‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫)وﻳﺮاﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ(‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫)وﻳﺮاﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ(‬

‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻧﺸﺮ آﺛﺎر ‪ /‬ﺗﻬﺮان ‪١۴٠١‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫‪٢۴٣‬‬ ‫ﮔﺮوه دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و رﺳﻢاﻟﺨﻂ‬
‫ﭼﺎپ او‪‬ل‪١۴٠١ :‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮ ﻓﻨّﻲ ﭼﺎپ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻴﺮزاﺣﺴﻴﻨﻲ‬
‫ﺷﻤﺎر‪ :‬ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﭼﺎپ و ﺻﺤﺎﻓﻲ‪ :‬آﺑﺮﻧﮓ ﻧﻮﻳﻦ‬
‫ﺷﺎﺑﻚ‪٩٧٨-۶٢٢-۵٣٠۵-٢٢-٩ :‬‬
‫‪ISBN: 978-622-5305-22-9‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻲ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺮاه ﺷﻬﻴﺪ ﺣﻘّﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎنﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻮار دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺘﻲ‪١۵٨٧۵-۶٣٩۴ :‬‬
‫ﺗﻠﻔﻦ‪(٠٢١) ٨٨۶۴٢٣٣٩-۶٨ :‬؛ دورﻧﮕﺎر‪(٠٢١) ٨٨۶۴٢۵٠٠ :‬‬
‫‪www.apll.ir‬‬ ‫وﺑﮕﺎه‪:‬‬
‫ﺣﻖ ﭼﺎپ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻲ ﭘﻴﺶاز اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﻣﻠّﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﻳﺪآور‬
‫ﻣﺸﺨّﺼﺎت ﻧﺸﺮ‬
‫ﻣﺸﺨّﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي‬
‫ﻓﺮوﺳﺖ‬
‫ﺷﺎﺑﻚ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻲ‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫ﻳﺎدداﺷﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺔ اﻓﺰوده‬
‫ردهﺑﻨﺪي ﻛﻨﮕﺮه‬
‫ردهﺑﻨﺪي دﻳﻮﻳﻲ‬
‫ﺷﻤﺎرة ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻠّﻲ‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ّ‬
‫‪٧‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ّ‬
‫‪١۵‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم از وﯾﺮاﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ّ‬
‫‪١٧‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﮥ وﯾﺮاﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ّ‬
‫‪٢١‬‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ‬
‫ّ‬
‫‪٢١‬‬ ‫ﺣﻔﻆ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪٢١‬‬ ‫ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻂ‬
‫‪٢٢‬‬ ‫ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﻠﻔﻮظ‬
‫‪٢٢‬‬ ‫ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﻮدن ﻗﺎﻋﺪه‬
‫‪٢٢‬‬ ‫ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫‪٢٢‬‬ ‫ﺳﻬﻮﻟﺖ آﻣﻮزش ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ّ‬
‫‪٢٢‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ّ‬
‫‪٢۴‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ّ‬
‫‪٢٩‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ .١‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ )ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ(‬
‫ّ‬
‫‪٣٣‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ .٢‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ )ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺛﺎﻧﻮی(‬
‫‪٣۴‬‬ ‫اﻣﻼی ﺑﻌﻀﯽ از واژههﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎ‬
‫ای )ﺣﺮف ﻧﺪا( ‪٣۴‬؛ اﯾﻦ‪ ،‬آن ‪٣۴‬؛ ﭼﻪ ‪٣۴‬؛ را ‪٣۵‬؛ ﮐﻪ ‪٣۵‬؛ هﺮ ‪٣۵‬؛ هﻤﯿﻦ‪ ،‬هﻤﺎن‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫‪٣۵‬؛ هﯿﭻ ‪٣۵‬؛ اﺑﻦ‪ِ /‬ﺑﻦ و ِﺑ ْﻨﺖ ‪٣۶‬؛ اﺑﻮ‪ /‬ﺑﻮ )و ﺻﻮرتهﺎی دﯾﮕﺮ آن اﺑﺎ‪ /‬ﺑﺎ‪ ،‬اﺑﯽ(‪ ،‬ا ّم‬
‫‪٣۶‬؛ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎ ‪٣۶‬؛ ﺑﻪ ‪٣٨‬؛ ﺑﺎی زﯾﻨﺖ ﯾﺎ ﺑﺎی ﺗﺄﮐﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻮن ﻧﻔﯽ و ﻧﻬﯽ‪ ،‬ﻣﯿﻢ ﻧﻬﯽ ‪٣٨‬؛ ﺑﯽ ‪٣٩‬؛ ﻣﯽ و هﻤﯽ ‪٣٩‬؛ هﻢ ‪۴٠‬؛ ﺗﺮ و ﺗﺮﯾﻦ ‪۴٠‬؛‬
‫هﺎ )ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺟﻤﻊ( ‪۴٠‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪۴٢‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻢ‪ ،‬اﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪ‬

‫‪۴۴‬‬ ‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‬
‫‪۴۶‬‬ ‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه و ﻣﺼﺪری و ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪۴٧‬‬ ‫ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫‪۴٩‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﮥ هﻤﺰه‬
‫‪۴٩‬‬ ‫هﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽ‬
‫‪۵٠‬‬ ‫هﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫‪۵٢‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺖ هﻤﺰه‬
‫ﺟﺪول ‪ .٣‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ از ِ‬
‫‪۵۴‬‬ ‫واژههﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ و ﻋﺒﺎرتهﺎی ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻋﺮﺑﯽ‬
‫»ة« ‪۵۴‬؛ »و« ‪۵۴‬؛ »اﻟﻒ ﮐﻮﺗﺎه« ‪۵۵‬‬

‫‪۵۶‬‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺸﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری‪ ،‬هﺠﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ »ـ وو ـ«‬

‫‪۵٨‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ‬
‫ً‬
‫‪۵٨‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ً‬
‫‪۶١‬‬ ‫ب( ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ً‬
‫‪۶٧‬‬ ‫ج( ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪۶٩‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری در ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐ و ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫‪٧٢‬‬ ‫واژههﺎی ﭼﻨﺪاﻣﻼﯾﯽ‬
‫‪٧٣‬‬ ‫ّ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ واژههﺎی ﻋﺎم دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪاﻣﻼﯾﯽ‬
‫ّ َ‬
‫‪٨٢‬‬ ‫ﺧﺎص )اﻋﻼم( دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪاﻣﻼﯾﯽ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺎمهﺎی‬
‫‪٨۶‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﻪ‬

‫‪۶‬‬
 ‫ّ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺧﻂ ﭼﻬﺮۀ ﻣﮑﺘﻮب زﺑﺎن اﺳﺖ و هﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ زﺑﺎن از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»دﺳﺘﻮر زﺑﺎن« ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻂ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺮو اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫آن اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ را »دﺳﺘﻮر ﺧﻂ« ﻧﺎﻣﯿﺪهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻮﺟﺐ اﺻﻞ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺧﻂ‬
‫ّ‬
‫رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺎﺳﺖ و ﮐﻠ ّﯿﮥ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ و ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت و ﮐﺘﺎبهﺎی درﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ‬
‫ﺧﻄﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﻣﻌﻠﻮم و ّ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫ﻣﺪون داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻃﺒﻌﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫هﻮﯾﺖ ﺧﻂ را ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺤﻔﻮظ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬ ‫هﻤﮕﺎن‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ آنهﺎ‪ّ ،‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﺳﺎلهﺎی اﺧﯿﺮ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از راﯾﺎﻧﻪ در ﻋﺮﺻﮥ‬
‫ﺧﻂ و زﺑﺎن روزاﻓﺰون ﺷﺪه و ﺣﺮوفﻧﮕﺎری و ﺻﻔﺤﻪآراﯾﯽ و وﯾﺮاﯾﺶ و ﻧﻤﻮﻧﻪﺧﻮاﻧﯽ و‬
‫ّ‬
‫ﺗﻬﯿﮥ ﻧﻤﺎﯾﻪ و ﮐﺎرهﺎی ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮی در ﺣﻮزۀ ﻧﮕﺎرش و ﭼﺎپ ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ راﯾﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﺳﻨﺘﯽ اﯾﻦ ﻓﻦ ﺑﺴﯽ‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ّ‬
‫ّ‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ داﯾﺮۀ ﺷﺎﻏﻼن ﺑﻪ اﻣﺮ ﭼﺎپ و ﺗﮑﺜﯿﺮ از ﺣﻠﻘﮥ‬
‫اهﻤ ّﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ‬‫ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮورت و ّ‬
‫ﺗﺸﺘﺖ و ِاﻋﻤﺎل ﺳﻠﯿﻘﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻀﺎد ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫از ﺧﻄﺮ ﺑﺮوز ّ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫در ﺑﺎب دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ هﻤﻮاره اﺧﺘﻼف ﺳﻠﯿﻘﻪ و ﻣﺸﺮب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛‬
‫ّ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻃﺮفدار ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﻦ دﺳﺖ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در اﻧﺘﺨﺎب ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرش ﺑﻮده و ﺣﺪاﮐﺜﺮ‬
‫ﺟﻮاز و رﺧﺼﺖ را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ‬
‫ّ‬
‫ﻋﺎم و ﻗﻄﻌﯽ و ﺗﺨﻠﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ داﺷﺘﻪ و آرزو ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻂ و ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻧﯿﺰ‬
‫رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺟﻬﺘﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از‬ ‫ّ‬ ‫ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻋﻼﺋﻢ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اهﻞ ﻓﻦ ﻣﻌﺎﯾﺐ و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺟﻮد را در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎ آن اﻧﺪازه ﻓﺮاوان و ﺟﺪی‬
‫ﻣﯿﺴﺮ‬‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﻊ آنهﺎ را ﺟﺰ ﺑﺎ اﻓﺰودن و در ﮐﺎر آوردن ﺣﺮوف و ﻋﻼﺋﻢ ﺟﺪﯾﺪ ّ‬
‫ِ ّ‬ ‫ّ‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻤﺮدهاﻧﺪ و ﮔﺮوهﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ّ‬
‫ﺗﺤﻮل و ﺗﺒﺪﻟﯽ را در ﺧﻂ ﻓﻌﻠﯽ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﻪ‬
‫زﯾﺎن زﺑﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪﺣﮑﻢ وﻇﯿﻔﻪای ﮐﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﮥ ﺧﻮد در ﭘﺎﺳﺪاری از زﺑﺎن و ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬از هﻤﺎن‬
‫ّ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎلهﺎی ﺗﺄﺳﯿﺲ‪ ،‬درﺻﺪد ﮔﺮدآوری ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ و‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮی و ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ آنهﺎ ﺑﺮآﻣﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺎر راه ﻣﯿﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و‬
‫ّ‬
‫ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ در ﺗﺪوﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ اﻋﺘﺪال را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‪ ،‬در ﺳﺎل‬
‫‪ ،١٣٧٢‬ﺑﻪ اﺑﺘﮑﺎر ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ وﻗﺖ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ و ﺳﭙﺲ اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬از اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .١‬اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂ‬

‫‪ .١‬اﻋﻀﺎی اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ّ‬

‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻃﻨﯽ )‪ ١۶‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ٧٢/٢/٧‬ﺗﺎ ‪ ،(٧٢/۶/٣٠‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻖﺷﻨﺎس‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‬ ‫ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ّ‬
‫ﻣﻮرخ ‪ ٢٨‬دی ‪ ١٣٧٢‬ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫)ﮔﯿﻼﻧﯽ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻌﺎر‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ )ﮐﻪ ﺗﺎ ﺟﻠﺴﮥ ّ‬
‫ّ‬
‫و ﭘﺲاز آن ﺑﻪﻋﻠ ِﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ در ﺟﻠﺴﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدﻧﺪ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ‬
‫ّ‬
‫ﻣﻘﺮﺑﯽ و اﺳﺘﺎد اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪.‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﯾﺖ‬‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻮرای ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﺮد و ﺷﻮرا ﺑﺎ دﻗﺖ و ﮐﻨﺪوﮐﺎو و ﺟﺪ ِ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﻃﯽ ‪ ۵٩‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬آن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪ .١‬ﻧﻈﺮ ﺷﻮرا هﻤﻮاره ﺑﺮ آن ﺑﻮد‬
‫ّ‬
‫ﮐﻪ در ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ از اﻓﺰودن ﺣﺮف و‬
‫ّ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺣﺮوف و ﻋﻼﺋﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮهﯿﺰ ﮐﻨﺪ و هﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﻪ درﺿﻤﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺻﻞ از ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻣﺬﮐﻮر در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ّ‬ ‫ِ‬
‫ﺳﻌﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺘﺪال و اﺣﺘﯿﺎط ازآنﺟﻬﺖ ﺿﺮوری‬
‫اﺻﻮﻻ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ّ‬ ‫ً‬
‫ﻣﺎهﯿﺘﯽ دارد ﺑﺴﯽ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻋﻀﺎی ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻂ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬و ﺗﻮﻗﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪی ﻣﻄﻠﻖ و ﻗﺎﻃﻊ از ﺧﻂ‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ ﻋﻠﻮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ از ِ‬
‫داﺷﺘﻦ و راه را ﺑﺮ هﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط و ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوهﺑﺮ‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن در ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺘﻌﺎرف و ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﻣﺮﺳﻮم ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻓﻌﻠﯽ‪،‬‬
‫ﺿﺮوریﺗﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ از وارد ﮐﺮدن ﺣﺮف و ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺻﻒآراﯾﯽ و ﺟﺒﻬﻪﮔﯿﺮی‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﮐﻪ‬

‫ً‬ ‫ّ‬
‫‪ .١‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ در ﺷﻮرای ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن در دو ﺷﻮر ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﻮر ّاول ﺟﻤﻌﺎ در ‪ ۴١‬ﺟﻠﺴﻪ‬
‫)از ‪ ٧۴/٧/٣‬ﺗﺎ ‪ (٧۶/٩/٣‬و ﺷﻮر دوم در ‪ ١٨‬ﺟﻠﺴﻪ )از ‪ ٧٧/٢/٢٨‬ﺗﺎ ‪ (٧٧/٩/١۶‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻋﻀﺎی ﺷﻮرا در اﯾﻦ‬
‫ّ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ آﯾﺘﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻧﺼﺮاﷲ‬ ‫ﺟﻠﺴﺎت ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺮﺣﻮم اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ آرام )ﻓﻘﻂ ‪ ٨‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬اﺳﺘﺎد‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﭘﻮرﺟﻮادی‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﯽ )‪٢۵‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ ﺣﺪاد ﻋﺎدل‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد‬
‫ﺧﺮﻣﺸﺎهﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﺪﯾﺪی )‪ ١٢‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(٧٧/۴/٨‬اﺳﺘﺎد ﺑﻬﺎءاﻟﺪﯾﻦ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﻧﺴﺎری‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ رواﻗﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﺑﻬﻤﻦ ﺳﺮﮐﺎراﺗﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت )‪ ١٢‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(٧٧/۴/٨‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ‪،‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺣﻤﯿﺪ ﻓﺮزام‪ ،‬ﺳﺮﮐﺎر ﺧﺎﻧﻢ دﮐﺘﺮ ﺑﺪر ّاﻟﺰﻣﺎن ﻗﺮﯾﺐ )‪ ١٢‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(٧٧/۴/٨‬دﮐﺘﺮ ﻓﺘﺢاﷲ ﻣﺠﺘﺒﺎﺋﯽ )‪ ٧‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ هﻤﺪاﻧﯽ )ﻓﻘﻂ ‪ ١‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻘﺮﺑﯽ )‪۵٠‬‬ ‫‪ ،(٧٧/۴/٨‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی‬
‫ّ‬
‫ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی )ﺗﺎ ﺟﻠﺴﮥ ‪ ١۴۴‬ﻣﻮرخ ‪ (٧٧/۴/٨‬و دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫داودی و ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻌﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﺗﺜﺒﯿﺖ آن ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻄﻤﮥ ﺟﺪی وارد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن در ﭘﯽ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ را ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ و ﻗﺎﻋﺪهﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﻂ ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﺳﺎزد ﺗﺎ از آﺷﻔﺘﮕﯽ و هﺮجوﻣﺮج ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺷﻮد‪ّ ،‬اﻣﺎ از ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﻠﯽ و ﺑﻪوﯾﮋه ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻧﯿﺰ ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ و ﭘﺴﻨﺪ اهﻞ ﻓﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﮑﺮد و‬
‫هﺮﺟﺎ ِاﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن را ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﺎﻻﺑﻠﻨﺪی از اﺳﺘﺜﻨﺎهﺎ دﯾﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ و ﺗﺠﻮﯾﺰ آن ﺧﻮدداری ﮐﺮد و ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﻧﻌﻄﺎف‪ ،‬ﻣﯿﺪان را ﺑﺮای ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ‬
‫ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲاز آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽهﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم در ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ّاوﻟﯿﻪّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِاﻋﻤﺎل ﺷﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ‪ ،‬ﭘﯿﺶاز ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد در‬
‫ّ‬
‫دﻓﺘﺮی ﺑﻪ ﻧﺎم دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ١‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﺳﺘﺎدان و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻋﻤﻮم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرش و اﻣﻼی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺳﺮوﮐﺎر دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ آن‪ ،‬رأی و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ در آن ﻧﻘﺺ ﯾﺎ‬
‫ّ‬
‫ﺧﻄﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮاﻧﯽ ﮐﻪ آن ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری از ّ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ازﺳﺮ ﻟﻄﻒ‪ ،‬در آن ّ‬
‫ﺗﺄﻣﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ارﺳﺎل آرا ِء ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن را در ﺗﻬﺬﯾﺐ و‬ ‫ِ‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻬﻠﺖ ّ‬
‫ﻣﻘﺮر‪ ،‬آرا ِء رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬
‫ﻧﻘﺪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻌﺪﯾﻞ‬ ‫و‬ ‫ﺟﺮح‬ ‫ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮهﺎی ﮐﻠﯽ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬ ‫ّ‬
‫ِ‬
‫ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی‪ ،‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪ و ﯾﮏﺟﺎ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ِ‬

‫ّ‬ ‫ً‬
‫‪ .١‬آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺳﻠﯿﻢ ﻧﯿﺴﺎری ﻗﺒﻼ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ هﻤﯿﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ :‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ .١٣٧۴ ،‬در‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮی اﯾﻦ دﻓﺘﺮ )‪ (١٣٨۴‬از ّ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺳﻠﯿﻢ ﻧﯿﺴﺎری ﻧﯿﺰ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ )ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و‬
‫ادب ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﮔﺮوه دﺳﺘﻮر(‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر اﻋﻀﺎی ﺷﻮرای ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﻮرا ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﻧﺴﺒ ًﺘﺎ ّ‬
‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ را در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار داد و ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ هﻤﮥ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮهﺎی‬
‫ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و ﻧﯿﺰ اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻃﯽ ده ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮی در ﻣﺘﻦ‬
‫ّ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی ّاو ّﻟﯿﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ را در ﺟﻠﺴﮥ دوﯾﺴﺖ و ﯾﺎزدهﻢ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ،٨٠/۴/٣٠‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد و آن را ﺑﺮای ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﻨﻔﯿﺬ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﯾﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﺟﻤﻬﻮر و رﯾﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﯿﮥ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را‪ ،‬ﭘﯿﺶاز آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺬﮐﻮر در اﯾﻦ‬
‫دﻓﺘﺮ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ و‬‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن زﺑﺎن و ّ‬‫ّ‬ ‫‪ .١‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬در وهﻠﮥ ّاول‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮای‬
‫ّ‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﺣﺪ ﻋﻤﻮم‬
‫ﺑﺎﺳﻮادان و ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ آﺷﻨﺎﯾﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪهﻤﯿﻦﺟﻬﺖ‪ ،‬در ﻧﮕﺎرش آن‬
‫ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از اﺳﺘﻌﻤﺎل اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﺧﻮدداری ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻬﻢ آنهﺎ‬
‫ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑـﺎن از زﺑﺎﻧـﯽ اﺳﺘﻔـﺎده ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای‬ ‫ﻣﯿﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ّ‬‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ّ‬‫ّ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای‬
‫ﻋﺎﻣﮥ ﺑﺎﺳﻮادان ﺑﻪآﺳﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ درک ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺎهﯽ از دﻗﺖ ﻣﻄﻠﺐ ﮐـﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و ﭼـﻮن ﺳﻬﻮﻟﺖ اﺳﺘﻔـﺎده از ﻗﻮاﻋﺪ و‬
‫اهﻤ ّﯿﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از وﺿﻊ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﭘﺮهﯿﺰ از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و ﮔﺮانﺑﺎری ﻣﻄﺎﻟﺐ ّ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ درﺿﻤﻦ‬ ‫ّ‬ ‫از ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺧﻮدداری ﺷﻮد‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ِ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﺷﮑـﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺑﺮای آن اﺳﺘﺜﻨﺎهـﺎ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﻋﺪه ﯾﺎ ﻗﻮاﻋﺪی وﺿﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫‪ .٢‬در دهﻪهﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ در ﺑﺎب ﺷﯿﻮۀ اﻣﻼی ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ‬
‫ّ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎب راه ﻣﯿﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﻮاردی را ﮐﻪ‬

‫‪١١‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ آنهﺎ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻋﺪه و ﺿﺎﺑﻄﻪ درآورد و ﺷﯿﻮۀ‬
‫ّ ِ‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐﺐ را ﺑﻪ ذوق و ﺳﻠﯿﻘﮥ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻧﮕﺎرش ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫‪ .٣‬هﻤﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه و آﯾﯿﻦﻣﻨﺪ ﮐﺮدن‬
‫ّ‬
‫اﻣﻮری از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاری ﯾﺎ ﺳﺠﺎوﻧﺪی و ﺷﯿﻮۀ ﺿﺒﻂ ﮐﻠﻤﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ و‬
‫ّ‬
‫ﯾﺎ آواﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ .۴‬ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ هﻤﻪﺟﺎ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﮔﻬﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪﺿﺮورت‪ ،‬از ﻗﻮاﻋﺪ دﯾﮕﺮی ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻧﻪ ﺑﺮای‬
‫ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮان‬
‫آن را ﺑﺎ ﺿﻤﯿﻤﻪای ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ّ ّ‬
‫ﺧﺎص ﺧﻄﺎﻃﺎن‪ ،‬ﮐﻪ از دﯾﺮﺑﺎز در ﻋﺮﺻﮥ هﻨﺮ ﺧﻮﺷﻨﻮﯾﺴﯽ در ﻧﮕﺎرش‬ ‫‪ .۵‬ﺳﻠﯿﻘﻪهﺎی‬
‫ّ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده‪ ،‬از داﯾﺮۀ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺮون ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .۶‬در ﺑﯿﺎن ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬از ذﮐﺮ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺧﻮدداری ﺷﺪه‪ّ ،‬اﻣﺎ در ﺑﯿﺎن ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٧‬ﺑﺮای روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻔﺎد ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬در ذﯾﻞ هﺮ ﻗﺎﻋﺪه ﺷﻮاهﺪی ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻘﺮر ﮔﺸﺘﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﺴﺘﮥ ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﺎﻋﺪهای اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ّ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺷﺪن اﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ .٨‬هﺮﺟﺎ ﻗﺎﻋﺪهای ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ اﻓﺰوده ِ‬
‫»ﯾﺎی ﻧﺴﺒﺖ« و ﯾﺎ »هﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ« )هﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ( ﺑﻪ آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ و‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ً‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﺷﺪن اﻣﻼی ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ در ﻧﻮﺷﺘﻦ »هﻤﮑﺎر« ﺑﻪﺳﺒﺐ‬
‫ِ‬

‫‪١٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬ ‫‪١‬‬
‫ﺟﺰء »هﻢ« و »ﮐﺎر« داده ﺷﺪه‬ ‫ﺼﺎل دو ِ‬
‫ﺟﺰء دوم ﮐﻠﻤﻪ ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﺗ ِ‬ ‫ﺑﻮدن ِ‬
‫ﺗﮏهﺠﺎﯾﯽ ِ‬
‫ﺷﺪن »ی« در ﮐﻠﻤﮥ »هﻤﮑﺎری« ﻧﯿﺰ ِاﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺎ اﻓﺰوده ِ‬
‫ﻣﺘﻌﺪد و ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻔﺼﻠﯽ هﻤﺮاه‬ ‫‪ .٩‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﺟﺪولهﺎی‬
‫ﮔﺮدد ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎدهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ هﻤﮥ ﻣﻮارد آﺳﺎنﺗﺮ و ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن از هﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی ّاو ّﻟﯿﻪ درﺑﺎرۀ آن اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪوﯾﮋه از ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رهﺒﺮی‪ ،‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖاﷲﺧﺎﻣﻨﻪای‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻧﮑﺘﻪهﺎﯾﯽ در ﺑﺎب دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎههﺎی اﺻﻔﻬﺎن و داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻬﺮان‪،‬‬‫ِ‬ ‫هﻤﭽﻨﯿﻦ از ﮔﺮوهﯽ از‬
‫ذﮐﺮ ﻧﺎم ارﺳﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ از‬ ‫ِ‬ ‫رﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻤﯿﻨﯽﺷﻬﺮ و دهﺎﻗﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﺪون‬
‫ّ‬ ‫آﻗﺎﯾﺎن و ﺧﺎﻧﻢهﺎ دﮐﺘﺮ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻣﻬﺪی رﮐﻨﯽ و دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﻣﺸﮑﻮةاﻟﺪﯾﻨﯽ )از داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﻣﺪرس(‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬ ‫ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦزاده )از داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ّ‬
‫ﮐﺘﺎﯾﻮن ﻣﺰداﭘﻮر و دﮐﺘﺮ اﯾﺮان ﮐﻠﺒﺎﺳﯽ )از ﭘﮋوهﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮهﻨﮕﯽ(‪،‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ ﺗﺮاﺑﯽ )از داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺳﻬﻨﺪ ﺗﺒﺮﯾﺰ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻬﺮوز ﺛﺮوﺗﯿﺎن و دﮐﺘﺮ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ ذاﮐﺮی‪ ،‬دﮐﺘﺮ رﺣﻤﺎن ﻣﺸﺘﺎقﻣﻬﺮ )از داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﺒﺮﯾﺰ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺮﺗﻀﯽ‬
‫ﮐﺎﺧﯽ )از اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ(‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ ﻣﻨﺼﻮری )از اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮهﻨﮕﺎن(‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﺢ(‪ّ ،‬‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ زرﺳﻨﺞ )از‬ ‫ﺳﺮﺗﯿﭗ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ زﻧﺪﯾﺎن )از دﻓﺘﺮ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻧﯿﺮوهﺎی‬
‫ّ‬
‫آﻣﻮزشوﭘﺮورش اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس(‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺷﺮﯾﻔﯽ )از دﻓﺘﺮ ﻣﺠﻼت و ﻧﺸﺮ ﺷﺎهﺪ(‪ ،‬ﻋﻠﯽ‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻃﺎهﺮزاده و ﺟﺎوﯾﺪ ﺟﻬﺎﻧﺸﺎهﯽ و ﻧﺎﺻﺮ داور و ﻋﺒﺎس ﻣﻌﺎرﻓﯽ و‬ ‫ﻣﺼﺮﯾﺎن و ّ‬
‫ﺑﺘﻮل ﮐﺮﺑﺎﺳﯽ‪ ،‬و از اﺳﺘﺎدان دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﯿﻨﯽ )ﻣﻘﯿﻢ اﯾﺎﻻت ّﻣﺘﺤﺪۀ اﻣﺮﯾﮑﺎ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺎﻇﻢ‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اﺳﺖ ﭘﯿﺸﯿﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺜﺎلهﺎ و‬‫‪ .١‬ﯾﺎدآوری‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ وﯾﺮ ِ‬
‫ِ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﮐﺮﺷﺪه در آن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در وﯾﺮاﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ و‬

‫‪١٣‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳﯿﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ هﺎﺷﻤﯿﺎن )ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻠﮋﯾﮏ(‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﻘﺪ و ﻧﻈﺮ‬‫اﺑﻬﺮی )ﻣﻘﯿﻢ اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ( و ّ‬
‫ّ‬
‫ﺧﻮد در ﺗﺪوﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻬﯿﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن در ﺗﺪوﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وامدار هﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دهﻪهﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ً‬
‫و ﺳﺎلهﺎی اﺧﯿﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﻼش ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از اﺳﺘﺎدان اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‬
‫)ﮔﯿﻼﻧﯽ( و اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬از اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻪ در ﺗﺄﻟﯿﻒ اﯾﻦ دﻓﺘﺮ‬
‫ّ‬
‫ﺳﻬﻤﯽ ﻋﻤﺪه ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی و ﺧﺎﻧﻢ زهﺮا‬
‫ّ‬
‫زﻧﺪی ﻣﻘﺪم ﮐﻪ در ﺗﮑﻤﯿﻞ و ﺗﻨﻈﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻼش ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری‬
‫ﻣﻘﺮﺑﯽ و ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻌﺎر را‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎد اﺳﺘﺎدان درﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد ‪.‬‬
‫ّ‬
‫اﻣﯿﺪ اﺳﺖ اﻧﺘﺸﺎر دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ اﻧﺘﻈﺎر هﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺮآورد ﮐﻪ ﺧﻮاهﺎن‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫آﯾﯿﻦﻣﻨﺪی و اﻧﻀﺒﺎط ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽاﻧﺪ و ﮔﺎﻣﯽ در راه اﺳﺘﻮاری ﭘﺎﯾﻪهﺎی زﺑﺎن و ﺧﻂ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ ﺣﺪاد ﻋﺎدل‬
‫رﺋﯿﺲ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫‪.١‬از آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ واﺛﻖ )از وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﮑﯽ(‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻮﺛﻖ )از داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ّ‬
‫اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬
‫ِ‬ ‫اﺻﻔﻬﺎن(‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪﯾﻘﯽ )از وزارت ارﺷﺎد(‪ ،‬ﻣﻬﺪی ﻣﯿﺮﺟﺎﺑﺮی‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ آزادهدل و م‪ .‬ی‪ .‬ﻗﻄﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﻠﯽ در ﺑﺎب ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن را ﯾﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١۴‬‬
 ‫ﺑﺴﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ‬

‫ّ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم از وﯾﺮاﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ‬

‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ّ‬ ‫ّ‬

‫ﻣﺼﻮب ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﮐﺘﺎب دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﺰﯾﺖ اﯾﻦ ﭼﺎپ ﺑﺮ ﭼﺎپهﺎی‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﻣ ّﺪﺗﯽ ﺑﻪﻧﺴﺒﺖ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم رﺳﯿﺪ‪ّ .‬‬
‫ﻗﺒﻠﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮهﺎی رﺳﯿﺪه در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﭼﺎپ دوم ﺗﺎ ﭼﺎپ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎر ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮوه دﺳﺘﻮر ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺮرﺳﯽ در‬
‫ﻣﺎههﺎی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎل ‪ ١٣٨۴‬در ﺷﻮرای ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﻃﺮح ﮔﺮدﯾﺪ و‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس آﺧﺮﯾﻦ‬
‫دﯾﺪﮔﺎههﺎی اﻋﻀﺎی ﺷﻮرا‪ ،‬در ﻣﺘﻦ ﻗﺒﻠﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﺷﺪ و ﺑﺮﺧﯽ اﺻﻼﺣﺎت ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﻻزم ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ از هﻤﮥ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮاﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻬﺎد را در ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﯾﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﯿﮕﯿﺮی دﺳﺘﮕﺎههﺎی دوﻟﺘﯽ دارای اﻧﺘﺸﺎرات‪ ،‬و ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ و‬
‫ﻧﻈﺎرت ﮐﺎﻣﻞ وزارت آﻣﻮزشو ﭘﺮورش‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺘﻮن درﺳﯽ را هﻤﻪﺳﺎﻟﻪ در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫دوﻟﺘﯽ ﮐﺘﺎبهﺎی درﺳﯽ و‬‫دهﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻧﺎﺷﺮان ِ‬ ‫داﻧﺶآﻣﻮزان ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن دورۀ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن ﻗﺮار ﻣﯽ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﯽ‪ ،‬در ﻇﺮف ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪﺻﻮرت دﺳﺘﻮر ﺧﻄﯽ درآﯾﺪ ﮐﻪ‬

‫‪١۵‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫هﻤﮕﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص داﻧﺶآﻣﻮزان و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن را ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻓﺮهﯿﺨﺘﮕﺎن و‬

‫ّ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﺎلهﺎی آﯾﻨﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺎهﻤﺎهﻨﮕﯽهﺎی ﮐﻨﻮﻧﯽ َ‬
‫درزﻣﯿﻨﮥ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺣﺘﯽ در ﮐﺎرهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﮥ »ﺑﺎﯾﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ«ی دارد ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان در‬ ‫رهﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﯽﺷﮏ ّ‬
‫ﻣﻮارد ﻻزم ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﮐﺮد‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪۀ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﺗﯽ ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ راهﮕﺸﺎﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻮر‬ ‫درواﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﺘﯿﺠﻪای اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮای‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ واﺣﺪ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺘﻮان از ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖهﺎی راﯾﺎﻧﻪای ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪهﺎی‬
‫ﮔﺴﺘﺮدۀ رﻗﻤﯽ )دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ( ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ و هﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻟﺰوم و ﺿﺮورت‬
‫ﭘﺬﯾﺮش ﯾﮏ ﺷﯿﻮۀ واﺣﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن اﻣﯿﺪوار اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﺎری هﻤﮕﺎن‬
‫در رواج ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂ« ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒﯽ‬
‫رﺋﯿﺲ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪١۶‬‬
 ‫ﺑﺴﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ‬

‫ّ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮥ وﯾﺮاﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪ‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ در ﻣﻘﺪﻣﮥ وﯾﺮاﯾﺶ ﻧﺨﺴﺖ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻂ ﭼﻬﺮۀ ﻣﮑﺘﻮب زﺑﺎن اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ هﺮﮐﺲ ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻘﻪ و ﻣﯿﻞ ﺧﻮد در‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ آن دﺧﻞ و ّ‬
‫ﺗﺼﺮﻓﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﯽاﻧﻀﺒﺎﻃﯽ و آﺷﻔﺘﮕﯽ ﺑﺪان راه ﺧﻮاهﺪ ﯾﺎﻓﺖ و از‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪی و ﮐﺎراﯾﯽ آن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری‬
‫اهﻤ ّﯿﺖ و ﺿﺮورت ﺗﺪوﯾﻦ‬‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬از آﻏﺎز ﮐﺎر ﺧﻮد در ﺳﺎل ‪ ،١٣۶٩‬ﺑﺎ ﺗﺼﺪﯾﻖ ّ‬
‫ّ‬
‫و ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﻢاﻟﺨﻂ واﺣﺪی ﺑﺮای زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺠﺮﺑﻪهﺎی‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه اﺳﺘﺎدان و اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫هﻤﺖ ﮔﻤﺎرد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲاز ﺟﻠﺴﺎت ﭘﺮﺷﻤﺎر و‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻻزم ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ ّ‬
‫ّ‬
‫ﮐﻨﮑﺎشهﺎی ﻓﺮاوان‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺿﻮاﺑﻄﯽ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ« ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮری و رﯾﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﯿﮥ وﻗﺖ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ّ‬
‫رﺳﻤﯿﺖ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و اﺑﻼغ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫ﺗﻨﻮﻋﯽ ﮐﻪ در داﻧﺶ و ّﻓﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و اﻃﻼعرﺳﺎﻧﯽ در ﻓﻀﺎی‬ ‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﮔﺴﺘﺮش و ّ‬
‫ﻣﺠﺎزی در ﺳﺎلهﺎی اﺧﯿﺮ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ازﺟﻤﻠﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﯾﮑﺎﯾﮏ اﻓﺮاد اﻣﮑﺎن ِاﻋﻤﺎل‬
‫ﺳﻠﯿﻘﻪ در ﺣﺮوفﭼﯿﻨﯽ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﮐﺘﺎب را ﺑﯿﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر‬
‫ﺗﺤﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻟﺰوم رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﺎم و ﯾﮑﺴﺎن ﺑﯿﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺿﺮورت ﯾﺎﻓﺖ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ّ‬
‫ّ‬
‫و اﮔﺮ راهﮔﺸﺎﯾﯽ و ﮔﺮهﮔﺸﺎﯾﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﻧﺒﻮد ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ و ﺑﯽاﻧﻀﺒﺎﻃﯽ‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ دو دهﻪ از ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ او ّﻟﯿﮥ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ و ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن‬
‫اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺗﺎزه‪ ،‬ﻟﺰوم ﺑﺎزﻧﮕﺮی و ﺗﮑﻤﯿﻞ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ اﺣﺴﺎس ﺷﺪ‪ .‬ازﺟﻤﻠﮥ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬
‫ِ‬
‫اﯾﻦ اﻟﺰاﻣﺎت ﺳﺎﻣﺎن دادن ﺑﻪ اﻣﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری در ﺣﺮوفﻧﮕﺎری ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ )ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ّ‬
‫ﮐﻠﻤﻪهﺎی دارای ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ و ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺮﮐﺐ( و ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪهﻤﯿﻦﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن از اﺳﺘﺎد‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ آنهﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ّ‬
‫ّ‬ ‫ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ دﺑﯿﺮﻣﻘﺪم‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﻌﺎون ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﮋوهﺸﯽ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن و ﻣﺪﯾﺮ ﮔﺮوه دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و رﺳﻢاﻟﺨﻂ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮔﺮوهﯽ از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮوه‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﯿﺶ از هﻔﺘﺎد ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮی را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه و ﺑﺎ ِاﻋﻤﺎل‬
‫ﻣﺼﻮ ﺑﮥ ﻗﺒﻠﯽ و روزآﻣﺪﺗﺮ ﮐﺮدن و ﮐﺎرآﻣﺪی ﺑﯿﺸﺘﺮ آن‪،‬‬ ‫اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد ّ‬
‫ّ‬
‫وﯾﺮاﺳﺖ دوم آن را آﻣﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎ دارد از ﺗﻼش و دﻗﺖﻧﻈﺮ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ دﺑﯿﺮﻣﻘﺪم و هﻤﮑﺎراﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ زهﺮا زﻧﺪی ﻣﻘﺪم و آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﻓﺮزﯾﻦ ﻏﻔﻮری و‬
‫اﯾﺮج ﻓﺮﺟﯽ و دﮐﺘﺮ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻗﺎﺳﻤﯽ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺎدان‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺴﻌﻮد ﺟﻌﻔﺮی ﺟﺰی و ﻣﻮﺳﯽ‬
‫ّ‬ ‫اﺳﻮار‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬دﮐﺘﺮ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺗﺮﮐﯽ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﺳﺮدﺑﯿﺮ ﻣﺠﻠﮥ‬

‫‪١٨‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻧﺎﻣﮥ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬زﻧﺪهﯾﺎد دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ذواﻟﻔﻘﺎری‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮ وﻗﺖ ﮔﺮوه آﻣﻮزش زﺑﺎن و ّ‬
‫ادﺑﯿﺎت‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬زﻧﺪهﯾﺎد دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮥ وزارت آﻣﻮزشوﭘﺮورش‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺮﻧﻮش‬
‫ﺷﻤﺲﻓﺮد‪ ،‬ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ و ﻣﺪﯾﺮ وﻗﺖ ﮔﺮوه زﺑﺎن و راﯾﺎﻧﮥ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬و آﻗﺎی ﻣﻬﺪی ﺻﺎﻟﺤﯽ ّدرهﺑﯿﺪی‪ ،‬دﺑﯿﺮ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ـ آﻣﻮزﺷﯽ وﯾﺮاﯾﺶ و‬
‫ّ ّ‬ ‫درﺳﺖﻧﻮﯾﺴﯽ و ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬار ّ‬
‫ﻣﻬﻢ ﻣﻠﯽ و زﺑﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﮥ »وﯾﺮاﺳﺘﺎران«‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺪدﮐﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .١‬ﭘﺲاز آﻧﮑﻪ اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم در ﭘﯿﺶﻧﻮﯾﺲ ّاو ّﻟﯿﮥ ﮐﺎرﮔﺮوه دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و رﺳﻢاﻟﺨﻂ ِاﻋﻤﺎل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺣﺼﻞ‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮی در دﻓﺘﺮی ﺑﻪ ﻧﺎم دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ )ﻧﺴﺨﮥ ﺑﺎزﻧﮕﺮیﺷﺪه( ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮای ﻣﻨﺘﺨﺒﯽ از‬
‫اﺳﺘﺎدان و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و وﯾﺮاﺳﺘﺎران ارﺳﺎل ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ آن رأی و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و اﺳﺘﺎدان ﺑﺎ ارﺳﺎل آراء ﺧﻮد ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن را در ﺗﮑﻤﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻬﻠﺖ‬
‫ً‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺪوﯾﻦ و در ﮐﺎرﮔﺮوه دﺳﺘﻮر‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺮر‪ ،‬آراء رﺳﯿﺪه ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺘﻦ ﺗﻔﮑﯿﮏ و در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای‬
‫ﻃﯽ ﺑﯿﺴﺖ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺶاز ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬در دﻓﺘﺮی ﺑﻪ ﻧﺎم وﯾﺮاﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮاهﻢ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ از هﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﭘﯿﺶﻧﻮﯾﺲ ّاو ّﻟﯿﮥ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ درﺑﺎرۀ آن‬
‫اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﮐﻤﺎﻟﯽ )ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ و وﯾﺮاﺳﺘﺎر ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﮔﺮوه ﻓﺮهﻨﮓﻧﻮﯾﺴﯽ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﺳﺎﻻریﻧﺴﺐ )ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ّ‬
‫ادﺑﯿﺎت و ﻓﻠﺴﻔﻪ(‪ ،‬زﻧﺪهﯾﺎد دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی )ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮥ‬
‫ّ‬ ‫آﻣﻮزشوﭘﺮورش(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ رﺿﻮی )ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬هﺮﻣﺰ ﺑﻮﺷﻬﺮیﭘﻮر )ﻣﺆﻟﻒ و وﯾﺮاﺳﺘﺎر‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﻧﺪا زادﮔﺎن ﻣﯿﺎردان )ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﻓﺮهﺎد ﻗﺮﺑﺎنزاده )ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﮔﺮوه ﻓﺮهﻨﮓﻧﻮﯾﺴﯽ(‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎدرویﻣﻨﺶ )ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﮔﺮوه ﻓﺮهﻨﮓﻧﻮﯾﺴﯽ و ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺧﻮارزﻣﯽ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ آﺑﺘﯿﻦ ﮔﻠﮑﺎر‬ ‫دﮐﺘﺮ ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫)ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﮔﺮوه ادﺑﯿﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن و ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﺮﺷﯿﺪ ﺳﻤﺎﯾﯽ )ﻋﻀﻮ‬
‫ّ‬
‫هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ ﻟﯿﺎن )وﯾﺮاﺳﺘﺎر ﮔﺮوه ﻓﺮهﻨﮓﻧﻮﯾﺴﯽ(‪ ،‬ﺳﺠﺎد ﺳﺮﮔﻠﯽ )وﯾﺮاﺳﺘﺎر ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ(‪،‬‬
‫ّ‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺻﻨﻔﯽ وﯾﺮاﺳﺘﺎران )اﻋﻀﺎی هﯿﺌﺖﻣﺪﯾﺮۀ اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﮔﻠﯽ اﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬هﻮﻣﻦ ّﻋﺒﺎﺳﭙﻮر‪ ،‬ﻣﻬﻨﺎز ﻣﻘﺪﺳﯽ‪،‬‬
‫اﺻﻐﺮ ﻣﻬﺮﭘﺮور و ﻣﻬﺪی ﻗﻨﻮاﺗﯽ(‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ وﯾﺮاﯾﺶ و درﺳﺖﻧﻮﯾﺴﯽ‪ّ ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ وزﯾﺮیﻧﮋاد )داﻧﺸﺠﻮی دﮐﺘﺮی زﺑﺎن و‬
‫ّ‬
‫ﻣﺪرس(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﮐﯽ )وﯾﺮاﺳﺘﺎر داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‬ ‫ّ‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺳﺮﻣﺴﺘﺎﻧﯽ )وﯾﺮاﺳﺘﺎر و ّ‬

‫←‬

‫‪١٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮاﺗﺐ اﺣﺘﺮام ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧﺪهﯾﺎد اﺳﺘﺎد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت‬
‫ﺳﺮ ﻟﻄﻒ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫)ﻋﻀﻮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺪﯾﺮ وﻗﺖ ﮔﺮوه داﻧﺸﻨﺎﻣﮥ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ادﺑﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﮐﻪ از ِ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﮥ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺮاهﻢآﻣﺪه در ﮔﺮوه دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و رﺳﻢاﻟﺨﻂ درﺑﺎرۀ آن‬
‫اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎد آن اﺳﺘﺎد ﻓﻘﯿﺪ ﭘﺎکﻧﻬﺎد را ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ ﺣﺪاد ﻋﺎدل‬
‫رﺋﯿﺲ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﺮﻧﮓ‪ ،‬ﻣﻌﯿﻦ ﭘﺎﯾﺪار‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ(‪ ،‬ﺑﻬﺰاد ﻣﺮدآزادﻧﺎو‪ ،‬ﺧﺴﺮو ﺳﯿﻤﯿﻦﻧﮋاد‪ ،‬ﻧﻮﯾﺪ ﻋﺸﻘﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺮ اﺑﺮاهﯿﻤﯽ‪ّ ،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻢهﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺮﯾﻢ داﻧﺸﮕﺮ )ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﮔﺮوه آﻣﻮزش زﺑﺎن و ّ‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﺴﮕﺮ ﺧﻮﯾﯽ )ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﮔﺮوه زﺑﺎن و راﯾﺎﻧﮥ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﻣﺮﯾﻢ ﺟﺎﺑﺮ )ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﭘﮋوهﺸﯽ و وﯾﺮاﺳﺘﺎر ارﺷﺪ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ّ‬
‫ﺳﻤﺖ(‪ ،‬ﭘﺮواﻧﻪ ﻓﺨﺎمزاده )ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ اﻣﯿﻨﯿﺎن )ﻋﻀﻮ هﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﺷﯿﺪا‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻗﺪوﺳﯽ )ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﭘﮋوهﺸﯽ ﻧﺸﺮ آﺛﺎر(‪ ،‬آذر ﮐﻠﻬﺮ )ﮐﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﭘﮋوهﺸﯽ ﻧﺸﺮ آﺛﺎر(‪ ،‬آزاده اﺗﮑﺎل )وﯾﺮاﺳﺘﺎر‬
‫ﺳﯿﺪ ﺣﻤﯿﺪ‬ ‫ﺳﻤﯿﻪ ﺣﺴﯿﻦزاده )داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ(‪ّ ،‬‬ ‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ ،‬آذﯾﻦ ﺷﻬﺮﯾﺎریﻓﺮد )ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن(‪ّ ،‬‬
‫ﺣﯿﺪریﺛﺎﻧﯽ )داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﮥ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ(‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫ّ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ‬

‫ّ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻼکهﺎی ذﯾﻞ ﻣﻮرد ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫در ﺗﺪوﯾﻦ دﺳﺘﻮر‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ّ‬
‫‪ .١‬ﺣﻔﻆ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﺧﻂ در ﺣﻔﻆ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ دارد ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺷﯿﻮهای ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ّ‬
‫ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ذﺧﺎﯾﺮ ﻓﺮهﻨﮕﯽ‬
‫ّ‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﻪﮐﻠﯽ از دﺳﺖ ﺑﺪهﺪ و درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺘﻮن ﮐﻬﻦ ﺑﺮای ﻧﺴﻞ‬
‫ّ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﮔﺮدد و ﻧﺴﻞهﺎی ﺑﻌﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻮن ﺧﻄﯽ و ﭼﺎﭘﯽ ﻗﺪﯾﻢ دﭼﺎر‬
‫ّ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺟﺪی ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻣﻮزش ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻂ‬

‫ّ‬
‫ﺧﻂ ﻋﺮﺑﯽ ّ‬ ‫ً‬ ‫ّ‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻧﻘﻞ‬ ‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻄﻮط دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺰوﻣﺎ از‬
‫ِ‬ ‫ّ‬
‫رﺳﻢ ﺧﻂ ﻣﺒﺪأ رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ و ﻧﮕﺎرش ﻋﺒﺎرتهﺎی ﻣﻨﻘﻮل از ﻋﺮﺑﯽ‪ِ ،‬‬

‫‪٢١‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .٣‬ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﻠﻔﻮظ‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ اﺟﺎزه دهﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻠﻔﻮظ‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﮑﺘﻮب‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﻮدن ﻗﺎﻋﺪه‬

‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﻗﻮاﻋﺪ اﻣﻼ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ در آن راه ﻧﯿﺎﺑﺪ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎهﺎی‬
‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﯾﮏﺑﻪﯾﮏ ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۵‬ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮاﻧﺪن‬

‫ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮاﻧﺪن را آﺳﺎن ﺳﺎزد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻂ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﻗﺮﯾﻨﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶‬ﺳﻬﻮﻟﺖ آﻣﻮزش ﻗﻮاﻋﺪ‬

‫ّ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن آنهﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن آﺳﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ .٧‬ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ّ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺿﺮوری اﺳﺖ و رﻋﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮدن آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺳﺒﺐ ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ‬
‫ّ‬
‫ﯾﺎ اﺑﻬﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺷﻮد‪ .‬در وﯾﺮاﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ١‬ﺑﺮای‬
‫ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .١‬ﻓﺎﺻﻠﻪهﺎی ﺗﻌﺮﯾﻒﺷﺪه در اﯾﻨﺠﺎ هﻤﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪهﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺣﺮوفﻧﮕﺎری ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻟﻒ( ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ‪ :١‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯿﺎن واژههﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭘﮋوهﺸﮑﺪۀ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‪ ،‬زﺑﺎن و ّ‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم اﯾﺮان‬
‫ب( ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن اﺟﺰای ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮف آﺧﺮ اﺟﺰای‬
‫ّ ّ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ را دارد‪ّ ،‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻦ آنهﺎ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﯽﺟﺎوﻣﮑﺎن‪ ،‬ﺑﯽدﻟﯿﻞ‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ‪ ،‬دوﺳﺖﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺷﺴﺖوﺷﻮ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮی‪،‬‬
‫ﮐﻢﻧﻘﺺ‪ ،‬ﻣﯽآﯾﻢ‪ ،‬وﺳﯿﻊﺗﺮ‪ ،‬هﻢﻣﺤﻞ‪ ،‬هﯿﺌﺖرﺋﯿﺴﻪ‬
‫ج( ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ‪ :‬ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ هﺮ ﻧﻮع ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯿﺎن اﺟﺰای ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰء‬
‫ّ ّ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺟﺰء ﭘﺲاز ﺧﻮد را‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻦ آنهﺎ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﺣﺮوف ﻣﻨﻔﺼﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺪﮐﻨﺶ‪ ،‬ﭘﺮﻓﺮوش‪ ،‬دراﺧﺘﯿﺎرﮔﯿﺮی‪ ،‬روﺳﯿﺎه‪ ،‬ﻣﺎدرﺑﺰرگ‪ ،‬هﻮادار‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‪» :‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ« در اﯾﻨﺠﺎ اﺻﻄﻼﺣﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺻﻄﻼح »ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ« ﺑﺮای ﭘﺮهﯿﺰ از ﺧﻠﻂ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم »ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ و ﻣﺮاد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽ‬
‫ّ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ )ص ‪ ،٢۶‬ﺑﻨﺪ ه( ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﻓﺎﺻﻠﻪای ﺣﺪاﻗﻠﯽ را ﻣﯿﺎن ﺣﺮوف ﻣﻨﻔﺼﻞ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ درج ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﯿﺎزی ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪1. space‬‬

‫‪٢٣‬‬
 ‫ّ‬
‫وﯾﮋﮔﯽهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ دارای وﯾﮋﮔﯽهﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﮐﺪام ﺑﺎ ﻣﺜﺎلهﺎﯾﯽ در اداﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺪاهﺎ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻪ وﺟﻮد دارد‪:١‬‬
‫هﻤﺰه‪) ٢‬در اﺳﻢ‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬اﺳﺘﺎد‪ ،‬آرد‪ ،‬ﻣﺂﺧﺬ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬رأس‪ ،‬ﯾﺄس‪ ،‬رؤﯾﺎ‪ ،‬ﻟﺆم‪ ،‬رﺋﯿﺲ‪،‬‬
‫ﻟﺌﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻸﻟﺊ‪ ،‬ﺟﺰء(‪ ،‬ع )در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻌﯽ‪ ،‬وﺿﻊ(؛‬
‫ت )در ﺗﺎر‪ ،‬ﭼﺘﺮ‪ ،‬دﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮت(‪ ،‬ط )در ﻃﺎهﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺿﺒﻂ‪ ،‬ﺷﺮط(؛‬
‫ث )در ﺛﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺚ‪ ،‬ﺣﺎدث(‪ ،‬س )در ﺳﺒﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺧﺮوس(‪ ،‬ص )در‬
‫ﺗﻔﺤﺺ‪ ،‬ﺣﺮص(؛‬ ‫ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﻧﺼﺮ‪ّ ،‬‬
‫ح )در ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺷﺒﺢ‪ ،‬روح(‪ ،‬ه )در هﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه(‬
‫ذ )در ذ ّرت‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ(‪ ،‬ز )در زن‪ ،‬ﺑﺰم‪ ،‬ﺗﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎز(؛ ض )در ﺿﺮب‪ ،‬ﺣﻀﺮت‪،‬‬

‫ّ‬
‫ﻣﻌﯿﺎر راﯾﺞ در ﺗﻬﺮان اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺮان ﻣﯿﺎن‬
‫آﻧﭽﻪ درﺑﺎرۀ ﺗﻠﻔﻆ ﺣﺮوف در اﯾﻨﺠﺎ آﻣﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ زﺑﺎن ِ‬ ‫‪.١‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﻠﻔﻆ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺮوف ﻓﺮق ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ذﮐﺮ آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻧﺸﺎﻧﮥ هﻤﺰه در ﺟﺎﯾﮕﺎههﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻧﻤﻮد ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎههﺎ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه آﻏﺎزﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺼﻮت ﺑﻠﻨﺪ ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎهﯽ ﮐﻪ ﭘﺲاز آن ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺻﻮرتهﺎی زﯾﺮ ﻇﺎهﺮ‬ ‫هﻤﺰۀ آﻏﺎزی‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ّ‬
‫َ ُ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ا‪ِ ،‬ا‪ ،‬ا‪ ،‬آ‪ ،‬او‪ ،‬ای )در اﺑﺮ‪ ،‬اﺳﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺎد‪ ،‬آرد‪ ،‬او‪ ،‬اﯾﺮان(‪.‬‬

‫‪٢۴‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺒﻌﯿﺾ‪ ،‬ﻓﺮض(‪ ،‬ظ )در ﻇﺎهﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﺣﻔﺎظ(؛‬

‫غ )در ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺗﯿﻎ‪ ،‬ﺑﺎغ(‪ ،‬ق )در ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻓﻘﯿﺮ‪ ،‬ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﺑﺮق(؛‬
‫ﹷ )در اﺳﺐ و ﻧﻪ(‬
‫ﹻ )در اﺳﻢ و ﻧﺎﻣﻪ(‬
‫ﹹ )در اﺳﺘﺎن و رادﯾﻮ(‬

‫ب( ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺮوف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺻﺪا هﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫دو )ﻋﺪد(‪ ،‬ﭼﻮ‬ ‫و ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻮر‪ ،‬روز‪ ،‬ﻟﯿﻤﻮ‪ ،‬دارو‬
‫وام‪ ،‬ﺟﻮاب‪ ،‬روان‪ ،‬ﻧﺎو‪ ،‬ﻟﻐﻮ‬
‫ﺟﻮﺷﻦ‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﻧﻮ‪ ،‬رهﺮو‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪» :‬و«‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺲاز »خ« ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮔﺎهﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در واژههﺎی زﯾﺮ‪:‬‬
‫ﺧﻮان‪ ،‬ﺧﻮاهﺮ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦ »و« ﮐﻪ آن را »واو ﻣﻌﺪوﻟﻪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﺪﯾﻢ ﺗﻠﻔﻆ ّ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه دﯾﮕﺮ ﻣﺘﺪاول‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺪا‪ ،‬ﻧﺎی‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫ی‬
‫ﻣﯿﺰ‪ ،‬رﯾﺰ‪ ،‬ﭘﺮی‬
‫ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺘ ّﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ‬
‫هﻮا‪ ،‬ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ه ﻣﺜﻞ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ‪ّ ،‬دره‬
‫ً‬ ‫ج( ّ‬
‫ﻣﺼﻮتهﺎی ﹷ ‪ ،‬ﹻ ‪ ،‬ﹹ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺧﻂ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪهﻤﯿﻦﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎری از‬

‫‪٢۵‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎ اﻣﻼی ﻣﺸﺎﺑﻪ )ﯾﻌﻨﯽ هﻢﻧﮕﺎﺷﺖهﺎ( ﺗﻠﻔﻆ و ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺘﻔﺎوت دارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮد‪َ :‬ﺑ َﺮد‪ُ ،‬ﺑ ْﺮد‪َ ،‬ﺑ ْﺮد‪ُ ،‬ﺑ َﺮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬از ﺳﯿﺎق ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻠﻔﻆ را ﺣﺪس زد‪:‬‬
‫ﺑﺮد ) ُﺑ ْﺮد( اﯾﻦ ﺗﻔﻨﮓ ‪ ١٠٠٠‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎرد ﺧﻮب ﻧﻤﯽﺑﺮد ) ُﺑ َﺮد(‪.‬‬
‫دوﻟﺖ َو ْرد رﺳﯿﺪه‪) . ...‬ﺳﻌﺪی(‬
‫اوان ِ‬
‫َْ‬
‫ﺻﻮﻟﺖ ﺑﺮد )ﺑﺮد( آرﻣﯿﺪه ﺑﻮد و ِ‬ ‫ِ‬ ‫در ﻓﺼﻞ رﺑﯿﻊ‪ ...‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﺼﻮتهﺎ در ﺧﻂ ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻬﺎم ﯾﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﺷﻮد؛‬ ‫ﮔﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﺮدن از ﻧﺸﺎﻧﮥ اﯾﻦ ّ‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺻﺤﯿﺢ آنهﺎ ﺑﺮای هﻤﮕﺎن روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻮاردی ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﺎری ﺑﺎﯾﺪ روﺷﻦ و ﺧﻮاﻧﺎ و ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ْْ‬
‫ﺳﺎرﺗﺮ )‪(Sartre‬؛ ِﮐ ِﻨﺖ )‪(Kenneth‬؛ ﺳﯿﺮ‪ِ ،‬ﺳ َﯿﺮ‪ِ ،‬ﺳ ْﯿﺮ؛‬ ‫ِﺑ ِﮑﺖ )‪(Beckett‬؛‬
‫ْ‬ ‫ُْ‬ ‫ََ‬ ‫ْ َ ُ‬
‫ِﻣﺜﻞ‪َ ،‬ﻣﺜﻞ‪ُ ،‬ﻣﺜﻞ؛ َﻣ ِﻠﮏ‪ ،‬ﻣﻠﮏ‪ ،‬ﻣﻠﮏ‪ِ ،‬ﻣﻠﮏ‬

‫د( ﺣﺮوف ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎهﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪) .‬ﻧﮏ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺟﺪول ‪ .١‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ؛ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪(٣٣-٢٩‬‬

‫ه( ﺣﺮوف ﻓﺎرﺳﯽ دو دﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .١‬ﻣﻨﻔﺼﻞ )ﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭼﺴﺒﺪ )ا‪ ،‬د‪ ،‬ذ‪ ،‬ر‪ ،‬ز‪ ،‬ژ‪ ،‬و(‪.‬‬
‫‪ّ .٢‬ﻣﺘﺼﻞ )ﭘﯿﻮﻧﺪﭘﺬﯾﺮ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ )ﺷﺎﻣﻞ هﻤﮥ ﺣﺮوف‬

‫‪٢۶‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺣﺮوف ﻣﻨﻔﺼﻞ(‪.١‬‬

‫ّ‬
‫و( ﻋﻼوهﺑﺮ ﺣﺮوف‪ ،‬در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﻣﺼﻮتهﺎی ﮐﻮﺗﺎه )ﹷ ‪ ،‬ﹻ ‪ ،‬ﹹ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ َﺳﺮ‪ِ ،‬ﺳﺮ‪ُ ،‬ﺳﺮ‬ ‫‪ .١‬ﺣﺮﮐﺎت ﯾﺎ ّ‬
‫ّ‬
‫‪َ .٢‬ﻣﺪ )˜( روی اﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آرد‪ ،‬ﻣﺂﺧﺬ‬
‫ّ ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ .٣‬ﺗﺸﺪﯾﺪ )ـﹽـ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ّاره‪ ،‬ﺑﻘﺎﻟﯽ‪ ،‬ﭘﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺪه‬
‫ْ‬
‫‪ .۴‬ﺳﮑﻮن )ـﹿـ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺲ‬
‫‪ .۵‬ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه )ء(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻦ‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬
‫‪ .۶‬ﺗﻨﻮﯾﻦ ) ـً ‪ ،‬ـٍ ‪ ،‬ـٌ (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﺎهﺮا‪ ،‬ﺑﻌﺒﺎر ٍةاﺧﺮی‪ ،‬ﻣﻀﺎفاﻟﯿﻪ‬
‫ز( در اﻣﻼی آن دﺳﺘﻪ از ﮐﻠﻤﻪهﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ و ﻋﺒﺎرتهﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ وارد زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﺮهﯿﺰ از ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ اﻣﻼی ﻋﺮﺑﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ّ ّ‬
‫ﺔاﻟﻠﻪ‪ّ ،‬‬
‫ﺣﺘﯽ‪ ،‬ﺧﻠﻖ ّ‬ ‫ً‬
‫اﺻﻼ‪ ،‬اﻟﯽ‪ّ ،‬‬
‫اﻟﺴﺎﻋﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬ﺑﻘﯿ‬ ‫ِ‬
‫ح( دو ﺣﺮف »و« و »ه« ﮔﺎهﯽ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر رود ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺼﻮت ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﻮ‪ ،‬دو‬‫‪ّ .١‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬ ‫‪ّ .٢‬‬
‫ﻣﺼﻮت ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اوج‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﮔﻮهﺮ‪ ،‬ﻧﻮ )ﻣﺜﻼ در ﻧﻮروز(‬
‫‪ّ .٣‬‬
‫ﻣﺼﻮت ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﮑﺎﭘﻮ‪ ،‬روز‪ ،‬ﺳﺒﻮ‪ ،‬ﻟﯿﻤﻮ‪ ،‬ﻣﻮر‪ ،‬ﻣﻮش‬
‫ً‬
‫ه‪ /‬ﻪ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ )ـﹻـ( و ﻧﺪرﺗﺎ )ـﹷـ( ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‬

‫‪» .١‬ه« ﺟﺰو ﺣﺮوف ّﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪ّ ،‬اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‪ ،‬در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬در ﺣﮑﻢ ﺣﺮف ﻣﻨﻔﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ط( در ﯾﮏ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﮐﻠﯽ‪ ،‬در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ دو دﺳﺘﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬
‫‪ .١‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ‬
‫‪ .٢‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺛﺎﻧﻮی‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ‪ ٣٣‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺑﻪ آنهﺎ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺛﺎﻧﻮی ﻣﺮﮐﺐ از ‪ ١٠‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮای ﭘﺮهﯿﺰ از ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬هﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺟﺪولهﺎی ‪ ١‬و ‪ ٢‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﯾﺎدآوری ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺮوف ﺑﺮای ﺧﻂ ﭼﺎﭘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻔﺒﺎی ﺧﻂ ﺗﺤﺮﯾﺮی و ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ و‬
‫اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ ﺧﻄﻮط هﻨﺮی ّ‬
‫ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫ﺟﺪول ‪ .١‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫ّاول‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ و‬ ‫ﮐﻪ هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺒﻞ و هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ء‪ ،‬أ‬ ‫ﺄ‪ ،‬ﺆ‪ ،‬ﺊ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺋ‬
‫هﻤﺰه‬ ‫‪١‬‬
‫ﺟﺰء‪ ،‬رأس‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻸﻟﺊ‬ ‫ﻟﺌﯿﻢ‬ ‫رﺋﯿﺲ‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬
‫ا‬ ‫ﺎ‬ ‫‪١‬‬
‫ّ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫اﻟﻒ‬ ‫‪٢‬‬
‫اﺳﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪای‬ ‫ﻧﺎﯾﺴﺖ )= ﺗﻮﻗﻒ ﻣﮑﻦ(‬
‫ب‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺑ‬
‫ب‬ ‫‪٣‬‬
‫آب‬ ‫ﺷﺐ‬ ‫ﻃﺒﻞ‬ ‫ﺑﺎر‪ ،‬دﺑﯿﺮ‬
‫پ‬ ‫ﭗ‬ ‫ﭙ‬ ‫ﭘ‬
‫پ‬ ‫‪۴‬‬
‫ﺗﻮپ‬ ‫ﭼﭗ‬ ‫ﺳﭙﺎه‬ ‫ﭘﺪر‪ ،‬آﭘﺎرﺗﻤﺎن‬
‫‪٢‬‬
‫ت‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺗ‬
‫ت‬ ‫‪۵‬‬
‫دوات‬ ‫دﺳﺖ‬ ‫اﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﺎر‪ ،‬رﺗﺒﻪ‬
‫ث‬ ‫ﺚ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﺛ‬
‫ث‬ ‫‪۶‬‬
‫ارث‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬وراﺛﺖ‬
‫ج‬ ‫ﺞ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﺟ‬
‫ﺟﯿﻢ‬ ‫‪٧‬‬
‫ﻣﻮج‬ ‫رﻧﺞ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﻮاﺟﺐ‬

‫ّ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﺮف ّاول اﻟﻔﺒﺎ را ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﮥ َﻣﺪ »آ« ﯾﮏ ﺣﺮف ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و اﺑﺘﺪا هﻢ آن را ﻣﯽآورﻧﺪ و‬
‫‪ .١‬در ﻓﺮهﻨﮓهﺎی ِ‬
‫در آﻣﻮزش زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ هﻢ از اﯾﻦ ﺷﯿﻮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫‪ .٢‬ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻧﻮﺷﺘﺎری »ة‪ /‬ﺔ« در ﮐﻠﻤﻪهﺎﯾﯽ ﭼﻮن ّ‬
‫ﺑﻘﯿﺔاﷲ‪ ،‬داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﺻﻠﻮة ﻋﯿﻨﺎ از ﻋﺮﺑﯽ وارد ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ِ‬

‫‪٢٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫ّاول‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ و‬ ‫ﮐﻪ هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺒﻞ و هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫چ‬ ‫ﭻ‬ ‫ﭽ‬ ‫ﭼ‬
‫چ‬ ‫‪٨‬‬
‫ﭘﻮچ‬ ‫ﮔﭻ‬ ‫ﭘﺎﻣﭽﺎل‬ ‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﮐﻮﭼﻪ‬
‫ح‬ ‫ﺢ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﺣ‬
‫ح‬ ‫‪٩‬‬
‫روح‬ ‫ﺻﺒﺢ‬ ‫ﻣﺤﻞ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬رﺣﻢ‬
‫خ‬ ‫ﺦ‬ ‫ﺨ‬ ‫ﺧ‬
‫خ‬ ‫‪١٠‬‬
‫ﺷﺎخ‬ ‫ﻧﺦ‬ ‫ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺧﺎل‪ ،‬ﻧﺎﺧﻦ‬
‫د‬ ‫ﺪ‬
‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫دال‬ ‫‪١١‬‬
‫دﺳﺖ‪ ،‬آدم‬ ‫ﺻﺪف‬
‫ذ‬ ‫ﺬ‬
‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ذال‬ ‫‪١٢‬‬
‫اذان‪ ،‬ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﺑﺬل‬
‫ر‬ ‫ـﺮ‬
‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ر‬ ‫‪١٣‬‬
‫رﻧﮓ‪ ،‬آراﻣﺶ‬ ‫ﺳﺮد‬
‫ز‬ ‫ـﺰ‬
‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ز‬ ‫‪١۴‬‬
‫آزادی‪ ،‬ﻧﯿﺎز‬ ‫ﻣﺰد‬
‫ژ‬ ‫ﮋ‬
‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ژ‬ ‫‪١۵‬‬
‫اژدهﺎ‪ ،‬دژ‬ ‫ﻣﮋده‬
‫س‬ ‫ﺲ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺳ‬
‫ﺳﯿﻦ‬ ‫‪١۶‬‬
‫داس‬ ‫ِﻣﺲ‬ ‫ﻣﺴﺖ‬ ‫ﺳﯿﺐ‪ ،‬آﺳﯿﺐ‬

‫‪٣٠‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫ّاول‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ و‬ ‫ﮐﻪ هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺒﻞ و هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ش‬ ‫ﺶ‬ ‫ﺸ‬ ‫ﺷ‬
‫ﺷﯿﻦ‬ ‫‪١٧‬‬
‫هﻮش‬ ‫آﺗﺶ‬ ‫ﮐﺸﺘﯽ‬ ‫ﺷﻮر‪ ،‬آﺷﻮب‬
‫ص‬ ‫ﺺ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺻ‬
‫ﺻﺎد‬ ‫‪١٨‬‬
‫ﺧﺎص‬ ‫ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻋﺼﺮ‬ ‫ﺻﺎﺑﻮن‪ ،‬اﺻﯿﻞ‬
‫ض‬ ‫ﺾ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﺿ‬
‫ﺿﺎد‬ ‫‪١٩‬‬
‫ﻓﺮض‬ ‫ﻗﺒﺾ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺿﺮب‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ط‬ ‫ﻂ‬ ‫ﻂ‬ ‫ﻃ‬
‫ﻃﺎ‬ ‫‪٢٠‬‬
‫اﻓﺮاط‬ ‫ﺑﺴﯿﻂ‬ ‫ﺧﻄﺎب‬ ‫ﻃﻨﺎب‪ ،‬ﺑﺎﻃﻦ‬
‫ظ‬ ‫ﻆ‬ ‫ﻈ‬ ‫ﻇ‬
‫ﻇﺎ‬ ‫‪٢١‬‬
‫ﺣﻔﺎظ‬ ‫ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻧﻈﻢ‬ ‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻇﻢ‬
‫ع‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻋ‬
‫ﻋﯿﻦ‬ ‫‪٢٢‬‬
‫ﺷﺠﺎع‬ ‫ﻃﺒﻊ‬ ‫ﻣﺒﻌﺚ‬ ‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬
‫غ‬ ‫ﻎ‬ ‫ﻐ‬ ‫ﻏ‬
‫ﻏﯿﻦ‬ ‫‪٢٣‬‬
‫ﺑﺎغ‬ ‫ﺗﯿﻎ‬ ‫ﻣﻐﺰ‬ ‫ﻏﺬا‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ف‬ ‫ﻒ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﻓ‬
‫ف‬ ‫‪٢۴‬‬
‫ﺑﺮف‬ ‫ردﯾﻒ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫ﻓﺼﻞ‪ ،‬دﻓﺘﺮ‬
‫ق‬ ‫ﻖ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻗ‬
‫ﻗﺎف‬ ‫‪٢۵‬‬
‫ﺳﺎق‬ ‫ﺣﻖ‬ ‫ﺑﻘﺎ‬ ‫ﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ‬

‫‪٣١‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫ّاول‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ و‬ ‫ﮐﻪ هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺒﻞ و هﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ک‬ ‫ﮏ‬ ‫ﮑ‬ ‫ﮐ‬
‫ﮐﺎف‬ ‫‪٢۶‬‬
‫ﺑﺎک‬ ‫ﺳﺒﮏ‬ ‫ﺳﮑﺘﻪ‬ ‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺎﮐﺖ‬
‫گ‬ ‫ـﮓ‬ ‫ـﮕ‬ ‫ﮔ‬
‫ﮔﺎف‬ ‫‪٢٧‬‬
‫ﺑﺰرگ‬ ‫ﺑﺎﻧﮓ‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎن‬ ‫ﮔﻞ‪ ،‬آﮔﺎه‬
‫ل‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻟ‬
‫ﻻم‬ ‫‪٢٨‬‬
‫دل‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻻزم‪ ،‬ﻧﺎﻟﻪ‬
‫م‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻣ‬
‫ﻣﯿﻢ‬ ‫‪٢٩‬‬
‫ﻧﺎم‬ ‫ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ن‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻧ‬
‫ﻧﻮن‬ ‫‪٣٠‬‬
‫زﻣﺎن‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻗﻨﺪ‬ ‫ﻧﺎم‪ ،‬ﻻﻧﻪ‬
‫و‬ ‫ﻮ‬
‫راهﺮو‪ ،‬دارو‪ ،‬ﻧﺎو‪،‬‬ ‫ﮔﻮهﺮ‪ ،‬آهﻮ‪ ،‬ﻋﻔﻮ‪،‬‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫واو‬ ‫‪٣١‬‬
‫ورود‬ ‫ﺧﻮش‪ ،‬ﺧﻮاهﺮ‬
‫ه‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻬ‬ ‫ه‬
‫ه‬ ‫‪٣٢‬‬
‫ﮐﻮه‪ ،‬روزه‬ ‫ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻣﻬﺮ‬ ‫هﻨﻮز‪ ،‬راهﻨﻤﺎ‬
‫ی‬ ‫ﯽ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﯾ‬
‫ی‬ ‫‪٣٣‬‬
‫ﺑﺎزی‪ ،‬ﺧﻮی‬ ‫ﺗﺮﺷﯽ‪ ،‬ﻧﻔﯽ‬ ‫ﺳﯿﺎه‬ ‫ﯾﺎد‪ ،‬دﯾﻮار‬

‫‪٣٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫ﺟﺪول ‪ .٢‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺛﺎﻧﻮی‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫ﻧﺎم ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ّ‬
‫آرد‪ ،‬ﻣﺂﺧﺬ‬ ‫آ‬ ‫َﻣﺪ روی اﻟﻒ‬ ‫‪١‬‬

‫َ‬
‫ﮔﺮﻣﺎ‪َ ،‬د َرﺟﺎت‬ ‫ـﹷـ‬ ‫زﺑﺮ )ﻓﺘﺤﻪ(‬ ‫‪٢‬‬

‫ُ ُ‬ ‫ﭘﯿﺶ ّ‬
‫ﮔﻨﺪم‪ ،‬ﻋﺒﻮر‬ ‫ـﹹـ‬ ‫)ﺿﻤﻪ(‬ ‫‪٣‬‬

‫ِﻧﮕﺎه‪ِ ،‬ﻓ ِﺮﺳﺘﺎدن‬ ‫ـﹻـ‬ ‫زﯾﺮ )ﮐﺴﺮه(‬ ‫‪۴‬‬

‫ْ‬
‫ﻧﻔﺲ‪ِ ،‬ﮔ ِﺮْه‬ ‫ـﹿـ‬ ‫ﺳﮑﻮن )ﺟﺰم(‬ ‫‪۵‬‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﻖ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﻣﻌﻠﻢ‪ِ ،‬‬ ‫ـﹽـ‬ ‫ﺗﺸﺪﯾﺪ‬ ‫‪۶‬‬

‫ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه‬
‫ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻦ‬ ‫ء‬ ‫‪٧‬‬
‫روی هﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً ً‬
‫واﻗﻌﺎ‪ً ،‬‬
‫ﺑﻨﺎءﻋﻠﯽهﺬا‬ ‫ﻇﺎهﺮا‪،‬‬ ‫ا‪ ،‬ﺎ‪ً ،‬ء‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‬ ‫‪٨‬‬
‫ٌ‬
‫ﻣﻀﺎفاﻟﯿﻪ‬ ‫ـٌ‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ رﻓﻊ‬ ‫‪٩‬‬
‫ُ‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ّ‬
‫ﺑﻌﺒﺎر ٍةاﺧﺮی‬ ‫ـٍ‬ ‫ﺟﺮ‬ ‫‪١٠‬‬

‫ً‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺷﻤﺎرۀ ‪ ۵ ،۴ ،٣ ،٢‬و ‪ ۶‬اﻟﺰاﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺮای رﻓﻊ اﺑﻬـﺎم ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬
 ‫‪١‬‬
‫اﻣﻼی ﺑﻌﻀﯽ از واژههﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎ‬

‫ای )ﺣﺮف ﻧﺪا( هﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﻣﻨﺎدا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ای ﺧﺪا‪ ،‬ای ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬آن ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫آن ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬در ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ و آن و ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز آنهﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آنﻃﻮر‪ ،‬اﯾﻦﻃﻮر‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن‪.‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬آﻧﺠﺎ‪ ،‬آﻧﭽﻪ‪ ،‬آﻧﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬واﻧﮕﻬﯽ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬اﯾﻦﮐﻪ و آنﮐﻪ در ﻣﻌﻨﯽ »اﯾﻦﮐﺴﯽﮐﻪ« و »آنﮐﺴﯽﮐﻪ« ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫ﭼﺮا‪ ،‬ﭼﻄﻮر‪ ،‬ﭼﻘﺪر‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﭼﻪ )ﺧﻮاه ﺣﺮف رﺑﻂ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاه ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﯾﺎ اﺳﻢ( در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد هﻤﻮاره‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ .١‬ﺑﺮای اﻃﻼع از ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎ ﻧﮏ‪ .‬ص ‪ ،۵٨‬ﺑﺨﺶ »ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ«‪.‬‬

‫‪٣۴‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آﻧﭽﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻗﺒﺎﻟﻪﻧﺎﻣﭽﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ‪ ،‬ﮐﻤﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻣﺎهﯿﭽﻪ‬

‫را هﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫ﭼﺮا )در ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﺮای ﭼﻪ؟« و در ﻣﻌﻨﺎی »آری«‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻨﻔﯽ(‬
‫ّ‬
‫ﻣﺮا )ﻣﺨﻔﻒ »ﻣﻦ را«(‬
‫ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ‪ ،‬ﭼﻮنﮐﻪ‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬آﻧﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﮐﻪ در ﻧﻘﺶ ﺗﺄﮐﯿﺪ در ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻏﺮﯾﺒﻪ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﺮف ﺗﺎزهای‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫هﺮ هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز‬
‫ﺧﻮد واژﮔﺎﻧﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫هﺮآﯾﻨﻪ‪ ،‬هﺮازﮔﺎهﯽ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬هﺮﻃﻮر‪ ،‬هﺮﮐﺪام‪ ،‬هﺮﮐﺲ‪ ،‬هﺮﮐﻪ‪ ،‬هﺮﮔﺎه‪ ،‬هﺮﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬هﺮﯾﮏ‬

‫هﻤﯿﻦ‪ ،‬هﻤﺎن هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد واژﮔﺎﻧﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫هﻤﺎنﺟﺎ‪ ،‬هﻤﯿﻦﺟﺎ‪ ،‬هﻤﺎنﺟﻮر‪ ،‬هﻤﯿﻦﺟﻮر‪ ،‬هﻤﺎنﮐﻪ‪ ،‬هﻤﯿﻦﮐﻪ‪،‬‬
‫هﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬هﻤﯿﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫هﯿﭻ هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ‬
‫ﭘﺲاز ﺧﻮد واژﮔﺎﻧﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ .١‬ﺑﺮای ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری اﯾﻦﮐﻪ و آنﮐﻪ در ﻣﻌﻨﯽ »اﯾﻦﮐﺴﯽﮐﻪ« و »آنﮐﺴﯽﮐﻪ« ﻧﮏ‪ .‬ص ‪ ،٣۴‬ﺗﺒﺼﺮۀ ‪.٢‬‬

‫‪٣۵‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫هﯿﭻﮐﺪام‪ ،‬هﯿﭻﮐﺲ‪ ،‬هﯿﭻﮔﺎه‪ ،‬هﯿﭻﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬هﯿﭻﯾﮏ‬

‫اﺑﻦ‪ /‬ﺑﻦ و ﺑ ْﻨ ْﺖ‪ ،‬هﺮﮔﺎه ﺑﯿﻦ دو َﻋ َﻠﻢ )اﺳﻢ ّ‬
‫ﺧﺎص اﺷﺨﺎص( واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﭘﯿﺶ و ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﮐﺮﯾﺎی رازی‪ّ /‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﮐﺮﯾﺎی‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ‪ /‬ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﯽ‪ّ ،‬‬
‫ّ‬
‫رازی‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫ُ ْ‬
‫اﺑﻮ‪ /‬ﺑﻮ و ﺻﻮرتهﺎی دﯾﮕﺮ آن اﺑﺎ‪ /‬ﺑﺎ‪ ،‬اﺑﯽ‪ ،‬اﺑﻦ‪ /‬ﺑﻦ‪ ،‬ا ّم و ِﺑﻨﺖ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫از اﺳﻢ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫اﺑﺎﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‪ ،‬اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﯿﺪ ﺟﻮزﺟﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻠﯽ‪/‬‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ﺑﻮﻋﻠﯽ‪ ،‬اﺑﻮﻧﺼﺮ ﻓﺎراﺑﯽ‪ ،‬اﺑﯽﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‪ّ ،‬ام َﺳﻠﻤﻪ‪ّ ،‬اماﻟﺒﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺰﯾﺪ‪ِ ،‬ﺑﻦﻋﻠﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻮاﻟﻮﻓﺎی ﺧﻮارزﻣﯽ‪ِ ،‬ﺑﻨﺖاﻟﻬﺪی‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪:‬‬

‫ّ‬
‫‪ .١‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺟﺰء ﭘﺲاز ﺧﻮد را ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ا َﺑﺮ‪ ،-‬ارﺗﺎ‪ ،-‬ﺑﺎ‪ ،-‬ﺑﺎز‪َ ،-‬ﺑﺮ‪ِ ،-‬ﺑﯿﻨﺎ‪ ،-‬ﭘﺎد‪َ ،-‬ﭘﺮا‪ ،-‬ﭘﺴﺎ‪ ،-‬ﭘﯿﺮا‪ ،-‬ﭘﯿﺸﺎ‪ ،-‬ﺗﺮا‪،-‬‬
‫‪١‬‬
‫ﭼﻨﺪ‪ ،-‬در‪ ،-‬دﮔﺮ‪ ،-‬راﯾﺎ‪ ،-‬زﯾﺮ‪ ،-‬ﻓﺮ‪ ،-‬ﻓﺮا‪ ،-‬ﻓﺮو‪ ،-‬ﻧﺎ‪ ،-‬وا‪ ،-‬ور‪-‬‬

‫‪ .١‬ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎی ﻻﺗﯿﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻓﺎرﺳﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬آﻧﺘﯽ‪ :(anti-) -‬آﻧﺘﯽﺑﯿﻮﺗﯿﮏ‪ ،‬ﭘﺎرا‪:(para-) -‬‬
‫ﭘﺎرااﻟﻤﭙﯿﮏ‪ /‬ﭘﺎراﻟﻤﭙﯿﮏ‪ ،‬ﭘﺎن‪ :(Pan-) -‬ﭘﺎن ِهﻠﻨﯿﺴﻢ‪ِ ،‬ﺗﻠﻪ‪ :(tele-) -‬ﺗﻠﻪﮐﺎﺑﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻟﺘﯽ‪ :(multi-) -‬ﻣﻮﻟﺘﯽﻣﯿﻠﯿﻮﻧﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻟﺘﯽوﯾﺘﺎﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻣﯿﮑﺮو‪ :(micro-) -‬ﻣﯿﮑﺮوﻓﯿﻠﻢ‪ .‬ﭘﺴﻮﻧﺪوارههﺎی ‪-‬ﮔﺮا و ‪-‬ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎدهﺎی ‪ -ist‬و ‪ -ism‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻧﻘﺶﮔﺮا‪ ،‬ﻧﻘﺶﮔﺮاﯾﯽ )ﺑﺮای آﮔﺎهﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ درﺑﺎرۀ رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﭘﺴﻮﻧﺪوارههﺎ‪ ،‬ﻧﮏ‪ .‬ص ‪ ،۶٠‬ﺗﺒﺼﺮۀ ‪.(۵‬‬

‫‪٣۶‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫ا َﺑﺮرﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ارﺗﺎدﻧﺪانﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺮآورد‪ ،‬ﺑﯿﻨﺎرﺷﺘﻪای‪ ،‬ﭘﺎدزهﺮ‪،‬‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫َﭘﺮاﺷﻨﻮی‪ ،‬ﭘﺴﺎﺗﺤﺮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺮاﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﺗﻮﻟﺪی‪ ،‬ﺗﺮاﮐﻨﺶ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻣﻨﻈﻮره‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ‪،‬‬
‫دﮔﺮدﯾﺴﯽ‪ ،‬راﯾﺎﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﺟﻨﺎﺣﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮدآ ﮔﺎه‪ ،‬واﮐﻨﺶ‪،‬‬
‫وردﺳﺖ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﮐﺴﺮه ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺟﺰء ﭘﺲاز‬
‫ّ‬
‫ﺿﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺮ‬ ‫ﺧﻮد را ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ِ :‬‬
‫ﺳﻮء‪،‬‬
‫ِ ِ‬
‫ّ‬
‫ﺿﺪزﻧﮓ‪ ،‬ﻏﯿﺮاﺻﻮﻟﯽ‬
‫ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده‪ِ ،‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎی ﭘﺎره‪ ،-‬ﻧﺼﻔﻪ‪ -‬و ﻧﯿﻤﻪ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻪ هﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎرهوﻗﺖ‪ ،‬ﻧﺼﻔﻪﮐﺎره‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪﺗﻌﻄﯿﻞ‪ ،‬از هﻤﯿﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ .٢‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺟﺰء ﭘﺲاز ﺧﻮد را دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮون‪ ،-‬ﺑﻮم‪ ،-‬ﺗﮏ‪ ،-‬درون‪ ،-‬زﯾﺴﺖ‪ ،-‬ﻣﯿﺎن‪ ،-‬ﻧﯿﻢ‪-‬‬
‫ّ‬
‫ﺑﺮونﻣﺮزی‪ ،‬ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﮏدرس‪ ،‬درونﻣﺪاری‪ ،‬زﯾﺴﺖﻓﻨﺎوری‪ ،‬ﻣﯿﺎنواﮐﻪای‪ ،‬ﻧﯿﻢﺑﻨﺪ‬

‫‪ .٣‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎی ﭘﺲ‪ -‬و ﭘﯿﺶ‪ -‬ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ راﯾﺞﺗﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﯿﺸﺎب‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎهﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺒﺎز‪ /‬ﭘﯿﺸﻮاز‪ ،‬ﭘﯿﺸﺒﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺸﺘﺎز‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺪاد‪ ،‬ﭘﯿﺸﺪار‪ ،‬ﭘﯿﺸﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮو‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﺮوی‪ ،‬ﭘﯿﺸﮑﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺸﮑﻮه‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﺎه‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﻮ‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮا‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺎب‪ ،‬ﭘﺴﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺴﻮﻧﺪ‬
‫‪ .۴‬در ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎی ﺑ ـ ‪ ،‬ﺑﯽ ـ ‪ ،‬ﻣﯽ ـ و هﻤﯽ ـ و هﻢ ـ ﮐﻪ در اداﻣﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺰونﺑﺮ‬

‫‪٣٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻼکهﺎی ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻼکهﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ دﺧﯿﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری »ﺑﻪ« ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( »ﺑ‪ /‬ﺑﻪ« در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ً‬
‫‪ .١‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﻣﺼﺪر ﺑﯿﺎﯾﺪ )هﻤﺎن ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎ »ﺑﺎی زﯾﻨﺖ« ﯾﺎ »ﺑﺎی‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ« ﯾﺎ »ﺑﺎی اﻟﺘﺰام« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪:‬‬
‫ﺑﺮوم‪ ،‬ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﮕﻔﺘﻦ )= ﮔﻔﺘﻦ(‪ ،‬ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﯾﺲ‬
‫‪ .٢‬در ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﺑﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﺪو‪ ،‬ﺑﺪﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪.‬‬
‫‪ .٣‬در ﺻﻮرتهﺎی واژﮔﺎﻧﯽﺷﺪه و ﺗﺨﻔﯿﻒﯾﺎﻓﺘﮥ ﺑﺠﺎ )ﺻﻔﺖ(‪ ،‬ﺑﺨﺮد‪ ،‬ﺑﺴﺎﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺴﺰا‪،‬‬
‫ﺑﺸﮑﻮه‪ ،‬ﺑﻨﺎم‪ ،‬ﺑﻬﻨﺠﺎر‪ ،‬ﺑﻬﻮش‬
‫ّ‬
‫ب( ﺑﻪ در ﺻﻔﺖهﺎ‪ ،‬ﻗﯿﺪهﺎ و ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻪﺧﺼﻮص )ﺻﻔﺖ و ﻗﯿﺪ(‪ ،‬ﺑﻪﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ِ‬
‫ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ِ‬
‫ج( ﺑﻪ در ﻧﻘﺶ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ و هﻤﭽﻨﯿﻦ در اﻓﻌﺎل ﮔﺮوهﯽ )ﻋﺒﺎرتهﺎی ﻓﻌﻠﯽ( ﮐﻪ ﺣﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺶاز ﻓﻌﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از اﺳﻢ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮادرت ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدم‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﺣﺮف »ﺑ« ﮐﻪ در آﻏﺎز ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﻣﯽآﯾﺪ ﺣﺮف ّ‬
‫ﺟﺮ اﺳﺖ و از ﻧﻮع ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ،‬ﺑﺮأیاﻟﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺬاﺗﻪ‪ ،‬ﺑﺸﺨﺼﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻼوه )ﻧﺎم ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺟﻤﻊ در رﯾﺎﺿﯽ(‪ ،‬ﺑﻌﯿﻨﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﻔﺴﻪ‪ ،‬ﻣﺎﺑﺎزاء‬

‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬هﺮﮔﺎه »ﺑﺎی زﯾﻨﺖ ﯾﺎ ﺑﺎی ﺗﺄﮐﯿﺪ«‪» ،‬ﻧﻮن ﻧﻔﯽ و ﻧﻬﯽ« ﯾﺎ »ﻣﯿﻢ ﻧﻬﯽ« ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻌﺎﻟﯽ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻟﻒ ﻣﻔﺘﻮح ﯾﺎ ﻣﻀﻤﻮم آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺨﺘﻦ‪ ،‬اﻓﮑﻨﺪن‪ ،‬اﻓﺘﺎدن(‪» ،‬اﻟﻒ«‬ ‫ِ‬

‫‪٣٨‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪﺟﺎی آن ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ »ی« ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬

‫ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺪاز‪ ،‬ﺑﯿﻨﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﻣﯿﻔﮑﻦ‪ ،‬ﻧﯿﻔﺘﺎد‬
‫ّ‬
‫ﺎت ﻓﻌﻞ »اﯾﺴﺘﺎدن« ﺣﺬف ﻧﻤﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﯾﺎدآوری‪» :‬اﻟﻒ« در ﻣﺸﺘﻘ ِ‬
‫َ‬
‫ِﺑﺎﯾﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺴﺘﺪ‪َ ،‬ﻣﺎﯾﺴﺖ‪...‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٣‬هﺮﮔﺎه »ﺑﺎی زﯾﻨﺖ ﯾﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ«‪» ،‬ﻧﻮن ﻧﻔﯽ و ﻧﻬﯽ«‪» ،‬ﻣﯿﻢ ﻧﻬﯽ« ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻌﺎﻟﯽ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ »آ«‬
‫آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ‪ ،‬آزردن‪ ،‬آﻓﺮﯾﺪن(‪ ،‬ﺑﯿﻦ آنهﺎ و ﻓﻌﻞ »ی« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮز‪ ،‬ﻣﯿﺎزار‪ ،‬ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪ‬

‫ﺑﯽ‪ -‬در ﻧﻘﺶ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﻧﻔﯽ هﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﺑﯽﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺑﯽﺣﻮﺻﻠﻪ‪ ،‬ﺑﯽﺟﻬﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯽ ّ‬
‫ﺑﯽﭼﻮنوﭼﺮا‪ ،‬ﺑﯽﻗﺮار‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺑﯿﺠﺎ )ﺑﯿﻬﻮده(‪ ،‬ﺑﯿﭽﺎره‪ ،‬ﺑﯿﺨﻮد )ﺑﯿﻬﻮده(‪ ،‬ﺑﯿﺪاد‪ ،‬ﺑﯿﺪل‪ ،‬ﺑﯿﺮاه‪ ،‬ﺑﯿﺰار‪ ،‬ﺑﯿﻌﺎر‪،‬‬
‫ﺑﯿﮑﺎر‪ ،‬ﺑﯿﻨﻮا‪ ،‬ﺑﯿﻬﻮش )ﻏﯿﺮهﺸﯿﺎر(‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺑﯽ در ﻧﻘﺶ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ هﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺑﯽ هﯿﭻ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺘﯽ ﮐﺎر ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﯾﺎدآوری‪ :‬اﻣﺮوزه ﺑﯽ در واژههﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ واژههﺎ ﺑﺴﯿﻂ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ هﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯽ‪ -‬و هﻤﯽ‪) -‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎی ﻓﻌﻞ اﺳﺘﻤﺮاری( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺰء اﺻﻠﯽ ﻓﻌﻞ هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽرود‪ ،‬هﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‬

‫‪٣٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬اﮔﺮ هﻤﯽ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫هﻤﯽ ﻧﯿﺴﺖ اﻧﺪر دوزخ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان را؟ )ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮی(‬
‫ﺻﺒﺮ ﺑﺮ ﺟﻔﺎی او ﺳﻬﻞﺗﺮ آﯾﺪ هﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﺎدﯾﺪن او‪) .‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪی(‬

‫هﻢ‪ -‬در ﺗﺮﮐﯿﺐ هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:١‬‬
‫هﻢاﺗﺎق‪ ،‬هﻢﺑﺎزی‪ ،‬هﻢﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬هﻢﻗﺪم‪ ،‬هﻢﮔﺮوه‪ ،‬هﻢﻧﺴﻞ‪ ،‬هﻢﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬هﻢﻣﺨﺮج‪،‬‬
‫هﻢوﻃﻦ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬هﻤﺎره‪ ،‬هﻤﺎن‪ ،‬هﻤﺎورد‪ ،‬هﻤﺎهﻨﮓ‪ ،‬هﻤﺎﯾﺶ‪ ،‬هﻤﺒﺎز‪ ،‬هﻤﺘﺎ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎن‪،‬‬
‫هﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬هﻤﭽﻮ‪ ،‬هﻤﭽﻮن‪ ،‬هﻤﺪل‪ ،‬هﻤﺪم‪ ،‬هﻤﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬هﻤﺮاه‪ ،‬هﻤﺰن‪ ،‬هﻤﺴﺎن‪،‬‬
‫هﻤﺴﺎﯾﻪ‪ ،‬هﻤﺴﺮ‪ ،‬هﻤﺸﻬﺮی‪ ،‬هﻤﺸﯿﺮه‪ ،‬هﻤﮑﺎر‪ ،‬هﻤﮑﺮد‪ ،‬هﻤﮑﻒ‪ ،‬هﻤﮕﻦ‪،‬‬
‫هﻤﮕﻮن‪ ،‬هﻤﻮ‪ ،‬هﻤﻮار‪ ،‬هﻤﻮاره‪ ،‬هﻤﻮﻧﺪ‪ ،‬هﻤﯿﺪون‪ ،‬هﻤﯿﻦ‬
‫‪ -‬ﺗﺮ و ‪ -‬ﺗﺮﯾﻦ هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺘﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻼﻧﺘﺮ )رﺋﯿﺲ ﮐﻼﻧﺘﺮی(‬
‫ﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﺟﺪا )ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪/‬‬
‫ِ‬ ‫‪-‬هﺎ )ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺟﻤﻊ( در اﻟﺤﺎق ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ هﺮ دو‬
‫ّ‬
‫ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ( ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ آن‪ ،‬ازﻟﺤﺎظ آﻣﻮزﺷﯽ و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﯽ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮدازش ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺎﻏﻬﺎ‪ /‬ﺑﺎغهﺎ‪ ،‬ﭼﺎهﻬﺎ‪ /‬ﭼﺎههﺎ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ‪ /‬ﮐﺘﺎبهﺎ‪ ،‬ﮐﻮهﻬﺎ‪ /‬ﮐﻮههﺎ‪ ،‬ﮔﺮهﻬﺎ‪ /‬ﮔﺮههﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﺟﺪا )ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺒﺼﺮه‪» :‬هﺎ« در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬

‫‪ .١‬هﻢ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﺎ هﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در هﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻢ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫هﻢ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۴٠‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .١‬هﺮﮔﺎه ﭘﺲاز ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪:‬‬

‫آﻧﺰﯾﻢهﺎ‪ ،‬ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴﺖهﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﺖهﺎ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺎﻧﺘﯿﻠﯿﺴﺖهﺎ‪ ،‬وﯾﺘﺎﻣﯿﻦهﺎ‬
‫ّ‬
‫‪ .٢‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﯿﻢ اﺻﻞ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﺮای آﻣﻮزش ﯾﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزی ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ّ‬
‫اﯾﺮاﻧﯽهﺎ‪ ،‬ﺑﺎغهﺎ‪ ،‬ﮐﺘﺎبهﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺪنهﺎ‬
‫‪ .٣‬هﺮﮔﺎه ﮐﻠﻤﻪ ﭘﺮدﻧﺪاﻧﻪ )ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ دﻧﺪاﻧﻪ( ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺎﺳﯿﺖهﺎ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﯽهﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖهﺎ‬ ‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽهﺎ‪ّ ،‬‬
‫ﺣﺴ ّ‬
‫ّ‬
‫‪ .۴‬هﺮﮔﺎه ﺟﻤﻊ اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺎص ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻌﺪیهﺎ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽهﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮیهﺎ‪ ،‬هﺪاﯾﺖهﺎ‬
‫‪ .۵‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪهﺎ‪ ،‬ﻣﯿﻮههﺎ‬
‫ّ‬
‫ﯾﺎ ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻣﻠﻔﻮﻇﯽ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﺣﺮف ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪهﺎ‪ ،‬ﭘﯿﻪهﺎ‪ ،‬ﺳﻔﯿﻪهﺎ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪهﺎ‬
‫‪ .۶‬هﺮﮔﺎه ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﯾﺎی ﺳﺎﮐﻦ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﺧﻂﻣﺸﯽهﺎ‪ ،‬زردﭘﯽهﺎ‪ ،‬ﻧﯽهﺎ‬

‫‪۴١‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻢ‪ ،‬اﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی ّﻣﺘﺼﻞ ﻓﻌﻞ »ﺑﻮدن« در زﻣﺎن ﺣﺎل )ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻢ‪ ،‬اﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪ( ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬

‫ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدی‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدم‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدﯾﺪ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدﯾﻢ‬
‫ﭘﺎک اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺎﮐﯽ‬ ‫ﭘﺎﮐﻢ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ّﻣﺘﺼﻞ‬
‫ﭘﺎکاﻧﺪ‬ ‫ﭘﺎﮐﯿﺪ‬ ‫ﭘﺎﮐﯿﻢ‬
‫رهﺮو اﺳﺖ‬ ‫رهﺮوی‬ ‫رهﺮوم‬ ‫‪-‬‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫رهﺮوﻧﺪ‬ ‫رهﺮوﯾﺪ‬ ‫رهﺮوﯾﻢ‬ ‫»رهﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪١‬‬
‫داﻧﺎ اﺳﺖ‪ /‬داﻧﺎﺳﺖ‬ ‫داﻧﺎﯾﯽ‬ ‫داﻧﺎﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫»ا« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫داﻧﺎﯾﻨﺪ‬ ‫داﻧﺎﯾﯿﺪ‬ ‫داﻧﺎﯾﯿﻢ‬ ‫»داﻧﺎ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫داﻧﺸﺠﻮ اﺳﺖ‪ /‬داﻧﺸﺠﻮﺳﺖ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﻨﺪ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯿﺪ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮ ﯾﯿﻢ‬ ‫»داﻧﺸﺠﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫ﻣﺼﻮت آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮان در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن دو‬ ‫ﻣﺼﻮت ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺰء ﭘﺲاز آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ّ‬
‫‪ .١‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻠﻤﻪای ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ّ‬
‫ﻣﺼﻮت از دو ﻧﻮع ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ )ﺑﺎ ارزش ﯾﮑﺴﺎن( اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺻﺎﻣﺖ »ی« و دﯾﮕﺮی ﺻﺎﻣﺖ »هﻤﺰه«؛‬ ‫ّ‬
‫ﻧﻈﯿﺮ داﻧﺎﯾﯿﺪ‪ /‬داﻧﺎﺋﯿﺪ؛ زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ /‬زﯾﺒﺎﺋﯽ؛ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ /‬ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ هﻤﺰه ﻏﻠﺒﻪ دارد و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ »ی« و از‬
‫ﮐﻠﻤﻪای ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ دﯾﮕﺮ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺪول ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﯾﮑﺪﺳﺘﯽ و ﺳﻬﻮﻟﺖ آﻣﻮزش‪ ،‬ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬
‫»ی« اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﺎلهﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﺎت رﺋﯿﺲ‪ ،‬اراﺋﻪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ را در ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪهﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻏﻠﻂ رﯾﯿﺲ‪ ،‬اراﯾﻪ‪ ،‬ﺟﺰﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺮاﯾﺖ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﺘﺪاول آنهﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﺎت دﯾﮕﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﻪﮐﻠﯽ‬
‫ّ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽاﻻﺻﻞ ﻧﯿﺰ دارای هﻤﺰۀ وﺳﻂاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ هﻤﺰۀ ّ‬
‫ﻣﻠﯿﻨﻪ )ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن هﻤﺰۀ ﺳﺎﯾﺸﯽ( ﺗﻠﻔﻆ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ هﻤﺰۀ ّ‬
‫ﻣﻠﯿﻨﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﺗﻠﻔﻆ »ی« )‪ (y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ داﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺮ‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ و ﻏﯿﺮه‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻓﻘﻂ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﻠﻔﻆ ﺑﺎ هﻤﺰۀ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت در ﻣﯿﺎن ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن راﯾﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺻﺎﺋﺐ‪ ،‬ﺧﺎﺋﻦ‪ ،‬ﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺋﻤﻪ‪) ،‬اﻣﺎم( ﻗﺎﺋﻢ‪.‬‬

‫‪۴٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬

‫ﺗﻮ اﺳﺖ‪ /‬ﺗﻮﺳﺖ‬ ‫ﺗﻮای ‪ /‬ﺗﻮﯾﯽ‬ ‫ﺗﻮام‬ ‫»ا«‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫‪١‬‬
‫)ﺷﻤﺎ ﮐﺎرﻣﻨﺪ( ﻣﺘﺮواﯾﺪ‬ ‫ﺗﻮاﯾﻢ‬ ‫»ﺗﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫ﺧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﺧﺴﺘﻪای‬ ‫ﺧﺴﺘﻪام‬ ‫»ا«‬ ‫»هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ‬

‫ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺧﺴﺘﻪ« ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﺧﺴﺘﻪاﯾﺪ‬ ‫ﺧﺴﺘﻪاﯾﻢ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺗﯿﺰﭘﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽای‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽام‬ ‫»ا«‬ ‫»ی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﻧﺪ‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﯾﺪ‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﯾﻢ‬ ‫»ﭘﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ /‬اﯾﺮاﻧﯽﺳﺖ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽای‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽام‬ ‫»ا«‬ ‫»ی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫اﯾﺮاﻧﯽاﻧﺪ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽاﯾﺪ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽاﯾﻢ‬ ‫»اﯾﺮاﻧﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫ﻃﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ /‬ﻃﻮﺑﺎﺳﺖ‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﯽ‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره » ٰی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ‬
‫ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﻃﻮﺑﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻃﻮﺑﺎﯾﻨﺪ‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﯿﺪ‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﯿﻢ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ََ‬ ‫ََ‬
‫ﺧﻸ اﺳﺖ‬ ‫ﺧﻸی‬ ‫ﺧﻸم‬ ‫‪-‬‬ ‫هﻤﺰه ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »ا« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺧﻸ« ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺧﻸﻧﺪ‬ ‫ﺧﻸﯾﺪ‬ ‫ﺧﻸﯾﻢ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺟﺰء اﺳﺖ‬ ‫ﺟﺰﺋﯽ‬ ‫ﺟﺰﺋﻢ‬ ‫‪-‬‬ ‫هﻤﺰۀ ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ »ء« ﺑﺎ‬
‫ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺟﺰء«‬
‫ﺟﺰﺋﻨﺪ‪ /‬ﺟﺰءاﻧﺪ‬ ‫ﺟﺰﺋﯿﺪ‬ ‫ﺟﺰﺋﯿﻢ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ .١‬ﭼﻮن »ﺗﻮاﯾﺪ« ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪» ،‬ﻣﺘﺮواﯾﺪ« آورده ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎرش هﻤﺰه روی ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪۴٣‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‪] ١‬ﹷ م‪ ،‬ﹷ ت‪ ،‬ﹷ ش‪ ،‬ﹻ ﻤﺎن )ﻣﺎن(‪ ،‬ﹻ ﺘﺎن )ﺗﺎن(‪ ،‬ﹻ ﺸﺎن )ﺷﺎن([‪،‬‬
‫در ﺣﺎﻻت ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬هﻤﺮاه ﺑﺎ واژههﺎی ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرتهﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮادرش‬ ‫ﺑﺮادرت‬ ‫ﺑﺮادرم‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﺑﺮادرﺷﺎن‬ ‫ﺑﺮادرﺗﺎن‬ ‫ﺑﺮادرﻣﺎن‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺶ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺖ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻢ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ّﻣﺘﺼﻞ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺸﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺘﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻤﺎن‬
‫ﺗﻮﺟﻬﺶ‬ ‫ّ‬ ‫ﺗﻮﺟﻬﺖ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻢ‬ ‫‪-‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﺸﺎن‬ ‫ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﺘﺎن‬ ‫ﺗﻮﺟﻬﻤﺎن‬‫ّ‬
‫ﺳﻌﯿﺶ‬ ‫ﺳﻌﯿﺖ‬ ‫ﺳﻌﯿﻢ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﻌﯿﺸﺎن‬ ‫ﺳﻌﯿﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﯿﻤﺎن‬
‫رهﺮوش‬ ‫رهﺮوت‬ ‫رهﺮوم‬ ‫‪-‬‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫رهﺮوﺷﺎن‬ ‫رهﺮوﺗﺎن‬ ‫رهﺮوﻣﺎن‬ ‫»رهﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪٢‬‬
‫ﭘﺎﯾﺶ‬ ‫ﭘﺎﯾﺖ‬ ‫ﭘﺎﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫»ا« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﭘﺎﯾﺸﺎن‬ ‫ﭘﺎﯾﺘﺎن‬ ‫ﭘﺎﯾﻤﺎن‬ ‫»ﭘﺎ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻋﻤﻮﯾﺶ‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺖ‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﻋﻤﻮﯾﺸﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺘﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﻤﺎن‬ ‫»ﻋﻤﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ .١‬در دﺳﺘﻮرهﺎی اﺧﯿﺮ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪﺟﺎی اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ »ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻠﮑﯽ« ﯾﺎ »ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ«‪ ،‬اﺻﻄﻼح‬
‫»ﺿﻤﯿﺮ ﺷﺨﺼﯽ ّﻣﺘﺼﻞ« ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺎت‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺟﺎی »ﺑﺎﺑﺎﯾﻢ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ادﺑﯿ ِ‬
‫ﺗﺪاول ﻋﺎﻣﻪ »ﺑﺎﺑﺎم« ﺑﻪ ِ‬
‫‪ .٢‬اﯾﻦ »ی« ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮاردی ﺣﺬف ﺷﻮد‪ .‬در ِ‬
‫ﺿﺮورت‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫هﻢ‪،‬‬ ‫ﺷﻌﺮ‬ ‫در‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻮال‬ ‫هﻤﯿﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫وﺿﻊ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪،‬‬‫داﺳﺘﺎﻧﯽ هﻢ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎر را ﺿﺒﻂ ﻣﯽ‬
‫ً‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل »ﺑﺎزوت« ﺑﻪﺟﺎی »ﺑﺎزوﯾﺖ« در اﯾﻦ ﻣﺼﺮاع‪» :‬آﻓﺮﯾﻦ ﺑﺮ دﺳﺖ و‬‫ِ‬ ‫وزن‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺬف ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ‬
‫ّ‬
‫ﺑﺮ ﺑﺎزوت ﺑﺎد«‪ .‬در ﻧﺜﺮ ﮐﻬﻦ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ ازاﯾﻦدﺳﺖ وﺟﻮد دارد‪» :‬ﺣﺠﺎج ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ آﻧﺠﺎ اﻓﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻮد و‬
‫ﺑﺎزوش ﺑﮕﺮﻓﺖ‪) «.‬ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﯿﺎء(‬

‫‪۴۴‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬

‫ﺧﺎﻧﻪاش‬ ‫ﺧﺎﻧﻪات‬ ‫ﺧﺎﻧﻪام‬ ‫»ا«‬ ‫»ه« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫)ﺑﺴﻨﺠﯿﺪ ﺑﺎ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﺟﻤﻊ‪:‬‬ ‫»ﺧﺎﻧﻪ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪﺷﺎن(‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﺗﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻣﺎن‬ ‫ﭘﯿﺶاز ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﻣﻔﺮد‬
‫ﭘﯽاش‬ ‫ﭘﯽات‬ ‫ﭘﯽام‬ ‫»ا«‬ ‫»ِی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫)ﺑﺴﻨﺠﯿﺪ ﺑﺎ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﺟﻤﻊ‪:‬‬ ‫در »ﭘﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﯽﺷﺎن(‬ ‫ﭘﯽﺗﺎن‬ ‫ﭘﯽﻣﺎن‬ ‫ﭘﯿﺶاز ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﻣﻔﺮد‬
‫ﮐﺸﺘﯽاش‬ ‫ﮐﺸﺘﯽات‬ ‫ﮐﺸﺘﯽام‬ ‫»ا«‬ ‫»ِی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫)ﺑﺴﻨﺠﯿﺪ ﺑﺎ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﺟﻤﻊ‪:‬‬ ‫در »ﮐﺸﺘﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ‬
‫ﮐﺸﺘﯽﺷﺎن(‬ ‫ﮐﺸﺘﯽﺗﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﯽﻣﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶاز ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ‬
‫ﻣﻔﺮد‬
‫رادﯾﻮاش‬ ‫رادﯾﻮات‬ ‫رادﯾﻮام‬ ‫»ا«‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫)ﺑﺴﻨﺠﯿﺪ ﺑﺎ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﺟﻤﻊ‪:‬‬ ‫»رادﯾﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫رادﯾﻮﺷﺎن(‬ ‫رادﯾﻮﺗﺎن‬ ‫رادﯾﻮﻣﺎن‬
‫ﻃﻮﺑﺎﯾﺶ‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﺖ‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره » ٰی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ‬
‫ﻃﻮﺑﺎﯾﺸﺎن‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﺘﺎن‬ ‫ﻃﻮﺑﺎﯾﻤﺎن‬ ‫ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﻃﻮﺑﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺧﻸش‬ ‫ﺧﻸت‬ ‫ﺧﻸم‬ ‫‪-‬‬ ‫هﻤﺰه ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »ا« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ‬
‫ﺧﻸﺷﺎن‬ ‫ﺧﻸﺗﺎن‬ ‫ﺧﻸﻣﺎن‬ ‫ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺧﻸ« ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪١‬‬
‫ﺟﺰﺋﺶ‬ ‫ﺟﺰﺋﺖ‬ ‫ﺟﺰﺋﻢ‬ ‫‪-‬‬ ‫هﻤﺰۀ ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ »ء« ﺑﺎ‬
‫ﺟﺰﺋﺸﺎن‬ ‫ﺟﺰﺋﺘﺎن‬ ‫ﺟﺰﺋﻤﺎن‬ ‫ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺟﺰء«‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ .١‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎرش هﻤﺰه روی ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪۴۵‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه و ﻣﺼﺪری و ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه )هﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﺎی ﻣﺼﺪری و ﻧﺴﺒﺖ( در ﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﺻﻮرتهﺎی زﯾﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮادری‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ّﻣﺘﺼﻞ‬
‫رهﺮوی‬ ‫‪-‬‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »رهﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﻪای‬ ‫»ا«‬ ‫»هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‪ ١‬ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺧﺎﻧﻪ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮔﺮهﯽ‬ ‫‪-‬‬ ‫»هﺎ«ی ﻣﻠﻔﻮظ ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﮔﺮه« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺗﯿﺰﭘﯽای‬ ‫»ا«‬ ‫»ی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در » ِﭘﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﺸﺘﯽای‬ ‫»ا«‬ ‫»ی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﮐﺸﺘﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫رادﯾﻮﯾﯽ‬ ‫»ی«‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »رادﯾﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫داﻧﺎﯾﯽ‬ ‫»ی«‬ ‫»ا« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »داﻧﺎ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‬ ‫»ی«‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »داﻧﺸﺠﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻃﻮﺑﺎﯾﯽ‬ ‫»ی«‬ ‫‪٢‬‬
‫اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره » ٰی« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﻃﻮﺑﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺧﻸی‬ ‫‪-‬‬ ‫هﻤﺰه ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »ا« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺧﻸ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪٣‬‬ ‫هﻤﺰۀ ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ »ء« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در »ﺟﺰء« ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺟﺰﺋﯽ‬ ‫‪-‬‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪» .١‬هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ در اﻟﺤﺎق ﺑﻪ »ﯾﺎی ﻣﺼﺪری« و »ﯾﺎی ﻧﺴﺒﺖ« ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد و »گ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺑﻪﺟﺎی آن‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ :‬ﺑﯽﻋﻼﻗﮕﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽ‪ ،‬هﻔﺘﮕﯽ‪ ،‬هﻤﮕﯽ‪ ،‬هﻤﯿﺸﮕﯽ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ .٢‬اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره در اﺗﺼﺎل ﺑﻪ »ﯾﺎء« ﺑﻪ »ا« ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٣‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﮕﺎرش هﻤﺰه روی ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪۴۶‬‬
 ‫ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ در ﺧﻂ آورده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮای رﻓﻊ اﺑﻬﺎم و ﭘﺮهﯿﺰ از ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ‪:‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ /‬ﺣﮑﻮﻣﺖﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫ِ‬
‫ـ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رهﺮو‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮ‪ ،‬ﺟﻠﻮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻀﺎف‪ ،‬ﮔﺎهﯽ ﺑﺎ ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ »ی«‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﭘﺮﺗﻮی آﻓﺘﺎب ّ« و ﮔﺎهﯽ ﺑﺪون آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ » ِ‬
‫ﭘﺮﺗﻮ آﻓﺘﺎب«‪ .‬آوردن ﯾﺎ ﻧﯿﺎوردن‬
‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ »ی« ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻠﻔﻆ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫ـ ﺑﺮای ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬از ﻋﻼﻣﺖ »ۀ‪ /‬ﮥ«‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪۀ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﮥ‪ ،‬ﺧﺎﻧﮥ او‪ ،‬راﻧﻨﺪۀ ﻣﺎهﺮ‬

‫ـ ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻣﻠﻔﻮظ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﮐﺴﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺴﺮه در ﻧﮕﺎرش اﻟﺰاﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺎزده‪ ‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺰه‪ ‬ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه‪ ‬ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﮔﺮه‪ ‬ﮐﻮر‪ّ ،‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟ ِﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬

‫‪ .١‬اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﮐﻮﺗﺎهﺷﺪۀ »ی« )ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه( اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ آن را ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﮥ هﻤﺰه اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪۴٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ـ ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ هﻤﺰه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﮐﺴﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺴﺮه در ﻧﮕﺎرش اﻟﺰاﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﺣﯿﺎت‬
‫ﻟﺆﻟﺆ درﺧﺸﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﺗﻸﻟﺆ اﻓﮑﺎر‪ِ ،‬‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫ـ »ی«‪ ،‬در ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره » ٰی« )ﮐﻪ »آ« ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد(‪ ،‬در‬
‫هﻨﮕﺎم اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ »اﻟﻒ« ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﯿﺴﺎی ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬ﮐﺒﺮای ﻗﯿﺎس‪ ،‬ﻣﻮﺳﺎی ﮐﻠﯿﻢ‪ ،‬هﻮای ﻧﻔﺲ‬

‫‪۴٨‬‬
 ‫‪١‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮥ هﻤﺰه‬

‫هﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽ‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽ »ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬
‫ﭘﺲاز آن ّ‬
‫ﻣﺼﻮت »ای« ﯾﺎ »او« ﯾﺎ »ﹻ« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت روی ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ )ﺋ(‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﺄﺳﻒ‪ ،‬ﺗﻸﻟﺆ‪ ،‬رأﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺄن‪ ،‬ﻣﺄﻧﻮس‬
‫رﺋﯿﺲ‪ ،‬ﻟﺌﯿﻢ‪ ،‬رﺋﻮف‪ ،‬ﻣﺌﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻤﺌﺰ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ وزن » ُﻣ َﺘﻔ ِّﻌﻞ« ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺘﺄﺛﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺧﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺄﻟﻢ ﮐﻪ در ﺗﺪاول‪ّ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻓﺘﺤﮥ آنهﺎ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﺮه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‪ ،‬هﻤﺎن ﺻﻮرت ﻋﺮﺑﯽ آن ﻣﻼک ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﻣﻀﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽ »و« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺲاز‬
‫آن ّ‬
‫ﻣﺼﻮت ﺑﻠﻨﺪ »او« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت روی ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ )ﺋ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﺆذن‪ّ ،‬‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ‬ ‫رؤﺳﺎ‪ ،‬رؤﯾﺎ‪ ،‬ﻣﺆاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ‪،‬‬

‫ً‬
‫‪ .١‬ﮔﺎهﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﺧﻮﺷﻨﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬در زﯾﺮ هﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ »ء«‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ دﯾﮕﺮی اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺘﯽ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﮐﺴﺮه ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪۴٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺷﺌﻮن‪ ،‬رﺋﻮس‬
‫ج( اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﻣﻔﺘﻮح ﯾﺎ ﺳﺎﮐﻦ و ﭘﺲاز آن ّ‬
‫ﻣﺼﻮت ﺑﻠﻨﺪ »آ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫»ﺂ‪ /‬آ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬ﻵﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺮآت‪ ،‬ﻣﺂﺧﺬ‬
‫ّ‬
‫ﺑﻘﯿﮥ ﻣﻮارد و در ﮐﻠ ّﯿﮥ ﮐﻠﻤﺎت دﺧﯿﻞ ﻓﺮﻧﮕﯽ ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ )ﺋ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫هﻤﺰه در ّ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬ﺟﺮﺋﺖ‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺌﻮل‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺎت‪ ،‬ﻟﺌﺎم‪ ،‬ﻟﺌﻮن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل‪،‬‬
‫ﻧﺌﻮن‪ ،‬ﻧﺸﺌﺖ‪ ،‬هﯿﺌﺖ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺗﻮأم‬

‫هﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ هﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻔﺘﻮح( روی ﮐﺮﺳﯽ‬
‫»ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺧﻸ‪ ،‬ﻣﺒﺪأ‪ ،‬ﻣﻸ‪ ،‬ﻣﻠﺠﺄ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ‬
‫ب( اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﻣﻀﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ هﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻀﻤﻮم( روی ﮐﺮﺳﯽ‬
‫»و« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺗﻸﻟﺆ‪ ،‬ﻟﺆﻟﺆ‬
‫ج( اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﻣﮑﺴﻮر ﺑﺎﺷﺪ روی ﮐﺮﺳﯽ »ی« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺘﻸﻟﺊ‬

‫‪ .١‬ﮐﻠﻤﮥ ﻣﻨﺸﯽ در اﺻﻞ ُﻣ ِﻨﺸﺊ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ »ء« ﺑﻪ »ی« ﺑﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵٠‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻠﻨﺪ »آ« و »او« و »ای« ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ّ‬

‫د( اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﯿﺶاز آن ﺳﺎﮐﻦ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﻮتهﺎی ِ‬
‫ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻣﻼء‪ ،‬اﻧﺸﺎء‪ُ ،١‬ﺑﻂء‪ ،‬ﺑﻄﯽء‪ ،‬ﺟﺰء‪ ،‬ﺳﻮء‪ ،‬ﺷﯽء‪ ،‬ﻣﺎء‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺸﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻋﻀﺎء در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺪون هﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ هﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬هﺮﮔﺎه هﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ )ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ( ﺑﻪ ﯾﺎی وﺣﺪت‪ ،‬ﻧﮑﺮه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﺼﺪری ّﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮد‬
‫روی ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ )ﺋ( ﺧﻮاهﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺰء ← ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬ﺳﻤﺎء ← ﺳﻤﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺳﻮء ← ﺳﻮﺋﯽ‪ ،‬ﺷﯽء ← ﺷﯿﺌﯽ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٣‬ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ هﻤﺰۀ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻔﺘﻮح )ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »ا«( ﯾﺎ هﻤﺰۀ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻀﻤﻮم )ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ‬
‫ّ‬
‫»و«( در اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﯾﺎی وﺣﺪت‪ ،‬ﻧﮑﺮه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﺼﺪری ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻸ ← ﺧﻸی‪ ،‬ﻣﺒﺪأ← ﻣﺒﺪأی‪ ،‬ﻣﻠﺠﺄ← ﻣﻠﺠﺄی‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ← ﻣﻨﺸﺄی‪ ،‬ﻧﺒﺄ← ﻧﺒﺄی‪،‬‬
‫ﻟﺆﻟﺆ← ﻟﺆﻟﺆی‪ ،‬ﺗﻸﻟﺆ← ﺗﻸﻟﺆی‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺖ هﻤﺰه‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﺟﺪول ﺷﻤﺎرۀ )‪ ،(٣‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ از ِ‬

‫ً‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﻋﻠﻤﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻋﻀﺎء‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲاز ﺧﻮد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ِ‬ ‫‪ .١‬هﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ در‬
‫َ‬
‫ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪﺟﺎی آن »ی« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻤﺎی اﻋﻼم‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﺑﺪن‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻔﻆ اﯾﻦ هﻤﺰه هﻢ‬
‫َ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎء اﻋﻼم‪ ،‬اﻋﻀﺎء ﺑﺪن‪.‬‬

‫‪۵١‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺖ هﻤﺰه‬
‫ِ‬ ‫ﺟﺪول ‪ .٣‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ از‬

‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬

‫ﺗﺄذی‬ ‫ﺗﺄدﯾﺐ‬ ‫ﺗﺄﺧﯿﺮ‬ ‫ﺗﺄﺧﺮ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﺗﺄﺛﺮ‬ ‫ﺑﺄس‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺗﺄﻟﻒ‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ‬ ‫ﺗﺄﺳﻒ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﻮأم‬ ‫ﺗﻸﻟﺆ‬ ‫ﺗﻔﺄل‬ ‫ﺗﺄﯾﯿﺪ‬ ‫ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫ﺗﺄﻧﯿﺚ‬ ‫ﺗﺄﻧﯽ‬
‫ﻣﺄﺛﻮر‬ ‫ﺷﺄن‬ ‫ﺳﺒﺄ )ﻗﺮآﻧﯽ(‬ ‫رأی‬ ‫رأﻓﺖ‬ ‫رأس‬ ‫ﺧﻸ‬
‫»أ‪ ،‬ﺄ«‬
‫ﻣﺄﻣﻦ‬ ‫ﻣﺄﻟﻮف‬ ‫ﻣﺄﮐﻮل‬ ‫ﻣﺄذون‬ ‫ﻣﺄﺧﻮذ‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‬ ‫ﻣﺄﺟﻮر‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺘﺄﺧﺮ‬ ‫ﻣﺘﺄﺛﺮ‬ ‫ﻣﺒﺪأ‬ ‫ﻣﺄﯾﻮس‬ ‫ﻣﺄوا‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺄﻧﻮس‬ ‫»ا«‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺘﻸﻟﺊ ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ‬ ‫ﻣﺘﺄهﻞ‬ ‫ﻣﺘﺄﻣﻞ‬ ‫ﻣﺘﺄﻟﻢ‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻒ‬ ‫ﻣﺘﺄذی‬
‫ﯾﺄس‬ ‫ﻧﺒﺄ )ﻗﺮآﻧﯽ(‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ‬ ‫ﻣﻠﺠﺄ‬ ‫ﻣﻸ‬

‫ﻣﻨﺸﺂت‬ ‫ﻣﺂﺛﺮ‬ ‫ﻣﺂﺧﺬ‬ ‫ﻣﺮآت‬ ‫ﻣﺂل‬ ‫ﻵﻟﯽ‬ ‫ﻗﺮآن‬

‫»آ‪ ،‬ﺂ«‬
‫ﻣﺂرب‬ ‫ﻣﺂب‬

‫ﻟﺆﻟﺆ‬ ‫ﻓﺆاد‬ ‫ﺳﺆال‬ ‫رؤﯾﺖ‬ ‫رؤﯾﺎ‬ ‫رؤﺳﺎ‬ ‫ﺗﻸﻟﺆ‬

‫ﻟﺆم ﻣﺆاﺧﺎت ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﺆاﻟﻔﺖ ﻣﺆاﻧﺴﺖ ﻣﺆﺗﻠﻒ ﻣﺆﺗﻠﻔﻪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ‬
‫ﻣﺆﺳﺲ‬ ‫ﻣﺆدی ﻣﺆذن‬ ‫ﻣﺆدب‬ ‫»ؤ‪ ،‬ﺆ« ﻣﺆﺗﻤﻦ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺆﺧﺮه‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫»و«‬
‫ّ‬
‫ﻣﺆول‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﺆﮐﺪ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﻣﺆﻧﺚ‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺆﯾﺪ‬

‫‪۵٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﺎﺋﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ اﻟﻘﺎﺋﺎت‬ ‫اراﺋﻪ‬ ‫اﺋﺘﻼف‬

‫ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ ﭘﺮوﻣﺘﺌﻮس‬ ‫ﺑﺌﺮ‬ ‫اورﻟﺌﺎن اﯾﺪﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﺌﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ‬ ‫ﺗﺌﻮری‬ ‫ﺗﺌﻮدور‬ ‫ﺗﺌﺎﺗﺮ‬ ‫ﺗﺨﻄﺌﻪ‬ ‫ﺗﺒﺮﺋﻪ‬ ‫ﭘﻨﮕﻮﺋﻦ‬
‫دﻧﺎﺋﺖ‬ ‫داﺋﻢ‬ ‫ﺧﺎﺋﻦ‬ ‫ﺧﺎﺋﻒ‬ ‫ﺟﺰﺋﯽ‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺟﺮﺋﺖ‬
‫رﺋﻮس‬ ‫راﻓﺎﺋﻞ رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬ ‫ذاﺋﻘﻪ‬ ‫ذاﺋﺐ‬ ‫دوﺋﻞ‬
‫ژوﺋﻦ‬ ‫زﺋﻮس‬ ‫زاﺋﻮ‬ ‫زاﺋﺪه‬ ‫زاﺋﺪ‬ ‫رﺋﯿﺲ‬ ‫رﺋﻮف‬
‫ﺳﺌﻮل‬ ‫ﺳﺌﺎﻧﺲ‬ ‫ﺳﻮﺋﯽ‬ ‫ﺳﻮﺋﺰ‬ ‫ﺳﺎﺋﻞ‬ ‫ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ‬
‫ﮐﺮﺳﯽ‬
‫ﺻﺎﺋﺐ‬ ‫ﺷﺌﻮن‬ ‫ﺷﺎﺋﻮل‬ ‫ﺷﺎﺋﺒﻪ‬ ‫ﺳﯿﺌﺎت‬ ‫ﺳﯿﺌﻪ‬ ‫»ﺋ ‪ ،‬ﺌ« ﺳﻮﺋﺪ‬
‫دﻧﺪاﻧﻪ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ‬ ‫ﻗﺎﺋﺪ‬ ‫ﻓﺌﻮدال‬ ‫ﻓﺎﺋﻮ‬ ‫ﻓﺎﺋﻖ‬ ‫ﻋﺰراﺋﯿﻞ‬ ‫ﺻﺎﺋﻦ‬
‫ﮐﺪﺋﯿﻦ‬ ‫ﮐﺎﮐﺎﺋﻮ ﮐﺎﺋﻮﭼﻮ‬ ‫ﮐﺎﻓﺌﯿﻦ‬ ‫ﻗﺮاﺋﺎت‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ‬ ‫ﻗﺎﺋﻨﺎت‬
‫ﻟﺌﯿﻢ‬ ‫ﻟﺌﺎم‬ ‫ﻟﻮﺋﯽ‬ ‫ﻻﺋﻮس‬ ‫ﻻﺋﻢ‬ ‫ﮐﻠﺌﻮﭘﺎﺗﺮا ﮐﻮﮐﺎﺋﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺮﺋﯽ‬ ‫ﻣﺎﺋﻮ ﻣﺎﺋﻮﺋﯿﺴﺖ ﻣﺮﺋﻮس‬ ‫ﻣﺎﺋﺪه‬ ‫ﻟﺌﻮن‬
‫ﻣﺸﺌﻮم ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺸﻤﺌﺰ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﺌﻮن‬ ‫ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل‬ ‫ﻧﻮﺋﻞ‬ ‫ﻧﺸﺌﺖ‬ ‫ﻧﺸﺌﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ‬ ‫ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن‬
‫وﯾﺪﺋﻮ هﺮوﺋﯿﻦ هﯿﺌﺖ‬ ‫وﻧﺰوﺋﻼ‬

‫اﻣﻼء‬ ‫اﻣﻀﺎء‬ ‫اﻋﻀﺎء‬ ‫اﻋﺪاء‬ ‫اﺷﯿﺎء‬ ‫اﺷﻘﯿﺎء‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎء‬

‫ﺑﺪون‬
‫ﺟﺰء‬ ‫ﺑﻄﯽء‬ ‫ُﺑﻂء‬ ‫اﯾﻤﺎء‬ ‫اوﻟﯿﺎء‬ ‫اﻧﺸﺎء‬ ‫»ء« اﻧﺒﯿﺎء‬ ‫‪١‬‬
‫ﮐﺮﺳﯽ‬
‫وﺿﻮء‬ ‫ﻣﺎء‬ ‫ﻓﯽء‬ ‫ﻋﻠﻤﺎء‬ ‫ﺷﯽء‬ ‫ﺳﻮء‬ ‫ﺟﺰاء‬

‫‪ .١‬در ﺑﺎب ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ هﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻧﮏ‪ .‬ص ‪ ،۵١‬ﺗﺒﺼﺮۀ ‪.١‬‬

‫‪۵٣‬‬
 ‫‪١‬‬
‫واژههﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ و ﻋﺒﺎرتهﺎی ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻋﺮﺑﯽ‬

‫»ة« در واژههﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرتهﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ّ‬
‫‪ .١‬اﮔﺮ در آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ‪ ،‬رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت‬
‫ّ‬
‫‪ .٢‬اﮔﺮ در آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت »ﻪ‪ /‬ﻩ« )هﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫آﺗﯿﻪ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎره‬
‫»ﻪ‪ /‬ﻩ« در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »هﺎی« ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ّ‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﻪای‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﮥ ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﻧﻈﺎرﮔﺎن‬
‫‪ .٣‬در ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﻋﺮﺑﯽ راﯾﺞ در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺎﺗﻤﺔاﻻﻣﺮ‪ ،‬داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‪،‬‬
‫ً‬
‫ﮐﺎﻣﻠﺔاﻟﻮداد‪ ،‬ﻟﯿﻠﺔاﻟﻘﺪر‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪﺻﻮرت »ﺔ‪ /‬ة« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ّ ،‬اﻣﺎ ﮔﺎهﯽ در ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﺣﺠﺖاﻻﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت »ت« ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ آن هﻢ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﯾﺖاﷲ و ّ‬

‫‪» .۴‬و« ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﻮة‪ ،‬ﺻﻠﻮة‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮة‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت »آ«‬

‫ّ‬
‫‪ .١‬در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﻗﺮآﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت در ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن ﺷﮑﻞ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪۵۴‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﺻﻮرت »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:١‬‬
‫زﮐﺎت‪ ،‬ﺻﻼت‪ ،‬ﻣﺸﮑﺎت‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﮐﻠﻤﻪهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮة‪ ،‬زﮐﻮة‪ ،‬ﺻﻠﻮة‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮة )اﮔﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺑﻪ »ی« ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ وﺣﺪت‪ ،‬ﺑﺎ »ا« و »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺣﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬زﮐﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺻﻼﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺸﮑﺎﺗﯽ‬

‫»اﻟﻒ ﮐﻮﺗﺎه« )اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره( هﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪﺻﻮرت »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪:‬‬
‫اﻟﻤﺜﻨ ٰﯽ‪ٰ ،‬اﻟﻪ‪ ،‬اﻟ ٰﯽ‪ ،‬اوﻟ ٰﯽ‪ّ ،‬‬
‫ﺣﺘ ٰﯽ‪ ،‬ﻋﻠ ٰﯽ‬
‫ّ‬
‫اﻟﻒ(‬
‫ٰ‬
‫ﻣﺮﺗﻀﯽ‪،‬‬ ‫ٰ‬
‫ﻣﺠﺘﺒﯽ‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬ﮐﺒﺮی‪،‬‬ ‫ٰ‬
‫ﻃﻮﺑﯽ‪،‬‬ ‫ٰ‬
‫ب( اﺳﻢهﺎی ﺧﺎص‪ :‬ﺻﻐﺮی‪،‬‬
‫هﺪی‪ٰ ،‬‬
‫ﯾﺤﯿﯽ‬ ‫ﻣﻮﺳﯽ‪ٰ ،‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﺳﻪ اﺳﻢ ﺻﻐﺮی و ﮐﺒﺮی و هﺪی ﺑﻪﺻﻮرت ﺻﻐﺮا و ﮐﺒﺮا و هﺪا ﻧﯿﺰ راﯾﺞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬ﻧﺎمهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻤﻌﯿﻞ‪ ،‬رﺣﻤﻦ‪ ،‬هﺮون ﮐﻪ در رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪ ،‬رﺣﻤﺎن‪ ،‬هﺎرون‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﺎت از ﻗﺎﻋﺪۀ ﻓﻮق‬
‫ﻣﺴﺘﺜﻨﺎﺳﺖ‪ :‬اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت‪ ،‬اﻟﻬﯽ‪. ...‬‬
‫ٰ َ ﱡ‬
‫ﺪراﻟﺪ ٰ‬ ‫َ‬
‫ﺟﯽ‪،‬‬ ‫ج( ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ و ﻋﺒﺎرتهﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره‪ :‬اﻋﻼماﻟﻬﺪی‪ ،‬ﺑ‬
‫ٰ ُ‬ ‫ُ ﱡ ُ‬
‫ﺤﺼﯽ )ﺻﯿﻐﻪهﺎی ﻓﻌﻠﯽ(‬‫ٰ‬ ‫اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ‪ ،‬ﻻﺗ‬ ‫ٰ‬
‫ﺤﺼﯽ‪ِ ،‬ﺳﺪرة‬ ‫ﻃﻮﺑﯽﻟﮏ‪ ،‬ﻻﺗ َﻌﺪوﻻﺗ‬
‫ٰ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬اﺳﺎﻣﯽ ﺳﻮرههﺎی ﻗﺮآن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻪ‪ ،‬ﯾﺲ‪ ،‬و‪ (...‬ﺑﻪﺷﮑﻞ ﻣﻀﺒﻮط در ﻗﺮآن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ در‬
‫ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آلﻃﺎهﺎ‪ ،‬ﯾﺎﺳﯿﻦ و‪ ...‬ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﻠﻔﻮظ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .١‬اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺎص در ﻣﺘﻮن ﻗﺪﯾﻢ و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﺷﺨﺎص‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﻣﻼی ﻋﺮﺑﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن ﺷﮑﻞ ﺣﻔﻆ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺣﯿﻮةاﻟﺤﯿﻮان‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮةاﻟﺪﯾﻨﯽ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎ اﻣﻼی ﻓﺎرﺳﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺸﻤﺖاﻟﻠﻪ‪ ،‬رﺣﻤﺖاﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪۵۵‬‬
 ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺸﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری‪،‬‬
‫هﺠﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ »ـ وو ـ«‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫آوردن ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺷﻮد‪ ،‬در هﻤﮥ ﻣﺘﻮن اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرتهﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ً ً‬
‫‪ .١‬ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‪ :‬در هﻤﻪﺟﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ا‪ /‬ﺎ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً ّ ً ّ ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫اﺑﺪا‪ ،١‬ﺟﺰﺋﺎ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ‪ ،‬ﻋﻤﺪا‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎ‪ ،‬واﻗﻌﺎ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ هﻤﺰه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﺘﺪاء‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ ،‬ﺟﺰء‪ ،‬هﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ هﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫اﻟﻒ« ﭘﺲاز آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬اﺑﺘﺪاﺋﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎ‪،‬‬
‫هﻤﺰۀ آنهﺎ روی ﮐﺮﺳﯽ دﻧﺪاﻧﻪ )ﺋ( ﻣﯽآﯾﺪ و ﺗﻨﻮﯾﻦ روی » ِ‬
‫ً‬
‫ﺟﺰﺋﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪» :٢‬ﺗﺎ«ی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﻋﺮﺑﯽ »ﺔ‪ /‬ة«‪ ،‬اﻋﻢ ازآﻧﮑﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﺻﻮرت »ت« ﯾﺎ »ﻪ‪ /‬ه« )هﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ(‬
‫ّ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺶاز ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‪ ،‬ﺑﺪل ﺑﻪ »ت« ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻨﻮﯾﻦ روی اﻟﻔﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً ّ ً‬
‫ﮐﻪ ﭘﺲاز آن ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎ‪.‬‬

‫‪ .١‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﯽ ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ :‬اﺑﺪا‪ ،‬اﺻﻼ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎ‪.‬‬

‫‪۵۶‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .٢‬ﺗﻨﻮﯾﻦ رﻓﻊ و ﺗﻨﻮﯾﻦ ّ‬

‫ﺟﺮ‪ :‬در هﻤﻪﺟﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ـٌ و ـٍ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﻘﻂ در ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ و‬
‫ﻋﺒﺎرتهﺎی ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ راﯾﺞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒﻓﯿﻪ‪ٌ ،‬‬
‫ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻀﺎفاﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮلﻋﻨﻪ‬ ‫ّﻣﺘﻔﻖﻋﻠﯿﻪ‪،‬‬
‫ُ‬
‫ﺑﺄیﻧﺤﻮﮐﺎن‪ ،‬ﺑﻌﺒﺎرةأ ٰ‬
‫ﺧﺮی‬ ‫ّ‬
‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫‪ .٣‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺸﺪﯾﺪ هﻤﯿﺸﻪ ﺿﺮورت ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ در هﻢﻧﮕﺎﺷﺖهﺎﯾﯽ‪ ١‬ﮐﻪ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺸﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﺑﻬﺎم در ﺧﻮاﻧﺪن آنهﺎ ﺑﺸﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎ‪ّ /‬ﺑﻨﺎ‪ ،‬دوار‪ّ /‬دوار‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ /‬ﻋ ّﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺮه‪ّ /‬ﮐﺮه‪ ،‬ﻣﺒﯿﻦ‪ّ /‬‬
‫ﻣﺒﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻌﯿﻦ‪ّ /‬‬
‫ﻣﻌﯿﻦ‬ ‫ِ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﺮای ﻧﻮآﻣﻮزان و ﻏﯿﺮﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن و ﻧﯿﺰ در اﺳﻨﺎد و ِ‬

‫ﻣﺘﻮن رﺳﻤﯽ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫ِ‬
‫ﺗﺸﺪﯾﺪ در هﻤﮥ ﻣﻮارد ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻬﻮﻟﺖ‬
‫ِ‬ ‫‪.۴‬ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮاردی ﺿﺮورت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﻓﻊ اﺑﻬﺎم و‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺸﻮد‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ َ ُ‬
‫ِﻣﺜﻞ‪َ ،‬ﻣﺜﻞ‪ُ ،‬ﻣﺜﻞ؛ ُﻣﻠﮏ‪ِ ،‬ﻣﻠﮏ‪َ ،‬ﻣﻠﮏ‪َ ،‬ﻣ ِﻠﮏ‬

‫‪ .۵‬واژههﺎی دارای هﺠﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ »ـ ووـ« ﺑﺎ دو واو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫داوود‪ ،‬ﻃﺎووس‪ ،‬ﮐﯿﮑﺎووس‪ ،‬ﻟﻬﺎوور‪ ،٢‬هﻮو‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در ﻣﻮرد ﻧﺎمهﺎی ﺧﺎص‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد اﻣﻼی ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪای‪ /‬ﺛﺒﺘﯽ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫داوود‪ ،‬داوودی‪ /‬داود‪ ،‬داودی؛ ﮐﺎووس‪ ،‬ﮐﺎووﺳﯽ‪ /‬ﮐﺎوس‪ ،‬ﮐﺎوﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫‪ .١‬هﻢﻧﮕﺎﺷﺖ ﺑﻪ واژههﺎﯾﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﻼی واﺣﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺗﻠﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ .٢‬ﺻﻮرت ﻗﺪﯾﻤﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺎم ﺷﻬﺮ ﻻهﻮر در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﮔﺎه در ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﺎ ﻧﺴﺨﻪهﺎی ﺧﻄﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪۵٧‬‬
 ‫‪١‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ‬

‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮای ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ ﺳﻪ ﻓﺮض ﻗﺎﺑﻞ ّ‬ ‫ّ‬

‫ﺗﺼﻮر اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در‬
‫‪ .١‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ هﻤﮥ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﯾﺎ ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ هﻤﮥ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﯾﺎ‬
‫ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮض ﺳﻮم را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬‫ﻣﻮارد اﻟﺰاﻣﯽ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ را ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ّ‬
‫ً‬
‫اﻟﻒ( ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ .١‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ هﻤﯿﺸﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺣﺮف ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺟﺰء ّاول ﺑﺎ ﺣﺮف آﻏﺎزی ﺟﺰء دوم ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬آبﺑﺎن‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ّ‬
‫‪ .١‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮﮐﺐ و ﻣﺸﺘﻖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﻋﻢ از ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﮐﺘﺎبهﺎی دﺳﺘﻮر‬
‫زﺑﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵٨‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫ﻋﺪد ﺳﯽ‪:‬‬
‫ب( ﭘﺴﻮﻧﺪ »‪-‬ﮔﺎﻧﻪ« ﺑﺎ اﻋﺪاد و ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎی ‪-‬ام‪- ،‬اﻣﯽ‪- ،‬اﻣﯿﻦ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ِ‬
‫ﭘﺎﻧﺰدهﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬دهﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﯽام‪ ،‬ﺳﯽاﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯽاﻣﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬دهﮕﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺴﺘﮕﺎﻧﯽ )ﻧﻮﻋﯽ روش ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻮاﺟﺐ در ﮔﺬﺷﺘﻪ(‬
‫ج( ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‪:‬‬
‫دروازهﺑﺎن‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪوار‪ ،‬زﺑﺎﻟﻪدان‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻻﻟﻪزار‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﭘﺴﻮﻧﺪ »‪-‬وار« هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‬
‫ﮐﻠﻤﻪهﺎی زﯾﺮ‪:‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮار‪ ،‬راهﻮار‪ /‬رهﻮار‪ ،‬ﺳﻮﮔﻮار‪ ،‬ﺷﺎهﻮار‪ /‬ﺷﻬﻮار‪ ،‬ﻋﯿﺎﻟﻮار‪ ،‬ﻣﺎهﻮار‬
‫ﭘﺴﻮﻧﺪ »‪-‬واره« هﻤﻮاره ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺟﺸﻨﻮاره‪ ،‬ﺳﻨﮕﻮاره‪ ،‬ﮔﺎهﻮاره‪ ،‬ﻣﺎهﻮاره‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬ﭘﺴﻮﻧﺪ »‪-‬ﺳﺎن« هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫هﻤﺴﺎن‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٣‬ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎی »‪-‬ﮔﺮ« و »‪-‬ﮔﺮی« در ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻣﻠﻔﻮظ‪ ،‬و »ط« و »ظ«‪:‬‬
‫ﺗﻮﺟﯿﻪﮔﺮ‪ ،‬اﻓﺮاطﮔﺮی و ﻧﯿﺰ در ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ی«‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ دﺷﻮارﺧﻮان ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪/‬‬
‫ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻻاﺑﺎﻟﯽﮔﺮی‪.١‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :۴‬ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎی »‪-‬آﺳﺎ«‪-» ،‬آﮔﯿﻦ«‪-» ،‬ﺑﺎره«‪-» ،‬ﺟﺎت«‪-» ،‬ﻓﺎم« و »‪-‬وش« هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪/‬‬
‫ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺣﺮوف( از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺸﺘﻘﯽ ﮐﻪ ﭘﺲاز ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ دﺷﻮارﺧﻮان ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ هﺮ دو ﺻﻮرت ﺟﺪا و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫ِ‬ ‫‪ .١‬ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ‬
‫ّ‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﯾﯿﻨﻤﻨﺪ‪ /‬آﯾﯿﻦﻣﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮ‪ /‬ﭘﺮﺳﺘﺶﮔﺮ )ﺑﺮای آﮔﺎهﯽ از رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻓﺮهﻨﮓ‬
‫ّ‬
‫اﻣﻼﯾﯽ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫‪۵٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آﺗﺶﻓﺎم‪ ،‬ﺑﺪﻟﯽﺟﺎت‪ ،١‬ﺑﺮقآﺳﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺷﯽﺟﺎت‪ ،‬ﺗﻠﺦوش‪ ،‬ﺧﺸﻢآ ﮔﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺮخﻓﺎم‪ ،٢‬ﺷﺮمآ ﮔﯿﻦ‪،‬‬
‫ﺷﮑﻢﺑﺎره‪ ،‬ﻏﻼمﺑﺎره‪ ،‬ﻏﻮلآﺳﺎ‪ ،‬ﻟﻮﻟﯽوش‪ ،٣‬ﻧﻮﺷﺘﻪﺟﺎت‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :۵‬ﭘﺴﻮﻧﺪوارههﺎی »‪-‬ﺧﺎﻧﻪ«‪-» ،‬ﻧﺎﻣﻪ« و ﻧﻈﺎﯾﺮ آنهﺎ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐﺳﺎزی ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻓﺮاوان دارﻧﺪ‪ ،‬هﻤﻮاره ﺑﺎ‬
‫ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶاز ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ واژﮔﺎﻧﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:٤‬‬
‫ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ‪ّ ،‬‬
‫ﻏﺴﺎﻟﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﯿﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ‪،‬‬
‫ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﻮﻟﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪ .٢‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی واژﮔﺎﻧﯽﺷﺪه )ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ( ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫آﺑﺮو‪ ،‬آﺑﺸﺎر‪ ،‬اﻟﻔﺒﺎ‪ ،‬ﺗﺨﺘﺨﻮاب‪ ،‬رﺧﺘﺨﻮاب‬
‫‪ .٣‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء دوم آنهﺎ ﺑﺎ »آ« آﻏﺎز ﺷﻮد و ﺗﮏهﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺴﺎب‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎب‪ ،‬دﺳﺘﺎس‪ ،‬زهﺎب‪ ،‬ﮔﻼب‪ ،‬ﻣﻬﺎب‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء دوم آنهﺎ ﺑﺎ »آ« آﻏﺎز ﺷﻮد و ﭼﻨﺪهﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪:‬‬
‫ـ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﮐﻮﺗﺎهﺷﺪه‪ :‬اﺧﻤﺎﻟﻮ )اﺧﻢآﻟﻮد(‪ ،‬ﺧﻮاﺑﺎﻟﻮ )ﺧﻮابآﻟﻮد(‪ ،‬ﻧﻤﺎوا‪ ،‬ﻧﻤﺎهﻨﮓ‪.‬‬
‫ـ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی واژﮔﺎﻧﯽﺷﺪه )ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ(‪ :‬ﺑﺴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎهﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﮑﺎور‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎورد‪ ،‬دﺳﺘﺎوﯾﺰ‪ ،‬دﻻرا‪ ،‬دﻻرام‪ ،‬دﻻوﯾﺰ‪ ،‬رزﻣﺎﯾﺶ‪،‬‬

‫‪ .١‬ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ »‪-‬ﺟﺎت« ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﺣﻮاﻟﺠﺎت‪ ،‬ﺳﺒﺰﯾﺠﺎت‪،‬‬
‫ِ‬
‫ﻗﺒﺎﻟﺠﺎت‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت ﻧﯿﺰ راﯾﺞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» .٢‬ﻓﺎم« ﮔﺎه در واژهﺳﺎزی ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯽﻓﺎم‪ ،‬ﺗﮏﻓﺎم‪ ،‬ﻓﺎمﺗﻦ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ »‪-‬وش« ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﭘﺮﯾﻮش و ﻣﻬﻮش راﯾﺞﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ِّ‬
‫‪ .٤‬ﺑﺮای آﮔﺎهﯽ از رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪوارههﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪-‬ﺳﺮا«‪-» ،‬ﮐﺎر«‪-» ،‬ﮐﺶ«‪،‬‬
‫ّ‬
‫»‪-‬ﮔﺮا«‪-» ،‬ﮔﻮﻧﻪ« و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﻓﺮهﻨﮓ اﻣﻼﯾﯽ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪۶٠‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪١‬‬
‫ﮔﺮدهﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ‪ ،‬هﻤﺎورد‪ ،‬هﻤﺎوﯾﺰ‪ ،‬هﻤﺎهﻨﮓ‪ ،‬هﻤﺎﯾﺶ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪» :١‬اﻟﻒ« در ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺟﻨﮕﺎور‪ ،‬دﻻور‪ ،‬ﻓﻨﺎوری ﺑﯿﻨﺎوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.٢‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء دوم آنهﺎ ﺑﺎ »آ« آﻏﺎز ﺷﻮد و ﺟﺰء ّاول آنهﺎ ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻣﻠﻔﻮظ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‬
‫ﺧﺘﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﻨﺪهآور‪ ،‬رهآورد‪ ،‬ﮔﻠﻪآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻣﻪآﻟﻮد‬
‫‪ .۴‬ﮐﻠﻤﻪهﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آنهﺎ ﮐﺎهﺶ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ واﺟﯽ ﯾﺎ ادﻏﺎم ﯾﺎ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ روی داده ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﭼﻨﻮ‪ ،‬ﺳﮑﻨﺠﺒﯿﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ‪ ،‬ﺷﺎهﺴﭙﺮم‪ ،‬ﻓﻨﺎوری‪ ،‬ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ‪ ،‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ‪ ،‬وﻟﻨﮕﺎری‪،‬‬
‫هﺸﯿﺎر‪ ،‬هﻤﻮ‬
‫‪ .۵‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﻪ )ﺧﻮب(‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺟﺰء دوم آنهﺎ »اﻟﻒ« ﯾﺎ »آ«‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻬﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺪاد‪ ،‬ﺑﻬﺪاری‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺪان‪ ،‬ﺑﻬﺪﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮوز‪ ،‬ﺑﻬﺮوش‪،‬‬
‫ﺑﻬﺰراﻋﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎز‪ ،‬ﺑﻬﮑﯿﺶ‪ ،‬ﺑﻬﮕﺰﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻬﮕﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻬﻨﺎم‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﻪآذﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪآﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪآوا‪ ،‬ﺑﻪآﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪاﻓﺰار‬
‫ً‬
‫ب( ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ .١‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪوارههﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ هﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪/‬‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ .١‬ﺑﺮای آﮔﺎهﯽ از رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻓﺮهﻨﮓ اﻣﻼﯾﯽ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ .٢‬ﺑﺮای آﮔﺎهﯽ از رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻓﺮهﻨﮓ اﻣﻼﯾﯽ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﯿﻮۀ »ﺑﻪ« ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪﻟﯿﻤﻮ‪.‬‬

‫‪۶١‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺣﺮوف( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎی‬

‫»ﺑ ـ« »ﺑﯽ ـ« و »هﻢ ـ« ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﻮاﻋﺪ آنهﺎ در »اﻣﻼی ﺑﻌﻀﯽ واژههﺎ و‬
‫ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎ« )ﺻﺺ ‪ (۴٢-٣۴‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء دوم آنهﺎ ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ﻓﻌﻞ ﺑﺎﺷﺪ هﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫اﻧﺪوهﺑﺎر‪ ،‬رﯾﺎﺿﯽدان‪ ،‬زﺑﺎنﺷﻨﺎس‪ ،‬ﮔﯿﺎهﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻣﺸﻘﺖﺑﺎر‪ ،‬ﻣﻮﺳﯿﻘﯽدان )هﻤﭽﻨﯿﻦ‪،‬‬
‫ﻧﮏ‪ .‬ص ‪ ،۶۶‬ﺑﻨﺪ ‪(١٣‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ﻓﻌﻞ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﯾﺎ واژﮔﺎﻧﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺟﻨﺒﮥ اداری و‬
‫ﺻﻨﻔﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫آﺑﺨﯿﺰ‪ ،‬آﺑﺪار‪ ،‬آﺗﺸﺒﺎر‪ ،‬آﺷﭙﺰ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪار‪ ،‬ﺑﺎزﯾﮑﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺪار‪ ،‬ﺑﻨﮑﺪار‪ ،‬ﭘﺎﺳﺪار‪ ،‬ﺟﺎﻧﺒﺎز‪،‬‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪار‪ ،‬راهﺪار‪ ،‬رﮔﺒﺎر‪ ،‬رﻧﮕﺮز‪ ،‬زهﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺎﻟﮕﺮد‪ ،‬ﺳﺎﻟﻨﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار‪ ،‬ﮐﺎﻣﺮان‪ ،‬ﮐﻬﺮﺑﺎ‪،‬‬
‫‪١‬‬
‫ﻻﺷﺨﻮر‪ ،‬ﻣﻬﺘﺎب‪ ،‬وﻟﮕﺮد‬

‫‪ .٣‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ِاﺗﺒﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺣﺮوف( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﭘﻮلﻣﻮل‪ ،‬ﭘﻮلوﭘﻠﻪ‪ ،‬دمودﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬دﻧﮓوﻓﻨﮓ‪ ،‬ﺷﻠﻮغﭘﻠﻮغ‬
‫‪ .۴‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺗﮑﺮار ﯾﮏ واژه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:٢‬‬
‫ﺑﺪوﺑﺪو‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦﭘﺎﯾﯿﻦهﺎ‪ ،‬ﺗﮏﺗﮏ‪ ،‬ﺟﻔﺖﺟﻔﺖ‪ ،‬ﺧﻂﺧﻄﯽ‪ ،‬ﻓﺮدﻓﺮد‪ ،‬ﮐﻢﮐﻢ‪،‬‬
‫َ َ‬
‫ﮐﻢﮐﻤﮏ‪ ،‬ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻨﮓﻟﻨﮕﺎن‪ ،‬ﯾﮑﯽﯾﮑﯽ‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ .١‬ﺑﺮای آﮔﺎهﯽ از رﺳﻢاﻟﺨﻂ ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻓﺮهﻨﮓ اﻣﻼﯾﯽ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﮔﺮ ﺑﯿﻦ دو ﺟﺰء ّ‬
‫ﻣﮑﺮر ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺧﯿﺲِ ﺧﯿﺲ‪ ،‬داغ داغ داغ‬
‫ِ ِ‬

‫‪۶٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .۵‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﯿﻨﺎوﻧﺪهﺎی »ا«‪» ،‬ﺑﻪ«‪» ،‬ﺗﺎ«‪ ،‬و »وا« ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﯿﺦﺗﺎﺑﯿﺦ‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ‪ ،‬ﺟﻮرواﺟﻮر‪ ،‬دﺳﺖﺑﻪدﺳﺖ‪ ،‬دمﺑﻪدم‪ ،‬دورادور‪ ،‬روﺑﻪرو‪،‬‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ‪ ،‬ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ‪ ،‬ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ‪ ،‬ﮔﻮشﺗﺎﮔﻮش‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪﺑﻪﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺑﻪﻣﻮ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬آن دﺳﺘﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﯿﻨﺎوﻧﺪ »اﻟﻒ« ﮐﻪ در آنهﺎ اﻣﮑﺎن اﺗﺼﺎل ﺑﯿﻨﺎوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺮف‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻦ وﺟﻮد دارد ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ‪ ،‬دﻣﺎدم‪ ،‬رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪ ،‬ﻟﺒﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻻﻣﺎل‬
‫‪ .۶‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﻋﻄﻔﯽ در ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺠﺎزی ﯾﺎ اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫آبوهﻮا‪َ ،‬ﺑﺮورو‪ ،‬ﭘﺮوﺑﺎل‪ُ ،‬ﭘﺮوﭘﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺣﺪودوﺛﻐﻮر‪ ،‬ﺣﯿﺺوﺑﯿﺺ‪ ،‬دوروﺑﺮ‪ ،‬رﺗﻖوﻓﺘﻖ‪،‬‬
‫ّ‬
‫رﻓﺖوآﻣﺪ‪ ،‬رﻓﻊورﺟﻮع‪ ،‬ﻏﺚوﺳﻤﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻢوﮐﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮروﻣﻠﺦ‪ ،‬هﺴﺖوﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﻋﻄﻔﯽای ﮐﻪ در آنهﺎ واو ﻋﻄﻒ ﻣﺤﺬوف اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺸﺘﮏوارو‪ ،‬ﺳﺒﮏﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻨﮕﯿﻦرﻧﮕﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺠﯿﺐﻏﺮﯾﺐ‬

‫‪ .٧‬اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺸﻮﻧﺪی ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫درﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻪدر ُﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺑﻪدرﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻪدرﻧﻤﯽﺑﺮد‪ ،‬درﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬درﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪدرﺑﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ُ‬
‫درﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬درﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬درﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﺑﮕﯿﺮد‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻓﺮاﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ورآﻣﺪن‪ ،‬ورآﻣﺪ‪ ،‬ورﻧﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ورﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ورﻧﻤﯽآﯾﺪ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﺟﺰای اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺸﻮﻧﺪی ﻓﻌﻞهﺎی ﮐﻤﮑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در دو ﻃﺮف ﻓﻌﻞ‬
‫ﮐﻤﮑﯽ ﯾﮏ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ اﯾﺴﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ اﯾﺴﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬

‫‪۶٣‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﺸﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﺘﻮان اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﺸﺎﯾﺪ ﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪدر ﺧﻮاهﺪ ُﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻪدر‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ُﺑﺮد‪ ،‬در ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮا ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮا ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺮو ﺧﻮاهﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮو ﻧﺨﻮاهﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ور ﺧﻮاهﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ور ﻧﺨﻮاهﺪ آﻣﺪ‬

‫‪ .٨‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺰء آنهﺎ ﮐﻠﻤﮥ دﺧﯿﻞ ﻓﺮﻧﮕﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺎﮔﻮندار‪ ،‬ﺧﻮش ُﭘﺰ‪ ،‬ﺷﯿﮏﭘﻮش‬

‫ﮐﻠﻤﺎت دﺧﯿﻞ ﻓﺮﻧﮕﯽ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻋﺪۀ‬

‫ِ‬ ‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺰء ﭘﺴﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺮوﺗﮕﺎن‪ ،‬ژﻧﮕﺎن‪ ،‬وﺑﮕﺎه‪ ،‬ﯾﻮﻧﭙﺎر‪ ،‬ﯾﻮﻧﮕﺎن‬

‫‪ .٩‬ﻋﺒﺎرتهﺎی ﻋﺮﺑﯽای ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ٰ ّ‬ ‫ّ‬
‫اﻋﻠﯽﻋﻠ ّﯿﯿﻦ‪ ،‬اﻋﻮذﺑﺎﷲ‪ ،‬اﷲاﻋﻠﻢ‪ ،‬اﻟﯽﻏﯿﺮاﻟﻨﻬﺎﯾﻪ‪،‬‬ ‫اﻋﻠﯽاﷲﻣﻘﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻋﻠﯽاﻟﻨﻬﺎﯾﻪ‪،‬‬
‫اﻟﯽﻣﺎﺷﺎءاﷲ‪ّ ،‬اماﻟﺨﺒﺎﺋﺚ‪ّ ،‬اماﻟﻔﺴﺎد‪ّ ،‬اماﻟﻘﺮی‪ّ ،‬اماﻟﮑﺘﺎب‪ ،‬انﺷﺎءاﷲ‪ ،‬ﺑﺎریﺗﻌﺎﻟﯽ‪،‬‬
‫ّ ُ‬
‫ﺑﺴﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ‪ /‬ﺑﺎﺳﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺒﺎرکاﷲ‪ ،‬ﺗﺒﺎرکوﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻮﮐﻠﺖﻋﻠﯽاﷲ‪ ،‬ﺣﺒﻞاﷲ‪،‬‬
‫ﺣﺠﺖاﷲ‪،‬‬ ‫ﺣﺠﺖاﻟﺤﻖ‪ّ ،‬‬ ‫ﺣﺒﺔاﻟﻤﺎء‪ّ ،‬‬ ‫ﺣﺒﺔاﻟﻘﻠﺐ‪ّ ،‬‬‫اﻟﺤﻮا‪ّ ،‬‬ ‫ﺣﺒﻞاﻟﻤﺘﯿﻦ‪ّ ،‬‬
‫ﺣﺒﺔ ّ‬
‫ّ‬ ‫ﺣﻖﺗﻌﺎﻟﯽ‪َ ،‬ﺣ ّﻤﺎﻟﺔ َ‬‫ّ‬ ‫ّ‬
‫داراﻟﺴﻼم‪،‬‬ ‫اﻟﺤﻄﺐ‪،‬‬ ‫ﺣﺠﺔاﻟﻮداع‪ ،‬ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد‪ ،‬ﺣﺪوداﷲ‪،‬‬
‫ّ‬
‫داراﻟﺸﻔﺎ‪ ،‬داراﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪ ،‬داﻣﺖاﻓﺎﺿﺎﺗﻪ‪ ،‬داﻣﺖﺑﺮﮐﺎﺗﻪ‪ ،‬داﻣﺖﺗﻮﻓﯿﻘﺎﺗﻪ‪،‬‬
‫ّ ّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫ﺳﯿﺪاﻟﺸﻬﺪا‪،‬‬ ‫ﺳﯿ ّ‬
‫ﺪاﻟﺴﺎدات‪،‬‬ ‫وﻃﺎﻋﺘﺎ‪ّ ،‬‬ ‫ذواﻟﺠﻼلواﻻﮐﺮام‪َ ،‬ر ِﺣ َﻤ ُﻪاﷲ‪ ،‬ﺳﻤﻌﺎ‬
‫ایﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻠﯽهﺬا‪ ،‬ﻣﺎﺷﺎءاﷲ‪،‬‬ ‫َﺻ ّﺢذﻟﮏ‪ ،‬ﺻﺮﯾﺢاﻟ ّﻠﻬﺠﻪ‪ ،‬ﺻﻌﺐاﻟﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻋﻠﯽ ّ‬
‫ﻣﻊذﻟﮏ‪ ،‬ﻣﻊهﺬا‪ ،‬ﻣﻦﺑﻌﺪ‬

‫‪۶۴‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬اﺳﺎﻣﯽ ﮐﺘﺎبهﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺗﺠﺎرب اﻻﻣﻢ‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﯿﺎء‪ ،‬ﺣﺪﯾﻘﺔ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ‪ّ ،‬درة ّاﻟﺘﺎج‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺲ ّاﻟﻨﻔﺎﺋﺲ‪ ،‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‬
‫‪ .١٠‬در ﺑﺎب ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺪدﻧﻮﯾﺴﯽ در ﻓﺎرﺳﯽ دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اﻟﻒ( ﮐﺎرﺑﺮد اﻋﺪاد در واژههﺎی ﻣﺮﮐﺐ‪ :‬واژههﺎی ﻣﺮﮐﺒﯽ ﮐﻪ در آنهﺎ ﻋﺪد ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺣﺮوف( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َ‬
‫‪۴٧‬ﺳﺎﻟﮕﯽ‪ ،‬ﭘﻨﺞﺗﻦ‪ ،‬ﭘﻨﺞﻻﯾﻪ‪ ،‬دوهﺰاروﭘﺎﻧﺼﺪﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬دهﭘﺎﻧﺰده )ﻧﻔﺮ(‪ ،‬دهﭼﺮخ‪،‬‬
‫ُ‬
‫ﺳﯽﺳﺎﻟﮕﯽ‪ ،‬ﻧﻪﻓﻠﮏ‪ ،‬هﺸﺖﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬هﻔﺖﮔﻨﺒﺪ‪ ،‬ﯾﮏﺧﻮاﺑﻪ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ واژههﺎ ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ّ ،‬‬
‫)درۀ( ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ‪ ،‬ﭼﻠﭽﺮاغ‪ ،‬ﭼﻠﺴﺘﻮن‪ /‬ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن‪ ،‬هﺸﺘﮕﺮد‪) ،‬ﺷﻬﺮ( هﻔﺘ ِﮑﻞ‪،‬‬
‫ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﯾﮑﻬﻮ‬

‫ب( اﻋﺪاد رﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ آنهﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻋﺪاد ﺑﺪون واو‪ :‬اﺟﺰای اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﯾﮏﺻﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺻﺪ‪ ،‬ﺷﺶﺻﺪ‪ ،‬هﻔﺖﺻﺪ‪ ،‬هﺸﺖﺻﺪ‪ ،١‬دوهﺰار‪ ،‬ﯾﺎزدههﺰار‪،‬‬
‫ﯾﮏﻣﯿﻠﯿﻮن‪ ،‬ﺻﺪﻣﯿﻠﯿﺎرد‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﻧﻬﺼﺪ‬
‫اﻋﺪاد واودار‪ :‬اﺟﺰای اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮏ‪ ،‬ﻧﻮد و ﭘﻨﺞ‪ ،‬ﯾﮏﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه و ﻧﻪ‪ ،‬هﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ‬

‫‪ .١‬ﻧﮕﺎرش اﻋﺪاد ﯾﮏﺻﺪ‪ ،‬ﺷﺶﺻﺪ‪ ،‬هﻔﺖﺻﺪ و هﺸﺖﺻﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﯿﺰ راﯾﺞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۶۵‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻋﺪاد ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ‪ :‬اﺟﺰای اﻋﺪاد ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﯽ و ﯾﮑﻤﯿﻦ‪ ،‬ﯾﮏﺻﺪ و ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎرم‪ ،‬دوهﺰار و ﺷﺶﺻﺪﻣﯿﻦ‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ّ‬
‫ﯾﺎدآوری‪ :‬ﺑﺮای اﻃﻼع از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ‪-‬ام‪- ،‬اﻣﯽ و ‪-‬اﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﺎ ﻋﺪد ﺳﯽ ﻧﮏ‪ .‬ص ‪ ،۵٩‬ﺑﻨﺪ ب‪.‬‬
‫اﻋﺪاد ﮐﺴﺮی‪ :‬اﺟﺰای اﻋﺪاد ﮐﺴﺮی ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﯾﮏﭼﻬﺎرم‪ ،‬دوﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺷﺸﻢ‪ ،‬هﻔﺖدهﻢ‬
‫ّ‬
‫‪ .١١‬ﮐﻠﻤﻪهﺎی ﻣﺮﮐﺒﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء ّاول آنهﺎ ﺑﻪ »هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد )هﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‬
‫در ﺣﮑﻢ ﺣﺮف ﻣﻨﻔﺼﻞ اﺳﺖ( ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪﮔﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪدار‪ ،‬ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮ‬

‫ﯾﺎدآوری‪ :‬ﮐﻠﻤﻪهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺸﻨﮕﺎن‪ ،‬ﺧﻔﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺑﭽﮕﯽ‪ ،‬هﻔﺘﮕﯽ ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ‪» ،‬هﺎ«ی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ آنهﺎ‬
‫ﺣﺬف ﺷﺪه و ﺑﻪﺟﺎی آن »گ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٢‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﺟﺰء ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳﻢ ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺗﻬﺮانﮔﺮدی‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆﭘﮋوهﯽ‪ ،‬ﺳﻌﺪیﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽدم‬
‫ّ‬
‫‪ .١٣‬ﺻﻔﺖهﺎی ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﺟﻞرﺳﯿﺪه‪ ،‬اﺧﻼلﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ازﺧﺪاﺑﯽﺧﺒﺮ‪ ،‬ازﻣﺎﺑﻬﺘﺮان‪ ،‬ﺑﺎدﻣﺠﺎندورﻗﺎبﭼﯿﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺎکداﻣﻦ‪ ،‬ﭘﺎکرأی‪ ،‬ﭘﺮرﻓﺖوآﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺮﻓﺮوش‪ ،‬ﺗﻤﺎموﻗﺖ‪ ،‬ﺣﻖﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖﺟﻮ‪،‬‬
‫ﺧﻮشﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬درسﺧﻮان‪ ،‬زﻣﯿﻦﺧﻮار‪ ،‬ﺳﯿﻪﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺷﺎهﻧﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻓﯿﺖﻃﻠﺐ‪،‬‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖﺑﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻤﮏﭘﺮورده‪ ،‬ﻧﯿﮏﺑﺨﺖ‪ ،‬ﯾﺎریدهﻨﺪه‬

‫‪۶۶‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ ﺻﻮرتهﺎی ﻣﺮﺧﻢ ﺻﻔﺖهﺎی ﻓﺎﻋﻠﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫داﻧﺸﺠﻮ‪ ،‬رهﺒﺮ‪ ،‬ﮐﺎﻣﺮان‪ ،‬ﻧﺎﻣﺰد‬

‫ً‬
‫ج( ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ٌ‬
‫‪ .١‬ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی اﺿﺎﻓﯽ )ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺻﻮف و ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفاﻟﯿﻪ(‪ ،‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ّ‬
‫ﮐﺴﺮه ﯾﺎ ﻧﺸﺎﻧﮥ اﺿﺎﻓﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫دوﺳﺖ ﺻﻤﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻦ‬
‫ِ‬ ‫در ﺑﺎغ‪،‬‬
‫ِ‬
‫درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﻣﺤﺬوف ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫آبﻟﯿﻤﻮ‪ ،‬آبﻣﯿﻮه‪ ،‬ﺗﺨﺖﺟﻤﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻢﻣﺮغ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب‪ ،‬دﺳﺖﮐﻢ‪ ،‬ﺳﯿﺐزﻣﯿﻨﯽ‪،‬‬
‫ﺷﻮرایﻋﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐﻣﻨﺼﺐ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺻﻮرتﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬هﯿﺌﺖﻣﺪﯾﺮه‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫آﺑﺮو‪ ،‬ﺗﺨﺘﺨﻮاب‪ ،‬رﺧﺘﺨﻮاب‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬ﺑﺮﺧﯽ ﺻﻮرتهﺎی ﻣﻘﻠﻮب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺴﺎب‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎب‪ ،‬ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬ﮐﻮهﭙﺎﯾﻪ‪ ،‬ﮔﻼب‪ ،‬ﮔﻠﺒﺮگ‬
‫ّ‬
‫‪ .٢‬در ﻣﺼﺪرهﺎی ﻣﺮﮐﺐ و ﻣﺼﺪرهﺎی ﮔﺮوهﯽ‪ ،‬هﻤﮑﺮد )ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺼﺪری ﯾﺎ ﺻﺮفﺷﺪه(‬
‫ﺑﺎ ﯾﮏ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ از ﺟﺰء ﻏﯿﺮهﻤﮑﺮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:١‬‬

‫‪ .١‬ﺑﺮای ﺻﻮرتهﺎی ّﻣﺘﺼﻞ ﻓﻌﻞ »ﺑﻮدن« در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻧﮏ‪ .‬ص ‪» ،۴٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪،‬اﯾﻢ‪ ،‬اﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪۶٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺧﺘﺼﺎص دادن‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاهﯿﻢ‬
‫آورد‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﺻﻮرتهﺎی ﻣﺸﺘﻖ از ﻓﻌﻞهﺎی ﮔﺮوهﯽ و ﻣﺼﺪرهﺎی ﻣﺮﮐﺐ )اﺳﻢﻣﺼﺪرهﺎ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞﻣﺼﺪرهﺎ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺖهﺎی ﻓﺎﻋﻠﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ( ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫آﺷﺘﯽﮐﻨﺎن‪ ،‬ازآبﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎزﺳﺎزیﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮونﺳﭙﺎری‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮﻧﺪه‪،‬‬
‫ﭼﺸﻢروﺷﻨﯽ‪ ،‬ﻓﯿﻠﻢﺑﺮداری‪ ،‬ﯾﺎریدهﻨﺪه‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬ﺻﻮرتهﺎی اﺳﻤﯽ ﻣﺸﺘﻖ از ﻓﻌﻞهﺎی ﻣﺮﮐﺐ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮوﻧﺪاد‪ ،‬ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ‪ ،‬روﯾﺪاد‪ ،‬ﻋﻤﻠﮑﺮد‪ ،‬ﮔﺮاﻣﯿﺪاﺷﺖ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺑﺮونرﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻮمﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺮونﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻪﻧﺸﺴﺖ‬

‫‪۶٨‬‬
 ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری در ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐ و ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ّ‬
‫‪ .١‬ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﺳﺎده و ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ّ‬
‫ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﺳﺎدۀ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬از‪ ،‬اﻻ‪ ،‬اﻟﯽ‪ ،‬اﻧﺪر‪ ،‬ﺑﺎ‪ ،‬ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﺮای‪ ،‬ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺮ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺎ‪ ،‬ﺟﺰ‪ ،‬ﭼﻮن )ﭼﻮ(‪ ،‬در‪ ،‬را‪ ،‬ﺳﻮای‪ ،‬ﻏﯿﺮ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐ )ﮔﺮوهﯽ( وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﯾﮏ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪهﻤﺮاه ﯾﮏ اﺳﻢ ﯾﺎ ﯾﮏ اﺳﻢ و ﯾﮏ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﺴﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری اﯾﻦ ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﺳﺎده )ﭘﯿﺸﯿﻦ ﯾﺎ ﭘﺴﯿﻦ( و ﺳﺘﺎک اﺳﻤﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع‬
‫ﺣﺮوف( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺳﺒﺐ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف‪ ،‬ﺑﻪ ِ‬‫ِ‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ازﻟﺤﺎظ‪ ،‬ازﻧﻈﺮ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ازﻃﺮﯾﻖ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ازﺟﻬﺖ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫درﺿﻤﻦ‪ ،‬راﺟﻊﺑﻪ‪ ،‬ﻋﻼوهﺑﺮ‪ ،‬ﻣﺒﻨﯽﺑﺮ‬
‫ِ‬ ‫از‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺶ‬ ‫‪،‬‬‫وﺳﯿﻠﮥ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪،‬‬‫ﻋﻼوۀ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪،‬‬‫ﺑﻌﺪاز‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻃﻮر‬
‫ﺑﻪ ِ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »درازای« و » َ‬
‫درزﻣﯿﻨﮥ«‬ ‫ِ‬ ‫اب ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :١‬ﺑﺮای ﭘﺮهﯿﺰ از ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد ِاﻋﺮ ِ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .١‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﮐﺴﺮه در ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﻓﻮق ﺟﻨﺒﮥ آﻣﻮزﺷﯽ دارد و ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد در ﻣﺘﻦ آورده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪۶٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :٢‬ﺑﯿﻦ اﺟﺰای ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﺳﻪﺟﺰﺋﯽ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺑﺮای ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫‪ .٢‬ﺣﺮوف رﺑﻂ ﺳﺎده و ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺣﺮوف رﺑﻂ ﺳﺎده ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬اﮔﺮ‪ّ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎری‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﺎ‪ ،‬ﭼﻮن‪ ،‬ﺧﻮاه‪ ،‬زﯾﺮا‪،‬‬
‫ﮐﻪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ‪ ،‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ‪ ،‬و‪ ،‬وﻟﯽ‪ ،‬هﻢ‪ ،‬ﯾﺎ‪.‬‬
‫ّ‬
‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای ﺣﺮف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ )ﮔﺮوهﯽ( وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫ﺣﺮوف ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﻠﻤﻪ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﯾﮑﯽ از آنهﺎ ﺣﺮف رﺑﻂ ﯾﺎ ﺣﺮف‬
‫ًّ‬
‫اﺿﺎﻓﮥ ﺳﺎده اﺳﺖ و ﮐﻼ‪ ،‬ﻋﻼوهﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎر ﺣﺮف رﺑﻂ ﺳﺎده را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدهﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻗﯿﺪ را‬
‫ّ‬
‫هﻢ در ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ را‪ ،‬ﺑﺮای ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ازﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫ّ‬
‫ﺣﺮوف‬
‫ِ‬ ‫رﺑﻂ ﻣﺮﮐ ِﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﺣﺮف ﭘﯿﻮﻧﺪ »ﮐﻪ« و‬‫ﺣﺮوف ِ‬
‫ِ‬ ‫ﺻﻮری ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﮥ‬
‫ّ‬
‫رﺑﻂ ﻣﺮﮐ ِﺐ ﺑﺪون »ﮐﻪ« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری اﯾﻦ ﺣﺮوف ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اﻟﻒ( ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ »ﮐﻪ«‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ اﺟﺰای ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ‪،‬‬
‫ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدهﻨﺪ و هﻢﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﻦ اﺟﺰای آنهﺎ ﻗﻮی اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪ /‬ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫آﻧﺠﺎﮐﻪ‪ ،‬آنﮔﺎهﮐﻪ‪ ،‬ازآﻧﺠﺎﮐﻪ‪ ،‬ازآﻧﮑﻪ‪ ،‬ازاﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ازﺑﻬﺮآﻧﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺎآﻧﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺎاﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺑﯽآﻧﮑﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ‪ ،‬ﭼﻮنﮐﻪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ‪ ،‬زﯾﺮاﮐﻪ‪ ،‬هﻤﯿﻦﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺟﺰء ﭘﯿﺶاز »ﮐﻪ« ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز‪ ١‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ آن ﺟﺰء و »ﮐﻪ« ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ .١‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰء اﺳﻤﯽ آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪﻃﻮری‪ /‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای‪ /‬ﺑﻪﻧﺤﻮی‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ‪ ،‬اﯾﻦﻃﻮر ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮی ﮐﻪ‬

‫ّ‬
‫ب( ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺪون »ﮐﻪ«‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ اﺟﺰای ﺳﺎزﻧﺪۀ اﯾﻦ ﺣﺮوف ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ‪/‬‬
‫ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ازاﯾﻦرو‪ ،‬ازاﯾﻦﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ازﺳﻮیدﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎاﯾﻦهﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪاﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ‪،‬‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪاﯾﻦﻋﻠﺖ‪ ،‬درﺿﻤﻦ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺑﯿﻦ هﻤﮥ اﺟﺰای ﺳﺎزﻧﺪۀ ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻣﺮﮐﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺟﺰء دارﻧﺪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪ هﺮ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﺳﺒﺐ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ‬

‫‪٧١‬‬
 ‫واژههﺎی ﭼﻨﺪاﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ ﮐﻠﻤﺎت در ﻓﺎرﺳﯽ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﯾﻦ واژههﺎ و اﻣﻼی‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺮای آنهﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻋﺎم و ﺧﺎص )اﻋﻼم(‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺧﻮاهﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖهﺎ ﻓﻘﻂ واژههﺎﯾﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ دارﻧﺪ و در‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ واژههﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﺎمهﺎی ﮔﯿﺎهﺎن و ﺟﺎﻧﻮران و ﺧﻮراکهﺎ و‬
‫داروهﺎ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آنهﺎ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاوان دارﻧﺪ‪ .‬واژههﺎی ﻣﻬﺠﻮر ﯾﺎ ﻣﻨﺴﻮخ در اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ واژههﺎ را‪ ،‬از هﺮ ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻣﻼی هﻤﺎن ﻣﺘﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺘﻮن ﻗﺪﯾﻤﯽ‪ ،‬هﺮﮔﺎه ﺿﺒﻂ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ اﺳﻤﯽ )اﻋﻢ از اﺳﻢ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﻣﮑﺎن( ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﻮب ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﺎن ﺿﺒﻂ ﻗﺪﯾﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﻮرت ّ‬
‫در ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﯿﻮۀ اﻣﻼی اﯾﻦ واژههﺎ ﺿﻮاﺑﻂ ذﯾﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اوﻟﻮﯾﺖ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫• اﻣﻼی راﯾﺞﺗﺮ‪ :‬ﻣﺜﻼ ﺻﻮرتهﺎی آذوﻗﻪ‪ ،‬ﺣﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺣﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻻر‪ ،‬ﻗﺪاره‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ و‪...‬‬
‫ﺑﻪ هﻤﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﭘﺮهﯿﺰ از اﻓﺰاﯾﺶ واژههﺎی هﻢﻧﮕﺎﺷﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫• ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﻏﯿﺮﻣﺘﻌﺎرف ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ واژههﺎی ّ‬
‫ﻋﺎم دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪاﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫آ‪ /‬ا‬
‫ُ‬
‫آﺧﻮر‬ ‫آﺧﺮ‪ /‬آﺧﻮر‬
‫آروغ‬ ‫آروغ‪ /‬آروق‬
‫آذوﻗﻪ‬ ‫آزوﻗﻪ‪ /‬آذوﻗﻪ‬
‫آﻗﺎ‬ ‫آﻗﺎ‪ /‬آﻏﺎ‬
‫)ﮐﻠﻤﮥ »آﻗﺎ« اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺣﺮف »ق« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ در ﻗﺪﯾﻢ ﮔﺎهﯽ ﻟﻘﺐ زﻧﺎن ﺑﻮده و ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮف »غ« ﺑﻪ ﺻﻮرت »آﻏﺎ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎدﻣﻠﮏآﻏﺎ‪ ،‬ﮔﻠﯿﻦآﻏﺎ‪ ،‬و ﮔﺎهﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ هﻤﯿﻦ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺮدان ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ّ‬
‫آﻏﺎﻣﺤﻤﺪﺧﺎن و آﻏﺎﭘﺎﺷﺎ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺧﺎص‪ ،‬در‬
‫ّ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ هﻤﺎن ﺿﺒﻂ ﻗﺪﯾﻢ رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪(.‬‬
‫اﺗﺎق‬ ‫اﺗﺎق‪ /‬اﻃﺎق‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫اﺗﺮاق‬ ‫اﺗﺮاق‪ /‬اﻃﺮاق‬
‫اﺗﻮ‬ ‫اﺗﻮ‪ /‬اﻃﻮ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ارگ‬ ‫ارک‪ /‬ارگ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ارﯾﺐ‬ ‫ارﯾﺐ‪ /‬اورﯾﺐ‬
‫اﺳﻄﺒﻞ‬ ‫اﺳﻄﺒﻞ‪ /‬اﺻﻄﺒﻞ‬
‫اﺳﻄﺮﻻب‬ ‫اﺳﻄﺮﻻب‪ /‬اﺻﻄﺮﻻب‬
‫ََ‬ ‫ََ‬ ‫ََ‬
‫اﻟﻢﺷﻨﮕﻪ‬ ‫اﻟﻢﺷﻨﮕﻪ‪ /‬ﻋﻠﻢﺷﻨﮕﻪ‬

‫‪٧٣‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﺮﯾﺲ‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﺮﯾﺲ‪ /‬اﻣﭙﺮاﻃﺮﯾﺲ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮر‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮر‪ /‬اﻣﭙﺮاﻃﻮر‬
‫اﻧﺘﺮ‬ ‫اﻧﺘﺮ‪ /‬ﻋﻨﺘﺮ‬

‫ب‬
‫ﺑﺎﺑﺎﻏﻮری‬ ‫ﺑﺎﺑﺎﻏﻮری‪ /‬ﺑﺎﺑﺎﻗﻮری‬
‫ﺑﺎﺗﺮی‬ ‫ﺑﺎﺗﺮی‪ /‬ﺑﺎﻃﺮی‬
‫ﺑﺎﺗﻼق‬ ‫ﺑﺎﺗﻼق‪ /‬ﺑﺎﻃﻼق‬
‫ﺑﺎﺗﻮن‪ /‬ﺑﺎﺗﻮم )ﭼﻤﺎق ﭘﻠﯿﺲ(‬ ‫ﺑﺎﻃﻮن‪ /‬ﺑﺎﺗﻮن‪ /‬ﺑﺎﻃﻮم‪ /‬ﺑﺎﺗﻮم‬
‫ﺑﺎﺟﻨﺎغ‬ ‫ﺑﺎﺟﻨﺎغ‪ /‬ﺑﺎﺟﻨﺎق‬
‫َ‬ ‫ُ ْ َُ ُ ْ‬
‫ﱠ‬ ‫ُ‬
‫ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ‪ /‬ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ‬ ‫ﺨﺘ َﻨﺼﺮ‪ /‬ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ‬
‫ﱠ‬ ‫ّ‬ ‫ﺨﺘ َﻨﺼﺮ‪ُ /‬ﺑ ُ‬
‫ُﺑ ُ‬
‫ﺑﻘﭽﻪ‬ ‫ﺑﻐﭽﻪ‪ /‬ﺑﻘﭽﻪ‬
‫ﺑﻠﻐﻮر‬ ‫ﺑﻠﻐﻮر‪ /‬ﺑﻠﻘﻮر‬
‫ﺑﻠﯿﺖ‬ ‫ﺑﻠﯿﺖ‪ /‬ﺑﻠﯿﻂ‬

‫پ‬
‫ﭘﺎﺗﻮق‬ ‫ﭘﺎﺗﻮق‪ /‬ﭘﺎﺗﻮغ ‪ /‬ﭘﺎﻃﻮق‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﯿﺸﺨﻮان ‪ /‬ﭘﯿﺶﺧﻮان‬ ‫ﭘﯿﺶﺧﻮان‪ /‬ﭘﯿﺸﺨﻮان‬

‫ت‬
‫ﻃﺎرم‬ ‫ﺗﺎرم‪ /‬ﻃﺎرم‬
‫ﻃﺎس )= ﻇﺮف‪ ،‬ﮐﻌﺒﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺑﯽﻣﻮ(‬ ‫ﺗﺎس‪ /‬ﻃﺎس‬

‫‪ .١‬ﺻﻮرت ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ اﯾﻦ واژه ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻓﺮاوان دارد‪.‬‬

‫‪٧۴‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻃﺎسﮐﺒﺎب‬ ‫ﺗﺎسﮐﺒﺎب‪ /‬ﻃﺎسﮐﺒﺎب‬
‫ﺗﺎغ‬ ‫ﺗﺎغ‪ /‬ﺗﺎق )ﻧﺎم درﺧﺘﭽﻪ(‬
‫ﻃﺎق‬ ‫ﺗﺎق‪ /‬ﻃﺎق )ﺳﻘﻒ(‬
‫ﺗﺎق‬ ‫ﺗﺎق‪ /‬ﻃﺎق )در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻔﺖ(‬
‫ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‬ ‫ﺗﺎﻗﺪﯾﺲ‪ /‬ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‬
‫ﺗﺎﻻر‬ ‫ﺗﺎﻻر‪ /‬ﻃﺎﻻر‬
‫ﺗﺎول‬ ‫ﺗﺎول‪ /‬ﻃﺎول‬
‫ﺗﺎﯾﺮ‬ ‫ﺗﺎﯾﺮ‪ /‬ﻃﺎﯾﺮ )ﭼﺮخ ﻣﺎﺷﯿﻦ(‬
‫ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ /‬ﻃﺒﺎﺷﯿﺮ‬
‫ﺗﺒﺮزد‪ /‬ﻃﺒﺮزد‬ ‫ﺗﺒﺮزد‪ /‬ﻃﺒﺮزد‬
‫ﺗﺒﺮزﯾﻦ‬ ‫ﺗﺒﺮزﯾﻦ‪ /‬ﻃﺒﺮزﯾﻦ‬
‫ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‪ /‬ﻃﭙﺎﻧﭽﻪ‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ ُ‬
‫ﺗ ُﭙﻖ‬ ‫ﺗ ُﭙﻖ‪ /‬ﻃ ُﭙﻖ‪ /‬ﺗ ُﭙﻎ‬
‫ﺗﭙﯿﺪن‬ ‫ﺗﭙﯿﺪن‪ /‬ﻃﭙﯿﺪن‬
‫ّ‬
‫)ﻣﺸﺘﻘﺎت آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪(.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﺗﺘﻤﺎج‬ ‫ﺗﺘﻤﺎج‪ /‬ﻃﻄﻤﺎج )ﻧﺎم ﻧﻮﻋﯽ آش(‬
‫ﺗﺮاز )= ﺗﺮاز آﺑﯽ و اﺑﺰاری ﺑﺮای ّﺑﻨﺎﯾﯽ(‬ ‫ﺗﺮاز‪ /‬ﻃﺮاز‬
‫ﻃﺮاز )= ﻧﮕﺎر ﺟﺎﻣﻪ(‬ ‫ﺗﺮاز‪ /‬ﻃﺮاز‬
‫ّ‬
‫)هﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻋﺒـﺎرﺗﯽ ﻣﺜـﻞ »ﻃـﺮاز اول« ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎی‬
‫»دارای ﻣﻘﺎم ّاول«(‬
‫هﻢﺗﺮاز و هﻢﻃﺮاز هﺮ دو ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺗ َﺮقوﺗﻮروق‬ ‫ﺗ َﺮقوﺗﻮروق‪ /‬ﺗﺎراغوﺗﻮروغ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﺮﻗﻪ‬ ‫ﺗﺮﻗﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗﻪ‬

‫‪٧۵‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺗﺸﺖ‬ ‫ﺗﺸﺖ‪ /‬ﻃﺸﺖ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﺗﺸﮏ‬ ‫ﺗﺸﮏ‪ /‬ﺗﻮﺷﮏ‬
‫ﺗﻐﺎر‬ ‫ﺗﻐﺎر‪ /‬ﻃﻐﺎر‬
‫ﺗﻨﺒﻮر‬ ‫ﺗﻨﺒﻮر‪ /‬ﻃﻨﺒﻮر‬
‫ﺗﻮﺗﯿﺎ‬ ‫ﺗﻮﺗﯿﺎ‪ /‬ﺗﻮﻃﯿﺎ‬
‫ﺗﻮﻓﺎن‪ /‬ﻃﻮﻓﺎن‬ ‫ﺗﻮﻓﺎن‪ /‬ﻃﻮﻓﺎن‬
‫)در ﺗﺮﮐﯿﺐ »ﻃﻮﻓﺎن ﻧﻮح« ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ّ‬
‫ﻣﺼﻮب‬ ‫ِ‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻃﻮﻣﺎر‬ ‫ﺗﻮﻣﺎر‪ /‬ﻃﻮﻣﺎر‬

‫ج‬
‫ّ‬ ‫ّ ّ‬
‫ﺟﻘﻪ‬ ‫ﺟﻐﻪ‪ /‬ﺟﻘﻪ‬

‫چ‬
‫ﭼﺎرق‬ ‫ﭼﺎرق‪ /‬ﭼﺎرغ‬
‫ﭼﻐﻨﺪر‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر‪ /‬ﭼﻘﻨﺪر‬
‫ﭼﻠﻐﻮز‬ ‫ﭼﻠﻐﻮز‪ /‬ﭼﻠﻘﻮز‬

‫خ‬
‫ُ‬
‫ﺧﻄﻤﯽ‬ ‫ﺧﺘﻤﯽ‪ /‬ﺧﻄﻤﯽ )ﮔﻞ(‬
‫ﺧﺮﺟﯿﻦ‬ ‫ﺧﺮﺟﯿﻦ‪ /‬ﺧﻮرﺟﯿﻦ‬
‫ﺧﺮﺳﻨﺪ‬ ‫ﺧﺮﺳﻨﺪ‪ /‬ﺧﻮرﺳﻨﺪ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد‬ ‫ﺧﺸﻨﻮد‪ /‬ﺧﻮﺷﻨﻮد‬

‫‪٧۶‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫د‬
‫داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‪ /‬داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‬ ‫داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‪ /‬داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرف‬
‫ُدﺷﮏ‬ ‫ُدﺷﮏ‪ /‬دوﺷﮏ‬
‫‪١‬‬
‫ُدﮐﻤﻪ‪ُ /‬دﮔﻤﻪ‬ ‫ُدﮐﻤﻪ‪ُ /‬دﮔﻤﻪ‬
‫دوﻗﻠﻮ‬ ‫دوﻗﻠﻮ‪ /‬دوﻏﻠﻮ‬

‫ر‬
‫رﺗﯿﻞ‪ /‬رﻃﯿﻞ‬ ‫رﺗﯿﻞ‪ /‬رﻃﯿﻞ‬

‫ز‬
‫زﻏﺎل‬ ‫زﻏﺎل‪ /‬ذﻏﺎل‬

‫س‬
‫ﺳﺎروج‬ ‫ﺳﺎروج‪ /‬ﺻﺎروج‬
‫ﺳﺘﺒﺮ‬ ‫ﺳﺘﺒﺮ‪ /‬ﺳﻄﺒﺮ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺳﺮﺷﮏ‪ /‬ﺳﺮﺷﮓ‬ ‫ﺳﺮﺷﮏ‪ /‬ﺳﺮﺷﮓ‬
‫ﺳﺮﻣﻪ‬ ‫ﺳﺮﻣﻪ‪ /‬ﺳﻮرﻣﻪ‬
‫ﺳﻮﻏﺎت‬ ‫ﺳﻮﻏﺎت‪ /‬ﺳﻮﻗﺎت‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﻮگ‪ /‬ﺳﻮک‬ ‫ﺳﻮک‪ /‬ﺳﻮگ‬

‫ُ‬
‫‪ .١‬ﺻﻮرت »ﺗﮑﻤﻪ« ﻧﯿﺰ در ﻣﺘﻮن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺻﻮرت ﮔﻮﻧﮥ آزادﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎﯾﺮ اﯾﻦ و ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪ :‬اﺷﮏ‪ /‬اﺷﮓ‪ ،‬ﻣﺸﮑﯽ‪/‬‬
‫ﻣﺸﮕﯽ‪ ،‬ﻣﺸﮏ‪ /‬ﻣﺸﮓ‪ ،‬ﻟﺸﮑﺮ‪ /‬ﻟﺸﮕﺮ‪ ،‬زرﺷﮏ‪ /‬زرﺷﮓ ‪ ،‬رﺷﮏ‪ /‬رﺷﮓ‪ ،‬و‪. ...‬‬

‫‪٧٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ش‬
‫ﺷﺎﻗﻮل‬ ‫ﺷﺎﻏﻮل‪ /‬ﺷﺎﻗﻮل‬
‫ﺷﺮاﯾﯿﻦ‬ ‫ﺷﺮاﯾﯿﻦ‪ /‬ﺷﺮاﺋﯿﻦ‬

‫ص‬
‫ﺻﻨﺪل‬ ‫ﺻﻨﺪل‪ /‬ﺳﻨﺪل‬

‫غ‬
‫ﻏﻠﺘﯿﺪن‬ ‫ﻏﻠﺘﯿﺪن‪ /‬ﻏﻠﻄﯿﺪن‬
‫ّ‬
‫)هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺸﺘﻘﺎت آن ﻣﺜﻞ »ﻏﻠﺘﺎن«‪» ،‬ﻏﻠﺘﮏ«‪،‬‬
‫»ﺑﺎمﻏﻠﺘﺎن«(‬

‫ف‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﻓﺮﻏﻮن‬ ‫ﻓﺮﻏﻮن‪ /‬ﻓﺮﻗﻮن‬
‫ﻓﻄﯿﺮ‬ ‫ﻓﻄﯿﺮ‪ /‬ﻓﺘﯿﺮ‬

‫ق‬
‫ﻗﺎﺗﯽ‬ ‫ﻗﺎﺗﯽ‪ /‬ﻗﺎﻃﯽ‬
‫ﻗﺎروﻗﻮر‬ ‫ﻗﺎروﻗﻮر‪ /‬ﻏﺎروﻏﻮر‬
‫َّ‬ ‫َّ َ ّ‬
‫ﻗﺪاره‬ ‫ﻗﺪاره‪ /‬ﻏﺪاره‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ ُ ُ‬
‫ﻗﺪﻗﺪ‬ ‫ﻗﺪﻗﺪ‪ /‬ﻏﺪﻏﺪ‬
‫ﻏﺪﻏﻦ‬ ‫ﻗﺪﻏﻦ‪ /‬ﻏﺪﻏﻦ‪ /‬ﻏﺪﻗﻦ‬

‫‪ .١‬ﺻﻮرت »ﺳﻮک« در ﮔﺬﺷﺘﻪ رواج ﻓﺮاوان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧٨‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻗﺮاﻗﺮوت‬ ‫ﻗﺮاﻗﺮوت‪ /‬ﻗﺮاﻗﻮروت )ﻧﯿﺰ ﻧﮏ‪ .‬ﻗﺮهﻗﺮوت(‬
‫ﻗﺮﺗﯽ‬ ‫ﻗﺮﺗﯽ‪ /‬ﻏﺮﺗﯽ‬
‫ﻗﺮﺷﻤﺎل‬ ‫ﻗﺮﺷﻤﺎل‪ /‬ﻏﺮﺷﻤﺎل‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫ﻗ ُﺮق‬ ‫ﻗ ُﺮق‪ /‬ﻏ ُﺮق‬
‫ﻗﻮرﻣﻪ‬ ‫ﻗﺮﻣﻪ‪ /‬ﻏﺮﻣﻪ‪ /‬ﻗﻮرﻣﻪ‬
‫ﻗﺮوش‬ ‫ﻗﺮوش‪ /‬ﻏﺮوش‬
‫ﻗﺮهﻗﺮوت‬ ‫ﻗﺮهﻗﺮوت‪ /‬ﻗﺮهﻗﻮروت‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻗﺰﻗﺎن‬ ‫ﻗﺰﻗﺎن‪ /‬ﻗﺰﻏﺎن )دﯾﮓ ﺑﺰرگ(‬
‫)ﮔﻮﻧﻪهﺎی دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻗﺎزﻏﺎن‪ /‬ﻗﺎزﻗﺎن‪ ،‬ﻏﺰﻏﻦ‪ /‬ﻗﺰﻏﻦ(‬
‫ﻗﺸﻘﺮق‬ ‫ﻗﺸﻘﺮق‪ /‬ﻏﺸﻐﺮق‬
‫ﻗﺸﻼق‬ ‫ﻗﺸﻼق‪ /‬ﻗﺸﻼغ‬
‫)ﮔﻮﻧﻪهﺎی دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻗﯿﺸﻼق‪ /‬ﻗﯿﺸﻼغ(‬
‫ﻗﻔﺲ‬ ‫ﻗﻔﺲ‪ /‬ﻗﻔﺺ‬
‫ُُ‬ ‫ُُ ُ ُ‬
‫ﻗﻠﭗ‬ ‫ﻗﻠﭗ‪ /‬ﻏﻠﭗ‬
‫ُّ‬ ‫ُّ ُ ّ‬
‫ﻗﻠﮏ‬ ‫ﻗﻠﮏ‪ /‬ﻏﻠﮏ‬
‫ﻗﻠﻨﺒﻪ‬ ‫ﻗﻠﻨﺒﻪ‪ /‬ﻏﻠﻨﺒﻪ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻗﻠﯿﺎن‬ ‫ﻗﻠﯿﺎن ‪ /‬ﻏﻠﯿﺎن‬
‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬ ‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‪ /‬ﻏﻮرﺑﺎﻏﻪ‬
‫ﻗﻮرت‬ ‫ﻗﻮرت‪ /‬ﻏﻮرت‬
‫ﻗﻮز‬ ‫ﻗﻮز‪ /‬ﻏﻮز‬
‫ﻗﻮﻃﯽ‬ ‫ﻗﻮﻃﯽ‪ /‬ﻗﻮﺗﯽ‬
‫ِﻗﯿﻘﺎج‬ ‫ِﻗﯿﻘﺎج‪ِ /‬ﻏﯿﻘﺎج‬
‫ِﻗﯿﻤﺎق‬ ‫ِﻗﯿﻤﺎق‪ِ /‬ﻗﯿﻤﺎغ‬

‫‪٧٩‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬

‫ل‬
‫ﻻﺗﺎری‬ ‫ﻻﺗﺎری‪ /‬ﻻﻃﺎری‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻟﻖ‬ ‫ﻟﻖ‪ /‬ﻟﻎ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫ﻟﻖﻟﻖ‬ ‫ﻟﻖﻟﻖ‪ /‬ﻟﻎﻟﻎ‬
‫َ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫ﻟﻖوﻟﻮق‬ ‫ﻟﻖوﻟﻮق‪ /‬ﻟﻎوﻟﻮغ‬
‫ﻟﻘﻮه‬ ‫ﻟﻘﻮه‪ /‬ﻟﻐﻮه‬
‫ﻟﻮﻃﯽ‬ ‫ﻟﻮﻃﯽ‪ /‬ﻟﻮﺗﯽ‬

‫م‬
‫ﻣﻼط‬ ‫ﻣﻼت‪ /‬ﻣﻼط‬
‫ﻣﻠﻐﻤﻪ‬ ‫ﻣﻠﻐﻤﻪ‪ /‬ﻣﻠﻘﻤﻪ‬
‫ﻣﯿﻠﯿﺎرد‬ ‫ﻣﯿﻠﯿﺎرد‪ /‬ﻣﻠﯿﺎرد‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن‬ ‫ﻣﯿﻠﯿﻮن‪ /‬ﻣﻠﯿﻮن‬

‫ن‬
‫ﻧﺎﺳﻮر‬ ‫ﻧﺎﺳﻮر‪ /‬ﻧﺎﺻﻮر‬
‫ﻧﺴﻄﻮری‬ ‫ﻧﺴﻄﻮری‪ /‬ﻧﺴﺘﻮری‬
‫ﻧﻌﻨﺎ‪ /‬ﻧﻌﻨﺎع‬ ‫ﻧﻌﻨﺎ‪ /‬ﻧﻌﻨﺎع‬
‫ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ /‬ﻧﻔﻂ‬
‫ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‬ ‫ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‪ /‬ﻧﻔﻄﺎﻟﯿﻦ‬
‫ِﻧﻖ ِﻧﻖ‬ ‫ِﻧﻖ ِﻧﻖ‪ِ /‬ﻧﻎ ِﻧﻎ‬
‫و‬

‫‪٨٠‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ّ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ُُ‬ ‫ُُ‬ ‫ُُ‬
‫ورﻗﻠﻨﺒﯿﺪن‬ ‫ورﻏﻠﻨﺒﯿﺪن‪ /‬ورﻗﻠﻨﺒﯿﺪن‬
‫َوغ َوغ‬ ‫َوق َوق‪َ /‬وغ َوغ‬

‫ه‬
‫ﺣﻠﯿﻢ‬ ‫هﻠﯿﻢ‪ /‬ﺣﻠﯿﻢ‬
‫ﺣﻮﻟﻪ‬ ‫هﻮﻟﻪ‪ /‬ﺣﻮﻟﻪ‬
‫هﯿﺰ‬ ‫هﯿﺰ‪ /‬ﺣﯿﺰ‬

‫ی‬
‫ﯾﺎﺗﺎﻗﺎن‬ ‫ﯾﺎﺗﺎﻗﺎن‪ /‬ﯾﺎﻃﺎﻗﺎن‬
‫ﯾﺎﻟﻘﻮز‬ ‫ﯾﺎﻟﻘﻮز‪ /‬ﯾﺎﻟﻐﻮز‬
‫ﯾﻮرﻏﻪ‬ ‫ُﯾﺮﻗﻪ‪ُ /‬ﯾﺮﻏﻪ‪ /‬ﯾﻮرﻗﻪ‪ /‬ﯾﻮرﻏﻪ‬
‫ُﯾﻐﻮر‬ ‫ُﯾﻐﻮر‪ُ /‬ﯾﻘﻮر‬

‫‪٨١‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ّ َ‬
‫ﺧﺎص )اﻋﻼم( دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪاﻣﻼﯾﯽ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺎمهﺎی‬

‫ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﻣ ّ‬
‫ﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫آ‪ /‬ا‬
‫آﻏﺎﺟﺮی‬ ‫آﻏﺎﺟﺮی‪ /‬آﻗﺎﺟﺮی‬
‫آﻗﺎﺧﺎن‬ ‫آﻏﺎﺧﺎن‪ /‬آﻗﺎﺧﺎن‬
‫آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ /‬اﻓﺮﯾﻘﺎ‬ ‫آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ /‬اﻓﺮﯾﻘﺎ‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ /‬اﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ /‬اﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫آﻻداغ‬ ‫آﻻداغ‪ /‬آﻻداق‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫اﺗﺮار‬ ‫اﺗﺮار‪ /‬اﻃﺮار‬
‫اﺗﺮﯾﺶ‬ ‫اﺗﺮﯾﺶ‪ /‬اﻃﺮﯾﺶ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‪ /‬اﺳﻼﻣﺒﻮل‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺘﺨﺮ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮ‪ /‬اﺳﻄﺨﺮ‪ /‬اﺻﻄﺨﺮ‬
‫‪٣‬‬
‫اﺳﺘﻬﺒﺎﻧﺎت‬ ‫اﺳﺘﻬﺒﺎﻧﺎت‪ /٢‬اﺳﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‪ /‬اﺻﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‬
‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‬ ‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ /‬اﯾﻄﺎﻟﯿﺎ‬
‫اﯾﺬه‬ ‫اﯾﺬه‪ /‬اﯾﺰه‬

‫ب‬
‫ّ‬
‫ﺑﺎﺗﻮم )ﻧﺎم ﺷﻬﺮی در ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺗﻠﻔﻆ اﻣﺮوزی‪ :‬ﺑﺎﺗﻮﻣﯽ(‬ ‫ﺑﺎﺗﻮم‪ /‬ﺑﺎﻃﻮم‬
‫ﺑﻮزرﺟﻤﻬﺮ‪ /‬ﺑﻮذرﺟﻤﻬﺮ)ی(‬ ‫ﺑﻮذرﺟﻤﻬﺮ‪ /‬ﺑﻮزرﺟﻤﻬﺮ)ی(‬

‫‪ .١‬در ﻣﺘﻮن ﮐﻬﻦ اﻣﻼی »اﺻﻄﺨﺮ« ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢‬وزارت ﮐﺸﻮر‪ ،‬در ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﮐﺸﻮری‪» ،‬اﺳﺘﻬﺒﺎن« را ﺑﻪﺟﺎی »اﺳﺘﻬﺒﺎﻧﺎت« ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬در ﻣﺘﻮن ﮐﻬﻦ ﺻﻮرت »اﺻﻄﻬﺒﺎﻧﺎت« ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨٢‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﻣ ّ‬
‫ﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫پ‬
‫ﭘﺘﺮ ﮐﺒﯿﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﭘﻄﺮ ﮐﺒﯿﺮ‬
‫ﭘﺘﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪ِ /‬‬
‫ِ‬

‫ت‬
‫ﺗﺎب‬ ‫ﺗﺎب‪ /‬ﻃﺎب‬
‫)ﻧﺎم رودی ﮐﻪ از ﮐﻬﮕﯿﻠﻮﯾﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪(.‬‬
‫ﻃﺎرم‬ ‫ﺗﺎرم‪ /‬ﻃﺎرم‬
‫ﺗﺎﻟﺶ‪ /‬ﻃﺎﻟﺶ‬ ‫ﺗﺎﻟﺶ‪ /‬ﻃﺎﻟﺶ‬
‫ﺗﺎﯾﺒﺎد‬ ‫ﺗﺎﯾﺒﺎد‪ /‬ﻃﺎﯾﺒﺎد‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺗ َﺒﺮک‬ ‫ﺗ َﺒﺮک‪ /‬ﻃ َﺒﺮک‬
‫ﺗﭙﻮر‬ ‫ﺗﭙﻮر‪ /‬ﻃﭙﻮر‬
‫ﺗﺨﺎر‪ /‬ﻃﺨﺎر‬ ‫ﺗﺨﺎر‪ /‬ﻃﺨﺎر‬
‫ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن‪ /‬ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن‪ /‬ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﻃﺮاﺑﻠﺲ‬ ‫ﺗﺮاﺑﻠﺲ‪ /‬ﻃﺮاﺑﻠﺲ‬
‫ﺗﺮﺷﯿﺰ‬ ‫ﺗﺮﺷﯿﺰ‪ /‬ﻃﺮﺷﯿﺰ‬
‫ﻃﺮﻗﺒﻪ‬ ‫ﺗﺮﻗﺒﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗﺒﻪ‬
‫ﺗﺴﻮج‪ /‬ﻃﺴﻮج‬ ‫ﺗﺴﻮج‪ /‬ﻃﺴﻮج‬
‫‪١‬‬
‫ﺗﻮاﻟﺶ‪ /‬ﻃﻮاﻟﺶ‬ ‫ﺗﻮاﻟﺶ‪ /‬ﻃﻮاﻟﺶ‬
‫ﺗﻮس‪ /‬ﻃﻮس )ﻧﺎم ﺷﻬﺮ و ﻧﺎم ﺷﺨﺺ(‬ ‫ﺗﻮس‪ /‬ﻃﻮس‬
‫ﻃﻮﺳﯽ )ﻟﻘﺐ ﯾﺎ رﻧﮓ(‬ ‫ﺗﻮﺳﯽ‪ /‬ﻃﻮﺳﯽ‬
‫ﺗﻬﺮان‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ /‬ﻃﻬﺮان‬

‫‪ .١‬اﻧﺘﺨﺎب وزارت ﮐﺸﻮر‬

‫‪٨٣‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﻣ ّ‬
‫ﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ‪ /‬ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ‬ ‫ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ‪ /‬ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ‬
‫ﺗﻬﻤﻮرث‪ /‬ﻃﻬﻤﻮرث‬ ‫ﺗﻬﻤﻮرث‪ /‬ﻃﻬﻤﻮرث‬
‫ﺗﯿﺴﻔﻮن‬ ‫ﺗﯿﺴﻔﻮن‪ /‬ﻃﯿﺴﻔﻮن‬

‫ج‬
‫ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‬ ‫ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‪ /‬ﺟﺎﺑﻠﺼﺎ‬

‫خ‬
‫ﺧﺘﺎ‬ ‫ﺧﺘﺎ‪ /‬ﺧﻄﺎ‬
‫ﺧﻮاف‬ ‫ﺧﻮاف‪ /‬ﺧﺎف‬

‫ز‬
‫زﻧﻮن‬ ‫زﻧﻮن‪ /‬ذﻧﻦ‬

‫س‬
‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ‬ ‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ‪ /‬ﺳﺎوﺟﺒﻼق‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﺮﭘﻞذهﺎب ‪ /‬ﺳﺮﭘﻞزهﺎب‬ ‫ﺳﺮﭘﻞزهﺎب‪ /‬ﺳﺮﭘﻞذهﺎب‬
‫ُﺳﻐﺪ‬ ‫ُﺳﻐﺪ‪ُ /‬ﺻﻐﺪ‬
‫ﺳﻘﻼب‪ /‬ﺻﻘﻼب‬ ‫ﺳﻘﻼب‪ /‬ﺻﻘﻼب‬
‫ﺳﻦﭘﺘﺮزﺑﻮرگ‬ ‫ﺳﻦﭘﺘﺮزﺑﻮرگ‪ /‬ﺳﻦﭘﻄﺮزﺑﻮرگ‬

‫ش‬
‫ﺷﺒﻮرﻏﺎن‬ ‫ﺷﺒﻮرﻏﺎن‪ /‬ﺷﺒﻮرﻗﺎن‬

‫‪ .١‬اﻧﺘﺨﺎب وزارت ﮐﺸﻮر‬

‫‪٨۴‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﻣ ّ‬
‫ﺮﺟﺢ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن‬ ‫ﺻﻮرتهﺎی اﻣﻼﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ص‬
‫ﺻﻐﺮی‪ /‬ﺻﻐﺮا‬ ‫ﺻﻐﺮی‪ /‬ﺻﻐﺮا‬

‫ع‬
‫ﻋﯿﺴﻮ‬ ‫ﻋﯿﺴﻮ‪ /‬ﻋﯿﺼﻮ‬

‫ق‬
‫ﻗﺒﺎد‬ ‫ﻗﺒﺎد‪ /‬ﻏﺒﺎد‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫ﻗﺮﻟﻖ‬ ‫ﻗﺮﻟﻎ‪ /‬ﻗﺮﻟﻖ‬
‫ﻗﺮهآﻏﺎج‬ ‫ﻗﺮهآﻏﺎج‪ /‬ﻗﺮهآﻗﺎج‬

‫ک‬
‫ﮐﺒﺮی‪ /‬ﮐﺒﺮا‬ ‫ﮐﺒﺮی‪ /‬ﮐﺒﺮا‬
‫ﮐﺮوﻧﺎ‬ ‫ﮐﻮروﻧﺎ‪ /‬ﮐﻮرﻧﺎ‪ /‬ﮐﺮوﻧﺎ‬
‫ﮐﻮوﯾﺪ‬ ‫ﮐﻮوﯾﺪ‪ /‬ﮐﻮﯾﺪ‬
‫ﮐﯿﻘﺒﺎد‬ ‫ﮐﯿﻘﺒﺎد‪ /‬ﮐﯿﻐﺒﺎد‬

‫ل‬
‫ﻟﻮت‬ ‫ﻟﻮت‪ /‬ﻟﻮط )ﮐﻮﯾﺮ(‬
‫ﻟﻮط‬ ‫ﻟﻮت‪ /‬ﻟﻮط )ﻗﻮم(‬

‫‪٨۵‬‬
 ‫ﻧﻤﺎﯾﻪ‬
‫ﺑﺎی زﯾﻨﺖ ‪٣٩ ،٣٨‬‬
‫ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ ‪۶٩ ،۴٧ ،٢٨ ،٢٧ ،٢٢‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزی ‪۴١‬‬
‫ﺑﺴﯿﻂ ‪٣٩‬‬
‫ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ ‪۶۵ ،۶٠‬‬
‫ُﺑﻦ )ﻓﻌﻞ( ‪۶٢‬‬
‫ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ‪٧١-۵٨ ،۴٠ ،٣٧-٣۵ ،٢٣‬‬
‫ﺑﯿﻨﺎوﻧﺪ ‪۶٣ ،۶١‬‬
‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ‪۶۶ ،۶۴ ،۶٢ ،۵٩ ،۵٨ ،٣۴ ،١٨‬‬
‫ﭘﺴﻮﻧﺪواره ‪۶٠ ،٣۶‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ‪۶٢ ،۶١ ،٣٩ ،٣٧ ،٣۶ ،٣۴ ،١٨‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮﻧﺪواره ‪۶١ ،٣٧ ،٣۶‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ‪،۶٧ ،۶۵-۵٨ ،۴٠ ،٣٨ ،٣٧ ،٣۴ ،٢٣‬‬
‫‪۶٨‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ‪۵٨ ،١٨ ،١١‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪﭘﺬﯾﺮ ‪٢۶‬‬
‫‪٨۶‬‬
‫آواﻧﻮﯾﺴﯽ ‪١٢‬‬
‫اداری ‪۶٢‬‬
‫ادﻏﺎم ‪۶١‬‬
‫اﺳﻢ ﻣﺼﺪر ‪۶٨‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ‪ /‬ﺣﺎﻟﺖ اﺿﺎﻓﻪ ‪۵۵ ،۵١ ،۴٩-۴٧‬‬
‫اﻋﺪاد‪ /‬ﻋﺪد ‪۶۶ ،۶۵ ،۵٩‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ واﺟﯽ ‪۶١‬‬
‫اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺸﻮﻧﺪی ‪۶٣‬‬
‫اﻟﻔﺒﺎ ‪) ٢٩ ،٢٨‬ﻧﯿﺰ ﻧﮏ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺛﺎﻧﻮی(‬
‫اﻟﻒ ﮐﻮﺗﺎه‪ /‬ﻣﻘﺼﻮره ‪۵۵ ،۴٨ ،۴۶ ،۴۵ ،۴٣‬‬
‫اﻣﻼء ‪،۶٢ ،۵٧ ،۵۵ ،٣۴ ،٢٧ ،٢۶ ،٢٢ ،١٢-١٠‬‬
‫‪٨٢ ،٧٢‬‬
‫اﻣﻼی ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪای‪ /‬ﺛﺒﺘﯽ ‪۵٧‬‬
‫ﺑﺎی اﻟﺘﺰام ‪٣٨‬‬
‫ﺑﺎی ﺗﺄﮐﯿﺪ ‪٣٩ ،٣٨‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺣﺮف‪ /‬ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ‪٧٠ ،۶٩ ،٣٩ ،٣٨‬‬ ‫ﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ‪٢۶‬‬

‫ﺣﺮف‪ /‬ﺣﺮوف رﺑﻂ ‪٧١-۶٩ ،٣۴‬‬ ‫ﺗﺎء ﺗﺄﻧﯿﺚ ‪۵۶‬‬
‫ّ‬
‫ﺣﺮف‪ /‬ﺣﺮوف ﻣﺘﺼﻞ ‪۴١ ،٢۶‬‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ‪۴٠ ،٣۵‬‬
‫ﺣﺮف‪ /‬ﺣﺮوف ﻣﻨﻔﺼﻞ ‪۶۶ ،٢۶ ،٢٣‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪،۴٠ ،٣٨ ،٣٧ ،٣۵ ،٣۴ ،٢٧ ،٢٣ ،١٨‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ‪۵٧ ،۵۶ ،٢۶‬‬ ‫‪٧۶ ،۶٧ ،۶۶ ،۶۴-۵٧ ،۵۴‬‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮﯾﺴﯽ ‪۴٩ ،١٢‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺗﺒﺎﻋﯽ ‪۶٢‬‬
‫دﺧﯿﻞ ‪۶۴ ،۵٠‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐﺳﺎزی ‪۶٠‬‬
‫دﺷﻮارﺧﻮان ‪۵٩‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻄﻔﯽ ‪۶٣‬‬
‫رﺳﻢاﻟﺨﻂ ‪،۵۵ ،۵۴ ،٣۶ ،٢٠ ،١٩ ،١٨ ،١٧‬‬ ‫ﺗﺸﺪﯾﺪ ‪۵٧ ،۵۶ ،٣٣ ،٢٧‬‬
‫‪۶٢-۵٩‬‬ ‫ﺗﮏهﺠﺎﯾﯽ ‪۶٠ ،١٢‬‬
‫ﺳﺠﺎوﻧﺪی ‪١٢‬‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ‪۵٧ ،۵۶ ،٣٣ ،٢٧‬‬
‫ﺷﻌﺮ ‪۴۴ ،١٢‬‬ ‫ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ‪۶١‬‬
‫ﺻﺎﻣﺖ ‪۴٧-۴٢ ،٣٩‬‬ ‫ﺟﺪا ‪۵٩ ،۴٠‬‬
‫ﺻﻔﺖ ‪۶٨ ،۶٧ ،۵۶ ،٣٨‬‬ ‫ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ ‪۵٨ ،۴٠ ،٢٢ ،١٨ ،١١‬‬
‫ﺻﻨﻔﯽ ‪۶٢‬‬ ‫ﺟﺰء ﻏﯿﺮهﻤﮑﺮد ‪۶٧‬‬
‫ﺿﻤﯿﺮ‪ /‬ﺿﻤﺎﯾﺮ ‪۴۵ ،۴۴‬‬ ‫ﭼﻨﺪاﻣﻼﯾﯽ ‪٨٢ ،٧٣ ،٧٢‬‬
‫ﻋﺪدﻧﻮﯾﺴﯽ ‪۶۵‬‬ ‫ﭼﻨﺪهﺠﺎﯾﯽ ‪۶٠‬‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ‪-۵۴ ،۴٩ ،۴٨ ،۴٢ ،٣٨ ،٢٩ ،٢٧ ،٢١‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺼﺪر ‪۶٨‬‬
‫‪۶۴ ،۵٧‬‬ ‫ﺣﺮف آﻏﺎزی ‪۵٨‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ‪،۶٩ ،۵٨ ،٣٨-٣۵ ،٢٣ ،٢٢ ،١٨‬‬ ‫ﺣﺮف ﭘﯿﻮﻧﺪ ‪٧٠‬‬
‫‪٧٠‬‬ ‫ﺣﺮف ّ‬
‫ﺟﺮ ‪٣٨‬‬
‫ﻓﻌﻞ‪ /‬اﻓﻌﺎل ﮔﺮوهﯽ ‪۶٨ ،٣٨‬‬ ‫ﺣﺮف ﻧﺪا ‪٣۴‬‬

‫‪٨٧‬‬
 ‫ّ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺛﺎﻧﻮی ‪٣٣ ،٢٨ ،٢٧‬‬
‫ﻧﻮن ﻧﻔﯽ و ﻧﻬﯽ ‪٣٩ ،٣٨‬‬
‫ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ‪۶٧ ،۶٢‬‬
‫ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ‪٧١-۵٨ ،۴٠-٣۴ ،٢٣‬‬
‫واژﮔﺎﻧﯽ)ﺷﺪه( ‪۶٢ ،۶٠ ،٣٨ ،٣۵‬‬
‫واو ‪۶۵ ،۶٣ ،۵٧ ،٣٢ ،٢۵‬‬
‫هﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ‪٢٧ ،١٢‬‬
‫هﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ‪،۴٣ ،۴١ ،٣٧ ،٣٣ ،٢۶ ،١٢‬‬
‫‪۶۶ ،۶١ ،۵٩ ،۵۶ ،۵۴ ،۴٧ ،۴۶‬‬
‫هﺎی ﻣﻠﻔﻮظ ‪۶١ ،۵٩ ،۴٧ ،۴۶ ،۴١‬‬
‫هﺠﺎ )ﻣﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ( ‪۵٧ ،۵۶‬‬
‫هﻤﺰه ‪۵۶ ،۵٣-۴۵ ،۴٣ ،۴٢ ،٢٩ ،٢۴‬‬
‫هﻤﮑﺮد ‪۶٧‬‬
‫هﻢﻧﮕﺎﺷﺖ ‪٧٢ ،۵٧ ،٢۶‬‬
‫ﯾﺎی ﺳﺎﮐﻦ ‪۴١‬‬
‫ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه ‪۴٧ ،٣٣ ،٢٧‬‬
‫ﯾﺎی ﻣﺼﺪری ‪۵١ ،۴۶‬‬
‫ﯾﺎی ﻧﺴﺒﺖ ‪۵۵ ،۵١ ،۴۶ ،١٢‬‬
‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه ‪۵١ ،۴۶‬‬
‫ﯾﺎی وﺣﺪت ‪۵۵ ،۵١‬‬
‫ﻓﻌﻞ »ﺑﻮدن« ‪۶٧ ،۴٢‬‬
‫ﻗﺮآن‪ /‬ﻗﺮآﻧﯽ ‪۵۵ ،۵۴ ،۵٢ ،٢۴ ،٢١‬‬
‫ﻗﯿﺪ ‪٧٠ ،٣٨‬‬
‫ﮐﺎهﺶ واﺟﯽ ‪۶١‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺖ ‪٧٣ ،۵٢ ،۵١ ،٨‬‬
‫ﮐﺮﺳﯽ )ا‪ /‬و‪ /‬ی‪ /‬دﻧﺪاﻧﻪ( ‪-۴٩ ،۴۶ ،۴۵ ،۴٣‬‬
‫‪۵۶ ،۵٣‬‬
‫ﮐﺴﺮه‪ /‬ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ ‪،۶٧ ،۶٢ ،۴٩-۴٧ ،٣٧ ،٣٣‬‬
‫‪۶٩‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز ‪٧٠‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﺮﺧﻢ ‪۶٧‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﺸﺘﻖ‪ /‬ﻣﺸﺘﻘﺎت ‪٧٨ ،٧۵ ،۶٨ ،۵٩ ،۵٨ ،٣٩‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﺼﺪر )ﻣﺮﮐﺐ‪ /‬ﮔﺮوهﯽ( ‪۶٨ ،۶٧ ،٣٨‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺼﻮت )ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ( ‪،۴٢ ،٢٧-٢۴‬‬
‫‪۵١ ،۵٠ ،۴٩‬‬
‫ﻣﻘﻠﻮب ‪۶٧‬‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ‪۶۶ ،۵١ ،۴٧ -۴٢ ،٣٩‬‬
‫ﻣﯿﻢ ﻧﻬﯽ ‪٣٩ ،٣٨‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاری ‪١٢‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﺻﻠﯽ ‪٢٩ ،٢٨-٢۶‬‬
‫‪٨٨‬‬