Γεώργιος Κουφογιώργος

Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Μεσαιωνικών Σπουδών Πανεπιστημίου ΙωαννίνωνΜ.Α. Μεσαιωνικών

Σπουδών.

Η «Πήρα αυτό για το οποίο ήλθα. Ο Στάλιν μπαίνει στον πόλεμο στις 15 Αυγούστου. Πιστεύω τώρα
ότι θα τελειώσουμε τον πόλεμο ένα έτος νωρίτερα και σκέψου πόσα παιδιά δεν θα σκοτωθούν! Αυτό είναι
το σημαντικό.»

Απόσπασμα επιστολής του προέδρου Τρούμαν, η οποία εστάλθηκε από το Πότσνταμ προς τη
σύζυγό του.

Διάσκεψη του ΠότσδαμΟΤΣΝΤΑΜ 1945

Από τονΟ Β’΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δίνει τη σκυτάλη στον Ψυχρό Πόλεμο

Όταν γίνεται συζήτηση για τις συμμαχικές διασκέψεις του Β’΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι περισσότεροι
φίλοι της Ιστορίας φέρνουν στον νου την Καζαμπλάνκα και την Τεχεράνη το 1943 ή τη Γιάλτα το 1945.
Στην πραγματικότητα, κατά τη διάρκεια του Β’΄ Παγκοσμίου Ππολέμου, οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες
των Συμμάχων συναντήθηκαν συνολικά είκοσι τρεις23 φορές προκειμένου να ρυθμίσουν μία πληθώρα
φλέγονταων ζητήημαάταων. Ο καθορισμός της επιχειρησιακής δράσης σε κάθε μέτωπο, οι διπλωματικές
ενέργειες και η διανομή των σφαιρών επιρροής ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις συγκαταλέγονταν
ανάμεσα στα κρισιμότερα ζητήματα που έπρεπε να διευθετηθούν μέσα από λεπτούς χειρισμούς, για να
μην διασπαστεί η ενότητα του συμμαχικού μετώπου. Όπως όλες οι άλλες, έτσι και η δΔιάσκεψη του
Πότσντδαμ είχε μιία κωδική ονομασία: «Terminal» (Τελικός Σταθμός). Πράγματι, εκείνο το καλοκαίρι του
1945, στο Πότσντδαμ η ανθρωπότητα κατέβηκε σε αυτόν τον «σταθμό» από το τραίένο του Β’΄
Παγκοσμίου Πολέμου και επιβιβάστηκε στον συρμό του Ψυχρού Πολέμου, για ένα εξίσου επικίνδυνο
ταξίδι.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ –- ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΗΝΙΚΟ

Η ΣυνδΔιάσκεψη του Πότσντδαμ κράτησε διήρκεσε περισσότερο από κάθε άλλη συνδιάσκεψη που
πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου (17 Ιουλίου - 2 Αυγούστου 1945). Ο Τσώρτσιλ κατείχε
το ρεκόρ συμμετοχής στις συμμαχικές διασκέψεις.: Σσυνολικά συμμετείχε σε 16 δεκαέξιαπό αυτές, ο
Ρούζσβελτ σε δώδεκα12, ενώ ο Στάλιν μόνο σε επτά7 από αυτές τις διασκέψεις. Στην πιο κρίσιμη, όμως,
αυτή που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1945 στο Πότσντδαμ, πολύ κοντά στο κατεκτημένο
Βερολίνο, ο Στάλιν έμελλε να έχει κυρίαρχο ρόλο. Ο Ρούζσβελτ είχε πεθάνει μήνες πριν και ο νέος ένοικος
στονυ Λευκόού Οίκου κατοικούσε ήταν ο Χάρρυ Τρούμαν. Παράλληλα, ο Τσώρτσιλ αναγκάστηκε να

1
παραχωρήσει τη θέση του στον ηγέτη των Εργατικών Κλήέμεντ Άττλη, μετά την ήττα των Συντηρητικών,
στις βρετανικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο του 1945. Πρωταγωνιστές λοιπόν έμελλε να
είναι δύο άπειροι από παρόμοιες διασκέψεις πολιτικοί και φυσικά ο Στάλιν, ο οποίος είχε σαφώς
μεγαλύτερη εμπειρία σε τέτοιες διαπραγματεύσεις από τους ΑΆτλη και Τρούμαν.
Υπήρχε βέβαια και το θέμα της Γαλλίας, του τέταρτου εταίρου στην αντιφασιστική συμμαχία.
Οι Γάλλοι απουσίασαν διότι οι τρεις εταίροι τους δεν θεώρησαν απαραίτητη την παρουσία
συμμετοχή τους. Για τους Σοβιετικούς, η Γαλλία ήταν μίια ελάσσων δυτική δορυφορική δύναμη, η
παρουσία της οποίας έπρεπε να αντισταθμιστεί από την παρουσία αντίστοιχη μίιας δορυφορικής δύναμης
των Σοβιετικών, για παράδειγμαπχ της Πολωνίας. Ούτε οι Αμερικανοί ενθουσιάζονταν με την προοπτική
να βρεθούν οι Γάλλοι στο Πότσντδαμ. Οι σχέσεις των δύο χωρών είχαν δοκιμαστεί στην Ιταλία και στην
κατεχόμενη Γερμανία (Στουτγκάρδη) με αφορμή τη συχνή άρνηση των γαλλικών μονάδων να
ευθυγραμμιστούν με τις εντολές των αμερικανικών προϊστάμενων σχηματισμών.
Σε ό,τι έχει να κάνειΣχετικά με τον πεδίο χώρο της διπλωματικής μάχης, αυτός έμελλε να είναι το
Βερολίνο, η πρωτεύουσα του ηττημένου Γ’΄ Ράιχ, η πόλη που συνδέθηκε όσο καμία με τον Ψυχρό
Πόλεμο. Το Βερολίνο, δύο μήνες έπειτα από το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη, τον Μάιο του 1945,
άρχιζε πάλι να ακολουθεί τους ρυθμούς της ειρηνικής ζωής. Αυτό δεν σήμαινε σημαίνει ότι ο πόλεμος είχε
πάψαύσει να αποτελεί μέρλος της καθημερινότητας. Καμένα στρατιωτικά οχήματα, ερειπωμένα κτίρια,
σημάδια από σφαίρες, κρατήρες από βόμβες, θύμιζαν το ζοφερό πρόσφατο παρελθόν της πάλαι ποτέ
πρωτεύουσας του Γ’΄ Ράιχ. Όμως, δειλά – δειλά, η ζωή επέστρεφε. Στις οικίες που είχαν μείνει άθικτες
διακρίνονταν φώτα το βράδυ και στις όχθες του ποταμού Σπρέε άρχισαν να εμφανίζονται κάποια
πρωτόγοναπρόχειρα/αυτοσχέδια; καταστήματα.
Οι πινακίδες που έφεραν επιγραφές στα κυριλλικά θύμιζαν ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν ο νέος
επικυρίαρχος. Τον ίδιο τόνο έδιναν τα ερυθρά κόκκινα λάβαρα με τα συνθήματα υπέρ του κομμουνισμού,
αλλά και η σοβιετική παρουσία στους δρόμους. Η επόμενη ημέρα στην πολιτική ζωή της χώρας θα είχε
ερυθρό χρώμα. Ως νέοι ηγέτες προαλείφονταν, με τις ευλογίες της Μόσχας, οι Γερμανοί κομμουνιστές και
ειδικά ο Βάλτερ Ούλμπριχτ (1893-–1973) με την επονομαζόμενη «Ομάδα Ούλμπριχτ».
Μολονότι υπήρχε μεγάλη ένταση στις τάξεις των Συμμάχων αναφορικά με τη συμπεριφορά της
Σοβιετικής Ένωσης, οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία συμφώνησαν να πραγματοποιηθεί η κρίσιμη διάσκεψη
στο Πότσντδαμ, σε απόσταση αναπνοής από το Βερολίνο, την πρώην πρωτεύουσα του Γ’΄ Ράιχ και μήλον
της έριδος για τις συμμαχικές κυβερνήσεις.
Υπήρχαν βέβαια πολλά «καυτά» ζητήματα. Οι Σοβιετικοί είχαν λεηλατήσει συστηματικά το ανατολικό
τμήμα της Γερμανίας, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο αποζημιώνονταν για τις τεράστιες καταστροφές
που είχαν πραγματοποιήσει προκαλέσει οι Γερμανοί στη Σοβιετική Ένωση. Το κλίμα δηλητηρίαζε επίσης η
διαμάχη για το μέλλον της Γερμανίας. Έπρεπε η Γερμανία χώρα να μείνει μία και αδιαίρετη, όπως
πρέσβευαν οι Δυτικοί, ή να υιοθετηθεί το σοβιετικό δόγμα των δύο Γερμανιών (μια καπιταλιστική και μίια
σοσιαλιστική); Άλλο σημείο τριβής ήταν ο καθορισμός των ζωνών ελέγχου που θα διέθετε κάαθε μία από
τις νικήτριες χώρες.

2
 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΠΡΟΑΝΑΓΓΕΛΘΕΙΣΑηΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ

Πριν ακόμη λυγίσει η Γερμανία, οι Τρεις Μεγάλοι (Ρούζσβελτ, Στάλιν, Τσώρτσιλ) σχεδίαζαν τον
τρόπο με τον οποίο θα διαμόρφωναν τις μεταπολεμικές εξελίξεις. Τέτοιου περιεχομένου συζητήσεις είχαν
γίνει διεξαχθεί και σε παλαιότερες συναντήσεις, αλλά εντάθηκαν και έγιναν πιο συγκεκριμένες όταν μπήκε
το 1945 και η ήττα του Άξονα ήταν προ των πυλών. Ειδικότερα, μΜόλις άρχισε να διαφαίνεται η ήττα του
Αξονα, μετά την απόβαση στη Νορμανδία τον Ιούνιο του 1944, οι «Τρεις Μεγάλοι» άρχισαν τις
διαπραγματεύσεις για τη διαμόρφωση των σφαιρών επιρροής στη μεταπολεμική Ευρώπη. Τον Οκτώβριο
του 1944 ίδιου έτους ο Τσώρτσιλ βρέθηκε στη Μόσχα. Εκεί συζήτησε ήλθε σε συμφωνία με τον Στάλιν για
την περιβόητη συμφωνία για σχετικά με τα ποσοστά επιρροής που θα είχαν οι Ανατολικοί και οι Δυτικοί
στην κΚεντρική και - – αΑνατολική Ευρώπη, αλλά και στη Μεσόγειο.
Οι ΗΠΑ προς το παρόνμέχρι εκείνη τη στιγμή παρακολουθούσαν τις εξελίξεις στο ζήτημα των
σφαιρών επιρροής, αλλά τα προβλήματα που ανέμεναν οι Αμερικανοί στις διαπραγματεύσεις με τους
Σοβιετικούς σχετίζονταν με άλλο ζήτημα. Το τίμημα της εισβολής στην Ιαπωνία αναμενόταν πολύ βαρύ και
η Ουάσινγκτον θα ήθελεεπιθυμούσε την αρωγή της Μόσχας στην προσπάθεια να καταβληθεί η Ιαπωνία.
Οπωσδήποτε οι Ιάπωνες δεν είχαν πρόθεση να εγκαταλείψουν τη μάχη, δεδομένο το οποίο οι Αμερικανοί
γνώριζαν από τις υποκλοπές ιαπωνικών τηλεγραφικών μηνυμάτων. Παρά τις παραινέσεις διπλωματών,
όπως του Ιάπωνας επιτετραμμένοςυ στην Ελβετία Κάζε Σουνίτσι, το Τόκιο σχεδίαζε να συνεχίσει τον
πόλεμο, έστω και μόνο του. Συνεπώς, οι ηγέτες των Συμμάχων οδεύοντας προς το Πότσντδαμ είχαν στο
μυαλό τους και τις εξελίξεις στην Άπω Ανατολή.
Ήδη για τον Νοέμβριο του 1945 είχε προγραμματιστεί η εισβολή στοη νήσο Κυουύσούυ του
μητροπολιτικού ιαπωνικού εδάφους. Ο πρόεδρος Τρούμαν γνώριζε ότι οι απώλειες θα ήταν βαριές και δεν
επιθυμούσε να υποστεί η χώρα του μία ακόμη αιματηρή εκστρατεία, όπως αυτές στην Ίβο Τζίμα και στην
Οκινάουα, η οποία είχε αρχίσει τον Απρίλιο του 1945. Το ζητούμενο βέβαια ήταν να εισέλθει η ΕΣΣΔ σε
αυτή την εκστρατεία πριν κριθεί το αποτέλεσμα στο μέτωπο με την Ιαπωνία.
Στην Άπω Ανατολή υπήρχε ήταν ακόμη ανοικτό το ζήτημα της Κίνας. Οι Σοβιετικοί διεκδικούσαν
στρατηγικέςά περιοχές εδάφη στην περιοχή του Ειρηνικού, αλλά και στην Μαντζουρία. Επίσης, έμενε να
καθοριστεί η στάση που θα τηρούσαν οι νικητές του πολέμου απέναντι στο καθεστώς του Τσιάνγκ Κάι
Σεκ, το οποίος διεκδικούσε το «τιμόνι» της πάλαι ποτέ κραταιήάς κινεζικής αυτοκρατορίας.
Η συνάντηση που εν μέρει καθόρισε και την ατζέντα του Πότσντδαμ ήταν αυτή που
πραγματοποιήθηκε στη Γιάλτα, τον Φεβρουάριο του 1945. Όταν ανακοινώθηκαν οι αποφάσεις της
συνδιάσκεψης, έγινε φανερό ότι οι Δυτικοί ότι παρέδωσαν στον Στάλιν την Πολωνία, έστω και με
συγκαλυμμένο τρόπο, μέσω «εκλογών», με αντάλλαγμα τη βοήθειά του εναντίον των Ιαπώνων και τη
συναίνεσή του στη δημιουργία του Ο.Η.Ε., μετά το τέλος του πολέμου. Ο Στάλιν από την πλευρά του
ήθελε να δημιουργήσει μίια ζώνη ασφαλείας μεταξύ της ΕΣΣΔ και των δΔυτικών «άσπονδων» συμμάχων
του, ιδρύοντας μίια σειρά από κομμουνιστικά κράτη στην κΚεντρική και αΑνατολική Ευρώπη. Παράλληλα,

3
αποψιλώνοντας τη Γερμανίασε τι από τον βιομηχανικό της εξοπλισμό η ΕΣΣΔ; Για να κατανοηθεί και το
υλικά παρακάτω ήθελε να εκμηδενίσει την προοπτική ενός ακόμη Ράιχ, βρίσκοντας μάλιστα και τα
κατάλληλα «υλικά» για να επανιδρύσει τη χώρα του, την οποία σε μεγάλο βαθμό είχε ισοπεδώσει ο
πόλεμος. Φυσικά, οι βλέψεις του επεκτείνονταν και στην Ασία, όπου διεκδικούσε εδάφη στη Μαντζουρία,
αλλά και στη Μεσόγειο, όπου διαχρονικά οι Ρώσοι/Σοβιετικοί επιζητούσαν πρόσβαση.
Η τακτική του quid pro quo (δίνω κάτι για να πάρω κάτι άλλο) απέδωσε σε γενικές γραμμές. Ο
Στάλιν δεσμεύθηκε να κηρύξει τον πόλεμο στην Ιαπωνία και συναίνεσε στη δημιουργία του ΟΗΕ, στον
οποίο όμως διεκδίκησε τη συμμετοχή των δεκαέξι 16 Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών της ΕΣΣΔ,
ως ανεξάρτηαρτήτων μελών. Τελικά, μόνο η Ουκρανία και η Λευκορωσία έλαβαν αυτό το δικαίωμα.
Αντιθέτως, οι Τσώρτσιλ και Ρούζσβελτ αρνήθηκαν να εγκρίνουν πολεμικές αποζημιώσεις αξίας 20
δισεκατομμυρίων δολαρίων που απαιτούσε ο Στάλιν από τη Γερμανία. Συμφωνήθηκε, όμως, να συσταθεί
στη Μόσχα μίια ειδική επιτροπή για να μελετήσει το επίμαχο θέμα των αποζημιώσεων. Κατά συνέπεια,
πολλά θέματα τα οποία κυριάρχησαν στη συνδΔιάσκεψη του Πότσντδαμ, όπως η συνέχιση του πολέμου
εναντίον της Ιαπωνίας και οι γερμανικές υποθέσεις, αποτελούσαν «κληρονομιά» της Γιάλτας.
Ο σχεδιασμός για την επόμενη συνάντηση (μετά τη Γιάλτα) των «Τριών Μεγάλων» άρχισε ήδη από
την πρώτη εβδομάδα του Μαΐου, όταν ο Τσώρτσιλ έγραψε επιστολή προς τον Τρούμαν, προτείνοντας μίια
νέα συνάντηση διάσκεψη σε κάποια γερμανική πόλη τον Ιούλιο του 1945. Γνωρίζοντας ότι η
«διελκυστίνδα» Ανατολής- – Δύσης θα ήταν πλέον πολύ σκληρή, ο Βρετανός πρωθυπουργός τόνισε
ιδιαίτερα στον – άπειρο – Τρούμαν ότι οι δυτικές δυνάμεις όφειλαν να διατηρήσουν τις θέσεις τους στην
κΚεντρική και αΑνατολική Ευρώπη. Ο Τρούμαν τελευταίος δήλωσε έτοιμος να επιμείνει στις αποφάσεις
που ελήφθησαν στην Γιάλτα.
Τελικά, στις 14 Μαΐου ο Στάλιν έλαβε επίσημα την πρόσκληση για μίια νέα τριμερή συνδιάσκεψη. Με
τη σειρά του ο ηγέτης της ΕΣΣΔ έκανε αποδεκτή την πρόσκληση, με την προϋπόθεση η συνάντηση να
γίνει στο Πότσντδαμ. Ως ημερομηνία έναρξης των διαπραγματεύσεων ορίστηκε η 15η Ιουλίου.
,ΕξυπακούεταιΌπως είναι ευνόητο ότι υπήρξε πληθώρα παρασκηνιακών δραστηριοτήτων μέχρι να
αρχίσει επίσημα η συνδιάσκεψη του Πότσνταμ. Για παράδειγμα, ο Τρούμαν απέστειλε στη Μόσχα τον
Χάρρυ Χόπκινς, έναν σημαντικό σύμβουλο του Ρούζσβελτ, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το «αγκάθι»
της Πολωνίας, ένα από τα κύρια ζητήματα που θα απασχολούσαν τους «Τρεις Μεγάλους» στο
Πότσντδαμ. Οι Σοβιετικοί ήθελαν να διατηρήσουν καλές σχέσεις με τη Δύση και οι Δυτικοί επιθυμούσαν
επίσης να μην δημιουργηθούν τριβές που θα «έκαιγαν»καθιστούσαν τη συνδιάσκεψη άνευ ουσίας πριν
καν αρχίσει. Στη διατήρηση ενός κλίματος ύφεσης συντελούσε το γεγονός ότι ο Χόπκινς εέίχαιρε τηνς
εμπιστοσύνης των Σοβιετικών, οπότε ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για την αποστολή.
Παράλληλα, οι δύο δΔυτικοί εταίροι, ΗΠΑ και Βρετανία, προσπαθούσαν να διατηρήσουν και τις
μεταξύ τους ισορροπίες. Πάνω από’ όλα, οι Αμερικανοί ήθελαν να διατηρηθεί εδραιωθεί η ειρήνη
μεταπολεμικά, γι’ αυτό ήταν έτοιμοι να αποδείξουν έμπρακτα στον Στάλιν ότι δεν συνωμοτούσαν εις βάρος
του με τους Βρετανούς. Η Ουάσινγκτον ήταν αποφασισμένη, αν χρειαζόταν, να προκαλέσει δυσαρέσκεια
στο Λονδίνο με τις αποφάσεις της, φθάνει να μην δυναμιτιζότανστεί η ειρήνη μετά την ήττα του Άξονα.

4
Άλλωστε, αρκετοί άνδρεςτι; Ιδιότητα;πολιτικοί και διπλωμάτες στις ΗΠΑ θεωρούσαν υποδεέστερο εταίρο
τη Μεγάλη Βρετανία και εκτιμούσαν ότι η βρετανική οικονομία θα κατέρρεε μεταπολεμικά. Σε αυτή την
υποτιμητική εικόνα για τους Βρετανούς συνηγόρησε η επιλογή του Τζόζεφ Ντέηβις, πρώην πρεσβευτή
των ΗΠΑ στη Μόσχα, για τις επαφές με τη βρετανική ηγεσία. Ο Ντέηβις δεν έκρυψε ποτέ τις
αντιβρετανικές του θέσεις, σε σημείο που ο Άντονυ Ήντεν να δηλώνειδήλωσε ότι ο Ντέηβις «είναι ένας
γεννημένος κατευναστής που ευχαρίστως θα έδινε στη Ρωσία όλη την Ευρώπη, εκτός ίσως από εμάς».
Πάντως, μίια σειρά από γεγονότα που συνέβησαν διαδραματίστηκαν τον Μάιο και τον Ιούνιο του
1945 μαρτυρούν την ύπαρξη θέλησης για συνεννόηση μεταξύ των διαφαινόμενων νικητών του Β’΄
Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 28 Μαΐου Οο Στάλιν στις 28 Μαΐου δεσμεύθηκε να κηρύξει τον πόλεμο στην
Ιαπωνία τρεις μήνες αφού συνθηκολογούσενομίζω είχε γίνει, συνεπώς αναδιατυπώστε μετά τη
συνθηκολόγηση της Γερμανίας, δηλαδή τον Αύγουστο του 1945. αλλάΌμως, εξαρτούσε την έναρξη των
επιχειρήσεων και από την ικανοποίηση των σοβιετικών αιτημάτων, όπως αυτά είχαν τεθεί στη Γιάλτα. Η
αλήθεια είναι ότι, και για πρακτικούς λόγους, η ΕΣΣΔ δεν θα μπορούσε να εμπλακεί σε πόλεμο με την
Ιαπωνία πριν από τον Αύγουστο.
Οι ΗΠΑ απάντησαν στις 23 Ιουνίου ανακοινώνοντας ότι θα αναγνωρίσουν την Προσωρινή Πολωνική
Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, γεγονός που χαροποίησε τη Μόσχα, αλλά αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό
από το Λονδίνο. Ο Τρούμαν ενημέρωσε τον Τσώρτσιλ ότι στις 3 Ιουλίου θα αναγνώριζεωρίσει δημόσια
την κυριαρχούμενη από κομμουνιστές κυβέρνηση (τη λεγόμενη κυβέρνηση του Λούμπλιν), γιατί ήθελε να
φανεί συνεπήείς προς τις αποφάσεις της Γιάλτας. Ο Τσώρτσιλ δεν ικανοποιήθηκε από το γεγονός ότι
αναγνωρίστηκε μίια κυβέρνηση στην οποία οι «δικοί» του» Πολωνοί (οι λεγόμενοι Πολωνοί του Λονδίνου),
που είχαν καταφύγει μετά το 1939 στη Βρετανία, εκπροσωπούντο με ισχνές δυνάμεις. Έμενε βέβαια να
τακτοποιηθεί το εξίσου ακανθώδες ζήτημα των πολωνικών συνόρων.
Οι Βρετανοί, είέχαοντας συνειδητοποιήσει ότι οι προτεραιότητες των ΗΠΑ είχαν ήταν διαφορετικές
προτεραιότητες και θεωρούώσαντας ότι οι υπερατλαντικοί εταίροι τους δεν είχαν συνειδητοποιήσει την
απειλή που συνιστούσε ο Στάλιν, γι’ αυτό έδωσαν εντολή στον λόρδο Χάλιφαξ, πρέσβη των Βρετανώνους
στην Ουάσινγκτον λόρδο Χάλιφαξ να μην βιαστεί σε ό,τι είχε να κάνει με την προετοιμασία της
συνδιάσκεψης στο Πότσνταμ. Επίσης, με εντολή του Τσώρτσιλ, οι Βρετανοί επιτελείς ολοκλήρωσαν τον
Μάιο του 1945 την πρότασή τουςτους τα σχέδια; για μίια επιχείρηση που θα ισοδυναμούσε με Γ’΄
Παγκόσμιο Πόλεμο: τη στρατιωτική αντιπαράθεση Δύσης- – ΕΣΣΔ. Πολύ ταιριαστά, αυτή η επιχείρηση
ονομάστηκε «Unthinkable» (Αδιανόητη).
Οι ΗΠΑ αντειλήφθησκαν τον προβληματισμό των Βρετανών και βεβαίωσαν τον λόρδο Χάλιφαξ ότι
δεν θα επέτρεπαν στον Στάλιν να κυριαρχήσει στην Ευρώπη, αν ποτέ τολμούσε κάτι τέτοιο. Ο Τσώρτσιλ
απέστειλε στον Τρούμαν, στις 4 Ιουνίου, τηλεγράφημα με τη διάσημη φράση: «Ηη σΣοβιετική δύναμη θα
εγκατασταθεί στην καρδιά της Δυτικής Ευρώπης και ένα σιδηρούν παραπέτασμα θα πέσει ανάμεσα σε
εμάς και σε κάθε τι που βρίσκεται προς τα ανατολικά», θέλοντας να τον προειδοποιήσει τις ΗΠΑ για τις
προθέσεις του Στάλιν. Η Ουάσινγκτον δεν ανησυχούσε και δεν έκρυβε την επιθυμία της να αρχίσει τη

5
συνδΔιάσκεψη στο Πότσντδαμ χωρίς τη βρετανική παρουσία, αν και τελικά συμφωνήθηκε να είναι παρών
ο Τσώρτσιλ από την αρχή.
Ένα εξίσου σοβαρό πρόβλημα που απασχόλησε παρασκηνιακά τις Μμεγάλες Δδυνάμεις ήταν η
τύχη της ηττημένης πλέον Γερμανίας. Οι Σοβιετικοί αποψίλωναν;; συστηματικά τις περιοχές που κατείχαν,
την ώρα που οι άλλοι τρεις σύμμαχοι από τους τέσσερις συμμάχους (Γαλλία, ΗΠΑ, Μ. Βρετανία)
προσπαθούσαν και αυτέςοί να εκμεταλλευτθούν όσο περισσότερο μπορούσαν γίνεται καλύτερα την
κατάσταση, χωρίς όμως να έχουν ακόμη αποφασίσει αν η Γερμανία έπρεπε να αποδυναμωθεί ή
αντιθέτως να ενισχυθεί ως μελλοντικός κυματοθραύστης απέναντι σε μελλοντική σοβιετική εισβολή.
Ένας ακόμη παράγοντας που θα επηρέαζε τις συζητήσεις στο Πότσντδαμ ήταν η ατομική βόμβα.
Ενώ οι εργασίες για την επιχειρησιακή χρήση του ολέθριου αυτού όπλου ήταν πυρετώδεις, κάτω απόυπό
την κωδική ονομασία «Σχέδιο Μανχάταν», οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί είχαν ακόμη ενδοιασμούς για την
χρήση του. Σε κάθε περίπτωση, το νέο όπλο έπρεπε να παραμείνει κρυφό από τον Στάλιν. Ο τελευταίος,
όχι μόνο γνώριζε τα τεκταινόμενα στο «Σχέδιο Μανχάταν», αλλά είχε αναθέσει στον περιβόητο Λαβρέντι
Μπέρια, αρχηγό της μυστικής σταλινικής αστυνομίας NKVD, να οργανώσει το ατομικό πρόγραμμα της
ΕΣΣΔ.

Η ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΕ ΤΟΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Καθώς αναχωρούσε για την Ευρώπη, ο Τρούμαν δήλωνε στο περιβάλλον του αισιοδοξία και
αδημονία να συναντήσει τους άλλους δύο εταίρους του. Σύμφωνα με αυτήκοους μάρτυρες, ο πρόεδρος
των ΗΠΑ δήλωνε «σίγουρος ότι οι Ρώσοι θέλουν να είναι φίλοι». Μετά Έπειτα από θαλάσσιο ταξίδι οκτώ
ημερών (8-15 Ιουλίου) με το βαρύ καταδρομικό του US Navy, 8 «Augusta», ο Τρούμαν αποβιβάστηκε
στην Αμβέρσα και από εκεί πέταξε με το προσωπικό του αεροπλάνο για το Βερολίνο νωρίς το απόγευμα.
Εκεί τον υποδέχθηκανε μεγάλη αντιπροσωπεία διπλωματών και στρατιωτικών, αλλά και συνοδεία από
άνδρες της 35ης Μεραρχίας Πεζικού, της μονάδας με την οποία ο πρόεδρος είχε πολεμήσει πολέμησε
κατά τον Α’΄ ΠαγκόσμιοΠ.
Από το αεροδρόμιο του Γκάτοβ, ο Τρούμαν οδηγήθηκε στο Μπάμπελσμπεργκ, όπου κατέλυσε σε
ένα τριώροφο κτίριο της Καϊζερστράσσε, το οποίο προηγουμένως ανήκε στον εύπορο Γερμανό εκδότη
Χανς Ντίτριχ Μύλλερ Γκρότε. Ο γιοός του εκδότη έγραψε μια επιστολή στη δεκαετία του 19‘50 στον
Τρούμαν μία επιστολήτη δεκαετία του 1950, στην οποία περιέγραφε με ζοφερό τρόπο τις ακρότητες των
αρχών κατοχής όταν κατέλαβαν την οικία τον Μάιο του 1945. Σε αυτόν τον «Μικρό Λευκό Οίκο», (όπως
ονομάστηκε), θα κατοικούσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ για όσο διάστημα διαρκούσε η συνδιάσκεψη. Το ίδιο
βράδυ πληροφορήθηκε με ικανοποίηση ότι «τα μωρά γεννήθηκαν με ικανοποιητικό τρόπο». Το κωδικό
αυτό μήνυμα σήμαινε ότι η ατομική βόμβα είχε δοκιμαστθεί με επιτυχία στο Αλαμογκόρντο. Προς το
παρόν, οΟ Τρούμαν αποφάσισε να κρατήσει την πληροφορία για τον εαυτό του. – Όόπως είπε: «Εείναι
ένας δυναμίτης που δεν πυροδοτώ ακόμη».

6
 Ο Στάλιν, από την πλευρά του, εμπιστευόμενος μόνο το θωρακισμένο του τραίένο αφίχθη αργότερα.
Τα μέτρα ασφαλείας που ελήφθησαν για’ αυτό το ταξίδι των 1.900 περίπου χιλιομέτρων από τη Μόσχα
στο Βερολίνο ήταν δρακόντεια. Πέντε θωρακισμένα τρένα προηγούντο και τρία έπονταν του συρμού που
μετέφερε τον Στάλιν, ενώ τα μέτρα τάξης κατά μήκος της διαδρομής ανέλαβαν 17.000 άνδρες της NKVD
και 1.500 στρατονόμοι. Λόγω της τεράστιας αυτής κινητοποίησης, ο Στάλιν έφθασε με καθυστέρηση μίας
ημέρας και κατέλυσε σε μιία βίλα που πριν ανήκε στον Γερμανό στρατάρχη Λούντενντορφ και την οποία
φρουρούσαν 2.000 άνδρες. Διέθετε δύο δικά της αρτοποιεία, μία μεγάλη συνοδεία από υπηρετικό και
ιατρικό προσωπικό, αλλά και πρόσβαση σε τρόφιμα που παρήγαγαν επιστρατευμένα από τον Ερυθρό
Κόκκινο Στρατό αγροκτήματα. Πράκτορες της NKVD που περιπολούσαν παντού και ελεύθεροι σκοπευτές
συμπλήρωναν τα πρωτοφανή μέτρα.
Πριν συναντηθούν για πρώτη φορά στο Πότσντδαμ, το απόγευμα της 17ης Ιουλίου, οι Σοβιετικοί και
οι Αμερικανοί επίσημοι είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά την κατεστραμμένη ερειπωμένη
πρωτεύουσα του Γ’΄ Ράιχ και να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι το μέγεθος της καταστροφής. Οι ζοφερές
εικόνες που κατέγραψαν σύντομα ξεχάστηκαν, όταν ο Τρούμαν και ο Στάλιν συναντήθηκαν για πρώτη
φορά. Οι συζητήσεις στράφηκαν γύρω από τα γνωστά ζητήματα, όπως τα σύνορα της Πολωνίας. Σε ό,τι
αφορούσεΑναφορικά με στην εμπλοκή των Σοβιετικών στον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας, ο Στάλιν
δήλωσε ότι ο Ερυθρός Κόκκινος Στρατός θα ήταν έτοιμος να επιτεθεί στα μέσα Αυγούστου, αλλά έθεσε και
το ζήτημα των σοβιετικών απαιτήσεων στην Άπω Ανατολή. Παρεμπιπτόντως, ο Στάλιν δεν παρέλειψε να
υπενθυμίσει ότι οι Βρετανοί δεν έδειχναν έτοιμοι να συνεισφέρουν στον αγώνα εναντίον της Ιαπωνίας.
Συζητήθηκε ακόμη το ζήτημα της αναγνώρισης του φασιστικού καθεστώτος στην Ισπανία και η
πρόθεση των Βρετανών να εμπλακούν στην Άπω Ανατολή. Η πρώτη συνάντηση με τον Στάλιν
ενθουσίασε τον Τρούμαν, ο οποίος έγραψε στο ημερολόγιό του: «Μπορώ να συνδιαλλαχθώ με τον Στάλιν.
Είναι τίμιος, αλλά και κολασμένα έξυπνος».
Υπήρξαν και άλλες διμερείς επαφές. Ο Τρούμαν συνομίλησεαντήθηκε επίσης με τον Τσώρτσιλ και
έμεινε γοητευμένος από την προσωπικότητα του Βρετανού πρωθυπουργού. Όμως και ο έμπειρος
Τσώρτσιλ συμπάθησε τον Τρούμαν. Ο Στάλιν επίσης συναντήθηκε με τον Τσώρτσιλ και μεταξύ άλλων
συζήτησαν τη διανομή των πλοίων του Kriegsmarine (Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού). Ο Τσώρτσιλ
δήλωσε ότι η Μεγάλη Βρετανία δεν αντιμετώπιζε αρνητικά την επιλογή της ΕΣΣΔ να σχηματίσει αξιόλογη
ναυτική δύναμη. Τελικά, οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να μοίρασαν σε ίσα μερίδια τον στόλο επιφανείας και
βύθισαν τα υποβρύχια, εκτός από τριάντα 30 που διατηρήθηκαν για ερευνητικούς σκοπούςμήπως
καλύτερα να συνταχθεί με «αποφάσισαν να…»;.
Οι συναντήσεις των Τριών Μεγάλων πραγματοποιούντο στο Σεσίλιοενχοφ, σε ένα παλάτι που
κάποτε ανήκε στη γερμανική βασιλική οικογένεια, αλλά τώρα στηον κεντρική του αυλή δέσποζε ένα
κόκκινο αστέρι, σχηματισμένο από χιλιάδες μπιγκόνιες. Κατά την πρώτη συνάντηση των Ττριών,
συμφωνήθηκε να προεδρεύσει ο Τρούμαν. Ο Τσώρτσιλ ήταν σε κακή φυσική κατάσταση. Τον
ταλαιπωρούσε η δυσπεψία, αλλά περισσότερο τον ταλάνιζε η δεινή κατάσταση της οικονομίας. Η Γηραιά
Αλβιόώνα ξόδευε δαπανούσε 2 εκατομμύρια λίρες για κάθε έτος του πολέμου και ήταν φανερό ότι θα

7
χρεοκοπούσε μεταπολεμικά χωρίς εξωτερική βοήθεια. Ο Τσώρτσιλ επίσης γνώριζε ότι η εκλογική
εκστρατεία στη χώρα του δεν εξελισσόταν με θετικό τρόπο για τον ίδιο’ αυτόν. Υπήρχε, γενικά, διάχυτη η
εικόνα ότι ο Τσώρτσιλ σταδιακά περνούσε στο περιθώριο. Η εικόνα αυτή αποτυπώθηκε κυριολεκτικά στην
πρώτη επίσημη φωτογραφία των ηγετών στο Πότσντδαμ.
Η συζήτηση των ηγετών αρχικά στράφηκε πρώτα γύρω από τη μελλοντική διαχείριση της Γερμανίας.
Οι τρεις ηγέτες παραδέχθηκαν ότι ήταν ένα τεράστιο ζήτημα, για το οποίο όφειλαν να μελετήσουν
αρκετάτο οποίο όφειλαν νεΑ εξετάσουν προσεχτικά; πριν αποφασίσουν. Στη συνέχεια συζητήθηκε για λίγο
η πιθανή ένταξη της Ιταλίας στον ΟΗΕ (με την οποία διαφώνησαν Βρετανία και ΕΣΣΔ) και η δημιουργία
ενός πενταεθνούς (Κίνα, Γαλλία, ΗΠΑ, Βρετανία, ΕΣΣΔ) συμβουλίου υπουργών Εξωτερικών. Ο Στάλιν
αντέταξε ότι η Γαλλία δεν είχε προσφέρει στον κοινό αγώνα αρκετές θυσίες ώστε να αξίζει μίια θέση, ενώ η
Κίνα – κατά τη γνώμη του – δεν έπρεπε να έχει λόγο στα ευρωπαϊκά προβλήματαθέματα..
Σύντομα η συζήτηση έφθασε στο ζήτημα της Πολωνίας και γενικά στο ζήτημα των εκλογών που θα
διεξήάγοντοαν στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Ο Στάλιν φρόντισε να παρακάμψει τις νύξεις των
Τρούμαν και Τσώρτσιλ καταθέτοντας τη δική του ατζέντα: οι πολεμικές αποζημιώσεις, η διανομή του
γερμανικού στόλου, εμπορικού και πολεμικού, η απομάκρυνση του φρανκικού καθεστώτος από την
εξουσία, οι σχέσεις με τα κράτη που υποστήριξαν τον Άξονα, το μέλλον των μεσογειακών κτήσεων της
Γαλλίας (Λίβανος, Ταγγέρημήπως εννοείτε Αλγερία; Νομίζω η Ταγγέρη στον πόλεμο ήταν στους Ισπανούς
ή υπό διεθνή δύναμη, Συρία Βόρειος Αφρική) και – φυσικά – το πολωνικό ζήτημα.
Η ημέρα ολοκληρώθηκε με σαμπάνια, σολοωμό, χαβιάρι και άλλα ακριβά εδέσματα. Κάαθε ένας
από τους τρεις ηγέτες προσέφερε δείπνο στους άλλους με τη σειρά, άρα οι σύνεδροι δειπνούσαν και με
διαφορετικό οικοδεσπότη κάθε βράδυ. μιλάμε για την ίδια ημέρα; αν όχι να γίνει κατανοητόΟ αμφιτρύων,
φρόντιοντίζοντας καιε για τη διασκέδαση των καλεσμένων με χορό και μουσική. Ο Τσώρτσιλ – που δεν
ήταν ακριβώς φιλόμουσος – κάλεσε μίια ολόκληρη ορχήστρα της RAF σε δείπνο που διοργάνωσε ο ίδιος.
Υπήρξαν όμως και άλλα ενδιαφέροντα νέα από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού κατά τις πρώτες
ημέρες της συνάντησης. Στις 21 Ιουλίου έφθασε ειδική δωδεκα12σέλιδη εμπιστευτική αναφορά από τις
ΗΠΑ, η οποία περιείχε αναλυτικές πληροφορίες για την ατομική βόμβα. Το ζήτημα που συζήτησαν ο
Τρούμαν και οι έμπιστοί του ήταν πωςπώς; θα χρησιμοποιούσαν αυτό το όπλο για να δεχθούν οι
Ιάπωνες την άνευ όρων παράδοση. Ο Τσώρτσιλ ενημερώθηκε επίσης για τη σημαντική αυτή εξέλιξη και
εξέφρασε την άποψη ότι ο Στάλιν δεν ήταν πλέον απαραίτητος για να ηττηθεί η Ιαπωνία.
. Την ίδια ημέρα αποκαλύφθηκε ότι ο υπουργός Εξωτερικών της Ιαπωνίας Τόγκο Σιγκενόρι Τόγκο
είχε στείλει τηλεγράφημα στον Ιάπωνα πρεσβευτή στη Μόσχα, όπου δήλωνε πως στο οποίο αποκλειόταν
το ενδεχόμενο να παραδοθεί άνευ όρων η Ιαπωνία. Ο Τόγκο εκπροσωπούσε μια πιο διαλλακτική μερίδα
της ιαπωνικής ηγεσίας, η οποία δεχόταν να συζητήσει το ενδεχόμενο ειρήνευσης, μέσω ενός έντιμου
συμβιβασμού, αλλά απέκλειε την άνευ όρων παράδοση. Για τους Συμμάχους, αυτή η εξέλιξηό σήμαινε
συνέχιση του πολέμου, μόνο που τώρα πλέον οι ΗΠΑ γνώριζαν ότι με την ατομική βόμβα μπορούσαν να
καθυποτάξουν χωρίς βοήθεια την Ιαπωνία.

8
 Γι’ αυτό τον λόγοΛόγω του γεγονότος αυτού, ο Τρούμαν εμφανίστηκε με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση
στη σύνοδο της 21ης Ιουλίου. Αυτό μαρτυρά και η αμερικανική στάση στη συζήτηση για την Πολωνία. Οι
Σοβιετικοί επεδίωκαν την απόδοση ενός τμήματος της Γερμανίας στην Πολωνία, όπως είχε συμφωνηθεί
σε προηγούμενες συνδιασκέψεις., ενώ Έένα τμήμα της ανατολικής Πολωνίας θα κατέληγε στην ΕΣΣΔ.
Ήδη, εκατομμύρια Γερμανοί μετακινούντο από τις περιοχές αυτές (Πομερανία, Σιλεσία, Ανατολική Πρωσία,
κλπ.) προς τα δυτικά. ΌμωςΩστόσο, οι Δυτικοί προσπαάθούησαν στο Πότσδαμ; τώρα να εμποδίσουν
αυτό το σχέδιο, διότι δεν επιθυμούσαν την προς δΔυσμάς επέκταση των Σοβιετικών. Βέβαια, ο
εκτοπισμός περίπου 20 εκατομμυρίων Γερμανών προς τα δυτικά αποτελούσε ήδη πραγματικότητα και
τους έφερε προ τετελεσμένου γεγονότος. Συμφωνήθηκε, πάντως, να κληθεί και να παρουσιάσει τις θέσεις
της η – ελεγχόμενη από την ΕΣΣΔ – πολωνική κυβέρνηση.
Στις 22 Ιουλίου συζητήθηκαν οι σοβιετικές απαιτήσεις για πολεμικές αποζημιώσεις ύψους 20
δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στις συζητήσεις πρωταγωνίστησαν οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΣΣΔ και
των ΗΠΑ Βιάτσεσλαβ Μολότοφ και Τζέημς Φράνσις Μπερνς. Οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να εξαθλιωθεί
οικονομικά η Δυτική Γερμανίαγιατί μιλάμε από τώρα με το επίσημο όνομα; Πότε αποφάσισαν να τους
χωρίσουν και επίσημα;,Γερμανία διότι εκτιμούσαν ότι θα τους ήταν χρήσιμη στο μέλλον. Συνεπώς
εΕπεδίωξαν συνεπώς να μειώσουν τις απαιτήσεις των Σοβιετικών, υποστηρίζοντας ότι οι τελευταίοι είχαν
ήδη μεταφέρει στη χώρα τους τεράστιες ποσότητες γερμανικού εξοπλισμού, ενώ είχαν υπό τον έλεγχό
τους τις περισσότερες πλουτοπαραγωγικές περιοχές του πάλαι ποτέ Γ’΄ Ράιχ, οι οποίες βρίσκονταν στα
ανατολικά. Τελικά, συμφωνήθηκε να πληρώσει η Δυτική Γερμανία με βιομηχανικά προϊόντα ένα μικρότερο
ποσό, το οποίο όμως δεν διευκρινίστθηκε.
Στις 23 Ιουλίου, η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από τα Δαρδανέλλια. Η ΕΣΣΔ επιθυμούσε αυτό
που πάντα επιθυμούσαν οι Ρώσοι: ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της–
Μεσογείου. Οι Δυτικοί δεν είχαν αντίρρηση να συζητηθεί σε γενικότερη βάση η ελεύθερη ναυσιπλοΐα
διαμέσου παρόμοιων περασμάτων με στρατηγική βαρύτητα. Ο Στάλιν, από την πλευρά του,
επιφυλάχθηκε να μελετήσει πρώτα μίια τέτοια πρόταση, πριν αποφανθεί η σοβιετική πλευρά. Εκείνο το
βράδυ, με οικοδεσπότη τον Τσώρτσιλ, οι τρεις ηγέτες απόλαυσαν μαζί ένα δείπνο για τελευταία φορά. Ο
Στάλιν, μάλιστα, φρόντισε να μαζέψει συλλέξει αυτόγραφα από τους είκοσι οκτώ 28 καλεσμένους, οι
οποίοι υπέγραψαν το μενού του. Σε εκείνο το δείπνο, Όόλοι οι καλεσμένοι συνδαιτυμόνες τον αντέγραψαν
και έτσι το μενούτα μενού τους και τα προγράμματα που είχαν τυπώσει για τους καλεσμένους οι Βρετανοί
μετατράπηκεαν σε (ένα) ξεχωριστής αξίας έγγραφοα μιλάμε για τα επόμενα δείπνα ή για του Στάλιν.;
Μήπως αυτό που λέτε παραπάνω για δείπνο στη σειρά ήταν τρία διαφορετικά μενού (από κάθε χώρα) στο
ίδιο δείπνο;.
Την επόμενη ημέρα έφθασαν οι δέκα απεσταλμένοι της πολωνικής κυβέρνησης, με επικεφαλής τον
Μπόλεσλαβ Μπίερουτ. Οι απαιτήσεις της πολωνικής αποστολής εκνεύρισαν τον Τσώρτσιλ και τον
Τρούμαν, γι’ αυτόμε αποτέλεσμα οι Βρετανοί και Αμερικανοί διπλωμάτες προσπάθησαν να κρατήσουν
αποστάσεις από τους Πολωνούς.

9
 ΆλλωστεΩστόσο, στις 25 Ιουλίου όλες οι εξελίξεις επισκιάστθηκαν, όταν ο Τρούμαν αποκάλυψε
στον Στάλιν την ύπαρξη της ατομικής βόμβας. Στην πραγματικότητα, ο Στάλιν γνώριζε σχεδόν τα πάντα
και την ίδια ημέρα έδωσε εντολή να επισπευσθεί το αντίστοιχο σοβιετικό ατομικό πρόγραμμα. Είχε,
μάλιστα, εκμυστηρευθεί στον Μολότοφ ότι θα έδειχνε τη μικρότερη δυνατή έκπληξη στο άκουσμα των
«νέων», ώστε οι Δυτικοί να πάρουν λάβουν το μήνυμα ότι η «νέα βόμβα», όπως την ονόμασε, δεν τον είχε
εντυπωσιάσει. Γενικά, στις 25 Ιουλίου δεν υπήρξε μεγάλη πρόοδος στις συνομιλίες, διότι οι συμμετέχοντες
άρχισαν να δείχνουν ανυποχώρητοι σε ορισμένα ζητήματα και τα περιθώρια για συμβιβασμό είχαν
στενέψει.
Την επόμενη ημέρα οι συζητήσεις διακόπηκαν προσωρινά, ώστε ο Τσώρτσιλ να μεταβεί στη Μεγάλη
Βρετανία για τη μεγάλη μάχη των εκλογών. Προς έκπληξη όλων των πλευρών, οι Εργατικοί του Κλήέμεντ
Άττλη κέρδισαν τις εκλογές, γεγονός που έθετε τον Τσώρτσιλ εκτός διαπραγματεύσεων στο Πότσντδαμ.
Αντί, λοιπόν, για τον Τσώρτσιλ και τον Ήντεν, στο Βερολίνο ταξίδεψαν ο Άττλη και ο νέος ηγέτης του
Φόρεϊν Όφις (Υπουργείου Εξωτερικών)Foreign Office Έρνεστ Μπέβιν. Η ειρωνεία είναι ότι οι Σοβιετικοί
έδειξαν περισσότερη συμπάθεια και σεβασμό προς τον «Γέρο», απ’ ό,τι οι Βρετανοί ψηφοφόροι. Ούτε ο
Τρούμαν συμπάθησε τον Άττλη, ούτε ο Στάλιν. Τα υποτιμητικά σχόλια για τον άπειρο Άτλη Άγγλο
πρωθυπουργό δεν έλειψαν, με κορυφαίο αυτό που σκωπτικά ανέφερε ότι πλέον στο Πότσντδαμ
συνεδρίαζαν πλέον οι «Οι δυό2μισι ½ Μεγάλοι». Η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα ζητήματα της
ατζέντας είχαν προχωρήσει αρκετά, όταν ήλθε ο Άττλη, οπότε ο νέος πρωθυπουργός της Βρετανίας δεν
είχε διέθετε πολλά περιθώρια για ελιγμούς και αλλαγές.
Η 26η Ιουλίου έμεινε, λοιπόν, στην Ιιστορία ως η ημέρα που ο Τσώρτσιλ από λαοφίλητος
«πΠατέρας της νΝίκης» μετατράπηκε σε ανεπιθύμητο για τους ψηφοφόρους, ηγέτη. Την ίδια, όμως,
ημέρα, δημοσιοποιήθηκε η Διακήρυξη του Πότσντδαμ, η οποία καλούσε επισήμως την Ιαπωνία να
παραδοθεί άνευ όρων, αλλά υποσχόταν ανθρώπινηφιλική; μεταχείριση στον ιαπωνικό λαό, σεβασμό στα
ανθρώπινα δικαιώματα και προστασία της ιαπωνικής οικονομίας. Τη Δδιακήρυξη συνυπέγραφαν οι
Βρετανία, ΗΠΑ και εθνικιστική Κίνα, όχι όμως και η ΕΣΣΔ, αφού επισήμως δεν βρισκόταν σε πόλεμο με
την Ιαπωνία. Η ιαπωνική απάντηση ήλθε σύντομα και ήταν σαφής: το περιεχόμενο της Δδιακήρυξης ήταν
αδιάφοροη για την ιαπωνική κυβέρνηση.
Οι συζητήσεις επαναλήφθηκαν στις 28 Ιουλίου και είναι χαρακτηριστικό ότι ο Μπέβιν μίλησε
περισσότερο από τον Άττλη. Η ξαφνική αδιαθεσία του Στάλιν προκάλεσε κι άλλεςνέες καθυστερήσεις,
αλλά και προβληματισμό, – τουλάχιστον στην αμερικανική αντιπροσωπεία. Αν ο Στάλιν ήταν όντως
άρρωστος και η κατάστασή του σοβαρή, η πρωτοβουλία των Τριών Μεγάλων θα βρισκόταν σε μεγάλη
στενωπόαδιέξοδο/κίνδυνο;. Το ίδιο ανησυχητικό θα ήταν ο Στάλιν να προσποιείτο ότι ασθενεί. Πάλι η
πρωτοβουλία θα ετίθετο σε αμφιβολία. Όπως έγραψε ο Τρούμαν στο ημερολόγιό του: «Αναρωτιέμαι τι θα
συμβεί στη Ρωσία και στην κεντρική Ευρώπη αν ο Τζο ([ο Στάλιν)] αποβιώσει ξαφνικά». Εξαιτίας της
ασθένειας του Στάλιν, ο Τρούμαν επέλεξε να απουσιάσει και ο ίδιος, αφήνοντας τις διαπραγματεύσεις στα
χέρια των υπουργών Εξωτερικών. Ο Άττλη ήταν παρών, αλλά περισσότερο άκουγε τους άλλους να
διαπραγματεύονται τις βρετανικές θέσεις.

10
 Ο Στάλιν επέστρεψε δριμύτερος στις διαπραγματεύσεις την τελευταία ημέρα του ΑυγούστουΙουλίου.
Πέρα από τις συνήθεις συζητήσεις για την Πολωνία και τις αποζημιώσεις, οι τρεις χώρες συμφώνησαν να
δικάσουν τουςα ναζιστικούς θεσμούςθεσμοθετημένα όργανα αλλιώς(SA/SS, Gestapo, κλπ) και τις
θηριωδίες του Γ’΄ Ράιχ σε ένα διεθνές δικαστήριο που θα συνεδρίαζε στη Νυρεμβέργη, μίια πόλη- –
σύμβολο των Νναζί. Επίσης, συμφωνήθηκε να μην διαμελιστεί η Γερμανία, πέρα από τον ντε φάκτο
διαχωρισμό της χώρας σε ανατολική και δυτική δυτικήάρα όχι ακόμα Δυτική Γερμανία όπως λέτε
παραπάνω, (σημ: οι αποζημιώσεις θα καταβάλλονταν από τη μετέπειτα Δυτική Γερμανία θα ήταν
σωστότερο) ο οποίος ήταν ήδη αναπόφευκτος. Όλοι, όμως, οι ναζιστικοί θεσμοί και οργανώσεις έπρεπε
να ξεριζωθούν και η Γερμανία να επιστρέψει την Αλσατία, τη Σουδητία, τη Λωροραίένη και αρκετά από τα
εδάφη της που συνόρευαν με την Πολωνία. Τα σύνορα με την τελευταία θα ακολουθούσαν τη γραμμή των
ποταμών Όντερ- – Νάισσε, γεγονός που σήμαινε ότι η Γερμανία έχανε το 25% των εδαφών που διέθετε το
1937. Επίσης ακυρωνόταν η ένωση με την Αυστρία.
Όσον αφορά σε άλλα διεθνή ζητήματα, οι Σοβιετικοί συμφώνησαν να αποσύρουν τα στρατεύματά
τους από το Ιράν και να δεχθούν την εΕθνικιστική Κίνα στη διεθνή κοινότητα. Διατήρησαν,
παράλληλαωστόσο, τις επιδιώξεις βλέψεις τους στην Άπω Ανατολή, εισβάλλοντας στη Μαντζουρία, διότι
καθώς επεδίωκαν να εκμεταλλευθούν το κενό που άφηνε η κατάρρευση της ιαπωνική ισχύος εξουσίας
στην περιοχή. Ο Τρούμαν επίσης δήλωσε ότι όλα τα αμερικανικά στρατεύματα από την Ευρώπη θα
μεταστάθμευαν μεταφέρονταν στο μέτωπο του Ειρηνικού μέσα σε δύο μήνες.
Κατά την τελευταία σύνοδο, την πρώτη ημέρα του Αυγούστου, επιβεβαιώθηκε ο διαχωρισμός της
Γερμανίας σε ανατολική και δυτική και ανατολική. Η πρώτη θα παρέμενε υπό βρετανική και αμερικανική
διαχείριση, μέχρι να αποκτήσει αυτόνομη κυβερνητική λειτουργία, ενώ η ανατολικήδεύτερη, όπως και
ολόκληρη η αΑνατολική Ευρώπη, θα περνούσε στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Όσο για το θέμα των
διεθνών πορθμών, η ΕΣΣΔ απέρριψε τις δυτικές προτάσεις. Ο Στάλιν, μάλιστα, μίλησε για πρώτη και
τελευταία φορά στα Ααγγλικά, λέγοντας: «Όχι. Λέω όχι!» , για να τονίσει τη διαφωνία του. Η Ελλάδα έγινε
αποτέλεσε επίσης αντικείμενο συζήτησης κατά την τελευταία σύνοδο. Ο Άττλη επιθυμούσε να ενισχύσει
τις φιλοβασιλικές δυνάμεις, αλλά ούτε οι επιτελείς του, ούτε οι Αμερικανοί θεωρούσαν δόκιμη μίια τέτοια
ενέργεια τη δεδομένη στιγμή. Ο Τρούμαν, από την πλευρά του, συνέταξε γραπτές οδηγίες εγκρίνοντας για
τη χρήσητην ημερομηνία χρήσης; των δύο πρώτων ατομικών βομβών, οι οποίες επρόκειτο να
χρησιμοποιηθούν μετά τις 2 Αυγούστου. Ο Τρούμαν ίδιος επιθυμούσε να είναι μακριά από το Πότσντδαμ
και τους Σοβιετικούς, όταν θα γινόταν γνωστή η χρήση ρίψη των βομβών, για να αποφύγει την διαδικασία
της παροχής εξηγήσεων στους αΑνατολικούς του συμμάχους.
Όπως αναμενόταν, η σύνοδος έκλεισε με τη σύνταξη επίσημου πρωτοκόλλου, ενώ οι τρεις δυνάμεις
συμφώνησαν ότι απαιτείτο και άλλη διεθνής συνδιάσκεψη, προκειμένου να επιλυθούν τα ζητήματα που
άφησε άλυτα το Πότσντδαμ. Ωστόσο, Πποτέ, όμως, δεν πραγματοποιήθηκε μίια τέτοια συνάντηση.

ΣυμπεράσματαΕΠΙΛΟΓΟΣ

11
 Οι τρεις ηγέτες επέστρεψαν στις πατρίδες τους και ο καθένας ασχολήθηκε με τη γεμάτη ατζέντα του.
Ο Στάλιν διέταξε την εισβολή στη Μαντζουρία, για με σκοπό να επεκτείνει τη σοβιετική επικράτεια στον
Ειρηνικό. Ο Τρούμαν μελετούσε τη χρήση του ατομικού Αρμαγεδδώνα που το «Σχέδιο Μανχάταν» είχε
εναποθέσει στα χέρια του. Οι τεράστιες απώλειες που είχαν υποστεί οι Αμερικανοί στην Οκινάουβα τον
έκαναν να παραβλέψει τις αντιρρήσεις ηθικού περιεχομένου που είχαν θέσει αρκετοί επιστήμονες.
Άλλωστε, η Βρετανία και ο Καναδάς επικροτούσαν τη χρήση του όπλου. Το μόνο που απέμενε ήταν να
επιλεγούν οι δύο πόλεις-– στόχοι.
Όπως ήταν επόμενο, οι Γάλλοι δεν θεώρησαν ότι είναι δεσμευμένοι από τις αποφάσεις του
Πότσντδαμ , αφού αυτές ελήφθησαν ερήμην τους. Γι’ αυτό και μετά τοη Πότσνταμδιάσκεψη οι Γάλλοι
άσκησαν αρκετές φορές το δικαίωμα της αρνησικυρίας προκειμένου να αναχαιτίσουν εμποδίσουν
αποφάσεις που θεωρούσαν αρνητικές για τα συμφέροντά τους. Οι αποφάσεις αυτές αφορούσαν κυρίως
στη διοικητική και οικονομική οργάνωση της μεταπολεμικής Γερμανίας.
ΕπομένωςΕν κατακλείδι, στο Πότσντδαμ μπήκαν τέθηκαν τα θεμέλια του μεταπολεμικού κόσμου,
ενός κόσμου όπου θα κυριαρχούσε η απειλή του πυρηνικού ολέθρου. Οι Δυτικοί και η ΕΣΣΔ μοίρασαν το
μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη σε σφαίρες επιρροής, και άρχισανεγκαινιάζοντας αμέσως ένα
αδυσώπηταο παιχνίδια εξουσίας. Από αυτή την άποψη, στο Πότσντδαμ ο κόσμος είδε την αυγή του
Ψυχρού Πολέμου, μια περίοδος που έμελλε να διαρκέσει μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των
δορυφόρων της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Michael Neiberg, POTSDAM – THE END OF WWII AND THE REMAKING OF EUROPE, Bsic
Books, New York, 2015.

2) Chris Tudda, COLD WAR SUMMITS, Bloomsbury Academic, New York – London, 2015.

3) Michael Dobbs, SIX MONTHS IN 1945, Alfred A. Knopf, Newe York, 2012.

4) Charles Rivers Editors, THE POTSDAM CONFERENCE, CreateSpace Independent Publishing

Platform (διαδικτυακός εκδότης), 2016.

5) Jonathan Fenby, ALLIANCE – THE INSIDE STORY OF HOW ROOSVELT, STALIN AND
CHURCHILL WON ONW WAR AND BEGUN ANOTHER, MacAdam / Cage, USA, 2007.

Να βάλετε βιβλιογραφία

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

1) Η συνεδρία της 19ης Ιουλίου του 1945. Στο πάνω μέρος της εικόνας διακρίνεται ο Τσώρτσιλ και
δεξιά ο Στάλιν με τον Μολότοφ.

12
2) Τσώρτσιλ, Τρούμαν και Στάλιν σε ένα διάλειμμα των συνεδριάσεων.
3) Η σύνθεση των «Τριών Μεγάλων», μετά την επικράτηση του Κλήέμεντ Άττλη στις βρετανικές
εκλογές.
4) Οι υπουργοί Εξωτερικών των «Μεγάλων Ττριών Μεγάλωνσυμμάχων». Από αριστερά προς τα
δεξιά: Βιάτσεσλαβ Μολότοφ (ΕΣΣΔ), Τζέημς Φράνσις Μπερνς Μπέρνς (ΗΠΑ) και Άντονι Ήντεν
(Μεγάλη. Βρετανία).
5) Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρρυ Τρούμαν φωτογραφίζεται στις 7 Αυγούστου, μαζί με τη συνοδεία
του, επί του καταδρομικού «Augusta» CA-31. Με το πολεμικό αυτό πλοίο ο Τρούμαν διέσχισε τον
Ατλαντικό για να λάβει μέρος στη ΣυνδΔιάσκεψη του Πότσντδαμ.
6) Το ανάκτορο Σεσίλιενχοφ αποτέλεσε την έδρα των συνεδριάσεων στο Πότσντδαμ. Διακρίνεται
ακόμη το εΕρυθρός αΑστέραςκόκκινο αστέρι, το σοβιετικό σύμβολο που σχημάτισαν οι Ρώσοι με
άνθη στην είσοδο του ανακτόρου.
7) Ο «Μικρός Λευκός Οίκος» στο Μπάμπελσμπεργκ, χρησίμευσε ως κατοικία του προέδρου των
ΗΠΑ, Τρούμαν, κατά την παραμονή του στο Πότσντδαμ.
8) Ο Βρετανός πρωθυπουργός Τσώρτσιλ και η κόρη του Μαίρη φωτογραφίζονται στον κήπο της
κατοικίας τους στο Πότσντδαμ, στις 23 Ιουλίου. Το άγημα τιμών προέρχεται από το Σύνταγμα των
Σκόώτων Φρουρών.
9) Οι Στάλιν και Τρούμαν φωτογραφίζονται στις 18 Ιουλίου μαζί με τους υπουργούς τους των
Εξωτερικών στον εξώστη της κατοικίας όπου διέμενε ο ηγέτης της ΕΣΣΔ.
10) Άποψη του Βερολίνου αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου, με την πύλη του Βρανδεμβούργου να
εικονίζεται σε πρώτο επίπεδοστο κάτω μέρος. Αυτή την εικόνα καταστροφής αντίκρισαν όλοι όσοι
συμμετείχαν στη ΣυνδΔιάσκεψη του Πότσντδαμ.
11) Μνημείο στο Νέο Μεξικό, το οποίο έχει ανεγερθεί στο σημείο όπου δοκιμάστηκε για πρώτη φορά
ατομικό όπλο (16 Ιουλίου 1945).
12) Η διανομή των πρώην γερμανικών κτήσεων και εδαφών μετά το τέλος του Β’΄ Παγκοσμίου
Πολέμου. Διακρίνονται τα εδάφη που παραχωρήθηκαν σε άλλα κράτη (για παράδειγμα ηπχ
Πολωνία) και οι ζώνες κατοχής που μοίρασαν μεταξύ τους οι νικήτριες δυνάμεις. HΠοια είναι η
περιοχή στα αριστερά με την παράξενη σημαία είναι το Προτεκτοράτο του Σάαρ, το οποίο
βρισκόταν υπό γαλλικό έλεγχο.; να το επεξηγήσετε στη Γερμανία

13) O Χάρυ Χόπκινς ήταν ο εκλεκτός των ΗΠΑ για τις επαφές με τη Μόσχα, δεδομένης της
εμπιστοσύνης που έδειχναν οι Σοβιετικοί στο πρόσωπό του.
14) O υπουργός Εξωτερικών της Ιαπωνίας Σιγκενόρι Τόγκο είχε αποκλείσει το ενδεχόμενο
της άνευ όρων παράδοσης. Η επιλογή αυτή επηρέασε τις συζητήσεις στο Πότσδαμ.
15) O Μπόλεσλαβ Μπίερουτ ηγήθηκε της αντιπροσωπείας η οποία παρουσίασε στο
Πότσδαμ τα αιτήματα της πολωνικής κυβέρνησης.
16) Ο Κλέμεντ Άττλη ήταν ο μεγάλος νικητής των βρετανικών εκλογών που
πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο του 1945.
17) Ο ΄Ερνεστ Μπέβιν αντικατέστησε τον Άντονυ Ήντεν στην ηγεσία του βρετανικού
Υπουργείου Εξωτερικών και στις συνομιλίες του Πότσδαμ.

13
18) Μουσικό πρόγραμμα που μοίρασαν οι οικοδεσπότες Βρετανοί στους καλεσμένους τους,
στις 23 Ιουλίου. Οι υπογραφές των συνδαιτημόνων καθιστούν μοναδικό αυτό το έγγραφο.

14