 8 60÷4500 120 50 91 6,4 12,3 35 alumin, 120×18 600 35 100 6,4 0,49 0,45 26,5 7,8 8,75 320,00 220,0 233,0
GDN 25/55/1 4 60÷5000 100 55 92 3,3 14,2 48 alumin, 110×18 600 34 109,2 3,93 0,61 0,53 25,48 6,371 8,49 340,00 222,0 233,0
GDN 25/55/1 8 60÷5000 100 55 92 6,9 13,5 48 alumin, 110×18 600 34 109 3,93 0,61 0,53 25,5 6,37 8,49 340,00 222,0 233,0

G³oœniki produkcji TONSIL S.A.

GDN 25/55/2 8 60÷5000 100 55 91 6,7 13,5 48 alumin, 110×18 600 37 94 2,18 0,68 0,52 28 6,61 7,5 320,00 222,0 233,0
GDN 25/60 8 60÷5000 120 60 92 7 13,5 48 nomex 120×18 760 37 110 2,76 0,42 0,36 26 7,13 10,2 330,00 222,0 233,0
GDN 25/60/4 8 60÷4000 120 60 90 6,4 13,1 48 alumin, 120×18 760 37 106 1,74 0,43 0,35 26 7,01 9,4 330,00 222,0 233,0
GDN 25/60/5 4 70÷5000 120 60 90 3,3 14,2 48 alumin, 120×18 760 50 51 2,74 0,53 0,44 30 3,3 7,6 330,00 222,0 233,0
GDN 25/60/6 8 60÷4000 120 60 90 6,4 12,6 48 alumin, 120×18 760 37 103 2,15 0,48 0,39 26 7,2 9 330,00 220,0 233,0
GDN 25/80/1 8 60÷3000 130 80 89 6,4 13,5 48 120×18 760 37 113 2,60 0,49 0,41 28 7,13 9,8 330,00 222,0 233,0
GDN 30/60/1 6 60÷4500 80 60 93 5 12,1 35 alumin, 110×18 600 25 327 2,61 0,75 0,58 40 10,1 6,7 480,00 274,0 293,0
GDN 30/60/10 8 100÷1500 90 60 89 6,4 15 35 alumin, 110×18 600 25 400 3,89 0,62 0,53 44 9,26 8,4 500,00 274,0 293,0
GDN 30/60/11 8 50÷4000 140 60 90 7 13,5 48 alumin, 110×18 600 23 400 2,12 0,66 0,5 41 11,7 8 490,00 274,0 293,0
GDN 30/60/18 8 70÷4000 80 60 90 6,4 15 35 nomex 110×18 600 25 378 4,83 0,56 0,5 37 9,75 8,23 490,00 274,0 293,0
GDN 30/80/2 8 40÷3000 140 80 92 6,2 12,5 48 alumin, 2×120×18 1520 25 270 2,47 0,3 0,26 50 8,19 13 500,00 274,0 293,0
GDN 30/80/3 8 70÷300 140 80 92 6,4 12,5 48 alumin, 2×120×18 1520 70 390 3,4 0,73 0,6 42 1,23 12,1 480,00 274,0 293,0
GDN 30/80/5 8 50÷2500 140 80 91 6,2 12,5 48 alumin, 2×120×18 1520 25 290 1,87 0,27 0,23 51 7,9 13 510,00 274,0 293,0
GDN 30/100DC 4/4 25÷2000 200 50/50 87 3,2 18,5 48 alumin, 120×18 760 25 208 2,29 0,46 0,38 89 3,86 7,8 610,00 274,0 293,0
GDN 30/100/1 8 25÷2000 200 100 90 6,8 20 48 nomex 120×18 760 24 282 2,75 0,43 0,37 51 8,8 11,9 490,00 274,0 293,0
GDN 30/100/2 8 60÷2000 200 100 89 6,4 19,2 48 nomex 120×18 760 24 257 2,2 0,51 0,39 55 8 10,6 490,00 270,0 293,0
GDN 30/100/5 8 40÷3000 200 100 89 6,4 19,2 48 nomex 120×18 760 24 316 6,18 0,34 0,32 47 9,13 11,7 490,00 270,0 293,0
GDN 30/100/7 8 25÷2000 200 100 90 6,4 19,2 48 alumin, 120×18 760 24 340 2,46 0,33 0,3 47 10,3 11,6 480,00 274,0 293,0

11/2000
GD 30/80 4 70÷3000 140 80 92 3,2 9,6 48 2×120×18 1520 70 390 5,10 0,57 0,51 42 1,23 9,7 480,00 274,0 293,0
GD 30/80 8 60÷2500 140 80 92 6,2 12,5 48 2×120×18 1520 75 370 3,34 0,64 0,54 42 1,07 13,5 480,00 274,0 293,0
GD 30/150 4 50÷4000 300 150 98 70 200 3,35 0,58 0,49 16,5 274,0 290,0
GD 30/150 8 50÷4000 300 150 98 70 200 3,35 0,58 0,49 16,5 274,0 290,0
GD 30/150 15 50÷4000 300 150 98 70 200 3,35 0,58 0,49 16,5 274,0 290,0
GD 38/200 4 45÷3500 400 200 98 37 200 3,35 0,58 0,49 16,5 356,0 370,0
GD 38/200 8 45÷3500 400 200 98 37 200 3,35 0,58 0,49 16,5 356,0 370,0
GD 38/200 15 45÷3500 400 200 98 37 200 3,35 0,58 0,49 16,5 356,0 370,0
 11/2000 Og³oszenia drobne 23

przekaŸniki MT6 i MT12 kontaktronowe MBGO

do kolumn wzmacniaczy (061) 878 81 52.

GIE£DA ROCZNIKI Elektroniki Praktycznej 97,98, Radio-

SPRZEDAM
PLOTTER MDG105 (A4, 4 kolory, RS232
centr.) 50z³; monitor 14’’ kolor 200 z³; stacja
FDD 5,25’’ HD 30z³; dyskietki 5,25’’ HD po
1,0z³/szt. Oferty, info: kop. + zn. Grzegorz
Zubrzycki ul. Zgierska 110/120 m.211, 91 303
£ódŸ, (042)654 40 98.
RADIOELEKTRONIKI z lat 89÷94; roczniki i lu-
Ÿne numery. Cena rocznika 20z³. I inne EP, EH,
MT itp. Tanio. Mariusz Jamroz, Buda Stalowska
5/4, 39 460 Nowa Dêba.
RDZENIE ferrytowe ETD29, 39 i inne, konden-
satory ceramiczne do 21kV MBGO 10mF 1,5kV,
elektronik 82÷93. Szukam kartotekowej bazy
danych TiG 1.5. K. Ojrzanowski 91 078 £ódŸ,
ul. Kasprzaka 53/18, tel. 0 604 900 169.
SYSTEMY gry w Multi Lotka i Du¿ego Lotka.
Opisy wykonania spawarek. Prace dyplomowe
(energoelektronika). Marcin Biernat, Rozalin 10,
05 282 STRACHÓWKA. (0 25) 676 08 72.
TRANSFORMATOR 24V/15A. Cena 100z³ do
uzgodnienia. Tel. 0 604 156 957 wieczorem.
WSKANIKI stanu akumulatora samoch. Do-
k³adny pomiar nap. Z sygnalizacj¹ roz³adowania
24z³. Oraz symulatory alarmu samochodowego
16z³. (0 65) 540 49 04.
WYKRYWACZ metali. Najni¿sza cena 3 lata
gwarancji. Wysy³am informacje oraz zdjêcie. LICENCJONOWANE
LICENCJONOWANE
Tel 0 32 476 10 09 wieczorem.
OPROGRAMOWANIE KOMPUTEROWE
OPROGRAMOWANIE
WYKRYWACZE metali PJ, VLF i inne o zasiêgu
· programy polskie
3m. Informacje tel. Komórkowy 0608 167 023. · programy zagraniczne
WYKRYWACZE metali, schematy, sondy, p³ytki. · gry komputerowe
Sprzedam kupiê wymieniê. Œmig³a tylne do heli- · oferta edukacyjna dla szkó³
koptera sprzedam. S. Królak, ul. Wyki 19/6, 75 Wysy³amy drukowane bezp³atne katalogi.
329 Koszalin. (094) 341 28 13. Oferta równie¿ na dyskietkach - do zamówienia
prosimy do³¹czyæ 2 noœniki 3,5" ze znaczkiem 1,30 z³.
CHORUS, FLANGER, SYNTEZATOR GITARO-
WY, DISTORTION, DELAY oraz wiele innych Wersje demo programów.
efektów w postaci schematów i opisów. Sprze-
MEGA-ART ul. Wojska Polskiego 10/4
dam wymieniê. Info. K+z. D. Lewandowski, 67-100 NOWA SÓL
skr. 5, 20 950 Lublin 1. tel. 068-3873811, 068-3561913
KABEL uniwersalny MBUS do samodzielnego megaart@home.pl http://megaart.home.pl
monta¿u, do Nokii, Siemensa, Alcatela, Ericsso-
na, 30PLN. Tel. 0603 216277.
PROFESJONALNY wykrywacz metali VLF o za-
siêgu 2,5m, przystawka zmieniaj¹ca OTVC w wie-
lokana³owy oscyloskop, mininadajniki UKF oraz
TV. Przybysz, Nad £omnic¹ 22, 58 540 Karpacz.
GENERATOR funkcyjny TG215 2MHz firmy TTI
+ osprzêt. Stan idealny. Kontakt telefoniczny
(042) 632 57 27 lub 0 502370 002 Arek.

UWAGA!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!!

Og³oszenia mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ
jednej szpalty tzn. 56 mm, ich wysokoϾ ogra-
nicza jedynie wysokoϾ strony. Minimalna
wysokoœæ ramki to 1 cm. Cena og³oszenia
ramkowego wynosi 20 z³ + 22% podatku
VAT za ka¿dy rozpoczêty centymetr wysoko-
œci. Oferta skierowana jest do osób fizycz-
nych i firm zamieszczaj¹ce og³oszenia w ce-
lach zarobkowych.
Materia³ reklamowy mo¿e byæ dostarczany w for-
mie elektronicznej lub projektu graficznego na
papierze. Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na
dyskietkach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem
próbnym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekra-
czaj¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwize-
rem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczyæ poczt¹
elektroniczn¹ na adres reklama@pe.com.pl. Na-
le¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿e byæ
uregulowana przelewem na konto: WBK S.A.
II/O Zielona Góra nr 10901636-102847-128-00-
0 lub przekazem na adres redakcji.
24 Og³oszenia drobne
ZRÓB sobie prezent na œwiêta! Kup bazê w AC-
CES’sie a pozbêdziesz sie problemu z szukaniem
tego co by³o drukowane w prasie elektronicznej.
Tylko za 20z³. (095) 735 17 13.
WYKRYWACZE metali profesjonalne, do prac
pod wod¹ oraz na powierzchni, zasiêg w grun-
cie 4m. Gwarancja 3 lata. Okazyjna cena.
Tel 0606 173 291.
SERVICE PACK3+POLSKA instrukcja do Prote-
la (SE = 40z³. Sama instr. 25z³. Zamówienia
11/2000
tylko pisemne (wysy³ka jeszcze dziœ)! Wa¿noœæ
tylko do k. Roku: Dariusz Knull, Rymera 4A/5,
41 800 Zabrze.
WYKRYWACZ metali 3 lata gwarancji, najni¿sza
cena. Wysy³am informacje tel 032 476 10 09,
0607 487579.
EMULATOR pamiêci EPROM 27(c)
16÷27(c)512. Komunikacja za pomoc¹ progra-
mu okienkowego przez RS232. Gwarancja! Ce-
na: 139PLN, tel. (052) 381 95 42.
DETEKTOR promieniowania radarowego - Uni-
den Stalker Laser Wideband: pasma X, K, Ka, la-
ser; sterowanie MP. U¿ywany, sprawdzony, pe³-
nosprawny. Cena 150z³. Oferty, info: Grzegorz
Zubrzycki, ul. Zgierska 110/120 m 211, 91-303
£ódŸ, (042) 654 40-98.
 11/2000 Elektroakustyka 25

wejœcia gramofonu, wtórnik napiêciowy

Przedwzmacniacz i stabilizator napiêcia zasilaj¹cego. Powin-
na byæ zamocowana do œcianki tylnej.
wysokiej jakoœci Druga to uk³ad regulacji z potencjometra-
mi, który powinien byæ powi¹zany z p³y-
t¹ czo³ow¹. Po³¹czenia miêdzy nimi zre-
Zasadniczym jego przeznaczeniem jest wspó³praca ze wzmacniaczem dukowane s¹ do minimum. Nie zwi¹zane
mocy 2×120 W opisanym w PE 5/2000. Umo¿liwia prze³¹czanie mechanicznie z p³ytkami drukowanymi s¹
4 wejœæ, regulacjê si³y g³osu, równowa¿enia kana³ów i barwy dŸwiêku. prze³¹czniki W1 i W2.
Mo¿liwe jest od³¹czenie barwy dŸwiêku i prze³¹czenie na zewnêtrzny Koncepcjê uk³adow¹ prezentuje
equalizer lub uzyskanie dodatkowego wejœcia bezpoœredniego (direct). schemat blokowy z rys. 1.
Dodatkowym atutem jest wejœcie Phono umo¿liwiaj¹ce korzystanie Zasadniczym blokiem jest prze³¹cznik
wejϾ PW. Do jego realizacji zostanie wy-
z gramofonu z wk³adk¹ dynamiczn¹.
korzystany multiplekser analogowy
CMOS. Pozwoli to na zrealizowanie prze-
³¹czania wejœæ w bezpoœredniej bliskoœci
gniazd wejœciowych i unikniêcie pl¹taniny
kabli do prze³¹cznika. Wystarcz¹ dwa
przewody i masa do sterowania multiple-
kserem – realizuj¹cym prze³¹czanie w obu
kana³ach stereofonicznych. Prze³¹cznik
steruj¹cy oznaczony jest jako W1.
Do wejœæ multipleksera podawane s¹
pary kana³ów L i P z ka¿dego Ÿród³a sy-
gna³u wejœciowego. Sygna³ z wejœcia
PHONO (gramofon z wk³adk¹ dynamicz-
n¹) jest wzmacniany we wzmacniaczach
korekcyjnych PL, PP i dopiero podawany
do multipleksera. Wzmacniacze korekcyj-
ne posiadaj¹ znormalizowan¹ charaktery-
stykê czêstotliwoœciow¹ RIAA wymagan¹
dla prawid³owego odtwarzania sygna³u
Dane techniczne: z wk³adki dynamicznej.
Koncepcja i schemat blokowy
Z wyjœæ multipleksera, sygna³y
Pasmo przenoszenia – 0÷100.000 Hz Przedwzmacniacz przewidywany jest L i P podawane s¹ do wtórników
Znamionowe do wspó³pracy ze wzmacniaczem mocy W1L i W1P. Wtórniki zapewniaj¹ du¿¹ re-
napiêcie wyjœciowe – 0,3 V 2×120 W opisywanym w PE 5/2000. zystancjê wejœciow¹ i jednoczeœnie ma³¹
Obci¹¿enie Wzmocnienie napiêciowe wzmacniacza rezystancjê wyjœciow¹. Umo¿liwia to
znamionowe – 47 kW, 470 pF mocy wynosi oko³o 40 dB (100 V/V), co zmniejszenie wp³ywu po³¹czenia z uk³a-
Czu³oœæ (CD/DVD, wynika ze stosunku rezystancji w uk³adzie dem regulacji jaki znajdowa³ siê bêdzie
TAPE, TUNER) – 0,3 V sprzê¿enia zwrotnego. Napiêcie wyjœcio- przy p³ycie przedniej wzmacniacza.
Rezystancja we dla uzyskania mocy 120 W na rezy- Z wyjœæ wtórników pobierany jest
wejœciowa – 470 kW stancji obci¹¿enia 8 W wynosi 31 V (war- tak¿e sygna³ zapisu do wyjœcia magneto-
Maksymalny toœæ skuteczna). Tak wiêc napiêcie na wej- fonowego TAPE REC. Sygna³ ten podawa-
sygna³ wejœciowy –3V œciu wzmacniacza niezbêdne do uzyska- ny jest przez wy³¹czniki zapisu WZL i WZP
Czu³oœæ nia zak³adanej mocy wyjœciowej powinno zapobiegaj¹ce sprzê¿eniu zwrotnemu
(PHONO) (1 kHz) – 5 mV wynosiæ 0,31 V. St¹d wynika nominalna i wzbudzaniu siê magnetofonu przy
Rezystancja wartoœæ napiêcia wyjœciowego przed- odtwarzaniu.
wejœciowa (PHONO) – 47 kW wzmacniacza wynosz¹ca 0,3 V. Tyle samo Uk³ady regulacji barwy dŸwiêku BDL
Zniekszta³cenia wynosi planowana czu³oœæ przedwzmac- i BDP umo¿liwiaj¹ regulacjê tonów ni-
nieliniowe – <0,01% niacza, a wiêc jego wypadkowe wzmoc- skich N i wysokich W. Oprócz w³aœciwego
Stosunek nienie powinno wynosiæ 1 V/V. uk³adu regulacji posiadaj¹ wzmacniacze
sygna³/zak³ócenia – >90 dB Przedwzmacniacz mo¿e byæ wraz ze kompensuj¹ce spadek napiêcia. Uk³ad re-
Zakres regulacji wzmacniaczem mocy zamontowany we gulacji mo¿e zostaæ zast¹piony equalize-
barwy dŸwiêku wspólnej obudowie. Umo¿liwi to dwu- rem (korektorem graficznym) pod³¹czo-
(100 Hz, 10 kHz) ±10 dB p³ytkowa konstrukcja przedwzmacniacza. nym do gniazd EQ/DIR P i EQ/DIR L. Prze-
Napiêcie zasilania: Pierwsza p³ytka nazywana uk³adem wej- ³¹czanie korektora lub uk³adu barwy
stabilizowane – ±15 V œciowym zawiera gniazda wejœciowe, dŸwiêku realizuje podwójny prze³¹cznik
niestabilizowane – ±50 V prze³¹cznik wejœæ, wzmacniacz korekcyjny W2 (W2L i W2P).
26 Przedwzmacniacz Hi-Fi 11/2000

Zwarcie wyjœcia i wejœcia EQ/DIR

umo¿liwia uzyskanie p³askiej charaktery- PHONO
styki czêstotliwoœciowej tzw. DIRECT po L
PL
prze³¹czeniu W2L i W2P w pozycjê 2.
Wejœcie EQ/DIR mo¿e byæ wykorzystane P EQ
PP
DIR
jako dodatkowe wejœcie do bezpoœre- L
dniego pod³¹czenia tylko przez regulacje
TUNER
równowa¿enia B (balansu) i si³y g³osu 2 W2L
L 3
S na wejœcie wzmacniacza mocy (praw- L 1
WYL
W1L BDL
dziwy DIRECT) dodatkowego Ÿród³a sy- BL SL
T
P
gna³u (np. CD). Rezystancja wejœciowa PW N W
EQ/DIR wynosi oko³o 30 kW. Zalet¹ tego P 1 W2P
W1P BDP
wejœcia jest brak ograniczania sygna³u CD/DVD 3
WYP
2
wejœciowego przez multiplekser i uk³ad L T
BP SP
barwy dŸwiêku. Pewn¹ wad¹ natomiast
(nie dla koneserów) brak regulacji barwy P
EQ
dŸwiêku. DIR
P
Z prze³¹czników W2 sygna³ podawa-
TAPE PLAY
ny jest do potencjometrów regulacji rów-
L
nowa¿enia kana³ów BL i BP. Nastêpnie do
W1
potencjometrów regulacji si³y g³osu SL P
i SP. Z suwaków potencjometrów regulu-
j¹cych si³ê g³osu pobierany jest sygna³
wyjœciowy. TAPE REC

Stabilizatory S1 i S2 umo¿liwiaj¹ sta- L

WZL +15V S1 +20÷50V
bilizacjê napiêcia zasilaj¹cego wzmacniacz T
P
mocy do wymaganej wartoœci + i –15 V. WZP –15V S2 –20÷50V

xxx
Rys. 1 Schemat blokowy przedwzmacniacza
Opis schematu ideowego rozpocznie-
my od uk³adu wejœciowego. Sygna³y cyjny z wejœciami na tranzystorach polo- jakimi s¹: niski wspó³czynnik szumów,
z wejœæ TUNER, CD/DVD i TAPE PLAY (od- wych. S¹dzê, ¿e jest znany wiêkszoœci czy- du¿a szybkoœæ narastania napiêcia wyj-
twarzanie z magnetofonu) podawane s¹ telników. Posiada korzystne w³aœciwoœci œciowego i ma³e zniekszta³cenia nielinio-
bezpoœrednio do podwójnego multi-
pleksera analogowego CD 4052 (US3). W2L
2 1 3
Nale¿y on do rodziny uk³adów logicz- +15V
nych CMOS, ale nadaje siê do prze³¹- C21 3,3n +15V
C25 T
czania sygna³ów analogowych. Oba R40
R35 100n
470
czterowejœciowe multipleksery s¹ stero- 10k W
WE 3 8 –15V
wane kombinacjami binarnych sygna- EQ/DIR L C22
1
US6A
2
³ów adresowych podawanych na wy- P1 22n R37 P2
WEL 100kB 100kB
prowadzenia 9 i 10. Ka¿dej kombinacji „N” C23 3,3k „W”
R39
220n
odpowiada po³¹czenie jednego z wejœæ 47k
C24 R38 P3 P4
do wyjœcia. Rezystancja po³¹czenia wy- R36 33n WYL
T 4,7k 47k-N 100kB
nosi oko³o 150 W. Uk³ad mo¿e byæ za- 1k
T
silany napiêciem od 5÷18 V podawa- T
nym na wyprowadzenie 16. Potrzeba R41
C29 R44 P3 P4
1k WYP
4,7k 47k-M 100kB
prze³¹czania sygna³u symetrycznego 33n
R45
C26
wzglêdem zera wymaga dodatkowego P1 220n R43 P2
47k
zasilania napiêciem ujemnym podawa- WEP 100kB 100kB
6
„N” C27 3,3k „W”
nym na wyprowadzenie 7. Ró¿nica obu 22n US6B
7
WE 5
napiêæ nie powinna przekroczyæ 20 V. EQ/DIR P
4

R42 R46
Sygna³ z wejœcia gramofonowego C30
10k 470
100n
C28 3,3n W
PHONO podawany jest do wejœcia
–15V
wzmacniacza korekcyjnego zrealizowa-
nego na podwójnym wzmacniaczu 2 1 3
W2P
operacyjnym US1 (TL 072). Jest to
ogólnie dostêpny wzmacniacz opera- Rys. 3 Schemat ideowy uk³adu regulacji
 11/2000 Przedwzmacniacz Hi-Fi 27

we. Jako wzmacniacz podwójny o ma³ym
przenikaniu wzajemnym sygna³ów nada-
je siê do uk³adów stereofonicznych. Ma-
ksymalne napiêcie zasilania wynosi
±18 V. Wzmacniacz ten zosta³ wykorzy-
stany we wszystkich stopniach wzmacnia-
j¹cych przedwzmacniacza.
Rezystory 2,2 kW w³¹czone szerego-
wo z wejœciem PHONO zapobiegaj¹
wzbudzeniu wzmacniacza po zwarciu
wejœcia do masy jakie realizuj¹ gramofo-
ny po ustawieniu ramienia w po³o¿enie
spoczynkowe. Rezystory R1 i R2 okreœlaj¹
rezystancjê wejœciow¹. Kondensatory C1
i C2 ograniczaj¹ pasmo obwodu wejœcio-
wego tak¿e zmniejszaj¹c ewentualnoœæ piêcie niezale¿ne od czêstotliwoœci. Na-
wzbudzenia. piêcie to przez kondensatory C31, C32
Elementy RC znajduj¹ce siê w obwo- podawane jest do wejœæ 5 i 2 multiplekse-
dzie ujemnego sprzê¿enia zwrotnego wy- ra analogowego US3.
znaczaj¹ charakterystykê czêstotliwoœcio- Sygna³y kana³ów L i P z wyjœæ 13 i 3
w¹ i wzmocnienie wzmacniacza korekcyj- multipleksera podawane s¹ do wtórników
nego. Koniecznoœæ zastosowania wzmac- wejœciowych, zrealizowanych na wzmac-
niacza korekcyjnego wynika z nieliniowej niaczach operacyjnych US2. Dziêki zasto-
charakterystyki czêstotliwoœciowej wk³ad- sowaniu wtórników uzyskuje siê du¿¹ re-
ki gramofonowej. Napiêcie wyjœciowe zystancjê wejœciow¹ przedwzmacniacza.
wk³adki dynamicznej wzrasta wraz z czê- Ma³a rezystancja wyjœciowa wtórników
stotliwoœci¹. Wzmocnienie wzmacniacza zapewnia poprawn¹ wspó³pracê z uk³a-
korekcyjnego natomiast maleje ze wzro- dem regulacji barwy dŸwiêku.
stem czêstotliwoœci. Na wyjœciu wzmac- Z wyjœæ wtórników pobierany jest sy-
niacza korekcyjnego uzyskujemy wiêc na- gna³ do wejœæ equalizera EQ kana³ów

C3 6,8n US4
+15V Vin
R33
LM
+15V +50V
78L15
R4 47k R5 360k 1k*
C13 C15 C17 C19
R3 R6 1,5k C4 1,8n 100mF 100n 100n 100mF
T
470W
6 TL072
7
R47 2,2k US1A C14 C16 C18 C20
5
PHONO 8 R11 100mF 100n 100n 100mF
+ R34
C1 R1 LM
1k –15V –50V
220p 47k C7 –15V 79L15 Vin
L 1k*
2x100mF US5
P
C2 R2 +15V +15V
C8 R12
220p 47k –15V +15V
– L T
3 4
1
1k R13 R15
US1B EQ
R48 2,2k 2 2,2k 1k –15V –15V
Z1
R7 R8 1,5k C5 1,8n C9 R14 C10
DIR

TUNER 100n 1k 100n

470W R9 R10 360k
L
C31 7 16
US3 EQ/DIR L
47k 100n
15 CD4052 TL072
P 2
C6 6,8n R20
14 1
R16 US2A WYL
L 13 3
12 8 470W
1k +
11 R18
CD/DVD C11
T
470k
C32 100n
L
100n
2 R19 C12 T
470k 100n
P 5 R17 –
P 3 5 4
1 R21
7
1k US2B WYP
4 6 6
470W
TAPE PLAY
8
EQ/DIR P
L
10 9
R22 4,7k
P

R28 R23 4,7k

2×47k S1
+15V S2
R29 T
D1 D2
T1 R24 R30
TAPE REC BC P
548B 3,3k T3 47k 2×1N4148
L BC557B R27 EQ
R31
R26 10k 10k
Z2
P 10k DIR

T2 R25 T4
BC BC548B R32
548B 3,3k 10k

Rys. 2 Schemat ideowy uk³adu wejœciowego

28 Przedwzmacniacz Hi-Fi 11/2000

L i P oraz do wyjœæ WYL i WYP uk³adu
wejœciowego. Sygna³y z wyjœæ equalizera
przez wejœcia DIR podawane s¹ na wyj-
œcia EQ/DIR. Przez rezystory R22 i R23
podawany jest sygna³ zapisu do wejœcia
magnetofonu TAPE REC. Tranzystory T1
i T2 zwieraj¹ wyjœcie zapisu podczas od-
twarzania z magnetofonu. Steruje nimi
uk³ad logiczny sk³adaj¹cy siê z diod D1,
Sygna³ z wyjœæ wzmacniacza US6,
oddzielnie dla kana³ów L i P podawany
jest do podwójnego prze³¹cznika
W2 (1). Do drugiego wejœcia tego
prze³¹cznika (2) doprowadzany jest sy-
gna³ z wejœcia EQ/DIR. Wyjœcie prze³¹cz-
nika (3) doprowadza jeden z tych sy-
gna³ów do potencjometru P3 pe³ni¹ce-
go rolê regulatora równowa¿enia kana-
³ów (tzw. balans). Powinien to byæ spe-
cjalny potencjometr o charakterysty-
kach M+N. Potencjometr taki nie wpro-
wadza t³umienia sygna³u w ustawieniu
œrodkowym.

C4
D2 i tranzystorów T3, T4.

R11
Zwarcie do masy jednego lub obu

R5
R4
R6
R3
C1

C7
wejϾ S1 i S2 powoduje zablokowanie R1

C3
R47
tranzystorów T4 i T3. Dziêki temu wy³¹-

L
czone s¹ tak¿e tranzystory T1, T2 i sygna³

US1
PHONO TL
zapisu dostaje siê na wyjœcie TAPE REC. 072

P
Dopiero od³¹czenie obu wejœæ S1 i S2 od R48

C6
R2

C8
masy, po prze³¹czeniu na odtwarzanie

R10
R9
R8
R7
C2

C32
z magnetofonu spowoduje przewodzenie

R12
tranzystorów T4, T3. Tranzystory T1 i T2

L
tak¿e przewodz¹ zwieraj¹c wyjœcia

C5
C31
CD/DVD R15
L i P do masy. Diody D1 i D2 realizuj¹

R18
wiêc iloczyn logiczny sygna³ów S1 i S2.

C10
CD4052
W górnej czêœci schematu znajduj¹ R16

US3
siê stabilizatory zasilania (US4 i US5). Nie
T
bêd¹ one konieczne jeœli dysponujemy S1
R28

L
R29
innym Ÿród³em stabilizowanych napiêæ S2
R17
±15 V. Wskazane jest ich zasilanie TUNER
R13
z odrêbnego prostownika i uzwojeñ trans-

P
formatora sieciowego. W ostatecznoœci R14

mo¿na skorzystaæ z napiêæ zasilaj¹cych R19

C9
wzmacniacz mocy. Rezystory R33, R34

C11
D2
zmniejszaj¹ nara¿enie napiêciowe stabili-
US2
L TL
zatorów. Powinny byæ tak dobrane aby 072

C12
T-PLAY

minimalne napiêcie podawane na stabili-

R22
P

zator przy najwiêkszej moc wyjœciowej

R23

wynosi³o oko³o 20 V. Maksymalne napiê-

R20

R21

D1
cie podawane na stabilizatory nie powin-
R30
no przekroczyæ 40 V. Pobór pr¹du wynosi
L

WYP
WYL

oko³o 15 mA. Pobór pr¹du z napiêcia do-

R31

T-REC
datniego wzrasta do 20 mA po w³¹czeniu
T

T
EQ

EQ

wejœcia magnetofonu. Opisywane stabili-

P

R32
T4

zatory zasilaj¹ tak¿e p³ytkê regulacji. R27

T2

Do wejœæ uk³adu regulacji podawane

s¹ opisane wczeœniej sygna³y wyjœciowe
EQ

R26

z uk³adu wejœciowego. WEL i WEP to wej- R25

T3

L
œcia regulatora barwy dŸwiêku. Zrealizo-
R24

wany jest on jako tzw. regulator bierny.

–
DIR

T
T1

Dziêki ma³ej rezystancji wyjœciowej wtór-

+

nika i du¿ej rezystancji wejœciowej

C15 C13

C16 C14
ARTKELE 558

855 ELEKTRA

wzmacniacza (US6) uzyskuje siê du¿y za-

EQ

kres regulacji.
Potencjometr stereofoniczny P1 s³u¿y P
US4
US5

do regulacji tonów niskich „N” a poten-

C18
C17
DIR

cjometr P2 do regulacji tonów wysokich

„W”. Zadaniem wzmacniacza wykorzystu-
C19

C20

R33
j¹cego wzmacniacz operacyjny US6 jest –
T
+

skompensowanie spadku napiêcia sygna- R34

³u wprowadzanego przez uk³ad regulacji

barwy dŸwiêku. Rys. 4 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów uk³adu wejœciowego
 11/2000
Kolejny potencjometr P4 s³u¿y do re-
gulacji si³y g³osu. Sygna³ z suwaków stere-
ofonicznego potencjometru P4 podawa-
ny jest do wyjϾ przedwzmacniacza i da-
lej na wejœcia wzmacniacza mocy, odpo-
wiednio kana³ów L i P. Potencjometry P1,
P2 i P4 powinny mieæ charakterystyki wy-
k³adnicze oznaczane przez Telpod liter¹ B.
Uk³ad barwy dŸwiêku pobiera ze
Ÿród³a zasilania pr¹d o wartoœci 3,5 mA.
Sumaryczny maksymalny pobór pr¹du ze
Ÿród³a +15 V wynosi 25 mA. Ze Ÿród³a
–15 V pobierany jest pr¹d sumaryczny
oko³o 20 mA.
Monta¿ i uruchomienie
Przed monta¿em rozwierciæ otwory
w p³ytkach drukowanych odpowiednio
do posiadanych elementów. Monta¿ ele-
mentów na obu p³ytkach przeprowadziæ
zgodnie z ogólnie znanymi zasadami.
P³ytki mo¿na wyposa¿yæ w szpilki umo¿li-
wiaj¹ce zastosowanie z³¹czek do do³¹cza-
nia przewodów – mog¹ to jednak byæ
ko³ki lutownicze, do których dolutujemy
przewody ³¹cz¹ce obie p³ytki. Rezystory
R33 i R34 na p³ytce uk³adu wejœciowego
nale¿y zamontowaæ 5 mm nad po-
wierzchni¹ p³ytki drukowanej.
Obudowy potencjometrów P1÷P4
powinny byæ po³¹czone do masy. Mo¿na
to zrealizowaæ przykrêcaj¹c je do metalo-
wej p³yty czo³owej lub stosuj¹c specjalny
wspornik metalowy po³¹czony z mas¹.
559
ARTKELE
ARTKELE
R35
559
R37
C23 C22
R43
C24
C29
R41
R36
C27
NISKIE
C26
Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów uk³adu regulacji
Przedwzmacniacz Hi-Fi
Po sprawdzeniu poprawnoœci monta-
¿u mo¿emy przyst¹piæ do uruchomienia
obu p³ytek. Uruchomienie mo¿emy reali-
zowaæ po ich po³¹czeniu lub oddzielnie.
Potrzebny bêdzie zasilacz ±20 V lub
±15 V o wydajnoœci pr¹dowej 25 mA.
Mo¿na skorzystaæ z zasilacza wzmacniacza
mocy. Niezbêdnym przyrz¹dem pomiaro-
wym jest multimetr. Dla pe³nego spraw-
dzenia potrzebny bêdzie generator m.cz.
i oscyloskop.
Zaczniemy od uruchomienia uk³adu
wejœciowego. Po do³¹czeniu zasilania
sprawdziæ multimetrem poprawnoœæ na-
piêæ zasilaj¹cych. Na wyjœciu stabilizato-
rów powinny byæ napiêcia +15 V i –15 V.
Napiêcie +15 V powinno byæ na wypro-
wadzeniu 8 US2. Na wyprowadzeniu 4
US2 powinno byæ napiêcie –15 V. Napiê-
cia zasilania US1 powinny byæ zreduko-
wane do oko³o 12 V. Wszystkie wyjœcia
wzmacniaczy operacyjnych powinny
mieæ napiêcia zbli¿one do 0 V.
Na wyprowadzeniu 16 US3 powinno
byæ napiêcie oko³o 15 V. Na wyprowadze-
niu 7 US3 napiêcie powinno wynosiæ –5 V.
Na wyprowadzeniach 9 i 10 US3 powinny
byæ napiêcia oko³o 15 V. Odpowiada to
w³¹czeniu wejœcia magnetofonowego. Na-
piêcie na kolektorze T4 powinno byæ zbli-
¿one do 0 V. Napiêcie na kolektorze T3
powinno wynosiæ oko³o 15 V. Na bazach
T1 i T2 powinno byæ napiêcie oko³o 0,7 V.
Sprawdziæ omomierzem rezystancje miê-
dzy wyprowadzeniami 4 i 3 oraz 11 i 13
C21 WEL R46
W2P
R42 WEP
R40
W2L
T
EQ
C28
WYSOKIE BAL
P2 P3
29
US3. Rezystancje powinny zawieraæ siê
w przedziale 100÷500 W. Miêdzy pozo-
sta³ymi wejœciami multipleksera i odpo-
wiednimi wyjœciami powinna byæ bardzo
du¿a rezystancja.
Zewrzeæ do masy kontakty S1 i S2.
Napiêcie na kolektorze T4 powinno byæ
zbli¿one do 15 V. Napiêcie na kolektorze
T3 i bazach T1, T2 powinno wynosiæ 0 V.
Ma³a rezystancja powinna byæ miêdzy
wyprowadzeniami 2 i 3 oraz 15 i 13 US3.
Zewrzeæ do masy styk S1. Napiêcia
na tranzystorach T1÷T4 nie powinny
siê zmieniæ. Ma³a rezystancja powinna
byæ miêdzy wyprowadzeniami 5 i 3 oraz
14 i 13 US3.
Zewrzeæ do masy styk S2. Napiêcia
na tranzystorach T1÷T4 nie powinny siê
zmieniæ (tranzystory te nie przewodz¹).
Ma³a rezystancja powinna wyst¹piæ miê-
dzy wyprowadzeniami 1 i 3 oraz 12 i 13.
Jeœli dysponujemy generatorem
m.cz. i oscyloskopem mo¿emy teraz
sprawdziæ przechodzenie sygna³ów z od-
powiednich wejœæ na wyjœcie uk³adu wej-
œciowego. Czêstotliwoœæ sygna³u genera-
tora ustawiæ na 1 kHz. Dla wejœæ TUNER,
CD/DVD i TAPE PLAY napiêcie wejœciowe
powinno wynosiæ 0,3 V (300 mV). Dla
wejœcia PHONO napiêcie wejœciowe po-
winno wynosiæ 5 mV. Sprawdzaæ kana³y
L i P. Oscyloskop pod³¹czaæ na zmianê do
wyjœæ WYL i WYP uk³adu wejœciowego
oraz do gniazda zapisu (TAPE REC). Na-
piêcia wyjœciowe powinny wynosiæ oko³o
T
US6 +15V –15V
R39
T
WYL WYP
072
TL
R45
R38
R44
C30 C25 P4
30 Przedwzmacniacz Hi-Fi 11/2000

0,3 V (wartoœæ miêdzyszczytowa oko³o Zmieniaj¹c czêstotliwoœæ sygna³u ge- Wykaz elementów
0,85 V). Wejœcia prze³¹czaæ odpowiedni- neratora od 10 Hz do 20 kHz sprawdziæ
mi kombinacjami sygna³ów S1 i S2 poka- równomiernoœæ charakterystyki czêstotli- Pó³przewodniki
zanymi w Tabeli 1. woœciowej. Powinna zawieraæ siê US1, US2, US6 – TL 072
Tabela 1 – Kombinacje sygna³ów S1 i S2 w³¹- w przedziale ±1 dB (±10%). Po usta- US3 – CD 4052
czaj¹ce odpowiadaj¹ce im wejœcia wieniu czêstotliwoœci sygna³u wejœciowe- US4 – LM 78L15
go 100 Hz sprawdziæ zakres regulacji to- US5 – LM 79L15
Wejœcie S1 S2 nów niskich reguluj¹c potencjometrem T1, T2, T4 – BC 548B
PHONO 0 0 P1. Zakres powinien wynosiæ co najmniej T3 – BC 557B
TUNER 1 0 10 dB na + i –. Zmieniæ czêstotliwoœæ sy- D1, D2 – 1N4148
CD/DVD 0 1 gna³u na 10 kHz i reguluj¹c potencjome- Rezystory
TAPE PLAY 1 1 trem P2 sprawdziæ zakres regulacji tonów R3, R7, R20, R21,
wysokich. Nastêpnie sprawdzenia te po- R40, R46 – 470 W/0,125 W
1 – rozwarcie; wtórzyæ dla kana³u prawego. R11, R12, R14, R15,
0 – zwarcie do masy. Po uruchomieniu obu p³ytek mo¿e- R16, R17, R36, R41 – 1 kW W/0,125 W
Napiêcie wyjœciowe przy sterowaniu my zamontowaæ je we wzmacniaczu. Po- R33, R34 W/0,25 W
– 1 kW
wejœcia PHONO mo¿e wynosiæ oko³o 0,2 ³¹czenia wykonaæ zgodnie ze schematem R6, R8 W/0,125 W
– 1,5 kW
V. Czu³oœæ tego wejœcia mo¿na zwiêkszyæ po³¹czeñ z rys. 6. R13, R47, R48 W/0,125 W
– 2,2 kW
zmniejszaj¹c rezystancje R3 i R7. Jako prze³¹czniki W1 i W2 polecam R24, R25, R37, R43 – 3,3 kW W/0,125 W
Po uruchomieniu uk³adu wejœciowe- prze³¹czniki obrotowe typu MPS dostêp- R22, R23, R38, R44 – 4,7 kW W/0,125 W
go, wy³¹czyæ zasilanie zewnêtrzne. Do³¹- ne w handlu. Prze³¹czniki te zamontowaæ R26, R27, R31, R32,
czyæ napiêcia stabilizowane + i –15 V do na p³ycie czo³owej. Po³¹czenia wyjœæ uk³a- R35, R42 W/0,125 W
– 10 kW
p³ytki uk³adu regulacji. W³¹czyæ zasilanie du wejœciowego do wejœæ uk³adu regula- R1, R2, R4, R9, R28,
zewnêtrzne. Napiêcia zasilaj¹ce US6 po- cji wykonaæ przewodem ekranowanym. R29, R30, R39, R45 – 47 kW W/0,125 W
winny wynosiæ oko³o 15 V. Na wyjœciach Przewód ekranowany wykorzystaæ tak¿e R5, R10 W/0,125 W
– 360 kW
US6 (1, 7) napiêcia powinny wynosiæ 0 V. do doprowadzenia sygna³u do wejœæ R18, R19 W/0,125 W
– 470 kW
Dzia³anie regulacji bêdzie mo¿na spraw- wzmacniacza mocy. P3 W-M+N PRP-T-185
– 47 kW
dziæ dopiero po zmontowaniu ca³oœci (na Jeœli nie planujemy stosowania ze- P1, P2, P4 – 100 kWW-B PRP-T-185
s³uch), jeœli nie dysponujemy generato- wnêtrznego korektora graficznego i wej- Kondensatory
rem i oscyloskopem. œcia DIRECT nie trzeba stosowaæ prze³¹cz- C1, C2 – 220 pF/50 V ceramiczny
Zewrzeæ styki 1 i 3 prze³¹czni- nika W2. Na p³ytce regulacji nale¿y wte- C4, C5 – 1,8 nF/63 V KSF-020
ków W2L i W2P. Suwaki potencjometrów dy po³¹czyæ na sta³e punkty oznaczone ja- C21, C28 – 3,3 nF/100 V MKSE-20
P1, P2 i P3 ustawiæ w po³o¿enia œrodko- ko 1 i 3 dla prze³¹czników W2P i W2L. C3, C6 – 6,8 nF/100 V MKSE-20
we. Potencjometr P4 ustawiæ na maksi- Po zrealizowaniu po³¹czeñ nale¿y C22, C27 – 22 nF/63 V MKSE-20
mum. Sygna³ z generatora (1 kHz, sprawdziæ dzia³anie ca³oœci przez ods³uch C24, C29 – 33 nF/63 V MKSE-20
0,3 V) podaæ na wejœcie WEL uk³adu re- audycji radiowej lub nagrania z p³yty CD. C31, C32 – 100 nF/63 V MKSE-20
gulacji. Oscyloskop pod³¹czyæ do wyjœcia Ewentualne przydŸwiêki sieci usun¹æ C9, C10,
WYL. Sygna³ wyjœciowy powinien mieæ przez eksperymenty z uziemianiem prze- C11, C12,
tak¹ sam¹ wartoœæ (wartoœæ miêdzy- wodów ekranowanych. C15÷C18,
szczytowa 0,85 V). flyczŒ pozytywnych wra¿eæ. C25, C30 – 100 nF/50 V ceramiczny
C23, C26 – 220 nF/63 V MKSE-20
T W2L C7, C8,
–50V +50V
C13, C14 – 100 mF/16 V
2 1 3 C19, C20 – 100 mF/50 V
+15V +15V
T T Inne
–15V –15V W1 – prze³¹cznik MPS 1×4 poz.
EQ/DIR L WE W2 – prze³¹cznik MPS 2x2 poz.
WYL WEL WYL GN – 7 szt. gniazdo
T T T
DO
UK£AD UK£AD podwójne Cinch
T T T
WZMACNIACZA
WEJŒCIOWY REGULACJI MOCY p³ytka drukowana numer 558
WYP WEP WYP

EQ/DIR P WE
p³ytka drukowana numer 559
1
2
S1 5
3
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
S2
T 4 niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
2 1 3 wiaæ w redakcji PE.
1

5
2 Cena: p³ytka numer 558 – 9,80 z³
3
W2P p³ytka numer 559 – 5,00 z³
W1 4

+ koszty wysy³ki.
Rys. 6 Schemat po³¹czeñ pomiêdzy p³ytkami à R.K.
 11/2000 Urz¹dzenia zasilaj¹ce
Usprawnienie ³adowarki
akumulatorów Ni-Cd
Kilka miesiêcy temu zbudowa³em ³a- dowane stan na³adowania osi¹gnê³y doœæ
dowarkê do akumulatorów przedstawion¹ szybko, lecz elektronika ³adowarki nie roz-
w numerze 9/1999 Praktycznego Elektro- pozna³a spadku napiêcia z uwagi na to, ¿e
nika. Generalnie jestem zadowolony z jej by³a ustawiona na ³adowanie czterech
dzia³ania. Zauwa¿y³em, ¿e ³adowarka akumulatorów. Doprowadzi³o to do prze-
znacznie lepiej w stosunku do zwyk³ych grzania akumulatorów i rozhermetyzowa-
³adowarek „na³adowuje” akumulatory. nia ich obudów. W efekcie tego akumula-
W porównaniu ze zwyk³¹ ³adowark¹ czas tory straci³y pojemnoœæ i nadawa³y siê tyl-
³adowania jest du¿o krótszy i wynosi ko do wyrzucenia.
w przypadku roz³adowanych akumulato- Chc¹c unikn¹æ ponownie tego same-
rów oko³o czterech godzin. Przy czym aku- go rodzaju pomy³ki postanowi³em zbudo-
mulatory pracuj¹ w przybli¿eniu o 30% waæ prosty automat rozpoznaj¹cy liczbê
d³u¿ej, co oznacza ¿e s¹ na³adowane „do ogniw pod³¹czonych do ³adowarki. Uk³ad
pe³na”. Skrócenie czasu ³adowania jest takiego automaty przedstawiony jest na
mo¿liwe pod warunkiem zwiêkszenia pr¹- rysunku 1. W przypadku dwóch akumula-
du ³adowania. Prowadzi to jednak do torów po³¹czonych szeregowo napiêcie na
nadmiernego grzania siê akumulatorów, ich zaciskach mo¿e zawieraæ siê w grani-
które nie s¹ przystosowane do szybkiego cach od 1,7 V dla ogniw kompletnie roz-
³adowania (mowa tu o zwyk³ych palu- ³adowanych a¿ do 3,8 V w trakcie inten-
szkach R6 o pojemnoœci 750 mAh). sywnego ³adowania. Natomiast w przy-
Niestety urz¹dzenie to doprowadzi³o padku czterech akumulatorów wartoœci
do uszkodzenia moich akumulatorów. napiêæ wynosz¹ odpowiednio od 3,4 V do
Przyczyn¹ by³a moja najzwyklejsza 7,6 V. Jak widaæ zakresy napiêæ czêœciowo
w œwiecie pomy³ka. £adowarkê wykona- pokrywaj¹ siê. Co stwarza problem w roz-
³em w wersji przeznaczonej do ³adowania ró¿nieniu liczby akumulatorów. Mo¿e siê
dwóch lub czterech akumulatorów. Dwa bowiem zdarzyæ, ¿e dwa intensywnie ³a-
akumulatory stosujê w walkmenie, a czte- dowane akumulatory bêd¹ mia³y na swo-
ry w cyfrowym aparacie fotograficznym. ich zaciskach napiêcie 3,6 V czyli tyle sa-
Z tego te¿ wzglêdu w ³adowarce umieœci- mo co cztery roz³adowane akumulatory.
³em prze³¹cznik liczby ³adowanych ogniw. Nie têdy wiêc droga.
Gdy do ³adowarki w³o¿y³em dwa akumu- Rozwi¹zanie problemu automatyzacji
latory zapomnia³em ustawiæ prze³¹cznik nasuwa siê samo gdy popatrzy siê na pro-
we w³aœciwej pozycji. Pozosta³ on w pozy- blem nieco inaczej, czyli od strony zasob-
cji ³adowania czterech akumulatorów. Po- nika do którego wk³ada siê akumulatory
niewa¿ ogniwa by³y tylko czêœciowo roz³a- na czas ³adowania. £adowane akumula-
do nó¿ki 3
MAX712 (MAX713) +12V
(Punkt B)
47k
do nó¿ki 6 D mo¿na wykonaæ pos³uguj¹c siê tabel¹ za-
22k
MAX712 (MAX713)
(Punkt BATT–)
T2
100k T1 BC557B
BC547B
C Na zakoñczenie jeszcze jedna uwaga
22k Pk
1N4148
+ dotycz¹ca ³adowania akumulatorów. Ma-
do wyjϾ
³adowarki
B nie mo¿e przekraczaæ 264 min, czyli 4 go-
–
Akumulatory
1,2V
A
Rys. 1 Schemat pod³¹czenia akumulatorów do ³adowarki
automatycznie zmieniaj¹cej liczbê ³adowanych akumulatorów.
31
tory musz¹ byæ jednego typu i powinny
byæ wykorzystywane w takim samym ze-
stawie jak s¹ ³adowane. Akumulatory ³¹-
czy siê szeregowo.
W zasobniku nale¿y wyprowadziæ do-
datkowy przewód „w po³owie drogi”, czyli
pomiêdzy akumulatorami A, B i C, D (rys.
1). Oba przewody „górny” i „œrodkowy”
doprowadza siê do styków przekaŸnika.
W ten sposób zmieniaj¹c po³o¿enie styków
przekaŸnika mo¿na prze³¹czaæ ³adowanie
czterech lub dwóch akumulatorów. W pozy-
cji spoczynkowej (takiej jak na schemacie)
³adowane s¹ tylko dwa akumulatory A i B.
Gdy do zasobnika w³o¿y siê cztery aku-
mulatory, napiêcie pojawiaj¹ce siê pomiê-
dzy zaciskami „œrodkowym” i „górnym”
spowoduje w³¹czenie tranzystora T1 a tak¿e
tranzystora T2, który uruchomi przekaŸnik
Pk. Styki przekaŸnika zmieni¹ po³o¿enie co
spowoduje, ¿e bêd¹ ³adowane cztery aku-
mulatory jednoczeœnie. Równoczeœnie do-
datkowa para styków po³¹czona z uk³adem
steruj¹cym ³adowark¹ MAX 712 (MAX
713) „powiadomi” uk³ad o tym, ¿e ma
w tej sytuacji do czynienia z czterema aku-
mulatorami. Styki przekaŸnika prze³¹czaj¹ce
akumulatory powinny charakteryzowaæ siê
dostateczn¹ wytrzyma³oœci¹ pr¹dow¹.
Zastosowane rozwi¹zanie niejako sa-
mo z siebie zabezpiecza przed ³adowa-
niem jednego lub trzech akumulatorów.
Niemo¿liwe jest tak¿e ³adowanie dwóch
akumulatorów D i C. Pozostaje tylko mo¿-
liwoœæ ³adowania dwóch akumulatorów
A i B lub wszystkich czterech A, B, C, D.
W proponowanym uk³adzie mo¿liwy
jest inny podzia³ liczby ³adowanych aku-
mulatorów np. 1 i 2 lub 1 i 3. Trzeba wte-
dy tylko zmieniæ punkt pod³¹czenia do-
datkowych styków przekaŸnika do uk³adu
MAX 712 (MAX 713). W niektórych przy-
padkach konieczne jest zastosowanie
przekaŸnika z dwoma parami styków po-
mocniczych. Odpowiednie po³¹czenia
tytu³owan¹ „Programowanie iloœci
ogniw” zamieszczon¹ w PE 9/99.
ksymalny czas ³adowania akumulatorów
dzin i 24 minut. Z tego te¿ wzglêdu je¿eli
do ³adowarki przeznaczonej do ³adowania
akumulatorów o pojemnoœci 750 mAh
w³o¿ymy akumulatory o pojemnoœci 4 Ah
(odpowiedniki R20) nie zostan¹ one na³a-
dowane do pe³na. £adowarka zakoñczy ³a-
dowanie w oparciu o up³yw czasu a nie na
32 Technika motoryzacyjna
podstawie wykrycia spadku napiêcia na
zaciskach DU. W przypadku ³adowania du-
¿ych akumulatorów konieczne jest zwiêk-
szenie pr¹du ³adowania do wartoœci C/3
czyli 4 Ah/3h=1,33 A. Przy takim pr¹dzie
akumulatory zd¹¿¹ siê na³adowaæ przed
up³ywem czasu po którym ³adowarka wy-
³¹czy siê, zadzia³a wykrywanie spadku na-
piêcia DU. Chc¹c usprawniæ ³adowarkê
mo¿na zamontowaæ w niej dwa rezystory,
których wartoœæ okreœla pr¹d ³adowania
oraz prze³¹cznik. Trzeba jednak zwracaæ
uwagê na pr¹d ³adowania, czyli na pozycjê
prze³¹cznika, gdy¿ zbyt du¿y pr¹d ³adowa-
nia mo¿e doprowadziæ do uszkodzenia
akumulatory o ma³ej pojemnoœci.
Schemat takiego usprawnienia
przedstawiono na rysunku 2. Równolegle
do istniej¹cego rezystora R4 pod³¹cza siê
dwa dodatkowe rezystory R4’ i R4”.
W uk³adzie zastosowano dŸwigienkowy
prze³¹cznik trzypozycyjny. Charaktery-
styczn¹ cech¹ tego prze³¹cznika jest to, ¿e
w pozycji œrodkowej ¿aden ze styków
bocznych nie ³¹czy siê z stykiem œrodko-
wym. Dla tej pozycji pr¹d ³adowania bê-
dzie okreœlony przez rezystor R4, czyli nic
nie ulegnie zmianie. Ustawienie prze³¹cz-
nika w pozycjê 1 lub 3 spowoduje równo-
leg³e do³¹czenie do rezystora R4 jednego
z rezystorów R4’ lub R4”. Pr¹d ³adowania
Zabezpieczenie rozrusznika
w samochodzie FIAT 126p/126el
Po dwudziestu szeœciu latach produkcji
„malucha” nadszed³ koniec ery samochodu
dla „Kowalskiego”. Samochód ten przeszed³
przez ten czas niewiele zmian, ale prze¿y³ za
to swojego „nastêpcê” Cinquecento. Kon-
strukcja i produkcja takiego samochodu
w Polsce przyczyni³a siê do rozwiniêcia
i upowszechnienia motoryzacji w spo³e-
czeñstwie. „Maluchy” niemal zawsze dzieli-
³y siê na dwie wersje – eksportow¹ i krajo-
w¹ teraz STX, ELX. W tych „gorszych” miê-
dzy innymi g³ówny w³¹cznik (stacyjka) nie
posiada³ zabezpieczenia przed powtórnym
w³¹czeniem rozrusznika. Proponujê wyko-
nanie uk³adu, który zapobiegnie w³¹czeniu
rozrusznika w czasie pracy silnika.
Czêsto, gdy za kierownic¹ siada nie-
doœwiadczony kierowca samochód prze-
chodzi ostre katusze. Charakterystyczny
zgrzyt wieñca zêbatego na kole zamacho-
2
11
C7 C8
C6 100n 10mF
12
220p /25V
X713 6 R4
0,25W
13
POZ1
W£1
I1
ulegnie zwiêkszeniu. Mo¿na go obliczyæ
0 ,25 V × R4 [ W ] × R4' [W ]
w prosty sposób w oparciu o wzór:
I'³ ad =
R4 [ W ] + R4' [ W]
Podobnie oblicza siê pr¹d ³adowania
dla rezystora R4”. W uk³adzie zastosowano
sygnalizacjê przy pomocy diod œwiec¹-
cych. Dla najmniejszego pr¹du ¿adna
z diod nie œwieci siê. Dla pr¹du o œredniej
wartoœci œwieci siê dioda zielona, a dla
pr¹du najwiêkszego czerwona. Dla wygo-
dy mo¿na zastosowaæ diodê dukolorow¹
ze wspólnym wyprowadzeniem katody.
Podczas ³adowania akumulatory na-
grzewaj¹ siê. Rozgrzewanie nie przebiega
wym i wspó³pracuj¹cego z nim bendix-
u rozrusznika odstrasza innych u¿ytkowni-
ków drogi. Nie przekreœlam tu „¿ó³todzio-
bów” bo sam kiedyœ odebra³em prawo
jazdy. Czasem jednak, gdy jedziemy
w korku ulicznym, mamy w³¹czony radio-
odtwarzacz i ktoœ nam „zatr¹bi” z ty³u,
a nasz maluch nie jedzie, to niemal za-
wsze szybko przekrêcamy kluczyk. Gdy
silnik pracuje, to na obracaj¹ce siê ko³o
zamachowe nasuwa siê ko³o zêbate rozru-
sznika. W najlepszym wypadku koñczy siê
to niemi³ym dla ucha zgrzytem. Czêsto
jednak taka nieostro¿noœæ koñczy siê
na wy³amaniu fragmentów zêbów, g³ów-
nie bendix-u.
Naprawy s¹ oczywiœcie drogie, ale
mo¿na temu zapobiec potencjalnie poprzez
od³¹czenie zasilania elektromagnesu rozru-
sznika tu¿ po pierwszym rozruchu. Uk³ad
11/2000
W£1a
+ CZERWONA
+12V RD
1,2k
– ZIELONA
12 W£1b
–
6
R4 R4’ R4’’
POZ2 POZ3
13
I2 I3
Rys. 2 yyy
jednak równomiernie. W pierwszej fazie
trwaj¹cej ok. 70% czasu ³adowania grza-
nie siê akumulatorów jest minimalne,
póŸniej akumulatory zaczynaj¹ siê grzaæ
doœæ szybko. Nie wolno doprowadzaæ do
sytuacji by temperatura akumulatorów
przekroczy³a 60°C. Przy takiej temperatu-
rze trudno jest utrzymaæ rêkê na akumula-
torach. Je¿eli wystêpuje tak silne grzanie
nale¿y zmniejszyæ pr¹d ³adowania.
Tak zmodyfikowana ³adowarka jest
ju¿ urz¹dzeniem bardzo funkcjonalnym
i pozwala na ³adowanie ró¿nego rodzaju
akumulatorów.
à Ryszard Skiba
jest tañszy ni¿ nowa stacyjka z „blokad¹”
i bardzo prosty w wykonaniu.
Dzia³anie uk³adu sprowadza siê do
usprawnienia „stacyjki” bez „blokady" ob-
wodem elektronicznym przedstawionym na
rysunku 1. Najwa¿niejszym elementem
funkcjonalnym tego uk³adu jest triak, który
spe³nia rolê przerzutnika bistabilnego. Tyry-
story i triaki ma³o popularne w technice
pr¹du sta³ego okaza³y siê najtrafniejszymi
elementami w opisywanym uk³adzie.
W porównaniu z przerzutnikiem wykona-
nym na elementach dyskretnych lub na
uk³adach cyfrowych, triaki i tyrystory s¹ od-
porne na zak³ócenia oraz w szerokim zakre-
sie na zmianê napiêæ zasilania. Sygna³ stero-
wania ogranicza siê tylko do odpowiednie-
go pr¹du i poziomu napiêcia. Jednak
w odró¿nieniu od tradycyjnego przerzutni-
ka, triak zmienia swój stan na stan odciêcia
poprzez zmniejszenie pr¹du zasilaj¹cego
poni¿ej poziomu tzw. pr¹du podtrzymania.
Kolejne kryterium to fakt, ¿e triak ma tylko
trzy nó¿ki co mówi samo za siebie. Oprócz
podstawowej aplikacji triaka zastosowa³em
tak¿e tranzystor pnp. w uk³adzie szerego-

–
Ak
+ 30
AVV
50 czerwony
Do obwodu
g³ównego rozrusznika
50 czerwony
Do obwodu w³¹cznika
elektromagnetycznego
rozrusznika
Rys. 1 Schemat ideowy elektronicznej blokady stacyjki do Fiata 126p
wym z obci¹¿eniem rezystancj¹ uzwojeñ
przekaŸnika. Rezystory R1 i R2 tworz¹ dziel-
nik napiêcia steruj¹cego tranzystor. Dioda
D2 stanowi odpowiednie sprzê¿enie zwrot-
ne tzw. samopodtrzymanie, dziêki któremu
nie nastêpuje roz³¹czenie przekaŸnika
w czasie trwania rozruchu. Rezystor R4 usta-
la odpowiedni pr¹d za³¹czania bramki
G triaka. Rezystor R3 stanowi obci¹¿enie dla
triaka. Dioda D3 realizuje blokowanie prze-
piêæ przy wy³¹czaniu przekaŸnika. Podobnie
dioda D1 zamyka drogê dla przepiêæ od in-
dukcyjnoœci elektromagnesu rozrusznika.
Kondensatory C1 i C2 pracuj¹ przy t³umie-
niu stanów nieustalonych przez co uk³ad
dzia³a pewnie (nie drgaj¹ styki przekaŸnika).
Ogólnie wszystkie elementy dobrane s¹ tak,
aby uk³ad dzia³a³ ju¿ przy napiêciu 7 V (spa-
dek napiêcia na zaciskach akumulatora
w czasie rozruchu). W rozwi¹zaniu modelo-
wym wykorzysta³em tani przekaŸnik typu
IZC-20F na napiêcie 12 V i obci¹¿eniu 12 A.
Jest to bardzo delikatny przekaŸnik, ale ze
wzglêdu na jego krótkie wrêcz impulsowe
Kostka
wtyczka 50 CZERWONY
Kostka
gniazdo
INT
30
50
INT CZARNY
NIEBIESKO-CZARNY
CZERWONY
BR¥ZOWY
CZARNY
BR¥ZOWY 30
NIEBIESKO-CZARNY 15/54
Do instalacji
elektrycznej
samochodu
Rys. 2 Schemat pod³¹czenia uk³adu blokady do instalacji elektrycznej samochodu
11/2000 Zabezpieczenie rozrusznika 33
pod³¹czenia do instalacji elektrycznej FIA-
Do odbiorników instalcji samochodowej TA 126p przedstawia rysunku 2.
1
STACYJKA
A2
Ty Monta¿ i uruchomienie
15/54 TAG9123
G
R1 R2 Po zamontowaniu uk³adu do instalacji
MAR
470W BC177 470W
INT
A1 samochodowej, w pierwszej kolejnoœci
T C1 R3 R4 sprawdzamy poprawnoœæ po³¹czeñ wy³¹cz-
D3 C2 470W 680W
2 nika g³ównego poprzez przekrêcenie klu-
czyka w pozycjê „w³¹czony”. Badamy dzia-
3 W£ Pk ³anie wszystkich odbiorników np. kierun-
AWARIA D2 kowskazów, wycieraczek, œwiate³ mijania
i drogowych. Wszystkie te odbiorniki po-
4
D1 winny byæ wy³¹czane przez kluczyk. Na-
D1÷D3 – 1N4007
stêpnie przekrêcamy bardzo szybko kluczyk
do pozycji rozruch, ale tak aby nie urucho-
miæ silnika. Rozrusznik powinien „za³apaæ”
na krótko (je¿eli nie bêdzie ¿adnej reakcji, to
dzia³anie na przestrzeni pracy ca³ego samo- nale¿y sprawdziæ jeszcze raz monta¿
chodu pokusi³em siê go zastosowaæ. Po i pod³¹czenia). Po tej czynnoœci nie cofaæ
rocznej eksploatacji nie widaæ wyraŸnego kluczyka do pozycji „wy³¹czony” ale po-
zu¿ycia styków. Dobór triaka nie jest kry- wtórzyæ krótkie za³¹czenie rozruchu. W obe-
tyczny, jednak przy zastosowaniu innego ty- cnym stanie przekrêcanie kluczyka nie po-
pu nale¿y kierowaæ siê ma³¹ moc¹ i pr¹dem winno powodowaæ rozruchu. W³aœnie to
przewodzenia. Nale¿y te¿ uwzglêdniæ pr¹d jest cel ca³ego urz¹dzenia. Ca³oœæ warto
za³¹czania bramki i pr¹d podtrzymania z³¹- sprawdziæ kilka razy np. przy w³¹czonych
cza anoda-katoda. odbiornikach. Warto równie¿ sprawdzaæ
Do uk³adu mo¿na u¿yæ przekaŸnika sa- okresowo np. przy okazji przegl¹du samo-
mochodowego jednak nale¿y zmieniæ tran- chodu. Teraz powinniœmy byæ pewni ¿e nie
zystor na typ o wiêkszej mocy np.; BC 313, uruchomimy rozrusznika w czasie jazdy.
BD 136 i sprawdziæ poprawnoœæ dzia³ania Urz¹dzenie modelowe pracowa³o ju¿ przez
ca³ego obwodu. okr¹g³y rok i sprawuje siê bardzo dobrze.
Po zmontowaniu elementów na p³yt- Istnieje mo¿liwoœæ pewnego zak³ócenia
ce drukowanej obwód nale¿y umieœciæ samego rozruchu w przypadku wyczerpane-
w plastikowej obudowie. Sposób rozwi¹- go akumulatora, gdy napiêcie obci¹¿onej
zania i zamontowania pozostawiam Czy- instalacji spadnie poni¿ej 6 V (zrywanie roz-
telnikom. Pamiêtaæ jednak nale¿y, aby po- ruchu), mo¿na wiêc zamontowaæ w urz¹-
³¹czenia by³y krótkie i pewne w dzia³aniu, dzeniu prze³¹cznik „AWARIA” o pr¹dzie ko-
a umiejscowienie urz¹dzenia nie kolido- mutacji co najmniej 8 A bocznikuj¹cy styki
wa³o z innymi mechanizmami samochodu. przekaŸnika. Obwód ten zaznaczony jest na
Przewody po³¹czeniowe powinny mieæ schemacie lini¹ przerywan¹ (rys. 1). Innym
przekrój 2,5 mm2. Przyk³adowy sposób rozwi¹zaniem mo¿e byæ zastosowanie prze-
kaŸnika o napiêciu uzwojenia 6 V.
Kostka Jednak nale¿y przewidzieæ wtedy
INT 50 CZERWONY
gniazdo Kostka p³yn¹cy pr¹d i zastosowaæ ewentu-
wtyczka
alnie inny tranzystor steruj¹cy
3 1 2
(wiêkszy pr¹d przewodzenia).
UK£AD GND
4 Urz¹dzenie mo¿na z powodzeniem
ELEKTRONICZNY
zamontowaæ w innych samocho-
dach z „minusem” na masie i o na-
INT
50
30
piêciu instalacji 12 V.
NIEBIESKO-CZARNY
CZERWONY
BR¥ZOWY
CZARNY
Jednak wtedy nale¿y zaznajo-
miæ siê ze schematem elektrycz-
nym samochodu. Bardzo pomocne
s¹ oznaczenia przewodów (kolory
i wartoœci liczbowe) na schemacie.
Do stacyjki
w³¹cznika g³ównego
à Grzegorz Motylewicz
34 Elektronika domowa 11/2000

Termoregulator
z pomiarem temperatury
do mieszkania i samochodu
Autor straszy nas groŸb¹ bliskiego wyczerpania paliw kopalnych. Chc¹c
ten moment odsun¹æ jak najdalej w czasie proponuje wykonanie regu-
latora temperatury, który mo¿e zapewniæ oszczêdnoœci przy ogrzewaniu
mieszkania. Nie obce s¹ te¿ u autora ci¹gotki do luksusu, dlatego regu-
lator mo¿na tak¿e zastosowaæ do automatycznego sterowania klimaty-
zacj¹ w samochodzie.

Wszystkie rodzaje energii dro¿ej¹
i bêd¹ dro¿eæ w najbli¿szej przysz³oœci.
Prozaiczn¹ przyczyn¹ tego faktu jest to, ¿e
wraz z rozwojem cywilizacyjnym wzrasta
zapotrzebowanie na energiê. Na skutek
tego zbli¿amy siê powoli aczkolwiek nie-
uchronnie do wyczerpania surowców
energetycznych zgromadzonych na naszej
planecie. Szumne badania nad pozyska-
niem energii w procesie syntezy wodoro-
wej ostatnio przycich³y, co wskazuje, ¿e to
Ÿród³o nieprêdko bêdzie dostêpne. Dlate-
go te¿ coraz wiêkszego znaczenia nabiera zu¿ycia nawet o niewielki procent prowa-
racjonalna gospodarka energetyczna. Pod dzi do du¿ych oszczêdnoœci.
wzglêdem zapotrzebowania na energiê Oszczêdnoœci mo¿na osi¹gn¹æ stosu-
na jednym z pierwszych miejsc mo¿na j¹c automatykê. Nawet najprostsze urz¹-
umieœciæ ogrzewanie naszych domów. Za- dzenia zapewniaj¹ spory poziom oszczêd-
potrzebowania na energiê do celów noœci. Opisany poni¿ej regulator umo¿li-
grzewczych jest ogromne. Energia zu¿yta wia precyzyjne nastawianie temperatury
w ci¹gu godziny na ogrzewanie mieszka- we wnêtrzach ogrzewanych pomieszczeñ.
nia o powierzchni 50 m2 pozwala ogl¹- Regulator mo¿e tak¿e pos³u¿yæ do za-
daæ telewizjê przez 50 godzin. Tam gdzie pewnienia nam komfortu w samochodzie
zu¿ycie energii jest najwiêksze najproœciej wyposa¿onym w manualn¹ klimatyzacjê,
jest poczyniæ oszczêdnoœci. Zmniejszenie czyli tak¹ która nie posiada automatycz-

W1 W2
P1 1k-A
10÷30°C
W£1
POMIAR USTAW
(15÷25°C) D1
R2 LED
330W

K D1 A

(470W) (1k)

V Q – S + R3 P2 +5V 7 7 7 C12
R19 10mF R20
CZUJNIK TEMPERATURY 300W 220W 10k /25V 5,1k
R4 2k R15 1M 21
31
HI 36 P3
C2 R13 C6 US1 35 220W
R1 WE 1mF 11k 100n ICL 7107 32
LM35 30 R18
LO
2k 1 26 40 39 38 33 34 27 28 29 820W
REF (1,5k) R14 +5V
C1 100k
R5 510W C11
100n +5V D3
470n
LM385-1,2V
LM C7
C3 47mF
358 D2
1mF
1,2V R16 C8 C9 C10 R17
100k 100p 100n 220n 47k
R6 510W R7 510W +5V +12V
A
A
R10 D1
C4
K
1mF 2,2k B
R9 4,7M D4
R12
C
1,5k Pk1
+5V
US3
5 8
R11 +5V wy we
7
R8 2k US2 7805 +12V
6
4 LM393 10k
T1 C13 C14 C15
C5 BC547B 47n 100mF 470mF
1mF T

Rys. 1 Schemat ideowy regulatora temperatury

 11/2000 Termoregulator 35

nego utrzymywania nastawionej tempera- paratora US2. Gdy wartoœæ napiêcia usta- zaowocuje wy³¹czeniem przekaŸnika.
tury. Nie wiedzieæ czemu ta drobna przy- wiona potencjometrem P1 jest wiêksza Komparator posiada niewielk¹ histerezê
jemnoœæ jest traktowana przez producen- od wartoœci napiêcia doprowadzonego której wartoœæ w prze³o¿eniu na tempera-
tów samochodów jako wyj¹tkowo luksu- z czujnika komparator w³¹czy przekaŸnik turê nie przekracza 0,2÷0,3°C.
sowa, co poci¹ga za sob¹ wysok¹ cenê. Pk1 rozpoczynaj¹c grzanie, które trwa a¿ Po naciœniêciu na prze³¹cznik W£1 do
Wszak w ca³ym systemie klimatyzacji naj- do chwili zrównania siê obu napiêæ, co wejœcia HI miliwoltomierza US1 zostaje
dro¿sza jest sprê¿arka, dodatkowa ch³o-
dnica i parownik, czyli element ch³odz¹cy.
Elektronika steruj¹ca takim systemem po-
winna byæ stosunkowo tania a nie jest.
Opisane ni¿ej urz¹dzenie mo¿e spe³niaæ
obie funkcje w zale¿noœci od potrzeb.

Opis uk³adu
ARTKELE 562
Ka¿dy regulator musi siê sk³adaæ z kil-
ku podstawowych elementów. Przedsta-
wiona konstrukcja nie odbiega w tym
przypadku od standardu. Do pomiaru
temperatury wykorzystano fabrycznie ska-
librowany czujnik LM 35. By³ on wielo-
krotnie opisywany w Praktycznym Elektro-
niku. Jest to chyba najbardziej dostêpny
i najtañszy czujnik o œredniej klasie do-
k³adnoœci wystarczaj¹cej do tego typu za-
stosowañ. Napiêcie wyjœciowe z czujnika
ARTKELE
zmienia siê o 10 mV na 1°C. Punktem od-
niesienia dla czujnika (umown¹ mas¹) jest
562
dioda referencyjna D2. Zastosowanie dio-
dy by³o podyktowane koniecznoœci¹ prze-
suniêcia zakresu wskazañ na mniej wiêcej
œrodek napiêcia zasilania, tak aby miliwol-
tomierz ICL 7107 US1 móg³ pracowaæ
przy pojedynczym napiêciu zasilania. R2 W1 W£1 P1
Napiêcie wyjœciowe z czujnika dopro- GY W2
wadzone jest do wejœcia nieodwracaj¹ce-
go precyzyjnego komparatora US2.
562
Oprócz tego napiêcie to za poœrednic-
ARTKELE D1
twem styków prze³¹cznika W£1 dochodzi
WE

K
+

S
–

do wejœcia HI miliwoltomierza US1. Wej- GX

GW
œcie LO miliwoltomierza pod³¹czone jest
za poœrednictwem dzielnika napiêciowe- B C A
P2
go R13, R14 do napiêcia odniesienia R3
Pk1
US2 T1 D4
z diody D2. W takim uk³adzie miliwolto-
CZUJNIK

WE
393
LM

mierz reaguje na ró¿nicê napiêcia na wyj- +5V

R10
R11
R9

REF Q
œciu czujnika podzielon¹ przez dziesiêæ. – C13
S R6 R7
Zatem wskazanie bêd¹ wyra¿one na
R4
R5

R12
GW R8
trzech cyfrach z dok³adnoœci¹ do 0,1°C. C4
C5 GX
Drugim „obwodem” regulatora jest uk³ad C2
P3
nastawiania po¿¹danej temperatury. C14 ARTKELE 562
ICL 7107
R18

W jego sk³ad wchodz¹ elementy P2, R3, C3 C7 US1

P1, R5. Elementy te tworz¹ regulowany D2

dzielnik napiêcia, który tak¿e odniesiony C10 C11
C6

C9
R15

C8

jest do napiêcia wystêpuj¹cego na dio- US3

R17

R16

R19

GY D3
dzie D2. Przy pomocy potencjometru P1 C15
R13 R20
mo¿na ustawiæ wartoœæ napiêcia z zakresu R14
C12
+ 12V –
takiego samego jakiego dostarcza czujnik
temperatury. Suwak potencjometru P1
pod³¹czony jest do drugiego wejœcia kom- Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów
36
a)
GRZANIE CH£ODZENIE PODGRZEWAIE
G£OWICY
A +12V
220V ~
82W
2W
B B
C C C
b)
g³owica
termostatyczna
2W
rezystor
grzejny
Rys. 3 Pod³¹czenie zewnêtrznych urz¹dzeñ
do regulatora temperatury
doprowadzone napiêcie z potencjometru
P1. Dziêki temu mo¿na odczytaæ na wy-
œwietlaczu ustawion¹ wartoœæ temperatu-
ry. W ten prosty sposób mo¿na zapewniæ
bardzo du¿¹ dok³adnoœæ nastawiania tem-
peratury, a¿ do 0,2°C. Niewielki b³¹d mo-
¿e wprowadzaæ napiêcie niezrównowa¿e-
nia komparatora i dryft napiêcia zasilania.
Potencjometr P2 s³u¿y do ustalenia
zakresu w jakim mo¿na regulowaæ tem-
peraturê. Na schemacie podano wartoœci
elementów P2, R3, R5 dla dwóch warian-
tów zakresu regulacji temperatury. War-
toœci bez nawiasów dotycz¹ zakresu
10÷30°C, natomiast wartoœci w nawia-
sach odnosz¹ siê do zakresu 15÷25°C.
Wê¿szy zakres jest wygodniejszy, gdy¿ ³a-
twiej jest ustawiæ potencjometrem ¿¹da-
n¹ wartoœæ.
Monta¿ i uruchomienie
Regulator zamontowany jest na
dwóch p³ytkach drukowanych. Jedna
z nich zawiera wyœwietlacz i elementy ma-
nipulacyjne: prze³¹cznik W£1 i potencjo-
metr P1 a druga uk³ad reguluj¹cy i pomia-
rowy. Potencjometr P1 przykrêcony jest do
p³ytki drukowanej, przy czym jego wypro-
wadzenia obrócone s¹ w stronê wyœwietla-
cza i przylutowane do trzech pól lutowni-
czych od strony druku. Pola te znajduj¹ siê
pomiêdzy nó¿kami w³¹cznika W£1. Dlate-
go te¿ w pierwszej kolejnoœci nale¿y za-
montowaæ w³¹cznik W£1 a dopiero
póŸniej potencjometr P1. P³ytki po³¹czone
Termoregulator 11/2000
s¹ ze sob¹ trzema wielo¿y³owymi tasiem- R5 i P2 o wartoœciach podanych w na-
kami Oznaczenia poszczególnych tasiemek wiasach. W takim przypadku regulacja
to: GX (19 ¿y³), GY (6 ¿y³) i GW (5 ¿y³). Wy- P2 sprowadza siê do ustawienia napiêcia
godnie jest zastosowaæ po jednej stronie 0,25 V dla prawej skrajnej pozycji P1
gniazda i wtyki o rozstawie 2,5 mm. i 0,15 V dla lewej skrajnej pozycji P1.
Oprócz tego do czêœci pomiarowej Tak¿e tu krañcowe wartoœci zakresu regu-
do³¹czony jest czujnik za poœrednictwem lacji nie s¹ krytyczne.
tasiemki z trzema ¿y³ami. Elementy C1 Je¿eli regulator bêdzie pracowa³
i R1 montuje siê bezpoœrednio przy czuj- w uk³adzie sterowania ogrzewaniem wy-
niku temperatury. Pod uk³ad miliwolto- korzystywane s¹ wyjœcia „A” i „C” do
mierza warto wstawiæ podstawkê. których mo¿na pod³¹czyæ sterowanie
Po zamontowaniu wszystkich elemen- grzejnikiem. Zastosowany na p³ytce dru-
tów mo¿na w³¹czyæ napiêcie zasilania kowanej przekaŸnik pozwala na w³¹cza-
i sprawdziæ wystêpowanie napiêcia zasila- nie stosunkowo niewielkiego obci¹¿enia
j¹cego +5 V. Na wyœwietlaczu powinien rzêdu 500 W. Wiêksze urz¹dzenia grzew-
pokazaæ siê jakiœ wynik. Nastêpnie nale¿y cze nale¿y za³¹czaæ za poœrednictwem
zmierzyæ przy pomocy woltomierza na- dodatkowego przekaŸnika du¿ej mocy,
piêcie pomiêdzy nó¿kami GND i WY czuj- lub stycznika.
nika temperatury. Wynik podany w wol- Uk³ad regulatora mo¿na tak¿e wyko-
tach mno¿y siê przez sto i tak¹ wartoœæ na- rzystaæ do dok³adnego regulowania tem-
le¿y ustawiæ na wyœwietlaczu przy pomo- peratury w mieszkaniach z ogrzewaniem
cy potencjometru P3. Je¿eli zmierzone na centralnym wyposa¿onych w zawory ter-
czujniku napiêcie wynosi³o 0,215 V na mostatyzowane. Zawory te maj¹ tylko
wyœwietlaczu nale¿y ustawiæ 21,5°C. orientacyjn¹ podzia³kê temperatur. Przy
Drug¹ czynnoœci¹ jest ustalenie czym dla tej samej nastawy temperatura
zakresu regulacji napiêcia przy pomo- w pomieszczeniu mo¿e siê zmieniaæ na-
cy którego ustawia siê regulowan¹ tem- wet o 5°C w zale¿noœci od temperatury
peraturê. Nale¿y
pod³¹czyæ woltmierz
pomiêdzy punkt „S”
prowadz¹cy do su-
waka potencjomet-
ru P1, a punkt REF
prowadz¹cy do czuj-
nika. Potencjometr
P1 ustawia siê w pra-
wym skrajnym po³o-
¿eniu, a potencjome-
trem P2 nale¿y usta-
wiæ napiêcie 0,3 V.
Dla lewego skrajnego
po³o¿enia P1 napiê-
cie powinno wynosiæ
0,1 V. Dopuszczalna
jest 10% odchy³ka
od podanych warto-
œci, która nie ma
wiêkszego znacze-
nia. To ustawienie
odpowiada zakreso-
wi regulacji od
+10°C do +30°C.
Je¿eli zakres re-
gulacji mo¿e byæ
wê¿szy, co u³atwia
precyzyjne ustawia-
nie wartoœci tempe-
ratury nale¿y zamon-
towaæ elementy R3,
 11/2000 Termoregulator 37

(np. œcianie pomiêdzy pokojami). Nie wol- Wykaz elementów

no umieszczaæ regulatora na œcianie ze-
wnêtrznej lub w pobli¿u Ÿróde³ ciep³a ta- Pó³przewodniki
kich jak blisko stoj¹cy telewizor lub lampa. US1 – ICL 7107
Œciana na której znajduje siê czujnik nie US2 – LM 393
powinna byæ tak¿e ogrzewana przez pro- US3 – LM 7805
mienie s³oneczne, nawet z drugiej strony. US4 – LM 35
Wszystkie te czynniki pogarszaj¹ sta³oœæ T1 – BC 547B
czynnika grzewczego i temperatury ze- temperatury w pomieszczeniu. D1 – LED
wnêtrznej. Zatem jest to rozwi¹zanie Nale¿y pamiêtaæ, ¿e wszystkie proce- D2, D3 – LM 358-1,2V
doœæ niedok³adne. Zawór termostatyzo- sy zwi¹zane z regulacj¹ temperatury prze- D4 – 1N4148
wany mo¿na wykorzystaæ w bardzo pro- biegaj¹ stosunkowo wolno. Przyczyn¹ jest W1 – wyœwietlacz podwójny WA
sty sposób jako zawór sterowany elek- du¿a bezw³adnoœæ cieplna obiektów W2 – wyœwietlacz pojedynczy WA
trycznie. W tym celu nale¿y ustawiæ na w których dokonuje siê regulacji. Dlatego Rezystory
zaworze najwy¿sz¹ mo¿liw¹ temperatu- nale¿y zachowaæ cierpliwoœæ. Efekt regu- R2 – 330 W/0,25 W
rê. Pod g³owic¹ zaworu mo¿liwie jak naj- lacji nie bêdzie widoczny od razu. Zmia- R3 – 300 W/0,25 W,
bli¿ej mieszka z medium rozszerzaj¹cym na zaprogramowanej w pomieszczeniu patrz opis w tekœcie
siê pod wp³ywem temperatury nale¿y temperatury bêdzie zachodzi³a nawet R5 – 510 W/0,125 W,
umieœciæ rezystor 82 W/2 W. Rezystor ten przez pó³ godziny. patrz opis w tekœcie
spe³nia funkcje grza³ki. Gdy temperatura Regulator mo¿na tak¿e wykorzystaæ R6, R7 – 510 W/0,125 W
w pomieszczeniu przekroczy zadan¹ na do automatycznego ustawiania tempera- R18 – 820 W/0,125 W
regulatorze wartoœæ rezystor pod g³owic¹ tury w samochodzie. Klimatyzacja ma R12 W/0,25 W
– 1,5 kW
zaworu zostanie w³¹czony. Nagrzewaj¹cy wiele zalet ale mo¿e doprowadziæ do ka- R1, R4,
siê pod wp³ywem przep³ywu pr¹du rezy- taru w najbardziej upalne dni. Jad¹c R8 – W/0,125 W
2 kW
stor podgrzeje g³owicê zaworu który za- w dalek¹ trasê temperatura we wnêtrzu R10 – W/0,125 W
2,2 kW
mknie siê, odcinaj¹c dop³yw ciep³a do samochodu potrafi spaœæ nawet do R20 – W/0,25 W
5,1 kW
grzejnika. Gdy temperatura spadnie po- +15 C. Bêd¹c ubranym jak na upa³ mo¿- R11, R19 – W/0,125 W
10 kW
ni¿ej zadanej, grzanie rezystora zostanie na wiêc ³atwo siê przeziêbiæ. Praktycznie R13 – W/0,125 W
11 kW
wy³¹czone, g³owica otworzy zawór i cie- wszystkie klimatyzatory samochodowe R17 – W/0,125 W
47 kW
p³o ponownie pop³ynie do kaloryfera. w³¹czane s¹ elektrycznie. Wystarczy ze R14, R16 – 100 kWW/0,125 W
Ten prosty system pozwala zmniejszyæ styków w³¹cznika klimatyzacji poprowa- R15 – 1 MWW/0,125 W
zmiany temperatury w pomieszczeniu do dziæ przewody do punktów „B” i „C” R9 – 4,7 M.WW/0,125 W
ok. 1°C, bez wzglêdu na panuj¹ce w sie- (rys. 3a). Uk³ad w³¹czy klimatyzacjê, gdy P1 – W-A PR 185
1 kW
ci ciep³owniczej i na dworze warunki. Je- temperatura przekroczy zadan¹ na regu- P2 – 220 W 10-cio obr.,
dynym warunkiem jest to aby do kalory- latorze wartoœæ. Po odpowiednim sch³o- patrz opis w tekœcie
fera dociera³a wystarczaj¹co gor¹ca wo- dzeniu wnêtrza uk³ad ponownie wy³¹czy P3 – 220 W 10-cio obr.
da. Przy tym rozwi¹zaniu rezystor grzejny klimatyzacjê. Dziêki temu mo¿na utrzy- Kondensatory
pod³¹cza siê tak jak pokazano to na ry- maæ sta³¹ temperaturê we wnêtrzu samo- C8 – 100 pF/50 V ceramiczny
sunku 3a i 3b. chodu. Zastosowanie automatycznej re- C13 – 47 nF/50 V ceramiczny
Dla prawid³owej pracy regulatora nie- gulacji temperatury pozwoli na zaoszczê- C1, C6, C9 – 100 nF/63 V MKSE-20
zmiernie wa¿ne jest w³aœciwe umieszczenie dzenie paliwa. Wszak klimatyzacja nie C10 – 220 nF/50 V MKSE-20
czujnika temperatury. Powinien on znajdo- pracuje za darmo. Sprê¿arka pobiera spo- C11 – 470 nF/50 V MKSE-20
waæ siê na wysokoœci 1,0÷1,5 m. nad ro energii której musi dostarczyæ silnik na- C2÷C5 – 1 mF/50 V
pod³og¹ na œcianie wewnêtrznej budynku szego samochodu. Nawet sprê¿arka elek- C12 – 10 mF/16 V
tryczna tak¿e wymaga zwiêkszonego zu- C7 – 47 mF/16 V
¿ycia paliwa przy pomocy którego alter- C14 – 100 mF/16 V
nator produkuje pr¹d. C14 – 470 mF/16 V
Tak¿e w tym przypadku niezmiernie Inne
wa¿ne jest umiejscowienie czujnika tem- W£1 – mikroprze³¹cznik
peratury. Warto zerkn¹æ do instrukcji lub monostabilny
ksi¹¿ki serwisowej gdzie znajduje siê Pk1 – przekaŸnik 12 V
czujnik temperatury w wersji samocho- p³ytka drukowana numer 562
du z automatyczn¹ klimatyzacj¹ i w tym
samym miejscu umieœciæ czujnik od re- P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
gulatora. Z regu³y jest to miejsce na de- niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
sce rozdzielczej na wysokoœci ko³a kie- wiaæ w redakcji PE.
rownicy po stronie kierowcy. Ale o tym Cena: p³ytka numer 562 – 10,80 z³
mo¿na myœleæ za kilka miesiêcy gdy¿ + koszty wysy³ki.
przed nami zima. à Janusz Ko³odziejczyk
38 Listy od czytelników
Panie redaktorze!
Niedawno ukoñczy³em (z powodze-
niem!) budowê zaprojektowanego przez Pana
zasilacza laboratoryjnego. Mia³em jednak
drobne trudnoœci oraz kilka spostrze¿eñ,
którymi chcia³bym siê podzieliæ:
1. Na p³ytce drukowanej jest b³¹d: skrajne
wyprowadzenia pot. P5 s¹ zamienione
a wiêc (odwrotnie ni¿ przy pozosta³ych po-
tencjometrach) maksymaln¹ regulacjê
(tj. tutaj pr¹d) uzyskujemy przy skrêceniu
pot. w lewo a nie prawo.
2. W uk³adzie czterozaciskowym, przy du¿ych
pr¹dach wyjœciowych, uk³ad siê wzbudza³
na czêstotliwoœci ok. 200 kHz. W uk³adzie
dwuzaciskowym (zaciski +I i +U oraz
-I i -U zwarte przy zasilaczu) problem nie
wystêpowa³. Po wielu eksperymentach
problem zlikwidowa³em w³¹czaj¹c pojem-
noœæ 100 nF pomiêdzy wyjœcie a wejœcie
odwracaj¹ce wzm. b³êdu (czyli generalnie
ograniczy³em jego pasmo przenoszenia).
Obawiam siê tylko czy nie pogorszy³a siê
zbytnio szybkoϾ reakcji zasilacza na skoko-
we zmiany obci¹¿enia. Mniejsze pojemno-
œci (np. 47 nF) nie eliminowa³y problemu.
Wydaje mi siê, ¿e w uk³adzie generalnie
brakuje zabezpieczeñ przed wzbudza-
niem. Chyba tylko C7 mo¿na za nie uznaæ.
3. Uwa¿am, ¿e rezystancja potencjometru P6
jest zbyt ma³a w stosunku do R16. Aby
uzyskaæ dok³adny pr¹d max.=5 A musia-
³em nie tylko wymieniæ R16 ale wrêcz do-
braæ j¹ tak dok³adnie, ¿e konieczne by³o
szeregowe po³¹czenie 2-ch rezystorów
(u mnie 56 k+7,5 k=63,5 k). Dopiero
wtedy mog³em u¿yæ potencjometru do
dok³adnego wyregulowania pr¹du.
4. Rezystor R26 ma chyba zbyt du¿¹ wartoœæ
– tranzystor T6 siê nie nasyca i wiatrak nie
krêci siê z pe³n¹ prêdkoœci¹. Zmniejszy³em
R27 do 6,8 k. Mo¿na chyba te¿ zamiast te-
go zwiêkszyæ R28.
5. O ile idea zastosowania 2-ch tranzystorów
wyjœciowych jest dla mnie jasna to nie ro-
zumiem, dlaczego umieszczone zosta³y
obok siebie. Czy nie lepiej by³oby umieœciæ
je na dwóch skrajnych koñcach radiatora
i ew. zastosowaæ dwa wentylatory?
6. G³ównym problemem jest zbyt du¿a moc
tracona w tranzystorach. Uk³ad adapta-
cyjnej, impulsowej regulacji napiêcia na
C1, opisywany w jednym z póŸniejszych
numerów PE, jakkolwiek ciekawy, jest tu-
taj trudny do zastosowania. Wymaga ele-
mentów umieszczonych na radiatorze,
dodatkowej p³ytki drukowanej itp. Po-
nadto nale¿a³o go opublikowaæ razem
z zasilaczem, przed lub zaraz po nim,
gdy¿ wymaga zmian w konstrukcji zasila-
cza (inna, wiêksza obudowa, wiêkszy ra-
diator itp.). W tym samym artykule bez-
sensownie (moim zdaniem) zosta³ skryty-
kowany uk³ad z prze³¹czanym odczepem
transformatora. Szczególnie dziwi mnie
argument o wy¿szej cenie transformatora
z odczepem. Twierdzi³bym raczej coœ od-
wrotnego. Czy nie jest o wiele ³atwiej ku-
piæ transformator toroidalny 2×17 V/5
A ni¿ 34 V/5 A??? Chyba Pan sam mia³ do
czynienia z transformatorem 2×17 V, na-
wet na schemacie zasilacza to widaæ!
Wracaj¹c do tematu, problemy z grza-
niem siê tranzystorów regulacyjnych sam
przewidzia³em przed rozpoczêciem bu-
dowy zasilacza. Aby im zapobiec zastoso-
wa³em uk³ad automatycznego prze³¹cza-
nia odczepów transformatora, podobny
do tego zastosowanego w dawno temu
opisywanym zasilaczu 3-30 V/5 A (opar-
tym o L 200). Jest to uk³ad o wiele tañ-
szy, prostszy i mo¿liwy do zastosowania
w tym zasilaczu bez ¿adnych wiêkszych
przeróbek (trzeba tylko zastosowaæ zasila-
nie dodatkowe przy u¿yciu downiêtego
uzwojenia na toroidzie zamiast dodatko-
wego transformatora bo inaczej w obu-
dowie nie starczy miejsca – no chyba, ¿e
weŸmiemy wiêksz¹ :-) ale wtedy mo¿na
zastosowaæ uk³ad regulacji adaptacyjnej).
Dodatkowo, aby maksymalnie podnieϾ
napiêcie wyjœciowe przy którym koniecz-
ne jest prze³¹czenie odczepu transforma-
tora na pe³ne napiêcie, za pomoc¹ diody
prostowniczej po³¹czy³em skrajny odczep
transformatora z kondensatorem C2.
Dziêki temu wzmacniacz b³êdu jest zasila-
ny zawsze napiêciem 36 V, nawet jeœli do
mostka prostowniczego dostarczana jest
tylko po³owa pe³nego napiêcia.
7. Bezpiecznik B1 ma zbyt ma³¹ wartoœæ. Lu-
bi siê przepaliæ po kilku w³¹czeniach zasi-
lacza. Da³em 3 A.
Mimo tych drobnych problemów, uwa-
¿am uk³ad zasilacza za bardzo ciekawy, udany
i (szczególnie!) przydatny (przez co zdecydo-
wa³em siê na jego budowê).
Panie redaktorze, muszê stwierdziæ, ¿e
Praktyczny Elektronik jest moim ulubionym
czasopismem poœwiêconym elektronice. W PE
znajdujê du¿o przydatnych uk³adów elektro-
nicznych, które b¹dŸ to budujê lub te¿ staj¹
siê inspiracj¹ do w³asnych dociekañ i kon-
strukcji. Co wiêcej, uk³ady publikowane w PE
wykorzystuj¹ ³atwo dostêpne i tanie elemen-
ty (no mo¿e z wyj¹tkiem np. wyœwietlacza do
oscyloskopu). Dziêki temu wasze projekty
charakteryzuj¹ siê bardzo korzystnym stosun-
11/2000
kiem ceny do mo¿liwoœci (oscyloskop cyfrowy
to chyba rekord pod tym wzglêdem). Z tych
wzglêdów, moim skromnym zdaniem, bijecie
na g³owê np. konkurencyjn¹ Elektronikê Prak-
tyczn¹, która publikuje uk³ady w du¿ej wiêk-
szoœci ma³o przydatne, wydumane (bez po-
mys³u tj. jakby sztuka dla sztuki), bardzo
skomplikowane lub drogie w stosunku do ich
mo¿liwoœci, korzystaj¹ce czêsto co gorsza
z trudno dostêpnych, nietypowych elemen-
tów co zmusza do kupowania gotowych ki-
tów, których cena znacznie przekracza rzeczy-
wisty koszt tych elementów.
Nie da siê niestety we wspó³czesnych
uk³adach elektronicznych, tak¿e amator-
skich, uciec od komputerów (tj. mikrokontro-
lerów). Tak¿e ta dziedzina nie jest mi obca,
sam konstruuje uk³ady oparte o nie (w³¹cza-
j¹c pisanie oprogramowania). Z tego powo-
du szczególnie interesuj¹ mnie wasze kon-
strukcje oparte o mikrokontrolery jednouk³a-
dowe. I choæ wiem, ¿e jest to chyba niereal-
ne to bardzo cenna by³a by dla mnie mo¿li-
woœæ dostêpu do kodów Ÿród³owych progra-
mów do uk³adów, które publikujecie. W ten
sposób móg³bym siê te¿ czegoœ nauczyæ
a poza tym nie by³bym tylko odtwórc¹ wa-
szych projektów -móg³bym do nich wnieœæ
w³asn¹ myœl techniczn¹!
To by by³o na tyle. Pozdrawiam serdecz-
nie i ¿yczê Panu (i sobie) wielu kolejnych cie-
kawych uk³adów w PE!
Zbigniew K³os
hobbysta elektronik z £odzi
Dziêkujê za Pañski list i wnikliwe uwagi doty-
cz¹ce mojego zasilacza.
Zgadzam siê z wiêkszoœci¹ uwag.
1. Tranzystory mocy mog¹ byæ umieszczone
obok siebie, gdy¿ zastosowany radiator
doœæ dobrze rozprowadza ciep³o wewn¹trz
siebie. Co prawda wiêksze rozsuniêcie by³o
by lepsze, ale p³ytka drukowana, a w³aœci-
wie miejsce na niej narzuca pewne ograni-
czenia.
2. Tak¿e zgadzam siê z faktem, ¿e cena trans-
formatora z odczepem 2×17 V jest ni¿sza
od ceny nietypowego transformatora 34 V.
Wynika to ze skali produkcji.
3. Wyeliminowanie wzbudzeñ ogranicza na
pewno szybkoϾ odpowiedzi zasilacza, lecz
nie powinno to stanowiæ wiêkszego proble-
mu, gdy¿ na wyjœciu zasilaczy zawsze umie-
szcza siê kondensatory maj¹ce na celu blo-
kowanie sk³adowej zmiennej pr¹du pobie-
ranego z zasilacza.
Teraz kilka uwag ogólnych.
Przy nowych projektach jest zawsze tak,
¿e gdy zakoñczy siê etap projektowania mo¿-
 11/2000
na znaleŸæ w nim wiele niedoskona³oœci
i mankamentów. Wtedy nale¿y si¹œæ w spoko-
ju przemyœleæ wszystkie aspekty i wprowadziæ
poprawki i korekty. Tak robi siê w przemys³o-
wych opracowaniach. Z regu³y nowe cenne
pomys³y wnosz¹ osoby nie zwi¹zane z projek-
tem, gdy¿ potrafi¹ one spostrzec to czego nie
widzi sam autor. Niestety nie jest mo¿liwe ta-
kie postêpowanie przy projektach publikowa-
nych w naszym piœmie. Wszystkie projekty s¹
nasze i niestety czasami zawieraj¹ niedopra-
cowania. Pozostaje tu inwencja Czytelników,
którzy maj¹c wiedzê, gotowy projekt i do-
k³adny opis mog¹ wprowadziæ w³asne udo-
skonalenia, czego najlepszym przyk³adem jest
Pan. Taka praca jest twórcza i daje mo¿liwoœæ
nauczenia siê wielu nowych rzeczy, oraz po-
zwala nabraæ niezbêdnego doœwiadczenia.
Dariusz Cichoñski
Szanowny Panie Redaktorze Cichoñski
Ju¿ od kilku miesiêcy czytam Pana „wstêp-
niaki” z trzeciej strony pañskiego pisma i to nie zalicza³em Was jeszcze do momentu otrzyma-
dlatego, ¿eby nios³y w sobie jak¹kolwiek wie-
dzê, krytykê, informacjê czy choæby szczyptê
Przedsiêbiorstwo Produkcyjno - Handlowe
TRIM-POT
31-406 Kraków, Al. 29 Listopada 130
tel/fax 0048/12/4159254 tel 0048/12/4157349
e-mail: trim-pot@krakow.tpnet.pl www.trim-pot.com.pl
Gie³da RTV, Kraków ul. Balicka 56, Pasa¿ - boks nr. 11
BEZPOŒREDNI IMPORTER OFERUJE
• POTENCJOMETRY WÊGLOWE I CERMETOWE,
• REZYSTORY WÊGLOWE, METALIZOWANE, DRUTOWE, PRECYZYJNE, MOCY,
• KONDENSATORY POLIESTROWE, POLIPROPYLENOWE,
• ELEMENTY INDUKCYJNE (CEWKI, D£AWIKI),
• PRZE£¥CZNIKI I MIKROPRZE£¥CZNIKI,
• SENSOROWE CZUJNIKI TEMERATURY Pt, NTC, PtRh,
• CZUJNIKI WILGOTNOŒCI,
• PODGRZEWACZE LUSTEREK SAMOCHODOWYCH,
• DIODY, MOSTKI PROSTOWNICZE,
• PODZESPO£Y SMD,
• KARKASY,
• Z£¥CZA,
ISO 9002
Sprzedaz hurtowa, detaliczna,
oraz za zaliczeniem pocztowym.
Kompletacja dostaw.
Listy od czytelników 39
satyry. Niczego takiego w nich nie ma. Wyczu- wœród m³odzie¿y. Ona, czy to siê Panu podo-
walne natomiast jest u Pana starcze zgorzknie- ba czy te¿ nie, w³aœnie chce poznawaæ œwiat
nie postêpem cywilizacyjnym a zw³aszcza roz- internetu, nowoczesnej elektroniki i informa-
wojem techniki komputerowej i w ogóle infor- tyki i nieprawd¹ jest (jak pisze cytowana przez
matycznej. Z ich treœci wnoszê, ¿e zagubi³ siê Pana 90-letnia Pani), ¿e na spotkania uma-
Pan we wspó³czesnej elektronice. Na szczêœcie wiaj¹ siê przy pomocy poczty elektronicznej,
pañski autorytet nic nie znaczy i nie mo¿e mieæ ¿e kontakty miêdzyludzkie zanikaj¹ dziêki
¿adnego wp³ywu na rozwój elektroniki w Pol- komputerowi i internetowi. Ta Pani k³amie.
sce, nie mówi¹c ju¿ o œwiatowej. Krytykuje Pan A Pan, bezmyœlnie powtarzaj¹c te brednie,
fascynacjê spo³eczeñstwa technikami mikro- daje podstawy do myœlenia, ¿e informacje za-
procesorowymi nic nie wspominaj¹c o tym, ¿e twierdzane przez Pana co miesi¹c do druku
to w³aœnie na ich potrzeby rozwija siê nauka w kolejnym numerze „Praktycznego Elektro-
o elektronice, ¿e nie notowany dotychczas roz- nika”, maj¹ charakter manipulacji prasowej.
wój elektroniki „napêdzany” jest w³aœnie dziê- A poza tym nale¿y stwierdziæ, ¿e aby mo¿na
ki gwa³townemu rozwojowi komputera. Przy by³o korzystaæ z komputera a co za tym idzie
tej ca³ej pañskiej m¹droœci nie jest Pan w stanie z internetu, trzeba wpierw posi¹œæ pokaŸny
pokierowaæ prowadzonym przez Pana pismem zasób wiedzy z czym wiele osób ma niema³e
w ten sposób aby publikowaæ informacje na te- k³opoty. I dla tego rodzaju ludzi internet i no-
mat wspó³czesnej elektroniki, poniewa¿ publi- woczesna elektronika, na której oparta jest
kacje w ostatnich miesi¹cach s¹ wyk³adami na technika komputerowa, s¹ wrogami numer
temat historii elektroniki, a przecie¿ nie tego jeden. I to jest zrozumia³e, bo któ¿ chcia³ spa-
oczekuj¹ czytelnicy od prasy fachowej do której liæ Galileusza na stosie?!.
Panie Redaktorze. Zapewne po przeczy-
nia 10 numeru. taniu tego listu, bêdzie pokazywa³ go Pan in-
Ja sam mam ju¿ piêædziesi¹t lat, z czego nym jak to jest On obra¿any przez czytelni-
od 35-u interesujê siê ków. Proszê pomyœleæ tylko co jest powodem
i zajmujê elektronik¹. takiej reakcji jak ta moja i czy Pan, najpierw
Moim zawodem i pa- obra¿aj¹c, nie prowokuje w³aœnie do takich
sj¹ jest równie¿ elek-
tronika. Znam techni-
wypowiedzi. Nie spodziewam siê równie¿ ja-
kiejkolwiek reakcji z Pana strony, gdy¿ jako
kê lampow¹, tranzy- wspó³pracownik prasy (zajmujê siê od 25 lat
storow¹ i wreszcie fotoreporta¿em) znam lekcewa¿enie przez
mikroprocesorow¹. dziennikarzy opinii czytelników. Ja tylko ape-
Posiadam komputer lujê do Pana o wiêcej pokory i szacunku dla
zarówno w pracy jak otaczaj¹cego œwiata i jego mieszkañców.
i w domu i nale¿ê do Z ¿yczeniami weryfikacji pogl¹dów
grona osób tych w³a- Marek B³achowicz
œnie krytykowanych
przez Pana i tê 90-let- Dziêkujê za pouczenia, nowe wejrzenie na
ni¹ Pani¹ (bez wzglê- stare problemy zawsze jest cenne. S¹dzê jed-
du na to co Ona ma nak, ¿e Pana poczucie humoru pozostawia
wpisane w dowodzie wiele do ¿yczenia. Krytyczne uwagi zawarte
osobistym). Jak na w wstêpniaku z PE 10/2000 pochodz¹ w³a-
ironiê dla pañskich œnie z sieci. Nie pisa³a ich ¿adna Pani tylko Fa-
wypowiedzi jestem ni, czyli mi³oœnicy (nie myliæ z fanatykami), co
nauczycielem w ze- dobitnie œwiadczy o ich poczuciu humoru.
spole szkó³ elektro- Co do wrogów numer jeden to mieliœmy
nicznych, (gdzie w³a- ju¿ wrogów klasowych i tych nam wystarczy
œnie uczê elektroniki (m³odsi czytelnicy mog¹ nie zrozumieæ aluzji).
na zajêciach monta¿u Nieprawd¹ jest, ¿e aby korzystaæ z Inter-
elektronicznego) do netu potrzeba „ogromnej wiedzy”. Wystarczy
którego uczêszcza po- tylko klikn¹æ kilkanaœcie razy myszk¹, nie trze-
nad 1000 m³odzie¿y. ba nawet wiedzieæ jakie jest przybli¿enie licz-
¯eby Pan s³ysza³ ko- by P. Œwiadcz¹ o tym dobitnie dzieciaki z klas
mentarze m³odzie¿y trzecich i czwartych szkó³ podstawowych,
na temat pañskich które gdy tylko nauczy³y siê czytaæ potrafi¹
wynurzeñ i pañskie- „biegaæ” po Internecie, a nie powiemy, ¿e po-
go pisma!!! I nadal siadaj¹ „olbrzymi¹ wiedzê”.
tracicie czytelników Dariusz Cichoñski
40 P³ytki drukowane, uk³ady i inne elementy 11/2000

135* Zdalne ster. – pilot PE 5/94 5,26 z³

Wykaz p³ytek drukowanych 137* Zdalne ster. – odbiornik PE 5/94 5,12 z³
139* Zegar LM 8560 PE 5/94 2,88 z³
uk³adów programowanych 145* Uk³ad do przegr. taœm magnetowid. PE 6/94 2,83 z³
149* Sampler do Amigi PE 7/94 0,95 z³
i innych elementów 154* Oscyloskop – dzielnik wejœciowy PE 9/94 1,25 z³
160* Kompandor PE 9/94 2,24 z³
Poni¿ej prezentujemy cenniki p³ytek drukowanych, uk³adów zapro- 165* Obrotomierz cyfrowy – mno¿nik PE 10/94 2,58 z³
gramowanych, programów, folii, zestawów i innych podzespo³ów do- 170* Lampa sygnalizacyjna PE 11/94 2,62 z³
171* Symetryzator antenowy PE 11/94 1,58 z³
stêpnych w sprzeda¿y wysy³kowej w „Praktycznym Elektroniku”. Ceny
174 Generator funkcyjny PE 12/94 2,37 z³
p³ytek podane przy artyku³ach w archiwalnych numerach oraz na p³ycie 176* Analizator widma PE 1/95 7,73 z³
CD–PE1 s¹ nieaktualne. 177* Uk³ad kalibracji pr¹du podk³adu PE 12/94 3,61 z³
Zamówienia przyjmujemy na kartach pocztowych, kuponach zamie- 180* Przedwzmacniacz antenowy PE 12/94 1,15 z³
szczanych w PE, faksem (0 68) 324 71 03 oraz e–mailem (rekla- 186 Generator funkcyjny – p³yta g³ówna PE 1/95 10,36 z³
ma@pe.com.pl). W zamówieniu prosimy podawaæ dok³adnie i wyraŸnie 192* Uk³ad fonii satelitarnej PE 2/95 2,47 z³
swój adres a pod adresem tylko numery p³ytek lub nazwy programów 194* Wykrywacz metali TRANSET 150 PE 3/95 2,21 z³
203* Zdalne sterowanie oœwietleniem PE 5/95 2,36 z³
i podzespo³ów. Nie przyjmujemy zamówieñ telefonicznie. Zamówienia
208 Mikrofon bezprzewodowy PE 6/95 1,54 z³
od firm przyjmowane s¹ tylko w formie pisemnej z upowa¿nieniem do 210 Mikroprocesorowy zegar sterownik PE 6/95 14,59 z³
wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. 212 Alarm samochodowy – pilot PE 6/95 1,38 z³
P³ytki drukowane, zaprogramowane uk³ady oraz inne elementy ozna- 213 Alarm samochodowy – centralka PE 6/95 6,72 z³
czone w wykazie gwiazdk¹ bêd¹ sprzedawane do wyczerpania zapasów 214 Alarm samochodowy – radiopowiadom. PE 7/95 3,55 z³
magazynowych. 216 Mikorofon bezprzewodowy – odbiornik PE 7/95 2,91 z³
Aktualny wykaz archiwalnych numerów znajduje siê przy karcie 223* Przetwornik „True RMS” PE 9/95 0,92 z³
229* Przystawka do efektu „TREMOLO” PE 10/95 0,87 z³
zamówieñ.
231* Uniwersalna ³adowarka akumul. Ni–Cd PE 10/95 5,52 z³
à Redakcja 232* Uniwersalna ³adowarka akumul. Ni–Cd PE 10/95 2,90 z³
233 Mikropr. miernik czêst. – p³.g³ów. PE 10/95 3,08 z³
Cennik p³ytek drukowanych. 234 Mikropr. miernik czêst. – mikropr. PE 10/95 5,38 z³
G.* Generator z mostkiem Wiena PE 1/92 0,58 z³ 235 Mikropr. miernik czêst. – p³.przed. PE 11/95 5,38 z³
001 Analizator widma(kpl. 2 p³ytki) PE 3/92 7,28 z³ 236 Mikropr. miernik czêst. – wzm. We PE 11/95 6,70 z³
002* Transkoder SECAM–PAL PE 3/92 1,79 z³ 237 Preskaler 1,3 GHz PE 12/95 1,15 z³
005* Detektor zera PE 3/92 1,15 z³ 239 Dzwonek – „Z£Y PIES” PE 11/95 4,86 z³
022* Korektor–potencjometr elektroniczny PE 4/92 1,59 z³ 241* Gwiazda betlejemska – diody PE 11/95 10,06 z³
025* Fonia czterocewkowa PE 1/93 0,58 z³ 242* Gwiazda betlejemska – automatyka PE 11/95 2,55 z³
034* Analizator – pole odczytowe PE 1/93 6,33 z³ 244* Automatyczny wy³¹cznik do domofonu PE 12/95 0,83 z³
035 Uniwersalny zasilacz PE 1/93 1,86 z³ 245* Zasilacz z woltomierzem i amper. PE 12/95 14,29 z³
037* Dekoder PAL TC 500D/E PE 3/93 1,40 z³ 251* Dodatkowe œwiat³o STOP w samocho. PE 1/96 0,59 z³
038* Dekoder PAL R202/A PE 3/93 1,77 z³ 252* Echo i pog³os elektroniczny PE 1/96 9,79 z³
040* Zegar MC 1206 PE 2/92 4,45 z³ 254 Super Bass PE 2/96 1,59 z³
041* Zegar MC 1206 – wyœwietlacz PE 2/93 2,14 z³ 255* Elektroniczna ruletka PE 2/96 3,86 z³
048* Zegar MC 1206 – sekundy cyfrowe PE 3/93 2,16 z³ 258* Regulator ¿arówek halogenowych PE 3/96 2,93 z³
053* Kwarcowy generator 50 Hz PE 4/93 1,15 z³ 259* Generator wzorcowy 50 Hz PE 3/96 1,15 z³
055* Zasilacz do wzmacniacza antenowego PE 4/93 1,15 z³ 262* Sterownik œwiate³ ulicznych PE 3/96 1,47 z³
058* Wzmacniacz z reg. barwy dŸwiêku PE 5/93 7,21 z³ 263* Generator szumu uk³ady dodatkowe PE 4/96 1,22 z³
064* Tranzystorowy korektor graf. we/wy PE 6/93 1,28 z³ 264* Przetwornica +5 V na –5 V PE 4/96 1,67 z³
065* Tranzystorowy korektor graf. filtry PE 6/93 5,74 z³ 268* Rejestrator sygna³ów cyfrowych PE 6/96 9,78 z³
066 Uk³ad opóŸnionego za³¹czania kolumn PE 6/93 1,30 z³ 270* Zasilacz napiêcia zmiennego PE 5/96 3,76 z³
070* Korektor graf. – pamiêæ charakt. PE 7/93 5,60 z³ 271* Automat perkusyjny – generator PE 5/96 4,34 z³
071* Fonia do odbioru programu POLONIA PE 5/93 0,71 z³ 272* Automat perkusyjny – matryca PE 5/96 1,74 z³
072* P³ywaj¹ce œwiat³a – generator PE 6/93 1,15 z³ 273* Automat perkusyjny – instrumenty PE 6/96 5,22 z³
078* Fonia stereo do odbioru Astry PE 6/93 1,35 z³ 274* Automatyczny w³¹cznik zapisu PE 6/96 0,63 z³
082* Wzmacniacz odczytu do magnetofonu PE 8/83 3,31 z³ 280* Centralka domofonu – p³yta przednia PE 8/96 1,20 z³
088* Czêstoœciomierz – generator PE 9/93 3,75 z³ 281* Prosty betametr PE 8/96 0,58 z³
091* Czêstoœciomierz – sterowanie PE 10/93 3,31 z³ 286* Automat. wy³¹cznik ster. œwiat³ami PE 9/96 4,32 z³
095 Radiotelefon na pasmo 27 MHz PE 9/93 2,30 z³ 290* Intervox PE 10/96 1,45 z³
099* Przetwornik f/U PE 10/93 4,00 z³ 292 Przetwornica DC/DC 12V/±30V PE 10/96 6,56 z³
102 Korektor sygna³u video PE 12/93 2,17 z³ 294* Kontroler stanu akum. samochodego PE 10/96 1,15 z³
105 Wzm. mocy do radiotelefonu 27 MHz PE 11/93 1,15 z³ 296 Samochodowy wzmacniacz HiFi –100W PE 11/96 5,67 z³
108 Wzmacniacz mocy 150 W PE 12/93 7,48 z³ 299 Jednozakr. wolt–amper. 3/5 cyfry PE 12/96 3,42 z³
109* Uk³ad logarytmuj¹cy PE 12/93 2,12 z³ 300 Zasilacz laboratoryjny 2001 PE 12/96 7,80 z³
110* Termometr –50 +100 C PE 1/94 3,11 z³ 301 Zasilacz lab. z przetwornikiem. C/A PE 1/97 5,29 z³
111* Automat Losuj¹cy PE 1/94 3,11 z³ 302 Zasilacz laboratoryjny – mikroproc. PE 1/97 14,95 z³
116* Blokada tarczy telefonicznej PE 2/94 1,32 z³ 305* Zabawka – tester refleksu PE 12/96 8,68 z³
120* Termometr – zasilanie bateryjne PE 2/94 0,58 z³ 307* Miernik poziomu ha³asu PE 1/97 2,88 z³
122* Konwerter UKF/FM + D³/Œr PE 2/94 0,58 z³ 309 Wzm. mocy MOSFET – TDA 7296 PE 3/97 3,11 z³
124* Dekoder Pal do OTVC Rubin 714 PE 3/94 2,47 z³ 311* Programowany tajmer PE 2/97 11,32 z³
126 Echo do CB radio PE 3/94 2,10 z³ 312 Dekoder SURROUND PE 2/97 6,65 z³
127* Bootselektor do Amigi PE 3/94 0,58 z³ 314 Imobilajzer z oszukiwaczem do sam. PE 2/97 5,30 z³
130* Spowalniacz do Amigi PE 4/94 0,66 z³ 315* Domowy telefon – zabawka PE 3/97 1,44 z³
131* Stó³ mikserski – wzmacniacz sumy PE 4/94 2,33 z³ 317 Aparat (pod)s³uchowy PE 3/97 2,19 z³
133 Przed³u¿acz do pilota PE 4/94 1,15 z³ 318 Siedmiokana³owy analizator widma PE 3/97 9,59 z³
 11/2000 P³ytki drukowane, uk³ady i inne elementy 41

321 Generator PAL ster. mikroprocesorem PE 4/97 4,58 z³ 436* Sygnalizator cofania do samochodu PE 12/98 2,07 z³
322* Elektr. przerywacz kierunkowskazów PE 4/97 1,38 z³ 437* Mini automat perkusyjny PE 12/98 3,19 z³
323* Precyzyjny miernik wysterowania VU PE 4/97 3,74 z³ 438* Mikroprocesorowy zamek szyfrowy. PE 12/98 2,79 z³
327* Pozycjoner – pilot PE 5/97 2,58 z³ 440* Antyusypiacz dla kierowców PE 1/99 2,30 z³
330* Przetwornica do ¿arówek halog. PE 6/97 3,14 z³ 441 Generator obrazu TV – PAL PE 2/99 8,45 z³
334* Sygnalizator dŸwiêkowy gotow. s³oi PE 6/97 2,02 z³ 442* Tester wzmacniaczy operacyjnych PE 1/99 3,51 z³
335* Konwerter ultradŸwiêkowy PE 6/97 3,71 z³ 444 Walentynkowe serduszko PE 1/99 2,86 z³
336 Uniwersalny zasilacz LM 317, LM 350 PE 7/97 2,56 z³ 445 Programator mikrokontrolerów AVR PE 2/99 14,72 z³
337 Mikro. Sonda do pom. czêstotliwoœci PE 7/97 5,67 z³ 446* Detektor go³oledzi PE 1/99 3,28 z³
338* Zasilacz impulsowy PE 7/97 6,27 z³ 447* Disko – b³ysk PE 2/99 8,63 z³
339* Programator do tunera telewizyjnego PE 7/97 10,25 z³ 449* Migaj¹ca strza³ka z wykrzyknikiem PE 4/99 5,69 z³
341* Tester pojemnoœci akumulat. Ni–Cd PE 8/97 5,67 z³ 450 Oscyloskop cyfrowy – wzm. we. PE 2/99 6,73 z³
342* Szybka, uniwersalna ³adowarka PE 8/97 13,23 z³ 451 Oscyloskop cyfrowy – rejestrator PE 6/99 15,07 z³
343* Wykrywacz k³amstw PE 8/97 1,48 z³ 452 Oscyloskop cyfrowy – procesory PE 5/99 17,60 z³
348* Sterownik regulator temperatury PE 9/97 2,47 z³ 453 Oscyloskop cyfrowy – zasilacz PE 7/99 3,85 z³
352* Przystawka logarytmuj¹ca PE 10/97 2,83 z³ 454 Oscyloskop cyfrowy – klawiatura PE 7/99 7,53 z³
355 Œnie¿ne gwiazdki na choinkê PE 11/97 2,55 z³ 455* Refleksomierz – miernik czasu reakcji PE 3/99 5,58 z³
356* Urz¹dzenie usuwaj¹ce osad w instal. PE 11/97 1,77 z³ 456* Scalony generator funkcyjny PE 2/99 4,20 z³
358* Korektor wizyjny – korektor RGB PE 12/97 8,00 z³ 457 Sterownik wentylatora ³azienkowego PE 4/99 4,60 z³
361* Akustyczny próbnik przejœcia PE 11/97 1,38 z³ 458 Synteza do tunera UKF PE 4/99 10,58 z³
364* Komputerek samochodowy PE 12/97 6,33 z³ 459 Stacja lutownicza – regulator temper. PE 3/99 10,33 z³
365 Video korektor – rozkodowyw. kaset PE 12/97 9,05 z³ 460 Programator procesorów ATMEL PE 4/99 13,34 z³
367* Fazowy sterownik mocy PE 12/97 4,12 z³ 462* Œciemniacz oœwietlenia wnêtrza auta PE 5/99 2,30 z³
368* Mini generator serwisowy PE 1/98 1,86 z³ 463* Symulator obecnoœci domowników PE 6/99 6,73 z³
370* Sterownik semaforów i zwrotnic PE 2/98 3,25 z³ 465 Samochodowy wzm. mocy 4 x 70W PE 4/99 9,49 z³
372 Czêstoœcio. z aut. zmian¹ zakresu PE 1/98 5,23 z³ 466 Przedwzmacniacz samochodowy PE 5/99 12,31 z³
373 Generator funk. 10 MHz p³. czo³owa PE 3/98 15,85 z³ 467 Korektor do przedwzmacniacza samoch. PE 6/99 8,63 z³
374 Generator funk. 10 MHz sterownik PE 3/98 6,69 z³ 470 Generator UKF PE 7/99 5,06 z³
375 Generator funk. 10 MHz p³. g³ówna PE 3/98 9,41 z³ 471 Generator UKF – synteza czêstotliw. PE 9/99 11,96 z³
376 Generator funk. 10 MHz p³. zasilacza PE 3/98 2,54 z³ 472 UltradŸwiêkowy odstraszacz psów PE 6/99 1,73 z³
378* Impulsowy stabilizator napiêcia PE 1/98 1,86 z³ 473 Dekoder dŸwiêku Canal+ PE 1/00 3,39 z³
379* Elektroniczny symulator rezystancji PE 2/98 4,78 z³ 475 Laboratoryjny zasilacz 0–30V/5A PE 9/99 12,08 z³
380 Dekoder informacji doadtkowych RDS PE 2/98 1,68 z³ 476 Uniwersalny tajmer PE 7/99 3,91 z³
382* P³ynne wygaszanie oœwietlenia w sam. PE 2/98 1,77 z³ 477 Mikrofon kierunkowy PE10/99 4,08 z³
386* Uk³ad kontroli przepalenia ¿arówki PE 3/98 2,07 z³ 478 Programator PIC16F83/84, 16C84 PE 8/99 2,99 z³
387 Dekoder RDS – czêœæ mikroprocesorowa PE 3/98 6,65 z³ 479 T³umik regulowany w.cz. PE 8/99 10,24 z³
388 Generator impulsów PE 4/98 7,57 z³ 480 Mikroprocesorowy wykrywacz metali PE 7/99 3,22 z³
391* Elektroniczny potencjometr wieloobrot. PE 4/98 5,52 z³ 481* Kostka do gry PE 8/99 2,30 z³
392* DŸwiêkowy sygnalizator samochodu PE 4/98 1,38 z³ 482 Synchronizator linii obrazu TV PE 8/99 12,59 z³
394 Samokalibruj¹cy miernik LC PE 4/98 10,67 z³ 483 Transmisja danych sieci¹ PE11/99 6,33 z³
395 Uniwersalna karta we–wy do IBM PC PE 5/98 13,17 z³ 484 Szybka ³adowarka do akumul. NiCd PE 9/99 3,45 z³
396* Wzmacniacz – przystawka do telefonu PE 5/98 2,77 z³ 485 Prosty zasilacz sieciowy PE 8/99 8,68 z³
399 Miniaturowa kamera telewizyjna PE 5/98 5,12 z³ 486 Sonda napiêciowa PE 9/99 3,22 z³
400* Radiopow. o du¿ym zasiêgu – nadajnik PE 6/98 4,84 z³ 487 Analogowo–cyfrowy miernik pojemnoœci PE 9/99 3,74 z³
401* Radiopow. o du¿ym zasiêgu – odbiornik PE 7/98 7,73 z³ 488* Wzm. samochodowy z zasil. –/+12V PE 10/99 7,48 z³
402* Miernik czêstotl. – przystawka do PC PE 6/98 2,02 z³ 489 Emulator mikrokontrolera AT89C2051 PE 10/99 10,81 z³
403 Stó³ mikserski – wzmacniacz kana³owy PE 6/98 5,97 z³ 490 Analogowo–cyfrowy miernik czêstotliw. PE 10/99 3,74 z³
404 Stó³ mikserski – wzmacniacz PE 7/98 5,68 z³ 491 Charakterograf – przystawka do oscylo. PE 10/99 6,67 z³
405 Stó³ mikserski – wzmacniacz sumy PE 6/98 5,97 z³ 495 Transmisja danych sieci¹ modu³ wykon. PE 5/00 6,20 z³
406* Zasilacz impulsowy 12V/10A PE 6/98 7,62 z³ 496 Wentylator do PC PE12/99 2,88 z³
408 Stó³ mikserski – wskaŸnik wysterow. PE 7/98 5,97 z³ 497 Termometr diodowy od –8C do +30C PE11/99 6,44 z³
409 Stó³ mikserski – korektor graficzny PE 7/98 9,58 z³ 498 Analogowo–cyfrowy miernik indukcyj. PE11/99 12,08 z³
410* Zabezp. mieszkania z radiopowiad. PE 7/98 6,14 z³ 499 Zasilacz laboratoryjny 0–30V/5A PE11/99 8,28 z³
411* Miniaturowy zasilacz impulsowy PE 7/98 2,78 z³ 500 Radiopowiadomienie 433 MHz PE11/99 7,71 z³
412* Modulator wizyjny PE 7/98 2,17 z³ 501 Wzorcowy generator kwarcowy z dziel. PE12/99 3,74 z³
413 Wzmacniacz mocy w.cz. PE 8/98 4,54 z³ 502 Miniaturowy generator funkcyjny PE12/99 3,74 z³
416 Uniwersalny sterownik silników krokow. PE 8/98 4,16 z³ 504 Regulator obrotów PE 1/00 4,14 z³
418 Kompletny wzmacniacz m.cz. 2x40 W PE 8/98 15,57 z³ 506 Generator napisów do magnetowidu PE12/99 4,95 z³
419 Gwiazda betlejemska–ozdoba PE 11/98 4,82 z³ 507 Uk³ad Surround do zestwu stereo PE 1/00 8,80 z³
420 Modulator–nadajnik TV ma³ej mocy PE 9/98 3,90 z³ 508 Regulator temperatury PE 1/00 9,78 z³
421 Regulator temperatury do lodówki PE 9/98 16,40 z³ 509 Od'PIC'owany budzik PE 2/00 10,29 z³
422* Woltomierz ze skal¹ logarytmiczn¹ PE 9/98 16,40 z³ 510 Prosty radiotelefon na pasmo 433 MHz PE 3/00 3,85 z³
423* Modu³ przetwornika wartoœci skutecz. PE 10/98 2,09 z³ 511 Licznik taœmy do magnetofonu PE 4/00 4,51 z³
424* Peak Hold Level Meter PE 9/98 3,86 z³ 513 Dekoder NICAM PE 6/00 6,70 z³
425 Prostownik z uk³adem UC 3906 PE 9/98 3,61 z³ 514 Syrena policyjna PE 2/00 2,30 z³
426 Mikroprocesorowy regulator mocy PE 10/98 5,60 z³ 516 Walkmen dla zakochanych PE 2/00 2,53 z³
427 Totalnie odlotowy zmieniacz mowy PE 11/98 3,84 z³ 517 Zdalne sterowanie oœwietleniem cz.1 PE 3/00 9,78 z³
429* Kontroler napiêcia akumul. w latarce PE 10/98 1,73 z³ 519 Mikser audio do udŸwiêkowiania filmów PE 3/00 22,77 z³
430* Rotuj¹cy zegar PE 10/98 4,84 z³ 520 Minutnik PE 3/00 8,28 z³
432 Tester ¿arówek do samochodu PE 11/98 2,82 z³ 521 Analizator widma z pamiêci¹ PE 3/00 3,91 z³
433 Bezprzewodowy dzwonek + bariera opto PE 11/98 5,44 z³ 522 Zdalne sterowanie oœwietleniem cz. 2 PE 4/00 4,18 z³
434 Generator Sygna³ów ma³ej czêstot. PE 12/98 6,34 z³ 523 Zdalne sterowanie oœwietleniem cz. 3 PE 4/00 3,30 z³
435* Efekt gitarowy „Distortion” PE 12/98 2,90 z³ 524 Elektroniczna szczuro³apka PE 4/00 2,64 z³
42 P³ytki drukowane, uk³ady i inne elementy 11/2000

525 Sygnalizator cofania do samochodu PE 4/00 8,58 z³ WZM uk³ad do zestawu 5/99 40,00 z³
526 Kondensatorowa przetwornica +/–12V PE 4/00 3,08 z³ wzmacniacza samochodowego
527 Zegar szachowy PE 5/00 10,65 z³ ZASILACZ mikroprocesorowy zasilacz 2000 11/96 20,00 z³
528 Subwoower aktywny – kino domowe PE 5/00 2,80 z³ ZEGAR zegar–budzik 6/95 12,00 z³
529 Wzmacniacz mocy 2x120W PE 5/00 9,85 z³
530 Impulsowy wykrywacz metali PE 8/00 9,80 z³ Dyskietki i p³yty z oprogramowaniem:
531 Zamek szyfrowy PE 5/00 3,75 z³ nazwa opis PE cena
532 Stabilizator wstêpny ograniczaj¹cymoc PE 6/00 4,40 z³ CD–PE1 CD–ROM z archiwalnymi numerami 30,00 z³
strat w tranzystorach szeregowych Praktycznego Elektronika 1992–97
zasilaczy laboratoryjnych CD–RISC CD–ROM z programami i dok. RISC 2/99 35,00 z³
533 Cyfrowy termometr 2 i 1/2 cyfry PE 6/00 6,45 z³ DYSK–RISC dyskietka z programami RISC 2/99 25,00 z³
534 Przedwzmacniacz gramofonowy PE 6/00 6,80 z³ DYSK–SIEÆ inteligentny budynek 11/99, 5/00 10,00 z³
535 Elektroniczny dzwonek rowerowy PE 6/00 2,50 z³ MODEM dyskietka do transmisji danych sieci¹ 11/99, 5/00 22,00 z³
536 Aktywny korektor basów PE 8/00 6,80 z³ OSD dyskietka do generatora napisów 12/99 30,00 z³
537 Cyfrowy barometr PE 7/00 6,45 z³ PIC dyskietka do programatora PIC 8/99 10,00 z³
538 Konwerter telewizyjny PE 7/00 2,70 z³ PROGAT dyskietka do programatora ATMELI 4/99 25,00 z³
539 Pod³¹czenie dodatkowego wzm. mocy do PE 7/00 4,80 z³
radioodtwarzacza samochodowego Obudowy, folie, zestawy i inne
540 Miniwoltomierz PE 7/00 3,10 z³
541 Elektroniczna kostka do gry PE 7/00 3,90 z³ OBUDOWY
543 Konwerter UKF FM PE 8/00 3,05 z³ symbol opis PE cena
544 Pomiar pojem. kondensatorów elektrolit. PE 8/00 4,50 z³ OB459 obudowa do stacji lutowniczej 3/99 25,00 z³
545 Wzmacniacz mocy do subwoofera PE 8/00 4,80 z³ OB482 obudowa do synchronizatora linii obrazu TV 8/99 25,00 z³
546 Uniwersalna p³ytka zwrotnicy g³oœnikowej PE 9/00 21,80 z³ OB486 obudowa do sondy napiêciowej 9/99 6,50 z³
547 Uk³ad poszerzania bazy stereo PE 9/00 2,50 z³ OB TS stroboskop samochodowy 9/00 6,50 z³
548 Stroboskop samochodowy PE 9/00 2,85 z³
549 WskaŸnik ³adowania PE 9/00 2,90 z³ FOLIE
i roz³adowania akumulatora F486 folia do sondy napiêciowej 9/99 2,60 z³
550 Monitor linii telefonicznej PE 9/00 2,90 z³ F487 folia do analogowo–cyfrowego miernika "C" 9/99 2,60 z³
551 Wzmacniacz wejœciowy do czêstoœciomierza PE 9/00 3,10 z³ F490 folia do analogowo–cyfrowego miernika "f" 10/99 2,60 z³
552 Impulsator wycieraczki PE10/00 2,50 z³ F491 folia do charakterografu 10/99 2,60 z³
szyb samochodowych – przystawki do oscyloskopu
553 Prostownik z automatycznym wy³¹czaniem PE10/00 2,85 z³ F498 folia do analogowo–cyfrowego miernika "L" 11/99 2,60 z³
554 Przetwornik true RMS PE10/00 5,50 z³ F501 folia do wzorcowego generatora kwarcowego 12/99 2,60 z³
Przystawka do multimetru F502 folia do generatora funkcyjnego 12/99 2,60 z³
555 Dwukana³owa analogowo PE10/00 3,25 z³ F521 folia do analizatora widma 3/00 4,50 z³
cyfrowa przystawka do oscyloskopu
556 Urz¹dzenie iluminofoniczne PE10/00 3,25 z³ ZESTAWY
557 System monitoruj¹co rejestruj¹cy PE10/00 6,65 z³ Z487 zestaw do analogowo–cyfrowego miernika "C" 9/99 30, 48 z³
z kamerami przemus³owymi Z490 zestaw do analogowo–cyfrowego miernika "f" 10/99 30,48 z³
Z498 zestaw do analogowo–cyfrowego miernika "L" 11/99 30, 48 z³
Zaprogramowane uk³ady: Z501 zestaw do wzorcowego generatora kwarcowego 12/99 39,68 z³
Nazwa Opis programu PE Cena Z502 zestaw do generatora funkcyjnego 12/99 52,33 z³
BUDZIK od'PIC'owany zegar–budzik 2/00 45,00 z³
CZÊSTO miernik czêstotliwoœci 1/98 33,00 z³ UWAGA
EMULAT emulator 89C2051 10/99 38,00 z³ Szanowni Pañstwo
GENER generator impulsów 4/98 38,00 z³ z przyczyn niezale¿nych od wydawnictwa jesteœmy zmuszeni zmieniæ cenê
KOSTKA kostka do gry 8/99 12,00 z³ czujników ciœnienia MPX4115A firmy MOTOROLA.
LC miernik LC 4/98 30,00 z³ Aktualna cena wynosi 150PLN brutto.
LICZ licznik taœmy do magnetofonu 4/00 40,00 z³
MIERNIK miernik czêstotliwoœci 10/95 15,00 z³ INNE PODZESPO£Y
do wyœwietlacza LCD 2x24 MAX712 uk³ad do ³adowarki akumulatorów NiMH 9/99 27,00 z³
MIERNIK II miernik czêstotliwoœci 10/95 15,00 z³ MAX713 uk³ad do ³adowarki akumulatorów NiCl 9/99 27,00 z³
do wyœwietlacza LCD 2x16 MAX775 uk³ad do zasilacza 10/99 20,00 z³
OBRAZ generator obrazu testowego PAL 2/99 25,00 z³ –12V (wzm. samochodowy)
OSCYLO zestaw zaprogramowanych uk³adów 5/99 150,00 z³ RDZEÑ rdzeñ z karkasem 9/99 5,00 z³
do oscyloskopu cyfrowego do ³adowarki akumulator.
PAL generator testowy PAL 4/97 33,00 z³ RDZEÑ rdzeñ z karkasem do wzmacniacza 10/99 5,00 z³
POZYCJONER pozycjoner satelitarny 5/97 30,00 z³ samochodowego z zasilaczem –12V
RDS dekoder RDS 3/98 35,00 z³ NAD433 nadajnik radiowy 433 MHz 11/99 14,70 z³
REGULATOR regulator mocy 10/98 25,00 z³ ODR433 odbiornik superreakcyjny 433 MHz 11/99 15,70 z³
RISC programator mikrokontrolerów AVR 2/99 40,00 z³ ODH433 odbiornik radiowy 11/99 87,00 z³
SIEÆ inteligentny budynek 5/00 35,00 z³ z przemian¹ czêstotliwoœci 433 MHz
SILNIK sterownik silnika krokowego 8/98 12,00 z³ STV 5730A uk³ad do generatora napisów 12/99 45,00 z³
SKRZY¯OWANIE dydaktyczne PLD 3/96 12,00 z³ Q17,7 rezonator kwarcowy do generatora napisów 12/99 5,00 z³
SYNTEZA synteza do tunera UKF 4/99 35,00 z³ MPX4115A czujnik do cyfrowego barometru 7/00 150,00 z³
SZACH zegar szachowy 5/00 40,00 z³ WT262 100 kW potencjometr wieloobrotowy 7/00 4,00 z³
TERMO regulator temperatury 1/00 35,00 z³ OSC–LCD wyœwietlacz LCD 8/99 325,00 z³
UKF generator serwisowy UKF 7/99 30,00 z³ typu:PG 128128 LRS–ATA–B
VIDEO rozkodowywacz kaset video 12/97 32,00 z³
WEN regulator obrotów 1/00 25,00 z³ PANELE
WOLTOMIERZ laboratoryjny woltomierz 4/97 35,00 z³ P475 panel do laboratoryjnego 9/99 30,00 z³
WYKR wykrywacz metali 7/99 30,00 z³ zasilacza czterozaciskowego
 11/2000 Ciekawostki ze œwiata 43

wany w technologii 0,15 mikrona, skonfi-

Dominacja telekomunikacji w elektronice jest coraz wyraŸniejsza.
gurowany jako pamiêæ 128 K×36,
Wytwarzanie danych, ich przesy³anie, przetwarzanie w celu ³a-
256 K×18 lub 64 K×36. Dostêpne bêd¹
twiejszej i lepszej transmisji, a potem kolejne wysy³anie... niewi-
wersje dostosowane zarówno do sygna-
doczne zera i jedynki nied³ugo wkradn¹ siê wszêdzie. Elektronika ³ów o poziomach LVTTL (3,3 V), jak
ma coraz wiêcej wspólnego z informatyk¹... czy ten trend ominie i HSTL (2,5 V). Przy taktowaniu zegarem
nas, amatorów? 150 MHz pamiêæ oferuje maksymalny
transfer 10,8 Gb/s, a jej wymiary to
nie zewnêtrznego oscylatora, baterii, kil- 15×15×1 mm. Ponadto konfiguracja
ku pasywnych elementów i anteny do wyprowadzeñ jest zgodna z jej jednome-
dzia³ania jako w pe³ni funkcjonalny bez- gabitowym odpowiednikiem.
przewodowy przekaŸnik danych. Umo¿li-
wia ono wybór czêstotliwoœci wyjœciowej
z zakresu 250÷450 MHz, mocy nadajni-
ka (1÷6 dBm), prêdkoœci przesy³u da-
nych (do 20 Kb/s), oraz protoko³u trans-
misji. Aktualnie dostêpne s¹ trzy wer-
sje uk³adu - zoptymalizowana dla czê-
stotliwoœci 325 MHz (AT 86RF401U),
AKM Semiconductor uruchamia 434 MHz (AT 86RF401E), oraz umo¿li-
produkcjê szeregowego przetwornika wiaj¹ca wybór dowolnej czêstotliwoœci
C/A po³¹czonego ze wzmacniaczem i in- (AT 86RF401X). Ka¿da z nich zawie-
terfejsem I2C. AK 4360 jest przeznaczo- ra uk³ad syntezy czêstotliwoœci, proce-
ny g³ównie do zastosowania w przeno- sor RISC AVR, 2 KB pamiêci Flash i 128 Cypress uruchamia produkcjê nowe-
œnych urz¹dzeniach audio (czêstotliwoœæ bajtów pamiêci EEPROM w monolitycz- go procesora neuronowego przeznaczo-
próbkowania 8÷50 kHz), odstêp sy- nym uk³adzie scalonym. Produkcja maso- nego do pracy w sieciach kontrolnych
gna³/szum wynosi 93 dB, przetwornik wa ma ruszyæ w pierwszym kwartale zgodnych ze standardem LONWORKS.
pracuje poprawnie przy napiêciach zasi- 2001 roku. CY 7C53120E4 zawiera 8-bitowe CPU,
laj¹cych z zakresu 1,8÷3,3 V, natomiast 4 KB pamiêci EEPROM, 11 linii I/O ogól-
wzmacniacz przy 0,9÷3,6 V. Minimalna nego przeznaczenia, oraz kompletn¹ im-
temperatura prac to –10°C, maksymal- plementacjê protoko³u LONWORKS zgod-
na +70°C. n¹ ze standardem ANSI/EIA709.1-A-1999.
AK 4360 jest Sieci neuronowe LONWORKS s¹ po-
umieszczany wszechnie wykorzystywane w przemyœle,
w 24-pino- transporcie i ogólnie pojêtej automatyce,
ewj obudo- a nowy procesor Cypress'a, pracuj¹c
wie VSOP. z prêdkoœci¹ czterokrotnie przewy¿szaj¹c¹
dotychczasowe uk³ady, otwiera przed ich
Firma Atmel Corporation przedsta- zastosowaniami nowe perspektywy.
wi³a pierwsze uk³ady z nowej rodziny
urz¹dzeñ do zastosowañ w radiowej Cypress Semiconductor przedstawi³a
transmisji danych. Smart RF Microtran- now¹ dwuportow¹ pamiêæ o pojemnoœci à Marcin Witek
smitter™ to urz¹dzenie wymagaj¹ce jedy- 4 Mbit. Uk³ad CY 7C0852 jest zrealizo- elin@pe.com.pl