Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 53

FAYYAAN

FILANNOO
DHAMOO?
CARRAA
DHAA?
Malaakuu Tasfaayeetiin
Lakk. Bil. +251907595223 or
+251905061575
Bit. 2015/2023
Innaangoo
NATURAL
REMEDIES
… leaves from the
tree of life
FAYYAAN FILANNOO DHA MOO CARRAADHAA?
“Fayyaan Faaya akkuma jedhan yeroon isaa baay’ee wal Xaxaa fi Dhukkubni Ammayyaa’ee
Keessa jirru keessatti, Waaqayyo waa’ee Fayyaa namaa tiif Yaada guddaa qaba.”

Bara Dhibeen baay’atetti, daawwaan mi’aa’eetti, hospitaalotni dhukkubsatootaan dhiphatetti dhibee


kee kan fayisu daawwaan harkakee keessatti argama kan jedhu caalaa misiraachoon hin jiru.

“Health does not depend up on chance. It is the result of Obedience to Low” MH 128 (“Fayinni
Carraa irratti Kan hundaa’ee miti. Seeraa eeguudhaan kan argamudha malee>” )

S/Ba’uu 15:26 “Jedheesii ati yoo dhageesse Sagalee Waaqayyoo Waaqa kee isa duratti waan tolu yoo
goote abboommii isaas yoo dhaggeeffatte seera isaa hundumaa yoo eegde Misiritti kanan fide
dhukkuba hhundumaa sin ga’u Ani Waaqayyo Waaqa Keetihoo.”

S/Ba’uu 23:25 “ Waaqayyoonis Gooftaa keessan ni Waaqessitu Inni Midhaan kee fi bishaan keeyis
ni eebbisa. Dhukkubas hundumaa sikeessaa nan fageessa.”

Faarsaa 100:3-5 “Inni cubbuu kee hundumaa sii dhiisee Dhukkuba Kee hundumaattiis si Fayisee Si
golboobee. Afaan Kee waan gaariidhaan quubsee, Dargaggummaa keeyis akka joobiraa hin
Haara’a.”

“Fayyaa keenya irratti of eeggannoo guddaa Gochuu fi fayyaa ta’uun waan isinirraa jiraatuuf isaan
kaanis akekkachiisuun hojii Keenya akka ta’e arge, Dhimmoota of dhowwuu adda addaa irratti
akkaataa hojhii, Nyaata Dhugaattii daawwaa fudhachuu irratti matri’achuu fi akekkachiisuu qabna.
Kana yoo Goone waa’ee Waaqayyo daawwaa guddaan bishaan qulqulluu dhibeewwaniif,
Fayyaadhaaf, qulqqullina fi Bashannanaaf fayidaa inni qabu barsiisuutu barbaachisa.” 3SM 280.

“Seera qaamaarra daddarbuun Seera Waaqayyooirra daddaarbuudha. Uumaan Keenya


Kiristoosiidha. Nuti Kan Uumamne isaani. Qaamaa Namaa Sirnaan uumeera. Uumama Cabsuun
fayyaa jireenyaa kan miidhuu raawwachuudhan Waaqayyo irratti dogoggora raawwachuudha.” Letter
Caamsaa, 19, 1897.

“Seera Uumamaa hordofuu dhiisuun Umurii isaanii kan gabaabsan Nomoota Waaqayyoon
hatuun Miidhaa geggeessaniiru. Namumma keenya, Sammuu Kenya ykn Jabina Keenya Seeraan ala
fayyadamuuf Mirga hin qabnu. Wantootni kun tajaajila qulqulluu ta’e Waaqayyoof kennuf ooluu
qabna.” Councel on Health 41, Galatiyaa 5:17 “ Foonni Hafuurri kan jibbu Jaallatahoo Haafurris
foon kan jibbu jaallata. Isaan kunis wal jibbu. Isaan waan jaallatan akka hin goonetti.” Dukkanni,
Dhiphinnii fi Duuti hojii humna mormaati. Seexanni balleessa(Mancaasaa) dha. Waaqayoo garuu
Fayisaadha.

“Namni Fayyummaa qaamaa Fayyadamuudhaaf Seerota barbaachisan


dagachuu/Shillisuurraan kan ka’e dhukkubani dabalaa jira. Sababni bu’aa Hordofsiisaa jira. Nyaata
gaarii Ta’etti gammaduu dideera. Garuu fayyummaa isaa aarsaa gochuun fedhii Nyaata isaatii
guuttateera.” 2SM 411,3.
Seerota qaamaa keenya Ilaalchisee baayootni Jaamummaan dhiifamni godhamuufii hin dandeenye
keessa jiru. Dhalootni Maaliif dadhaboo akka ta’anii fi maaliif baay’ootnni yeroo malee akka du’an
bita galaniiru. Sababa hin qabuu? Waa’ee Beekuma qama namootaa kan dubbisanii fi michoota
isaaniitiif utuu hin hambisin dhibee balleessuufi ykn dhibee salphaa ta’e fayyisuudhaaf summii
ariifatoo hin taane qabataniiru. Sirriidhumatti rakkoo waan kanaa hubachuu hin danda’an. Utuu
hubatan kana hin godhan turan, bu’aa summii kanaa battalatti adda Baasu turan. Garuu dhaabbatni
qaama namaa dhabamsiisuu fi yaalii umamni gootu okkolaa gochuun qaama keessatti sirrtti hojiisaa
hojjetaa jira. Hamminni ykn Jallinni sirreeffachuuf ni Barbaadu. Garuu yeroo Bayy’ee fayyuu Kan
hin dandeenye isa jalqaarra iyyuu hammina fidaa jiru. Namootni Haala kanaan qabaman yeroo Hunda
dhukkubsatoo fi kan muganidha. Garuu dubbii isaanii yoo dhageessan yeroo hunda waan itti
Fayyadamaa turan daawwa galateeffachaa, bu’aa Mataa isaaniif wan argatan isaan kaniis akka itti
Fayyadaman dhageessu. Sababaa fi Bu’aa isaa irraa ka’uun namootni hubatan bu’aa argataniiru
namootni jedhaman fuulaa shuntuuraa, yeroo maras nu dhukkuba jechaa, walii Gala miira dadhabbii
guddaa kan namatti fidan daawwaan fayyummaa kan miidhan waan ta’aniif mirkaneeffachuun ni
danda’ama. Garuu daawwaan baay’ootni itti Fayyadaman hundi fayisuurra akka itti caalu Kan
godhan akka ta’an akka hin argineef iji isaanii Jaameera. Sababa qoricha fudhachuu namootni gatii
hin qabne addunyaa Kana Keessa Lakkoofsaan sadarkaa ol’aanaa qabataniiru. Garuu walumaa galatti
yeroo ilaalamu kan haaran, dheekkamoo, yeroo hunda dhukkubsatoo, jireenya gaddisiisaa kan
jiraatanfi yeroo Hunda obsa isaan Kaanii kan qoran fakkaata. Uumamni to’annaa jireenya Irratti
qabdu dhiisuu waan hin barbaanneef qorichootni summaa’oon Battalatti nama hin ajjeessan , ta’us
qorichoonni kun warra fudhatan(liqimsan) raawwatanii fayyaa ta’aanii hin beekan. 2SM 453.2

Seerri qaamaa uumamaa to’atu akkuma abboommii kurnanii maddi isaa Waaqa biraa waan ta’eef
amalli isaas wal fakkaataadha. Namni Haalaa nama sodaachisuu fi dinqisiisan kan uumamedha.
Uumaan qaama nama hundumaa irratti harka isaatiin seera isaa boceera. Letter, Adoolessa 5,1896.

“Ani Garuu isinan gorsa yaa Obbolootakoo Araara Waaqayyoo Jalatti dhagna keessan akka
dhiheessitanuu qalma jiraataa gootanii qulqulla’aa Waaqayyootti Kan tolu kan isinii ta’u
hojjechuudhaan.” Roomee 12:1

“Yaa Michootakoo ani hundumaarra kan caalu nan kadhadha waan hundumaattu akka sitti tolu
fayyaas akka argattu, Lubbuu Keetti akkuma tole.” 1Qor 10:31

Baayo’tni waan gaafataniif qofa Waaqayyo dhukkuba irraa akka isaan eegutti itti dhaga’ama. Garuu
Amantiin Isaanii gocha qulqulluu waan hin Taaneef Waaqayyo Kadhata isaanii hin fudhanne.
Fayyumma isaanii waan Hin eeggatneef itti fufuun seera Fayyaa cabsaa kan jiranii fi dhibee ofirraa
eeguuf namoota yaalii hin goone dhibee/dhukkuba irraa ittisuuf Waaqayyo dinqii hin godhu. Fayyaa
akka qabaannuuf gama keenyaan waan gochuu qabnu hunda eebba bu’aa qaban akka hordofsiisu
eeguu dandeenya. Fayyaa keenya eeggachuuf yaalii goonu akka nuuf eebbisuuf Waaqayyoon
Amantiidhaan Kadhachuu dandeenya. Kanaan maqaan isaa kan kabajamu yoo ta’e kadhata keenya ni
dhaga’a. Garuu Hunda hojjechuu kan qaban hojiin akka jiru hubadhaa. Maal dhibdeerraa kan ka’e
seera fayyaaf xiyyeeffannaa kennuu dhabuun mataa isaanii dhukkubsataa gochuun isa hordofaa kan
jiran Fayyummasa isaanii eeguuf Waaqayyo raawwatee dinqii hin godhu. How to Live, 54-64.
 Hundumtuu seera Fayyaa ofii eeggannaan eeguudhaan dhibee Ofirraa eeguuf yaalii utuu
godhaniiru ta’ee dhiphina Baay’ee irra fayyuun ni danda’ama ture. Cimaa kana ta’e seera
qulqullinaa eeguu qabu. Baay’otni fayya qabeeyyii ta’anii ofii isaanii fayyummaatti eeguuf of
eeggatoo miti. Xuriin utuu adda hin kutinii fi utuu hin mul’atin qaawwaan qaama keenya irraa ni
ba’u. Gogaan keenya garri bakkee haala qulqullinaan yoo hin eegamne qaamni keenya Xuriin
cuqqaalama. Huccuu uffatnu yeroo baay’ee kan hin dhiqatamnee fi dafee dafee qilleensa kan
arganne yoo ta’ee qaama keessaas utuu nutti dhaga’amuus utuu nutti hin dhaga’amin bifa jiidhaan
kan ba’an xuriin manca’u. Huccuun uffatnu xuriwwan irraa hin qullaa’uu yoo ta’e qaawwan
gogaa keenya keessa jiran xurii isaan baasan xurriiwwan deebi’anii keessatti xuuxamu. Xuriin
qaama keessa gara bakkeetti akka ba’u yoo hin ayyamamu ta’e deebi’anii gara dhiigatti
makamuun kutaalee qaama keenya keessaa irratti fe’amu. Uumamni ofuma isheen xuraawaa
summii kana irraa bilisa gochuuf yummu jettu qaama bilisa gochuuf yaalii ni gooti. Yaaliin kun
ho’ina qaamaa uuma. Ho’insi kun dhukkuba kan jedhu kenna kun ta’ee utuu jiruu dhukkubsataan
bishaan qulqulluu dhuguun uumamni yaalii isheen gootu deggeramee dhiphinni baay’een akka
nama hin Mudanne yookiin ofirraa eeguun ni danda’ama ture. Garuu Baay’otni kana gochuurra
qaama isaanii keessaa wantotni summii ta’an baasurra summii keessa jiru baasurra Summii
Balaafamaa fudhatu. 2SM 460.2

Hojii haara’umsa fayyaa dhiphina Addunyaa kana irraa hir’isuu fi Waldaa Kiristiyaanaa qulleessuuf
karaa Waaqyyo Itti Fayyadamuudha. 9T 112

Saba keenya dhufaatii lammataaf qopheessuuf Gooftaan Kan itti fayyadamu karaa inni tokko 1Tas
5:23. “ Waaqayyos Waaqni Nagaa ofii isaa namummaa Keessan hundumaa haa qulqulleessu.
Hafuurri Keessanis Lubbuu Keessanis, Foon keessanis hundumti isaa Mudaa malee Haa eegamu.
Yummu dhufa GooftaaKeenya Yesuus Kiristoositti.”

“Irra deebi’uudhaan mul’ataan akkan argetti hojiin haara’umsa fayyaa Gooftaan Saba isaa dhufaatii
isaa Lammaffaaf kan ittiin qopheessu kutaa tokkodha. 3T 161.

“Qilleensi qulqulluu, IfaAduu, Of Dhowwuu, Boqonnaa, Sochii qaamaa, Nyaata madaalamaa,


bishaan qulqulluu, fayyadamuu fi humna Waaqayyootti Amanuu Isaan Kanadha dawwaan/ qorichi
sirriin. Tokkoon tokkoo namaa fayina Karaa uumamaa akkamitti akka fayyadamuu qabu hubachuu
qabna. Warra dhukkubsatan akkamittiin akka yaalan akkasumas beekuma kana sirriittti fayyadamuuf
shaakala gochu barbaachisa.” CD 301.3

1. Qilleensa Qulqulluu
“Hafuurri Waaqayyoo na uumeera kan isa hundumaa danda’uus fooliin jireenyaa Naa kennameera.”
Iyyoob 33:4

Qilleensi qulqulluun Marsaa dhiigaa fayyaalessa guddisa, qaama namummaa keenya ni haaressa ni
Jabeessa. Irriba halkanii gaarii ta’e akka argannu godha. Yaada ifaa akka qabaannu fi dandeetti
yaaduu haaressa. Sagalee Fayyaa guutuu ta’e akka qabaannu godha. Gammachuu qaama keenya akka
dabalu godha. 1/3ffaa kan ta’u xuriin qaama keenya keessa akka ba’u godha.
Haaal adda ta’een kutan ciisichaa sirriitti qilleensi Keessa naanna’uu qaba. Qilleensi Kutaa kana
Keessa Jiru ifaa fi qilleensaaan Fayyaalessa godhamuu qaba. Foddawwan guyyaa hunda yeroo
Baayeef Bana ta’uu qaba. Golgawwan gara moggaatti butamanii Kutaan sirriitti qilleensa argachuu
qaba. Qulqullummaa qilleensaa kan faalu wanti Kamillee Yeroo Muraasaaf illee yoo ta’e hafuu hin
qabu. 2SM 462.3

Maatiin baay’een gocha mataa isaaniin fidaniin dhiphatu. Kutaa Ciisichaa isaanii halakanii tokkoof
illee ga’aa kan hin taane kutaawwan dhiphaa waan ta’aniif. Isaan garuu Kutawwan xixiqqoo kana
torbanootaaf, Ji’ootaaf, Waggootaaf qabatu. Qilleensi kan galchuu qaawwi Xiqqoon ni cufatu. Qaama
isaanii Keessaa Somba isaanii fi qaawwa gogaa isaaniitiin kan ba’an xuriiwwan summaawoon
hamma isaan faalutti qilleensuma sana deebisanii haafuura baafatu. Namooyni Kun yeroo Muraasaaf
manaa ba’anii turanii deebi’anii galuun dhimmicha qoruun kutaan Isaanii cufamee jiru keessa jiru
Fayyaalessa ta’uu dhiisuu kan Mirkaneeffachuu ni danda’u. kana booda somba isaaniin
harganuudhaan gara dhiiga isaaniitti xuriiwwan dabarsan hubannoo ni qabaatu. Fayyummaa isaanii
haala kanaan namootni Midhaan dhukkubaa isaani ni qabata. Hundumtuu ifaa fi qilleensa samiin kan
kenne kennaa qaalii ta’e kana akka waan tokkootti haa Lakka’an. Eebbawwan kana akka diinatti
lakkaa’uun akka hin seenne gochuu hin qaban.” 2sSM 462.4

“Tajaajila Ciisichaaf Kan oolana Manneetiin gurguddoo guyyaa fi halkan qilleensi akka keessa
derddeebi’uu godhanii qopheessuutu irra jiraata. Garuu Kutaa hirriba isaanii qilleensi akka hin galle
namootni godhan ariitiin gocha isaanii jijjiiruu jalqabuu qabu. Sadarkaa Sadarkaan qilleensi akka
galu gochuun qorri kamillee akka hin arganneetti banaa fi ganna hunda kutaa isaanii qilleensi akka
nanna’uu hamma danda’anitti hamma isaa dabaluu qabu. Sombi nagaa qabaachuuf qilleensa
qulqulluu argachuu qaba.” 2SM 463.1

“Kutaa qilleensi ga’aa hin taane keessa namootnii ciisanii bulan ka’umsa isaa yoo wallaalan illee
ganama yommuu ka’an guutummaan qaama isaanii dadhabbii fi ho’I utuu itti dhaga’amuu dammaqu.
Sababni kanaa qaamni guutummaan qilleensa ga’aa barbaadaa ture waan hin arganneefi. Namootni
baay’een ganama yummu ka’an bishaan baaldiitti naqatanii Ispoonjiidhaan akka barbaachisummaa
isaatti harka isaaniin dhiqachuudhaan faayidaa arataniiru. Kun qaama isaanii Isa Xurii qulleessa.
Kana booda uffannaa halkan uffatanii bulan tokko tokkoon kaasuun qilleensatti baasuu qabu.
Foddaan Banamuu qaba. Golgaan gara cinaatti butamuu qaba. Guyyaa guutuu yoo godhamuu baate
illee Sa’aatii baay’eedhaaf Mana ciisichaa keessa qilleensi akka gaaritti keessa deddeebi’uu qaba.
Bifa kanaan Siree fi uccuun siree irraa akka gaaritti qilleensa argachuun xuraawwan Kuticha keessa
haa ba’an.” 2SM 463.2

Qulqullina Naannoo

“Mi’I kee wajjin gomoo fudhadhu ala yummu teessu naannoo isaa ittiin qotuudhaaf. Isasa baaftes
biyyoodhaan qadadi. Waaqayyo waaqni kee iddoo bultii kee keessaa in deema’oo si oolchuudhaaf
diina Kees harkakee keessa buusuudhaaf. Iddoon buufatakeess qulqulla’aa haa ta’u waan saalas si
keessaatti hin argamnetti fuula isaas sitti akka hin deebifnetti.” S/Deebii 23: 13-14

Qulqullina Dhuunfaa
Seerri Fayya Hundumtuu of eeggannaan Abboomamuun dhibee ofirraa ittisuuf yaalii utuu godhaniiru
ta’ee dhiphina baay’ee irraa fayyuun ni danda’ama ture seerri qulqullinaa ciminan eeguu qabu.
Baayyotni Fayya qabeeyyii ta’aanii fayyummaaa ifii isaanii eeguuf of eeggatoo miti. Xuriin addaan
utuu hin mul’atin qaawwa qaamaa keenyarraa ni Ba’u. Gogaan Keenya garri Bakkee qulqullinaan
yoo hin eegamne qaamni keenya xuriidhaan cuqqaalama. Uccuun uffatnu Yeroo baay’ee kan hin
miicamnee fi dafee dafee qilleensa Kan hin hin arganne yoo ta’e qaama Keessa utuu nutti
dhaga’amuus utuu nutti hin dhaga’aminis bifa jiidhaan Kan ba’an xuriidhaan manca’u. Uccuun
uffatamu xuriiwwan kana irraa yoo hin qulqulla’an ta’an qaawwan gogaa keenya keessaa jiran xuriin
Isaan baasan deebi’anii keessatti xuuxamu. Xuriin qaama keessaa gara bakkeetti akka ba’u yoo hin
godhamu ta’e deebi’anii gara dhiigatti makamuudhaan kutaalee qaama Keenyaa keessaa irratti
fe’amu/ ba’aa itti ta’u. Uumamni ofuma isheen xuraawaa summii kana irraa bilisa gochuuf yummu
jettu qaama bilisa gochuuf yaalii ni gooti. Yaaliin Kun ho’ina qaamaa uuma. Ho’insi qaamaa kun
maqaan isaa dhukkuba jedhama. Kun ta’ee utuu jiruu dhukkubstaan bishaan qulqulluu dhuguun
uumamni isheen gootu utuu deggeramee dhiphinni baay’een akka nama hin mudanne ykn ofirraa
ittisuun ni danda’ama ture. Garuu Baayyotni kana gochuurra qaama isaanii keessa wantoota summii
ta’an baasurra summii keessa jiru baasurra summii balaafamaa fudhatu. 2SM 460.2

Walumaa galatti qulqullina Kan argamsiisan bu’aawwan barbaachisoo ta’an maatiin hundi utuu
hubataniiru ta’ee xuriin hundi qaama keenya keessa fi mana Keenya keessaa balleessuuf yaalii adda
ta’e ni godhu ture. Yaalii isaaniis gara mooraa isaaniitti bal’isu turan. Baay’otni biqila atortoraa
mooraa isaanii Keessatti callisaniitu dhiisu. Isaan kun dhibee attamii akka qaban itti hin dhaga’amne.
Wantootni tortoraan kun qilleensa kan summeessu foolii utuu addaan hin kutin gadi lakkisa.
Qilleensa qulqulluu hin taane yoo ofitti fudhannu immoo dhiigni keenya ni summa’a. Sombi ni
miidhama. Qaamni guutummaan dhukkubsataa ta’a. Wantootni tortoraan kanaan qilleensa faalamaaa
harganuun/fudhachuun wanti mul’atu hunduu kan agarsiisu/Kan Mul’isu dhukkuba namatti fida. 2SM
460.3

2. Ifa Aduu
Ifni Aduu Dhiigni akka socho’u godha. Dhiigni Oksiijinii akka geejjibu haaressa. Dhiibbaan dhiigaa
gara fayyummaa sirrii ta’etti akka socho’u deggera. Seelotni dhiiga Adii akka dabaluu fi Jarmoota fi
Seelota Kaansarii Humna balleessuu danda’u dabala. Onneen dhiiga karaa sirrii ta’een akka raabsu
godha.

Heemoogiloobiniin pirootiniin akka guddatu fi humna dhibee ofirra ittisuu guddisa. Ifni aduu
sukkaara dhiigha keessaa baay’ee xiqqate dabaluu, kan baay’ate immoo akka hir’atu gochuun
sadarkaa sirriitti akka dhufu deggera. Humna Kolestiroolii qaama keessa 30% akka hir’atu fayyada.

Addunyaa Kanarraa lubbuu qabaeeyyiin jiran kan jiraatan Aduu irratti maxxaneeti. Aduun yoo hin
jiru ta’e waayyuu jiraachuu Hin danda’u.

Qaama irratti ifa Aduu Jiraachuun hamma argansuu gadi buusa. Kana booda hargansuu keenya suuta
jedha, Gadi Fagoo fi Caalamaatti salphaa akka ta’u godha. Boqonnaan dha’aa onnnee hir’isa. Sochii
qaamaa booda gara idileessaatti saffisaan deebi’a. Ifni Aduu dhiignii Oxsiijinii hamma inni qabu
dabaluun geejjibuun gara sirna seelota keenyaatti deebisa. Ifni aduu ifa Aduu irratti altiraavayleetii
yeroo tokko qofa illee dhiiga kee keessa Oksiijinii jiru daran dabala.

Namni tokko sochii qaamaa idileen ifa aduun wal qabatee baay’otni faayidaa argatan daran olaanaa
ta’uu xiyyeeffaannaa kan harkisuudha. Fakkeenyaaf dadhabbii hir’isuu fi dandeetti mataa ofiin
hojjechuu guddachaa adeema. Ifni Aduu fi Sochiin qaamaa dhiignii fi hirreewwan qaama keenyaa
Oksiijinii hamma isaan qabaatan dabala.

Ifni aduu jabina onnee dabala. Hirreewwan qaama keenya hunda irrattidhiigni dabalataa waan fiduuf
hamma fiduuf hamma dhahannaa onnee hir’isa. Onneen kee yeroo muraasa gidduutti caalmaatti akka
boqonnaa argatu taasisa. Ta’ees garuu edda aduun dhihee booda guyyaa baay’eef giddu galeessaan
kan fudhatu 39%n dabala. Namootni baay’een dhiibbaa dhiigaatiin dhiphatu. Garuu Guyyaa hunda
qaama irratti ifa Aduu fudhachuun ni hir’isa. Sombi qofti giddu Galeessaan 8% dhiibbaa isaa ni
hir’isa. Ga’umsa sochii qaamaa wajjin yummuu walitti dabalamu immoo 15% hir’isa. Kutaan Ifaa fi
qilleensa hin arganne jidhiinsa uuma. Siree fi uffatni siree jiidhiinsa waan harkisuu fi kutaa kana
keessa qilleensi hin arganne jiidhinsaan yoo hin qulloofne summaawaadha. Wantoota ammayyaawoo
fi kutaawwan fayyaa miidhan kana Keessa rafuun dhibeewwan adda addaa fideera. Wantoota Haara
faashinii hordofuu duwwaa dhaadachuu caalaa faayyaadhaaf gatii kan kennan maatiin mana isaanii
Kutaa hundumaa keessa guyyaa hunda sa’a baay’eef qilleensi akka galuu fi ifni ga’aan akka galu ni
godhu. Garuu baay’otni ammayyyummaa waan hordofaniif garba isaanii waan ta’aniif
ammayyummaa ala ta’uurra dhibeedhaa fi du’a fudhachuuf fedhii qabaatu. Jireenyi ammayyummaa
hordofu ni jira. Kanarraa ka’uudhaan dhibeen isaan qabata. Summii ammayya’aan wallaanamu,
dhumarrattis du’a ammayya’aa du’u. 2SM 462.2.

Lubbuun qilleensa keessa jiraachisuun qaamaafi Sammuudhaaf gaariidha. Fayyumma haaressuuf kan
fudhatamu qabu Daawwaa Waaqayyooti. Qilleensi qulqulluu, bishaan qulqulluu, ifni Aduu, Bakki
Uumamaa Miidhagaan namoota dhukkubsatan fayyummaa isaanii karaa uumamaa daandii ittiin
deebisaniidha. Dhukkubsatoota ifa Aduu ykn Gaaddisa mukeetii keessa teessisuun maallaqarraa gatii
guddaa qaba. 7T 85

“Iddoon Bultii keessummaa tajaajila itti aanuuf kutaawwan itti yaadamanii sadarkaa wal qixaatti
qabamuu qabu. Akkuma kutaawwan ciisicha kan biroo qilleensi fi ifa Aduu qabaachuu qaba. Eenyuu
kutaa ifni Aduu hin seenne keessa rafee ykn iddoo ciisicha huutuu guutummaatti qooraa hin taane irra
yoo rafe fayyummaa irratti, darbees lubbuu balaa irra buusa. MH 275

Gaaddisa naannoo manaa jiranii fi gobbuu kan ta’an manaatti Baay’ee kan siqan qoraattiwwan
qilleensa bilisaan qilleensa’uu waan dhorkaniif carallaa ifaa haala ga’aa ta’een akka hin qaqqabneef
waan dhorkaniif fayyadhaaf mijataa miti. Kana Irraa ka’uun mana keessatti jiidhinni walitti qabama.
Keessumaa immoo waqtii gannaatti kutaa ciisichaa keessatti jiidhinni waan walitti qabamuuf
namootni siree Kanarra bulan dugda kutaa, dhibee Nervii Sammuu fi dhibee Sombaatiin dhiphatu.
Kun gara dhumaatti daranyoo Sombaa nama qabsiisa. Baalli Mukeetiibaay’een baayinaan ni harca’u.
Baalotni Kun dafanii walitti qabamanii yoo gatamuu baatan tortoranii qilleensa Summeessu. Nannoo
mukeetii gargar fagaatanii jiranii manni jiru mooraaan biqilootaa miidhagfame maatiidhaaf
gammachuu fiduuf dhiibbaa gaarii qabaata. Biqilootni kun haala gaariin yyo kunuunfaman fayyaa
irratti Miidhaa tokkoyyuu hin geessissan. Yoo danda’aame bakka ol ka’aa qooraa ta’e irratti manni
jireenyaa haa ijaaramu. Manni Bakka bishaan kuusu irratti yoo ijaarameefi bishaanichiyeroo
murtaa’eef turee yeroo booda kan gogu yoo ta’e qilleensa Summaawaa ta’e uuma. Bu’aan kanaa
dhibee akka busaa nam roqomsiisu qorra fi ho’ina qaamaa, Madaa’uu qoonqoo, dhibee sombaafaa
fida. 2SM 463.3

Gaarii ta’ee akka turuuf kan barbaachisan eebbi ifaa fi qilleensaa fi haala gaarii ta’een jiraachuuf
jecha fedhii shaakala qulqullinaa yoo barbaachisee, namootni dhukkubsatan haala baay’ee isaan
barbaachisuun yoo wal cina qabamee ilaalame baay’ee isaan barbaachisa. How to Live.60

“manni Keessan kan mi’aa’uu fi kan namatti tolu akka ta’u yoo feetan qilleensaa fi ifa aduun
qulqulluu godha. Golgaa Ulfaatoo dhiisaa, foddawwan Banaa, dukkana dhabamsiisuu fi
qulqulluu kan ta’e ifa aduutti gammadaa. 2T 527

3. Of Dhowwuu
“Kan Dhama’us hundinuu Hundummaattu ni dammaqa ofis hin eeggata…” 1Qor. 9:25

Qaamni fi Sammuun fayyaa ta’ee akka turuuf sagalee sirrii ta’e Dhageessisuuf yeroon amma. Fayyaa
dhabuun Salphaadha. Garuu fayyaa dhabame deebisanii hareessuun rakkisaadha. RH,23 1884

Fayyaan Qabeenya guddaadha. Namoota du’aniif qabeenyaa qabaachuu qaban hunda caalaa
qabeenyaadha. Qabeenyi kabaja ykn barnoota bituu ni danda’a. Fayyaan gammachuun bituun hin
danda’amu. Christian Edu. 716

Nyaachuu fi dhuguun akkasumas Uffata barbaachisaa hin taane Sammuu kan mancaasurraa iyyuu
onnee Mancaasa. MH. Onk,1, 1871

Qaamni Dhukkubsate dhibee Sammuu fida, akkasumas kennaa qulqulluu sammuu fi onnee keessa
jiru akka xuraa’u godha. MH. Onk,1, 1871

Duuka buutota kiristoos ta’anii kan dubbatan hundinuu Caalmaatti ofii Isaanii irratti qaama isaanii
Karaa Sirrii ta’e daandii fauyinaan akka tajaajilan dirqamni akka isaanirra jiru dhimma samiidhaa
Sammuu Isaaniitiif ifaa ta’uutu irra jiraata. 2T 522-523

Amanuu dhabuu ykn Haraamummaa jechuun of to’achuu dhabuu, waan gaarii ta’e humnaa olitti
fayyadamuu fi qaamaf Balaadha waan jedhametti fayyadamuudha. Jireenyi Shaakala hundumaa
jechuun nyaataan, hojiidhaan, hirribaan, qorannaa fi Uffataan Kan Raawwatamuudha. Guutummaa
guututti foon xuraa’oo ta’anii fi kan akka alkoolii miidhaa kan qaban of keessatti qaba. Oomishi
tamboo, Shaayee, buna fi Kookaa dhugaatiiwwan kaaffiinii qabanii hammata. Seera fayyaa kan
cabsuun bu’aan isaa balaa guddaa kan qabuudha. Jallinni Addunyaa Kanarra Jiran hundumtuu
ka’umsi isa kanaadha. Temperance 165

Qaamni keenya qabeenya Waaqayyooti. Inni kan argame Uumamaa fi Fayyinaani. Gochi waan
hundumaa seraan ala ittiifayyadamuun Waaqayyoon gaddisiisuudha. CD 16.

FEDHII NYAATAA
Bara nohiitti firdiin Addunyaa Kantti akka dhufu kan godhe cubbuun bara keenya keessas ni jira.
Hamma dhalaaniifi Dhiironni nyaataa fi dhugaatii Humnaan olitti waan fudhataniif albaadhotaa ykn
Nyaattubee fi machooftuu ta’anii jiraatu. …. Cubbuun Albaadhummaaa fi machii Sodom keessa kan
Jiraatan hamaa fi gaarii kan ittiin adda baasan dukkaneessa. Sababa kanaaf yakki Magaalatti keessatti
hojjetamu warra dhalaa fi dhiirota biratti Gammachuu ta’aa dhufe. CD 23.2

Asirratti Kiristoos barumsa Baay’ee barbaachisaa nuuf Kenne deemera. Akkaata Nyaataa fi
dhugaatii Keenyaa isa guddaa godhee fudhachuun balaa inni fuula keenya dura nuuf kaa’eera. Fedhii
Nyaataa fi dhugaatii daangaa hin qanbe miidha inni fidu nu agarsiiseera. Humna gaarii fi hamaa ittiin
adda baafnu dadhabsiisuun.

Kanarraa ka’uun cubbuun cubbuu ta’uun ta’uun isa nutti hin mul’atu. Yakki akka salphaatti ilaalamuu
fi qajeelfamoota gaarii ta’anii fi miirri hamma badutti fedhiin sammuu to’achuun Maqaa Waaqayyo
arrabsu. Ka’umsi Kanaa hundumtuu Humnaan olitti Nyaachuu fi dhuguudha. Gochi Kana fakkaatu
Yeroo dhufaatii Kiristoos Isa lammataatti akka ta’u nutti himameera. CH 24.1

Yoom nyaachuun akka Nurra jiruu fi yoom nyaachuu akka nurra hin jirre, yeroo nyaata murta’aan
Fayyummaa qaama keenya fi boqonnaa sammuu Keenyaaf Baay’ee barbaachisa CHBH. 50

Yummu Nyaannu:- Ciree: akka mootiitti, Laaqana: Akka hiriyaa waliinii, Dhihaana: Dinaaf

Gara Siree utuu hin deemin garaachi keenya duwwaa ta’uu qaba. Nyaata keenyatti Ashaboobaayisuu
hin qabnu. Akka qorannoon mirkanaa’eetti sababni Kaansarii garaachaa kan ta’e tokko nyaata
Ashaboon itti baay’ate Nyaachuudha.

Yeroo tokkotti gosa Nyaata baay’ee nyachuu hin qabnu. Nyaatni akka hin daakamne godha. Qaamni
Keenyaa nyaata gosa 3-4 qofa keessummeessuu danda’u. Nyaata Baay’ee daakuuf yeroo baay’ee
fudhata. Kanarraa ka’uun Miirri dadhabbii fi hirriba keessatti kufa.

NYAACHUU DHUGUU

Nyaanni bishaaniin liqimfamuu hin qabu. nYaata waliin bishaan kamiyyuu hin barbaachisu. Nyaata
waliin dhangala’aa fudhachuun bulla’insa nyaata irratti baay’ee rakkisaadha. “ Kunoo kun cubbuu
obboleettii kee Sodoom ture. Koorri albaadhummaan Gabiinis hin jiru dhiisunis isheedhaaf intaloota
isheetti yakka ta’ee harka dhibameetiif deegaas hin jabeessine. R.Hisqeel 16:49

OF DHOWWUU JECHUUN MAAL JECHUUDHA?

Qixatti Mataa ofii to’achuu. Shaakala fedhii daangaa qabu. “Waan nama miidhu guutummaa
guutuutti dhabamsiisuu fi kan nama fayyadu immoo qixatti fayyadamuu jechuudha. Hin ta’u ykn
diduudha ykn mormuudha.” Ammas Waaqayyo jala bulaa . Seexanaanis mormaa Innis isin dhiisee ni
baqata. Yaaqoob 4:7

“Lubbuu balleessuudhaaf kiyyoon seexanaa baay’ateera. (kiyyichi eessa akka Jiru utuu beekatani
akkamitti akka dhabamsiiftan ni beektu) Sodaa gooftaatti qulqullummaatti kan deeman of dhowwuu
baruu qabu. (OF DHOWWUU BARUU JECHUUN HIN TA’U JECHUU BARUUDHA.) Fedhii
keenyaa fi hawwii keenya kutaa Ol’aanaa kan ta’e sammuu keenyaaf bitamuu qaba.” DA 101
“Mataa ofii to’achuu baruun sammuudhaafi jabina hafuuraaf murteessaadha. Kunis dubbii dhugaa
Waaqayyo akka hubannudha. Jireenya keenyaan akka shaakallu nu gargaara. Sababii kanaaf mataa
ofii to’achuun (Of Dhowwuun ) dhufaatii Kiristoos isa lammataaf Namoota qopheessuun hojii
hojjetuun bakkicha argata.”

“Yeroo nyaata murta’aa ta’e qabaachuun baay’ee barbaachisaadha. Nyaanni kamiyyuu yeroo
murta’aa qabaachuu qaba. Yeroo Nyaatas murta’aa ta’etti hamma barbaachisu haa nyaatamu, kana
booda amma yeroo nyaataa itti aanutti waan kamiyyuu fudhatamuu hin qabu. Baay’otni jiru utuu hin
barbaachisin kan nyaatan. Kun sababni isaa hamma fedhii isaanii to’achuu waan hin qabneefi.” CD
179.5

“Fedhii dheebuu baasuuf qofa nyaachuun seera uumamaa irraa daddarbuu ykn cabsuudha.” Dhuga
ba’umsa maxxanffame hagayya,30,1896.

“Yeroo biyya mootiin kee kan warra Ulfina qabootaa ta’ee ati kan galateeffamteedha. Sooreessoonni
Keeyis yeroo misiritti Kan nyaatanuu Jabeenya fi Albaadhummaafis miti. Lallaba 10:17 Cubbuun
Albaadhummaa fi Machii gosa tokkoodha. Humnaan Olitti Nyaachuu fi Alkohoolii dhuguun sammuu
Mancaasuudha. Kiristoos yummu lafa Kanarra yeroo fedhii Nyaataa isaa ajjeesuuf(to’achuuf) lafa
honaarra guyyaa 40’f some. E.G.White Nyaataa fi gosa Nyaataa fuula 131

Namootni fedhii nyaataa isaanii to’achuu yummu dadhaban miirummaan akka isaan to’ate kan arge
Seexanni, salphaatti to’annoo isaa jalatti kufuu akka danda’u ilaaluudhaan sabni wantoota dhorkaman
akka kajeelan godhe. Abbaa Dhibee fi Dhiphinaa kan ta’e Seexanni inni nama irratti Miidhaa
aggaamuun milkaa’ina guddaadhaan hojjechaa jira. Hewaan Ija muka dhorkamee akka nyaattuuf
yeroo dogoggorsee kaasee namoota fedhii Nyaataatiin qoruudhaan gara cubbuu guddaa ta’eetti
geggeessaa jira. PP. 428.

“ Seerota kana cabsuun kan hin jijjiiramne Seera Waaqayyoo Cabsuudha. Adabni Isaas itti fufee
jira.” RH. Oct, 16,1883

“Gammachuun Keenya ykn Dhiphinni keenya Hundi seera uumamaaf abboomamuu ykn dhimma
Abboomamuu dhiisuuti.” 3T 161.

“Dhukkubni Kan inni dhufe Seera Fayyaa Cabsuudhaani, Seerota uumaama cabsuudhaani.” 3T 164

“Wanti Seera uumamaa wajjin walitti bu’u hundi Rakkoo Fayyummaa lubbuu fida.” RH. Jan,
25,1881 “Fayyummaa Sammuu Calaqqisiisuuf qaama dandeetti Gaarii qabutu barbaachisa. ChEd 17

Waaqaayy Seerota yaada keenya keessa kaa’e of eeggannaan ittiin geggeeffamuun fayyummaa kan
mirkaneessurrayyuu seera isaa hin diigu.

“Bu’urri jabina ofii fooyyeeffachiuu kan ta’e seera Waaqayyooti. Seera Kanaaf abboomamuu
keenya ifaa kan ta’e daandii adda ta’een agarsiifamuu qaba. Bu’uurri qajeelfamichaasaba
duraatti eegamuu qabu. Inni akka seera Waaqayyoo isa bara baraatti lakka’amuu qaba. MH
129 ????

“Dhuma dubbii jedhameekana hundumaa isaa kottaa ni dhageenya … Lall 12:13-14


1Yohaannis 3:4, Roomee 3:20, Maat. 19:17, Faarsaa 119:1

4. BOQONNAA

Boqonnaan Kan qaamaas kan hafuuraas fayyummaadhaaf baay’ee murteessaadha. Hojii


hundumaarraa Boqochuu ilalchisee hojii jijjiiruu fayyummaa isaa tokkoof faayidaa ta’uu danda’a.
Fakkeenyaaf Hojii Sammuu irraa gara hojii qaamaatti Jijjiiruu barattootaaf fayyadamtoota taasisuu
danda’a.

Macaafni qulqulluun waa’ee Boqonnaa Hafuuraa burqaa Isaa dubbata.. Maatiwoos 11:28-29

Boqonnaa Qaaamaa

1/3ffaan bara jireenya keenyaa boqonnaadhaan dhuma. Yeroo hirribaatti tajaajilli sammuu fi
tajaajjilli qaamaa ni haara’a. Yeroo hirribaa gaariin halkan walakkaa dura yeroo yeroo hirribaa
jirudha. Hirriba gaarii argachuuf sa’atii 4:00 dura rafuu qabna. Yeroo hirribaa gaarii argachuuf
garaachi keenya hojii irraa boqochuu qaba. Kana gochuu yoo barbaanne rafuun dura sa’aatii 3:00
dursinee hirbaata keenya nyaachuu nu barbaachisa. Hirriba gaariin yeroo hirribaa Sa’a 8:00 -10:00
rafuu qabna.

Boqonnaa Gaarii kan qabu hirriba rafuu

 Kutaan ciisicha Keenyaa Ibsaan kan hin ifne, qilleensi gaariin kan galu ta’uu qaba.
 Irbaata keenya utuu hin rafin dura sa’a 3:00 dursinee nyaannee garaacha keenya duwwaa
gochuu.
 Sochii qaamaa rafuu keenya dursinee dhaabuu qabna.
 Waaqayyootti nagaa qabaachuuf Sammuun keenya iftoomina fi nagaa qabaachuudha.
 Yaada kamirraa iyyuu dhiphina irraa bilisa ta’uu qabna.

Hirriba ga’aa dhabuu keenyaa irraan kan ka’e rakkoolee dhufan:- Aarii, dagunnaa, Jallina,
dunquqqaa’uu, dhibee ofirra ittisuun qaama keenya dadhabaa ta’uu fi kkf dha.

Boqonnaa Hafuuraa

“Nagaa Koo Isiniifan dhiisaa…. “ yoh 14:27

Sammuun cubbuu irraa boqochuu barbaada. Haalli sammuu Baay’ota kan hubachuu hin dandeenyeen olitti
fayyummaa irratti dhiibbaa guddaa bulcha.

“Dhiirotni baay’een kan isaan dhiphatan dhibeewwan sababa dhukkubbii sammuuti. Dhiphinni, walii galtee
dhabuu, gaabbii, miirri balleessummaa ofitti amantaa dhabuun jireenya hojii balleessa, ni maraacha, du’as
fida.“ MH 241.1

Gosoota boqonnaa 3tu jira.


1/ Guyyaa 7ffaa Sanbtaatti Boqochuu. Ibiroota 4:4, Isssay 58:13-14, Ba’uu 20:11,
SDA Blieve 263 irratti “… torban guutummaa waa’ee Sanbataa Yaadaa turuu qabna. Guyyaa Sanbataa
qulqullisinee eeguudhaaf qophaa’uu qabna. Torbanicha gidduuttis yoo ta’e namummaa keenya kan
barbaachisuun olitti dadhabsiisuu hin qabnu. Torbanicha keessatti yummu hojii hojjetaa turru yoo garmalee
dadhabne Sanbata kabajuun Keenya bu’a qabeessa ta’u. ” Uumama 2:2-3, Uumama 28:8-11

2/ Boqonnaa Sammuu fi Qaamaa

Maatiwoos 11:28-30

3/ Boqonnaa Barabaraa : 1Ximo 1:17, Isssay 66:23

5. Sochii Qaamaa (Excercise):-


Sochiin qaamaa qaama keenyaafi Guddinaa fi jabinaaf murteessaadha. Namootnni baay’een sochii
qaamaa guutuu dhiisuu irraan kan ka’e ni du’u. Waaqayyo burqaa jabina hafuuraati. Dadhabaadhaaf
humna kan kennu warra Salfiidhaafis humna kan dabalu…..Isaayyaas 40:29-31

“Namootni dhukkuffatoon guyya hunda hirree isaanii sosochoosuu qabu. Dhiirris dhalaanis
bakkeedhaa yummu hojii hojjetan Sammuun isaanii fi lafeen Isaanii ni hojjeta, akkasumas
hirreewwan keenyas karaa madaalawaa ta’een. Dadhabbii fi Mudhukaa’uuntu bada. Fayyummaan
bakka dhukkubaa qabata, akkasumas bakka dadhabinaa jabinaan bakka buufama.” MH 297

Sosochii Gaarii

Sosochiin ganama godhamu bilisummaatti qaxalee ta’uu jajjabina mijataa kan ta’e qilleensi
samiirraa ni argama ykn naannoon keenya, fuduraalee xixxiqqoo fi Ashaakiltiiwwan biro
kunuunsuun Sochii Dhiiga fayya qabeessa ta’eef baay’ee murteessaadha. Fayyummaa Ujjummoo
dhiigaaf baay’ee barbaachisaadha. Kun diilalla namarraa ittisuun dhangala’aa sammuu, kale, fi
Sombaa akkasumas Kumaatamatti kan lakka’aman dhibeewwan kan biro irraas nu eega. Healthy
Living 130-131

Qilleensaa Naannoo Keessatti Sochii qaamaa barbaachisaa ta’e namootni godhan walumaa galatti
fayyaalessa kan ta’e tatamsaasa qaamaa dabalatee dargaggootni dhiiraa, dhalaa fi maanguddootni
fayyaalessa kan qabanii fi hirmaattota dammaqoo ta’u. Hamma danda’ametti shaakala sochii
qaamaa godhan sammuu qabaachuu qabu. 2T 526

Qajeelfamoota Gahumsa Fayyummaa

Guyyaatti Yoo xiqqaate daaqiiqaa 30,f sochii qaamaa Idilawaa ta’e gochuu qabna. Sochiin qaama
kan daddammaqsu saffisaan tahuu qaba. Garuu cimaa(baay’ee) tahuu hin qabu. Hirreewwan qaama
keenyaa hundi karaa fooyya’aa ta’e akka hojjetaniif(fknf miillaan deemuu ykn biqiloota kunuunsuu)
Sochiiwwan qaamaa adda addaa gochuu qabna.

Faayidaa Sochii Qaamaa

Hojii dinqii fi dinqisiisaa uumama keessatti hojiiwwan ka’aman raaawwachuuf sochiiwwan keessa
turuu qabu,… Sochiin qaamaa dhibuun ka’umsa Dhukkubootaati. My Life today 130.

1. Sochiin Qaamaa Lafeedhaa fi hirreewwan Jabeessa.


2. Sochiin qaamaa sochii dhiigaa karaawwan armaan gadii dabala.
 Sochiin qaamaa faayidaa Sombaa dabala.
 Onneen dhahannaan isaa hundumaa Keessatti dhiiga hedduu akka raabsu godha.
 Lakkoofsa dhahannaa onnee akka hir’atu godha.
Sochiin qaamaa ga’umsa qabu faayidaa Onnee dabala. Hirreewwan onnee Keenyaa cimaata’a.
Baayinni dhahannaa onnee Ni hir’ata. Namni sochii qaamaa godhu dhahaannaan onnee nama sochii
qaamaa hin goonee gadiidha. Fakkeenyaaf dhahannaan onnee daqiiqaa 60-70 dhikkisa isaa akka gadi
hir’isu godha.(Daqiiqaa Keessatti dha’annaa 10dha) Guyyaa Keessatti Onneen 14000 caalaa
dhikkifatannaa irraa akka baraaramu godha.

 Sochii qaamaa yummu goonuhiddi dhiigaa onneedhaa lakkoofsaanis hammaanis


(baayinaanis ) hamma brbaachisu ni dabala.
Sochiiwwan qaamaa bu’a qabeessummaa hiddoota qaama keenyaa ni dabalu.

Wayita sochii qaamaa goonu hirreewwan harka keenya keessa jiruu fi hirreewwan Miilla keenya
keessa jiran Onneen dhiiga sirriitti akka Sochooftu, hidda qaamaa dabaluudhaan dhiiga bilcheessuun
dhiigni akka tamsa’an gargaara.

3. Sochiin dhiibbaa dhiigaa ni to’ata. Dhiibbaa dhiigaa ol aanaa hir’isuuf gargaara.


4. Ga’umsa Sochii qaamaa dulloomaa Adeemsa isaanii qabbaneessa. Gocha Sochii jirenya
guyyaa guyyaa fooyyessa.
5. Ga’umsi sochi qaamaa ulfaatina qaamaa ni hir’isa, baay’ee furdaa hin godhu.
6. S ochiin qaamaa sirna dhibee ofirraa ittisu qaama jabeessa. kunis qaamni humna dhibee
damdammachuu akka qabaatu gargaara.
7. Sochii qaamaa gochuun dhiphina hir’isa. Akka boqotan(haara galfatan)gargaara.
8. Sochiin qaamaa “intiipefiinii” sammuu farra dhiphinaa(neurotransmitter) sammuu keenyaa
dabaluun sammuu haaressa.
9. Sochiin qaamaa faayidaa qabeessuummaa sammuu fooyyessa. Iftoominni yaadaa ifaa akka
jiraatu godha.

“ga’umsi sochii qaamaa qabaachuu dhiisuun dhiigni baay’en gara samuutti akka galu godha.
Madaallii Sochii dhiigaa jeeqa. Sammuu Keessa dhiigni baay’een akka galu godha.”

Dhibeewwan Sochii qaamaa nurraa Ittisu

“Koorniinii” dhibee Onnee, Dhiibbaa Dhiigaa, furdina, Ostiyoporoosisii, dhibee sukkaaraa, hirriba
dhabuu, Ijaarsa nyaataa, ilaalcha jireenyaa fi KKf dha.

Uffannaa Fayyaalessa(Sirnawaa)Uffachuu

Ga’umsa sochii qaamaatti dabalee Uffanni Yaa’insa dhiigaa ykn daddabarsa dhiigaa ni miidha.
Uffatni fayyaalessi qajeelfamoota bu’uuraa barbaachisoo ta’an laman akka armaan gadiiti;

1/ Uffatni qaama Keetiif ho’insa akka kennaniif waan barbaachisaniif qaama irratti sirriitti Uffatamuu
qaba.
2/ Uffatni uffatamu dhiphaa ta’uu hin qabu. Gogaa irratti maxxanee Mallattoo kamiinillee kan
agarsiisu tahuu hin qabu. Fayyaa guutuu ta’een tatamsa’ina dhiigaa guutuu ta’een kan wal
deggegredha. Qaamaa fi kan akka Onnee Kutaalee qaamaatti Sirriitti yoo Uffifaman ho’ina baay’ee
waan argataniif Onnee irratti xiyyeeffannaa itti kennuu qabna. 2T 531 Efeeson 4:24

1Ximo. 2:9-10, S. Ba’uu 15:26

Kallatti Waaqayyo Kaa’e keessaa tokko sabni isaa namoota biyyaa lafaa irraati adda bahuu ture.
Maati 6:24, Yohaannis 17:15-16, Sabni Waaqayyoo daandiin ittiin biyya lafaatti adda ba’an tokko
akkaataa uffataatiini.

Seera Lakkoofsaa 15:37-41

“Baay’otnidhuga ba’umsicha kan amanan Jireenya isaaniitiin Ifa kenname ni morman. Haara’umsi
uffaataa Isaan tokkotokkoon maal dhibdee guddaan yummu ilaalamuisaan kaan biratti immoo
hudhameera. Sababni isaa hara’umsi uffataa irratti Fannoon waan maxxanfamee jiruuf. Fannoo
Kanaaf ani Waaqayyoon Baay’een galateefadha. Fannoon seera waaqayyoo Kan eegan Biyya Lafaatti
adda baanee akka beekamnu kan godhudha. Hara’umsi uffataa Isira’eloota durii Ucuu samii akka
godhatan deebii isaa nuuf Kenna.” 3T 171

“Sabni Waaqayyoo dhiibbaa Addunyaa manca’e kana ofirraa dhorkuuf darbees sadarkaa qaamaa fi
hafuura isaanii guddifachuuf haara’umsi uffataa gidduu kee nya kka jiraatu godhame. Waanjoon
garbummaa godhame Kanaaf yaadamuu hin qabu., eebba malee, hojii kan baay’isu miti. Hojii kan
xiqqeessudha. Baasii kan dabalu miti. Baasii kan Xiqqeessudha. Haara’umsi uffataa Sabni
Waaqayyoo Biyya Lafaatti Kan ittiin adda baasuu fi Joonja’ummaa fi ammayyaa’ummaa
hordofuurraa kan nama eeguudha. Jalqabaa fi xumura kan beeku uumaan keenya fi fedhii keenya kan
hubatu, gara laafessa kan ta’e Fayisaan keenya rakkoo keenya ilaalee gadi qabee qajeelfama fi
akeekkachiisa yeroo kan ta’e haala nyaataa fi uffataa akka hordofnuuf nuuf Kenneera.” 4T 634

“Haasaa nuti guyyaa haasofnu, Sochii Keenyafi uffatni Keenya gara kiristoositi akka walitti qabamu
lallabaa jira moo gargar facaasaa jiraa?” 4T 641

“Miseensotni waldaa keenbyaa uffata Amantii keenyaa ala ta’e akka uffatnu(Yummu Uffatan)
yummu callifnu akka sabaatti cubbuu bay’ee fokkisaa ta’e keessatti kufneerra. Akkuma kanneen
balbala faashiniin ittiin olgalu cufuu qabna. Kana yoo gochuu baanne waldaan kiristiyaanaa keenya
kan manca’e taate.” 4T 648, uumam 35:1-4, Issay 3:16-24, 1Xim2:9-10, 1Pheex 3:1-5, K.Deebii
22:5.

“Daani’eel fi Michootni isaa, Abeel, Seet, Heenook, Nohi jireenya wal Fakkaataa jiraachaa turan.
Dhugaa dhalootaa dhalootatti darbaa turehordofaa turan. Fakkeenyummaan Waaqayyoos keessa
isaaniitti bocameera. Xuraa’ummaa fi Jal’inni adda addaa yummu isaan marse illee cubbuudhaaf utuu
hin bitamin darbaniiru. Mucummaa isaaniitii Jalqabanii dubbii Waaqayyoo baratanii fi qajeelfmni
isaa Sammuuu isaanii keessaa Socho’uu hin dandeenye.” Youth Instructor May, 21, 1903
Hubadhaa”Yeroo mucummaakeetti uumaa kee Yaadadhu. Lallaba 112:1, 2Ximo 3:15 Fakk 22:6
dubbisi . Ammoo eenyun Calaqqisiisaa jjirtaa? Biyya lafaa fakkaachuun har’aa Waldaa Waaqayyoo
Keessa jiraa? 1Yoh 2:15

6. Nyaata Madaalawaa Nyaachuu

Mac. Lallabaa 10:17

Kufaatii Booda :Qoraatiidhaa fi kosorruu si biqilcha biqilaa lafaas ni Nyaatta….Uumama 3:18-19

Bishaan Badiisaa booda:- “Kufaatii Guddaatu ta’e namootni durii nyaataa fi dhugaatii of dhowwuu irratti
namoota addaa hin turre.Isaan Nyata foonii ni Nyaatu turan. Garuu Waaqayyo Nyaata foonii Horii akka
nyaataniif hin Hayyamneef.” CD 373.1

Namootni bishaan badiisaa dura jiraataa turan amma gatiin cubbuu isaanii Guutufitti nyaata horii Nyaachaa
turan. Waaqayyos namoota lafarra jiraachaa turan bishaan badiisaatiin Isaan balleesse. Abaarsi Sodaachisaa
3ffaanis lafarratti ta’e. Abaarsi 1ffaa Addaami fi Sanyii isaanii lafarratti Waaqayyoof Abboomamuu
diduudha. Abaarsi inni 2ffaan Qaa’eel Abeeliin Ajjeessuudhaan Lafti abaaramte. Abaarsi 3ffaan
Baay’ee Sodaachisaa kan ta’e Abaarsi Waaqayyoo bishaan badiisaa lafarrti dhufe>” CD 373.2

Bishaa Badiisaa booda :- Namootni Bishaan badiisaa booda jiraata turan beeyladoota akka nyaataatti
Baayisanii Nyaachuu eegalan. Waaqayyo adeemsi namoota akka manca’e in Ilaale. Kanarraa ka’uun
Waaqayyo nama uumutti gaabbe. Akkasumas Sababii cubbu isaaniif Bishaan badiisaa booda kan jiran
namoonni umuriin isaanii saffisaan hir’ataa dhufeera. “ 4A Spritual Gift120-121, 1864, CD 373.

Bara Isiraa’eelotaa:-

Adeemsi qaamaa Isiraa’elotaa nuuf fakkeenya guddaa qaba. “kunis fakkeenya nuuf ta’ee nu waan hamaa
akka hin jaallanne Issan sun akka Jaallatn.” 1Qor 10:6, 1Qor 10:11

Yoh 8:32-34

Isiraa’eelootnii qaama Adeemsa gibtsi gara Kanaa’anitti Sabni Waaqayyoo garbummaatii gara Mootummaa
Samiitti Adeemsa kan godhaniif fakkeenya ga’aa isaan gochuudha.

“Isiraa’eliin Waaqayyoo mana garbummaa Misirii bilisa baasuuf yummu jedhe adeemsa karaa isaanii irratti
Maaltu isaan Mudate? “Eelimiis Ka’anii Ijoolleen Isiraa’eel hundinuu Eelimii hanga Siinaa gidduu isa jiru
Siinaa Lafa duwwaa dhufan. Ji’a 2ffaatti guyyaa 15tti Misirii erga ba’anii booddee. Waldaan Ijoollee
Isiraa’eelis hundinuu Museedhaa fi Haroonitti guungummii lafa duwwaaatti. Ijoolleen Isiraa’eel Isaaniin
jedhanii Misiriitti Harka Waaqayyootiin maaloo utuu duunee Okkotee foonii bukkee teenyee utuu jirru.
Buddeena utuu Nyaannuu, utuu quufnuus lafa duwwaa kanatti nu Baaftaniittuhoo…” S. Ba’uu 16-1-3

HUBADHAA:- Isiraa’elootni durii isa Waaqayyo isaaniif dhiphatu cinatti dhiisanii nyaata foonii nyaachaa
biyya misiritti dha’icha fudhachuu, du’aaf dheebuudhaan(dhukkubni) akka isaaniif wayyu dubbatani, Har’as
yoo ta’e Waaqayyo isaawaanjoo cubbu jala bilisa Baasuuf utuu isaan geggeessuu baay’otni nyaata foonii
hawwuudhaa fi Nyaachaa dhukkubaa fi du’aan samii deemuu hafuu hawwu.

Waaqayyo akkuma Maannaa kenneef foonis Kennuufi danda’a ture.. Haa ta’u malee garuu, gaarummaa
Isaaniif Yaaduuf jecha nyaata foonii irratti daangaa (dhorkaa) godhee ture. Waan ta’eef baay’otni biyya
misiritti nyaata shaakaln caalmaa Kaayyoon Isaa Nyaata sirrii kennuufi ture. Waaqayyo Sirna Nyaata isaanii
Jijjiiruun gara isa jalaqabaaAddaamii fi Hewaaniif kan Kennee ture gara Nyaata Naga qabeessatti deebisuuf
hojjechaa turre. Kanarraa ka’uudhaan Isiraa’eelootni foon nyaataaf akka itti hin Fayyadamne caalchisee
dhorkee ture.

Of eeggannaa daangaffame Isiraa’elootni qajeellummaa kan hin Taaneef jallinni akka ta’etti akka ilaalaniif
seexanni isaan qore. Namotni fedha nyaataa isaanii yummu to’achuu dadhaban miirri akka isaan
to’atuSeexanni argee haala salphaa ta’een to’annoo isaa jalaatti kufuu akka danda’an ilaaluudhaan sabni
wantoota dhorkaman akka kajeelan(Hawwan) godhe. Dhukkubaa fi dhiphinaan kan guutankan godhe seexanni
namarratti balaa aggaamuun milkaa’inaan hojjeta. Hewaan ija muka dhorkame dogoggortee erga nyaattee
kaasee namootni fedhii nyaataan akka qoraman sadarkaa olaanaan gara cubbuutti isaan geessa jira. Seexanni
karaa walfakkaataa fayyadamuun Isiraa’eel Waaqayyo Irratti akka guunguman godhe. Nyaataa fi dhugaatii of
dhowwuu daddhabuun wantoota gadiin akka harkifaman gochuun namoonni hundumtu dirqama hamilee
isaanii akka Shillisan(Dhimma dhaban) karaa waan banuuf, qormaanni yummu dhufu jabbinaan dhaabbachuuf
kan dandeessisu humni hin jiraatu.

Isiraa’elootni Kana’aan Keessa yummu jiraatan qulqulluu, qulqullaa’ummaa fi saba gammadoo ta’anii akka
jiraatan Yaaduudhaan Waaqayyo gibtsi keessa isaan baase. Kaayyoo isaa Kana raawwachiisuuf isaanis ta’e
dhalootni dhufannaamusaan ijaaramanii akka darbaniif daandii baaseef. Dhorkaa Waaqummaa ogummaa guute
kana fudhatanii fedhii nyaataa isaanii to’achuuf of ayyamoo utuu ta’aniiru ta’e dadhaboo fi dhibeedhaan
miidhamuu hin beekan turani. Dhalootni isaanii Kan qaamaas kan sammuus jabina ni qabaatu turan. Waa’ee
dhugaa fi isa hordofee kan jiru itti gaafatamummaa waa’ee Firdii hubannaa ifaa ni qabaatu turani. Garuu Seera
Waaqayyoo fi dhorkaa isaan mataa isaanii bichisiisuu fedhii kan hin qabne waan ta’aniif bakka Waaqayyo
isaaniif hawwe sadarkaa olaanaa akka hin geenyee fi eebba isaaniif dhangala’uuf ture akka hin fudhanne
caalchisee dhorke.” PP 428.2-3, 429.2

S.Ba’uu 16:31, 1Saamu’eel 14:27, 1Saamu’eel 14:29. “Har’as balbala kana’aan Samii Utuu jirruu Maannaa
akka hin Nyaanne yaalii goonaa? Isaanis Maannaa akka dammaa roobu jibbanii maannaa dammaa yummu ta’u
dammi immoo akka dubbii Waaqayyoo dhugaa Yeroot.” Mula’ata 10:9

S.Ba’uu 16:35, Iyyaasuu 5:12, Bara Xumuraa ga’uu Keenya Milikkinni Laaqaas 17:28-30, Lewota 18:
6,7, 27-28 Maannaa kan jedhame kun Nyaata duraanii turi.

Uumama 1:29

Waaqayyo Isiraa’elootni misirii gara kanaa’anitti yummu geggeesse bu’uura nyaata foonii irraa gara bu’uura
nyaata biqilootaatti jijjiire. Har’as haaluma walfakkaatuun Samiidhaan ga’uudhaan nyaanni keenya biqiloota
ta’uu qaba. Kana gochuuf haara’umsa fayyaa sirriitti fudhachuu qabna. Har’as balbala Kana’anitti baayootni
Maannaa kana ni jibbu. Maannaan har’aa barumsa haara’umsaa fi Daddammaqiinsaati.

Bara Keenyatti

Ija midhaanii, fuduraalee, Baala adda addaa fi biqilootaa adda addaa karaa isa uumaa keenya ta’ee nyaata nuuf
filatamedha. Nyaanni Kun Salphaa fi haala uumamaaan kan qopha’an, Nyaata baay’ee naga qabeessa. Jabina,
humnaa fi dandeetti yaaduu kan dagaagsuu waan ta’aniif baay’eewal xaxaa fi kan dadammaqsuu sirna Nyaataa
kan hin hordofne gosa Nyaataati. HM 292,1905, CD 313.1

“Waaqayyo irra deddeebi’ee nu waamee sadarkaa sadarkaan kan nu leenjisaa jiru gara eden jalqabaatti akka
deebinuufi. Nyaata nuti nyaatnu hundumti isaa Ashaakaltii boroo irraa, fuduraalee fi biqiloota dheedhiin
isaanii nyaataman irraa ta’uu qaba. Foonii fi gosa foonii gosa foonii kan ta’an raawwatanii garaacha keenya
seenuu hin qabani. Nyaatni foonii uumamumaan fayyaa kan namaaf kennan waan hin taaneef kana jechuun
walumaa gala Nyaannni keenya wantoota Uumamaatiin bakka buufamuu qaba.” CD 380. “ Kiristaanni
kamiyyuu dhufaatii Kiristoos lammataa kan eeggatu namni nyaata foonii irraa fagaachuu qaba.” CD 380

“Dadammaqiinsi Amantii dhugaa gidduu keenyatti fedhii keenya hundaa waliin isa isa guddaa fi baay’ee
saffisaa(Ariifachiisaa) dha. Fedhiin kun hojiio keenya isa jalqabaa ta’uu qaba. Eebba Waaqayyoo argachuuf
yaalii cimaa nu barbaachisa. Kan turuu danda’e Waaqayyo eebba isaa waan nuu kennuu hin barbaanneef utuu
hin taane nutu fudhachuuf waan hi qophoofneefi. Maatiin warra biyya lafaa ijoollee isaaniif waan gaarii
kennuu barbaadu edda ta’ee Abbaan Keenya inni Waaqarraaimmoo warra isa kadhataniif Hafuura qulqulluu
kennuuf attam haa barbaaduree? Garuu abdii Waaqayyo nuuf kenne qalbii jijjiirrannaan , dhugaa ba’uu fi gara
laafummaan kadhata dhuga qabeessan raawwachuun hojii keenyaa dha.” 1SM. 121

“Sabni Waaqayyoo dadammaqiinsaa fi Haara’umsa yoo hin qabu ta’e qormaata(rakkina) bara xumuraa
dadammachuu hin danda’an.” 7T 285

“Haara’umsi fayyaa qaama hojii isa guddaadha. Sababni isaa dhufaatii isaa isa lammataaf ga’aa godha.
Haara’umsi Fayyaa ergaa ergamaa 3ffaa waliin wal qabatee kan qindaa’e yummu ta’u, harki qaamaa wajjin
wal qabatee jiru hunda akkasuma walqabatee jira.” CH 20-21. Sammuun fayya qabeessa ta’e qaama fayya
qabeessa ta’e ijaaruuf iddoo guddaa akkuma qabu hunda Sammuun Keenya fayya qabeessa ta’ee qaama
keenya fayya qabeessa ta’e ijaaruuf haara’umsi fayyaa hojiirra ooluu qaba. 3Yoh Lakk 2 , 1Tasa 5:23,
Room12:1-2, 1Qor 3:16. Hara’umsi Fayyaa ergaa Ergamoota Sadaniif haraka mirgaati. Tajaajilli Harka mirgaa
isa olaanaa dha. Mul 14: 12, 2Pheex. 1:6, Fakk 4:20-22.

“Waaqayyoo waldaa ishee haftuu Nyaata foonii, Shaa’ee, Bunaa fi Kan biros nyaata miiddhaa fidan akka hin
Fayyadamne / akka dhiisan gorsa.” CD 381. Maal dhibdeen namootni foon nyaatan Sammuu qulqulluu fi
dandeetti yaada dammaqaa ta’e hin qabaatan. Sababni isaa foon horii isaan nyaatan qaama isaanii Ulfaachisee
humna sammuu isaanii dukkaneessa. Kana irraa ka’uu foon nyaachaa, bunaa fi Shaa’ee dhugaa Sirriitti
waaqayyoon waaqaeffachuu hin danda’an. Shaakala gadhee Irraan Kan ka’e humna of ta’achuuf(of dhowwuu)
dhabu. Wanta baay’ee barbaachisaa ta’e Sirriitti yaaduudhaaf isaan dadhabsiisa. Namni Kamiyyuu waa’ee
sammuu isaaf qaama isaaf of eeggannaa yoo hin goone Sirna jireenya Sirrii ta’e yoo hi filanne jireenyi isaa
biyya Yerusaalem ishee dhuftu keessatti ga’aa hin ta’u.” CD. 388

Namootni foon nyaatan sammuun Isaanii, lafeen isaanii fi ribuun Isaanii qaamni Isaanii Miidhamaadha.
Sababni Isaa garaacha qulqulluu, sochii dhiigaa, dhiiga qulqulluu hin qabaatan. Dhiigni isaanii kan summa’e
ta’a. Sababa kanaa Kaansarii, kintaarotii, Dhiitawwan adda addaa, qaama namaa finiinsee kan dhiphisuuf
dhibeewwan adda addaa rakkoo nyaata fooniin wal qabatanii kan dhufanidha.” CD 388.1

“Kiristoos dafee yummu mul’atutti namoota dhaabachuu danda’an gidduutti haara’umsi Guddaan mul’achuu
qaba. Haara’umsi Fayyaa saba Keenya gidduutti haala kanaan dura ta’ee hin beeknen ta’uu qaba. Baala
nyaatni foonii qabu dammaqanii akka beekan godhamuu qaba. Hamma ammaatti Namootni Nyaata foonii
Nyaachaa jiran qaamni isaanii , Sammuun Isaanii fi fayyummaan Hafuura isaanii Balaa guddaa irratti kufeera.
Baay’otni gaaffii Nyaata foonii irraa walakkaa kan jijjiiraman saba waaqayyoo gidduutti adda ba’anii deemuu
qabu Saba Waaqayyoo wajjin deemuu hin qaban.” CD 382.1

“Bunaa fi Shaa’ee dhuguun cubbuudha. Jireenya Hafuuraa kan Miidhudha. Akkuma cubbuu kan biraa lubbuu
ni Miidha. Sammuu bareedaa Uumamaan hojjetu sirna. Hojii isaatii jeeqa. Bunaa fi Shaa’een yeroo muraasaaf
dadammaqsa. Yeroo Muraasa booda garuu dadammaqsuun hafee hojii sammuu waliin dhaha. Bunaa fi
Shaa’eeen akkama tamboo adeemsa sammuu dadhabaa godha. Dhugaatii alkoolii wajjin amala wal fakkaataa
qabu. Bunni akka tamboo yoo tauu baateyyuu muiidhaa Inni geggeessu garuu wal Fakkaataadha. Bunni Haala
caalmaa ta’een araada summeessuu fi dandeetti yaaduu sammuu humna dukkaneessuu qaba. Araada kanaan
kan bitaman Shaa, buna tamboo, xannachoota kan adoochan Ykn dhugaatii alkoolii fayyadamaa kan jiran
namootni Waaqayyoon Waaqeffachuu hin danda’an. Waaqeffannaa Keessa galanii utuu jiranii amala isaanii
kana yoo argachuu dhaban sammuun isaanii ni dukkana’a. Dandeetti gadi Fageessanii Yaaduu, Humna
sammuu, fedhii, kaka’umsa, waan gaarii yaaduu hin qabaatani. Yeroo sanatti waaqeffannaakeessatti Ayyaanni
Waaqeffannaa jireenya jijjiiruu danda’uu fi kennuu danda’u Jireenya hafuuraa daddammaqsuu fi jijjiiruu kan
danda’u fiduu hin danda’u, kadhannis isaanii fi dhuga ba’umsi isaanii humna kan hin qabne ta’a.” CD 425-
426..

7. BISHAAN

Fayyaadhaa fi dhibee keessatti Bishaan qulqulluun eebba filatamaa samii kenname keessa isa tokkodha.
Bishaan sirriitti fayyadamuun fayyaa jabeessa. Horii fi nama dheebuu baasuuf dhugaatii Waaqayyoon
dhiyaatudha.(Kennamedha). Bishaan bilisaan dhuguun dhiheessi barbaachisaa ta’e sirna qaama keenya fi
uumamaan dhibee kan nama dandammachiisu jabeessa.” MH 237

Walitti fufiinsa kan qabu dhiheessiin bishaanii wantoota lubbuu qabeeyyiif baayee’ barbaachisaadha. Namni
nyaata malee torbanoota ja’aaf jiraachuu danda’a. Garuu Bishaan malee guyyaa Muraasa qofa jiraachuu
danda’a. bishaanni ulfaatina qaama keenyaa keessaa 70% qabata. Giddu galeessaan dhiirotra keessa liitira 50
Dubartoota keessa liitira 40tu jiraata.

Macaafa qulqulluu Keenya keessatti dheebuu hafuuraa ba’uuf Yesuus akkas jedha., “Ayyaanichatti isa guddaa
guyyaa booddeetti dhaabatee Yesuus Iyyeessi akkana jedhaa namni dheebote yoo jiraate gara koo Haa dhufu
haa dhugus.” Yohaan. 7:37

Namootni jireenyatti jiraachuu Kan danda’aa turan kumaatamatti kan lakka’aman qilleensa qulqulluu fi
bishaan qulqulluu argachuu dhabuu irraan kan ka’e du’aniiru. Ba’aa ofii isaaniifi kan Kaanitti Ba’aa ta’un kan
jiraatan kumaatamatti kan lakka’aman kan gatii hin qabne jireenyi Isaanii Kan itti hirkate jiru ogeessota
yaalatiin qoricha kennamu fudhachuu akka ta’e ni yaadu. Utuu addaan hin kutin ofii isaanii qilleensa irraa
dhorku. Bishaan fayyadamuurraa dhorku. Fayyaa ta’uuf Eebboleen Kun isaan barbaachisu. Dhugaan isaa utuu
isaaniif ifeefi Jireenya iyyummaa ta’e kana qorichaan summeessuu Irra qoricha dhiisanii sochii qaamaamanaan
alatti godhamu waliin ofii Isaanii yoo madaqsan bonas ta’e gannamana isaanii Keessa qilleensi akka galu yoo
hayyaman, dhuguu fi dhiqachuuf bishaan qulqulluu utuu fayyadamaniiru ta’ee fayyaa fi Gammadoo ni ta’u
turani.” 2SM 456.2

Garuu Baayotni Faayidaa Bishaanii Raawwatanii Shaakalanii waan hin Beekneef eebbolee gurguddoo samii
irraa kennaman keessaa tokko kan ta’e kana fayyadamuu ni sodaatu. Bishaanni ni miidha jedhamee waan
sodaatamuuf ho’ina qaama akka abiddaa gubu namoota qaban bishaan akka hin fayyadamne ni dhorku.ho’inni
qaama yommuu itti dhaga’amu bishaan sirriitti akka dhuganiif yoo kennameef qaama isaani irraatti yo
godhatan dhiphina yeroo dheeraa guyyaa fi halkanii hafee lubbuu baay’een eebbifamoon ni fayyuturani. Garuu
hamoonni kumaatamattii lakka’aman ho’iinsa boba’aa nyaachaa turan boba’ee hamma dhumatti ho’iinsa
boba’u qaama isaani utuu nyaatuu du’aniiru. Baayyonni dheebuu isaanii boba’e obsuuf seeronni abishaan
akka dhuganiif utuu hin hayyamamiiniif kutaaleen qaama isaanii guddaan gubatee dhiphina baayyeen du’eera.
Gamoon miira hin qabne yommuu gubatu abiddicha balleessuuf bishaanni heyyamamu kutaa qaama isaanii
isa guddaa nyaachaa kan jiru ho’ina balleessuuf akka hin dhugne uumama saanyii nama dhorku. ‘’2SM.453.1

Seera qaama keenyaa irraa daddarbuun seera waaqayyoorra daddarbuudha. Uumaan keenyaa yesuus
kiristoosiidha. Uumaan keenyaa isaadha. Ijaarsa qaama keenyaa uumemaa cabsuun sirna gaarummaa amalaa
cabsuun, akkasumas fayyummaa foon keenyaa kan miidhu amalaa fi gocha raawwachuun Waaqayyo irratti
dogoggora raawwachuudha. ’’ Letter Caamsaa ,19,1897.
Seerri Waaqayyo quba harka isaani barreeffame. Nama hundumaaf kutaan qaamaa hundumtuu quba harka
Waaqayyootiin hojjetamani. “ Letter. 30,1896.

“Fayyaan, jabinnii fi gammachuun seera uumamaa irrattinbkan hunda’aniidha. Garuu isaan bira dhiphinni
tokkollee utuu hin jiraatin abboamuu hin danda’ani. “Jireenya fayyaa 18.

“ Seera uumamaa hojirraa oolchuni fi ajaja isaa fudhachuun ergaa ergamoota sadanii fudhachuu fi dhufaatii
Gooftaaf qopheessuuf hojii tajaajiluudha. “3T 161CDF.69.

“ Tokko yokaan nama ofii isaafi ta;a bu’aa dhala namaatiif jecha waa’ee jireenya uumamaa fi seeroota isaa
ofiisaa ykn ofi kee ksisuuf namni hunduu dirqama qaba. Seerota kanaaf aqbboomamuun dirqama
murtteessaadha.Dhukkuba fi sababoota kanaaf hubatoo ta’uu qabu.”Letter , mudde 4,1896.

“Ofii keenyaa fi obboloota keenyaaf dirqamajalqabaa kan ta’u seera fayyaa Hammachiifnee seera
Waaqayyoof abboomamuudha.3T164.

“Sababa qoricha fudhachuutiin namonni du’an sababoota adda addatiin kan du’anirrani caalu.Biyyaa keessa
kumaatamatti kan lakka’aman ogeessota fayyaa bakka isaanii ogeessa fayyaa tokko qofti utuu jiraateera Ta’ee
baayota yeroo malee kan du’an ni ittisu turani. Ogeessota fayyaa baayina qabanii fi qorichoonni jiraattota
addunyaa kan irratti abaarsa fideera. Kumaatamaa fi kumaatamaa kudhaan yeroo isaani malee gara
awwaalaatti isaan geesseera. 2SM,450.2.

“Qorichoonnii rawwatanii dhukkuba hin fayyisani. Bifa isaa fi iddoo isaa jijjiruu malee. Uumama qofatu haala
bu’a qab eessa ta’een fayyummaa dewebisuu dandeessi. Hojii ishee akka raawwattuuf isheedhumaaf
(uumamaaf) utuu dhisaanii fi haala gaariin ni rawwatti turte. Garuu carraan kun yeroo baay’ee hin
kennamuufi .Miidhaan kan irraa ga’e uumamni ba’aa damdammattee xumura irratti hojii dacha irraa jiru
sadarkaa olaannaan waan raawwatteef dhukkubsataan yommuu jiraatu kana kan godhee ogeessa fayyaaakka
ta’etti lakka’ama. Garuu Summii kana keessa baasuuf yaali isheen gootu utuu hin Milkoofneefii
dhukkubsataan utuu du’uu Kan dinqisiisaa ta’e fedha Waaqayyootu raawwate jedhama. Dhukkubsataan Ba’aa
uumamaaa itti Baay’ate yeroo sanatti boqochisuuf tarkanfii utuu fudhateefi hubannaadhaan qulqulluu kan ta’e
bishaan utuu dhugee Sababa qorichaan du’a dhufe guutummaa Guututti ni hafa ture. Dhukkubsataan nyaata
isaa of eeggannaan Hordofuu akka qabu utuu itti hin dhaga’amne bishaanicha fayyadamuun(Dhuguun) waan
tokkoyyuu hin fayyadu.” 2SM 451

“Baay’otni seera fayyaa cabsuudhaan jiraatu. Nyata , dhuguu fi shaakala hojii fayyummaa isaanii wajjin
walitti dhufeenya inni qabu waayyuu hin beekani. Uumamani miidhaa isheerrattti raawwatamaa jirurraan kan
ka’e miidhaa qaqqabaa jiru mataa bowwuu fi dhukkubaan falmuu hamma jalqabdutti(uumamni) haala isaanii
sirrii ta’e irratti hin dammaqani. Garuu Kun erga ta’ee booddee illee namootni dhiphataa jiran waan sirrii
gochuu yoo jalqaban tooftaa salphaa isa dagatame bishaanii fi nyaata barbaachisaa fayyadamuutti utuu
deeebi’anii uumamani kan isheen barbaaddu fi yeroo dheeraa dura argachuun kan Isheerra ture gargaarsa ni
argatti ture. Namootni daandii kana utuu hordofaniiru ta’ee waluma gala dhukkubsataan utuu hin dhabin ni
dandammata ture.” 2SM 451.1

Faayidaa Bishaanii

Ganama yoo hirribaa Kaanuu bishaan kubbayyaa Lama ciree booda kubbayyaa 3 laaqana booda kubbayyaa 3
yoo xinnaate walii gala sa’a 12:00 keessatti bishaan Kubbayyaa 8 dhuguudha. Kutaaleen qaama fi tishuuleen
hojii bu’a qabeessa akka hojjetaniif haala olaanaa ta’een Ni Fayyada.

Hojiiwwan gurguddoon isaa akka armaan gadiitti


1. Bishaan Sochii dhiigaaf baay’ee barbaachisaadha. 90% bishaanidha. Seelota qaama keenya hundaaf
qilleensaa fi dhangaa nyaata jeejiba. Wantoota xuraa’oo ta’an kale keessan, Sombaa fi gogaadhaan
akka dhabamsiifamu godha. Itti dabalees shiiga keessaa, hiddi dhiiga qaama keessaa Jarmoota
dhukkuba fiduu danda’an kan lolan seelota dhiigaa geejiba.
2. Bishaan ho’ina qaama uumamaan jiru eega. Gogaa keessaa xuriiwwan jiran akka urkanii ba’an
godha.
3. Bishaan yeroo hundaa jiidhina Ija Keenyaa kan eegu dhangal’aa maddisiisa. Imimmaan kan hin
qabne yoo ta’e iji gogaa fi kan Boora’e ta’uu bu’aan isaa immoo jaamummaa fida.
4. BIshaan nyaanni akka adeemu fi cuunfaa iskareenii akka maddu gargaara.
5. Bishaan dadhabbii qaama fi Sammuu balleessa.
6. Sammuu tilmaamaan dhiibbantaa 85 bishaan.
Guyyaa hundaa dhangala’aa birciqqoo 10,tti kan dhiyaatu haala armaan gadiin qaama keessa
lakkifama.
1/ Kaleen birciqqoo 5.5 bifa fincaaniin ni baasa.
2/ sombi bifa haafura baafannaan birciqqoo lama gadi lakkisa.
3/ Gogaan bifa dafqaan burciqqoo 2 Gadi lakkisa
4/ Sababoota tokko tokkoon 0.5tu qaama keessa lakkifama.
Salphaa kan ta’e wal’aansa Bishaani
“yaa waaq akka gaarummaa keetti na maari. Akka baayina araara keettis cubbuu koo balleessi. Yakka kootti
raawwattee na dhiqi cubbuu koottiis na qulleessi.

Eliyaas akkas jedhee” Dhaqii Yordaanoositti si’a torba dhiqadhu qaamni kees ni fayya. Atis qulla’aa ni taataa.”
Jedhee gara isaatti ergamaa erge. Gadi bu’ees Yoordaanositis si’a torba of cuuphee namni Waaqayyoos
akkuma Dubbatetti dhagni isaa akka dhagna mucaa xinnayyoo ta’e deebi’ee qullaa’ees” 2Moot 5: 10,14

Yohaannis 9:6-7 , 2Qor. 7:1

Dheebuu qaamaaf dabalataan fayyadama, itti Bashannanaa, Itti gammadaa, kan Jedhanii fi kan biroonis
dhugaatii Lallaafaa baay’ee beeksisa mana nyaataa hundumaa irratti, teleevizinii fi raadiyoodhaan ilaaluu fi
dhaga’uudhaan waan amaleeffatamedha. Isaan Kun saba hundumaa biratti fudhatama kan argate fi Mukuu itti
ba’uu, gammachuu itti argachuu, akka si’eessituutti fi akka bashananaatti kan fudhatamu dhugaatiwwan
mi’aa’oo namoota bara kanaaf gammachuu Barbaachisu ni kennu laata? Jaallatamummaan dhugaatiwwan
kanaa fi Miidhaa inni geessisu utuu hin beekinii fi hin Hubatin kan dhugan akeekkachisuuf jecha fedhii
namoota baay’ee kan bu’ureffattee dhugaatiwwan lallafaa kana ilaalchisee qorannoon baay’een godhameera.
Bu’aan qorannoo kana akka armaan gadiitti dhihaateera.

1) Sukkaara Baay’ee:- Yuniveersiitii adda addaa Ameerikaa keessa jiraniin qorannoo


geggeeffame akka agarsiisutti dhugaatiwwan lallaafoo Keessatti hammi Sukkaaraa olaanaa
ta’e argamuu daa’immanii fi namoota gurguddaa furdina hin barbaachifneef gochuurra darbee
dabalataan hamma sukkaara dhiiga keessa jiru wal Madaaluu dhabuu, fedhii nyaataa wal
darbuu, dhibeewwan kanaan kan wal qabatan dhibee biraatiif Saaxila.
2) Foosfarik Asiidii:- dhugaatiwwan lallaafaa albuudota adda addaaisaan of Keessatti qabatan
Keessa tokko tokko foosfarik Asiidiidha. Asiidiin Kun daa’imama guddataa jira ilkaan Isaan
irraatti balaa qaba. Ilkaan isaanii Yero malee akka cabu fi foon ilkaan Isaanii dhiita’uu fi
baakteeriyaa adda addaan akka manca’u godha.
Kokaa fi Peepsiin foosfarik asiidii plaanaa waan qabuuf lafee Keessatti kan argamu
Kaalsiyeemii suuta suuta dhukkuffachiisuun jabinni lafee akka hir’isuuf sababa guddaadha.
Dhukkubbni mudhii amma amma dadhabuu, sababa muraasaan lafeen cabuu, namoota
dhugaatii lallaafoo yeroo hunda dhugan irratti mallattoolee Mul’atanidha. Sababootni Kun
yummu mul’atan lallaafuu lafee sababoota jalqabaa yummu ta’an of eeggannoo gochuun
barbaachisadha. Dhugaatiwwan kun lafeedhaaf, ilkaaniif, hirreewwaniif, wantoota onneef
barbaachisoo ta’an hamma kaalsiyeemii akka gadi hir’atu godha.
3) Aspertamii :- Dhugaatiwwan lallaafoo fi dhibeewwan yaada Irratti namni qorannoo
geggeessee dhugaatiwwan lallaafoo maratummaaf sababa ta’a jedhe waama. Kana akka inni
jedhu kan godhe dhugaatiwwan lallaafoo Kana Keessa kan jiru mi’eessuuf kan tajaajilu
aspertemii kan jedhamu albuuda qaba. Dhugaatiwwan kana yeroo Baay’ee yummu dhugamu
albuuda kanaan dhiiga keessatti kan argamu amma meetaaloonni dabaluudhaan dhibee
sammuutiif nama saaxila. Rakkoo narvii sammuu, akkasumas Aspertamiin dhukkubbii
sammuu, dagannaa, dhibee nama kuffisu, fi kaansariif akka nama saaxilu iddoo Baay’eetti
qorannoo geggeeffamee n ilaalameera. Isaan kanatti dabaluun Aspartamiin qaama Keessatti
yummu Kuufamu sammuu Keessatti Kan argamu amma dippoominii baay’isuun araadaaf
saaxila. Itti dabaluun Kaansarii Gadameessa, Sammuu, harmaa fi Xannachoota fiduun akka
haala mijeessu Heerameera.
4) Sakariinii:- Kookaa kollaa fi dhugaatiwwan lallafoo mi’eessuuf kan tajaajilu albuuda
Sakarin jedhamuudha. Albuudni kun kan argamee fi Hojiirra ooluu kan eegalee naannoo
waaffaa 100 yummu ta’u yeroo sana Ulfaatina qaamaa to’aachuuf oola ture. Albuuda kana
irratti waggoottaan 30,n darban qorannoon adda addaa godhamee ture. Isaan kana keessaa
baay’een Laburaatoorii horii irratti Kansarii ujummoo fincaanii fi isaan tokko tokko irratti
immoo kaansarii gadameessaa akka fide mirkanaa’eera. Namoota irratti Kaansarii kana
fakkaatu fiduu danda’a kan jedhu shakkiin guddaa waan Jiruuf naannoo kanaa irratti
qorannoon geggeeffamaa jira.
5) Kaaffenii:- Inni Biraan dhugaatii Kokaa kollaa fi Dhugaatii lallaafooadda addaa Keessatti
albuudni argamu Kaafenii jedhama. Baay’een isaanii si’eessituudhaan beekamu.
Dhugaatiwwanlallaafoo kana darbees bunaa fi shaa’een dhugaatiiwwa biro keessatti Ni
argamu. Kaafeniin Baayinaa yummu fudhatamubifa fincaaniin qaama keessaa Kaalshiyeemii
Baasuudhaan haphachuu Lafeetiif deggersa gochuu irrayyuu dhiiga irratti dhiibbaa dabaluun
dhahaannaa oonnee sirrataa hin taane akka jiraatu gochuun Ujummoo dhiiga akka dhiphatuuf
sababa akka fidu ni beekama. Paaroosiyaa Bit. – Eebla 2001.
“Haara’umsi sirna Nyaata yeroo duukaa kan deemu ta’uu qaba. Dhukkubni horii Yoo dabalaa
dhufu, Aannanii, fi hanqaaquunis kan hin Fayyadne ta’aa dhufa. Bakka isaan kanaa waan
madaalawaa baay’ee waan qaalii Ykn Mi’aawaa kan hin taane bakka buusuuf Yaaliin
godhamu qaba. Sabni Bakka hundumaa jiran Aannanii fi hanqaaquu malee Nyaata hojjechuu
barachuu qabna. Hamma danda’ametti Nyaatichi guutuu fi kan mi’aa’uu ta’uu qaba.” CD
365.2
Gooftaan yerootti kan nu Barbaachisu baalota(herbs) nuuf kenneera. maatiinHundumtuu
yeroo dhukkubaatti baalota kana akkamitti akka itti fayyadaamuu yoo barate hiyyummaa
baay’ee ofirraa dhorkuu ni danda’a. Akkasumas gara hakiimotaa dhaquun hin Barbaachisu.
Isaan ammayya’oo durii kana, baalota sasalphoo, Ogummaan yoo itti fayyadamne baayina
qorichaatiin lubbuu du’an fayisuun ni danda’ama ture.” 2SM 294.1

8. Waaqayyootti Amanuu

Waaqayyoottiamanuu fi amanachuun seerota fayyaa hunda kan qajeelchuudha. Gochoota qabatamoo


gochuun galma murteessaadha. Seerotni fayyaa saddeettan karaa qofa galeessi bu’a qabeessa kan taasisuu
namummaan Waaqummaa wajjin yoo tokkummaa uume qofaadha.

Qajeelummaa Samii fi Fayyummaa kan raawwatu


 Nuti Waaqayyoo Wajjin Wal quunnamuu
 Seera Samii wajjin tokkummaa’u
 Nuti tajaajila Gooftaaf goonuunidha.
Walitti dhufeenya nuti Waaqayyo wajjin qabnu.
“Ilaalas Jaalala attamii nuuf kennee Abbaan ijoollee..” 1Yoh 3:1

Waaqayyo Qabeenya Isaa godhee Nu uume

Uumama 1:26

“Addaamii fi Hewaan fakkeenya waaqayyootti kan uumamaniifi ulfina isaa ta’uuf kan uumaman
carraa isaanii kanaan gaarummaa hi goone. Uumaan keenya gammachuuhin jijjiiramneen, Fayyaa,
ifa Abdii dhaabbataa ta’anii akka jiraatan ture.” ML 126

Waaqayyo qabeenya dhuunfaa Isaa godhee nu bita.

1Qor. 6:19-20

“Hojiin Keenya amantii keenya Keessatti kan dhukkubsataniifi kan dhiuphatan gara kiristoositti
fiduudha. Fayisaa isa guddaatti akka amanan barsiisuu qabna. Nuti dubbii isaa eeguu fi humna isaa
agarsiisuuf kadhachuudha. Qaamni Wangeelaa inni guddaan akka deebi’udha. Akkasumas fayisaan
warra dhukkubsatan ,warra abdii kutatan, fi warra miidhaman jabina isaa qabaatanii akka dhufan
barbaanna.” DA 821,825

YAALA (WAL’AANSA)SALPHAA MANATTI

“Sabni Keenya Xannachoota summaa’an gargaarsa utuu hin barbaachisin dhibee yaaluu
abshaalummaa kan qaban ta’uu qabu. Namootni Baay’een tooftaa baay’ee salphaa ta’een dhibee Irraa
fayyuuf barumsa argachuu barbaadu. Tooftaa salphaa ta’een yaalamuun gara fayyummaatti deebi’uu
kan danda’an qoricha summa’aa fayyadamuun namootnni kumaatamni lakka’aman gara awwaalaa
dhaqanii turani. Yaala bishaanii aragamuun lubbuu baay’otaa fayisuu kan dandeessisu meeshaa ta’uu
danda’u.” Tajaajila wal’aansaa 227

“Tajaajiltoonni Wangeela hundi dhukkuba irraa fayisuufi dhibee balleessuuf jecha baay’ee salphaa
tooftaa Yaala(wal’aansa) akkamiti Kennuu akka qaban beekuu qabu.” Tajaajila Wal’aansaa 146.
“Dhukkuba fooyyeessuu fi dhibee sakatta’uuf bishaan baay’ee fayyadamuun ni danda’ama.
Hundumtuu salphaa kan ta’e akkaata fayyadama wal’aansa manatti abshaalota ta’uu qabu.
Harmootiin addumaan fayyummaa isaanii fi dhukkuba isaaniitiif maatii isaanii akkamitti akka
kunuunsuu qaban beekuu qabu.” Tajaajila Manatti(Home Ministry) 327

“Gooftaan Biqiloota Keessatti Haala Salphaan ittisa dhukkubaaf qorichoota kenneera. Isaan kanas
amantiin sababa amanamuu dhabuu nuti Waaqayyoof faayidaa kan kennan sseebbolee fayyadamuun
isaa wajjin waltaaneerra. Bishaan, Aduu, fi biqiloota guddatan ilaaluun ykn sababa
balaafdhukkuboota dhufan fayyadamuun ni danda’ama. Qorichoota isa Waaqayyo akka nuuf
eebbisuuf yummu gaafannu xinneenya amantiim hin agarsiifnu. Amantiin dhugaan eebbolee baay’ee
kabajamoo kana attamitti jabina sammuu fi qaama akka deebisu beekumsi kan biroon nuu
galateeffata.” 2SM 289

“Bakka kamitiyyuu namootni dhukkubsatoon jiraachuu danda’u. Hojii Kiristoos kan hojjetan hunduu
warra dhukkubsatan gargaaruu kan dandeessisu wal’aansa(yaala) salphaa kennuufif darbee wajjiiniin
kan kadhatan isa dhugaa qorattoota fayyaa ta’uu qabu. Kanaanis balballi dhugaa ni banamaaf. Hojii
Kana hojjechuun bu’aa gaarii hordofsiisa. Akkaataa Sanbata itti eegnu maatiin keenya fooyya’insa
fayyaa fi Karaa dhugoota kan biro keessattis sammuu isaanii akka guutu gochuu qabu. Ollaa
isaaniitiif deggersa ta’a. Hojii Misiyoonummaa qabatamaa godha. Dhukkuba loluuf kan gargaru
beekumsa hunda walitti qaba. Kuni immoo barataa cimoo yummu ta’an raawwatamuu danda’a.”
HM(Health Ministry) 32

“ Tokko tokko barsiisota buufata tajaajiltoota fayyaa ta’uu fi ta’uu dhiisuu guutummaa guututti hin
hubanne. Tajaajilaan wangeelaa dhukkubbii attamitti akka nama qabu yoo hubate harka isaa irratti
haala milka’aa ta’een kan milkaa’e ta’a. Dhimmi mata duree kana irratti ifni addaan hin citne naaf
kenna.” MH 245

“Sickness, Suffering and death are work of an antagonistic power. Satan is the destroyer. God is the
restorer.” MM 11.(Dhibeen, Dhiphinni fi duuti hojii humna is mormaati. Seexanni kan balleessuudha
Waaqayyo garuu fayisaadha)

“Gooftaan oddoo baay’ee kan jiran Nyaata gaggaarii fuduraalee, kan dheedhiin Nyaataman
akkasumas biqiloota keessa jireenya kan deggeruu danda’an akkasumas dhukkuba fiduu kan hin
dandeenye akka qopheessan isaan barsiisa. Nyaata fayya qabeessa ta’e qopheessuun gabaarraa kan
jiran namootaaf hojjechuuf akkaataa qophii nyaataa gochaan sakatta’uu akka danda’an ifa isaanii
kenna. Gooftaa maal hojjechuu akka qaban isaan agarsiisa.” CD 267.4

“Dhukkuba jechuun qaamni Ofumaan haala jiru keessaa bilisa ba’uuf sochii inni godhuun waan
raawwatu yummu ta’u, Sababa kanaa immoo seera Fayyaa irra daddarbuudha. Yeroo dhukkubaatti
Sababni isaa maaal akka ta’e beekamuu qaba. Fayyaa kan hin taane haalotni jijjiiramuu qabu.
Shaakalli dogogoraa sirrachuu qaba. Kan booda uumamni xurii kan ta’e dhabamsiisuuf haala sirri
deebisuuf yaaliin innni godhu gargaaruutu barbaachisa.” MH 127
“Namni Kamiyyuu kan uumamaa tooftaa idilaawaa attamiitti akka fayyadamuu beekumsa qabaachuu
qaba. Dhukkubsataa yaaluuf (Wal’aanuuf) beekumsa wantoota fi tooftaa barbaachisa. Akkasumas
beekumsa Shaakala gochaa sadarkaa barbaadametti fayyadamuuf ni hubata.” MH 127

Detocification(Wantoota summaa’oo qulqulleessan)

Wantoota Summaawoo ta’an qulqulleessuuf daandii torbatu(7tu)) jira.

 Marrummaan qulleessuu (colon cleaninig/detox) 70% dhukkubootni kan isaan dhufan


marrummaanii wajjin kan wal qabatudha.
 Important points for normal bowel movement
 Eat High fiber diet(vegetables, fruits, whole grains, pulses, sprout etc)
 Drink plenty of water.
 Exercise

Nyaanni keessan daawwaa, qorichi keessan nyaata keessan haa ta’u. Nyaata nuti
Nyaachuu hin qabne faffatoo, boqqolloo, qamadii Adii fi Kkf raawwannee nuti nyaachuu
hin qabne Keekii, Nyaata Kireemii qabu nyaata waadaman(Xabbasaman), buskutii,
Saambusaa, Chiibsii fi KKf dha.

Marrummaan qulleessuuf bishaan baay’ee dhuguu fi Sochii qaamaa gochuudha.


Nyaata Hidda biqiloota, fuduraalee, kan dheedhiin isaanii nyaataman, Midhaan Zayitaa,
boqqoltii nyaachuudha.
Marrummaan kan qulleessuu kan biroon immoo Ashaboo inglizii fal’aana tokko bishaan
burcuqqoo tokko waliin bulbuluun dhuguudha.
Kan biroon Zayita guuloo fal’aana tokko ykn fal’aana lama darbee fayyadamuun gogiinsa
mar’ummaanii ni ittisa.
Talbaa yeroo mara nyaachuu
Harkisa Keessa isaa Juusii(dhangala’aa) isaa hojjetanii dhuguu. Hammi isaa yoo ulfaate
damma itti dabalanii dhuguu, kan biroon Muuzii ykn Paappayyaa itti dabalanii dhuguudha.
Harkisni dhibee baay’eef waan fayyaduuf harkisa namni boroo isaa dhaabbate
Faarmaasii(mana qorichaa) mana isaatti banate jedhama.
Ija paappayya gogsanii daakanii guyyaatti burcuqqoon dhuguun jarmoota adda addaa
garaacha keessa JIRAN NI BALLEESSA.
Kanaachi immoo ija paappayyaa gogsuun daakuun guyyaatti si’a sadi daakuu isaa maankaa
Shaa’ee tokko, bishaan burcuqqoo Shaa’ee tokko wajjin waliin Makanii guyyaa 7(torba)
Walitti fufiinsaan dhuguun raammolee adda addaa mar’ummaan keessa jiran ni balleessa.
 For liver cleansing and gall bladder stone(kale qulqulleessuu)
 Ganama fi galgala bishaan Aappilii Kubbayyaa tokko hamma guyyaa 3tti garaa duwwaatti
dhuguu
 Guyyaa 4tti immoo halkan sa’a 11 fi 12:00 tti cuunfaa Loomii siinii bunaa walakkaa fi Zayita
Ejersaa siinii walakkaa waliin makuun siinii tokko dhuguu. Kana booda waan ho’aa ta’e
qabachuun sa’atii tokko turuu itti fufee immoo hojii Hojjechuu.
 Guyyaa 5ffaa tti bishaan ho’aa liitira tokko fi walakkaa loomii 7-8 tti cuunfuun daqiiqaa 30
keessatti dhuganii fixuudha. Kun Kalee Ni qulleessa, Cirracha hadhooftuus ni dhabamsiisa.
Namni cirracha hadhooftuu qabu irra deddeebi’ee yoo dhuge suuta suuta cirracha hadhooftuu
keessa caccabsee bifa fincaanii akka ba’u godha.
 Kalee(Kidney) Cause
 Your Chance of developing a kidney Stone in your life is 10%(Carraan jireenya Kee
keessatti Kalee kee keessatti cirrachi Guddachuu %10) dha.
 The kidney produce Urine which is the waste in the Body(Kaleen fincaan oomisha
innis xurii qaama Keessaati)
 Often the Kidney problems are the result of dehydration.(ala tokko tokko rakkoon
kaleedhaa bu’aa gogiinsaati)
 Insulin Imbalance or Diabetes problem(Insuliniin Madaalli dhabuu Ykn dhibee
Sukkaaraati)
** Qoricha Isaa
 Cleanses and Provides needed nutrition is Corn Silk (Algee boqqolloo) danfisanii
dhuguu.
 Parsley(Coriander) Baala Dimbilaalaa
 Fennel(Inshilaala ykn Walangaa)
 Watermelon fruit(Habaabii)
 Pumpkin Seed (Ija Buqqee ykn Dabaaqulaa)
 Drink More Distilled water(Bishaan calala ykn qulqulluu baayinaan dhuguu)
 Do Not eat much potassium or phosohorous) For the reason avoid beet Greens,
Spinach(qoosxaa,) Rhubarb And Swiss chard*nyaata pootaashiyemii fi Foosfarasii
Nyaachuu dhiisuu)
 Baala cilaaddamii ‘xeenaaddamii’ Konyee Tokko ergaa sirrii qocoqocamee booda
bishaan isaa Buciqqoo(Dingaa’ee Shaa’ee) tokko Bishaan ho’a giddu gala qabuun
bulbuluun Bifa isaa jalqabaatti erga deebi’ee booda Yoo hadhaan Isaa garmalee ta’e
Maankaa (Fal’aana)shukkaara tokko itti gochuun waliin makuun Guyyaa 3f dhuguu
 Dhiiga (Blood) x
 The blood is used to transfer and transport substances(dhiigni wantoota geejibuu fi
daddabarsuuf fayyada)
 Delivers the needed nutrition to those are as that are in need( Nyaata madaalawaa
brabaachisu bakka barbaachisutti dabdarsuu)
How to Cleanse Blood(Dhiigni Attamitti Qulla’a?)
 Green Juice Mangoo, Spinach(qoosxaa), cleary, Green Apple, etc
 Chlorophyl/High amount of magnesium, Iron, and calcium elements/
 Juice fasting for a day or two.
 Water/Barley grass juice and other helpful herbs include ginkgo, hawthorn, lily-of-
the- valley, Lavender, Rosemary, Scotch pine and Caynenne
 Somba
 Bishaan fuduraalee fi Muduraa
 Sochii qaamaa ykn Isportii
 Qilleensa qulqulluu
 Lymph (dhangala’aa qaama Keessa)
 Sochii qaamaa(Ispoortii)
 Lentil Sprout(buqultii misiraa)boqqoltii
BOQQOLTII MISIRAA(Dhuubamee halkan Tokkotti Isa Biqile ykn
Qummaade)
 Onnee fi Sochii Dhiigaaf jabina kenna.
 Kalee qulqulleessuu fi Fayyummaa Isaaf gargaara.
 Dhiibbaa dhiigaa hir’isa
 Humna dabala. Hamma sukkaaraa dhiiga keessa jiru hir’sa
 Hamma insuliinii sirreessa.
FENUGREEK SPROUTS(BOQQOLTII Abishii)
 Humna dhiigaa qulleessuu qaba.
 Wantoota nama miidhan dhiiga keessa baasa, hidda dhiigaa bu’an , pirootinoota hin
fayyanne gara bakkeetti baasa.
 Kaansarii Harmaa ittisa. Dhibeewwan naannoo harmaatti argaman ittisa.
 Dhibeewwan adda addaa ittisuuf gargaara. Tiibii, dhibee sombaa, Qorra Sammuu,
Dhibee qufaasisaa.
 Dhibee garaachaa ittisa.

Faayidaa isaa Biroo:- Koleeraa, Dhibee sombaa, Garaa Kaasaa, dhibee dhiiga garaa kaasu, dhibee
dhiiga booressan, Madaa gurraa, Dhukkubbii Ijaa, ulfaatina hir’isuuf ni gargaara.

MEDICINAL VALUES(QORICHUMMAA BOQQOLTII ABISHII)


 Kalee, qorra qomaa fi dhukkubbiwwanis ni dhorka.
 Dhibeewwan daddarboo Jarmootaan dhufan, dhibee boquu gogsaa ni ittisa.
 Dandeetti ilaaluus ni dabala.
 Dhiibbaa dhiigaa fi kuufama coomaa ni sirreessa.
 Kaleedhaa fi dhiiga ni qulleessa
 Bullaa’insa Soorataa ni Sirreessa.
 Yeroo gannaa qorra akka dandammannu godha. Ho’ina qaamaa hir’isa, dheebuu akka
dandammannu godha, Ho’ina qaamaa sirreessa, Ho’ina qaamaa fi dafqaa dhowwa.
 Madaallii qaamaa eega, Summii qaama keessa dhabamsiisa.
SUNFLOWER SEED SPROUT(BUQQOLTII SUUFII)
 Boqqoltii keessa zayita ga’aatu jira. Dhibee onnee ni dhorka, ujummoo dhiigaa ni qulleessa,
baayina sukkaaraa fi kuufama coomaa (itita) ni hir’isa.
 Boqqoltiin suufii Kaalseeyimii, potaashiyeemii, Maginiziyeemii fi Vaayitaaminii D’n kan
badhaadhedha, Ijaarsa lafee jabaa, Maashaalee, Hirreewwan, Ilkaan, Rifeensa, gogaa. Qaroo
ijaa ni ijaara.
ALOEVERA(HARKISA)

 Juusii harkisaa hojjechuu ; hadhaawaa harkisaa hir’isuuf bishaan qulqulluu daqiiqaa


miraasaaf sirriitti dhuubuu, kana booda halluun Keelloo fakkaatu irraa bada.
JUUSII KANA HOJJECHUUF
 Bishaan harkisaa burcuqqoo walakkaa (1/2)
 Kana irratti loomii tokko itti dabaluu
 Bishaan burcuqqoo ½(walakkaa), Damma fal’aana tokko itti dabaluu.
FAYIDAA JUUSII HARKISAA
 Bullaa’insa Nyaataa:- Waan Summaa’e (dhiita) dhibeewwan kanneeniif qoricha.
 Qaamaa Madaa’ee qoricha; Gogaa qaamaa laaffisa, qaamni Malaa akka hin godhanneef,
Fedhii Nyaataa bana, Garaa kaasaaf qoricha, dhiibbaa ol ka’e gadi buusa.

ALOE VERA:
Parts used: leaves and leaf pulp.
Dose: as indicated.
1.Effects:
 Promotes menstrual flow
 Good laxative.
 Softens swollen parts and relieves pain in muscles.
 Kills or expels worms from the body.
 Heals wounds and fresh cuts.
 Soothes burns, cures eczema and failing hair.
 Eye diseases
 Checks the growth of tumors, enlargement of the spleen, liver complaints, asthma, leprosy and jaundice.
 To produce a laxative: Wash the leaf with hot water while still on the plant, dry and cut it off. Put in a
cup with the cut to the bottom. After 15 minutes weigh the obtained leaf sap and mix with 3 times the amount
of sugar. Dry this ”aloe sugar” in the sun, under a mosquito net. Internal use: Adult take 3 g in the evening as a
laxative, but not during pregnancy, nor for prolonged use.
 Burns: Cut and thoroughly wash a leaf of the plant. Clean a sharp knife putting it in boiling water. Cut
the end and sides of the leaf away, and than cut through the middle to leave a large surface from the inside of
the leaf. Rub the juice side of the aloe leaf(the “aloe gel”) allover the burn. Repeat four times per day. Keep the
patient under a mosquito net to keep the flies away.
 Wound, ulcers and diabetic ulcers. Follow recipe 2. After every treatment, use a slice of pawpaw, honey
or sugar as described in chapters 5.5 and 6.30
 Conjunctivitis. For inflammation of the eyes, follow recipe 2. Place the leaf on the eye for 5 minutes, 4
times a day.
 Loss of hair. Remove some aloe gel from a leaf. Mix one tablespoon with the yolk of a fresh egg and
massage it into the hair every evening. Or use aloe gel alone.
 Venereal sores. Treat 3 times a day according to recipe 2. Orally, take antibiotics.
2.How to use:
 Juice: applied externally and internally.
 Cuticle of the leaves: can be applied as a suppository in cases of hemorrhoids or piles.
Other information:
Aloe gel has been used for topical treatment for minor wounds and burns and skin irritations for centuries.
Aloe Vera used to be known as the “burn plant”. It is no longer necessary to keep an Aloe Vera plant handy for
when you catch your hand on the oven door, these days Aloe Vera Gel comes in handy tubes.
A two year trial is underway at the Neath, Morriston and Singleton hospitals in Swansea for use of Aloe Vera
in treating Irritable Bowel Syndrome (IBS). A clinical trial involving 44 patients suffering from Ulcerative
Colitis has been completed at the Royal London Hospital and the John Radcliffe Hospital in Oxford. The trial
was completed in January 2004 and an improvement found in 38% of Patients given Aloe Vera gel as opposed
to 8% given a placebo.
One of the home remedies for asthma was to boil some Aloe Vera leaves in a pan of water and breathe in the
vapour.
For pharmaceutical use as a laxative, the aloe juice is taken from the tubules just beneath the outer skin of the
leaves. It's a bitter yellow and dried to become aloe granules that are dark brown in color.
Made into a beverage and taken internally, it has been used to help many other conditions. Some of them are
constipation, ulcers, diabetes, headaches, arthritis, and coughs. Taking aloe internally does have side effects,
which can include pain, electrolyte imbalances, and diarrhea.
It has been determined that it can also help with treating minor vaginal irritations.
Aloe Vera is best used when used fresh from the plant. It doesn't store well but can be bought as a preserved
product. Aloe Vera can be used topically as well as taken internally. It has been used for mouth sores, what we
call stomach sores, or cold sores.
Aloe Vera has been especially helpful of patients with severe and various skin diseases. It acts as a
rejuvenating action. It acts as a moisturizer and hydrates the skin. After being absorbed into the skin, it
stimulates the fibroblasts cells and causes them to regenerate themselves faster. It's the cells that produce the
collagen and elastin so the skin will get smoother and look younger.
Because Aloe Vera is natural, it works gently within the intestinal tract to help break down food residues that
have become impacted and help clean out the bowel. When the bowel is cleaned out, it greatly reduces
bloating, discomfort, and helps ease stress, which only leads to more attacks of irritable bowel syndrome.

EEBICHA /BITTER LEAVES/ VERNONIA AMYGDALINA/


 Dhibee Sukkaaraa to’ata, ni fayisas
 Sirna Dhibee ofirraa ittisuu Jabeessa.
 Sukkaara dhiiga keessa jiru ni wal’aana
 Garaa kaasaa, Busaadhaa fi Raammolee garaa keessaa ni dhabamsiisa.
 Dubartootni akka da’an gargaara. Dhibee onnee gosa B fi C ni wal’aana, Dhibee Ilkaanii ni
Fayisa.
YELLOW DOCK(Luut go’ichoo)
 Bullaa’insa soorataaf gargaara; garaa kaasaaf qoricha.
 Shuntuuruu gogaa dhabamsiisa
 Hir’ina dhiigaa ni Fayisa, hundee Go’ichoo daqiiqaa 20 f suuta jechuun shaa’een danfisuu,
fallaana shaa’ee tokko, bishaan Burciqqoo tokko itti dabalaanii yoo dhugan ni gargaara.

Cabbege Poultice(Raafuu Maraa)


Dhibeewwan armaan gadiitiif qoricha.

 Dhukkubbii qaamaa fooyyessa, dhiiga qaama keessatti dhangala’eef gargaara.


 Kaansarii ni Fayisa, Madaa qaamarraa ni fayisa/ qaama madaa’e irratti sukkumanii itti hidha.
 Qaama Summiidhaan faalame gargaara.

CABBAGE Raafuu
This vegetable contains a lot of iron. The juice contains a substance with anti-
ulcerous action witch protects the mucous membrane of the stomach. The leaves you may use for on the skin
for eczema of an unknown origin. A compress of smashed cabbage leaf with honey on the chest overnight
reliefs in case of some respiratory problems and infections.
Parts used: plant and the seeds.
Dose: normal
1.Effects:
1. Helps in elimination of the worms, softens inflamed parts, prevents scurvy, promotes urine flow
and is a good laxative.
2. Cleanses the digestive tract, soother and purifier.
3. Obesity, gastric and duodenal ulcers.
4. Helps in discharging of the pus from wound, facial neuralgia, rheumatic pains, and voice loss.
5. Stomach diseases, internal ulcers and hemorrhoids.( Kintaarooti)
6. Alcohol addiction and warts.
7. Chronic coughs, bronchitis and asthma.
8. Heals blisters.
9. Stimulates hair growth.
10. Promotes urine flow, helps digestion, destroys intestinal worms, and is a good laxative.
2.How to use:
 Consumption, especially raw: very good for #1, 2, 3. Also the fresh juice is very good for
digestive system.
 Fresh leaves: as a poultice or crushed for #4, 8.
 Fresh juice: 1 spoonful every hour for #6.
 Juice: for hair growth, wash the hair scalp twice a day.
 Seeds: for #10.

30
“Xajji Saar”
 Seelota Kaansarii ajjeesa, Dhiibbaa dhiigaa to’ata, ho’ina qaama hir’isa, Infiluweenzaa fi
Utaalloo qoricha.
 Ulfaatina hin barbaachifne hir’isa, Dhibeewwan qaama hundaa gargaara. Garaa kaasaaf
qoricha, Baakteeriya fi fangasii ajjeesa.
 Kale, tiruu fi hadhooftuu ni qulqulleessa.
Rosemary (Baala Urga’aa) ‘baala xibsii’ ykn kalanqalaa’)
Fayyaadhaaf kan inni Fayyadu :-
 Fayyummaa gogaatiif , dandeetti Yaadaachuuf
 Fayyummaa rifeensaaf, Kaanasarii namarraa Ittisa, Fayyumaa dhiigaatiif, Dhukkubbii hirree
ittisa, Bullaa’insa Soorataatiif.
BAALA ZAYITUUNAA(GOOFAA)YKN ROQAA
 Guava Leaf tea can decrease bad LDL cholesterol without affecting, good HDL
cholestrolLeaves(Koletroolii to’achuuf fayyada
 Treat bronchitis and cough with guava leaf tea( qufaa fi Dhibee ujjummoo qilleensaaf
Fayyada.
 Madaa ajaa’ee fi bakka ilbiisotni ciniinan irratti baala isaa sukkuumanii irratti Hidhu.
 Guava Leaf tea Is considered to Be effective in treaing enlarge prostrate and cancer.
 Guava leaves offer an amazing aid against hair Loss when boiled and allowed too
cool on room temperature(Bubuqqa’uu rifeensaaf Fayyada).
 This tea Is effective in the treatment Of diarrhea and dysentery since it Provide strong
antimicrobial properties.
 Dhiirotaaf Rakkoo dhiphinaa dhabamsiisa.
 Shaa’een Baala goofaa ykn roqaa Vaayitamin”C” guddaa waan qabuuf rakkoo finnisaa
dhabamsiisa.
 Guava leaf tea is very beneficial for diabetics as it reduces blood sugar level and does
not Stimulate insulin Secretion
 Chew Guava Leaves in order to relieve toothache, Inflamed Gums and Sores in the
Oral Cavity
Akkaataa Itti Fayyadama GOOFAA /ROQAA/:
 1. Garaa kaasaa salphaaf : Ija goofaa hin bilchaatiin nyaadhu ykn shaa’ee isaa dhugi.Baala
konyee tokko bishaan litirii 1 daqiiqaa 20 f qodaa qadaadamaatti danfisi.Kana booda calalii
litirii 1 akka ta’utti bishaan itti dabali.Guyyaatti dhugi fixi.
2. Garaa kaasaa ijoollee fi garaa kaasaa cimaa kan nama ga’aa:Sha’ee goofaa litirii 1 tti
ashaboo fallaana sha’ee 1 fi damma fallaana 4 ykn sukaara fallaana 2 hojjedhu.Ijoollee ji’a 6
gadiif 700ml, ji’a 6-waggaa 2 1400 ml, waggaa 2-52100 ml ,waggaa7 ol 2800 ml,nama ga’af
3500 ml. 3. Garaa kaasaa
Ameebaaf: yoo salphaa ta’e, Sha’ee goofaa litirii 1 tti ashaboo fallaana sha’ee 1 fi damma
fallaana 4 ykn sukaara fallaana 2 hojjedhu.Ijoollee ji’a 6 gadiif 700ml, ji’a 6-waggaa 2 1400
ml, waggaa 2-52100 ml ,waggaa7 ol 2800 ml,nama ga’af 3500 ml. Yoo cimaa ta’e
immoo,sha’ee goofaatti paappaayyaa fi Mangoo dabali.
4. Qufaadhaaf:Qajeelfama lakk. 2 hordofi.Yookiin baala xobbee guyyaatti si’a 5
halanfadhu.

31
5. Dhukkuba sukkaaraaf:Sha’een ykn cuunfaan goofaa sukkaara gadi buusa.
6. Madaa dhiiguuf:Baala konyee 2 guutuu bishaan litirii 1 danfisi, hanga makaan 500 ml
hafutti.Calalii ittiin miici.
7. Madaa banamee jiruuf:Baala jiidhaa konyee 1 guutuu miicii tumi. Ashaboo fallaana
sha’ee 1 fi sukkaara fallaana sha’ee 1 itti dabali.
 Zayituunaan (Goofaan) Pirootina, coomaa, Albuuda, Kaarboohaayidreetii, Kaalsiyeemii,
Foosferasii, Sibiila, Vaayitaaminii “B” fi “C” hamma barbaadame ni hammata(ni qabaata),
Zaaytuunaan hammi giddu Galeessa ta’e tokko Kaaloorii 70-80 qabaata.
 Jabinaaf:- Goofaan gm 200 soogidda fi qunda barbaree akkasumas bishaan loomii Muraasa
wajjin akka cuunfaatti guyyaatti yeroo 2 yeroo hunda nyaachuun jabina qaama fi hafuuraa ni
kenna, Hirreewwanis ni Jabeessa.
 Goofaa, Muuzii fi Dammaa waliin makuun bifa cuunfaa ganama dhuguun qaama
jabeessuun fuula ifaa ta’e nama gonfachiisa.
 Dhiiga qulleessuu: -goofaa gm 200 sirriitti Kan bilchaate guyyaa hunda laaqana wajjin
nyaachuun dhiiga ni qulqulleessa, dhiigni Hemoogiloobiinii akka Oomishamu godha.
 Gororsiisuuf (tuttufsiisuuf):- Cuunfaa Baal goofaa dhuguun ykn Ija goofa amma tokko
bilchaate soogiddaa fi Cuunfaa loomii itti dabalanii cuunfaa isaa dhuguun dhiiga
qulqulleessuuf Ni gargaara.
 Mataa Bowwuudhaaf: Baala goofaa tumuun sandalii wajji waliin makuun adda Irra ka’anii
tursuun mataa bowwuu namarraa ittisa. Ho’aadhaa fi Bilchaataa Sanyii ija goofaa ykn roqaa
baasanii Nyaachuun mataa Bowwuudhaaf ni gargaara.
 Dhukkubbii Qoonqodhaaf:- Baala goofaa affeelanii cuunfuun bishaan isaa kanatti loomii
muraasa fi ashaboo muraas itti dabaluun guyyaatti yeroo 2-3 qoonqoo ittiin lulluqqachuun
fayisuuf ni gargaara.
 Qufaadhaaf :- Ija Zayituunaa keessa Sanyii isaa baasuun damma wajjin waliin makuun
guyyaatti maankaa lama nyaachuun kan akkiffachiisu ni dhamsiisa.
 Raammoo Marrummaaniitiif :- Sanyii goofaa ija isaa keessa baasuun bishaan burtukaanii
waliin makuun waadduu ‘Maxibashaa’ irratti affeeluu fi Hidda rukuchiisuun guyyaatti Yeroo
2-3 nyaachuun bulla’insa soorataa ni ariifachiisa.
 Goofaa Soogiddaa wajjin waliin makuun nyaata booda nyaachuun rakkoo marrumaanii ni
dhabamsiisa, FEDHII Nyaataas ni Bana.
 Baala goofaa Lallaafaa isaa 8-10 ta’u tumuun bishaaniin waliin makuun dhuguun garaa
ciniinnaa ni ittisa.
 Gogiinsa marrummaaniitiif :- Nyaata dura addumaan ciree dura Zayituuna nyaachuun
Bullaa’insa soorata fi gogiinsa marrummaanii ni dhabamsiisa.
 Goofaa , Paappayyaa fi qunda barbaree xiqqoo fi Soogidda akkasumas Bishaan Loomii itti
firfirsuun nyaata booda yummu nyaannu boolii garaa keessaa ni baasa. Guyyaa hunda nyaata
booda goofaa bilchaataa nyaachuun qofti gogiinsa Marrummaanii ni ittisa.
 Garaa kaasaaf:- Baala goofaa kan walmakee bishaan guyyaatti yeroo 2-3 dhuguun garaa
kaasaa ni fayyisa. Cuunfaa goofaa Nyaata waliin dhuguun garaa kaasaa nii dhaaba.
 Hooksisaaf:- Ji’a tokkoof walitti fufiinsaa goofaa bilchaataa laaqana Booda nyaachuun
dhiiga, garaacha fi marrummaan qulleessuun miira hooksisaa ni dhorka.

32
 Madaadhaaf : Baala goofaa qulqulluu Isaa tumuun madaa irrati hidhuun ni fayisa.
 Rakkoo fincaniitiif:- Goofaa 10gm,50gm baala Wayinii walitti tumuun bishaan Liitira
walakkaa wajjin waliin amakuun , hammi bishaanichaa gara walakkaatti/buciqqoo tokkotti
yummu inni gadi bu’u irraa calaluun dhangala’aa isaa qofa yeroo hirribaa dhuguudha.
Wal’ansa Kana jhamma guyyaa 7tti itti fufuudha. Rakkoo toora fincaanii sirreessuuf ni
gargaara.
 Kintaarootiif:- Yeroo hunda goofaa Nyaachuun kintaarootii Ni ittisa.
 Rammoleef:- Ija goofaa Sanyii Isaa keessa Baasanii dhabamsiisuu fi kutaa biro immoo
dafaquun akka daabbootti tolchuun Abiddatti bilcheessuu, itti Aansuun daabbicha irratti
cuunfaa qullubbii hamma ta’e itti dhangalaasuudhaan ganama garaa duwwaatti guyyaa 2f
nyaachuun raammolee marrummaanii keessa dhabamsiisuuf ni gargaara.
 Dhukkubbii Ilkaaniif :- Baala Goofaa Alanfachuu ykn Bishaan baala goofaan wal makate afaa
lulluuqqachuu, dhiita foon ilkaanii fi dhukkubbii Ilkaanii dhiisisuuf gargaara.

GUAVA
Parts used: young leaves, fruits, roots.
Dose: for decoction use 30-60 grams for 1 liter of water. Use 4-5 cups a day.
RECOMMENDATION FOR USE:
1.Simple diarrhea in adults and gastritis: eat some unripe fruits of guava or make guava tea: 1 handful
leaves and add 1 liter of water. Boil for 20 minutes in a covered pot, and then filter. Add more water to
bring to volume back to 1 liter again. Drink in portions through the day.
2.Diarrhea in children and severe diarrhea in adults : to 1 liter of guava tea (see the recipe above) add 1-
teaspoon salt and 4 tablespoons honey or 2-heaped tablespoons sugar. If there are no guava leaves take
water, salt and sugar only. Dosage: give to the child 200 ml (one glass) for every kg bodyweight. If
you do not know the child’s weight give under 6 months 700 ml, 6 months to 2 years 1400 ml, 2 to 5
years 2100 ml, older then 7 years old 2800 ml. For adults 3500 ml.
3.Scurvy: eat a lot of very ripe fruits.
4.Amoeba dysentery: for light cases follow recipe from #1. For serious cases make a tea combine with
other plants (papaya, mango).
5.Cough: follow recipe #1 or chew one young leaf 5 times a day.
6.Diabetes: in some cases the guava tea or juice lower the blood sugar level. The results may be verified
only in laboratories.
7.Bleeding wounds: boil 2 handfuls of fresh leaves with 1 liter of water until only 500 ml of mixture
remains. Filter and use for washing the wound.
8.Open abscess: wash and pound 1 handful of fresh leaves. Add 1 teaspoon of salt and 1 teaspoon of
sugar. Heat in a saucepan without water, till mixture turns brownish (not black). Use the mass to make
a compress.
9.Vaginal wash after childbirth: use a warm decoction.
10. Decoction of the leaves: for gastroenteritis, uterine hemorrhage, and chronic diarrhea.
11. Decoction of young leaves and shoots : for dysentery, inflammation of the kidney, and diarrhea. Also
good to wash the ulcers, vaginal or uterine problems, and cuts. It was also used for spasms, fever,
worms, kidney problems epilepsy, diabetes and cerebral affections.

SHAA’EE BAALA ABUKAADOO


 Cirracha Kalee baas, Dhukkubbii dugda kan qabaniif gargaara.
 Dhiita dhabamsiisa, Dhiibbaa dhiigaa hir’isa , Dhibee sukkaaraa hir’isa.
FAAYIDAA KASALAA(ACTIVATED CHARCOAL)
33
 EXTERNAL USES:- Infection Or infilammation
 Ear and Eye infection
 Lesions
 Bee sting
 Spider and snake bites.
AVOCADO
Parts used: leaves, flowers, fruits and seeds.
Dose: normalor as indicated.
1. Effects:
1. Spread on bread the pulp is much better than the usual margarine; witch contains a lot of preservatives.
2. It is good for people suffering from malnutrition.
3. For coughs a decoction is made from young leaves (1 handful in 1 liter of water).
4. For diarrhea dried dark leaves are boiled in 1 liter of water for 15 minutes. Dosage: adults – 20g leaves,
children – 10g leaves, and little children 5g. The decoction is to be taken during the day.
5. Rheumatism, painful inflamed joints.
6. Antidandruff medicine.
7. Checks hair falling and promotes growth of hair.
8. Promotes flow of urine.
9. Flatulence and griping pain in the stomach and bowels.
10. Promotes menstrual flow.
11. Internal swellings, bronchitis, diarrhea, kidney problems and cough.
12. Strengthens the gums.
13. Soothes headaches and pain in the facial nerves and relieves toothache.
2. How to use:
 Fruit oil: rubbed in case of #5, 6, and 7.
 Fresh leaves: infusion for # 8, 9, 12. Hot compress with the decoction soothes headaches and
pain in the facial nerves
 Flowers: as tea for #10.
 Seeds: roasted and grounded for diarrhea, dysentery – 2 teaspoonfuls in a cup of lukewarm
water. Applied as cathaplasm this powder helps to cure inflammation of the fingers ot toes that
is accompanied by pus. Also to relliev dental carries pain. In decoction as gargle for toothache.

“Waaqayyo goowwota biyya lafaa kanaa fo’ateera malee ogeessota Leeyyaasisuudhaaf, dadhaboota
biyya lafaa kanaas fo’ateera humna qaboota leeyyaasisuudhaaf.” 1Qor. 1:27
THE USE OF CHARCOAL AS A REMEDY
Externally:
 Deodorant for bad smells from: yard, fridge, bad smelling wounds
 Tooth paste for bad smell and also has a whitening effect: mix equal quantities of charcoal and
white clay, add few drops of clove essential oil and also peppermint essential oil, mix with
water and keep in a closed jar..
 Poultice (mixed with flaxseeds or starch and water): arthritis, inflammations, swellings, bruises,
ear and eye infection, furuncle, infected wounds, pancreas and liver cleaning etc
 Insect sting: also as a poultice. For a simple sting: the first hour you will apply every 10
minutes, after that leave the poultice fro 8 hours. For multiple: make a 30 minutes charcoal
bath, after that the first 8 hours change the poultice every 2 hours. Then you can change every
4-6 hours the poultice till complete healing.
 Spider / scorpion / snake bite: wash and clean the affected area. Make a 30 minutes charcoal
bath. After that the first hour change the poultice every 10-15 minutes. The poultice should be
larger than the affected area. After the first hour continue to change the poultice every few
hours for next 24 hours. If the area is swollen you can apply an ice pack. In case of poisonous
34
bites we should also take internally charcoal: fists 6 hours you can take 2 tablespoons of
charcoal for 1 cup of water every 2 hours, then the next 24 hours take 1 teaspoon of charcoal
every 4 hours.
Internally: you can take pills, capsules or powdered charcoal
 Water filter
 Bad smelling gases, colon problems. You can also check how is your colon working and how
long it takes the food to pass from the mouth to the colon. For this you can drink some charcoal
30 minutes before your fist meal of the day.
 Colds and fever
 Hyperacidity in the stomach, indigestion, flatulence, food and medical poisoning, intoxication.
For poisoning:
1. If you know the quantity of medicine or poison that was taken than you should take a
double quantity of charcoal
2. If you don’t know what was the quantity swollen by the person take 2 tablespoons for 1
cup of water.
3. If there is some food in the stomach when you give charcoal please double the quantity
of charcoal because the food can reduce the effect of the charcoal.
4. It will not work for poisoning with petroleum, washing and cleaning solutions.
 DiarrheaGaraa Kaasaaf) 2 teaspoons with 1 cup of water 4 times a day, and additional after
every liquid stool. The sick person should drink a lot of liquid.

By Ellen G. White
Charcoal poultices for the eye Letter 119, 1896—
My left eye gives me considerable trouble. It has been painfully weak, and the pain in my
cheekbone has caused much anxiety. I think I told you that about a year ago I had a fall. I was filling a
tin milk-pan with oranges for brother McCann, and when I rose from my stooping position, and
attempted to walk, I saw that I was falling face downward into a pile of small, sharp stumps, which
had been brought there for fuel. I darted a prayer to heaven, and fell heavily forward. The milk pan
struck the stumps with great force, and when I fell, it struck me just beneath the eye. The pan was bent
almost double. Brother McCann came and lifted me up.
After this I had a very painful time with my whole head. My cheek was swelled large and hard.
Ella White was with me at the time, and she pounded up charcoal for me. With this pulverized
charcoal and hot water I treated my face for hours, till the soreness and pain was killed. This is one of
(the) very best and most effectual remedies for the stomach—anything like malaria—to eat dry or in
hot water.
Pulverized, a Most Beneficial Remedy Used with Smartweed. Letter 82, 1897—
One of the most beneficial remedies is pulverized charcoal in a bag and used in fomentations.
This is a most successful remedy. If wet in smartweed (1tsp to cup), boiled, it is still better. I have
ordered this in cases where the sick were suffering great pain and when it has been confided to me by
the physician that he thought it was the last before the close of life. Then I suggested the charcoal, and
the patient has slept, the turning point came, and recovery was the result.
To students, when injured with bruised hands, and suffering with inflammation, I have
prescribed this simple remedy with perfect success. The poison of inflammation is overcome, the pain
removed, and healing goes on rapidly. The more severe inflammation of the eyes will be relieved by a
poultice of charcoal, put in a bag and dipped in hot or cold water as will best suit the case. This works
like a charm.
I expect you will laugh at this; but if I could give this remedy some outlandish name, that no
one knew but myself, it would have greater influence.

35
Pulverized, Used as Drink and Poultices. Letter 112a, 1897—
I feel that the ice used is a mistake. The light which has been given me in reference to several
critical cases has been represented to me as a sick child I had in charge, and in every case the
directions given were, Do not apply ice to the head but cool water; but apply hot fomentations to the
bowels, stomach and liver. This will quell the fever sooner even than cold. The reaction after the cold
applications raises the fever, in the place of killing it. This direction has been given me again and
again. In some cases, the ice applications may be warrantable, but in most cases they are not advisable.
If the invalid has any vitality, the system will send the blood to where the cold is, and very often, the
system has not power for this taxation. Bro. ______ has low vitality. Some cases may endure other
kind of treatment, but I greatly fear for Bro. ______ if it is continued. Use hot water; in nine cases out
of ten it will do a more successful work than the cold ice would do...
I send you at this time pulverized charcoal. Let him drink the water, after it has stood a while to
extract the virtue. This should be cold when used. When used for fomentations over the bowels, the
coal should be put into a bag, sewed up, and dipped into hot water. It will serve several times. Have
two bags, use one, and then the other.
Benefits of Charcoal (FAAYIDAA KASALAA). MS162, 1897—
One of the most beneficial remedies is pulverized charcoal, placed in a bag and used in
fomentations. This is a most successful remedy. If wet in smartweed tea, it is still better. I have
ordered this in cases where persons were suffering great pain, and when the physician has confided to
me that he thought life was about to close. Then I suggested charcoal; the patient slept; the turning
point came, and recovery was the result. For bruised hands with inflammation, I have prescribed this
simple remedy, with perfect success. The poison of inflammation is overcome, the pain removed, and
healing goes on rapidly. The most severe inflammation of the eyes is relieved by a poultice of
charcoal, put in a bag and dipped in water, hot or cold as will best suit the case. This works like a
charm.
Used in Treatment of Eyes. Letter 37, 1898—
Medical practitioners have experimented on the eyes, and in so doing, have not only forever
weakened the strength of the delicate organs, but the injury done has extended to the brain, through the
nerves connecting the eye with the brain. I have positively refused to use anything but hot water with a
little salt, or pulverized charcoal put in a bag, and dipped in hot or cold water, as is most agreeable. Let
there be no meddling with the eye. Use only the most mild applications.
Used in Poultices. Letter 72, 1898—
Brother Thompson’s son was one of these. He brought his boy to Cooranbong with a swollen
knee. The lad had fallen on a stone, and the knee was seriously injured and much enlarged. The
doctors had attended him, but had done him no good, and he was then going about with a crutch.
Sara took the case in hand, and worked with him in our own house twice a day. About an hour
each day was occupied in giving him treatment. It was a stubborn affair, but for weeks most thorough
treatment was given him with hot and cold applications, and pulverized charcoal dipped in hot water
and used as a poultice. He is a very bright promising lad and this accident was a great affliction to his
parents; but the swelling is now removed, and he is as active and healthy a child as you would wish to
look upon. We had this lad sit at our table for three months, and we have our reward in seeing him
restored to health. We thank the Lord for this.
Charcoal in place of Medicine. Letter 84, 1898—
I have had both Sister Starr and Sister Harlowe with me for three weeks, and no meat or butter
has been placed on my table. Nothing to drink except cold water appears on my table. All have
decided that it is for their health to use as little liquid food as possible. Both Sisters Starr and Harlowe

36
slept well. I took them out to ride often, over rather rough roads, and both have greatly improved in
health. Sister Harlowe was paying twelve shillings a week for room and board in the city. I brought her
to my country home, and she has lot her headache. We have had her now about two months. I ask her
nothing for board. I want her to get well.
Sister Harlowe has been an invalid for some time, in consequence of her internal organs
fastening to the backbone. She has been proprietor of a large dressmaking establishment. In this
business her difficulties developed. Her head suffered because of stomach difficulties and the trouble I
have mentioned. She came to the Health Home and took treatment for a while. All her friends, father,
mother, brothers and sisters are unbelievers. We thought best to have her come to my home. I dared
not place her in with other family, fearing that they would not know how to help her, and would allow
her to do too much.
Here she rides on horseback and does a little sewing. She is improving in health so much that
we have hopes that she will be able to educate a class in school in the science of sewing properly. This
is the one who was advised to eat meat and butter. She uses neither. She has plenty of milk and cream
from cows which we keep in as health a condition as possible. I am raising my own stock. Sister
Harlowe has not had any kind of medicine but charcoal soaked in water. She drinks this water, and is
doing excellently without meat or butter, tea or coffee.
Charcoal as a Drink and Poultice. Letter 92, 1898—
I would advise that the charcoal compress be worn only occasionally. If you should drink
charcoal water, it would not do you any harm. The charcoal itself may be a little irritating to a stomach
as sensitive as I judge yours is. Use your own judgment, and trust in living faith to God as you work.
You must come to the position where you realize that the Lord does not want you to be sick. The Lord
would have you well. Make up your mind to be well. Do not eat vegetables but make arrangements to
have the best homemade bread and fruit. Do not taste of any bread that is sweetened. You must be
careful, and then trust in God, believing that He wants you to be healed. He is the only true, unerring
physician in the world. He loves us, and wants us to be well and happy.
Charcoal for Bad Breath.(Foolii Gadhee(badaadhaaf) Letter 115, 1898—
But Brother _____’s health has been sacrificed to earnest, continuous labor. In his zeal and
earnestness he has lost sight of self. He wished to converse with me, but what an offensive breath he
had. I tried not to inhale it, but I think I did, for I was taken sick like one poisoned. I talked with him
seriously, and told him that he had been doing great injury to himself. I told him that for the last
twenty years the Lord had been giving me messages to give to our ministering brethren, and to
students who were preparing to give Bible readings and to become canvassers. The Lord would have
them take care of themselves as faithful sentinels.
I think much of Brother _____, but he has made a mistake in feeling that he must do all the
work he could possibly accomplish. At times he would become so weary that he could not eat as he
should, and would take food that was wholly unfitted for his wearied condition. He kept late hours,
and often did not get to rest before eleven or twelve o’clock at night. This irregularity was seriously
felt by his wife. She became nervous, and was losing her health and vitality. I showed him that these
habits had been all wrong, that he must call a halt. I told him it was necessary for us to know
ourselves. I said, You are now a sick man, and you feel your need of a physician. We are not wise in
the knowledge of others, but we know that in our own individual selves there are great deficiencies.
The wisest have to learn their lessons by patient experience. You have not treated yourself as you
should, but have disregarded the laws of health by your terrible neglect of yourself. Something must be
done. That offensive breath must be purified. Get pulverized charcoal, soak it in water, and drink this

37
water freely. Eat no vegetables. Eat fruit, and plain, well-baked bread. Take light exercise, and at night
wear a charcoal compress over the liver and abdomen.
Charcoal Relieves Swelling.(Madaa gargaaruu) MS 68, 1899—
On Thursday Sister _____ was called to see if she could do anything for Brother _____’s little
son, who is eighteen months old. For several days he has had a painful swelling on the knee, supposed
to be from the bite of some poisonous insect. Pulverized charcoal, mixed with flaxseed, was placed
upon the swelling, and this poultice gave relief at once. The child had screamed with pain all night, but
when this was applied, he slept. Today she has been to see the little one twice. She opened the swelling
in two places, and a large amount of yellow matter and blood was discharged freely. The child was
relieved of its great suffering.
Charcoal Destroys Inflammation and Removes Poison.(Wantoota Summaa’oo Balleessa)
Letter 74, 1899—
Sister _____ is nurse and physician for all the region round about. She has been called upon to
treat the most difficult cases, and with complete success. We have at times made our house a hospital,
where we have taken in the sick and cared for them. I have not time to relate the wonderful cures
wrought, not by dosing with drugs but by the application of water. We use charcoal largely, making it
into poultices. It destroys the inflammation, and removes the poison. We are teaching the ignorant how
to become intelligent and keep well.
Experience with Charcoal. Letter 182, 1899—
The God of nature directs the human agent to use the natural remedies now. I might go to any
length in this matter, my brother, but I leave it now with a few instances. A brother was taken sick with
inflammation of the bowels and bloody dysentery. The man was not a careful health reformer, but
indulged his appetite. We were just preparing to leave Texas, where we had been laboring for several
months, and we had carriages prepared to take away this brother and his family, and several others
who were suffering from malarial fever. My husband and I thought we would stand this expense rather
than have the heads of several families die and leave their wives and children unprovided for.
Two or three were taken in large spring wagon on spring mattresses. But this man who was
suffering from inflammation of the bowels, sent for me to come to him. My husband and I decided that
it would not do to move him. Fears were entertained that mortification had set in. Then the thought
came to me like a communication from the Lord, to take pulverized charcoal, put water upon it, and
give this water to the sick man to drink, putting bandages of the charcoal over the bowels and stomach.
We were about one mile from the city of Denison, but the sick man’s son went to a blacksmith’s shop,
secured the charcoal, and pulverized it, and then used it according the directions given. The result was
that in half an hour there was a change for the better. We had to go on our journey and leave the family
behind, but what was our surprise the following day to see their wagon overtake us. The sick man was
lying in a bed in the wagon. The blessing of God had worked with the simple means used.
I remember still another case. At our first camp meeting here, held at Brighton, a young lady
was taken sick on the ground, and remained sick during most of the meeting. She was thought to have
typhoid fever, and although many prayers were offered in her behalf, she left the ground sick. Dr.
M.G. Kellogg, half brother to J.H. Kellogg, of Battle Creek, was attending her. He came to me one
morning and said, Sister Price is in great pain. I cannot relieve her. She cannot sleep, and every breath
seems as though it would be her last. We prayed for her, and then like a flash of lightning there came
to me the thought of the charcoal. “Send to the blacksmith for charcoal, and pulverize it,” I said, “and
put poultices of it on her side.” He tried this, and in one hour he came to me, and said, “That
prescription was an inspiration from God. Sister Price could not have lived until now if no change had

38
come.” The sick one fell into a restful sleep; the crisis passed; and she began to amend. In a few days
she was taken from Brighton to her home in Melbourne, and is alive and well today.
Charcoal and Olive Oil. Letter 100, 1903—
I will tell you a little about my experience with charcoal as a remedy. For some forms of
indigestion, it is more efficacious than drugs. A little olive oil into which some of this powder has been
stirred tends to cleanse and heal. I find it is excellent.
Pulverized charcoal from eucalyptus wood, we have used freely in cases of inflammation.
During this first camp meeting that we held in Australia, a young woman was taken very sick with the
inflammation of the liver and lungs. It was feared that she would die. Dr. M.G. Kellogg, who was
attending her, came to me for advice. I suggested that he make a compress of pulverized charcoal, and
put it on the sick woman’s side. She had been crying out in her pain, but in about fifteen minutes after
the compress was applied she fell into a sweet sleep.
When we first went to Cooranbong, the men clearing in the woods would often come in with
bruised hands. In these and other cases of inflammation, I advised the trial of a compress of pulverized
charcoal. Sometimes the inflammation, which was very high before the compress was applied, would
be gone by the next day.
Always study and teach the use of the simplest remedies, and the special blessing of the Lord
may be expected to follow the use of these means which are within the reach of the common people.
Charcoal as a Healing Agency.
Letter 75, 1904—Get from the druggist some pulverized charcoal, and use it freely. Mix it with
sweet oil. Thus it can be taken with less difficulty than if mixed with water. I think that you would
obtain benefit from the use of charcoal compresses—pulverized charcoal moistened, put into a flannel
bag, and placed over the affected part. When my husband was sick, I had recourse to many remedies,
and I know the value of charcoal as a healing agency. I have worked for my husband with marked
success when his life was in grave peril. I did not want a physician for him; for I knew that I had tact
and skill, and that with faith in God I could be his physician.
Charcoal as a Poultice. Letter 326, 1906—
I wish to ask you if you have tried the charcoal for Brother _____? I think I wrote you about it
some time ago. Take pulverized charcoal, wet it, and put on as a poultice. The charcoal possesses a
wonderful power of drawing poison from the system.
Charcoal Brings Relief. ( Haara Nama glfachiisa) Letter 158, 1907—
I feel impressed to recommend for your consideration the use of charcoal as a powerful agency
for removing poison from the system. I have on several occasions been impressed to suggest the use of
charcoal, and it has often brought relief when every other means had failed.
When we were in Texas, one of our neighbors was taken sick because of imprudence in eating.
The organs of excretion failed to act properly, and his system was poisoned. He was in terrible agony.
His family sent for me to come and pray for him. Then it was impressed upon my mind to send some
one to the blacksmith’s for charcoal, pulverize it, and place it as a poultice over the entire abdomen.
This was done, and the effect produced was wonderful.
This brother had intended to be one of a party to go with a number of teams through Texas, but
because of his illness he was left behind. The next day, however, as we were resting, we looked back,
and saw a team crossing the ferry. When it came nearer we saw with it our brother who had been so ill.
On several other occasions I have seen the charcoal poultice tried with favorable results.
The Use of Charcoal for Inflammation, Insect Bites, etc. Letter 90, 1908—
On one occasion a physician came to me in great distress. He had been called to attend a young
woman who was dangerously ill. She had contracted fever while on the campground and was taken to

39
our school building, near Melbourne, Australia. But she became so much worse that it was feared she
could not live. The physician. Dr. Merritt Kellogg, came to me, and said, “Sister White, have you any
light for me on this case? If relief cannot be given our sister, she can live but a few hours.” I replied,
“Send to a blacksmith’s shop and get some pulverized charcoal; make a poultice of it, and lay it over
her stomach and sides.” The doctor hastened away to follow out my instructions. Soon he returned,
saying, “Relief came in less than half an hour after the application of the poultices. She is now having
the first natural sleep she has had for days.”
I have ordered the same treatment for others who were suffering great pain, and it has brought
relief, and been the means of saving life. My mother told me that snakebites and the sting of reptiles
and poisonous insects could often be rendered harmless by the use of charcoal poultices. When
working on the land at Avondale, Australia, the workmen would often bruise their hands and limbs
and this in many cases resulted in such severe inflammation that the worker would have to leave his
work for some time. One came to me one day in this condition, with his hand tied in a sling. He was
much troubled over the circumstances; for his help was needed in clearing the land. I said to him, “Go
to the place where you have been burning the timber, and get me some charcoal from the Eucalyptus
tree, pulverize it, and I will dress your hand.” This was done, and the next morning he reported that the
pain was gone. Soon he was ready to return to his work.
I write these things that you may know that the Lord has not left us without the use of simple
remedies which when used will not leave the system in the weakened condition in which the use of
drugs so often leaves it. We need well-trained nurses who can understand how to use the simple
remedies that nature provides for restoration to health, and who can teach those who are ignorant of
the laws of health how to use these simple but effective cures.
For several days he has had a painful swelling on the knee, supposed to be from the bite of
some poisonous insect. Pulverized charcoal, mixed with flaxseed was placed upon the swelling, and
this poultice gave relief at once. –Mrs. E.G. White Diary, April 25, 1899
Good Results with Boil. LLM, p267—
Elder Haskell has suffered a great deal from boils. He has taken treatment at the Sanitarium
several times, but most of his treatment he has taken in his room in our house. Our house has been his
sanitarium. He has been afflicted continuously, and has kept to his bed most of the time. Pulverized
charcoal poultices have been used with good results. His wife is a good nurse, and she has taken
faithful care of him. He has thought several times that he had overcome affliction, and that he would
recover rapidly, but as soon as he began to stir around, boils would again appear. His countenance
looks clear and wholesome for a man of his age.

SOIL POULTICE/BIYYEE/
 Bishaan Baala Baargamoo wajjin danfisanii qopheessuu
 Ija Abuukaadoo daakamee maankaa lama.
 Abukaadoo, Shunkurtii fi Biyyocha waliin makuun danfisuun Bishaan qabbana’aa waliin
Makuu
 Poultice qopheessuun oddoo dhukkubaarra sa’a tokkoof irratti hidhuudha.

ZINJIBILA
ASIMAADHAA FI QUFAADHAAF

40
1) Zinjibilaa fi qullubbii hamma wal qixxee ta’e walitti makuun tumuudhaan bishaaniin edda
waliin makanii booda, guyyaatti yeroo 3(Sadii), Maankaa tokko tokko dhuguun qufaa
ittisa. Akkee ni dhabamsiisa, Boqochiisuuf gargaara.
2) Zinjibila amma qotame tumuun waliin rukutuun hamma wal qixxee ta’e damma qulqulluu
waliin makuu. Guyyaatti si’a sadii maankaa tokko tokko nyaachuun somba qulqulleessa,
qufaa fooyyeessuun haara galfii namaaf kennisiisa.
3) Shaa’ee Zinjibilaa keessatti damma dabaluun guyyaatti si’a sadii guyyaa muraasaaf
dhuguun utaalloo, qufaa fi Asimiidhaaf gargaara.
ZINJIBILA:- Rakkoo Marrummaaniitiif
 Zinjibila amma qotame dafaqamaa isaatti loomii fi damma amma wal qixxee ta’e walitti
makuu. Kana booda ganama garaa duwwaatti(utuu waa hin nyaatin) Maankaa Lama
nyaachuun bullaa’insa soorataaf, fedhii Nyaata dabaluuf, Daddabrsa dhiigaa ariifachiisuuf
gargaara.
 Zinjibila amma qotame dafaqamaa maankaa tokko baala dimbilaalaa ykn daakuu baala
qunda barbaree xiqqoo waliin nyaata dura daqiiqaa 30 bishaan burciqqoo tokkotti makuun
dhuguun rakkoo bullaa’insa soorataa ni dhabamsiisa.
ZINJIBILA HIRQINFUUF
Zinjibila xiqqoo alanfachuun bishaan qofa dhuguun ykn daakuu zinjibilaa maankaa annan danfee
wajjin waliin makuun dhuguun hirqinfuu namarra kuta.

LAAMSHA’UMMAAF (PARALYSIS)
Shunburaa gurraacha fi daakuu zinjibila xiqqoo bishaan liitira tokko waliin affeeluun bishaan isaa
qofa guyyaatti si’a 4 burcuqqoo tokko tokko dhuguun fayisuuf ni gargaara.

KORRISUU SAGALEE
Zinjibila dafaqamaa fal’aana walakka damma wajjin makuun guyyaatti si’a 3-4 alanfachuun bishaan
isa qofa liqimsuun korrisuu sagaleef qoricha dha.

MIILLA ADOODUUF
Daakuu Zinjibilaa burciqqoo shaa’ee tokko qullubbii ija lama waliin bishaaniin waliin makuun miilla
dhukkubsate sanarra guyyaatti si’a tokko dibuun dhibee sana ni dhabamsiisa.
DHUKKUBBII DUGDAA FI RAKKOO YEROO LAGUU
Daakuu Zinjibilaa Maankaa tokko dhadhaa qulqulluu qabbaanaa’e maankaa tokko wajjin waliin
makuun Yeroo hirribaatti guyyaa sadiif liqimsuun dhukkubbii dugdaa fi rakkoo yeroo laguu namrraa
ittisuu danda’a.
MATAA BOWWUUF
Bishaan danfaa daakuu Zinjibilaa itti dabalamee fooxaa(Huccuu) keessa cuuphuun adda irra
ka’achuun mataa bowwuu ni dhabamsiisa.
MAANGOO

41
Jabinaaf:- Maangoo Aannaniin waliin makuun dhuguu ykn maangoo Nyaachuun aannan immoo
irratti dhuguun jabina gonfachiisa.
 Yeroo Hundaa galgala cuunfaa (Juusii) Maangoo dhuguun dadhabbii dhabamsiisa. Jabina
sirna Narviis Ni gargaara.
 Nyaata Booda yeroo hundaa maangoo nyaachuun ulfaatina dabaluuf gargaara. Qaamaafis
jabina kenna.
 Cuunfaa Maangoo Burciqqoo tokkoo fi Aannan Burcuqqoo tokko erga waliin makanii booda
Zinjibils dafaqanii maankaa tokko fi Sukkaara xiqqoo itti naquun dhuguun dadhabbii
sammuu ni ittisa, dalagaa onnee ni Jabeessa.
RAKKOO RIFEENSAAF:- Zayita Maangoo (Ija Maangoo caccabsuun Zayita nyaataa ykn zayita
mataa qallataa keessatti waliin makaa zayita maangoo ta’a) rifeensa ittiin sukkuumuu sa’a tokko ykn
lama booda miicuun isa dura goggoguu ni dhiisa.
HIR’INA DHIIGAAF :- Maangoo fi Aannan yeroo hunda dhuguudhaan hir’ina dhiigaa fayisuu
dandeenya
 Cuunfaa maangoo 70gm irratti 2gm daakuu zinjibilaa waliin makuu ganama dhuguun fedhii
nyaataa ni fida, rakkoo Asiidii garaachaa ni Ittisa.
 Ija maangoo goge daakamee hamma wal qixxaataa damma wajjin waliin Makuun fallaanaan
makuun rakkoo Asiidii Garaachaa ni ittisa.
GARAA KAASAAF:- cuunfaa maangoo walakkaa burciqqoo, Areera 25 gm fi Zinjibila dafaqamaa
Maankaa tokkoo wajjin waliin makuun guyyaatti yeroo 2-3 dhuguun garaa kaasaa to’achuuf gargaara.
 Qola Muka Maangoo 20gm bishaan liitira tokkoo wajjin affeeluu. Bishaanichi urkee
burciqqoon tokko qofti yummu hafu soogidda 1gm itti dabaluun guyyaatti yeroo 2-3
dhuguun garaa kaasaa dhaabuudhaaf gargaara.
 Qola muka Maangoo Hamma ta’e tumuun damma waliin makuun nyaachuun garaa kaasaa
ni fayisa.
 Baala Maangoo Gaaddisa jalatti gogee daakame daakuusaa maankaa walakkaa bishaan
burciqqoo tokkotti makuun guyyaatti yeroo 2-3 dhuguun garaa Kaasaa Ni Fayyada.
GORORSIISUUF(TUTTUFSIISAAF):- yeroo ulfaa gororsiisuu(tuttufsiisuu) maangoo bilchaataa
sukkuumuun keessaa xuuxuun fayida qabeessa.
RAKKOO IJAATIIF:- Maangoo mi’aawaa isaa sukkuumuun keesaa xuuxuun jaamummaa ijaa
dhabamsiisuuf gargaara.
RAKKOO AFAAN KEESSAAF:- Maangoo Sanyii isaa daakuun bishaaniin laaquun afaan Keessa
dibuun foon ilkaanii ni jabeessa, foolii badaa afaan keessaa balleessa, dhukkubbii ilkaanii ni fayisa.
 Baala Maangoo abiddaan gubuun daaraa isaa Sanaaficaa fi Ashaboo wajjin waliin makuun
afaan keessa dibuun jabina ilkaanii fi qulqullina isaatiif fayyada.
QUFAA GOGAAF:- jalqaba maangoo Bilchaataa sukkuumuu cirracha irra afuun eelee gubaa irratti
waaduu, itti aansuun maangoo waadamee huranii ho’aa isaa keessa xuuxuun somba keessatti kan
kuufame furrii baasuun boqonnaa kenna.
CIRRACHA QAAMA KEESSAAF:- Baala maangoo daakame 8gm (Baala Maangichaa gaaddisa
jalatti gogsuu) bishaan buciqqoo tokkotti(bishaanni burciqqoo tokkoon kun halkan turuu qaba) waliin
makanii guyyaa hunda ganama dhuguun qaama keessatti cirracha uumame caccabsee dhabamsiisuu
danda’a.
42
RAKKOO TIRUUTIIF:- Maangoo dheedhii mukarraa yummuu kutan aannan isaa, Aannan isaa
kana copha tokko tokko guyyaa hunda dhuguun rakkoo tiruu ittisuuf gargaara.
 Baala Maangoo gogaa shaa’ee isaa guyyaatti burciqqoo tokko dhuguun rakkoo tiruu fayisuu
danda’a.
KINTAAROTIIDHAAF:- Qola muka maangoo keessa isaa akka caatiitti alanfachuun bishaan isaa
liqimsuu Kintaarootii fayisuu ni danda’a.
RAAMMOLEEDHAAF:- daakuu ija maangoo maankaa tokko bishaaniin bulbulanii ganama
dhuguun raammolee marrummaanii dhabamsiisuuf gargaara.
 Qola muka maangoo Bishaaniin affeelluu burciqqoo tokko dhuguun raammolee ajjeesuuf
gargaara.
ASIMIIDHAAF:- Daakuu ija Maangoo 5gm bishaan burciqqoo tokkotti bulbuluun guyyaatti yeroo
2-3 guyyaa muraasaaf dhuguun Asimii ittisuuf gargaara.
KAANSARII SOMBAATIIF:- Cuunfaa Maangoo Mi’aawaa isaa burciqqoo tokko damma 50gm
wajjin waliin makuun guyyaatti yeroo 2 torban tokkoof walitti fufsiisaan dhuguun fayisuudhaaf
gargaarsa guddaa qaba.
SHUMBURAA
JABINAAF:- Buqqultii Shumburaa irratti Zinjibila Muraasa Kukkutuun, Soogidda, Qunda barbaree
fi Bishaan Loomii itti dabaluun akka cireetti yummu nyaatamuu qaama guutummaa ni Jabeessa,
Biqilaa(boqqoltii) Shumburaa Vaayitaaminii”C” dhaan guutuudha.
 Aannan 200gm tti shumburaa 20gm dhuubanii bulchuun cireedhaaf fayyadamuun jabina
namaaf kenna. Shumburicha ilakaaniin bulleessanii nyaachuun Liqimsuu hin dagatinaa.
 Shumburaa Asheetii isaa nyaachuun lafeedhaa fi Jabina hirreedhaaf fgargaarsa godha.
Shumburaa yeroo hunda nyaachuun hirreewwan dhiirotaa jabeessuu fi fedhii quunnamtii
saalaa ariifataa dhabmsiisuuf gargaara.
HIR’INA DHIIGAATIIF:- Biqilaa Shumburaa bakka cireetti nyaachuun hir’ina dhiigaa ittisuuf
gargaara.
RAKKOO SAMMUU(Artherities):- Mulluu Shumburaa dammaan makanii Ganama Nyaachuun
Buusaalee lafeewwanii lallaffisuuf gargaara.
KA’UMSA ISAA:- Hiddi dhiigas Somba Ujummoo dhiiga dabarsuu kan cufu dhibeedha. Qilleensi
Naannoo faalamuu, haara, Nyaata keemikaalaan faalame, bineensota rifeensa faca’u qaban Adurree
sareefaa, Rifeensa mataa fi qeensa qorame gara Sombaa yummu seenu kan Uumamaudha.
 Nyaata waliin Qullubbii fi Shunkurtii waliin makuun Nyaachuu(haffeelanii dhuguu)
 Baala bunaa fi caatii bulluqsuun kana booda damma daamuu waliin garaa duwwaatti
dhuguudha. Kana booda tabbaa fi irraangadee ba’uu fi bu’uu dha.
 Moriingaa hidda isaa tumuun bishaan suufii waliin ganama fi galgala dhuguudha.
 Baala moriingaa akka raafuutti zayita talbaa wajjin nyaachuudha.
 Urgoo gurraatti(Xiqur Azmuudii) fayyadamuudha.
Qorannoo biyya Jarman tokko akka agarsiisutti qullubbii namni bayyinaan Nyaatu
asimii hin qabu. Biyya Ruusiyaatti namni Asimiin qabe bishaan dinnichi itti affeelame
haaraa isaa hulata.
 Hidda Moriingaa muraas tumuun qodaa qulqulluutti naquu, itti aansuun hidda
Mooringaa tumame maankaa tokko fi damma maankaa tokko walitti makuun utuu hin

43
rafin Nyaachuu ykn immoo hidda moriingaa 100gm tumuun cuunfaa Loomii tokko
wajjin waliin makuun nyaachuu. Wal’aansa kana yummu godhattan bu’aalee Aannanii,
Nyaata daakuun itti baay’ate daabboo, nyaata dheedhiin Nyaatamu fi Ashaboo
Nyaachuu dhiisuudha.

GARAACHA

 Dhibeen garaachaa dhiphina fi dhiphachuurraan Kan ka’e marrummaan kam keessattuu ykn
garaa keessatti asiidii uumuun tajaajila akka hin laatneef garaacha quncisa. Kana boods nyaata
booda garaa ciniinnaa laphee hatu(gubu) qama riguu jalqaba. Yeroo Hirribaa ni dhiphisa. Kun
garaacha irratti asiidiin uumame garaacha quncisuun marrummannis akka hin dabarsine
dhorkuun dhangala’aa dhiigaa akka ba’uuf tattarsasee dhiisuudha.
FALA ISAA:- Dhiphinaa fi Yaada dhiisuu fi Irraa fagaachuu. Wantoota bashannansiisoo
gochuuf yaaluu ykn humnaan ol gadduu dhiisuu, humnaan ol gammaduu dhiisuu, aaruu
dhiisuu.
 Qoricha mataa bowwuu Aspiriinii, Adiveelii, nupiriinii, Ibuprofeenii kkf fudhachuu dhiisuu.
Wantoota dhagala’oo ta’an shaa’ee, buna, dhugaatii gogaa, Xibsii, raafuu fooniin qophaa’e,
Chakoleettii, Nyaata quyyisani itti baay’ate, Irdii, qarafaa, qunda barbaree, Ashaboo, coomaa
foonii, dhadhaa, Aannan ho’aa raawwatanii fudhachuu dhiisuu. Isaan kun hundi asiidiin akka
dabalu godhu.
 Nyaataa fi dhugaatii baay’ee diilla’aa ykn bay’ee ho’aa fayyadamuu dhiisuudha.
 Namni garaacha dhukkubsatu raafuu yoo nyaate garaacha irratti dhaqee maxxana. Lallaafaa fi
dhugaatiiwwan Minyaawoo fayyadamuu dhiisuudha.
 Dhukkubni Kun akka fooyya’uuf Aannan xiqqoo ho’aa liqimsuudha.
 Damma Qulqulluu afaan keessa utuu hin alanfatin baayinaan liqimsuu
 Paappayyaa, Abuukaadoo, Kaarotii, Muuzii maashiniin daakuun aannan re’ee itti dabaluun,
bishaan talbaa dhuguudha.
 Bassoo(kan garbuu fi Qamadii), Asheetii Bisingaa, Akaayii garbuu yeroo hunda
Nyaachuu(qola isaa wajjin ) nyaachuun caalmaatti gargaara.
 Qola Xoosinyii, Baala paappayyaa, baala Shoorbaa, Cilaaddamii dammaan akka Shaa’eetti
yeroo mara dhuguudha.
 Ija Paappayyaa, Ija dibiriqqii,qullubbii walitti tumuun damma wajjin makuun maankaa tokko
tokko ganama fi galgala liqimsuu. Talba affeluun bishaan isaa calaluun qabbaneessanii
dhuguu.
 Talbaa dheedhii garaa duwwaatti guyyaa 40f yeroo hunda liqimsuu. Akka kanatti harkisa
keessa isaa baayinaan gogsanii abiishii wajjin makuun dhuguudha.

Qoricha kan Biroon :- Baala Shoorbaa gogaa iusaa tumuun Kubbayyaa tokko bishaan danfaa
keessatti waliin makuun dhuguudha.

 Garaachi yummu dhukkubu damma bishaanii wajjin bulbulanii dhuguudha.


 Qullubbii folloqsaa 3 quncisuun dafaquu 250cc(burciqqoo 1) ykn Paappayyaa,
cuunfaa(Juusii) Kaarotii wajjin Maankaa shaa’ee 2-3 sukkaaratti dabaluun sirriitti waliin
makuu. Kana booda bakka 3 tti qooduun garaagarummaa sa’a 8:00’n fudhachuun ni
44
danda’ama. Kan Dhibee sukkaara qabu yoo ta’e qullubbii, Kaarotii ykn Cuunfaa
Paappayyaa wajjin fudhachuudha.
DHUKKUBA SUKKAARA
Dhukkuba Sukkaaraa gosa lama qaba.
1. Ka’umsa Isa Jalqabaa:- Yeroo Nyaata dabarsuu fi Nyaata Shaakalan Nyaachuu.
 Iji Fajajuu, Qeensi buqqa’uu, Nerviin Jeeqamuu(Dhiphachuu), bita-galuu, hidhiin rom’uu,
adooduu, dha’annaan onnee olii gadi dhahamuu, amma amma beela’uu, kkf nurratti
mul’achuudha.
 Ashaboo, Dhadhaa, fooncoomaa nyaachuu dhiisuu. Shumburaa, garbuu, Atara, bisingaa
wantoota dheedhiin isaanii nyaataman Asheetii isaa nyaachuu dha.
 Qunda barbaree, Sunqoo gurraacha, Kan itti baay’ate ittoo nyaachuudha. Qullubbii, Zayita
Sanaaficaa Fayyadamuudha. Bishaan Loomii wajjin yeroo hunda dhuguudha.
 Akurii Atarii fi quncoo Aajjaa warra dhibee Sukkaaraa dhukkubsataniif Nyyata
filatamanidha.
 Shunkurtii qullubbi Xabbasanii(Affeelanii) Nyaachuu.
 Abishii burcuqqoo tokko fi (Juusii Isaa) qullubbii hundee tokko daakamaa isaa waliin
makaa. Makaa kana ganama ganama yeroo tokko guyyaa baay’eef fudhadhaa. Kun Dhibee
sukkaaraaf qoricha baay’ee murteessaadha.
 Guyyaatti qullubbii ija tokko cuunfaa loomii maankaa tokko wajjin walitti fufiinsaan
fudhachuudha.
 Nyaata hunda keessatti qullubbii akka mi’eessituutti guyya hunda fayyadamuu
 Carra argametti guyyaatti qullubbii ija tokko nyaachuu dha
 Zayita suunqoo gurraacha maankaa walakka damma siinii buna tokko wajjin walitti
dabalaatii ganama garaa duwwaatti ciree duraa fi galgala dhiyaanni fi daqiiqaa 30 booda
fudhadhaa. Haala kanaan guyyaatti yeroo lama ganama fi galgala utuu addaan hin Kutin
fudhachuu. Guyyaa 15 booda amma Sukkaarri dhiiga keessan keessa jiru sakattaasifamaa.
Hammi isaa hamma sirratutti yaala kana itti fufa. Hammi erga sirratee booda yeroo
kamittiyyuu guyyaa hunda sunqoo gurraachu daakuu isaa maankaa walakkaa Nyaata
Nyaattan irratti fifirsuun ykn dhangala’aa dhugdan Keessatti waliin makuun fudhadhaa.
Sunqoo gurraacha guyyaa gara guyyaatti akka mi’eessituutti itti fayyadamaa. Fayidaa
baay’ee argattu.
Dhukkubbii IlKAANII:_ Zayita Sunqoo gurraacha Maankaa walakkaa bishaan ho’aa
burciqqoo tokkootti waliin makuun lulluuqqadhaa. Akkasumas bakka dhukkubbiin isaa
hammaate irratti kallattiidhaan Zayiticha Cobsuun irra tursuudha. Jijjiirama ariifataa farra
dhibee argachuun aara galfii argattu. Dhibee Ilkaniif Boqonnaa ariifataa kan Kennuu
danda’u daawwaan mana keessa tokko qullubbii dha.
 Dhukkubbiin Ilkaanii akka tasaa yoo isin mudatee mana keessan keessaa falli tokko jira.
Qullubbii ija tokko buruqsaatii Ashaboo Xiqqoo itti firfirsuun ilkaan dhukkubu irratti
ciniinuun daqiiqaa 15-20 tursaa. Kana booda bishaan Ashaboo makame bulluqa isaa
Lulluuqqadhaa.
 Qullubbii fi damma waliin makuun ilkaan dhukkubu gidduu tursuudha.
 Qullubbii fi Zayita Ochooloonii waliin Makame Ilkaan dhukkubu gidduutti qabuudha.
45
 Cuunfaa qullubbii lulluuqqachuudha.
 Qullubbii quncifame Ija 4 daakaatii Kubbayyaa keessa ka’aa, Irratti ashaboo Maankaa tokko
dabaluun irra deebi’aa waliin makaa. Kana booda bishaan ho’aa itti guutuun waliin
makuudha. Daqiiqaa 5f hamma qabbanaa’utti eegaa, kana booda maankaa tokko
fudhachuun Sirriitti lulluuqqachuudha. Maankaa tokko Lulluuqqatamu kana daqiiqaa
5,5’niin fudhachuun fayyadamuudha. Marsaa 4 booda jijjiirama saffisaa argattuu.
RAKKOO AFAAN, QOONQOO fi ILKAANII
 Gogiinsa afaanii ittisuuf damma bishaanni itti nam’e afaanii fi qoonqoo keessa
lulluuqqachuun fayyadamuu
 Ija Paappayyaa akaa’uun damma wajjin maliin makuun Nyaachuun korrisuu sagalee
dhabamsiisa.
 Qullubbii diima isaa garaagarummaa tokkon Nyaachuun qoonqoo Keesa goge ni Fayisa.
 Shunkurtii daakame dammaa fi bishaaniin waliin makuun lulluuqqannaaf yummu oolu
harkifamuu sagalee fi dhiita’uu qoonqoo ni fayisa.
UTAALLOO DHAA FI QUFAA.
Utaalloo fi qufaan ka’umsi isaa wanti Ukkaamamaan yummu banamu wanta haaru ykn
nyaata baay’ee diilalla’aa fi dhugaatiin diilalla’an yummu garaa seenuu walitti bu’iinsa
ho’aa wajjin uumuun qilleensa faalame keessa Vaayiresoota socho’aniin kan mula’atudha.
Mallattoo isaa:-Furrii Kuufamaa fi qufaa akkitaa(Utaalloo furdaa) qabu ykn qufaa gogaa ,
dhagna guba, Mataa bowwuu, wirriiqqachuu, qoma ukkaamsuu, gororsiisuu(tuttuufiisuu),
madaa’uu qoonqoo namarratti mul’ata. Kana booda qufaa’uudhaan qilleensi gara sombaatti
darbuudha fi yeroo yerootti ol ka’uun hojii dhaaba.
Furmaata isaa:- Shunkurtii fi Dinnicha walitti tumuun affeelanii dhuguudha.
 Qullubbii dafaqanii damma waliin makuun garaa duwwaatti maankaa tokko
liqimsuu fi qullubbii aannanii wajjin waliin Makuun danfisuun ganama fi galgala
dhuguudha.
 Damma daamuu Zayita talbaa ykn nuugii walitti makuun guyyaa 7’f tursuu fi
guyyaa 7ffaa tti dhuguunii tabbaa fi irraangadee fiiguudha. Akka inni qulqulleessee
baasuu gochuudha.
UTAALLOO:- Baala baargamoo affeelanii hulachuu rafuu
 Qufaadhaaf baala loomii ykn baala bunaa affeeluu irra deddeebi’anii dhuguu
 Irra deddeebi’uun funyaan keessa isaa loomii mimmiicuudha.
 Qullubbii Xaarmuziin dafaqamee Urgeeffachuu, bishaan Baay’ee dhuguu
 Bishaan loomiidhaan dhuguu(Itti Makuu), Juusii(Cuunfaa) qullubbii fi Kaarotii Dhuguudha.
 Qullubbii ija lama guyyaatti yeroo 3 guyyaa 5’nf fudhachuudha.
 Qullubbii Quncisuudhaan Loomii itti coccobsaa Nyaachuu, amma fooyya’anitti garaa
garaummaa sa’a 6’f fayyadamuudha.
 Shaa’ee qullubbii fi Zinjibila garaa Garummaa sa’a 3’f fayyadamuuudha.
DHUKKUBBII ONNEE FI DADHABBII :- Dhukkubbii onneen ariifachuu ykn dhukkuba
onnee jedhamee kan waamamuu gosa dhukkubaa fi ka’umsi Isaa baay’eedha.

46
 Dhukkubbii onnee dadhabbii onnee ta’uun kan beekamu waan ulfaataa laphee irratti
fe’amee fakkachuu fi nama dhiphisaadha. Hafuura kutuu, dadhabbii qaama, gororsiisuu,
balaqqamsiisuu, of wallaaluu, nyaata jibbisiisuu, Dubbachuu dadhabuutu mul’ata. Kan
biraan dhiigaa ykn hammi dhiiga qaama keessa jiru wal rukutu irraan kan ka’e hafuurri cituu
fi dha’annaan onnee saffisuu, naasuu, mataa bowwuu, Irraaa deeebi’uun Mul’ata.
 Kanaaf duraan dursanii dhadhaa, coomaa, sukkaaraa, Nyaata Zayitiin itti baay’atee
rawwatanii dhiisuudha. Qullubbii fi Shunkurtii asheetii isaa nyaata wajjin baayisuun
nyaachuu, bishaan yeroo hunda Sirriitti dhuguun barbaachisaadha.
 Qullubbii fi Suufii affeeluun bishaan isaa calalnii ganam fi galgala dhuguudha.
 Guyyaatti qullubbii ija 2 wayinii Siisii(1cc) wajjin makuun fufiinsaan fudhachuudha.
Wayinicha yoo hin Barbaanne guyyaatti qullubbii ija 2 cuunfaa loomii Maankaa 2 wajjin
walitti fufiinsaan fudhachuudha.
 Nyaata kam keessattuu qullubbii akka mi’eessituutti fayyadamuudha.
 Quncee Poomii gogsanii kukkutuun Tumuun Maankaa shaa’ee tokko Sirriitti keessa
buusuun kubbayyaa Keessatti dabaluu. Itti aansee bishaan danfaa Kubbayyichatti Naquu.
Bishaanichi yummu qabbanaa’u dammaan mi’eessuun dhuguudha. Kun immoo Yummuu
dhugaan dhukkubbichi ni fayyisa.
 Muuzii bilchaataa Keessatti kan argamu Nooreepaayinfiraayidii Albuuda jedhamu
dhukkuba Onneef Hojiirra ooleerra.
 Shunkurtiin Onnee Jabeessuuf gahee guddaa qaba. Qullubbii Yeroo mara Nyaachuun
jeeqamuu qaawwa Onnee ni ittisa.
 Guyyaatti poomii lama Nyaachuun dhibee Onnee Ni Fayisa.
 Qullubbiin dhiiga ni qulqulleessa.
DHUKKUBBII KINTAAROTII
 Akkuma beekamu Kintaarotii Harree jedhamee kan waamamuuf qullubbii faayidaa
guddaa qaba.
 Bishaan qullubbii hoo’ifame gabatee guddaatti tumuun ashaboo maankaa 2-3 itti dabaluun
waliin makuun daqiiqaa 5-15 Keessa dhuubuudhaa(Keessa tursuudha)
 Qullubbii quncifame fuudhuun Zayita ejersaa ykn Zayita guuloo sirriitti itti dibuu. Galgala
gara hirribaa yummu deeman kanaa achi ol keessa galchuun Achii Oldhiibuudha. Halkan
sana mar’ummaan kutaa goodaa isaa akka turu gochuu yoo xinnaate guyyaa 15 keessatti
Kintaarooticha Ni fayisa.
GARAA CINIINNAAF
Qullubbiin amalli isaa “Antiisizimoodikii” dha. Kana Jechuun Nyaata kan nama jibbisiisu,
Miira ciniinnaas Ni dhabamsiisa.
 Garaa Ciniinnaa akka tasaa wayita mudatu qullubbii ija 3-4 Kukkutuun cuunfaa Loomii maankaa
tokko wajjin waliin makuun ashaboo guurii tokko itti firfirsuun fudhachuu. Hamma garaa
ciniinnaan dhaabbatutti sa’atii 2,2’n daddabalachuuudha.
 Cuunfaa ija poomii dhuguun Ciniinnaa ni dhabamsiisa. Cuunfaa Poomii qaama keenya keessatti
salphaatti wal Nyaachuun asiidota barbaachisoos of keessatti kan qabateedha.
 Yeroo hunda namootni qullubbii Nyaatan garaa ciniinnaa irraa bilisa ta’u.

47
 Goraa diimataa Nyaachuun ciniinnaa ni dhabamsiisa.

PUMPKIN dubbaa(Buqqee)
Parts used: the whole plant.
Dose: normalor as indicated.
1.Effects:
1. Superficial burns, warts.
2. Pneumonia
3. Ear infection or pain.
4. Arthritis, urinary problems or hemorrhoids.
5. Edemas.
6. Uterine hemorrhage.
7. Dysentery, diarrhea, malaria.
8. Digestion, good for kidneys and bladder.
9. Kills the worms.
10. Stomachache and gas problems.
11. Nausea, vomiting and morning sickness in pregnant women.
12. Infection of the prostate gland.
13. Tapeworms and others worms: take 100 g (20 tablespoonfuls) raw ground seeds together with
a laxative on an empty stomach. The laxative is very important, because the worms are not killed; only
paralyzed. As a laxative, eat a lot of very ripe papaya or mangoes.
14. To stimulate lactation after giving birth: take 2 tablespoons of raw pounded seeds with plenty
of liquids for 7 days twice a day (in the morning and in the evening).
15. Prostatitis: take 2 tablespoons of raw pounded seeds with plenty of liquids for 7 days twice a
day (in the morning and in the evening) for 1 – 2 months.
2.How to use:
 Fresh leaves: crushed for #1. Fried leaf stalk in olive oil over the chest for pneumonia.
 Flowers: boiled and applied for #3.
 Fruit pulp: for #4. Eaten raw is good for #5.
 Young shoots: bruised and boiled are a good tea for #6. Take 2-3 cups a day. If we add some
grounded seeds in this tea is good for #7.
 Seeds: for #8. For worms: before meal take 60-80 grams of husked seeds. For #10 we could
combine with radish seeds. 2 hours after you take the seeds you take 2 spoonful of castr oil. For
children less.
 Unripe seeds: for #11.
 Roasted seeds: for #12.
3.Translation:
Bengali: saphurikomra. Hindi: lalkumra. Sinhalese: kumbala. Tamil: pusanikkay.
PEANUTS Ochoolonii
Peanuts contain a lot of proteins and vitamins. The protein content of milk
powder is equivalent to dried peanuts, but, in the Tropics, costs 10 times as much. The oil is very nutritious
too, and can be pressed in the villages with a simple mechanical press. It does not keep long though.
Parts used: peanuts and also the fresh cold-pressed peanut oil. Not recommended for people suffering from
arthritis and with weak stomach.
Dose: as recommended.
1.Effects:
1) Jaundice, lactating mothers. 4) Pain in the ears (otalgia)
2) Malnutrition, tuberculosis and general 5) Removes spots from the face and heals
weakness. chapped lips.
3) Hemorrhoids 6) Sleeplessness.

48
2.How to use:
 Raw nuts: for #1.
 Leaves: infusion for #6. Drink an infusion made of 1 cup of boiling water poured over 1 handful
of leaves.
 Consumption of peanuts: for #2.
 Fresh cold-pressed oil: externally on the hemorrhoids. Few drops in the ear for #4. Also helps
with spots on the face and for lips.
3.Translation:
Bengali: chinibadam. Hindi: mung-phali. Tamil: verka-dalai.

CABBAGE Raafuu
This vegetable contains a lot of iron. The juice contains a substance with anti-
ulcerous action witch protects the mucous membrane of the stomach. The leaves you may use for on the skin
for eczema of an unknown origin. A compress of smashed cabbage leaf with honey on the chest overnight
reliefs in case of some respiratory problems and infections.
Parts used: plant and the seeds.
Dose: normal
3.Effects:
11. Helps in elimination of the worms, softens inflamed parts, prevents scurvy, promotes urine flow
and is a good laxative.
12. Cleanses the digestive tract, soother and purifier.
13. Obesity, gastric and duodenal ulcers.
14. Helps in discharging of the pus from wound, facial neuralgia, rheumatic pains, and voice loss.
15. Stomach diseases, internal ulcers and hemorrhoids.
16. Alcohol addiction and warts.
17. Chronic coughs, bronchitis and asthma.
18. Heals blisters.
19. Stimulates hair growth.
20. Promotes urine flow, helps digestion, destroys intestinal worms, and is a good laxative.
4.How to use:
 Consumption, especially raw: very good for #1, 2, 3. Also the fresh juice is very good for
digestive system.
 Fresh leaves: as a poultice or crushed for #4, 8.
 Fresh juice: 1 spoonful every hour for #6.
 Juice: for hair growth, wash the hair scalp twice a day.
 Seeds: for #10.
5.Translation:Bengali: bandha kobi. Hindi: band-kobi. Punjabi: bandgobi. Tamil: muttai cose.x

CAULI FLOWER (ababa goman)


Parts used: the flowering stalk and the flower heads.
Dose: as indicated. 90 grams of every Brassicas family supplies is covering more than an adult’s total
daily requirement of vitamin C.
1.Effects:
1. Boosts the immune system.
2. Prevents cancer. Vitamin B in Brassicas family helps producing antibodies and white blood cells.
3. Helps to prevent spina bifida (a defect of the spinal cord in unborn babies).
4. Helps to prevent heart diseases.
49
2.How to use:
 Consumption, especially raw
3.Translation:Bengali: fulkapi. Hindi: phoolgobhi. Punjabi: phulgobi. Tamil: gospoovu / kavipoo.

KOHIRABI
Parts used: the whole plant.
Dose: normal
1.Effects:
1. Asthma and bronchitis.
2. Liver diseases, stones in bladder, gallstones, hemorrhoids, inflammation of the colon, painful
menstruation and anemia.
3. Tonic for children.
4. Gastric ulcers, arthritis. Good vermifuge.
5. Hair growth.
6. Works against alcoholism.
7. Hoarse throat, cough, asthma, and bronchial problems.
8. Gout, rheumatism, arthritis, sciatica and neuralgia.
9. Reduce pain in liver and kidneys and takes care of duodenal ulcers.
2.How to use:
 Consumption, especially raw: for #1,2, 9.
 Leaves juice: for #3,4, 9.
 Hair washing: with juice for hair growth.
 Stem juice: for #6, take in cupful doses.
 Plant decoction: for #7.
 Boiled leaves: as a poultice for #8
3.Translation:
Bengali: oldkapi. Hindi: ganth gobi. Punjabi: gobi. Tamil: noolkhol.

SWEET PEPPER (Miximixaa)


Parts used: the fruits.
Dose: as indicated
1.Effects:
1. Nutritive.
2. Skin purifier.
3. Controls gases in stomach and intestines.
4. Stomachache.
5. Sore throat, scarlet fever, indigestion, yellow fever, diarrhea, hemorrhoids and high blood
pressure.
6. Lumbago (pain in the lower back), neuralgia or acute pain of sensory nerve, and rheumatism.
2.How to use:
 Consumption, especially raw: for #1,5,6.
 Fruit juice: for #2. Take 2-3 cups a day.
 Gases relief and stomachache: ½ liter of sweet pepper juice and mix with spinach juice.
3.Translation:
Bengali: lankamorich. Hindi: simlamirch. Tamil: mulagay.

CUCUMBER (Dabaaqula ykn Buqqee Faranjii)

50
Parts used: the fruit.
Dose: normal
1.Effects:
1. Heart in kidney problems.
2. Removal of kidney and bladder stones. (Dhagaa kale keessa dhabamsiisa ((Cirracha)
3. Chronic constipation.(Garaa gogsaadhaaf)
4. Rheumatic problems.
5. Useful for intestine, lung and skin problems.
6. The calcium in it is good for bones and teeth.( Jabina Lafee dhaa fi Ilkaaniitiif)
7. Skin disorder.(Gogaa oliif gadi ta’eef)
8. Laryngitis, inflammations of the throat, tonsillitis.
9. Destroys tapeworms(Raammoo dhabamsiisa).
10. Burns, hemorrhoids, herpes and bedsores.
11. Stomachache.(Garaachaaf)
12. Used also in cosmetics. Foolii Ajaa foolii dhabamsiisuuf akka doodiraantiitti)

51
2.How to use:
 Eaten raw: for #1-3, 6
 Fresh juice: mixed with carrot juice for #4. The cucumber juice is also good for #5.
 Fresh juice with honey: for #8.
 Skin disorders: mixed with carrot and lettuce juice; rub on affected areas. Rub the peel over the skin to
keep it soft and cool. Special facial lotion: take 6 ripe cucumbers and cut them longitudinally. Put the
pulp and the seeds into a wide bottle. Add an egg yolk, 100 grams of rose water and 50 grams of
alcohol. Shake to mix well. Close the bottle for 4-5 days. strain the fluid with a white cloth. Store in a
jar and use as needed. It is effective in removing spots and wrinkles, and also in soothing and
beautifying the skin.
 Seeds: like the pumpkin seeds destroy the tapeworms.
 Seed paste: used externally for #10.
 Dry peel: infusion for #11.
3.Translation:
Bengali: khira. Hindi: khira. Punjabi: khira. Sinhalese: pipingha. Tamil: vellarikai.

CARROT
Parts used: the whole plant.
Dose: normal
1.Effects:
1. Cleanses the blood.Eating raw carrots every day reduces level of cholesterol.
2. Good for kidneys and urinary tract.
3. Eyes diseases.
4. Skin diseases, eczema, and psoriasis.
5. Increase the red blood cells in the blood.
6. Duodenal ulcers.
7. Open wounds, painful abscesses near the nails.
8. Absence of menstruation, feminine hysteria and chronic bronchial inflammation.
9. Stomachache and to promote the urine flow.
10. Edemas and for expelling worms.
11. Used to stabilize the stomach, intestines and bowels. Thus they are useful for both diarrhea and
constipation, especially in children, for flatulence and too much gastric acid.
2.How to use:
 Eaten RAW: for #1, 2, 5 and also expels the worms from the body.
 Carrot juice: very good for #3, 4. Mixed with spinach or beetroot juice is good for #6.
 Grated: as a poultice for #7.
 Seeds: decoction is for #8. Use 10 gram of seeds for 1 liter of water. Drink 2 cups a day. Also good for
#9.
 Blossoms: as an infusion for edemas.
3.Translation:Bengali: gajar. Hindi: gajar. Punjabi: gajar. Tamil: gajjarakkilangu.

BEAN bakelaa

52
Used as a diuretic, for gout, rheumatism, and kidney disease and as a supportive measure for gonorrhea: dried
beans pods (10 g) are soaked in 1 liter of water overnight, then brought to the boil, afterwards filtered. Drink during
the day. In patients with diabetes slightly lowers the blood sugar level.
Pulverized, dried beans are used for compresses on weeping eczema.

HOT PEPPER, CHILLI (CAPSICUM)


Parts used: fruits, leaves.
Dose: 1 tablespoon for a cup of water by infusion. Use one tablespoon at a time.
1.Effects:
 Rheumatism; sprains, muscle pains, arthritis, lumbago, sciatica: pound one spoonful of fresh or dried
chili. With one spoonful of vegetable oil. Massage the patient with the mixture so vigorously that it almost
causes pain. Afterward keep the joint warm.
 Diabetic feet: use recipe above, but treat the foot or leg with great care. Do not break the skin.
 Leg pain: mix 1 tablespoon pounded chili, 1 tablespoon flour, 3 tablespoons of vegetable oil to make a
paste. Spread this on a piece of cloth and wrap it round the affected area of the leg. To avoid skin irritations
remove the plaster after 12-24 hours.
 Skin diseases, herpes zoster:apply chili oil in such a quantity, that the patient is just still able tolerate
the pain.
 Stimulates appetite (consumed fresh in very small quantities)
 Purifies the blood.
 Reduces or eliminates the fever.
 Relief for chest pain.
 For relief of toothache, inflamed tonsils and early stages of throat diseases in children (apply fresh
juice from fruit in the cavity of the tooth or apply on the throat. Or soak a cloth in a infusion of the fruit and
place around the neck). Make gargles 4-12 times daily for sore throat (1 teaspoon for 300 ml eucalyptus or
sage tea, add 2 tablespoons of salt and 2 tablespoons honey). Use from 1 teaspoon to 1 tablespoon.
 Bleeding: external – put on the wound, stomach – drink with water
 Heart attack: put under the tongue or drink with water (1 teaspoon for 1 cup of water.) at the first
symptoms, works a first aid, after go immediately to the doctor.
 Cold feet: sprinkle little in your socks or shoes.
2.How to use:
 Leaves: as a decoction is very good for gargling.

 Baa

53

You might also like