PSYCH. ROZW. CZŁ.

– 8 – ROZWÓJ POZNAWCZY
Poznanie – czynności posiadania wiedzy i procesów umysłowych, poprzez które człowiek zdobywa i
wykorzystuje wiedzę

Rozwój poznawczy – zmiany, które dotyczą aktywności umysłowych, takich jak uważanie, postrzeganie,
uczenie się, myślenie i pamiętanie

Teoria rozwoju poznawczego Piageta

Epistemologia genetyczna (rozwojowa) – eksperymentalne badanie rozwoju wiedzy, opracowane przez

Piageta

Równowaga poznawcza – termin Piageta określający sytuację, w której istnieje zrównoważony,

harmonijny związek między procesem myślowym a środowiskiem

U podłoża poglądu Piageta na temat inteligencji leży bardzo istotne założenie: jeśli dzieci mają się czegoś
dowiedzieć, muszą same skonstruować tę wiedzę = konstruktywista – ktoś, kto zdobywa wiedzę,
operując na obiektach bądź zdarzeniach, by poznać ich właściwości

Schemat – zorganizowany wzór myśli czy działań, który zostaje skonstruowany, by można było
zinterpretować jakiś aspekt doświadczenia; wg. Piageta, wszystkie schematy i formy zrozumienia są
tworzone dzięki 2 procesom umysłowym: organizacji i adaptacji

o Organizacja – wrodzona tendencja do łączenia i integrowania dostępnych schematów w spójne

systemy bądź korpusy wiedzy; celem organizacji jest wspieranie adaptacji
o Adaptacja – wrodzona tendencja do przystosowywania się do wymogów otoczenia; adaptacja
zachodzi poprzez 2 uzupełniające się działania:
 asymilacja – dopasowywanie nowych doświadczeń do starych schematów
 akomodacja – dopasowywanie starych schematów do nowych doświadczeń

Stadia rozwoju poznawczego według Piageta

Niezmienna sekwencja rozwoju – seria zmian rozwojowych, które następują w konkretnej kolejności,
ponieważ każda zmiana w sekwencji jest niezbędna dla pojawienia się kolejnych; wszystkie dzieci wg.
Piageta przechodzą przez te same stadia w tej samej kolejności

Stadium sensomotoryczne – pierwsze stadium rozwoju intelektualnego wg. Piageta, trwające od

narodzin do 2 roku życia, kiedy niemowlęta polegają na schematach behawioralnych przy badaniu i
rozumieniu środowiska

o aktywność odruchowa (0-1. mies.) – pierwsze podstadium stadium sensomotorycznego Piageta;

działania niemowląt są ograniczone do wykonywania wrodzonych odruchów, asymilowania
nowych obiektów w te schematy odruchowe i dokonywania akomodacji swoich odruchów do
tych nowych obiektów
o dokonywanie pierwszych rozróżnień (1-4. mies.)
 reakcje okrężnie pierwotne – wywołująca przyjemność reakcja, skupiająca się na samym
ciele niemowlęcia, odkryta przypadkowo i w kółko powtarzana (pierwotne = bo jedne z
pierwszych; okrężne = bo w kółko powtarzane)

1
 o odtwarzanie interesujących zdarzeń (4-8. mies.)
 reakcje okrężnie drugorzędne – wywołująca przyjemność reakcja, skupiająca się na
obiekcie zewnętrznym, odkryta przypadkowo i w kółko powtarzana
o koordynacja schematów (8-12. mies.)
 koordynacja reakcji okrężnych drugorzędnych – niemowlęta zaczynają koordynować dwa
lub więcej działań, żeby osiągnąć prosty cel; jest to pierwszy dowód zachowania
skierowanego na cel
o wykrywanie nowych sposobów (12-18. mies.)
 reakcje okrężne trzeciorzędne – schemat badawczy, za pomocą którego niemowlę
opracowuje nową metodę oddziaływania na obiekty, by osiągnąć ciekawe wyniki
o reprezentacje umysłowe (18-24. mies.)
 eksperymentacja wewnętrzna – zdolność rozwiązywania prostych problemów na
umysłowym czy też symbolicznym poziomie, bez konieczności polegania na
eksperymentacji metodą prób i błędów
o rozwój naśladownictwa (poboczne; koniec stadiów)
 naśladownictwo odroczone – zdolność powtórzenia modelowanej czynności, która
została zaobserwowana jakiś czas temu (po raz pierwszy się pojawia ok. 18-24. mies.)
o rozwój stałości przedmiotu
 stałość przedmiotu – świadomość, że przedmioty dalej istnieją, kiedy nie są już widoczne
czy wykrywalne za pomocą innych zmysłów
 błąd A nie B – tendencja dzieci w wieku 8-12 miesięcy do szukania schowanego
przedmiotu tam, gdzie go ostatnio znalazły, nawet jeśli były świadkiem tego, jak był on
przenoszony w inne miejsce

Kto odchodzi troszkę od założeń Piageta?

Neonatywizm – przekonanie, że znacząca ilość wiedzy poznawczej i pojęcie przedmiotu są wrodzone i nie
wymagają wielu konkretnych doświadczeń do tego, by się ujawnić, oraz że istnieją pewne ograniczenia
polegające na tym, że mózg/umysł jest tak skonstruowany, by przetwarzać konkretne rodzaje informacji
na konkretne sposoby

Teorie teorii – teorie rozwoju poznawczego, które łączą neonatywizm i konstruktywizm, przedstawiając
rozwój poznawczy jako zachodzący poprzez wytwarzanie, testowanie i modyfikowanie przez dzieci teorii
na temat otaczającego je świata fizycznego i społecznego

Stadium przedoperacyjne – drugie stadium rozwoju poznawczego wg. Piageta, trwające mniej więcej od
2 do 7 roku życia, kiedy dzieci myślą na poziomie symbolicznym, ale jeszcze nie wykorzystują operacji
poznawczych; rozpoczyna je pojawienie się 

Funkcja symboliczna – zdolność wykorzystywania symboli (obrazy czy słowa) do reprezentowania

przedmiotów i doświadczeń

Wgląd reprezentacyjny – wiedza, że jakaś rzecz może reprezentować coś innego niż ona sama

Podwójna reprezentacja – zdolność reprezentowania przedmiotu jednocześnie jako przedmiotu samego

w sobie i jako reprezentacji czegoś innego

2
Ułomności tego stadium:

 animizm – przypisywanie cech życia obiektom nieożywionym

 egocentryzm – tendencja do postrzegania świata ze swojej perspektywy, bez zdawania sobie
sprawy z tego, że inni mogą mieć inny punkt widzenia
 różnicowanie pozoru-rzeczywistości – zdolność zachowania prawdziwych cech i właściwości
obiektu w umyśle, mimo zwodniczej zmiany w wyglądzie danego obiektu; brak tej zdolności jest
szczególnie zauważalny u młodych dzieci w okresie przedoperacyjnym
 stałość – świadomość, że właściwości obiektu lub substancji nie zmieniają się, kiedy ich wygląd
ulega zmianie w jakiś powierzchowny sposób
 decentracja – zdolność dzieci w okresie operacji konkretnych do jednoczesnego brania pod
uwagę kilku właściwości bodźca lub sytuacji (Piaget)
 odwracalność – zdolność odwrócenia lub zanegowania jakiejś akcji przez wykonanie w myślach
akcji odwrotnej

Wyuczenie tożsamości – próba wspierania zrozumienia zachowania stałości poprzez uczenie

rozpoznawania, że przekształcony obiekt czy substancja pozostaje tym samym obiektem czy substancją,
niezależnie od nowego wyglądu

Teoria umysłu – koncepcje danego osobnika na temat aktywności umysłowej; odnosi się do tego w jaki
sposób dzieci określają aktywność umysłową i jak przypisują celowość i przewidują zachowanie innych

Rozumowanie przekonaniowo- pragnieniowe – proces, poprzez który pojmujemy i przewidujemy

zachowania ludzi na podstawie tego, co wiemy o ich przekonaniach i pragnieniach

Test fałszywych przekonań – rodzaj zadania wykorzystywany w badaniach nad teorią umysłu; dziecko
musi wywnioskować, że inna osoba nie posiada wiedzy, którą ono posiada

Stadium operacji konkretnych – trzecie stadium rozwoju poznawczego według Piageta, trwające od 7 do
11 roku życia, kiedy dzieci nabywają nowych operacji poznawczych i myślą bardziej logicznie na temat
obiektów i doświadczeń

o stałość = te dzieci wiedzą już na czym polega stałość przedmiotów

o logika relacyjna
 seriacja – operacja poznawcza, która pozwala uporządkować zestaw bodźców według
wymiaru ilościowego, na przykład wysokości lub wagi
 przechodniość – zdolność rozpoznawania zależności między elementami w kolejności
serialnej (na przykład jeśli A = B, a B = C, to A = C)
o sekwencja operacji konkretnych
 przesunięcie poziome – określenie Piageta na nierówny rozwój poznawczy dziecka;
niezdolność rozwiązywania pewnych problemów, pomimo posiadania umiejętności
rozwiązywania podobnych problemów wymagających takich samych operacji
umysłowych

3
Stadium operacji formalnych – czwarte i ostatnie stadium rozwoju poznawczego według Piageta, mające
początek w 11-12 roku życia, kiedy to dany osobnik zaczyna myśleć bardziej racjonalnie i systematycznie
na temat abstrakcyjnych pojęć i hipotetycznych zdarzeń

o rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne – w teorii Piageta zdolność myślenia hipotetycznego,

która występuje w stadium operacji formalnych
o rozumowanie indukcyjne – rodzaj myślenia, który wykazują naukowcy, kiedy generują hipotezy,
następnie systematycznie sprawdzane w eksperymentach
 myślenie na poziomie operacji formalnych jest racjonalne, systematyczne i abstrakcyjne
o osobiste i społeczne implikacje myślenia formalnego
 dobra strona: myślenie o tym, co możliwe w życiu, formowanie stabilnej tożsamości,
rozumienie perspektyw innych osób, lepsze przystosowanie do podejmowania trudnych
decyzji i konsekwencji
 zła strona: kwestionowanie wielu rzeczy (autorytetów, tego jak jest, a jak powinno być =
niesprawiedliwość na świecie), za tym może iść buntownicze zachowanie, pogorszenie
nastroju, wraca egocentryzm (mamy wrażenie, że każdy na nas zwraca uwagę)
 wyimaginowana publiczność – wynik egocentryzmu adolescentów; nastolatkowie są
przekonani, że wszyscy naokoło są zainteresowani ich myślami i zachowaniem w takim
samym stopniu, jak oni sami

Społeczno-kulturowa perspektywa Lwa Wygotskiego

Teoria społeczno-kulturowa – perspektywa Wygotskiego na rozwój poznawczy, w którym dzieci

przyswajają wartości, wierzenia i strategie rozwiązywania problemów swojej kultury poprzez dwustronne
dialogi z bardziej rozwiniętymi członkami społeczeństwa

Rola kultury w rozwoju intelektualnym

Wg. Wygotskiego powinniśmy oceniać rozwój z perspektywy 4 powiązanych poziomów w interakcji

dziecka ze środowiskiem:

1) rozwój ontogenetyczny – rozwój osobnika przez całe życie

2) rozwój mikrogenetyczny – zmiany, które zachodzą przez względnie krótki czas, mierzony w
sekundach, minutach czy dniach, w przeciwieństwie do zmian na dużą skalę, konwencjonalnie
badanych w rozwoju ontogenetycznym
3) rozwój filogenetyczny – rozwój na przestrzeni czasu ewolucyjnego
4) rozwój społeczno-historyczny – zmiany, które zaszły w kulturze danego osobnika, w tym zmiany
wartości, norm i technologii, które ta historia wygenerowała

Narzędzia adaptacji intelektualnej – termin Wygotskiego określający metody myślenia i strategie

rozwiązywania problemów, które dzieci przyswajają poprzez interakcje z bardziej kompetentnymi
członkami społeczeństwa (np.: jak Bajcia nauczyła mnie robić notatki)

4
Strefa najbliższego rozwoju – termin Wygotskiego na zakres zadań, które są zbyt skomplikowane, by
dziecko mogło je opanować samodzielnie, ale które mogą zostać osiągnięte przy pomocy i zachęcie
bardziej rozwiniętego partnera

Rusztowanie – proces, poprzez który ekspert, ucząc nowicjusza, odpowiada warunkowo na zachowanie
ucznia w sytuacji uczenia, tak że nowicjusz coraz lepiej rozumie dany problem

Sterowane uczestnictwo – interakcje między dorosłym a dzieckiem, podczas których kształtowane jest
poznanie i sposób myślenia dziecka, kiedy uczestniczy ono z dorosłym lub obserwuje go przy kulturowo
znaczących czynnościach

Nauka niezależna od kontekstu – nauka, która nie ma natychmiastowego znaczenia dla obecnego
kontekstu, jak to ma miejsce we współczesnych szkołach; zdobywanie wiedzy dla samej wiedzy

Rola języka w rozwoju poznawczym

Mowa egocentryczna – określenie używane przez Piageta w odniesieniu do sposobu wyrażania się
młodego dziecka – ten sposób mówienia nie jest społeczny, czyli nie jest skierowany do słuchaczy ani nie
ma być przez nikogo zrozumiany

Mowa prywatna – termin Wygotskiego określający sposoby wyrażania się dziecka spełniające funkcję
samokomunikacyjną i ukierunkowującą myślenie dziecka

Poznawczy system samokierowania – w teorii Wygotskiego to wykorzystywanie mowy prywatnej do

kierowania czynnościami przy rozwiązywaniu problemów