Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΤΟΥ ERDOGAN ΑΠΟ ΤΟ Α ΕΩΣ … (3)

Από κρατούμενος του Κεμαλικού καθεστώτος, 57ος Πρωθυπουργός της Τουρκικής Δημοκρατίας
Η ένταξή του στο κόμμα του Ερμπακάν και η πρόταξη θρησκευτικού-εθνικιστικού, διακυβέυματος αλλά
και η επικοινωνιακή του δυνατότητα, έφεραν τον Ταγίπ Ερντογάν από τις άθλιες γειτονιές της
Κωνσταντινούπολης στο Δημαρχείο της Πόλης.

Εκεί καλλιέργησε προφίλ εκσυγχρονιστή και προοδευτικού πολιτικού με Ευρωπαϊκό προσανατολισμό.

Έλαβε μέτρα και έκανε παροχές (ναι! Στην Τουρκία οι Δήμοι έχουν εξουσίες), με συνέπεια την αποδοχή
του, όχι μόνον από τον τουρκικό λαό, αλλά και από τις Δυτικές κυβερνήσεις, οι οποίες διέκριναν –τότε-,
στο πρόσωπό του έναν σύγχρονο, δημοκρατικό και φιλοδυτικό πολιτικό.

Η γνωριμία του με τον Ismail Gem και τον Ahmed Davudoglou του προσέδωσαν κύρος και –κατά την
κρίση του γράφοντος, ο δεύτερος-, καθοδήγηση πολιτικής υψηλών στόχων. Το νέο-οθωμανικό πρόταγμα,
αποκύημα της θεωρητικής κατάρτισης του Νταβούτογλου (βλ. Α. Νταβούτογλου «το Στρατηγικό
βάθος»). Από την άλλη πλευρά, η ανάπτυξη ισχυρής σχέσης με τον Fetulah Gyulen, ισχυροποίησε την
εμβέλεια της εικόνας του στον θρησκευόμενο Τούρκο πολίτη, δίνοντάς την ευχέρεια να δημιουργήσει
μία συμπαγή και πλειοψηφική εκλογική βάση.

Εργαζόμενος ο συντάκτης του παρόντος στο Ιράκ, μετά την επέμβαση ανατροπής του τυραννικού
καθεστώτος Sadam Husein είχε την ευκαιρία να παρατηρήσει την πολιτική δραστηριότητα του
Νταβούτογλου, ο οποίος επισκεπτόταν, πολύ συχνά, Βαγδάτη και Ερμπίλ (την έδρα της Κουρδικής
Περιφερειακής Κυβερνήσεως του Βορείου Ιράκ), πετυχαίνοντας αφ’ ενός, την άμβλυνση των αντιθέσεων
με το Κουρδικό στοιχείο της χώρας (τουρκικές επιχειρήσεις ανέλαβαν, κυρίως στον κατασκευαστικό
τομέα πληθώρα δημοσίων ή μη έργων στο Αυτόνομο Κουρδιστάν) και αφ’ ετέρου, την ισχυροποίηση της
Τουρκικής παρουσίας στην Μέση Ανατολή. Ας συγκρατηθεί, εδώ, ότι η Τουρκία με Πρόεδρο τον
Erdogan αρνήθηκε την διέλευση των Coalition, των Δυνάμεων, δηλαδή, του Συνασπισμού κρατών οι
οποίες πραγματοποίησαν την επέμβαση καθώς και την χρήση βάσεων του ΝΑΤΟ που βρισκόταν σε
Τουρκικό έδαφος. Αυτό, άλλωστε ήταν και το σημείο, το οποίο συνέβαλε τα μέγιστα ώστε να
αναδειχθούν οι Κούρδοι της περιοχής ως συνεπής και αξιόπιστος συνομιλητής της Δύσης.

Οι συχνότατες επισκέψεις του Νταβούτογλου, αρχικά ως ειδικού απεσταλμένου του Προέδρου και
αργότερα ως υπουργού Εξωτερικών, εκτός των άλλων είχαν και βαρύνουσα επικοινωνιακή σημασία.
Εξέπεμπαν από προς το εξωτερικό το μήνυμα ότι η Τουρκία δεν προτίθεται και δεν πρόκειται να μείνει
αδιάφορη για μία περιοχή, η οποία είναι ζωτικής σημασίας στο πεδίο της ενέργειας και υπάρχουν
Τουρκομανικοί πληθυσμοί (Κιρκούκ, Β. Ιράκ και αλλού), αλλά ταυτοχρόνως προέβαλε και στο
εσωτερικό της χώρας ότι ο ηττημένος και χλευαζόμενος Τούρκος στρατιώτης ο οποίος, υπό την
προηγούμενη elite εξουσίας, υποχρεωνόταν να αποχωρήσει από τις κτήσεις στην Μέση Ανατολή, με τον
Ερντογάν επανέρχεται αναίμακτα και πάλι κυρίαρχος μέσω της πολιτικής!

Δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο το γεγονός ότι σήμερα κανένας από τους αρχικούς συνεργάτες και
υποστηρικτές του δεν βρίσκεται δίπλα στον Τούρκο Πρόεδρο. Ακολουθώντας την τακτική του πάλαι
ποτέ κραταιού Σοβιετικού ηγέτη, του Ιωσήφ Στάλιν, φρόντισε και απαξίωσε και περιθωριοποίησε όλους
εκείνους που -τουλάχιστον θεωρητικά- θα είχαν την δυνατότητα να επισκιάσουν την ηγετική του
παρουσία, μεταξύ αυτών και ο κύριος μέντοράς του Fetulah Gyulen.

Ποιος είναι, όμως, ο Fetulah Gyulen, για τον οποίο ο Erdogan σήμερα πνέει μένεα και ζητά την κεφαλή
του επί πινακί; Ποιος είναι ο άνθρωπος που συνέβαλε τα πλείστα στην ανάρρηση του Erdogan στον
δημαρχιακό θώκο της Κωνσταντινούπολης και στην πορεία του μέχρι την ανάληψη της εξουσίας και το
Προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα;

Ο Γκιουλέν ήταν ένας ασήμαντος ιμάμης στην Σμύρνη. Φανατικά θρησκευόμενος, ξεκίνησε να
δημιουργεί σχολεία για την διάδοση του Κορανίου αρχικά στις πόλεις της Τουρκίας και μετέπειτα σε
όλες τις χώρες που υπήρχε ισλαμικό στοιχείο, ακόμη και σε εκείνες που οι μουσουλμάνοι δεν ήσαν η
πλειοψηφία. Η δραστηριότητά του πάντοτε -όχι εμφανώς-, στηριζόταν από τουρκικές δομές. Π.χ., όπου
άνοιγε σχολή ο Γκιουλέν, εκτός Τουρκίας, οι Τουρκικές Αερογραμμές (Turk Havayolari), ο κρατικός
αερομεταφορέας δηλαδή, εγκαινίαζε αεροπορικό δρομολόγιο. Η σχέση του με τον Ερντογαν υπήρξε
καθοριστική και για τους δύο. Ο Τούρκος Πρόεδρος «αξιοποίησε» την έτοιμη, συμπαγή εκλογική βάση
που προσέφερε η δράση του Γκιουλέν. Βέβαια, είναι αξιοπερίεργο πώς η δράση του ιμάμη από την
Σμύρνη, έλαβε τέτοια έκταση και μάλιστα, πώς η Κεμαλική εξουσία επέτρεψε την εξάπλωσή του σε
τέτοιο βαθμό και επίσης, πώς και κατέληξε σήμερα να έχει άσυλο και κάλυψη στις Η.Π.Α. …

Εκλέγεται δήμαρχος στην Κωνσταντινούπολη με το κόμμα του Ερμπακάν, τον οποίο αργότερα μαζί με
τον Γκιούλ αμφισβητούν. Ο Ερμπακάν, θα ιδρύσει τέσσερα κόμματα τα οποία θα κριθούν παράνομα από
τους Κεμαλιστές, στις ημέρες των οποίων η μόνη επίφαση δημοκρατίας ήταν οι εκλογές. Στην συνέχεια ο
Ερντογαν ως δήμαρχος θα ακολουθήσει φιλολαϊκή πολιτική και θα διευρύνει το ποσοστό της δημοφιλίας
του, ενώ το εκσυγχρονιστικό προφίλ το οποίο καλλιεργεί θα του προσφέρει ερείσματα στην Δύση.
Όντας δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, το κόμμα του Ερμπακάν κρίνεται παράνομο από το Συνταγματικό
Δικαστήριο της Τουρκίας και ο Ενρτογαν πρωτοστατεί στις διαδηλώσεις που ακολουθούν. Σε μία από
αυτές απαγγέλει ποιήμα του εθνικιστή ποιητή Ζιγιά Γκιοκάλπ. Η δημόσια ανάγνωση συγκεκριμένου
ποιήματος θεωρήθηκε από το δικαστήριο υποκίνηση σε θρησκευτικό ή φυλετικό μίσος (άρθρο 312/2 του
Τουρκικού Ποινικού Κώδικα). Εκ των πραγμάτων, το 1998, παραιτείται από δήμαρχος και τελικά θα
καταδικαστεί το επόμενο έτος (Ιούλιος 1999) σε δέκα μήνες φυλάκιση και αφαίρεση των πολιτικών του
δικαιωμάτων για το συγκεκριμένο διάστημα.
Η δίωξή του, προφανώς και τον ηρωποιεί στα μάτια του λαού και πλέον ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για
την Άγκυρα. Το κόμμα το οποίο ιδρύει με τον Αμπντουλάχ Γκιούλ και τους άλλους προαναφερόμενους
συνεργάτες του, το «Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» (ΑΚΡ), έχει ως βάση το πολιτικό Ισλάμ
και σίγουρα αποτελεί την εκσυγχρονισμένη συνέχεια του κόμματος Ερμπακάν.
Το 2002 το ΑΚΡ κερδίζει τις εκλογές, αλλά έχοντας πρόβλημα εκλογιμότητας ο Ερντογάν δεν μπορεί να
ορκισθεί Πρωθυπουργός. Στην θέση του, αρχικά, ορκίζεται ο Αμπντουλάχ Γκιούλ.
Η 14η Μαρτίου 2003 είναι η ημέρα που ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το … «χαμίνι» των λασπόδρομων της
Κωνσταντινούπολης ορκίζεται ο 57ος Πρωθυπουργός της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Με την άνοδό του στην εξουσία, ο Erdogan προβαίνει σε ουσιαστικές και αρκετά επαναστατικές για τα
ήθη της χώρας, μεταρρυθμίσεις. Μεταρρυθμίσεις θεσμικές και Συνταγματικές.
• Αναγνωρίζει τις διαφορετικές εθνικές ταυτότητες που συνθέτουν την σύγχρονη Τουρκία.
• Δίνει έδαφος στους Κούρδους, επιτρέποντας την λειτουργία Κουρδικών τηλεοπτικών σταθμών και την
χρήση της Κουρδικής δημοσίως.
• Ακολουθεί φιλελεύθερη οικονομική πολιτική.
• Ενισχύει την Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας και την ένταξή της στην Ε.Ε.
• Παραμένει ερώτημα, αν ο Erdogan υποχρεώθηκε σε μεταστροφή στην Ευρωπαϊκή στόχευσή του για
λόγους πολιτικής επιβίωσής του έναντι του σκληρού Κεμαλισμού ή έπαιξε τακτικά το χαρτί της
Ευρωπαϊκής προοπτικής, προκειμένου να κερδίσει φίλους και υποστήριξη από την Δύση.
• Προσεγγίζει τον «ορφανό» κεντροδεξιό χώρο, διαφοροποιούμενος με τους προβολείς του Ισλάμ.
• Ενστερνίζεται και εφαρμόζει τον οικονομικό φιλελευθερισμό (π.χ. από το 2003 προωθείται η ιδιωτική
εκπαίδευση).
• Αναγνωρίζει τις εθνικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές.
• Αντιλαμβάνεται ότι όσο περισσότερο εκδημοκρατίζεται το Τουρκικό θεσμικό σύστημα, τόσο
αδυνατίζει το κεμαλικό «βαθύ» κράτος και ο ίδιος αποκτά πρόσβαση στους θεσμούς. Το πετυχαίνει μέσω
του συστήματος Γικουλέν στην αστυνομία και το δικαστικό σύστημα.
Εν ολίγοις, τα πρώτα 4 χρόνια έκανε θεσμικά άλματα.
Κρίσιμο σημείο για την μετάλλαξη του «Ευρωπαϊστή» και «εκσυγχρονιστή» Τούρκου Προέδρου, το
σημείο καμπής για την εξέλιξη του ύφους και ήθους της Προεδρίας Erdogan είναι η απόπειρα
πραξικοπήματος τον Ιούλιο 2016. Οι απόψεις σχετικά με την προέλευση του κινήματος διαφέρουν.
Κάποιοι ισχυρίζονται -όχι δίχως βάση-, ότι το πραξικόπημα οργανώθηκε από υποστηρικτές του Γκιουλέν
με δυτική ανοχή -αν όχι υποκίνηση- και ατυχώς, Ρωσικές υπηρεσίες υπέκλεψαν συνομιλίες των
διοργανωτών του και ενημέρωσαν τον Τούρκο Πρόεδρο. Ορισμένοι εικάζουν ότι η απόπειρα αυτή ήταν
μία κατασκευή του ίδιου προκειμένου να νομιμοποιήσει την απόλυτη συγκεντρωτική άσκηση εξουσίας.
Το πρώτο, βέβαια, δείγμα των προθέσεών του ήταν η Συνταγματική αλλαγή και η μετατροπή του
πολιτεύματος.

Η Τουρκία, μέχρι τον Αύγουστο του 2014, ήταν Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία με τον
Πρόεδρο να έχει περιορισμένες αρμοδιότητες και τον Πρωθυπουργό να κυριαρχεί. Οι Προεδρικές
εκλογές του 2014 είναι το σημείο κατά το οποίο το πολίτευμα μετατρέπεται de facto σε μία πρόδρομη
Προεδρική δημοκρατία με τον Πρόεδρο να έχει τον βασικό ρόλο και τον Πρωθυπουργό να ασκεί
ελάχιστες ουσιαστικές πολιτικές εξουσίες.
Το αποτέλεσμα του συνταγματικού δημοψηφίσματος το 2017 και η έγκρισή του από το κοινοβούλιο το
2018 μετατρέπει και επίσημα το πολίτευμα σε μία πλήρη Προεδρική δημοκρατία καταργώντας το αξίωμα
του πρωθυπουργού και αντικαθιστώντας το με εκείνο του αντιπροέδρου.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ