Autorytarny system polityczny w Europie Środkowej w okresie międzywojennym: przyczyny powstania,

droga do władzy

Reakcją na kryzys demokracji parlamentarnej, trudności gospodarcze oraz wzrost zagrożenia komunizmem było
kształtowanie się systemów autorytarnych (od łac. Auctoritas- przywództwo), które w okresie międzywojennym
zapanowały w dużej części Europy. Zazwyczaj były one ustanawiane wskutek dokonywanych przez armie
zamachów stanu, w wyniku, których często władze obejmowali wojskowi, np. na Węgrzech w 1920 r. admirał
Horthy, w Hiszpanii w 1923 r. gen. Primo de Rivera, czy w 1926 r. marszałek Piłsudski w Polsce. Cześć
polityków nie wywodziła się jednak z kręgów wojskowych, jak chociażby Antonio Salazar, który przejął władzę
w Portugalii w 1928 r., czy rządzący Litwą od 1926 r. Ananas Smetona. Specyficzna sytuacja zaistniała w
Jugosławii, gdzie w 1929 r. monarcha Aleksander I zawiesił konstytucję i wprowadził dyktaturę królewską.

W odróżnieniu od państw totalitarnych- faszystowskich Włoch, nazistowskich Niemiec i komunistycznego

ZSRR- autorytarne dyktatury opierały się nie tyle na policji politycznej, co na biurokracji i wojsku. W systemach
autorytarnych nie odchodzono też całkowicie od zasad demokracji. Parlamenty-, choć o mocno okrojonych
kompetencjach działały i były nieraz wyrazicielami opinii publicznej. Zazwyczaj istniały silne partie rządowe,
np. BBWR w Polsce. Obok nich zwykle funkcjonowały tez zwykle inne partie polityczne, lecz możliwości
działania opozycji były ograniczone. Sądownictwo i prasa były często niezależne, choć funkcjonowała cenzura.
Gospodarka pozostawała w prywatnych rękach, choć rosły w niej wpływy państwa. W przeciwieństwie do
faszystów czy komunistów często podkreślających swoją rewolucyjność i tworzących nowe „elity” władzy,
rządy autorytarne szukały przynajmniej do połowy lat 30-tych poparcia w środowiskach konserwatywnych.
Autorytarni dyktatorzy byli zresztą raczej przeciwnikami wszelkich politycznych i ekonomicznych ekstremów-
zwalczali wie zarówno skrajną prawicę jak i lewicę. W państwach autorytarnych stosowanie przymusu w życiu
publicznym, ograniczanie wolności jednostek czy wprowadzanie represyjnego prawa nie należało do rzadkości.
W odróżnieniu od systemów totalitarnych, nie stosowano jednak masowego terroru, nie dochodziło również do
krwawych rozpraw z przeciwnikami politycznymi. W latach trzydziestych zwłaszcza w drugiej ich połowie,
autorytarne dyktatury zaczęły się coraz bardziej upodabniać do systemu panującego w faszystowskich Włoszech.
Partie rządzące przybierały zhierarchizowaną, wzorowaną na wojsku strukturę. Coraz bardziej ograniczano
funkcje parlamentów. Np. na Węgrzech próbowano bezskutecznie budować system korporacyjny.