1

Oświadczam, że praca jest mojego autorstwa i nie narusza praw autorskich w rozumieniu
Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2019
r., poz. 1231) oraz dóbr osobistych chronionych prawem cywilnym.
Robert Sanetra

Robert Sanetra
64113

Po co nam teatrzyk w domu i pacynki ze skarpetek? Rola zabaw teatralnych w rozwoju

emocjonalnym dziecka.

Dzieciństwo to czas, który często wspominamy z rozrzewnieniem z perspektywy

dorosłego. Obfituje w wiele wspomnień związanych z podwórkowymi przygodami,
przyjaźniami czy pierwszymi pocałunkami. Wtedy także poznajemy mnóstwo gier
planszowych i zabaw powszechnie znanych w naszej kulturze (np. gra w klasy, w gumę, w
zbijaka). Jednym z rodzajów takich zabaw są spontanicznie organizowane przez dzieci
zabawy teatralne, do których z pewnością można zaliczyć teatrzyk ze skarpetek odgrywany za
parawanem skonstruowanym z koca, czy nawet zwyczajne zabawy maskotkami lub lalkami,
które w swej istocie również zawierają element teatralny – polegają na odgrywaniu
określonych ról i tworzeniu improwizowanych dialogów. Początkowo zabawy teatralne dzieci
uprawiają w formie spontanicznych i niewinnych aktywności polegających na np.
przygotowaniu dla rodziców pacynkowego spektaklu w sobotnie popołudnie. W późniejszych
okresach rozwojowych uczęszczają na wszelkiego rodzaju kółka teatralne, zajęcia aktorskie
czy intensywne obozy wieńczone wystawieniem spektaklu teatralnego. Te z początku
niewinne zabawy stanowią potężny środek służący w rozwijaniu kompetencji społecznych i
emocjonalnych kluczowych w późniejszym dorosłym funkcjonowaniu człowieka. Stanowią
także zalążek szerokiej gamy oddziaływań edukacyjnych stosowanych przez wielu
nauczycieli.

Dobrym przykładem oddziaływania, który poprzez środki teatralne ma rozwijać

osobowość i kreatywność dziecka może być projekt „Za progiem – wyprawy odkrywców”
zrealizowany przez Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie w ramach programu
operacyjnego „Wiedza Edukacja Rozwój 2014- 2020” (B. Lewartowicz, 2020). Jednym z
elementów projektu były „Dni Edukacji”, podczas których zorganizowano warsztaty teatralne
 2

dla dzieci w wieku 6 – 10 lat. z nich jest np. zadanie „jesteś kartką papieru”. Projekt był także
przedmiotem badania, któremu poddano jego uczestników – 288 dzieci. Lewartowicz (2020)
zastosowała metodę obserwacji uczestniczącej podczas warsztatów, w trakcie których dzieci
brały udział w wielu popularnych zabawach teatralnych. Jednym z nich było ćwiczenie „jesteś
kartką papieru”, które polegało na tym, że prowadzący zajęcia trzymał w dłoni kartkę papieru
oraz przedstawiał nią jakiś ruch (może poruszać nią w różne strony czy zginać na różne
sposoby). Zadaniem dzieci było odwzorowywanie swoim ciałem ruchu tej kartki. Ćwiczenie
można przeprowadzać w różnych formach. Można zaproponować dzieciom aby teraz po kolei
wychodziły przed grupę i kontrolowały ruch innych poprzez manipulowanie kartką. To
ćwiczenie miało na celu rozwój świadomości ciała – jego istotą była interpretacja ruchu kartki
oraz przełożenie go na ruch swoim ciałem. Innym przykładem takiego ćwiczenia z
warsztatów może być przybieranie określonych póz przez dzieci. Prowadzący podawał hasła,
np. koza, krzesło, koń, mysz, kot, a zadaniem dzieci w bardzo krótkim czasie było przybranie
pozy ilustrującej te słowa. Zadanie odbywało się w bardzo szybkim tempie, przez co dzieci
nie miały czasu na przemyślenie swoich propozycji. Przeprowadzenie tego zadania w tak
bardzo dynamicznej formie miało na celu przełamanie nieśmiałość i autocenzury – uczestnicy
w tym ćwiczeniu nie mieli czasu na zastanowienie się nad tym czy ich propozycje są ciekawe,
oryginalne czy nie. Działali impulsywnie, co z jednej strony mogło stać się przyczynkiem do
wielu komicznych sytuacji, z drugiej były pozbawione możliwości oceny lub hamującej
autokrytyki. Ostatnim przykładem ćwiczenia teatralnego może być zadanie zespołowe
polegające na stworzeniu przez dzieci określonych maszyn. Dzieci dobierały się w grupy
kilkuosobowe i miały przygotować ze swoich ciał np. pralkę, mikrofalówkę, telewizor lub
inny sprzęt. Ćwiczenie rozwijało świadomość ciała, a także umiejętność pracy w grupie. W
tego rodzaju zadaniu nieuniknioną była także konfrontacja z pomysłami innych dzieci. Dzieci
stały przed koniecznością zaakceptowania niektórych pomysłów i eliminacji innych. Mogło to
tworzyć sytuacje konfliktowe, które same w sobie z pewnością były również rozwojowe.
Dzieci mogły się skonfrontować się z faktem, że nie zawsze ich pomysły zostaną przyjęte
przez resztę grupy. Jak się okazało, warsztaty wzbudziły ogromne zaangażowanie dzieci.
Ćwiczenia wywołały mnóstwo pozytywnych emocji, o czym świadczy fakt, że wielu
uczestników kilkakrotnie zgłaszało się do tego samego zadania.

Niniejszy projekt stanowi świetne źródło pomysłów na dziecięce zabawy. Prawdziwy

obraz nauki w szkole znacząco odbiega jednak od obrazów dzieci udających zwierzęta czy
prezentujących swoimi ciałami mechanizm działania pralki. Ktoś mógłby nawet pokusić się o
 3

stwierdzenie, że tego rodzaju zajęcia urągają powadze placówki edukacyjnej. Te z pozoru

błahe i niekiedy absurdalne zabawy stanowią potężne narzędzie w służbie rozwoju
emocjonalnego dziecka. Sama liczba kompetencji, które kształtuje aktywność teatralna jest
niezliczona i zajęłaby prawdopodobnie całą objętość niniejszego eseju. Wiele z nich zebrał
Kojs (1999) na podstawie badania pilotażowego przeprowadzonego wśród osiemdziesięciu
nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w kilku szkołach podstawowych w Jastrzębiu Zdroju,
Mysłowicach, Żorach i Rycerce Dolnej. Kojs pytał nauczycieli o ich opinie oraz
doświadczenia związane z edukacją teatralną dostarczaną dzieciom z ich klas. Nauczyciele
zauważali ich pozytywny wpływ na rozwój dzieci, a także wymieniali wiele kompetencji,
które kształcą. Należą do nich m.in. wzbogacanie słownictwa, umiejętność pracy w grupie,
poprawa śmiałości, rozwój empatii, nabywanie zdolności do radzenia sobie w sytuacjach
trudnych, poprawa samooceny, rozwój wyobraźni i kreatywności. Podawali szereg celów,
które mogliby zrealizować za pomocą działań teatralnych. Wśród pomysłów padało m.in.
powiązanie treści utworów literackich z określonymi inscenizacjami dostarczającymi
dzieciom wielu przeżyć, a także żywego materiału stanowiącego punkt wyjścia do ich własnej
interpretacji literatury. Entuzjazm nauczycieli co do tej formy zajęć podzielali także
uczniowie. W badaniu Kojsa aż 83% uczniów z klas I – III wyraziło chęć uczestnictwa w
zajęciach teatralnych, co obok badań Lewartowicz (2020) może stanowić argument za
potrzebą uczestniczenia dzieci w tego rodzaju zajęciach.

W obliczu tak dużego zaangażowania i entuzjazmu okazywanego przez obie strony

procesu edukacyjnego – dzieci i nauczycieli nasuwa się pytanie „Jak zatem można
wykorzystać teatr w szkole?”. Z pewnością na to pytanie odpowie drama. Drama to metoda
edukacyjna wykorzystująca naturalną ekspresję aktorską dziecka (Szymik, 2010). W swej
istocie przypomina zabawę, w której dzieci wcielają się w określone role, które odgrywają i
tworzą różne sytuacje (np. zabawa w rodzinie – dzieci wchodzą w role mamy, taty i dziecka).
W odróżnieniu od spontanicznych zabaw dziecięcych przybiera bardziej ustrukturalizowaną
formę podzieloną na kilka etapów: wprowadzenie przez prowadzącego (opowiadanie o
sytuacji, postaciach i świecie, który stworzą uczestnicy), przygotowanie uczestników do
wejścia w role, odegranie improwizowanej sytuacji (na wzór wspomnianej dziecięcej
zabawy), omówienie.

Drama jako metoda może stanowić znakomite wzbogacenie, a nawet istotę np. lekcji
języka polskiego. Jej elementy świetnie się sprawdzą jako narzędzie do analizy
psychologicznej postaci z lektur szkolnych. Może także wspomóc lekcje historii, na której
 4

dzieci będą odgrywać kluczowe dla danej epoki wydarzenia historyczne. Nic nie stanowi
przeszkody dla przeprowadzenia lekcji przyrody tą metodą. Przykładowo dzieci mogą
odegrać scenkę fotosyntezy, gdzie jedno dziecko jest kwiatkiem, drugie cząsteczką tlenu, a
trzecie cząsteczką dwutlenku węgla. W odróżnieniu od klasycznej lekcji, w której dziecko
siedzi w ławce i notuje to, co nauczyciel wykłada, drama angażuje wszystkie zmysły, sprawia,
że dziecko doświadcza poruszanego tematu całym sobą. W jego pamięci nie pozostają jedynie
notatki zapisane w zeszycie, ale sytuacje sceniczne, obrazy, a także emocje wynikające z
interakcji z innymi uczestnikami dramy. Skuteczność dramy jako metody edukacyjnej została
wielokrotnie potwierdzona badaniami empirycznymi. Oprócz jej pożytecznego wpływu na
proces edukacyjny dziecka zawdzięcza się jej także rozwój inteligencji emocjonalnej,
kompetencji porozumiewania się w języku ojczystym, kompetencji międzykulturowych,
społecznych, interpersonalnych, umiejętności uczenia się i wielu innych.

Drama jako metoda edukacyjna jest dość dobrze znana wśród pracowników oświaty. Z
pewnością większość nauczycieli zapytana o to czy kiedyś spotkała się z tą metodą,
odpowiedziałaby twierdząco. Jej skuteczność została empirycznie dowiedziona wieloma
badaniami (Drama Improves Lisbon Key Competences in Education, 2010; Gałązka, 2011,
2019; Szymik, Gogolin, 2019), a wszelkie inne formy aktywności teatralnej spotykają się z
entuzjastycznymi reakcjami wśród pedagogów i dzieci. Próżno jednak szukać wszelkich form
teatralnych jako elementów powszechnej edukacji w szkołach państwowych. Oczywiście,
wachlarz wszelkiego rodzaju kółek teatralnych prowadzonych w szkołach czy domach
kultury oraz prywatnych zajęć aktorskich jest współcześnie dość duży. Stanowi on jednak
nadal dodatek do obowiązkowej edukacji. W ostatnich latach coraz większy rozgłos w
publicznej debacie na temat polskiego systemu edukacji zdobywają poglądy postulujące jego
reformę. Coraz częściej akcentuję się, że polska szkoła jest zbyt mocno skupiona na ocenianiu
i przekazywaniu uczniom abstrakcyjnej i niepraktycznej wiedzy. Zapomina natomiast o
rozwoju emocjonalnym i kompetencjach miękkich. Zajęcia teatralne czy drama wydają się
świetną odpowiedzią. Potrzeba ich włączenia w system edukacji jest współcześnie wyjątkowo
nagląca. Gasnąca powoli epidemia wirusa SARS-CoV-2, w wyniku której koniecznością stało
się wdrożenie zdalnego nauczania prawdopodobnie znacząco zahamowało rozwój
emocjonalny i społeczny dzieci, co pewnie niedługo pokażą liczne badania. Może zamiast
skupiać się doganianiu zaległego materiału szkolnego warto byłoby się skupić na odnowieniu
zgaszonych relacji rówieśniczych? Zajęcia teatralne mogłyby być świetnym środkiem w
służbie realizacji tego celu.
 5

Bibliografia:

Gałązka, A. (2011), Drama kreatywna a inteligencja emocjonalna. Przykład wykorzystania

wybranego modelu badań empirycznych, Chowanna, 2011(1).
Gałązka, A. (2019), Drama w rozwijaniu kompetencji społecznych i emocjonalnych dzieci w
wieku szkolnym, Chowanna, 2019(tom jubileuszowy), 145-155. DOI:
10.31261/CHOWANNA.2019.S.08.
Jagiełło-Rusiłowski, A. (2010). Wyniki. W: Jagiełło-Rusiłowski, A. (red.), Kto rzuca kostką?
Raport strategiczny projektu DICE i rekomendacje dotyczące zastosowań teatru i dramy w
edukacji do kompetencji kluczowych (s. 34-100). Sopot: Fundacja Rozwoju Uniwersytetu
Gdańskiego.
Kojs, R., (1999), Zabawowy teatr dziecięcy w rozwijaniu wyobraźni dziecka, Chowanna, 1-
1999(2), 78-85.
Lewartowicz U., (2020), Zabawa w teatr jako forma rozwijania dziecięcej kreatywności,
Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 2020(1), 39-40, 43-46. DOI:
10.5604/01.3001.0013.7921
Szymik, E., (2010), Drama w edukacji wczesnoszkolnej (na przykładzie tekstów dla dzieci),
Dziecko – język – tekst, 2010(1), 380.
Szymik, E., Gogolin, O. (2019), Rola dramy w rozwijaniu kompetencji komunikacyjnych
uczniów edukacji wczesnoszkolnej, Konteksty Pedagogiczne, 2019(1), 127-144. DOI:
10.19265/KP.2019.112121