ὶῗ

7
Ξ( εκΔοΣειΣ κΑΣτΑΝιΩτΗ 1
PYLARINOS
.EIAIKOE ΣΤΑ ΝοΜΙΣΜΑΤΑ
KAI ΜοΝΑΔΙΚοΣ Ἀ,
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1977 ETA XAPTONOMIEMATA
κυκλοφόρησαν

ΙΣΤΟ ΡΙΑ
ΠΕΤΡΟΥ ANTAIOY
Συμὸολή οτήν ἱστορία τῆς ΕΠΟΝ
Τόμος AI
Τόμος Α2
ΤΑΚΗ ΑΔΑΜΟΥ
Τό λαϊκό τραγούὸι τῆς Ἀντίστασης

ΛΟΙῸΤΕΧΝIA
ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ
Τό χαμένο κουμπί

ΜΕΛΕΤΕΣ
M. ΠΑΠΑΔΟΛΑΜΠΑΚΗ
Γιά μιά κοινοτική ὁομή καί μιά
αὐτοὸιαχείριση τοῦ χώρου

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ι’(οιΝΩΝΙΚΗΣ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
ΝΤΑΙΒΙΝΤ ΚΟΥΠΕΡ
Ἡ Γραμματική τῆς ζωῆς
«Μωυὸἳζ
ΡΟΝΑΛΝΤ ΛΑΙΝΓΚ (ξρέα, ὅοζρα,
Τά Γεγονότα τῆς ζωῆς
ΡΟΝΑΛΝΤ ΛΑΙΝΓΚ
M’ ΑΓΑΠΑΣ,·
Διασκέὸαση μέ ὁιάλογο καί στίχους
ΤΟΜΑΣ ΧΑΡΡΙΣ
ΕΙΜΑΙ 0’ KEY - ΔΙΞΙΣΑΙ 0’ KEY
Ψυχολογία τῶν καθημερινῶν ἀνθρωπίνων
οχεσεων

ΠΟΙΗΣΗ
ΜΑΡΙΑ ΜΙΧΑΗΛ - ΔΕΔΕ
Μέ τά φτερά τοῦ ’[νὸιάνικου ὁράκου
Μετάφραση - κείμενα

ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟ

ΣΑΝΤΑΡΣ N. K. ·
Τό ἔπος τοῦ ΓΚΙΛΓΚΑΜΕΣ

Περίοδοις Β ’
ΧρόνοςΙ4ος
Τεῡχῡς e7
AEKAHENOHMEPH ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ Δημοχὸρους 60.
Ἀθήνα 601. Τηλ. 732-713 - 732-819
' HEPIEXOMENA
ΠΟΛΙΤΙΚΟ ρεηορτόζ ............
PEI'IOPTEP:_ Κορομονλῆς καί Ἀ.
Παηονδρὲου ἦτον ὰτιό τὸ '67
«μελλοντικοίΠρωθυιτουργοῑ»
H. KAPA: 'H Ἀριστερᾱ καί ol ὲκ-
λογὲς ..........................
ZYNENTEYEH μὲ τόν ΠΑΝΑΓΙ-
,ΩΤΗ KAN ΕΛΛΟΠΟΥΛΟ ..........
Π. ΚΑΝ ΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ; Σελίδες
ὰηὸ τό «Ἠμερολόγιο 1942-1945»
NT. ΦΟΡΝΑΡΙῑ Συνὲντευξη μέ
τόν Φοα ........................
A. @AKINOY: 'H γαλλική (Πρὼην)
Ἐνωμὲνη Ἀριστερά ............
Ν. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ; 'H διὰ-
σηοση τοῦ ὰνγλικοῡ Κ.Κ. ........
D. F.: Toé Γκεθάροι ἕνας ἐπανα-
οτάτης-σὺμθολο ................
A. ΓΚΟΡΤΖ; '0 τοξικὸς χαρακτή-
puq τῆς ἐπιστήμης ..............
M. NIKOAINAKOY: Τό λοϊκὸ κί-
νημα σάν φορὲας ἀλλαγῆς ......
Γ. ΒΕΛΟΥΔΗ; Τό λαϊκό μυθιστό-
ρημο ...........................
ΝΤ. ΡΟΓΚΑΝ; Συζήτηση μέ τόν
Ἀ. Ἀκριθὰκη ...................
Α. ΖΥΓΟΥ; Κριτική 6ι6λὶου .......
ΔΙΑΛΟΓΟΣ .....................
ΤΟ «ANTI» δικάζεται στό
Ε’ Τριμελές Πλημμελειοδικεῖο
Ἀθηνῶν τή Δευτὲρα γιά
παράὸαση τοῦ N.375/36 «περί
κατασκοπείας». Μάρτυρες κα-
τηγορίας εἶναι 5 ἀξιωματικοί
τοῦ Στρατοῦ ἐν ἐνεργεία. Μάρ-
τυρες ὑπεράσπισης ἔχουν κλη-
θεῖ γνωστές προσωπικότητες
τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ
κόσμου. Συνήγοροι ὑπερασπι-
σης εἶναι οἱ κ.κ. EB. Μαγκά-
κης, Χρ. Ἀργυρόπουλος, N. ’
Κωνσταντόπουλος.
/'
META_TI£EKA0D€§
Τό νόημα τῆς λᾶῗκῆς ψῆφου στίς ἑκλογές τῆς 20 Νοέμβρη, 6C\.R\;“ir>x
νομίζουμε ὅτι ὲρμηνεΰεται σωστᾶ ἦν ἇῨνοῃθεῒ ἕνα π p α γ μ α-
τ ι κ 6 γεγονόςς ὅτι τό 50 Δῃερίπου τοῦ ἓκλογικοῦ σώματος
ψῆφισε Δεξιᾶ (Ν.Δ. ἦ Ε.Π,Ιῆ-Κ.Ν.). KL ὅτι ἕνα 6% μόνο τῆς
(πλασματικῆς) ὃῦναμης, τοῦ ’74ρ ξανᾶγΰρισε στό χῶρο τῆς
Ἀντι-
πολίτευσης”οπου σημειῶθηκαν ρι’ζικές καί καθοριστικές ἂνακατα-
τάξειςε τό ΠΑΣὈΚ θριάμβευσε καί πετυχαίνοντας τῆ βασικῆ εκλο-
γικῆ του επιὸίωξη (νά γίνει μιᾶ πανίσχυρη ἂντιπολίτευση) στο·
χεΰει τῶρα, οχι μόνον μέ φραστικᾶ σχήματα, τήν ἐξουσία, ἑνῶ
τό ΚΚΕ μέ τῆ μεγάλη επιτυχία του εδειξε πράγματι“οτι εἶναι
ὃυνατᾶ “στῆ Βουλῆ καί στό λα6“. ΕΔΗΚ καί “Συμμαχία” , ἀντίθετα,
4
καταποντίστηκαν - οἱ ὀιαὸικασζες ποῦ’άρχισαν ισως ὂὸηγῆσουν
6 σέ οὒσιαστικές ἂλλαγὲς.
12 Μἀὒτῆ τῆν ἔννοια μπορεῖ πραγματικᾶ,-νᾶ ἀνοίξει ἕνας Πὸρᾶμος
16
γιᾶ τήν ἂλλαγῆᾗ. ΔῦσκοΧας μᾶ καί,ἓπικίνὸυνος. “Π συρρίκνωση
ἑῆς Δεξιᾶς ἦταν - συγκριτικᾶ - μικρῆ, ἂλλάηᾶνησΰχησε ἰόιαί-
25
τερα τούς παρᾶγοντες πού παίζουν καθοριστικὸ ρὸλο στά πολιτικά
28
πράγματα, γιατί παράλληλα βρέθηκε στῆν ἐέση τῆς ἀξιωματικῆς
30
ἂντιπολίτευσης (γιᾶ ὃεῦτερη φορά μετά τό '58) ἕνα ὅχι καθαρά
31
’κεντρῶο κόμμα, ποῦ(γιᾶ π ρ ᾧ τ η φορά) μπορεῒ νά ὀιεκῶικῆσει. .
32
ἐξουσία. Οἱ ”ὁυσαρέοκειες” φῶν ἑπίοημων ἂμερικὰνικων κΰκλων
36 ἑκόηλῶθηκαν, ἤδη, καί ἕνας πολύ γνωστὸς ”φίλος τῆς “Ελλᾶῶος“
39 ὸ·Σουλτζμπέργκερ ἆρχισε τό ἴῦιο μονὸτονο,τροπάρι πού 2O χρόνια
43 τῶρα ψέλνει γιᾶ τῆ ”σωτηρία τοῦ Καραμανλῆ”. (“”Αν φύγει εἶναι
49 βέβαιον ὅτι θά ἂνέλθη στῆν ἐξουσία κυβέρνησις ἂριστερίζουσα”,
50
52 ἔγραφε τό '56, τά ἴδια γράφει - μέ περισσότερο ... τάκτ, τῶρα.
,Στῆ Βουλῆ πού σὲ λίγο ἂνοὲγει (μᾶ καί ἔξω ἂπό αὒτῆ) ἦ μάχη
θά εἶναι σκληρῆ, ἃμείλικτη. 0} ὁομές ὲνὸς αὖταρχικοῦ-κράτους
εἶναι, ἓτοιμες. KL ἦ κυβέρνηση φαίνεται. ἂποφασισμένη. Γιᾶ ὅλα τά
’κόμματα τῆς δημοκρατικῆς ἂντιπολίτευοης (κερδισμὲνα ’τί χαμένα) ἦ
εὒθόνη εἶναι, μεγάλη. ΜΕ πάνω ὅσι’ὅλα 1:6 βάρος πέφτει στὸ ΠΑΣΟΚ,
ποῦ κλῆθηκε ἂπό τό λαὸ νά παίζει. ’ἕνα -πραγματικά ἱστορικό ρὸλο,
στῆν πιὸ κρίσιιιη στιγμή. Ἀπό τόν ὁικό του (βασικά) ἀγῶνα, ἀπό
τῆ ὁικῆ του θέση ἃπιέναντι στῆ Δεξιᾶ ἄλλά καί τά ἄλλα κόμματα τῆς
δημοκρατικῆς ἂντιπολίτευσηςῃθᾶ ’κριθεῖ ἡ ὲπόμενη, καθοριστικῆ
ἴσως, ἒκλογικῆ μάχη - «M φανεῖ ἄν πραγματικᾶ ἆρχισε, μέ τίς ἐκλο-
γές ποῦ πέρασαν,’ςῇ ἂντίστροφηῇμέτρηση γἰἅ τῆ Δεξιᾶ.
k . ῥιπῇ.)
 -ιΙΙΙιῙΗΙΗΙ
Μετεκλογικὰ
OI ΕΚΛΟΓΕΣ τῆς 20 Noép.6911 μπορεῐ νά έκρυῧαν - καί
ἔκρυόαν - ἀρκετές ἐκπλήξεις τουλάχιστον γιὰ τήν κοινή γνώμη
(γιατί. καθώς λένε, οἱ εἰδικοί «πέτυχαν διάνα» στίς τελευταῖες
σφυγμομετρήσειςὶ), ἀλλά ἐπιὸεόαίωσαν δυό 6ασικές προεκλο-
γικές προὸλέψεις-διαπιστώσειςῑ
1. "011 601 ἀποτελέσουν τήν ἀπαρχή οῠσιαστικῶν ἀνακατα-
τάξεων 0’ ὁλόκληρο τό πολιτικό φάσμα - καί κατ’ ἐπέκταση
δέν >θά δώσουν διώσιμη Βουλή. (Οἱ ζυμώσεις άρχισαν ἀπό τήν
ἑπόμενη τῶν ἐκλογῶν καί οἱ προὸλέψεις - τουλάχιστον τῆς
ἀξιωματικῆς άντιπολίτευσης - εἶναι ὅτι δέ θά κλείσει διετία ἡ
νέα Βουλή. Βέὸαια, ὁκ. Καραμανλής ἄρχισε ἤδη νά 6ε6αιώνει
ὅτι ἡ NA. «601 ἐξαντλήσει τήν 4ετία», ἀλλά ποιός τόν πιστεύει
πιά; Τέσσερις φορές κέρδισε (ἤ «κέρδισε») τίς έκλογές - μέσα
σέ 20 χρόνια — καί οὔτε ΜΙΑ φορὰ δέν έξάντλησε τήν 4ετία.
Γιατί νά τό κάνει τήν πέμπτη - ἔχοντας καί, συγκριτικὰ, μικρὴ
πλειοψηφία;)
2. Ὅτι ἡ κυόερνητική παράταξη κάθε ἄλλο παρὰ ἐνισχυμένη
ὅγῆκε ἀπό τίς κάλπες - ἡ περίφημη «ἀναὸάπτιση στήν λαϊκή
ψῆφο», πού ὑποτίθεται στὰθηκε μιά ἀπό τίς αἰτίες τῶν πρό-
ωρων έκλογὼν, πῆγε περίπατο; ἡ NA. όχι μόνο έχασε τό 1/4
- τῶν ψήφων πού τό 1974 εἶχε πάρει, ἀλλὰ 6ρίσκεται τώρα ἀντι-
μέτωπη με’ μιά ἰσχυρὴ ἀντιπολίτευση πού -— πέρα ἀπ’ ὅλα τ’
ἄλλα - ἔχει ΡΙΖΙΚΑ ἀντίθετες ἀπόψεις πάνω στό χειρισμό τῶν
«κρισίμων ἐθνικῶν θεμάτων» (ὁ ἄλλος λόγος γιά τόν ὁποῖο
ὑποτίθεται έγιναν έκλογές), ὅπως εἶναι ἡ EOK, τό Κυπριακό7 ἡ
ἑλληνοτουρκική διένεξη - ἀλλὰ καί τό ΝΑΤΟ, οἱ ὂάσεις, οἱ
έλληνοαμερικανικές σχέσεις κλπ. (ΠΑΣΟΚ καί KKE έχουν 104
δουλευτές καί έκφράζουν τόν Eva στούς τρεῖς ψηφοφόρους).
ΣΤΟ δεκαπενθήμερο πού μεσολάὸησε ἀπό τό άνοιγμα τῆς
κάλπης, ἔχουν ἤδη γίνει ἀρκετές ἀναλύσεις, διαπιστώσεις
(ἀλλά καί προόλέψεις), έτσι ὥστε λίγα πράγματα θά μποροῡσε
v01 προσθέσει σήμερα (Δευτέρα,“ ὂράδυ) κανένας - κι αὐτὰ
μᾶλλον διευκρινιστικά. “ ὑπολόγιζαν οἱ «δημιουργοί» τῆς ΕΠ. Ἕνα σημαντικό ποσοστό
ΑΡΧΙΚΑ, θὰπρεπε ἴσως νά δοῦμε μιά 6ασική διαπίστωση
πού κυριαρχεῐ στόν πολιτικό χῶρος ὅτι ὁ λαός «ψήφισε ἀλλα-
γη»-
AEN ὑπάρχει ἀμφιόολία ὅτι θριαμὸευτής τῶν έκλογῶν εἶναι
τό ΠΑΣΟΚ, πού σχεδόν διπλασίασε τίς ψήφους του καί ἐξ·
απλασίασε τή δύναμη τῆς κοινοὸουλευτικῆς του ὁμάδας. Ἀκό-
μα, ὅτι τό ΚΚΕ πέτυχε ἕναν πραγματικό ἄθλο, αὐξάνοντας
κατά τό 1/3 111 δύναμή του καί ὑπερκαλύπτοντας τή δύναμη
πού τό ’74 εἶχε ἡ «Ἑνωμένῆ Ἀριστερά». Καί, τέλος, ὅτι ἡ
ὑπερψήφιση τῶν δυό αὐτῶν κομμάτων σημαίνει «ψῆφο γιά ἀλ-
λαγή». Ἀλλά οἰ δυό αὐτές (κομματικές) έπιτυχίες έγιναν σέ
ὃάρος τῶν ἄλλων κομμάτων τῆς δημοκρατικῆς ἀντιπολίτευσης;
Ο Τῆς ΕΔΗΚ, πού ἔχασε σχεδόν τή μισή της έκλογική δύ-
ναμη καί μείωσε στό 1/4 τή δύναμη τῆς K.O.
Ο Τῆς «Συμμαχίας», πού δέν κατάφερε νά πιάσει οὔτε τό
ποσοστό πού (στά πλαίσια τῆς E.A.) εἶχε κερδίσει τό 1974 τό
ΚΚΙΞέσ. καί ἡ ΕΔΑ, παρ’ ὅλο ὅτι ὑπῆρχαν τρία ἀκόμα κόμ-
ματα μαζί.
M‘ AAAA λόγια; οἱ ὰνακατατὰξεις έγιναν ὅασικὰ στό χῶρο
τῆς άντιπολίτευσης, πού (στό σύνολο) κέρδισε 6.—7% ἀπό τή
Δεξιά. ”Av θεωρήσουμε δεδομένο (μολονότι ἀρκετοί τό ἀμφι-
σόητοῡν πιά) ὅτι ἕνα μεγάλο ποσοστό ἀπό τό 54% τῆς Ν.Δ.
τοῦ 1974 εἶναι πλασματική δύναμη, τότε «ἀριθμητικὰ» ἡ ἐπι-
τυχία δέν εἶναι μεγάλη. Πολύ πιό μεγάλη, εἶναι ἀπό πολιτικῆς
πλευρᾶςῑ οτή θέση τῆς συντηρητικῆς ΙΞΔΙ-ΙΚ ὅρέθηκε ἕνα σοσι-
αλιστικόᾱκόμμα, τό ΠΑΣΟΚ, πού ὑπόσχεται 6αθιές, ριζοσπα-
στικές ἀλλαγές.
11.111121111111211
KI ΕΔΩ μπαίνει ἕνα ἄλλο θέμα; τί ἐκφράζει σήμερα τό ΠΑ-
. Γιά ἄλλους εἶναι καθαρά «κόμμα τῆς Ἀριστερας». Μ’
αὐτή τήν ἔννοια, ἡ δύναμη τῆς Ἀριστερᾶς στίς ἐκλογές αὐτές
ξεπέρασε κὰθε προηγούμενο - έφτασε 40%!
Ο Γιά ἄλλους εἶναι κόμμα «κεντρῶο» - ἒτσι θεωροῦν φυσι-
ολογική τή μεταπήδηση ψηφοφόρων τῆς ΕΔΗΚ.
ΣΕ τέτοιες περι-πτώσεις ἡ πραγματικότητα «συνήθως 6910115—
ται στή μέση». Κι ὲδῶ μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τό ΠΑΣΟΚ μάλ-
λον κάλυψε τό χῶρο πού προδικτατορικὰ λέγαμε «κέντροαρι-
στερά» καί πού ὀργανικὰ ἀνῆκε στή «μεγάλη δημοκρατική
παράταξη» τῆς E.K. 001v διαμορφωμένη κίνηση - μετὰ τό '64.
M101 σφυγμομέτρηση πού έγινε τό 1967 (λίγο πρίν ἀπό τίς ἐκ·
λογές) καί πού δημοσιεύεται σ’ ὰλλες σελίδες, δείχνει ὅτι ἡ
κοινή γνώμη «ἔὸλεπε» ἀπό τότε σὰν μελλοντικούς ἡγέτες-
πρωθυπουργούς τῆς χώρας, δυό πολιτικούς που ΔΕΝ διεκδι-
κοῦσαν, σ’ ἐκείνη τήν έκλογική μάχη, ἐξουσία; τόν K. Ka9a—
μανλή (αὐτοεξόριστο στό Παρίσι) καί τόν A. Παπανδρέου,
ἡγετικό στέλεχος ἑνός κόμματος στό ὁποῐο τότε δέσποζε ἡ ,φυι-
σιογνωμία τοῦ «Γέρου». Καί εἶναι πιὰ κοινό μυστικά. ὅτι (1110
τίς ἐκλογές τοῦ ’67, που δέν ἔγιναν ποτέ, δέν θα έόγαινε ἁπλα
μιά δημοκρατική κυὸέρνηση (μιά αὑτοδύναμη κυόέρνηση της
E.K.), μά θά ἔὸγαινε παράλληλα ὑπερενισχυμένη ἡ ἀριστερη
της πτέρυγα — ἡ «κεντροαριστερά» τοῦ A. Παπανὸρέου...
AYTO τό χῶρο καλύπτει ΣΗΜΕΡΑ τό ΠΑΣΟΚ. Κι ὁ ἐκλο-
γικός του θρίαμὸος εἶναι - ὅπως προαναφέρθηκε - ἀναμφι-
σόήτητα μιά ἀλλαγὴ, ἀλλά μέσα σ’ αὐτά τά συγκεκριμένα πλαι-
σια.
Ο ΒΑΣΙΚΟΣ ὅμως στόχος τῶν δημοκρατικων δυνάμεων. ἡ
Δεξιά, κράτησεέ Δέν «χτυπήθηκε».
Ο ‘H N.A. ἔπεσε στό 41%, ἀλλὰ ἡ πτώση της αὐτή ’έγινε a)
ἀπό μιά «παραφουσκωμένη» δύναμη -τό 54% τοῦ ’74, 6) μέσα
στά πλαίσια πού ἡ κυὸέρνηση ὑπολόγιζε. μιὰ καί. χάρις στόν
ἐκλογικό νόμο, μ’ αὐτό τό ποσοστό «πιάνει» 173 ἕδρες.
O CH ἀκροδεξιά ἀνέόηκε ἀρκετὰ σέ σύγκριση μέ τήν ἀνύ-
παρκτη δύναμη τοῦ 1974, ἀλλὰ ΔΙΞΝΓ έφτασε στό ὕψος πού
τῆς ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ δύναμής τους προτίμησε καί σέ τοῡτες
τίς έκλογές νά ψηφίσει Καραμανλῆ, περιμένοντας μιά «άλλη
εὐκαιρία», ὅταν π,χ. ὁ τ. 6ασιλιάς δώσει ΕΠΙΣΗΜΑ τό χρισμα
σ’ ἕνα κόμμα ἤ ὅταν κάπριος «μεγάλος» χουντικός (καί πιό
συγκεκριμένα; ὁ Γ. Παπαδόπουλος ὂγάίνοντας μέ ἀμνηστία -
καί μέ τό φωτοστέφανο τοῦ... ἥρωαὲ) ἡγηθεῑ μιᾶς «πανεθνικής»
κίνησης. (Καί στίς δυό περιπτώσεις, προϋπόθέση εἰναι ἡ μή
παρουσία τοῦ K. Καραμανλῆ στόν ἐκλογικό στίόο),
ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ, στήν καινούργια Βουλή ἕφτασε καί ἡ
«φωνή τῆς χούντας» (τρία χρόνια μόλις μετὰ τήν «ἀλλαγή»...)
καί ἡ «φωνή τῶν (ἰουλιανῶν) ἀποστατῶν». Θεοτόκης. Ἀπο-
στολὰκος, Βαρδινογιάννης, Μητσοτάκης - ποιός νά τὸλεγε...
ΓΙΑ τή Ν.Δ., λοιπόν, προὸλήματα θὰ ὑπάρχουν τώρα καί
ἀπό δεξιά (ΕΠ.) καί ἀπό «ἀριστερά» (ΚΦ. - ἀνάλογα μέ τίς
περιστάσεις), ἀλλά τά πιό δύσκολα ἀπό αὐτὰ θά εἰναι τά «έγ-
γενῆ»; τά ἀκροδεξιά στοιχεῖα τοῦ κόμματος (καί ὄχι μόνω οἱ
6ασιλόφρονες) παραμένουνε -ἴσως καί νά αὐξηθήκανεέ Τί θά
κάνει ὁ κ. Καραμανλῆς;
Ο Θά ἀκολουθήσει τή συμόουλή τῆς (περιορισμένης, ἀρι-
θμητικὰ) «προοδευτικῆς» πτέρυγας τοῦ κόμματός του (ἡ κ.
Βλὰχου ζητοῡσε τήν Κυριακή ἀπό τήν «Καθημερινή» μιά «κα-
λύτερη κυὸέρνηση») ἤ θά συνεχίσει «τήν ἴδια πολιτική», ὅπως
προεκλογικά δέν ἔπαψε νά ὑπογραμμίζει, μ’ ὅλες τίς ὀλέθριες
γιά τή χώρα συνέπειες;
ΤΟ γενικό (καί ὄχι μόνο ἑλληνικό) κλίμα καί τό (ὄχι μόνο
πρόσφατο) παρελθόν, πείθουν μᾶλλον γιά τό 05131590. Κι ἡ
σύνθεση τῆς νέας κυόέρνησης (πιό «σκληρῆς», πιό δεξιάς) ’έρ-
χεται σάν έπιὸεόαίωση - τουλάχιστον σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τούς
ὑπουργοὺς. γιατί στό χώρο τών ύφυπουργών ἡ κατάσταση εἶ-
ναι μᾶλλον «ἀλαλούμ». μέ μερικές χτυπητές περιπτώσεις ὅπως
π..χ τοῦ έκπρόσωπου τοῦ όιομηχανικοῦ κόσμου Μάνου. Ση-
μειώστε καί μιά «σημαδιακή» ὑπουργοποίηση; τοῦ K. Στεφα-
νόπουλ00 11013 πῆρε τό σημαντικότατο 110010 1013 Γ. Ρὰλλη καί
ξανάγινε Eva ἀπό τά ἐπικίνδυνα << 0001001v159» γιά τὴ διαδοχή
τοῦ K. Καραμανλῆ.
ΤΟ ΠΑΣΟΚ μετά·τόν έκλογικό 99101160, 6910115101 στήν
πιό σημαντικὴ φὰση τῆς λιγόχρονης «ζωῆς» του; ξαφνικά,
έγινε ὅχι άπλὰ ἀξιωματικὴ άντιπολίτευση, 000.0 ἡ πιό ἰσχυρὴ -
μέ τά σημερινὰ δεδομένα - 11013 11110901305 νά γίνει. Ἐτσι, ἦρθε
ἡ ὥρα τῆς «μεγάλης εὐθύνης». Ὁ ἕνας 01013; 1500591; ψηφοῇ
φόρους πίστεψε στήν «ἀλλαγὴ» πού τό ΠΑΣΟΚ ὑπόσχεται,
καί τώρα περιμένει νά δεῖ τί γίνεται στήν πράξη. Πίοτεψε στόν
A. [1011101169500 προσωπικά(«στόν’ Αντρέα» ἁπλά)- ἴσως για-
τί. μαζί μέ 10v K. Καραμανλῆ, εἶναι 6 μόνος, σήμερα, ἡγέτης
πού ξέρει νά πείθει, νά 19060151 10v κόσμο. Πίοτεψε στόν
«ἀντικαραμανλισμό» τοῦ ΠΑΣΟΚ. Πίοτεψε στήν κινητοποί-
ηση στήν ἐπαφὴ με’ τ’όν κόσμο - 6ασικά στὴν ἐπαρχία. O
άγρότης εἶδε κάποιον νά ένδιαφέρεται «ἀπό κοντά» γιά τά
1190611111010 100 — καί στὰθηκε ἡ μεγάλη δύναμη ἀνάμεσα
στούς ψηφοφόρους τοῦ ΠΑΣΟΚ. Καί τό πιό σημαντικό; μπῆκε
0‘ Eva χώρο νόμιμο, χωρίς κυνηγητό, ἀπαγορεύσεις, διωγμούς,
πού ὑπόσχεται —— κι 01310; — σοσιαλισμό. Μπῆκε κάτω ἀπό τόν
πράσινο ἥλιο τοῦ ΠΑΣΟΚ, γιατί ἀκόμα καί ΣΗΜΕΡΑ δύσ-
κολα στέκεται κάτω ἀπό τό οφυροδρέπανο - εἴτε συνοδεύεται
μέ έλληνική σημαία, ε’ίτε ὅχι.
ΤΟ 6090;. τώρα, γιὰ τό ΠΑΣΟΚ πέφτει μισό-μισό μεταξύ
K.E. καί K.O.. άν δέν κλίνει ὑπέρ τῆς δεύτερης. Χωρίς φίρμες,
μέ άρκετά ἄγνωστα ὀνόματα, κάπως ἀνομοιογενὴς, ἡ Κ.Ο. ἔχει
τεράστια δουλειὰ. Τό ΠΑΣΟΚ εἶναι τό μεγάλο ἐρωτηματικό
τῆς νέας Βουλῆς. Καί 6 συντονισμός τών δυό 6ασικών φορέων
101 (K. O. καί K. E. )- 11013 ἀρχισε χθές καί σήμερα- τό πρώτο
οὑσιαστικό 611110 γιά τὴν έπιτυχία.
Ο ΑΝ τό 1977 ἦταν ἡ χρονιά τῶν έκλογών, τό 1978 θά εἶναι ἡ
H EAHK 1159110151 «κρίση έπιόίωσης» - καί ὅλα ὅρίσκονται
«5v ἐξελίξει» ὅταν γράφονται αὐτές οἱ γραμμές. Δημιούργημα
«ἐκ τών ἀνω» τών πρώτων μεταδικτατορικών ἡμερῶν (σὰν
ΙΞΚ-ΝΔ). προσπὰθησε νά κρατήσει τὴν ἰσορροπία ἀνάμεσα
στήν παλιά φιλελεύθερη παράταξη (πού ἔφθινε ὁλοένα) καί τίς
σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις πού ἓδειχναν νά μποροῦν νά
παίξουν κὰποιο ὅχι μικρό ρόλο στά πολιτικά πράγματα. Δέν
5115105. Δέχτηκε καί πλήγματα (π.χ. ἡ ἀποχώρηση «τῶν 4»).
πού ὅπως φάνηκε έκαναν μακροπρόθεσμα ζημιά 51391315911. καί
σήμερα προσπαθεῖ νά ὅρεῖ «101 αἴτια τῆς συμφορᾶς», ἀναζη-
τώντας ἕνα «v50 1190003110». Ὅσο πιό γρήγορα καί - κυρίως -
σωστὰ έντοπιστοῦν τά αἴτια, τόσο πιό εὔκολος 901 εἶναι 6 δρό-
μσς τών ἐπιγόνων τοῦ κ. Γ. Μαύρου - 0' αὑτὴ 111 φάση. M‘
αὑτὴ 1111 5111010111015000115 ὅτι Eva πράγμα δέν έντοπίστηκε ἤ
11900110951101<<E5115900151>>: _
Ο ἡ συρρίκνωση πού ὑπέστη 6 χῶρος γιά ἕνα κεντρώο
κόμμα (« μετά σοσιαλισμοῦ» ἤ 0v50) ὕστερα ἀπό τό «στρίμω-
γμα» τῆς Ν.Δ. πρός τὰ ἀριστερά καί τό ἅπλωμα τοῦ ΠΑΣΟΚ
πρός τά δεξιά.
ΑΥΤΟΣ 6 χῶρος παραμίκρυνε ξαφνικά — τείνει νά ἐξαφανί-
στεῖέΚαί ἡ ΕΔΗΚ έχασε καί συντηρητικούς μά καί προοδευτι-
κούς ψηφοφόρους - ἄν καί πιστεύουμε ὅτι ἀπό αὑτὴ 111 χα-
σούρα πιό κερδισμένη ὂγῆκε ἡ Ν.Δ. παρὰ τό ΠΑΣΟΚ. Ἔτσι.
ὅσο ὑπάρχει 6 σημερινός συσχετισμός δυνάμεων, τόσο 6 χῶρος
γιά 10<<K5v190>> 901 παραμένει ἀσφυκτικὰ μικρός... B56010, ἠ
ὕπαρξη τοῦ(<K5v1900». χωρίς νά ἀποτελεῖ «έθνικήν ἀνάγκην»,
ὅπως ὑποστηρίζει 6 κ. M01390; (γιατί νά ἀποτελεῖ,), ἐξυπηρε-
τεῖ γενικά; εἰναι ἕνας φραγμός ἀπό τά δεξιά γιά τό κόμμα τοῦ
A. Παπανδρέου καί διευκολύνει τούς γνωστρύς «πολιτικούς
κύκλους» 11013 19101110 χρόνια τώρα κουμαντάρουν τά πολιτικά
μας πράγματα 0' αὑτό τό χώρο, ὅπου κατ’ ἀποκλειστικότητα
παίζεται τό παιχνίδι τῆς ἑξουσίας- τό χώρο τῆς Δεξιᾶς καί
τοῦ Κέντρου.
ME δεδομένη καί 111v ὕπαρξη τῆς Κεντροδεξιᾶς (τώκῖχἀπο-
στατῶν), 6 τεμαχισμός τῆς σημερινῆς ΕΔΗΚ, σέ δυό 10030111-
στον ἄνισα μέρη, εἶναιη 1110 φυσιολογική έξέλιξη, πού 901 5111-
ταχυνθεῖ 01v καρποφορήσουν οἱ ὃιαπραγματεύσεις γιά Eva v50,
γνὴσια σοσιαλδημοκρατικό, σχῆμα πού «κυοφορεῖται» μέ 60011
τίς παλιές «Νέες Δυνάμεις». "000 γιά τούς «παλαιοκομματι-
κους», οἱ πρόσφατες έκλογές ἔδειξαν ὅτι δέν ἔχουν πολλά
περιθώριαῑ ἐλάχιστοι (στὴν ΕΔΗΚ καί τό ΠΑΣΟΚ) ἐπιὸίωσαν
—— μιά παράδοση πολλῶν χρόνων σόήνει σταθερά...
O ΣΤΟ χῶρο τῆς Ἀριστερᾱς, κυριαρχεῖ τό KKE. Σ’ ἄλλες
σελίδες γίνεται μιά πρώτη ἀνάλυση τοῦ ἑκλογικοῦ ἀποτελέσμα-
τος - γιά κερδισμένους καί χαμένους. Στά κόμματα τῆς «Συμ-
μαχίας» οἱ διαὸουλεύσεις συνεχίζονται —— ἡ ἤττα ἦταν κυριολε-
κτικά ἀπρόσμενη. ‘H «Συμμαχία» δέν έπεισε. δέν προχώρησε.
ένώ ταυτόχρονα - 0110 111v 000.11 πλευρά - τό KKE άπλώθηκε
καί σέ χώρους εὐρύτερους, ὅπως δείχνει ἡ μὴ έλεγχόμενη σταυ-
9060111011. π,χ. τοῦ A. Καλλέργη καί τῆς Αἰμιλίας Ὑψηλάντη.
Τό «Eva εἶναι τό κόμμα>>ἀποδείχτηκε καί στὴν πράξη. ὅπως πε-
ρηφανεύονται οἱ ὀπαδοί τοῦ KKE.
TI 90 γίνει 01110 δώ καί 11590; Ἡ καθίζηση ,τῆς «Συμμαχίας»
901 σημάνει;
Ο τόν πολιτικό θάνατο τοῦ ΚΚΙΞ 50. καί τό ἀδοξο τέλος τοῦ
πειράματος νά περάσει ὁ εὑρωκομμουνισμός στή χώρα μας
μέσα ἀπό τό χῶρο αὑτό;
Ο τὴ δημιουργία ἑνός νέου φορέα - χωρίς τήν ταμπέλα τοῦ
ΚΚ - ὅπως προτείνει ἡ ΕΔΑ;
Ο 111 συνέχιση τῆς ἴδιας κατάστασης καί τὴν προσπάθεια
ἀνανέωσης καί ἀνεὸὰσματος τοῦ ΚΚΕ ἐσωτερικοῦ;
O ΧΡΟΝΟΣ 90. δείξει... “Ὀπως θά δείξει ἄν 901 έπαληθευ-
θοῦν καί οἱ προὸλέψεις πού ἀπό τώρα μερικοί κάνουν γιά
πιό... τολμηρές ἀλλαγές στό χῶρο τῆς Ἀριστερᾶς; 6 εὑρωκομ-
μουνισμός. λένε, δέν θάρθει ἀπό τό ΚΚΕ 50. 000.0 01110 10 KKE.
Μόνο πού θάναι... <<6αλκανικός>>ἔ Καί ,τότε δέ θά ὑπάρχει
ἀνάγκη νά ’έχουμε δύο ΚΚ..
χρονιά τῶν συνεδρίων;
Ο Τό ΚΚΕ 50. 110v51 511101110 00v56910 10v Ἀπρίλη, κατα-
φεύγοντας 0111 60011 γιά νά συξητὴσει (καί νά ξεπεράσει;) τά
πολλὰ προὸλὴματα πού γεννὴθηκαν μετά τίς έκλογές ἤ 1311060-
σκαν ἀπό πρίν
Ο Τό KKE 110v51 10 M011 10 συνέδριό του- ὅπως τό εἶχε
προγραμματίσει. Ἴσως 11913651 έκπλήξεις.
Ο H ΕΔΗΚ 90 προσφύγει - ὅπως καί τό ΚΚΕ 50. — 05 συν-
έδριο γιά νά περισώσει ὅ,τι μπορεῖ.
O Ἡ Ν.Δ. θά πραγματοποιήσει, ἐκτός ἀπροόπτου, συνέδριο
μέσα στό ’78 -τό ῐδιο μπορεῖ νά γίνει καί μέ τό ΠΑΣΟΚ.
ΤΑ κόμματα στρέφονται πρός τὴ 60011 — 111 60011 πού κι
αὑτὴ τή φορά έδωσε τὴν πρώτη θέση στὴν παρὰταξη 1013 Κ.
Καραμανλῆ. ἀνατρέποντας ὅμως έντυπωσιακὰ τὴν κατάσταση
στό χὼρο τῆς ἀντιπολίτευσης. Ἴσως ἦταν τό πρῶτο 611110 γιά τὴ
μεγάλη ἀλλαγὴ, τήν οὐσιαστική ἀλλαγὴ. Κι ὅσοι δέν συμφω-
νοῦν μ’ αὐτό τό 611110. 65v 111109013v πάντως νά ἀγνοήσουν τό
μήνυμα τῆς 20 Νοέμόρη.

Α. ΠΑΠΑΝᾼΡΕΟΥ
’Ἦταν ἀπό τό ’67 oi μελλοντικοί
«πρωθυπουργοί τῆς Ἑλλάδαῳέ
H EPEYNA αὐτή - πού
(Ξποσπάσματά της δημοσι-
εύοιψε σήμερα — ἦταν γνω-
στ)7 στό «ANTI» ἀρκετό
καιρό πρίν ἀπό τίς πρόσφα-
τες ἐκλογές. (Όπως ἦταν
φυσικό, ὄρεθήκαμε στόν
πειρασμό νό. τή δημοσιεύ-
σουμε· σ“ ἕνα ἀπό τά προ-
εκλογικά τεύχη. Τό ἀποφύ-
3111111 γιατί ὁὲν θέλαμε νά
θεωρηθεῖ ὅτι 11017110011101?
της ἀποτελοῦσι μια ἔμμεση
ποοσπα"61 ια ἐπηοε ασμοῡ
τῶν (111(1)111110111111 μας ὑπέρ ἤ
κατά τοῦ ΠΑΣΟΚ. Στό 6(1-
θμό πού στή Zw0(1 μας ὁέν
υπόρχει (11101111 — ὅπως συμ-
61111111 σέ (11.1.1g χῶοες - κα-
111(1. 7111111411. παραδεκτή ὁδον-
τολογία ὅσον ἀφορᾶ. στή ὀι-
1111031111 τῶν 0(1‘11; 11101111011-
011011 και τι7 01711001111017 τῶν
11710111101111.1011! τους, ὁ κα-
θενας κατασκευάζει ἐκ τῶν
ἐνόντων καί ἀκολουθεῖ τι7
012111.101101011101.0;'1'(1.
(Ι) ΣΙΚΑ 17 κατάσταση
αὐτή εἶναι ἀπαράὸεκτο 1/(1
ὁιαιωνίζεται. Πολύ περισ-
6
Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ
σότερο μάλιστα ὅταν εἶναι
γνωστό πώς οἱ 0111111110117—
πτικές ἔρευνες σχετικά 111
τήν ἑκκογική συμπεσιφοοά
ὁέν εἶναι 11111 πρόσφατη
μόὸα (11./(1 ἔχουν ἀρχισει
ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ
«ΓΚΑΛΛΟΠν-
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ
ΠΟΥ ΕΓΙΝΙΞ
ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
ΠΡΙΝ ΔΕΚΑ
XPONIA
τουλάχιστον ἀπό τό 1958
καί πραγματοποιοῠνται συ-
στηματικά - μέ ἐπανακαμ-
ὅανόμενες σφυ7 μομετρήσεις
- πρίν ἀπό 11(161 ἐκκογική
ἀναμέτρηση.
ΤΟ ΑΠΟΤΙΞΛΙΞΣΜΑ τῶν πρόσφατσΝ
έκλογῶν —— πέρα ἀπό τὴν πολιτική του
σημασία καί ἑρμηνεία - ἀνέδειξε δύο
χαρισματικούς ἡγέτες, τόν Κ. Καρα-
μανλή καί τόν Ἀ. Παπανδρέου. πού
προσωποποιοῡν, ἀλλά καί έκφράζουν τίς
δύο κύριες πολιτικές έπιλογές, ριζικά
άντιθετικές στή συνείδηση τῶν ὀπαδῶν
τῶν δύο κομμάτων.
“Ὀμως ἡ ἀντιπαράθεση αὐτή τῶν δύο
ἡγετῶν — πού έκφράστηκε τόσο ἔντονα
μέσα ἀπό τό έκλογικό ἀποτέλεσμα — δέν
εἶναι οημερινή οὔτε δημιουργήθηκε στή
διὰρκεια τῆς τελευταίας τριετίας. Ὁ Κ.
Καραμανλῆς καί ὁ Ἀ. Παπανδρέου
ἀποτελοῦσαν ἤδη καί πρίν ἀπὸ τὴ δικτα-
τορία τίς δύο ἡγετικές φυσιογνωμίες -
ἀντιθετικούς πόλους - τῆς έλληνικῆς πο-
λιτικῆς ζωῆς. Τό γεγονός αὑτό 1111616111-
ώνεται ἐντυπωσιακά καί ἀπό μιὰ σφυ-
γμομέτρηση πού πραγματοποιήθηκε στήν
περιοχὴ πρωτεύουσας τό Μάρτιο τοῦ
1967. Ἡ σφυγμομέτρηση αὐτή, πού ’έγιίἐ
μέ τήν προοπτική τῶν έκλογῶν τῆς
28/5/1967, διοργανώθηκε ἀπό ἕνα ἰδι-
ωτικό ὀργανισμό, ἀπό αὐτούς πού λει-
τουργοῦν καί σήμερα καί έξακολουθοῦν
νά πραγματοποιοῦν διάφορος έρευνες,
έκτός τών ἄλλων καί πάνω σέ θέματα
πού ἀφοροῡν τὴν έκλογική συμπεριφο-
ρὰ.
Ἡ ἔκθεση πού παρουσιάζει τά ἀποτε-
λέσματα αῦτῆς τῆς έρευνας χωρίζεται σέ
6 κεφάλαια πού ἀφοροῦν;
O τό ἓνδιαφέρον τοῦ κοινοῦ γιά τά
πολιτικά
ο τήν «ἀπόφαση» τῶν έκλογεων
O τὴ συγκριτικὴ θέση τῶν κομμάτων
 O τήν εἰκόνα τοῦ κοινοῦ γιά τά δύο
κύρια κόμματα (Ε.Ρ.Ε. καί Ε.Κ.)
0 1:11 συγκριτική θέση τῶν ἡγετικῶν
πολιτικῶν στελεχῶν
Ο τίς προσδοκίες τοῦ κοινοῦ ἀπό τὴν
κυὸέρνηση πού θά ἐκλεγεῖ.
Δυστυχῶς στήν ἐκθεση δέν ἀναφέρον-
ται λεπτομέρειες σχετικά μέ τό μέγεθος
τοῦ δείγματος καί τῆ μέθοδο τῆς δειγμα-
τοληψίας - ὥστε νά μπορεῖ νά ἐλεγχθεῖ ἡ
ὀρθότητα τῶν ἀποτελεσμάτων - οὔτε
ἀναφέρεται ποιός εἶχε παραγγείλει τή
συγκεκριμένη ἔρευνα - ὥστε νά σταθμι-
στεῐ ἡ σκοπιμότητα μερικῶν ἐρωτήσεων.
”Ομως. παρόλο πού για τούς παραπάνω
λόγους τὰ ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς ἐρευ-
νας δέν μποροῦν νά θεωρηθοῦν ὡς ἐπι-
στημονικὰ τεκμηριωμένα. πιστεύουμε ὅτι
προσφέρουν μερικές πολύ χρήσιμες ἐν-
δείξεις πάνω σε’ ὡρισμένα θέματα που
ἀποκτοῦν σήμερα. κάτω ἀπό τό φῶς τῶν
ἐκλογικῶν ἀποτελεσμάτων, μιὰ ἐντονη
ἐπικαιρότητα καί ὁπωσδήποτε στὰθηκε
ένας χρήσιμος ὁδηγός γι’ αὐτούς πού τήν
εἶχαν παραγγείλει.
Θά ἀσχοληθοῦμε όνο μέ τό πέμπτο
κεφάλαιο αὐτῆς τῆς ἓρευνας, ’ὅπου συν-
οψίζονται τά συμπεράσματα ἀπό μιά
σειρά-ἰῑρωτήσεις σχετικά με’ τή γνώμη
τοῦ κοινοῦ — φυσικά τή συγκεκριμένη
χρονική στιγμή, δηλαδή τό Μὰρτιο τοῦ
1967 — γιὰ τίς ήγετικές πολιτικές φυσι-
ογνωμίες τῆς ἐποχῆς. Ἠ κεντρική ἐρώ-
τηση γύρω ἀπὸ τήν ὁποία ἀρθρώνονταν
οἱ ὑπόλοιπες. καί ἡ ὁποία εἶχε ὡς σκοπό
νά μετρήσει τήν προσωπική άκτινοόολία
τῶν διαφόρων πολιτικῶν. εἶχε διατυπῶ-
θεῖ ὡς ἐξῆςῑ
«Ἂς ὑποθέσουμε ὅτι ἦταν στό χέρι σας
νά ὁιαλέξετε νά ὁρίσετε τόν πρωθυπουρ-
γό, ἀνεξάρτητα ἀπό τό ποιό κόμμα θά
κερδίσει τίς ἐκλογὲς καί ἀνεξάρτητα ἀπό
τό ποιόν θά ἤθελε νά ὁιορίσει τό κόμμα
πού τελικά θά κερδίσει. ’Ἐσεῐς ποιόν θά
θέλατε νά ὁεῖτε πρωθυπουργό μετά τίς
Eat/10116;»; “
Οἱ ἀπαντήσεις στήν ἐρώτηση αὐτή ἦταν;
21 % K. Καραμανλή
1670 Ἀνδρέα Παπανδρέου
1370 Γεώργιο Παπανδρέου
4% Παν. Κανελλόπουλο
3% Ἰωαν. Πασαλίδη
2% Σπ. Μαρκεζίνη
Παρόλο πού τό ποσοστό αὐτῶν πού
ἀρνήθηκαν νά ἀπαντήσουν εἶναι σημαν-
τικό (37 We). τά ἀποτελέσματα εἰναι ἀπο-
καλυπτικά; τίς περισσότερες προτιμήσεις
συγκεντρώνουν ὁ K. Καραμανλῆς καί ὁ
Ἀ. Παπανδρέου.
Καί τό γεγονός αὐτό ἀποκτά ἀκόμη
μεγαλύτερη σημασία ἀν ἀναλογιστοῠμε
ὅτι τήν ἐποχή ἐκείνη οὔτε ὁ Ἀντρέας
οὔτε ὁ Καραμανλῆς δέν ἦταν ἀρχηγοί
κόμματος, ὥστε νά προὸὰλλονται ὡς
ὑποψήφιοι πρωθυπουργοί. Καί ἒτσι πα-
ρουσιάζεται τό ἰδιόμορφο φαινόμενο,
ἐνώ ἡ προεκλογικὴ ἐκστρατεία ἔχει οὑ-
σιαστικά ἀρχίσει, οἱ ἀρχηγοί τῶν δύο
μεγάλων κομμάτων (τῆς E.K. καί τῆς
E.P.E.), καί ἑπομένως de facto ὑποψή-
φιοι πρωθυπουργοί, νά συγκεντρώνουν
λιγότερες προτιμήσεις ἀπό δύο ἄλλους
πολιτικούς ἡγέτες πού δέν εἶχαν, τὴ δε-
δομένη στιγμὴ, καμιά πιθανότητα νά
ὰναλάόουν τὴν πρωθυπουργία.
Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ Π. Κανελ-
λόπουλος, ἀρχηγός τῆς EPE τὴν ἐποχή
ἐκείνη, συγκεντρώνει μόλις τό 4% τῶν
,προτιμήσεωψ ἐνῶ ἀντίθετα ὁ Κ. Καρα-
μανλῆς συγκεντρώνει τό 21%. Φαινό-
μενο πού ἐξηγεῖται 6έ6αια, ἀλλὰ καί
ἐπιόεὸαιώνει τό γεγονός ὅτι γιά τή με-
γάλη πλειοψηφία τῶν ὀπαδῶν τῆς Δε-
ξιᾶς ὁ Καραμανλῆς ἀποτελοῦσε τό ἀνα-
ντικατάστατο σύμὸολο καί τή μόνιμη
ἀναφορὰ. Ἐνῶ ἀντίθετα ὁ Π. Κανελλό-
πουλος - ἄσχετα ἀπό τήν πολιτικὴ πού
ἀντικειμενικά ἀκολουθοῦσε ἤ τό ρόλο
πού εἶχε πρόθεση νά παίξει - δέν ἀπρτερ.
λοῦσε γιά τούς ὀπαδούς τῆς Δεξιάς πα ’Ϊ
τόν άπλό ἐκπρόσωπο καί τοποτηρητη
τοῦ ἀρχηγοῦ. “Ὀλες οἱ ἐνδείξεις πείθουν
ὅτι ἡ κατάσταση αὐτή, τουλάχιστον οτή
συνείδηση τῆς πλειοψηφίας τῶν ὀπαδῶν
τῆς Δεξιᾶς, διατηρήθηκε ἀναλλοίωτη σ’
ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δικτατορίας γιά νά
ὑλοποιηθεῖ ἐντυπωσιακά τὴν ἡμέρα τῆς
μεταπολίτευσης. Ἡ σημερινὴ ἐπανε-
κλογή τοῦ ·Π. Κανελλόπουλου μέ τή
Ν.Δ., μετά ἀπό μιά περίοδο φαινομενι-
κῆς τουλάχιστον αὑτονόμησής του ἀπό
τόν Κ. Καραμανλῆ, όλοκληρώνει αὐτή
τήν εἰκόνα δείχνοντας ταυτόχρονα ὅτι ἡ
σχετική δημοτικότητα τοῦ καθενός συμ-
6αδίζει μέ τό συγκεκριμένο πολιτικό
ρόλο πού αὑτός διαδραματίζει. τουλάχι-
στον στή συνείδηση τῶν ὀπαδῶν τῆς Δε-
ξιᾶς.
"Av ὅμως ἡ σχέση αὑτὴ μεταξύ Καρα-
μανλῆ καί Κανελλόπουλου εἶναι λίγο-
πολύ γνωστὴ καί γενικά παραδεκτὴ, τό
ἀντίστοιχο φαινόμενο πού παρουσιάζε-
ται μεταξύ Ἀντρέα καί Γεωργίου Πα-
πανδρέου ἐμφανίζει περισσότερο ἐνδι-
αφέρον, γιατί μᾶς ἐπιτρέπει νά ἐντοπί-
σουμε χρονικὰ τήν ὑποκατάσταση τοῦ
μύθου τοῦ «Γέρου» ἀπό τό μύθο τοῦ
«Ἀντρέα». Παρόλο πού δέν διαθέτουμε
συγκεκριμένες ποσοτικές τεκμηριώσεις.
μποροῦμε ἀφοὸα νά διατυπώσουμε τήν
άποψη ὅτι γιά τό εὐρύτερο κοινό ἡ εἰ-
κόνα τῆς πολιτικῆς φυσιογνωμίας τοῦ
Α.Π. ἀρχίζει νά ἀναδύεται καί νά δια-
μορφώνεται κυρίως τό καλοκαίρι τοῦ
1965. Τό καινούργιο στοιχεῖο πού μᾶς
προσφέρει αὐτὴ ἡ ἔρευνα εἶναι ὅτι ἤδη
σέ διάστημα λιγότερο ἀπό δύο χρόνια ἡ
δημοτικότητα τοῦ Ἀντρέα ἔχει ὑποσκε-
λίσει τή δημοτικότητα τοῦ πατέρα του,
παρόλο πού εἰναι σέ ὅλους γνωστό ὅτι ὁ
Γ. Παπανδρέου ἐξακολουθεῖ νά παραμέ-
νει ὀ ἀρχηγός τῆς E.K. (στήν ἐρώτηση
«ποιός εἶναι ὁ ἀρχηγός τῆς E.K» τό 90%
ἀπαντᾶ ὁ Γ. Παπανδρέου καί μόνο 17(
ἀναφέρει τόν Ἀ. Παπανδρέου). Αὐτό
πού θά πρέπει μάλιστα νά ἐπισημανθεῐ
ἰδιαίτερα εἶναι ὅτι ἡ σφυγμομέτρηση
αὐτή γίνεται 1-2 μῆνες μετὰ τήν πρώτη
δημόσια ἐνέργεια πολιτικῆς αὐτονόμη-
σης τοῦ Ἀντρέα ἀπό τόν πατέρα του
(διαφωνία σχετικά μέ τήν ὑποστήριξη
τῆς κυόέρνησης Παρασκευόπουλου). Ἡ
διαφωνία αὐτή ὅχι μόνο δέν φαίνεται νά
λειτουργεῖ ἐναντίον του σέ ἐπίπεδο δη-
μοτικότητας, ἀλλά ἀντίθετα δείχνει νά
ἐντάσσεται στή γενικότερη εἰκόνα πού
έχει δημιουργηθεῖ γιά τόν Ἀντρέα. Με-
ρικές χρήσιμες ἐνδείξεις σχετικά μέ τά
συστατικὰ στοιχεῖα πού διαμορφώνουν
αὐτὴν τήν εἰκόνα, τὴ συγκεκριμένη
ἐκείνη ἐποχή, μᾶς δίνουν οἱ ἀπαντήσεις
στὴν ἐρώτησηῐ<<ποιές εἶναι οἱ ἀρετὲς καί
τά ἐλαττώματα τῶν διάφορων πολιτικῶν
ἡγετῶν» Παραθέτουμε τίς ἀπαντήσεις ὡς
πρός τίς ἀρετές τοῦ Α. Παπανδρέ-
ου,παρα6άλλοντάς τες μέ τίς ἀπαντήσεις
στήν ἴδια ἐρώτηση γιά τό Γ. Παπανδρέ-
συὶ
Ἀνδρέας Παπανδρέου Γεώργιος Παπανδρὲου
Μορφωμένος (γιά τόν
20 % Α.Π. κυρίως «ἄριστος 2 %
οἰκονομολόγος»).
1 °/o Μιλάει ὡραῖα, ρὴτορας 22%
6 70 Καλός πολιτικός 12%
Προοδευτικός, σταθερός,
8 70 καλός χαρακτήρας -
ἔξυπνος
Δημοφιλής, ὃοὴθησε
-— τήν παιδεία, πατέρας 1 Ι 70
τῆς Δημοκρατίας
Νέος, ἀγαπᾶ τούς
2% νέους. -
Τό ἀθροισμα τῶν ποσοστῶν. τόσο για
τόν Α.Π. ὅσο καί γιά τόν Γ.Π.. εἶναι
πολύ μικρότερο ἀπό 1007( γιατί ’ένα με-
γάλο μέρος ἀπ’ αὐτούς πού ρωτήθηκαν
ἀρνήθηκαν νά ἀπαντήσουν. ἐνῶ μερικοί
- 3% γιά τόν Α.Π. καί 47( για τό Γ.Π. -
δήλωσαν ὅτι δέν τούς ὓρίσκουν καμιά
ἀρετήΠαρόλα αὐτὰ ἡ διαφορσποίηση —
ἀντίθεση τῶν δύο προτύπων προῦάλλει
ἰδιαίτερα ἔντονη. Οἱ ἀρετί-ς που ἀνα-
γνωρίζονται στόν πετέρα εἶναι αὐτές πού
λείπουν ἀπό τήν εἰκόνα τοῦ γιοῦ. καί
ἀντίστροφα.
Στό Γ. Παπανδρέου ὼς ἀρετὲς ἀνα-
γνωρίζονται κυρίως τά προτερήματα
ἐνός παραδοσιακοῦ πολιτικοῦ καί ἰδιαί-
τερα ἡ ρητορική του ἱκανότητα. Ἀντί-
θετα γιά τόν Ἀντρέα Παπανδρέου ῶς
όασικότερη ἀρετή θεωρεῖται ἡ μόρφωσή
του καί ἰδιαίτερα ἡ φήμη του ῶς σημαν-
τικοῦ οἰκονομολόγου, γεγονός ἐντυπω-
σιακό ἀν σκεφτοῦμε ὅτι παραδοσιακά
στίς λαῖκές παραστάσεις οἱ ἐπιστημονι-
κές ἰδιότητες σπάνια ἀξιολογοῦνται ῶς
σημαντικό προτέρημα τῶν πολιτικῶν
ἡγετῶν. Οἱ ἐνδείξεις αὐτές ἐνισχύουν τήν
7
ἀποψη πού πρόσφατα διατύπωσαν οἱ
Ἀ“,’. ἸΞλεφ-άντης καί Μ. Καὸουριὰρης.
ὅτι για τό λαῖκό ἐνστικτο «τόν Πατέρα-
Σωτήρα. τόν αὑστηρό ἀπρόσιτο
ἐθνάρχη-πατριάρχη. διαδέχεται ὁ Γιός-
Λυτρωτής, οἰκεῖος. προσινής. (...) προ-
δομένος ὅπως ὁ ἰ’διος 6 λαός. κυνηγημέ-
νος ὅπως οἱ πολλοί. ώστόσο ἱκανός. δυ-
ναμικός. ἀσυμόίὸαστος. ἐπιστήμονας...»
(Βλ, «Πολίτης», τευχ. 13. σελ. 16). Δη-
λαδή. μ’ ἀλλα λόγια. ἡ εἰκόνα τοῦ Ἀν-
τρέα δέν ἀποτελεῖ ἐπανάληψη τῆς εἰκό-
νας τοῡ πατέρα του. ἀλλά μιά οὐσι-
αστική μετεξέλιξή της. σχεδόν τόν ἀντί-
ποδά της.
Τό γεγονός ὅτι ἤδη ,ἀπό ἐκείνη τήν
ἐποχή ἐ’χει - στή συνείδηση ἑνός εὐρύτε-
ρου κοινοῦ - ἐμπεδωθεῖ 6 ἡγετικός ρό-
λος τοῦ A. F10110v69501). ἀλλὰ καί ὁ δι-
πολικός χαρακτῆρας (ΚαραμανλῆςΓΑν-
τρέας) τῆς μελλοντικῆς πολιτικῆς ζωῆς.
ἐπαληθεύεται ἐντυπωσιακά καί ἀπό τίς
ἀπαντήσεις πού δόθηκαν στήν ἐρώτησηῑ
«Ποιός ἀπό τούς τωρινούς πολιτικούς
μσς θά λε’γατε ὅτι θά ἀναὸειχθεῑ, στὰ
χρόνια πού ἔρχονται, καί θό κυὸερνῆσει
τήν χώρῳ»
Στήν έρώτηση αὐτή. πού εἶχε γιά
σκοπό νά διερευνήσει μία ἀπό τίς ὄψεις
τῆς δημοτικότητας τῶν διάφορων πολι-
τικῶν. δόθηκαν οἱ ἑξῆς ἀπαντήσεις
30% A. Παπανδρέου
1270 Κ. Καραμανλῆς
270 Π. Κανελλόπουλος
2% F. H0110v695ou
2% Σπ. Μαρκεζίνης
270 ἄλλοι
50% δέν γνωρίζω ἤ ἀρνηση.
Καί 0‘ 06111 τήν ἐρώτηση. ὅπως καί
στίς προηγούμενες. ἕνα μεγάλο μέρος
Τό γενικό συμπέρασμα πού 6γαίνει
ἀπό αὐτούς πού ρωτηθηκαν. άονήθηκαν
ἀπό αὐτή τήν έρευνα εἶναι 611 ἡ ἀρ-
νά ἀπαντήσουν. F1‘ αὐτό τά ποσοοτά δέν
θρωση τῆς πολιτικῆς ζωῆς γύρω ἀπό τό
ἔχουν καμιά ἀξία σάν ἀπόλυτοι ἀριθμοί.
διπολικό σχῆμα ΚαραμανλῆςΓ Αντρέας
ἀλλά μόνο συγκριτικὰ μεταξύ τους. Πάν-
εἶχε ἀρχίσει νά ὑλοποιεῖται ἤδη ἀπό τό
τως τό συμπέρασμα 6γαίνει ἀὸίαστα. O
1967. F1‘ 0616 μποροῦμε νά διακινδυ-
Ἀντρέας Παπανδρέου θεωρεῖται ἀπό
νεύσουμε τό συμπέρασμα ὅτι μόνο συγ-
τούς περισσότερους ῶς 6 κατ ἐξοχὴν
κυριακοί λόγοι ἀπέτρεψαν τήν ἔκφρασή
ἀνερχόμενος πολιτικός. Βέόαια ἡ διατύ- της στίς ἐκλογές τοῠ 1974. ’Ὀταν αὐτοί
πωση αὐτὴ - πέρα ἀπό τόν προφητικό
οἱ συγκυριακοί λόγοι ἀρχισαν σταδιακά
της χαρακτῆρα - δικαιολογεῖται σέ με- νά ἐκλείπουν, τό διπολικό σχῆμα άρχωε
γάλο 6αθμό ἀπό τή συγκεκριμένη πολι-
καί πάλι νά ἀναδύεται μέσα ἀπό μιά
τική συγκυρία μέσα στήν ὁποία γίνεται.
συνεχή ἀντιπαράθεση θέσεων καί νά 61-
A616 πού ἴσως έχει μεγαλύτερη σημασία
ώνεται ἀπό τόν κόσμο. ὅπως π,χ. αὑτό
εἶναι πώς ἡ πλειοψηφία τοῦ κόσμου ἐ’χει
ἐκφράστηκε σέ ἐπίπεδο χυδαίων συνθη-
συνειδητοποιήσει ἤδηἀπό τό 1967 ὅτι ἡ μάτων στίς προεκλογικές συγκεντρώσεις
μελλοντική πολιτική ζωή τῆς χώρας θά
τῆς N. Δ. («0616; εἰναι ἀρχηγός καί ὅχι 6
περιστραφεῖ γύρω ἀπό τήν ἀντιπαρά-
μεθύστακαςὸ ’ᾼμερικανός»).
05011 ΚαραμανλῆΓ Αντρέα. Ἐκτός ἀπ
Σήμερα. μετά 16 ἀποτέλεσμα τῶν ἐκ-
αὐτούς τούς δύο δέν ὑπάρχει οὐσι-
λογῶν. η ἀντιπαράθεση αὐτή δείχνει 611
αστικά κανείς ἀλλος πού νά θεωρεῖται
πρόκειται νά κυριαρχήσει ἀπόλυτα στήν
πολιτικός μέ μέλλον. Δυστυχῶς δέν δια-
πολιτική ζωή τοῦ τόπου. Θά ἦταν ὅμως
θέτουμε - έμεῖς. ἄλλοι προφανῶς διαθέ-
λάθος νά θεωρηθεῖ καί ὡς ἑρμηνεία τῆς
τουν - ἐρευνες πού νά δείχνουν πῶς ἐξ-
πολιτικῆς κατάστασης καί τῶν κομματι-
ελίχτηκε αὐτή ἡ ἀντιπαράθεση Καρα-
κῶν σχηματισμῶν πού ’έχουν διαμορφω-
μανλῆΓ Αντρέα στή διάρκεια τῆς δικτα-
θεῖ. Οἱ κομματικοί σχηματισμοί διαμορ-
τορίας. Π..χ άν καί ἀπό πότε 6 Καρα-
φώνονται κάτω ἀπό μιά σειρά ἀλληλο-
μανλῆς ἂρχισε νά προὸάλλει 0111 συνεί-
επηρεαζόμενες κοινωνικές ἀντιθέσεις
611011 ἑνός εὐρύτερου κοινοῦ ὡς ἡ πιθα-
v615911 μεταχουντική λύση. Γιατί μιά ση- πού 6ρίσκουν τήν- πολιτική τους ἐκ·
φραση στήν ἀντιστοιχία πού - σέ τελευ-
μαντική ἐνδειξη πού μᾶς δίνουν οἱ ἀπαν-
ταῖο ἐπίπεδο - ὑπάρχει ἀνάμεσα στήν
τήσεις στήν προηγουμένη ἐρώτηση εἰναι
πολιτική γραμμή καί τούς ὀπαδούς ἑνός
ὅτι. ἐνῶ ὁ Καραμανλῆς συγκεντρώνει τίς
κόμματος μέ τάξεις. στρώματα ἢ ἀλλες
προτιμήσεις τοῦ 21% γιά πρωθυπουρ-
γός. μόνο ένα 127( πιστεύει στό πολιτικὸ κοινωνικές ὁμάδες. Οἱ «μεγάλοι ἄνδρες»
(ἤ ἐπιστημονικότερα οἱ χαρισματικοί
του μέλλον. Πράγμα πού σημαίνει όχι
ἡγέτες) λειτουργοῦν ἀναγκαστικά μέσα
μόνο ὅτι «ὁ μύθος τοῦ ἐθνάρχῃ» εἶναι
σ” 0616 16 11591091011116 πλαίσιο. ἐκφρά-
,ἀνύπαρκτος ἐκείνη τήν ἐποχή ἀλλά ἐπι-
ζοντάς το καί προσωποποιώντας το.
πλέον ὅτι 6 Καραμανλῆς δέν άποτελοῡσε
Χωρίς φυσικά αὑτό νά σημαίνει ὅτι ἡ
πιθανὴ μελλοντική λύση οὔτε κάν γιά τό
προσωποποίηση- αὐτή δέν χρειάζεται νά
σύνολο τῶν ὀπαδῶν τῆς Δεξιάς.
μελετηθεῖ καί νά ἀναλυθεῖ...

Η ΣΦῩΓΜΟΜΕΤΡΗΣΗ
Ἡ σφυγμομέτρηση στήν ὁποία ἀναφέρεται τό ρεπορτάζ γιά
τούς ὁυό σημερινούς ῆγέτες - κυὸέρνησης καί ἀξιωματικῆς
ἀντιπολίτευσης — ἔχει σά γενικό τίτλο,· «οἱ ψηφοφόροι τῆς
περιοχῆς πρωτευούσης σχολιάζουν τά πολιτικά πρόσωπα καί
πράγματα». Προλογικά, ἀναφέρεται ὅτι «σκοπός τῆς προσπα-
θείας αὐτῆς εἰναι )7 ὁιερεύνησις τῆς στάσεωςτῶν πολιτωνεν-
αντι τῆς πολιτικῆς καί των πολιτικῶν προσώπων», καί προστί-
θεται· «Ἰὸιαιτέρα σημασία ἀποκτᾶ ἡ ἐργασία αὐτή κατά τάς
περιόδους ἐξάρσεως τοῦ ἐνὸιαφέροντος τοῦ κοινοῦ διά τά πο-
λιτικά. Κυρίως κατά τάς προεκλογικάς περιόδους καί ὁευτε-
ρευόντως κατά τά ἐνὸιάμεσα χρονικά διαστήματα, ὁσάκις τύχει
νά σημειωθῆ γεγονός ἔξω τοῦ συνήθους. Μέ τήν προοπτικήν
τῶν ἐκλογῶν τῆς ἀνοίξεως τοῦ 1967, ὁιεξήχθη εἰδική ἔρευνα
εἰς τήν Περιοχή Πρωτευούσης (πού καλύπτει - κατά τό μεγα-
λύτερον τμῆμα - τάς ἑκλογικάς περιφερείας Α καί Β Ἀθηνῶν
καί Α καί Β Πειραιῶς. Παρατίθενται τά πρῶτα στοιχεῖα αὐτῆς
τῆς ἐρεύνης, ἡ ὁποία ἐλπίζεταιότι θά συνεχισθῆ μέχρι τῶν ἐκ·
λο710v, ὁιά τῆς ἐπαναλήψεως τουλάχιστον των καιρίας σημα-
σίας ἐρωτημάτων»,
Στίς 16 σελίὸες τοῦ κειμένου, ὑπάρχουν στοιχεῐα γιά τά ἑπι-
μέρΞ-υς.θέματα πού - ὅπως ἀναφέρει καί τό ρεπορτάζ - εἶναι
τα ε ης;
- ΤΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ TOY KOINOY
Σύμφωνα μέ τήν ἔρευνα, «11 ἐντύπωσις πού ἐπικρατεῖ, εἶναι
611 16 ἐνδιαφέρον «γιὰ τά πολιτικά» εὑρίσκεται σέ διαρκῆ
ἐγρήγορσι, ἰδίως κατά τήν διάρκεια προεκλογικῶν περιόδων»
δέν ἐπιὸεὸαιώνεταιῑ «μέχρι καί τῆς παραμονῆς τῆς ἐκλογῶν
τοῦ Νοεμ6ρίου 1963, 16 39% τῶν ἐνηλίκων τῆς Περιοχῆς Πρω-
τευούσης ἐδήλωνε 611 δέν ἐνδιαφέρεται γιά τὴν έκόασι τῶν ἐκ-
λογῶν. Ἐναντι αὐτοῦ τοῦ 39 %, κατά τάς παραμονὰς τῶν ἐκ-
λογῶν τοῦ Φεὸρουαρίου 1964, μόνον 22% δηλώνει ἀδιαφορία.
Μέχρι τὰ μέσα Μαρτίου 1967, καί ἐνῶ αἱ ἐκλογαί δέν ἐχουν
ἀκόμα προκηρυχθῆ, οἰ μή ἐνδιαφερόμενοι ἀνέρχονται εἰς
31 %». Συγκεκριμένα στό ἐρώτημα «πόσο πολύ, θά λέγατε, ὅτι
σᾶς νοιὰζει - ἐσᾶς προσωπικά — 11016; θά κερδίση στίς ἐρχόμε-
νες ἐκλογές;», τό Μάρτη τοῦ ’67 ἀπάντησαν;
Ο Καθόλου (+ δέν ξέρω) 31%
I Λίγο 11%
Ο Πολύ 58% ’
Β-H «ΑΠΟΦΑΣΙΣ» ΤΩΝ ΕΚΛΟΙῈΩΝ
Σχετικά μέ τό ἐνδιαφέρον τῶν ἐκλογέων, γιά τό τί θά ψηφί-
σουν κατά τίς ἐπικείμενες ἐκλογές, ἡ ἔρευνα δίνει τά ἑξῆς πο-
σοστά μέχρι τῆς 15ης Μαρτίου 1967;
Ο Θά ψηφίσουν τό αὐτό κόμμα, ὅπως καί τό 1964, 10%
Ο Θά ψηφίσουν ἄλλο κόμμα 6%
 Ο Ἔχουν ἀποφασίσει τί θά ψηφίσουν (ἄλλα δέν
διευκρινίζουν ἀν πρόκειται γιά τό 0616 ἦ ἀλλο κόμμα) 5%
Ο Δέν ἐμφανίζονται νά ἔχουν ἤδη ἀποφασίσει 19%
F—H ΣΥΓΚΡΠῚΚΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ
Γιὰ νά σταθμισθοῦν οἱ ἐντυπώσεις πού ἐπικρατοῦν στούς
ψηφοφόρους, ὡς πρός τά κόμματα τά ὁποῖα θά διεκδικὴσουν
τήν ψῆφο τους, ὑποόληθήκανε διάφορες ἐρωτήσεις
ΠΡΩΤΗ ἐρώτηση; «ποιὰ κόμματα τυχαίνει νά θυμάστε;
Ποιό ἀλλο; Ποιό ἀλλο;»
Ο Οίάπαντὴσεις;
ΕΡΕ 93 %
ΕΚ 91%
ΕΔΑ 81%
ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΙ 62%
Φ.Δ.Κ ” 42%
AEYTEPH ἐρώτηση; «Ὁ καθένας μας ἔχει τίς πολιτικές του
πεποιθήσεις καί προτιμήσεις. Ἀνεξάρτητα ἀπό τό τί θὰ ψηφί-
σετε ἐσεῖς, ποιό κόμμα νομίζετε πώς θά εἶχε τίς περισσότερες
πιθανότητες νά κερδίση τίς ἐκλογές; Ποιό θά έρθη πρῶτο; ποιό
6561590; 11.0.11».
0 Oi ἀπαντήσειςῑ
ΕΚ; 47 % πρῶτο κόμμα, 2170 δεύτερο, 1% τρίτο.
EPE: 22 % πρῶτο, 44% 6561590, 2 % τρίτο.
ΕΔΑ; 3 70 δεύτερο, 49 % τρίτο, 4 % τέταρτο.
Ἀκολούθησε σειρά ’ἀπαντήσεων σέ δύο διερευνητικά ἐρωτή-
ματα γιά ὅσους πιστεύουν (ἤ «θεωροῦν») ὅτι ἡ ΕΚ θὰ ἐρθει
πρῶτο κόμμα κι ἡ ΕΡΕ δεύτερο - κι ἀντίστροφα.
Δ - H ΕΙΚΩΝ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΕΚΑΣΤΟ ΤΩΝ
ΔΥΟ ΚΥΡΙΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ
Μέ 6άση τίς ἀπαντήσεις στά διερευνητικά ἐρωτήματα πού
προαναφέρθηκαν ἡ ἐρεύνα κάνει τίς ἑξῆς ἐρωτήσεις
Ο «Τά θετικά στοιχεῖα τῆς εἰκόνος, πού ἐπικρατεῖ στό κοι-
νόν. ὡς πρός τήν ΕΡΕ, εἶναι τά τῆς ἡσυχίας, ἀσφαλείας, τῆς
εἰρήνης, τῆς σταθερότητος καί τῆς 611011611110;- 106 ἐμπνέοντος
ἐμπιστοσύνη «γιά ὀκτώ ἐτῶν νοικοκυροσύνη», γιατί «ἐκανε
έργα καί ἐδωσε δουλειές».
Ο Τά ἀρνητικά στοιχεῖα τῆς εἰκόνος τῆς ΕΡΕ εἶναι «ἡ ἐλ-
λειψις δημοκρατικότητος τοῦ κόμματος» (ὀλιγαρχικό, δικτατο-
ρικό, ἀστυνομικό κόμμα), «συντηρητικότης» (μέ συνειρμούς
ὀπισθοδρομικότητος), «ἐνδιαφερομένου γιά τό κεφάλαιο» καί
«ἀδιαφοροῦντος γιά τόν ἐργαζόμενο» (τόν φτωχό).
Ο Τά θετικά στοιχεῖα τῆς εἰκόνος, πού ἐπικρατεῖ γιά τήν
ΕΚ, προόάλλουν τήν ΕΚ ὡς δημοκρατικό κόμμα, πού ἐδωσε
ἐλευθερίες καί ὑποστήριξε τόν λαό καί τούς ἐργάτες. Παρέσχε
δωρεάν παιδεία, καί « ἔχει πρόγραμμα»,
Ο Τά ἀρνητικά στοιχεῖα τῆς εἰκόνος τῆς ΕΚ εἰναι; «0110659-
νησία, ἀναρχία, ὀχλοκρατία, ἀπεργίες, ἀθέτησις ὑποσχέσεων».
Ὀλιγώτερον ἐντονα ἀρνητικά στοιχεῖα εἰναι «ἡ ἀκρίόεια πού
ἔφερε». ἡ διάσπασις τοῦ κόμματος καί ἡ ἐλλειψις προγράμμα-
τος».
Ἀλλὰ ἀπό τό ὅλο ὑλικό τῆς ἐρευνας, προκύπτουν καί ἀλλες
ἐνδείξεις ὡς πρός τίς ἐντυπώσεις τοῦ κοινοῦ γιά τά δυό κόμμα-
τα.
Παρὰδειγμα;
Ο Στό ἐρώτημα «Ποιό, ἀπό τά διάφορα κόμματα - κατά τήν
γνώμη σας - μπορεῖ νά φροντίση καλύτερα γιά τά προόλήματα
τῶν νέων», οἱ ἀπαντήσεις εἰναι; 36% «Δέν γνωρίζω» (ἤ κανέ-
να), 3270 ἡ E.K.,19% ἡ ΕΡΕ.
Ο Στό σχετικό ἐρώτημα ((γιατί κατά τὴν γνώμη σας, ἡ (ΕΡΕ
ἤ ΕΚ) δέν μπορεῖ ν’ ἀντιμετωπίση ἱκανοποιητικά τά 119061111-
ματα τῶν νέων;» οἱ ἀπαντήσεις εἰναι;
- Ἡ ΕΚ ὁέν μπορεῖ, ἐπειδή, «Δέν εἰναι σταθερά κόμμα, στε-
ρεῖται ἡγεσίας» (8%) «Δημοκοπεῖ, ἀθετεῖ τίς ὑποσχέσεις της»
(4%) καί «Ἔδωσε μεγάλη ἐλευθερία, ἐ6γαλε τούς νέους στό
πεζοδρόμιο» (2 70).
- Ἡ ΕΡΕ ὁέν μπορεῖ, ἐπειδή, «Τούς θέλει καθυστερημένους,
ἀμόρφωτους, «στό σκοτάδι» (13%). «Περιφρόνησε τήν παι-
δεία. ἀδιαφορεῖ γιὰ τήν πρόοδο τῶν νέων» (6%) καί «Ἐνδι-
αφέρεται γιά ἀλλα (ἔργα, τουρισμό κλπ.)» (5 %).
Ο Στό ἐρώτημα, «ποιό κόμμα νομίζετε ὅτι ἐκανε καταχρή-
σεις;», οἱ ἀπαντήσεις εἰναι; 53% Δέν γνωρίζω. 5% Κανένα.
3570 Ἡ ΕΡΕ (συμπεριλαμὸανομένου τοῦ «ὅλοι 100;»). 25 % Ἡ
E.K. (συμπεριλαμόανομένου τοῦ «ὅλοι 100;»).
Ο Στό ἐρώτημα, «προὸλέπετε διαφωνία κανενός κόμματος;»
(ΣΣῑ σχετικά, δηλαδή, μέ 111 συνοχή του) οἱ ἀπαντήσεις εἰναι;
4370 Δέν γνωρίζω. 26% ”Οχι, δέν προὸλέπω διαφωνίας. 23%
Ναί, διά τήν E.K. 16% Ναί, διὰ τήν ΕΡΕ. 570 Ναί, διά τὴν
Τό ὑπόλοιπο μέρος τῆς ἐρευνας ἀναφέρεται οτή «συγκρι-
τικὴ θέση τῶν ἡγετικῶν πολιτικῶν στελεχῶν» καί στίς
«προσδοκίες τοῦ κοινοῦ ἀπό τήν ἐκλεγησομένην 110659101-
σιν». Τό δημοσιεύουμε ὁλόκληρος
Ε - Η ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΣΙΣ ΗΓΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
ΣΤΕΛΕΧΩΝ
«Δεδομένης τῆς σημασίας τοῦ ἀρχηγοῦ καί τῶν εἰκαζομένων
ἐπιπτώσεων, ἐπί τὴν γνώμην τοῦ κοινοῦ, διὰ τό κόμμα ἀπό τὴν
«εἰκόνα» τοῦ ἡγετικοῦ στελέχους, κατε6λήθη ἐν συνεχεία
προσπάθεια διερευνήσεως τοῦ θέματος.
Ἐρωτὴθη τό κοινόν; «Μπορεῖτε, παρακαλῶ, νά μοῦ πῆτε
ποιός εἶναι 6 ἀρχηγός τῆς >. Ἰδού αἱ ἀπαντήσεις;
,Διὰ τὴν ΕΚ; 90 % Γεώργιος Παπανδρέου
1 % Ἀνδρέας Παπανδρέου
Διὰ τήν EPE: 82 % Flow. Κανελλόπουλος
8 70 Κωνστ. Καραμανλῆς
ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΩΝ; 6170 Σπ. Μαρκεζίνης
Διά τήν ΕΔΑ; 52% Ἰ. Πασαλίδης
Διὰ τήν ΦΔΚῑ 3470 Στ. Στεφανόπουλος
1 70 Κωνστ. Μητσοτάκης
Ἀπό τάς ἀπαντήσεις προκύπτει ὅτι. κατὰ 6άσιν. οἱ ἐρωτώ-
μενοι ἀπαντοῦν ὀρθῶς καί κατά λόγον τῆς ἐξοικειώσεώς των
μέ τά διάφορα κόμματα.
Ἀντίστοιχος εἰκών προκύπτει καί ἀπό τάς ἀπαντήσεις τοῦ
κοινοῦ, ὡς πρός τίς ἀρετές καί τά ἐλαττώματα τῶν διαφόρων
ἡγετικῶν στελεχῶν. Τό σχετικόν ἐρώτημα ἔχει ὑποόληθῆ καί
ἄλλοτε, εἰς τά πλαίσια ἀλλων δημοσκοπικῶν ἐρευνῶν, ἐχει δέ
διαπιστωθῆ σχετική δυσκολία τοῦ κοινοῦ ν’ ἀπαντήση. Πάν-
τως, 6 πίναξ πού ἀκολουθεῖ παρουσιάζει ἐνδιαφέρον.
ΑΝΆΦεΡοΥΝ ΑεετεΣ Διά 16v: ΑΝΑΦΕΡΟΥΝ εΛΑτ-ΓΩΜΑΤΑ “
47% F. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ 35%
4170 Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΝ 21%
34% A. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ 1570
3070 ΣΠ. ΜΑΡΚΕΖΙΝΙ-ΙΝ 2370
17 70 Σ. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΝ 21%
13% K. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΝ 2370
Ἐξ ἰ’σου ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ κατάταξις τῶν αὐτῶν προσώ-
πων. 6άσει τῶν ἀπολύτων (καί ἀμέσως συγκρισίμων) ἀπαντή-
σεων κανὲνα ἐλάττωμα, καμμία ἀρετή·
‘H σειρά κατατάξεως ὡς πρός 110v51/0 ἐλάττωμα, ἐχει;
870 F. Παπανδρέου
870 A. Παπανδρέου
6% Π. Κανελλόπουλος
270 Σπ. Μαρκεζίνης
1 70· Σ. Στεφανόπουλος
1 70 Κ. Μητσοτάκης
Ἀντιστοίχως, ἡ σειρά κατατάξεως ὡς πρός τό καμμία ἀρετὴ.
εχει;
9
 10% K. Μητσοτάκης δσύντων τήν ἐρώτησιν (3 γυναῖκες). Ἄλλην ἐνδιαφέρουσαν
77) Σ. Στεφανόπουλος παραῖήρηῦιν ἀποτελεῖ τό ὕψος τῶν «ὑποδεικνυόντων» τόν
670 Σπ. Μαρκεζίνης Κωνστ. Καραμανλῆν, ὡς Πρωθυπουργόν τῆς προτιμήσεώς των,
470 Γ. Παπανδρέου ἰδίως μετά τήν ὃιαπίστωσιν ὅτι ουνειδητοποιούν — κατά μεγά-
37) A. Παπανδρέου λην πλειοψηφίαν - τό ὅτι ὁ Κωνστ. Καραμανλῆς δέν ἔχει σήμε-
3 7) Π. Κανελλόπουλος ρον θέσιν εἰς τήν EPE. Πράγματι, εἰς τό σχετικόν μέ τήν ἀρχη-
γίαν τῆς ΕΡΕ ἐρώτημα μόνον 8% ἀναφέρει τόν Κ. Καραμανλῆν
Εἰδικῶς ὡς πρός τά κύρια πολιτικά πρόσωπα. τό κοινόν ὡς σημερινόν ἀρχηγόν. Ὡς προανεφέρθη τό 827) τῶν ἐρωτω-
ἀναγνωρίζει ἀρετές καί προσάπτει ἐλαττώματα, ὡς ἐξῆς; μένων ἀνέφεραν τόν Παν. Κανελλόπουλλσν ὡς ἀρχηγόν τῆς

ΑΡΕΤΕΣ Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΕΛΑΤΓΩΜΑΤΑ Τά πρόσωπα, πού ἀπαρτίζουν· αὐτήν τήν ύπο-ομάδα, ἐρωτη-
22 7) Μιλάει ὡραῖα 16 7) Ἀστατος, εὐκολόπιστος θέντα, ἐν συνεχεία, διά τό ποία εἶναι ἡ θέσις τοῦ Κ. Καρα-
12 70 Καλός πολιτικός 10 7) Δημαγωγός μανλῆ εἰς τήν ΕΡΕ ἀπήντησαν;
4% Δημοφιλής 67) Λέει πολλά
47) Βοήθησε τήν παιδεία 2 7) Γεράματα 53 70 Ἱδρυτής, πυρήν, πρώην Πρωθυπουργός
3 7) Πατήρ τῆς Δημοκρατίας 19 7) Τώρα τίποτε, ἐξόριστος. ἐχει ἀποτραόηχτεῖ
2 70 Μορφωμένος 1 17) Ἀληθινός ἀρχηγός (ὁ Παν. ,Κανελλόπουλος ἐκπρόσωπός
Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ του, ἀντικαταστάτης του)
14 70 Μόρφωσις. καλός
ἐπιστήμων 12 7) Στερεῐται πυγμῆς Ἐμφανίζεται, δηλαδή, σοὸαρόν ποσοστόν τοῦ κοινοῦ νά
10 7) Καλός πολιτικός 4 7) Παρασύρεται ὑποδεικνύη τόν Κ. Καραμανλῆν ὡς Πρωθυπουργόν καίτοι
8 7) Ἠθικός 17) Κακός χαρακτήρ γνωρίζει ὅτι δέν-εἰναι ὁ ἀρχηγός τῆς ΕΡΕ.
6 7) Καλός ἄνθρωπος -— Κάτι ἀνάλογον σημειοῦται καί εἰς τήν περίπτωσιν τῶν Γ. καί
εἰλικρινής 170 Ἀδιαφορεῖ γιά τήν ἐργα- A. Παπανδρέου. Ἐνῶ εἰς τήν σχετικήν ἐρώτησιν τό κοινόν
τια ἀπαντά κατά 907) ὅτι Ἀρχηγός τῆς E.K. εἶναι ὁ Γ. Παπαν-
47) Φιλήσυχος 17) Δεξιός δρέου καί μόλις 17) μνημονεύει τόν Α. Παπανδρέου ὡς Ἀρχη-
2 7) Ρήτωρ γόν, ὅταν ἐρωτᾶται «ἐσεῖς ποιόν θά θέλατε νά ὃῆτε Πρωθυ-
1 7) Δημοκράτης πουργόν μετά τίς ἐκλογές;» ἀναφέρει;
A. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ 16 7) τόν Ἀνδρέα Παπανδρέου
14 7) Ἄριστος Οἰκονομολόγος 67) Ψεύτης, ἀσταθής 13 % τόν Γεώργιον Παπανδρέου
67) Μορφωμένος ἐπιπόλαιος, φαῦλος Εὐσταθεῖ, ἑπομένως, ἡ ὑπόθεσις ὅτι ἡ ἀκτινοόολία τῶν Κ.
6 7) Καλός πολιτικός 3 7) Ἀριστερίζει Καραμανλῆ καί Ἀ. Παπανδρέου ὑπερισχύει τῆς ἀκτινοόολίας
4% Προοδευτικός 2 7) Ὅπως ὁ πατέρας τῶν ὑπό αὐτοῦ τούτου τοῦ κοινοῦ ἀντιοτοίχως ἀναγνωριζομέ-
2 7) Σταθερός 1 7) Πεισματάρης. κάνει νων ὡς ἀρχηγῶν τῆς ΕΡΕ καί ΕΚ (ἀν καί κατά λόγον αἰσθητῶς
2 7) Νέος, ἀγαπᾶ τούς νέους φασαρία διάφορον).
2Ξο Καλός χαρακτήρ, ἔξυπνος 17) Φιλόδοξος Κατά τάς ἐρεύνας πού θ’ ἀκολουθήσουν μέχρι τῶν ἐκλογῶν,
1 0 Ρήτωρ θά ἧτο σκόπιμος ἡ μέτρησις - κατά τρόπον συγκριτικόν - τῆς
πορείας τῆς ἀκτινοὸολίας τῶν διαφόρων αὐτῶν πολιτικῶν
Πέραν ὅλων αὐτῶν τῶν ἐνδείξεων, ὑπεόλήθη εἰς τούς αὐτούς προσώπων.
Πρός τήν αὐτήνΙ κατεύθυνσιν ἀπεσκόπει καί ἡ ἑπομένη ἐρώ-
ἐρωτωμένους ένα ἐρώτημα, ἐκ πρώτης ὄψεως ἰδιαιτέρως ἀσύ-
τησις, ἡ ὑποόληθεῐοα εἰς τό αὐτό κοινόνς «Ποιός ἀπό τούς τω-
νηθες, ὡς ἐξῆςῑ «Ἀς ὑποθέσουμε ὅτι ἦταν στό χέρι σας νά δια-
ρινούς πολιτικούς μας, θά λέγατε ὅτι θά ἀναδειχθῆ, στά χρόνια
λέξετε, νά ὁρίσετε τόν Πρωθυπουργό, ἀνεξάρτητα ἀπό τό ποιό
πού ἔρχονται, καί θά κυὸερνήση τήν χώρα;». Ἰδού αἱ ἀπαντή-
κόμμα θά κερδίση στίς ἐκλογές καί ἀνεξάρτητα ἀπό τό ποιόν
θά ἤθελε νά διορίση τό κόμμα, πού τελικά θά κερδίση. Ἐσεῖς σειςῑ
ποιόν θά θέλατε νά δῆτε Πρωθυπουργό μετά τίς ἐκλογές;»
Βεὸαίως δι’ ἐνός τοιούτου ἐρωτήματος, μεταφέροντος τόν 50 7) Δέν γνωρίζω ἦ ἄρνησις
ἐρωτώμενον σέ κλῖμα «φανταστικόν», τό μόνον, τό ὁποῖον 30 7) Ἀνδρέας Παπανδρέου
μπορεῖ κανείς νά σταθμίση, εἶναι ὁ ὂαθμός «δημοτικότητος» 12 70 Κων. Καραμανλῆς
2 7) Παν. Κανελλόπουλος
(popularity) τῶν κυρίων πολιτικῶν προσώπων. Τελικῶς διά τῆς
2 7) Γεώργ. Παπανδρέου
τεχνικῆς αὐτῆς, εὐρύτατα χρησιμοποιουμένης ἀπό τό Ἰνστι-
2 7) Σπ. Μαρκεζίνης
τοῦτο Gallup εἰς ὅλον τόν κόσμον, ἐπιχειρεῖται ἡ μέτρησις τῆς
2 7) ’Ἀλλοι τῶν σημερινῶν πολιτικῶν
ἀκτινοόολίας- τῆς προσωπικότητος τῶν διαφόρων πολιτικῶν.
Καί τά ἀποτελέσματα, κατά τήν δημοσκοπικήν ἔρευναν τῆς
Εἰκάζεται ὅτι διά τῆς ἐπαναλήψεως τοῦ αὐτοῦ ἐρωτήματος,
περιοχῆς Πρωτευούσης παρσυσιάζουν ἐνδιαφέρον;“ κατά διαδοχικάς ἐρεύνας, θά προκύψη σχετικῶς ἐνδιαφέρων
δείκτης πορείας τῆς δημοσιότητοςίάκτινοὸολίας τῶν ἡγετικῶν
36 7) Δέν γνωρίζω
πολιτικῶν προσώπων, ἐπί συγκριτικῆς ὃάσεως.
217) Τόν Κωνστ. Καραμανλῆν
16 7) Τόν Ἀνδρέα Παπανδρέου
13 7) Τόν Γεώργιον Παπανδρέου Ζ - ΠΡΟΣΔΟΚΙΑΙ ΤΟΥ KOINOY ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΛΕΓΗΣΟ-
4 7) Τόν Παν. Κανελλόπουλον ΜΕΝΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΝ
3 7) Τόν Ἰωάν. Πασαλίδην
27) Τόν Σπ. Μαρκεζίνην eH προσπάθεια διερευνήσεως τῶν προσδοκιῶν τοῦ κοινοῦ
4 7) Διάφορα ἀλλα πολιτικά πρόσωπα ἀπό τήν ἑκάστοτε κυὸέρνησιν, ὁδηγεῖ κατά κανόνα εἰς τήν δια-
1 70 Ἀνοήτους ὑποδείξεις πίστωσι, ὅτι τό ἐνδιαφέρον περιστρέφεται περί τό οἰκονομικόν
θέμα. Εἰς τό σχετικό ἐρώτημα τῆς προσφάτου ἐρεύνης «Κατά
Τά ἐνδιαφέροντα σημεῖα ἐπί τοῦ προκειμένου, εἶναι ἀφ’ ἑνός τήν γνώμη σας, ποιό εἶναι τό σπουδαιότερο πρό6λημα, πού ἡ
μέν τό σχετικῶς περιορισμένον ποσοστόν τῶν μή ἐκφερόντων Κυὸέρνησις (ἡ ὁποία θά προκύψη ἀπό τίς ἐκλογές) πρέπει νά
γνώμην (μόνον ὁ εἷς ἐπί τριῶν ἀρνεῖται ἧ ἀδυνατεῖ νά ἐκφέρη ἀντιμετωπίση πρῶτο; Ποιό ἄλλο;»
γνώμην) καί τό ἄκρως ἀνεπαίσθητον ποσοστόν τῶν διακωμω- Ἐδόθησαν ὡς ἀπαντήσεις;

10
ΠΡΩΤΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
4270 Οἰκονομικοῦ περιεχομένου (οἰκονομική όελτίωσις (2170)
ἀνύψωσι 6ιοτικοῦ ἐπιπέδου (147)) σταθεροποίησι ζωῆς-
τιμαρίθμου (770).
1770 ΚοινωνικοΙσίκονομικοῦ περιεχομένου (ἐργασία γιά
ὅλουςΙάνεργία (87)) συντάξειςίπερίθαλψι (470) ἐκὸιομηχάνισι
(3 70) ἀγροτικό (2 70).
1270 Κοινωνικοῦ περιεχομένου (ἐκπαιδευτικό, εύκολο ἀκαδη-
μαῖκό, τακτοποίησι γυμνασίων).
1170 Ἐσωτερικῆς πολιτικῆς (εἰρήνη, ἡσυχία τοῦ τόπου, τάξι,
ἀσφάλεια).
2 70 Ἐξωτερικῆς πολιτικῆς
2 70 Διάφορα
14% Δέν γνωρίζουν τί νά ἀναφέρουν
ἓὲίγλέΜΙΓΞΙῘΞΟΒΛΙ-ΙΜΑΤΑ, ΜΕΤΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΝΗΜΟ-
Α 26 7) Δέν γνωρίζω
31 70 Οἰκονομικοῦ περιεχομένου (οἰκονομική όελτίωσι (13 70)
σταθεροποίησι τιμαρίθμου, νομίσματος (127)) ὄιοτικό ἐπίπεδο
(6 70)
21 7) Κοινωνικοίοίκονσμικοῦ περιεχομένου (ἐργασία
ὅλουςίάνεργία (11 70) ἐκόιομηχάνισι (6 7)) ἀγροτικό (4 7))
23 % Παιδεία,’απεργία, καθηγηταί
1470 Ἐσωτερικῆς πολιτικῆς (εἰρήνη, ἡσυχία, ὁμαλότητα πολι-
τική)
2 70 Ἐξωτερική πολιτική
3 70 Διάφορα
33 7) Δέν γνωρίζουν τί νά ἀναφέρουν
(Πολλαπλαί ἀπαντήσεις)
Εἶναι χαρακτηριστικόν ὅτι θέματα ὡς τό Κυπριακόν, δέν
μνημονεύονται πλέον ρητῶς. Καί τά θέματα ἐσωτερικῆς πολι-
τικῆς διατυποῦνται σέ γενικότητες μᾶλλον, καί δέν ἐκφράζον-
ται ὡς συγκεκριμένα προόλήματα.
Κατά τήν διάρκειαν ἀντιστοίχου ἐρεύνης εὐθύς μετά τάς ἐκ-
λογάς τοῦ Μαΐου 1958 ὁπότε τό Κυπριακόν εὑρίσκετο εἰς
στάδιον ὀξύτητος αἱ ἀπαντήσεις πού δίδονται εἰς συγκρίσιμον
ἐρώτημα δεν διαφέρουν αἰσθητῶς.
O ΕΚΤΟς ΤΟΜΟΣ εἷναιέτοιμος
ια’-ιζ «I.
ΠΡΩΤΙΣΤΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 1958
47 70 Οἰκονομικοῦ περιεχομένου
207) Κοινωνικοῦ καί κοινωνικοίοίκονομικοῦ περιεχομένου
117( Κυπριακὸν
5 70 Διάφορα ἀλλα
17 70 Δέν γνωρίζουν τί νά ἀναφέρουν
Εἰδικῶς ῶς πρός τά προόλῆματα τῶν νέων, κατεόλήθη εἰδική
προσπάθεια διερευνήσεως τοῦ ἐάν οἱ νέοι θεωροῦνται ἀπό τό
εῦρύ κοινόν ὡς εἰδική ὁμάς. μέ τά προὸλήματα τῆς ὁποίας
ὀφείλει ν’ ἀσχολῆται ἡ ἐκάστοτε κυὸέρνησις. Ἡ ἀπάντησις τῶν
ἐνηλίκων τῆς περιοχῆς Πρωτευούσης ἧτο ἀπολύτως καταφατι-
κή. Τό 9270 τοῦ συνόλου ἀπαντά «Ναί. Εἶναι δουλειά τῆς ἐκά-
στοτε κυόερνήσεως νά φροντίζη γιά τούς νέους».
Ἰδού καί ἡ ἱεράρχησις τῶν προὸλημάτων τῶν νέων, μέ τά
ὁποῖα πρέπει ν’ ἀσχοληθῆ ἡ μετεκλογική κυ6έρνησιςῑ
59 7) Παιδεία-μόρφωσι, δωρεάν παιδεία. σχολεῑα. τεχνική
καταρτισι
23 7) Διαμόρφωσι χαρακτῆρος. ἐπιόολή κοινωνικῆς ἀγωγῆς,
ἀθλητισμό, γυ μναστήρια ’
γιά 15 7) Ἐξασφάλισι δουλειᾱς
1 7) Κατάργησι πολιτικῶν ἐκδηλώσεων τῶν νέων
(Πολλαπλαί ἀπαντήσεις)
Ἀτυχῶς δέν ῦπάρχουν δεδομένα προηγουμένων ἀντιστοίχων
ἐρωτήσεων ἀπό τό παρελθόν, πού θά ἐπέτρεπαν ἐνδεχομένως
διερεύνησιν τοῦ ἐάν προὸλήματα, σχετικά μέ τήν παιδείαν ἐν
γένει, ἐθεωροῦντο ἀνέκαθεν ὡς τόσο σημαίνοντα ἤ ἐάν ἡ μνεία
των εἰς αὐτήν τήν ἐκτασι πρέπει ν’ ἀποδοθῆ εἰς τήν εὐαισθητο-
ποίησι τοῦ κοινοῦ ῶς πρός θέματα παιδείας, κατά τά τελευταῖα
ἐτη. “H ἀπάντησις εἰς αὐτήν τήν ἀπορίαν θά διευκόλυνε τήν
ἑρμηνείαν τοῦ γιατί τά προὸλήματα, πού ἀναφέρονται εἰς τήν
οἰκονομικήν ἀποκατάστασιν τῶν νέων («ἐξασφάλισι δούλει-
ἀς») ἀναφέρονται ἀπό τόσο μειωμένο ποσοστό τοῦ κοινοῦ.
Χαρακτηριστικόν τέλος, εἶναι τό ὅτι σοόαρό ποσοστό τοῦ
συνόλου «ἀναθέτει» στήν προσεχῆ μετεκλογική κυὸέρνησι ἐργα
(ὅπως ἡ «διαμόρφωσις χαρακτῆρος» καί ἡ ἑπιὸολή κοινωνικῆς
ἀγωγῆς) τά ὁποῖαάνήκουν περισσότερο εἰς τήν οἰκογένειαν
καί ὀλιγώτερον εἰς τό Κράτος».
Οἱ τόμοι τοῦ «ANTI», πανόδετοι, μέ πλήρη
πίνακα περιεχομένων προσφέρονται γιά τή“
μελέτηῑ Ξ
Ο τῆς πολιτικῆς ζωῆς τοῦ τόπου, μέ ἀναλυτικες καί
ι ἀποκαλυπτικές’έρευνες
Ο τῆς σύγχρονης ἱστορίας μοις καί τῆς ΗΑντιστασης
O τῆς οἰκονομίας, τῆς παιδείας, τῆς κοινωνικῆς ζωῆς ζ
O τῆς ὁιεθνοῦς ἐπικαιρότητας
Ο τῶν προόλῆμάτων ἰὸεολογίας καί τῆς πνευματικῆς
ζωῆς
11
 τούς ὁδήγησαν στήν ἀπομακρυνσή τους

ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ἀπό τήν Ἀριστερά δέν ἠταν καθόλου

ουγκυριακοί (π. χ. Καραμανλῆς’ή τάνκς)
ἀλλά πολύ πιό οῦοιαστικές κοινωνικο-
πολιτικές ἀλλαγές.
ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ "Av προσπαθήσουμε νά ἐντοπίσουμε
συγκεκριμένα τήν πτώση τῆς ἐκλογικῆς
δύναμης τῆς Ἀριστεράς, σέ σχέση πρός
τήν προδικτατορική ἐκλογική δύναμη

ΚΑΙ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ Tob Ἠλία Κσρᾱ

τῆς Ε.Δ.Α., θά παρατηρήσουμε ὅτι δέν
εἶναι ὁμοιόμορφη γιά ὅλη τήν Ἑλλάδα,
ἀλλά ἀντίθετα παρουσιάζει ἐ’ντονες γε-
ωγραφικές διαφοροποιήσεις.
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ των ἐκλογων τῆς 20/11/1977 — ’Ὀπως φαίνεται καί στό χάρτη πού
σημαντικό( ὁιαφορετικά ἀπό τά ἀποτελέσματα τοῦ 1974 - δημοσιεύουμε;
ὁιαμόρφωσαν ἀναμφίόολα ἕνα νέο πολιτικό τοπίο καί θά O στίς περισσότερες περιφέρειες
τῆς νότιας Ἑλλάδας ἡ Ἀριστερά τό
ἔχουν ὁπωσδήποτε σῆμαντικές ἐπιπτώσεις πάνω 0117 μελλον- 1977 πλησιάζει (καί μερικές φορές
111117 ὁιαμόρφωσῆ των πολιτικων δυνάμεων. 01' τρεῖς σημαν- ξεπερνάει) τά ποσοστά τῆς ΕΔΑ τοῦ
τικότερες ἀλλ αγές - σε σχέση με τό 1974 — πού ἔφεραν τά 1963 (καί τοῦ 1964).
0 σ’ ὅλη - ἀντίθετα - τή δόρεια
ἀποτελέσματα των πρόσφατων ἐκλογων ἦταν· Ἑλλάδα (μέ ἐξαίρεση τήν Καστοριά
Ο 1? ὁιάσπαση τῆςΔεξιᾶς καί 1? μείωσῆ τῆς ὁύναμής της καί τή Φλώρινα, ὅπου τά ποσοστά
O 1? καταπληκτική ,ἐκλογική ἀνοὸος τοῦ ΠΑ.ΣΟ.Κ. μαζί μέ τῆς Ἀριστεράς ἦταν πάντοτε ἰδιαί-
τερα χαμηλά) ἡ Ἀριστερά χάνει
τήν ταυτόχρονη συντριόή τῆς Ε.ΔΗ.Κ. περίπου τό 307) τῆς προδικτατορικῆς
Ο 1? σχετική 611/060g τῆς Ἀριστεράς μέ τήν παράλληλη ἑπι- ἐκλογικῆς δύναμης τῆς ΕΔΑ.
κράτηση στό χῶρο αὐτό τοῦ Κ.Κ.Ε. AYTO σημαίνει 611 στίς περισσότερες
Στό ἄρθρο πού ἀκολουθεῖ Θά περιοριστοῠμε μόνο σέ μερι- περιοχές τῆς νότιας Ελλάδας ἡ Αρι-
κές πρῶτες σκέψεις πάνω στό τρίτο θέμα - ὁηλαὸή τήν ἐκλο- στερά κατόρθωσε νά ξανακερδίσει τούς
ψηφοφόρους πού τήν εἶχαν ἐγκαταλείψει
γική ὁύναμη τῆς Ἀριστεράς ὅπως αὐτή ε’μφανίστηκε στίς ἐκ·
τό 1974, ἐνῶ δέν συνέόηκε 16 ἵδιο στή
λογές τῆς 20/11/77 — ἐλπίζοντας στό ἑπόμενο τεῦχος νά Μακεδονία καί τή Θράκη. ὅπου ἡ αύ-
ἀσχοληθοῡμε πιό ὁιεξοὸικά μέ τήν ἀνάλυση τῶν ἑκλογικῶν ξηοη τῆς ἐκλογικης δύναμης τῆς Ἀ-ρι
στεράς μεταξύ 1974 καί 1977 εἰναι ἰδι-
ἀποτελεσμάτων τοῦ ΠΑΣΟΚ. καί τίς ἀνακατατάξεις πού
αίτερα μικρή καί μερικές φορές ἀσήμαν-
προκάλεσαν στό χῶρο τῆς προὸικτατορικῆς E.K. — τόσο σέ τη. ”Ετσιπ.χ.
ε’πίπεὸο ἐκλογικῆς ὄάσῆς ὅσο καί σέ ἑπίπεὸο πολιτικῆς ἐκ· O στήν Α’ Θεσσαλονίκης ἡ Ἀρι-
στερά συγκέντρωσε φέτος τό 17.49%
προσώπῆσης. 1de ψήφων, ἐναντι 15,877) τό 1974,
ἐνῶ προδικτατορικά ξεπερνοῦσε τό
ΣΤΙΣπρόσφατες ἐκλογές 11 Αριστερά ἀπό τό Κ.Κ.Ε. οὔτε ἀπό τή «Συμμαχία». 25 70.
Ο στή Β’ Θεσσαλονίκης συγκέν-
( ) 016 σύνολό της (K. K. E.. «Συμμαχία» Τό τμῆμα αὐτό τῶν ψηφοφόρων εῖναι
τρωσε τό Ι2,()570.ὶ-“’ναντι 11,837) τό
καί μικρές ὁμάδες τῆς ἀκρας ἀριστερᾶς) μάλιστα σημαντικότερο ἀπ’ 6.11 φαίνεται
1974, ἐνῶ προδικτατορικά ἡ δύναμη
αῦξησε. σε’ σχέση μέ τό 1974. τήν ἐκλο- ἀπό πρώτη άποψη, γιατί ὁπωσδήποτε
τῆς Ε.Δ.Α. κυμαινόταν μεταξύ 187)
γική της δύναμη συγκεντρώνοντας τό ἕνα μέρος τῶν ψηφοφόρων τῆς «Συμμα-
12.4770 τῶν ψήφων (9.36% 16 K.K.E.. χία» («Πρωτοὸουλία», «Χριστιανική καί 20%.
Ο στό Κιλκίς συγκέντρωσε τό
2.72% ἡ Συμμαχία. 0.22 16 E.K.K.E. καί Δημοκρατία» καί τμῆμα τῆς «Σοσιαλι-
11.87%. ἔναντι 10.46% 16 1974. ἐνῶ
0.17% ἡ Α.Δ.Ε.). ἐνῶ ἡ «Ἑνωμένη Ἀρι- στικῆς Πορείας») ,προέρχεται ἀπό τόν
προδικτατορικά ἡ δύναμη τῆς Ε.Δ.Α.
στερά» (E.A.) εἶχε συγκεντρώσει μόνο τό πολιτικό χῶρο πού ἐκφραζόταν προδι-
9.4770. ’Ὀμως ὅσο κι ἀν ἡ αύξηση αὐτή κτατορικά ἀπό τήν E.K. καί πού τό 1974 ἦταν σταθερά 187).
Ο στήν Καόάλα συγκέντρωσε τό
εἶναι σημαντική, ἡ Ἀριστερά δέν κατόρ- ἐκφράστηκε εἴτε ἀπό τήν Ε.ΔΗ.Κ. εἴτε
11.26%. ἐναντι 11.63% 16 1974, ἐνῶ
θωσε νά φτάσει τήν προδικτατορική ἐκ- ἀπό τό ΠΑ.ΣΟ.Κ.
λογική δύναμη τῆς Ε.Δ.Α. προδικτατορικά ἡ δύναμη τῆς Ε.Δ.Α.
ΕΙΝΑΙ ἐπίσης ἀναμφίόολο ὅτι ἕνα μέ-
ΠΡΑΓΜΑΤΙ, ἀκόμα κι ἀν ἐξαιρέσουμε ρος - ἐστω καί μικρό - ἀπό τήν αύξηση κυμαινόταν ἀπό 18-20%. κ.ο.κ.
τό 1958, ἡ ΕΔΑ εἶχε συγκεντρώσει στίς τῆς ἐκλογικῆς δύναμης τῆς Ἀριστεράς ΤΟ γεγονός αὐτό τῆς σημαντικῆς μεί-
ἐκλογές τοῦ 1961 (σάν ΓΙ.Α.Μ.Ε.). παρά ὀφείλεται σέ ψηφοφόρους πού κερδήθη- ωσης τῆς ἐκλογικῆς δύναμης τῆς Ἀρι-
τή όία καί τή νοθεία, τό 14.63% τῶν καν κατά τήν τελευταία τριετία κυρίως στεράς στή Μακεδονία καί τή Θράκη.
ψήφων καί στίς ἐκλογές τοῦ 1964 τό χάρη στήν ἐντατική ὀργανωτική δουλειά ὅπου προδικτατορικά ἡ Ε.Δ.Α. παρου-
πραγματικό της ποσοστό κυμαινόταν τοῦ Κ. Κ. Ε, σίαζε μερικά ἀπό τά καλύτερα ἀποτελέ-
γύρω στό 13.3% — ἀν συνυπολογίσουμε O Τά παραπάνω ὁδηγοῦν 016 συμ- σματά της, εἶναι μία ἀπό τίς σημαντικό-
καί τή δύναμή της στίς περιφέρειες τοῦ πέρασμα 611 ἀπό τό 47) τῶν ψηφο- τερες μεταὸολές τοῦ ἐκλογικοῦ χάρτη τῆς
ἐκλογικοῦ ἐλιγμοῦρ). φόρων πού ἀκολουθοῦσαν πιστά τήν Ἑλλάδας καί ἀποδεικνύει 611. γι’ αὐτή
AYTO σημαίνει ὅτι ἕνα μέρος τῶν Ἀριστερά πρίν ἀπό τή δικτατορία τουλάχιστον τήν περιοχή, ἡ πτώση τῆς
ψηφοφόρων πού ἀκολουθοῦσαν πιστά καί τήν ἐγκατέλειψαν τό 1974. οὔτε Ἀριστεράς τό 1974 δέν ὀφειλόταν, παρά
τήν Ἀριστερά πρίν ἀπό τή δικτατορία οἱ μισοί δέν στάθηκε δυνατόν νά ξα- ἐλάχιστα, σέ ουγκυριακούς παράγοντες.
καί πού τήν ἐγκατέλειψαν τό 1974 δέν νακερδηθοῦν. Εἶναι φυσικά ἀδύνατο στά πλαίσια αὐ-
στὰθηκε δυνατόν νά ξανακερδηθεῖ οὔτε ΑΥΤΟ ὅμως σημαίνει ὅτι οἱ λόγοι πού τοῦ τοῦ ἀρθρου νά ἐπιχειρηθεῐ ἡ ὁποια-

12

Ο 611681 μέσα ἀπό νέους κοινωνικούς
1956 19‘58 1901 1903 19:54 19'74 19'77" ·
Διάγραμμα τῆς ἐκλογικῆς ὁύναμης τῆς Ἀριστερᾶς στήν περιφέρεια τῆς πρω-
τεύουσας καί 117 980/V1’1117, 1956—1 977.
δήποτε ἑρμηνεία τοῦ φαινομένου. Πάν- κοί κ.τ.λ.) πού καθορίζουν τούς δε-
τως οἰ μόνες εὐλογοφανεῖς ὑποθέσεις ἐρ- σμούς τῶν ὀπαδῶν τῆς Ἀριστεράς μέ
γασίας πού θά μποροῦσαν νά διατυπώ- τήν κομματική τους ἐκπροσώπηση,
θοῦν ἀφοροῦν; ΕΙΝΑΙ ἀναμφίόολο ὅτι τό κύριο ἐκλο-
γικό σῶμα τῆς Ἀριστεράς ἀποτελέστηκε
. 16 μεγάλο μεταναστευτικό κύμα
στή δεκαετία 1950-1960 ἀπό τούς ἀν-
τῆς δεκαετίας τοῦ ’60
θρώπους ἐκείνους πού ἀγωνίστηκαν τήν
Ο τόν ἐκσυγχρονισμό τῆς ἀγροτι-
προηγούμενη δεκαετία μέσα ἀπό τίς
κῆς οἰκονομίας καί τή ραγδαία αὔ-
γραμμές τοῦ Ε.Α.Μ. καί τοῦ Κ.Κ.Ε., πού
ξηση τοῦ κατά κεφαλήν ἀγροτικοῦ
κυνηγήθηκαν γιά τή δράση τους καί το-
εἰσοδήματος.
ποθετήθηκαν ἀπό τό ἴδιο τό κράτος στό
ΓΙΑΡΟΜΟΙΑ - ἀν καί ὅχι παντοῦ
περιθώριο τῆς κοινωνικῆς ζωῆς μέ τό
τόσο έντονη - πτώση τῆς ἐκλογικῆς δύ-
χαρακτηρισμό τοῦ μή ἐθνικόφρονα. Ἱ-Ι
ναμης τῆς Ἀριστεράς ῶς πρός τά προδι-
προσήλωσή τους στήν Ἀριστερά ἐξ-
κτατορικά ποσοστά τῆς Ε.Δ.Α., ἐμφανί-
ἐφραζε ἑπομένως σέ μεγάλο 6αθμό τήν
ζεται καί στήν περιφέρεια τῆς πρωτεύ-
προσήλωσή τους στούς ἀγῶνες καί τίς
ουσας, ὅπως φαίνεται καί στό διά-
γραμμα πού δημοσιεύουμε. Ἡ πτώση θυσίες τῆς δεκαετίας 1940-1950.
αὐτή, παρόλο πού ὥς Eva 606116 ὀφείλε- ΟΜΩΣ οἱ ’ίδιες οἱ συνθῆκες ἀρχισαν
ται στό γεγονός ὅτι στήν περιφέρεια νά δημιουργοῦν γιά ἕνα τμῆμα αὑτοῦ τοῦ
αὐτή’ἐχουν ἐγκατασ-ιαθεῖ καί ψηφίζουν ἐκλογικοῦ σώματος τό πρόόλημα τῆς
τήν τελευταία 1()ετία - 15ετία ἕνας με- κοινωνικῆς ἐπανένταξης. Ἡ πρώτη τέ-
γάλος ἀριθμός ψηφοφόρων ἀπό τήν τοια προσπάθεια σέ πολιτικό ἐπίπεδο
ἐπαρχία, εἶναι χαρακτηριστική τῶν συν- πραγματοποιήθηκε ἀμέσως μετά τό τέλος
εχῶν τάσεων διαρροῆς πού έχουν σημει- τοῦ ἐμφύλιου μέσω ἐνός λαῖκιστικοῦ
ωθεῐ σέ Eva τμῆμα τοῦ κατά παράδοση κόμματος μέ προοδευτικό χαρακτήρα,
ἐκλογικοῦ σώματος τῆς Ἀριστεράς. τῆς Ε.Π’.Ε.Κ. Ἡ ἀποτυχία τῆς Ε.ΓΙ.Ε.Κ.
Οἱ παραπάνω παρατηρήσεις παρα- διατήρησε τή συνοχή αὑτοῦ τοῦ ἐκλογι-
πέμπουν στό κύριο πρόὸλημα, πού εἰναι; κοῦ σώματος σ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς δε-
Ο ἡ σύνθεση τῶν ψηφοφόρων τῆς καετίας 1950-1960, μέ κορυφαία ἐκ-
Ἀριστεράς φραοή αὐτῆς τῆς συνοχῆς τό 257) πού
Ο οἱ παράγοντες (ταξικοί, ἱστορι- κέρδισε ἡ Ε.Δ.Α. τό 1958. ‘H ἐμφάνιση
τῆς E.K. 16 1961 καί κυρίως ὁ «ἀνένδο-
τος ἀγώνας» μέ τήν προοπτική ἐξουσίας
πού ἐδινε, ἔφερε τό πρῶτο μεγάλο 01'1-
γμα, συρρικνώνοντας τελικά τήν ἐκλο-
γική δύναμη τῆς Ε.Δ.Α. σ’ Eva 13.3%. Ἡ
διαρροή ἑνός σημαντικοῦ τμήματος τῶν
ψηφοφόρων τῆς Ε.Δ.Α. πρός τήν E.K..
μπορεῖ νά ἐκφράστηκε κάτω ἀπό μιά
συγκεκριμένη ἰδεολογικοπολιτική ἐπι-
λογή - νά ἡττηθεῐ ἡ Δεξιά - ἐκπροσώ-
ποῦσε ὅμως ταυτόχρονα καί μιά τάση
ἐπανένταξης στό κοινωνικό σύνολο, ἰδι-
αίτερα πιό ἐντονη μέσα στίς καινούργιες
κοινωνικοοικονομικές συνθῆκες πού εἶ-
χαν ἀρχίσει ἤδη νά διαμορφώνονται ἀπό
τά πρῶτα χρόνια τῆς δεκαετίας τοῦ 60.
ΣΤΑ δέκα χρόνια πού μεσολάόησαν
ἀνάμεσα στίς ἐκλογές τοῦ 1964 καί τήν
πτώση τῆς χούντας γιά Eva ἀκόμα τμῆμα
αὐτοῦ τοῦ ἐκλογικοῦ σώματος (ἰδιαίτερα
ὅπως εἴδαμε στή 660810 Ἐλλάδα) οἱ δε-
σμοί με’ τήν Ἀριστερά ἐγιναν χαλαροί ἤ
ἐπαψαν νά ὑπάρχουν. Ἐτσι μετά τή
μεταπολίτευση ἡ Ἀριστερά 6ρέθηκε μέ
μιά ἐκλογική δύναμη περιορισμένη στό
10-1270. Αύτό φυσικά δέν σημαίνει ὅτι
εἶναι καταδικασμένη νά παραμείνει 0‘
αὑτά τά ἐπίπεδα.
O “Ὀμως ἡ ὁποιαδήποτε αὑξηση
τῆς ἐκλογικῆς της δύναμης εἶναι ὑπο-
χρεωτικό ἀπό ἐδῶ καί μπρός νά κερ-
ἀγῶνες, γιατί οἱ ὀπαδοί της πού τήν
ἐγκατέλειψαν τήν τελευταία δεκάπεν-
ταετία εἶναι ἐξαιρετικά δύσκολο νά
ξανακερδηθοῦν.
ΣΤΟ ἐσωτερικό τῆς Ἀριστεράς ἐμφα-
νίστηκαν τήν τελευταία δεκαετία, καί
ἰδιαίτερα ἐντονα καί ἀνοιχτά τήν τελευ-
ταία τριετία. δύο πολιτικές γραμμές
ἀλλά καί δύο συγκεκριμένες ἐκλογικές
τακτικές πού ἐκφράστηκαν ἀντίστοιχα
ἀπό τό Κ.Κ.Ε. καί τό Κ.Κ.Ε. ἐσ.
Ο Τό Κ.Κ.Ε. ἐσ. ἀκολουθοῦσε μιά
διπλή τακτική, ἀπευθυνόμενο ταυτό-
χρονα καί στούς κατά παράδοση ψη-
φοφόρους τῆς Ἀριστεράς ἀλλά καί σ”
αύτούς πού τήν εἶχαν ἐγκαταλείψει σέ
διάφορες περιόδους - ἰδιαίτερα στή
διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 60 - κα-
θώς καί σέ ἀνθρώπους πού δέν εἰχαν
παραδοσιακά καμιά σχέση μέ τήν
Ἀριστερά.
Ο Τό Κ.Κ.Ε. ἀντίθετα κατέὸαλε
μόνιμη καί ,σχεδόν ἀποκλειστική
προσπάθεια νά συσπειρώσει στίς
γραμμές του 16 μεγαλύτερο δυνατό
τμῆμα τῶν κατά παράδοση ψηφοφό-
ρων τῆς Ἀριστεράς. Ξεκινώντας ἀπό
τό 5.2% 1100 πῆρε τό 1974 στά πλαί-
σια τῆς E.A.. συγκέντρωσε συστημα-
τικά ὅλες του τίς προσπάθειες στό
πολύ συγκεκριμένο καί περιορισμένο
αὐτό ἐκλογικό σῶμα. Οἱ προσπάθειές
του αὐτές στέφτηκαν τελικά ἀπό μιά
ἀπρόσμενη καί γιά τό ἴδιο ἐκλογική
ἐπιτυχία, γιατί ὅχι μόνο κατόρθωσε
νά κερδίσει ἕνα τμῆμα - μικρό ἀλλά
13
 Μεταὸολή τῆς ἐκλογικῆς δύναμης τῆς Ἀριστερᾶς 1963/1977
77
·,.
·;ῑέῑεῖἓ’;ἰ;)ἑ;;;ζῇῑ κάτω τοῦ 0.70
“7°: ὦ
Γιά τή σύγκριση τῆς ἐκλογικῆς ὁύναμης τῆς Ἀριστερᾱς στίς
πρόσφατες ἐκλογές μέ τήν προδικτατορική ἐκλογική ὁύναμη
τῆς Ε.Δ.Α. χρησιμοποιήσαμε τό ἄθροισμα τῶν ποσοστῶν τοῦ
Κ.Κ.Ε. ,καί τῆς Συμμαχίας ἀπό τή μιά καί- τά ποσοστά τῆς
Ε.Δ.Α. στίς ἐκλογές τοῦ 1963 ἀπό τήν ἄλλη. Δέν χρησιμοποι-
ήσαμε τά ἀποτελέσματα τοῦ 1964, γιατί στίς ἐκλογές αὐτές ἡ
Ε.Δ.Α. παρουσίασε ὑποψήφιους μόνο σέ 31 ἀπό τίς 55 ἐκλογι-
κές περιφέρειες. _ ναμης κατά 307), ὁ συντελεστής 0,80 σημαίνει μείωση κατά
Γιά νά ὄροῦμε τή σχέση ἀνάμεσα στήν ἐκλογική ὁύναμη τῆς
14
/
.,,
Λ),
-/
0.80 - 090 ιοο καί είνω
ο.9ο - LOO
Ἀριστερᾶς σήμερα μέ αὐτήν τῆς Ε.Δ.Α. τό 1963, ὁιαιροῦμε τό
ποσοστό τῆς πρώτης μέ τό ποσοστό τῆς ὁεύτερης. Ὅταν ὁ συν-
τελεστής πού ὅρίσκουμε εἶναι μεγαλύτερος ἀπό 1 σημαίνει ὅτι
ἡ Ἀριστερά παρουσιάζει αὔξηση τῆς ὁύναμής της. Ὅταν ὁ
συντελεστής εἶναι μικρότερος ἀπό I σημαίνει ὅτι παρουσιάζει
μείωση, ἡ ὁποία εἶναι τόσο μεγαλύτερη ὅσο μικρότερος εἶναι ὁ
συντελεστής. Π.χ. ὁ συντελεστής 0,70 σημαίνει μείωση τῆς ὀύ-
20 7), ὁ συντελεστής 0,90 σημαίνει μείωση κατά 10% κ.ο.κ.
 ὅχι ἀσήμαντο —— αὐτῶν πού δέν εἶχαν
ψηφίσει E.A. τό 1974. ἀλλά ἐπιπλέων
κατόρθωσε νά ἀποσπάσει ἕνα σημαν-
τικό τμῆμα ἀπό ἐκείνους πού τό 1974,
οτά πλαίσια τῆς Ε.Α., εἶχαν ὑποστη-
ρίξει τήν Ε.Δ.Α. καί τό Κ.Κ.Ε. ἐσ.
ΜΕΡΙΚΑ παραδείγματα εἶναι πολύ
χαρακτηριστικά;
Ο Στή B’ Πειραιῶς τό 1974 ἡ E.A.
εἶχε συγκεντρώσει τό 23,1470 καί φέ-
τος τό Κ.Κ.Ε. καί ἡ «Συμμαχία» συγ-
κέντρωσαν τό 24.52%. “Ὀμως ἐνῶ τό
1974 τό Κ.Κ.Ε. εἶχε πάρει μόνο τό
10 71% καί ὁ συνασπισμὸς
E.A.A./K.K.E. ἐσ. 106.91% (τό ὑπό-
λοιπο 5,527) εἶχε ψηφίσει τό Μ. Θε-
οδωράκη ἤ εἶχε ρίξει ἀσταύρωτο ψη-
φοδέλτιο) φέτος τό Κ.Κ.Ε. συγκέν-
τρωσε τό 19.34% Κέρδισε δηλαδή
ὅχι μόνο ὅλους σχεδόν τούς ἀναπο-
φάσιστους τοῦ 1974 ἀλλά καί ἕνα μέ-
ρος ἀπό αὐτούς πού εἶχαν ὑποστηρί-
ξει τό Κ.Κ.Ε. ἐσ. Καί αὐτό παρόλο
πού στίς δημοτικές ἐκλογές τοῦ 1975
ἡ Ε.Δ.Α. καί τό Κ.Κ.Ε. ἐσ. εἶχαν κερ-
δίσει ὅλες σχεδόν τίς δημαρχίες τῆς
περιοχῆς.
Ο Στήν Καὸάλα παρατηρήθηκε τό
’ίδιο φαινόμενο. eH δύναμη τῆς Ἀρι-
στεράς παρέμεινε ἡ ἰ’δια μ’ αὑτή τοῦ
1974 (τό Κ.Κ.Ε καί ἡ «Συμμαχία»
συγκέντρωσαν φέτος τό 11.26% ἐνῶ
ἡ E.A. εἶχε συγκεντρώσει τό 1974 τό
11,63 %). ’Ὀμως ἐνῶ τό 1974 ἡ
Ε.Δ.Α. καί τό Κ.Κ.Ε. ἐσ. εἶχαν πάρει
τό 6.60% ἐναντι 4.69% πού εἶχε πά-
ρει τό Κ.Κ.Ε.. φέτος οἱ ὅροι ἀντι-
στράφηκαν καί τό Κ.Κ.Ε. συγκέν-
τρωσε τό 7.44%. ἐνῶ ἡ «Συμμαχία»
μόνο τό 3.82%. Πράγμα πού σημαίνει
ὅτι οἱ μισοί περίπου ἀπό αὐτούς πού
εἶχαν ὑποστηρίξει τό 1974. οτά πλαί-
σια τῆς Ε.Α., τήν Ε.Δ.Α. καί τό
Κ.Κ.Ε. ἐσ., πέρασαν, κατά τή διάρ-
κεια τῆς τελευταίας τριετίας, στό
Η MAZIKH αὐτή μεταστροφή πρός τό
K.K.E. ἑνός μεγάλου ἀριθμοῦ ψηφοφό-
ρων πού εἶχαν ὑποστηρίξει τό 1974 τήν
Ε.Δ.Α. καί τό K.K.E. ἐσ. φαίνεται ὁλο-
κάθαρα ἀπό τά ἐκλογικά ἀποτελέσματα
σέ μερικά ἀριστερά χωριά πού τό 1974
εἴτε εἶχαν ὑποστηρίξει. στό σύνολό τους.
τούς ὑποψήφιους τῆς Ε.Δ.Α. καί τοῦ
Κ.Κ.Ε. ἐσ. ε’ίτε εἶχαν χωριστεῑ οτά δύο.
Ἕτσι, π.χ.;
Ο Στό χωριό Δάφνη τῆς Ἰκαρίας ἡ
E.A. εἶχε πάρει 293 ψήφους, ἀπό
τούς ὁποίους 255 τό K.K.E. ἐσ. καί
μόνο 15 τό Κ.Κ.Ε. (τά ὑπόλοιπα 23
ψηφοδέλτια ἦταν ἀσταύρωτα). Φέτος
ἡ δύναμη τῆς Ἀριστερᾶς παρέμεινε
συνολικά ἀμετάὸλητη, ἀλλά τό
Κ.Κ.Ε. πῆρε 180 ψήφους ἐνῶ ἡ
«Συμμαχία» μόνο 125.
Ο-Στό χωριό Μεσότοπος τῆς Λέ-
σόου ἡ E.A. εἶχε πάρει 434 ψήφους
καί φέτος τό Κ.Κ.Ε. καί ἡ «Συμμα-
χία» μαζί πῆραν 437. ΙὈμως ἐνῶ τό
1974 οἰ ὑποψήφιοι τῆς Ε.Δ.Α. καί
τοῦ Κ.Κ.Ε. ἐσ συγκέντρωσαν 306
ψήφους, ἔναντι 122 τοῦ Κ.Κ.Ε., φέ-
τος τό Κ.Κ.Ε. πῆρε 434 ψήφους έν-
αντι 3 τῆς «Συμμαχίας».
Ο Στό χωριό Πρωτόπαππα. οτά
Γιάννενα, ἡ E.A. εἶχε πάρει 259 ψή-
φους καί φέτος τό Κ.Κ.Ε. καί ἡ
«Συμμαχία» μαζί πήραν 255. ”Ομως
ἐνῶ τό 1974 οἱ ὑποψήφιοι τῆς Ε.Δ.Α.
καί τοῦ Κ.Κ.Ε. ἐσ. εἶχαν πάρει 176
ψήφους, ἐναντι 71 τοῦ Κ.Κ.Ε., φέτος
τό Κ.Κ.Ε. πῆρε 228 ψήφους ἐναντι 27
τῆς «Συμμαχίας».
ΤΑ παραδείγματα πού ἀναφέραμε ἐν-
δεικτικά παραπάνω δείχνουν καθαρά ὅτι
τό Κ.Κ.Ε. ἐσ. δέν μπόρεσε νά συγκρατή-
σει ἕνα σημαντικό τμῆμα ἀπό αὐτούς
πού τό ψήφισαν τό 1974 Ἔτσι ἡ ἀναλο-
γία μεταξύ Κ.Κ.Ε. καί Κ.Κ.Ε ἐσ. ἀπό 5
πρός 3 πού ἦταν τόν πρῶτο καιρό μετά
τή μεταπολίτευση ἐχει μετατραπεῐ σή-
μερα σέ 5 πρός 1, γεγονός πού κάνει
ὁλοφάνερο ὅτι ἡ πολιτική τοῦ Κ.Κ.Ε. ἐσ.
ἀπέτυχε καί στούς δύο στόχους πού ταυ-
τόχρονα ἐπιδίωκε. Ἡ προσπάθεια διεκ-
δίκησης τοῦ τίτλου τοῦ δεύτερου K.K.
φαίνεται πιά ἐξαιρετικά δύσκολη ὅταν ἡ
συντριπτική πλειοψηφία τῶν κατά
παράδοση κομμουνιστῶν ψηφοφόρων
ἔχει κάνει σήμερα τήν ἐπιλογή τοῦ
Κ.Κ.Ε., ἐπιλογή πού δέν εἶχε κάνει πρίν
ἀπό τρία χρόνια. Ταυτόχρονα ἡ προσ-
πάθεια ἀνοίγματος πρός τίς ὑπόλοιπες
προοδευτικές δυνάμεις, μέ τόν τρόπο
πού ἓγινε (ἀνοίγματα πρός τή Ν.Δ. καί
τήν Ε.ΔΗ.Κ.), ὁδήγησε στήν ἀπόλυτη
κηδεμόνευση τοῦ χώρου τῆς κεντροαρι-
στερᾶς ἀπό τό ΠΑ.ΣΟ.Κ., πού ἀπέδειξε
ὅτι ξέρει νά ἐκφράζει καλύτερα ὅχι μόνο
τίς πολιτικοῖδεολογικές ἐπιλογές αὐτοῦ
’τοῦ χώρου ἀλλά καί τήν κοινωνική του
συνείδηση.
ΔΕΝ εἶναι φυσικά δυνατόν - καί οῦτε
εἶναι σκοπός αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου -“νά
ἐπεκταθοῦμε στούς λόγους τῆς διπλῆς
αὐτῆς ἀποτυχίας τῆς πολιτικῆς τοῦ
K.K.E. ἐσ. Θά θέλαμε μόνο νά σημει-
ώσουμε ὅτι δέν μπορεῖ νά θεωρεῖ κανείς
πώς ἡ ἐκλογική ἀποτυχία ἑνός κόμματος
μπορεῖ νά ὀφείλεται μόνο σέ τακτικά καί
ὀργανωτικά αἴτια καί ὅχι ἐνδεχόμενα
καί στίς ἴδιες τίς στρατηγικές ἐπιλογές
του.
(1) Ὁ ὅρος Ἀριστερά χρησιμοποιεῖται
στό ἄρθρο αὐτό γιά νά χαρακτηρίσει τίς
πολιτικές δυνάμεις πού κατά ὅάση προέρ-
χονται ἀπό τήν προὸικτατορική Ε.Δ.Α.,
Δέν περιέχει ἑπομένως καμιά ι’ὁεολογική
φορτιοη.
(2) Στίς ἑκλογές τοῦ 1964 ἡ Ε,Δ.Α
συγκέντρωσε τό 11.8% τῶν ψήφων ἀλλά
ὁέν εἶχε παρουσιάσει ὑποψήφιους σε’ 24
περιφέρειες, πραγματοποιώντας τόν «ἐκ,
λογικό ἑλιγμό». ’Άν ὑπολογίσουμε ὅτι στίς
περιφέρειες αὐτές εἶχε συγκεντρώσει τό
1963 τό Ι,657) τοῦ συνόλου τῶν ψήφων
γιά ὅλη τή χιὺρα καί ὅτι ἡ πτώση μεταξύ
1963 καί 1964 στίς 31 περιφέρειες πού
παρουσίαοέ ὑποψήφιους τό 1964 ἦταν
κατά μέσο ὃρο 77) τῆς ὁύναμής της, μπο-
ροῦμε νά ἐκτιμήσουμε τή συνολική ἐκλο-
γική δύναμη τῆς ΕΔΑ τό 1 964 σε’ 13,3 7).
15
 , ΣνΝεΝτενΞΗ
ME TON HANAI'IQTH
KAN EAAOHOYAO
‘O πρώην πρωθυπουργός ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ-ΙΣ
ΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ, 6ρίσκεται σήμερα στό προσκήνιο
τῆς ἐπικαιρότητας μέ διπλή ἰδιότητα; σάν πολιτικός,
ξαναγυρίζει στή Βουλή ,μέ τήν ἰδιότητα τοῦ πρώτου
ὅουλευτῆ Ἐπικρατείας τῆς «Ν. Δημοκρατίας». (Ἐγ-
καινιάζει, μάλιστα, καί ἕνα νέο ὅρο - κάπως ἀντιφα-
τικό ἀπό πρώτη ἀποψηῑ 101') ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ 6ου-
λευτή Ἐπικρατείας). Καί σάν ἱστορικός δίνει στή δη-
μοσιότητα τό προσωπικό του «Ἡμερολόγιο» τῆς
περιόδου 1942 - 45, μιᾶς περιόδου πού γνωρίζει ἰδι-
αίτερα καλά, μιά καί ἦταν ἀπό τούς πρωταγωνιστές
τῶν γεγονότων (στή Μ. Ἀνατολή πρῶτα καί ἐδῶ
μετά) πού ἐπαιξαν καθοριστικό ρόλο γιά τό μέλλον
τῆς χώρας-
ΤΟ «ANTI» πῆρε ἀπό τόν Παναγιώτη Κανελλό-
πουλο τήν ΠΡΩΤΗ συνέντευξη πού, μετά τή «διπλή
ἐπιστροφή του»,δίνει σέ ἐλληνικό ἐντυπο. Βασικά, ἡ
συνέντευξη ἀναφέρεται - μέ ἀφορμή τό «“Ημερολόγισ
1942 - 45» - στά γεγονότα ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, ἀλλά
καί σέ ἀλλα μεταγενέστερα.
ΓΙΑ τή σημερινή ἐνταξή του στή «N. Δημοκρατία»,
λέει;
«Συντάχθηκα ὡς συνεργάτης ἀλλά διατηρώντας
τήν ἀνεξαρτησία μου. Καί ἐκεῖνο τό ὁποῖο θέλω
ΚΑ- εἶναι νά διατηρήσω τήν ἀνεξαρτησία μου. "Av ἄλ-
λες ἐξελίξεις δέν με’ ὑποχρεώσουν νά ἀναλάὸω
ὁποιαδήποτε ἐνεργότερη εὐθύνη στή διαχείριση
τῶν κοινῶν - καί τό ἀπεύχομαι νά ὑπάρξουν τέ-
τοιες ἐξελίξεις πού θά μέ ὑποχρέωναν ν’ ἀλλάξω
ταχτική - θά προτιμήσω νά εἷμαι μιά φωνή ἀνε-
ξάρτητη μέσα οτή Βουλή. Νά λέω ἐκεῖνο πού νο-
μίζω ὅτι εἷναι ἡ ἀλήθεια, 1:6 ὀρθόν, ἔστω καί ἄν
πρόκειται αὐτό νά πικράνει εἴτε τή μιά μεριά εἴτε
τήν ἄλλη. Καί δέν ὑπάρχει ἡ μιά ἤ ἡ ἄλλη πλευρά,
ἀλλά ὑπάρχουν πολλές. Συμὸαίνει ἕνα σκόρπωμα
τῶν δυνάμεων αὐτή τή στιγμή καί εἶναι διαφορι-
σμός ὁ ὁποῖος εἶναι φοὸερός γιά τή δημοκρατία».
ΜΙΛΩΝΤΑΣ γιά τό παρελθόν - τά κρίσιμα χρόνια
τῆς ἀντίστασης, τοῦ ἐμφύλιου καί τά ἀμέσως μετά, ὁ
Παναγιώτης Κανελλόπουλος λέει ἀνάμεσα σέ άλλα;
Ο Γιά τό Δεκέμόρηε «Ἷ-Ιταν φοὸερές οἱ ἐπιπλοκές
πού σημειώθηκαν. Τό καλύτερο εἶναι νά ἀποδώσουμε
τήν εὐθύνη σέ ὅλους (... ). ”Ολοι μπορεῖ νά κάναμε
λάθη. Καί στήν τελευταία φάση, στό δεκαήμερο πρίν
ἀπό τίς 3 Δεκεμὸρίου τοῦ ’44, δέν ἔκανε τίποτα ὁ Γ.
Παπανδρέου, χωρίς νά εἷμαιεγώ κοντά του (... ). Ο
Παπανδρέου ἐκανε ὅ,τι μποροῦσε γιά νά ἀποτρέψει
τήν τραγωδία τοῦ Δεκέμόρη»

Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛ-
ΛΟΠΟΥΛΟΣ, πρώην πρωθυ-
πουργός καί ἀκαὸημαϊκός, γεν-
νήθηκε τό 1902 στήν Πάτρα.
Σπούὸασε νομικά καί πολιτικές
ἑπιστῆμες οτά πανεπιοτὴμια
Ἀθηνῶν και Χαίὸελὸέργης καί
ποκιτικές ἐπιστῆμες στό Μόναχο.
H σταὸιοὸρομία του. γενικός
γραμματέας τοῦ ὑπουργείου
Ἐθνικῆς Οἰκονομίας (1926-
1927) καί Ὑπ. Παιὸείας (1932)
καί πρόεὸρος τοῦ I.K.A. (1934-
1935). Ὑφηγητής τῆς Κοινωνι-
ολογίας στῆ Νομικῆ Σχολή τοῦ
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (1929)
καί ἀπό τό 1935 ἔκτακτος καθη-
γητής τῆς ἕὸρας, παραιτεῖται τό
1935 γιά νά πολιτευτεῖ, ἱδρύον-
τας τό «Ἐθνικόν Ἑνωτικόν Κόμ-
μα».
ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΕ κατά τῆς ὀι-
711010910; τοῦ Μεταξᾶ, συνελή-
φθη καί ἐκτοπίστηκε (1937-
1940). Τό 1940 κατατάχτηκε στό
στρατό ἐθελοντικά καί ὑπηρέτησε
στό μέτωπο. Κατά τήν κατοχή
πῆρε μέρος στήν ἐθνική ἀντίστα-
ση. Τό 1942 ὁιέφυγε στή Μέση
Ἀνατολή, ὅπου μετέσχε στήνκυ-
ὄέρνηση E. Τσουόεροῦ σάν ἀντι-
πρόεὸρος καί ὑπουργός Ἐθνικῆς
Ἀμύνης (Μάιος 1942-Μάρτιος
1943). ”Εγινε μετά ὑπουργός Οἰ-
κονομικῶν καί Ἀνασυγκροτή-
σεως ( Ἰούλιος· Σεπτέμὸριος
1 944), προσωρινά ὑπουργός
Ναυτικῶν ( Ἰούλιος· Ὀκτώὸριος
I 944). ὑπουργός Ναυτικῶν
(Ὀκτώὸριος I 944- Ἰαν. 1 945)
καί προσωρινά Παιδείας καί Οἰ-
κονομικῶν στῆν «Κυὸέρνηση
Ἀπελευθερώσεως» (Γ. Παπαν-
ὸρὲου). Πρωθυπουργός, ὑπουρ-
γός Ναυτικιῦν καί προσωρινά
Ἐξωτερικῶν (1-22 Νοεμόρίου
1945), ἐκλέγεται τό 1946 - σάν-
συναρχηγὸς τῆς «Ἐθνικῆς Πολι-
τικῆς Ἑνώσεως» - ὅουλευτής
Πάτρας.
ΣΤΑ χρόνια πού ἀκολουθοῦν
(ἐμφύλιος) γίνεται.· ὑπουργός
Ναυτικῶν καί προσωρινὰ Δημο-
σίας Τάξεως (Ἰαν.-Φεὸρ. 1947),
ὑπουργός Δημ. Τάξεως καί
προσωρινὰ Ἀεροπορίας (17-23
Φεὸρ. 1947). Ὑπουργός Ἀερο-
πορίας (Φεὸρ.-Αὔγ. 1947) στήν
κυὸέρνηση Δ. Μαξίμου. "1’7!on-
γός Στρατιώτικῶν (Ἰαν. 1949-
’1αν. 1950).
ΤΟ 1950 ὅγῆκε πάλι ὅουλευτής
καί μετέσχε στήν κυὸέρνηση Σ.
Βενιζέλου σάν ἀντιπρόεὸρος καί
ὑπουργός Στρατιώτικιῦν, Ναυτι-
κῶν καί Ἀεροπορίας (23 Μαρ-
τίου - 3 Ἀπριλίου 1950). Συναρ-
χηγός τοῦ «Λαϊκοῦ Ἑνωτικοῦ
Κόμματος» (πού προῆλθε ἀπό τή
συγχώνευση τοῦ κόμματός του
με’ τήν ὁμάὸα των Λαϊκιῖη) τοῦ
Στ. Στεφανόπουλου (Δεκέμὸριος
1950) προσχώρηοε στόν «Ἑλλη-
νικό Συναγερμό» (1951) τοῦ Πα-
πάγου καί ὄγῆκε ὅουλευτής στίς
ἐκλογές τοῦ 1951 καί I952.
Ὑπουργός ἄνευ χαρτοφυλακίου
(19 Νοεμ. - 4 Δεκ, 1952), Ἐθνι-
κῆς Ἀμύνης (4 Δεκ. 1952 - 15
Δεκ. 1954), ἀντιπρόεὸρος x0659-
νήσεως καί ὑπουργός Ἐθνικῆς
Ἀμύνης (15 Δεκ. 1954 - Ὀκτ.
1955) στήν κυὸἐρνηση Παπάγου,
ἄσκησε ἐπανειλημμένα καί καθή-
κοντα προέδρου κυὸερνήσεως,
ὑπουργοῦ Ἐξωτερικῶν καί Συν-
τονισμου.

16
Ο Γιά τά γεγονότα εἰδικά τῆς 3ης Δεκέμόρηῑ «Τότε
μοῦ εἶπαν ὅτι ἡ ἀστυνομία ἀναγκάστηκε νά χτυπήσει
διότι ὑπέστη ἐπίθεση. Σᾶς 6ε6αιῶ ὅτι δέν ξέρω οὔτε
σήμερα ποιά εἶναι ἡ ἀλήθεια. Κλίνω μᾶλλον νά πι-
στέψω ὅτι ἡ νευρικότητα ὁρισμένων ἀστυνομικῶν
μπορεῖ νά ἦταν ἡ ἀφετηρία (... ). ”Επρεπε ἐκείνη τή
στιγμή νά γίνει μιά προσπάθεια νά ἀποτραπεῖ ἡ συν-
έχεια. Δέν ξέρω ἀν ὑπῆρχε χρόνος γιά νά γίνει ἡ
προσπάθεια (... ). Ὑπῆρξε ἕνα κενό, ἕνα κενό μιᾶς ἤ
δυό ἡμερῶν ὅταν ζητήθηκε ἀπό τόν Παπανδρέου νά
παραιτηθεῖ καί ν’ ἀναλάόει ό Σοφούλης. Γιά μένα
αὑτό εἶναι ἕνα μυστήριο. Τό τί συνέὸη τότε. ‘O Πα-
πανδρέου εἶχε δεχτεῐ. ἀναγκάστηκε νά δεχτεῐ. Καί ὁ
Σοφούλης ἐχασε 24 ὦρες χωρίς νά σχηματίσει κυόέρ-
νηση, ἀντί νά καταρτίσει μέσα σέ μιά νύχτα τήν κυ-
όέρνηση. Καί θά μποροῦσε ἴσως τότε νά σταματήσει
τό κακό, γιατί ξέρω ἐκ τῶν ὑστέρων ὅτι ὑπῆρχαν στήν
ἡγεσία 1017 EAM καί τοῦ ΚΚ μετριοπαθεῖς καί σκλη-
QOL».
Ο Γιά τή δική του τοπσθέτηση στά κρίσιμα χρόνιαῑ
«Ποτέ δέν ἤμουν ἐμπαθὴς, οὔτε κάν στό διάστημα τοῦ
ἐμφυλίου πολέμου τοῦ ’46 - ’49, ἀλλά ἁπλῶς τάχτηκα
σέ μιά ἀπ’ τίς δυό μερίδες. Γιατί πιστεύω ὅτι σέ ὥρα
πού καίγεται ὁ τόπος πρέπει κανείς νά τάσσεται σέ
μιά ἀπό τίς δυό μερίδες. Καί τάχτηκα ἐκεῖ (... ). Ἐπα-
ναλαμόάνω, ποτέ δέν εἰχα ἐμπάθεια, παρ’ ὅλο πού
ἤμουνα ταγμένος στή μιά πλευρά καί παρ’ ὅλσ πού
ἐπιθυμοῦσα μέ κάθε τρόπο νά νικήσει ἡ πλευρά αὐτή,
πού ἦταν ἄλλωστε καί τό ἐπίσημο κράτος καί πού
κατά τήν γνώμη μου ἐκπροσώποῦσε τότε τήν οὐσιώδη
πλειοψηφία τοῦ ἐλληνικοῦ λαοῦ, μιά καί τότε δέν
ὑπῆρχε τό ΕΑΜ τό παλαιό. Γιατί τό ΕΑΜ τό παλαιό,
μετά τά Δεκεμόριανά καί μετά τή Βάρκιζα εἶχε σκορ-
πισει».
στήν κυὸέρνηση, θά εἶχα συμὸάλει στήν ἵδρυσή της.
Διότι ὅταν γίνεται ἕνας πόλεμος, καί μάλιστα ἐσωτε-
ρικός, ἐμφύλιος πόλεμος, καί ὑπάρχουν ὡρισμένοι οἱ
ὁποῖοι δέν θέλουν νά καταταγοῦν ἤ δέν θέλουν νά
πολεμήσουν, θά τούς ἀφήσετε, ἐπειδή δέν θέλουν νά
πολεμήσουν γιατί ἀνήκουν σέ άλλη ἰδεολογία, θά τούς
ἀφήσετε ἐλεύθερους στό σπίτι τους καί τούς ἄλλους
νά σκοτώνονται; (... ) Ἔχουν λεχθεῖ πολλά γιά τή
Μακρόνησο. Ἕως τό 1949 ἐγώ δέν ἤξερα ὅτι ὑπῆρχε
Μακρόνησος. Ἐμαθα ὅτι ὑπάρχει ὅταν ἀνέλαόα στήν
κυόέρνηση Σοφούλη, στή δεύτερη φάση, τό ὑπουργεῖο
Στρατιωτικῶν, δηλαδή τόν Ἰανουάριο τοῦ 1949, κι
ἐνῶ εἶχε ἤδη ἰδρυθεῖ.-Τὸμαθα ἐκ τῶν ὑστέρων, δυό-
μιση χρόνια μετά. Πάντως πρέπει νά σάς πῶ ὅτι
ἀλλο εἶναι ἕνα στρατόπεδο συγκεντρώσεως σέ ὥρα
εἰρήνης κι ἀλλο ἕνα στρατόπεδο σέ ὥρα πολέμου.
νΜακρονήσους εἶχαν καί οἱ ἀντάρτες, ὁ ΕΛΑΣ καί ὁ
Δημοκρατικός, λεγόμενοςέτρατός».
ΓΙΑ τό «Ἡμερολόγιο» ὁ Παναγιώτης Κανελλόπου-
λος λέει ὅτι εἶναι μιά πιστή καταγραφή τῶν γεγονό-
των - «δέν ἀλλοίωσα πουθενά τήν προσωπική μου
ἀντίδραση, ὑπογραμμίζει. Μπορεῖ μιά λέξη νά άλ-
λαξα πού μπορεῖ νά ἦταν 609161, πολύ ἐντονη, πολύ
ὀξεία, ἀλλά δέν ἀλλοίωσα τό περιεχόμενο τῶν φρά-
σεων.. Γι’ αὑτό ἄλλωστε καί πιστεύω ὅτι ἕνα ήμερολό-
γιο εἰναι πολύ σημαντικότερο ὡς πηγή ἱστορική ἀπό
τά ἀπομνημονεύματα». Ἀπό αὑτό τό «Ἡμερολόγιο»
(πού κυκλοφορεῐ σύντῖομα ἀπό τίς ἐκδόσεις «ΚΕ-
ΔΡΟΣ») δημοσιεύουμε σήμερα ἕνα μέρος πού ἀναφέ-
ρεται στήν ἐπίσκεψη τοῦ συγγραφέα στήν Πελοπόν-
νησο - σάν ἐκπροσώπου τῆς κυὸέρνησης τοῦ Καῐρου
- καί συγκεκριμένα στήν παράδοση τῶν Ταγμάτων
Ἀσφαλείας. (29 - 30 Σεπτέμὸρη 1944).

Ο Γιά τή Μακρόνησο; «Ἡ Μακρόνησος ἱδρύθηκε T0 πλῆρες κείμενο τῆς συνέντευξης (πού πάρθηκε
χωρίς νά τό γνωρίζω ἐγώ. Ἀλλά καί ἐγώ νά ἤμουν πέντε μέρες πρίν ἀπό τίς ἐκλογές) ἔχει ὡς ἑξῆς.-

T0 1956 συνεργάστηκε με’ τήν
Ε.Ρ.Ε. καί ὄγῆκε 6001150117;-
ἀνεξάρτητος, T6 1958 έγινε συν-
αρχηγός τοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος,
καί ὄγῆκε ὅουλευτής Ἀχαΐας
(1958). Τόν Ἰανουάριο 1959
προσεχώρησε στήν Ε.Ρ.Ε. καί
ἔγινε ἀντιπρόεδρος τῆς 1106591117-
σεως Καραμανλῆ (5 ’1(ιν. 1959 -
20 Σεπ. 1961). Στίς ἐκλογές τοῦ
1961 έπανεκλέχτηκε ὅουλευτής
Ἀχαΐας καί ἔγινε πάλι ἀντιπρό-
εὸρος τῆς κυὸερνήσεως Καρα-
μανλῆ, ἐνῶ μετά τίς ἓκλογές τοῦ
1963 (ὅουλευτής Ἀχαΐας) καί
τήν ἀναχώρηση τοῦ Κ. Καρα-
μανλῆ στό Παρίσι τόν ὁιαὸέχτηκε
στήν ήγεσιά τῆς Ε.Ρ.Ε. κι ἦταν ὁ
ἀρχηγός 117; στίς ἐκλογές τοῦ
1964, στίς ὁποῑες ὂγῆκε 6001150-
117; Ἀχαΐας, ἡ δέ ΕΡΕ ὁεύτερο
κόμμα μέ 101 ἕδρες.
ΣΤΙΣ 3 Ἀπριλίου '67, ἀνέλαὸε
πρωθυπουργός γιά νά ὁδηγήσει
τή χώρα σέ ε’κλογές - πού δέν ἔγι-
ναν .1011. U 11191110; 11111911715
τήν κυὸέρνηση ’καί ἐγκαθίδρυσε
δικτατορία. Ὁ Π. Κανελλόπου-
λος ἀγωνίστηκε κατά τοῦ στρα-
τιωτικοῦ καθεστῶτος, ἀλλά μετά
τή μεταπολίτευση ἀποούρθηκε
ἀπό τήν πολιτική ζωή για νά ξα-
ναμπεῑ 0117 Βουλή τώρα, σάν
πρῶτος ὅουλευτής Ἐπικρατείας
(ἀνεξάρτητος) τῆς NA.
TAKTIKO μέλος τῆς Ἀκαδη-
μίας Ἀθηνῶν ἀπό τό 1959, διδά-
κτορας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς
Χαὶδελόέργης, ἔγραψε πολλά
συγγράμματα καί μελέτες φιλο-
σοφικοῦ, κοινωνιολογικοῦ καί
’ἱστορικοῦ περιεχομένου, ἐνῶ
παράλληλα ἀσχολήθηκε μέ τή λο-
γοτεχνία καί δημοσίευσε ποιητι-
κές ουλλογές καθώς καί φιλολο-
γικές κι αἰσθητικές κριτικές.
Συγγράμματα κάί Μελέτες;
«Ἡ. Κοινωνία τῶν Ἐθνῶν»
(1926), «Κοινωνική Πρόοδος καί
Κοινωνική Πολιτική» (1927),
«Κοινωνιολογιά τῶν 171115910111-
στικῶν φαινομένων» (1927),
«Ἱστορία καί κριτική τῶν κοινω-
νιολογικῶν θεωριῶν» (1929),
«Κάρολος Μάρξ.· Συμὸολή εἰς
τήν ἱστορίαν τῶν οἰκονομικῶν
καί κοινωνικῶν θεωριῶν»
(1931), «Ἡ κοινωνία τῆς ἐποχῆς
μσς» (1932), «Ἰστορία καί πρό-
060;: Εἰσαγωγή εἰς τήν κοινωνι-
ολογία τῆς ἱστορίας» (1933), «Ὁ
ἄνθρωπος καί αἱ κοινωνικαί
ἀντιθέσεις1>ί1 934), «Προὸλήματα
φιλοσοφίας καί κοινωνιολογίας
τῆς ἱστορίας» (1936), «Ἀπλοί
φθόγγοι σέ στίχους» (1939),
« Ἰστορία τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ
Πνεύματος», τόμοι 2 (1941-
1947), «Ὁ πόλεμος καί τό μέλ-
λον» (1945), «Θά σᾶς πῶ τήν
ἀλήθεια» (πρώτη μυστική ἔκδοση
1942, ὁεύτερη 1945), «Ὁ κύκλος
τῶν σονέτων» (1945), «Ὄλιὸερ
Κρόμὸελ», θεατρικά (1948), «Ὁ
εἰκοστός αἰών» (1951),((Ὁ Χρι-
στιανισμός καί 17 ἐποχή μας»
(1952), «Πικροδάφνες», ποι-
ήματα (1955), «Μεταφυσικῆς
προλεγόμενα» (1 955), «Πέντε
ἀθηνα])ιοι’ διάλογοι» (1956) (οτά
γερμανικά τό 1961 καί οτά ἰτα-
λικά τό 1964), «Τό τέλος τοῦ Ζα-
ρατούοτρα» (1956), «Γεννήθηκα
στό 1402» (1958), «Ἀπό τόν
Μαραθῶνα οτήν Πύδνα» (1963),
«Τά χρόνια τοῦ Μεγάλου Πολέ-
μου» (1964). Ξανάόγαλε σέ νέα,
ἐκτεταμένη, μορφή 11711 « Ἰστοριά
τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πνεύματος».
(Πρῶτο μέρος - ἀπό τόν Αὐγου-
στίνο ὥς τόν Μιχαήλ ’Ἁγγελο
(1966), δεύτερο - ἀπό τόν Λού-
θηρο ὥς τόν Μπαχ (1968), τρίτο
- ἀπό τόν Βολταῐρο ὥς τόν
Γκαῖτε (1970) καί τέταρτο - ἀπό
τόν Μπετόὸεν ὥς τόν Κήτς
(1975). Ἔγραψε τά « Ἱστορικά
Δοκίμια» τό 1975.
ΤΙΜΗΘΗΚΕ μέ πολλά παρά-
σημα -ἑλληνικά καί ξένα.
ΕΙΝΑΙ παντρεμένος με’ τή Νί-
τσα Πουλικάκου.
ΞΕΝΕΣ γλῶσσες; γερμανικά,
γαλλικά, ἀγγλικά. I

17
 EP: Κύριε Πρόεδρε αὐτές τίς μέρες κυκλοφοροῦν σέ ὄιόλίο
οἱ ῆμερολογιακές σας σημειώσεις. Ἐκτείνονται σ“ ἕνα χρονικό
διάστημα ἀπ’ τόν πόλεμο κι ὥς τίς άρχές τοῦ ’45...
AH: Ἀρχίζουν στίς 31 Μαρτίου τοῦ ’42, δηλ. τή μέρα πού
διέφυγα από τήν Ἐλλάδα γιά νά πάω στή Μ. Ἀνατολή, καί
κλείνουν στίς 4 Ἰανουαρίου τοῦ ’45, Δηλαδή περιλαμόάνουν
καί τήν άφιξή μου στήν Πελοπόννησο, τούς δύο μῆνες πού
προηγήθηκαν ἀπό τά τραγικά γεγονότα τοῦ Δεκεμὸρίου. περι-
έχουν ὁλόκληρο τό μήνα Δεκέμὸριο καί τελειώνουν τή μέρα
πού ὁρκίστηκε ἡ κυὸέρνηση Πλαστήρα ἀφοῦ εἶχε παραιτηθεῖ ἡ
κυόέρνηση Παπανδρέου στήν ὁποία ἤμουνα κι ἐγώ μέλος.
ΕΡ. Θα ήθελα να μᾶς πειτε· για τό πῶς γράφτηκε αὐτό τό
ημεροκ όγιο, ποια ἦταν ῆ ἀρχική σκέψη σας στό να καταγρα-
γετε ὅλα αὐτά τά γεγονότα, ὥς ποιό ὅαθμό θεωοεῐτε πώς ἀπο-
τελεῖ μια πιστή καταγραφή κι ὄχι ἕνα ὑποκειμενικό κοίταγμα
τῶν γεγονότων. Καί τελικά ἄν ἐκτιμάτε ὅτι φέρνουν καί ὁρι-
σμένες νέες ἱστορικές πληροφοριές για τήν περιόδο αὐτή.
AH: Τό ἐρώτημά σας περιέχει ἀρκετά ἐρωτήματα... Α’ς τά
6αλουμε σέ μιά σειρά. ”Αρχισα νά τό γράφω ὅταν ἐφτασα στό
Κάιρο καί ἀφοῦ εἶχαν περάσει περίπου δέκα μέρες ἀπό τή δια-
φυγη μου ἀπ τήν Ελλάδα. H πρόθεσή μου τότε δέν ἦταν νά
γράψω κατι πού θά δημοσιευόταν κάποτε. Ἐνόμισα ὅμως ὅτι
μπαίναμε σέ μιά περίοδο. πού θά ἦταν πολύ σκοτεινή. ἀκόμη
καί ἀπό τήν ἀποψη τῆς δημοσιότητας τῶν γεγονότων. Ἐπειδή
μπαίναμε λοιπόν σέ μιά τέτοια περίοδο, νόμισα ὅτι ἔπρεπε καί
για τή διευκόλυνση τῆς δικῆς μου μνήμης νά σημειώνω κάθε τί
πού ζοῦσα καθημερινά. ιὈταν γράφει κανείς ἡμερολόγιο. δέ
σημαίνει ὅτι γράφει κάθε μέρα. Συχνά έγραφα κάθε μέρα. Με-
ρικές φορές ὅμως παρενεὸάλλοντο 10 μέρες καί ἀναδρομικά
ἐξιστοροῦοα τότε τά γεγονότα τά ὁποῖα εἶχαν συμὸεῑ στό προ-
ηγούμενο διάστημα. Αὑτή ἦταν ἡ ἀρχική πρόθεση. ἀλλ’ ὅταν
ποοχώρησα ἀρχισα νά σκέφτομαι ὅτι αὐτό τό γραπτό σῶμα
αὐτό τό κείμενο θάπρεπε νά τό συντάσσω συστηματικότερα καί
κάποια μέρα νά δημοσιευτεῖ. Δέν εἶχα σκεφτεῖ ὅμως ποτέ. ὥς
ἐδῶ καί λίγους μῆνες νά τό δημοσιεύσω ὅσο ζῶ. Ὀπως εἶναι
φυσικό, σ” ἕνα ἡμερολόγιο πού δέν εἶναι στεγνό καί δέν ἀνα-
φέρεται μόνο σέ γεγονότα. ἀλλά περιέχει σκέψεις καί ψυχικές
ἀντιδράσεις ἐκείνου πού τό τηρεῖ. περιέχονται καί πράγματα
πού ό συντάκτης του ἐνδεχομένως θά ἤθελε ν ἀποσιωπήσει.
Μια στιγμή ὀργῆς τόν κάνει νά γράψει ἐναντίον ἐνός προσώ-
που κ.ο.κ.
Ἐδῶ θα ἤθελα ἀκριόῶς νά ἐπιμείνω. Μολονότι ἐσκεπτό-
μουνα καί τότε ὅτι θά ἔπρεπε κάποτε νά ὁημοσιευτεῖ αὑτό τό
ἡμερολόγιο. ἐλεγα ὅτι θάπρεπε νάναι ὅχι μόνο ἡ πιό ἀντικειμέ-
νική. με’ ὅάση τή δική μου ματια, ἀποτύπωση τῶν γεγονότων.
ἀλλά καί ἡ πιό εἰλικρινής έκφραση τῶν δικῶν μου γνωμῶν.
κρίσεων καί προὸλέψ.εων Ἀφησα λοιπόν τή σκέψη μου τε-
λείως ἐλεύθερη καί τόσο πού καμιά φορά ἐκ των ὑστέρωνν ὁ
ἰ’διος λυποῦμαι καί στεναχωροῦμαι ὅχι γιά τόν ἑαυτό μου ὅχι
ἐπειδή ἀπ αὐτή τή μεγάλη ἐλευθερία στή διατύπωση τῶν σκε- ’
ψεών μου θά μποροῦσα ἐγώ προσωπικά νά ἐκτεθῶ σέ ἀντιφά-
σεις καί σέ προὸλέψεις οἱ ὁποῖες δέν ἐπαλήθευσαν ἀλλά γιατί
αύτες οἰ ἐκφράσεις σκέψεων καί ψυχικῶν ἀντιδράσεων θίγουν
συχνά ὁρισμένα πρόσωπα τα ὁποῖα τιμῶ. Σέ μιά στιγμή διαφω-
νίας, σέ μιά στιγμή ὀργῆς, γράφεις κάτι καί για κεῖνον πού τι-
μᾶς. γιά κεῖνον πού τήν προσωπικότητα του σέὸεσαι.
EP: Ἐδῶ θα ἥθελα να σᾶς διακόψω... Εῗχα τήν τύχη να δῶ
τήν καθαρογραφή τῶν χειρογράφων σας ἀπό τίς ήμερολογι-
ακές σας σημειώσεις καί παρατήρησα ὅτι σέ μερικές περιπτώ-
σιις - ὄχι ὄέὸαια σέ μεγάλο ὄαθμό - κάποιες απαλείψεις κα-
ποιων ᾳράσεων ἤ καποιο μαλάκωμα τοῦ τόνου ἔχει γινει ἐκ
τῶν ὑστέρων..
AH: Ναί. αὐτό τό δικαιολογῶ καί στόν πρόλογο τοῦ 6ι6λίου.
Οἱ ἀπαλείψεις εἶναι ἐλάχιστες. δηλαδή ἀν αὑτό τό ὅιόλίο ὅγεῑ
γύοω στίς 700 σελίδες εἶναι’·ζήτημα ἀν 8- 9 σελίδες εἶναι ὅλες
συνολικά οἱ παραλείψεις”η ἀπολείψεις. Καί τό σημειώνω αὐτό.
εἶναι δικαίωμα πού ἔχει ὁ συντάκτης ἐνός ἡμερολογίου. Ἀντί-
18
στροφα. δέν ἔχει τό δικαίωμα νά προσθέσει φράσεις. “Ὀσον
ἀφορά τό μαλάκωμα ὡρισμένων λέξεων. ἐκφράσεων ἢ κρίσεων,
τό θεώρησα ἀναγκαίο. Τό έκανα πολύ σπάνια, ἐλάχιστες φο-
ρές τό έκανα ὅμως γιατί ἐφ ὅσον ἀποφάσισα νά ὁημοσιευτεῖ
τό ἡμερολόἰό μου ὅσο ζῶ δέ θᾶθελα νά πικράνω τούς ἀπονό-
νους καί τούς συγγενεῖς προσώπων για τά ὁποῖα μίλησα μέ
τοόπο πολύ ἔντονο καί πολύ ὀξύ. Θά ὑπάρξει κάποτε ἡ δυνα-
τότητα νά ξαναδημοσιευτεῖ ἕτσι ὅπως εἶναι τά χειρόγραφα. Τά
χειρόγραφα ὑπάρχουν καί ἐπίσης 4 δακτυλογραφημένα ἀντί-
τυπα, τό καθένα δεμένο σέ τρεῖς τόμους. ”Ολα αὐτά τά ’έχω
ἐμπιστευτεῐ στά χέρια ἀλλων προσώπων. Ἐπσμένως αὐτή ἡ μι-
κρή διαφορά σέ μιά φράση μπορεῖ ν’ ἀποκατασταθεῖ ὕστερα
ἀπό 10 ἠ 20 χρόνια, ὅταν ἐγώ δέν θα ζῶ,
EP: Γενικα θεωρεῖτε ὅμως ὅτι στό ὁημοσιευόμενο ήμερολό-
γιο ὑπάρχει μια πιστή καταγραφή τῶν γεγονότων ὄχι μόνο
ὅπως τά ’ς’ήσατε ἀλλα καί τῶν προσωπικιῡν σας ἀντιδρασεων
πάνω 0' αὐτα, καί ὄχι αλλοιιυμένη ε”κ τῶν ὑστέρων.
Al'l: Βεόαίως δέν ἀλλοίωσα πουθενά τήν προσωπική μου
ἀντίδραση, Μπορεί μιά λέξη νά ἀλλαξα. Μιά λέξη πού μπορεῖ
νά ἦταν πολύ ὅαριά. πολύ ἐντονη, πολύ όξεία, ἀλλά δέν ἀλλοί-
ωσα τό περιεχόμενο τῶν φράσεων. Γι” αὐτό ἀλλωστε καί πι-
στεύω ὅτι ἕνα ἡμερολόγιο εἶναι πολύ σημαντικότερο ὡς πηγή
ἰστορική ἀπό τά ἀπομνημονεύματα.Ι T‘ (ἰπομνημονεύματα τά
γράφει κανείς ἐκ τῶν ὑστέρων, ἀφοῦ περάσουν 5 - 10. ἀκόμα
καί 30 χρόνια. Καί τά γράφει έτσι ὅπως ἐκ τῶν ὑστέρων ὀλέπει
τά πράγματα. διορθώνοντας καί ὁρισμένες πράξεις του ἥ
(ιποσιιιηώντας σκέψεις πού ὁπωσδήποτε δέν θα ἤθελε ύστεοα
απὸ 20- 30 χρόνια νά δεῖ δημοσιευμένες. Στό ημεοολόγιο αὑτό
δέ γίνεται. Στό ἡμερολό’LO. πού δέν εἰναι απλῶς κατα,νοαφη
στε11νή τῶν πεοιστατικῶν, ἀλλά καί εἰκόνα καί καθοεφτης
ἀντιδράσεων ψυχικῶν τοῦ συντάκτη. αὑτό δέ· γίνεται. Τό ἡμε-
ρσλόγιο πρέπει νά μένει ὅπως γράφτηκε. Εἶναι σά μιά ἐπιστολή
πού τήν ἕριξες στό ταχυδρσμεῖο καί ἔφυγε. δέν ἀνήκει πιά σέ
σένα. Βέὸαια ὅταν ὁημοσιεύεται ἀπό σένα τόν ίδιο. τότε μπο-
ρεῖς νά παραλείψεις μιά φράση. ἀλλά δέν μπορεῖς νά προσθέ-
σεις τιποτε.
ΕΡε Θά ἢθελα να μείνουμε λίγο στό θέμα τῶν ἀπομνημονευ-
ματων. Θαθελα νά σᾱςθυμίσιυ ὅτι κυρίως στρατιωτικοί, καπε-
ταναῖοι καί πολιτικά πρόσωπα τῆς ἄριστε-ρας τά τελευταῖα
χρόνια ἔχουν ἐκδώσει ἀρκετά ὄιὸλία μέ ἀπομνημονεύματα καί
ἀπορήματα. Βέὸαια δέν ε’·’χουμε ἡμερολόγια, ἀπ’ ὅσο ξέρω, ἀπό
(ἰντιστασιακούς τῆς ἀριστερᾶς. Εἶναι (Γανερό πώς ἡ συνωμοτι-
κότητα δέν ἐπέτρεπε στόν ἑαυτό τους νά κρατοῦν ήμιρολόγια.
Ἀλλά κι (’ὶν ἀκόμα κρατήθηκαν, αὐτα κατ(ιστραι)·1)κ(ιν μετά
από τίς προσωπικές περιπεμτειες που πέρασι· ὁ καθένας ἀπ’ αὐ-
τούς τούς αςμωνιστες. ”Ετσι 1] μόνη πηγη :r/Ilgoqoouiw που
έχουμε, εἶναι τα απομνημονεύματα πού ἔχουν; ραηει ἐκ τῶν
υστέοων. Μετα από 10, 20 και30 χοονια
ΑΠ; Κι αὐτά εἶναι χρήσιμα, ἀλλά δέν μπορεῖ ποτέ να παρέ-
χουν τόσο πιστή ἀπεικόνιση τῶν γεγονότων καί τῶν σκέψεων
πού εἶχαν οἱ ἰ’διοι τότε. Βέιῧαια, ὅπως ἀναφέρατε. δέν μποροῦ-
σαν νά γράψουν. Αὑτό εἶναι ἀπλή ἐξήγηση τοῦ γεγονότος ὅτι
δέν ἔγραψαν ἦ ὅτι ἔγραψαν καί καταστράφηκαν τά ἡμερολόγιά
τους. ”Εχομε τά ἀπομνημονεύματα εἴτε τῶν καπεταναίων εἴτε
τῶν στρατιωτικῶν ἡγετῶν τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ - γιατί ἔχουν
γράψει ἓλληνες στρατιωτικοί οἱ ὁποῖοι έλαὸαν μέρος στό Β’
Παγκόσμιο Πόλεμο, ὅπως καί στόν Α’. ὅπως καί στή Μικρασι-
ατική Καταστροφή. - πού τά ἔγραψαν ἐκ τῶν ὑστέρων. Ἐπίσης
ἐχομε ἱστορικά ὅιὸλία ὅπου διασταυρώνεται ἡ ἱστορία ὃάσει
πηγῶν μέ ἐντυπώσεις προσωπικές ἐκείνων πού ’έλαὸαν μέρος
στίς ἐπιχειρήσεις. Σ” αὐτά ὅλα τά 6ι6λία ὑπάρχει ὁ κίνδυνος
ὅχι ἠθελημένης διαστροφῆς τῶν γεγονότων - γιατί θέλω νά
προῦποθέσω τήν τιμιότητα καί τήν εἰλικρίνεια ὡς προσόν κα-
θενός ὁ ὁποῖος γράφει ἀπομνημονεύματα, - ἀλλά κι (’ἰν κάποτε
δέν εἶναι ἠθελημένη ἡ διαστροφή, εἶναι (ἰναπόφευκτη. γιατί
’έχει περάσει χρόγος καί ἡ μνήμη δέν λειτουργεῖ ὅπως λειτουρ-
γεῖ ὅταν τό μάτι πιάνει μέ τρόπο «ἐνσταντανέ» ἕνα γεγονός καί
 τό ἀποτυπώνει σ’ ’ένα 1’1μερολό1,ἰο. Ἐκτός τούτου μπορεῖ νά μή
διαστρέφει τά· γεγονότα κάποιος πού γράφει ἀπομνημονεύμα-
τα. ἀλλά 7'] δική του συμπεριφορά σέ παλαιότερη ἐποχή έξιδα-
νικεύεται καί εἰναι φυσικό νά ἀποσιωπά ἐκεῖνα τά ὁποῖα δέν
τόν συμφέρουν...
EP: Πάντως στά ἀπομνημονεύματα, καί ὄχι ὄέὸαια τῶν συγ-
χρόνων μας στρατιωτικῶν καί πολιτικῶν, ὑπάρχει μιά ὁιάθεση
του γράφοντος ὄχι μόνο νά κάνει ἱστορία, ἀλλά καί νά ὁιὸάξει
καί νά ᾳρονιματίσει, ἀπό τή ὸική του σκοπιά πάντα. Είὸικά
γιιὶ τ’ ἀπομνημονεύματα τῶν καπεταναίων και τῶν πολιτικων
“ τοῦ ΕΑΜ θά ι’]’θελα τι] ὁικη σας ,’νωμη καί τχῖν κρίση στό 6'22-
θμό που εἶστε ένήμεοος αὐτῶν τῶν κειμένων. Ποιός ὁ χαρα-
κτήοιις αυτῶν τῶν κειμενων καί πῶς έσεῖς πού ὄρίσκεστε
«22722-35227» τά (ἰκεπιτε 2223222; Ὑπάρχει κάποια ἑποικοὸομητικη
0121200211 και 72000722262222; Ποιό εἶναι τό κύριο κατά τη γνώμη
σας, η ἀπομνημόνιυση 2013 ἱστορικοῦ γεγονότος η’ η προσπά-
θιιιι μιᾶς ἐκ τῶν ὑστεοων κριτικῆς καί ἐπάνεξέτασης ὅλων των
,ἰγονι1των καί τῆς τακτικης 2013 ΕΜΑικοῦ κινηματος μετά την
ηττιι τον,-
AH: Εἶναι φυσικό νά ὑπάρχει καί.τ(’1 δεύτερο, καί μάλιστα
κυρίως ὕστερα ἀπό τήν 7"]2222 ένός κινήματος. Σχεδόν ὅλα αὐτά
πού ἐγώ ('7 ἴδιος ’έχω διαδάσει καί πού εἶναι γραμμένα ἀπό ἀρι-
στερσύς πού έλαῦαν μέρος στήν ἀντίσταση 1”1 ἔπειτα οτά γεγο-
νότα τοῦ Δεκεμὸρίου i] καί στά μετέπειτα γεγονότα. διέπονται
ἀπό μιά προσπιίθεια κριτικῆς πού γίνεται λιγότερο εἰς 62290;
τοῦ ἑαυτοῦ των καί περισσότερο εἰς 62290; τοῦ κόμματος στό
(’1ποῖο ἀνῆκαν. Κάποτε πάλι προσπαθοῦν νά δικαιώσουν πρά-
γματα τά ὁποῖα φαίνονται στά μάτια τρίτων ὡς ἀδικαιολόγητα
7"] ως 021, ('22.(ματα. Εἶναιεπομένως έπηρεασμένα κατ’ ἀνάγκην τά
ἀπομνημονεύματα. είτε πρόκειται γιά τούς καπεταναίους τοῦ
ΕΛΑΣ εἴτε 1,’1ι(ι 1’11,ἐ’-τες τοῦ ΕΑΜ. 2'2'1'2' πρόκειται γιά στρατη-
γούς τ(11“1 τακτικοῦ στρατοῦ πού έλαὸαν μέρος σέ μάχες. εἴτε
πρόκειται γιά πολιτικούς οί ὁποῖοι (’ἰσκησαν ὑπεύθυνες ἀπο-
στολές σέ ὧρες κρίσιμες. Σέ ὅλες αὑτές τίς περιπτώσεις τά
ἀπομν11μονεύματα έχουν ’ένα μεγάλο ποσοστό ἰδεολογικής
σκοπιμότητας. πού διαχέεται σέ ὅλο τό κείμενο. Προκειμένου
γιά ένα στρατη1,I0 πού περι1,’ρά(ρειτή Μικρασιατική Ἐκστρα-
τείιι καί κατα·,ιρ(ἰ(1ει1,I2",1ονότα. δέν ὑπάρχει θέμα ἰδεολογικης
σκοπιμότητας 2202072022 καί ἐκεῖ (”ιν ηταν δινεζελικός ἔγραψε
(“.ι1.1ιῶς καί (”ιν ἠταν αντιὸενιζελικός (ἰλλιῶς. ῙΞ1ἀχιστοι εἶναι
εκεῖνοι πού ξεπέρασαν σέ ἀπομνημονεύματα αὐτόν τόν πειρα-
σμό. Π.χ. φέρω ’ένα παράδειγμαῑ ὁ στρατηγός Μπουλαλάς στό
’έργο του γιά τή Μικρασιατική Ἐκστρατεία ἔχει ξεπεράσει. ὅσο
μποροῦσε ἀνθρώπινα νά ξεπεραστεῖ αὐτόν τόν πειρασμό.
EP: Τελικά ἐσιῐς τι νομίζετε T22 ἀπομνημονεύματα εἶναι
χΟΙΙΟίμα "HO ἸΟΙ 1' (ΠΛἨ ΙΟΤΟΟικΙ] "I'll“ I] 2] 00121000106222; {'1’0_C_
τοι 220201 0072212200; E12 πάσι] περιπτώσει ἀποτελοῦν ἕνα 222171—
γημιι στό ὁποιο μποροῦμε ιμεῖς οι 12222272122012'902 ὄχι τόσο
πο] 1'2 1222 ἀνα1 ’νωοί-σονμι ιἰντικειμενικά τη ὁιιιὸοχη τῶν. 202002-
κῶν γεγονότων, ὅσο κυρίως νά ιἰναζητήσουμε τι] νοοτροπιά
καί τό ἦθος τῶν ἀνθρώπιον πού ὁιαὸραμάτισαν κάποιο ρόλο
077] συγκεκριμένη περιόὁο. Πῶς θά τά κατατάσσατε ε’σεῐς τελι-
κα,-
AH: Εἶναι καί τό ’ένα καί τό ἄλλο. Καί εἶναι ἀρκετά πού ἡ
σημασία τους ὃαραίνει στό πρῶτο σκέλος τοῦ συλλογισμοῦ σας
κι ἀλλα πάλι πού 7'] ἀξία τους πέφτει στό δεύτερο σκέλος. Πάν-
τως εἶναι κατά ’ένα ποσοστό καί πηγή ἱστορική. Ἀλλά πηγή
πού ὃασίζεται ὅχι στήν ἀμεση παρατήρησῆι στό άμεσο δίωμα
τῶν γεγονότων. ἀλλά σέ μιά έκ τῶν ὑστέρων ἀνασυγκρότηση
τῶν γεγονότων. Παρεμδάλλεται κάποτε δλόκληρη 3οτία καί γί-
νεται ἡ έκ τῶν ὑστέρων ἀνακατασκευή τῶν γεγονότων. Καί
ἓκει χωράει ἡ πλάνη. χωράει ἡ σκόπιμη ἀποσιώπηση. χωράνε
πολλά,
'A; πάρουμε ἀπομνημονεύματα ὡρισμένων προσώπων πού
διεδραμάτισαν σημαντικό ἤ καί δευτερεύοντα ρόλο στήν έπα-
νάσταση τοῦ '21. Ἐξαιρέσει τῶν μορφωμένων. τῶν φαναριω-
τῶν, τῶν καλαμαράδων. ἦσαν ἄνθρωποι πού δέν ἤξεραν γράμ-
ματα πολλά. 'O Μακρυγιάννης δέν ἤξερε πολλά γράμματα. ὁ
κ
Κασομούλης ἤξερε κάπως περισσότερα γιατί εἶχε διδαχθεῖ οτή
Δυτική Μακεδονία τήν έλληνική γλῶσσα. 'O Κολσκοτρώνης τ’
(ἰφηγήθηκε στόν Τερτσέτη καί δ Τερτσέτης τά1,1ρ(ι([,ε καθ’ ὑπα-
γόρευσιν.
ΕΡ; Μόνο πού φαίνεται ὅτι ὁ Τερτσέτης ἔόιιζε στό στόμα τοῦ
Κολοκοτρώνη πράγματα...
AH: ...ἀλλά ἀς μήσταθοῦμεστόν Κ(1λοκοτρ(1’1ν11.”Ας σταθοῦμε
στούς δύο ἄλλους. Τάγραψαν καί οἱ δύο. ἀφοῦ πέρασαν ἀρ-
κετά χρόνια. Βλέπετε ἀμέσως πῶς ὁ καθένας πιιίρνι-ι ὁρισμένη
θέση. Παίρνει θέση πού ὃασίζεται κατά ’ένα οὐσιῶδες ποσοστό
στίς μεταγενέστερες έξελίξεις τῶν 1,1εγονότ(ι1ν πού ἰ”ζησαν καί οἱ
ὁποῖες τούς έπηρέασαν. Ἧταν φυσικό νά τούς ἐπηρεάσουν. Ὀ
Μακρυγιάννης δέν εἶχε πολύ σημαντικό ή1,2222720 902.0 στό διά-
στημα τῆς έπανάστασης τοῦ 21. οὔτε καί (’1 Κασι1μ(11’11ης.Στ(’1ν
K000120020] δλέπετε κάτι πού εἶναι πάρα πολύ τιμητικό καί δέν
έχει έξαρθεῖ ἀρκετά Βλέπετε τήν προσπάθεια νά εῖναι ὁσο
μποροῦσε πιό ἀντικειμένικός. χιιιρίς καί νά τό μπορεῖ απόλυτα.
Ὀ Μακρυ γιάννης εῖναι πιό ὑποκειμένικός σέ 02.22 ἀλλά εἶναι
θαυμάσια ὑποκειμενικός. Ὀ Κασομούλης περιγράηει τή δίκη
τοῦ Καραῖοκάκη τό ’24 στό Αἰτωλικό κι 7'] περιγ2322217] αυτή εἰ-
ναι οά νά τήν ἔχει κάνει ἔμπειρος συντάκτης ἐφημερίδας. Αύ-
τές οἱ σελίδες πού ἔγραψε ὁ Κασομούλης παρακολ(1υθ(ἷ1ντ(ις ὁ
ἴδιος τή δίκη εἶναι καταπληκτικές καί εἶναι έκατό στά έκατό
ἀντικείμενικές. Αὐτές εἶναι δέδαιο δτι τῆς ἐγραψε ἀφοῦ εἶχε
κρατήσει τότε σ11μειῶσεις.Ὓπάρχει η (ιπόδοση τῶν φράσεων
ὅπως λέ1,1.ονταν Τό κείμενο ε’χει τή μοο([11 δράματος. Εἶναι
σκηνή ἑνός θεατρικοῦ έργου.Ἐ1,1ραψ(ιν καί πολλοί πού έπαι-
ξαν μεγαλύτερο ρόλο στήν έλληνική έπανάσταση. ”1Ξγρα111αν
ὅμως ἀπομνημονεύματα έκ τῶν ὑστέρων. Πρέπει 62"622222 νά
χρησιμοποιοῦνται σάν ἱστορική πηγή. ἀλλά πάντοτε μέ 2"722211'7-
λαξη καί πάντοτε μέ συστηματική προσπάθεια διασταυρωσεως
τῶν ὅσων γράφουν μέ ὅσα έχουν γράψει ἀλλοι 1”1 μ’ ὅσα 692'-
σκονται 0' έπίσημα ντοκουμέντα. Προκειμένου ὅμως γιά ἡμε-
ρολόγια. ’έστω κι (”ιν πλανᾶται ἐκεῖνος πού τό γράφει στίς κρί-
σεις του ἦ ἀν ἕνα γεγονός πού περιγράφει δέν τὸπιασε καλά τό
μάτι του ἦ τό ἀκουσε καί τόγραψε. έοτω καί (”ιν μπορεῖ νά
περιέχει τέτοια λάθη ἦ πλάνες. εἶναι (’ἰμεσος καθρέφτης τοῦ
ἰ’διου τοῦ ἱστορικοῦ γίγνεσθαι. ”Οπως 7'] ἱστορία γίνεται ἐκείνη
τή στιγμή, ἀποτυπώνεται 0' ἕνα 1’1μερο1.(’11,1ιο. ένιῖ1 τ’ ἀπομνημο-
νεύματα ἀνακατασκευάζουν τήν ἱστορία ἐκ τῶν ὑστέρων.
ΕΡ; ’Άς ἐπανέλθουμε ὅμως στήν ἐποχή ,ιιας. Ιένικά, ἐκτός
ἀπό τίς ε’γκυρες πηγές πού ἐ’χουμε, ὸηλαόη τά ἐπίσημα 122072022-
με’ντα τῶν πολιτικῶν κομμάτων, τίς ἑπίσημες πράξεις τῶν ἀντι-
στασιιικῶν ὀργανώσεων. τόν παράνομο τύπο, ἐκτός τέλος ἀπό
τό ἡμερολόγιό σας π.χ., ἀλλά καί λόγω 202.3 ιἰπροσπέλαστοι,1
κάποιων ἄλλων έπίσημων ἀρχείων, σήμερα ἔχουμε στή ὁιάθεσῄ
μας, καί ἀπό ἀνάγκη, σάν ὄαοικη ἱστορική πηγή τά ἀπομνημο-
νεύματα καί τίς μαρτυριές τῶν ἀγωνιστῶν της ἀντίστασης. Στό
ὅαθμό πού έσεῐς θεωρεῖτε ὅτι ἡ συμόολή τους σάν πηγή ἱστορι-
κῶν πληροφοριῶν εἶναι θετική, μπορεῖτε νά μάς πεῖτε κάποιο
παράὸειγμα πού κατά τή γνώμη σας μέ ἀρκετι) πιστότητα
καταγράφει τά γεγονότα;
A": Δέ 622 φέρω παράδειγμα. γιατί ἀν τό κάνω θά φαίνεται
ὅτι τό ἀντιδιαστέλλω σέ ἀλλα. ’Υπάρχουν ὅμως μερικά 6262.222
πού μοῦ έκαμαν έντύπωση γιά τήν προσπάθεια της ὅοο τό δυ-
νατόν πιό ἀντικειμενικὴς έξιστόρησης τῶν 1,1εγ(1νότων. ’Υπάρ-
χουν ἄλλα τά ὁποῖα έκφράζουν πιό πολύ τήν προσπάθεια να
καλυφθοῦν ὡρισμένα γεγονότα ἢ νά ἐρμ111ι-ὐτι1ῦνκιίποιεςτρα-
γικές πράξεις. Τίς τραγικές πράξεις εἰναι 211702720 να προσπα-
θοῦν ν(ἰ τίς σκεπάσουν 7'] νά τίς έρμην εύσουν 1ιί τίς (27200257—
σουν στήν ἀτμόσφαιρα της ὥρας ἐκείνης καί στή (11(ιιότητιι τῶν
γεγονότων. Νά ἀποδῶσουν τή ὅιαιότητα τῶν ἀνθρώπινων πα-
θῶν στή 6ιαιότ11τα τῶν ἱστορικῶν γε1,ὀν(’1των. Ἐν μέρει 227310
εἶναι σωστὸ. ἀλλά δέν εἶναι ἀρκετό γιά νά έξ111,11’1(1ε1 7.2272022:
ένέργειες,
EP: Ἕνα στοιχεῖο στη συζήτησή ,ιιας εἶναι ι’)’τι ι’·νιῡ ἕχιιιχιιε
ἀπό τήν πλευρά τῆς έαμικῆς ἀντίστασης ι’·’νιι πλῆθος ιἰποιινημιι-
10
υ
 νευμάτων καί (ιφηγιμιάτων ἀπό ἀγωνιστές καί ,τού σε’ κάποιο Μπακιρτζὴς. Τηγ ραμμή την ἐ’ὃινε τό ΚΚ. Τί συνέοαινε με 6‘IL ες
ὄαθμό ἔχουν n2 χαρακτηριστικά πού ἀναφέρατε προηγουμέ- τίς LIME; ὀργανώσεις τίς ἁντιστασιακιῖς - καί δι’·νὲ-ννοὼ 1ιόνο
νως, ἀπό τήν ἄλλη ὑπάρχει ἕνας σχετικά πολύ μικρός ἀριθμός τίς ὀργανώσεις τών (Βουνῶν. λογαριάστι ILLLL τις LILIἀνώσεις
ἀπομνημ()ιέἰι,ιιάτ(υν καί (ὶφηγημάτων ἀπό II} μεριά τῆς ἑθνικῆς πού I’1LILLv στήν πόλη. τίς οο1ανωσιις πού εἶχαν προκύψει ἀπό
(ἰντι’στ(ιω]ς .‘roz'L ὸιεξὴγαγε μέρος τῆς ὸεξιὰς. Αὐτό ·ἕσεῖς πῶς τό με’-να ἢ (LIL‘ τους φίλους μου π. χ. ἡ ΠΙΞΑΝ. Θυμηθιῐτε τόν Πι-
ἐξηγεῐτε,· ερρῐκο πού μαζί μέ φίλους του άνατίναξε τήν ΞΣΠΟ. Αὐτοί
AH: Πρῶτον μή τήν πεῐτε «δεξιά», γιατί ὁ Ψαρρός π,χ. δέν ὅλοι πρσέκυ111αν ἀπό τό ΙΞθνικο Ενιυτικό KLILLLLLL που εἷχα ε,LLI'I
ἦταν δεξιά. [6LILILIL‘L2 Οἱ ὀργανώσεις αὐτες εἶχαν [éLIvHL-‘L'οσσ ἡμουνα ἀκόμα
στήν ΕΛλάὸα. Αὺτές ὸέν ἠταν δεξιές καί οὺτι· ειχαν καμιά
EP: Δέν εἶναι σίοαια τό θέμα [Lag αὐτό. ’Άς ὅρούμε τέλος
ἔναι’ ὅρο νά LIILILL‘ILILLII/QOL‘LLLL‘. ’ ἀντίθεση πρός T6 EAM. 'E,νιναν μάλιστα καί ὸιαπρα’ματεύ-
σεις. ἀλλά δέν εὐσὸώθηκαν. ”Ομοια ἔγιναν ὁιαπραγματεύσεις
A": Δέν Ιιιπσριῑ) νά ἐπινοήσιυ αὐτή τή στιγμή τόν ὅρο τό σω-
καί LLL" τόν Γεώργισ Παπανδρέου. Δέν εὐ()διι’)θι1καν ἐπίσης.
στό. Βέσαια ὑπάρχει ἀπό τή μιά μεριά ἡ ἀντίσταση τῆς ἀριστε-
Ἀλλά δέν μπορεῖτε νά πεῑτε ὅτι ἐπειδή δέν μπήκε L'I Γ. Παπαν-
ρας...
’ὃρὲου i1 δι’-ν μπήκα ἐγώ στό EAM. ἀποτελούσαμε EuchILLon τῆς·
EP: ‘H ἐαμικι] καίμή ἑαμική θά μπορούσαμε νά ποῡμε... δεξιάς. Επσμὲνως θαπρεπι αὐτες τίς τα1ιἾΗιΓ να τίς ἐγκατα-
AH: Σωστά, εἶναι 1ιιά ὀρθή ἀντιδιαστολή. Ὑπάρχουν πολλές ‘ILLLLILILILLL‘ILLL'L νά :LL‘LLLL' στήν ἱστορικη ἀλήθεια. Ἡιστορική ἀλή-
διαὸαθμίσεις στή μή ἐα1ιική ἁντίοταση, ὅπως καί μέσα στό θεια δέν εἶναι 1ισνοκι’)1ι1ιατη,δε’ν εἰναι L‘LLIrLLILI - μαῡρο, ἀλλά
ΕΑΜ. Ἀλλά ἐν πάση περιπτώσει τόν κυρίαρχο λὸγσ στό ΕΑΜ πι-ριεχει παρα :Lo‘ILILά χρώματα. γιατί οὐσιαστικα οὔτε T6 (ἰσπρο
εἶχε τό ΚΚΙΞ. Σ” αὐτό μπορεῖ νάφταιξαν καί T‘ ἄλλα κόμματα. εἶναι χρώ1ια οὔτε τό μαῠρο. τά ενὸιαμεσα εἶναι TU. χριῖ.)ματα
Κι ἐγώ καί σῖ άλλσι ,τού δέν εἴχαμε συνεργαστεῑ. Αὐτό ὅμως Από αὐτό τό χῶρο πάντως ὂενL'LLILLLLILLIL οἱ περισσότερσι. KL
εἶναι ELMO BL‘LLLL. L‘L; τό κρίνουν τρίτοι. Πάντως πρέπει νά συμ- (”ις πάρουμε εκείνσυς ποτ’· ἦταν στά 6συν’.α Ἐκεῖνοι που προσ-
LLLIIVI'1LIOLILLL' ὅτι εῐχε ἐ-ιικρατησει I1 φωνή καί ὁ νοῦς τοῦ KKE πάθησαν νά κάμσυν ὀργανώσι-ις στή1ιΠεΛοπόν1ἰ1σο ἐξαφανί-
μέσα στό ἑ-αμικό κίνημα. Δεν μποροῦσε νά δώσει τήγραμμή. ὰς στηκαν γρήγορα. Δέν θέλω τώρα νά ἐξετάσω γιατί ἐξαφανί-
:LLIL‘ILLL ι’) Τσιρι1ιιῐ)κος,οϋτε μποροῦσε νά ὃωσει τή γραμμή ὁ στηκαν καί ἐάν δέν ’ἐδωσαν ILL αὐτοί (ἰφορμές για νά χτυῖιηθσῠν
ΜΙΙΙΙΟΙ ΔΙῚΰ 1οη ΔΝῙΙΙΙΝΙΩΠΟῘΙ ΙΙΙ "IN AYANI '0' ΙΙΝΟΔΟΙΙΙΟῙ Ono, "‘INI‘D ΙΙ IVIIIWII
ἀπό τό EAM. Ἀλλά μήπως καί ἡ ὀργάνωση τοῦ Ψαρροῡ δέν
1. Καρῐάλης ΙΙ. Θεοτᾴκης
εἶχε τραγικό τέλος Ἀπί) τούς συνεργάτες τοῦ Ζέρῧα ἔγραψαν
s: McLuEGQLZuw/Pxnc) 4. Ρὲντης
ἀρκετοί. ἔγραψε ὁ Πυρσ1ι(ἰ1’λου; κυρίως αὐτός. ”Εχουν γράψει
ε, Σακαλῆς e. Σοφισνόπουλος
ἐπίσης ἐπιστολές μεγάλες, ἐξ ἀφορμῆς ἀναγνωσμάτων πού ὁη-
’1.Λόντος a. Πορῖφυρογενης
μσσίευσαν οἱ ἐφημερίδες, πολλοί ἀπό τούς ἀξιωματικοὺς πού
I. Παπανδρέου 10. Σβῶλρς
εἶχαν λά6ει μέρος στό ἀντάρτικο τοῦ Ζέρὸα. ”ΙΞχομε ἀκόμα κά-
ll. Ἀγγιλόπουλσε 12. Pofiao: ποιες μαρτυρίες ἀπό τούς ἀγωνιστὲς καί τῖς μικρες ὁμάδες πού
ιβ-Μυλωνᾶς14.Μετειξᾶς(Λοχαγος) δινεκῖιροσιυποῡσαν κα1ενα πον» ιτικό κόμμα. ἀσχετιυς αν ειχαν
IS. Πυρομὰγλου II. Δραγοὺμης τά με’λη τους κάποια πολιτική προτίμηση —— L'L‘ILILLI; μπορεῖ νά
17, Ἀσκούῐῦῃς18 Κεινιλλόπουλος ἦταν (δημοκρατικός 6L'ILLELIL ικώς άλλσς μπορεῖ νά ἠταν 6ασιλό-
ID. Στρεπτῆς φριυν (ἰξιωματικός πού L'ILLL6L μιρσς σέ ὀρLLLVLIILII] πληρσᾳορι-
L‘LIV. Κάμποσοι ἀπ“ αὐτούς ἐπίσης ἐκτελέστηκαν. ὅμως ἔχουν
·Απουσιαζουν ἐκ τῶν ἀντιπροσώπων : Βασιλιιάθιπ. Βενιζὲλας, ΒιΥῐὴΡηῗ. Ὲξηντάρηε. Σᾰρᾱφης. Σταθᾴπῠῑι

Λίὸᾳνος, Σ· ενα διάλειμμα τοῦ Συνεὸρίου. Δεύτερος ἀπό δεξιά ὁ Π. Κανελλόπ-πουλος.

20
έπιζήσει οἱ πιό πολλοί, Μερικσί έχουν γράψει ἀναμνήσεις.
”Αλλσι πάλι που κατά τρόπο έμμεσσ 1”1 άμεσρ έλα6αν μέρος
στούς ἀγῶνες 00100;.Av011111]0115 ἐ’-γ ραψε ('1 Πεπονής. καί εἰ-
ναι ενδιαφέρουσα11 μαρτυρία του 6 Φραγκόπσυλος. ἐ[ραψε ὁ
Ρηγόπρυλσς που ἦταν 08 μιά ὀργάνωση πληροφσριῶν καί ὅλα
αὐτά εἰναιπη11ε’ς χρ11σιμες.Βέ6αια εἰναι ἀπομνημονεύματα 8E-
ναι κι αὐτά ἱστορικέςπ111ές μόνο που πρέπει κανείς νά προσ-
έχει. νά εἶναι πιό έπιφυλακτικός ἀπ’ ὅσρ θά εἶναι ἀπέναντι στά
ἡμερρλόγια.
b
EP.: ”Ας τελειώσουμε τ’ ἀπομνημονεύματα κι ἅς σταθοῦμε 0’
αὐτό τό σημεῑο, στά ἡμερολόγια. Μοῦ συμπαθᾶτε τήν ἀναφορά
πού θα κᾶνω, ἀλλα σκέφτομαι τώρα ὅτι ὁ ἄλλος ἕλληνας πολι-
τικός πού ἔχει γράψει ἡμερολόγιο εἶναι ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς.
Θά θέλατε v0 κάνετε κατ’ ἀρχήν ἕναν πολύ σύντομο χαρακτη-
ρισμό τῆς σημασίας τοῦ ἡμερολογίου τοῦ Μεταξᾶ σάν ἱστορι-
κῆς πηγῆς καί σάν κειμένου ἀναγνώρισης ἑνός ἀνθρώπου κι
ἑνός κα θεστιῦτος,’
AIL: T0 παράδοξρ εἶναι ὅτι 6 Ι. Μεταξάς άρχισε νά γράφει
ἡμερσλόγιο ὅταν ἦταν νεαρός ἀξιωματικός. ὅταν 6γήκε άπό τ1’1
Σχολή τῶν Εὐελπίδων κι έγινε άνθυπσλσχαγός. Καί γράφει καί
γιά τίς ἰδιωτικές ὑποθέσεις του. ”Αρχισε δηλαδή γύρω στά
1897. άν θυμάμαι καλά. νά γράφει τό ἡμερολόγιό του. Καί 6έ-
6αια φτάνει ἕως καί τήν κήρυξη τοῦ πολεμου με τήν Ιταλία καί
κλείνειλίγο πρίν άπό τό θάνατο του. Δέν Θάθελα νά τό κρίνω
γιατι εἶναι ἕνα ὀγκῶδεςE0170 ὅπου διασταυρώνονται καί πάθη
μεγάλ(1 τῆς επσχης. ἰδίως του Α Παγκοσμίου Πολέμου Τότε
ἔπαιξε ’ένα ρόλο σημαντικό. Ἷ-Ιταν σὺσιαστικά σέ μιά περίσδρ ὁ
ἀρχηγός τοῦ έπιτελείσυ. Καί μάλιστα καί τυπικά. Ἀλλά καί
πρίν ἀπό τόν A’ Παγκόσμιο Πόλεμο 6 Μεταξάς ἦταν ἀπό τά
κυριώτερα στελέχη τσῦ Γενικου Ἐπιτελείσυ στόν πόλεμρ τσῦ
'12-‘13. Κυρίως ὅμως ἀπό τό ’15 κυριαρχεῖ τό πάθος, μπαίνει ἡ
προσωπική αντιμετῶπιση τῶν γεγονότων. Ὁ Μεταξάς ἀνακα-
τευει στό ἡμερρλόγιό του τά ἱστορικά γεγονότα μέ πολύ
προσωπικές κρίσεις. Αὐτό εἶναι ἓνδιαφέρον διότι άκρι6ῶς ἐάν
ὁ ’ίδιρς ζρῠσε καί τό έδινε στή δημοσιότητα ἴσως πολλά πρά-
γματα τά ὁποία περιέχει τό ἡμερολόγισ δέν θά ἤθελε νά τά ἐμ-
φανίσει. Ἀλλά δέν θέλω νά σταθῶ στό ἡμερολόγισ τοῦ Ἰωάννη
Μεταξά, οὔτε θέλω νά κρίνω τή στιγμή αὐτή τό πρόσωπσ τοῦ
Μεταξά. δεδομένου ὅτι. παρά τό γεγονός ὅτι δέν ἔχω προκατα-
λήψεις. μπορεῖ νά θεωρηθεῑ ὅτι στήν περίπτωση αὐτή ἔχω, για-
τί καθ’ ὅλη τήν περίοδο τῆς δικτατορίας Μεταξά ἢμουνα ἐξ·
όριστος. δηλ. ἀπό τό Φε6ρουάριο 1937 ἕως λίγες μέρες μετά
τήν 28η Ὀκτωὸρίρυ 1940.
EP.. K01 κατι ἄλλο. 7111111 ὁέν είὸαμε ἄλλουςεἱληνες πολιτι-
κούς νά μᾶς ἔχουν ἀφήσει κεμιενα· ’AAA013 εἶναι σχεὸόν καθῆ-
κον γιά τόν καθένα πολιτικό ἄντρα νά καταγράφει
AIL: Εἶναι λυπηρό πράγματι ὅτι ἄλλοι δένε’γραψαν. Οὔτε ὁ
Ελευθέριρς Βενιζέλσς, οὔτε 6 Δημήτρης Γουναρης. οὔτε 6
ᾼλέξανδρος Παπαναστασίσυ οὔτε ὁ Στράτρς. οὔτε ('1 Καφαν-
τάρης. Κανένας... ,Ουτε ἡμερολόγια κράτησαν οὔτε ἀπομνη-
μσνεύματα έγραψαν ὁπως ἔγραψε δ Τσῶρτσιλ. ὅπως ε’γραψε ὁ
Φός ὅπως ἔγραψε 6 Κλεμανσω ὅπως ἔγραψε ὁ Λόυδ Τζώρτζ
κ’άμπσσα χρόνια μετά τό τέλος τοῦ A ΠαγκσσμίουΠσλέμου τά
θαυμάσια ἀπομνημονεύματα του Δυστυχῶς δέν ε’γραψε κανέ-
νας από τους ἕλληνες πολιτικούς. Κι αὐτό εἶναι ἕνα μεγάλο
κενό στήν ἱστορία μας. Αντίθετα 6λέπετε ὅτι οἱ ἱστορικές
προσωπικότητες τῆς ἐπανάστασης τοῦ ’21 ἔγραψαν. Ἀπό κεί
καί πέρα καί καθ 0A0 τό διάστημα τοῦ 19011 αἰῶνα ἀπό τόν
Χαρίλαο Τρικούπη μέχρι καί σήμερα μέχρι καί τόν Γεῶργιρ
Παπανδρέου. δεν ἔγραψε κανένας. Οὔτε ἡμερρλόγιο εἶχε κρα-
"Ii/008E000 ἀπομνημονεύματα άφησε. ".OAOL πλην τοῦ Ἰωάννη
ετα (1
EP.: Νομιζω ὅμως ὅτι ᾳτάσαμε 0 ἕνα ἄλλο ζήτημα. Εἷστε
ἕνας ἄνθρωπος μέ μιά ἔντονη παρουσία καί ὁραστηριότητα
στην ἑλληνική πολιτική ζωή ἐὸιῠ καί 40 χρόνια. Μάς ὁίνετε
τώρα αὐτό τό ἡμερολόγιο. Ἀλλά ἔχετε γράψει καί ἁρκετές
ι’στορικές μελε-τες καί πού, ἐκτός ἀπό τό συνθετικό ἔργο σας
«Ἰστορία τοῦ Εὐρωπαϊκοῡ Πνεύματος», ἀναφέρονται κύρια
,,,,, , ,
Αὐτή ἡ στροφή τοῦ ἐνὸιαφέροντός σας πρός την ἱστορία πῶς
ποοέκυψε,· Έχει -καμιά σχέση με’ τήνπολιτική σας ἰὸιότητα,·
M17710); ὁηλαὸή εἰναι κάποια ἐσωτερικῄ ἀναγκη, νά ξαναὸεῑτε
τα ὁιαὸραματιζόμενα σήμερα μεσα ἀπό ,ιιιά ἱστορική προ-
οπτική 1’7 εἰναι ἁπλῶς ἕνα παιχνίὸι τοῦ πνεύματος ἕνα καθαρά
ἐπιστημονικό ἐνὸιαφέρον,· Θελήσατε νά ὁιὸαχτεῖτε 17 θελησατε
νά ὁιὸάξετε;
AIL: ’ᾼπὸδειξη ὅτι δέν εἶναι παιχνίδὶ τοῦ πνεύματος εἶναι
ὅτι δέν άρχισα νά γράφω ἱστορικά εργα παρά μόνο άφοῡ
μπήκα στήν πολιτική, Πρίν μπ-ιί) στήν πολιτική εἰχα γράψει
κοινωνισλογικές πραγματεῐες εἷχα γράψει φιλοσοφικές πρα-
γματεῐες. εἰχα γράψει καί ποιήματα, ἀλλά 11 ἱστοριογραφία δέν
με εἶχε τρα6ήξει (1'1;_t0tE.'H E0100101700cpE0 άρχισε νά μέ τρα-
6081από τότε πού εἶχα μπεί. εἰχαπροχωρήσει κιόλας στήν πρ-
1ιτική μου σταδιοδρσμία. Τότε ἔτυχε νά συμὸοῡν γεγονότα τε-
ράστια ὅπως εἰναι ὁ B Παγκόσμιος Πόλεμος Ετσι μέ Em]_0é-
008 ὅχι συνειδητά, ἀλλά χωρίς νά τό ξερω. τό γεγονός ὅτι εἶχα
κι ἐγώ μπεῐ στήν πολιτική δράσ11.άρα στήν ἱστορική δράση.
Ἐτσι μπορῶ νά εξηγῄσω τό ὅτι δέν εἰχα γράψει ἱστορικά 801711
πρίν άπό τό 1936. οὔτε καί πρίν από τό 1950- 55. T0 ἡμερολό-
γιό μου δέν εἶναι 6έ6αια ἱστορικό έργο. Εἶναι ἱστορική πηγή.
ἀλλά δέν εἶναι ἱστοριογραφικό ἕργσ. Στήν ἱστορίογραφία μέ
ὁδήγησε ἰ’σως ἡ ματιά τοῦ πολιτικοῦ ποιἸ άπέκτησα. δέν ξέρω
άν ἦταν ’έμφυτη ἡ ματιά αὐτή - πάντως ’έτσι 1”1 άλλιῶς τήν άπέ-
κτησα ζῶντας καί θεωρώντας ἐνεργά καί ὑπεύθυνα τά ἱστο-
ρικά γεγονότα. Γεγονότα ὅπως ἦταν 6 Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
καί ἡ τραγωδία τοῦ ἐμφυλίου πολέμου μέχρι τό 1950. Ζώντας
ὅλα αὐτά άπέκτησα μιάν ἱστορικὴ ματιά ἡ ὁποία, ἄσχετα άπό
τίς πολιτικές μου πεπριθήσεις ἦ τήν πολιτική θέση πού πήρα
ἑκάστοτε. προσπάθησα νά εἶναι ὅσσ τό δυνατόν πιό ἀντικείμε-
νική. Αὐτό νομίζω ὅτι δέν συμ6αίνει μόνο μέ ὅσα ’έγραψα μετά
τό 1974.
EP.: Αναφεοεστε κυριιυς στα ὁοκίμια για τη σύγχρονη 1010-
ρία1 καί 1101,1112 τη σύχχρονη σας :181’011.E’v113 τά ἄλλα εἶναι
μελέτες νιά τό απώτερο ιστοοικό παρέ) θόν.
Al'I.: T0 ἄλλα εἶναι γιά τήν ἀρχαιότητα, γιά τό 15ο αἰῶνα.
ὅπως τό 6ι6λίο μου «Γεννήθηκα στό 1402». καί έπιχειρσῡν τήν
κατανόηση τῶν πολιτικῶν της ἀρχαιότητας, ὅπως στό 6ι6λίο
μου «Ἀπό τό Μαραθῶνα στήν Πύδνα», που καλύπτει τήν
περίοδο ἀπό τίς άρχές τοῦ 6ου αἰῶνα ὥς τό 146 1X. Προσπα-
θησα νά μή μεροληπτήσω ἀλλά νά κοιτάξω νά σώσω καί κεί-
νους πού στά μάτια πολλῶν έκαναν πράξεις πού θεωροῦνται
άδικαιολό1,1ητες ἢ θεωροῦνται καί εκ111ματικεΓ Γιατί Γιατί
εἷχα γνωρίσει πιά τήν τραγ’ωδία της ἱστορίας. Τά διλήμματα
πού δημιουργεῖ 1] ἱστορία. Εἶχα τήν εμπειρία των δικῶν μου
δοκιμασιῶν καί σφαλμάτων καί έτσι εἷδα τους πολιτικούς 11
στρατιωτικούς 1111έτες τῆς ἀρχαίας Ε1λάδας. μέχρι καί τῆς
καταστροφῆς της Κορίνθου, μέ11ιάτια ὅχι μόνο ἐπιεικῆ, ἀλλά
πιό ἀνθρώπινα. Τό ἐπιεικές μάτι εἶναι κεῖνο που ὀλέπει τόν
έγκληματία μέ κάποια ἐπιείκεια. ὅπως μπορεὶ καί ἕνας δικω
στής νά τόν κοιτάξει. Τό πιό άνθρώπινρ μάτι μπαίνει στήν
ψυχή τοῡ καθενός καί πάει νά 008E πῶς συνέ6η π,χ. ὥστε ἕνας
Ἀχαιός πολίτης, ('1 Πσλύὸιος. νά πάρει μιά ὡρισμένη γραμμή
ὡς πολιτικός πρῶτα κι ῶς ἱστορικός ὕστερα. Πῶς συνέὸη καί ('1
Δίαιος, που τόν ί16ρίζει ('1 Πολύ6ιος. νά μείνει ὥς τήν τελευταία
’στιγμή στήν έπαλξη τοῦ άγωνα κατά τῶν Ρωμαίων. 'O σημαν-
τικός. ('1 σπουδαῖος. ὁ μεγάλρς Πρλύὸισς, άφοῡ πηγε ὅμηρος
στή Ρώμη. άκρλσυθησε ἔπειτα τόν Σκιπίωνα τόν Ἀφρικανό τό
νεώτερρ. τόν μαθητή του,-στ1’1ν καταστροφή τῆς Καρχηδόνος.
ἐνῶ ὁ ἄλλος, 6 Δίαιος. που ἐξευτελίζεται καί ὑὸρίζεται άπό
τόν Πολύ6ιο, στάθηκε ὥς τήν τελευταία στιγμή στά τείχη τῆς
Κορίνθου καί πολέμησε. Καί ('1 ἕνας καί ὁ ("AA/.0; πρέπει νά δι-
καιωθεῐ ἱστορικά. Δέν μπορεῖ νά εἶναι οὔτε τοῦ μεγάλου καί
πράγματι πατριώτη Πολυὸίρυ ἡ στάσι] προδοτική. οὔτε του
κακοῦ αὐτοῦ ἀνθρώπου τοῦ Διαίου 6 χαρακτῆρας κακός
Πρέπει κάτι νά ὑπῆρχε σ αὐτόν που δεν τό εἶδαν οἱ ἄνθρωποι
If]; ἐποχῆς του. ,
21
 EP.: Οἱ ἀπόψεις σας αὐτός μέ παρακινοῦν νά σημειώσω· ὅσα
γράφετε στόν πρόλογο τοῦ ὂιόλιόυ σας «Ἀπό τό Μαραθῶνα
στήν Πύὸνα» καί ἄλλα κείμενά σας, μερικές ᾳράσεις πού ὁεί-
χνουν πῶς ε’σεῑς άκριὸιῦς ἔχετε κάνει αὐτό τό κοίταγμα τῆς
Ἱστορίας. Λέτε.· «Γιά νάναι ἀληθινά (ὐφέλιμη (ἡ ἱστοριογρα-
φία) πρέπει 6 ἱστοριογράφος νά όάζει στό κέντρον ὂχι τά πρά-
γματα πού ἀδιάκρπα ἀλλάζουν. ἀλλά τούς ἀνθρώπους πού η
φύση τους μένει η ἴδια». K11 πιό κάτω, ἀναφέροντας 11112
(1912017 τοῦ Γιάσπερς ὅτι «οῖ νεκροί εἶναι παρόντες» λε’τε ὅτι
«τά πράγματα (οἱ ἀντικειμενικές ἱστορικές περιστάσεις) πέθα-
ναν γιά πάντα. IT αὐτό οτάθηκα ίδιαίτερα στά πρόσωπα τῶν
πρωταγωνιστῶν (τῆς ἱστορίας)». Καί συνεχίζετε.· «Οἱ περισσό-
τεροι ἱστορικοί κρίνουν τό ἦθος καί τίς πράξεις τῶν ἀνδρῶν
τῆς ἱστορίας μέ τήν κάθε ἀλλο παρά αὑτονόητη προὺπόθεση
ὅτι ὀἱ ἴδιοι. στή θέση ἐκείνων. θάταν ἀνώτεροι καί θά τά
κατάφερναν καλύτερα. 'H 016101] αὑτή εἶναι ἠθικά (”ιτοπη».(2)
Παλιότερα, στόν πρόλογο της α’ μορφῆς τοῦ ὄιόλίου σας
«Ἰστοριά τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πνεύματος>>(3) εἴχατε σημειώσει.’
«Τό ἀληθινό μέλλον δέν ’έχει ἀνάγκη ἀπό τό θάνατο τοῦ ἀληθι-
νοῦ παρελθόντος. Μονάχα τά ψέματα ἔχουν ἀνάγκη νά ἀρνη-
θοῦν παλαιότερα ψέματα».
ΑΠ.; Εἶναι δύσκολο νά σάς ἀναλύσω μέ λίγα λόγια τί ἐννοῶ
στόν πρόλογο τοῦ ἱστορικοῦ μου ἔργου «Ἀπό τό Μαραθῶνα
στήν Πύδνα». Δέν ἐννοῶ διόλου ὅτι πρέπει νά στεκόμαστε
μόνο οτά πρόσωπα. Δέν εἷμαι διόλου ὀπαδός τῆς θεωρίας τῶν
ἡρώων. δέν εἷμαι ὀπαδός τοῦ Καρλάυλ. Πιστεύω ὅμως ὅτι αὑ-
τρί πού γράφουν ἱστορία πρέπει νά μπαίνουν στήν ψυχή ἐκεί-
νων πού ὑπεύθυνα κάποια ἐποχή καί μέσα στό πλαίσιο ὁρισμέ-
νων περιστάσεων ἔδρασαν ὅπως ἔδρασαν. ”Οχι νά κρίνουμε ἐπί
τή 661011 ἀλλων. νεωτέρων περιστάσεων. Μέσα στίς ἀντιδρά-
σεις αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων ὑπάρχει κάτι τό διαρκές. τό αἰώνιο.
τό παντρτινά ἀνθρώπινο. ἐνῶ οἱ περιρ-τάσεις μέσα στίς ὁποῖες
ζουσαν καί τίς ὁποῖες ἀντιμετώπισαν ὁ ἕνας έτσι κι ὁ ἄλλος
ἀλλιῶς. 6 ἕνας καλά. 6 ἀλλος 0190661. πέρασαν γιά πάντα. Στή
συμπεριφορά τῶν πρωταγωνιστῶν της ἱστορίας ὑπάρχει τό αἰ-
ώνιο ἀνθρώπινο στοιχεῖο μέ τίς ἀδυναμίες του. μέ τά πάθη 1011.
μέ τά μοιραῐα σφάλματα καί τίς καταόολές πού 6 καθένας φέρ-
νει μέσα του. Πρέπει αὐτό νά τό φέρνουμε στήν ἐπιφάνεια ὅταν
γράφουμε ἱστορία καί νά μή λέμε τό Θεμιστοκλῆ «μέγα» μέχρι
μιάν ὁρισμένη ἐποχή κι ὕστερα πάλι νά τόν ὀνομάζομε προδό-
τη. Δέν εἶναι νοητό νά ἀντιμετωπίσομε τόν Θεμιστοκλῆ σάν
προδότη. Καί δέν ἦταν. Οὔτε τόν Παυσανία μπορῶ νά χαρα-
κτηρίσωπροδότη. ἀλλά σάν ἄνθρωπο πού ἔπαθε 11,161 παρακμή
ψυχική κ 0κ. Οἱ ἄνθρωποι ἀποτελοῦν τη συνισταμένη τῶν κοι-
νωνικῶν καί ἱστορικῶνπεριστάσεων. ἀλλά εἰναι ἐπίσης καί
(7.0911; προσωπικῶν ἀδυναμιῶν ἦ προσωπικῶν ἀρετῶν. Αὐτές
τίς ἀρετές. εἴτε πρόκειται 7161 τήν ἀρετή ένός ἀρχαίου Ἕλληνα
εἴτε γιά τήν ἀρετή ἑνός τυράννου. εἴτε γιά τήν ἀρετή ἐνός δη-
μοκράτη εἴτε γιά τήν ἀρετή ἐνός κομμουνιστή. αὑτό δηλαδή τό
ἀνθρ(ι’1πινο στοιχεῖο πού ὑπάρχει 0’ ὅλους αὑτούς πρέπει ὁ
ἱστορικός νά τό ἀνακαλύπτει καί νά τό προὸάλλεί. Πῶς λ.χ. θά
πάρΟύμε τόν Ροὸεσπιέρο μόνο σάν ἀνθρωπο πού κυριεύθηκε
ἀπό μανία νά σκοτώνει ἀνθρώπους Πρῶτον δέν κυριεύτηκε
ἀπό τή μανία νά σκοτώνει. ὅπως λένε διάφοροι ἱστορικοί. Ἑχω
κάνει μιά προσπάθεια νά τόν ἀποκαταστήσω ο-ιήν Ἰστορία τοῦ
Εὑρωπαὶκοῦ Πνεύματος. στά κεφάλαια γιά τή Γαλλική Ἐπα-
νάσταση. Ἀλλά ἀς ἀναφερθοῡμε στόν Μαρά. ὁ ὁποῖος θεωρεί-
101 ἀκόμα πιό αἱμοὸόρος. Μά 6 Μα(1ά.ὅπως προσπάθησα νά
δείξω στό ἴδιο αὑτό ὅιὸλίο ἦταν μιά πολύ προρι. ηματική φυσι-
ο1νωμία. Εἶναι πολύ εύκολο νάποῦμε πώς 1’]10v ένας αἱμοστα-
γής. Δέν νέμε ὅμως τίποτα μ αὐτό. Παίρνουμε ἁπλῶς ὁρισμέ-
νες πράξεις του καί κρίνουμε ἀπ’ τίς πράξεις αὑτές ἓναν ("1v-
θρωπο καί τόν ρίχνουμε στόν Καιάδα. Ἐγώ προσπαθῶ νά μπιὶ)
μέσα στόν ἀνθρωπρ αὐτόν. Αὐτή εἶναι μέ λίγα λόγια ἡ ’έννοια
τῶν φράσεων τοῦ προλόγου στό έργο μου. «Ἀπό τό Μαρα-
θώνα στήν Πύδνα». πού ἀναφέρατε προηγουμένως.
EP.: Θά η’θεκα νά προχωοήσω περισσότερο σ“ αὐτή τήν ἀνα-
’ς’ήτηση, τό πῶς (517211017 ἑσεῐς (59120011 0112*/;1'ονότα σάν πυκι-
22
τικός καί πῶς προσπαθήσατε νά τά ὁεῐτε σάν ἱστορικός, καί νά
προχωρήσουμε ἀμέσως σέ ἀκόμα πιό ὑποκειμενικές ἐκτιμήσεις.
ψάχνοντας τίς ἐφημιριὸες ἀμέσως 11111211711 (111/1111610111017 καί
21’] o πρίν ἀπό τό Δεκέμὸρη, ὅταν γενικά στόν τύπο 117; ἐποχῆς
καί κυρίως στόν μή ἐαμικό 112.10 ὑπῆρχε 11112 11ε’,ιιποηστική 129-
θρο1,I91111)1’,11 69171111, καί αὐτό εἶναι πρός τιμήν σας, τό ἀκό-
λουθο κείμενο·
«Στήν ἱστορία μας δέν”παρουσιάστηκε ποτέ στιγμή καταλληλό-
τερη γιά τήν ἵδρυση μιας δίκαιης δημοκρατικῆς πολιτείας ἀπό
τήν σημερινή στιγμή... Στήν κυὸέρνηση εἶναι ἀντιπρόσωποι
ὅλων τῶν παρατάξεων. ρευμάτων. καί κοινωνικῶν τάξεων.. Οἱ
νέοι θεσμοί πού Θά δημιουργηθοῦν ἢ πού (ἀν ἔχουν μισοφανεῑ)
θά ἀναπτυχθοῦν σέ πάγιες μορφές. θά ἀπλωθρῦν στίς πιό πλα-
τειές λαϊκές ὅάσεις.. τήν ἐγγύηση 7.161 ὅλα αὑτά μάς τήν παρέ-
χει τό γεγονός. ὅτι στήν κυὸέρνηση ε’ίμαστε ὅλοι μαζί»(*).
Σέ λιγότερο ἀπό ε’να μήνα 12.112 117 ὁημοσίευση αυτοῦ τοῦ ἄρὲ
θρου, ξέσπασε ὁ ἐμφύλιος τοῦ Δεκέμόρη τοῦ '44. Ἀπό κείνη τή
στιγμή, ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Δεκέμὸρη καί μέχρι τίς ἀρχές τοῦ
’67 ἑσεῑς ἀρχίζετε νά παίζετε πιά ἕνα περισσότερο πρωταγωνι-
στικό ρόλο στά ἑλληνικά πολιτικά πράγματα. Ἀπό κείνη τήν
ἐποχή συμμετέχετε πιό ἐνεργά καί με’ περιοσότερη ἀποτελεσμά-
τικότητα παρεμόαίνετε μέ τήν παρουσία σας στά γεγονότα.
AIL: Καί πρίν, 0161 1942-43. Διότι καί τότε ρύσιαστικά
ἢμόυνα ἐγώ ὁ ὁποῖος κατεύθυνα τόν ἀγῶνα στό Κάιρο.
EP.: Ἀσχέτως αὐτοῦ ὅμως, 17 περιόὁος '44-'67 εἶναι ἐκείνη
-πού, τουλάχιστον ἀπό τή μεριά τῆς ἀριστερᾶς, ἔχει κατακριθεῖ
ἑντονα. Θεφρήθηκεότι σί ὁρισμίνες στιγμές ἐνεργήσατε με’ έμ-
πάθεια πού ἔρχεται ἀκριὸως σε’ πλήρη 111/1115111010217 με’ τό κε’-ι
μενο αὐτό τῆς ἐφημερίδας. Ἀκόμα, ἄν θέλεῃτε θά περίμενε κα-
νείς ὅτι ἀκριόῶς 17 ἐντρύφησή σας στήν ἱστορία - παρ’ ὅλο ὅέ-
ὄαια πού τ’ ἀποτελέσματα σε’ ἱστορικά κείμενα ὅγήκαν ἀργό-
τερα στή ὁημοσιότητα - αὐτή ή παράλληλη μέ τήν πολιτική σας
ὁράση μελέτη τῆς ἱστορίας 1912 σᾶς ἔκανε πιό 111/$122.10...
AIL: Δέ μελετοῦσα μόνο. ἀλλά ἤμουνα καί σέ ἐντονη δράση.
Γιά τόν Δεκέμὸριο τοῦ ‘44 Θά δεῖτε στό ἡμερολόγιρ πῶς ἀντι-
μετώπισα τά προὸλήματα τότε. Ποτέ δέν ἤμουνα ἐμπαθὴς. οὔτε
κάν στό διάστημα τοῦ ἐμφυλίου πολέμου τοῦ ‘46-’49. ἀλλά
ἁπλῶς τάχτηκα σέ μιά ἀπ’ τίς δυό μερίδες. Γιατί πιστεύω ὅτι σέ
ὥρα πού καίγεται ὁ τόπος πρέπει κανείς νά τάσσεται σέ μιά
ἀπ’ τίς μερίδες. Καί τάχτηκα ἐκεῖ. Δέν τάχτηκα μόνο ἐγώ. Καί
6 Γεώργιος Παπανδρέου τάχθηκε ἐκεῖ καί ὅλοι ἐτάχτηκαν ἐκεῖ
— δέν ἐννοῶ τούς ἀριστερρύς. παρόλο πού ἀκόμα καί ὁρισμένοι
ἀριστεροί τάχθηκαν ἐκεῖ - ἐκτός τῶν κρμμουνιστῶν. Οἱ μόνοι
πού δέν ἐτάχθηκαν ἦταν αὐτοί πού ἐφυγαν καί ἀπουσίαζαν
στό διάστημα ’46—’49. Δέν θέλω νά πῶ ὀνόματα. γιατί εἶναι
(”ιξια τιμὴς. εἶναι ἄξια τιμῆς ἡ μνήμη τους. Ἀλλά εἶναι δυό
τρεῖς πού ἐσιώπησαν. δέν πήραν οὔτε τή μιά θέση οὔτε τήν άλ-
λη. Ἠ δική μου ἀποψη εἶναι άποψη συνυφασμένη μέ κάποιο
ἠθικό νόμο. ὅτι πρέπει νά παίρνει κανείς θέσηῆ. ἐάν νομίζει
ὅτι καί τό ἕνα καί τό ἀλλο εἶναι κακό. νά μπαίνει στή μέση. νά
μπαίνει στή μέση ὅπως μπῆκε 6 Σόλων ἀνάμεσα στίς δυό μερί-
δες καί κοίταξε νά τίς συμφιλιώσει. Πρέπει ὅμως νά σᾶς πω
καί τό ἐξήςῑ Μοῦ ἔχουν ἀποδοθεῖ καί πράγματα πού δέν εἶναι
ἀκριόἠ. Ποτέ δέν κάθησα νά τά διαψεύσωῑ Γιατί; Διότι ὅσο
καί νά προσπαθήσω νά τά διαψεύσω, ἁπλῶς θά τά ἀναζωογρ-
νήσω. Μοῦ ’έχουν ἀποδοθεῖ φράσεις πού ποτέ δέν εἶπα κ.ο.κ.
Δέν ἐχω ποτέ μιλήσει 7161 '16) τί ἐκαμα καί τό ’46-49 καί σέ
ὧρες δραματικές ὅταν ἀπευθύνθηκαν σέ μένα ὡρισμένοι ἀν-
θρωποι τῆς ἄλλης πλευράς. Δέν θέλω νά πῶ τό τί ἔκαμα. Καί
δέ θέλω νά πῶ κάν τίς παρεμὸάσειις. πού δέν ἦταν μάλιστα στή
δικαιοδοσία μου νά κάνω. Ἔχουν λεχθεῖ πολλά ἐπίσης 7161 τή
Μακρόνησο. Ἕως τό 1949 ἐγώ δέν ἦξερα ὅτι ὑπῆρχε ἡ Μακρό-
νησος. Ἔμαθα ὅτι ὑπάρχει ὅταν ἀνέλαὸα ρτήν κυὸέρνηση Σο-
ἲρούλη. στή δεύτερη φάση της. τό ὑπουργεῖο Στρατιώτικῶν. δη-
λαδή τόν Ἰανουάριο τοῦ 1949. καί ἐνῶ εἶχε ἤδη ἱδρυθεῐ. Τό-
μαθα’εκ τῶν ὑστέρων δυόμιοη χρόνια μετά, Πάντως πρέπει νά
σάς πῶ ὅτι ἀλλο εἶναι ἕνα στρατόπεδρ συγκεντρώσεως 01" ὥρα
εἰρήνης κι ἄλλο ἕνα στρατόπεδρ σέ ὥρα πολέμου. Μακρονή-
σους εἶχαν καί οἱ ἀντάρτες 6 ΕΛΑΣ καί 6 Δημοκρατικός. λε-
ιόμενος, Στρατός.
EP.: Ἐπιτρέψτε μου μιά ὁιακοπή. ”Αλλάόσα συνέδησαν 0τὴ
Μακρόνησο χαρακτηρίζονταν ἀπό μιά ι’ὁιαιτερη 6096096117-
τα...
AIL: Καί 0‘ αὐτό ὑπερόάλλετε. "OJ-Lu); ἐχει ὑπερόάλει καί 6
φίλος ποιητής Γιάννης Ρίτσος στό ποίημά του πού παρουσίασε
900 κουλούς, 1000 κουτσούς. 1 100 τρελούς. Δέν ὑπάρχουν αὐ-
16! Γιατί δέν μᾶς ὠνόμασαν αὐτούς τούς κου-[σούς. κουφούς
κλπ. κλπ.
EP.: Σκοτώθηκαν πάντως ἀρκετο ί.
AIL: NaL. πρίν ἀναλάόω ἐγώ ὑπουργὸς Στρατιῶτικῶν. καί
τόμαθα πολύ ἀργότερα. Τὸμαθα μόλις πρό ὀλίγων ἐτῶν, Εἶχε
συμὸεῐ κάποιο τραγικό ἐπεισόδιο καί φαίνεται ὅτι σκοτώθη-
καν.
ΕΡ.; Μά ὑπῆρξαν γύρω 016 100 θύματα..
AIL: Δέν ξέρω ἀν ἦσαν 100 ἢ 50ἠ 150 ἀλλά πάντως αὐτά
συνέδησαν πρίνἀναλάὸω’εγώ Υπουργός ἦταν ἄλλος τότε καί
πρωθυπουργὸς ἦταν ὁ Σοφούλης. Ἐγώ δένεχω καμιά σχέση μ’
αὐτά. Ἐπειδή κάτι ψιθυριζόταν. ἐπῆγα 4 φορές στή Μακρό-
νησο καί μοῡ παρουσίασαν μόνο τά συντεταγμένα τάγματα τῶν
μακρονηοιωτῶν, τά ὁποία μέ σήκωναν 01:6 χέρια... Τώρα, πῶς
τά ὀργάνωναν. γιατί μέ σήκωνανι 016 χέρια, πῶς γινόταν αὐτή
ἡ ἱστορία, ἐέ αὐτό δέν μπόρεσα v6 16 ἐξακριὸώσω. Ὑπήρχαν
φίλοι μου. 6 Δημήτρης 6 Δούκαρης, ὁ Κώστας 6 Δεσποτόπου-
λος...
EP.: Τούς ὅοηθήσατε αὐτούς Βοηθήσατε τό Δεσποτόπουλο,·
AIL: Δέ θέλησε ὁ ἴδιος v6 ὃοηθηθεί, ἀπό ὑπερηφάνεια. Κι
αὐτό τό κατανόησα ἀπολύτως καί μείναμε φίλοι καί δέν στα-
μάτησε οὔτε στιγμή νά μέ ἀγαπά καί νά τόν ἀγαπῶ κι ἐγώ.
”Οταν τοῦ ζητήθηκε v6 κάνει μιά δήλωση - καί αὑτό στό διά-
στημα τοὺ πολέμου. καί ἦταν ἔφεδρος ἀξιωματικός- αὐτός
ἀρνήθηκε. "Eva; φιλόσοφος δέν κάνει ποτέ δήλῶση καί εἷχε
δικαίωμα νά ἀρνηθεί «ἕνας φιλόσοφος». Γιατί εἶναι ἕνα ἄρτιο
φιλοσοφικό πνεῦμα καί ὑψηλῆς ἠθικήςςστάθμης ἄνθρωπος 6
Δεσποτόπουλος.
EP.: ’Ex51’v17 τήν ἐποχή ἔκαναν δηλώσεις καί κομμουνιστὲς,
φιβόσοφοι 1’7'7117."000 γνωρίζω τό ἐργο τοῦ Δεσποτόπουλου,
καί ἴσως καί σείς ουμφωνεῖτε, ἀνεξαρτήτως τοῦ τί 6 ἲὸιος θέλει
νά τό πιστεύει, ὁέν εἶναι μαρξιστης. Πολιτικὰόμως ὁροῦσε σάν
κομμουνιστής.
ΑΠ.; ”Οχι δέν εἶναι. Εἶναι πολύ περισσότερο πλατωνικός
ἀλλάῖΞςέρει καί τό μαρξισμό καί μπορῶ νά πῶ 61L 16v πρωτοδι-
δάχτηκε ἀπό με’να γιατί εἷμαι 6 πρῶτος καθηγητής ἐλληνικοῡ
πανεπιστημίου πού δίδαξε σέ ἕνα ὁλόκληρο ἐτος Μάρξ. Καί
τόν δίδαξα ὁλοκληρωμένα καί ἀντικειμενικά. Καί τότε ὁ Δε-
σποτόπουλος παρακολουθοῠσε ταχτικά
EP.: Πάντως, 6 Δεοποτόπουλος, ἄσχετα ἀπό τή θεωρητική
του 611/61111017 καί τό πόσο 171011 ἥ ὁέν 171011 μαρξιστής, ,ἐκείνη 117
01177117, ὅπως καί πολλοί ἁπλοι ἄνθρωποι, ὄρουσε πολιτικά σάν
κομμουνιστής. ·
ΑΠ.; Ναί δέν εἶναι μαρξιστής, εἶναι ἕνας πολύ προοδευτικός
διανοητής. Πάντως θα ἤθελα νά γυρίσω στό ἑξῆς θέμα; Ἡ Μα-
κρόνησος ἱδρύθηκε χωρίς νά τό γνωρίζω’εγῶ. Ἀλλά κι ἐγώ v6
ἤμουν στήν κυόέρνηση θά εἶχα συμόάλεΑ στήν ἵδρυσή της. Δι-
ότι ὅταν γίνεται ἕνας πόλεμος καί μάλιστα ἐσωτερικός ἐμφύ-
λιος πόλεμος καί ὑπάρχουν ὁρισμένοι οἱ ὁποῖοι δέν θέλουν v6
καταταγοῦν ἤ δέν θέλουν v6 πολεμήσουν, θά τούς ἀφήσετε,
ἐπειδή δέν Θέλουν νά πολεμήσουν γιατί ἀνήκουν σέ ἄλλη ἰδε-
ολογία, θά τούς ἀφήσετε ἐλευθερους στό σπίτι τους καί τούς
ἄλλους νά σκοτώνονται; ”Ασχετα τώρα ἀπό 16 γεγονός ὅτι
μπορεῖ v6 σε’ χτυπήσουν ἀπό τά νῶτα. Εἶναι ἐμφύλιος πόλεμος,
δέν μπορεῐς νά τούς ἀφήσεις.
’ EP.: Ὅμως ἡ Μακρόνησος ἦταν ἄλλο...
AIL: ’Ἀλλο ἡ Μακρόνησος καί ἄλλο τά στρατόπεδα συγκέν-
τρωσης ἐν καιρῶ εἰρήνης. εἴτε τῶν χιτλερικῶν ἤ κάποιων ἀλ-
λων. ”Ας μή μνημονεύσω στρατόπεδα ή ψυχιατρεῖα πού ὑπάρ-
χουν ἀλλοὺ. ”Αλλο τό ἕνα καί ἀλλο 16 ἄλλο. ”Οταν εἶναι πόλε-
μος. θά λάὸεις μέτρα. μέσα οτά πλαίσια τῶν σκοπιμοτήτων τοῦ
πολέμου. Καί πολύ περισσότερο μάλιστα πού 6 ἐμφύλιος πόλε-
μσς ὅπως λέει ὁ Ἰωάννης Καντακουζηνός όχι στό δικό του
ἱστορικό σύγραμμα ἀλλάόπως ἀναφέρει 6 Γρηγορᾶς στό ἱστο-
ρικό του ἐργο εἶναι φοὸερότερος ἀπ τόν πόλεμο μεταξύ τῶν
ἐθνῶν. Υπάρχουν θαυμάσιοι χαρακτηρισμοί ἀπό τόν Ἰωάννη
Καντακουζηνό. ὁ ὁποῖος εἶχε λάθει μέρος σέ ἀδελφική διαμά-
χη. εἶχε ήγηθεῑ ἐμφυλίου πολέμου. Μιλάει για τήν ἀφάνταστη
ὄαρόαρότητα πού ἔχει 6 ἐμφύλιος πόλεμος. Πρόκειται γιά μιά
τραγωδία ἡ ὁποία ξεπερνᾶ τά ὅρια καί τῆς τραγωδίας ἑνός πο-
λέμου μεταξύ τῶν ἐθνῶν. Πρέπει ἐπίσης νά σᾶς πῶ ὅτι ’έπαψα
νά εἷμαι ὑπουργός τῶν Στρατιωτικῶν τόν Δεκέμόριο τοὺ 1949,
καί ὑπῆρχε όεὸαίως ἀκόμα ἡ Μακρόνησος. Εἶχε σημειωθεῐ τό
τέλος τῆς τραγωδίας τόν Αὕγουστο ἀλλά δέν φανταζόμουνα
ὅτι ἡ Μακρόνησος θά ἐξακολουθοῡσε νά ὑπάρχει καί 16 ’51 ἦ
τό ’52. “Ὀταν ὅμως ἀνέλαὸα ὡς ὑπουργὸς Ἐθγικής Ἀμύνης
τόν Δεκέμῦριο τοῦ 1952, δέν ὑπῆρχε πλέον. Εἶχε ἤδη καταργη-
Θεῑ ἀπό τήν κυὸέρνηση Πλαστήρα. Ἀλλά ἐπί ἐνάμισι χρόνο ἐξ-
ακολουθοῡσε νά ὑπάρχει. Δέν λέω ὅτι ἦταν ὅαρύ λάθος τῶν
κυόερνήσεων τοῦ Κέντρου πού εἶχαν διαδεχθεῐ τήν κυὸέρνηση
Διομήδη. γιατί ἦταν ἕνας ἐπίλογος πού μπορεῖ νά ἦταν ἀναπό-
φευκτος. Ἔπρεπε v6 16v σταματήσουν ἀλλά δέν τόν σταμάτη-
σαν ἐγκαίρως. Πάντως δέν μποροῦμε νά παραόάλλουμε τή
Μακρόνησο μέ τά στρατόπεδα τῆς ἑπταετίας. τῆς δικτατορίας
EP.: Θεωρεῖτε ὅτι ἧταν πιό σκληρά ἀπό τή Μακρόνησο,·
AIL: ”Ασχετα μ’ αὑτό. Δέν κάνω τέτοιες συγκρίσεις. Δέν εἶ-
ναι νοητή ἡ ὕπαρξη στρατοπέδων σέ ὥρα εἰρήνης. Μόνο δικτα-
τορίες κάνουν στρατόπεδα σέ ὥρα εἰρήνης. Ἀλλά σέ ὥρα πο-
λέμου. καί ἰδίως ἐμφυλίου. δέν μπορεῐς νά τό ἀποφύγεις. Ἐγώ
ὃρήκα στήν Πελοπόννησο. ὅταν ἐφτασα.στρατόπεδα συγκέν-
τρωσης τοῦ ΕΛΑΣ. Καί τότε ρώτησα σχετικά 16v Αρη τόν Βε- ’
λουχιώτη- δέν τὸχω γράψει αὐτό στό ἡμερσλόγιό μου - γιατί
εἰχα ἀκούσει κάτι γιά 5’vav ἀνιψιό μου 6 ὁποῖος ἠταν 016v
ΕΛΑΣ ἀρχικά. Ἐπειτα δέν ξέρω τί συνέὸη καί ὑπῆρξε κάποια
διαφωνία καί τόν ἐ’στειλαν σέ στρατόπεδο. ”Εμαθα 61L κάποια
τραγωδία συνέὸηκε καί 6 "A911; Βελουχιώτης, 6 ὁποῖος τόν
ήξερε μοὺ λέει κατεόάζοντας 16 κεφάλι του «δυστυχῶς τόν
χάσαμε». Εχω μάθει τίς συνθῆκες στίς ὁποίες χάθηκε. Καί
ἠταν ἐλασίτης αὑτός 6 ἅνθρωπος. Στά 01901611560’εκεῐνα ἦταν
καί μερικοί ἐλασίτες οἱ ὁποῖοι ἦρθαν σέ κάποια διαφωνία -
ποιός ξέρει τί συνέόη ποιός ξέρει 16 λάθος τους - ἀλλά καί
πάλι σᾶς λέγω 61L καί αὐτά τά στρατόπεδα-δέν μπορεῖ - μολο<
v61L ἦσαν σκληρότατα καί φρικτά — νά παραὸληθοῡν μέ τά
στρατόπεδα μιᾶς δικτατορίας’εν καιρῶ εἰρήνης. Καί τότε ἠταν
πόλεμος. Καί ἠταν πόλεμος διπλός. 6v θέλετε. Καί κατά τῶν
κατακτητῶν καί κατά τῶν ἀλλων ὀργανωσεων ἤ τοῦ ἄλλου
τμήματος τοῦ λαοῦ πού δέν συμμεριζόταν τήν ἰδεολογία καί τίς
ἀπόψεις τοὺ ΕΛΑΣ καί τοῦ EAM. Γι’ αὐτό καί ἀποσιώπησα
τήν ὕπαρξη αὐτῶν τῶν στρατοπέδων καί μόνο σέ μιά στιγμή
ὅταν εἶχαμε τή σύσκεψη στό ὑπουργεῑο τῶν Ἐξωτερικῶν στίς
26- 27 Δεκεμὸρίου - 016 διάστημα τῶν Δεκεμόριανῶν - ὅταν
κάτι εἷπε 6 φίλος μου τώρα Παρτσαλίδης σηκώθηκα καί εἰπα
ἐκεῖνα 16 ὁποία 5610(5) Σηκώθηκα διότι εἶχα ἀποσιωπήσει
πολλά πράγματα καί ἐνόμισα ὅτι ἔπρεπε νά τά ἀποσιωπήσω
ἀφοῦ ἐλπιζα καί ἐπιθυμοῦσα νά ξεφύγουμε ἀπ’ ὅλα αὐτά. Ἐγώ
πιστεύω ἀκράδαντα ὅτι τό ἴδιο ἤθελε καί ὁ Γεωργιος Παπαν-
δρέου. Γιατί 6 Πυοομάγλου ἀποδίδει 016v Παπανδρέου...
EP.: ’Όχι μόνον 6 Πυρομάγλου. Στό ἡμερολόγιό σας καί σεῑς
ὁέν θεωρεῖτε τόν Παπανδρέου ἀμέτοχο εὐθυνῶν... Γιά τίς πολι-
τικές του ε’πιλογές.
AIL: ”Αλλο αὐτό. Οὔτε τόν ἑαυτό μου δι’-ν Urmgm (ἰμετοχω
23
 εὐθυνῶν. ”Ολοι μπορεῖ νά κάναμε λάθη. Καί στήν τελευταία
φάση στό δεκαήμερο πρίν ἀπό τίς 3 Δεκεμὸρίου τοῦ ‘.44 δέν
ἔκανε τίποτα ὁ Παπανδρέου χωρίς νά εἷμαι 111 ἐγώ κοντά του.
Καί μπορεῖ νά κάναμε λάθη. Αλλά ἔκαμε ὁ Παπανδρέου ὅ.τι
μποροῦσε γιά νά ἀποτρέψει τήν τραγωδία τοῦ Δεκέμὸρη.
EP. Παιτως ὁ Παπανδρέου ἔχει χαρακτηρίσει 1'17 σύρραξη
τῶν Δεκεμὸριανων σάν «θειο δῶρο». Εἶναι προσωπική σας ἐκ-
117177077 ὅτι ὁέν τόν προκάλεσε ἥ ὁέν τόν ἐπιθυμοῦσε 77 τελο-
σπάντων ὁεν εἶχε εὐθύνη γι’ αὐτό..
AIL: Ναίέ Δική μου ἐκτίμηση. Ἀλλά ὁ Πυρομάγλου πιστεύει
τό ἀντίθετο. Γιά μένα δέν τό πιστεύει τό ἴδιο. Ἰσιος τόν ἐπηρε-
άζει ἡ ἀγάπη υτήν ὁποία ἔχει σε’ μένα. Αλλά ἐγώ προσπάθησα
νά τόν πείσω ὅτι δέν ἕχει ὃίκιο. “Ὀπως προσπάθησα ἐπίσης νά
πῶ στό Ρίχτερ - ὁ ὁποῖος στό οημεῐο αὑτό 6ασίστηκε κυρίως
στή μαρτυρία τοῦ Πυρομάγλου γιὰ τήν εὐθύνη τοῦ Παπαν-
δρέου - προσπάθησα νά τόν πείσω ὅτι δέν ἦταν σωστό νά τοῦ
ἀποδώσει κακή πρόθεσή. Τό καλύτερο εἶναι νά ἀποδώσουμε
εὐθύνη σέ ὅλους, Ἶ-Ῐταν φοὸερές Οἱ ἐπιπλοκές πού σημειώθη-
καν. Τῶρα. ποιά εἶναι ἡ σειρά τῶν γεγονότων. πῶς φθάσαμε -
τά λέω στό ἡμερολόγιό μου - μπορεῖ νά ὑπάρχουν καί πλάνες.
Διότι ἐγώ δέν ἤμουνα στό ξενοδοχεῖο τῆς Μ. Βρετανίας τήν
ὥρα πού ἕγινε ἡ σύγκρουση, πού χτυπήθηκαν καί ὑπῆρξαν θύ-
ματα. Ἐπήγαινα - ὅπως θά δεῖτε στό ἡμερολόγιό μου - ἀπό τό
ὑπουργεῖο τῶν Ναυτικῶν. ἀπό τήν πλατεία Κλαυθμῶνος. καί
κάνοντας Eva γύρο διότι δέν μποροῦσα νά περάσω μέσα ἀπό
τά πλήθη, γιά νά πάω στό σπίτι τοῦ Παπανδρέου, τό ὁποῐο
ἦταν στή γωνία Βασ. Σοφίας καί Ρηγίλλης. Εσπευσα ἐκεῖ καί
ὃρέθηκα μπροστά σ“ Eva νεκρό ὁ ὁποῖος ’ἦταν στήν πόρτα
μπροστά τοῦ Παπανδρέου Αύτά τά περιγράφω στό ἡμερολό-
γιό μου. Τότε μοῡ εἶπαν ὅτι ἡ ἀστυνομία ἀναγκάστηκε νά χτυ-
πήσει διότι ὑπέστη ἐπίθεση. Σᾶς δεδαιῶ ὅτι δέν ξέρω οὕτε σή-
μερα ποιά εἶναι ἡ ἀλήθεια. Κλίνω μᾶλλον νά πιστέψω ὅτι ἡ
’ νευρικότητα ὡρισμένων ἀστυνομικῶν μπορεῖ νά ἦταν ἡ ἀφετη-
ρία. Δέν μπορεῖτε νά φανταστεῑτε τί συμ6αίνει ὅταν ἕνας ὂγκος
50 χιλιάδων λαοῦ σάν λάὸα προχωρεῖ καί ἕνα τμῆμα 300 ἀστυ-
νομικῶν εἶναι ταγμένο νά τόν ἐμποδίσει. Τὸζησα αὑτό τό 1923.
T0 ‘23 δέν εἶχα ξεπεράσει ἀκόμα τό 601915 πένθος γιά τήν ἐκτέ-
λεοη τοῦ θείου μου. τοῦ Δημήτρη Γούναρη. καί ὅταν ἕγινε τό
συνταγματικό συλλαλητήριο τό Νοέμὸριο τοῦ 1923 εἶχα λάόει
μέροςἾ-ἰταν ἕνας ὄγκος ἀνάλογος μέ ἐκεῖνον καί ἴσως μεγαλύ-
τερος ἀπό ἐκεῖνον τόν ὁποῖον εἶχε ταχθεῑ ἡ ἀστυνομία νά ἀντι-
μετωπίσει στίς 3 Δεκεμόρίου τοῦ ’44, Καί τό ‘23 τό Νοέμδριο
δέν τάχθηκε ἡ ἀστυνομία νά ἀντιμετωπίσει αὐτόν τόν ὅγκο.
Μάλιστα ἐγώ ἤμουνα μεταξύ τῶν πρώτων οἱ ὁποῖοι προχωρού-
σαμε στό ἴδιο σημεῖο. στήν πλατεία Συντάγματος. στό δρόμο
πού εἶναι μποστά στή Μεγάλη Βρετανία. Ἀπέναντι εἶχε ταχθεῖ
,στρατός μέ ὅπλα καί ἦταν ἀκροὸολισμένοι. ”Οταν εἶδαν ὅτι
ἐμεῖς προχωρούσαμε καί μπορούσαμε νά φτάσουμε καί ἕως τά
γραφεῖα τῇς Ἐπαναστάσεως. τότε διατάχτηκαν νά πυροὸολή-
σουν. Καί μπροστά οτά μάτια μου σκοτώθηκαν 10-15 ἀνθρω-
ποι καί ἄλλοι τραυματίστηκαν. Ἐγώ ἐτρεξα καί χώθηκα στό
ὑπόγειο τοῦ «Γιαννόικη»,ὅπως χωθήκανε ἄλλοι 10—20 ἄνθρω-
ποι. Ἔχουν συμόεῖ αὐτά. καί αὐτό τό γεγονός τό έζησα ὅπως
τό ἔζησαν οἱ ἐαμίτες τό γεγονός τῆς 3ης Δεκεμὸρίου τοῦ ’44,
Δέν μπορῶ νά ξέρω ὅμως ἀκριὸῶς τί συνέὸη, γιατί δέν ἤμουνα
ἐκεῖ. Γι’ αὑτό καί δέν ἀποδίδω καμιά εὐθύνη. Τό '23. σᾶς λέω.
δέν εἴχαμε οὔτε ὅπλο, οὔτε μαχαίρι, οὔτε τίποτα. “Απλῶς καί
μόνο εἴχαμε τή δύναμη τοῦ λαοῦ. Οἱ στρατιῶτες εἶχαν 61119060-
λιστεῖ ἐκεῖ πού ἦταν ἀργότερα ἡ ἀστυνομική διεύθυνση. μέχρι
καί τής πλατείας τοῦ Ἀγνώστου Στρατιώτῃ, γιά νά ἐμποδίσουν
τήν πορεία αὐτῆς τῆς μάζας τοῦ λαοῦ. Καί μᾶς κτύπησαν.
Αὐτά ἐχουν συμὸεἰ καί συμ6αίνουν σέ ὅλες τίς χῶρες καί τίς
ἐποχές, ἀλλά δέν πρέπει νά ὁδηγοῦν δέ Δεκεμόριανά. Ἔπρεπε
ἐκείνη τή στιγμή νά γίνει μία προσπάθεια νά ἀποτραπεῐ ἡ συν-
έχεια. Δέν ξέρω άν ὑπῆρχε χρόνος γιά νά γίνει ἡ προσπάθεια.
Στό ἡμερολόγιό μου θά δεῖτε ὅτι τό ἴδιο ἀπόγευμα εἶχαν ση-
μειωθεῖ σέ διάφορα σημεῖα τῆς Αθήνας συγκρούσεις. Θά δεῖτε
ἐκεῖ ὅτι ὑπῆρξε Eva κενό. Eva κενό μιᾶς ἤ δύο ἡμερῶν ὅταν
24
ζητήθηκε ἀπό τόν Παπανδρέου νά παραιτηθεῖ καί ν ἀναλαὸει
ὁ Σοφούλης. Γιά μένα αὐτό εἶναι ἕνα μυστήριο. Τό τί συνέόη
τότε. Ο Παπανδρέου εἶχε δεχτεῖ ἀναγκάστηκε νά δεχτεῐ. Καί
ὁ Σοφούλης ἐχασε 24 ὧρες χωρίς νά σχηματίσει κυὸέρνηση,
ἀντί νά καταρτίσει μέσα σέ μιά νύχτα τήν κυδέρνηση, καί θά
111-10901305, ἰ’σως τότε νά σταματήσει τό κακό, γιατί ξέρω ἐκ τῶν
ὑστέρων ὅτι ὑπῆρχαν στήν ἡγεσία τοῦ ΕΑΜ καί τοῦ ΚΚ μετρι-
οπαθεῖς καί σκλη οί. Γράφει γι“ αὐτούς ὁ Σπαής στίς δικές του
ἀναμνήσεις. Κανῆἰι μάλιστα ποιοί ήσαν οἱ μετριοπαθεῖς καί
ποιοί οἱ σκληροί. λά δέν”εγινε ἡ νέα κυὸέρνηση.
EP.: "0/0 αὐτά πέρασαν. Εσεις, ἔχοντας αὐτή τήν πλούσια
ἐμπειρία ζωῆς και πολιτικῆς ὁραστηριότητας καί ἔχοντας συγ-
χρόνως τήν εὐκαιρια σάν πνευματικός ἄνθρωπος νά μελετήσετε
καί τήν ἱστορία καί νά σκεφθεῖτε καί νά γράψετε 101091001:-
ωρεῖτε ὅτι τώρα πιά ὅλέπετε μέ μιά μεγαλύτερη νηφαλιότητα
καῐστοχασμό τά συμ6αίνοντα γύρω μσς,-
ΑΠ.έ ”Οχι μόνο τά συμ6αίνοντα, ἀλλά καί ὅσα εἶχαν συμὸεῐ
στό ἀπώτερο παρελθόν. Εἴδατε κιόλας στά κείμενά μου...
EP.: Ναί. Στά κείμενα σας ἔχετε κάνει ἑκτιμήσεις ὁιαφορετι-
κές ἀπό κεῑνες πού 0117 συγκεκριμὲνη στιγμή τῆς ὁράσης σᾶς
ὤθησαν νά πάρετε μιά θέση 7’7 πρωτοὸουλία. Κάνατε ἕνα χαρα-
κτηρισμό καί μετά ἕρχεστε ἐκ τῶν ὑστέρων καί τόν ἀνακαλεῑτε,
τόν ἀλλοιώνετε. τόν ὄλέπετε τέλος ἀπό κάποια ἀπόσταση...
AIL: Ἀπό κάποια ἀπόσταση καί μέ περισσότερο στοχασμό.
Μέ τήν συνείδηση κάποιας εὐθύνης σχετικά μέ τό μέλλον. Γιά
νά λείψουν ὅσο τό δυνατόν οί μεγάλες ἐχθρότητες. οἱ μεγάλες
κακίες. τά μεγάλα πάθη. Γιατί ἐγώ, τό ἐπαναλαμὸἁνω, ποτέ δέν
εἶχα ἐμπάθεια. παρ’ ὅλο πού ἤμουνα ταγμένος στή μιά πλευρά
καί παρ’ ὅλο πού ἐπιθυμοῦσα μέ κάθε τρόπο νά νικήσει ἡ
πλευρά αὐτή. πού ἧταν ἄλλωστε καί τό ἐπίσημα κράτος καί
πού κατά τήν γνώμη μου ἐκπροσωποὺσε τότε τήν οὐσιῶδη
πλειοψηφία τοῦ ἐλληνικοῡ λαοῦ. μιᾶς καί τότε δέν ὑπῆρχε τό
ΕΑΜ,τό παλαιό. Γιατί τό ΕΑΜ, τό παλαιό. μετά τά Δεκεμ-
6ριανὰ καί μετά τή Βάρκιζα , εἶχε σκορπίσει.
ΕΡ. ”Ομως αὐτός ὁ στοχασμός και αὐτή ἡ νηφαλιότητα θά
ἤθελα νά σᾶς ρωτήσω, πῶς ὁέν σᾶς κράτησε μακριά ἀπό τή
ὁίνη τῆς παρούσας πολιτικῆς ὁιαμαχης. Τήν ἑπάνοὸό σας στήν
πολιτική μετά ἀπ’ ὅλα αὐτά, πῶς 117 ὅλέπετε καί πῶς τήν ὁρα-
ματίζεστε,“ Καί πῶς συμόιὸάζεται τό γεγονός ὅτι τελικά ὁέν
ἐμφανιστήκατε σάν ἀνεξάρτητος ἀλλά πάλι ταχθήκατε μέ κά-
ποιο συγκεκριμένο κομματικό σχηματισμό,·
AIL: Ναίέ Συντάχθηκα ὡς συνεργάτης ἀλλά διατηρώντας
τήν ἀνεξαρτησία μου. Καί ἐκεῖνο τό ὁποῖο θέλω εἶναι νά δια-
τηρήσω τήν ἀνεξαρτησία μου. "Av άλλες ἐξελίξεις δέν μέ ὑπο-
χρεώσουν νά ἀναλάόω ὁποιαδήποτε ἐνεργότερη εὐθύνη στή
διαχείριση τῶν κοινῶν - καί τό ἀπεύχομαι νά ὑπάρξουν τέ-
τοιες EEEMEELIQ πού θά με’ ὑποχρέωναν v ἀλλάξω τακτική- θά
προτιμήσω νά εἷμαι μιά ’φωνή ἀνεξάρτητη μέσα στή Βουλή. Νά
λέω’έκεῖνο πού νομίζω ὅτι ειναι f] ἀλήθεια, τό ὀρθόν έστω καί
ἀν πρόκειται αὐτό νά πικράνει είτε τή μιά μεριά εἴτε τήν αλλη.
Καί δέν ὑπάρχει ἡ μιά ἤ ἡ άλλη πλευρά, ἀλλά ὑπάρχουν πολ-
λές. ιΣύμὸαίνει Eva σκόρπισμα τῶν δυνάμεων αὐτή τή στιγμή
καί ἕνας διαφορισμός. ὁ ὁποῖος εἶναι ὃλαδερός γιά τή δημο-
κρατία.
ΣΙ-ΙΜΕΙΩΣΕΙΣῑ
Ι. «ἹστορικάΔοκίμια», 1975.
2. « Ἀπό τό Μαραθῶνα στήν Πύδνα», 1963. σελ. 2-3.
3. ”57111500771947.
4. «A650»! ὄργανα τῆς ΠΕΑΝ. Κύριο ἄρθρο στό φύλλο τῆς 8/11/44. Βλέπε
καί «ANTI» τεῦχοςΒ 14/12/74, σελ. 38.
Ln
. Βλέπε καί τά πρακτικά τῆς Μεγάλης Σύσκεψης, « Ἁντί», τ. 62, 8/1/77,
1157:. ΞΖ Καί Π. Κανελλόπουλου σχόλια γιά τή Σύσκεψη, στό ἴὸιο τεῦ-
χος, σε 4
 ΤΡΙΠΟΑΗ, 29-30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ ’44
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΤΩΝ TA ΓΜΑΤΩΝ
ΑΣΦκ-ΧΛΕΙΑΣ
ΣΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΥΣ
KAI TON ΕΛΑΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΕΚΔΟΤΟ HMEPOAOFIQ
TOY ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΑΟΥ
ΣΤΙΣ 26 Σεπτεμὸρίου 1944 ἔφτασε ἀπό τό Κάιρο
στά Κύθηρα ἕνας ὑπουργός - ἀντιπρόσωπος τῆς κυ-
6έρνησης.· ὁ Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Τήν ἑπό-
μενη μέρα πῆγε στήν Καλαμάτα, ὅπου ἔπεσε πάνω
στόν ἐορτασμό τῶν τριῶν χρόνων ἀπό τήν ἴὸρυση τοῦ
ΣΤΙΣ 28 συναντήθηκε μέ τόν Ἀρη Βελουχιώτη -καί
ἕνα ἀπό τά ζητήματα πού συζήτησαν ἠταν καί ἡ τύχη
τῶν ἀνὸρων τῶν Ταγμάτων Ασφαλείας Οἱ ἄνδρες
τοῦ Ἀρη πολιορκοῦν τήν Τρίπολη, ὅπου (μετά τήν
ἀναχώρηση - 26/9 — καί τῶν τελευταίων Γερμανῶν)
ὅρίσκονται κάπου 2.000 ταγματασφαλίτες μέ ἐπικε-
φαλῆς τό συνταγματάρχη Διον. Παπαὸόγκωνα, ἀρ-
χηγό τῶν Ταγμάτων Ἀσφαλείας Πελοποννήσου.
"Yo-1690 ἀπό παρέμὸαση τοῦ Π. Κανελλόπουλου γίνε-
ται (29/9) 0177 Μπολέτα μιά συνάντηση πού τελικά
καταλήγει στήν παράδοση, ἄνευ ὅρων, τῶν τάγματα-
σφαλιτῶν.
ΓIA τό περιστατικά αὐτό γράφει στό «Ἡμερολό-
γιό» του ὁ Π. Κανελλόπουλος (29 καί 30 Σεπτεμὸρί-
ου) -εἶναι τό ἀπόσπασμα πού ὁημοσιεύουμε πιό κάτω
καί πού (ὁλοκληρωμένο) ἔρχεται γιά πρώτη φορά στή
ὁημοσιότητα.
28 Σεπτεμὸρίου. Ἀπό χθές τ’ ἀπόγευμα ὂρίσκομαι στήν
Καλαμάτα. Τά γεγονότα ἐξελίχθηκαν μέ τόν ἀκόλουθα 190710:
Στίς 26 Σεπτεμὸρίου (προχθές), στίς 5 1/2 τ’ ἀπόγευμσζάγκυ-
ροόόλησε τό ἀντιτορπιλλικό μας ἔξω ἀπό τό λιμάνι τῶν Κυθήὲ
ρων. Δυό ώρες πρίν φθάσουμε 010 Κύθηρα, ἀπαντήσαμε ἕνα
καϊκάκι. Κοιτάξαμε μέ τά κιάλια. Ἦταν κάμποσοι ἄνθρωποι
μέσα καί εἶχαν σηκώσει μιά λευκή σημαία. Μέ ρωτάει ὁ κυ-
6ερνήτης ἀν πρέπει νά σταματήσουμε. Λέω ναί. Τό καϊκάκι
πλησιάζει. Παίρνω τόν τηλεὸόα καί φωνάζωῑ «Ποιοί εἶστε καί
ποῦ πᾶτε;». ιὈταν ρωτσῦσα εἶχα κιόλας μαντέψει ὅτι έπρό-
κειτο για ἀξιωματικούς καί ἀνδρες κάποιου τάγματος Ἀσφα-
λείας. Τούς ἀνεὸάζουμε στό ἀντιτορπιλλικό. Δυὸ ἀξιωματικοί
καί δεκαέξη στρατιῶτες. Δέχομαι τόν ἔναν ἀπό τούς ἀξιωμα-
τικούς, τόν ὑπολοχαγό τοῦ μηχανικοῦ Σπυρόπουλο, στήν
καμπίνα τοῦ καπετάνιου. Δέν τόν ἀφησα νά πεῖ πολλά. Τόν
διέταξα νά παραδώσει τόν δπλισμό του καί συνεννοήθηκα μέ
τόν κυόερνήτη γιά τήν παράδοση τοῦ ὁπλισμοῦ καί τήν κρά-
-τηση ὅλων. Δυσάρεστο ἐπεισόδιο, ἀλλά πέφτει μέσα στό πλαί-
σιο τῆς ἀποστολῆς μου.
”Οταν πλησιάζαμε οτά Κύθηρα, ἔρχεται ὁ Κυδερνήτης καί
μέ ρωτάει ἂν θάθελα ν’ ἀπευθύνω ἀπό τό μικρόφωνο μερικά
λόγια στό πλήρωμα. Τό εἶχα κι ἐγώ μέσα μου σκεφθεῑ, ἀλλά
δέν εἶχα τολμήσει νά τό ζητήσω. Δέχθηκα λοιπόν μέ μεγάλη
χαρά. Κι ὁ κυὸερνήτης ἦταν πολύ χαρσύμενος. Ἐκάθισα δυό
λεφτά κι ἔγραψα ἀγγλικά τίς ἐξής φράσεις πού μέ ὃαθειά συγ-
κίνηση πρόφερα ἀπό τό μικρόφωνο; <<Θάθελα νά σάς πῶ, ”
πόσο ὑπερήφανος εἷμαι καί εὐτυχής πού ὁ γυρισμός μου στήν
Ἑλλάδα γίνεται μέ τό ἀντιτορπιλλικό σας Ledbury. Δέν θά τό
ξεχάσω αὑτό ποτέ. Παρακαλῶ νά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ἐκφρά-
σω, σέ σᾶς Κυόερνήτη, σ“ ὅλους τούς ἀξιωματικοὺς καί α’
ὅλους τούς ἄνδρες, τήν ὂαθύτατη εὐγνωμοσύνη μου. Ἡ Με-
γάλη Βρετανία καί ἡ Ἑλλάς θά ὂαδίζουν πάντοτε μαζί». 'O
κυὸερνήτης εἶχε πολύ συγκινηθεῑ, κι ἐγώ ἀκόμη περισσότερο.
Στιγμές ὡραῖες, μεγάλες, ἀλησμόνητες.
Λίγο ὕστερ’ ἀπό τήν ἀγκυροόόληση τοῦ ἀντιτορπιλλικοῦ,
ἕφτασε μιά τορπιλλάκατος ὂρετανική (τό λιμανάκι τῆς σκάλας
τῶν Κυθήρων ἦταν γεμάτο ἀπό μεγάλα ναρκαλιευτικά, γερά
ἐξοπλισμένες τορπιλλακάτους καί ἄλλα θρετανικά πλοιάρια)
καί ἀνέθηκε ἕνας πολύ ἐγκάρδιος καί συμπαθητικός Βρετανός
ἔφεδρος πλωτάρχης γιά νά μέ χαιρετήσει καί νά μέ παραλάόει.
Σέ λίγο εἶχα ὂάλει τό πόδι πάνω σέ χῶμα ἐλληνίκό. Ἔσκυψα
κι ἔπιασα μέ τό χέρι μου τήν ἅγια μας γῆ. Στήν ἀρχή μέ ὑπο-
δέχτηκαν ὁ ”Αγγλος 0v11017v10y110109xng,Hamilton Hill μέ με-
ρικούς ἄλλους Ἀγγλους ἀξιωματικοὺς. “Ὀλοι τους ἦταν συγ-
κινητικοί. Σέ λίγο ἔφτασε καί ἡ ἐπιτροπὴ τῆς Χώρας (τῶν Κυ-
θήρων), πού μόλις λίγο πρίν ἀπό τήν ἄφιξή μου εἶδοποιήθηκε.
Ἐσφιξα τά χέρια ὅλων (ἀνάμεσα τους ἦταν καί δυό ἀξιωματι-
κοί τῶν ἀνταρτῶν τοῦ ΕΛΑΣ) καί μπήκαμε σέ δυο αὑτοκίνητα
γιά ν’ ἀνεὸοῦμε στή Χώρα.
29 Σεπτεμόρίου. Βρίσκομαι ἀπό χθές τό ὅράδυ 0’ ἕνα χω-
ριουδάκι, πέντε χιλιόμετραέξω ἀπό τήν Τρίπολη, στό στρατη-
γεῖο τῆς Μεραρχίας τοῦ Αρη Βελουχιώτη. “Ἀς ξαναγυρίσω
ὅμως στά Κύθηρα γιά νά περιγράψω τά γεγονότα ἀπό κεῖ πού
σταμάτησα τήν ἀφήγησή τους.
Ὀταν ἀνεόήκαμε, στίς 26 Σεπτεμὸρίου μέ ἀγγλικά αὑτο-
κίνητα στή Χώρα τῶν Κυθήρων, εἶχε σκοτεινιάσει. Ωστόσο οἱ
7101017101, πού μόλις ἐκείνη τή στιγμή εἶχαν πληροφορηθεῐ τήν
ἀφιξή μου, εἶχαν 6γεῐ στούς δρόμους. Αντίκρυσα τό μισοκα-
ταστραμμένο σχολειό τῆς Χώρας, πού λίγες μέρες πρίν, ἀπό
καθαρή ἐκδίκηση, ἐὸομὸάρδισαν οἱ Γερμανοί. Ὀ κόσμος ρι-
χνόταν 01: αὑτοκίνητό μου, ζητωκραύγαζε μ ἀγκαλιαζε καί
μέ φιλοῦσε στό πρόσωπο. Ημουν ὃαθειά συγκινημένος καί τά
μάτια μου γέμισαν δάκρυα. Στό σπίτι πού μέ πήγαν ήταν πολ-
λοί πού μέ γνώριζαν. Ἐκεῖ μαζεύτηκαν ὅλοι οἱ κοινστικοί λει-
τουργοί, οἱ δημόσιοι καί τραπεζιτικοί ὑπάλληλοι, οἱ ἀξιωμα-
τοῦχοι τοῦ ΕΑΜ καί 10‘1'7 ΕΛΑΣ καί κάμποσοι ἄλλοι. καθώς
καί ὁ ἀντισυνταγματάρχης Hamilton Hill καί ἄλλοι ”Αγγλοι
ἀξιωματικοί. “Εκαμα μιά προσφώνηση καί εἶπα ὅσα λόγια
ὂγήκαν ἀμεσα ἀπό τήν καρδιά μου. Γιά φαγητό πήγαμε σ’
ἀλλο σπίτι (κι ἐκεῖ ἤπια πάλι ὕστρ’ ἀπό δυόμιση χρόνια ρε-
τσίνα έλληνική), καί γιά ὕπνο εἶχε ἕτοιμασθεῖ ἕνα δωμάτιο στό
σπίτι τῆς ἀδελφῆς τοῦ δικηγόρου Κοντολέοντος, καί τοῦ μα-
καρίτη καθηγητῆ τῆς -Ἴατρικῆς, Μετά τό φαγητό εἶχα μιά σύ-
σκεψη μέ τούς ’Ἀγγλους ἀξιωματικοὺς. Μοῦ ἀνάφεραν, ὅτι ἡ
κατάσταση στήν Πελοπόννησο εἶναι κρίσιμη, ὅτι ὕστερ’ ἀπό
τίς συγκρούσεις στήν Καλαμάτα, στόν Μελιγαλά καί ἀλλοὺ,
ἐπίκειται ἡ μεγάλη σύγκρουση ἀνάμεσα στό στρατό τοῦ ΕΛΑΣ
καί στό καλά ὀχυρωμένο καί ὅαρειά ὁπλισμένο τάγμα Ἀσφα-
λείας πού ὃρίσκεται στήν Τρίπολη μέ διοικητή τόν συνταγμα-
τάρχη Παπαδόγκωνα. 'O λοχαγός Gibson ἀπό τήν Καλαμάτα
ἐπικαλέσθηκε τή ὅοήθεια τοῦ τμήματος τῶν Βρετανῶν Com—
mandos, πού ἔχουν ἀποὸιὸασθεῖ οτά Κύθηρα. Ὀ ἀντισυνταγ-
ματάρχης Todd μέ λίγους ἄνδρες διασταυρώθηκε μαζί μας
πρίν μποῦμε στό λιμάνι τῶν Κυθήρων, πηγαίνοντας μέ δυό
τορπιλλακάτους στήν Καλαμάτα. Εἶπα στόν ἀντιουνταγμα-
τάρχη Hamilton Hill νά τόν εἰδοποιήσει ραδιοτηλργραφικά νά
μέ περιμένει στήν Καλαμάτα, γιατί σκέφθηκα ἀμέσως δτι ἦταν
χρέος μου νά σπεύσω κι ὁ ἴδιος ἐκεῖ. Οἱ ”Αγγλοι ἱκανοπσιήθη-
καν πολύ μέ τήν ἀπόφασή μου αὐτή. Τά μεσάνυχτα ἔπεσα νά
κοιμηθῶ καί στίς πέντε τό πρωί σηκώθηκα, γιατί κανονίσθηκε
νά φύγουμε στίς έφτά. Εῖδα κάμποσους τό πρωί. Στίς 7 1/2. μέ
25
 μιά καλά ἐξοπλισμένη ὂρετανική τορπιλλάκατο, πού 71176591711-
της της ἦταν ὁ ἔφεδρος ὑποπλοίαρχος Robinson, ξεκινήσαμε
ἀπό τόν ὅρμο τῶν Κυθήρων. Μαζί μου ὅλοι ὅσοι μέ ἀκολού-
θησαν ἀπό τήν Ἰταλία. Κανσνικὰ ἔπρεπε σέ πέντε ὧρες νάμα-
στε στήν Καλαμάτα. Ἀλλά πῶς νά φτάσουμε σέ πέντεωρες;
Εἵχαμε μιά φοὸερή φουρτούνα πού ἐμπόδιζε τήν τορπιλλα-
κατο νά τρέχει πολύ καί πού ὅλους τούς συνοδοὺς μου, ἐκτός
ἀπό τόν Christi-Miller, τούς ἔριξε κάτω ἀπό τὴ ναυτία Ἐγώ
συγκρατήθηκα εὐτυχῶς. Εμεινα μέ τόν καπετάνιο πάνω στό
καταστρώματάκι. Φόρεσα ναυτικὸ ἀδιάόροχο παλτό καί ἀδι-
άὸροχο κασκέτο καί δεχόμουνα ὧρες ὁλόκληρες τό χτύπημα
τῶν κυμάτων ἐπάνω μου. T6 πρόσωπά μου ἔχει κοκκινίσει
ἀπό τά χαστούκια πού μοῦ ἐδινε ἡ θάλασσα. “Οπως, ἐδῶ καί
δυόμιση χρόνια, ὅταν ἐφευγα ἀπό τή Ραφήνα καί ὧσπου νά
φτάσω στό Καστρί τοῦ Κάόο-Νϊὸρο, μέ 71015176611706.0716 τήν
ἠπειρωτική Ἑλλάδα τρικυμία μεγάλη, ἔτσι καί στίς 27 Σεπ-
τεμὸρίου, ξαναγυρίζοντας στήν’ ἠπειρωτική Ἑλλάδα, ἐγινα
δεκτός μέ τρικυμία καί μάλιστα μέ πολύ μεγαλύτερη. Ἐτσι
κάναμε ὀχτώ ὧρες γιά νά φτάσουμε στήν Καλαμάτα. ”Αλλω-
οτε, κάναμε καί ὁλόκληρο γύρο γιά νά μποῦμε ἀπό τή δυτική
πλευρά στόν κόλπο τῶν Καλαμῶν, γιατί ὁλόκληρο τό ἄλλο
τμῆμα τοῦ κόλπου εἶναι γεμάτο νάρκες πού εἶχαν ρίξει οἱ Γερ-
μανομ
Στίς 3 112 μέ 4 τ’ ἀπόγευμα ἒὸαλα τό πόδιμου πάνω στήν
ἁγιασμένη γῆ τοῦ κατακαημένου Μοριᾶ. Στήν προκυμαία μέ
ὑποδέχτηκαν 6 “Αγγλος ἀντισυνταγματάρχης Todd μέ Ἀγ-
γλους καί Ἀμερικανούς ἀξιωματικοὺς, ὁ Σουηδός Parson 1013
Ἐρυθροῦ Σταυροῠ μέ τή σύζυγό του, καί πολυμελεῖς ἐπιτρο-
πές τοῦ ΕΑΜ, τοῦ ΕΛΑΣ καί τῶν διαφόρων ουμὸουλίων τῶν
Καλαμῶν. Στή Λαϊκή Ἐπιτροπή Καλαμῶν ἦταν καί ὁ συμπο-
λίτης μου καί ἀγαπητός φίλος Λάμπης Χαραλάμπης, διευθυν-
τής τοῦ ὑποκαταστήματος τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης. Οἱ ἐπιτρο-
πές μοῡ ἀνακοίνωοαν, ὅτι ὁ λαός τῶν Καλαμῶν εἶναι συγκεν-
τρωμένος στή μεγάλη πλατεῖα γιά νά γιορτάσει τήν ἱδρυτική
ἐπέτειο τοῦ EAM. Μισή ὥρα ἀργότεροι, ἀφοῦ εγινε γνωοτή ἡ
ἀφιξή μου καί μαζεύτηκε πολύ περισοότερος κόσμος, ὃγήκα
στό μπαλκόνι τοῦ οπιτιοῦ πού δεσπόζει στήν πλατεῖα καί μί-
λησα μισή ώρα μπροστά 0' ἕνα πολύ μεγάλο πλῆθος. ‘0 ἐν-
θουσιασμός ἦταν μεγάλας. Εἶχε μαζευτεῑ σχεδόν ὅλη ἡ Καλα-
μάτα. ’Ύστερ’ ἀπό τό λόγο μου, ἀφοῦ ἔδωσα μερικές σὐνεν-
τεύξεις στίς δύο Ἐαμικές ἐφημερίδες τῆς Καλαμάτας, τίς μο-
ναδικές πού ἡ ’έκδοσή τους ἐπιτρέπεται, πῆγα στό ξενοδοχεῖο
Rex, ὅπου καί εἶδα πολύν κόσμο. Μοῦ ἀνακοινώθηκε, ὅτι
φθάνουν τή νύχτα ὁ Βουρνᾶς τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ
ΕΑΜ στήν Πελοπόννησο καί ὁ Ἄρης Βελουχιώτης, διοικητὴς
τῆς Μεραρχίας Πελοποννήσου,’γιά νά μέ χαιρετήσουν.
Χθές τό πρωί στίς 6 οηκώθηκα καί σέ λίγο ἦρθαν στό δω-
μάτιό μου ὁ Βουρνᾱς, ὁ Ἄρης Βελουχιώτης, 6 Ἀκρίτας, 6
H0900715170;, 6 Ὠρίων καί μερικοί ἄλλοι. Μοῦ δήλωσαν ἐπί-
σημα ἀπόλυτη ὑπακοή στήν Κυόέρνηση. Μπήκαμε ἀμέσως στό
θέμα τῆς Τριπολιτσᾶς. “Ο ”Αρης Βελουχιώτης, ἀφοῦ τοῦ δια-
τύπωσα τήν ἐντολή νά σταματήσουν οἱ ἐκτελέσεις, μοῦ ἐδήλω-
σε, ὅτι μέ τήν εἴδηση πού πῆρε ὅτι θάφθανα σταμάτησε τή
λειτουργία τῶν στρατοδικείων πού δικάζουν πολίτες καί ταγ-
ματασφαλίτες, καί ὅτι ·ἐπίσης ἔδωσε διαταγή νά“μήν ἐκτελε-
σθοῦν ὅσοι, ἔχοντας καταδικασθεῐ σέ θάνατο, δέν ἔχουν
ἀκόμα ἐκτελεσθεῐ, καί νά μή συνεχισθοῦν συλλήψεις πολιτῶν.
Τήν ἀποφυγή μάχης στήν Τρίπολη τήν παραδέχθηκαν ὅλοι ὡς
οκόπιμη, ἀν καί δέν τήν φαντάζονταν δυνατή, καί συμφώνη-
σαν στήν πρότασή μου v' 0175606115 16 ἴδιο ἀπόγευμα στήν
περιοχή τῆς Τρίπολης, ν’ ἀπευθύνω ἐγώ διαταγή στόν Παπα-
δόγκωνα νά παραδοθεῐ, κι ἡ παράδοση νά γίνει στούς λίγους
Βρετανούς στρατιῶτες καί σέ τμῆμα τοῦ ΕΛΑΣ. “’Υστερ’ 0716
τή σύσκεψη αὐτή, πού κράτησε πάνω ἀπό μιάν ὥρα, εἶχα σύ-
σκεψη μέ τούς “Ἀγγλους ἀξιωματικοὺς. Ὀ ἀντισυνταγματάρ-
χης Todd εἶν] ένας ἔκτακτος ἄνθρωπος. Ἡ ὂοήθεια 71013 17,013
δίνει εἶναι πολύτιμη. Βλέποντας κι ἐκτιμώντας τήν προσπά-
θειά μου, μοῦ ἐδήλωσε ὅτι εἶναι πρόθυμος νά κάμει 6,11 1013
πῶ, Δὲχθηκε, χωρίς νά ρωτήσει τό Στρατηγεῖο, νά ρθεῖ μαζί
μου με 27 ἄνδρες στήν Τρίπολη, Μετά’τή σύσκεψη μέ τούς
26
Ἀγγλους ἐξαναγύρισαν ὁ Ἀρης καί οἱ ἄλλοι καί τούς εἶπα τίς
τελευταῖες μου σκέψεις, Στίς 11 τό πρωί κατέθηκα στό σαλόνι
τοῦ ξενοδοχείου. Δέχθηκα μιά μεγάλη ὁμάδα δημοσίων ὑπαλ-
λήλων, μιά ἄλλη μέ ὅλους τούς διευθυντές τραπεζῶν τῆς K0-
λαμάτας, μιά μεγάλη ἐπιτροπὴ ἀναπήρων, μιάν ἄλλη μονίμων
ἀξιωματικῶν πού οὕτε στὸν ΕΛΑΣ μπῆκαν οὔτε ὅμως καί
παρασύρθηκαν 01:0 ’Τάγματα Ἀσφαλείας, καθώς ,καί πολλούς
ἄλλους. Μέ τοὺς διευθυντές τῶν Τραπεζῶν κανόνισα νά
μποῦν σέ κυκλοφορία γιά τούς μισθούς δημοσίων καί τραπε-
ζιτικῶν ὑπάλλήλων εἰδικά πιστωτικά γραμμάτια πού τύπωσε
τό ὑποκατάστημα τῆς Ἑλλάδος στήν Καλαμάτα. Ξέχασα νά
πῶ, ὅτι πρίν κατεὸῶ γιά τίς ἐπιτροπές ἔγραψα μιά προκήρυξη
πρός τόν A06 τῆς Πελοποννήσου καί τήν ἔδωσα καί δημοσι-
εύθηκε καί στίς ἐφημερίδες, καί τυπώθηκε καί ἶδιαίτερα σέ
χιλιάδες ἀντίτυπα. Τήν προκήρυξη τήν τελειώνω μέ τίς φρά-
051;: «H ἀποκατάσταση τῆς ἐλευθερίας εἶναιεργο δυσκολώ-
τερο ἀπό τήν ἀποτίναξη τῆς δουλείας. ”Αν συλλάὸουμε ὅλοι
σωστά τό νόημα τοῦ δύσκολου αὐτοῦ ἔργου, θά δώσουμε ἕνα
παράδειγμα στόν κόσμο ὁλόκληρο. Καί ἀξίζει τό ὄνομα τῆς
Ἑλλάδος νά συνδεθεῐ καί πάλι μ’ ένα μεγάλο παράδειγμα.
Παράδειγμα ἀρετῆς καί στήν Ελευθερία. Παράδειγμα ἠθικοῦ
μεγαλείου καί στήν εἰρήνη πού ἔρχεται». Επίσης ἔγραψα κι
ἔστειλα ἕνα τηλεγράφημα στόν Παπανδρέου. Αὐτό ἦταν τό
δεύτερο, γιατί 16 πρῶτο τὸοτειλα 0716 10 Κύθηρα. Καί τά δυό
μέ τόν ἀγγλικό ἀσύρματο.
X65; τ’ ἀπόγευμα, στίς 2 112, ξεκινήσαμε ἀπό τήν Καλα-
μάτα μέ αὐτοκίνητα καί καμιόνια του Ἐρυθροῦ Σταυροῦ. Στό
αυτοκίνητό μου ἦταν 6 ἀντισυνταγματάρχης Todd, 6 ταγμα-
τάρχης Christi-Miller καί 6 σμήναρχος Βῆλος. Σ“ ἀλλα αὐτοκί-
νητα ἦταν 6 “Αρης καί ἄλλοι. Στά δυό καμιόνια ἦταν οἱ 27
“Αγγλοι στρατιῶτες πού πήραμε μαζί μας. Περνώντας ἀπό ἕνα
δρόμο τῆς Καλαμάτας, μᾶς περίμενε πλῆθος κόσμου πού 01:0-
μόιτησε τ’ αὑτοκίνητό μου καί ζητοῦοε- ἡ ὅλη ὑπόθεση ἦταν
οκηνοθετημένη- θάνατο γιά τούς Ταγματασφαλίτες καί ψωμί
Σέ καμμιά 65710910 χωριά, πού ἀπό μέσα τους περάσαμε,
περίμεναν πλήθη κόσμου μέ ζητωκραυγές. Πολλοί ζητωκραύ-
γαζαν ἐμένα, πολλοί έλεγαν «ζήτω ἡ ἐθνική ἑνότης», πολλοί
φώναζαν «ζήτω τό ΕΑΜ» Παντοῦ σταματσύσαμε καί ἔλεγα
μερικά λόγια. Δέχθηκα καί προσφωνήσεις καί λουλούδια. Δυό
ἀπό τά χωριά ἦταν πέρα γιά πέρα πυρπολημένα ἀπό τούς
Γερμανούς. Τραγικό θέαμα. Οἱ κάτοικοι σέ ἀπελπισία ἀλλά
καί μέ ὡραῖο φρόνημα. Στό ἕνα ἀπό τά 6176 αὐτά χωριά μοῦ
λέει ἐκεῖνος, πού μέ 71900q7dw1105: «Εἵμαστε περήφανοι γιατί
110; ἔκαψαν οἱ Γερμανοί 16 χωριό μας καί γιατί κανένας ἀπό
16 χωριό δέ ὅγῆκε προδότης». Πολλοί μοῦ φώναζανῑ «Σέ
περιμέναμε ἀπό 11595;». H ψυχή μου ἦταν 606510 συγκλονι-
σμένη. Σέ δυόμιση ὧρες φθάσαμε στή Μεγαλόπολη. Ἐκεῖ 6
019016; τοῦ ΕΛΑΣ εἶχε ἑτοιμάσει ὑποδοχή. Ἕνα ὁλόκληρο
τάγμα εἶχε παραταχθεῑ καί πλήθη κόσμου εἶχαν συγκεντρωθεῖ.
Κατεὸήκαμε, ἐπιθεώρησα τό τάγμα πού εἶχε καλή ἐμφάνιση
(παρ’ ὅλη τήν ποικιλία τῶν στολῶν), ἀνέὸηκα 0' ἕνα σπίτι καί
ἀπό τό μπαλκόνι, ὕστερ’ ἀπό μιά προσφώνηση, μίλησα πάνω
ἀπό εἰκοσι λεφτά. M510 16 λόγο μου ἔγινε παρέλαση τοῦ τάγ-
ματος. “Ύστερα φύγαμε καί ῆρθαμε «στό χωριό - στήν Μπολέτα
(Μάκρη) - ὅπου 6ρίοκομαι κι αὐτή τή στιγμή. Ἐδῶ εἶχε προ-
ετοιμασθέῖ μιά φαντασμαγορική ὑποδοχή. Πεντακόσια μέτρα
πρίν ἀπό τό χωριό εἶχαν παραταχθεῐ δεξιά καί ἀριστερά ἀπό
τό ,δρόμο μας, σέ ἀπόσταση ἀρκετή μεταξύ τους, ὁπλισμένοι
ἄνδρες τοῦ ΕΛΑΣ. Εἶχε σκοτεινιάσει. M7196; 016 σπίτι ὅπου
θά μπαίναμε ἦτανπαραταγμένο ένα μεγάλο τμῆμα τοῦ ΕΛΑΣ
καί πίσω 1017 πλήθη κόσμου ἀπό διάφορα χωριά. Μόλις κατέ-
6ηκα μέ ὑποδέχθηκε 6 Μητροπολίτης Ἠλείας (πρόεδρος τῆς
Ἐπιτροπῆς τοῦ ΕΑΜ οτήν Πελοπόννησο) καί ἄλλοι ἀνώτεροι
ἀξιωματοῦχοι τοῦ ΕΑΜ καί τοῦ ΕΛΑΣ. Τήν πρώτη προσφώ-
νηση τήν ἔκαμε ὁ Μητροπολίτης. Μίλησε περίπου μισή ώρα,
μίλησε καλά καί φαινόταν συγκινημένος. Μίλησε συνετά καί
μ’ ἐξαιρετική πολιτικότητα. Ὕστερα μίλησα ἐγώ περίπου μισή
ὥρα. Of. ὁμιλίες μας διακόπτονταν ἀπό ζητωκραυγές. Ἐτό-
νισα τήν ἐκτίμηση πού τρέφει ἡ Κυθέρνηση σ“ ὅσους πολέμη-
σαν τόν κατακτητή, μίλησα γιά τήν σίκουμενικότητα πού ἔχει
ἡ Κυοέρνηση, ζήτησα νά ὑπακούσουν ὅλοι καί ἐπειδή ἦταν
ἐπίμονη ἠ κραυγή «θάνατος στὸν Παπαδόγκωνα καί στούς
Ταγματασφαλίτες», θεώρησα χρέος μου, παίρνοντας ἀφορμή
κι ἀπὸ ἕνα συνετὸ ὑπαινιγμὸ πού εἶχε κάνει ὁ Δεσπότης , νά
πῶ ὅτι ἧρθα ό ἴδιος γιά ν’ ἀποφευχθεῖ τὸ ἀδικο χὺσιμο α’ίμα-
τος καί ὃτι ἡ καλύτερη λύση εἶναι νά παραδοθοῦν τά Τάγματα
Ἀσφαλείας καί ν’ ἀποφασίσει ὕστερα ἡ Κυδέρνηση τὸ πῶς θά
τιμωρήσει τούς ἐνόχους. Τέλειωσα ζητωκραυγάζοντας γιά τήν
Ἐλλάδα καί γιά τὸν Λαό τῆς Πελοποννήσου (τοῦ κατακαημέ-
νου ὅπως εἶπα, Μοριά). Ὕστερ” ἀπὸ μένα μίλησαν κι ἄλλοι
τρεῖς κάνοντας μου καλές προσφωνήσεις. 01 6176 — 6 ἕνας εἶ-
ναι 6 δικηγόροςΔεληὸοριᾱς —— ἦταν ἄλλοτε μαθητές μου καί
μίληοαν καί γιά τήν παλιά μας σχέση
“Οταν ἀνεὸήκαμε στό σπίτι, ἔὸαλα τὸν ταξίαρχο τοῦ
ΕΛΑΣ συνταγματάρχη Τσικλητήρα νά τηλεφωνήσει στήν Τρί-
πολη, 016 ὑπασπιστήριο τῶν Ταγμάτων Ἀσφαλείας. ὅτι
ἔφτασα καί ὅτι σέ λίγο θά ἔστελνα τὸν ἀνθυπολοχαγὸ Κωστό-
-πσυλο γιά νά παραδώσει στὸν συνταγματάρχη Παπαδόγκωνα
μιάν ἔγγραφη διαταγή μου. Κάθισα ἀμέσως κι ἔγραψα τή δια-
ταγή; Συγκέντρωση ὅλων τῶν ὃπλων καί τοῦ ὑλικοῦ ὥς σή-
μερα τὸ πρωί στίς ἕνδεκα σέ ὁρισμένα μέρη καί προετοιμασία
γιά παράδοση ὅλων τῶν ἀξιωματικῶν καί ἀνδρῶν στό τμῆμα
τὸ 6ρετανικὸ καί στό τμῆμα τοῦ ΕΛΑΣ πού θᾶμπαινε στήν
Τρίπολη στίς ἕνδεκα τὸ πρωί. Τή διαταγή μου τήν συμπλή-
ρωσα μέ τή 6560111701] ὅτι ἡ ζωή ὅλων εἶναι ἐξασφαλισμένη τή
στιγμή πού θά παραδοθοῦν καί στήν 71591060 πού θάναι κρα-
τούμενοι, καί ὅτι ή Κυὸέρνηση θ’ ἀποφασίσει, ὅταν γυρίσει
στήν Ἀθήνα, τί θά γίνει παραπέρα. Παρέδωσα τή διαταγή
στὸν Κωστόπουλο καί μέ μιά ὁρισμένη διαδικασία, πού-συμ-
φωνήθηκε στό τηλέφωνο, ἔφυγε 6 Κωστόπουλος γιά Τρίπολη.
Σέ δυὸ ώρες γύρισε. Μοῦ ἔφερε γράμμα τοῦ Παπαδόγκωνα.
'O Παπαδόγκωνας μοῦ ἔγραψε ὅτι ἕλαὸε 111 διαταγή μου.
ἀλλά 0060101 611, ἀν τήν ἐκτελέσει, ἡ ζωή τῶν ἀνδρῶν του
δέν θά εἶναι ἐξασφαλισμένη, καί μέ παρακαλοῦσε νά πάω ἐγώ
6 ἴδιος στήν Τρίπολη. Κοιμήθηκα πέντε ὥρες καί σήμερα τὸ
πρωί στίς 7 112 μέ 8 πήραμε τηλεφώνημα τοῦ λοχαγοῦ T06017-
λάρη (ὑπασπιστῇ τοῦ Παπαδόγκωνα). Εἶπε ὅτι 6 συνταγμα-
τάρχης παρακαλεῖ νά δεχθῶ ἐδῶ δύο ἀξιωματικοὺς του. Πήρα
ὁ ἴδιος τὸ τηλέφωνο καί λέω τοῦ Ταὸουλάρη ὅτι ἡ διαταγή
μου πρέπει ὁπωσδήποτε νά ἐκτελεσθεί σήμερα, ἀλλά ὅτι θά
δεχθῶ μέσα σέ 111011 ὥρα τούς ἀξιωματικοὺς. Καί πραγματικά
σέ μισή ὥρα ἔφτασαν ἕνας ταγματάρχης κι ὁ λοχαγὸς Σουδα-
νέας. πού τόν ἤξερα ἀπὸ τήν Ἀλδανία. Τοὺς δέχθηκα μέ τόν
Βῆλο. “Ἐζησα μιά ψυχικά δύσκολη στιγμή. Τούς μίλησα ἀν-
θρώπινα, ἀλλά καί ἐπιτακτικά. ’Ὑστερα ἀπὸ συνομιλία μιᾶς
ὥρας ἐπείσθηκαν ὅτι πρέπει νά γίνει σήμερα ἡ παράδοση.
Ἦρθε ἔπειτα κι 6 Τσικλητήρας κι ἐκανονίσαμε 111 διαδικασία
κάπως διαφορετικά ἀπ’ ὅ,τι εἶχε ὁρισθεί χθές. “Ἐφυγαν κι ἐλ-
πίζω ὅτι θά πείσουν τόν Παπαδόγκωνα καί ὅτι σήμερα 60 λυ-
θεῖ τὸ ζήτημα ἀναίμακτα.
Δυόμιση ὥρα τ’ ἀπόγευμα. Ἐδῶ καί μιά ὥρα μέ ζήτησε 6
Παπαδόγκωνας 016 τηλέφωνο. Μοῦ μίλησε γιά κινδύνους
σφαγῶν οτήν πόλη. Τὸν 6106560111700 611 κίνδυνοι τέτοιοι δέν
ὑπάρχουν, καί ὅτι ὀφείλει νά παραδοθεῑ. Μέ παρακάλεσε νά
στείλω στήν Τρίπολη τὸν “Αγγλο ἀντισυνταγματάρχη Todd.
1617 Βῆλο καί τὸν Τσικλητήρα. T6 δέχθηκα καί τούς ἔστειλα
ἀμέσως. Λίγο ὕστερ’ ἀπὸ τό τηλεφώνημα, ἔφτασαν τέσσερες
πολίτες τῆς Τρίπολης, ὁ-Νομάρχης. ὁ Δήμαρχος. 6 E100775-
λεύς καί ἕνας ἄλλος. Ἀνακουφίσθηκαν ποὺ μέ εἶδαν. Μέ δά-
κρυα οτά μάτια μέ παρακάλεσαν νά σώσω τήν Τρίπολη ἀπὸ
συμφορά μεγάλη. Μιλήσαμε μιά ὥρα. Μοῦ εἶπαν. ὅτι μέ περί-
μεναν σά σωτῆρα. Τούς εἶπα. ὅτι θά κάμω ὅ.τι μπορῶ, καί
νόμισα ὅτι εἶχα 16 δικαίωμα νά προσθέσω, ὅτι εἷμαι 656010;
πώς δέν θά γίνουν σφαγές καί ὅιαιὸτητες στήν πὸλη. Τούς τό
εἶπα 6αοισμένος σέ πολλές κρίσιμες καί ὀδυνηρές συζητήοεις
πού εἶχα χθές καί σήμερα μέ τὸν “Ἀρη Βελουχιώτη, μέ τὸν
Τσικλητήρα καί μ’ ἄλλους. Δέν κάνω 0716 χθές τὸ πρωί άλλη
δουλειά 71090 170 δουλεύω γιά τὸν κατευνασμό τῶν πνευμά-
των. Περνάω στιγμές μεγάλης ἀγωνίας. T6 χρέος μου εἶναι
πολύ 6091’7, ἀλλά καί ἠθικά πολύ μεγάλο. Ἐλπίζω νά μέ 6o—
1]611051 6 Θεὸς.
30 Σεπτεμόρίου. Ὧρες ἀγωνίας. “Εκαμα καί κάνω 6,11
μπορῶ γιά ν’ ἀποφύγουμε τήν αἱματοχυσία. ’Ὀταν γύρισαν
χθές 1‘ 07167517110 6 Βῆλος καί Τσικλητήρας 0716 τήν Τρίπολη,
μοῦ εἶπαν ὅτι 6 Παπαδόγκωνας θάθελε νά ρθεῖ νά μέ ἰδεί γιά
νά κανονίσουμε ὁριστικά ὅσα ἀφοροῦν τήν παράδοσή 1017.
“Ορίσθηκε γιά τή συνάντησή μας ἕνα φυλάκιο τοῦ ΕΛΑΣ
μπροστά στήν Τρίπολη. Κατέὸηκα ἐκεῖ μ’ αὑτοκίνητο στίς 5 τ’
ἀπόγευμα. Μαζί μου ὁ Christi-Miller. Ὁ Βῆλος καί ὁ Τσικλη-
τήρας προχώρησαν στήν Τρίπολη γιά νά φέρουν τὸν Παπα-
δόγκωνα καί τόν Todd, πού 6 τελευταῖος εἶχε μείνει μαζί του.
Σέ μισή ὥρα ἔφθασαν. “O Παπαδόγκωνας συνοδευόταν ἀπὸ
τὸν φίλο μου λοχαγὸ Σουδανέα κι ἔναν ὑπίατρο. Ἡ στιγμή
πού μπῆκαν 016 δωμάτιο, ὅπου ὅρισκὸμουν, ἦταν ἠθικά κρί-
σιμη. Χαιρετισθήκαμε καί καθίσαμε γύρω ἀπὸ 5170 τραπέζι. Ὁ
Παπαδόγκωνας κι ἐγώ, 6 ἕνας ἀπέναντι στὸν ἄλλον. Ἡ συζή-
τηση, πού ἦταν πολύ ὀδυνηρή, κράτησε δυό ὧρες. Μιλήσαμε
καί γενικά, μπήκαμε ὅμως καί σ’ ὅλες τίς λεπτομέρειες. Συμ-
φωνήοαμε νά συγκεντρώσει 6 Παπαδόγκωνας σήμερα τὸ πρωί
ὅλους τούς ἄνδρες του, νά τούς πεῖ, ποιοί θέλουν νά τόν ἀκο-
λουθήσουν καί ποιοί θέλουν νά ἀπολυθοῡν καί νά μείνουν
ἐλεύθεροι στήν Τρίπολη, καί ὥς 16 μεσημέρι νά ξεκινήσουν,
ὅσοι θά φύγουν, μέ τόν ἐλαφρό μόνον ὁπλισμὸ τους, καί συν-
οδευμένοι ἀπὸ τούς λίγους Βρετανοὺς καί τμῆμα τοῦ ΕΛΑΣ
πρὸς τούς Μύλους (κοντά στό Ναύπλιο). Δέχθηκα τή λύση
αὐτή νά πᾱνε στούς Μύλους καί νά φροντίσουμε νά διαπε-
ραιωθοῦν ἀπὸ κεῖ στίς Σπέτσες. ὅπου δέν ὑπάρχουν Ἐλασῖ-
τες, ἀλλά ὑπάρχουν “Ἀγγλοι. Λύση λογική καί ἀνθρωπιστική.
Μέ ὅὸηθησε θετικά 6 T01_71M]11’]90; 016 νά δεχθεῑ 6 “Αρης τήν
τέτοια λύση. Πρίν ἀπὸ τούς Μύλους θά σταματήσει ἡ φάλαγγα
καί θά προχωρήσει 6 Παπαδόγκωνας μ’ ἔναν ”Αγγλο ἀξιωμα-
τικὸ γιά νά λύσει τὸ πρόὸλημα τοῦ Τάγματος Ναυπλίου.
Ὑποσχέθηκε, ὅτι θά τά καταφέρει. Δέχθηκα νά παραδώσουν
μόνον οἰ ἄνδρες τὸν δπλισμό τους στούς Μύλους καί νά ἐπι-
’ τραπεῖ στούς ἀξιωματιούς νά πάρουν τά πιστόλια μαζί τους.
”E60700 τέρμα στή διαπραγμάτευση, λέγοντας στὸν Παπαδόγ-
κωνα; «Ἡ στιγμή εἶναι σκληρή ὂχι μόνο γιά σᾶς, ἀλλά καί γιά
μένα».
Σήμερα τὸ πρωί στίς 6 112 μᾶς ξύπνησαν ὅλμοι καί πολυ-
δολισμοί. Πετάχθηκα πάνω, ζήτησα νά μάθω τί γίνεται, ἀλλά
κανείς δέν ἤξερε. “Επεσαν καί κανονιές. Μιά ὁλόκληρη ὥρα
κράτησε αὐτή ἡ ἱστορία. Στίς 8 τὸ πρωί κατάφερα νά ἐπικοι-
νωνήσω τηλεφωνικά μέ τήν Τρίπολη, ἀφοῦ προηγουμένως μά-
θαμε, 611 ἔπεσαν 656010 115917101 ὅλμοι καί σΙ 5170 φυλάκιο τοῦ
ΕΛΑΣ, ἀλλά ὅτι οἱ πολυὸολιομοί ρίχνονταν μέσα στήν Τρίπο-
λη. 'O ὑπολοχαγός πού ἦταν στό τηλέφωνο μοῦ εἶπε, ὅτι ση-
μειώθηκαν μερικές ἀνυπακοές, ἀλλά σέ μικρή κλίμακα, καί ὅτι
ἡ συγκέντρωση ἀρχισε. Σέ μισή ὥρα ξαναπῆρα στό τηλέφωνο
τήν Τρίπολη καί μίλησα μέ τὸν ταγματάρχη Ταόουλάρη. Μέ
6ε6αίωσε, ὅτι ἡ διαταγή μου θά ἐκτελεσθεῐ. Σέ λίγο τὸν πήρα
πάλι καί τοῦ εἶπα ὅτι στίς 9 112 θά μποῦν στήν Τρίπολη 6
Todd, 6 Βῆλος καί 6 Τσικλητήρας μ’ ἕνα μικρό ἀγγλικό ἀπὸ-
σπασμα καί ὅτι 16 ἐθνικό συμφέρον ἐπιὸάλλει νά λήξουν ὅλα
ὥς τὸ μεσημέρι. Μοῦ τὸ ὑποσχέθηκε. Στό μεταξύ, ἔφτασε νά
115 ἰδεῐ 6 γνωστὸς μου ἀπὸ τήν Ἀλὸανία· λοχαγὸς 2100117671017-
Ιλος πού διοικεῖ ἕνα τάγμα τοῦ ΕΛΑΣ. Χάρηκα πού τὸν εἶδα.
Μέ ἱκανοποίηση ἐπίσης 6106000 016 7191171v6 ραδιοφωνικό
δελτίο, ὅτι ἔφτασαν στή Ρούμελη, 016 Στρατηγεῖο τοῦ Σαρά-
φη, 6 Θεμιστοκλῆς T00100; 7101 6 Ζεῦγος. Τοὺς ἔστειλα ἀμέ-
σως ἕνα ραδιοτηλεγράφημα. Τὸ ραδιὸφωνο ἐπίσης εἶπε, ὅτι 6
πρωθυπουργὸς καί οἱ ἄλλοι ὑπουργοί ὂρίσκονται 016 Στρατη-
γεῖο τοῦ Scobie, χωρίς νά ὁρίζει τὸν 16710. ”A; ὅοηθήσει 6
Θεὸς νάχουμε εὐνοῖκές καί ὁμαλές ἐξελίξεις.
1 1 τὸ 690617. Βρίσκομαι στήν Τρίπολη. “Ολα πήγαν καλά.
‘H Τρίπολη σώθηκε ἀπὸ μεγάλο κίνδυνο. Δοξάζω τό Θεό.
27
 Τὸ KK Ἰταλίας καί
τὸ πρὸδλη μα
τῆς άκρας ἀριστερᾶς
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ME TO BITTOPIO ψοζ’
ΕΝΑ νέο κόμμα, τοποθε-
τημένο στήν «ἀριστερή
ἀντιπολίτευση», γεννιέται
τοῦτο τόν καιρό στήν Ἰτα-
λία, ὕστερα ἀπὸ τή συγχώ-
νευση τριῶν ὀργανώσεων
τῆς ἄκρας ἀριστερᾶς ἡ
«Προλεταριακή Δημοκρα-
τί α».
ΣΤΗ συνέντευξη πού
ἀκολουθεῖ, δ Βιττὸριο Φὸα,
ἕνας δετεράνος κομμουνι-
στής - ἀπὸ τούς ἡγέτες τῆς
Π.Δ.- μιλάει στό «ANTI»
γιά τή σημερινή κατάσταση
στό χῶρο τῆς ἀριστερᾶς
στήν Ἰταλία - ὅπως τή ὃλέ-
πει ἀπὸ τή δική του σκοπιά-
κάνει κριτική στό ΙΚΚ καί
διαγράφει τούς στὸχους τοῦ
νέου κόμματος. Τή συνέν-
τευξη πῆρε ὁ Dario Fomari.
EP.: "Eva ἀπό τά κεντρικά προὸλή-
ματα τοῦ ἰταλικοῡ ἐργατικοῦ κινήμα-
τος εἷναι ὁ προσὸιορισμός τῶν ἀντι-
θέσεων, τῶν τοιιέων πού μπορεῖ ἡ
ἀριστερά να ξαναρχίσει μιά ,ιιαζική
πολιτική πρωτοόουλία. Αὐτό ὅέὸαια
προῖῐποθὲτει μιά σαφή κρίση τῆς πο-
λιτικῆς τοῦ εὐρωκομμουνισμοῦ γενι-
κότερα, τοῦ ΙΚΚ καί τοῦ ἱστορικοῦ
σιηιιίΐιὸασιιοῦ εἰὸικότερα.
AIL: Ἡ ὅάση τοῦ ἱστορικοῦ συμ6ι6α-
σμοῦ εἶναι ἡ ἰδέα πώς εἶναι δυνατὸ νά
«συμὸιὸαστοῦν» ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐργατι-
κοῦ κινήματος καί ἡ οἰκονομική ἀνά-
πτυξη αὐτοῦ τοῦ συστήματος, δηλαδή τὸ
δυνάμωμα τοῦ καπιταλιστικοῦ συστήμα-
τος δπως εἶναι σήμερα, μέ τήν ἐλεύθερη
πρωτοόουλία. Αῦτή ἡ γραμμή, τῆς
ὁποίας τώρα ὅγαίνουν στή φὸρα οἱ ἀντι-
θέσεις, μπῆκε σέ κρίση, στὸν κοινωνικό
χῶρο, ἤδη ἀπὸ τὸ 1974, τουλάχιστον σὲ
δυό σημεῖα; πρῶτο εἶναι ὃτι ἡ ἐργοδοσία
ξαναπὸχτησε τὸν ἔλεγχο πάνω στό ἐργα-
rm} δυναμικζι μίσυ. ..τὸ ἐργοστάσιο, καί
28
δεύτερα ὅτι δέν πραγματοποίησαν τίς καν οἱ ἀπολύσεις καί οῖ διομήχανοι πρα-
ὑποχρεώοεις πού οἱ ἐργατικοί ἀγῶνες γματοποίησαν τήν παραγωγική ἀποκέν-
ἀπόσπασαν γιά τίς ἐπενδύοεις στό Νὸτο. τρωση αὑξάνοντας ὑπερδολικά τὸν το-
Αὑτή ἡ ἀρνηση ἀπέδειξε δτι τὸ κεφάλαια μέα τῆς προσώρινῆς (η’ καί τῆς παράνο-
εἶναι ἀκόμα παντοδύναμο στήν καθοδή- μης) ἐργασίας. Αὐτή ἡ ἀναδιοργάνωση
γηση τῆς οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης. Παρ“ εἶναι μιά πραγματικὸτητα πού παρου-
ὅλα αὐτά ὅμως ,ἡ ἱστορική ἀριστερά σιάζεται σάν ἀντεπίθεση τοῦ κεφαλαίου
(ΙΚΚ - ΙΣΚ) τό 1975 αὔξησε τίς δυνά- τήν ἴδια στιγμή πού ἡ ἀριστερά δυναμώ-
μεις της καί τό 1976 αὐτή ἡ ἐπιτυχία της νει στὸ ἐκλογικὸ ἐπίπεδα. Τὸ ΙΚΚ λέει
ἔγινε ἀκόμα πιὸ φανερή. ὅτι μπαίνοντας στό χῶρο τῆς κυόέρνη-
EP.: Νομίζω ὅτι εἶναι χρήσιμα νά σης, μπορεῖ νά πάρει ἀποφάσεις. Νομίζω
ἐπι,ιιει’νου,ιιε στό τί γίνεται ,ιιέσα στά- ὅτι ὑπάρχει μιά ἀπάντηση α’ αῦτές τίς
ἐργοστασια τῆς Ἰταλίας σήμερα πού αῦταπάτες καί τήν ἀπάντηση τή δίνει τό
τό ΙΚΚ ὅρι’σκεται οτά πρόθυρα τῆς γεγονός ὅτι αὐτή ἡ κυόέρνηση «Ἐθνικής
Ἑνὸτητας»ψήφιῡεὲνα νὸμο πού θά ἐ’δινε
κυὸέρνησης.
AIL: Βρισκὸμαστε σέ Ιιιιά φάση διαμη- δουλειά σέ 657.000 ἐργαζόμενους, ἀλλά
χανικῆς καί οἰκονομικῆς (“ιναδιοργάνω- οἱ 6ιομήχανοι καί ὁ σύνδεσμὸς τους
σης πού συνοδεύεται ἀπὸ τήν ἀναδιορ- ἀπάντησαν ὅτι δέν θά δημιουργηθεῖ κα-
γάνωση τῆς ἐξουσίας σέ σχέση μέ τούς μιά καινούργια εὐκαιρία γιά ἐργασία
ἐργαζομένους. Δ«ὐτές οἱ δυὸ διαδικασίες στά ἕπόμενα χρόνια.
προχωράνε, ὅπως πάντα, μαζί. Σ· ὄπι EP.: Δηλαὸή τό ΙΚΚ, παρ’ ὅλο τό
ἀφορά, σέ πρώτη ὄψη, τήν οἰκονομική πλησίασμά του στό χῶρο τῆς κυόέρ-
ὰιάδιοργάνωση, τείνει νά ἐξαλείψει τίς νησης, ὁέν καταφὲρνει νά ἐπιὸάλει τίς
διαφορές μεταξύ κρατικῆς καίίδιωτικῆς ἀπόψεις του, ὸέν καταφέρνει να ἀλ-
6ιομηχανίας, νά ξανακαταλάδει. στή λάξει τή ὄασική γραμμή πού καθορί-
σχέση διαμηχανία - τράπεζες. μιά και- ζουν οἱ ὄιομήχανσι. Ἀλλά τότε ποιές
νούργια ἱεραρχία τῆς ἐξουσίας. Ἡ τρά- νομίζετε ὅτι εἰναι σί προοπτικές τῆς
πεζα, πού θά ἔπρεπε νά παίζει ἕνα ρόλο πολιτικῆς τοῦ IKK;
ἡγετικό στή ὅιομηχανική οἰκονομία, AIL: Σήμερα πού ἡ πολιτική τοῦ ἱστορι-
χρειάζεται στήν οὐσία σήμερα σέ ὁρι- κοῦ συμὸιὸασμοῦ φαίνεται νά ἔχει φτά-
σμένες διαμηχανικές ὁμάδες γιά νά ἐξ· σει στὸ μάξιμουμ τῆς ἐπιτυχίας, τὸ ΙΚΚ
ουσιάζουν τούς ἄλλους διαμηχανικαύς ὰντιμετωπίζει μιά σειρά ἀπὸ σημαντικές
τομεῖς, ἀρα πρόκειται γιά μιά ἀναδιορ- ἀντιθέσεις. Π.χ. ’διάλεξε τὸν τομέα τῆς
γάνωσῆ, μιά οἰκονομική ἀνασύσταση καί δημὸσιας τάξης γιά νά ἀποδείξει τή δη-
ἀνακατάταξη τῆς ἐξουσίας στό ἐσωτε- μοκρατική διαθεσιμὸτητά του. Ἀλλά ὅλη
ρικὸ τῆς ἀστικῆς τάξης. Ἀλλά ἐκεῖνο ἡ ἐπιμέλεια πού ἔδειξε α’ αὐτὸ τὸν τομέα
πού μᾶς ἐνδιαφέρει περισσότερο εἶναι ἡ δέν τοῦ δημιούργησε παρά μιά σχεδὸν
δεύτερη ὅψη; T‘ ἀφεντικά χρησιμοποίη-, ἀπόλυτη ἀπομὸνωοη καί τήν κατηγορία
σαν τίς συνδικαλιστικές καταχτήσεις, ὅτι εἶναι ἀντιδημοκρατικὸ. Οἱ τελευταῖες
ὅπως τήν ἀπάλειψη τῶν διαφόρων κατη- θέσεις σέ σχέση μέ τή διεθνή συνέλευση
γοριῶν ἀνάμεσα στούς ἐργάτες. γιά νά τοῦ κινήματος στήν Μπολώνια δείχνουν
ἐπιόάλουν τήν κινητικὸτητα τῆς ἐργα- μιά προσπάθεια πού ἐγώ κρίνω πολύ ἔξ-
σίας, χρησιμοποίησαν τόν πληθωρισμὸ υπνη, νά κάνει λίγα δήματα πρὸς τά
καί τήν αὕξηση τῶν τιμῶν γιά νά ἀπο- πίσω ἀπὸ τήν καταστρεπτική ἐπιλογή τῆς
σπάσουν ἐπιπλέον ἐργασία; χρησιμο- καθαρῆς καταπίεσης, πού ἔκανε τὸ χει-
ποίησαν τὸ Ταμεῖο Ἀνεργίας γιά νά ἀλ- μώνα... Μιά δεύτερη, ἀντίθεση εἶναι
λάξουν τήν παραγωγική ὀργάνωση καί ἐκείνη πού ἕλεγα πρίνῑ ὕστερα ἀπὸ τούς
νά κάνουν μεταφορές τμημάτων ἤ το- ἐπαίνους πού ἔπλεξε στήν κυὸέρνηση γιά
μέων ἐργατικοῦ δυναμικοῦ. Αὑτές οί τὸν τρόπο πού ἀντιμετωπίζει τή νεανική
μεταφορές δημιουργοῦνε ἀπόλυτη σύγ- ἀνεργία, μόλις ἐγκρίθηκαν τά μέτρα γι“
χυση στήν ἐργατική ὀργάνωση μέσα στό αὐτην. In ll\l\ ιινῐιι.ιιμι)ιινιτιιι (m TO
ἐργοστάσιο καί κινδυνεύουν ἐπίσης νά πρὸδλημα δέν μπορεῖ νά λυθεῖ σέ κυὸερ-
μπερδέψουν τήν ἴδια τήν ἐργατική συν- νητικό ἐπίπεδα. Αὐτὸ δημιουργεῖ μιά
είδηση στὸν τὸπα παραγωγῆς. Αὐξήθη- ἀγχώδη κατάσταση μέσα στό συνδικάτο
 καί στό ἴδια τό κόμμα. Μιά τρίτη ἀντί-
θεση εἶναι αὐτή πού παρουσίάζεται οέ
,παραταξιακό ἐπίπεδα εἶναι ἐκείνη τῶν
σοσιαλιστικῶν καί ἐνδιάμεοων δυνάμεων
(σοσιαλδημοκράτες. ρεπουμπλικάνους,
φιλελεύθερους κ.λ.π.1).1-Τ.). Αὐτές μπο-
ροῦν σήμερα νά ποῦνε ὅτι ἡ ὑποστήριξή
τους στούς χριστιανοδημοκράτες μπορεῖ
νά δοθεῖ ἀν οἱ δυνάμεις αὑτές πάρουν
κάποια ἀντίτιμο. Ἐνῶ ἡ κομμουνιστική
ὑποστήριξη στή Χ.Δ., χάρη στήν ἀνάγκη
«νομιμοποίησής» της πού ἔχει τό ΙΚΚ,
κάνει τό κόμμα αὐτό νά δίνει ἀντί νά ζη-
τάει (ἰνταλλάγματα. Καί ἤδη οἱ σοσιαλι-
στές (ἰρχίζουν νά λένε «μά τότε οἱ κομ-
μουνιστές ξεπουλανε 161 πάντα» γιατί
εἰναι αναγκασμένοι νά τό κάνουν γιά νά
ὑποστηρίξουν την κυδέρνηση.
EP.: Νομίζετε ὅτι αὑτές οἱ ἀντιθέσεις
πού λε’τε, αὐτές οἱ ὸυσκολίες τοῦ ΙΚΚ
νά κάνει «νόμιμη» τήν εἴσοόό του
στήν κυὸέριήση, εἶναι τόσο ουνατές,
ὥστε νά τό ξαναφέροιιν στήν ἀντιπο-
λ ίτε υση,’
AIL: Ἐγώ δένΙ νομίζω ὅτι τὸ ΙΚΚ, ἀν,
καί ὅαλμένο στό περιθώριο ἀπὸ τήν
ἀποφασιστικότητα τῆς ὑποστήριξής του
στήν κυόέρνηση, μπορεῖ νά περάσει στήν
ἀντιπολίτευση. T6 κυριότερο γεγονὸς
σήμερα εἶναι ἡ σύγχυση πού γεννιέται
ἀπὸ τή δεξιά πολιτική πού κάνει ἕνα
κὸμμα μέ,6αθιές ἐργατικές καί λαῖκές ρί-
ζες. Αὑτή εἶναι μιά ἀντίθεοι] τοῦ ΙΚΚ
πού δημιουργεῖ σύγχυση. Ἀφοῦ σιγά-
σιγά αὐτή ἡ ἀντίθεση ξεδιαλύνεται, δη-
λαδή γίνεται φανερὸ ὅτι στήν πραγματι-
κὸτητα δέν κυὸερνάει, ἡ σύγχυση μειώ-
’ νεται. Καί ὅσο παρουσιάζεται αὐτή ἡ
διαδικασία, νομίζω ὅτι ἐμεῖς, σάν Προ-
λι-,ταριακή Δημοκρατία, θά ἕχουμε μεγα- -
λὺτερες δυνατότητες νά δημιουργήσουμε
καί άλλες ἀντιθέσεις σέ κοινωνικό ἐπί-
πεδο. Καί νά ἐμόαθύνουμε στίς ἀντιθέ-
σεις ἀνάμεσα στίς μάζες, πάει νά πεῖ νά
καταχτήσουμε τὸ προλεταριάτο μέ μιά
ἐναλλαχτική πολιτική ἀπό αὐτή πού
ἐφαρμόζει α’ αὐτή τήν ἱστορική φάση τὸ
[K K.
ΕΡ.; Ἡ «Προλεταριακή Δημοκρα-
τία» ὅμως γεννιέται ἤδη μόνο ἀπό
τήν ἑνοποίηση τριῶν ὀργανώσεων.
Πῶς μπορεῖ νά κερδίσει τήν πλει-
οψηφία τοῦ προλεταριάτου,ἀφοῦ ὁέν
καταφέρνει οὔτε κάν νά κερδίσει τό
σύνολο τῆς ἄκρας ἀριστερᾶς,·
AIL: Ἡ μέθοδος εἶναι ἡ ’έμπραχτη συγ-
κεκριμένη ἀπὸδειξη τῆς αὐταπάτης τῶν
ρεφορμιστικῶν προτάσεων. ”Ας πάρουμε
τό πρὸὸλημα τῆς νεανικῆς ἀνεργίας. Δέν
ὑπάρχει καμιά δυνατὸτητα νά πετύχουμε
σύγχρονα καί ἀπασχόληση γιά ὅλους καί
ἐλεύθερη πρωτοόουλία γιά τίς 610111170-
νίες. T6 IKK ζητάει καί τά δυὸ αὐτά
πράγματα, ἀλλά δέν μπορεῖ νά τά ἔχει.
T6 πρὸὸλημα τῆς νεαν ικηςἀν ερ,1ίας ἔχει
ταξικό χαρακτῆρα δέν εἶναι ὑπόθεση
μιάς μεταρρύθμισης στα πλαίσια τοῦ
ἰσχύοντος συστήματος. ”-λλλο παράδει-
0 BITTOPIO ΦΟΑ, πῆρε μέρος στήν
παράνομη ἀντιφασιστική ὁράση καθοὸη-
γώντας τό «Κάμμα Δράσης», πού μετά τήν
ἀπελευθέρωση ἑνοποιήθηκε μέ τό Σοσι-
αλιστικό Κάμμα καί πολέμησε ε’νάντια στή
νατοϊκή σοσιαλὸημοκρατία, ὑπέρ τῆς ἑν-
ότητας μέ τούς κομμουνιστές στό «Λαϊκό
Μέτωπο». Συνὸέθηκε μέ ὅ,τι νέο καί αὐ-
θεντικό γέννησε ἡ σοσιαλιστική ὁιανόηση
ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, με’ τήν ὁμάὸα πρῶτα
τοῦ Ροντόλφο Μοράντι καί (ὕστερα ἀπό
τό θάνατὸ του) τό Ρανιέρο Παντσιέρι.
ΥΣΤΕΡΑ ἀπό τή ὁιάσπαση τῆς ἑνότητας
05’ τούς κομμουνιστές καί τήν εἴσοὸο τοῦ
ΙΣΚ στήν κυόέρνηση (1964), ὁ Φόα πρω-
τοστάτησε στήν ἵὸρυση τοῦ Σοσιαλιστικοῦ
Κόμματος Προλεταριακῆς Ἑνότητας
(PSIUP). K1 ὅταν αὐτό τό κόμμα ἀποφά-
σισε νά ὁιαλυθεῑ καί νά περάσει “ στήν
πλειοψηφία τοῦ ΙΚΚ (1972), ὁ Φόα, μαζί
μέ ἀριστερούς καθολικούς (ὅπως 16 MPL
τοῦ Σιλὸάνο Μινιάτι) καί ἄλλους ἀριστε-
ρούς, -ἵὸρυσαν τό K6000 Προλεταριακῆς
Ἑνότητας, πού ἑνοποιήθηκε τό 1974 μέ
τήν ὁμάὸα «”Ιλ Μανιφέστο». Ἡ ἑνοποίηση
γιια; τό σχολ εῖο. Ὁ σύντροφος Λομπάρ-
\I10 Ραντίτσε δημοσίεψε στήν «Οὐνιτά»
611 τώρα το φθινόπωρο αὐτὸς πάει
«στὸν πόλεμο». Θά ὸργανώσει τή «σιω-
πηλή πλειοψηφία» τῶν σπουδαστῶν ἐν-
αντίον τῶν πρωτοποριῶν. Πῶς εἶναι δυ-
νατό νά δοθεῖ μιά προοπτική στίς σπου-
δάζουσες μάζες, πού ό Λομπάρντο Ραν-
τίτσε θέλει νά ὀργανώσει, χωρίς νά γίνει
πρωτοπορία. ἐξ αἰτίας τοῦ γεγονότος ὅτι
ἡ φύση αὐτῶν τῶν προὸλημάτων 6ασίζε-
ται στῆν ἀμφισόήτηαη ὅλης τῆς τωρινῆς
μορφῆς τοῦ πανεπιστημίουέ Μέ ρώτησες
γιά τή νέα ἀριστὲρά. "A; πάρουμε τήν
περίπτωση τοῦ «Μανιφέστου». Αὐτή ἡ
ὀργάνωση 6ρίοκεται 0 αὐτή τήν κατά-
010011: Απ“ τή LLLL’L ιιερια στη 6οηθητική
τροχιά τοῦ κομμουνιστικοῦ κὸμματὸς
απὸ τήν άλλη (ιίσθάνεται 611. χάρη στήν
καταγωγή της καί τήν ἱστορία της. οἱ
προτάσεις τοῦ ΙΚΚ δέν μποροῦν νά πρα-
γματοποιηθοῦν στό πλαίσια τῶν ὑπαρ-
χουσῶν κοινωνικῶν σχέσεων. ”Αρα δέν
εἶναι μόνο ὑπόθεση νά δώσεις στό ΙΚΚ
συμὸουλές γιά τὸν καλύτερα τρόπο νά
κάνει ἐνα πρὸιραιιμα ἀλ I.’LI. νά ἐξετάσεις
L'Lv ὑπάρχει ἦ ὅχι θε1ηση νά ἀγἰ’ξει τό
κυριότερο σημεῖα πού εἶναι ἡ ἐξουσία
τῶν καπιταλιστῶν. Σ αὐτὸ τό σημεῖο,
δηλαδή στίς σχέσεις μέ τὸ ΙΚΚ, στό νά
Ξ-6οηθήοουν 1'1 ὅχι τήν πολιτική του, τὸ
«Μανιφέατο» διασπαται. Πρὸ-κειται, άν
θέλεις για δευτερεύουσες ἀντιθέσεις
ἀλλά ἀνοίγουν ρωγμές ἐπέμὸασης. Καί
μποροῦμε νά τίς πολλαπλασιάσουμε.
Σκέφτομαι τά προόλήματα τῆς δημὸσιας
6ιομηχανίας, σκέφτοιιαι 16 πρόόλημα
τῆς ἀγροτικης πολιτικῆς, τό noon/11110
τῆς συνδικαλιστικοποίησης των (ιστυνο-
μικῶν καί τό -ιοοο1ηιια τοῦ συνδικάτου
γενικότερα.
ἕγινε ἀκριόῶς τή στιγμή πού αὐτή ἡ 6976—
νωση ἀποφάσιζε νά 651' μέ «Iran/0110110
0611» τίς σχέσεις της μέ 16 ΙΚΚ, ἀπό τά,
ὁποῖο ειχε ὁιαγραφει 16 1970, ἐνῶ η
60660 τῶν ἀριστερων σοσια1.1στῶν τοῦ
Φόα και ἄλλοι προωθοῦσαν μιά ὁιαὸικα-
σία ριζοσπαστικσποίησης καί ἀναγνώρι-
σης τοῦ λενινισμοῦ, πού τούς ἔφερε στό
χῶρο τῆς ἄκρας ἀριστερᾶς, ὅπως 610009-
φώθηκε ὕστερα ἀπό τούς ἀγῶνες τοῦ
1968-69. Ἕτσι τό χειμώνα αὑτό ἡ ἑξ-
έγερση τῶν πανεπιστημίων ὄξυνε τήν
κρίση τοῦ ἑνοποιημένου κόμματος, καί
ἀπό τίς ἀρχές τοῦ Μάρτη ὁιασπάστηκε.
ΑΠΟ 1615 ἡ ἀριστερά τοῦ PSIUP. κάτω
ἀπό τήν ἡγεσία τοῦ Φόα καί τοῦ Μινιάτι,
συγχώνευσε τίς δυνάμεις της μέ ἄλλες ὁύο
ὀργανώσεις τῆς ἄκρας ἀριστερᾶς, διαφο-
ρετικῆς προέλευσης.· τήν AVANGUARDIA
OPERAIA καί τή LEGA DE! C0-
MUNISTI. T6 νέο κόμμα πού yew/15101
ἀπό τή συγχώνευση τῶν τριῶν αὐτῶν ὁρ-
γανώσεων 6001225101 στήν «ἀριστερῇ ἀντι-
πολίτευση» μέσα οτά συνὸικάτα, καί ὀνο-
μάζεται «Προλεταριακή Δημοκρατία».
ΕΡ.; Εἶστε 6 πιό ἡλικιωιιὲνιζ μέσα
στήν ἦγε-σία τοῦ κόμματος ποίΙ
γεννιέται. ”Εχετε πείρα ἀπό πολλά
62.2.0 κόμματα ποί· εϊόιιτε· M. 750-
νιοῦνται καί νά πεθαιίὀυν. Τι’ ἐλπί-
ζετε ἀπό τήν «Προλεταριακη 1ημο-
κρατιά >> ;
AIL: Ὁ μεγαλύτερος κίνδυνος σήμερα
γιά τήν Π.Δ. εἶναι νά γεννηθεῐ σάν ἕνα
παραδοσιακὸ κόμμα. “Αντίθετα, αὐτή ἡ
στιγμή τῆς οἰκοδόμησης 101" κόμματος
εἶναι ἀπαφασιατική γιά \IL'L καταφέρουμε
νά προσαρμόσουμε τήν (“ινόητη ἀνάγκη
νά έχουιιε ιιιά γραιιιιή πού νά σι’·ὅονται
ὅλοι οἱ σύντροφοι. μέ τήν L'L\LL,’κη νά
παίρνουμε ὑπ ὅψη μας ο. τι τό νέο 0ἀι’-
νει στή Lp69LL.AL'16 πού 61’ῆκε (ιπό τὸ
κίνημα τῶν νέων αὐτῶν τῶν χρόνων. τό
1968 ἀκόμα μέ ἕμμεσους τρόπους. τό
1977 πιό (’ἰμεσα, εἶναι μιά ἀπελευθερω-
τική·τάση πού ἐμεῖς πρέπει νά ὑποστηρί-
ξουμε, νά τήν κάνουμε δικιά μας. εἶναι
μιά κληρονομιά μας ἀπὸ τίς ἀρχαῖες
ἀναρχικές τάσεις τοῦ ἰταλικοῦ ἐργατικοῦ
κ
κινήματος. E101 τώρα όρισκόμαστε
μπροστά σέ μια αναρχικη πίεαη, καί λέω
ἀν αρχική μέ ὅλη 111 σοοαρότητα τῆς
ἱστορικῆς ἀναφοράς πού προῦποθέτει ή
λέξη ἀναρχικήῑ μέ τήν ἔννοια «ἀντι-κρα-
τική», ὑπέρ τῆς ἀξιοποίησης τοῦ ἀτόμου.
τοῦ ἀνθράηου, τῶν συλ1.ογικιῖ)ν πρωτο-
6ουλιῶν, τῆς άρνησης τῆς ἱεραρχίας καί
τῆς γραφειοκρατίας. "Av ἐμεῖς δέν μπο-
ρέσουμε νά λάόουμε ὑπ’ όψη μας αὐτές
τίς ἀνάγκες καί νά τίς μετατρέψουμε σέ
συγκεκριμένη πολιτική δράση. μέ μιά
ὀργάνωση που νά τίς (“ιξιοποιεῐ καί ὅχι
νά τίς πνίγει. τότε κινδυνεύουν \IL’L συγ-
κρουστοῦν μέ μορφές ἐξουσίας ἀκόμα
πιό αὑταρχικές.
29
 διαφώτισης τῆς κοινῆς γνώμης σχετικά
Η ΓΑΛΛΙΚΗ (ΠΡ ΩΗΝ1 μέ μερικά συμπτώματα πού παρουσι-
άζουν σί σοσιαλιστές καί πού στοιχει-

ΕΝΩΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑτ οθετοῦν τὸ ἀδίκημα τῆς «στροφῆς πρὸς

τά δεξιά». ”Αν κρίνει κανείς ἀπὸ μερικές
ἀναλύσεις πού δημοσιεύθηκαν τίς τελευ-
ΜΕΧΡΙ σήμερα, ἡ προοπτική μιᾶς ἐνδεχομένης ἥττας ἀποτελοῦσε γιά
ταῖες αὑτές ἡμέρες καί πού δείχνουν ὅτι
16 κομματικά συγκροτήματα καί τίς πολιτικές συμμαχίες ἕνα σημαντικό
τό ΚΚΓ μπορεῖ νά ἐλπίζει σέ ἕνα 20 μέ
παράγοντα ἑνότητας. Γιά τή γαλλική Ἀριστερά, οἱ πρῶτες ἐνδείξεις γιά 22% τῶν ψήφων, οί ἀνησυχίες μερικῶν
μιά σχεδόν ὅέόαιη ἐκλογική νίκη ἔδωσαν τό σύνθημα τῆς διάλυ- στελεχῶν τοῦ ἐπιτελείου τοῦ Φρανσουά
σης...”οπως ἡ ὁιαφορετική «ἀνάγνωση» καί ἑρμηνεία τῶν Γραφῶν κατα- Μιτεράν γιά μετατόπιαη τῶν ψηφοφό-
λήγει τίς περισσότερες φορές σέ σχίσματα, ἔτσι καί I7 ἀνάλυση μερικῶν ρων τῆς ἀριστερῆς πτέρυγας τοῦ Σοσι-
παραγράφων καί φράσεων τοῦ περίφημου «κοινοῦ προγράμματος» κατέ- αλιστικοῦ κόμματος. ἴσως νά μήν εἶναι
ληξε στήν κρίση τοῦ Σεπτέμόρη. Ὅσο τό πρόγραμμα αὐτό ἀποτελοῦσε καί τόσο ἀ6άσιμες. Ἀπὸ τήν ἀλλη μεριά,
01506010 ἑνότητας, 16 πρσόλήματα ἦταν ἑλ ιαχιστα. T6 πράγματα ἄλλαξαν. σί ἐρωτοτροπίες τῶν σοσιαλιστῶν καί
ριζικά ἀπό τή στιγμή πού ἡ δυνατότητα τῆς νίκης μετέτρεψε 16 01506010 τῶν ριζοσπαστῶν μέ τὸ ὑπερσυντηρητικὸ
σέ «ἐργαλεῖα», 16 θολό πρόγραμμα σέ συγκεκριμένη κυόερνητική πολιτι- Κέντρο ἕχουν φθάσει μπροστά σέ σύνορα
πού δέν μπορεῖ νά ξεπερασθεῖ. ὥστε νά
κή. Τό 01506010, ὅπως και μιά σημαία, μπορεῖ κανείς νά 16 κρεμάσει ὅπου
ἐξισορροπηθοῦν οἱ ἀριστερές ἀπώλειες.
και ὅπως θέλει. T6 κυόερνητικό πρόγραμμα εἰναι 67110- 5115 16 στρέφεις
ἐνάντια στόν ἀντίπαλα, εἴτε στηριζεις τήν 7161/17101) στόν κρόταφό σου ΦΑΙΝΕΤΑΙ ὅτι καί οἱ δύο μεγάλοι τοῦ
Ἡ γαλλική Ἀριστερά διάλεξε τή δεύτερη λύση. στρατοπέδου τῆς Ἀριστερᾶς θαμπώνον-
ται αὑτή τή στιγμή ἀπὸ τὸ φάρο μιᾶς με-
τεκλογικῆς σύμπραξης πού θά μποροῦσε

Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΓIA νά θεμελιωθεῖ πάνω σ’ ἕνα πρόγραμμα

ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ TOY
EI'INE πολύς λόγος γιά τήν πιό
«ἀκανθώδη» 7109679090.,101') κοινοῦ
προγράμματοςῑ τίς ἐθνικοποιήσεις. Στα--
τιστικές καί ἕρμηνεῐες, δημόσιες ἀπαγγε-
λίες κατηγοριῶν. δημοσιεύθηκαν καί δη-
μοσιεύονται καθημερινά ἀπὸ τά ὅργανα
καί τῶν τριῶν ἑταίρων. Σ’ ἕνα πρῶτο
στάδια, ἡ κοινή γνώμη φάνηκε νά πι-
στεύει ὅτι 6 «καὸγάς» τῶν κομμουνι-
στῶν. τῶν σοσιαλιστῶν καί τῶν ἀριστε-
ρῶν ριζοσπαστῶν στρεφόταν γύρω ἀπὸ
τό 7.4% τοῦ ἐνεργοῦ πληθυσμοῦ πού
«θίγεται» ἀπό τίς ἐθνικοποιήσεις. τὸ
15% τῶν ἐργαζόμενων σέ 6ιομηχανίες,
τὸ 15 μέ 20% τῶν 6ιομηχανικῶν ἐπενδύ-
σεων. Χρειάστηκε νά περάσει ἀρκετὸς
καιρὸς μέχρις ὅτου 6 «κοσμάκης» ἀρχί-
νσει νά καταλαὸαίνει ὅτι τὸ «πάπλωμα»
τοῦ κα61γά δέν ῆταν ἀκριὸῶς ἐκεῖνο πού
τοῦ παοουσίαζαν.. Ἐνω. στίς δηιιὸσιες
ἐμφανίσεις τους. οἱἡγέτες καί τῶν τριῶν
κομμάτων τῆς Ἀριστεράς δέν ἔπαψαν
ποτέ νά δηλώνουν ὅτι τό 6ασικό πρό-
6λημα πού ἀντιμετώπισαν κατά τήν τε-
λευταία καί κρίσιμη φάση τῆς σεπτεμ-
ὅριανῆς ἀναθεώρησης τοῦ «κοινοῦ προ-
γράμματος» ἠταν πρόὸλημα ἑρμηνείας
τῶν περί ἐθνικοποιήσεων παρσγγράφων.
διαπιστώθηκε σιγά- σιγά ὅτι ἡ ἀκολουθη-
τέα στρατηγική 7L_L’L τήν πιὸ ἀποτελ.5000-
τική ψηφοθηρία 511(5)παίξειέναν ἐξ’ι’σου
σημαντικό ρὸλο. Εἰπώθηκε, και γοαφηκε
κατά κόρα. ὅτι ἡ διάταξη τοῦ «κοινοῦ
προγράμματος» σύμφωνα μέ τήν ὁποία
οἱ ἐργαζόμενοι σέ μιάν ἐπιχείρηση ’έχουν
τή δυνατότητα νά προτείνουν τήν ἐθνι-
κοποίησή της. ἦταν οὐσιαστικά ἐκείνη
πού ἀνάγκασε τὸν ἡγέτη τῶν ριζοσπα-
στῶν, Ρομπέρ Φάμπρ, νά προκαλέσει τήν
7.91011 τῆς 2311; Σεπτεμὸρίου. Στήν πρα-
30
Τοῦ "qu Φσκίνου
,γματικὸτητα, πρόκειται γιὰ διάταξη τε-
λείως ἀνώδυνη, ἀφοῦ ἀναφέρεται σέ δι-
καίωμα πού ἀναγνωρίζεται. θεωρητικά
τουλάχιστο, ἀπὸ τό Σύνταγμα.
ΣΕ ὅποιο στρατόπεδα καί ἀν ἀνήκουν
οἰ ἀντικειμενικοί σχολιαστές διαπιστώ-
νουν ὅτιτὸ «κοινό πρόγραμμα» τῆς γαλ-
λικῆς Αριστεράς εἶχε καταστρωθεῖ ἐρή-
μην μιάς ἐξαιρετικά ρευστῆς οἰκονομικῆς
κατάστασης πού δέν ἀπέχει πολύ ἀπὸ
τήν κρίση. ”Αν μάλιστα ἀνατρέ-ξεί κανείς
016 στοιχεῖα πού εἶχαν στή διάθεοή
τους, τό 1972, οἱ ὑπογράψαντες τό προ-
άγραμμα (ἐνεργειακή κρίση. ἀνεργία.
συνεχεῖς κοινωνικές συγκορούσεις), θά
δεῖ ὅτι δέν εἶχε γίνει ἡ παραμικρή σο-
6αρή συζήτηση σχετικά μέ τὸν ά μ ε 0 ο
ρόλο πού θά μποροῦσε νά παίξει τό
«κοινό πρόγραμμα», σέ περίπτωση
ἐφαρμογῆςι του, γιά τήν ἀ ν τ ι μ ε τ ώ-
π ι ση αὐτῆς τῆς κρίσης. Κι αὐτὸ ση-
μαίνει 611. εὐθύς ἀπὸ τήν ἀρχή. ἡ διαδι-
κασία ἀλλά καί ἡ δυναμική τῆς ἕνότητας
τῶν ἀριστερῶν δυνάμεων δέν στηρίχθηκε
πάνω στούς φορεῖς τῆς 66011;. ἀλλά σέ
νησίδες θεωρητικῆς πολιτικῆς καί και-
νωνικής νηνεμίας, εἰδικά σέ. μιά περίοδο
ὅπου 6 κοινωνικὸς και οἰκονομικός
ὠκεανὸς ἦταν ἐξαιρετικά φουρτουνια-
σμένος. Οἱ Μαρσέ, Μιτεράν καί Φάμπρ
δέν ἕκαναν τίποτα ἀλλο ἀπὸ τό ν’ ἀδει-
άσουν μερικά 6αρέλια λάδι στήν ἐπιφά-
νεια, γιά νά ἕχουν τήν ψευδαίσθηαη τῆς
ἠρεμίας, δηλαδή γιά νά μήν ἀναγκα-
σθοῦν ν’ άντιμετωπίσουν τὸ 6ασικό πρὸ-
6λημα.τῆς ἐπιλογῆς στή δ ι α χ ε ί ρ ι 0 η
τῆς σημερινῆς κρίαης καί τήν καθαρά
ἀντικαπιταλιστική της ἀντιμετώπιση.
ἸΟ Κομμουνιοτικό κόμμα επιδίδετάι
τὸν τελευταῖα καιρό σέ μιάν ἐκστρατεία
τοῦ στύλ «ὅλέποντας καί κάνοντας» καί
πού ἔχει τὸ ἀμφίὸολο «προσὸν» ὅτι δέν
ἀναγκάζει οὔτε τὸν ἕνα οὔτε τόν ἀλλο νά
πάρουν μιά ξεκάθαρη θέση ἀπέναντι στό
6ασικό θέμα τῶν πολιτικῶν στὸχων μιᾶς
ἐνδεχόμενης κυ6ερνητικῆς συμμαχίας.
Εἶναι ὅμως πολλαί ἐκεῖνοι πού πιστεύ-
ουν ὅτι αὑτοῦ τοῦ εἴδους ἡ ἐκλογική
ἐπένδυση μπορεῖ νά καταλήξει σέ φιά-
σκο. Κι αὐτὸ φαίνεται πώς περιμένει ὁ
πρόεδρος Ζισκάρ ντ” Ἐσταίν γιά νά
πραγματοποιήσει τό μεγάλο του ὅνειρο
τῆς δημιουργίας ένὸς κεντρώου πολιτι-
κοῦ ρεύματος μέ τή αύμπραξη τῶν σοσι-
αλιστῶν. “Ὀμως, μιά τέτοια ἐξέλιξη θά
εἶχε μοιραῖες αυνέπειες τὸσο γιά τούς
σοσιαλιστές καί τὸ στρατόπεδα τῆς Ἀρι·-
στεράς γενικά. ὅσα καί γιά τὸν ἴδια τὸν
πρὸεδρο. πού δέν φαίνεται νά ἔχει ὑπο-
λογίσει σωστά τίς ἐνδεχόμενες ἀντιδρά-
αεις ἐνὸς ἀπογοητευμένου πολιτικοῦ κὸ-
αμου.πού θά ξαναπεράσει στήν κλασική
κοινωνική πάλη, προκειμένου νά πετύχει
μέ τή δράση αὐτὸ πού δέν θά ’χει πετύχει
μέ τίς κάλπες.
ΚΑΙ ὅμως, ἡ κρίση πού συγκλονίζει
σήμερα 11'1_ γαλλική Ἀριστερά θά μπο-
ροὺσε νά εἶχε ἀποδειχθεῖ σωτήρια. Πρός
αὐτή τήν κατεύθυνση φαίνεται νά κατα-
6άλλει μερικές «ναυαγοσωστικές» προσ-
,πάθειες ἡ ἀριστερή πτέρυγα τοῦ Σοσι-
αλιστικοῦ κόμματος, πού ὑπὸ6αλε
πρόσφατα μιά σειρά προτάσεων γιά τήν
ἐπανάληψη τῶν ἐπαφῶν ἀνάμεσα στούς
«ἑταίρους». Οἱ προτάσεις αὐτές στηρί-
ζονται, γιά πρώτη φορά μετά τίς 23 Σε-
πτεμ6ρίου, σέ μιά νέα ἐνωτική δυναμική
πού θεμελιώνεται στήν ἀγνοημένη μέχρι
σήμερα 66011 καί πού εἶναι ἡ μόνη πού
μπορεῖ νά δώσει ἕνα καινούργιο νόημα
στό «κοινό πρόγραμμα». Χωρίς αὑτή τή
δυναμική καί μέ πὸλεμο ·ἀπὸ ξεχωριστά
«ταμπούρια», ἡ γαλλική Ἀριστερά δέ
’φαίνεται νά ἔχει τήν παραμικρή πιθανό-
τητα νίκης.
 'H ἀντίστροφη τροχιά πού ἀκολού-ι
Θησε ἠ ύιτὸθεση αὐτή στήν Ἀγγλιά
καθώς καί οἱ εἰδικές συνθῆκες
κάτω ἀπὸ τίς ὸποῖες ἔγινε.εἶνσι καί
τὸ μεγαλύτερο ένδισφέρον της.
Μέσσ στό κλίμα τοῦ εύρωκομμου-
νισμοῡ κάθε ἀναφορὰ 0’ ἕνα νέο
ΚΙ( Θα γεννοῡσε προϊδεόσματα
καταργησης τῆς δικτατορίας τοῦ
προλεταριατου, εἰρηνικοῦ περά-
σματος στό σοσιαλισμό, κριτικῆς
100 σοὸιετικοῡ κομμουνιστικοῡ
ὺποδείγματος. Ἀλλά ὸχι. Χρονολο-
γική μόνο εἶναι ὴ «νεότητα» 100
νέου ΚΚ πού ἱδρύθηκε στίς 17 ’Iou-
λίου 1977 στήν Ἀγγλία,
ςΗ διάσπαση τοῦ
ἀγγλικαῦ K.K. »
Στήν ούσία θέλει v0 εἶναι ἕνα νέο έπα-
ναστατικὸ μαρξιστικὸ - λενινιστικό κόμμα,
πού Θ’ ἀνατρέχει “ίσια στήν παράδοση 100
μπολοεθικισμοῦ, ξαναρχίζοντας τὸν ἀγῶνα
ένάντια στὸν καπιταλισμὸ, τὸν ὸπαρτουνι-
σμὸ καί τὸ ρεφορμισμὸ στό σημεῖα πού τὸν
αφησε τὸ ἀγγλικό ΚΚ μετά τήν ’ίδρυσή του
απὸ τὸ Λένιν τὸ 1920. 'An0 10 1920 Kai
μετα, τα ἰδεολογικά ρεύματα τοῦ φαμπια-
νισμοῡ (FABIANISM) καί τοῦ έργατικισμοῡ,
(LABOURISM) αλλοιώσανε τὸ ἐπαναστατικὸ
περιεχόμενα τοῦ ΚΚ “Αγγλίας, τὸ ὸποῖο κα-
τέληξε v0 προωθεῖ τρέϊντ - γιουνιονίστυαες
Kai οἰκονομίστικες θέσεις, ἀνοίγοντας έτσι
τὸ δρὸμο στὸν προδοτικό για τήν έργατική
ταξη διαλογο συνδικαλιστικῆς ἠγεσίας καί
κυθέρνησης. T0 νέο ΚΚ θέλει νά θαλει τέ-
λος 0‘ ὅλα αύτά. ,Μετά, λέει, -τα γεγονότα
τοῦ Μάη 1968 στό Παρίσι. τή μεγάλη έπί-
θεση 100 Τέτ 010 Βιετνάμ, τήν ἀποφασι-
,ατική «παρέμθαση» τοῦ στρατοῦ «τῶν έρ-
γατῶν» στήν Τσεχοσλοθακία καί τά ἀπε-
λευθερωτικα κινήματα τῆς Ἀφρικῆς, μπαί-
νουμε σέ μιά φάση ὸξύτερου ἀνταγωνι-
’σμοῦ ἰμπεριαλισμοῡ1καπιταλισμοῡ καί σο-
σιαλισμοῦ. “Η Ἀγγλία δέν μπορεῖ να μείνει
ἀργή μπροστά 0' ὅλα αὑτά. OI ἀπεργίες
τῶν ἀνθρακωρύχων τοῦ 1972 (1100 σήμαναν
τὸ τέλος τῆς κυῧέρνησης Heath) καί τοῦ
1974, ὁδήγησαν σέ μιά πόλωση τῶν ταξι-
κῶν δυνάμεων, μια ἀναμέτρηση στήν ὸποία
ἡ σοσιαλδημοκρατία έγινε τὸ καινούργιο
ὅπλα τῆς ἀρχουσας τάξης. Ἕτσι μιά έργα-
τική κυθέρνηση κυριαρχημένη ἀπὸ τή δε-
ξιά της ἀνάλαθε νά συνεχίσει τὸ «διάλογοι»
μέ τούς ἀρχηγοὺς τῶν συνδικάτων, νά γο-
νατίσει οἰκονομικὰ τή χώρα καί v0 προ-
λειανει τὸ ἔδαφος για τήν ε’ίσοδο τῆς Ἀγ-
γλίας στήν ΕΟΚ, πού κὸστισε τήν κάθετη
πτώση τοῦ θιατικοῡ ἐπιπέδου τοῦ λαοῦ
της. Καί αύτά συμθαδὶζουνε μέ μιά ὸξυνση
τοῦ μιλιταριστικοῦ πνεύματος οτήν “ἰρλαν-
δία καί μιά ὅλα καί μεγαλύτερη έξάρτηση
τοῦ ἀγγλικοῡ κεφαλαίου ἀπὸ 10 γερμανικὸ
διαμηχανικό καί τραπεζικό κεφάλαια καί τὸ
IMF (Διεθνές Νομισματικό Ταμεῑο). Εἶναι
χαρακτηριστικές στό σημεῖα αύτὸ 0'1 πρὸσ-
φατες ἀπειλές τῆς δυτικογερμανικής κυ-
6έρνησης μπροστά στήν προοπτική v0
ἐλαττώσει ἡ “Αγγλίσ τὸν προϋπολογισμὸ
για τήν ἀμυνα της. Ἀκούοτηκε πῶς έτσι θ’
ἀδυνατιζε τὸ δυτικὸ συνασπισμὸ καί τυπικα
μόνο θα ἦταν μέλας τοῦ ΝΑΤΟ. Πράγμα
πού θάφερνε σαν ἀντιπερισττασμὸ Eva εἶ-
δος οἰκονομικοῦ ἀποκλεισμοῦ ἀπὸ τὸν εύ-
ρωπαϊκό Κέρθερο τῶν ἀμερικάνικων συμμ
φερόντων, τή Δυτική Γερμανία. ”Εχοντας
ἔται τα πράγματα, μπροστά στήν ανικανὸ-
τητα τῶν “Εργατικῶν, τή διείσδυση τῶν
τροτσκιατῶν στήν ἀριστερά τού 1κίΞργατικοῦ
κόμματος, κι ένα πλαδαρό κι ἐκκεντρικό
ΚΚ μέ μόνο 25.300 μέλη, τὸ νέο ΚΚ μέ τὸν
ἀρχηγὸ του SID FRENCH καί τα 4.000 μέλη
Τοῦ Νίκου,Ἀναστασόπουλου
του ἐλπίζει ν’ αναλάθει τη σκυτάλη τῆς
σωστής έπαναστατικῆς δράσης.
'H 6100110011 100 KKA αρχισε στήν περι-
φερειακή έπιτροπή τοῦ SUSSEX, ὅπου ἀπὸ
καιρό έθραζε ὴ ἀντίδραση, 'O «ἐπαναστα-
τικὸς πυρῆνας» αντέδρασε στῆν ἐγκατά-
λειψη 100 ὅρου «δικτατορία 100 πραλετα-
ριαταυ» ἀπὸ τό προπαρασκευαατικὸ κεί-
μενο τοῦ «αγγλικοῦ δρόμου πρὸς τὸ σο-
σιαλισμὸ», παρα τίς έπεξηγήσεις πού 60-
Θηκαν μέσω τῆς MORNING STAR, ὅτι δη-
λαδή ὸ ὅρος ἀπαλείφθηκε ἀλλά ἡ ούσία
ἔμεινε ἀκέραια μέ τη φράση «καταληψη
τῆς ἐξουσίας ἀπὸ τήν έργατική τάξη καί
τούς συμμάχους της». Φαίνεται ὅτι ὸ κόμ-
πος εἶναι στή δικτατορία τοῦ προλεταρια-
του λοιπὸν. T0 περίεργα ὅμως εἶναι ὅτι τὸ
νέα ΚΚ δέν εἶναι λιγότερο κρυπτογραφικὸ
καί διφορούμενο στό θέμα αύτὸ. "E101 0
SID FRENCH δηλώνει στήν GUARDIAN τήν
1.8.77 ὅτι «ἠ ἐπαναστατική αλλαγή θά γίνει
εἰρηνικά, μέ μαζικούς ἀγῶνες τοῦ 6ρετανι-
K00 λαοῦ, πιθανῶς μέ γενικές ἀπεργίες,
χωρίς ἐμφύλια πὸλεμο καί χωρίς έξῶτερική
έπέμθαση. Καί αύτὸ χάρη στὸ προηγού-
μενα τοῦ 1917 στή Ρωσία». Τότε, ποῦ εἶναι
ἡ διαφορά; Σέ έπίσημη καί ἀνεπίσημη αρ-
νηση; Στὸν κρυφὸ ρεφορμισμὸ τοῦ νέου
ΚΚ καί τὸν αναιχτὸ ρεφορμισμὸ 100 πολιοῦ
ΚΚ; Ἀκὸμη καί SID FRENCH δέν παραδέ-
χεται τήν “ύπαρξη πολιτικῶν κρατουμένων
οτή Ρωσία καί έξισώνει τὸν ἀντι - σοθιετι-
σμὸ μέ τόν ἀντι - καμμοιινισμό, κλείναντας
έτσι τὸ δρὸμα στὸ διάλογο μέ ἀλλα 000E1-
στικά κομμουνιστικα σχήματα.
Ποιὸ εἶναι τὸ μέλλον τοῦ νέου ΚΚ; “Ὀχι
λαμπρὸ καθώς φαίνεται. Ἔχει λιγοστα μέλη
καί καμιά έπίσημη ἀναγνώριση. Στό συν-
έδρια τοῦ ΚΚ “Αγγλίας πού θα γίνει τό
Νοέμθριο θα παραατεῖ ἐπίσημα ἀντιπρα-
σωπεία τοῦ σοθιετικού ΚΚ. Ἐνῶ ἀκὸμη κα-
μιά κίνηση ἀναγνῶρισης τοῦ νέου ΚΚ δέν
ἔχει γίνει ἀπὸ τήν πλευρά τῆς ΣΕ οὔτε ἀπ’
τήν πλευρά καμιάς ’ἀλλης χώρας. Καί εἶναι
εἰρωνεία τῆς τύχης πού σκοπὸς τοῦ συν-
εδρίου θα εἶναι ἡ συζήτηση γύρω ἀπὸ τὸ
κείμενο τοῦ «ἀγγλικοῦ δρόμου στό σοσια-
λισμὸ». πού καταρνεῖ τή δικτατορία Ιτοῦ
προλεταριατουί Πραγματικα, ή απαψη πού
έκφραστηκε ἀπὸ τούς ὸπαδούς τοῦ παλιοῦ
KK, 011 ἔται ή ὸμαδα πού ἀποοχίοτηκε χα-
νει κάθε πιθανότητα v' ἀκουστεῖ ὴ φωνή
της,έχει μια ρεαλιστική 6αση. 'H ὸμάδα 100
SID FRENCH ἔχει τώρα τήν ἡμερησία έφη-
μερίδα της, τὸ «Νέο Ἐργάτη» (NEW WOR-
KER). τίς οργανώσεις της μέσα στα συνδι-
κατα καί περίπου 4.000 μέλη. Ἔχει ὅμως
χασει τήν πιό σημαντική πλατφὸρμα της
για τήν άσκηοη οὺσιαστικῆς έπίδρασης καί
πανω στα μέλη τοῦ ΚΚ καί πάνω στήν ἐρ-
γατική ταξη. ”Ισως αύτοί 01 ταχτικοί λόγοι
v0 ὲρμηνεύουν καί τή σιγή τῆς ΣΕ.
”000 y10 τήν παράδοση καί τήν ἰστορία.
αὺτές νομιμοποιοῡν ἀπόλυτα τή 000E1-
ατική ακοπια, τὸ εἰρηνικὸ πέρασμα 010 00-
σιαλισμό. Γιατί καί ὸ Μαρξ καί ὸ ’Ἐνγκελς
πιστέψανε πώς ὴ Ἀγγλία θα ἠτανε ή μὸνη
χώρα ὅπου ἡ έπαναστατική ἀλλαγή μπο-
ροῦσε v0 συντελεστεῖ χωρίς έπανάσταση.
Γιατί οἰ ρίζες τοῦ κοινοθουλευτισμοῡ μπαί-
νανε θαθιά μέσα οτή 6ιομηχανική ἐπανά-
σταση καί τίς ταξικές διεκδικήσεις τοῦ
προλεταριάτου, Κι ἀκόμη ἐπειδή ὸ χαρτι-
σμὸς, τὸ ἰδεολογικὸ κίνημα πού φυσικά
τῶρσ 0 810 FRENCH θεωρεῖ ξεπερασμένο,
εἶχε αναγνωριστεῖ κι ἀπ’ τούς δύο ’σαν
έπαναστατική ἰδεολογία, 0v καί ὸχι μέ
κομμουνιστικὸ περιεχόμενα Παράλληλα
ὅμως, καί κάπως αντιφατικα, καί ὸ Μαρξ σέ
αρθρα του, καί ὸ “Ἐνγκελς στήν ὸμιλία του
για τήν Πολῶνία τὸ 1847, ἑκφράζουνε τήν
πίστη ὅτι ή έπανασταση Θά ξεσπάσει πρῶτα
στήν Ἀγγλία, ὅπου ἡ πόλωση τῆς ἀστικῆς
ταξης καί τοῦ προλεταριάταυ ἔχει Βαθύνει
τὸσο πολύ πού v0 μή μπορεῖ να συγκρατή-
σει πιό τήν ἕκρηξη. Θ* ἀκολουθούσανε ἡ
Γαλλία καί ἠ Γερμανία, ὅπου τὸ προλετα-
ριατο θ’ ἅρπαζε τήν έξαυσία ἀπ’ τά χέρια
τῆς ἀστικῆς ταξης, μὸλις αύτή κατέστρεφε
τήν πρωσσική αύταρχία. Ἀλλά ἀνάμεσα
στίς δυό αύτές ἀντίθετες ἀπόψεις μεσολα-
θεῖ ἡ ἀποτυχημένη εύρωπαῖκή ἑξέγερση
τοῦ 1848. ”Ύστερα 011' 10 γεγονός αὐτὸ ἀλ-
λαζει ἡ ἑρμηνεία τῆς ἱστορίας. Ἐπομένως
κανείς δέν μπορεῖ νά σταθμίσει τελικά,
τουλάχιστο μέ 6αση τίς πρῶτες πηγές.
ποιὸς τελικά εἶναι 0 έπαναστατης καί ποιὸς
ὸ αύτοπιστής. Ποιὸς ὸ πιστὸς συνεχιστής
καί 110109 0 διασπαστής. Τήν ἀπάντηση
ἰ’σως δίνουν ol ’ίδιοι οἰ Μαρξ - Ἔνγκελς σέ,
μια αναλυσή τους στήν έφημερῑδα τῆς
«Νέας Ρηνανίας»; για τήν ὥρα ή μεγαλύ-
τερη ἀπειλή. για τήν ’“ταξη’” στήν “Αγγλία,
δέν 6ρίσκεται στούς κινδύνους πού
προέρχονται ἀπὸ τὸ Παρίσι, ἀλλα εἶναι μια
αμεση συνέπεια αύτής τῆς “ίδιας τῆς ταξης,
ένα φροῦτο ἀπὸ τὸ δέντρο τῆς ἀγγλικῆς
έλευθερίαςῑ μιά ἐμπορική κρίση». "Av ἀντί
για έμπορική διαθάσουμε οἰκονομική κρί-
ση, δέ θα ε’ίμαστε μακριά ἀπὸ τήν τωρινή
εἰκόνα πού παρουσιάζει ή “Αγγλία. T0 011
μιά οἰκονομίστικη ὸπτική έρμηνεύει ακὸμη
καί σήμερα καλύτερα τήν κοινωνική κατα-
σταοη οτήν “Αγγλία, εἶναι μιά πραγματικὸ-
τητα πού δέν πρέπει ν’ ἀγνοήσει ὅποιος
θέλει να γίνει ἡγέτης τοῦ τοξικοῦ ἀγῶνα·
στή χώρα αύτή. Για 10 ύπὸλοιπα μοναδικός
τρόπος σταθμισης τῆς ὸρθὸτητας ἥ μή
μιάς θεωρίας παραμένει ή επαναστατική
πρακτική καί τά συγκεκριμένα κέρδη της.
ἰ]
31
 Κοὺὅας), έναωματωνὸτανε στούς διανο-

ΤΣΙΞ ΓΚΙΞΒΑΡΑ; ούμενους καί στό «ἀριστοκρατικό»

απουδαατικό κίνημα (μόνο ατή μετεπα-
ναατατική Κοὺὂα ὑπῆρξε μαζική παι-
ὃεία), πού ἡ ἱστορία μετάτρεψε αέ ἱστο-
‘O ἑποινοιατόιτης - αόμὸολο ρικά ὑποκείμενα, αέ «γιακοὸίνους» ἑνὸς
ἀργοπορημένου 1848. Γι’ αὐτό ὁ 1100191-
σμὸς ἠταν σύγχρονα 6091.0 λαῖκὸς καί
μαζικός, ἀλλά καί αυντηρητικός καί
Ὁ Φιντέλ Κάοτρο καί ὁ Ἐρνέατο Τσὲ Γκεόάρα προέρχονταν ἐξ ἴσου ἀμυντικός. Μεταξὺ τοῦ 1959 καί τοῦ
ἀπό τούς φοιτητικούς κύκλους τῆς ἀριστερᾶς καί συμμερίζονταν τήν πολύ 1962 ἡ ριζοσπαστικοποίηαή του πρα-
ὁιαὸεὸομένη ποπουλιστική καί «ὑοτερο-ἀναγεννηοιακή» ἰὸεολογία πού γματοποιήθηκε κυρίως σάν ἄμυνα, σάν
κυριαρχοῦσε τό 1958- 59 0’ αὐτά τά περιόάλλοντα. 0 λατινοαμερικανι- ὑπεράαπιαη τῶν ἐθνικῶν καί δημοκρατι-
κός ποπουλισμός γέννησε αργοτερα εἴτε τόν «ἀναπτυξιακό» ρεφορμισμό, κῶν περιεχομένων τῆς ἐπανάστααης,
εἶ’,τε ἰὸιαίτερα ὕστερα ἀπό τή νίκη τῆς κουόανέζικης ἐπανάσταοης, τό μπροστά ατήν τρομερή έπιθετικότητα
μύθο τοῦ ἀγροτικοῦ 611/1691111011 A1161 αὐτές οἱ ὁυό ἱστορικές μορφές τοῦ γειτονικοῦ ἰμπεριαλιαμοῦ καί στούς
φόὸους τῆς ντόπιας ἀστικῆς τάξης.
κατάφεραν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς νά κρατήσουν σέ σχέση μέ τόν ποπουλιαμό,
Στήν Ἀργεντινή τοῦ Τσέ Γκεὸάρα. τὸ
μιά οτάαη τελείως ὁιαφορετική. γι’ αὐτό 16 λόγο 16 μπέρὸεμα τῶν ὁύο απουδαατικό κίνημα καί οἱ ἀριστερόί
προσώπων ατήν κοινή κατηγορία τοῦ «νοτιοαμερικανικοῦ καατρισμοῦ» διανοούμενοι ζοῦσαν μιά πιό μοντέρνα
ἕᾶς ἐμποδίζει νά ξεχωρίοουμε ὸύο φαινόμενα πού οτήν πραγματικότητα τραγωδία; ὁ Περὸν εἶχε καταφέρει v0
ιαφερουν. «ἐνσωματώαει» τήν ἐργατικὴ τάξη α’ ἕνα
αὑααωμο «κοινωνικό κράτος» 1.15170601—
Τό απουδαατικὸ κίνημα ἦταν ατήν πορία τῆς λύαης τοῦ προόλήματος τῆς λοντας τίς’ συνδικαλιατικές ὀργανώαεις
προεπαναατατική Κσύὸα ἡ πρωτοπορία ἐθνικής ἀνεξαρτηαίας καί τῆς δημιουρ- τῆς ἐργατικής τάξης σέ θεμέλια τοῦ κυ-
καί τό ὀργανωτικό κέντρα μιᾶς ἀστικῆς γίας τοῦ αύγχρονου κράτους. Ὁ Καοτρο όερνῶντος κόμματος. ‘H ἀριστερά, κλει-
μάζας ἀκόμα ἀδιαφοροποίητης, διατη- ἔται ἀντιπροαώπευε μιά «ἐθνική καί ομένη στό γκέτο τῶν πανεπιατημίων καί
ρημὲνης σέ μιά πλαστική καί «μαγματι- λαϊκή» θέληση πού, μηρός στήν παρά- τῶν φοιτητικῶν συνοικιῶν τῶν μεγαλου-
κή» καταστααη, ἀπὸ τήν τεράστια αργο- λυση τοῦ ἐργατικοῦ κόμματος (τοῦ K.K. πόλεων, σπαρταροῦαε σάν τὸ ψαρι ἔξω

32
ἀπὸ τό νερὸ. Ἐπιπλέον τά πρῶτα 61’]-
0010 πού τότε ἔκανε ἡ μαζικὴ παιδεία,
ακατείνιαζαν 10 μέλλον τῶν νέων διανα-
αύμενωνῑ ἕνας δάακαλας ἔφτανε νά κερ-
δίζει λιγότερα ἀπό τὸν έργατη γῆς, ἕνας
7509 7101909 λιγότερα ἀπό 570 μηχανικὸί
Ἶ-Ιταν ἡ πραλεταριαπαίηση τῶν «ἀρ-
χαίων καί εὐγενῶν» ἐλευθέριων ἐπαγ-
751001107, πού ἀναγγέλλονταν, ὅπως γί-
νεται πάντα α’ αὐτές τίς περιπτώσεις,
σάν ἀνεργία, ξερίζωμα, ἔλλειψη πρα-
απτικῆς καί κοινωνικῆς τοπαθέτησης.
”Ανθιζαν ἔτσι αἱ αὐταπίες, τά πολιτικά
παραμιλητά, αἱ κεραυναὸόλες ἰδεαλαγι-
κές μόδες, ἡ ἀπεγνωσμένη ἀναζήτηση
μαγικῶν λύσεων. Καί μια ἀπ’ αὖτές
ήτανε «ἡ ἀνακαλυψη τῆς Ἀμερικῆς», ἡ
τάση πού ἔκανε πολλούς νέους νά·δια-
σχίσουν (καμιά φορά καί μέ τά παδια)
ὅλα σχεδόν 10 Νατιά τῆς ἠπείρου, ἀνα-
ζητῶντας 10 «5171090710», 10 006010
0770 κόσμο τῶν κάμπων, μακρια ἀπὸ 10
έπίαημα καί ἱκαναπαιημένα πραλεταρι-
010 τῆς Ἀργεντινῆς. Δέν ἦταν 00709 100
6 Γκεόάρα πού, διασχίζοντας μέ τὴ μα-
τοσυκλέτα τίς ”Ανδεις, κατέληξε στὴ
Γαυατεμάλα, παύ ζοῦαε τότε τὴ δημα-
κρατικὴ ἓπαναστααη τοῦ Ἀρμπένθ.
Ἀπὸ τὴν τραγωδία τῆς Γαυατεμαλας,
τῆς ἐπανάστασης πρῶτα καί τῆς ἀντεπα-
ναστασης κατόπιν, κι ἀπὸ τὴ «71011061-
νιστικὴ» δαμὴ τῆς κουὸανικῆς ὀργάνω-
αης «26 Ἰούλη», 6 Γκεὸαρα πῆρε σται-
χεῐα για νά ἀναπτύξει τὴ Θεωρία ταυ τῆς
ἀμεσης δρασης, σάν. «ἐπικραυατὴρας».
σαν ἠθικὴ ἀπελευθέρωση, σαν παραδει-
γμα για τίς μάζες καί σαν ἀντίτιμα ταῦ
κινδύνου καί ταῦ 6070100, 05 λίγα λό-
για, τὴ θεωρία ταῦ ανταρτικαυ «FOCO»
(ἑστία πυρκαγιάς), μιά θεωρία πού 50—
πνευσε 075607 ὅλα τά ἀνταρτικα, εἴτε
τῶν πόλεων εἴτε-τῆς ὑπαίθρου.
Μια τέτοια θεωρία δέν μποροῦσε 70
γεννηθεῐ ἀπὸ τούς «γιακαὸίναυς» σπου-
δαστές τῆς Καραϊὸικῆς, για τούς ὁποίους
10 071091010 ἦταν 10 πολύ πολύ μιά
μορφὴ ἀγῶνα για να κατάχτὴσαυν τὴν
πλειοψηφία τῶν ἀγρατῶν καί για 70
01100007 τὴν ἀστική ἀπαμὸνωαη τῶν δη-
μακρατικῶνιταιίς καμμάτων. Αὐτὴ ἡ θε-
ωρία μποροῦσε 0070 70 γεννηθεῖ ἀπὸ
τούς ἀπαμανωμέναυς καί κλεισμέναυς
στό περιθώριο διανασύμεναυς μιᾶς μαν-
τέρνας καπιταλιστικῆς κοινωνίας. Δια-
νααύμεναι ἀπεγνωσμένα ἀπσμανωμέναι
χαρις στή ρεφαρμιστική ἔναωμάτωση τοῦ
πραλεταριαταυ στίς δαμές τοῦ κοινωνι-
κοῦ κράτους, σαν 10 ἀρχικὸ περιδάλλσν
ταῦ Γκεόαρα. Ἡ ἔναπλη ὅία δέν εἶναι γι’
αὐτόν, ὅπως 0107 1100191000, 570 μέσα
για τήν ὀργάνωση ταῦ ἀπασυνθεμένου
καί ὑποτελῆ ἀγροτικοῦ κόσμου. Στόν
«γκεόαρισμό», ἡ ἔναπλη ὅία εἶναι 10
διαχωριοτικὸ σταιχεῐα σέ σχέση μέ τὴ
«ρεφαρμιστικὴ προδοσία», ὁ «κριός»
παύ σπαει τό μαναλιθισμό τοῦ κοινωνι-
κοῦ κράτους, ξεκινώντας ἀπό τίς περι-
αρισμένες δυνάμεις μιάς μειανότητας
τολμηρῶν διανοούμενων. Εἶναι, μιά πρ-
λιτικὴ ἀπὸ μόνη της, όχι ἕνα «μέσα». Εἰ-·
ναι 6 0070109 δρόμος για τὴν «ἐπανα-
σταση τώρα», ἀποφεύγοντας τό ἐνοχλη-
τικό ἐμπόδια τῆς συγκαταθεσης πού Οἱ
μαζες δίνουν στίς ὑπαρχουσες 60059, ξε-
πηδώντας 10 πρόὸλὴμα τοῦ ρεφσρμισμαῦ
σαν ἱστορικὴ συνθήκη ἑνός ὡρισμένου
πραλεταριαταυ. Γ ι’ 01510 6 711560910009,
ἀντίθετα μέ τὸν καθαυτό κ’·αστρισμό,
ἦταν έξτρεμιστικός, τολμηρός καί τυχα-
διωκτικός, ἀλλα συγχρόνως «ἀριστοκρα-
τικὸς» καί για λίγους ἐκλεκτούς.
Ὁ 711560910009, ὃυναμωμένος ἀπό τήν
κουὸανικὴ ἐμπειρία καί λίγα ἤ πολύ σω-
·στα διεκδικαύμενας ἀπὸ ἀντάρτικα κι-
νήματα μέ τα πιό διαφορετικά χαρακτη-
ριατικα ὅλων σχεδόν τῶν χωρῶν, τῆς
Λατινικῆς Ἀμερικῆς, τῆς Δυτικῆς Εὐ-
ρώπης, a1011107509, HHA, Κεϋλανης, εἶ-
ναι χωρίς 000160110 10 1110 7v10010 ἀπὸ
τά ρεύματα πού γεννὴθηκαν 010 «009-
φωμένα» περιὸαλλοντα τῆς Ἀργεντινῆς.
Ἀλλά δέν ἦταν καθόλου 10 0070: πάντα
κατα τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ '50.,
γεννήθηκαν ἄλλα δυό μεγαλα ρεύματα;
ἐκεῖνα 10 λεγόμενα τῆς «πραλεταριοποί-
ησης» (τρατσκιστικῆξ ἀπόχρωσης), καί
ἐκεῖνα τοῦ «περιθωριακοῦ παπαυλι-
σμαῦ», γεννημένο ἀνάμεσα στούς νέους
τοῦ Σασιαλιατικοῦ κόμματος καί πού
ἀναπτύχθηκε ἀργότερα ἀνάμεσα στούς Μ ιά ἀπό τίς τελευταῖες φωτογραφίες του.
ριζοσπαατικαπαιημέναυς χριατιανούς.
> Οἱ ὁμάδες τῶν σπαυδαατῶν καί τῶν δια- ἐκεῖνα πού παραδασιακα ἔμειναν ἔξω
ναούμενων μεταφέρθηκαν στίς έργατικές ἀπὸ τήν καπιταλιατική ὀργάνωση τῆς
συναικίες τῆς περιφέρειας, μπῆκαν στα κοινωνίας (λαῦμπεν-πραλεταριατα, νέαι
5970010010 για να δαυλέψαυν, 0106511]— μεταναστες, ὑπόκασμας, κλπ.). Ὁ πρῶ-
007 107 τρόπο ντυαίματας, ὁμιλίας, ζω- τος καί κύριος 010709 τῆς δρασης τους
ῆς, τῶν περανιστῶν ἐργατῶν. Ἀντικατέ- ἦταν οἱ 0510700159 πού ατριμωχνόνταυ-
στησαν 10 πρωταπαριακό θέατρα μέ τό σαν στίς παράγκες τῶν περιχώρων καί
ποδόσφαιρο, 10 ποίημα τοῦ Κέραυακ ἤ στίς πανσιόν ταῦ κέντρου τῶν μεγαλου-
10 616150 1015 Σαρτρ μέ 10 φωταρομάντζα πόλεων. Ἀντίθετα ἀπὸ τίς αλλες χῶρες
καί τὴ 6906171] έφημερίὸα. Μια γοητευ- τῆς Λατινικῆς Ἀμερικῆς, πού 570075
τική περιπέτεια ἴσως πιό ἡρωικὴ, στὴν πραὸλὴματα ὑπερπληθυσμαῦ, οἰ προσω-
γκρίζα καί θυσιασμένη καθημερινότητα ρινές συνοικίες τῶν πόλεων τῆς ”A9757-
της, ἀπό ἐκείνη τῶν δασῶν καί τοῦ 600— τινῆς παραυαιαζαυν, μ’ έλαχιστες ἐξαι-
7015. M510 ὅχι λιγότερο ἀνώφελη. ρέσεις, μεγάλη κινητικὸτητα. Δέν διευ-
κολύνεται ἔται ἡ δημιουργία 5709 κοινω-
Ὁ ρεφορμισμός έξακαλαυθαῦαε να
νικοῦ στρώματος, χρόνια ανεργαυ, καί
κυριαρχεῖ; δέν ἦταν ἀρκετά για τούς
ἐκεῖ ὅπου ὑπάρχει (κυρίως ατὴ Σαντα-
ἔπαναστάτες διανασύμεγαυς να ὅγάλουν
Φέ καί 010 Ταυκαυμαν), ἔχει περιορι-
κάλους 010 75910 1009 για να πηδήξαυίί
σμένες διαστάσεις. Οἱ νέαι διανοούμενοι
10 χαντακι πού 10159 χώριζε ἀπὸ 10 προ-
ἐγκατασταθηκαν α’ αὐτὸ 10 χῶρο κυρίως
151091010, γιατί 01510 10 χαντακι ἦταν
δ α μέσου τῶν «κοινωνικῶν λειτουρ-
φτιαγμένα ἀπὸ ἰδεαλαγία καί πολιτικὴ,
ῶν», ἱδρύοντας κέντρα περίθαλψης καί
ἦταν προϊὸν τῆς διάσπααης τοῦ ἴδιαυ
σχαλεῖα, κάνοντας ἀγῶνες για 10 νερό,
τοῦ 11901510910100, τῆς ἱστορικῆς ὑπό- -
τὸ φῶς καί τούς ὑπονόμους.
στασὴς του. Ἀπὸ τὴν «11901510910001-
Ἐτσι 6ρῆκαν ἐκεῖ, ατήν περιφέρεια _
ηαη» πέρασαν τότε στό συνδικαλιστικό
τῶν μεγαλαυπόλεων, 570 ραγιαμα στὴ
καί πολιτικό εἰσαδισμό, δηλαδή στήν
συνοχή τοῦ κοινωνικοῦ κράτους, παύ
ὑστερὸὸουλη ἀπαδαχὴ τοῦ περανισμοῦ
ἦταν αἱ νέαι πραλεταρισι, τῶν ὁποίων ἡ
καί τῶν ἀλλων ρεφορμιστικῶν δομῶν τῆς
ἀφαμοίωση προϋποθέτει μιά ριζικὴ δια-
τάξης, σέ μιά προαπτική πού μακροπρό-
φαροπαίηση ταῦ αυνδικαλιστικαῦ ἀπα-
θεσμα κινδύνευε νά καταλήξει στὴν αύ-
ρατ. Ἦταν 656010 570 ραγιαμα «ἐν δυ-
τοκτανία τῶν έπαναστατικῶν έμῧρύων
νάμει», παύ θα έμφανιζὸτανε 0070 ὅταν
τῆς ἀριστερῆς «ἰντελιγκέντσιας».
6’ αρχιζε ν’ ἀργαπαρεῑ 6 906009 τῆς κα-
”Οχι λιγότερο ἡρωικὴ ἦταν ἡ περιπέ- πιταλιστικῆς ἀναπτυξης- ἐπιπλέαν,
τεια ὅσων αρχιααν τὴν πορεία πρός τούς ἑπρὸκειτα για στρώματα “παθητικα, τά
«περιθωριακαύς», πρὸς τά στρώματα ὁποῖα 571075 ἡ ἀπααύνθεση καί ὅχι ἡ
33

Ὁ Τσέ Γκεὸάρα νεκρός.
θέση τους στὴν παραγωγικὴ διαδικασία,
μέ ὅλα τά πολιτικά ἀποτελέσματα πού
μπορεῖ νά παράγει μιά τέτοια ἀνώμαλη
κατάσταση. Καί πράγματι, σάν «ἱστο-
ρικὴ νέμεσις», ἐκεῖ πού ὴ ἀριστερά
κατάφερε ν’ ακουμπήσει σταθεράτό πὸδι
της στό ὂάλτα τῶν «περιθωριακῶν»
(πράγμα πού συνέὸη στὴ δεκαετία τοῦ
'60. κυρίως χάρις στό ἀπασταλικὸ
πνεῦμα τῶν ἀριστερῶν καθαλικῶν), πέ-
τυχε μόνο μιά ὑπατελὴ ἐνσωματωαη αὐ-
τῶν τῶν στρωμάτων στό σύστημα μεσο-
λαὸησης, στόν περανιαμό.
Ἡ διασπαση τοῦ ρεφορμιστικοῦ
μπλάκ πραγματαποιὴθηκε ἐπί τέλους σάν
ἀποτέλεσμα τῶν ἐσωτερικῶν του ἀντιθέ-
σεων, στὴν ἴδια τὴν καρδιά τῶν συνδι-
καλιστικῶν 6άσεών του.”Τά τρία διαφο-
ρετικά ίδεολαγικά οἰκοδομήματα φάνη-
καν συγχρόνως ψεύτικα καί ἐπιόεὸαι-
ωμέναῑ οἱ πρωταγωνιστές ἤτανε αὐτὴ τὴ
φορά οἱ νέοι πραλεταριοι πού ἀλλαξαν
κοινωνικὴ τοποθέτηση, καί πού ἀπό
«περιθωριακοί» γίνανε κανονικαί ἐργά-
τες τῆς νέας διαμηχανίας αύτοκινὴτων,
ἀτσαλιαῦ καί τῶν διυλιστηρίων. ῖΗταν
ἕνα ὀργανωμένο ἐργατικὸ κίνημα πού
παρουσίαζε στα τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ
’60 τελείως καινούργια χαρακτηριστικα
σέ σχέση μέ τὸ περονιστικο-
ρεφορμιστικὸ παρελθόν του· καί εὐθύς
ἐξ ἀρχῆς συγκρουότανε μέ τό κράτος καί
τὴ «συμμεταχὴ», ἀλλά ἡ ὅία του ἦταν δι-
εκδικητικὴ καί δημοκρατικὴ, ἕνα μέσα
καί ὅχι μιά πολιτικὴ,·ὅπως εἶχε θεωρητι-
κοποιὴαει ὁ Γκεὸάρα.
‘O γκεόαρισμὸς καί ἡ λατρεία τῶν
περιθωριακῶν στρωμάτων (μποροῦμε
άραγε νά τήν ὀναμάσαυμε «μαρκουζι-
σμό»;) εἶχαν τώρα πιά ἀποκρυσταλλωθεῑ
σάν ἐνα εἶδος ὑποαυνείδητου πολιτικοῦ
34
ὁρίζοντα, ἀόρατης ἰδεολογικῆς συσσώ-
ρευσης, πού ὅμως έὸγαινε στὴν ἐπιφα-
νεια στα προγράμματα τῶν διαφόρων
καμμάτων καί ὀργανώσεων. Αὐτές οἱ ρί-
ζες ἧταν καμαυφλαρισμένες, ἀγνῶριστες,
στά διάφορα ποπαυλιστικά, ἐθνικιστικά
καλούπια, _ κληρονομιά τῆς μεταπαλεμι-
κῆς φασης τῆς πάλης τῶν τάξεων. ”Αν ἡ
ἀργεντινὴ ἀστική ταξη ἐκρυὸε τὴν κοι-
νωνικὴ εἰρήνη πίσω ἀπό τὴ ρηταρικὴ
«για τὴν ἑνότητα τοῦ ἔθνους», ἡ ἀρι-
στερά ἐκρυὸε τίς παραχωρήσεις της στὸν
περονισμό τῶν ἐργατῶν πίσω ἀπό τό μυ-
στικισμό τῆς «ἐθνικῆς ἀπελευθέρωσης»,
δάνεια τῶν ἀντιαποικιακῶν ἐπαναστα-
σεων; ὁ γκεὸαρισμός μεταμφιέζονταν σέ
καστρισμὸ, ὁ μειονοτικός μαρκουζισμός
κρυὸὸταν πίσω ἀπό φανταστικές εἰκόνες
ἀνύπαρκτων ἀγροτικῶν μαζῶν καί ὁ
τροτσκιστικός «ἐργατισμός» πίσω ἀπό τό
πρότυπο τῆς Ὀχτωὸριανῆς ἐπανάστα-
σης.
”Ολα αὑτά τά ρεύματα τῆς ἀργεντινῆς
ἀριστερᾶς εἶχαν ἕνα κοινό πρόὸλημα,
ἐκεῖνα τοῦ ἱστορικοῦ ὑποκείμενου τῆς
ἐπαναστασης. Τό πραλεταριάτο παρου-
σιαζεται καθαρά όχι μόνο ἐνσωματω-
μένα στόν καπιταλισμὸ, ἀλλα καί θεσμο-
παιημένο, ὑπαστηρίζει δηλαδὴ δια μέσου
τῶν πολιτικῶν καί συνδικαλιστικῶν του
ὀργανώσεων τό περονιστικό κράτος. Καί
αὐτὸ εἶναι ἕνα ἀναμφισὸὴτητα γεγονὸς
γιά ὅλους. . τάξῆ, ἀλλά μέ ἐντελῶς ἀστική ἡγεσία καί
'O γκεὸαρισμός ἀντιπαραθέτει μια ἐρ-
γατικὴ ταξη μυστικιστικά ἐπαναστατικὴ
οτὴν οὐσία της, στα συνδικατα καί στα
κόμματα της, πού θεωροῦνται σαν γε·
λοία παραποίηση αὐτῆς τῆς «ἐπαναστα-
τικῆς οὐσίας». Οἱ μαζες εἶναι πάντα
ἐπαναστατικές, ἀλλάγαί ἡγέτες τους εἶναι
«προδὸτες», «πουλημέναι στὴν ἀστική
ταξη» καί γενικότερα ἀποτελοῦν ἕνα
προνομιοῦχο γραφειακρατικό στρῶμα
πού ὑπερασπίζεται τά ἀποκλειστικά
συμφέροντα τους κατ’ αὐτόν τόν τρόπο
οἱ νέαι διανοούμενοι κατανταῦν τήν ἐρ-
γατικὴ τάξῃ (τό «ἐπαναστατικὸ ὑποκεί-
μενα»1) σέ μιά μάζα ἀπὸ ἠλίθιους ἀνίκα-
νους νά ύπερασπισταῦν τά συμφέροντα
τους. Αὐτό ἀνταπακρίνεται στὴν ἀριστο-
κρατική ἀντίληψὴ τους τοῦ ἐπαναστατι-
κοῦ κόμματος. Αύτοί οἱ προλεταριαποι-
ημέναι καί μπερδεμένοι διανοούμενοι
θεωροῦν τούς ἑαυτούς τους ίδιοκτῆτες
τῆς ἀλὴθειας, τώρα πια οὔτε καν σαν
κατι τό «ἀντικειμενικό» (ἐξ αἰτίας τῆς
«καθυστερησης» τοῦ πραλεταριατου),
ἀλλα σάν δημιουργοί, ἐμπνευστές καί,
διαχειριστές τῆς ταξικῆς συνείδησης.
Ἀλλάζει μόνα ὁ τρόπος ὀργανωσης
τῆς δρασης τῆς μικρῆς ὸμάδας μέσα α’
αὐτὴ τὴ μάζα, ἀπό τὴ φύση της ἐπανα-
Ιστατικὴ ἀλλά ἀνίκανη να δημιουργὴσει
μιά αὐτὸνομη συνείδηση. ‘O γκεὸαρι-
σμὸς προτείνει τήν παραδειγματικὴ δία,
τόν FOCO πού πολλαπλασιάζει τὴ 6ία
τῶν λαϊκῶν καί συνδικαλιστικῶν ἀγώ-
νων· προτείνει τὴν ένοπλη ὀργανωοη
σάν ἀντικαταπιεστικό μέσα, προσέχον-
τας συγχρόνως να ὑπερασπιστεῖ μέ τά
νύχια καί μέ τα δὸντια τὸ μοναπώλιὸ του
τῶν ὅπλων ἀπὸ ὁποιαδὴπατε προσπά-
θεια ἐλέγχου καί αμεσης διαχείριαης τῆς
δάσης.
Αὐτὴ ἡ μεταφυσικὴ εἰκόνα τῶν ἐργα-
τικῶν ἀγώνων ἀνταποκρίνεται μέ δια-
στρεὸλωμένο τρόπο στίς πραγματικές
ἀντιθέσεις τοῦ ἀργεντιναῦ ρεφορμισμαῦ.
Τό, κοινωνικό κράτος στήν Ἀργεντινὴ
γεννήθηκε μεταξύ τοῦ 1943 καί 1946 μέ
μιά μεσολαῧηση μεταξύ τοῦ στρατιωτι-
κοῦ ἐθνικισμοῡ, πού ἀντιπροσώπευε ὁ
Περόν, καί τοῦ ἐργατικοῦ ρεφορμισμαῦ,
πού, μπροστά στήν ἀπόλυτη διαλυση τοῦ
ΚΚ καί τοῦ ΣΙ( (σαν ἀποτέλεσμα τῆς πο-
λιτικῆς τους ἀπέναντι στόν πόλεμα),
ἀντιπροσώπευε τό Ἐργατικό Κόμμα πού
εἴχανε ὀργανώσει τά συνδικατα. Ὁ Πε-
ρόν μόλις ἀνέὸηκε στὴν κυόέρνηση
κατάφερε να διαλύσει τό Ἐργατικό
Κόμμα καί νά ἀφομοιώσει τά συνδικατα
μεταὸαλλοντάς τα σέ στηρίγματα τοῦ
κυὸερνῶντος κόμματος. Πρόκειται για
μιά ἐμπειρία μέ μεγάλο ἐνδιαφέρον ἰδι-
αίτερα για τὴν Ἑλλάδα, ὅπου ἡ ἀστική
τάξη διάλεξε πάντα τὸ δρόμο τῆς ἀνοι-
χτῆς δίας καί δέν γνωρίσαμε ποτέ τέτοια
ρεφορμιστικά πειραματα. Στήν Ἀργεν-
τινὴ ἀντίθετα γεννήθηκε ἐτσι ἕνας ρε-
φορμισμὸς sui generis, 6ασιζὸμενος σέ
μιά δυνατὴ καί ὁργανωμένη ἐργατικὴ
πρόγραμμα·
Ὁάργεντινός καπιταλισμός πέρασε τὴ
φαση τῆς γρὴγορης οἰκονομικῆς ἀνάπτυ-
ξης μεταξύ τοῦ 1950 καί 1970 πετυχαί-
νοντας ψηλούς δεῖκτες ἀναπτυξης καί
ἀνανεώναντας ριζικα τὴν οἰκονομική του
δαμὴ. Κι αὐτὸ ἔγινε μ’ ἔναν τρόπο τε-
λείως διαφορετικό ἀπό ἐκεῖνον τῆς Ἰτα-
λίας, τῆς Γαλλίας ἤ τοῦ Μεξικαῦ καί τῆς
Βενεζαυέλας. Ξεκομμένος ἀπό τὴ μετα-
πολεμικὴ, διεθνή οἰκονομικὴ καταταξη,
ὅταν τέλειωνε πιά ἡ περίοδος τῶν καπι-
ταλιστικῶν κύκλων πού 6ασίζονταν ατήν
ἐξαγωγὴ πρώτων ὑλῶν ἤ στὴν ἐλαφριά
διαμηχανία, κατάφερε ν’ ἀναπτυχθεῖ υἱ-
αθετώντας τό μοντέλο πού αἱ Ἀργεντινοί
ὀνόμασαν Capitalismo de sarrollista
(ἀναπτυξιακός καπιταλισμός); πρόκειται
για Eva μοντέλο πού χαρακτηρίζεται ἀπὸ
ἐναν ὑψηλό 6αθμό οἰκονομικῆς αὐταρ-
κειας καί ἀπὸ τὴ μεταφορα κεφαλαίων
ἀπό τὴ 6αρια ὅιομηχανία κι ἀπὸ τὴ μι-
κρομεσαία μπουρζουαζία πρὸς τὴ με-
γάλη μοναπωλιακὴ ἀστική ταξη, στούς
κόλπους τῆς ὁποίας 10 κρατικὸ κεφα-
λαια κρατάει ἀποφασιστικές θέσεις.
Πραῦπόθεση για τήν ἐπιτυχία ἑνὸς τέ-
τοιαυ πρὸτυπαυ ἀνάπτυξης, εἶναι ἡ Ev-
10v11 ἐκμεταλλευση τοῦ πραλεταριατου,
πού σέ μιά χώρα σάν τήν Ἀργεντινή,
ὅπου δέν ὑπάρχουν μαζες ανεργων ἤ
ὑποαπασχολούμενων, μπορεῖ νά ἐπιτευ-
χθεῐ μόνο διά μέσου ἐνὸς πολιτικοῦ καί
οἰκονομικοῦ περιορισμοῦ 101') ἴδιαυ πρα-
λεταριακοῦ κινήματος. 'O περονισμὸς,
6ασιζὸμενος στό πραλεταριατο, ήτανε
Eva κίνημα πού ὅοηθοῦσε αὑτοῦ τοῦ εί-
δους τὴν τάση. Ἀκόμα κι ὅταν ἔπαιξε τό
διφορούμενα ρὸλα τῆς ἀξιωματικῆς
ἀντιπαλίτευσης ἀπὸ τὴ μιά καί τοῦ ἐκλα-
γικαῦ στηρίγματος τῶν κατοπινῶν ἀνα-
πτυξιακῶν κυὸερνὴσεων ἀπό τήν άλλη.
Παρανομος σαν κόμμα κατα τὴ διάρκεια
αὑτῆς τῆς περιόδου, κατάφερε νά θε-
αμοποιηθεῖ διά μέσου τοῦ συνδικαλιστι-
κοῦ μηχανισμοῦ, πού ἐξακολουθαῦσε νά
εἶναι 10 στήριγμα τῶν στρατιωτικῶν κυ-
θερνήσεων.
Μεταξύ τοῦ 1971 καί τοῦ 1973 ἡ
ἀστική ταξη αρχισε τίς πρασπαθειές 111g
v01 δώσει μιά θετικὴ ἀπάντηση στό μα-
ζικό κίνημα πού ἀπὸ 10 1968 εἶχε ἀρχί-
σει να δονίζει τίς δομές τῆς Ἀργεντινῆς.
Ἷ-Ιταν ἡ περίοδος ὕστερα ἀπ’ 10 «καρ-
τνοὸαθο» (ἐξέγερση τῶν ἐργατῶν τῆς
πόλης Κόρντοὸα), ἡ ἀναγέννηση μιᾶς
ταξικῆς μειονότητας μέσα στό διαμηχα-
νικό πραλεταριατο, ”H ἀστική ταξη
πρασπαθησε νά δημιουργήσει ἕνα νέο
πολιτικό μπλόκ 6ασιζὸμενο στίς ὑποχω-
ρήσεις πρός τούς μικρούς καί μεσαίαυς
ἀστούς καί σέ μιά νέα «ταξικὴ» συμφω-
νία μεταξύ 6ιαμὴχανων, συνδικάτων καί
στρατιωτικοῦ-γραφειοκρατικοῦ μηχανι-
σμοῦ. 'O Περόν, ἐκμεταλλευὸμενος τίς
δημακρατικές διεκδικὴσεις τῶν μαζῶν,
κατάφερε να μπεῖ ἐπί κεφαλῆς 101') νέου
πολιτικοῦ μπλόκ. Προδὸθηκαν α’ αὑτὴ
τὴν περίσταση τά πολύ περιορισμένα πο-
λιτικά ὅρια τοῦ συνόλου τῆς ἀριστερᾶς.
Ἕνα σημαντικό μέρος 111g κερδήθηκε
ἀπό τὴ θεωρία τῆς «ἐναλλακτικῆς χρὴ-
σης τοῦ ρεφορμισμαῦ», μπῆκε μέσα στό
νεοσύστατο περονιστικό κίνημα καί
πρόσφερε πολύτιμη συνεργασία στίς
διαπραγματεύσεις τοῦ Περόν μέ τούς
ὑπόλοιπους τομεῖς τῆς ἀστικῆς ταξης. Σ’
αὐτό τό χῶρο τῆς ἀριστερᾶς ἀνήκανε καί
τά γκεὸαριστικα ρεύματα πού τραφοδο-
τούσανε τὴν αὐταπάτη τῆς «γρὴγορης
μεταὸασης στό σοσιαλισμό». Οἱ ὑπόλοι-
ποι τομεῑς τῆς ἀριστερᾶς ἀντιπαραθεσαν
στὴν ἀναπτυξη 101') ρεφορμισμοῦ ἕνα
αγονο ἐξεγερσιακὸ πνεῦμα, μιά τυφλὴ
αἰσιοδοξία πού ἐξακολουθαῦσε ν’ ἀρνεῖ-
ται τὴν πραγματικὸτητα τοῦ κοινοὸου-
λευτικαῦ ἀναίγματος, νομίζοντας ὅτι
ἐπρόκειτο περί μιᾶς ἁπλῆς μανούόρας
τῆς στρατιωτικῆς χούντας.
Ἀλλά ἡ νέα θεσμικὴ φόρμουλα τῆς
ἀστικῆς ταξης γεννήθηκε ἤδη νεκρή; ὁ
κύκλος «ἀναπτυξιακῆς» συσσώρευσης
πού αρχισε τὸ 1953, ἐφτανε στό τέλος
του α’ ἐθνικό ἐπίπεδα, σάν εἰδικὴ στιγμὴ
τῆς ἐξαντληοης τῆς παγκόσμιας φάσης
ἐξάπλωσης τοῦ κεφάλαιου. ‘H «κοινω-
νικὴ συμφωνία» πῆρε γρὴγορα τά ἀντι-
δημοκρατικα καί ἀντιπραλεταριακα χα-
ρακτηριστικὰ μιᾶς ἰσχυρῆς κυδέρνησης. 1'7 11.53"}. Ly! L.
Ἡ περονιστική πτέρυγα τῆς ἀριστερᾶς Ἀγγλοελληνικες εκδοσεις
μπῆκε σέ κρίση, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιποι τομεῖς
κατάφεραν v01 ένωθοῦν στόν ἀγώνα ἐν- Κεντρική ὁιαθεση; Pop Eleven
αντίαν τῆς «κοινωνικῆς συμφωνίας». Για Σκουφᾶ 15
νά τά ποῦμε μέ Eva πολύ διαδεδομένο
10g ὄροφος
σύνθημα, ὑπῆρχαν αὐτοί πού θέλανε να
πᾶνε μπρὸς πατώντας «στα κεφαλια τῆς Τι]λ.· 363.1860
ἡγεσίας», ἐναντίον αὐτῶν πού θέλανε νά
πάνε μπρός «μέ τήν ἡγεσία ἐπί κεφα-
λῆς». Ἀλλά καί ἡ ἑνότητα τῆς ὅχι περα-
νιστικῆς ἀριστερᾶς δέν κατάφερε νά «Bapoq»
κρατήσει, μπροστά στίς συνεχεῖς προθο-
·κάτσιες τῶν φασιστῶν, τῶν τριῶν Α
(Alianza Anticomunista Argentina), τῆς
εργαστηρι
ἰ’διας τῆς περονιστικῆς συνδικαλιστικῆς
γραφειοκρατίας, καί γρὴγορα 6γῆκαν
στὴν ἐπιφάνεια τά πιό τυχοδιωκτικά καί
μιλιταριστικά περιεχόμενα mg, ρίχνον-
τας την στό ψεύτικο δίλημμα τῆς μαύρης
ἤ κόκκινης τραμακρατίας.
Ἷ-Ιταν μιά ἀργοπαρημένη νίκη τῆς γκε-
6αριστικῆς ἰδεολογίας στό πτῶμα τοῦ
ταξικαῦ ἐργατικοῦ κινήματος. Παρόλο
πράγματι πού κανείς δέν ἀναφερὸταν
πιά ἀνοιχτά, τὸ 1975, στὴν ἐμπειρία τοῦ
TOE Γκεὸαρα, ἡ πραχτικὴ ὡστόσο 101')
M.L.N.-MONTONEROS (καί τῶν περο-
νιστικῶν ὁμάδων πού τό περιτριγύριζαν,
F.A.P., F.A.R., κλπ.) καί τοῦ ἴδιαυ τοῦ
ERP (ἐναπλα τμῆμα τοῦ Ἐπαναστατικοῦ
Κόμματος τῶν Ἐργαζὸμενων, PRT) 6a-
σιζὸτανε στὴν γκεόαριστικὴ ἀφαίρεση
τοῦ «πραλεταριατου - πού - περιμένει -
τήν - ἀποφασιστικὴ - ῶθηση», πού φυ-
κεραμικα
σικά προέρχεται ἀπό τὴν ἐνοπλη δράση. φωτιστικα
Μέ τό ἀποτέλεσμα πού ὅλοι μας τώρα ζωγραφικη σε υφασμα
πιά ξέραυμεῑ οἰ ἐπιζῶντες ἀντάρτες ἐξ- σε ξυλο
ακολουθοῦν 10v προσωπικό τους πόλεμα
ἐναντίον τοῦ, κράτους, ἐνῶ οἱ ἐργατικές διαφημιατικα δωρα
μάζες τῶν μεγαλουπόλεων προσφέρουν
6έ6αια 10 κόκκινα γαρύφαλλα στούς πε- εΡΓΑΣτΗΡι ΛΑῙκΗΣ TEXNH:
ΣΙΝΩΠΗΣ 49 τηλ. 7707066-7783079
σόντες, ἀναγκαία ἀναγνῶφιση τῆς παλι- EAENH ΦΡΑΝΤζΕΣΚΑΚΗ
καριᾶς, ἀλλα μέ τὴν παθητικὸτητά τους
δείχνουν πῶς ἡ νέα ἀναπτυξη τοῦ αὐτό-
νομου κινήματος θα περάσει ἀπό ἀλλους
δρόμους... D F
35

O ΤΑΞΙΚΟΣ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ
ΤΗΣ
ΙΞΠΙΣΤΗΜΗΣ
ΣΕ λίγες μέρες πρόκειται νά κυκλοφορήσει
ἀπό τίς «Ἐκὸόσεις Βέργος» σέ ὁεύτερη, τελείως
ανανεωμένη, ἔκὸοση ἡ «(Αὐτο)κριτική τῆς Ἐπι-
στήμης». Τό ὄιὸλίο αὐταάποτελεῑ ἕνα συλλογικό
ἔργα πού περιέχει πολλά κείμενα ἐπιστημόνων,
ἐρευνητῶν, τεχνικῶν καί φοιτητῶν πάνω στήν
κρίση τῆς ἐπιστήμης καί γενικότερα τίς 508010121-
κές, πολιτικές, οἰκονομικές καί στρατιωτικές
ἐπιπτώσεις της.
ΑΠΟ τά καινούργια κείμενα πού περιέχει ἡ
ὁεύτερη ἔκδοση τῆς <<(Αὐτο)κριτικῆς ’τῆς Ἑπι-
στήμης» ὁημοσιεύουμε ἐὸῶ τό πρῶτα μέρος ἑνός
ἄρθρου τοῦΑ. Γκλότζ σχετικά μέ τόν ταξικό χα-
ρακτῆρα τῆς ἐπιστήμης καί τήν ταξική θέση τῶν
ἐπιστημόνων.
Τὸ γεγονὸς δτι μιλᾱμε για τὴν «προλεταριοποίηση τῶν ἐρ-
γαζομένων ἐπιστημόνων» ἀποδεικνύει στὴν πραγ ατικότητα δτι,
στὴν πλειοψηφία οἱ ἐργαζόμενοι ἐπιστήμονες δέν αἰσθάνονται πὼς
ἀνήκουν 010 πραλεταριατο, Γιατὶ ὅέὸαια δέν μιλᾶμε για τὴν προ-
λεταρισποίηση τῶν ἐργαζομένων στὴν χημεία, ἢ στὴν μεταλλουρ-
γία, ἢ στα τυπογραφεῖα, ἣ στίς μεταφορές.
Γιατί λοιπὸν συζητᾶμε τόσο για τὴν προλεταρισποίηση τῶν
ἐργαζομένων ἐπιστημόνωνς Για ἔνα πολὺ άπλὸ λόγος ὅτι ἀκόμη
δέν καταφέραμε να συνηθίσουμε στὴν ἰδέα δτι οἱ λέξεις ἐ π ι-
στήμονας καί προλετάριος μιποροῠννασυνυπάρ-
χουν. Ὑποσυνείδητα δυσκολευόμαστι ἀκόμη να πιστέψουμε — ἣ
να παραδεχθοῠμε - πὼς Eva ατομο μὲ ἐπιστημονικὸ δίπλωμα μπο-
ρεῖ να θεωρηθεῖ σὰν ἐργαζόμενος ὅπως κάποιος ποὺ ἔχει ἕνα «δί-
πλωμα» ὑδραυλικοῦ, σχεδιαστῆ, μηχανουργοῠ ἢ νοσσκόμου.
”Οποιες κι ἂν ἐἰναι οἰ πολιτικές μας ἰδέες, ὑπάρχει ἀκόμη
για τοὺς περισσότερους ἀπὸ μᾶς μία 6ασικὴ διαφορά μεταξὺ ἑνὸς
ἐργαζόμενου ἐπιστήμονα καί παραδείγματος χάρη, ἑνὸς σιδηρουρ-
γοῦ ἢ ἠλεκτρολόγου. Ἡ λέξη ἐ π ι σ τ 1'1 μ ο ν α ς δὲν προσδιο-
ρίζειστὸὺποσυνείδητο μια ἰδιότητ α, Eva ἐπάγγελμα
ἢ μια γ ν ώ 0 11 ὅπως οἱ ἄλλες. Προσδιορίζει μια κ ο ι ν ω ν ι-
κὴ θ έ 0 11. Καὶ μιλᾶμε για τὴν προλεταριοποίηση τῶν ἐπιστη-
μόνων ὄχι γιατί αὐτοὶ αἰσθάνονται καί δροῠν σαν προλετάριοι,
ἀλλα μονάχα γιατί ἄρχιααν να χάνουν τα παλιά τους προνόμια
καί τὴν κοινωνικὴ τους θέση.
Ἐαν τολμᾶμε να εἶμαστε εἰλικρινεῖς, οἰ περισσότεροι ἀπὸ μᾶς
θα παραδεχθοῦν πὼς ἡ ἀνακάλυψη τῆς «προλεταρισποίησὴς» τους
ἠταν μια δυσάρεστη ἔκπληξη. ”Ελπιζαν πὼς ἡ ἐπιστημονική τους
36
μόρφωση θα τοὺς ἔδινε μια ἐνδιαφέρουαα θέση, καλοπληρωμένη,
σίγουρη καί σεὸαστή. Νόμιζαν ὅτι τὴν δικαιοῦνταν, γιατί στὴν
πλειοψηφία τους μεγάλωσαν μέσα στὴν παραδοαιακὴ θεωρία ,ὅτι
ἡ γνώση εἰναι τὸ προνόμια τῆς κυρίαρχης τάξης καί ἄρα οἱ κάτο-
χοι τῆς γνώῠης δικαιοῦνται να ἔχουν ὃρισμένα προνόμια καὶ ἕνα
μέρος τῆς ἐξουσίας. Καὶ ἐὰν εἴμαστε ἀπόλυτα εἰλικρινεῖς, θα ἀνα-
γνωρίσουμε δτι οἰ περισαότεροι ἀπὸ μᾶς ἔχουμε μια ἐλιτίστικη ἀν-
τίληψη για τὴν ἐπιστήμη. Μια ἀντίληῲη σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία
α ὐ τ 0 ἰ π ο ὺ ξ E 9 0 0 ν εἶναι μια μικρὴ μειοψηφία καί ὀφεί-
λουν να παραμείνουν μια μικρὴ μειοψηφία. Γιατί; Γιατίή ἐπιστή-
μη ἔται ὅπως τὴν ξέρουμε δέν εἰναι προσιτὴ παρα αέ μιὰ ἐλίτ. v0-
λος ὁ κόσμος δέν εἰναι ἱκανὸς να σπουδάσει, ὅλος ὁ κόσμος δέν μπο-
ρεῖ ναγίνει ἐπιστήμονας. Αὐτα μάθαμε στὸ σχο-
λ ε ῖ ο ἰ Ἀπ’ ὅλη μας τήν μόρφωση μᾶς ἔχει ἐντυπωθεῖ 010 μυα-
λὸ πὼς ἡ ἐπιστήμη δέν εἶναι για ὅλους καὶ πώς αὐτοὶ ποὺ εἰναι
ἱκανοὶ να απουδάσουν εἰναι ἀνώτεροι ἀπὸ τοὺς ἄλλους. Ἡ ἀποστρο-
φή μας νὰ θεωροῦμε τοὺς ἑαυτούς μας ἐργαζόμενους σάν ὅλους
τοὺς ἄλλους 6ασίζεται 010 παρακάτω ἀξίωμα; Ἡ ἐπιστήμη εἰναι
Eva εἶδος ἀνώτερων ἱκανοτήτων, προσιτὴ μονάχα σὲ μερικούς.
"Ag ἐξετάσουμε λοιπὸν αὐτὸ τὸ ἀξίωμα. Ὀφείλουμε να ἀνα-
ρωτηθοῦμε, γιατί ἡ ἐπιστήμη - ἣ γενικά, ὴ αυστηματοποιημένη
γνώση-ἠταν ἀποκλειστικότητα μιᾶς μειοψηφίας; Προτείνω τὴν
παρακάτω ἀπάντηση; γιατί ἡ ἐπιστήμη μορφοποιὴθηκε καί ἀνα-
πτύχθηκε ἀπὸ τήν ἄρχουσα τάξη καὶ πρὸς ὄφελός της, ἔται ὥστε
να εἶναι αύμφωνη μὲ τὴν κυριαρχία της, δηλαδὴ ἔται ὥστε να ἐπι-
τρέπει τὴν ἀναπαραγωγὴ καὶ ἐνίσχυση αὐτῆς τῆς κυριαρχίας. ’Ἡ
μὲ ἄλλα λόγια γιατὶ ἡ ἐπιστήμη μας φέρνει τα ἴχνη τῆς ἀστικῆς ,
ἰδεολογίας, καί ἡ ἰδέα ποὺ ἔχουμε για τὴν ἐπιστήμη εἰναι ἀστική.
Μ’ αὐτὲς τίς παρατηρήσεις δέν θα ἠθελα να θεωρηθῶ ὅτι
χρησιμοποιῶ ἁπλουστευτικές καὶ πρωτόγονες ἀκρότητες. Δέν θεω-
ρῶ ὅτι ἡ ἐπιστήμη αὐτή καθ’ ἑαυτὴ εἰναι ἀστική καὶ ὅτι πρέπει
να ἀπαλλαγοῠμε ἀπὸ ὅλες μας τίς γνώσεις καί εἰδικὲς ἰκανότητες
σαν αἰσχρά προνόμια ποὺ ἀπορρέουν ἀπὸ μια ἀστικὴ Παιδεία. Ὀ-
ταν λέω ὅτι ἡ ἰδέα μας για τὴν ἐπιστήμη καί ὁ τρόπος ποὺ τὴν
ἐφαρμόζουμε εἰναι ἀστικὸς, ἔχω κυρίως ὑπόψη μου τὰ τρία παρα-
κάτω θέματα.
10. Ὁ ὁρισμὸς τοῦ ἐπιστημονικοῦ καί ὁ χῶρος τῆς ἐπιστήμης.
20. Ἡ γλώσαα καί τὸ ἀντικείμενα τῆς ἐπιστήμης.
30. Τὸ λανθάνον, ἰδεολογικὸ περιεχόμενο τῆς ἐπιστήμης.
1. '0 ὁρισμὸς τοῦ ἐπιστημονικοῦ καί ὁ χῶρος τῆς ἐπιστήμης
Για να προσδιορίσει ἡ κοινωνία μας αὐτὸ ποὺ εἶναι ἐπιστη-
μονικὸ καί αὐτὸ ποὺ δὲν εἰναι, ἐφαρμόζει σιωπηρα μερικα εἰδικα
κριτὴρια; Ὀνομάζει ἐπιστημονικὲς ἐκεῐνες τίς ἱκανότητες καὶ γνώ»
σεις ποὺ μποροῦν να συατηματοποιηθοῦν καί να ἐνσωματωθοῠν
στὴν ἀκαδημαϊκὴ κουλτούρα τῆς ἀρχουσας τάξης. Καὶ ὀνομάζει μὴ
ἐπιστημονικές τίς γνώσειςκαί ίκανότητες ποὺ ἀνήκουν σὲ μια λαϊ-
κὴ κουλτούρα ποὺ τείνει να ἐξαφανιατεῖ. ’“Ας πάρουμε μερικά χτυ-
πητα παραδείγματα;
- Στὴν ἰατρικῄ,,ή ἀλλοπαθητικὴ ἢ κλασική ἰατρικὴ ποὺ
χρησιμοποιεῖ συνθετικα φάρμακα θεωρεῖται ἐπιστημονική, ἐνῶ ἡ
ὁμοιοπαθητική, ὁ 6ελονισμός, ἡ δοτανοθεραπεία ποὺ προέρχονται
ἀπὸ τὴν παραδοσιακὴ λαϊκὴ ἰατρικὴ κουλτούρα θεωροῦνται οὰν
μὴ ἐπιστημονικές καί καταδικάζονται ἀπὸ τὸ ἰατρικὸ ἐπάγγελμα.
Σὲ πολλές περιπτώσεις, διάφορα κατασκευάσματα τῶν φαρμακευτι-
κῶν ἑταιριῶν ποὺ δέν ἔχουν καμια ἐπενέργεια, διανέμονται 010
ὄνομα τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης ἀπὸ τοὺς ἰδιους ἀνθρώπους ποὺ
ἰ 1:. ἰ
ἀπορρίπτουν τα φαρμακευτικὰ δότανα ἢ τα ὁμοιοπαθητικα φάρμα-
κα ποὺ ἀποδεδειγμένα ἔχουν Θεραπευτικές ἰδιότητες.

,οι εΡΓΑτιετῑΑἶ ’Λ 1 ὲΑῇιῑοΙνγί-ΙΙ
Am E M\A|E“N‘A Σ NexlT-ET‘
61W)”e μετ
ιΠοτΑι
ιε ιῖ e ΜΤ
ἯὲιΗΣΗίΜεγ
NM ‘4’“
M1110“)
E3 111 τέηὲἓὲξι
ειΛικΡιΝΑ “A, M TAnkh“-
Σετεκ
N5Λκιῑεγε .éTII)‘
m
Α’. 115-re 10mm! “Aweειῖἒι. Μ’ EM!
1ch) εΚΑΤΟΜΜΥ-
Arm NA
f‘TAmA'rHIQ)’
ζξίιίὲἕ
Mill
ἶ) $1 11mm“
La ειιευίε ouverte (Τεῡχος 8, ’ύνΙο
1111; 1973).
— “Ὀταν οἱ μηχανικοί μιᾶς μεγάλης ἑταιρίας αὐτοκινὴτων
λανσάρουν σϊὴν ἀγορα μια καινούργια μηχανή, τότε αὐτὴ ἡ μη-
χανὴ θεωρεῖται σαν τὸ ἀποτέλεσμα ἐπιστημονικῶν μελετῶν- Ἀλ-
λα ὅταν μια ὸμάδα ἐρασιτεχνῶν ἢ μηχανοτεχνιτῶν, ποὺ δέν ἔχουν
πάει ποτέ 010 πανεπιστήμιο κατασκευάσουν μια καλύτερη μηχανὴ
καί μάλιστα μέ κομμάτια κατασκευασμένα 010 χέρι, τὸ προϊὸν τους
δὲν ἔχει ὃέὸαια κανένα ἐπισιημονικὸ χαρακτήρα, ‘ ἀνίκανος να τὴν ἐξασκήσει, 1‘1 εἴσοδός του στήν ἐπιστήμη δέν-θα τοῦ
— '010v οἱ εἰδικοί τῆς ὄιομηχανικῆς ψυχολογίας ὀργανώ-
vow 11‘1v διαδικασία τῆς ἐργασίας ὥστε να διαιροῦν τοὺς ἐργάτες
καί v01 100;,60C00v v01 00015000v στα ὅρια τῆς φυσικῆς τους ἀντο-
χῆς, αὐτὴ ἡ ὀργάνωαη τῆς ἐργασίας ὀνομάζεται ἐπιατημονική.
Ἀλλα ὅταν οἱ ἐργάτες ὃροῦν τὸν τρόπο να ἑνωθοῠν καί κατα τὴ
διάρκεια μιᾶς ἐνεργητικῆς απεργίας, ἀναδιοργανώσουν τὴν ἐργα-
σία ἔτσι ὥστε να τοὺς εἶναι 000 γίνεται εὐχάρισι-η, τὸ ἀποτέλεσμα
τῶν ἐνεργειῶν τους θα θεωρηθεῐ σαν 11011 μὴ ἐπιστημονικό.
Πάνω σέ ποια κριτήρια 6ασίζονται αὐτοὶ οἱ διαχωρισμοί;
Γιατί ή δοτανοθεραπεία θεωρεῖται ἕνα σύνολο μὴ ἐπιστημονικῶν
«συνταγῶν» ἐνῶ ἡ ἀλλοπαθητικὴ θεωρεῖται ἐπιστήμη, ὅταν μάλιστα
εἶναι τελείως ἀνίκανη να ἐξηγήσει τὴν ἐπ’ἐνέργεια τῶν χημικῶν
φαρμάκων ποὺ διανέμει; Γιατί ἡ ἀνακάλυψη ἑνὸς μηχανοτεχνίτη
φανερώνει τὴν «δεξιοτεχνία» ἢ τὴν «τέχνη» του καὶ αὐτὴ ἡ ἴδια
ἀνακάλυψη, ὅταν παρουσιάζεται, ἀπὸ μία διαμηχανικὴ ἑταιρία,
εἰναι προϊὸν τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίαςς Γιατί 0 ψυχολὸ-
γος τῆς ἐπιχείρησης εἰναι ἕνας «εἰδικὸς ἐπιστήμονας» καί, ὄχι 0
ἀγωνιστὴς ἐργάτης, ὅταν μάλιστα συναγωνίζεται τοὺς «εἰδικοὺς»
στοὺς καθαρά, δικούς τους χώρουςς Γιατί μιλᾶμε για «τὸν ἐπιστή-
μονα σὰν ἐργαζόμενα» ἀλλὰ ποτέ για «τὸν ἐργαζόμενα σαν ἐπι-
στήμονα.»;
Ἡ ἀπάντηση ποὺ συνάγεται ἀπὸ αὐτα τα παραδείγματα εἰναι;
Ἡ κοινωνία μας ἀρνεῖται v01 χαρακτηρίσει ἐπιστημονικὲς τίς γνώ-
σεις, ἰκανὸτητες καί ἰδιότητες, οἰ ὸποῖες, μὴ ἐνσωματωμένες 011;
καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγῆς, εἶναι χωρίς ἀξία καί χωρὶς
χρησιμότητα για τὸν καπιταλισμό, καί γι’ αὐτὸν τὸ λόγο δέν ἀπο-
τελοῦν ἀντικείμενο τυποποιημένης διδασκαλίας μέσα 010 καθιερω-
μένο πλαίαιο τῆς παιδείας. Αὐτές οἰ γνώσεις καί ἱκανότητες, ἀν
καί πολλές φορές 6ασίζονται σὲ σοὸαρές σπουδές, ἀλλὰ ὄχι ἐπίση-
μες, παραμένουν ἔξω ἀπὸ τὸν χῶρο τῆς ἄρχουσας κουλτούρας. Δέν
ἔχουν καμιὰ θέση, δέν ἀναγνωρίζονται σανα«ιαέπαγγέλματα ἐλλεί-
ψει ἐπισήμου διπλώματος, καί συνήθως δέν ἔχουν καμιά ἐμπορευ-
ματικὴ ἀξία. ”Οποιος θέλει να τὶς μάθει, τίς μοιθαίνει ἀπὸ ὅποιον
θέλει ὃέὸαια να τοῦ τίς διδάξει H κοινωνία μοις ἀποδίδει τὴν 1-
διότητα«(«»ἐπιστημονικὸς μόνο ατίς γνώσεις καί ἱκανότητες ποὺ με-
ταδίδονται ἀπὸ τὴν τυπικὴ διαδικασία τῶν σχολείων καί ἐπικυ- ‘
ρώνονται μέ τὸ δίπλωμα ποὺ παρέχει ἕνας ἐπίσημος ἐκπαιδευτικὸς
φορέας. Οἱ ἱκανότητες ποὺ ἀποκτοῦνται μέ τὴν αὐτομόρφωση, θε-
ωροῦνται σαν μὴ ἐπιστημονικές καί ὅταν ἀκόμη ἡ ἀποτελεσματικὸ-
τητά τους καί τὸ ἐπίπεδά τους δέν ἔχουν τίποτε να ζηλέψουν ἀπὸ
τίς [κοινότητες ποὺ διδάσκονται ἀπὸ τοὺς ἐπίαημους φορεῖς. Η ἐ-
ξήγηση αὐτῆς τῆς κατάστασης εἶναι μόνον κοινωνικὴ. Οἱ γνώσεις
ποὺ ἀποκτοῦνται μὲ αὐτόνομο τρόπο, ὅσο άποτελεσματικὲς κι ἂν
εἶναι, δέν ἀναγνωρίζονται ἀπὸ καμια κατηγορία τῆς ἄρχουσας
κουλτούρας, γιατ-ὶδένέντάσσονταιστα
πλαίσια
τοῦ ἰεραρχικοῠ καταμερισμοῦ
τ· ῆ ς ἐ ρ γ α U ί a1 ς ποὺ χαρακτηρίζει τὸν καπιταλισμό
"Av 0’ ὲναν λεὸητσποιὸ ἣ μηχανοτεχνίτη ἀναγνωριστεῖ μια
εἰδικότητα ἰσάξια μ’ αὐτὴ τοῦ μηχανικοῦ τότε ἀπειλεῖται τὸ κύρος
καί ἡ ἐξουσία τοῦ μηχανικοῦ καί ἄρα ἡ ἱεραρχικὴ δομὴ τοῦ ἐρ-
γοατασίου. Η ῑεραρχία στὴν παραγωγὴ καὶ στὴν κοινωνία δέν
μπορεῖ να διαφυλαχθεῖ παρὰ ἐὰν ἡ ἰδιότητα τοῦ εἰδικοῦ««ἐπιστή-
μονα» παραμένει 10 προνόμια καί τὸ μονοπώλιο αὐτῶν ποὺ ἔχουν
κοινωνικὰ ἐπιλεγεῖ γιαναείναιοίκάτοχοιτῆς
γνώσης καί, τῆς ἐξουσίας. Αὐτὴ ἡ κοινωνικὴ ἐπιλογὴ γίνεται μέ
τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα. Η κύρια λειτουργία τοῦ σχολείου, 000
καὶ v0’v01 καλυμμένη, εἶναι να ἐπιτρέψει τὴν εἴσοδο στὴν««ἐπι-
στήμη» 0’ αὐτοὺς ποὺ εἰναι κοινωνικὰ κατάλληλοι για να ἐξασκή-
σουν τὴν ἐξουσία. Ἐαν κάποιος ἀμφισῧητεῖ τὴν ἐξουσία ἦ εἰναι
ἐπιτραπεῖ καί 0v παρ’ ὅλα αὐτὰ τα καταφέρει τότε δέν θα τοῦ
ἀναγνωρισθεῐζ
Στήν κοινωνία μας ἡ σχέση ποὺ ὑπάρχει μεταξὺ ἐξουσίας καὶ
ἐπιστήμης εἶναι ἀντίστροφη ἀπ’ αὐτὴν ποὺ ὑποτίθεται 011 51v01:
ἡ ἐξουσία δέν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τίς ἱκανότητες, ἀντίθετα, οἰ [κανό-
τητες εἰναι συνάρτηση τῆς ἐξουσίας «ὸ ἀνώτερος δέν μπορεῖ να
ἔχει ἄδικοι.
2. Ἡ γλῶσσα καί τὸ ἀντικείμενα τῆς ἐπιστήμης
Αὐτὴ ἡ κοινωνικὴ ἐπιλογὴ τῶν εἰδικῶν γίνεται κυρίως μέσω
τῆς διαδικασίας μετάδοσης τῶν γνώσεων. Οἱ μέθοδοι διδασκαλίας,
καὶ 010 10 ἐκπαιδευτικὸ πρόγραμμα ἔχουν γίνει μὲ τέτοιο τρόπο
ὥστε να καθιατοῠν ἀπρόσιτη τὴν ἐπιστήμη στὴν πλειοψηφία. Τὸ
ἀπρόσιτό της δέν ὀφείλεται 011; ἰδιάζουσες δυσκολίες τῆς ἐπιστή-
μης, ἀλλα κυρίως στὸ γεγονὸς ὅτι στίς ἐπιστῆμες (ὅπως καὶ 0101‘);
ἄλλους χώρους τῆς κυρίαρχης κουλτούρας) ἡ ἐξέλιξη τῆς θεωρίας
ἔχει ἀποκοπεῖ ἀπὸ τὴν πρακτικὴ καὶ τὴ ζωή, τὶς ἀνάγκες καὶ 11;
δραστηριότητες τῶν ἀνθρώπων. Μποροῦμε ἀκόμη να ποῦμε πὼς 1‘1
ἐπιστήμη ἔχει ὁριστεῖ κοινωνικὰ σαν ένα σύνολο ἀπὸ συατηματοποι-
ημένες γνώσεις χωρὶς σχέση μέ 11; ἀνάγκες, τα αἰσθήματα 1101
τίς δραστηριότητες τοῦ λαοῦ.
Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἀκόμα ή σύγχρονη ἐπιστήμη εἶχε θεωρηθεῐ
σαν ἀδιάφορη καὶ ἀδιαπέραστη στα προὸλήματα τῶν ἀνθρώπων,
ἔχοντας μοναδικό της σκοπὸ τὴν κυριαρχία πάνω στὴ φύση. Δέν
θεωροῦνταν ἁρμόδια να ἐξυπηρετήσει τὸν λαὸ στὸν καθημερινό του
ἀγώνα. Ὁ κύριος σκοπός της ήταν να χρησιμέψει στὴν ἀστικὴ
τάξη στὴν συντηρητική της προσπάθεια για κυριαρχία καί συσ-
37
 σώρευση. Ἡ ἠθικὴ καί ή ἰδεολογίαζ τῆς συντηρητικῆς ἀρχουσας
τάξης διαμόρφωσαν τὴν ἰδεολογία τῆς ἐπιστήμης δημιουργώντας
τὴν ἰδέα πώς ὸ ἄνθρωπος τῆς ἐπιστήμης ὀφείλει να εἶναι ἀσκη-
τικός, χωρίς αἰσθήματα καί ἀπάνθρωπος ὅπως ὁ καπιταλιστὴς ἐπι-
χειρηματίας.
Δέν ὑπῆρξε ποτέ «καθαρὴ» καὶ ἀνεξάρτητη ἐπιστήμη. Ἦ
σύγχρονη ἐπιστήμη γεννήθηκε μέσα στα πλαίσια τῆς ἀστικῆς
κουλτούρας καί δέν εἶχε ποτέ τὴν δυνατότητα να γίνει ἐπιστήμη
τοῦ λαοῦ ἢ ἐπιστήμη για τὸν λαό.· Ἤταν ἰδιοποιημένη καί μονοπω-
λημένη ἀπὸ τὴν ἀστική τάξη ml οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐπιστήμης, ὅπως
καί οἱ καλλιτέχνες, δέν μποροῦσαν νὰ εἶναι παρὰ ἕνα ὑποταγμένο
τμῆμα τῆς κυρίαρχης τάξης. Μποροῦσαν να ρθοῦν σέ ρήξη μέ τὸ
ὑπόλοιπομ τμῆμα. τῆς τάξης τους, ἀλλὰ δέν μποροῦσαν να ξεφύγουν
ἀπὸ τὴν ἀστική κουλτούρα. Ὅπως ἐπίσης δέν μποροῦσαν να περά-
σουν στὸ στρατόπεδο τῆς ἐργατικῆς τάξης. Ἔνα πολιτιστικὸ φρά-
γμα τοὺς διαχώριζε καί τοὺς διαχωρίζει ἀπὸ τὴν ἐργατικὴ ταξη.
Αὐτοί οἰ φραγμοί φαίνονται·ξεκάθαρα πή διαφορὰ τῆς γλώσ-
σας τῶν εἰδικῶν ἀπὸ τὴ γλώσσα τῆς καθημερινῆς ζωῆς ml πρέ-
πει να τοὺς δοῦμε σαν·ἐνα ταξικὸ διαχωρισμὸ «αὐτῶν ποὺ ξέρουν»
καί τῶν ἀνθρώπων τοῦ λαοῦ. Αὐτὸ σχετίζεται μέ τὸ γεγονὸς ὅτι
ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἡ ἀνάπτυξη τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης, ὅπως ἐξ ἀλ-
λου καί τῆς μοντέρνας τέχνης, ἦταν πολιτιστικα διαχωρισμένη ἀπὸ
τὴ λαῖκὴ κουλτούρα. Ὁ καπιταλισμός ὤθηαε στὸ ἔπακρο τὴν διαί-
ρεση μεταξὺ θεωρίας καί πράξης, μεταξὺ χειρωνακτικῆς καὶ πνευ-
ματικῆς ἐργασίας, δημιουργώντας μια ἀὸυσσο ἀνάμεσα στίς ἐπαγ-
γελματικές εἰδικεύσεις ml στὴν λαῖκὴ κουλτούρα. , χίες, ἀφιερώνουν πολὺ λιγότερες προσπάθειες στὸ να τίς προλα-
Κατα τίς τελευταῖες δεκαετίες προχώρησε ἀκόμα περισσότε-
pa: ἔχοντας ἀνάγκη ἀπ’ ὅλο ml μεγαλύτερο πλῆθος τεχνικῶν καί
ἐπιστημόνων, ὑποδιαίρεαε τίς ἐπαγγελματικές τους ἐξειδικεύσεις
σέ ἕνα τόσο μεγάλο ἀριθμὸ ἀπὸ στενές εἰδικότητες, ποὺ αὐτὲς δέν
χρησιμεύουν πλέον οὔτε στοὺς ἴδιους τοὺς εἰδικούς, στὴν καθημερι-
νή τους ζωή. Μ’ ἄλλα λόγια, ἡ παραδοσιακὴ ἀατικὴ ἐπιστημονικὴ
κουλτούρα συμπληρώθηκε ἀπὸ ἕνα καινούργια τύπο ὑποκουλτούρας
τεχνικοεπιστημονικῆς, ή ὁποία δέν μπορεῖ να ἐφαρμοσθεῖ παρα μό-
νο σέ συνδυασμὸ μέ αλλες ὑποκουλτοῦρες μέσαν στα μεγάλα διομη-
χανικα αυγκροτήματα. ,Οἱ κάτοχοι αὐτῶν τῶν εἰδικευμένων ἱκα-
νοτήτων εἶναι τόσο ἀδύναμοι καί ἐξαρτημένοι, όσο καὶ οἱ ἀνειδί-
κευτοι ἐργάτες. Τὸ εἰδος τῶν ἔπιστημονικῶν γνώσεων ποὺ διδά-
σκονται, στὴν πλειοψηφία τους, δέν εἰναι μόνο ἀποκομμένο ἀπὸ
τὴ λαῖκὴ κουλτούρα, ἀλλα εἰναι καί ἀδύνατο να ἐνσωματωθεῖ σέ
καμια ἄλλη κουλτούρα. Εἶναι γνώσεις στεῖρες ἢ ἀκόμη καταστρο-
φικές.
Φθάνουμε ἔται στὴν κύρια μορφὴ τοῦ ταξικοῦ χαρακτὴρα τῆς
σύγχρονης ἐπιστήμης. Θεωρητικές ἢ τεχνικές, γενικές ἦ εἰδικές
οί γνώσεις καί ἡ ἐπιστημονικὴ μόρφωση ποὺ δίνει ἡ παιδεία, δέν
εἶναι χρησιμοποιήσιμες οὔτε, στὴ ζωὴ οὔτε στίς αὐτόνομες δρα-
στηριότ-ητες αὐτῶν ποὺ τίς μαθαίνουν. Ἡ ποσότητα τῶν γνώσεων
καί πληροφοριῶν ποὺ διαθέτουμε ἔχει αὐξηθεῖ σὲ τεράστιο 6αθμό.
Ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς ξέρει πολὺ πιὸ πολλα ἀπὸ πρίν, καί ὅλοι μαζί
κατέχουμε ἔναισύνολο γνώσεων χωρίς προηγούμενο. Παρ’ ὅλα αὐτα
ἠ αὐξημένη ποσότητα γνώσεων δέν μᾶς παρέχει, οὔτε ἀτομικά,
οὔτε ὸμαδικά, μεγαλύτερη αὐτονομία ἢ μεγαλύτερη εὐχέρεια στὸ
να ἀντιμετωπίζουμε καταστάσεις ml προὸλήματα ποὺ συναντᾶμε
στὴ ζωή μας. “Αντίθετα, οἰ αὐξημένες γνώσεις μᾶς εἶναι τελείως
ἀχρηστες ὅταν θέλουμε να ἐλέγξουμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τὴν ἀτομικὴ
ἢ τὴν ὸμαδικὴ μας ζωή. Δέν μᾶς χρησιμεύουν σέ τίποτε, ὅταν θέ-
λουμε να προσδιορίσουμε καὶ να διαχειριστοῦμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τὴ
ζωὴ τῆς γειτονιᾶς μας, τῆς πόλης μας, τῆς περιοχῆς μας ἢ ἀκόέ
μη τῆς οἰκογένειάς μας.
Ἡ ἀνάπτυξη τῶν γνώσεων συνοδεύτηκε κυρίως ἀπὸ μια ἐλάτ-
38
τωση τῆς ἐξουσίας καὶ αὐτονομίας τῶν ἀτόμων καί τῶν κοινοτή-
των. Μέσα α’ αὐτὴ τὴ σχιζοφρενικὴ κοινωνία, ὅσο πιὸ πολλα μα-
θαίνουμε τόσο περισσότερο γινόμαατε ἀδύναμοι καὶ ἀποξενωμένοι
ἀπὸ τοὺς ἑαυτούς μας καί ἀπὸ τὸν κόσμο πού μᾶς περιὸάλλει. Οἱ
γνώσεις ποὺ μᾶς χορήγησαν εἶναι ἔται κομματιασμένες ποὺ ἀντὶ
να μᾶς ἐπιτρέψουν να καταλάὸουμε καί να ἐλέγξουμε τὸν κοινω-
νικό μας περίγυρο, γίνονται ὄργανα τοῦ κοινωνικοῦ ἐλέγχου στὸν
ὁποῖοεῖμαστε ὑποταγμένοι. Ἠ κ ο ι ν ω.ν ί α μ ἃ ς ἐ λ έ γ -
χει μέ τίς γνώσεις ποὺ μᾶς διδάσκει
καὶ δέν μᾶς διδάσκει αὐτές πού θα μᾶς ἐπέτρεπαν να τὴν ἐλέγξου-
με καὶ να τὴν τροποποιήσουμε.
3. Τὸ Ιδεολογικὸ περιεχόμενα τῆς ἐπιστήμης
”Ολα αὐτα μᾶς ὁδηγοῦν στὴν τρίτη ὄψη τοῦ ταξικαῦ χαρα-
κτήρα τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης τὴν ἰδεολογία στὴν ὁποία στη-
ρίζοντοιι οἱ λύσεις ποὺ προσφέρει. Ἡ ἐπιστήμη δέν εἰναι μονάχα
λειτουργικὴ σέ σχέση μέ τὴν καπιταλιστικὴ κοινωνία καί τὴν κυ-
ριαρχίοι λόγω τοῦ καταμερισμοῦ τῆς ἐργασίας ποὺ ἐκφράζεται μέ
τὴ διαφορὰ στὴ γλώσσα καί τὸν κατακερματιαμὸ τῶν εἰδικεύσεων.
Ἐἶναι ἐπίσης λειτουργικὴ λόγω τοῦ τρόπου μέ τὸν ὸποῖο θέτει ὁρι-
σμένα προδλήματα ἐνῶ ἀποσιωπᾶ ἄλλα καί δ έ ν ἀνακινεῖ προ-
ῦλήματα ποὺ τὸ σύστημα δέν μπορεῖ να λύσει. Αὐτὸ ἀναφέρεται
κυρίως ,ατὸ χῶρο τῶν «ἀνθρωπιστικῶν ἐπιστημῶν» καί τῆς ἰατρι-
κῆς, ποὺ ἐνῶ κάνουν μεγάλες προσπάθειες να ὅροῦν τα μέσα για
να γιατρέψουν καὶ να ἀπαλύνουν τὶς ἀρρώστειες καὶ τίς δυστυ-
6αίνουν. Ἐπιπλέον δέν κάνουν καμια προσπάθεια για να ὁρεθοῦν
τα μέσα ποὺ θα μᾶς ἐπιτρέψουν να ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τοὺς εἰδι-
κοὺς τῆς ὑγείας καί, τῆς εὐτυχίας. ’Ὀταν μάλιστα ἡ μόνη πραγμα-
τικὴ λύση εἶναι να δοθεῖ σέ ὅλους - ἢ τουλάχιστον α’ αὐτοὺς ποὺ τὸ
ἐπιθυμοῦν - ἡ δυνατότητα να θεραπεύουν τίς κοινέςάρρώστειες,
να διαμορφώσουν τίς συνθῆκες κατοικίας, τῆς ζωῆς ml τῆς ἐργα-
σίας κατα τὶς ἀνάγκες ml ἐπιθυμίες τους, να ὸργανώσουν τὴν ἐρ-
γασία τους μέ τέτοιο τρόπο ὥστε να γίνει πιὸ ἰκανοποιητική, καὶ
να παράγουν πράγματα ποὺ τα κρίνουν πιὸ πρακτικα καὶ πιὸ
ὡραῖα.
Ή δυτικὴ ἐπιστήμη, ἔτσι ὅπως παρουσιάζεται, δέν ἔχει υἱο-
θετήσει κοιμία ἀπ’ τίς παραπάνω προτάσεις. Δέν μᾶς προσφέρει
σέ κανένα χῶρο τα ὄργανα τοῦ αὐτοπροσδιορισμοῦ, τῆς αὐτοοργά-
νωσης καί τῆς κυριαρχίας τῶν όργανωμένων ἀτόμων. Εἶναι μια
ἐπιστήμη τῶν εἰδικῶν, μονοπωλημένη ἀπὸ τοὺς ἐπαγγελματίες
καὶ ξένη πρὸς τὸ λαό. ”Ολα αὐτα δέν ἔχουν τίποτε τὸ παράξενο.
Ἀπ’ τὴν ἀρχὴ ἡταν κυρίως προσανατολισμένη πρὸς τὴν ἀνακάλυ-
ψη μηχανῶν ποὺ εἶχαν σκοπὸ να ὑποτάξουν τοὺς ἐργάτες καί. ὀχι -
να τοὺς ἀπελευθερώσουν.
στὶς ἐπάλξεις ἶ
τῆς Δημοκρατίας
ὴ εΛεΥοεΡοτνπιΑ
ἡ ἀπογευματινή σου
ἐφημερίδα
 ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
T6 λαῖκό κίνημα
06v φορέας
ἀλλαγῆς
Τοῦ Μάριαυ Νικολινάκου
Στό αρθρο μου για T6 λα’ίκό κίνημα (Ἀντί, τεῦχος 29.10.77) 6 φί-
λος Σιτήλιος Παπασπηλιὸπουλος μοῦ ἐκσνε τήν τιμή νά γράψει μιά
πλατια κριτική (Ἀντί, τεῦχος 12.11.77). Δημοσιεύτηκαν καί δύο
κριτικα γράμματα μέχρι τώρα, τοῦ Φ.)(ατζῆ (Ἀντί, T. 12.11.77) καί
τοῦ Σ.Δ. (Ἀντί, 19.11.77). ‘H 6n6VTn0'n 0T6 6U6 τελευταῖα γίνεται
ἀπόπειρα v6 γίνει μέσα ἀπὸ τῆ γενικῆ έπιχειρηματολογία τοῦ αη-
μερινσῦ αρθραυ. ,Χρειαζονται μόνο δυό παρατηρήσεις; μέ τό να
ένταχτῶ στό ΠΑΣΟΚ δέν μεταπῆδησσ «ἀπὸ ’ένα πολιτικό σχῆμα α’
ἀλλα» (Φ.Χατζῆς). Μετα τή μεταπολίτευση δέν ένταχθηκα ὸργα-
νικα σέ κανένα κόμμα. 'H τωρινή μου ἀπὸφαση να ἐνταχθῶ ὸργα-
νωτικά στό ΠΑΣΟΚ εἶναι πρωτογενῆς, δέν ἀποτελεῖ «μεταπῆδηση».
'H δεύτερη παρατήρηση ἀφορᾱ τήν ἀναφαρά στῆν «ἀλῆ-
951a».«'H ἀλήθεια εἶναι πάντα έπανσστατικῆ» μέ διδάσκει ό Σ.Δ. Κι
6 Σπήλιος Παπασπηλιὸπουλος μέ φρονιματίζει μέ τό στόμα τοῦ
Ζάν Ζωρέςῑ «Τό θάρρος εἶναι νά ἀναζητάς τῆν ἀλήθεια καί νά τή
λές». Ἀλλά ποια εἰναι ῆ ἀλήθεια, ἀντικειμενικά, χειροπιαστα; Μή-
πως τάχα τῆν κατέχουν οἰ δυό ἐπικριτές μαυ; Θα μοῦ ἐπιτραπεῖ νά
παραπέμψω πανω στό θέμα τῆς ἀλῆθειας ἀπὸ ἐπιστημσλογικῆ
ἀποψη α’ Eva πρόσφατα ἀρθρο μου για τῆ μαρξιστικῆ μέθοδο καί
τό μαρξισμὸ στὸν «Οἰκονομικό Ταχυδρόμα» (τεῦχος 1Ο.11.77, σελ.
19). T6 πρῶτα εἰναι ἐτσι πώς κι οἰ δυό ἐπικριτές μου κατέχουν ἥ
δέν κατέχουν τήν ἀλήθεια στόν ’ίδιο θαθμό πού τῆν κατέχω ῆ-δέν
τήν κατέχω ἐγώ. Τό δεύτερα εἰναι πώς ἐγώ τούς ἀναγνωρίζω τῆν
καλή πίοτη πῶς ψαχνουν v6 τῆ 6ροῦν καί προσπαθῶ μέ τῆ λογική
καί τά ἐπιχειρήματα πού στηρίζονται α’ αῦτή να συζητῆαω μαζί
τους. Κι ἐχω τήν ἀπαίτηση να μαῦ ἀνσγνωρίζουν καλη πίστη κι αύ-
τοί. ’Ὀταν λοιπόν 6 Σ.Δ., πού τοῦ σέθαμαι τῆν ἀνωνυμία, λέει πώς ή
ἀναλυσῆ μου εἰναι «ψεύτικσ καί κουτοπόνηρα ἐπιχειρήματα πρα-
εκλογικῶν αυγκεντρώσεων», πῶς μποροῦμε να αυζητῆαουμε; Δέν
δέχομαι ἐπίσης τόν ἀπὸηχο τῆς τελευταίας πρότσσης τοῦ Ζάν Ζω-
ρές, πού έμμεαα ἀποδέχεται 6 Παπασπηλιὸπουλος ἀπευθυνόμε-
νος σέ μένα; «(τὸ θάρρος) εἰναι να ὑπομένεις τό ψέμα πού περ-
ναει μπροστά σου θριαμθεύαντας καί να μῆ γίνεσαι ὴ ῆχώ του». 'H
πρόταση τούτη εἰναι ῆθικαλογία, δέν έχει καμιά ἀναλυτική ἀξία καί
προϋποθέτει για κεῖνον πσύ τή χρησιμοποιεῖ, ὅπως 6 φίλος Παπα-
σπηλιὸπουλος, πώς ὸ “ίδιας μέν κατέχει τῆν ἀλήθεια, πώς 6 ἀλλος -
στῆν περίπτωση αῦτῆ ἐγώ - ἀποδέχεται τό ψέμα καί γίνεται ἡ ῆχώ
Tou. ΙἸσως ὸ Παπασπηλιὸπουλος δέν συνειδητοποίησε τὸ θεληνε-
κές καί τίς διαστάσεις τσῦ νοήματος πού ἐχει τό ἀπόσπασμα τοῦ Ι
Ζωρές καί θα πρέπει να τό ἀναγνωρίσει.
T6 όρισ τῆς ἀνάλυσης
Θα ἐπιχειρήσω να ξεκαθαρίσω πιό κάτω μερικά θέματα πού 6άζει
ἡ κριτική τοῦ Παπασπηλιὸπουλου, καί τοῦτο γιατί ἀναγνωρίζω πώς
ή ἀναλυαῆ μου στό πρῶτα αρθρο μπορεῖ νά πάσχει καί ἀπὸ μερι-
κότητα καί ἀπὸ ἐλλείψεις. Θα ῆθελα μόνο να ξεκαθαρίσω ἀπὸ τῆν
ἀρχή κατι 6ασικό πού ξεχωρίζει τόν τρόπο τῆς δικῆς μου σκέψης
ἀπὸ τόν τρόπο πού ακέπτεται 6 Παπασπηλιὸπουλος. ”Ισως σέ
τοῦτο 6ρίσκεται κι ένα μεγάλο μέρος ἀπό τούς λόγους τῶν διαφω-
νιῶν μσς. “Αναφέρομαι στα δυό ἀπσσπασματα ποῦ προτάσσει στό
αρθρο του. Τὸ ἀπόσπασμα τοῦ Ζάν Ζωρές θυμίζει τό ρητό πού μας
ἔγραφον στὸν πίνακα στό κατηχητικό, όταν ῆμαστε μικραί. Μ’ όλα
τὸ σεθασμό πού πρέπει νά ἐχει κανείς σέ μιά προσωπικὸτητα κι
ἐνσν ἀγωνιστῆ, όπως ὸ Ζαν Ζωρές, τό ἀπόσπασμα πού δημοσιεύ-
ετσι εἶναι κενό ἀπό περιεχόμενα, ένας παμπώδης θερμπαλιαμός,
μιά μεταφυσική ήθιιέολαγία, καί τελικά εἰναι χρήσιμα “ίσως για Ka-
τηχητές ῆ θεολόγους πού διδασκουν νεσφώτισταυς, ὸχι ὅμως
κατάλληλα γιά σοθαρῆ ἀνάλυση τῆς πολιτικῆς πραξης. Κατά τῆν
εκταση πού ἡ έπιχειρηματολογία τοῦ Παπασπηλιὸπουλου ἀνάγεται
τελικά, αμεσα ή ἐμμεσα, σὲ μεταφυσικῆ, διαπιστώνω μιά 6ασικῆ
διαφορά μέ τό δικό μου τρόπο σκέψης, πού - τουλάχισταν ἀπό
πρόθεαη - ἐπιδιώκει νά ἔχει ὃμεαη ἀναφορα στῆν πραξη. ”Οσον
ἀφορᾱ τό ἀπόσπασμα τοῦ Δημόκριτου, ῆ διαφορά μσς μέ τόν Πα-
πασπηλιὸπουλο εἰναι ριζική- “Προτιμάω να γνωρίζω τίς αἰτίες τῶν
πραγμάτων παρά v6 καθίσω Βασιλιας στό θρόνα τῆς Περαίαςυ. Δέν
ἀποδέχομαι τή διαζευκτικῆ ἀντιπαράθεση τῶν αἰτιῶν τῶν πραγμα-
των πρὸς τό θρόνα τῶν Περσῶν. “Αναμεσά τους ὑπάρχει αἰτιστῆ
σχέση. Ξεκινῶ ἀπὸ τῆ διατύΠωσηῑ «πρατιμάω νά γνωρίζω τίς αἰτίες
τῶν πραγμάτων γ ιά νά καθίσω 6ααιλιάς στό θρόνα τῆς Περσίας».
Αῦτῆ εἶναι ἡ πεμπτουσία τῆς ὲΠιστημονικῆς ἀνάλυσης. Κι ὅπως τό
εἰπε ὸ Μαρξ, σημασία δέν ἔχει να καταλαθουμε τόν κόσμο, ἀλλα
να τόν ἀλλαξουμε.
Θά πρέπει ἐπίσης νά συμφωνήσουμε ἀπὸ τῆν ἀρχή σέ δυό πρα-
γματσ. Πρῶτά ῦπαστηρίζεται Πῶς ἡ ἀνάλυσῆ μου ἀρχίζει ἀπὸ τό
1974, ἐνῶ θά ῆταν σωστή μιά ἀναγωγὴ στίς ἐξελίξεις τοῦ 2ου παγ-
κόσμιαυ πόλεμου. Δέν διαφωνοῦμε. ‘H δική μου ανάλυαη προϋπα-
θέτει τοῦτο. “Αναφέρομαι στήν ἐποχή ἀπό τό 1974 καί μετα ἐπειδή
Θέλω νά συγκεντρώσω τῆν Προαοχῆ μου στίς πιό πρόσφατες ἐξ·
ελίξεις. Μετά, θάζει 6 ΠαΠῠσΠηλιόπουλας, μέ ἀφορμή τῆν ἀνα-
φαρα μου στῆν ΕΟΚ, ὸλόκληρη σειρά ἀπό ἐρωτήματα για τό μον-
τέλο ἀναπτυξης. πού σαν πρόγραμμα για μιαν ἐπιστημονικῆ ἀνά-
λυση εἶναι καί σωστά καί ἀναγκαῖα, πού ὅμως, στό πλαίσια τῆς
ἀνάλυσης πού ἐπιχείρησσ δὲν εἶχαν κι οὔτε μποροῦσαν v6 ἐχουν
θέση. 'H κριτική πάνω σέ ἕνα κείμενο ἐχει τουλάχισταν τρεῖς
ὅψειςῑ πρῶτα νά θρεῖ τίς λΟΥῑΚὲς ἀσυνέπειες, τά κενά, τίς παρα-
λείψεις καί τήν ἀσυνέχεια στό συμπεράσματα, ἀπαδεχόμενη τίς
θααικές ὑποθέσεις. Δεύτερο, νά μή δεχτεῖ τίς 6ασικές ἀποθέσεις,
τὸ στόχο καί τό πλαίσια τῆς ἀνάλυσης, όπότε ῆ πρώτη αποψη εἶναι
περιττή. Τρίτο, να δείξει χώρους ἀνάλυσης πέρα ἀπὸ τό σκαπὸ πού
ὑπηρετεῖ ένα κείμενο, συμπληρῶνοντάς To Τοῦτο τό τελευταῖα,
σέ τελευταία ἀνάλυση δέν εἶναι κριτική. Οἰ τρεῖς παραπάνω ἀπό-
ψεις τῆς κριτικῆς πρέπει να εἶναι ξεκάθαρες. 'O κριτικὸς πού ἀσκεῖ
κριτική πέρα ἀπὸ τό πλαίσια Ποῦ καθορίζουν οἰ στόχαι τοῦ ’ίδιου
τοῦ ἀρχικοῦ κειμένου καί τῆς ἀνάλυσης ποῦ τοῦτο περιέχει, 6ρί-
σκεται σέ σύγχυση, ἡ κριτική του εἶναι τότε ἀναγκαστικα, τουλάχι-
σταν μερικά, άσταχη ῆ ἀδικη.
T6 πρόθλημα τῆς ἐπιστημονικῆς ἀκρίθειας
Θα συμφωνῆσω μέ τό σημεῖα τῆς κριτικῆς πού ἀναφέρεται στόν
όρο «μάζες» ἡ στούς όρους «λαός» καί «λαῖκοί ἀγώνεςυ ῆ «λα’ἰκό
κίνημα». Ἀναγνωρίζω πώς στίς ἐννοιες αύτές δέν ἐδωσα συγκε-
κριμένο περιεχόμενα. Στό θιθλίο μου «Ἀντίστσση κι Ἀντιπολίτευ-
ση, 1967 - 1974» (σελίδα 327) ἐγραφα; «”Οαο ἠ ἐννοια «μάζες» γί-
νεται φετίχ καί χρησιμοπαιεῖται αδιαχώριατα, μπορεῖ να γίνει ἐπι-
κίνδυνη. Ἐπικίνδυνη ἐπειδή σέ τελευταία ανάλυαη εἶναι 66510 6n6
περιεχόμενα. Στῆν έπανσστατικῆ πράξη σέ μιά συγκεκριμένη
κατάστααη, τα ἐκάστατε οῦσιαστικα μέρη τοῦ όρου «μάζες»,
μετα6άλλονται, ἐπειδή νέες κοινωνικές ὸμαδες κινητοποιοῦνται
σέ διαφορετικές καταστάσεις. Αύτό ἀφαρά ώστὸσο τήν ἐκάστοτε
εἰδική κατάσταση, α’ ’ένα γενικὸ πλαίσια μποροῦν νά ἀναφερθοῦν
αἰ θεμελιακά ένδιαφερόμενες κοινωνικές όμαδες, πού πρέπει να
θεωροῦνται σάν 6 διαρκής φορέσς τοῦ κινήματος». Ταπραθλῆ-
ματα πού μπαίνουνε εἰναι; ποιές εἶναι αἰ κοινωνικές ἐκεῖνες ὸμά-
δες πού ζαῦν κάτω ἀπὸ μιά καταπίεαη καί ἐπομένως ζητοῦν μιαν
ἀλλαγῆ, μιά κοινωνικῆ άλλαγή; Εἶναι ἀλλο θέμα τί περιεχόμενα
ἔχει ἡ κοινωνικῆ τούτη ἀλλαγή σά στὸχος. Παρσπέρα, ποιό εἶναιτὸ
συνδετικό στοιχεῖο ἀνάμεσα στίς κοινωνικές αύτές ὸμάδες πού τίς
κάνει νά αυναντιῶνται πολιτικά στό ’ίδιο ἐπίπεδο; δίνοται σέ μια
ἀπό τίς ὸμαδες αύτές ἀντικείμενικά ἐνας πρωτοποριακὸς ρόλος
πού καθαρίζεται ἀπό τῆν κοινωνικῆ καί οἰκονομική τους θέση ή ό
κάθε φορά πρωτοποριακός ρόλος εἶναι συγκυριακός; Ποιά ἡ σχέση
ἀνάμεσα στίς κοινωνικές ὁμάδες καί στούς ὸργανωτικούς, κομμα-
τικους φορειςς
Τάξεις καί κόμματα
Εἶναι γνωστό πώς τῆν πραγματικὸτητα τῆ συλλσμθάνουμε μέ πιό
ἀναλυτικές ἐνναιες, ὅπως εἶναι ἡ ἐννοια τῆς «τάξης». Στό θιθλίο
μου πού ἀναφέρθηκα πιό πάνω γίνεται ἠ προσπάθεια γιά μιαν ἀνα-
λυση τῆς ταξικῆς δομῆς τῆς χώρας μσς (σελ. 186 ἐπ.). Ἐκεῖ γίνεται
διακριση ἀνάμεσα στῆν ὸλιγαρχία, τῆ μεγαλααατικῆ καί τῆ μικρο-
αστικῆ ταξη 06 συστατικα στοιχεῖα τῆς ἀστικῆς τάξης, τῆν ἀγρατιά
39
καί τήν ἐργατικὴ ταξη. "A9 δοιῖμε άλλη μιά φορα ἐδῶ 1069 πολιτι-
K069 ἐκφραστές τῶν τάξεων αὑτῶν. 'H Νέα Δημοκρατία, ὴ Ἐθνική
Παραταξη, 0'1 Νεοφιλελεύθεροι καί ὴ ΕΔΗΚ έκφρόζουν στό σύνολὸ
τους τὴν ἀστική ταξη μέ καπαιες ἀποχρώσεις. Τήν ἐργατικὴ ταξη
τῆν ἐκφράζουν τό ΚΚΕ καί τό ΚΚΕ ἐσ. Νομίζω πώς ol ὑπόλοιποι
ἐτσῖροι τῆς Συμμαχίας δέν έκφρόζουν ἀντικειμενικα τίποτα, μ’ 6A0
Ποὺ, ἀπὸ πρὸθεση, 96 ὴθελαν να έκφρόζουν τούς ἐργαζόμεναυς. ’
Τὴν ἀγροτιά δέν τὴν ἐκφράζει ἀντικειμενικα κανένα κόμμα, Kai
10610 ἀποτελεῖ ίδιομορφίσ τοῦ ἐλληνικοῦ χώρου, μιά καί μέχρι
τώρα ὴ ἀγροτιά ἀποτελοῦσε ἐνα σημαντικό κομματι 106 5AAnv1K06
A006. 'H 6y00116 ἐθριακε καί 6ρίσκει τόν ἐκφραστῆ της κάθε φορά
περιστααιακα, ἀνάλογα μέ τίς ὑποσχέσεις καί τίς πραγματικές πσ-
ροχές πού κάνει τό κάθε κόμμα. Τό ΠΑΣΟΚ ἐκφράζει ἀντικειμενικα
μικραμεσαῖα ἀστικά στρώματα Kai μεγαλα μέρος τῆς ἀγροτιάς.
Αὑτῆ φαίνεται νά εἰναι μιά λίγα - πολύ ἀντικειμενικῆ σύλληψη
τῆς ἐλληνικῆς πολιτικῆς πραγμάτικότητας καί τῶν συγκεκριμέ-
νωνς σχέσεων πού ἐπικρατοῦν 0' σὺτῆν. Θά πρέπει νά τονιστεῖ
πώς οἰ παραπάνω συσχετιαμαί ἐκφράζουν τίς ἀντικειμενικές σχέ-
σεις πού λογικά θά πρέπει νά ὑπάρχουν. ”Ἀς κάναυμε ἐνσ θῆμα
ἀκόμη πιό πέρα κι 69 ἐκφράσαυμε τίς παραπάνω σχέσεις μέ T069
60069 τῆς καθημερινῆς πολιτικῆς πρακτικῆς, Δεξια καί Ἀριστερά.
Στή Δεξια συγκαταλέγαυμε τῆν ἀστική ταξηιστὸ αὑναλό της, ἀπό
αποψη φαρέων τά κόμματα Νέα Δημοκρατία, “Εθνικῆ Πσράταξη,
Νεοφιλελεύθεροι καί ΕΔΗΚ, μέ τίς συγκεκριμένες ἀπαχρώσεις ποῦ
περιγραψαμε στό προηγούμενα 60900. Στήν Ἀριστερά ἀνήκουν τό
ΠΑΣΟΚ, τά κόμματα τῆς Συμμαχίας καί T6 KKE. «Δεξιά» κι «Ἀρι-
στερά» δέν ἀποτελοῦν έτσι ἀναλυτικοὺς 60069, 6116006v ὅμως v6
6vax906v σέ τέτοιους. Ἀπό μιάν άλλη άπαψη στῆ Δεξιά ἀνήκουν
τά κόμματα πού έκφρόζουν 16 συμφέροντα ἐκείνων τῶν τάξεων
καί κοινωνικῶν όμάδων 1106 ἀποθλέπαυν στῆ διατήρηση τῆς 6001-
κῆς κοινωνικῆς σχέσης πού χαρακτηρίζει τὴν κοινωνικὴ μσς ὸργα-
νωση, τῆς κεφαλαιακῆς σχέσης, τῆς σχέσης δηλαδή κεφαλαίου -
ἐργασίας. Στῆν Ἀριστερά τό ἀντικειμενικὸ συμφέρον τῶν τάξεων
πού ἐκπροσώποῦν τα ἀριστερά κόμματα ἀπαθλέπει στῆν ἀνατροπὴ
τῆς σχέσης αὑτῆς, σταδιακά ῆ μιά Kai καλὴ. Τοῦτο εἰναι τό περι-
εχόμενα T06 συνθήματος «κοινωνικὴ ἀλλαγὴ», ὴ ἀνατροπὴ τῆς
κεφαλαιακῆς σχέσης καί ή ἐγκαθίδρυση αοσισλιστικῶν σχέσεων,
ὅπου τό κεφάλαια παύει νά ὑπάρχει. Τὸ συγκεκριμένο ἰστορικὸ
περιεχόμενα πού μπορεῖ v6 πάρει ὸ στόχος αὑτὸς ἐξαρτάται ἀπὸ
τίς συγκεκριμένες συνθῆκες. 'O 15A1K69 στόχος εἶναι Πάντα ὴ 6va-
τροπῆ καί καταργηση τῆς κεφαλαιακῆς σχέσης.
Κι ἐδῶ φτάνουμε σέ κάτι πολύ 6ασικό. ”Αν αἰ κομματικοί φορεῖς
ἐκφράζουν ἀντικειμενικα T6 συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνι-
κῶν όμάδων καί τάξεων, ὅπως αὑτά πρασδιαρίζανται ἀπό τίς ἀντι-
κειμενικές συνθῆκες, δέν σημαίνει τοῦτο πῶς τά μέλη τῶν κοινω-
νικῶν όμάδων Kai τάξεων ’έχουν συνείδηση τῆς ἀντικειμενικῆς
σχέσης ἀνάμεσα στα συμφέροντά τους σάν μελῶν μιάς συγκεκρι-
μένης τάξης καί στὸν πολιτικό ἐκφραστῆ τῶν συμφερόντων αὑτῶν.
Ἠ ταύτιση τῆς κοινωνικῆς ὸμάδας ὴ τάξης μέ τὸν πολιτικό ἐκφρο-
στὴ της εἶναι συνάρτηση τοῦ θαθμοῦ συνειδητοποίησης τῶν με·
λῶν τῆς τάξης, τοῦ 6v T6 μέλη τῆς τάξης αὑτῆς ἐχουν ἀποκτήσει
ταξικῆ συνείδηση. Τοῦτο πάλι ἐξαρτάτσι ἀπὸ τὸ θαθμὸ τοῦ Πολιτι-
στικαῦ καί μορφωτικοῦ ἐπιπέδου, ἀπό τα Βραχυχρὸνισ καί έξατο-
μικευμένσ προσωπικό συμφέροντα τῶν ἀτόμων (κοινῶς ι θόλεμαιι),
ἀπό τὴν ἀγωνιστικότητσ τῶν ῖδιων τῶν κοινωνικῶν ὸ αδων σαν
σὺναλα ὴ σαν ατομα. 'H ταύτιση ὅμως τῆς κοινωνικῆς ὸμάδας ἦ
τάξης μέ τόν πολιτικό ἐκφραστῆ της ἐξαρτάτσι κι ἀπὸ ἐνα δεύτερα
παράγοντα. Ἀπὸ τὴν έκταση πού 6 110A111K69 φορέσς πείθει πώς
μπορεῖ να έκφράσει κι ἐκφράζει πραγματικά 16 ταξικά συμφέροντα
τῆς συγκεκριμένης κοινωνικῆς ὸμάδας. Τοῦτοι αί δυό συντελεστές
εἶναι ἐκεῖνοι πού ἐξηγοῦν τῆν ἀντιφατικῆ πολιτικὴ συμπεριφορά
τῶν κοινωνικῶν όμάδων, ὅπως ἐκφράζεται ἐκλογικά. Μέρος τῆς
ἐργατιάς ψηφίζει δεξιά κόμματα, ὅπως καί μεγαλα κόμματι τῶν
ὑπσλλῆλων καί τῶν ἀγροτῶν. Ἀναμφίθολα, ὴ ἀστικῆ ταξη, καί συγ-
κεκριμένα τό κεφάλαια, καταφέρνει ε’ίτε v6 ἀποκρύψει τίς 110a-
Y6011Ké9 σχέσεις 6116 τίς ἐξουσιαζόμενες τάξεις ἡ v6 τίς ἐξαγορά-
σει. Τοῦτο ὅμως δέν αποκρὺθει τὸ γεγονὸς πώς τμῆματα τῶν έρ-
γαζαμένων τάξεων συμπεριφέρονται ἀντίθετα πρὸς ,τά ἀντικειμε-
νικά συμφέροντα τῆς κοινωνικῆς ὸμάδας στήν ὸποίσ ἀνήκουν.
Ποιά ὴταν μέχρι τώρα ὴ συνέπεια τῶν παραπάνω διαπιστώαεων;
Εἶχε ἐκφραστεῖ τέλεια στῆ λενινιστικῆ μορφὴ ὸργανωσης. Στόχος
ὴ ριζικῆ κοινωνικὴ ἀλλαγὴ, πού εἶναι δυνατὴ μὸνο μέ έπανάσταση
ἀπό τὴν ταξη ἐκείνη πού ὑφίσταται τὴν ἐκμετάλλευση, τὴν ἐργα-
τικὴ ταξη. Σάν ἐργατικὴ ταξη ὸριζὸταν θσσικα τὸ σύνολο τῶν έρ-
γαζαμένων στῆν ὑλικὴ παραγωγὴ. 'O 06A09 τῆς έργατικῆς τάξης
ὴταν πρωταπορισκός έτσι. Μια καί ῆ ἐργατικὴ ταξη στό σύναλό της
δέν ἔχει φτάσει στό ἐπίπεδα ταξικῆς συνειδητοποίησης να κάνει
40
Τήν é“CIVC'K’T’UOIT, 16 κανει τοῦτο για λογαρισσΙ-ἰῦ της 16 φωτισμὲνθ
THY—1110 Τῆς τ(ιξης αὑτῆς πού ’ἀργσνώνετσι 0τρ ΚΚ. Τὸ ΚΚ νίνΕΤΟι
“έτσι ἐξ ὁρισμοῦ 6 πρωτοπόρος φαρέας. Τοιῑίἲο τό μοντέλο δέν
δούλεψε, δέν δούλεψε ὅλες τίς φορές. Καί δΕν δουλεύει σήμερα-
Πρέπει νά δοῦμε γιατί.
M16 Πσρένθεση
'YTTGPXOUV ἀρκετά σημεῖα Ποῦ δέν καταλαθαίνω στῆν Κ-ριΤῑΚῐ]
τοῦ Παπσστῐηλιόπσυλαυ. Τοῦτο γίνεται πιό ἐντῡνο στα σημεῖα Πῡυ
ἀναφέρονται στὸν ποπουλισμό. Ὀ Παπασπηλιὺπουλος μοιάζεῑ νύ
ὑΟΧΟᾹΕῙΤΟῑ μὲ τὴν «ἐνναια» τοῦ ποπουλισμαῦ, K1 6x1 μέ τῆν Πράξηι
Kai 6Aénw Κῦθσρά ένα ἀδιέξοδο, τὸ ἀδιέξοδο τοῦ διανοούμενοι]-
Φάἰνεῖῦι Πῶς κατακρίνει τὴ λενινιστικῆ ἀποψηρργάνωοης και δι-
εΚΠΕΡῦῑωση8 τῶν κοινωνικῶν Kai πολιτικῶν ἀΥιυνων. Τό ’ἰδιο κατα-
κρίνει K0116v ποπουλισμό. Μέ Θάση τίς προσωΠικές του έΠιβυμῖες
Kai ὲνῡρῦμῦτιαμαὺς, μέ 6αση κάποια ἀνθρωτιιΟτικό “ιδσνικΟ. Προ-
151v51 15A5im9 ἐγκεφάλικά τῆ Συμμαχίσ σαν τό φορέσ τῆς κοινωνι-
Κῆς ὑλλίινῆὲ. 1106 τῆ θλέπει σάν ἐτερὸκλητῡ αυνασπιαμό. ἀλλά
Πάρ’ ὅλα ἀὺτά σάν τό φορέσ μακροχρόνια τοῦ περάσματθς (3Το
αααιαλισμόί Ἠ ἀναλυσῆ μου τῆς Συμμαχίας σῖρ Πραηγούμενο UP-
900 δικαιώθηκε ἀπό τό ἀποτέλεσμα τῶν ἐκλογων. Ἀλλά napanépa
ὁ ΠῦῐῐῦῦΤιῐῖλιόπουλος Βλέπει τά πράγματα ἠθικά, χιλιαστικό. ἀνάζ
γει τίς «δημοκρατικές διαδικοσίες» σέ φετίχ, K1 εἶναι ἐτοιμΟς V0
1150165'v51 ι«ιιάκροχρόνια». Πόσα μακρόχρονο εἶναι αὑτό τὸ «μῦ-
ΚρΟΧρόνιο»; Καί εἶναι ἐντανο στῆν ἀνάλυσῆ του τό «κόμπλεξ 106
ἀρχηγοῦ», ὰΠό τό όπαῖο πασχουν όλοι οἰ διανοούμενοι. Λεει στσ
τέλος τῆς Κριτικῆς του πώς ὸ διανοούμενος «εἶναι αὑτὸς Πρυ
ἀσκεῖ ἀνελέητη κριτική, πού λέει ὸχι, δέν εἶναι λακές, 0615' 6110A-
ληλος. Οὔτε μυστικοσυμόουλος, οὔτε μπαυφῶνος τοῦ ΠριγκιΠσ.
Δέν ἁφήνετάι ποτέ 016 χέρα ἐνὸς ἀρχηγοῦ πού πάίρνει ἀνεξέλεγ-
KTO Τίς ἀΠΟΦάσεις». “Ωραία εἰκόνα, μα ααταχη, ἰδεαλιοτική.τΓιατι 6
διανοούμενος τῆς ζωῆς, τῆςΙ πραξης, ὅπως τόν ξέρουμε, ειναι και
κριτικὸς, καί λακές, καί μπουφῶνος, καί ὑπαλληλας, καί μυστικο-
σύμθουλος, Kai ἀγωνιστὴς. Κι ὸ ἐπιστήμονας Πρέπει να ξεχωρισιξι,
νό ξέρει νά ξεχωρίαει τίς ἐπιθυμίες του καί τὸ φανταστικό του κα,-
σμΟ, 6n6 Τήν Πραγματικὸτητα. Γιά τόν άνθρωπο τῆς πράξης το
συμπέρασμα τοῦ Παπασπηλιὸπουλου εἶναι ἀδιέξοδο, θεολονιῦ.
μεταφυσικὴ. Καί κατι πρέπει νά εἰναι λάθος μέ τήν ἀναλυσὴ TOU.
όταν καταλήγει στῆ Συμμαχίσ σαν τὸ φορέσ Της ἀλλαγῆςί ΒλέΠω
τελείως διαφορετικά. Καί τοῦτο ’ίσως όφείλεῒάι στό διαφορετικο
τρόπο πού θλέπαυ με τα πράγματα, ὅπως ἀναφερσ πιὸ πανω.
Λενινιατικὸ μοντέλο καί πράξη
Ἀλλά 69 δοῦμε γιατί δέ δούλεψε τό λενινιστικό μοντέλο ῆ γιατί
δούλεψε μερικά καί γιατί σήμερα εἶναι ξεπερασμένο. Ἐκεῖ που
δούλεψε, στῆ Z06. ’Ἐνωση ὴ τῆν Κίνα, δούλεψε ἀντίθετα προς τις
θεωρητικές ὑποθέσεις πάνω στίς ὸποῖες στηρίχτηκε. 'H ἐπανά-
σταση “έγινε σέ χῶρες ὅπου ή ἐργατικὴ ταξη ἦταν μικρὴ, μηδαμινῃ,
καί ὅπου 6 6v0011K69 πληθυσμὸς ὑπερτεροῡοε. Τό ἰ’διο και στην
K0660, μ’ 6A0 1106 ἐδῶ δέν ἐγινε συνειδῆτῆ ἐφαρμογῆ τοῦ λενινι-
στικοῦ μοντέλου. Τό '1'610 ἰσχύει καί για μιά σειρά ἀπὸ ὑπὸ ἀνα-
πτυξη χῶρες τῆς Ἀφρικῆς ὴ τῆς Ἀσίας (Βιρμανία, Τανζανίσ, Ἀγ-
κόλσ, Ἀλγερία, Λι6ὑη κλπ.). Τό ”ίδιο ἰσχύει Kai για τίς αοσισλιστι-
κές χῶρες τῆς Ἀναταλικῆς Εὐρώπης. Κι ἀκόμα, τὸ μοντέλο 0616
δέν δαὺλεψε στίς χῶρες πού έκπλῆρωναν ὅλες τίς προϋποθέσεις
για να έφσρμοστεῖ, τίς δυτικές ἀνσπτυγμένες χῶρες. Μέ 10v κιν-
δυνο να χαρακτηριστῶ καί πάλι «ἐκχυδαῖατῆς», θα συνοψίσω,
ἐπειδὴ μέ Περιορίζει ὸ φιλόξενος χῶρος τοῦ «Ἀντί».
Πρῶτοι έπανσστατικῆ ἀλλαγὴ ἐγινε σέ χῶρες πού ὴ ἐργατικὴ
ταξη ῆταν μικρή ,ὴ ἀνύπαρκτη, καί τίς πιό πολλές φορές ὸχι 6116
αὑτὴ. Δεύτερο, ὴ έπανσστατικῆ ἀλλαγὴ ἐγινε ἀπὸ ένα κὸμμα — ε’ίτε
λενινιστικό πού,πραὺπῆρχε, ε’ίτε μῆ λενινιστικό στῆ θεωρητικὴ
σύλληψη, τέτοια όμως στῆ λειτουργικὴ του δομῆ, πού ὸργανώθηκε
ἀργότερσ (K0660, A166n) — ὴ ἀπὸ στρατιωτικές όμαδες. Τρίτο, ὴ
έπανσστατικῆ ἀλλαγὴ δέν ἐγινε σέ χῶρες πού εἶχαν τίς πραϋπα-
θέσεις (δυτικές χῶρες, λατινοαμερικάνικες χῶρες) καί εἰχαν καί
ἰσχυρά ΚΚ. Τέταρτο, σέ ὅλες τίς περιπτώσεις, ol λαϊκές μάζες χρη-
σιμοποιῆθηκαν σάν ἀντικείμενα ἀπὸ τα ἐπσναστατικά κόμματα,
ε’ίτε παθητικά, 5'1'15 ἐνεργητικό (ἐκεῖ 1106 ἐγινε κινητοποίησῆ τους).
Πέμπτο, ὴ κοινωνικὴ ἀλλαγὴ, ὅπου ’ἐγινε κι ὅπως έγινε, Πέρασε
ἀπό μορφές ἡγετικές, χαρισματικές ὴ ὸχι, 1106 δῶσαν ἐκφρσση σέ
κοινωνικά αἰτήματα σέ μιαν ίστορικῆ στιγμῆ, πού ἐγιναν 6 καταλῦ-
της λύσης κοινωνικῶν αυγκραύσεων. Ταῦτες αἰ μαρφές ἐκφρά-
στηκαν ἀλλοτε δεσποτικα, ἀνεξέλεγκτες (Στάλιν, Κάστρα, Γκρού-
μῦ), ἀλλοτε μέσα ἀπὸ θεσμοὺς ῆ ἐπιτροπές, τίς ὸποῖες ὅμως τίς
ἔλεγχον (Λένιν, M60) καί τούς ἐδωσσν τὴ σφραγῖδα 1069. Τούτη
εἰναι μιά ἀλήθεια, ὁσο κι 6v 6v1101001565101 τίς θεμιτές καί ὡραι-
οῐῐοῑητικές ἐπιθυμίες τῶν θεωρητικῶν. Οἰ λαοί δέν ὑπόφεραν ποτέ
6116 τό κόμπλεξ τῶν ἡγετῶν. Ταῦτα εἰναι προνόμια τῶν διανοούμε-
νων.
Kl ὲδῶ πρέπει να γίνει μια παρστήρηση για τίς δημακρστικές
διαδικασίας. Ταῦτες δέν εἶναι κατι τὸ ἀφηρημένο, τό ίδεστό.
Προσδιορίζανται ἀντικειμενικα, ἀπὸ τίς συγκεκριμένες συνθῆκες,
I:‘CIHDVOUV τὸ περιεχόμενα 1106 αἰ συνθῆκες αύτές καθορίζουν. Δέν
υΠᾱΡΧει «ἀπόλυτη» δημοκρατία, 0615 ἀΠὸλυτες δημοκρστίκές
διαδικασίες. 'H ἐννοια τῆς δημοκρατίας εἰναι δυναμική, διαλεκτι-
Κή- ἡ δημοκρατία δέν ἀποτελεῖ κστάστσση, ἀποτελεῖ κστάκτηση
συνεχῆ. μέσα στήν ᾱέναη δημιουργική ι«νηση τῆς 11965.ne- “H
Πράξη εἰναι αὑτῆ ποῦ καθαρίζει τό συγκεκριμένο περιεχόμενα,
που κινεῖ πρὸς τὸ ἰδεατό, T6 15A510 τῆς θεωρητικῆς αύλληψης. 'H
πράξη ἀνοίγει 1069 δρόμους ἐνὸρσσης κι ἀκόμα πραγμάτωσης τῶν
ίδεων καί τῶν στὸχων. Κι όαα δέν ἐνταξουμε τούς ατόχαυς στό
ἰστορικὸ τους πλαίσια, κι όσο ἀκόμα δέν δοῦμε τά μέσα ἐπίτευξης
των στὸχων στήν ἰστορική τους 616010011, τόσα κάθε άνάλυση μσς
ὁδηγεῖ σέ ἀδιέξαδα. Στό ἀδιέξαδο 106 διανοοῦμεναυ πού θσυκσλί-
ζετσι μέ τά θεωρητικά του κατασκευάσματα καί θρίσκει ῆδανή στίς
θεωρητικές λύσεις, οἰ μάζες ὅμως οἰ πλατιές ἐξακολουθοῦν να
δισθιαῡν ατή μιζέρια.
Τί ἔχει ἀλλάξει σήμερα 1106 K6v51 τὸ λενινιστικό μοντέλο ξεπε-
ρσσμένσς Πρῶτά ὴ αυρρίκνωση τῆς έργατικῆς τάξης καί ἡ σϋξηση
των ὲργαζὸμενων στὸν τριτογενή τομέα, τόν τομέα ὑπηρεσιῶν
(ὑπάλληλοι, δημόσιαι καί ἰδιωτικαί, ἐμποραι). 'H σχέση τῶν ἐργαζό-
μενων τούτων εἰναι κι σὺτῆ σχέση ἐξάρτησης, ἐργάζονται ὅμως
κάτω ἀπὸ συνθῆκες λιγότερο σκληρές 6116 1069 ἐργάτες τῆς ὑλι-
κῆς Παρσγωγής. Δεύτερον, ὴ 6v0609 106 610111106 ἐπιπέδου, ἀπο-
τέλεσμα τῆς ἀναπτυξης τῶν πσραγωγικῶν δυνάμεων. Τοῦτο εἶχε
ΕΚΔοΣΕΙΣ οΔΥΣΣΕΑΣ
’Ζαλὸγγου 9, τηλ. 36.19.724
Ἐαγκενι Πασουκανις
ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ
Γκεόργκηῗῧελίτσκοφ
ΑΠΛΑ ΘΑΥΜΑΤΑ
ΛούτσιέΚόλέτι
ΓΙΑ ΤΟ NEAPO ΜΑΡΞ
Ἀγκνέέ Χέλερ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ KAI
,ΚΑΘΗΜΙΞΡΙΝΗ ΖΩΗ
Σελεστέν Φρενέ
ΤΟ ΣΧΟΛΙΞΙΟ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
σα συνέπεια νά ἀποσυνειδητσπαιῆσει ταξικά καί τήν ἐργατικὴ ταξη
καί τούς ἐργσζόμενους γενικά. Τρίτον, τό ξαπλωμα τῶν γνώσεων
κσί τῆς μόρφωαης, πού ὁδήγησε σταδισκα στῆν πολιτικὴ συνειδη-
τοποίηση τῶν ἐργαζόμενων μέ τῆν ἐννοισ συνειδητοποίησης τῶν
δημοκρατικῶν δικαιωμάτων τους. Τέταρτον, ή καταστροφή τῶν μι-
κρῶν ἐπιχειρήσεων κσί τῆς θιοτεχνίσς, 06 συνέπεια τῆς συγκέν-
τρωσης τοῦ κεφαλαίου καί τῆς ἀνάπτυξης τῆς τεχνικῆς, πού προ-
λεταριοποίησε μικροσατικές μάζες. Πέμπτον, ἡ ἀνικσνὸτητσ καί ἡ
ἀδυναμία τῶν πολιτικῶν φαρέων, ἰδιαίτερα τῶν ΚΚ. να ἐκφράσουν
τίς κστσπιεζόμενες τάξεις, σά συνέπεια τῆς πρόσδεσῆς τους στό
ΚΚ τῆς Σσθιετικῆς ”Ενωοης, καί ἀκόμα τῶν ἀντιθέσεων ἀνάμεσα
στάίδισ τα ΚΚ μεταξύ τους.
01 νέοι φορεῖς τῆς ἀλλαγῆς
Μ’ 6A0 16v κίνδυνο σχηματοποίησης Kai «έκχυδσϊσμοῦ» στσ-
ματῶ 566.1. T1 011110iv06v 16 nupandvm; Σημαίνουν Πῶς ὴ ἑργστική
ταξη καί ἀντικειμενικα καί ὑποκειμενικά ἐπσψε να εἰναι ὴ δέν μπο-
ρεῖ νά εἰναι τὸ 110v061K6 ἰστορικὸ ὑποκείμενα τῆς κοινωνικῆς ἀλ-
λαγῆς. 'H πρωτοπαρία περνάει σέ πλατύτερσ στρώματα καί ἀντι-
κειμενικα καί ὑποκειμενικά. Τά ξεσηκώμστα 1106 11000111006115 16
τελευταῖα χρόνια παντοῦ προέρχονται 6116 1069 φοιτητές ῆ ἀπὸ
ἀγρὸτες, οἰ ἐργατικές 165519 ῆ δέν ὑπάρχουν ῆ ἀκολουθοῦν, κι
ὁπωσδήποτε ἀδυνατοῦν, ασχετο για 11016 λόγο, να πσίξαυν πρω-
τσρχικὸ ρόλο. Στίς ὑπό ἀνάπτυξη μάλιστα χῶρες, ἐπειδὴ οἰ ἐργατι-
κές τάξεις εἰναι μικρές, έχουν έξελιχθεῖ σέ «ἀριστακρατίες» μέ 61-
011K6 ἐπίπεδο ἀνώτερα ἀπὸ τὸ ἐπίπεδα τῶν μεγάλων μαζῶν τοῦ
λοιποῦ πληθυσμαῦ. 01 πρωτοπαρίες, οἰ καινωνικοί φορεῖς τῆς ἀλ-
λαγῆς, γίνονται 5101 ἀντικειμενικα πολυτσξικαί. 'H r1001101100i0
ὁρίζεται έτσι μέ 66011 τὴν ἐνεργητικὴ συμμεταχῆ στούς κοινωνι-
κούς ἀγῶνες, ἀποτελεῖται ἀπό πολλές τάξεις καί στρώματα, παύει
v6 εἶναι μονοταξική. Στῆ χώρα μσς ἐκφραστηκε τοῦτα τὸ Ναέμθρη
τοῦ 1973 στῆν ἐξέγεραη 106 Παλυτεχνείου. (Πρθλ. Ἀντίσταση καί
Ἀντιπολίτευση, σελ. 333 -- 4). Ὲκφράζεται τῆ στιγμή τούτη μέ τὸ
κίνημα τοῦ ΠΑΣΟΚ. 'O 6009 5101 «Aa'1'K6 κίνημα» πσίρνει συγκεκρι-
μένο περιεχόμενα, ἐκφράζει τῆν ἰστορικῆ τούτη πραγματικὸτητα.
01 ταξικές ἀντιθέσεις, ἡ 6ασική ἀντίθεση ἀνάμεσα 016 κεφαλαια
καί τῆν ἐργασία, ἐκφραζαντσι 6116 τῆν πλευρά ὸλων τῶν ἐργαζο-
μένων πανω στῆ 66011 106 κοινοῦ τους γνωρίσματος πώς ἀποτε-
λοῦν τίς τάξεις 1106 ὑφίστανται τὴν ἐκμετάλλευση, πού καταπι-
έζαντσι καί ἀποκλείονται ἀπὸ τήν ἐξουσία. Στή Βρσζιλία μέ τὸν
Γκαυλάρ, στῆ Χιλῆ μέ 16v ‘AAA15v15, ἐχουμε τέταιες μαρφές λα’ί-ι
κῶν συμμαχιῶν, λαῖκοῦ κινήματος. Εἰνσι αἰ συγκεκριμένες 101601-
K59 μορφές τῶν κοινωνικῶν ἀγώνων κάτω 6116 τίς συγκεκριμένες
συνθῆκες. To6To εἶναι ἐτσι, ε’ίτε μάς ἀρέσει, 5115 6x1. Δέν ξέρω 6v
10610 ἀποτελεῖ νὸθευση τῶν μαρξιστικῶν διδσγμάτων, 611019 ση-
μειώναυν αἰ A. Ἐλεφαντης καί Μ. Καθουριαρης στό περισπούδα-
στα ἀρθρο τους στὸν «Πολίτη» (τ. 13, Ὀκτ. 1977). Τί εἰναι ἡ μσρξι-
στικῆ θεωρία, δόγμα ἡ όργσνο ἀνάλυσης; Kai δέν αλλσξε τίποτα
ἀπὸ τῆν ἐποχή ταῦ Μαρξ καί 106' /\5v1v; Μήπως ὴ ἀντιπαράθεση
«λαϊκισμὸς - αααισλιαμός» ἀποτελεῖ έκφρααη τῆς ἀνικσνὸτητάς
μσς να κστσλάθου με τῆν πραγματικότητσ;
Κστσλῆγω αχημστικα ἀπὸ ἀνάγκη. Τὸέ-λσϊκὸ κίνημα» σαν ἐννοια,
παύει να εἰνσι ἀδόκιμη, Ἑκφράζει τήν παραπάνω πραγματικὸτητα
τῆς πλατιάς διατσξικῆς πρωτοπαρίσς. ’Ἀπὸ τῆ δικῆ μου 0K01116
106111 1‘1 διστσξικῆ πρωτοπαρία, ἡ πλατια συμμαχία, γίνεται 1100-
γματικὸτητα μέσα ἀπό τό ΠΑΣΟΚ. Μπαρεῖ T6 ΠΑΣΟΚ να μῆν εἶναι
σέ θέση να τήν έκφράαει τούτη τήν πραγματικὸτητα, μπορεῖ να
ἀποτύχει, μπορεῖ νά τῆν ἀποπρασανστολίσει. Τό ΠΑΣΟΚ γίνεται
ἰατορικὸς φορέας ἀλλαγῆς ἀντικειμενικα, ἀσχετσ ἀπὸ τὴν πρό-
θεσή ταυ. Ἀπὸ κεῖ μέσσ περνάει ὴ συγκεκριμένη ἀλλσγῆ στὸν ἐλ-
ληνικὸ χῶρο, στῆ φάση 106111, σαν σ’ίτημα καί σα στόχος. Παρσ-
πέμπω α’ ἐνα 60900 1106 στὸν «Ἀγωνιστῆ» (1.58, 16.11.77):
Δισπιστώνω πρῶτα ἐνσ θεωρητικά ἀδιέξαδο στῆ σκέψη ταῦ Πσ-
πσσπηλιὸπαυλου καί στῆ σκέψη τῶν Ἑλεφάντη κσί Καθουριάρη. Κι
ἀκόμα, σα συνέπεια, ἐνσ πραγματικὸ ἀδιέξοδο. Οἰ μάζες, 0l A0‘1'K59
165519, nepvo6v ἀπὸ ἀλλα κσναλια, ἀπ’ ὸ,τι θα θέλαμε ἐμεῖς σά
διανοούμενοι. '0 φίλος Παπασπηλιὸπουλος δικαιοῦται να κρστῆσει.
τήν πσρθενιά του σά διανοούμενος ἀλώθητη. Κάθε διανοούμενος
ἐχει τό δικαίωμα να 11’1 διατηρήσει καί να τῆν περάσει αθικτη κι
ἀμὸλυντη ἀπὸ τήν ἰστορία στό χῶρο τῶν μετσφυσικῶν ὸρσμστι-
σμῶν καί τῆς χαῦνωσης, πού ὸδηγεῖ 1‘1 ἀπραξία. Προσωπικά ἀποφα-
0100 να θυσιάαω τῆ δική μου πσρθενιά σα διανοούμενος στῆν
ἀνάγκη να 6γαῦμε ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδο προαπσθώντσς να ἀναίξαυμε
νέους δρόμους.
41
 Καί ἕνα γράμμα-ἀπάντηση στό ΠΑΣΟΚ ταυτίζαντάς το, ἐφόσον
ἄρθρο τοῦ Σπ. Παπασπηλιὸ- αὐτὴ εἶναι μέχρι τώρα ἡ κληρο-
πουλου (τεῦχος 85) ἀπό τό φοι- νομία τῆς σύγχρανης πολιτικῆς
τητή Α.Χ. ἀπό τήν Ἰταλία· ἱστορίας, μέ τόν πρόεδρό του.
Ἀπὸ ἁπλούς ὀπαδούς λοιπόν,
ποτ’Ι δέν πρέπει κάν να ἀναρωτιέ-
Ἀγαπητό Ἀντί,
ται κανείς τί σχέση ἐχουν μέ τό
Στό τεῦχος σου ἀρ. 85 εἶναι
αασιαλισμό καί ἴσως με’ τίς παλι-
γραμμένο ἐνα 69690 τοῦ κ. Σπὴ-
τικές ἐπιστῆμες, συνάγει ὁ κ. Πα-
λιου Παπασπηλιὸπουλου με’ τίτλο
πασπηλιὸπουλος ὅτι τὸ ΠΑΣΟΚ
«Οἱ πολιτικές δυνάμεις στίς
εἰναι ἀρχηγικὸ κὸμμαί Ὁ ὑπα-
προσεχεῖς ἐκλογές καί πέρα ἀπὸ
κειμενισμὸς του αὐτὸς παραὸλέ-
αύτές», Ὁ κ. Παπασπηλιὸπουλος
πει τήν ἀδίαστῃ ἐκλογή τῆς σημε-
εἶναι ἀπαιτητικὸς, ἀλλά τά λεγό-
ρινῆς ἡγεσίας τοῦ ΠΑΣΟΚ τόν
μενα του ἀντιφάσκουνε με’ τή δι-
Ἰούλη. ἀπακαλώντας την ἐνοχα
δακτικὴ προσπάθεια του, γιατί
χαρισματικὴ. Τέτοια πολιτικὴ δι-
αὑτά πού λέει για ἐλλειψη ἐπι-
αρατικὸτητα δέν ἐπιτρέπει κ.
στημονικῆς ἀκρίὸειας, για πο-
Παπασπηλιὸπουλε νά τὴ χρησι-
πουλίστικους ὅρους ὅπως «λαῖκό
μοποιεῐτε στό νά πρωταπορὴσετε
κίνημα» ἤ για ἁπλουστεύσεις
στα ἀντιπασοκικά συνθήματα
ὅπως «ἀστική ταξη» δέν ἀπευθύ-
πού μέχρι τώρα κανείς δέν τόλ-
νονται μόνο πρὸς τόν κ. Νικολι-
μησε.
νάκα (πού παρέλειψε στό τελευ-
”Οσαν ἀφορά τόν «ποπουλι-
ταῖα ἄρθρο του νά κάνει τήν τα-
στικό χαρακτῆρα τοῦ ΠΑΣΟΚ»,
ξικῆ ἀνάλυση τοῦ αἰῶνα χρησι-
6ρίσκω τὴ χρησιμοποίηση αὐτοῦ
μοποιῶντας ἀναλυτικά καί πολυ-
τοῦ ὅρου αὑθαίρετη καί χωρίς
σὺνθετα, σέ διαλεχτικὴ σχέση καί
καμιά ἀντιστοιχία μέ τὴν πρα-
σύμφωνα μέ τίς πολιτικές ἐπιστῆ-
γματικὴ ὑπόσταση τοῦ ΠΑΣΟΚ,
μες, τούς ὅρους πού θα ἀντικα-
τό ὁποῖα ἀρνεῖται συγκεκριμένα
ταστὴσουμε τό «λαϊκό κίνημα» μέ
καί παλεύει ἐναντία στήν κρατικὴ
τίς περιεχόμενες κοινωνικές του
γραφειοκρατία, ἀλλά καί προσ-
δυνάμεις καί τήν «ἀστική ταξη»
αναταλίζεται στῆν ὀργανωτικὴ
μέ τά μικρο - 11500 - μεγαλο-
του 66111101] πάνω σέ Θεσμαύς πού
αστικά στρώματα), ἀπευθύνονται
κατοχυρώνουν τή δημοκρατία,
πρὸς τούς πάντες καί κύρια
σαν ἰσότιμη συμμεταχὴ στὴ λὴψη
πρὸς... τόν ἑαυτό του, πού συμ-
καί ἐφαρμογῆ τῶν ἀποφάσεων,
φωνεῖ ἀπόλυτα μέ τόν κ. Νικολι-
στή διαδικασία πού συνδέεται
νάκα καί τίς παπαυλίστικες φρά-
αρρηκτα μέ τήν ἀποτελεσματικό-
σεις «λαός», «λαϊκὸ κίνημα»,
τητα, σαν αὑτοδιαχείριση τῶν έρ-
«ἀστική ταξη», «ἐκμετάλλευτές»,
γαζομένων· στοιχεῖα πού στό
μιά άλλη ἐποχή ὅπως ὁμολογεῖ,
κυόερνητικὸ πρόγραμμα τοῦ
τό 1975. Τί ἔκανε τόν κ. Παπα-
ΠΑΣΟΚ ἀποτελοῦν τόν κορμό
σπηλιὸπουλο νά συμφωνεῖ τότε
καί τί νά διαφωνεῖ σήμερα; τῆς ἐφαρμογῆς του-
Ὁ κ. Παπασπηλιὸπουλος ἔχει
Ἀσφαλῶς όχι ἡ μεσαλαὸηση τῆς
κανει μια καλὴ συρραφή πολιτι-
ἐπιστημονικής του κατάρτισης
κῶν ἐκτιμήσεων πού πάρα πολλα
στῆν ὁρολαγία τῶν πολιτικῶν
σημεῖα τους εἶναι ὁμολογημένα
ἐπιστημῶν, ἀλλά ἐκ τῶν δεδομέ-
σωστά καί φυσικά ἀποδοτικά,
νων ἡ ἐνταξη τοῦ κ. Νικολινάκου
αὐτὸ δέν μειώνει ὅμως τήν ἀντί-
στό ΠΑΣΟΚ. Μετά ἀκολουθεῖ
μιά διαλεχτικὴ ἀναλαμπὴ γιά νά
φαση τῆς πολιτικῆς του σκοπιᾶς
μέ τὴν κομματική του ἐπιλογὴ,
ξ Μοκτιικ KAI
πάρουμε μέ κριτική διάθεση καί
για τὴν ὁποία 6ρίσκει πολλά
ἀπό τὴ Δύση καί ἀπὸ τὴν Ἀνα-
ἐλαττώματα, ἐλλείψεις, ἀδυνα-
τολὴ καί ἀπό τήν Ἀφρική αὐτά
μίες καί έτερόκλητες πολιτικές
πού χρειαζόμαατε (καί όχι πάν-
τως τα· πολιτικά μοντέλα τοῦ
δυνάμεις πού συγκλίναυν μέ VIC! εντιιηα
ἀμοιόαῖες παραχωρήσεις στῆ δη-
Μπάαθ καί τοῦ Κανταφι). Γιατί
νά δεχτοῦμε μέ κριτική διαθεση
να πάρουμε αὐτα πού χρειαζὸ-
μιουργία ἑνός νέου αοσιαλιστι-
κοῦ κινήματοςί
·
Οφσετ
μαστε (προφανῶς τὴν πολιτική
Κατά τή γνώμη μου ἡ μοναδική · 010 ερναστηρι τοι]
ἐμπειρία καί ὸχι πρότυπα) ἀπὸ
προοπτική πού ἔχει ὁ ἐτερόκλη-
τας αὐτὸς συνασπισμὸς εἰναι;
_ στρατοιι
τὴ Δύση καί ὅχι ἀπὸ τό Μπάαθ
«Στά ὅρια τῶν ἀμοιὸαίων παρα-
καί τόν Καντάφι; Ἡ ἑρμηνεία 0’
χωρήσεων νά προκύψει ἡ ἰδεαλο-
αὐτὸ ἔχει να κάνει μέ συγκεκρι-
γική πολιτική σύγκραυση τῶν
μένες προκαταλήψεις (καί ἐδῶ
δυστυχῶς ἐπεμὸαίνει ὴ ψυχαλα-
διαφορετικῶν ταξικῶν συμφε-
ρόντων πού ἐκφράζανται ἀπὸ
γία, ἀφοῦ ἡ πολιτικὴ α’ αὑτὴ τήν
τούς φορεῖς αὐτούς καί πού θα
περίπτωση δέν προηγεῖται ἀλλα
ἐπεκταθεῖ σέ ὀργανωτικές δια-
ἀκολουθεῖ) πού διακατέχουν τὸν
σπάσεις πολλαπλασιαζόμενες
κ.”Παπασπηλιόπουλο.
κάθε φορά πού θα ἐπιδιώκαυν τό
Ἀποκαλεῖ ὁ κ, Παπασπηλιὸ-
ξεκαθαρισμα τῆς ἰδεολαγικοπολι-
πουλος τὸ ΠΑΣΟΚ ἀρχηγικὸ
τικῆς τους ταυτότητας».
κόμμα καί τήν ἡγεσία του χαρι-
σματική πού τοῦ δίνει παπαυλί- ΣΤΡΑΤΠΣ ΞΥΙΙΙΠΣ
στικο χαρακτῆρα. Καί δικαιολο-
γεῖ τό «ἀρχηγικὸ» κρίνοντας ἀπὸ
Εὐχαριστῶ για τή φιλοξενία Δ ερεεινιοιι 9 — TIM 3504812
τόν ἀνοργάνωτα κόσμο πού δι- Φοιτητής
καιολογημένα πρασὸλέπει 016 Πάρμα-Ἰταλία

42

ι I//;TO ZYI'XPONO
I κ’ ’.[ββ ε
,Α
. λιι
r
ΜγοιΣτοΡΗΜΑ
‘ I)\
lnpéomna τοῦ μυθιστορῆμστσς, ἐνὸς πολιτικοῦ μηχανικοῦ κ’ ἐργο-
Δημοσιεύουμε σήμερα τό δεύτερα καί τελευταῖα μέρος
τῆς μελέτης τοῦ Γ. ΒΕΛΟΥΔΗ γιά τὸ λαϊκό μυθιστόρημσ.
- ς ρίξουμε τώρα μιά ματιά στὸ περιθάλλον, μέσα στό
όποῖα διαδραματίζαντσι τά μυθιστορῆματσ αὑτάς ‘O ζω-
τικός χῶρος τους εἶναι ἀνσμφιαθῆτητα ὴ πόλη καί μέ
ἀπόλυτη σχεδόν ἀποκλειστικότητσ ἡ Ἀθῆνα - ὴ ἐπαρχία
κ’ ὴ «ἐξοχὴ» ὑφίστανται μὸνα ῶς ἐξωτικά ἐξαρτῆματά της ὴ ώς
ένναιολογικές ἀντιδιαστολές.
Ἠ «φύση» μέ τὴ στενὸτερη ἐνναισ είνσι πέρσ γιά πέρα ἀστικο-
παιημένη ἐχει αυρρικνωθεῖ στῆν «πολεοδομικη» της μορφή, τόν
κῆπο ὴ τῆν ἀλλέσ γσλλικοῦ τύπου πού πλαισιώνει τῆ θίλλσ τῶν
εὑδσιμὸνων καταναλωτῶν -της, “Ιδοὺ μια χσρσχτηριστικὴ κι· ἀντι-
πρασωπευτικῆ περιγραφὴ τῆς (τό ὑφας της ἀντισταιχεῖ στό στύλ
ροκακό τοῦ ἀντικειμένου της); «Διάθηκε τήν περιποιημένη ἀλλέα
πού τη στὸλιζε στίς ἀκρες τὸ σκληρὸ μπούζι, μέ τά πρασινα σαρ-
κωμένα φύλλα καί μέ τά εύθυμα θυασινια λουλουδακια, Πιὸ πίσω,
φουντωτοί πυρακσνθοι, διατηροῦσαν ἀκόμα κάμποσσ ἀπὸ τά φλό-
γινακλουλαυδακισ τους. Δέν εἶχαν τήν πύρινη αἴγλη τῆς ἀνοιξης,
καί κάμποσσ φύλλα ἀρχιζαν κιόλας να γίνωνται κσφετιά καί να
πέφτουν. Θαμνοι μέ γαλαζια λουλουδακια σέ μικροσκοπικά παρτέ-
ρισ, ἐδιναν μιαν ἀθρη νὸτα σ’ ὅλα τό περιθόλι. Συμμετρικές φοινι-
κιές ἀπλωνσν τά κυρτα τους φύλλα σαν πελώρια φτερά» (Δ 4).
Ἠ φύση μέ τῆν εύρύτερη ἐνναισ λειτουργεῖ μὸνα συμθαλικά -
συνεκφράζει αυνειρμικα - εἰκονογραφικα - μαγικά τα αἰσθήματα ἡ
τίς καταστάσεις τῶν δρώντων καί μή ἀντιδρώντων πρασώπων; Τά
θαριά αὑννεφσ στὸν οὑρσνὸ κι· ό αγριας θὸγγος τῆς θάλααασς
λ.χ. σιγοντάραυν αυμθαλικα τόν ἐπικείμενα χωρισμό τοῦ νέου
έρωτευμένου ζευγσριοῦ στῆν «Ἐρωτικὴ συμφωνία» τῆς |. Mnou-
κουθάλα - Ἀνσγνώσταυ (Η 37), ἐνῶ ἡ ἀναιξιατικη ἀνθοφορία, πού
περιγράφεται μερικές σελίδες πσρσκατω (Η 40), ὑπομνηματίζει τό
ξσνσσμίξιμο του.
'H φύση μέ τῆ μόνη μορφὴ πού ὑφίσταται γιά τό μέσω τῆς ἐργα-
σίας του ἐνανθρωπιζόμενσ ἀνθρωπα, ῶς πηγὴ πρώτων ὑλῶν για
τῆν παραγωγή κσί τήν ἀνσπσρσγωγῆ τῆς ζωῆς του, ’ἀπαυσιάζει τε-
λείως ἀπ’ τὸ «φυσικό» κόσμο τοῦ λογοτεχνικοῦ αὑτοῦ ε’ίδους.
εἀπουσία αὑτὴ δέν εἶναι καθόλου ἀσχετη ἀπ’ τὸ ρόλο
πού παίζει στα έργσ σῦτα ὴ ἀνθρώπινη ἐργασίσ; Παρόλο
πού, ὅπως θα δοῦμε, ὸ ὑλικός κόσμος τῶν μυθιστορῆ-
’ μάτων αὑτῶν ἀποτελεῖ ἐνσ ἀρκετά προχωρημένο καπι-
τσλιστικό αύστημσ παραγωγῆς, δέν ὑπάρχει α’ αὑτά οὔτε ἐνσς
συγκεκριμένος 6ιομηχσνικός ἐργάτης πού νά παίζει κάποιον, ἐστω
καί τριτεύοντα, ρόλο. «“Εργατες» ἀναφέρονται μόνο μίά φορά, κι’
αὑτὴ μόνο ἀριθμητικα κι’ ἀπ’ τῆν ὸπτικῆ γωνία ἐνὸς ἀπ’ τα κύρια
τοῦ Γιώργου Βελουδῆ
(v.
ΛΑικο
ἱ \\
B" MEPOZ
λάθου δημοσίων έργων; «Md Θά τά καταφέρη, θεῖε,’ ρώτησε ασθα-
ρά. “Εκατὸ ἐργάτες] Δέν εἶναι παῖξε γέλασε. Πρέπει νά τους έπι-
Θάλλη τάξι» (E 15).
'H όπτικῆ αὑτὴ γωνία γίνεται κατανοητῆ, όταν “ιδωθεῖ σέ συνάρ-
τηση μέ τούς κὺριους καί Πρσγμστικοὺς «ἥρωες» τῶν μυθιστορῆ-
μάτων σῦτῶν - «ἥρωες» μέ τή σημασία τῶν πρατῦπων γιά τούς
ἀνσγνῶστες τους; Oi «ἥρωες» σὺτοί εἶναι θιομῆχσνοι, ἐργοστααι-
αρχες (κυρίως στόν κλάδο τῆς ὑφανταυργίσς), χρηματιστές κ’
ἐφοπλιστές, μέ μιά λέξη ἀποτελοῦν τούς «κύριους» ἐκπροσώπους
ένός συγκεκριμέναυ συστήματος παραγωγῆς κσί μάλιστα στῆν ἰδι-
αζουσσ για τὴν Ἐλλάδα μορφὴ ταυ; Τό γεγονός αὑτό ἐντούταις δέ
σημαίνει μέ κανένα τρόπο ότι τα μυθιστορῆμστσ αὑτά προσφέ-
ρουν στόν ἀνσγνώστη τους μιαν, ’έστω κι· ἀπλαποιημένη, ἀνσπσ-
ράστσση τῶν πραγματικῶν σχέσεων παραγωγῆς. Ἀποκαλυπτικὸς
εἶναι ό τρόπος μέ τόν ὁποῖα παριστάνετσι ὴ 6ιομηχσνική-
έργοστσαισκῆ δρσστηριότητα στὸ μυθιστόρημσ τῆς I.
Μπουκαυθάλα-Ἀνσγνώστου «Ζωη χωρίς ἀγάπη»; Ἡ ’ίδρυση ἐνὸς
νέου έργαστσσίου ἀπ’ τὸν «ἥρωα» της περιγράφεται μέ εἰκόνες
παρμένες ἀπ’ τῆν κηπουρικῆ (Δ 86), ἐται ὥστε νά φαίνεται ώς
φυσικό-θιαλογικό φαινόμενα, ἐνῶ ώς κύρια ἐμπόδια ποῦ ἀνακό-
πταυν τὴν ὸμαλή λειτουργία του, ἀναφέρονται οἰ θσριαί φὸραι πού
ἐπιθαλλει τό κρατος (Δ 37) κ· οἰ σὺξῆαεις τῶν μισθῶν πού διεκδι-
καῦν αἰ ἐργαζόμενοι (Δ 85). K' ὴ ἀποκορῦφωση αὑτῆς τῆς «αἰσθη-
μστικὸτητας».· Στά ἐγκσίνισ τοῦ νέου ἐργοστσσίου, στα όποῖσ πα-
ρευρίακονται «διανοούμενοι, καθηγηταί Πανεπιστημίου, μουσικοί,
ἀνθρωττοι τοῦ θεάτρου καί δημοσιογράφοι» (Δ 89), θγάζει λόγο ὸ
Μάκης Λόντσς, ἐνσς ἀμφίθιος κ’ ὴμιδιανααύμενος τυφλαπὸντικσς
τῶν κσλλιτεχνικῶν στηλῶν τῶν ἐφημερίδων, πού συναψίζει εῦ-
γλωττσ τό ίδεολογικὸ πιστεύω τοῦ κὸσμαυ «του».’ «Πιστεύουμε στῆ
νίκη καί στό μέλλον τῆς φυλῆς. Γι’ αύτό χτίζομε ἐργοστασια, κύρι-
οι» (Δ 91). .
'H «απλοϊκὸτητσ» πού διέπει τήν ἀντίληψη για τῆ θέση τοῦ κε-
φαλαίου α’ αὑτὸ τό σύστημα παραγωγῆς, διαφαίνεται ἀπ’ τὸν _
τρόπο μέ τόν ὸποῖο ὸ Χρ. Χσιρὸπαυλας περιγράφει τὸν ἀλληλο-
εξοντωτικό ἀνταγωνισμὸ δυό κεφαλαιαὺχων-θιομηχανων τῆς κλω-
σταῦφσντουργίσς; «Νόμισες ὅτι Θα μέ τρομαξης μέ τό να μεγαλώ-
σης τήν παραγωγή του καί νά ρίξης τήν τιμή τῶν νηματων,·.,. Είσσι
πολύ γελασμένος, ἀφανσστα γελσσμένοςί Στό ἐνσ καινούργια πού
μοῦ ἀνοιξες, μπορῶ να σοῦ ἀνοίξω δέκα, εἴκοσι, ἐκατό ἐργοστάσια
καί νά ἑκμηδενίσω τίς τιμές» (Π 74). Οἰ οἰκονομικαί νόμοι ποὺ κυ-
θερναῦν τὴν καπιταλιστικὴ παραγωγή πνίγαντσι πίσω ἀπὸ ένσ νέ-
φος προσωπικῶν ἰδιατραπιῶν, δολοηλοκιῶν κ’ ἐρωτικῶν ἀντιζηλιῶν
για μιαν όμορφη γυναίκσ. πού ὑπαμαχλεὺει τῆ δράση κι’ αὑτῶν
τῶν τελείως φσντσστικῶν κεφαλαιαὺχων, ἀκριθῶςόπως καί τῶν
αλλων προσώπων τῶν λα’ίκῶν αὑτῶν ἀφηγημάτων. Ἀκόμσ καί μιά
περίπτωση «κριτικῆς» πού ἀποταλμάτσι ἀπ’ Ιτόν “ίδιο συγγραφέα
43
ἀπέναντι στό «μεγάλο 6ιομηχσνο» Κοσμά Κατραμὴ (τοῦ καταλογί-
ζονται τελωνεισκές κσί φορολογικές ἀπάτες; O 45 - 46, 70), εἰνσι
φαινομενική, ἀφοῦ οἰ πσρσθάσεις του ἀποδίδονται στόν κσκό χσ-
ρσχτῆρσ τοῦ κστηγορούμενου - τό μυθιστόρημσ παραμένει κι’ ἀπ’
αὑτὴ τῆν ἀποψη «αἰσθηματικό».
Ἠ σχέση μισθωτῆς ἐργασίας πού ἀναφέρεται μέ τὴ μεγαλύτερη
συχνότητσ στα μυθιστορῆμστσ σῦτά, εἶναι ἡ σχέση ὑπηρέτη - κυ-
ρίου - μιά σχέση καθαρά προκσπιταλιστικῆῑ ἡ «κοπέλα» ὴ ἡ γριά
ὑπηρέτρισ ἐχουν ἐρθει ἀπ’ τήν ἐλληνικὴ ἐπαρχία, για νά πλοισι-
ώσουν τόν προσωπικό διάκααμα τῶν πραγματικῶν «ὴρωων» - τῶν
ἀφεντικῶν τους (E 9, K 14, Κ 20, O 63).
'H ἐξαρτημένη μισθωτῆ ἐργασία θεωρεῖται κατάρα καί μόνο ῆ
ἰδέα τῆς ἐργασίας α’ Eva ἐργοστάσιο προξενεῖ ἀδισθεαίσ· ἡ μόνη
διέξοδος γιά τῆν κόρη ἐνὸς «ξεπεσμένου» σπιτιαῦ εἶναι ν’ ἀνοίξει
δικῆ της boutique, Eva «πρωτοπαρεισκό ἀτελιέ», ὅπως τῆν ἐκφρά-
ζει μέ μονοαῆμσντη γλαφυρότητσ ἡ γιαγιά της; «Θάθελσ ὅμως,
τώρα πού Θά παρη τὸ δίπλωμά της, ἀν μποροῦσες νά τὴ θοηθὴσης
λιγάκι, ν’ ἀνοίξη ἀμέσως Eva δικό της άτελιέ. Δέ θά μ’ άρεσε νά
ἐργάζεται α’ Eva ἐργοστααιο» (Δ 46).
ντίστοιχῆ εἶναι ἡ ἐκδηλωμένη προτίμηση τῶν συγγρα-
g0 φέων καί τῶν ἡρώων τους γιά τά «ἐλεύθερα ἐπαγγέλμα-
ι TO»: Μιά σταθερῆ θέση κστσλσμθάνουν πρῶτα - πρῶτα
ό δικηγόρος κι“ ό ἀρχιτέκτονας· τό δεύτερα ἐπάγγελμα
μάλιστα κ’ ἡ σχολὴ πού τό «παράγει», τό Πολυτεχνεῖο, παίρνουν σέ
δυό μυθιστορῆμστσ τῆς I. Μπουκαυθάλσ - Ἀναγνώστου (Γ - Δ)
σχεδόν μυθικὴ διάσταση - ἡ ἐποχή τῶν μυθιστορημάτων αὑτῶν
ἐντοπίζετσι χρονικά ἀρκετά πρίν ἀπ’ τὴν ἐπσγγελμστικῆ κρίση ποὺ
μσστίζει κι’ αὑτά τά ἐπαγγέλματα στῆν Ἐλλάδα τὴν τελευταία δε-
καετία. Μιάν ἰδισίτερη θέση ἐντούταις κατέχει τό ἐπάγγελμα τοῦ
γιστροῦ κ’ ἰδιαίτερα τοῦ χειρούργου (στὴν ἀντίστοιχη λσϊκῆ γερ-
μσνικῆ λογοτεχνίσ ἐχει ἀνσπτυχθεῖ όλόκληρο «εἶδος» λα’ίκῶν μυ-
θιστορημάτων μέ ὴρωες γιστρσὺς - τά Arztromane). Τό δέος μέ τό
ὸποῖα προσθλέπετσι τό πρόσωπα τοῦ γιστροῦ στά μυθιστορῆμστσ
αὑτά, σέ μερικά ἀπὸ τά ὸποῖσ μάλιστα παίζει ἐνα ρὸλα-κλειδί, προ-
δίδει ταυτόχρονα μιάν ὑλικὴ-κοινωνικὴ κστσξίωση τοῦ ἐπαγγέλμα-
τος κσί μιά σχεδόν μαγική ἐπιθίωση ῆ ἀναθίωση τοῦ πρωτόγονσυ
σσχμάνου, μιά κστάφωρη κι’ ἀνσδρομικὴ μυθοποίηση ἐνὸς κοινοῦ
ἀστικοῦ ἐπαγγέλματος. 'H μυστικαποίηση τῆς ἐργασίας τοῦ
γιστροῦ-χειρούργου κ’ ἰδιαίτερα τοῦ χειρούργου τῆς καρδιάς (ὸ
συνειρμός μέ τά «δράματα τῆς καρδιάς» πού ὑποθάλλει ὴ ἐκφρα-
ση, ὑπάρχει πραγματικά σ’ Eva ἀπ’ σῦτά τά μυθιστορῆμστσῖ Σ 22)
εἶναι μόνα μιά μερικῆ όψη μιάς γενικότερης μυστικοποίησης, πού
χσρσχτηρίζει τὸν ίδεολογικὸ κόσμο τῶν λογοτεχνικῶν αὑτῶν ἐρ-
νων.
Ἀναλογη εἶναι ἡ μυθοποίηση πού παρατηρεῖται καί σέ μερικά
«ἐξωτικά ἐπαγγέλματα», ὅπως τό ἐπάγγελμα τοῦ διπλωμστικοῦ
ὑπσλλὴλου (Ζ 17, 43), ὅπως τό θλέπει τουλάχισταν ἡ έρωτευμένη
κοπέλσ σέ σχέση μέ τό φτωχό ἀγαπημένο της, πού φιλοδαξεῖ να
τὴν κάνει γυνσίκσ ταυ; «Ὀ πατέρας Θά πεισθῆ, δέν τά εἰ’πσμε,·
Ἔπειτα ἐχεις μέλλον, Τρελλαίνομσι ατὴ σκέψη πώς μπορεῖς νά γί-
νης καμμιά φορά πρόξενος, πρεσθευτὴς... Ξέρεις, ἀπὸ μικρὴ ὀνει-
ρευὸμουν νά γίνω πρεαθευτίνσ. Νά τσξιδεύης... να ὃλέπης και-
νούργια μέρη. Ξέρεις, Λαμπρο, άν σέ στείλουν καμμιά φορά οτὴν
”Απω Ἀνατολή, νά τό δεχθῆς. ”Εχω μεγάλη περιέργεια νά ἰδῶ τὴν
“Ισπωνία. Ἠ καί τὴν Κίνα... Κι’ ἀπ’ ὅλα, ξέρεις, θέλω ν’ ἀγορασουμε
σιασμὸ του ἅρχιαι νὰ χοριτξῃ μαζύ ς.ης,,.
44
γιαπωνέζικσ πράγματα... Τρελλαίνομσι γιά τά γιαπωνέζικα» (Ζ 16).
Συνάρτηση καί συνέπεια τῆς ἰδεαλογικα κσθορισμένης ἀφαίρε-
σης ἀπ’ τίς συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγῆς εἶναι κ’ ἡ ἀφιστορί-
κευση τῆς ἐννοισς ταῦ κεφαλαίου· τό κεφαλαια δέν ἀναφέρεται
καθ’ ἐσυτό οὔτε μια φαρα· τὴ θέση του πσίρνει πέρσ για πέρα ἡ
ὑπεριστορική ἐννοισ τοῦ «χρήματος». 'H ἀπακλειστικά κσί μόνα
πο σοτικ ῆ παρουσία του στα χέρια τοῦ ἐνός ὴ τοῦ άλλου τσι-
μεντάρει τὸν κόσμο αὑτό μέ μιά νέα ἀπόλυτη διχοτόμησηῑ Ol ἀν-
θρωπαι δέ διαιροῦνται σέ δυό τ α ξ ε ις, σέ κατόχους τῶν μέσων
παραγωγῆς κσί α’ ἐξαρτημένους ἀπ’ τὴ μισθωτῆ ἐργασία, ἀλλά γε-
νικα κι’ ἀφισταρικευμένσ σέ δυὸ κ α τ η γ o p i ε ς, σέ «πλούσιους»
καί σέ «φτωχούς». 'H «φιλοσοφία τοῦ χρήματος» ἐκτίθεται μέ τό
στόμα μιάς δσσκάλσς; «Τό χρῆμα] Τό χρῆμα ἀμβλύνει κάθε πόνο.
Ἔχω κάνει μελέτες. “Ἀλλη εἰναι ὴ ψυχολογία τοῦ πλούσιου καί
άλλη τοῦ φτωχοῦ» (Η 30). Τήν “ίδια δισίρεση τοῦ πληθυσμοῦ τῆς
“Αθήνσς μσς προσφέρει 6ασικά, ἐν εῖδει μικρὴς διατριθῆς, α’ Eva
μυθιστόρημά του κι“ ὸ N. Μαράκης (Σ 39); "Eva ἀριθμητικά δῆθεν
ἀσήμαντο ἐνδιάμεσο κοινωνικό στρῶμσ, στό ὸποῖο ἀνῆκαυν κατα
τόν ’ίδιο συγγραφέα «οἰ νοικοκύρηδες, οἰ μετρημένοι, οί λογικοί»,
ἀποτελεῖ, ὅπως θα διαπιστώσουμε πσρσκατω, τῆν καινωνικῆ
ἓμάδα-κλειδί για τό τελικὸ, έρμηνευτικό αναιγμσ τῶν ἐργων πού
ξετάζαυμε.
Ἠ ἀπὸκτηση τοῦ πλούτου πετυχσίνετσι κι“ σύτῆ ἐξω ἀπ’ τῆ δια-
δικσαίσ παραγωγῆς - εἰναι ἀποτέλεσμα τῆς εϋνοισς τῆς τύχης,
ὅπως λ.χ. ή ἀνακάλυψη μιάς φλέθσς διαμαντιῶν ἀπὸ ἐνσν ῆρωα
τοῦ “ίδιου συγγραφέα (Φ 13). (Τό μοτίθα θυμίζει ἀναλογες κατα-
στάσεις χρυσοθηρίσς στό πιό δισδομένο λα’ίκὸ μυθιστορῆμστικὸ
καί κινημσταγρσφικὸ είδας, τὸ αῦέστερν).
Τά λόγια μιάς ἡρωίδας τοῦ Χρ. Χαιρόπουλου; «Τά πλούτη εἶναι
γνωστό ὸτι δέν κάνουνε τὴν εύτυχία» (Ο 9) περνάνε ώς λάιτ-μοτίθ
σέ πολλα ἀπΙ τά μυθιστορῆμστσ αὑτά, ἀποτελοῦν ὅμως μόνο τῆ
μιαν όψη ταῦ διχασμοῦ, μέσσ στὸν ὸποῖο ζοῦν τά νευρόσπαστα
πρόσωπα τῶν ’ίδιων ἐργωνῑ «Ἠ ταπείνωσις τῆς φτώχειας», ὅπως
δισκηρὺσσει ὸ μεσότιτλος ἐνὸς μυθιστορῆματος τῆς 1. Μπουκου-
6αλα - Ἀναγνώσταυ (Ζ 17), εἶναι τό φριχτότορο φάσμα ποῦ κστσ-
τυραννάει τίς σκέψεις τῶν ὑπηκόων της. 'H ἀρρώστισ τῆςγ κὸρης
ἐνὸς φτωχοῦ κλητῆρα, τῆς Ρίτας, ἀποκαλύπτει στά μάτια τῶν δι-
κῶν της τῆν «κατάρα» τῆς φτώχεισς, “έστω κι’ αν ἡ σχέση «φτώχεισ
- καλό φσϊ» ἀποδίδετσι ἀπΙ τό συγγραφέα μέ μιά γκρατέσκα ἀντι-
στροφῆ, μέ τήν ὸποίσ καταργεῖται κάθε σχέση αἰτίου καί σίτισταῦ;
«”Αν ὑπῆρχε καλό φαΐ κι’ ἐξοχὴ, θάλειπε κι’ ὴ φτώχεισ, πού φέρνει
τὴν ἀρρώστεισ...» (Θ 22).
'H ἔξοδος ἀπ’ τὴ φτώχεισ μάς όδηγεῖ κστευθείσν α’ ἐνσ ἀπ’ τα
κεντρικότερσ θέματα τῶν ἐργων σὺτῶνῑ τήν κοινωνικὴ ἀνοδο. Τὸ
ματίθο τοῦ «ξεπεσμοῦ», πού συνσντάμε σέ ἀρκετά ἀπ’ τα μυθιστο-
ρῆμστσ σῦτα, δέν ἀποτελεῖ, ἀκόμσ καί στῆν πιό ήθικολαγική του
μορφή, τῆ μαρφῆ τοῦ «κατὴφορου» τοῦ φτωχακόριτσου (Υ 46, 47,
54), παρά τὸ ψυχολογικό καί κοινωνικό ἀντίθσρο καί συνεπόμενα
τῆ δισλεχτικῆ ἐπιθεθσίωση τοῦ μοτίθαυ «κοινωνικὴ άνοδος». Για
τοὺς ἀρρενες ἥρωες προσφέρεται, ἐκτός ἀπ’ τῆν παραπάνω κσ-
θσρα αὑταπικῆ «λύση» πλουτισμαῦ, μιά ἀρκετά «ρεσλιστική» δι-
έξοδας; «Ὀ Πέτρος άρχιαε νά οταδιοδρσμη. Μέ θὴματσ θιαστικά
καί σταθερά ἀρχισε νά διανύη τὴν ἀπόσταση ἀνάμεσα στὴν ἀφά-
νεια καί στὴ φὴμη, στὴ φτώχεισ καί στά πλούτη. Σέ λίγα χρόνια
ὴταν ὸ λαμπρός γιατρός, μέ τὴν μεγάλη πελατεία, μέ τὴν ὡραία
κλινικὴ. Ἀγόρασε ’τὴ ᾶίλλα του στὴν Κηφισιά, τά σιἰτοκίνητό του» (Κ
"Eva εἰδικό ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ὸ ἐπαγγελματικὸς προα-
σνατολισμὸς τῶν γυναικείων προσώπων. “Εκτὸς ἀπ’ τῆ λύση τοῦ
«πρωταπορειακοῡ ἀτελιέ» πού ανσφέρσμε πσρσπάνω, στίς λίγες
έκεῖνες περιπτώσεις, στίς ὸποῖες Eva γυναικεῖα πρόσωπα εἶν-’σι
ἀ ν α γ κ α σ μ έ ν o ν’ ἀκολουθήσει Eva 6ιοποριστικὸ ἐπάγγελμῖι,
τοῦ προσφέρεται ἀπ’ τὸ συγγραφέα-πλαστὴ του ἡ δυνατότητα
σπουδῶν φιλολογίας, νομικῶν ὴ ἰατρικῆς (Δ 66, E 30, Σ 26).
Ἡ κοινωνικὴ κ’ ίδεολογικῆ λειτουργία τῆς ἐπσγγελμστικῆς ἀπο-
κατάστσσης τῶν γυναικείωνμπροσώπων στα μυθιστορῆμστσ αὑτά
γίνεται καταδηλη στό πρόσωπα τῆς Λίντας Καρζῆ, μιάς ἡρωίδας
ταῦ N. Μαρακη, πού έρχετσι ἀπ’ τῆιΡέπσρχίσ στῆν Ἀθῆνσ για νά
σπουδάσει ἰατρικῆς «Τό χσρτί πού θά πάρης θά εἶναι ὴ προῖκα σου»
(Σ 26), εἶναι τά λόγια-ὑποθήκη, μέ τά ὸπαῖα τῆν εἶχε ξεπροθοδίαει
ὸ πατέρας τῆς. Σ’ Eva ἀλλο μυθιστόρημσ ῆ ῆρωίδα σπουδάζει «λίγο
ἀπ’ ὅλα» (Ε 7) κσί α’ Eva τρίτα ὴ μόρφωαῆ της ἐνσσρκώνετσι στίς
«ξένες γλῶσσες» (Υ 36). Στίς τελευτσῖες αύτές περιπτώσεις εἰναι
φανερή ἡ αρση τῆς καθαρά ἐπσγγελμστικῆς ἀπσκστάστσσης τῆς
γυνσίκας, πού τῆς εἶχε πσρσχωρηθεῖ, ἐστω καί τόσο έμθρυσκα,
·στα προηγούμενα μυθιστορῆμστσ.
 (Ξέρετε πῶςγ εἰσοιστε ἠ μόνηηπαῦ -δὲν ἥλω
νΙίαν ἡμέραν ἐπί τέλους ὁ κ, Σερθὶλ τὴκ ατε ἀκόμη να ἐπισαεφῦῆιτε τὴς ’Ῑσπωινέζι-
J ἐπλησίασε μὲ τὸ καπέλλο στό χέῥι, “κες ,συλλογές- μους.» .,
'H περίπτωση τῆς Λίντσς ἀποτελεῖ μιά σίγουρη περίπτωση και-
νωνικῆςάνόδαυ, κσί μάλιστα στῆν πιό πετυχημένη Kai συνάμα τήν
πιό οῦτοπικῆ μορφή της (κάνει μιαν ἀπίθανη καριέρα ώς διευθύν-
τρισ ἐνὸς μεγάλου κρατικαῦ νοσοκομείαυ τῆς Ἀθήνας - μιά «πρα-
γματικὸτητα» παύ ὑφίσταται, ἐννοεῖται, μόνα στῆ φαντασία τοῦ
συγγραφέα τῆς «6ιογραφίας» της), ὸχι ὅμως καί τήν πιό συνηθι-
σμένη καί χσρσχτηριστικὴ. 'H κοινωνικὴ ἀναδος ποῦ ἐπιδιώκουν
κατα κανόνα oi φτωχές καπέλες στα μυθιστορῆμστσ σὺτα, εῖναι
πολύ πιό πεζή, παρόλο πού φαίνεται ώς μιά μοντέρνσ ἐπανάληψη
τοῦ πσρσμυθιακαῦ ματίθου τῆς Σταχταμποὺτσς; ὸ γάμος τους μ’
Evav πλούσια αντρσ, ὅπως στῆν «κλασική» περίπτωση τῆς Νάντισς
Λαργοπούλου, μιάς «ἀσήμαντης δακτυλαγράφου» 0' Eva ὑπουρ-
γεῖο, πού τῆν ἐρωτεύετσι (καί τὴν πσντρεύετσι) ὸ «πολυεκστομμυ-
ριοῦχος» Βάσος Δερλόγλου (Φ 11 K.E.).
Β κοινωνικὴ αὑτὴ ἀνοδας εἰκονογρσφεῖτσι μ’ Eva εὑ-
γλωττο χωρογρσφικὸ - πολεσδομικὸ ὅλμος μέ τῆ μετα-
κόμιση τοῦ φτωχακόριταου ἀπ’ τὸν Καλωνό στό Κολω-
'ra νακι. ('H ἐκφρσση αὑτὴ δέν ἀποτελεῖ λογοπσίγνιο, ἀλλά
πραγματικὸ Ki' οὑσισστικό στοιχεῖο τῆς ὑπόθεσης 0' Eva ἀπ’ τά
μυθιστορῆμστσ πού έξετάζουμε; Ξ).
Στῆ συνέχεια, ὴ χωραγρσφικῆ αὑτὴ μετάθσση ἐπιθεθσιώνετσι
ἀπ’ τά νέα συγκεκριμένα ὑλικα τεκμήρια τοῦ νέου κοινωνικοῦ
περιθάλλοντος πού τήν ὸριοθεταῦν. Στῆν κορυφὴ τους 6ρίσκεται
ὴ θίλλσ μέ τά συνώνυμα της (μέγαρα, ἐπσυλη) καί τὸ πολυτελές
δισμέρισμσ ώς ἀπαραίτητα ἐξάρτημά της. 'H θίλλα 6ρίσκεται αυν-
ὴθως στῆν Κηφισιά καί σπανιὸτερσ στῆν Ἐκάλη ὴ στῆ Γλυφάδσ, τό
πολυτελές δισμέρισμσ, χωρίς ἐξαίρεση στό Κολωνάκι. 'H σκηνή
στῆν ὸποίσ ὸ πλούσιος Δημὴτρης ὸδηγεῖ για πρώτη φορά τῆ φτωχῆ
Τερέζα στὸ πολυτελέςΙ του δισμέρισμσ, εἶναι, ἀκριθῶς λόγω τῆς
γκροτέσκσς λσκωνικὸτητας της, ἀντιπροσωπευτικα εὑγλωττη;
--Τὴν Emacs ἀπὸ τό χέρι. Τήν ώδήγησε οτά σαλόνι, 0’ Eva άπὸ τά
σσλὸνια δηλαδή» (Γ 25). Τά πληθυντικα --σαλὸνια» μποροῦν νά
γεννῆασυν στὸν όνειροπαρμένο ἀναγνώστη εϋκολους αυνειρμοῦς
καί γιά πληθυντικές κρεθστοκάμσρες καί γιά πληθυντικα λουτρά.
'H διαζευκτικὴ σχέση >-φτωχόσπιτο - θίλλα» γίνεται καί φρσστικά
ἐμφανὴς 0' Eva μυθιστόρημσ τῆς I. Μπουκαυθαλσ - Ἀνσγνώσταυ;
--Στή Θέσι ὅπου θριακὸταν τὸ έρειπωμένο ταπεινά της σπιτάκι,
ύψωνάταν τώρα μιά BIA/)0» (Η 42). Ἠ μηχανική αὑτὴ ἀντιπαράθεση
ἔχει τό πιστὸ πσρσλληλό της στό πανί τοῦ λαῖκοῦ θεάτρου ακιῶν;
δεξιά τό σσράι, ἀριστερά ἡ κσλύθσ τοῦ Καρσγκιόζη.
Τὸ ἀμέσως ἐπὸμενο ἀπτά ὑλικό σὺμθολο τῆς κοινωνικῆς ἀνόδου
εἶναι τό πολυτελές ἰδιωτικό σῦτακίνητα, καί μάλιστα μέ τό ίδεολο-
γικά - συνσισθημστικά φορτισμένο ὅνομά ταυ; κοὺρσσ ὴ λιμουζίνα.
Τὴ 6ρίσκουμε στίς ἐξῆς κοσμικές παραλλσγές; ».Ἠ κομψή, λευκή
κούρσσ τῆς Βίκης» (Ζ 75), μή κομψή, γκρίζσ λιμουζίνα» (Μ 87), ,.στή
μεγαλοπρεπῆ λιμουζίνσ» (Π 35). ~an( άεροδυναμικό αμάξι» (Σ 12),
ι»γκρίζα άερσδυνσμικῆ κούρσσ» (Τ 61, 78). 'H ἐπίμανη ανσφορα τῶν
ἐπαυσιωδῶν χσρσκτηριστικῶν τοῦ χρηστικοῦ αὑτοῦ ἀντικειμένου,
τοῦ χρώματος, τοῦ σχήματος καί τοῦ μεγέθους του, προδίδει μιάν
ἀδιάψευστη τάση σίσθητικοπαίηαης τοῦ καταναλωτικοῦ ἀντικειμέ-
νου - σίσθητικαποίηση παύὺποθοηθεῖ καί ὑποστηρίζει τὴν ίδεολο-
γικῆ μεταρσίωαή του ἐκ μέρους τοῦ ἀναγνώστη, πού, πιθανὸτατσ,
Mi: ,ιιιά κραυγὴ τρε),λ«ῆς,.χαρᾶ; ’ἐσφραγισε
μὲ- φίλημα ’τὰ χείλη. .. , μ
δέν εἶναι πραγματικός κστσνσλωτῆς του. Ἐνδισφέρουσσ εἶναι ἡ
συνὺπσρξη στῆν ’ίδισ σκηνὴ ένὸς μυθιστορῆμστος (Y 41) τεσσάρων
δισφορετικῶν σῦτοκινῆτωνῑ τά τρία, “[διωτικά. συτακίνητα ἀναφέ-
ρονται μέ τῆ μάρκσ τους (Μερσεντές, Βόλθο, Πεζώ) τὸ τέταρτα
μένει ἀνώνυμα· ὁ λόγας; εἶναι Eva -φορτηγά καμιόνι». Κ’ ἐδῶ ἀπο-
καλύπτεται ἀθέλητσ ἡ ἀπόλυτη διάσταση ἀνάμεσα στόν κόσμο τῆς
ἐργασίας Kai στὸν κόσμο τῆς άπὸλσυαης.
Τέλος, στὸν κόσμο τῶν συμθὸλων τῆς κοινωνικῆς ἀνόδου K' ἐπι-
τυχίσς μέ τὴν ὸποισδῆποτε κατοχὴ ὴ καταχτηση τοῦ πλούτου ἀνῆ-
κουν Kai τά μικρότερα ἀντικείμενσ; τά πολύτιμα κσσμῆμστσ τῶν
πλούσιων γυναικῶν (ὴ μάλλονῑ τῶν γυναικῶν τῶν πλούσιων ἀν-
τρῶν), μπριλλάντισ (Μ 22), ρολὸγισ μέ πλατίνη καί δισμάντισ (04,
Ρ27), καί, μέ μιαν ἐκπληκτικὴ συχνότητσ, οἰ χρυσοῖ ἀνσπτῆρες κ’
oi χρυσές τσμπσκιέρες (K5, M5, N80, E14, E42, I'I16, Y27). Τά οὑμ-
θαλα τοῦ πλούτου τῶν πραγματικά πλούσιων ἡρώων τῶν μυθιστο-
ρημάτων αὑτῶν έχουν ἐδῶ αὑτονομηθεῖ, γιά νά μετσθληθοῦν σέ
δολώμστσ - φετίχ γιά τούς πραγματικά φτωχοὺς ἀνσγνῶστες τους.
Ι .4 κτὸς ἀπ’ τὴν ἀπὸκτηση τῶν παραπάνω άπλῶν ὑλικῶν
. ἀγαθῶν ῆ κοινωνικὴ ἀνοδος συνυπόσχετσι καί τῆ συμ-
, μετοχὴ 0' Eva πλατύτερα, πέρ’ ἀπ’ τό στενό ὁρίζοντα
“9 τῆς Ἀθήνας καί τῆς Ἐλλάδας ἐκτεινόμενα κοσμοῖ
Ἀκόμσ καί στῆν περίπτωση ποὺ ό συγγραφέας συγκατανεὺσει νά
στείλει τὸ νεότευκτο αντρόγυνό του να περάσει τὸ μῆνα τοῦ μέλι--
τος α’ Eva μέρος μέσα ατήν Ἐλλάδα, τό μέρος αὑτὸ θα εἶναι ἡ
Ρόδος - σὺμθολο ὑψηλῆς ποιότητας τουρισμοῦ (Σ 66 K.E.). Συν-
ὴθως ὅμως σταὺς τυχεροὺς κατοίκους τῆς συγγραφικῆς αὑτῆς
Οὑτοπίσς ἀνοίγεται ό δρόμος πρὸς τολμηρότερες πτῆσειςῑἨ ἀθη-
ναίσ ἐτσίρα ποὺ γνωρίσαμε παραπάνω, θα ἐχει τὴν εὑκσιρίσ νά κά-“
νει, πάνω 0' Eva κσράθι τοῦ ἐφοπλιστῆ ἐρωμένου της, -ένα ταξίδι
στα πιό μσκρινά μέρη τοῦ κόσμου» (Μ 1οχ K.E.), δίνοντσς ἐτσι τῆ
δυνατότητα στούς κσθιστικούς θισσῶτες - ἀνσγνῶστες της να τῆν
ἀκολουθήσουν, φσντσστικά Kai μέ τὸ ἀζημίωτα, στίς περιπλανὴ-
. σεις της. Σ’ Eva ἀλλο μυθιστόρημσ τοῦ ’ίδιου συγγραφέα ἡ ἡρωῖδσ,
ἐρωμένη ἐνός μεγαλοεργοστασιάρχη, συναγωνίζεται σέ κινητικό-
τητσ τὸν Κίσιγκερ - μέ τὴ διαφορά ὅτι ἀποφεύγει αυστημστικα τὴν
“Εγγὺς “Ανσταλῆ; Τό φανταστικὸ της δρομολὸγιο, ποὺ θ’ ἀρχίσει
πάνω στό ὑπερωκεάνιο «Βααὶλισσσ Φρειδερίκη», θα περιλάθει τε-
λικά ’όλσ τά τοπωνὺμισ - φετίχ τῶν ἀταξίδευτων ζηλωτῶν της; Ν.
’Υόρκη, ἀπὸ κεῖ Χὸλλυγουντ, Χσθάη, ξσνά Ν. ”Υόρκη μέ διαμονή
στό «Οῦόλνταρφ Ἀοτόρισ», κι’ ἀπὸ κεῖ πάλι στίς -έξωτικές χῶρες»
τῆς Λστινικῆς Ἀμερικῆς.
Τό πέτσγμσ αὑτὸ τοῦ ὴρωσ στό μεγάλο κόσμο» ἐκφράζει δίχως
ἀλλο μιάν ἀκστσνίκητη τάση φυγῆς ἀπ’ τὴν πεζή πραγματικὸτητα»
ποὺ πνίγει τόν ἀταξίδευτο ἀναγνώστη τῶν μυθιστορημάτων σύ-
τῶν, καί ταυτόχρονα μιά μεταρσιωμένη Kai συνεπόμενα φαντα-
στικά “ιδεστὴ ἐκπλῆρωση κρυμμένων Kl’ ἀνέκφρσστων πόθων του
γιά ἐξωτικές ἀπολαύσεις. Τό ρεφρέν τοῦ λαῖκοῦ τρσγουδιοῦ
--“Αραπίνες λάγνες, έρωτιάρες...» ἀποτελεῖ, πιστεύω, Eva ἀρκετά
ἐνισχυτικό τεκμήρια γιά μιά παρόμοια ἐρμηνείσ καί τοῦ φανταστι-
κοῦ ἐξωτικοῦ τσξιδιαῦ, πού προσφέρεται - ἀντί πέντε δραχμῶν -
καί στόν ἀπλό ἀναγνώστη τῶν μυθιστορημάτων σὺτῶν;
Περισαὸτερο κστσνσητὴ γίνεται σῦτῆ ἡ διαθεση φυγῆς τῶν φαν-
45
τσστικῶν ἡρώων καί τῶν πραγματικῶν ἀναγνωστῶν, ὅταν ῖδωθεῖ σέ
συνάρτηση μέ μιά θααικῆ στάση τῶν “ίδιων - στάση πού καθαρίζε-
ται ἀπ’ τό ὄνειρα», στῆ αημσαίσ τοῦ ὸνειροπολῆματος. Ἠ πρσ-
γματικὸτητα δέν εἶναι δυνατό νά θιωθεῖ ἀπ’ τούς ὀνειροπόλους κι“
ὸνειροπσρμένους ὴρωες τῶν μυθιστορημάτων σῦτῶνῑ ,Τι’ ῆτσν τέ-
λος πάντων αύτός ὸ μυστηριώδης ἅνθρωπος μέ τά τόσο παράξενα
μάτια,·», διερωτάτσι ὴ Λούση, τὸ κύρια γυναικεῖα πρόσωπα τοῦ
..Εἷσαι ό αγγελός μου» τῆς I. Μπουκουθάλσ - Ἀνσγνώστου. ."OAa
αύτά ἐφαίνοντο ατη νέα σάν ὄνειρα» (Β 21). Ἠ θίωση τοῦ θιώμστος
-.σάν σέ όνειρο» εἶναι κοινῆ στάση όλων τῶν προσώπων κ’ ἡ ’ἐκ-
φρσαη αὑτὴ κοινός τόπος 0' ὅλα αὑτά τά μυθιστορῆμστσ. Τελικά,
τὴ θέση τῆς πραγματικὸτητσς τὴν πσίρνει τό μεύτυχισμένα»
όνειρο τόσα ὸλακληρωτικα, ὥστε ἡ διάψευαῆ του να θεωρεῖται
σκληρὸτερη κι“ ἀπ’ τῆ διάψευαῆ τῆς πραγματικὸτητσς - oi νσυσγι-
σμένοι ὴρωες δέ σπάνε τά μοῦτρσ τους πάνω 0' αὑτήν, ἀλλα πάνω
0' αὑτό; ».Τωρα, μόνοι, ἐχασσν τὴ θάση τοῦ ὀνείρου. Γι’ αύτὸ ἴσως
εἶναι πιό δυστυχιομένοι» (Δ 72). . λευθέρωση, ἀνενόχλητος, τίς κομπίνες του, ἀνάμεσα στίς ὸποῖες
ε δύναμη πού κστευθῦνει τίς πράξεις Kai τά πάθη τῶν
ᾖ 32211111131913.2213;assisimxgszziszi
’ ’Ψ εἶναι ἀπλά ’έρμσιά της; »“Ἀσε Δέν μποροῦμε νά πιά-
σουμε ἀπὸ τό λαιμὸ τὴ μοῖρα.“Ὀ,τι καί νά κάνουμε, αύτή θά μσς
ὸδηγήση» (Ζ 62), 6ε6σιώνει ὸ νεσρός ἐρωτευμένος τὴν ἀγαπημένη
του. “Ἠ; ..Πῶς θά λυτρώσουμε τούς δυστυχισμένους ἑαυτούς μσς
ἀπὸ τὴ σκληρή καί άδυσώπητη μοῖρα πού τούς κρατάει δεσμῶτες
τοῦ πιὸ φρικτοῦ πεπρωμένοω» (Ο 15). Kai: ..Τὸ ῆξερσ πολύ καλά
πώς δέν μποροῦσε ὸ,τι κι” ἀν ἐκσνε va' ξεφύγη ἀπὸ τὸ δραμο πού
εἶχε χσράξει γι’ αὑτήν τό χέρι τῆς μοίρας» (Σ 76). Τοὺς ἐρωτευμέ-
νους ταὺς ἐνώνει ἡ τύχη (B 23, H 36, O 42) κι αῦτῆ τούς χωρίζει (Ξ
62, I 69, Τ 14) ὴ τοὺς ὸδηγεῖ στῆ δυστυχία (150)· ὴ μαίρσ κάνει τοὺς
ἀνθρώπους ἐγκλημστίες (O 76. 83, 91). Ἠ τύχη εἶναι κι” ό δραμα-
τουργικά ἀπαραίτητος ἀπὸ μηχανῆς θεὸς Kai για τὸν ’ίδιο τὸ συγ-
γραφέα, ὅταν χαθεῖ μέσα στό λσθὺρινθα τῆς πλοκῆς τοῦ ἐργου
Tou: "Eva τελείως --τυχαῖου- αὑτοκινητιστικὸ δυστύχημα τοῦ δίνει
τὴ δυνατότητα νά ξσνσσμίξει ταὺς δυὸ ἐρωτευμένους ὴρωές του
καί νά τούς ξσνσφέρει στῆ γραμμὴ τῆς ἀφῆγησὴς του, ἀπ’ τῆν
αποίσ τούς εἶχε ἀπομσκρὺνει μέ τὴν “ίδισ απερίακεπτη τυχαιότητσ
(Ξ72 K.E.).
Oi ἀνθρωποι δέν έχουν καμιά δυνατότητα προσωπικῆς κ’ ὑπεύ-
θυνης ἐκλογῆς· μαιαζαυν ὅλαι τῆς Ρι’τσς, παὺ --ἐσκυψε τό κεφάλι
της κ’ ύποτάχθηκε στό μοιρσΐο» (I 59). OiJT' Eva γράμμα δέν μπο-
ροῦν νά γράψουν oi ἀθουλοι αὑτοί --ήρωες» μόνοι τους; --Τὸ χέρι
τῆς μοίρας δέν τήν ἀφηνε νά τὸ γράψη...» (Σ 99). Ἀκόμσ Kai μιά
πρὸσκαιρη αὑταπεποίθηση φανερώνει τῆν ἀπόλυτη ἐξαρτηαὴ της
- Kai συνεπόμενα τῆ μστσιότητά της; --Μιλοῦσε μέ αὐτοπεποίθηαη,
λές καί εἶχε κάνει συμθόλαιο μέ τῆ μοῖρα» (Γ 26).
Εἶναι ἐπὸμενα ότι στό Βασίλεια αὑτὸ τῆς μοίρας, α’ Eva κόσμο
τυχσισκρστοῦμενο, στὸν ὸποῖο δέν ὑπάρχουν οὔτε αἰτίες, οὔτε
ἀποτελέσματα, ἡ ἀνθρώπινη λογικῆ δέν ἐχει τήν πσρσμικρὴ θέαηῑ
».Ἠ λογική] Μιά λέξηπού μᾶς στερεῖ σκληρά τήν εὐτυχία, τή
ζωή...», δισθεθαιώνει ὸ ἡλικιωμένος κι” --ὠριμοςιι ’ἀντρσς τὴ νεσρῆ
κι” ἀπειρη ἀγαπημένη του (Ρ 10). 'H λογικὴ θεωρεῖται ώς ἀπόλυτη
’ἀρνηση τοῦ αἰσθῆμστος - μιά εἰρηνική αυνὺπσρξη τῶν δυὸ σύτῶν
ἀνθρώπινων λειτουργιῶν στό “ίδιο άτομο ἀποκλείεται κατηγορημά-
τικά (Ρ 13, 14, BB).
’Υπό τούς ’όραυς αὑτούς, για τὴν ἀντιμετώπιαη τῶν προθλημά-
των τῆς ζωῆς τους τά ἐγκστσλειμμένα στό ἐλεος τῆς ..μοίρας» κι“
ἀνίκσνσ νά χρησιμοποιὴσουν τῆ λογική τους μυθιστορημστικά
σὺτά νευρόσπαστα δέν μποροῦν παρά νά ζητήσουν κστσφὺγιο Kai
χέρι θοὴθεισς στό ηἐνστικτο» Kai στῆ --διαίαθησηιη -- “Εκείνη ή έκτη
σϊσθηση πού θρίσκεται κρυμμένη σταν κάθε ἀνθρωπα καί φανερω-
νετσι στίς περισσότερες κρίσιμες στιγμές τῆς ζωῆς του, τήν προει-
δοπαιοῦσε πώς ὴ Καίτη θρισκόταν σέ κίνδυνο» (Σ 23). Τὴ μσγικῆ
αὑτὴ ἰδιότητα ἐντούταις τὴν ἐχουν συνήθως ἀκριθῶς τα πρόσωπα
ἐκεῖνα πού δέν διακρίνοντσι για τῆ λογική τους, οἰ γυναῖκες - κ’
εἶναι κι“ σὺτὸ Eva ἐπιπλέον τεκμήρια γιά τὴν καθαρά μισογυνικῆ
ἰδεαλογία τῶν - γυναικείων» αὑτῶν μυθιστορημάτωνῑ --Τό άλάθητο
γυναικεῖα ἐνστικτό της τήν προειδοπαιοῦσε γιά κάποιον κίνδυνο
πού διέτρεχε» (Τ26).
ε ἱστορία, στῆν πιό ἀπλή, «ὑλικὴ» της ἐννοισ, δέν ἀπου-
Mindy σιάζει ἀπ’ τὸν --αἰσθηματικὼ κόσμο τῶν μυθιστορημά-
ἱ
των αὑτῶν - oi «συγκεκριμένες» ἀνσφορές σέ μερικές
. ἀπ’ τίς σημαντικὸτερες φάσεις καί τά χσρσκτηριστικό-
τερσ γεγονότα τῆς πρόσφστης ἐλληνικῆς ἱστορίας εἶναι πολύ συ-
χνότερες ἀπ’ ὅ,τι θά περίμενε κανείς, άν ἐ’πσιρνε ἐπί λέξει τόν
πραγρσμμστικό χαρακτῆρα τῶν ’ἐργων σῦτῶν; Τό ἰστορικὸ πλαίσια
λχ. τοῦ ’μυθιστορῆματος Ι-Θέλω ν’ ἀρχίσω μιά καινούργια ζωή» τῆς
46
I. Μπουκουθάλσ - Ἀνσγνώσταυ εἶναι ὸ 2ος παγκόσμιος πόλεμος K'
ἡ ξένη κατοχὴ στῆν Ἐλλάδα. 'O πόλεμος κ“ ἡ κστσχή EVTOUTOIS
χρησιμοποιοῦντσι ἀπ’ τῆ συγγραφέα μόνο ώς στοιχεῖα προωθηΤῑΚΕξ
τῆς - σίσθημστικῆς κ’ οἰκογενεισκῆς - ”ίντριγκσςῑ γιά νά )(UJPIOTBI
’τό ἀγαπημένο ζευγαρι Kai νά χαθεῖ ἡ μικρὴ MiKa' τό ῑοτοριΚό γε·
γονός δέν ὑφίσταται οὔτε κάν ώς γενεσιουργὸ τῆς Προοωπικῆς
τους ..μοι’ρσς» - τά πρόσωπα τοῦ μυθιστορῆμστος ζαῡν κ’ ai06c’1—
VOVTCII σαν νά μὴν ὑπῆρχεῑ μἘνῶ ὸλος ὸ κόσμος aioeavdTGV Τόν
παγο στῆν κσρδιά, μονάχσ ποϋθλεπε τίς σκληρές φάτο-ῖς Τῶν
κατακτητῶν, ὴ Φανή δέν αἰσθανόταν τίποτε ἀλλο παρὰ μιά Τρελλή
ἐπιθυμία νά ἰδῆ ἔστω κσίμιά φορά τό προσωπάκι τῆς MiKac;1 (Γ 37).
Καί τό διμερὲς μυθιστόρημσ τοῦ Χρ. Χαιρόπουλου ..ΤΟ δρᾶμα
μιᾶς αθώας» καί --Λιάνσ Μαρτέλη» ἐμπερικλείει στῆν σὶσθημΟΤιΚή-
περιπετειώδη ὑπὸθεσή του Evav ἰστορικὸ πυρὴνσ; 'O χατζηθᾰσος
εἶναι ’ἐνσς Πρώην συνεργάτης τῶν καταχτητῶν, Kan-1601119 Τῶν
ἀντιστααισκῶν καί μσυρσγαρίτης, ποὺ συνεχίζει Kai μετὰ τήν ἀπε-
εἶναι καί τί) λσθρεμπὸριο τῶν ναρκωτικῶν. 'O ~-KaKéq» TOU Χαβα-
κτήρσς στῆν κὺρισ ὑπόθεαη τοῦ έργου ἐκδηλώνετσι μέσω τῶν
ἀνὴθικων προτασεών του στῆν ῆρωῖδσ τοῦ μυθιστορήμαΤΟ-ἓ, Τήν
κσθωσπρέπει κυρία Λιάνα Μαρτέλη, καί μέσω τῶν ραδιουρΥιων TOU
ἐναντίον της. ”Οταν δολοφονεῖται μέσα στό δισμέριαμά TOU- 0Τὸ
Κολωνάκι. ἡ Λιάνα φυλακίζετσι ῶς ἐνοχη, ἀκολουθεῖ ὅμως ἡ Πανη-
γυρικὴ ἀθώωσὴ της, γιατί ἀποκαλύπτεται ότι ὸ δολοφόνοίῗ ἦΤΟν ἡ
μητέρα ἐνὸς νέου ἀντιστασισκοῦ, ποὺ ὸ δολοφονημένος δΟΟῖλΟ-
γος εἶχε κατσδώσει στίς ἀρχές κατοχῆς. Ἠ ϊδισ ἡ Λιάνα, Τό Κὺρῑθ
θύμα τοῦ Χατζηθάσαυ, δισκηρὺασει τὴν ἀθωωτικῆ της άπὸφῦῠη Yl'
αὑτὸν, όταν δισπιστώνει ὅτι δέν ῆτσν αὑτὸς ποὺ εἶχε γρὺψει Τὰ
ἐνοχαποιητικά γράμματα 0’ αὑτὴν, πού εἶχαν πέσει οτά χὲρκ] TOU
ἀντρα της; Τώρα ξσφνικά, ὸ Χστζηθάσος έθγαινε ἀπὸ Td Πρά-
γμστσ αθῶος... Τι’ καλά πού δέν τὸν εἶχε ακοτώσει ή Λιᾰνσί» (Λ 73)-
Ἠ κστάργηση τῆς “ισταρίσς εἶναι κ’ ἐδῶ, παρ’ όλη τὴν πιό ὲΠιμΕᾸΠ-
μένη αυγκάλυψῆ της, κσταφωρη; Τό ἰστορικὸ γεγονός συρριΚνώ-
νεται στό χῶρο τῆς προσωπικῆς ἀτιμίας κ’ ἡ καθάρσια -λύῦη” TOU
μεταταπίζετσι στό ἐπίπεδα τῆς ἀταμικῆς έκδίκησης. Τα Πρδσωῐιῦι
ζοῦν ἀποκλειστικά καί μόνο τὴ δικῆ τους --ίστοριά»,
Ἀλλά κ’ ἡ πολιτικὴ, παρόλο ποῦ δέ θα τό περίμενε κανείς. δὲν
ἀπαυσιαζει ἐντελῶς ἀπ’ τά -αίσθημστικά» αὑτά μυθισταρήμῦῖῦῖ Ὀ
“Ἀγις Δημοκριτάκης, Eva μυθιστορῆμστικὸ κατασκεύασμα - ΩΟμΠόΤ
τοῦ Ν. Μαράκη (Τ 31 κ.ἐ.), ὴτσν στά νιάτσ του, Πρίν ἀπὸ τόν Πόλε-
μο, μέλος τῆς --Φοιτητικῆς Συντροφιάς» κ’ »εἶχε επανασῖσῑικές
ι’δέες». 'O σύντροφος» Δημοκριτάκης τά καταφέρνει νά BYE-l 6ου-
λευτής »,ἐνός» ἐργατικοῦ κόμματος (δέν ἀναφέρεται ὸ τίτλῠς TOU.
ό ἀναγνώστης ἀφήνετσι νά τόν μσντέψει); Ι»Οί έκλογεῖς, (0410115-
ναι άπά τά λὸγια του, τήν πάθσνε». Γρήγορσ ὅμως ἐξσγῠράζετσι
ἀπ’ τόν πρωθυπουργὸ, ἀρχηγὸ τοῦ κυθερνῶντος δεξιοῦ κόμμῦῒθς
>- Ἐθνική Ἀναγέννησις», γίνεται θουλευτῆς του, κάνει Eva Πλούσιο
γάμο, γιά νά συνεχίσει τὴν πετυχημένη» σταδιοδρομίσ TOU Καὶ
μετα τόν πόλεμα ώς παλσιοκομμστικός γρεαλιστής» τῆς πολιτικῆς-
Γιά όσους ἀνσγνῶστες τό ίδεολογικὸ ὑπὸστρωμα Kai κσταφωρῡ
κὴρυγμσ ἐνὸς τέταιου θιαγρσφικοῦ --μοντέλοω δέν εἶναι ὰβΚΕΤὸ
διαφανο, ὁ ’ίδιος ό συγγραφέας φροντίζει, α’ ’ένσ ἀλλο του μυθι-
στόρημσ, νά ἐκθέσει για χάρη τους, ἐστω Kai χωρίς να τὸ θέλει, μέ
ἀπσρσχάρσκτη σσφὴνεια τό πολιτικό του πιστεύω μέ τὸ στόμα TOD
ἀστυνόμου Κοσμά Ράτση; ..“Ἐπρεπε va' ύπάρχει ἐνσς νόμος, Πού
νά μή χρειάζοντσι οὔτε μηνύσεις, οὔτε μαρτυρικές καταθέσεις- Nd
δῆς γιά πότε σοῦ καθαρίζω τήν Ἀθήνα ἐγώ ἀπ’ σύτά τά καθάρμα-
τα» (Φ 19). Ὀ Νόμος» αὑτός φτιάχτηκε - ἀκριθῶς τὸτεῑ Τό τεῦχος
τοῦ Ζεφύρου», ατὸ ὸποῖα εἶναι δημααιευμένο τὸ μυθιστόρημσ
αὑτὸ. φέρει τήν πολύ εὑγλωττη ἡμεραμηνίσ; 6 MapTiou 1959.
,Θ παραπάνω ἀναλυτική διερεὺνηση τῶν λα’ίκῶν αἰσθήμα-
1τικῶν μυθιστορημάτων», στηριγμένη πάνω σέ μιάν ἐν-
; ι δεικτικὴ ἐπιλογῆ φιλολογικῶν» τεκμηρίων παρμένων
ἀπ’ τό ’ίδιο τό κείμενό τους, μσς ἐπιτρέπει, πιστεύω, να
ἐπιχειρησουμε μιά σφσιρικὸτερη, ἀν κι” ὸχι ὸριατικῆ, θεώρησὴ
τους. ”Ἀς θέσουμε πρῶτα τό πρὸθλημσ τῆς καθαρά γρσμμστολογι-
κὴς έντσξῆς τους; “Υπάρχαυν πράγματι α’ σύτα μερικά ἀφηγημα-
τικα στοιχεῖα, θέμστσ, μοτίθσ καί «τόποι», όπως ἡ «φωνή τῆς καρ-
δισς», ἡ παντοδυνσμίσ τοῦ σίσθὴματας, τά δάκρυα, οἰ ἀγλαϊσμέ·
νες ἀλλέες, τά μυστικοποιημένσ ανθη, oi αγνές γυναῖκες - μαντό-
νες κ’ ὴ νοστσλγικὴ ἀνακληση μιάς πρό πολλοῦ πσρωχημένης
,ἀριστοκρατίαςᾙῖ παὺ φαίνονται σάν v' ἀπαιτοῦν τῆν, ἐστω κι”
ἀδικσιολόγητσ καθυστερημένη, γρσμμστολογικῆ ἐντσξῆ τους στό
λαγοτεχνικό ρεῦμσ τοῦ εὑρωπσῖκοῦ ραμσντισμοῦ. ’Υπάρχουν ἐξ-
αλλου, καί μάλιστα πιὸ ἐκτυπσ καί πυκνά, θεμστικές μονάδες,
αφηγημστικαί τόποι κ’ έκφρσστικοί τρόποι, ὅπως ἡ γυμνή, «φωτα-
γραφικῆ» ἐξωτερικῆ περιγραφὴ, ὸ χσρσκτηριστικα σχοινοτενῆς

-Μοῢ ἕκᾶνστε μιὰ parabl- ἂροσβολήξῙ.-.Θιὶ σᾶς ἕκδικηθῶ I.
διάλογος, ὸ δυ’ίσμός πλούσιοι - φτωχοί», τό Θέμα τοῦ κοινωνικοῦ
ξεπεσμοῦῖο, 1'7 -αμαρτωλήυ γυναῖκα, 1'1 κυριαρχία τοῦ ενστίκτου καί
τῶν 6ιολογικῶν καταθολῶνῖῑ, πού ύποθάλλουν τὴ γραμματολογικὴ
ἀναγωγὴ τους 0111 λογοτεχνία τοῦ εύρωπαῖκοῦ νατουραλισμοῦ.
’Υπέρ τῆς τελευταίας ἀναγωγῆς συνηγορεῑ κ’ ὴ καθαρά συγγρα-
φικὴ γενεαλογία τοῦ λογοτεχνικοῦ 00100 ε’ίδους, ὅπως τήν εἰκο-
νογράφησα μέ τήν περίπτωση τοῦ Γρ. Ξενόπουλου. “Ωοτόσο, τά
λα’ίκα 0010 00610100110010 δέν μποροῦν νά χαρακτηρισθοῦν ούτε
ρομαντικα, οῦτε νατουραλιοτικα, ἀφοῦ τ’ ἀντίστοιχα λογοτεχνικό
ρεύματα χρησιμοποιοῦσαν δρισμένα θέματα, μοτίθα ὴ τρόπους,
1100 γεννῆθηκαν μέ τήν έποχὴ τους, για νά έκφράσουν προθλὴ-
ματα πού τέθηκαν στήν έποχή τους. Τά σύγχρονα λα’ίκά μυθιστο-
0110010, 0v1i9510, χρησιμοποιοῦν, έν μέρει τουλάχισταν, μοτίθα
καί τρόπους καθιερωμένους, πολυχρησιμοποιημένους κι’ ῶς εκ
τούτου τετριμμένους, όχι για ν’ αποκαλύψουν ἢ, τουλάχισταν, να
διερμηνεύσουν, ἀλλά για v0 συγκαλύψουν καί νά παρερμηνεύ-
σουν τά προθλὴματα τῆς δικῆς τους εποχῆς. Μέ τήν έννοια 00111 11
00v11 γραμματολογικὴ κατηγορία πού εἶναι σέ θέση v0 x000K1110i-
σει καί περιγραφικά K' έρμηνευτικά τό λογοτεχνικό 0010 εἶδος, εἶ-
ναι 1'1 κατηγορία τοῦ ἀντιρεαλισμοῦ.
Τέλος; 'O κοινωνιολογικός έντοπισμός τῶν μυθιστορημάτων 00-
τῶν μπορεῖ ν’ ἀποδειχτεῖ 00006109 Kai γιά τόν καθορισμό τῆς
..λαϊκότητάφ τους; “Ακόμα κι” ἀν ἀποδειχτεῖ 011 τό αναγνωοτικό
κοινό τους ἀποτελεῖται, 0111 μεγάλη του πλειοψηφία, ἀπό γυναῖ-
κες, 0010 δέν εἶναι ἀρκετό για να τούς κολλήσουμε τήν έτσι κι”
ἀλλιῶς έρμηνευτικά ούδέτερη έτικέτα τῶν »γυναικείων μυθιστο-
ρημάτων» - δέν εἶναι τό κοινό, καί πολύ λιγότερο τό 6ιολογικό
φύλο του, πού καθορίζει π ρ ωτ a p χ ι κ α τό χαρακτῆρα μιάς λο-
γοτεχνικῆς ῆ αλλης καλλιτεχνικῆς “έκφρασης, ἀλλα τό ε’ίδωλο τοῦ
ἀντικειμενικοῦ κόσμου πού ἀντανακλοῦν τά ’ίδια τα δημιουργή-
ματα της; ”Ολα τά ίδεολογικά στοιχεῖα πού ἀνιχνεύσαμε παραπά-
νω, συγκλίνουν στό “ίδιο έρμηνευτικό Kév100: T0 κοσμοείδωλο πού
ἀπαρτίζουν, ἀνήκει 010 ενδιάμεσο έκεῖνο κοινωνικό οτρῶμα, τοῦ
ἀποίου μιαν ίδεολογικά χρωματισμένη μεταγραφὴ μάς πρόσφερε ὸ
“ίδιος 0 Ν. Μαράκης (..01' νοικοκύρηδες, οἰ μετρημένοι, 01' λογικοί».·
Σ 39), 0' ἀλλα λόγια 010 οτρῶμα τῶν μικροαοτῶν· τό οτρῶμα 0010
5iv01, 0111v Ἐλλάδα τουλάχιστον, ἀριθμητικα πολύ ἰσχυρότερα ἀπ’
0,11 πιστεύει ο ’ίδιος συγγραφέας. ’
Ἠ ένδιάμεση θέση τοῦ μικροαστοῦ ἀνάμεσα στό μεγάλο κεφά-
λαιο καί στὴν έξαρτημένη, μισθωτῆ ἐργασία έξηγεῑ καί 111 διπολικὴ
ίδεολογία του, ὅπως 111 61011101010005 παραπανω; Ἀπ’ τή μια τό
δέος του ἀπέναντι· 010 μεγαλοεπιχειρηματία, μεγαλοθιομήχανο,
μεγαλοεργοστασιαρχη, μεγαλοεφοπλιστὴ, συνοδευόμενο ἀπό μιά
μεταρσιωμένη ζηλοτυπία, πού ἐκφράζεται 6ασικά ἀπ’ τ’ όνειρο τῆς
»κοινωνικῆς ἀνόδου», μ’ ’όλο 10v K0000 τῶν φετίχ πού συν-
οδεύουν” ἀπ’ τήν άλλη 1'1 0nEx6510 11009 10v K0000 τῆς μισθωτῆς
έργασίας, πού εκφραζεται 6ασικά ἀπ’ τόν έφιάλτη τοῦ ,κοινωνικοῦ
ξεπεσμοῡ».· Μεγαλο κεφαλαια καί μισθωτή έργασία εἶναι oi 600
Συμπληγαδες, ἀνάμεσα στίς ὸποῖες κατατρίθεται 1'1 οἰκονομική,
κοινωνικὴ καί ψυχολογική ῦπαρξή 100: 'H ἀνασφάλεια τῆς οἰκονο-
μικῆς 10u ύπόστασης επιθεθαιῶνεται ἀπ’ τὴν προσπάθεια του γιά
τήν εξασφάλιση ένός, μικροῦ έοτω, είσοδήματος ἀπό “έγγεια i610-
K1110i022. Ἠ παραγματικότητα αύτή έξηγεῑ καί τά ύπόλοιπα ίδεολο-
γικα του ατοιχεῖα; Ἠ προτίμησὴ του πρός τα »έλεύθερω ἐπαγγέλ-
ματα (δικηγόρου, γιατροῦ. πολιτικοῦ μηχανικοῦίάρχιτέκτονα) ῆ
11009 111v --ανεξαρτητω μικροεπιχείρηση (ἀτελιέ, boutique) πηγά-
ζει ἀπΙ τήν ’ίδια ένδιαμεση Θέση του στό σύστημα παραγωγῆς. Τά
μεγαλοαοτικό περιθαλλον, τοῦ ὁποίου 0 έξωτερικός, ύλικός Γκό-
0009 (θίλλα, πολυτελές διαμέρισμα, λιμουζίνα. κοσμήματα) περι-
γράφεται μέ τόση διεξοδικότητα καί ἀκρίθεια, ἀποτελεῖ ἀπλά τό
μεταρσιωμένο, φανταστικὸ ἀπόκτημα - δόλωμα τῆς --κοινωνικής
ἀνόδου» πού δπτασιαζεταιῑ oi μυθιστορηματικοί έγκατοικοι τοῦ
μεγαλοαστικοῦ αύτοῦ περιθαλλοντος συμπεριφέρονται ῶς μι-
κροαοτοί. 'H διπολικὴ ύπαρξή του έξηγεῖ έπιπλέον τὴ διπολικὴ
ὴθικὴ 100: 10 0K00navE60000 0v00500 0111 γυναῖκα - αγγελο καί
0111 γυναίκα - σατανα, τό τραμπάλισμα ἀνάμεσα στ’ όνειρο τῆς σί-
γουρης κ’ ήρεμης οἰκογενεισκῆς έστίας καί στ’ ὅνειρο τῆς φυγῆς
ἀπ’ 111 05101011110 1119 010v K0000 τῆς έξωτικῆς ήδονῆς. Τό κυνήγι
τῆς ἀτ 0 0 1 K 11 ς ε 0 T υ χία ς ἀποτελεῖ μιαν ἀκόμα ίδεολογική,
ἀντιφατική, φανταστικὴ καί γι’ 0010 0010111 προσπάθεια του για τή
διάσωσή του ἀπ’ τὴ μ 0 ζ ι κ ή δ υ στ υ χ ί a 1100 ἀπειλεῖ 10v K0000
του. Τήν ’ίδια τάση φυγῆς ἀπ’ τόν π ρ αγ μ ατ ι κ ό κ 0 0 0 0 100
κεφαλαίου καί τῆς έργασίας προδίδει κ’ ή νοοταλγικὴ εκ μέρους
του νεκρανάσταση ένός φ 0 v τ 0 01 ικ 0 0 κόσμου μιας ἀνεπί-
οτρεπτα παρωχημένης ἀριστοκρατίαςῃ. 'H προσφυγή του τέλος
οτή μοντέρνα Πυθία τῆς ψυχαναλυσης (0 'i6109 ὸ Freud εἶχε καθο-
ρίσει τήν πελατεία του ῶς τό κοινωνικό οτρῶμα τῶν οίκονομικα
καλοστεκούμενων καί ψυχολογικό ξεχαρθαλωμένων μικροαοτῶν)
τεκμηριῶνει τήν ἀπεγνωσμένη Tou 110001109510 νά -ιλύσευι 10 ατο-
μικό ἀφήνοντας αλυτο τό κοινωνικό του πρόθλημαῑ 'O ψυχαναλυ-
τικός προσηλυτισμός τῆς Ὺ-αμαρτωλῆψ Λουΐζας 010 κοινωνικό 60-
γμα τῶν --νοικοκιίρηδων, τῶν μετρημενων, τῶν λογικῶν», πού επι-
σφραγίζεται μέ τό γαμο της με 10 --Θεραποντα ιάτρό» της, μαρτυ-
ράει ἀκόμα μιά φορά τήν ἀντιφατικά διπολική ίδεολογία τῶν νέων,
μικροαοτῶν συνοδοιπόρων της; τήν --πείΘουνυ νά προσχωρήσει
010 κοινωνικό οτρῶμα ἀπΙ τό όποῖο 0i “ίδιοι μάχονται ἀπεγνωσμένα
νά διαφύγουν.
Τό ἀν αγ ν ω 0T1 κ ό κ ο ι ν ό τῶν μυθιστορημάτων πού -ἀναλύ-
σαμε, δέν ταυτίζεται ύποχρεωτικα έκατό στα έκατό μέ .10 κοινω-
νικό οτρῶμα τοῦ ὁποίου τό κοσμοείδωλο 6ασικό εκφράζουν. Εἶναι
πολύ πιθανό ὅτι Eva 01100v11K0 11000010 ἀποτελεῖται ἀπό ἀτομα
πού ἀνήκουν πραγματικά 010v K0000 τῆς έξαρτημένης μισθωτῆς
έργασίαςῑ ἀπό θιομηχανικούς εργατες καί προπαντός μικρούπαλ-
λήλους. Μέ τήν “έννοια αύτή τα μυθιστορήματα 0010 μποροῦν νά
χαρακτηρισθοῦν ῶς ,,λσϊκά». Τό γεγονός 0010 μπορεῖ ν’ ἀποτελέ-
σει τήν έρμηνευτικα σημαντικότερη 60011 για τόν καθορισμό τῆς
κοινωνικῆς λειτουργίας τους; Ἐνῶ δηλαδή για T0 01K000011K0
κοινό τους ἀποτελοῦν 10 μεταρσιωτικό καθρέφτη τῆς “ίδιας του,
ταυτόχρονα πραγματικῆς καί ίδεολογικῆς, ύπαρξης. για τό κοινό
τῶν μεροκαματιαρηδων καί μισθοσυντήρητων ἀναγνωστῶν τους
μεταθάλλονται σέ ~1010911111101) ὅργανα τῆς ίδεολογικῆς του προσ-
άρτησης καί τῆς κοινωνικῆς του ένσωμάτωσης 010v K0000 τῶν μι-
κροαατων.
Oi τελευταῑες παρατηρήσεις έκαναν, πιστεύω, φανερό 01111 έπι-
οτημονική ένασχόληση μέ τό λογοτεχνικό 0010 εἶδος δέν τελειῶ-
νει μέ τό μελέτημα 0010 — 0v1'16510: τώρα μόλις αρχίζει.
(19) Bl. λ.χ. Δ77, 94· E6, 12- Y35~ ΦΙΙ, 20.
Αὐτό ἀνεξάρτητα ἀπ’ τό γεγονός ὅτι στήν «ἀριστοκρατία» συγκαταριθμοῦνται
ἀπ’ τήν I. Μπουκουὸάλα-Ἀναγνώστου «ἄνδρες τῆς ἀνωτάτης ὑπαλληλικῆς ἀρι-
στοκρατίας... Διευθυνταί ὑπουργείων, καθηγηταί Πανεπιστημίου, Πολυτεχνίου,
ἐπιστήμονες, πλούσιοι 6ιομήχανοι...» (Δ32).
(20) Πολύ συχνό στό Ν. Μαράκη· ὄλ. Υ28, 46, 47, 59.
(21) 838: «Μέσα στίς φλέὸες σου τρέχει τό αἷμα τοῦ πατέρα σου, καί ὅσα
καιρό ζῶ, ὁέν θά παύσω ποτέ νά τόν μισῶ». «Bio/101110116» προὸίὸει κι” ὁ τίτλος
ἑνός μυθιστορήματος τῆς ἴὸιας συγγραφέως «Ἀμαρτίες γονέων».
(22) H43 (Γιά τό καινούργια σπίτι πού ἔχτισε ὁ γαμπρός-ἀρχιτέκτονας πάνω
στό οἰκόπεὸο τοῦ παλιοῠ).’ «Πάντως θά εἶναι ἕνα καλό εἰσόὸημα γιά τήν καϋμένη
τή μανούλα σου».
(23) BA. σημ. 19.
47
 επισημαινουιξ) Πολιτιστικό Κέντρο ΔελφῶνΙ
Πρὸσφατα δόθηκε ἀπό τό Δι- Μέ τό νόμο πού ψηφίστηκε τόν
οικητικό Συμόούλιο τοῦ Εὐρω- Ἰούλιο ὁρίζεται 9μελές Διοικη-
HOAYTEXNEIO παϊκοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τικό Συμδούλιο τοῦ Κέντρου, πού
Δελφῶν μιά συνέντευξη τύπου 011'] σημερινὴ του συγκρότηση
T0 Πολυτεχνεῖο τιμήθηκε φέτος ὅπως ακριὸῶς προὸλέπον- γιά να ἑνημερωθοῦν οἰ ἕλληνες ἀποτελεῖται ἀπό τοὺςῑ Π. Ζέπο,
ταν; μέ μιά ἀκόμα πολλαπλή συρρίκνωση, έτσι πού νά ἀναρω- δημοσιογράφοι καί τό κοινό για ἀκαδημαϊκό, ὁμότιμο καθηγητή
τίς πολλαπλές πνευματικές καί τοῦ Πανεπιοτημίου Ἀθηνῶν, -
τιέται εὔλογα κανένας τί θα γίνει (τί ἄλλο μένει δηλαδή να
καλλιτεχνικές δραστηριότητές πρώην ὑπ. Παιδείας καί Ἐσωτε-
γίνειὶ) τοῦ χρόνου... του καί τή σημασία του για τόν ρικῶν, πρόεδρό τοῦ Κέντρου, G.
Ἡ εὐθύνη δαραίνει φυσικά ὅλους τούς ἄλλους (κόμματα τῆς τόπο μας. Ἤδη μέ τήν ψήφιση· KAHN-ACKERMANN, γεν.
ἀντιπολίτευσης, ΕΦΕΕ κ.λπ.) ἐκτός ἀπό τήν κυὸέρνηση, πού τόν Ἰούλιο τοῦ 1977 - ἀπ’ ὅλα τά γραμματέα τοῦ Συμὸ. τῆς Εὐρώ-
τουλάχιστον ἀπό πέρυσι ἔδειξε πῶς ὅλέπει τό Πολυτεχνεῐο- κόμματα -τοῦ νόμου 645, μέ τόν πης, F. MARSCHALL VON BI-
πῶς ΔΕΝ τό ὃλέπει για τήν ακρίδεια. Ἐτσι μέ δεδομένη τήν ὁποῖο ἱδρύθηκε τό Κέντρο, έγινε EBERSTEIN, διευθυντή τοῦ Ἰν-
κυὸερνητική αρνηση γιά ὁποιαδήποτε πορεία (έστω καί τήν ἕνα μεγάλο ὃήμα στίς προσπά- στιτούτου Γκαῑτε στό Παρίσι, P.
τόσο ακίνδυνη πορεία ὥς τήν πλατεία Συνταγματος) οἱ ὀργα- θειες πού ἄρχισαν ἐδῶ καί δεκα- PFLIMLIN, πρώην πρωθυ-
νωτές τῆς ἐκδήλωσης καλοῦσαν μέχρι τήν τελευταία στιγμή τόν τέσσερα χρόνια μέ τό στόχο αὐτό. πουργό τῆς Γαλλίας, δήμαρχο
Τό 1953, ὁ τότε ἐκπρόσωπος τῆς Στρασὸούργου, Ο. REVERDIN,
κόσμο νά πάρει μέρος σέ μια συγκέντρωση πού θα έξελίσσον- Ἐλλάδας στό Συμδούλιο τῆς Εὐ- καθηγητὴ τῶν Ἀρχ. Ἑλληνικῶν
ταν σε’ απαγορευμένη πορεία, ένῶ - ὅπως φάνηκε - ἦταν μᾶλ- ρώπης κ. Κ. Κιτσίκης εἶχε προ- στό Πανεπιστήμιο τῆς Γενεύης,
λον δεδομένη ἡ αποδοχή, τελικά, τῶν κυὸερνητικῶν ὅρων-καί τείνει - μέ πρότυπο τήν ἰδέα τοῦ Αἰκ. Δοξιάδη, ἀρχαιολόγο, πρό-
δρίων; έκδηλώσεις μόνο στό χῶρο τοῦ Πολυτεχνείου καί διά- Ἀγγ. Σικελιανοῦ για τό ξανα- εδρο τῆς Ἐκτελεστικῆς Ἐπιτρο-
λυση στό Πεδίο τοῦ ”Αρεως. ζωντανεμα τῶν Δελφικῶν Ἀμφι- πῆς, Μ. Μουτσούλα, καθηγητή
Ἀποτέλεσμαῑ οὔτε τοῦ κόσμου (γενικά), οὔτε τῶν φοιτητῶν κτυονιῶν - τήν ίδρυση στούς τοῦ Παν. Ἀθηνῶν, Δ. Κόκκινο,
(εἰδικά) ἡ συμμέτοχή ἦταν ἰδιαίτερα μεγάλη -ὅις θυμηθοῦν, Δελφούς ἑνός Πνεῦμα-τικοῦ Κέν- 6/11'] τοῦ ὑπ. Πολιτισμοῦ καί
ὅσοι έχουν ἀντιρρήσεις γι’ αὐτό, τά προηγούμενα χρόνια. τρου μέ διεθνή ἀκτινοὸολία. Ἡ Ἐπιστημῶν, Ἀντ. Νομικό, δΙτή
πρόταση έγινε δεκτή καί ἀργό- τοῦ ὑπ. Ἐξωτερικῶν. Παράλληλα
Ἀντίθετα, ὑπερὸολικα μεγάλη ὑπῆρξε ἡ «συμμετοχή» τῆς
τερα ἡ κυόέρνηση Καραμανλή ὁρίζονται καί οἱ πολλαπλοί καλ-
Ἀστυνομίας, πού κινητοποίησε τρομακτικές δυνάμεις κι ἔκανε παραχώρησε μιαν ἔκταοη για τό λιτεχνικοί καί πνευματικοί στό-
μιά «ἐπίδειξη ἰσχύος» μέ αὗρες πού ἔτρεχαν δαιμονισμένες χω- σκοπό αὐτό. Ἱ-Ι μελέτη γιά τά δύο χοι καί δραστηριότητες τοῦ Κέν-
ρίς λόγο, κι αστυνομικούς τῶν MAT έτοιμους γιά μάχη 0’ ὁλό- συγκροτήματα (κτίστηκαν μέσα τρου, ,που θα λειτουργεῖ σαν πυ-
κληρο τό κέντρο. (Τελικά, «κάτι» έγινε πρός 10 τέλος- δέν σέ δύο χρόνια, 1965-67) πού ρήνας ὀργανωσης σεμιναρίων,
πῆγε χαμένη ἡ κινητοποίησηῑ πάντα ὑπάρχουν μερικοί «ἐχθροί ἀποτελοῦν τό Κέντρο - ἀρχικα συνεδρίων, διαλέξεων, ἐκθέσεων,
τῆς ταξεως»...) εἶχε προὸλεφτεῖ ἕνα περίπτερο ἑκδόσεων, θεατρικῶν παραστά-
Ἀλήθεια δέν προδληματισε κανένα ἡ εἰκόνα (γενικα) τοῦ κατά χώρα - εἶναι ἀποτέλεσμα σεων. μορφωτικῶν κι ἐπιμορφω-
φετινου έορτασμοῦ; τῆς ουνεργασίας τῶν Ἀντ. Λαμ- τικῶν κύκλων. Διευθυντής τοῦ
πακη, Δ. Κονταργύρη καί Π. Κέντρου εἶναι ὁ γνωστός καθηγη-
ΕΚΘῙΞΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ TOY v0v101 στή Θεσσαλονίκη, ἀφοῦ Λουκακη, πού δουλέψανε μέ τήν . τής τῆς Βυζαντινής Ἱστορίας στό
ΜΠΟΣΤ ἕνας ἀπό τούς στόχους τῆς Λέ- καθοδήγηση τοῦ K. Κιτσίκη. Ἡ Πανεπιστήμιο FRIBOURG κ. Π,
σχης εἶναι καί 0 προγραμματι- καθυστέρηση πού σημειώθηκε Τζερμιᾶς.
Ὀ Μπόστ ιςωγραφίζει. Αὐτό σμός για μιά κοινή δράση μέ στήν ὁλοκλήρωση τῶν έργων καί Στό ἀναμεταξὺ, ὡσπου να
’ὅέόαια εἶναι γνωστό στούς φί- ὅλους τούς έκπολιτιστικοὺς ουλ- τὴ λειτουργία τσῦ Κέντρον τόν πραγματοποιηθοῦν δλ“ αὐτά, εἶ-
λους του (καί ἰδίως στούς συγχω- λόγους τῆς συμπρωτεύουσας. καιρό τῆς δικτατορίας ξεπερα- ναι ἐπιτακτικήάνάγκη - ἐξ αἰτίας
ριανούς του. στό Μεταξοχώρι τῆς Ἔχουν ἤδη δημιουργηθεῖ τμήμα- στηκε μέ διάφορες ἑντατικές τῶν ζημιῶν πού προκλήθηκαν
Θεσσαλίας, ὅπου τελευταῖα περ- τα; Μουσικῆς, ,Λαογραφίας, Λο- προσπάθειες τόν καιρό τῆς μετα- στα κτίρια μέ τήν καθυστέρηοη
νάει τόν περισσότερο χρόνο του), γοτεχνίας, Θεατρου καί Εἰκαστι- πολίτευσης καί μέ τή ὅοήθεια τοῦ τῶν ἔργων τόν καιρό τῆς δικτα-
ὅμως στό εὐρύ κοινό ὁ φίλος μας κῶν, ὅπου μποροῦν νά συμμετα- Συμὸουλίου τῆς Εὐρώπης, πού τορίας καί τίς καιρικές συνθῆκες
ὁ Μένης εἰναι γνωστός κυρίως σχορν ἐνεργά οἱ φίλοι τῆς Λέ- συνδέεται στενά μέ τό Κέντρο. - να παρθοῦν τά ἀναγκαῖα μέτρα
σάν ἀνορθόγραφος γελοιογραφος 0X71;- ’Ἡδη τό Συμὸούλιο ἔχει χρηματο- για τήν προστασία καί τήν ἐπιδι-
καί σάν συγγραφέας σπαρταρι- δοτήσει τήν προσπάθεια μέ τό όρθωση τῶν συγκροτηματων κα-
στῶν εὐθυμογραφηματων καί θε- ποσόν τῶν 500.000 γαλ. φράγ- θώς καί τήν δλοκλήρωση τῶν έρ-
ατρικῶν ἔργων. κων. γων (διαμόρφωση χώρου πρα-
Γι’ αὐτό ἰδιαίτερα ἓνδιαφέρον σιῶν 11.0.).
προκαλεῖ ἡ αναγγελία τῆς ἀτομι-
κῆς του έκθεσης ζωγραφικῆς (κι
ὅταν λέμε ζωγραφική έννοοῦμε Ἔκθεσηι Δίσκων ΔΩΣΤΕ
ζωγραφική) που ἀνοίγει στό
Πνευματικό Κέντρο «Ὥρα» στίς Τζάζ ΒΙΒΛΙΑ.Ι
12 Δεκέμὸρη καί θά διαρκέσει
μέχρι 7 Γενάρη τοῦ 1978, δηλαδή
Στή Μόνιμη ”Εκθεση Δίσκων Ἀπό τό Νησί Ἠμαθίας ζητᾱνε
κοντα δύο χρόνιαέ Ὁ ζωγράφος
Γραμμοφώνου, πού λειτουργεῖ 6ι6λίαέ Ἡ Δανειστική Βιὸλιο-
Μπόστ σίγουρα μᾶς έπιφυλασαει
στήν ὁδό Χαρητος 38, ἂρχισε μία θήκη τοῦ τοπικοῦ Πολιτιστικοῦ
ἐκπλήξεις.
ἒκθεση δίσκων τζάζ. Πρόκειται Συλλόγου παρακαλεῖ συλλόγους
για μιά πολύ ένδιαφέρουσα ἀνα- καί ἰδιῶτες να στείλουν ὅιόλία -
εΗ Λέσχη Γραμματων δρομή στό χῶρο τῆς τζάζ, ὅπου «για νά ἀνεῧασουμε πολιτιστικα
παρουσιάζονται οἱ σημαντικότε- ,τό χωριό μας», νά νά γυρίσουμε
Τεχνῶν B. Ἑλλάδος ροι έκπρόσωποί 1119: Ντιοὺκ Ἔλ- τόν κόσμο μας στίς ρίζες του, νά
Ἱ-Ι Λέσχη Γραμματων καί Τε- λιγκτον, Ἐλλα Φιτζέραλντ, τοῦ γνωρίσουμε τήν Τέχνη».
χνῶν B. Ἑλλάδος, ξεκίνησε τήν Μπέση Σμίθ, Μπίλλυ Χαλινταίη, Ἀξίζει τόν κόπο νά 6011811-
ἓκδοση ἑνός μηνιαίου Δελτίου, μέ Γκλέν Μύλλερ, Φράνκ Λαίην κ.ᾰ. θοῦν...
σκοπό τήν ἑνημέρωση τῶν μελῶν Ἡ έκθεση θά διαρκέσει μέχρι τίς Ἡ διεύθυνση; Τμῆμα Δανει-
καί φίλων της για τίς ποικίλες 20 Δεκέμὸρη. “Ὀσοι πιστοί τής στικῆς Βιδλιοθήκης Πολιτιστικοῦ
πολι-τιστικές έκδηλώσεις που γί- τζάζπροσέλθετε... Συλλόγου Νησιοῦ Ἠμαθίας.

48
 θένας λέει τό μακρύ καί τό κσντό «κόπια». Ἔχε ἐμπιστοσύνη στα
·εικαστικά· του. “Ὀμως για κατι τέτοιο δέν
εὐθύνεται ὁ καλλιτέχνης. Εὐθύ-
νεται τό σύστημα μέ τίς διασυν-
ἑλληνικά προϊόντα.
- Ἔχεις ὁιαμορφώσει γνώμη γιά
τήν ἑλληνική τέχνη τῆς» προηγού-
δέσεις του. ἡ παιδεία, ἡκαινω-
Ἀλέξης Ἀκριθακηςς νία, οἱ λογής-λογῆς καταόαλές.
μενης γενιᾶς ἤ τά ἴὸια ἴσχυαν καί
γιά κείνους,-
Μόνο πού σταν ἑλληνικά χῶρο
«Ὁ Καλλιτέχνης σκοτωνεταιῑ ὑπάρχει μια μεγαλύτερη θρασύ- - Για μένα τέχνη εἶναι ὅ,τι ζῶ.
τητα.πού ,ὀφείλεται στήν κοινω- - Ἐσύ πῶς τόχεις τό ἔργα 00v;
Δέν σκοτωνει» νιολογική ἐξέλιξη,τῆς Ἑλλαὸας Πῶς λειτουργεῖς μέσα ἀπ’ αὐτό,
μετα τόν ἐμφύλια πόλεμο. Τότε,
ε’ Τῆς-ε. .N'r'épu‘q Ἠλιοπούλου - Poyxdv" , τό κράτος τῆς δεξιάς διέφθειρε - Για να μιλήσω για τό ἔργα μου
τόν ανθρωπο. μέ ἀποτέλεσμα νᾶ- δέν πρέπει ν’ ἀρχίσω ἀπό τό πῶς
Ὁ Ἀλέξης ”Ακριθάκης μετά ἀπό τήν Ἀθήνα δείχνει τὴ ὁουλειά του ξεκίνησα ἀλλάἎμα τό ποῦ ἕφτασα
χαυμε σήμερα συνέχεια μπροστά
τῶν δύο τελευταίων χρόνων στή Θεσσαλανίκη; Γκαλερί Ζήτα-Μί μετα ἀπό 10 χρόνια Βεραλίνα. μ’
μας μιάν ἀρριόιστική διαθεση καί
καί Αἴθουσα Δελούὸη. Πρόκειται γιά ζωγραφική με’ λάὸι, γιά (mi-- ὅλες του τίς σκληράδες. ποϋναι
τίς «παγίδες-λαθη» πού ὁλοένα
ἴσα, Md ξύλινες κατασκευές καί διάφορα ἀντικείμενα πού σχεὸίασε στήνει ἡ παιδεία. διαφορετικές ἀπό τίς έδῶ. Γιά
στό ἀτελιέ του. Μέ τήν εὐκαιρία αὐτή ε’νὸιαφερθήκάμε νά μάθαυμε κατι τέτοια. ὅμως. πρέπει αναγ-
τή θέση τοῦ καλλιτέχνη ἀπέναντι στήν τέχνη του, ποῦ τήν τοποθετεῐ - Βλέπεις νᾶχει ὁ Ἓλληνας μιαν καστικα ν’ ἀναφερθῶ στήν
σε’ σχέση με’ τόν ἑλληνικό χῶρο, τή γνώμη του γιά τό καλλιτεχνικό αἰσθητική παιδείας προσωπική μου ζωή. Κι αὐτή μαῦ
ὁυναμικό τοῦ τόπου. - Ναί, ἀλλα δέν τήν έχει ἀξιοποι- ἀνήκει. ἐνῶ τό ἔργα μου ἀνήκει α’
ζάντιο».μέ τή γνωστή παρέα ἀπό ήσει. Δέντόν μάθανε πῶς να τήν ὅλους.
- Πῶς ὅλέπεις τήν ἑλληνικότητα καλλιτέχνες, μουσικούς. λογοτέ- καλλιεργεῐ. γιατί δέν «συμφέρει» - Ἡ σκληράὸα πού γνώρισες στή
νὲλιέἓὲτσυργεῐ μέσα στό ἔργα σου, χνες τοῦ 1957-1960. νά μαθει ὁ Ἕλληνας να ὃλέ- Γερμανία κι“ ἄλλες παρόμοιες
πει...Κι αὐτό γιατί ἡ καλλιέργεια «.καταστάσεις» ποῦζησες ἕὸώ
- Τί σοῦ «ὁώσανε» αὐτοί,·
«Για νά φτάσω στό σημεῖα νά έξ- μιᾶς αἰσθητικότητας συμπορεύ- πῶς ἐκὸηλώνονται μέσα στό ἔργα
ηγήῠω κατι τέτοιο, πρέπει ἀρχικα - Περίμενα, δέν έμπαινα τότε εται με’ μια «εύαισθητοποίηση» σαυ,·
ν’ ἀναφερθῶ στό ἀπό ποῦ καί στήν κουόέντα. Χαρη σ“ αὐτούς πού μέ Λή σειρά της ἔχει σάν
πῶς ξεκίνησα. Πρωτογνώρισα 6ρῆκα ἀργότερα τήν απαραίτητη αμεση συνέπεια..-3’(τό ξύπνημα». - '0 καλλιτένης σκοτωνεται. δέν
τήν Ἑλλάδα τρέχοντας μ’ αύτο- ἰσορροπία, ὥστε νά φτάσω στό σκοτώνει. Λένε πώς εἷμαι ζω-
- Πιῦς ὄλέπεις τήν τέχνη στήν γράφος. Κι ἐγώ στήν ἀρχή. δίχως
κίνητα. Τότε, ὅέδαια, δέν εἰχα δύσκολο σημεῖα να ξέρω ὅχι να Ἐλλάδα σήμερα,·
δικό μου. Ἐτρεχα ἐπαγγελματικά ζωγραφίζω ἀλλά να «ὅλέπω». νά τό θέλω, τό πίατεψα. νΑν μέ
α’ ἀγῶνες. “Ομως. δέν τρέχεις τυ- Ἀργότερα, γύρω στα 1964, μπλέ- - Ἡ Ἑλλάδα έχει καλούς καλλι- σκαλίσεις ὅμως, θα ὅρεῑς ὅτι τό
χαῖα τοῦ σκοτωμοῦ. Πίσω ἀπ’ χτηκα με’ τήν παρέα τοῦ «Πάλι» τέχνες σ’ ὅλους τούς τομεῐς τῆς ἐ’ργα μου εἶναι περισσότερο ποί-
αὐτό ὑπάρχει πάντοτε «min»: καί τό 1965 ἅρχισα νά ζωγρα- τέχνης. Δυστυχῶς, ὅμως. ἡ πλη- ηση παρά ζωγραφική. Οἱ δασκα-
μια τααη φυγῆς. μιά ἀνασφάλεια. φίζω ὑπεύθυνα. ροφόρηση εἶναι. περιορισμένη. Κι λοί μου ἦταν ποιητές καί λαγοτέ-
αὑτό ἐπιτρέπει σέ μικρο-ομαδες χνες κι έτσι εἶχα τήν τύχη να γλι-
Αὐτα δέν τᾰχω ἀκόμα «ψάξει». ’ -Σέ ἀπασχαλεῑ ἄν τό ἴδια ὑπεύ-
Ὺπὰρχει πάντοτε μια ἀναλογία καλλιτεχνῶν μέ έλαχιστη προσω- τώσω τόν εὐνουχισμό ἀπό
θυνα σε’ άντιμετωπίζει ὁ ἕλληνας πική ζωή καί σχεδόν καμιά άπε- δασκαλους-ζωγράφους. Τό μεγα-
ἀνάμεσα στίς διαδρομές αύτές
θεατής λευθέρωση νά σπαταλᾶνε πολύ λύτερο σχολεῐσ για μένα ἦταν τό
καί σ“ ἐκεῖνες πού κάνω στή ζω-
- “Οχι δέν μ’ ἐνδιαφέρει τί ὂλέπει περισσότερο χρόνο στάν ἀρριὸι- πεζοδρόμιο μ’ ὅλες τίς ἐμπειρίες
γραφική. Τό μάτι μου «ἀσκήθη-
κανείς στό έργο μου. ’Ὀπως δέν σμό καί πολύ λιγότερο στήν τέ- τοῦ ἀλήτη κι ὅχι τοῦ ἀλανη.
κε» να αποτυπώνει κινηματο-
μ’ αποσχαλεῖ κι ἡ ὲπιτυχία. ”Οχι χνη. Ἕτσι φτάνουμε στό θλιὸερὸ Τάχω κανει ὅλα. Τί πιό σκληρά
γραφικά ὅσα έόλεπε σέ μιαν Ἑλ-
μόνο στήν Ἑλλάδα ἀλλά κι ἀλλοῦ ἀποτέλεσμα πού ὁ Ἓλληνας, μή ἀπ’ αὐτό; Καί γι’ αὐτό, ακριδῶς,
λάδα δίχως αὐτοκινήτοδρόμους.
_ ὁ χῶρος τῆς τέχνης ἀντιμετωπίζε- μπορώντας ν’ ἀγοράσει ἕνα αὐ- πιστεύω ὅτι εἷμαι περισσότερο
Τήν ἰ’δια ἐπὸχή περνοῦσα τίς
ται σάν ξέφραγα ἀμπέλι. Ὁ κα- θεντικό ἔργα τέχνης, παίρνει μιά ποιητής καί λιγότερο ζωγράφος.
ὅραδιές μου στό καφενεῑα «Βυ-

ΔΙΙΞΘΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
KENTDIKH AIAAEZH: «MAYPO POAO» ΔἘΛΦΩΝ 2 (ΚΑΙ ΔΙΔΟΤΟΥ) ΤΗΛ. 3608635

IIIIIIIIIIIII

i ΒΟΛΙΝ
KON ΜΠΕΝῘΠ I‘ ΦΡΙῌΙ ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΣ ΣῘΡΙῘΒΣ
Ἴ ll. H ΑΓΝΩΣΤΗ u ηυμμορ ιιιιιιιιιιιιιιιιιι
εΠΑΝΑετΑΣΗ ΑΡΙΣΙἙΡΙΣΜΟΣ uuuuuuuuuuuu
ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΗ ΓΕΡΟΝῘΙΚΗ
ΑΡΡΩΠΙΑ TOV KOMMOYNIIMOY
MDT-"WW.

ιιωσικ mum
ΜΨ
ndussommeslepouwir
«ΞῘῖἕΞ
NESNNI Wk

αἰῶ-ἑλέ»
49

,.β-Ιῲῇλᾷᾯ.
’0 Ἄρης Ζυγός γράφει
γιὰ τό 6ι6λίο τοῦ
ΔΗΜ. AHMHTPAKOY:
Πολιτική Ἐξουσία καί
Ἐπανάαταοη
Ἐκδ. «Ἑξάντας», Ἀθήνα
1977.
T0 πρόδλημα τῆς ἐξουσίας.
ὑπό τίς πολλαπλές μορφές μέ τίς
ὁποῖες ἐμφανίζεται στό πεδία τῆς
πολιτικῆς, εἶναι αὑτό πού ἀπα-
σχολεῖ περισσότερο τήν ἔρευνα
τοῦ Δημ. Δημητρακου στό διόλίο
«Πολιτική Ἐξουσία καί Ἐπανά-
σταση». Ἡ ἐπεξεργασία τοῦ προ-
ὅλήματος αὐτοῦ πραγματοπαιεῖ-
ται ἀπό τό συγγραφέα καθώς ἐν-
δοσκοπεῖ στήν ἔννοια τῆς ἐξαυ-
σίας, παρατηρώντας την σέ κάθε
ἐκφραση τῶν πολιτικῶν ἐπιλογῶν
καί συνδέοντας την μέ τήν ἐννοια
τῆς ἐπαναστασης. Ἀπό τήν
αποψη τῆς ἱστορίας ὅλες οἱ ἐπα-
ναστάσεις ἐγιναν ατρεφόμενες
ἐναντίον κάποιας μορφῆς ἐξου-
σίας, ἡ ὁποία ὡς νοηματική καί
κοινωνικὴ δομὴ ἀμφισδητεῖται
καί ἀνατρέπεται ἐφ’ ὅσον δέν
παραυσιάζει πλέον στό ἐσωτε-
ρικό της ἀντιφάσεις, ἐφ’ ὅσον δη-
λαδή δέν ἰσχύουν γι’ αὑτήν οἱ νό-
μοι τῆς διαλεκτικῆς. Στό 6αθμό
πού ’ἡ πολιτική θεωρία δέν ἐξετά-
ζει τό φαινόμενα τῆς ἐπαναστα-
οης, παρεκτὸς σαν μία ἐναλλα-
κτική μορφή τῆς πολιτικῆς ἐξου-
σίας (Κράτος), καί δέν ἐρευνά
ἐσωτερικά τό φαινόμενα, ἡ παλι-
τική αὐτή θεωρία θεωρεῖ τήν
, ἐπανάσταση στατικά καί ὅχι δυ-
ναμικα.
Ἀπό τήν άλλη πλευρά ἀλη-
θεύει ὅτι ἡ εὐρωπαῖκή τουλάχι-
σταν ἀριστερά κατέχεται ἀπό μιά
δυσπιστία ἀπένανίι στή μορφή
κάθε ἐξουσίας. Ὁ συγγραφέας
εἰσάγει τήν ἔσταψη ὅτι ἡ διαθεση
αὐτή τῆς ἀριστερᾶς ὀφείλεται
κυρίως στούς μακροχρόνιους πο-
λιτικούς ἀγῶνες πού εἶχε κατά
τῶν μοναρχικῶν καθεστώτων.
Σοσιαλιστές, φιλελεύθεροι καί
ἀναρχικοί διατηροῦν μιά ἀρνη-
τική μᾶλλον στάση κατά τοῦ φαι-
νομένου τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας
καί, μέ τήν πάροδο ἀρκετῶν δε-
καετιῶν, ἡ στάση αὐτή ἔχει ἤδη
μετουσιωθεῖ σέ ἱστορικά δίωμα,
πράγμα πού θέτει ἐμπόδια τόσα
στήν ἐλλογη ἐξέταση τοῦ φαινο-
μένου ὅσο καί ατήν ἱστορική του
κινητικότητα. Ἐντούτοις, καί
ἐδῶ συμμετέχουμε στίς θέσεις τοῦ
Δ. Δημητρακου, τό πολιτικό
πρόὸλημα δέν μπορεῖ να εἶναι τί-
ποτε άλλο ἀπό τό πρόὸλημα τῆς
ἐξουσίας. Εἴτε ἔχει λεχθεῖ αὑτό
ἀπό τό Μαξ Βέμπερ, εἴτε ἀπό τό
Λένιν, δέν μπορεῖ νά ἐννοηθεῖ ἡ
πολιτική δραση καί ἡ ἐπανα-
σταση χωρίς νά καταδειχθεῐ
50
παράλληλα καί τό πεδία πού αύ-
τές ἀποσκοποῦν νά κατακτήσαυν,
τό πεδία τῆς ἐξουσίας. Ἡ ὃασική
ἀφοριοτική θέση τῶν φιλελεύθε-
ρων, ἀντιπάλων τῆς έννοιας τῆς
ἐξουσίας : «κάθε μορφή ἐξουσίας
ὁδηγεῖ ατή φθορά τοῦ κατέχον-
τος», ὁδήγησε μιά σειρά σύγχρο-
νων θεωρητικῶν (Κόλ, Λασκι,
Μέητλάντ, Νταλ) να παρουσι-
άσαυν τό διαρθρωτικό σχῆμα τῆς
ἐξουσίας, ἐντός τῶν δημοκρατι-
κῶν κοινωνιῶν τὴς Δύαης, ὡς
διασπασμένο σέ ποικίλους τομεῖς
πού δέν συγκροτοῦν ῶστόσο μία
ἐνιαία δομή τοῦ φαινομένου ἐξ·
ουσία. Γιά τούς παλαιότερους ῆ,
τούς νεότερους πλιουραλιστές τῆς
πολιτικῆς ἐπιστήμης ὑπάρχει ὡς
ἱστορικὴ ἀναγκαιότητα ἡ παρου-
σία ἐνδιαμέσων στρωμάτων ἤ θε-
σμῶν μεταξύ τοῦ κυριαρχου καί
τοῦ κυριαρχούμενου, μεταξύ τοῦ
Κράτους καί τοῦ πολίτη, Ἡ δια-
σπαση, ὅμως, αὐτή τοῦ φαινομέ-
νου τῆς ἐξουσίας σέ ἐπί μέρους
δομές ἀποπροσανατολίζει τή
δραση τῶν κυριαρχούμενων, οἱ
ὁποῖοι σκοπεύουν στήν ἀνατροπὴ
τοῦ ἐξουσιαστικοῦ καθεστῶτος
καί στή ἀνασύνθεση τοῦ περιεχο-
μένου τῆς ἐννοίας τοῦ Κραταυς.
Κάτι πού έθεσαν τόσα ὁ Αένιν
ὅσα καί ὁ Γκραμσι, ἐρευνῶντας
y τό πρόὸλημα τῆς ἐξουσίας.
Ἡ «Πολιτική Ἐξουσία καί
Ἐπανασταση» ἀσχολεῖται με’ ἰδι-
αίτερη έμφαση γύρω ἀπό τόν
προδληματισμό τοῦ Γκραμσι γιά
τα φαινόμενα αὑτά. Ὁ Γκραμσι,
ὁ ὁποῖος εἶχε μελετήσει ἐπιστα-
μένα τό στοχασμό τοῦ Μακια-
δέλλι για τή θέση τοῦ ἡγεμόνα σέ
ένα κοινωνικό σύνολο, ἀποδεχό-
ταν τή διαίρεση μεταξύ κυὸερ-
νώντων καί κυόερνωμένων. Ἡ
ἔννοια τῆς ἡγεμονίας συμπυκνώ-
νει, κατά τόν ἰταλό θεωρητικό, σέ
μία ἑνότητα, ἀφ’ ἑνός τήν ἀρχή
τῆς ὑπεροχῆς μίας τάξης ἤ κοι-
νωνικῆς ὸμάδας ἔναντι τοῦ κοι-
νωνικοῦ συνόλου, ἀφ’ ἑτέρου δέ
τήν ἀρχή τῆς ἀπαλειψης τῆς δια-
φορᾶς μεταξύ κυριαρχων καί κυ-
ριαρχούμενων. Για τόν Γκραμσι ἡ
ἡγεμονία ταυτίζεται σχεδόν μέ τή
δημοκρατία, ὑπό τήν προϋπόθεση
ὅτι ἡ ἐξουσία πού ἀσκεῖ έχει τή
συναίνεαη αὐτῶν πού τή δέχον-
ται, δηλαδή τοῦ λαοῦ.Τό λει-
τούργημα τῆς ἡγεμονίας εἶναι δυ-
νατόν να ξεφύγει ἀπό τίς σημερι-
νές πολιτικές διαστάσεις του
μόνο κατα τήν περίπτωση ὅπου ἡ
ἐξουσία μπορεῖ νά ἀσκηθεῖ ἀπό
τόν οἱανδήποτε πολίτη, δίχως να
ἀπαιτοῦνται για τήν ασκηση αὐτή
εἰδικά προνόμια. Ἡ πρὸὅλημα-
τική αὐτή τοῦ ξεπερασματος τῆς
ἀντίθεσης μεταξύ τοῦ ἄρχειν καί
τοῦ ἀρχεσθαι πρέπει να ὁρίζει τίς
πολιτικές ἐπιλογές κάθε κόμμα-
τος πού ἀποσκοπεῖ στήν καταρ-
γηση τῶν ταξικῶν διαφορῶν.
Ἀποδεχόμενος ὁ Δ. Δημητράὲι
κος τή θέση τοῦ Γκραμσι, ἐρευνόιν
στή συνέχεια τό πρόδλημα τῆς
παροχῆς προνομίων σέ σχέση με’
τήν ασκηση τῆς ἐξουσίας. Μέ τόν
ὅρο «προνόμια» έννοεῖ τήν πα-
ροχή ἐκ μέρους τοῦ λοῦ ὁρισμέ-
νων πλεονεκτημάτων πρὸς τίς
κοινωνικές ἐκεῖνες ὁμάδες πού
ἐξουσιαζαυν ἐν ὀνόματι τοῦ κοι-
νωνικοῦ συνόλου. Κὰθε μορφή
ἐξουσίας. ἐντούταις, θα πρέπει νά
ἐξετάζεται ὡς σύνολο πού 6ρί-
σκεται σέ σχέση διαλόγου μέ τήν
κοινωνία. Καί τό σύνολο αὐτό θα
πρέπει, παρομοίως, νά θεωρεῖται
ἀπό τήν ἐσωτερική του δομή καί
μέ κριτικό τρόπο. Ἡ ἀσκηοη τῆς
ἐξουσίας θά ἀποσυνδεθεῖ ἀπό τά
προνόμια μέ τα ὁποῖα εἶναι σή-
μερα ἐπενδυμένη, ὅταν ἀπαλει-
φθοῦν οἱ κοινωνικοί ἀνταγωνι-
αμοί καί οἱ ἀντίατοιχες ἀνεπάρ-
κειες τῶν ἡγεμονικῶν ὁμάδων.
Ἀπό τήν άλλη πλευρά, ὅμως, δέν
εἶναι εύκολη ἡ πρόόλεψη τῆς
μορφῆς τῆς ἐξουσίας ἡ ὁποία θά
πραγματοποιηθεῖ στα πλαίσια
μιᾶς μελλοντικῆς ἀταξικής κοι-
νωνίας, καί ἴσως τό σύγχρονα
δημοκρατικά πρότυπο ἀποδεῖ
ἀνεπαρκές για τίς ἀνάγκες της.
Ἐπιστρέφοντας ὁ Δ. Δημητρα-
κος στό Γκραμσιανό σχῆμα τῆς
ἡγεμονίας, ἐγκολπώνεται τήν
ἀποψη ὅτι τόσο ὁ σταλινισμός
ὅσα καί ἡ σοσιαλδημοκρατία
ἀποδείχθηκαν ἀνεπαρκεῖς στό να
κατανοήσουν τίς ἐξελίξας τοῦ
ἐπαναστατικοῦ κινήματος καί νά
συμπορευτοῦν μέ αὐτό, Ὁ μέν
σταλινισμός ὁδήγησε στήν Euro:
μόνωση τοῦ κινήματος καί στήν
παραμόρφωσή του, ἡ δέ σοσιαλ-
δημοκρατία, μέ τό πλουραλιστικό
της ανοιγμα, ὁδήγησε 011’] ἀφαί-
μαξη τῆς οὐσίας του. Καί στή μία
περίπτωση καί στήν άλλη ὁ ρόλος
τόν ὁποῖα καλεῖται να διαδραμα-
τίσει ἡ ἡγεμονία τοῦ κινήματος
δέν ὑλοποιεῖ τήν ίστορική ἀνάγκη
τῆς μεταὸίόασης τῆς ἐξουσίας στό
λαό, οὔτε καί ἀπεικονίζει τό δια-
λαγο ὁ ὁποῖος πρέπει νά διαμεί-
ὅεται μεταξύ τοῦ ἄρχειν καί τδῦ
ἄρχεσθαι. Ὁ συγγραφέας μᾶλλον
Κάλλιο πέντε καί στό χέρι
παρά δέκα καί καρτέρι
Τώρά πιά δένὺπάρχει καρτέρι; μέ
τό «ANTI» στό χέρι καί 10% καί 20%
Ἰ έκπτωση σέ δίσκους καί κασέτεςί
Χάρητος38 στό Κολωνάκι
Μόνιμη έκθεση δίσκων
. x
Μιά «εἰδική προσφορά» ἑνός εἰδικοῦ
μαγαζιοῦ
κλίνει πρός τή λύση τῆς «στρατη-
γικῆς τῶν μεταρρυθμίσεων»,
λύση πού προτείνεται ἀπὸ τά εύ-
ρωκομμουνιστικα κόμματα, ἡ
ὁποία διαφέρει ἀπό τή σοσιαλ-
δημοκρατική προταση κατα τοῦ-
το; ὅτι ἡ μέν πρώτη διατηρεῖ στό
μηχανισμὸ τῶν κάθε μορφῆς ἐπι-
λογῶν της τήν ἔννοια τῆς στρατη-
γικῆς. ἐνῶ ἡ δεύτερη τήν ἀρνεῖται
καθ’ δλοκληρία.
Ἡ «Πολιτική Ἐξουσία καί
Ἐπανασταση» τοῦ Δ. Δημητρα-
κου ἐξετάζει τὰ προόλήματα τόσο
τῆς ἐξουσίας ὅσα καί τῆς ἐπανα-
στασης ἀπό τή θέση μιάς γενικῆς
πολιτικῆς ἐποπτείας. Δέν προσ-
κολλᾶ τίς ἀπόψεις του στήν περί-
πτωση τῆς μιᾶς ἠ τῆς άλλη χώρας,
ὅπου δροῦν τά εὐρωπαῖκα ἐπα-
ναστατικά κινήματα, ἀλλά θεωρεῖ
σε’ δαθος τίς ἴδιες τίς έννοιες. οἱ
ὁποῖες σηματοδοτοῦν τήν πορεία
τοῦ σοσιαλισμοῦ. Αύτό εἶναι
ταυτοχρόνως πλεονέκτημα καί
μειονέκτημαῑ πλεονέκτημα, διότι
ἀντικρίζουμε τήν πολιτική ’θε-
ωρία καί πράξη τῆς ἀριστερᾶς
πανοραμικα καί εἴμαστε σέ θέση
να κανουμε συγκρίσεις. μειονέ-
κτημα δέ, ἐπειδή κατ’ αὐτό τόν
τρόπο απαλι-ῑίφονται οῖ ἰδιοτυ-
πίες πού παρουσιαζονται στήν
ἐξέλιξη τῶν κινημάτων στήν κάθε
χώρα. Μολονότι δέν συμμερίζο-
μαι τή θέση πού πραασπίζεται ὁ
συγγραφέας, ὄασει τῆς ὁποίας εἱ-
ναι δυνατή ἡ ὃιάλεκτικοποίηση
στίς σχέσεις μεταξύ κινήματος /
ὀργάνωσης / ὅάσης / κορυφῆς,
νομίζω ὅτι τό ὅιδλίο του ἀποτελεῖ
σημαντική κατάθεοὴ στό χῶρο
τῆς σύγχρονης νεοελληνικῆς πο-
λιτικῆς θεωρίας. Χωρίς νά μετα-
φέρει, μέ τρόπο δίαιο. ἀλλογενῆ
θεωρητικά σχήματα οτήν έντόπια
πραγματικὸτητα (κίνδυνο τόν
ὁποῖα δέν ἀπέφυγαν πολλα ἀπό
τά μελετήματα τῆς τελευταίας
τριετίας), δείχνει ὅτι κατέχει ἀρ-
τια τά θέματα πού ἐπεξεργάζεται.
ὅπως καί τό ὅτι οἱ κρίσεις του εἶ-
ναι σαφεῖς, ἐμπεριστατωμένες καί
ἀπρόσκοπτα ἀντιληπτές.
O
 .m.
ENTMONTMEP-
{01 ONT HEPINION
ὸρόμας για τήν Αὐτοὸιαχεί-
QM)”
Ἐζτὸ. Ἀνδρομέδα, Ἀθήνα
O Ἐντμόντ Μέρ, πρόεδρος τῆς
CFDT (Γαλλική Δημοκρατική
εΣυνομοσπονδία Ἐργασίας), καί
(νΚλόντ Περινιόν δίνουν 0’ αὐτό
Τῡμδιδλίο μέ ,τρόπο σαφέστατα
καὶ εὔληπτα τίς ἀπόψεις τῆς Συν-
ομοσπονδίας για τό σοσιαλισμό
Ή-,Οῑ τήν αὑτοδιαχείριση. “Η
CFDT, ἡ δεύτερη σέ δύναμη ἐρ-
Υξλῒική ὀργάνωση 011'] Γαλ-
λῑακάριθμεῖ πάνω ἀπό ένα ἑκα-
τῡμμύριο μέλη-ἔχει σάν «ἀπώ-
ῬΕΩΟ σκοπό τήν αὐτοδιαχείριαη,
δηλαδή τήν οἰκοδόμηση μιᾶς 00-
Οιαλιστικῆς κοινωνίας, ὅπου ὁ
’καθένας θα διαθέτει ἕνα μέρος
της συλλογικῆς δύναμης καί θα
μπορεῖ να ἐκφράζεται σε’ κάθε
0τῑγμή με’ κάθε ἐλευθερία».Καί
πρῼς αὐτή τήν κατεύθυνση σκα-
πϋυει ό αύτοδιαχειριστικός σοσι-
αλισμός πού ἀποτελεῖ τό ὅραμα
της CFDT. Γύρω ἀκριόῶς ἀπό
αυτόν τόν ἄξονα ἀναπτύσσονται
0το 6ι6λία καί μιά σειρά ἀπό ἀλ-
λα, ἐπιμέρους θέματα.
Οἱ ’συγγραφεῖς δέν ἔχουν να
προτεινουν κανένα συγκεκριμένο
πρότυπο, παρόλο πού ἀναφέρον-
ται 011’] Γ ιουγκοσλαόία. Τονίζουν
ὅμως πώς ἀρνοῦνται να δεχτοῦν
«ενα σοσιαλισμό πού θα συντη-
ροῦσε ὅλους τούς ἱεραρχικούς
και καταπιεστικαύς θεομούς τῆς
καπιταλιστικῆς κοινωνίας καί θ’
ἀντικαθιστοῦσε τούς καπιταλι-
στές μέ μιά γραφειοκρατική καί
τεχνοκρατική έλίτ».
ΠΕΤΡΟΥ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
Νόμας καί Ἐξούσία
Μετ. Γιώργου Νταλιάνη, Ἀντ.Ι
Ζακκα, Θέμη Μιχαήλ
ξῆὁ. «ΔΙΕΘΝΗΣ BIB/110a!-
>)
Ἐκτός ἀπό τό 6ασικό κείμενο
«Νόμος καί Ἐξουσία» ἐχουν ἐν-
σωματωθεῖ στόν τόμο αὑτό καί
ἀλλα κείμενα καί μπροσοῦρες,
τοῦ κλασικοῦ τοῦ ἀναρχικοῦ
κομμουνισμοῦ, Κροπότκιν. Ἡ αγωγὴ καί τά σχόλια (στά Λατι-
κρατικὴ ἐξουσία, κατα τόν θε-
ωρητικό τοῦ ἀναρχισμοῦ, ἀποτε-
λώντας ἕνα ὅργανο μόνιμης ταξι-
κῆς κυριαρχίας, δέν μπορεῖ νά
χρησιμοποιηθεῖ πρός ὅφελος τῆς
τεράστιας μάζας τῶν ἐκμεταλ-
λευομένων. Ἡ κατάργηση τῆς μι-
σθωτῆς ἐργασίας, ἡ κατάργηοη
τῆς ἰδιοκτησίας καί ἡ κοινωνική
χρήση τῶν μέσων παραγωγῆς θα
φέρει τήν καθολική νομή τῶν
ἀγαθῶν -ὅλα αὑτά ἀποτελοῦν τά
θι-τμελιακά στοιχεῖα τοῦ ἀναρχι-
κοῦ κομμουνισμοῦ, πού ἀνα-
πτύσσονται ἀπό τόν Κροπότκιν
μέ ἕνα αἰχμηρό καί μοναδικό τό-
να.
ΔΗΜΟΥΘΕΣΠΡΩΤΟῩ
Αὐτοκριτική - γιατί χάθηκε ἡ
λαϊκή ἐξουσία τοῦ ΕΑΜ (1940-
Πρόλογος τοῦ συγγραφέα, μέ ἐξ·
ώφυλλο τοῦ Α. Τάσσου.
Ἐκὸόσείς «GUTENBERG» .
T6 6ι6λίο τοῦ Δ. Θ. εἶναι ἀπό
τά πιό ἐνδιαφέροντα καί κριτικα
κείμενα πού ἀποτολμοῦν ἀπάν-
τηση στό ἐρώτημα «γιατί χάθηκε
τό ἐαμικό κίνημα».·Γίνεται μιά
εὐρεία χρήση, ἀξιοποίηαη καί
κριτική παρουσίαση τῶν πηγῶν
καί τῶν ντοκουμέντων τῆς ἀντί-
στασης. Ἡ θαρρεῑή καί τεκμηρι-
ωμένη κριτική τῶν πηγῶν ἀποτε-
λεῖ τό οὐσιαατικό προσόν τοῦ δι-
αλίου. Στήν πραγματικότητα δέν
πρόκειται για συνθετικὴ ἀφήγηαη
καί ἰστοριαγραφία τῆς ἀντίστα-
σης. Εἶναι μιά ἀπόπειρα ἀνάλυ-
σης πού, παραθέτοντας πλῆθος
στοιχείων, προῦποθέτει καί τή
γνώση τῆς ὁδυνηρῆς πορείας
στήν πρώτη πενταετία τοῦ ‘40.
Ἕνα ἀπό τά ἐνδιαφέροντα κεφά-.
λαια τοῦ 6ι6λίου εἶναι ἡ κριτική
παρουσίαση τῶν ἀναλύσεων γιά
τό ρόλο τῆς ΕΣΣΔ στήν ἐλληνικὴ
ἀντίσταοη,
ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΡΑ
Καΐρης-Κούμας. Δύο πρωτοπό-
ραι ὁάσκαλοίτοῦ Γένους.
Ἐξώφ.· Ὡρ. Ἀρκομάνη
Ἐκὸ. GUTENBERG.
T6 διδλίο ἀναφέρεται στούς
δύο αὐτούς δασκάλους για τό
κοινό καθαριστικό στοιχεῖο πού
τούς συνδέει; Τήν προσπάθεια
γιά τήγ καλλιέργεια ἑνός καθαρά
ἐπιστημονικοῦ πνεύματος, κύρια
μέσα ἀπό τίς φυσικές θετικές
ἐπιοτῆμες καί τήν πάλη γιά τή
μόρφωση τοῦ λαοῦ, τήν καταπο-
λέμηση τῆς δεισιδαιμονίας καί
τήν ἀφύπνιση τοῦ ἐθνικοῦ φρα-
νηματος.
ΕΥΡΙΠΙΔΗ
Τραγωὸίες Τόμος3
Ἐκὸ. Δ. Παπαὸήμα
Σέ τρεῖς τόμους, μέ τήν εἰσ-
νικά) τοῦ Ang. Nauck, κυκλοφό-
ρησε ἡ φωτολιθογραφική ἀναπα-
ραγωγή ἀπό τίς ἐκδόσεις Λειψί-
ας, τοῦ συνόλου τοῦ ἔργου τοῦ
ἀρχαίου τραγικοῦ. Ἡ ἐκδοση
ἀποτελεῖ συμὸολή για τούς φιλό-
λογους καί τούς φοιτητές.
ΝΙΚΟΛΑΪΓΚΟΓΚΟΛ
Νεκρέςψυχές
Μετ; Ἁντ. Μοσχοὸάκη
Ἐκὸ. « Ἠριδανός»
Βαθύς κοινωνικός ἀνατόμος,
προικισμένος μέ δξύτατη εὐαι-
σθησία καί καίρια, λεπτομερει-
ακή παρατηρητικότητα, ὁ Γκόγ-
κολ ἔχει ἀναπλάσει στίς σελίδες
τοῦ ἀριστουργηματικαῦ του έρ-
γου τήν τελματωμένη κάτω ἀπό
μία ὀπισθοδρομική ἄρχουσα τά-
ξη, ὃουλιαγμένη στή μιζέρια καί
στό σκοτάδι τῆς ἀμαθειας καί
τῶν προλήψεων, καταπιεοτική
κοινωνία τῆς ἐποχῆς ταυ. Μέ τό
δίαιο σαρκασμό καί τή λεπτή,
ἀπολαυστική σάτιρα δημιουργεῖ*
ἕνα ἀνεξάντλητο πλῆθος ἀπό
πρόσωπα μέ σπαρταριστή ζωντά-
νια, συνθέτοντας μιά ἀπέραντη,
συναρπαστική σέ κίνηση καί
πλούσια σέ χρῶμα τοιχογραφία.
ΠΑΒΛΟ NEPO YAA
’ Ὠὸή στόν Λένιν. Ρεκαόάρεν
Ἀπόὸοση Δανάης Στρατηγοπού-
λου
Ἐκὸ. GUTENBERG
Δυό ἀπό τά πιό ἐμπνευσμένα
ποιήματα τοῦ Νερούδα. ‘H δεύ-
τερη ἑνότητα εἶναι μιά σειρά ἀπό
ἐπικές εἰκόνες-ἀφηγήσεις για τόν
ἡγέτη τοῦ Χιλιανοῦ ΚΚ γραμμέ-
νες σέ διάφορα χρονικα διαστή-
ματα.
ΕΡΝΕΣΤΜΑΝΤΕΛ
Ὁ ὕστερος καπιταλισμός
Μετάφραση-έπιμέλεια.’ ἦ( Xa-
τζηαργύρη. Μέ πρόλογο τοῦ συγ-
γραφέα καί τοῦ μεταφραστῆ.
Ἐκὸ. GUTENBERG
Μέ τήν έκδοση τοῦ Δ’ τόμαυ
τοῦ Ὕστερου Καπιταλισμοῦ ὁλο-
σπυρου τίιναρὸατου
o ποήεμος του 1940-41
KOI
n μάχη της κρπτης
τοινιιΔιΑἳμι
.Τρ $10910 616M011]; σειρᾶς, πού καλύπτει τήν ,’τέόῐ-
,055 “,ὗπό τό 1935 ὥς 16v ’Iofivto τοῦ 1941.
κληρώνεται ἡ σειρά τοῦ ἔργου
τοῦ Μαντέλ.
Τά πρῶτα τέσσερα κεφαλαια
τοῦ 6ι6λίου δίνουν τό γενικότερα
πλαίσια τῆς ἀνάλυσης. Πραγμα-
τεύανται τό πρόὸλημα τῆς μεθό-
δου, τή σχέση ἀνάμεσα σταν κα-
πιταλιστικό τρόπο ,παραγωγῆς
καί τήν παγκόσμια ἀγορά καί τέ-
λος τό συσχετισμό ἀνάμεσα στήν
ἀνάπτυξη τῆς τεχνικῆς καί τήν
ἐξελιχτική διαμόρφωση τῆς ἀξι-
οποίησης τοῦ κεφαλαίου.
Τά ἐννιά ἀναλυτικα κεφάλαια
πού ἀκολουθοῦν πραγματεύονται
τά κύρια- χαρακτηριστικὰ τοῦ
ύστερου καπιταλισμοῦ σέ μιά λο-
γική, [στορική σειράς T6 ξεκίνη-
μα, τά εἰδικά χαρακτηριστικὰ τῆς
νέας φασης στήν ἀναπτυξη τοῦ
κεφαλαίου, τόν εἰδικό συσχετι-
σμό ὕστερου καπιταλισμοῠ καί
τῆς παγκόσμιας ἀγοράς, τίς νέες
μορφές στήν πραγματοποίηαη τῆς
ὑπεραξίας.
Τά τελευταῖα κεφάλαια ἀνακε-
φαλαιώνουν τά πορίσματα·τῆς
ἀνάλυσῆς. Δείχναυν σέ ποιό 6α-
θμό 0-1611 ὕστερα καπιταλισμό οἱ
6ασικοί νόμοι κίνησης τοῦ κεφα-
λαίου καί οἱ ἐγγενεῖς οἰκονομίες
του ἐξακολουθοῦν ὂχι ἁπλῶς νά
λειτουργοῦν ἀλλα καί παροξύ-
νονται μάλιστα στήν παραγωγή.
ἲ·
51
 Γιά τήν ἀνάγκη διαλόγου ἀνά-
μεσα σέ μαρξιστές καί χριοτι-
αναύς γράφουν ὁ φοιτητής T.Y.
ἀπό τή Θεσσαλονίκη καί ὁ ἀνα-
γνώστης μας Δημήτρης Amort-
άννης.
ο Στό γράμμα του ὁ T. Y. λέει;
Πολύ σωστὸς καί ἐπίκαιρος
6 προὸληματισμός τοῦ συνάδερ-
φου Ἀπ. Ἀν. (τεῦχος 85 τῆς
12/11/77). Εἶναι πράγματι ἕνα
ἀπό τὰ μεγάλα πραόλήματα καί
καίρια συνάμα, αὐτό τῆς σχέσης
ἀνάμεσα σέ σοσιαλισμό - χριστι-
ανισμό γιά κάθε προὸληματιζό-
μενο άνθρωπα.
Μιά προσεκτική μελέτη τῆς A.
Γραφής, τοῦ «Εὐαγγέλιου» τοῦ
χριστιανισμοῦ, καί τοῦ Μανιφέ-
στου, τοῦ «Εὐαγγέλιαυ» τοῦ σο-
σιαλισμοῦ, μάς δίνει τίς πρῶτες
ἀποδείξεις ὅτι 010 6001110 θέ-
ματα λένε τά ἴδια πράγματα μέ
ἀλλα λόγια. Λ.χ.;
1) «Ούδέ εἷς τι τῶν ὑπαρχόν-
των αὐτῶ ἔλεγεν ἴδιον εἶναι ἀλλ’
ἦν αὑταῖς ἅπαντα καινά» (Πράξ.
Δ’ 32). 'H κοινοχτημασύνη τοῦ
χριστιανισμοῦ,
«Μέ 16 νόημα τοῦτο οἱ κομ-
μαυνιστές μποροῦνε νά συναψί-
σουνε τή θεωρία τους σέ τούτη τή
μία φράαη», (Μανιφέατο)
2) «Καί 6 λαός θέλει καταδυ-
ναστεύεται, ἄνθρωπος ὑπό ἀν-
θρώπου καί ἕκαστος ὑπό ταῦ
πλησίον αὐτοῦ». (Ἡσαΐας I" 5).
Ὀχτώ αἰῶνες πρίν ἀπ’ τό X91016
6 Ἡσαΐας μιλάει για ἐκμετάλ-
λευση ἀνθρώπου ἀπό ἀνθρωπο.
«Θέλαυμε μόνο να καταργή-
σουμε τόν άθλια τοῦτο τρόπο ίδι-
απαίησης πού καταδικάζει τόν
ἐργάτη νά ζεῖ μόνο για νά αὐξαί-
νει τό κεφάλαια»ι (Μανιφέστα).
Τά ἴδια πράγματα μετὰ ἀπό 27
αἰῶνες.
Κι ἄν πραχωρήσαυμε 6ρί-
σκουμε σημαντικά μηνύματα. α)
Εἰ τις αὑ θέλει ἐργάζεσθαι, μηδέ
ἐσθιέτω (Β’ ΘεσΙκεῖς, I" 10).- 6)
- Ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου
φαγῆς τόν αρτον σου (Γεν. 3,
19)· γ) Καθεῖλε δυνάστας ἀπό
θρόνων καί ύψωσε ταπεινούς,
πεινῶντας ἐνέπλησε ἀγαθῶν καί
πλουτοῦντας ἐξαπέστειλεν και-
νούς. (Λουκᾶ A’ 52)
Μποροῦμε. νά ἀναφέρουμε
τόσα καί τόσα παραδείγματα πού
να έπιὸεὸαιώνουν τὰ“πιό πάνω,
"011 δηλαδή ὁ χριστιανισμός καί
ὁ σοσιαλισμός εἶναι πράγματα
τόσο ἴδια, ὅσα διαφορετικά θέ-
λουν νά τά παρουσιάζσυν. Ὁ
χριστιανισμός, μιά κοινωνία μέ
ἰσότητα, χωρίς ἀδικίες, πολέμους,
52
ἐκμετάλλευση ἀνθρώπου ἀπό ἀν-
θρωπο. Τί περισσότερο θέλει ὁ,
σοσιαλισμός; «Γιὰ τόν Μαρξ, ὁ
καμμαυνισμός δέν θα εἶναι τό τέ-
λος τῆς ἱστορίας, ἀλλά τό τέλος
τῆς προϊστορίας καί ή ἀρχή μιᾶς
πραγματικά ἀνθρώπινης ἰατορί-
ας». (Ρ. Γκαρωντύ, Ἀνθρώπινος
λόγος). Κάλλιστα μπορεῖ ἔνας
χριοτιανός νᾶναι καμμαυνματής.
Τό λέει ὁ Λένιντ «Ἀκόμα κι ἕνας
παπάς μπορεῖ νά μπεῖ στό Κόμμα
τῶν μπολσεδίκων, άν ἐκπληρώνει
ἔντιμα τά ἀγωνιστικὰ του καθή-
κοντα». (Ψάξτε λίγο, ὅσοι διαδά-
ζετε ἀπό τόν Αένιν ὅσα σάς συμ-
φέρει καί θά τό 6ρεῖτε). Αὐτό
6ρίσκει τή σύγχρονη ἐφαρμογή
του στό ἄρθρο 2 τοῦ καταστατι-
κοῦ τοῦ Ἰταλικοῦ K.K. «M110—
ραῡν v61 ἐνταχθοῦν στό Ι.Κ.Κ.αἱ
πολίτες πού... ἀνεξάρτητα ἀπό
φυλή, OPI-LZKEYTIKH πΙΣΤι-ι,
φιλοσοφικές πεποιθήσεις δέχον-
ται τό πολιτικό πρόγραμμα τοῦ
κόμματος καί δέχονται νά ἐργα-
σταῦν γιὰ τήν πραγματοποίηαή
του...» Μετὰ ἀπ’ ὅλα αὐτά τί μέ-
νει; Μᾱς τό λέει ξεκαθαρα ὁ Χέλ-
ντερ Καμάρα; «Τό ἑπόμενα δῆμα
πού πρέπει νά κάναυμε ἐμεῖς αἱ
Χριστιανοί, εἶναι να διακηρύ-
ξαυμε πώς “ἐσωτερικὰ διεφθαρ-
μένος” δέν εἶναι ὁ σοσιαλισμός,
ἀλλὰ ὁ καπιταλισμός, καί πώς ὁ
σοσιαλισμός εἶναι καταδικαατέος
μόνο στίς διαστροφές του. Καί
για σᾶς (κομμουνιατές) τό ἐπό-
μενο δῆμα πού πρέπει νά κάνετε
εἶναι νά δείξετε πώς ἡ ἐπανά-
στααη συνδέεται ὄχι μέ 06010011-
κό, ἀλλά μέ ἰατορικό δεσμά μέ
τόν ὑλισμό καί τόν ἀθεῖσμό, καί
πώς, ἀντίθετα, εἶναι ὁμοούσια μέ
τό χριοτιανισμό». Ἤδη στήν Ἑλ-
λάδα ἔγιναν αὐτά τά δήματα κι
ἀπό τίς δυό πλευρές. Κι εἶναι
αὐτό ἕνα καλό σημάδι για τό μέλ-
λον τοῦ τόπου μας.
Εὐχαριατῶ
φοιτητής
· Στό γράμμα του, ὁ Δημ. Διακο-
γιάννης γράφει ἀνάμεσα 0‘ ἄλλα.-
Πρίν ἀπό λίγες μέρες ὁ γραμ-
ματέας τοῦ ΙΚΚ Ἐνρίκο Μπερ-
λίνγκουερ ἔστειλε μιά ἐπιστολή
στόν ἐπίσκοπα τῆς Ἰὅρέας ατήν
ὁποία καθόριζε τή στάση ταῦΚΚ
ἔναντι τῆς ἐκκλησίας, ἀνοίγοντας
ἔτσι ἕνα διάλογα ἀνάμεσα στό
κόμμα του καί τήν καθολική ὲκ-
κλησία.
Τό ἄνοιγμα αὑτό τοῦ KK πρός
τήν ἐκκλησία ἀποτελεῖ ἕνα ἀξι-
ασημείωτα γεγονός πού ἀνοίγει
πολλές πνευματικές διαστάσεις
σέ μιά κοινωνία σάν τή σημερινὴ,
Καί μιά ἀξιοσημείωτη διά-
σταση εἶναι ἡ ἀντίληψη τοῦ ση-
μερινοῦ κράτους ἀπ’ τήν πλευρά
ἑνός KK σάν τοῦ Ἰταλικοῦ, 110-
θορίζαντας ἔται τή μορφή ταυ;
«Οὔτε άθεοι, οὔτε πιστοί, οὔτε
ἀντίθεοι».
Τά λόγια αὐτὰ δίνουν μιά και-
νούργια ἀντίληψη τῶν πραγμά-
των, καθ’ ὅσον, πρός 16 καλό τοῦ
ἴδιου τοῦ ἀνθρώπου ἀλλά καί τοῦ
λαοῦ, καθαρίζοντας ἔται τό κρά-
τος «λαῖκό, δημοκρατικά καί
πλαυραλιατικό», ὅπου θά συν-
υπάρχουν ὅλες οἱ ἀξίες, ἤτοι
ἀνοιχτά 0’ ὅλες τίς ἀξίες συμπε-
ριλαμῧαναμένων κι ἐκείνων τῶν
χριστιανῶν.
Τέτοια λοιπόν διάσταση παύ
ρίχνει τό ΙΚΚσάν ἕνας φορέοις
ΜλΡΞιΣιιῑΣ κίκι κνιζίἰλποι
ἐμπνεόμενος ἀπό τόν «μαρξι-
σμό», πού τόν· θεωρεῖ ὅχι σά δό-
γμα, ἀλλὰ σάν ἕνα μεγάλο καί
ζωντανό μάθημα ἀνάλυσης τῆς
κοινωνίας, τονίζονταςῑ «Εἴμοιστε
ἕνα κόμμα Λαϊκό καί Δημοκρα-
τικό πού ἀντλεῖ τίς κύριες σχέσεις μια ψεύτικη καταστάσι] πραγμά-
τους ἀπό τόν μαρξισμό ὄχι σάν
«πίστη ἰδεαλογική» μά σάν ἕνα
μεγάλαζωντανό μάθημα ἀπ’ τήν
ανάλυαη τῆς κοινωνίας συγκρι-
νόμενη με’ ὅλες τίς ίδεολογίες, τό 110: [‘10 11010 λόγο 610111111005 ὁ
ἄναιγμα πρός τό καινούργια».
Καί συνεχίζει.·
Ὀ μαρξισμός ῆ ι’) χριστιανι-
σμός θα ’ναι οἱ λυτρωτές ἤ καί οί νά χαρακτηρίσει μιά κακή κατα-
δυό μαζί. ἀρχίζαντας ἕνα ἐπαι-
κοδομητικό διαλαγο. ἐπειδή κι οἱ
δυό παρουσιάζονται σαν «σωτῆ-
ρες» καί «λυτρωτές»; 'O μαρξι-
σμός σάν μιά καινούργια 1111659-
v1111111’1 τέχνη τῆς ἀνθρωπότητας άξει ἕνα κόσμο χωρίς καρδια.
πρασπαθεῖ νά αηκώσει ,τόν άν-
θρωπο ἀπ’ τό χάος τῆς ἀτομίκευ-
σης. τῆς ἀπαξένωσης, ὅπου ἔχει
ριχτεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλοτρι-
ωμένος.
Ὁ μαρξιαμός - λενισμός σαν
μιά ὁλοκληρωτική ἀντίληψη τῆς ι· ζεται 00v «61110» ῶς ὅτου θα δι-
γνώσης εἶναι αἱ μοναδικές «μορ-
φές γνώαης» πού μποροῦν να λύ-
σουν τά 1190611111010 τῆς ἀνθρω-
πότητας, καθώς μποροῦν να κά-
μαυν μιά 1190611111]. 1110 ανάλυαη
ἐπιστημονική. Αύτή λοιπόν ἡ
ὁλακληρωτική ἀντίληψη πρασπα-
θεῖ νά χειριατεῖ τά προὸλήματα
καί τό μέλλον τῆς 611/091011611110;
'O Μανξείμ στα ’έργο του
«Ἰδεολογία ’καί Οὑτοπία» πα-
ραυαιάζει ὅλη τήν πορεία τῆς αν-
θρώπινης γνώσης αα μιά πορεία
«ἰδεολιηιικοπαίησης» καί πού
κάθε μιά ταξη πού κατέχει αὐτή
κατέχει καί τήν ἐξουσία. ὅπως
ἀκριὸῶς τονίζει ὁ Μαρξ 011‘]
«Γερμανική Ὶὸεολογία».
Κάθε φαινόμενα πνευματικά.
κάθε πνευματική πορεία εἶναι
ἱστορικά παρουσιαζιηιενο σάν
πορεία ἰδεολιηιικαποίησης. ἤτοι
μιά χρήση για τούς σκοπούς τῆς
πολιτικῆς δύναμης,
'H ἰδεαλογία ὅμως παρουσι-
άζει μιά συνείδηση μή ἀποτελε-
σματική, μιά ψεύτικῆ συνείδηση,
γιατί ἀσχολεῖται ("111 μέ τά ζητή-
ματα τῆς ἀλήθειαῑ. μά για τήν
ἀλὴθεια τῆς ἑκάστοτε πολιτικῆς
δύναμης.
'H θρησκεία τώρα ἀπ’ τήν
πλευρά της. σαν ἕνα πνευματικά
φαινόμενο. ἤτοι σάν μιά ἀντί-
ληψη τοῦ κόσμου, σάν ἰδέα. εἶναι
των καί ουνεπῶς εῖναι «61110 τοῦ
λαοῦ». ὅπως τή διατύπωσε ὁ
Μαρξ στα νεανικά 1011 ἔργα.
Ἐδῶ ὅμως μπαίνει 10 11966111-
Μαρξ αὐτῆ τή φραση;
Ὁ ”Ερνι-οτ Βλόχ δίνι-ι μιά ἐξ-
ήγηση στή (119001] αὐτῆ θέλοντας
στααη πραγμάτων.
Μιά θρησκευτικῆ φτώχεια εἰ-
ναι στόν “ίδιο χρόνο καί έκφραοῆ
τῆς πραγματικῆς φτώχειας 101‘1
λαοῦ. ὅπου ἡ θρησκεία παρουσι-
«61110 τοῦ λαοῦ». Μὴ παρουσι-
άζοντας λοιπόν τήν ἀλήθεια πα-
ραυσιαζει τή γκρεμιαμένη συνεί-
δηση τοῦ λαοῦ. Δέναντας ἔται τή
θρησκεία μέ τή φτώχεια τοῦ λαοῦ
αὐτή θα διαρκέσει να χαρακτηρί-
αρκέσεμὴ φτώχεια ταῦ λαοῦ.
'0 1100510110: ὅμως ἀπ’ τήν
πέλωρα του. σάν καινούργια κυ-
θῢθλήτική τοῦ κόσμου. γίνεται
λυῗῼυπής χειραφετώντας τό λαό.
‘Ah κα μεταξύ μαρξισμοῦ καί θε-
ολοῇἰάς μποροῦμε νά ποῦμε
ὑπαθχει κοινό σημεῖα καθ’ ὅσον
καί οἱ δυό ὅλοκληριυτικές τάσεις
πνευματικῆς ἀντίληψης ἐργάζον-
{at “ιίά τή λύτρωση τοῦ ἀνθρώ-
που.
,Ὀ ἱστορικός ὑλισμό-ς. καθώς
ξξ9()1ιιιε.σ(ἰν (ἰποκάλυψη. σὰ ρίζα λος), μπορεῖ νά παίξει καθαρι-
ὅλης τῆς ἱστορίας έξηγεῖ ὅτι ὁ
ἅνθρωπος μέ τήν ἐργασία δημι-
αυΩΥΡῐ. μετασχηματίζει καί ξε-
πϋρνα τήν πραγματικότητα. 6ρί- . δική ταυ πλευρά σάν ἔνα μεγάλο
σν-Ει μιά λύση στα πρόὸλήματα
δίνοντσς ἔται τή λύτρωση, ἀνα-
λύοντας τήν κοινωνία καί κριτι-
κάρθντας ὅλα τό παράλογα αὐτῆς
σά μιά κυὸερνητική φύση, σαν
ἕνας ὅδηγός καί διαχειριστής τοῦ
ανθρώπου. 'O Μπερλίνγκουερ
θεῐῠρώντας λοιπόν τό μαρξισμό
σαγ ἕνα ζωντανό «μαθημα ἀνά-
λυῡης» τῆς κοινωνίας θέτει τά
ὅρια τῆς καινουργίας μορφῆς ταῦ
κράτους σιίν ἰ’-να κράτος «λαῖκό.
δημοκρατικά, πλαυραλιστικό»,
ὅπΟὈ ea συνυπάρχουν ὅλες οἱ
ἀξίες, συ,ιιπεριλαμὸανομένων καί
των χριστιανικῶν.
Ὁ καθαρισμός τοῦ κράτους
σαν «λαῖκό καί δημοκρατικό» εἰ-
ναι ἡ ὅαοη ἡ καινούργια γιά τόν
καθορισμό τῆς συμμι-τοχῆς τῶν
μαζῶν χωρίς καμιά διακριοη
πνευματικῆς πολιτικῆς. χωρίς ἐμ-
πόδια στήν πνευματική καί οἰκο-
νομική (”ινοδα τοῦ καθενός σύμ-
φωνα μέ τήν ἀξία του. ”Ετσι ὁ
κιιθοριομός τῆς μορφῆς τοῦ κρά-
τους αὐτοῦ ἀπέναντι στό φιλε-
λεύθερα λαϊκό ὅπου εἶναι ἡ ὃαση
τοῦ καπιταλιστικόῦ συστήματος
που σα σύστημα ἐκλογίκευσης,
ὑπάρχουν τά τεράστια ἐκεῖνα
προὸλήματα πού γεννοῦν ἀγχος
καί ταραχή στούς ἀνθρώπους. Ἡ
κυριαρχία τῆς ἀτομίκευσης τοῦ
ἀχαλίνωτου καταναλωτικοῦ ὑλι-
σμοῦ καί ἡ ἐκμετάλλευαη τοῦ ἀν-
θρώπου ἀπ’ ἀνθρωπό σέ μιά τέ-
ἡ ΜΑΦΑΛΝΪΑ καὶ ὁ ΚΟΣΜΟΣ τῆς
soy APEZOYN TA
1 . ΦγτΑ ἕλε-γοεραί)
,ν’
ταια κοινωνία, ἡ ἐκκλησία μπορει
νά παίξει ἕνα καθορισμένα ρόλο
σαν ἕνα κοινωνικό ὀργανισμό
πού συμμετέχει στήν «κοινωνία
πολιτῶν» σα μέρος μέσα στήν
«πολιτική κοινωνία» ἤ κράτος.
Ἡ ἐκκλησία σάν ἐνα μέσα λύ-
τρωαης τῆς ἀνθρωπότητας μόνο
μέσα α’ ἕνα καθαρισμένο χῶρο,
ὅπως εἶναι τό κράτος λἀϊκό - δη-
μοκρατικά (τοῦ ὁποίου εῖναι μέ-
στικό ρόλο, ὥστε νά παύσει να
εἶναι «ὅπιο τοῦ λαοῦ».
Ὁ μαρξισμός λοιπόν ἀπ’ τή
,νλΥἸᾎιλ PX I ΚΗ Ι“Γ;ΞΙ’ίνΙΑΝΙ,λ
Γιά τή σύλληψη τοῦ Τζούλιαν
Μπέκ, τοῦ σκηνοθέτη τοῦ «Λί-
ὄινγκ Θήατερ», στό Μόναχο, μέ
τήν κατηγορία τῆς «ἔργω έξυὸρί-
σεως» ταῦ γερμανικαῦ κράτους,
μᾶς γράφει ἀναγνώστης μας ἀπό
τή Δ. Γερμανία πού γιά... εὐνό-
ητους λόγους θέλει νά διατηρήσει
τήν ανωνυμία του.
Ἀγαπητή Σύνταξη,
Ἐναντίον τοῦ Λήὸινγκ Θήατερ
διατὰχτηκαν ἀπό τήν εἰσαγγελία
Μαναχου ἀνακρίσεις. Βάσει τῆς
παρ. 9οα τοῦ γερμανικαῦ ποινι-
κοῦ κώδικα πρααπαθεῖται ἔτσι να
ξεκαθαριατεῐ ἡ κατηγορία τῆς
«ἔργω ἐξυὸρίσεως» τοῦ κράτους.
Ὑποτίθεται ὅτι ἐλαὸε χώρα σέ
μιά παράσταση στό φεστιὸαλ
ἐλευθέρου θεάτρου στό Μόναχα.
Ὁ διευθύνων τόν παγκόσμια
γνωστό θίασα Τζούλιαν Μπέκ,
συνελήφθη ἀπό τήν ἀστυνομία,
στίς 25.10.77. Ἀφέθηκε ἐλεύθε-
ρος μετά ἀπό ἐννιάωρες ἀνακρί-
σεις, μόνο ὕστερα ἀπό καταδολή
ἐγγυήσεως 2000 μαρκων.
Σάν αἰτία τῆς συλλήψεως ἀνα-
φέρεται ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τούς
«ἐπτά λογισμούς πάνω στόν πα-
λιτικό σαδομαζοχισμό». Πρόκει-
ται γιά “ένα πρόγραμμα πού ἤδη
«μάθημα ἀνάλυσης» τῆς πολιτι-
κῆς κοινωνίας γίνεται ὁ χειραφέ-
της τῆς ἀνθρωπότητας.
Ἐδῶ ὅμως μπαίνει ὁ διάλογος
σάν ἕνα μέσα. σὰ μιά ἀρχή θα λέ-
γαμε, στή χειραφέτηση τοῦ ἀν-
θρώπου.
Ἳ-Ι ἐπιστολή τοῦ Μπερλίν-
γκαυερ για ἕνα διάλαγα ἀνάμεσα
στό ΙΚΚ καί τήν ἐκκλησία, γίνε-
ται ἡ ἀπαρχή για μιά καινούργια
ῶθηοη τῶν πραγμάτων πρός τά
W909-
Δημήτρης Διακογιάννης
Σάμος
παρουσιάστηκε στήν Ἐλὸετία,
ὅπως καί α’ ὅλη τή Γερμανία. σέ
ταυρνέ. Τό Λήδινγκ Θήατερ κα-
τηγορεῖται ὅτι ὑποστήριξε ἐκεῖ
ὅτι καί ατή Γερμανία γίνεται
χρήση τῆς «καύνιας τοῦ παπαγὰ-
λου » σάν μέσα δασανισμοῦ.
Ἡ κρίσιμη στιγμή πρααναγγέλ-
λεται ἀπό τό Λήὸινγκ Θήατερ
σάν λογισμός πάνω στή ὂία μέ
κείμενα πού μιλάει γιά τήν ἀστυ-
νομική καταπίεση. Στή συνέχεια
παριστάνεται ἡ καθημερινή πρα-
κτική στίς ὅρμζιλιανές φυλακές,
δηλαδή ἡ χρήση τῆς καύνιας τοῦ
παπαγαλου. Τό κείμενο ὅασίζε-
ται στίς συνεδριάσεις τῆς ἐπιτρο-
πῆς ἐξωτερικῶν ὑποθέσεων τῆς
ἀμερικανικῆς γερουσίας. Μετα
τήν ἀναπαράστααη τοῦ ὅασανι-
οτηρίου ὑπάρχει ἡ άκόλαυθη δια-
τύπωση; «Φέτος χρησιμοποιήθη-
καν αὐτός καί ἄλλοι τρόποι 6α-
σανισμαῦ σέ πολλές χῶρες»,γ
ἀναφέρονται δέ μιά σειρά χῶρες,
μεταξύ τους καί ἡ Ὁμοσπανδι-
ακή Γερμανία.
‘H διατύπωση «ἄλλοι τρόποι»
δείχνει καθαρά, κατά τήν ἀποψη
τῆς κατηγορούσας ἀρχῆς, ὅτι δέν
μπορεῖ παρὰ νὰ ἐννοεῖ τήν Ὁμα-
σπονδιακή Γερμανία. Ἀλλά ἐκ-
τός αὐτοῦ, σέ ἀλλα σημεῖα, α’
BEBAIA,AAAA EINAI
AAYNATON' Em .ZQ
ΣΕ AIAMEPIéMA
, "
ἀναφορά μέ τή Δ. Γερμανία εἰδι-
κά, γίνεται λόγος για τό «ἄσπρα
6ασανιστήρια τῆς ἀπομανώσεως»
στό Σταμχάιμ καί σέ άλλες φυλα-
κε . _
ῗἸάντως φοόαύμενοι μήν παρε-
ξηγηθαῦνε εἴχανε κανει-,ρὶ τοῦΥ
Λήὸινγκ Θήατερ πολύ ξεκαθαρες
δηλώσεις πρίν ἀπό τίς ἐμφανίσεις
τους στό γερμανικό φεστιὸαλ;
«Εἰμαοτε ἀναρχικαί... Οἱ ἀναρ-
χικοί εἶναι ἐκεῖναι οἱ ἐπανασταῖ
τες πού πιστεύουν ὅτι τά μέσα με
τά ὁποῖα ἐπιδιώκαυνε v‘ ἀλλά-
ξουνε τήν κοινωνία πρέπει νά
ὅρίσκανται σέ συμφωνία μ
ἐκείνη τήν κοινωνία τήν ὁποῖα
ἐπιδιώκουνε... Πιστεύαυμε, η
παραίτηαη ἀπό τή ὅία, εἶναι ὁ
μόνος τρόπος γιά νὰ ἐπιζήσει ἡ
ἀνθρωπότητα».
Σάν «πράξη λογικῆς» ἀξιολό-
γησε ὁ Τζούλιαν Μπέκ τόὶπρο-
γραμμα τοῦ θιάσου του στα φε-
στιὸάλ ἐλευθέρου θεάτρου.1 «Θέ-
λουμε νά κάνουμε τό κοινό νά
σκεφτεῐ κοινωνικὰ ἥ πολιτικά
πράγματα», συνέχισε. Αύτό
προσπάθησε νά κάνει νά κατα-
λάὸαυν αἱ γερμανικές ἀρχές. Ἡ
διεύθυνοη τοῦ φεατιόάλ σε’
πρές-κόνφερανς ἀπέρριψε γι“
ἄλλη μιά φορά τούς ἰσχυρισμούς
παύ ὁδήγησαν στή σύλληψη τοῦ
Μπέκ.
‘H συνδιευθύντρια. τοῦ Λή-
ὅινγκ Θήατερ, Τζούντιθ Μαλίνα,
παραδέχθηκε ὅτι ἤρθανε στή
Γερμανία α’ «ἐπικίνδυνη ἐποχή».
ΙὈτι δέν συμπαθοῦνε διόλου τή
«6ίαιη, ἀγρια ὑπόθεση» τῶν τρο-
μοκρατῶν. εἶπε. “Ομως «ψά-
χναυμε γιά τόν τρόπο νά συνεχί-
σαυμε τήν ἀναιχτή συζήτηση».
Μετά ἀπό ἐρωτήσεις ξεκαθαρισε
ὁ Τζούλιαν Μπέκ ὅτι οἱ γνώσεις
του γιά ὅασανιστήρια σέ γερμα-
νικές φυλακές 6ασίζονται σέ δη-
μασιεύσεις ἀλλά. καί α’ ἐπαφές μέ
τήν ὀργάνωση Διεθνής Ἀμνη-
στεια.
Ὁ Γιοῦργκεν Κόλμπε, ἁρμό-
διος γιά ζητήματα τέχνης τοῦ δή-
τοῦ κοΥῙΝα
EZEIZ ME νετιιΞΔτε AN
MovADEzoyN ταωνι-Αρη
AN MOY APEZEI
ΚΘΕ, H ΖΕΗ ΣΑΞ
8
53.
μου Μοναχου (ὁ ὁποῖος ὲπιχορή-
γησε τό φεοτιὸάλ μέ 70.000 μαρ-
κα) δήλωοεῑ «'0 καθένας πού
ἐπαιρνε μέρος, ἔπρεπέ να γνωρί-
ζει ὅτι στό φεοτιὸάλ θα μποροῦ-
σαν να συμῧοὺν πράγματα πού
δέν εἶχαν προὸλεφθεῐ». "011 λυ-
παται πολύ αν κάπριος αἰσθαν-
θηκε προσόλημένος ἀπό κάποιο
πρόγραμμα. “Ὀμως δέν εἶναι δυ-
νατόν κάθε διαδραματιζόμενσ ν’
ανταποκρίνεται τελείως 011’]
γνώμη τής πλέιοψηςρίας. ”Αν καί
ουμμερίζεται τα αἰσθήματα λύ-
πης ὁρισμένων ἐπισκεπτών. περι-
μένει ὅμως ἀπ’ τήν ἄλλη μερια
ανεκτικότητα. «Τήν ἐλευθερία
πρέπει να τήν παίρνουμε’ τόσο
σὀὂαρα, ὥστε να μποροῦμε να
διατηρήσουμε Eva τέτοιο φεστι-
ὅαλ», εἰπε ὁ Κόλμπε. Ἀπόδειξη
τῆς απήχηοής του εἶναι ὁ ἀριθμός
τῶν θεατῶν, πού ξεπέρασε τίς
'H ὅλη ὑπόθεοη εἰναι γκροτέ-
σκα. Στό Μόναχο κατηγοροῦνται
ἄνθρωποι πού ἐδῶ καί 30 χρόνια
ἔγραψαν ἱστορία σάν κήρυκες τῆς
πλήρους μή-6ίας. Ἄνθρωποι,
πού ξαναμπήκαν φυλακή, 011']
Βραζιλία. Μά ἔξω ἀπ’ αὐτα τά
μέτρα τῆς εἰσαγγελίας τοῦ Μονά-
χου 6ασίζονται σέ πολύ ἀμφίδο-
λες προϋποθέσεις. Ἱ-,Ι διεύθυνση
τοὶ1 φεστιὸάλ ὂεὸαιώνει ὅτι ἡ
εἰσαγγελία δέν ἔχει οτά χέρια της
μάρτυρές πού νά ὃεόαιώνουν τήν
αλήθεια τῶν κατηγοριῶν. οὔτε
ταινία μαγνητοφώνου, οὔτε τό
κείμενο τῆς ὲπίμαχης σκηνῆς. Μέ
τό φόόο τῆς διαφυγῆς ἀπό τή
Γερμανία αἰτιολογήθηκε ἡ σύλ-
ληψη τοῦ Τζούλιαν Μπέκ τήν
ἡμέρα τῆς προγραμματισμὲνης
ἀναχωρήσεως τοῦ Λήὸινγκ Θή-
ατερ. Εἷχαν περάσει 10 μέρες
μετά τήν παράοτασή του 010 φε-
στιὸάλῖ
Οἱ γενικότερες ἐπιθέσεις ἐναν-
τια στό φεστιὸἀλ ἔπαιξαν, φαίνε-
ται. μεγάλο ρόλο στήν ἀργοπορη-
μένη κατηγορία. ”Από τήν ἐπι-
σκοπή Μοναχου κατηγορήθηκε ὁ
κλόσυν Τζανγκο Ἔντουαρτς για
ὃλασφημία ἐξ αἰτίας ἑνός νούμε-
ρού του. Τό νούμερο ἐναντιωνό-
ταν αμεσα στήν έμποριίκή ἐκμέ-
ταλλευση τοῦ χριστιανισμοῡ μέ
μιούζικαλ τοῦ τύπου JESUS
CHRIST- SUPERSTAR καί ἄλλα
παρόμοιαέ Μά καί τό ὅαυαρικό
χριστιανοκοινωνικὸ κόμμα τοῦ κ.
Στράους προσπάθησε να κερδίσει
πολιτικά μέ δηλώσεις ὅπωςῑ
«γιατί πάντα πρέπει να μπερὸεὑ-
σνται πειραματισμοί μέ ανοστι-
ές»; Ἡ κατηγορία στό έργο
«ἀγάπη, θάνατος, ὑστερία-ένα
τσίρκο» τοῦ γερμανικοὺ θιάσου
Ρότε Ρὺμπε, ὅτι «στή Βουλή οἱ
ὑπόδικοι ἐμφανίζονται δολοφό-
νοι»,απλώς δέν προσέχτηκε φαί-
νεται ἀκόμα ἀπ’ τούς καινούρι-
ους ἱεροεξεταστές, γράφει ὁ φι-
λελεύθερος γερμανικός τ’ύπος.
Καί συνεχίζει; «Εἶναι φυσικά
54
πανεύκολο μετά τόσο παράλογο
κυνηγητό ένός καλοῦ φεστιὸἁλ τά
μέτρα τῆς εἰσαγγελίας καί τῆς
ἀστυνομίας να φανοῡνε σάν έκ-
φραση ἑνός γένικοῡ κλίματος πού
ἐπικρατεῖ ὲδῶ. Τί δέν θα πρέπει
να λέγεται στό ἑξῆς 0' ἐκδηλώσεις
τέχνης; Ποῦ θα τελειώσει ὅλη
αὐτή ἡ κατασταση;»
Ἀπό ἕνα Γάλλο φίλο τοῦπερι-
οὸικοῦ μας, πού ὅρέθηκε αὐτόν
τόν καιρό οτήν Ἑλλάδα πήραμε
καί ὁημοσιεύουμε- κατόπιν ἑορ-
τῆς - ἕνα γράμμα-ἔκκληοή γιά
ἑνότητα. Οἱ ἀπορίες του εἶναι με-
γάλες· ἀλλά καί οἱ ἀπαιτήσεις
του.· ὑπάρχουν πράγματα πού ὁέν
καταλαόαίνουν ὅσοι ξέρουν έλ-
ληνικά· πῶς νά τά καταλάὸουν
οἱ γαλλόφωνοι;
Ἀγαπητό Ἀντί
Βρὲθηκα στήν Ἑλλάδα τίς
ἡμέρες τῶν ἑκλογῶν. Εἶναι ἀλή-
θεια ὅτι λίγα πράγματα ἦξερα
ἀπό τήν πολιτική κατάσταση
στήν ἀριστερά. vE101 θα δικαι-
ολογηθοῦν τυχόν ἀτέλειες ἠ ἀνα-
κρίὸειες στό γράμμα μου καί γι’
αὐτὸ ζητῶ προκαταόολικά τή συ-
γνώμη ὅλων
Ὅπως κάθε ξένος έτσι κι ἐγώ
ἀπόρησα μέ τίς τεράστιες συγκέν-
τρώσεις πού ἔγιναν, γιατί δέν
έχουμε συνηθίσέι σέ τέτοιου εί-
ὃσυς ἐκδηλώσεις. Ὑποκλίνομαι
λοιπόν καί συγχαίρω τόν ὀιγωνιυ
στικό παλμό τοῦ ἀθηναϊκοῦ λαοῦ
(μόνο αὐτόν γνώρισα καί μόνο γι“
αὐτόν μπορῶ νά μιλήσω).
Ἀπὸ ἕνα φίλο μου Ἕλληνα, ὁ
ὁποῖος ἔκανε τό διερμηνέα καί
ξεναγό 0‘ ὅλες αῠτές τίς συγκεν-
τρώσεις κι ὁ ὁποῖος θ’ ἀναλάόει
να μεταφράσει τό γράμμα, προσ-
πάθησα νά ξακαθαρίσω τούς 6α-
σικούς οτόχους καί τίς 6ασικές
’ εκΔσΣειΣ κΑΣτΑΝιΩῐΗ
OVBIOOAOOLJIO
KQJGTH TDICIVTOCDUflflOU
διαφορές τῶν κομμάτων τῆς αρν
στερᾱς. Παρ’ ὅλη τήν καλή προσ-
πάθεια πού κατέὸαλα δέν εἶδα
σημαντικές διαφορές 'H10v λον
πόν εὖλογη ἡ ἀπορία μου; Γιατι
’δέν σχηματίστηκε ἕνα ἑνιαῖο μέ
τωπο αντιπολίτευσης τῆς ἀριοτε
ρᾶς; Μήπως διεφώνησανν σέ 6a
σικὰ ζητήματα μεταξύ τους, συ
ζήτηση πού δέν μπόρεσε νά δώσει
θετικά ἀποτελέσματα; ”Οχι ὅμως-
’A11' 6,11 ἔμαθα, δέ δέχτηκαν οὕτε
νά συζητήσουν, εἴτε γιατί εἶναι
δέσμιοι τῶν ὀνομάτων εἴτε γιατί
εἶναι δέσμιοι προσωπικῶν φιλο-
δοξιῶν. Οὔτε κάν νά συζητήσουν.
Μά ἐπιτέλους ας σκεφτοῠν τό
λαῑκό αἴτημα. ΙἈς παψουν πλέον
ν’ ἀποφασίζουν οἱ ἡγεσίες. Ἀρ-
κετά πλήρωσε τό κίνημα. Ὦς
πότε θ’ ἀκολουθᾶ ἁλυσοδεμένο
τίς ἀποφάσεις τής ἡγεσίας; ”Ως
πότε θα εἶναι πιονάκι; ’Ὡς ποτε
αὐτές 01'. μικρότητες πού ὑπαρ-
χουν θα ρυθμίζουν τήν παραπέρα
ἐξέλιξη οτά καλέσματα γιά ἑν-
ότητα; Δέ νομίζουν πιά οἱ κύριοι
τῆς ’ὁποιασδήποτε ἡγεσίας ὅτι
έφτασε πιά ὁ κόμπος στό χτένι;
Μέ τή φωνή μου, τή σιγανή
αὐτή φωνή πού μιλάει άλλη
γλῶσσα ἀλλά πού νοιάζεται για
τό μέλλον αὐτοῦ τοῦ τόπου, τούς
καλώ σέ μιάσυζήτηση σέ κυκλικό
τραπέζι, πού οἱ ἀποφάσεις δέ θα
εἶναι δεσμευτικές γιά κανέταν,
ἒστω καί μετεκλογικά. Πιστεύω
ὅτι θα παραμεριστοῡν οἱ μικρο-
διαῳορές - τουλάχισταν θέλω νά
τό πιστεύω. “Ag μήν ἀρνηθσῦν
αὐτή τήν πρόταση (πού δέν εἶναι
μόνο δική μου ἀλλα πρόταση
ὁλόκληρου τοῦ λαοῦ).
Εὗχαριστῶ γιά ·ιή φιλοξενία
George Pasteur
Y.I‘. Ἔγραψα στό «ANTI» γι-
ατί εἶναι ἀνεξάρτητο περιοδικό
τῆς ἀριστερᾶς. Ζητῶ καί πάλι
συγνώμη για τίς τυχόν ἀνακρί-
6ειες ἡ τυχόν παραλείψεις.
—aV'l=I—
ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
Δημοχάρους 60
Ἀθήνα 601.
TnA: 732.713 — 732.819
0 Ὲκδότηςς
ΧΡΗΣΤΟΣ Γ. ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗΣ
Δεινοκράτους 131
0 ’Υπεὺθυνος Τυιτογράφείουῑ
ΤΡΥΦΩΝ ΛΥΓΟΥΡΑΣ
Βασ, Ἀλεξάνδρου 26
“Ἀγ. Ἀνάργυροι.
O Φωτοστοιχειοθεσῑσῑ
«ΦΩΤΟΚΥΠΑΡΟυ ΕΠΕ
_ Βασ. Ἀλεξάνδρου 2, Χίλτον.
’ Τηλ.748.314-713.604
O Ἑκτύηωσηῑ
‘ Ἐργοστ.ΓραφικῶνΤεχνῶν .
I‘.ANEMOAOYPAE
,“ Ἰσσίου5,Περιστὲρι.
Ο
οΚάθε ἐνυπόγροφο άρΘρο
Προσωπική
ἐκφράζει τήν
άι-ιοψη τού συγγραφέα του.
. Ο
O ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙ-
K[3.2121260 Bpan11'1010 520
’ “Ετήσισ Οργανισμῶν.
Τραπεζων, κ. An: 1 2.00 δρχ.
Γιά φοιτητές EKmmon 15°/.
ο ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞQTEPI-
Εὑρώτιη- Μεσογ. χῶρεςῑ
ὲξάμηνηε άηλή δολ. 10
deport. 60A. 13
ἐτήσιαι άπλή δολ. 20
άεροπ. 60A 25
H. Π. A. -Kc1v06c'1q Α.ν Ασίάῑ
ἐξάμηνηῑ άτιλή δολ 10
άεροτι. δολ. 17
ὲτήσιαῑ άηλή δολ. 20
άεροτι. δολ. 34
Αὑστραλία - “Ωκεανίας
ὲξάμηνηῑ άπλή δολ. 10
deport. δολ. 24
5111010: άηλή δολ. 20
άεροη. δολ. 47
O “Εμθάσμστσ. ὲηιταγέςῑ
·ΧΡΗΣΤΟ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ
Δημοχάρους 60. ΑΘΗΝΑ 601.
OTIMH TEYXOYZ δρχ. 20
Ο ΠΑΛΗΑ TEYXHzTIMH 30 AP.
Κεντρική διάθεσηῑ
Ο για τά θιθλιοηωλεῑα
τῆς “Αθήνσςῑ
Στά γραφεῖα τοῦ «ANTIu
Δημοχάρους 60,·τηλ. 732-713
Ο για τα Θιθλιοῐτωλεῑο
B. 'EAA060q:
Βιθλιοι-ιωλεῑο «Ξενος Τύι-ιος»
Ν. Κοτζιός καί Σία O.E.
Τσιμισκῆ 78, τηλ. 279.720,
ΘεσΙνῑκη
 Στ Η
Σ I κυκλοφόρησαν
O ma
ιιι maj i
1111 1ιιικ
mpmmnil1111

0 ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΠΡΩΤΟΣ
ΜΜΑτοῑεΛΛΑΔΑῗ ἸΣΤΕΡΟΣ
κονιυσίΝΙῐ-ῐικσί ιΦ
ammo 1H: c
KENW‘K“: m“: TOY a / σὲ _ _ ΚΑΠῙΤΑΛῙΣΜΟΣ
AYTOKPITIKH
Γιατί χάιἹηκε 1) λιιῐκῐ) έΞοιισιά τοῦ ΕΑΜ pun-.... σιω... ι nmumm
(ΙΙΙ-11)> 1945)

ii }:
1111115. {
01,
111ὸθ
ζ
11 911011ῗ

gutenberg

κυκλοφορεῖ

κεραμικὰ ΓΙΑΝΝΗΣ Π. ΦΟΥΡΑΚΗΣ

6n6 16 ἐργαστήρια
ΣΙΩΝΙΣΤΙΚΕΣ
“αντικειμενο,, ΣΥΝΩΜΟΣΙΕΣ
Φτιαγμὲνα με κεφι καί αγαηη
σὲ καινοὺργιες πάντα φορμες καί ακεδια
ἑκλεκτα δῶρα για τοὺς αηαιτητικοὺς
φίλους σας.
Θα τα θρῆτε 016 ἐργαστήρια.
Φανερωμενης 48 — Χολαργὸς
τηλ. 65.21.725

ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΠΩΣ O ΣΙΩΝΙΣΜΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕῑ

οΤὴν καταστροφὴ τοῦ 1897. Τοὺς Βαλκαν νικοὺς ηολεμους· T6v
“Εθνικὸ μσς διχαομὸ τοῦ 1915- 1917. Τὸν Α’ Παγκόσμιο ηαλεμο
οΤήν Μικρασιατική καταστροφὴ. Τὸν “Ελληνικὺ εμφὺλιο ηὐλεμσ
οΤὴν ΕΒνικοι-ιολιτική κρίση τοὺ 1953-1967 .T6 Κυαριακὸ T.6
ηαρακράτος καί ιἰηερκράτος τοῡ 1955-67. Τήν δικτατορία 1967-
1974 . Τὴν Κυηριακὴ τραγωδία . Τὴν ”Ελληνοτοὺρκικὴ κρίση

ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ not MEGOAEYEI MIA NEA EGNIKH ΣΫΜΦΟΡΑ

ME ΠΟΧΟῑ Τὴν Κύπρο, τήν Κρήτη καί τὰ Δώδεκανησά.

Στή Θεσσαλονίκη ἀντικείμενα ΓΡΑΜΜΗ

τοῦ ἐργαστηρίου δα Βρῆτε
κατ’άηοκλειατικὸτητα 010 μαγαζί
“αντικείμενο.. Δημητρίου Γοὺναρη 30.

Β
L1
 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ‘Q‘utruhrml ·· ,
Ζαλόγγου 9 τήλ. 3619724 εκΔοΣειΣ ΒιΒΛιοηοΛειο ” ,.·
-ἷΣοΛοΝοῑ 103 THA. 626.584:— ‘ ,ιι ί. .
κυκλοφόρησε . 624.696. _s_oo.127 “m -ψ ->
I Οῡλριχ Κόνραντς ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ
ΔΗΜΟΥ ΘΕΣΠΡΩΤΟΥ;
ι Αὑτοκριτική ,
(γιατί χάθηκε ἠ λαῖκὴ ἐξουσία τοῦ ΕΑΜ).
Μανιφὲστα
καί προγράμματα - “'DlETZ” l_'.l\.A: ,
τῆς ἀρχιτεκτονικῆς ,ι “Αναμνήσεις γιάντόν Μαρξ. _
τοῦ 20οῡ αἰῶνα NEPOYAA:
ι Ὠδή στό Λένιν-Ρεκσβαρρεν

Ε. MANTEA: .
ι 'O ὕστερος καηιταλισμος
(Δ’ τόμος)

Π. ΑΒΛΕΛΙΔΗ;
. ‘O συνεταιρισμος στίς συνθῆκες τοῦ
καπιταλιομοῦ.

Κ. XATZHAPI'YPH:
. Βουλγαρία
(ό σοσιαλισμός σέ μιά μικρή χώρα)

ΠΕΠΗ ΔΑΡΑΚΗε
. Κουκλοθέατρο

49‘ (SQ-$40. . .
HAYFH ι
Ἰ ,
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΣΣΔε
ὃ ~45? καθε Κυριακη . Πολιτική Οἰκονομία Τόμος Α’
(σέ 5 τόμους)
31;“ Ι 16 σελίδες
ο με Πλούσιο Περιεχομενο ΓΙΑΝΝΗΣ KAPA::
. Καΐρης-Κούμαςῑ
ο μὲ νέο ἑπιτελείο συνεργατων
(Δύο ἐλευθερόφρονες οτοχαστές)
.....
.::::::
........
Π. ΚΑΛΟΔΙΚΗ; ’
, Τό συνταχτικό τῆς δημοτικῆς γλώσσας
(άνατύηωοη)

ΘΑΝΑΣΗ ΦῼΤΙΑΔΗε
. Καρσγκιόζης, ὁ ηρόοφυγος
( ’107010ῖο Τοῦ Ἑλληνικοῦ Θεάτρου Σκιῶν)

byopéze‘ce M. BEMHEP:
filafiifiene ι Ἠ Προτεστοντική ἠθική καί τό Πνεῦμα
τοῡ καηιταλισμοῡ.
την (μετάφραση ΚYI'IPAIOY ἐπιμέλειωθεώ· Ἰ
ΑΥΓΗ ρηση.· B. ΦΙΛΙΑ) ’