Polski

Alojzy Woś - klimatolog, profesor zwyczajny Uniwersytetu im. Adama

Mickiewicza, założyciel i wieloletni kierownik Zakładu Klimatologii. Autor
podręcznika Meteorologia dla geografów, kilkunastu monografii, między
innymi: Klimat Niziny Wielkopolskiej, Struktura sezonowa klimatu Polski,
oraz ponad stu rozpraw i artykułów z zakresu klimatologii. Wykonane opra­
cowania uczą nowych form integracji informacji klimatologicznej, inspirują
do podejmowania dalszych studiów dotyczących regionalizacji oraz struk­
tury stosunków pogodowych w cyklu rocznym i w okresie wieloletnim.
 A L O J Z Y W O fi

Polski

W Y D A W N I C T W O N AU K OW E PWN
Warszawa 1999
 Książka dotowana przez Ministra Edukacji Narodowej

Okładkę i strony tytułowe projektował

Andrzej Przygodzki

Fotografie na okładce
Paweł Fabijański, Andrzej Szymański, Marek Więckowski

Redaktor
Krystyna Wojtala

Redaktor techniczny
Ewa Czubenko

Copyright ©
by Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 1999

ISBN 83-01-12780-5

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

ul. Miodowa 10, 00-251 Warszawa
teł. (0-22) 695-43-21
e-mail: pwn@pwn.com. pl, http: //www.pwn.com.pl

V\r mJ * yZĄbl,

P^l/ic.lobS K \°j ° j
 SPIS TREŚCI

Przedmowa ....................................................................................................................................................... 7

1. Wstęp ........................................................................................................................................................... 9

2. Klimat jako komponent środowiska przyrodniczego i sposoby jego charakterystyki 11

3. Główne czynniki kształtujące i różnicujące klimat Polski ............................................................ 16

3.1. Czynniki g e o g ra fic z n e '....................................................................................................................... 17
3.2. Czynniki radiacyjne ........................................................................................................................... 31
3.2.1. Usłonecznienie ....................................................................................................................... 32
3.2.2. Bilans promieniowania słonecznego i jego składowe .................................................... 41
3.3. Czynniki c y rk u la c y jn e ....................................................................................................................... 51
3.3.1. Ciśnienie powietrza atmosferycznego ............................................................................... 51
3.3.2. Kierunki napływu powietrza i główne rodzaje mas powietrza występujące nad Polską 57
3.3.3. Fronty atmosferyczne ........................................................................................................... 61
3.3.4. Główne sytuacje synoptyczne pojawiające się nad obszarem Polski i towarzyszące im
stosunki pogodowe ............................................................................................................... 63
3.3.5. Kierunek i prędkość wiatru ............................................................................................... 67

4. Rozkład przestrzenny i przebieg w cyklu rocznym wybranych wartości ważniejszych elementów

pogody na obszarze Polski ................................................................................................................... 77
4.1. Temperatura powietrza ................................................................................................................... 77
4.1.1. Rozkład przestrzenny, bieg roczny i wahania temperatury powietrza ........................ 77
4.1.2. Występowanie dni i okresów charakterystycznych pod względem termicznym. Termiczne
pory roku ............................................................................................................................... 90
4.1.3. Wpływ czynników cyrkulacyjnych na temperaturę p o w i e t r z a ........................................ 106
4.2. Zachmurzenie ogólne nieba i mgły ............................................................................................... 108
4.2.1. Średnie roczne i miesięczne wielkości zachmurzenia ogólnego nieba ........................ 109
4.2.2. Występowanie dni pogodnych i pochmurnych ............................................................... 110
4.2.3. Częstość występowania mgieł ........................................................................................... 113
4.3. Wilgotność powietrza ....................................................................................................................... 116
4.4. Opady atmosferyczne i pokrywa ś n i e ż n a ....................................................................................... 121
4.4.1. Roczne i miesięczne sumy opadów atmosferycznych .................................................... 122
4.4.2. Liczba dni z opadem, okresy bezopadowe ....................................................................... 129
4.4.3. Opady w postaci gradu ....................................................................................................... 134
4.4.4. Pokrywa śnieżna ................................................................................................................... 135
4.5. Burze ................................................................................................................................................... 143

5. Klimat Polski w świetle częstości występowania różnych typów p o g o d y .................................... 145

5.1. Stany pogody i zasady ich klasyfikacji ....................................................................................... 145
5.2. Częstość pojawiania się dni z typami pogody ciepłej ................................................................ 150
5.2.1. Częstość występowania dni z typami pogody gorącej (33 — ) .................................... 150
5.2.2. Częstość występowania dni z typami pogody bardzo ciepłej (3 — ) ............................ 151

5
 5.2.3. Częstość występowania dni z typami pogody umiarkowanie ciepłej (2 — ) . . . . 154
5.2.4. Częstość występowania dni z typami pogody chłodnej (1 — ) ............................................... 154
5.3. Częstość pojawiania się dni z typami pogody przymrozkowej ........................................................... 157
5.3.1. Częstość występowania dni z typami pogody przymrozkowej umiarkowanie chłod­
nej (4 - - ) ............................................................................................................................... ........... 157
5.3.2. Częstość występowania dni z typami pogody przymrozkowej bardzo chłodnej (5 — ) 162
5.3.3. Częstość występowania dni z typami pogody przymrozkowej umiarkowanie zimnej (6 — ) 165
5.3.4. Częstość występowania dni z typami pogody przymrozkowej bardzo zimnej (7 — ) 168
5.4. Częstość pojawiania się dni z typami pogody mroźnej ............................................................... ........... 168
5.4.1. Częstość występowania dni z typami pogody umiarkowanie mroźnej (S — ) . . . . 168
5.4.2. Częstość występowania dni z typami pogody dość mroźnej (9 — ) ....................................... 173
5.4.3. Częstość występowania dni z typami pogody bardzo mroźnej (0 — ) ................................... 178

6. Regiony klimatyczne Polski ................................................................................................................... ........... 179

6.1. Przegląd dotychczasowych regionalizacji klimatycznych ........................................................... ........... 179
6.2. Granice regionów klimatycznych w świetle częstości występowania dni z różnymi typami pogody 183
6.3. Frekwencja poszczególnych typów pogody w wyróżnionych regionach klimatycznych . . . 186

7. Struktura sezonowa klimatu Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody
w cyklu rocznym ....................................................................................................................................... ........... 225
7.1. Zagadnienie kryterium podziału roku na sezony klimatyczne ............................................................... 225
7.2. Sezony klimatyczne na obszarze Polski i zarys ich c e c h ....................................................................... 231
7.3. Daty początku i końca, czas trwania i zasięg przestrzenny poszczególnych sezonów klima­
tycznych ........................................................................................................................................... ............258

8. Zmiany klimatu na obszarze Polski ................................................................................................... ............286

8.1. Zarys zmian klimatu w h o l o c e n i e ................................................................................................... ............287
8.2. Klimat Polski w przyszłości na tle zachodzących zmian w środowisku przyrodniczym . . . 291

Literatura ........................................................................................................................................................... ............294

 PRZEDMOWA

Podręcznik Profesora Alojzego Wosia Klimat Polski jest kontynuacją jego dotych­
czasowych studiów dotyczących stosunków klimatycznych naszego kraju i ich zmienności
w czasie i przestrzeni. W porównaniu z napisanym przed trzema laty Zarysem klimatu Polski
jest to dzieło znacznie pogłębione, mimo że trzon pracy pozostał taki sam, ponieważ Autor
prezentuje przede wszystkim wyniki własnych badań klimatu Polski w ujęciu kompleksowym.
Analizuje on mianowicie stany pogody, dokonuje ich klasyfikacji, bada częstość pojawiania
się różnych typów pogody, a w cyklu rocznym zwraca uwagę na cechy sezonowości klimatu.
Wszystko to czyni mając na względzie poznawcze i aplikacyjne zadania podręcznika
adresowanego do szerokiego grona czytelników.
Należy też podkreślić inny walor tej pracy. Autor przybliża czytelnikowi - szczególnie
temu spoza kręgu nauk geograficznych - różne metody prezentowania klimatu i uzyskiwane tą
drogą wyniki, a dopiero na końcu omawia metodę najbardziej przezeń preferowaną. Jest zatem
istotne, że zajmuje się on całym dorobkiem polskiej klimatologii, a w tym - również
tradycyjną klimatologią opisującą elementy klimatu i wpływ na nie komponentów środowis­
ka. Wyróżniwszy czynniki kształtujące klimat (geograficzne, radiacyjne i cyrkulacyjne),
ukazuje on zróżnicowanie przestrzenne charakterystyk temperatury powietrza, zachmurzenia
i opadów. Dodatkowo zaś dla temperatury powietrza określa oddziaływanie cyrkulacji
atmosfery na zróżnicowanie jej wartości. Autor sięga przy tym po bogatą literaturę dotyczącą
klimatu Polski, a zarazem ukazuje dokonania swych poprzedników, którzy metodami
klimatologii klasycznej, a także pod kątem potrzeb różnych użytkowników dokonali
regionalizacji klimatu Polski. Drugi nurt prac zasygnalizowanych w podręczniku to badania
regionalne klimatu Polski z zakresu klimatologii synoptycznej. Pozwalają one ocenić sezony
klimatyczne od strony genetycznej, ukształtowane przez sytuacje makrosynoptyczne. I w koń­
cu, wykład metody rozwiniętej przez Autora! Podstawowe pojęcia układają się w logiczną
sekwencję, wyznaczającą zarazem obiekty badań w klimatologii kompleksowej:
- stan pogody jest rezultatem działania wszystkich elementów meteorologicznych
i procesów fizycznych, powstałych w danym miejscu pod wpływem podłoża i jego pokrycia.
Najprostszą formą przedstawiania różnorodności stanów pogody jest ich typologia. Typy
pogody są zespołami wartości meteorologicznych odniesionymi do okresu doby lub jakiegoś
jej momentu;
- klimat pojmuje się jako całokształt typów pogód i zjawisk decydujących o zmianach
pogody i charakteryzuje się na podstawie częstości typów pogody w wieloleciu,
- region klimatyczny jest jednostką terytorialną, o określonej częstości typów po­
gody, a granice regionów klimatycznych zostały wyznaczone na podstawie stref większe­

7
go lub mniejszego zagęszczenia izolinii częstości występowania poszczególnych typów
pogody.
Ogółem Autor w Polsce wyróżnia 28 regionów o odrębnych cechach klimatycznych.
Prezentując je Autor wyposaża zarazem czytelnika w bardzo bogaty materiał faktograficzny,
który może ułatwiać podejmowanie w szkołach wyższych różnego rodzaju prac seminaryj­
nych i ćwiczeń, a także wykonywanie aplikacyjnych opracowań studialnych. Wartościowym
uzupełnieniem tego zbioru danych jest wnikliwa prezentacja przyczyn pojawiania się na
przykład sezonów klimatycznych w warunkach znacznego zróżnicowania stosunków radia­
cyjnych oraz rzeźby i innych właściwości fizycznych podłoża. Wieloletnie doświadczenia
Profesora Wosia jako nauczyciela akademickiego, rzeczowa i atrakcyjna forma wykładu stają
się bodźcem do samodzielnej pracy czytelnika i odtwarzania cech struktury sezonowej
stosunków klimatycznych, która w tej regionalizacji jest atrybutem poszczególnych jednostek
fizycznogeograficznych. Na zakończenie czytelnik znajduje informacje o zmianach klimatu
Polski. Jest też wprowadzony w dylematy dotyczące oceny ich tendencji w zależności od
współdziałania czynników naturalnych i antropogenicznych i w możliwości formułowania
prognozy klimatu. Wartościowym uzupełnieniem książki jest spis literatury ukazujący szeroki
zakres aktualnej problematyki klimatologicznej.
Osobiście uważam, że zaprezentowany przez Profesora Wosia opis i interpretacja
zmienności i zmian stanów fizycznych atmosfery są na tyle atrakcyjne, aby mogły budzić
zainteresowanie czytelników otaczającym środowiskiem. Z metodycznego punktu widzenia
podręcznik rozwija zdolności operowania ogromną masą różnorodnych danych, a po ich
uporządkowaniu - skłania do rozważania koncepcji i modeli ilustrujących prawidłowości
funkcjonowania złożonych systemów przyrodniczych. Jednocześnie zaś wyjaśnienie sensu
procesów fizycznych w atmosferze i pojmowanie klimatu jako pewnego wzorca struktural­
nego powinno ukształtować przekonanie, że działalność człowieka może w racjonalny sposób
przyczyniać się do utrzymania równowagi istniejących wrażliwych systemów naturalnych.

Barbara Obrębska-Starklowa
Kraków, w czerwcu 1998 r.
 1

Wstęp

Warunki przyrodnicze, w których przebiega życie człowieka wraz z jego działalnością

gospodarczą, wymagają w Polsce nadal szerszego poznania, permanentnych i wnikliwych
badań. Działalność człowieka w środowisku przyrodniczym będzie efektywna i nie przyniesie
ujemnych skutków ubocznych, gdy oprze się ją na naukowych podstawach i uzupełni
rzetelnymi informacjami o aktualnym stanie jak największej liczby elementów tego
środowiska. Dotyczy to także atmosfery, wywierającej przemożny wpływ na wiele paramet­
rów fizycznych pozostałych komponentów środowiska przyrodniczego, zależnej jednocześ­
nie, w najniższej warstwie, w zakresie niektórych cech fizycznych od tych komponentów.
Podstawą wiedzy o klimacie danego obszaru są wyniki pomiarów elementów pogody za
okres wieloletni, a ściślej biorąc, wyniki analizy wielkości tych parametrów zanotowanych
w okresie kilkudziesięcioletnim. Pierwsze opracowania stosunków klimatycznych terytorium
Polski wykonano już przed pierwszą wojną światową. W 1912 r. E. Romer opublikował Klimat
ziem polskich, a w 1915 r. R. Merecki Klimatologię ziem polskich.
E. Romer, w nawiązaniu do nowych zarysów granic państwa, dwukrotnie opracował (w
1939 i 1949 r.), opierając się na coraz bogatszym materiale faktograficznym, syntezę
stosunków klimatycznych Polski. W 1959 r. A. Schmuck opublikował syntezę klimatu Polski
pt. Zarys klimatologii Polski. Ponadto wielokrotnie spotykamy zwięzłe zarysy stosunków
klimatycznych występujących w Polsce, będące pojedynczymi rozdziałami w opracowaniach
poświęconych innym zagadnieniom. Autorami takich opracowań są między innymi W.
Okołowicz, Z. Kaczorowska, D. Martyn.
W 1991 r. jako odrębny, obszerny rozdział w monografii Geografia Polski. Środowisko
przyrodnicze, przygotowanej pod redakcją L. Starkla, zamieszczono syntezę stosunków
klimatycznych Polski opracowaną przez J. Paszyńskiego i T. Niedźwiedzia. Przedstawiono
w niej możliwie pełne dane o rozkładzie przestrzennym i przebiegu w czasie wszystkich
ważniejszych elementów meteorologicznych.
Niniejsza synteza klimatu Polski ma swoistą strukturę. Pierwsza część zawiera przegląd
głównych czynników kształtujących klimat w Polsce. Bliżej rozpatrzono wpływ czynników
geograficznych, radiacyjnych i cyrkulacyjnych. Te czynniki bowiem, zdaniem autora,
determinują proces formowania się stanów pogody obserwowanych w Polsce w ciągu roku
i w okresie wieloletnim.
W drugiej części opracowania zawarto informacje o rozkładzie przestrzennym i przebiegu
w ciągu roku wybranych wartości ważniejszych elementów pogody na obszarze Polski (rozdz.
4). Dokładniej omówiono stosunki termiczne, nefologiczne i pluwiometryczne. Dane zawarte
w tej części pracy dostarczają wielu informacji ilościowych o wartościach średnich,

9
maksymalnych, minimalnych i amplitudach najważniejszych elementów pogody, notowa­
nych w okresie wieloletnim.
Według poglądów wyrażanych we współczesnym piśmiennictwie klimatologicznym, pod
pojęciem klimatu rozumie się regularne następstwo zmian atmosferycznych na danym
obszarze. Jest ono rezultatem zespołowego i jednoczesnego działania wszystkich elementów
pogody oraz procesów fizycznych uwarunkowanych charakterem podłoża i jego pokryciem.
Suma tych wpływów decyduje o charakterystycznych stanach (typach) pogody i ich układzie
W czasie. Za zasadne należy więc uznać rozpatrywanie cech klimatu danego obszaru także na
podstawie analizy częstości występowania różnych typów pogody.
Takie spojrzenie na stosunki klimatyczne Polski znalazło wyraz w trzeciej części syntezy,
obejmującej rozdziały 5, 6 i 7, w której dokonano klasyfikacji stanów pogody oraz
zamieszczono w miarę szczegółowe dane o frekwencji poszczególnych typów pogody w ciągu
roku.
Częstość występowania poszczególnych typów pogody w ciągu roku, wyrażona średnią
roczną liczbą dni z wyróżnionymi typami pogody, stała się głównym kryterium przy
sporządzaniu mapy regionów klimatycznych Polski. Ta problematyka stanowi zasadniczą
treść rozdziału 6. Na podstawie map średniej liczby dni z poszczególnymi typami pogody
notowanej w okresie wieloletnim określono zasięg przestrzenny obszarów naszego kraju
różniących się stosunkami klimatycznymi.
Charakterystyczne rysy klimatu Polski podkreślono w niniejszym opracowaniu także
w nawiązaniu do jego struktury sezonowej. Struktura sezonowa klimatu Polski nie jest
jednakowa. Wykazuje znaczny stopień złożoności. Stwierdzono, że poszczególne regiony
fizycznogeograficzne cechuje własna, często niepowtarzalna, struktura sezonowa stosunków
klimatycznych.
Ostatnim zagadnieniem, na które starano się zwrócić uwagę w niniejszej syntezie są
zmiany klimatu na obszarze Polski (rozdz. 8). Zamieszczono zarys dotychczasowego stanu
wiedzy o stosunkach klimatycznych w holocenie oraz o sporządzanych prognozach ich zmian
w niedalekiej przyszłości spowodowanych wielorakimi czynnikami.
Znikoma liczba opracowań przedstawiających całościowo stosunki klimatyczne Polski
pozwala autorowi mieć nadzieję, że niniejsza próba syntezy klimatu Polski może spełnić,
w określonym zakresie, niektóre oczekiwania osób zainteresowanych uzyskaniem zwięzłych
informacji o najważniejszych cechach klimatu naszego kraju. Dane liczbowe, opisujące
stosunki pogodowe wybranych miejscowości i poszczególnych regionów klimatycznych,
mogą być natomiast przydatne dla odbiorców gospodarujących i planujących działalność
człowieka w środowisku przyrodniczym.
 2
Klimat jako komponent środowiska przyrodniczego
i sposoby jego charakterystyki

Otaczająca człowieka przyroda składa się z elementów nieorganicznych i organicznych.

Do elementów nieorganicznych środowiska geograficznego należy litosfera, hydrosfera
i atmosfera, a drugą grupę stanowi świat roślinny i zwierzęcy. Wszystkie wspomniane
elementy środowiska przyrodniczego są ze sobą powiązane i wzajemnie od siebie zależne,
znajdują się w stanie ciągłego przekształcania się.
Społeczeństwo ludzkie w miarę rozwoju coraz silniej i na coraz większych obszarach
przekształca pierwotną otaczającą przyrodę, wprowadzając do otoczenia nowe elementy
natury antropogenicznej. W ten sposób krajobraz geograficzny ulegał stopniowym zmianom
i już na bardzo rozległych połaciach Ziemi zmienił się z naturalnego w tzw. kulturalny.
Niezależnie od zapoczątkowania zmian naturalnych komponentów krajobrazu geograficz­
nego człowiek wprowadził do środowiska przyrodniczego zupełnie nowe elementy, jak różne
typy zabudowy, sieć szlaków komunikacyjnych, sztuczne zbiorniki wodne itd.
Klimat był i jest elementem środowiska przyrodniczego, zarówno tego zaludnionego, jak
i nie zamieszkanego pustkowia, jakim była Ziemia we wczesnych epokach geologicznych.
Klimat był jednym z elementów decydujących o zasięgu ekumeny, paraekumeny, o rozmiesz­
czeniu obszarów pustynnych rejonów podzwrotnikowych i podbiegunowych. Można mówić
bardzo często o wiodącej roli klimatu jako elementu środowiska geograficznego.
Zasadniczy wpływ czynnika klimatycznego dostrzegamy na przykład przy analizie
pionowych, powolnych ruchów izostatycznych skorupy ziemskiej w następstwie rozwoju lub
zaniku lądolodów, ruchów eustatycznych mórz wywołanych rozwojem lub zanikiem
lodowców. Atmosfera w zasadniczym stopniu decyduje o ustroju wód lądowych, o procesach
wietrzenia, sposobie transportu zwietrzeliny, a tym samym o rzeźbie lądów. W określonych
warunkach klimatycznych, w charakterystyczny dla danego typu klimatu, uformowały się
typy: rzeźby, gleby, zespołów fitosocjologicznych i faunistycznych. Klimat jest czynnikiem
wiodącym, pod wpływem którego wyodrębniły się tak różne krajobrazowo strefy i piętra
w górach.
Człowiek żyje na dnie powłoki atmosferycznej otaczającej powierzchnię kuli ziemskiej.
Odczuwał i nadal odczuwa przemożne uzależnienie od otaczających warunków atmosferycz­
nych, a tym samym od pogody i klimatu. Najwyżej zorganizowane cywilizacje z reguły
rozwinęły się w strefach, które można uznać pod względem warunków klimatycznych za
uprzywilejowane, a więc głównie w strefach ciepłych, przeważnie półsuchych, nad dużymi
rzekami, gdzie ewentualny brak wody dla roślin uprawnych był uzupełniany przez
nawadnianie. We wspomnianych strefach podzwrotnikowych, przy dużych ilościach do­

li
 chodzącego promieniowania słonecznego, można było uzyskać regularne, wysokie plony
.zbóż i warzyw.
W miarę rozwoju wiedzy o środowisku przyrodniczym, poznawaniu prawidłowości i reguł
w odniesieniu do poszczególnych komponentów tego środowiska, nastąpiła zmiana w stopniu
uzależnienia człowieka od otaczających go warunków klimatycznych. W miarę upływu czasu,
nabywanego doświadczenia i lepszego poznania naturalnych rytmów przyrody, ulegały
stopniowo osłabieniu pierwotne bardzo silne powiązania i zależności życia człowieka od
warunków atmosferycznych. Ludzkie gospodarowanie w środowisku przyrodniczym dość
często na niektórych obszarach zakłócało pierwotną naturalną równowagę w przyrodzie.
Zrodziło to obawę spowodowania nieodwracalnych zmian w składzie atmosfery i procesach
w niej zachodzących.
Rozwój nauki i techniki niewątpliwie zmienił, osłabił nieco, tak silną niegdyś zależność
człowieka od stanów pogody i klimatu. Nadal jednak od stanów środowiska atmosferycznego,
a ściślej od stanów pogody są uzależnione rezultaty osiągane w rolnictwie. Głód wywołany
niekorzystnymi warunkami pogodowymi w okresie zimy w strefach umiarkowanych lub
posuchą w porze letniej w strefach klimatu ciepłego, tak częste zjawisko w przeszłości, nie jest
obcy wielu mieszkańcom naszej planety i w czasach współczesnych.
Klęski żywiołowe spowodowane bezpośrednio zaburzeniami atmosferycznymi nie omija­
ją prawie żadnego miejsca na Ziemi. Nie ma takiego obszaru, który byłby wolny od groźby
jakichkolwiek klęsk żywiołowych pochodzenia atmosferycznego. Różna jest tylko częstość
występowania i różne natężenie tych zjawisk. Notuje się też wiele niekorzystnych zjawisk
zachodzących na powierzchni Ziemi tylko pośrednio związanych ze stanem atmosfery.
Przykładem może być masowe pojawianie się różnych szkodników upraw rolniczych (np.
szarańcza), w dużym stopniu uzależnione od warunków atmosferycznych.
Jeszcze nie poznaliśmy w pełni wszystkich procesów zachodzących w atmosferze
ziemskiej, m.in. reżimu pogody i wszystkich właściwości klimatu naszej planety, a już
pojawia się nowe zagadnienie, które wymaga wnikliwej uwagi i wszechstronnych badań.
W rezultacie intensywnego rozwoju gospodarczego wielu regionów kuli ziemskiej,
szczególnie w ostatnich dziesiątkach lat, człowiek w sposób niezamierzony, przez wycinanie
lasów, nawadnianie coraz większych połaci obszarów stepowych i pustynnych, emisję do
atmosfery olbrzymich ilości zanieczyszczeń w wyniku procesów spalania surowców
energetycznych, rozbudowę do monstrualnych rozmiarów aglomeracji miejsko-przemys-
łowych itd., powoli, aczkolwiek w sposób widoczny w skali lokalnej, wpływa na modyfikację
dotychczasowych warunków atmosferycznych. Pojawiła się konieczność stałego śledzenia
i badania zmian zachodzących w środowisku atmosferycznym spowodowanych działalnością
człowieka.
Wszechstronne poznanie, badanie środowiska atmosferycznego naszej planety jest
konieczne, niezbędne dla egzystencji człowieka. Większość dziedzin praktycznej działalności
człowieka, jej rezultaty, w niniejszym lub większym stopniu są uwarunkowane i powiązane
z atmosferą oraz procesami w niej zachodzącymi.
Od ostatnich dziesiątków lat ubiegłego stulecia klimat zazwyczaj określa się jako średni
stan atmosfery wyrażany w wartościach średnich poszczególnych elementów meteorologicz­
nych za okres wieloletni. Z tak rozumianym pojęciem klimatu spotykamy się jeszcze dość
powszechnie. Powyższej definicji całkowicie nie zarzucono, bowiem i obecnie wynikom

12
opracowań klimatologicznych, u których podstaw leży pojęcie klimatu sformułowane jak
wyżej, nie można odmówić pewnych dodatnich stron, szczególnie zaś wynikom zawartym
w opracowaniach bardziej ogólnych o charakterze przeglądowym dla dużych obszarów, na
przykład kontynentów.
W definicji pojęcia klimat, pochodzącej z wyżej wspomnianego okresu rozwoju
klimatologii jako nauki, podobnie jak i w sformułowaniach, które pojawiły się w latach
późniejszych, zawsze znajduje odbicie metoda opracowania zebranych wyników obserwacji
do celów poznawczych klimatu jako elementu środowiska geograficznego. W wyżej
przytoczonej definicji klimatu na pierwszy plan wysuwa się moment uśredniania wartości
elementów pogody, które jest drogą do uzyskania charakterystyk liczbowych klimatu.
Niedoskonałość definiowanego w ten sposób pojęcia klimatu rozumiał już J. Hann (1889),
pisząc m.in., że pogoda za pewien przedział czasu (die Witterung) jest abstrakcją (ponieważ
jest wyrażana przede wszystkim za pomocą wartości średnich — A.W.), pogoda jednego dnia
(das Wetter), to zjawisko realne i rzeczywiste.
Posługiwanie się wyłącznie wartościami średnimi poszczególnych elementów meteoro­
logicznych, jako podstawowymi wskaźnikami informującymi o cechach klimatu, od dawna
spotykało się z krytyką licznych badaczy, jakkolwiek nie można powiedzieć, aby była ona
zawsze w pełni uzasadniona.
Zdaniem S. P. Chromowa (1952) we wspomnianej definicji klimatu nie ona ukierunkowała
metody badawcze, lecz jest rezultatem stosowanych metod, jest wynikiem statystycznego
uśredniania wyników pomiarów elementów pogody w okresie wieloletnim w celu uzyskania
liczbowych charakterystyk klimatu. Według tego autora średni stan atmosfery jest sztucznym
pojęciem statystycznym, nie znajdującym odbicia w życiu codziennym.
Również w Polsce, szczególnie zaś w latach powojennych, pojawiały się próby
odchodzenia od klasycznej definicji pojęcia klimatu sformułowanej przez J. Hanna.
Dotychczasową powszechnie przyjmowaną metodykę opracowań klimatologicznych
R. Gumiński (1950) nazwał klimatologią elementów, bowiem poszczególne elementy
pogody są według niej opracowywane każdy oddzielnie, w oderwaniu od pozostałych
elementów, od wszystkich procesów zachodzących w atmosferze. Według tego autora (1951)
„...świat żyjący pozostaje nie pod wpływem poszczególnych elementów klimatycznych
oddzielnie wziętych, lecz pod ich łącznym wpływem, stąd klimatologia elementów winna
ustąpić miejsca klimatologii zespołowej, że za podstawę do rozważań nad klimatem należy
wziąć pogodę, jako pewien zespół zjawisk w ich wzajemnym współdziałaniu”.
W. Okołowicz (1952) stwierdził, że abstrakcją jest klimat rozumiany zgodnie z klasyczną
definicją. S. Leszczycki (1953) zwracał uwagę na małą przydatność praktyczną opracowań
klimatologicznych opierających się głównie na wartościach średnich poszczególnych elemen­
tów meteorologicznych.
Należy również odnotować, że, zdaniem W. Zinkiewicza (1953), opracowania klimatolo­
giczne opierające się na stanach poszczególnych elementów meteorologicznych zaspokajają
w małym stopniu wymogi stawiane współczesnej klimatologii, ponieważ rozpatrywane
pojedynczo elementy meteorologiczne nie dają możności utworzenia pewnej syntetycznej
całości, jaką jest pogoda każdego dnia.
Według poglądów wyrażanych we współczesnym piśmiennictwie klimatologicznym pod
pojęciem klimatu rozumie się regularne następstwo zmian atmosferycznych występujących

13
w danej miejscowości lub regionie geograficznym. Wspomniane następstwo jest rezultatem
działania zespołowego wszystkich elementów meteorologicznych oraz procesów fizycznych
uwarunkowanych charakterem powierzchni Ziemi i jej pokryciem. Suma tych wpływów
decyduje o charakterystycznych w danym regionie lub miejscowości typach pogody i ich
układzie w czasie. W dużym skrócie można więc klimat określić jako wieloletni reżim pogody,
przy czym pojęcie reżim oznacza nie tylko całokształt, ale i następstwo zmian pogody.
Takie podejście do badań klimatologicznych w znacznym stopniu różni się od najczęściej
dotychczas spotykanych. Klimat jako zjawisko konkretne jest ściśle związany z pogodą, ona
bowiem swymi różnymi stanami składa się na jego strukturę. Pogoda formuje się w konkret­
nym środowisku geograficznym, ono ją kształtuje, czyniąc z niej element składowy klimatu
danego miejsca lub regionu fizycznogeograficznego. Rozkładanie pogody na jej elementy
i prowadzona z osobna ich analiza za okres wieloletni w niewielkim stopniu może się
przyczynić do rozwiązania postawionego celu badań. Operowanie elementami pogody
w zakresie pojęcia klimatu nie związanymi uprzednio w konkretną całość musi budzić wiele
zastrzeżeń. Pojedynczo traktowane elementy pogody nie utworzą bowiem już nigdy
konkretnej całości jaką jest pogoda (W. Okołowicz, 1969). Przyjęcie definicji klimatu jako
reżimu pogody w okresie wieloletnim stwarza nowy problem, wyłania się zagadnienie
wyróżnienia charakterystycznych typów pogody.
W dotychczasowym piśmiennictwie klimatologicznym zaprezentowano wiele metod
typologii pogód. Ogólnie biorąc, można je podzielić na dwie duże grupy. Do pierwszej należy
zaliczyć typologie opracowywane na podstawie analizy zespołu wartości elementów
meteorologicznych dla danego miejsca. Inną drogą prowadzącą do klasyfikacji stanów pogody
jest analiza sytuacji synoptycznych warunkujących określone wartości elementów meteoro­
logicznych na danym obszarze.
Wyróżnione typy pogody w wyniku zastosowania pierwszego z wymienionych sposobów
podejścia odznaczają się dużą wyrazistością zewnętrzną. Zespoły wybranych elementów
meteorologicznych są bowiem wyraźnie zróżnicowane ilościowo, co sprawia, że można owe
typy brać pod uwagę przy praktycznych działaniach człowieka.
Mając na uwadze powyższe przesłanki autor opracował klasyfikację stanów pogody, którą
posługuje się w niniejszym opracowaniu do prezentacji zagadnienia regionów klimatycznych
i problemu struktury sezonowej klimatu na obszarze Polski (por. rozdz. 5, 6, 7).
Gdy klasyfikacja stanów pogody jest opracowywana na podstawie analizy sytuacji
synoptycznych za okres wieloletni nad danym obszarem, można przyjąć, że nosi znamiona
klasyfikacji genetycznej, a wyróżnione w ten sposób typy pogody często są określane jako
synoptyczne typy pogody (T. Niedźwiedź, 1981; B. Kaszewski, 1992).
W klasyfikacjach genetycznych stanów pogody istotne znaczenie ma zróżnicowanie skali
czasowej i przestrzennej, dla których są one opracowywane. Znacznie większą jednorodnością
odznaczają się dotychczasowe propozycje typologii pogód mających u podstaw analizę
zespołu wartości elementów meteorologicznych. Jest ona bowiem zazwyczaj dokonywana
w tym ostatnim przypadku dla danej miejscowości za okres doby, bądź niekiedy, szczególnie
w bioklimatologii, dla wybranego momentu doby.
We współczesnych badaniach stosunków klimatycznych Ziemi zauważa się więc coraz
częściej tendencję do odchodzenia od prostych opisów wielkości wybranych wskaźników
statystycznych poszczególnych elementów pogody. W dość nielicznych jeszcze opracowa­

14
niach powyższe opisy są zastępowane wynikami badań wzajemnych oddziaływań za­
chodzących w obrębie środowiska atmosferycznego i na jego pograniczu ze środowiskiem
wodnym i lądowym. Klimat pojmuje się jako całokształt procesów zachodzących w atmo­
sferze, hydrosferze, pedosferze, biosferze i kriosferze. Są one wzajemnie powiązane
(sprzężone) i stąd coraz częściej badania klimatu są traktowane jako badania systemu
klimatycznego.
Pojęcie systemu klimatycznego upowszechniło się w klimatologii w ostatnim ćwierć­
wieczu. Wraz z nim zarysowały się możliwości zastosowania nowych ujęć i metod
badawczych, które być może już w niedalekiej przyszłości pozwolą ten system wnikliwie
poznać i opisać. Coraz większą bowiem uwagę przypisuje się poznaniu swoistych cech
głównych procesów klimatotwórczych, dążeniu do ścisłego ich opisu i poznania zmian
i wahań stosunków klimatycznych w skali planetarnej i regionalnej. Dużą wagę przypisuje się
szczegółowemu poznaniu wielkości strumieni oraz kierunków obiegu wody i energii
pomiędzy wcześniej wspomnianymi środowiskami kształtującymi klimat i jego cechy.
W badaniach systemu klimatycznego proponuje się zazwyczaj ujęcia modelowe.
Procesy klimatotwórcze zachodzące w systemie klimatycznym naszej planety, ze względu
na stopień ich złożoności, nie są możliwe do odtworzenia w laboratorium. W celu obejścia tej
trudności wykorzystuje się znane prawa fizyczne, od których jest uzależnione funkcjonowanie
systemu klimatycznego, oraz możliwości techniczne współczesnej matematyki, formułując
(tworząc) różne modele klimatyczne.
W modelach klimatycznych procesy fizyczne opisują równania matematyczne. Stopień
złożoności modelu zależy od zadania, które ma spełnić. Można przyjąć, że modele
klimatyczne stają się jednym z ważniejszych narzędzi badawczych współczesnej klimatologii.
Stosunkowo najszerzej są stosowane w badaniach zmian i wahań klimatu. Służą one m.in. do
badania reakcji atmosfery na wprowadzane do niej zanieczyszczenia pochodzenia wulkanicz­
nego. Są pomocne przy wyjaśnianiu zmian klimatu w przeszłości. Znaczną liczbę modeli
klimatycznych sformułowano na potrzeby oceny potencjalnego wpływu na klimat zanieczysz­
czeń przedostających się do środowiska atmosferycznego w wyniku działalności człowieka.
Do chwili obecnej opracowano bardzo wiele różnych modeli klimatycznych cechujących się
różnym stopniem złożoności, liczbą wymiarów i przeznaczeniem.
Ogólnie biorąc, wszystkie modele klimatyczne pełniące funkcję współczesnych narzędzi
badania systemu klimatycznego zazwyczaj dzieli się na cztery grupy. Są to modele bilansu
cieplnego, modele radiacyjno-konwekcyjne, statystyczno-dynamiczne i modele ogólnej
cyrkulacji atmosfery (B. Jakubiak, 1990).
W chwili obecnej stosowane modele w badaniach klimatu cechuje jeszcze wiele słabości
i ograniczeń. Ułomności opracowanych dotąd modeli wynikają głównie ze zbyt jeszcze
małego stopnia poznania procesów fizycznych i mechanizmów sprzężeń zwrotnych kształ­
tujących klimat Ziemi jako całości lub wybranego regionu. Nie są również jeszcze
w dokładniejszym stopniu do przewidzenia efekty gospodarczej działalności człowieka
w środowisku przyrodniczym. Nie opracowano do chwili obecnej żadnego modelu, który
byłby pozbawiony niniejszych lub większych wad, a metody weryfikacji modeli są zagad­
nieniem złożonym i nie są również pozbawione istotnych ograniczeń.
 3
Główne czynniki kształtujące i różnicujące klimat Polski

Stosunki klimatyczne charakterystyczne dla obszaru Polski są ściśle związane z klimatem

całej Europy. Kontynent ten cechuje urozmaicony zarys linii brzegowej, równoleżnikowy
układ obszarów nizinnych i barier orograficznych, co stanowi jeden z istotnych czynników
klimatotwórczych tego obszaru. Prawie cała Europa jest położona w strefie umiarkowanych
szerokości geograficznych. Od wschodu sąsiaduje z rozległymi obszarami kontynentu
azjatyckiego, a na zachodzie z północną częścią Oceanu Atlantyckiego. Wpływ oceanu na
stosunki klimatyczne sąsiadującego kontynentu jest spotęgowany przemieszczaniem się
w nim mas cieplejszych wód w postaci ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego. Ten prąd
morski wywiera istotny ocieplający wpływ na klimat wybrzeży Europy Zachodniej, głównie
Wysp Brytyjskich i Norwegii. Odgałęzienie tego prądu jako chłodny Prąd Kanaryjski kieruje
się na południe i praktycznie nie wywiera już żadnego wpływu na klimat kontynentu
europejskiego. Klimat Europy jest kształtowany przede wszystkim przez dopływ energii
słonecznej i cyrkulację atmosfery.
Stosunki klimatyczne tego kontynentu w znacznym stopniu są uwarunkowane rozmiesz­
czeniem w jego sąsiedztwie centrów działania atmosfery w postaci głównych stałych lub
sezonowych ośrodków wysokiego i niskiego ciśnienia. Na zachód od Europy, na Oceanie
Atlantyckim, przez cały rok zaznaczają swą obecność oddziałujące na jej klimat: Wyż Azorski
i Niż Islandzki. Na klimat Europy, a więc w tym i na klimat Polski, wpływ wywiera również
olbrzymi obszar Azji, nad którym w zimie rozbudowuje się ośrodek wysokiego ciśnienia,
a w porze letniej zalega rozległy niż kontynentalny. Z rejonu Arktyki dość znaczny wpływ na
klimat tego kontynentu wywiera Wyż Arktyczny.
Ważna z punktu widzenia formowania się różnych typów pogody jest rola frontów
klimatologicznych. W rejonie Europy, w pobliżu jej północnych granic zalega front arktyczny,
a w pobliżu południowych front polarny. Przemieszczają się one bardziej na północ lub
południe w zależności od zmieniających się astronomicznych pór roku. Z frontami tymi jest
związana obecność i wędrówka w ciągu całego roku wielu dziesiątków niżów barycznych
z frontami atmosferycznymi (zimnym i ciepłym) powodujących bardzo dużą zmienność
stanów pogody, od której nie jest wolny także obszar Polski.
Cechy klimatu Polski są uwarunkowane wpływami rozległych obszarów lądowych na
wschodzie oraz są kształtowane przez duże połacie wodne Oceanu Atlantyckiego. Orografia
obszaru Polski, m.in. brak łańcuchów górskich o orientacji południkowej, sprzyja przenikaniu
z zachodu mas powietrza oceanicznego i mas powietrza kontynentalnego ze wschodu. Masy
powietrza morskiego nad obszarem Polski cechuje już znaczna transformacja z punktu
widzenia ich cech termiczno-wilgotnościowych wskutek przebytej długiej drogi nad kontynen-

16
tem. Często klimat Polski określa się jako przejściowy, zawierający zarówno cechy klimatu
morskiego, jak również znaczny ładunek właściwości klimatu lądowego. Ta przejściowość
jest wyrażona m.in. dużą różnorodnością i zmiennością obserwowanych stanów pogody.

3.1. CZYNNIKI GEOGRAFICZNE

Obieg ciepła i cyrkulacja atmosfery to podstawowe czynniki klimatotwórcze. Bilans

energii promienistej jest najbardziej pierwotną przyczyną zróżnicowania warunków klimaty­
cznych na powierzchni Ziemi, bowiem on decyduje o stanie cieplnym atmosfery i podłoża,
krążeniu atmosfery i obiegu wody.
Wspomniane procesy, ich natężenie i zasięg są uwarunkowane w znaczym stopniu
stosunkami fizjograficznymi powierzchni Ziemi. Klimat w znacznej mierze kształtuje się więc
w zależności od czynników, takich jak szerokość geograficzna, odległość od morza, prądy
morskie, wysokość nad poziomem morza, rzeźba terenu, rodzaj podłoża, które w skrócie
określa się mianem czynników geograficznych kształtujących klimat. Na skutek zmiany
krajobrazu i zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego coraz wyraźniej wpływ na stosunki
klimatyczne, szczególnie w skali lokalnej, wywiera człowiek i jego działalność.
W przeciwieństwie do promieniowania słonecznego i cyrkulacji atmosferycznej, które są
zaliczane do grupy aktywnych czynników klimatotwórczych, czynniki geograficzne można
zaliczyć do kategorii biernych czynników formujących klimat. Wywierają one wpływ na
procesy promieniowania i cyrkulacji atmosfery, chociaż same jako takie nie biorą w nich
udziału.
Do głównych geograficznych czynników klimatotwórczych należy szerokość geograficz­
na. Wpływ szerokości geograficznej na stosunki klimatyczne zależy przede wszystkim od kąta
padania promieni słonecznych i czasu trwania usłonecznienia możliwego (długość dnia).
Wraz z szerokością geograficzną zmienia się wysokość Słońca w południe, długość dnia i nocy
oraz kąt padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi, co wywiera istotny wpływ na
kształtowanie się bilansu promieniowania. W rezultacie ilość energii słonecznej, jaka
dochodzi do powierzchni Ziemi jest uwarunkowana przede wszystkim szerokością geografi­
czną i porą roku, bowiem to one określają wysokość Słońca nad horyzontem w południe oraz
długość dnia i nocy w danym miejscu.
W szerokościach międzyzwrotnikowych promienie słoneczne w południe w ciągu całego
roku padają pod stosunkowo dużym kątem, a różnica pomiędzy długością dnia i nocy jest
niewielka. Dopływ energii cieplnej w całym cyklu rocznym jest w miarę równomierny, stąd na
tych obszarach trudno wydzielić pory roku różniące się w istotnym stopniu w zakresie
stosunków termicznych.
Z kolei na obszarach położonych między biegunami i kołami podbiegunowymi występują
dłuższe okresy, kiedy Słońce znajduje się ponad horyzontem i okresy, kiedy ono wcale nie
wschodzi, a więc dzień i noc mogą trwać ponad dobę. Pojawiają się na tych obszarach tylko
dwie pory roku — ciepła i zimna, wyraźnie zróżnicowane pod względem termicznym.
Na pozostałych obszarach kuli ziemskiej, między kołami podbiegunowymi a zwrotnikami
istnieje wyraźny podział roku na cztery pory, mniej lub bardziej wyraźne ze względu na
charakterystyczny układ stosunków termicznych.

17
 W szerokościach geograficznych, które zajmuje obszar Polski, bilans promieniowania jest
ujemny. Ogólnie biorąc, atmosfera zyskuje ciepło dzięki wymianie z podłożem oraz w wyniku
wyzwalania się ciepła utajonego w procesie kondensacji pary wodnej. Jednak tutaj,
w szerokościach geograficznych powyżej 35 równoleżnika, zasadniczą rolę odgrywa dopływ
ciepła z niższych szerokości geograficznych. Odbywa się on za pośrednictwem prądów
cyrkulacji planetarnej powietrza atmosferycznego i prądów morskich. Głównym zatem
źródłem ciepła na obszarach umiarkowanych i wysokich szerokości geograficznych, w tym na
obszarze Polski, jest atmosferyczna i oceaniczna adwekcja ciepła.
Silne nagrzewanie się obszarów Ziemi w niskich szerokościach geograficznych i stosun­
kowo niewielkie w okolicach okołobiegunowych wywołuje strefowy rozkład wielu elemen­
tów meteorologicznych, co prowadzi do powstania wyraźnej strefowości klimatycznej na kuli
ziemskiej.
Strefowy rozkład ciepła na Ziemi jest zakłócany przez inne, niestrefowe czynniki
geograficzne, wśród których istotną rolę odgrywa rozmieszczenie powierzchni wodnych
i lądowych, rzeźba lądów i ich wyniesienie nad poziomem morza oraz pokrycie terenu.
Warunki klimatyczne Polski kształtuje położenie w umiarkowanych szerokościach geo­
graficznych, ogólnie biorąc, pomiędzy 49° na południu a 55° szerokości geograficznej pół­
nocnej. Rozciągłość południkowa naszego kraju nie przekracza więc 6° równoleżnikowych.
Wpływa ona głównie na długość dnia i nocy. Ta ostatnia rzutuje z kolei na wielkość dopływu
promieniowania słonecznego w ciągu dnia i wypromieniowania długofalowego w nocy.
W promieniowaniu słonecznym około 45% całego promieniowania docierającego do
powierzchni Ziemi stanowi światło. Jest ono jedyną formą energii umożliwiającą proces
fotosyntezy. Ma zdolność pobudzania cząsteczek chlorofilu, a także innych barwników
w komórkach żywych roślin, w wyniku którego zachodzi synteza związków organicznych.
Część światła wykorzystaną w fotosyntezie określa się mianem promieniowania fotosyn-
tetycznie aktywnego. Światło jest m.in. tym czynnikiem, który segreguje świat roślinny
w układzie geograficznym. Różna długość dnia i nocy, a także promieniowanie bezpośrednie
i rozproszone powodują różny rozwój tych samych gatunków roślin. Światło warunkuje
warstwowy układ zbiorowisk roślinnych.
Kąt padania promieni słonecznych na południu Polski jest około 6° większy niż na
wybrzeżu Bałtyku. Dane zawarte w tabeli 3.1 wskazują natomiast, że w lecie długość dnia
na północnym skraju Polski jest o 1,1 godziny większa niż na krańcu południowym.
W rezultacie można mówić o pewnym wyrównaniu niedoboru ciepła w północnej części kraju
wynikającego z mniejszego kąta padania promieni słonecznych. Z kolei w miesiącach

Tabela 3.1. Kąt padania promieni słonecznych w południe (a) oraz średnia
długość dnia w Polsce (b) podczas przesileń i równonocy
ę>N 23 XII 21 m 23 VI 23 IX
55° a 11,6 35,3 58,4 34,9
b 7,1 12,1 17,3 12,1
52° a 14,6 38,3 61,4 37,9
b 7,7 12,1 16,7 12,1
49° a 17,6 41,3 64,4 40,9
b 8,2 12,1 16,2 12,1
a — w stopniach kątowych, b — w godzinach.

18
zimowych rejony nadmorskie, z powodu krótszego o ponad 1 godzinę dnia i mniejszego kąta
padania promieni słonecznych, otrzymują nieco mniejszą ilość ciepła w porównaniu
z południową częścią kraju.
Wpływ szerokości geograficznej na rozkład przestrzenny wartości poszczególnych
elementów pogody staje się coraz bardziej wyraźny w miarę oddalania się od powierzchni
Ziemi, od występujących na niej czynników zakłócających strefowość stosunków klimatycz­
nych, która wyraźnie cechuje klimat wyżej położonych warstw atmosfery ziemskiej.
Położenie obszarów lądowych względem akwenów morskich i oceanicznych jest
podstawą podziału na klimat morski i lądowy. Te typy klimatu formujące się nad rozległymi
obszarami morskimi i kontynentalnymi są wynikiem powstających nad nimi mas powietrza
różniących się zasobami ciepła i wilgoci.
W umiarkowanych szerokościach geograficznych są widoczne znaczne kontrasty między
zimą i latem. W porze zimowej nad wychłodzonym lądem panuje wysokie ciśnienie, a latem
występują niże. Wpływ oceanu na klimat sąsiadującego lądu zależy nie tylko od odległości
danego obszaru od oceanu, ale również od charakteru ogólnej cyrkulacji atmosfery.
Na rozległość wpływu oceanu na ląd wywiera w znaczym stopniu orografía terenu.
Obszary nizinne ułatwiają wnikanie względnie daleko w głąb lądu mas powietrza morskiego
i przenikanie się ich z masami kontynentalnymi, co w rezultacie prowadzi do formowania się
klimatów o cechach przejściowych. Bariery orograficzne o orientacji południkowej owe
przenikanie utrudniają.
Klimat morski, w porównaniu z lądowym, cechują mniejsze dobowe i roczne amplitudy
temperatury powietrza, większa wilgotność powietrza, większe zachmurzenie nieba i większe
sumy opadów atmosferycznych. Te ostatnie są rozłożone w miarę równomiernie w ciągu
całego roku. Wiosna jest z reguły chłodniejsza niż jesień, a zimy są stosunkowo mniej mroźne
i cechuje je częste występowanie okresów odwilżowych.
Klimat kontynentalny (lądowy) cechują stosunkowo duże dobowe i roczne amplitudy
temperatury powietrza. Pora letnia z reguły jest dość upalna, zimę cechuje znaczna surowość,
a wiosna jest zazwyczaj cieplejsza od jesieni. W lecie przeważa zachmurzenie konwekcyjne
związane z nasileniem ruchów pionowych powietrza. Jest ono przeważnie większe od
zachmurzenia ogólnego nieba w porze zimowej. W miarę przesuwania się w głąb kontynentu
zmniejszają się roczne sumy opadów i zwiększa się przewaga opadów letnich nad zimowymi.
Wpływ Morza Bałtyckiego na klimat Polski jest ograniczony. Jako stosunkowo niewielki
zbiornik wodny oddziałuje, w sposób zauważalny, głównie na stosunki klimatyczne wąskiej
strefy przybrzeżnej. Oddziaływanie tego akwenu znajduje wyraz w notowanych w tej strefie
temperaturach powietrza w lecie i zimą, wilgotności powietrza, wielkości zachmurzenia,
a także w rozwoju lokalnej cyrkulacji bryzowej. Morze Bałtyckie nie odgrywa większej roli
w kształtowaniu zasadniczych cech klimatu pozostałej części kraju.
Wysokość położenia nad poziomem morza obszaru Polski i zasadnicze rysy jej rzeźby
mające orientację równoleżnikową sprzyjają w znacznym stopniu nasuwaniu się nad obszar
naszego kraju mas powietrza oceanicznego z zachodu oraz powietrza kontynentalnego ze
sektora wschodniego mającego obszary źródłowe na styku Europy i Azji.
Stosunkowo ciepłe i wilgotne masy powietrza oceanicznego przemieszczają się nad
obszarem Polski w ciągu całego roku, ulegając coraz silniejszej transformacji w miarę
oddalania się od Oceanu Atlantyckiego. Wszystkie dotychczasowe opracowania wskazują, że

19
są to u nas dominujące masy powietrza w ciągu całego roku. Ich frekwencja latem dochodzi do
70% wszystkich dni (J. Bołaszewska, F. Reutt, 1962).
Problem określenia stopnia wpływu lądu i morza na klimat jest złożony. Do jego usta­
lenia służą różne wskaźniki. Na obszarze Polski współwystępują cechy klimatu kontynental­
nego i oceanicznego. Zagadnienie to stało się przedmiotem dociekań wielu klimatologów.
Najczęściej przyjmuje się, że amplituda roczna temperatury powietrza i koncentracja opadów
atmosferycznych w ciągu roku są dobrymi miarami wielkości wpływu lądu lub morza na klimat.
Dotychczasowe wyniki badań tego problemu na podstawie analizy wielkości rocznej
amplitudy temperatury powietrza, sugerują, że kontynentalizm klimatu na obszarze Polski
zmienia się od około 38% na wybrzeżu do około 52% w rejonie Brześcia nad Bugiem. Przez
Polskę przebiega (rys. 3.1) izokontynentala 50%, co zdaniem A. Ewerta potwierdza tezę
o przejściowości klimatu naszego kraju (A. Ewert, 1973).

Rys. 3.1. Kontynentalizm termiczny klimatu Polski

(A. Ewert, 1966)

Podział Polski na rejony charakteryzujące się różnym stopniem kontynentalizmu,

dokonany na podstawie analizy wskaźników opadów atmosferycznych, informuje o przewa­
dze obszarów odznaczających się klimatem kontynentalnym. Oceanizm opadowy, przejawia­
jący się głównie w większych opadach półrocza chłodnego względem opadów rocznych,
zaznacza się jedynie w północnej i zachodniej części Pojezierza Pomorskiego oraz zachodniej
części Niziny Wielkopolskiej i, jako tzw. nadoceanizm gór, na obszarach wysokogórskich
(K. Kożuchowski, J. Wibig, 1988) (rys. 3.2).
Kolejnym czynnikiem geograficznym wywierającym istotny wpływ na stosunki klimaty­
czne danego obszaru jest ukształtowanie terenu obejmujące zarówno rzeźbę, jak i wysokość
jego położenia nad poziomem morza.
Wraz ze wzrostem wysokości zmniejsza się ciśnienie powietrza i zwiększa przezroczys­
tość atmosfery. Zwiększa się także promieniowanie słoneczne, rośnie również wielkość
promieniowania efektywnego. Ulegają zmniejszeniu dobowe i roczne amplitudy temperatury
powietrza. Wraz ze wzrostem wysokości ubywa pary wodnej w atmosferze i przy jednocześnie
występującej niższej temperaturze powietrza rozwija się proces kondensacji pary wodnej
i powstają chmury. Do pewnej wysokości notuje się wzrost ilości opadów, powyżej tej granicy

20
 Rys. 3.2. Podział Polski na obszary różniące się stop­
niem kontynentalizmu pluwialnego (K. Kożuchowski,
J. Wibig, 1988).
1 - nadoceanizm gór, 2 - obszar oceaniczny, 3 - słabo oceaniczny, 4 - słabo
kontynentalny, 5 - kontynentalny, 6 - silnie kontynentalny

następuje ich spadek. W miarę wzrostu wysokości zwiększa się częstość występowania
opadów w postaci śniegu i wydłuża się czas zalegania pokrywy śnieżnej, który w skrajnym
przypadku, w wilgotnych partiach gór, sprzyja rozwojowi lodowców.
Prócz wysokości bezwzględnej, na stosunki klimatyczne wpływ wywiera również,
w znaczącym stopniu, rzeźba terenu, pod którą rozumie się rozległość, stopień rozczłon­
kowania oraz orientację obszarów górskich i wyżynnych. Ważną rolę odgrywa szerokość
dolin, nachylenie i ekspozycja zboczy oraz ich orientacja względem stron świata i kierunku
przepływających nad nimi strug powietrza atmosferycznego będących częścią systemu
ogólnej cyrkulacji atmosfery.
Wynikiem współoddziaływania czynnika wysokości nad poziomem morza i czynnika
orograficznego może być typ klimatu ukształtowany na obszarach górskich, który określa
się mianem klimatu górskiego. Na obszarze występowania skutków oddziaływania tych
czynników kształtują się miejscowe stosunki termiczno-wilgotnościowe i cyrkulacyjne,
uwarunkowane przez poszczególne elementy orografii terenu, doliny, kotliny, stoki i wierz­
chołki wzniesień.
W obniżeniach o charakterze kotlin jest charakterystyczne gromadzenie się chłod­
nego powietrza w nocy, co prowadzi do powstania nad nimi inwersyjnej stratyfikacji
temperatury w powietrzu atmosferycznym. Stoki dowietrzne, w wyniku wymuszonego
wznoszenia się po nich powietrza, cechuje większe zachmurzenie, zwiększona ilość opadów
i niższa temperatura niż stoki zawietrzne. Masy chłodnego, cięższego powietrza zalegają także
w dolinach, tworząc lokalne zastoiska chłodu o mniejszej lub większej stabilności. Między
dnem doliny i zboczami tworzy się lokalna wymiana powietrza, która w bardzo sprzyjających
warunkach orograficznych przybiera postać cyrkulacji górsko-dolinnej, zboczowej.
Wymienione ważniejsze uwarunkowania klimatu wynikające z wzniesienia terenu nad
poziomem morza i jego orografii prowadzą do powstania na niektórych obszarach pięter
klimatycznych. Jednak piętrowość stosunków klimatycznych na obszarach górskich nie
zaciera całkowicie podstawowych cech klimatu właściwych dla danej strefy klimatycznej.
Przebiegające w południowej części Polski pasma górskie i obszary wyżynne, a na pół­
nocy wyraźnie zarysowujące się obszary pojezierzy, są ważnymi czynnikami powodującymi

21
uformowanie się cech klimatu wyróżniających się pewnymi odrębnościami w stosunku do
warunków klimatycznych terenów obokległych, pozostałych obszarów położonych niżej
i o większej monotonii orograficznej.
Wraz ze wzrostem wysokości zmniejsza się ciśnienie powietrza i zwiększa przezroczys­
tość atmosfery. Krótsza staje się droga, jaką ma do pokonania promieniowanie słoneczne,
a więc im wyżej nad poziomem morza, tym natężenie bezpośredniego promieniowania
słonecznego jest większe. Wielkości maksymalne tego promieniowania w polskiej części
Karpat Zachodnich osiągają wartości zamieszczone w tabeli 3.2.
Różnice pomiędzy wartościami natężenia bezpośredniego promieniowania słonecznego
w punktach położonych na różnych wysokościach nad poziomem morza w ciągu roku ulegają
wahaniom. Wahania te są, ogólnie biorąc, w zimie większe, a w lecie mniejsze. Ich przyczyną
jest silny związek z przebiegiem zachmurzenia nieba w najwyżej położonej części Tatr oraz
położeniem Zakopanego na dnie kotliny, w której, szczególnie w zimie przy inwersjach
temperatury powietrza, zalega warstwa zanieczyszczonego powietrza utrudniająca dopływ
bezpośredniego promieniowania słonecznego (M. Hess, 1965).
Maksymalne wartości natężenia promieniowania słonecznego rozproszonego i całkowitego
w punktach położonych na różnych wysokościach zawierają tabele 3.3 i 3.4. Dane te wskazują,
że im wyżej nad poziomem morza, tym promieniowanie rozproszone jest mniejsze, bowiem
krótsza staje się droga przez atmosferę, jaką ma do pokonania promieniowanie słoneczne,
w czasie której ulega rozpraszaniu. Z kolei promieniowanie całkowite, czyli suma promieniowa­
nia bezpośredniego i rozproszonego, rośnie wraz z wysokością nad poziomem morza, bowiem
zwiększa się natężenie promieniowania bezpośredniego. Dobowe sumy promieniowania roz­
proszonego w poszczególnych porach roku podczas pogody bezchmurnej na wysokości 3000 m
stanowią już tylko około 60-70% tej ilości, która jest notowana u podnóża gór (M. Hess, 1965).
Dzięki dużej czystości powietrza obszary wysokogórskie są uprzywilejowane pod
względem ilości dochodzącego promieniowania nadfioletowego. Mniejsze ilości tego
promieniowania docierają na tereny położone niżej, gdzie obserwuje się m.in. większe
zanieczyszczenie atmosfery.
Na terenach cechujących znaczne wyniesienie nad poziomem morza notuje się zwięk­
szone promieniowanie efektywne. Działając w ciągu całej doby, prowadzi do znacznej utraty
ciepła radiacyjnego na obszarach wysokogórskich. Bilans promieniowania w górach jest
bardzo zróżnicowany, jest uzależniony od form terenu. To zróżnicowanie bilansu promienio­
wania na obszarach o urozmaiconej rzeźbie zależy głównie od różnicy w dopływie
bezpośredniego promieniowania słonecznego i wypromieniowania ciepła z podłoża.
Według badań Z. Oleckiego (1989), bilans promieniowania krótkofalowego zmniejsza się
wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. U podnóża gór wynosi on około
750 kW h-m “2, a w najwyższych częściach Tatr zmniejsza się do około 600 kWh-m 2.
W przybliżeniu połowę tej energii pochłania podłoże latem, a znikoma ilość (nie przekraczająca
10%) jest pochłaniana w porze zimowej. Najwyższe wartości promieniowania pochłoniętego
notuje się w lipcu (90-110 kWh-m 2), a najmniejsze w grudniu (10-12 kWh-m 2).
Różnica w bilansie promieniowania między górami a obszarami nizinnymi i równinnymi
prowadzi do występowania różnic pomiędzy tymi obszarami w zakresie stosunków termicz­
nych. Wypukłe formy terenu cechują znacznie mniejsze dobowe i roczne amplitudy
temperatury powietrza w porównaniu z formami wklęsłymi.

22
Tabela 3.2. Największe wartości natężenia bezpośredniego promieniowania słonecznego na powierzchnię prostopadłą. Wartości średnie za lata 1954-1958
w cal • cm"2 - min 1 (M. Hess, 1965)
Wysokość
Stacja I II m IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
n.p.m. (m)

Kasprowy Wierch 1991 1,58 1,58 1,52 1,60 1,53 1,61 1,57 1,46 1,53 1,57 1,58 1,54 1,61
Zakopane 844 1,35 1,38 1,46 1,42 1,38 1,43 1,35 1,34 1,40 1,35 1,35 1,38 1,46

Różnica 1147 0,23 0,20 0,06 0,18 0,15 0,18 0,22 0,12 0,13 0,22 0,23 0,16 0,25

Tabela 3.3. Największe wartości natężenia promieniowania słonecznego rozproszonego na powierzchnię poziomą. Wartości średnie za lata 1954-1958
w cal • cm 2- min 1 (M. Hess, 1965)
Wysokość
Stacja I II m rv V VI VII VIII IX X XI XII Rok
n.p.m. (m)

Kasprowy Wierch 1991 0,14 0,14 0,22 0,23 0,23 0,18 0,26 0,27 0,18 0,11 0,13 0,10 0,27
Zakopane 844 0,17 0,21 0,25 0,42 0,27 0,25 0,32 0,27 0,24 0,16 0,14 0,13 0,42

Różnica 1147 0,03 0,07 0,03 0,19 0,04 0,07 0,06 0,00 0,06 0,05 0,01 0,03 0,15

Tabela 3.4. Największe wartości natężenia promieniowania całkowitego na powierzchnię poziomą w cal • cm 2• min ‘.Wartości średnie za lata 1954-1958 (M. Hess,
1965)
Wysokość
Stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
n.p.m. (m)

Kasprowy Wierch 1991 0,78 1,00 1,19 1,45 1,41 1,55 1,32 1,22 1,21 1,03 0,75 0,66 1,55
Zakopane 844 0,55 0,85 1,12 1,49 1,26 1,38 1,28 1,16 1,11 0,90 0,64 0,49 1,49

Różnica 1147 0,23 0,15 0,07 0,04 0,15 0,17 0,04 0,06 0,10 0,13 0,11 0,17 0,06
 Badania M. Hessa (1965) wskazują, że w przypadku dwóch stacji położonych na
jednakowej wysokości nad poziomem morza, z których jedna znajduje się we wklęsłej, a dru­
ga na wypukłej formie terenowej, różnica średniej temperatury roku między nimi dochodzi
do 1°C. Niższa temperatura cechuje stację położoną w obniżeniu. Również około 1°C wyższa
temperatura średnia roczna na tej samej wysokości nad poziomem morza cechuje stok
południowy w porównaniu ze stokiem północnym. Bliższe dane liczbowe ilustrujące wpływ
rzeźby na stosunki termiczne zestawiono w tabeli 3.5.
Zarówno wysokość nad poziomem morza, jak i rzeźba oraz ekspozycja terenu wy­
wierają duży wpływ na długość poszczególnych termicznych pór roku. Okres ze średnią
dobową temperaturą powietrza wyższą od 0°C liczy w dolinach i kotlinach u podnóża
Karpat Zachodnich 290 dni, na stokach 300 dni, a na najwyższych szczytach maleje do
•120 dni. Według M. Hessa na każde 100 m wzniesienia okres bezzimia ulega skróceniu
średnio o 7 dni.
Odwrotny jest przebieg okresu ze średnią dobową temperaturą powietrza niższą od 0°C
(zimy). Okres temperatur zimowych trwa u podnóża Karpat Zachodnich od 75 dni w kotlinach
i 65 dni na stokach do 245 dni na Łomnicy. Oznacza to, że wraz ze wzrostem wysokości
o 100 m, zima wydłuża się średnio o 7 dni. Widać więc, że wraz ze wzrostem wysokości
bez/.imie ulega skróceniu, a okres zimy wydłużeniu. Na pewnej wysokości następuje
zrównanie długości tych pór roku. Powyżej tej wysokości zima jest dłuższa od bezzimia. To
zrównanie występuje na południowych stokach Tatr na wysokości 2050 m, a na północnych
stokach na poziomie 1850 m.
Wysokość położenia nad poziomem morza i rzeźba terenu w znaczącym stopniu
wywierają wpływ także na rozkład przestrzenny opadów atmosferycznych. Opady na
obszarach górskich są szczególnie zróżnicowane. Powodują to m.in. procesy konwekcyjne
spotęgowane na stokach górskich, co znajduje odbicie w lokalnych cyrkulacjach górsko-
-dolinnych. Obszary górskie stanowią także znaczącą przeszkodę dla przemieszczających się
mas powietrza i frontów atmosferycznych. W górach następuje więc gwałtowne zwiększenie
ilości opadów i duże ich zróżnicowanie ze względu na różną ekspozycję stoków w stosunku do
przeważającego kierunku napływu wilgotnych mas powietrza.
Roczne sumy opadów atmosferycznych zwiększają się od podnóża do szczytów gór. Są
one wyraźnie mniejsze w kotlinach śródgórskich oraz kotlinach podkarpackich i podsudec-
kich. Występują duże różnice w ilości opadów między stokami o różnej ekspozycji.
Większymi opadami w Polsce odznaczają się stoki górskie o ekspozycji zachodniej,
północno-zachodniej i lokalnie północnej, na których dochodzi do najczęstszego spiętrzania
się wilgotnych mas powietrza polamo-morskiego. Szczególnie w kotlinach: Sądeckiej,
Nowotarskiej, Spiskiej, a także Jeleniogórskiej i Kłodzkiej, roczne sumy opadów są nawet
o kilkaset milimetrów mniejsze aniżeli na stokach dowietrznych na tej samej wysokości nad
poziomem morza. Niekiedy mówi się więc o położeniu tych kotlin w tzw. cieniu opadowym.
Zagadnienie to ilustrują dane zawarte w tabeli 3.6.
Na obszarze Polski w najwyższych partiach gór notuje się roczne sumy opadów mniejsze
niż na północnych stokach w pasie położonym między 1500 a 1900 m n.p.m. Tego typu strefa
nie występuje na południowych stokach Tatr. Zwiększona ilość opadów we wspomnianej
strefie jest wynikiem obfitych opadów w porze letniej, przynoszonych przez masy powietrza
polamo-morskiego spiętrzającego się na północnych stokach łańcucha górskiego. To charak-

24
Tabela 3.5. Przykłady wpływu rzeźby terenu na stosunki termiczne w polskich Karpatach Zachodnich. Dane za lata 1952-1961 (zestawiono według danych
M. Hessa, 1965)
Wysokość Tempera­ Abs. max. Abs. min. Średnia liczba dni w roku z temperaturą (°C):
Usytuowanie
Stacja tura średn. temp. temp.
w terenie
(m) roku (°C) (°C) (°C) min. < -1 0 max. < 0 min. < 0 max. > 25

Dolina
Chochołowska 1028 dno doliny 3,7 30,6 -3 2 ,8 46 73 90 4
Luboń Wielki 1024 szczyt 4,4 31,4 -2 9 ,1 32 82 74 5
Nowy Targ 600 dno kotliny 5,3 35,0 -3 6 ,0 46 54 111 25
Raba Wyżna 600 stok o ekspozycji S 6,8 33,4 -3 0 ,2 28 41 77 21
Kuźnice 1023 stok o ekspozycji N 4,2 30,1 -3 0 ,2 41 64 107 4
Gubałówka 1000 stok o ekspozycji S 5,2 30,7 -2 7 ,7 32 60 90 5
Rabka 510 dno doliny 6,4 35,3 -3 0 ,5 29 42 89 -
Szczawnica 510 dno doliny 6,5 34,7 -2 9 ,6 30 43 93 -
Poronin 800 dno doliny 4,3 32,1 -3 7 ,5 46 68 142 11

Tabela 3.6. Przykłady wpływu rzeźby terenu na wielkość rocznej sumy opadów atmosferycznych. Dane za lata
1952-1961 (M. Hess, 1965)
Wysokość Usytuowanie Roczna suma
Stacja
n.p.m. (m) w terenie opadów w mm

Kasprowy Wierch 1991 szczyt 1610

Dolina Chochołowska 1028 dno doliny * 1330
Luboń Wielki 1024 szczyt 1078
Nowy Targ 600 dno kotliny 760
Raba Wyżna 600 stok S 944
Hala Ornak 1110 stok N 1578
Głodówka 1149 stok S 986
Kuźnice 1023 stok N 1446
Gubałówka 1000 stok S 1162
Poprad 683 dno kotliny 593
Zawoja 670 stok N 1100
terystyczne rozmieszczenie opadów na północnych stokach często określa się mianem
inwersji opadowej.
Obszary znacznie wyniesione nad poziomem morza stanowią bariery dla swobodnego
przepływu mas powietrza. Ciepłe i wilgotne powietrze przekraczające łańcuch górski
powoduje na stokach dowietrznych zwiększenie zachmurzenia i opadów, a po stronie
odwietrznej wzrost temperatury, zmniejszenie wilgotności powietrza i zachmurzenia nieba.
Z kolei masy powietrza chłodnego, ze względu na cechujący je typ stałej stratyfikacji
termicznej, nie wykazują tendencji do wznoszenia się, a napotkaną przeszkodę orograficzną
opływają, wypełniając wszelkie obniżenia terenowe.
Gdy nad Ukrainą zalega rozbudowany wyż baryczny, a od zachodu na obszar Polski
jednocześnie nasuwa się głęboki układ cyklonalny, następuje gwałtowny przepływ powietrza
znad obszarów położonych na południe od Polski. Przemieszczające się powietrze napotyka
przeszkodę orograficzną w postaci Karpat i Sudetów. Po stronie dowietrznej, na zboczach
południowych, w wyniku wymuszonego ruchu w górę, formuje się gruba i zwarta powłoka
chmur, będąca bardzo często źródłem występujących tutaj obfitych opadów atmosferycznych.
Po przekroczeniu grzbietu górskiego powietrze jest w znacznym stopniu pozbawione
wilgoci i opada w dół szybko ogrzewając się. Po stronie północnej Karpat i Sudetów występują
gwałtowne wiatry ciepłe i suche o prędkościach niekiedy przekraczających nawet 50 m-s”1.
Zarysowany schemat cyrkulacji powietrza ma zasięg lokalny, a związany z nią wiatr jest
odmianą fenu, noszącego na Podhalu nazwę wiatru halnego.
Zainteresowanie wiatrami fenowymi wiąże się z przypisywaną im dużą aktywnością
meteorotropową oraz z często niszczycielską ich siłą i oddziaływaniem na klimat obszarów
będących w zasięgu tego typu cyrkulacji atmosfery. Wiatry fenowe mogą przyczyniać się do
likwidacji niekorzystnej stratyfikacji termicznej powietrza, a tym samym do szybszego
„wietrzenia” zanieczyszczonych dolin i kotlin.
Wiatry fenowe w Karpatach i Sudetach są obserwowane szczególnie często w chłodnej
porze roku; przyczyniają się do szybkiego zaniku pokrywy śnieżnej i nierzadko do
wystąpienia wiosennych powodzi. Według danych za lata 1955-1964 roczna częstość
występowania zjawiska cyrkulacji fenowej w Kotlinie Jeleniogórskiej waha się od 100 do 160
dni. Ocenia się, że wpływ tej cyrkulacji sięga od podnóży Sudetów po Legnicę, Wrocław,
a nawet Leszno (J. Kwiatkowski, 1975). Według M. Morawskiej-Horawskiej (1990)'
w sprzyjających warunkach termohigrycznych wpływ wiatru halnego może sięgać niekiedy aż
do pojezierzy.
Na obszarze Tatr i terenów z nimi sąsiadujących natomiast wiatry halne (wyróżnione na
podstawie kryterium wiatrów wiejących z południowego kwadrantu, osiągających prędkość
co najmniej 5 m -s “1) są notowane w Zakopanem średnio w roku w ciągu 22,3 dni, a na
Kasprowym Wierchu w ciągu 88,3 dni (dane za lata 1951 -1970 wg W. Stachlewskiego, 1974).
Wielkość zasięgu wpływu wiatru halnego nie wykazuje bezpośredniego związku
z prędkością wiatru w strefie Tatr. Zależy natomiast od struktury termicznej powietrza
zalegającego na północ od Karpat. Inwersyjny układ temperatur w przyziemnej warstwie
powietrza stanowi znaczącą przeszkodę w przemieszczaniu się wiatru halnego. Najkorzyst­
niejsze warunki do osiągania dużych zasięgów wiatru halnego obserwuje się w ciepłym
powietrzu o dużym poziomym gradiencie barycznym cechującym się bardzo wyraźnym
typem równowagi chwiejnej (M. Morawska-Horawska, 1990).

26
 Szczegółowe badania wykazały, że sytuacje sprzyjające wystąpieniu cyrkulacji fenowej
w Karpatach najczęściej obserwuje się w półroczu chłodnym, w okresie od października do
marca. W styczniu, listopadzie i grudniu ich frekwencja w każdym miesiącu przekracza 11%,
a więc notuje się ponad 33% wszystkich przypadków występowania wiatrów fenowych
w ciągu roku (tab. 3.7). W poszczególnych miesiącach roku liczba dni, w których występują
potencjalne sytuacje fenowe waha się od 12 w styczniu, październiku i listopadzie do niespełna
4 w czerwcu i lipcu. W ciągu roku najczęściej notuje się sytuacje fenowe trwające od 12 do 48
godzin. Stanowią one około 60% wszystkich takich sytuacji. Sytuacje fenowe o długim czasie
trwania, przekraczającym 120 godzin, a więc 5 dni, występują sporadycznie (Z. Ustmul,
1992). W sprzyjających warunkach pogodowych zarówno w Karpatach, jak i w Sudetach,
lokalnie rozwija się charakterystyczna cyrkulacja górsko-dolinna.
Na obszarach górskich wartości poszczególnych elementów pogody zmieniają się wraz ze
zmianą wysokości. Zauważa się także, że określone wartości liczbowe danego elementu
występują z reguły wyżej na stokach o ekspozycji południowej, a niżej na stokach północnych.
To zjawisko asymetrii klimatycznej, charakterystyczne na obszarze Polski szczególnie
w Karpatach i Sudetach, jest wynikiem różnic w ilości ciepła słonecznego dochodzącego do
stoków o różnym nachyleniu i orientacji.
Zmiany całokształtu warunków klimatycznych wraz z wysokością pozwalają na obszarach
górskich wyróżnić strefy, które określa się mianem pięter klimatycznych. W Karpatach
Zachodnich na przykład M. Hess (1965) wyróżnił sześć pięter klimatycznych, których granice
pokrywają się z granicami pięter roślinnych (tab. 3.8).
W zależności od położenia obszaru górskiego w stosunku do przeważającego kierunku
napływu mas powietrza, analogiczne piętra klimatyczne występują na różnych wysokościach
nad poziomem morza i mają różną rozciągłość pionową. Przytoczone w tabeli 3.8 liczby
wskazują na średnie wysokości granic poszczególnych pięter.
Ważnym czynnikiem geograficznym kształtującym klimat jest pokrycie terenu. W zna­
cznym stopniu modyfikują stosunki klimatyczne, szczególnie w niewielkiej odległości od
podłoża i terenów obokległych, szata roślinna, pokrywa śnieżna oraz inne obiekty, także
pochodzenia antropogenicznego, tworzące tzw. pokrycie terenu. ✓
Szata roślinna znacznie łagodzi dobowe i roczne wahania temperatury powietrza; są one
większe na obszarach nie pokrytych roślinnością. Na terenach bez szaty roślinnej obserwuje
się w ciągu dnia duży dopływ do podłoża promieniowania bezpośredniego, a w nocy
intensywny proces wypromieniowywania ciepła prowadzący do wspomnianych wcześniej,
dużych dobowych wahań temperatury.
Zwarta szata roślinna w dzień hamuje dopływ energii słonecznej do powierzchni gruntu,
a w nocy wypromieniowanie ciepła. Roślinność stanowi źródło pary wodnej, która w wyniku
procesu ewapotranspiracji przechodzi do powietrza atmosferycznego. Swoisty klimat miejs­
cowy wytwarzają zwarte kompleksy leśne, jednak ich wpływ na klimat terenów otaczających
jest stosunkowo niewielki. Las cechuje większa, niż tereny obokległe, wilgotność powietrza,
a także hamuje swobodny przepływ powietrza (strumień powietrza wznosi się nad lasem i go
opływa).
Znaczniejszy wpływ na kształtowanie się stosunków klimatycznych wywiera na nie­
których terenach pokrywa śnieżna i lodowa, szczególnie tam, gdzie tworzy się bardzo
wcześnie i względnie długo zalega. Śnieg pokrywający podłoże chroni je przed utratą ciepła,

27
 Tabela 3.7. Częstość występowania potencjalnych sytuacji fenowych w ciągu roku w Karpatach. Wartości średnie za lata 1966-1985 (Z. Ustmul, 1992)
I II III IV V VI VII v in IX X XI XII Rok
11,8 9,3 10,1 7,7 7,6 4,2 3,9 5,2 7,3 10,5 11,4 11,0 100,0

Tabela 3.8. Zasięg poszczególnych pięter klimatycznych w ważniejszych grupach górskich w Polsce w m n.p.m. (M. Hess, 1965)
Umiarkowanie Bardzo Umiarkowanie Umiarkowanie
Piętro klimatyczne Zimne Chłodne
zimne chłodne chłodne ciepłe
Średnia roczna temperatura powietrza od - 4 od-2 od 0 od + 2 od + 4 od + 6
(°C) do-2 do 0 do +2 do + 4 do + 6 do + 8
Tatry, stoki o ekspozycji S ponad 2350 2350-2050 2050-1650 1650-1200 poniżej 1200 -

Tatry, stoki o ekspozycji N ponad 2200 2200-1850 1850-1550 1550-1150 poniżej 1150 -

Beskid Żywiecki i Średni - ponad 1670 1670-1400 1400-1080 1080-680 680-2 6 0

Beskid Śląski - - - ponad 980 9 8 0 -6 7 0 6 7 0 -2 5 0
Beskid Sądecki, Wyspowy, Niski - - - ponad 1100 1100-750 7 5 0 -2 8 0
Sudety - - ponad 1260 1260- 980 9 8 0 -5 7 0 poniżej 570
Góry Świętokrzyskie - - - - ponad 550 poniżej 550
wpływając zarazem na zmniejszenie w podłożu dobowych i rocznych amplitud temperatury.
Barwa śniegu i lodu powoduje, że 50-70% padającego promieniowania całkowitego ulega
odbiciu. Powierzchnia śniegu i lodu odznacza się silnym wypromieniowaniem ciepła w porze
nocnej, co sprzyja dużym spadkom temperatury zalegającego nad nią powietrza, prowadząc
do częstego powstawania inwersyjnej stratyfikacji jego temperatury.
Pokrywa śnieżna w umiarkowanych szerokościach geograficznych stanowi w okresie
odwilży wiosennej i chwilowych odwilży zimowych istotne źródło wilgoci dla gruntu, a tym
samym i dla atmosfery.
Zmiany w stosunkach klimatycznych, mające w chwili obecnej jeszcze tylko zasięg
lokalny, coraz częściej są efektem działalności człowieka, głównie w wyniku dokonywania
zmian w krajobrazie naturalnym i wprowadzania zanieczyszczeń do środowiska przyrod­
niczego. Ten proces rozpoczął się z chwilą pojawienia się człowieka, jednak dopiero
w ostatnich kilkudziesięciu latach uległ szczególnemu natężeniu.
Największy wpływ na klimat wywierają czynniki związane z działalnością człowieka
w aglomeracjach miejskich i przemysłowych. Miasto na skutek przeobrażenia naturalnego
środowiska stwarza warunki do uformowania się swoistego klimatu miejskiego, który
w przypadku aglomeracji miejskiej usytuowanej na przykład w dolinie (np. Kraków) lub
kotlinie (np. Jelenia Góra), różni się znacznie od warunków klimatycznych terenów
pozamiejskich.
Odrębność stosunków klimatycznych miasta jest spowodowana wieloma czynnikami.
W bardzo dużym stopniu powoduje ją rodzaj podłoża, które w mieście tworzą materiały od­
znaczające się dobrym przewodnictwem cieplnym i utrudniające parowanie wody. Na obszarze
aglomeracji miejskich notuje się więc wyższe temperatury i mniejszą wilgotność powietrza.
Struktura przestrzenna zabudowy miejskiej jest przyczyną występowania dużych zmian
prędkości i kierunku wiatru oraz wielkości wymiany turbulencyjnej. W wyniku spalania,
szczególnie w aglomeracjach miejskich mających liczne zakłady przemysłowe, do atmosfery
są emitowane duże ilości dodatkowego ciepła, a ponadto dymy i pyły tworzące warstwę
aerozolu wydatnie zmieniającą stosunki radiacyjne i warunki kondensacji pary wodnej
w atmosferze.
Wyjątkowe znaczenie w kształtowaniu klimatu miasta ma zmiana składu chemicznego
atmosfery będąca skutkiem emisji różnego rodzaju gazów, pyłów i dymów. Powietrze
atmosferyczne nad dużym miastem jest zatem średnio dwu-, a nawet trzykrotnie bardziej
zanieczyszczone niż nad terenami otaczającymi aglomerację miejską. Duża koncentracja
zanieczyszczeń gazowych i zapylenie powodują zmętnienie atmosfery przyczyniające się do
zmniejszenia jej przezroczystości. Mniejsza przezroczystość z kolei jest przyczyną docierania
do powierzchni Ziemi mniejszej ilości promieniowania słonecznego.
Szczegółowe badania przeprowadzone w Krakowie wykazały, że wpływ atmosfery
miejskiej na kształtowanie stosunków radiacyjnych przy bezchmurnym niebie jest bardzo
wyraźny. Przejawia się on głównie w znacznym zmniejszeniu bezpośredniego promieniowa­
nia słonecznego. Stwierdzono, że jest ono w Krakowie mniejsze około 13% w lecie, 19%
jesienią i 26% w zimie, w porównaniu z terenami pozamiejskimi.
Wskaźnik zmętnienia atmosfery nad miastem w ciągu roku osiąga wartości 4,5-5,0, a poza
miastem zaledwie 3,0-4,0. Aerozole zawarte w atmosferze osłabiają dopływ promieniowania
słonecznego w półroczu letnim około 23%, 33% jesienią i prawie 40% w zimie więcej niż na

29
terenach leżących poza zasięgiem oddziaływania miasta (tab. 3.9). Natężenie promieniowania
rozproszonego w Krakowie, w porównaniu z terenami pozamiejskimi jest wiosną i jesienią
większe o 10-14% oraz o 17-20% w zimie i w lecie (M. Hess, 1980).
W mieście przeważają powierzchnie silnie absorbujące energię cieplną, dzięki czemu
następuje wyrównanie strat w dopływie energii wynikające z ograniczenia dopływu
promieniowania bezpośredniego. W rezultacie w mieście notuje się wyższe, w porównaniu
z terenami otwartymi, temperatury powietrza w ciągu dnia i wyższe również w nocy. Te
ostatnie są rezultatem osłabienia promieniowania efektywnego.
Wyniki badań przeprowadzonych na terenie Warszawy potwierdzają, że najsilniejszy
wpływ wywiera zabudowa miejska na temperaturę powietrza. Zabudowa centrum miasta
znacznie deformuje pola zmiennych meteorologicznych (tab. 3.10), podwyższając średnią
temperaturę powietrza, zwłaszcza minimalną, do około 2,0°C, w poszczególnych latach nawet
do 2,6°C, a w pojedynczych dniach do 9,0°C, zmniejszając dobowe wahania temperatury do
22,1 °C, obniżając wilgotność względną powietrza do 22% i zwiększając zachmurzenie ogólne
nieba do 4%, sumy opadu atmosferycznego do 6%, zmniejszając średnią prędkość wiatru do
-1 ,3 m- s '1 (M. Stopa-Boryczka, 1992).
Miejska wyspa ciepła nad Warszawą w półroczu letnim zaznacza się najbardziej, gdy
temperatura powietrza poza miastem wynosi około 13-16°C. Przy niższych i wyższych

Tabela 3.9. Osłabienie natężenia bezpośredniego promieniowania słonecznego przez aerozole przy bezchmurnym
niebie w godzinach południowych (cal - cm -2 • min-1). Wartości średnie za lata 1968-1975 (M. Hess, Z. Olecki,
D. Rauczyńska-Olecka, 1980)
Stacja I n m IV V VI VII VIII IX X XI XII
Kraków 0,67 0,52 0,56 0,53 0,60 0,61 0,55 0,59 0,56 0,53 0,52 0,57
Gaik
Brzezowa 0,39 0,36 0,37 0,43 0,48 0,46 0,46 0,42 0,38 0,39 0,31 0,32

Tabela 3.10. Największe różnice średnich wartości zmiennych

meteorologicznych między centrum i peryferiami Warszawy za
okres 1961-1965 (M. Stopa-Boryczka, 1992)
Nazwa zmiennej i jej jednostki Różnica
temperatura średnia dobowa (°C) 1,1
temperatura maksymalna (°C) 0,5
temperatura minimalna (°C) 2,0
dni przymrozkowe (tmm< 0°C) -1 0
dni mroźne (tmax < 0°C) -5
wilgotność względna (%) -5
zachmurzenie (%) 4
dni pogodne (rok) -4
dni pochmurne (rok) 18
dni z mgłą (rok) -1 8
opad atmosferyczny (m, rok) 75
dni z opadem 5 1,0 mm (rok) 7
dni z pokrywą śnieżną (rok) 4
prędkość wiatru (m- s“1) -1 ,4
dni z wiatrem silnym (£10 m- s~', rok) -8

30
temperaturach różnice między miastem i terenami obokległymi są nieco mniejsze. Za­
nik różnic temperatury między miastem i jego otoczeniem stwierdzono przy obecności
wiatru osiągającego prędkość około 7 m - s '1 i zachmurzeniu około 9/10 pokrycia nieba.
Największe różnice termiczne, dochodzące średnio do 0,4-0,7°C, notuje się przy za­
chmurzeniu około 5/10 pokrycia nieba i przy prędkości wiatru w granicach 2-2,5 m -s 1 (M.
Stopa-Boryczka, 1992).
Największe różnice termiczne między miastem a terenami obokległymi występują
w godzinach wieczornych i nocnych. Nad rejonem śródmiejskim formuje się z reguły obszar
cieplejszego i bardziej suchego powietrza. Wielkość różnic w wartościach poszczególnych
elementów meteorologicznych zależy od warunków pogodowych.
Wyspa ciepła nad aglomeracją miejską nie jest zjawiskiem stabilnym. Stwierdza się
periodyczne wahania zaznaczające się w cyklu dobowym i rocznym. Wyspa ciepła zaznacza
się najsilniej w lecie. Tereny o zwartej, gęstej zabudowie cechują się wolniejszym tempem
wychładzania i nagrzewania niż tereny niezabudowane.
Zwiększona liczba jąder kondensacji w powietrzu, łącznie z konwekcją, jest przyczyną, że
nad miastem, w porównaniu z terenami pozamiejskimi, częściej obserwuje się m.in.
powstawanie chmur o budowie pionowej (kłębiastych), częstsze występowanie opadów
atmosferycznych, szczególnie w postaci mżawki, mniejszą liczbę dni pogodnych, częstsze
pojawianie się mgieł, zmniejszenie prędkości wiatru, zwiększenie liczby przypadków ciszy.
Powstają sprzyjające warunki do wytworzenia się charakterystycznej cyrkulacji powietrza
między obszarem miasta i terenami sąsiadującymi.
Szczególnie podczas zalegania układów antycyklonalnych, w wyniku silnego nagrzania
terenu miasta w ciągu dnia, pora nocna jest bardzo ciepła. Taki rozkład stosunków
termicznych przyczynia się do uformowania nad miastem lokalnego niżu i napływu
chłodniejszego powietrza z terenów otaczających miasto. Zjawisko to określa się zazwyczaj
mianem bryzy miejskiej.
Powyższy przegląd ważniejszych czynników geograficznych wpływających na klimat
Polski traktuje każdy z nich oddzielnie. Należy mieć jednak na uwadze, że w przyrodzie
wszystkie czynniki klimatu i elementy pogody stanowią całość. Wpływ szerokości geograficz­
nej na przykład nie jest oderwany od innych czynników, a więc jest on powiązany
z jednoczesnym oddziaływaniem wysokości nad poziomem morza, oddalenia od zbiorników
wodnych, pokrycia terenu itd. Uwarunkowania czynnikami geograficznymi zaznaczają się
wyraźnie w tzw. przejściowości klimatycznej Polski znajdującej wyraz w wartościach
i rozkładzie przestrzennym poszczególnych elementów i typów pogody.

3.2. CZYNNIKI RADIACYJNE

Głównym źródłem energii procesów zachodzących w atmosferze i na powierzchni Zie­

mi jest promieniowanie słoneczne. Do powierzchni Ziemi dociera ono prawie w całości
w postaci promieniowania krótkofalowego obejmującego przedział długości fal od około
0,3 do około 4,0 nm.
Dopływające do powierzchni Ziemi promieniowanie słoneczne składa się więc w części
z promieniowania bezpośredniego, dochodzącego wprost od tarczy słonecznej i w części

31
z promieniowania rozproszonego. Łącznie te dwa strumienie promieniowania stanowią
całkowite promieniowanie słoneczne.
Struktura strumienia promieniowania słonecznego całkowitego zależy więc od czasu
usłonecznienia, to jest liczby godzin, kiedy do powierzchni Ziemi dochodzi promieniowanie
wprost od tarczy słonecznej, a więc od czasu, w którym tarcza słoneczna nie jest zasłonięta
przede wszystkim przez chmury.

3.2.1. USŁONECZNIENIE

Usłonecznienie jako jeden z elementów pogody spełnia ważną rolę w kształtowaniu

.stosunków klimatycznych danej miejscowości lub obszaru. Usłonecznienie to czas bez­
pośredniego dopływu promieniowania słonecznego do powierzchni Ziemi. Wielkość usło­
necznienia głównie jest uzależniona od długości dnia i wielkości zachmurzenia ogólnego
nieba.
Charakterystyki usłonecznienia dokonuje się zazwyczaj na podstawie analizy dwóch jego
wskaźników. Uwzględnia się usłonecznienie rzeczywiste i usłonecznienie względne. Usłone­
cznienie rzeczywiste to liczba godzin ze Słońcem w ciągu doby, miesiąca lub roku, obliczona
na podstawie zapisu heliografu, a więc czas, w którym dociera bezpośrednio do podłoża

Tabela 3.11. Sumy usłonecznienia rzeczywistego. Wartości średnie za lata 1951-1980 w godzinach
Wiosna Lato Jesień Zima Rok Okr. weg.
Miejscowość
II I-V v i-v m IX -X I x n -n I-X II IV -IX
Białystok 481 674 276 112 1543 1186
Bydgoszcz 482 664 285 122 1553 1186
Chojnice 494 668 285 128 1575 1196
Gorzów Wlkp. 461 623 278 118 1480 1130
Kalisz 467 651 300 132 1550 1161
Kasprowy Wierch 389 419 354 251 1413 821
Katowice 380 523 263 133 1290 938
Kołobrzeg 497 696 297 130 1620 1237
Kórnik 481 645 302 132 1560 1164
Kraków 415 592 292 127 1426 1052
Lesko 414 575 319 166 1474 1026
Łódź 465 631 295 133 1524 1131
Opole 427 600 285 119 1431 1070
Prabuty 483 673 287 121 1564 1187
Puławy 453 646 296 138 1533 1138
Resko 473 641 276 113 1503 1154
Rzeszów 427 625 308 150 1510 1097
Suwałki 505 701 268 124 1598 1232
Śnieżka 391 458 308 210 1367 864
Toruń 495 671 301 130 1597 1208
Ustka 508 698 283 126 1615 1242
Warszawa 485 683 299 131 1598 1206
Wieluń 462 619 306 136 1523 1121
Wrocław 450 595 304 148 1497 1086
Zakopane 422 514 357 204 1497 966

32
 Tabela 3.12. Sumy dzienne usłonecznienia rzeczywistego. Wartości średnie za lata 1951-1980, w godzinach
Miejscowość I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok IV -IX

Białystok 1,2 1,9 4,0 5,1 6,5 7,9 7,3 6,8 5,2 2,9 1,0 0,7 4,2 6,5
Bydgoszcz 1,2 2,0 3,8 5,0 7,0 8,0 7,0 6,7 5,2 3,0 1,2 0,9 4,2 6,5
Chojnice 1,1 2,4 3,9 5,2 7,0 8,2 6,9 6,6 5,2 3,0 1,2 0,8 .4,3 6,5
Gorzów Wlkp. 1,2 2,0 3,5 4,8 6,8 7,4 6,6 6,2 5,0 2,9 1,2 0,8 4,0 6,1
Kalisz 1,4 2,1 3,6 5,0 6,6 7,7 6,9 6,7 5,2 3,3 1,4 1,0 4,2 6,3
Kasprowy Wierch 2,8 3,2 4,1 4,3 4,2 4,1 4,6 4,9 4,7 4,4 2,6 2,4 3,9 4,5
Katowice 1,2 2,0 2,9 4,1 5,3 5,8 5,7 5,5 4,2 3,1 1,4 1,0 3,5 5,1
Kołobrzeg 1,2 2,1 3,8 5,2 7,2 8,3 7,3 7,1 5,4 3,0 1,4 1,0 4,4 6,7
Kórnik 1,4 2,2 3,9 5,0 6,8 7,6 6,8 6,6 5,3 3,3 1,3 0,9 4,3 6,3
Kraków 1,2 2,0 3,2 4,6 5,7 6,6 6,5 6,2 4,8 3,3 1,6 1,1 3,9 5,7
Lesko 1,8 2,4 3,5 4,5 5,4 6,1 6,4 6,2 4,9 3,7 2,0 1,4 4,0 5,6
Łódź 1,4 2,1 3,8 4,9 6,4 7,4 6,7 6,5 5,1 3,3 1,4 1,0 4,2 6,2
Opole 1,1 2,0 3,2 4,7 6,1 6,7 6,5 6,3 4,7 3,2 1,5 0,9 3,9 5,8
Prabuty 1,2 2,0 4,1 5,1 6,6 8,3 7,1 6,6 5,2 2,9 1,3 0,9 4,3 6,5
Puławy 1,5 2,1 3,6 4,9 6,2 7,4 6,9 6,7 5,0 3,3 1,4 1,1 4,2 6,2
Resko 1,1 2,0 3,6 4.9 6,9 7,6 6,8 6,5 5,0 2,9 1,2 0,7 4,1 6,3
Rzeszów 1,6 2,1 3,4 4,7 5,8 6,9 6,9 6,6 5,0 3,4 1,8 1,3 4,1 6,0
Suwałki 1,2 2,1 4,1 5,2 7,2 8,4 7,5 6,9 5,1 2,7 1,0 0,9 4,4 6,7
Śnieżka 2,2 2,6 3,6 4,3 4,8 5,0 5,1 4,8 4,2 3,8 2,2 2,1 3,7 4,7
Toruń 1,4 2,1 3,9 5,2 7,0 8,1 7,0 6,8 5,5 3,2 1,3 0,9 4,4 6,6
Ustka 1,2 2,0 3,8 5,4 7,4 8,5 7,2 7,2 5,1 2,9 1,3 1,0 4,4 6,8
Warszawa 1,4 2,1 3,9 5,1 6,8 8,0 7,4 6,9 5,3 3,3 1,3 0,9 4,4 6,6
Wieluń 1,4 2,2 3,7 5,0 6,4 7,1 6,7 6,4 5,1 3,4 1,5 1,0 4,2 6,1
Wrocław 1,4 2,3 3,5 4,8 6,3 6,9 6,3 6,2 5,0 3,4 1,6 1,3 4,1 5,9
Zakopane 2,2 3,0 3,9 4,8 5,0 5,3 5,7 5,7 5,1 4,4 2,3 1,7 4,1 5,3

promieniowanie słoneczne w przedziale widzialnej części widma. Usłonecznienie względne

jest stosunkiem liczby godzin usłonecznienia rzeczywistego do maksymalnie możliwej liczby
godzin, liczonej od wschodu do zachodu Słońca (usłonecznienia potencjalnego, możliwego
astronomicznie). Usłonecznienie względne eliminuje wpływ zmiennej długości dnia w cyklu
rocznym oraz ułatwia porównywanie wielkości usłonecznienia w poszczególnych miesiącach
i porach roku. Na obszarze Polski w ciągu roku azymuty wschodów Słońca zmieniają się od
około 45° do 135°, a zachodów od około 225° do 315°.
Docieranie bezpośredniego promieniowania słonecznego do podłoża jest uwarunkowane
przede wszystkim zachmurzeniem związanym z rodzajami mas powietrza zalegających nad
danym obszarem. Duża zmienność stanów pogody w ciągu roku nad Polską, powodowana
częstym przemieszczaniem się różnych mas powietrza i oddzielających je różnych frontów
atmosferycznych, powoduje stosunkowo duże zróżnicowanie wielkości usłonecznienia
w poszczególnych dniach, porach roku i latach.
Średnia roczna liczba godzin usłonecznienia rzeczywistego na obszarze Polski waha się od
około 1290 godzin w rejonie Katowic, do ponad 1600 godzin na wybrzeżu (Kołobrzeg - 1620,
Ustka - 1615 godzin), a więc rozpiętość sum rocznych wynosi ponad 320 godzin (tab. 3.11).
Z powyższych danych wynika także, że średnie roczne wartości usłonecznienia przypadające
na jedną dobę wahają się od około 3,5 godziny w Katowicach do ponad 4,4 godziny
w Kołobrzegu (tab. 3.12).

33
 Największym usłonecznieniem rzeczywistym cechuje się środkowa i wschodnia część
Pobrzeża Słowińskiego, rejon Zatoki Gdańskiej, środkowa część Pojezierza Mazurskiego,
Równina Kurpiowska, Międzyrzecze Łomżyńskie, Wysoczyzna Siedlecka i Polesie Lubelskie
(rys. 3.3a). Na wspomnianych terenach średnio w roku notuje się sumy usłonecznienia
rzeczywistego przekraczające nieco 1600 godzin. W południowo-zachodniej części Pojezie­
rza Pomorskiego, zachodniej części Niziny Wielkopolskiej, na Nizinie Śląskiej i Wyżynie
Śląskiej oraz na obszarach górskich i podgórskich nie przekracza ono w okresie roku 1500
godzin. Stosunkowo najmniejszym usłonecznieniem cechują się Sudety (Śnieżka - 1367
godzin), Przedgórze Sudeckie, a także Wyżyna Śląska. W rejonie Katowic średnia roczna
suma usłonecznienia rzeczywistego nie przekracza 1300 godzin i jest to zarazem w Polsce
rejon o najmniejszym usłonecznieniu (poza obszarami górskimi).

Rys. 3.3. Sumy usłonecznienia rzeczywistego. Wartości średnie obliczone za lata 1951-1980 w godzinach
(M. Kuczmarski, 1994)
a - rok , b - okres wegetacyjny (IV-IX)

W okresie wegetacyjnym (IV-IX) średnie sumy usłonecznienia rzeczywistego wahają się

od około 820 godzin w Tatrach do 1242 godzin w rejonie Ustki (tab. 3.11). Również w tym
okresie istnieje znaczna zmienność przestrzenna usłonecznienia z wyraźnym uprzywilejowa­
niem północnej części kraju. W północno-wschodniej części Pojezierza Pomorskiego i pół­
nocnej części Pojezierza Mazurskiego sumy usłonecznienia rzeczywistego w okresie wege­
tacji roślin przekraczają 1200 godzin. Zbliżone wartości są notowane w rejonie Torunia
i Warszawy (rys. 3.3b). Mniej niż 1050 godzin usłonecznienia w tym okresie notuje się na
obszarach górskich i podgórskich. Stosunkowo bardzo mała suma godzin ze Słońcem w okre­
sie rozwoju szaty roślinnej jest charakterystyczna dla rejonu Górnego Śląska. W Katowicach
nie przekracza ona 940 godzin, a więc średnio dzienne usłonecznienie wynosi tutaj tylko około
5,1 godzin i również w tym okresie ten rejon Polski, w porównaniu z innymi obszarami (poza
terenami górskimi), cechuje najmniejsza liczba godzin ze Słońcem (tab. 3.12).
Na wielkość usłonecznienia rzeczywistego w poszczególnych porach roku rzutuje różna
długość dnia. Największe sumy godzin usłonecznienia są więc notowane latem, a najmniejsze

34
 ✓
w zimie (tab. 3.11). Wiosną wahają się one od około 380 godzin na Górnym Śląsku do ponad
500 godzin w rejonie Ustki oraz na Pojezierzu Suwalskim. Stosunkowo mała liczba godzin ze
Słońcem jest notowana także na obszarach górskich. Na Kasprowym Wierchu i Śnieżce
wiosną średnio usłonecznienie rzeczywiste nie osiąga sumy 400 godzin, co w przeliczeniu na
jeden dzień wynosi tylko około 4,2 godziny. Podobne sumy dobowe są notowane na Górnym
Śląsku (Katowice 4,1 godz.) oraz w rejonie górnego odcinka dorzecza Odry (rys. 3.4a).
Lato to pora roku o największych sumach godzin usłonecznienia. Wahają się one na terenie
Polski od około 420-460 godzin na terenach górskich (Kasprowy Wierch, Śnieżka) do ponad
700 godzin w rejonie Suwałk (tab. 3.11). Około 700 godzin usłonecznienia latem notuje się
w pasie nizin nadmorskich. Średnie dzienne jego sumy są najmniejsze, ogólnie biorąc,
✓
w południowo-zachodniej części kraju (Sudety, Przedgórze Sudeckie, Wyżyna Śląska), gdzie

Rys. 3.4. Sumy dzienne usłonecznienia rzeczywistego. Wartości średnie obliczone za lata 1951-1980 w godzinach
a - wiosna (ffl-V), b - lato (VI-VIII), c - jesień (IX-XI), d - zima (XII-II)

35
nie przekraczają 6,5 godziny. Szczególnie małą dzienną sumą godzin ze słońcem odznacza się
rejon Górnego Śląska, w Katowicach notuje się bowiem tylko około 5,7 godzin (rys. 3.4b).
W lipcu średnie dzienne sumy usłonecznienia w Tatrach i Karkonoszach nie przekraczają
6 godzin. Zwiększają się one w kierunku północno-wschodnim, osiągając na Pojezierzu
Suwalskim ponad 7,5 godziny (rys. 3.5b). Również w lipcu zaznacza się wyraźnie mniejsze
usłonecznienie obszaru Górnego Śląska. Nie przekracza ono średnio dziennie 6 godzin. Latem
występuje, w porównaniu z innymi porami roku, stosunkowo największe zróżnicowanie
przestrzenne wielkości usłonecznienia rzeczywistego, istnieją względnie duże różnice
w usłonecznieniu głównych regionów fizycznogeograficznych Polski.
Jesień należy do tych pór roku, w których przestrzenne zróżnicowanie sum godzin
usłonecznienia jest stosunkowo bardzo małe. Ogólnie biorąc, sezonowa suma godzin ze
Słońcem waha się tylko od około 260 godzin w rejonie Katowic i Suwałk do około 360 godzin
na terenie Tatr. Stosunkowo największe sumy dzienne usłonecznienia, przekraczające 3,5
godziny, są charakterystyczne dla rejonu Karpat, wschodniej części Kotliny Sandomierskiej
oraz Roztocza (rys. 3.4c).

Rys. 3.5. Sumy dzienne usłonecznienia rzeczywistego. Wartości średnie obliczone za lata 1951-1980 w godzinach
a - styczeń, b - lipiec

W zimie omawiany element pogody osiąga najmniejsze wartości. Na znacznym obszarze

kraju sumy usłonecznienia rzeczywistego wynoszą sto kilkanaście godzin (tab. 3.11). Tylko na
terenach wysokogórskich osiągają około 250 godzin, bowiem na terenach położonych, ogólnie
biorąc, poniżej 1000 m n.p.m. o tej porze roku obserwuje się występowanie większego
zachmurzenia. W styczniu na większości obszaru Polski średnie dzienne sumy usłonecznienia
nie przekraczają 1,5 godziny. Na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu, we wschodniej części
Kotliny Sandomierskiej i w Beskidach wynosi ono od 1,5 do 2 godzin, a w Tatrach
i Karkonoszach ponad 2 godziny (rys. 3.5a). Na Pojezierzu Pomorskim, Pojezierzu
Mazurskim, w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej oraz na Wyżynie Śląskiej i w re­
jonie górnego odcinka dorzecza Odry średnie dzienne usłonecznienie w zimie nie prze­

36
 kracza 1,5 godziny (rys. 3.4d). Największe jest ono w Tatrach i Karkonoszach, gdzie każdy
dzień zimy może odznaczać się średnio ponad 2 godzinami usłonecznienia.
Wielkości usłonecznienia rzeczywistego roku, poszczególnych miesięcy i sezonów
w poszczególnych latach mogą nawet dość znacznie różnić się od wyliczonych za okres
wieloletni. Na obszarze Polski w danym roku wielkości usłonecznienia mogą być nawet
o ponad 20% większe lub mniejsze w porównaniu z wielkościami wyliczonymi za okres
wieloletni. Analiza wykonana dla obszaru Wielkopolski obejmująca lata 1966-1980 wskazu­
j e , że w półroczu letnim maksymalne wielkości usłonecznienia poszczególnych miesięcy
mogą być około 40-50% większe od wielkości średniej wieloletniej, w półroczu zimowym
mogą osiągać nawet 200% wielkości usłonecznienia średniego miesięcznego. Z kolei
minimalne liczby godzin ze Słońcem w miesiącach półrocza letniego i zimowego mogą być
mniejsze około 50% od wartości średnich wieloletnich (tab. 3.13).

Tabela 3.13. Maksymalne i minimalne usłonecznienie rzeczywiste. Średnia miesięczna liczba godzin uslonecz-
nienia= 100%. Dane za lata 1966-1980, w procentach
Miejscowość I II m rv V VI VII VIII Di X X3 XII Rok
Bydgoszcz Mx 188 202 160 150 145 128 140 143 131 187 167 240 118
Mn 53 29 62 64 69 66 52 74 56 34 41 28 85
Gorzów Wlkp. Mx 156 179 162 151 125 136 143 133 136 203 180 269 121
Mn 34 47 59 51 69 65 49 65 55 51 3 23 88
Kalisz Mx 215 191 146 142 153 131 132 148 128 198 166 239 111
Mn 37 32 71 66 70 72 49 63 74 45 43 39 86
Wieluń Mx 237 207 140 135 144 131 133 152 142 171 156 256 111
Mn 39 30 76 69 76 73 51 65 74 63 29 34 83

Usłonecznienie cechuje duża zmienność z dnia na dzień. Największa jest obserwowana

w miesiącach letnich (V-IX), a względnie mniejsza jest notowana w miesiącach zimowych.
Mając na uwadze przebieg roczny, na całym obszarze Polski minimum usłonecznienia
przypada na grudzień. Na rysunku 3.6 zestawiono cztery przebiegi roczne średnich dziennych
wartości usłonecznienia charakteryzujące obszary nadmorskie (Kołobrzeg), obszar Nizin
Srodkowopolskich (Kalisz), Górnego Śląska (Katowice) oraz rejony wysokogórskie (Kasp­
rowy Wierch).
Z powyższego zestawienia wynika, że rejony nadmorskie odznaczają się największą
średnią dzienną wartością usłonecznienia. Wynosi ona np. w Kołobrzegu 4,4 godziny.
W czerwcu przekracza 8 godzin, a w grudniu spada do 1 godziny. W lipcu i sierpniu notuje się
zbliżone wielkości usłonecznienia. Średnio dziennie wynosi ono w lipcu 7,3, a w sierpniu
7,1 godziny.
W pasie Nizin Środkowopolskich notuje się nieco mniejsze usłonecznienie, a jego
wielkość średnia roczna na przykład w Kaliszu wynosi około 4,2 godziny. Również i tutaj
najmniejsze usłonecznienie przypada na grudzień (1,0 godz.), a maksimum roczne jest
notowane w czerwcu (7,7 godz.). Ogólnie biorąc, bieg roczny dziennych wartości usłonecz­
nienia w środkowej części kraju jest bardzo zbliżony do przebiegu obserwowanego w rejonie
pasa nizin nadmorskich.

37
Rys. 3.6. Przebieg roczny średnich dziennych wartości usłonecznienia rzeczywistego. Dane za lata 1951-1980
w godzinach

Na obszarze Wyżyny Śląskiej notuje się najmniejszą średnią dzienną wielkość usłonecz­
nienia. W Katowicach wynosi ona w okresie roku tylko około 3,5 godziny. Największe
wartości występują w lecie. W czerwcu średnie dzienne usłonecznienie wynosi 5,8, w lipcu
5,7, a w sierpniu 5,5 godziny. Nie obserwuje się tutaj, w porównaniu z obszarami
wspomnianymi wcześniej, wyraźnie zarysowanego maksimum usłonecznienia w czerwcu.
Ogólnie biorąc, występują względnie małe różnice pomiędzy wartościami dziennego
usłonecznienia w poszczególnych miesiącach letnich (rys. 3.6).
Na południowym krańcu Polski, na obszarach położonych powyżej 1000 m n.p.m. duże
wartości średniego dziennego usłonecznienia są notowane dwukrotnie w ciągu roku.
Najwyższe występują w sierpniu, a więc pod koniec lata, w górach i osiągają prawie 5 godzin.
Stosunkowo duże wielkości usłonecznienia są notowane po raz drugi wiosną (rys. 3.6).
Maksymalne wartości w tym okresie roku występują w kwietniu (Kasprowy Wierch - 4,3
godz.). W maju i czerwcu na terenach obejmujących najwyższe części Tatr wspomniane
maksima przypadają odpowiednio na wrzesień i marzec. Na terenie Sudetów i Karpat, gdzie
wysokości nie przekraczają kilkuset metrów, obserwuje się występowanie w ciągu roku
jednego maksimum usłonecznienia, które najczęściej jest notowane w lipcu.
Obraz stosunków solamych nie byłby pełny bez rozpatrzenia wskaźnika usłonecznienia
względnego, wyliczonego stosunkiem usłonecznienia rzeczywistego do usłonecznienia
możliwego. Za usłonecznienie możliwe przyjęto astronomiczną długość dnia liczoną od
wschodu do zachodu Słońca.
Na obszarze Polski średnia wielkość usłonecznienia względnego w okresie roku waha się
od około 27 do 33%. Najmniejsze wartości notuje się na Górnym Śląsku, w rejonie Opola

38
 Tabela 3.14. Usłonecznienie względne. Wartości średnie za lata 1951-1980, w procentach
Miejscowość I n m IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Białystok 14 18 35 37 40 47 46 47 42 27 12 10 31
Bydgoszcz 15 20 33 35 42 47 44 47 43 28 14 12 32
Chojnice 13 21 34 37 43 48 43 46 42 28 14 11 32
Gorzów Wlkp. 15 20 31 35 42 45 42 43 41 27 15 11 31
Hel 14 20 32 38 44 51 45 47 41 28 16 13 32
Kalisz 17 21 32 36 41 46 44 48 43 31 16 13 32
Kasprowy Wierch 32 32 34 32 28 26 29 34 37 41 29 30 32
Katowice 14 19 25 30 33 35 37 39 35 28 16 12 27
Kołobrzsg 16 22 32 37 44 48 44 47 43 29 17 14 33
Kórnik 18 22 34 36 42 45 43 46 44 31 16 12 32
Kraków 15 19 27 35 37 41 43 44 40 31 17 13 30
Łódź 17 20 33 35 39 43 42 45 42 31 16 13 31
Opole 14 20 27 34 38 41 42 45 39 29 17 12 30
Resko 14 20 31 35 42 45 42 44 41 28 14 11 31
Rzeszów 19 20 29 35 37 42 44 47 41 31 20 16 32
Suwałki 15 20 36 37 44 49 47 48 42 26 13 12 32
Śnieżka 27 28 31 31 34 31 32 35 34 35 24 27 31
Świnoujście 15 22 34 39 43 45 43 45 43 29 17 13 32
Toruń 17 21 34 37 43 47 44 47 45 30 16 12 33
Ustka 15 20 32 38 45 50 44 48 41 28 16 14 33
Warszawa 17 21 34 37 42 48 47 48 43 31 16 12 33
Wieluń 17 22 31 36 40 42 43 46 42 32 17 13 32
Wrocław 18 23 30 36 39 41 41 44 41 40 18 16 32
Zakopane 25 31 34 35 33 33 37 41 41 40 26 22 33

i Krakowa (tab. 3.14), a największe na Pobrzeżu Słowińskim oraz w okolicy Torunia,

Warszawy i na Podhalu.
Na rysunku 3.7 przedstawiono rozkład usłonecznienia względnego w kolejnych prze­
działach jednogodzinnych. Układ helioizoplet rocznych wskazuje jaki jest udział (wyrażony
w procentach) usłonecznienia rzeczywistego w usłonecznieniu możliwym, każdego prze­
działu jednogodzinnego w kolejnych miesiącach roku. Z wykresów wynika, że największe
wartości usłonecznienia względnego są notowane w godzinach okołopołudniowych, z prze­
wagą przedpołudniowych nad popołudniowymi w ciepłej porze roku (odwrotnie w chłodnej
połowie roku).
Wybrzeże najbardziej jest uprzywilejowane pod względem usłonecznienia w czerwcu
i sierpniu. W czerwcu od godziny 7 przez kolejne 10 godzin wielkość usłonecznienia
względnego nie spada poniżej 60%. W sierpniu jest ona notowana, ogólnie biorąc,
w godzinach od 9 do 14 (rys. 3.7). Na nizinach Wielkopolskiej i Mazowieckiej największe
wartości usłonecznienia względnego (powyżej 60%) przypadają na godziny przedpołudniowe
(9-13) i są notowane głównie od czerwca do sierpnia. Na Nizinie Śląskiej (dane dla
Wrocławia) usłonecznienie względne osiąga największe wartości na przełomie wiosny i lata
oraz w końcu pory letniej, kiedy w godzinach od 7 do 15-16 osiąga wartość nieco
przekraczającą 50%. Na Podhalu i terenach podgórskich (Zakopane) taka sama wielkość
usłonecznienia względnego jest notowana tylko w drugiej połowie roku i cechuje prawie
wyłącznie godziny przedpołudniowe.

39
 GDYNIA TORU Ń

GORZOW WLKP WARSZAWA

WROCtAW ZAKOPANE

3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21

Rys. 3.7. Usłonecznienie względne w przedziałach jednogodzinnych. Wartości średnie obliczone za lata 1951-1980
w procentach

W ciepłej porze roku dzienny bieg usłonecznienia jest wyraźnie modyfikowany rozwojem
chmur kłębiastych. Bardziej słoneczna bywa pierwsza połowa dnia, bowiem najkorzystniejsze
warunki do rozwoju wspomnianych chmur formują się w godzinach popołudniowych.
W chłodnym półroczu usłonecznienie przedpołudniowe zazwyczaj osiąga nieco mniejsze
wartości niż w godzinach popołudniowych, co niekiedy tłumaczy się częstszymi roz-

40
pogodzeniami obserwowanymi w godzinach popołudniowych (M. Kuczmarski, J. Paszyński,
1981). Z powyższego wynika, że rozwój zachmurzenia, szczególnie konwekcyjnego, jest
istotnym czynnikiem rzutującym na występującą na terenie Polski asymetrię dziennego
usłonecznienia.

3.2.2. BILANS PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO I JEGO SKŁADOWE

Bilans promieniowania powierzchni Ziemi to różnica między pochłoniętym promieniowa­

niem dochodzącym do jej powierzchni i promieniowaniem efektywnym. Bilans promieniowa­
nia ma istotne znaczenie dla formowania się stosunków termicznych w przyziemnej warstwie
troposfery. Stąd znajomość cech rozkładu przestrzennego i czasowego struktury bilansu
promieniowania ma podstawowe znaczenie w poznaniu stosunków klimatycznych danego
obszaru.
Ogólnie biorąc, bilans promieniowania składa się z promieniowania krótkofalowego
i długofalowego. Źródłem promieniowania krótkofalowego jest Słońce, a długofalowego
powierzchnia Ziemi i atmosfera. Umownie przyjmuje się, że pierwszy z wymienionych
rodzajów promieniowania cechuje długość fali mniejsza od 3 |im, a fale o długości większej
cechują promieniowanie długofalowe.
W bilansie radiacyjnym powierzchni Ziemi podstawowe znaczenie ma wielkość promie­
niowania całkowitego, czyli suma promieniowania padającego na poziomą powierzchnię
podłoża, na którą składa się wielkość promieniowania dochodzącego bezpośrednio od tarczy
słonecznej oraz wielkość promieniowania dochodzącego w postaci rozproszonej przez
atmosferę. *
Wielkość strumienia krótkofalowego promieniowania całkowitego zależy od wielu
czynników, m.in. od odległości Ziemi od Słońca, szerokości geograficznej, pory dnia, cech
optycznych atmosfery, wielkości zachmurzenia itd. Jak wspomniano wcześniej, promienio­
wanie całkowite jest sumą promieniowana bezpośredniego i rozproszonego. W warunkach
pogody bezchmurnej udział promieniowania bezpośredniego jest bardzo duży. U podnóża
Karpat na przykład w godzinach okołopołudniowych wynosi on od około 65% do 80%
(Z. Olecki, 1989). W miarę wzrostu wysokości zwiększa się przezroczystość atmosfery, co
zwiększa udział promieniowania bezpośredniego i powoduje zmniejszenie roli promieniowa­
nia rozproszonego. Wraz ze wzrostem wielkości zachmurzenia nieba następuje ograniczenie
udziału promieniowania bezpośredniego i wzrasta rola promieniowania rozproszonego.
Dopływ ciepła słonecznego na obszar Polski jest zróżnicowany. Średnia roczna wiel­
kość strumienia promieniowania całkowitego wyliczona dla całego obszaru kraju wyno­
si 9,98 MJ -m~2 d 1 (rys. 3.8a). Wyższe wartości średnie roczne, przekraczające
10,25 MJ m ”2 d występują w południowo-wschodniej części kraju, a najniższe wartości są
notowane na Górnym Śląsku, w Katowicach 9,6 MJ-m~2-d_1 (tab. 3.15).
W czasie pogody bezchmurnej bieg roczny i dobowy wartości promieniowania cał­
kowitego jest uzależniony głównie od wysokości Słońca. Stąd najmniejsze wartości są
notowane w miesiącach zimowych, a maksymalne w porze letniej. W warunkach pogodowych
występujących na obszarze Polski roczne minimum wielkości strumienia promieniowania
całkowitego wszędzie przypada na grudzień (rys. 3.9). W tym miesiącu waha się ono od 1,46
(Hel) do 2,19 MJ -m 2-d“1(Kraków) (tab. 3.15). Roczne maksimum wartości promieniowania

41
Rys. 3.8. Składniki bilansu promieniowania średnie dla roku w okresie 1956-1975 (MJ-m~2-d_1) (K. Miara,
J. Paszyński, J. Grzybowski, 1987)
a - promieniowanie słoneczne całkowite, b - saldo promieniowania krótkofalowego, c - saldo promieniowania długofalowego, d - saldo promieniowania
w pełnym zakresie widma

całkowitego w całym kraju jest notowane w czerwcu. Największą jego wartość notuje się
w Helu, gdzie przekracza ona 20,51 MJ -n r2-d''.
Rozkład promieniowania słonecznego zmienia się znacznie na obszarach górskich
w profilu pionowym. W wyniku wzrostu przezroczystości powietrza zwiększa się wraz z wy­
sokością natężenie strumienia bezpośredniego promieniowania Słońca. Stąd notuje się jedno­
cześnie wzrost promieniowania całkowitego. Badania wykazały, że średnie sumy roczne tego
promieniowania w Karpatach zmieniają się od 3662 MJ- rrf2u podnóża gór do 4144 MJ- m 2 na
ich szczytach. Można przyjąć, że zmieniają się średnio o 20 MJ -m“2 na każde 100 m zmiany
wysokości (B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepińska, L. Kowanetz, 1995).

42
 ---------- , ---------- 2 ------------ 3 ------------ 4

Rys. 3.9. Przebieg roczny składników bilansu promieniowania. Dane za lata 1956-1975 (K. Miara, J. Paszyński,
J. Grzybowski, 1987)
1 - całkowite promieniowanie słoneczne, 2 - pochłonięte promieniowanie słoneczne, 3 - wypromieniowanie efektywne, 4 - saldo promieniowania

43
 Tabela 3.15. Promieniowanie słoneczne całkowite. Wartości średnie za lata 1956-1975 (MJ- m 2- d ‘) (K. Miara, J. Paszyński, J. Grzybowski, 1987)
Miejscowość I II m IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
Białystok 2,16 4,04 8,86 12,55 16,78 19,60 18,73 16,00 11,19 5,77 2,50 1,60 10,01
Bydgoszcz 2,19 4,16 8,43 12,41 17,16 19,77 18,36 15,86 11,22 5,75 2,61 1,65 9,99
Chojnice 2,03 4,12 8,49 12,53 17,08 20,17 18,23 15,66 11,09 5,62 2,49 1,57 9,95
Gorzów Wlkp. 2,29 4,24 8,34 12,35 16,79 19,25 17,68 14,98 11,09 5,83 2,64 1,70 9,79
Hel 1,89 3,79 8,01 12,64 17,28 20,51 18,35 15,70 10,68 5,43 2,45 1,46 9,98
Kołobrzeg 2,04 4,03 8,05 12,51 17,34 20,16 18,35 15,91 11,04 5,62 2,50 1,54 9,95
Kraków 2,77 4,70 8,37 12,80 16,19 18,24 17,74 15,66 11,30 6,73 3,29 2,19 10,02
Łódź 2,54 4,46 8,72 12,64 16,57 19,16 17,99 15,80 11,45 6,32 2,94 1,94 10,07
Opole 2,57 4,56 8,25 12,81 16,43 18,41 17,75 15,66 11,36 6,47 3,15 2,04 9,98
Puławy 2,66 4,76 8,67 12,68 16,49 19,17 18,36 16,14 11,38 6,37 2,98 1,97 10,16
Suwałki 2,03 4,00 8,68 12,52 17,45 20,19 18,86 15,94 10,95 5,46 2,34 1,58 10,03
Warszawa 2,41 4,42 8,80 12,72 17,06 19,85 18,89 16,42 11,43 6,28 2,83 1,80* 10,27
Wieluń 2,65 4,66 8,70 13,09 16,89 18,89 18,17 15,83 11,72 6,61 3,08 1,98 10,21

Tabela 3.16. Promieniowanie pochłonięte Wartości średnie za lata 1956- 1975 (MJ- m -J - d ' 1) (K. Miara, J. Paszyński, J. Grzybowski, 1987)
Miejscowość I n in IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
Białystok 0,86 1,77 5,72 10,40 13,66 15,97 15,17 12,91 8,97 4,57 1,87 0,88 7,76
Bydgoszcz 1,13 2,35 6,26 10,42 13,97 16,11 14,87 12,80 9,00 4,56 2,02 1,02 7,90
Chojnice 0,93 2,17 5,92 10,43 13,91 16,44 14,77 12,63 8,90 4,46 1,92 0,92 7,81
Gorzów Wlkp. 1,22 2,44 6,29 10,38 13,66 15,69 14,32 12,09 8,89 4,63 2,05 1,07 7,75
Hel 1,00 2,10 5,66 10,63 14,06 16,71 14,86 12,67 8,57 4,31 1,92 1,00 7,82
Kołobrzeg 1,17 2,38 6,07 10,50 14,12 16,43 14,87 12,84 8,85 4,46 1,94 1,01 7,91
Kraków 1,23 2,51 6,09 10,79 13,18 14,87 14,37 12,63 9,07 5,35 2,52 1,36 7,85
Łódź 1,19 2,40 6,24 10,60 13,48 15,62 14,57 12,75 9,18 5,02 2,24 1,18 7,90
Opole 1,34 2,60 6,04 10,79 13,37 15,01 14,38 12,64 9,11 5,14 2,42 1,35 7,87
Puławy 1,16 2,44 6,02 10,64 13,42 15,62 14,87 13,02 9,13 5,06 2,30 1,16 7,93
Suwałki 0,80 1,67 5,47 10,31 14,20 16,45 15,27 12,86 8,78 4,32 1,68 0,81 7,75
Warszawa 1,13 2,39 6,28 10,66 13,89 16,18 15,30 13,25 9,17 4,99 2,18 1,09 8,07
Wieluń 1,22 2,55 6,23 11,00 13,75 15,40 14,72 12,78 9,40 5,25 2,35 1,22 8,01
 W styczniu średnie dobowe sumy promieniowania całkowitego osiągają najwyższe
wartości na południu Polski. W Tatrach przekraczają 3,25, a w Karkonoszach 2,75 MJ -m“2.
Najmniejsze wartości notuje się w środkowej i wschodniej części Pobrzeża Słowińskiego oraz
w stosunkowo wąskiej* strefie wybrzeża nad Zatoką Gdańską (rys. 3.10a). Tutaj średnie
dobowe sumy promieniowania całkowitego nie przekraczają 2,00 MJ -m“2. Ogólnie biorąc,
układ izolinii ilustrujących rozkład przestrzenny sum promieniowania całkowitego w tym
miesiącu ma orientację równoleżnikową, która świadczy o znacznym wpływie czynnika
astronomicznego na rozkład promieniowania całkowitego na obszarze Polski (K. Miara, J.
Paszyński, J. Grzybowski, 1987).
W kwietniu obraz rozkładu przestrzennego dobowych sum omawianego promieniowania
bardzo różni się od układu izolinii w styczniu. Największe średnie dobowe sumy promienio-

Rys. 3.10. Promieniowanie słoneczne całkowite w poszczególnych porach roku (J. Paszyński, K. Miara, 1994)
a - styczeń, b - kwiecień, c - lipiec, d - październik. Wartości średnie za lata 1956-1975 w MJ-m-2

45
wania całkowitego są notowane w rejonie Wzgórz Ostrzeszowskich oraz w południowo-
-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej. Tutaj, na przykład w Wieluniu, przekraczają one
13 M J-m '2. Podobne wielkości są charakterystyczne dla rejonu Tatr (rys. 3.10b).
Sumy promieniowania całkowitego na obszarach górskich od października do kwietnia
rosną w miarę wzrostu wysokości. Jest to cecha charakterystyczna dla chłodnego okresu roku.
W ciepłej części roku, w miesiącach od maja do września, wartości promieniowania
całkowitego na przykład w Karpatach zmniejszają się od podnóża do wysokości 1500-1800
m i dopiero powyżej tej wysokości notuje się wzrost wartości tego promieniowania
(B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepińska, L. Kowanetz, 1995).
Na Nizinie Szczecińskiej i w północnej części Niziny Podlaskiej średnie dobowe sumy
promieniowania całkowitego są najmniejsze, nie przekraczają 12,25 MJ -m 2. Ogólnie biorąc,
układ izolinii ilustrujących rozkład przestrzenny dobowych sum tego promieniowania
w stosunkowo małym stopniu nawiązuje do równoleżnikowego. Ich ułożenie na obszarze
Polski wskazuje na zwiększone oddziaływanie o tej porze roku na rozkład przestrzenny
promieniowania całkowitego czynników meteorologicznych powodujących silną deformację
równoleżnikowego układu izolinii (K. Miara, J. Paszyński, J. Grzybowski, 1987).
Podobnie urozmaicony układ izolinii przedstawiających rozkład przestrzenny sum
omawianego promieniowania jest charakterystyczny dla lipca. Ogólnie biorąc, w dużym
stopniu cechuje go orientacja NW -SE (rys. 3.10c). W tym miesiącu wielkość średnich sum
dobowych promieniowania całkowitego na obszarze Polski waha się od około 16,7 do ponad
18,8 MJ -m”2. Największe sumy są notowane we wschodniej części kraju, gdzie przekraczają
18,75 M J-m “2, a najmniejsze w Tatrach i Karkonoszach, gdzie nie osiągają wartości
większych od 16,75 MJ -m 2 (rys. 3.10c). Również o tej porze roku (latem) układ izolinii
sugeruje, że na rozkład przestrzenny sum promieniowania całkowitego znaczny wpływ
wywierają czynniki meteorologiczne.
W październiku, podobnie jak w styczniu, układ izolinii wielkości promieniowania cał­
kowitego ma orientację równoleżnikową, co wskazuje na silny wpływ czynników astrono­
micznych na rozkład przestrzenny sum tego promieniowania. Średnie sumy dobowe promie­
niowania całkowitego w październiku osiągają największe wartości na obszarach górskich
w południowej części kraju (ponad 6,75 MJ -m“2), a najmniejsze na północnym skraju Polski,
gdzie na przykład w rejonie Ustki wynoszą tylko około 5,2 MJ m~2 (rys. 3.10d).
Strumień promieniowania słonecznego pochłoniętego na obszarze Polski ilustrują dane
zawarte w tabeli 3.16 oraz na rysunku 3.9. Na rozkład przestrzenny wielkości tego
promieniowania rzutuje geograficzny rozkład wielkości promieniowania całkowitego i wiel­
kości✓ albedo.
Średnią wielkość albedo dla półrocza letniego dla całego obszaru kraju szacuje się na
około 20%. W zimie albedo się zwiększa, zależy od średniej liczby dni z pokrywą śnieżną. Dni
takich jest więcej we wschodniej części kraju i stąd albedo dla miesięcy zimowych w Polsce
wyraźnie wzrasta z zachodu na wschód. W północno-zachodniej części kraju o tej porze
wynosi ono mniej niż 45%, w środkowej części osiąga około 55%, a na skraju północno-
-wschodnim przekracza 60%. Największe wartości albedo w zimie są jednak notowane na
obszarach górskich, gdzie liczba dni z pokrywą śnieżną jest stosunkowo bardzo duża.
W górach trwała pokrywa śnieżna zjawia się wcześniej i utrzymuje się dłużej niż w innych
rejonach kraju. Czas jej zalegania wynosi około 60-70 dni u podnóża gór, a w najwyższych

46
partiach Tatr około 290 dni. Można więc przyjąć, że średnio wydłuża się czas zalegania
pokrywy śnieżnej na terenach górskich o 9 dni na każde 100 m wzrostu wysokości (M. Hess,
1965). Zróżnicowanie liczby dni z pokrywą śnieżną na tych obszarach jest przyczyną
względnie dużej zmienności wielkości albedo. Zauważane jest to szczególnie w przejś­
ciowych porach roku, kiedy podnóża terenów górskich są pozbawione pokrywy śnieżnej i ich
albedo wynosi około 15-18%, podczas gdy w partiach szczytowych gór wynosi ono około
50%, a niekiedy nawet są notowane jeszcze większe wartości.
Układ izolinii przedstawiających rozkład przestrzenny średnich rocznych wartości
promieniowania pochłoniętego w ogólnych zarysach jest podobny do rozkładu na obszarze
Polski wartości średnich rocznych promieniowania całkowitego (por. rys. 3.8a i b).
Największe średnie roczne wartości promieniowania pochłoniętego są notowane w połu­
dniowo-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, w rejonie Warszawy i w południowo-
wschodniej części Niziny Wielkopolskiej. Na tych terenach przekraczają one 8,0 MJ -n r2 d “'
(tab. 3.16). Najmniejsze wartości występują na obszarach górskich i w północno-wschodniej
części kraju, gdzie nie przekraczają 7,75 MJ-m 2-d_1 (rys. 3.8b). Nieco mniejsze wartości
promieniowania pochłoniętego, które są obserwowane na tych terenach są spowodowane
stosunkowo dużymi wartościami albedo powierzchni czynnej w porze zimowej.
W zimie sumy promieniowania pochłoniętego są największe, ogólnie biorąc, w połu-
dniowo-zachodniej części kraju i zmniejszają się w miarę przesuwania się w kierunku
północno-wschodnim. W marcu największe pochłanianie promieniowania przez powierzch­
nię Ziemi jest notowane na terenie Niziny Wielkopolskiej, a w kwietniu na Wyżynie
Lubelskiej. Na przełomie wiosny i lata największe sumy dobowe tego promieniowania są
charakterystyczne dla północnej części kraju, terenów nadmorskich, a najmniejsze notuje się
na Górnym Śląsku i południowym skraju Polski. W październiku i listopadzie następuje
wzrost dobowych sum promieniowania pochłoniętego w miarę przesuwania się z północy na
południe (J. Paszyński, T. Niedźwiedź, 1991).
Maksimum roczne promieniowania pochłoniętego występuje w czerwcu i waha się od
około 14,87 MJ -n r2 -d“1w Krakowie do 16,71 MJ -m 2 -d 1na Helu. Minimum jest notowane
w grudniu lub w styczniu (tab. 3.16, rys. 3.8) i osiąga wartości od około 0,81 do
1,36 MJ m _2d _1.
Na obszarach górskich bilans promieniowania pochłoniętego kształtuje się różnie
w poszczególnych porach roku. Największe jego zróżnicowanie jest notowane na wiosnę.
Na przykład w kwietniu u podnóża Karpat ilość energii pochłoniętej określa się na około
315-325 MJ m 2. Zmniejsza się ona prawie o połowę (do około 157 MJ -m“2) na najwyż­
szych szczytach Tatr. W pozostałych porach roku różnice w wartościach promieniowa­
nia pochłoniętego między dolnymi i szczytowymi partiami w Karpatach są mniejsze. W zi­
mie korzystniejsze warunki panują w wyższych rejonach gór. Tutaj ilość energii pochło­
niętej w styczniu dochodzi do 50 MJ -m“2 (w niżej położonych obszarach Karpat nie
przekracza 35 MJ m “2). Latem (w lipcu), w wyniku podobnej wielkości albedo, zmien­
ność promieniowania pochłoniętego jest natomiast zgodna z rozkładem całkowitego pro­
mieniowania słonecznego. Najmniejsze jego wielkości, około 313-315 M J-m “2, są noto­
wane na wysokościach od 1700 do 1900 m n.p.m., a następnie zwiększają się wzdłuż pro­
filu pionowego w górę, jak i w dół (B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepiń­
ska, L. Kowanetz, 1995).

47
 Pochłonięte przez powierzchnię Ziemi promieniowanie słoneczne zostaje zużyte na jej
ogrzanie powodując, że sama staje się źródłem promieniowania. Jest to promieniowanie
długofalowe (promieniowanie cieplne), które w większym lub mniejszym stopniu (w
zależności od stanu fizycznego atmosfery) jest pochłaniane przez atmosferę i stanowi część
promieniowania cieplnego atmosfery emitowanego m.in. ku powierzchni Ziemi, określanego
zazwyczaj mianem promieniowania zwrotnego atmosfery.
Saldo promieniowania długofalowego zależy w głównym stopniu od czynników
meteorologicznych, przede wszystkim od wielkości zachmurzenia ogólnego nieba. Za­
chmurzenie wywiera największy wpływ zarówno na przebieg wielkości w ciągu roku
wypromieniowania efektywnego, jak i na jego rozkład przestrzenny na obszarze Polski.
Średnia roczna wielkość salda promieniowania długofalowego wyliczona dla całego
obszaru Polski wynosi -4,16 MJ m 2 d Na przeważającej części obszaru waha się ono od
-4,25 do -4,00 MJ m 2 d_1. Wartości tego salda niższe od -4,25 MJ m _2 d _1 występują,
ogólnie biorąc, na Nizinie Wielkopolskiej, Nizinie Śląskiej, Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu
i w Kotlinie Sandomierskiej.
Dane zawarte w tabeli 3.17 i ujęte graficznie na rysunku 3.9 wskazują, że w ciągu całego
roku średnie miesięczne wartości salda promieniowania długofalowego we wszystkich
rejonach Polski cechują się wartościami ujemnymi. Można stąd wysnuć wniosek, że
powierzchnia czynna traci więcej ciepła w wyniku wypromieniowania cieplnego niż zyskuje
w postaci promieniowania zwrotnego od atmosfery. Promieniowanie cieplne podłoża jest
najsilniejsze latem. W porze letniej notuje się również znaczną wilgotność powietrza
w warstwie granicznej atmosfery, co powoduje w efekcie końcowym zmniejszenie strat ciepła
przez wypromieniowanie.
Z rysunku 3.9 wynika, że najniższe wartości salda promieniowania długofalowego
(największe co do wartości bezwzględnej) występują, ogólnie biorąc, we wszystkich rejonach
Polski w miesiącach, w których obserwuje się najmniejsze zachmurzenie nieba. Z kolei
największe wartości wypromieniowania efektywnego są notowane w okresie jesienno-
-zimowym (listopad-grudzień), a więc przypadają na okres roku cechujący się największym
zachmurzeniem.
Najwyższe średnie miesięczne wartości wypromieniowania efektywnego są charakterys­
tyczne dla północno-wschodniego skraju Polski. W Suwałkach wynosi ona około
-2,87 M J m ~ 2 d _1. Najniższe wartości występują we wrześniu i w rejonie Krakowa, Łodzi.
Bydgoszczy nieco przekraczają -5,00 MJ m 2 d 1 (tab. 3.17).
Różnica między pochłoniętym promieniowaniem słonecznym a wypromieniowaniem
efektywnym stanowi saldo promieniowania w pełnym zakresie widma i jest zwana
zazwyczaj bilansem radiacyjnym. Z rysunku 3.9 wynika, że wartości tego bilansu w Polsce są
dodatnie w okresie od marca do października, a ujemne od listopada do lutego. Taki przebieg
świadczy o przewadze strat ciepła wskutek wypromieniowania nad przychodem ciepła
w miesiącach zimowych i odwrotnej sytuacji w okresie od marca do października (tab. 3.18).
Średnią dla całego kraju wartość salda promieniowania w pełnym zakresie widma
określono na 3,68 M J m ~ 2 d _l (K. Miara, J. Paszyński, J. Grzybowski, 1987). Najwyższe
wartości są notowane w kilku rejonach: w Kołobrzegu i, ogólnie biorąc, w środkowej
i wschodniej części Pojezierza Pomorskiego, na Nizinie Mazowieckiej, Wyżynie Małopols­
kiej, Nizinie Południowopodlaskiej, w północnej części Polesia i na Pojezierzu Suwalskim.

48
 Tabela 3.17. Wy promieniowanie efektywne. WmloSci jin lm r /a lulu |<».V> I*>/> (( I) M l iii il ') (K. Mlnni, J. his/yrtski, J. Grzybowski, IMK/)
Miejscowość I 11 III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
Białystok 3,27 3,39 4,58 4,42 4,50 4,64 4,47 4,65 4,72 3,93 3,05 3,09 4,06
Bydgoszcz 3,45 3,55 4,46 4,40 4,69 4,78 4,49 4,71 5,00 4,07 3,23 3,38 4,19
Chojnice 3,27 3,39 4,16 4,23 4,49 4,55 4,27 4,45 4,63 3,70 3,06 3,20 3,95
Gorzów Wlkp. 3,35 3,59 4,47 4,46 4,52 4,65 4,37 4,63 4,84 4,07 3,39 3,31 4,14
Hel 3,33 3,32 4,51 4,52 4,84 5,06 4,59 4,75 4,78 4,02 3,36 3,27 4,20
Kołobrzeg 3,31 3,37 4,16 4,04 4,34 4,47 4,13 4,20 4,36 3,73 3,23 3,20 3,88
Kraków 3,76 3,78 4,27 4,55 4,50 4,61 4,54 4,79 5,01 4,51 3,57 3,52 4,29
Łódź 3,59 3,54 4,32 4,46 4,52 4,69 4,59 4,79 5,00 4,29 3,41 3,37 4,22
Opole 3,93 3,94 4,36 4,54 4,45 4,49 4,53 4,72 5,01 4,57 3,79 3,80 4,35
Puławy 3,50 3,32 4,15 4,24 4,08 4,24 4,03 4,37 4,62 4,10 3,19 3,17 3,92
Suwałki 3,17 3,28 4,37 4,19 4,41 4,43 4,21 4,49 4,61 3,81 2,87 3,02 3,91
Warszawa 3,61 3,42 4,50 4,47 4,58 4,72 4,57 4,79 4,83 4,24 3,36 3,21 4,20
Wieluń 3,65 3,61 4,11 4,36 4,44 4,51 4,44 4,65 4,91 4,34 3,43 3,49 4,16

Tabela 3.18. Bilans promieniowania. Wartości średnie za lata 1956-1975 (MJ- m 2 - d ') (K. Miara, J. Paszyński, J. Grzybowski, 1987)
Miejscowość I II in IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
Białystok -2,41 -1,61 1,14 5,98 9,16 11,33 10,71 8,27 4,25 0,65 -1 ,1 9 -2 ,2 0 3,70
Bydgoszcz -2 ,3 2 -1,21 1,80 6,02 9,28 11,33 10,38 8,09 4,00 0,49 -1,21 -2 ,3 6 3,71
Chojnice -2 ,3 4 -1 ,2 2 1,76 6,20 9,42 11,89 10,49 8,18 4,27 0,77 -1 ,1 5 -2 ,2 8 3,85
Gorzów Wlkp. -2 ,1 4 -1 ,1 5 1,82 5,92 9,14 11,04 9,95 7,45 4,05 0,56 -1 ,3 4 -2 ,2 4 3,61
Hel -2 ,3 3 -1 ,2 2 1,15 6,11 9,22 11,65 10,27 7,92 3,79 0,29 -1 ,4 5 -2 ,2 7 3,62
Kołobrzeg -2 ,1 3 -0 ,9 9 1,91 6,45 9,78 11,96 10,74 8,64 4,49 0,72 -1 ,2 9 -2 ,1 9 4,03
Kraków -2 ,5 3 -1 ,2 8 1,83 6,24 8,69 10,26 9,83 7,85 4,06 0,84 -1 ,0 6 -2 ,1 5 3,57
Łódź -2,41 -1 ,1 4 1,92 6,14 8,97 10,93 9,98 7,96 4,18 0,73 -1 ,1 7 -2 ,1 9 3,68
Opole -2 ,5 9 -1 ,3 4 1,68 6,25 8,92 10,51 9,85 7,92 4,10 0,57 -1 ,3 6 -2 ,4 5 3,53
Puławy -2 ,3 4 -0 ,8 8 1,87 6,40 9,34 11,38 10,85 8,66 4,51 0,96 -0 ,8 9 -2,01 i 4,01
Suwałki -2 ,3 7 -1 ,6 2 1,10 6,13 9,79 12,03 11,06 8,37 4,17 0,51 -1 ,1 8 -2,21 3,84
Warszawa -2 ,4 8 -1 ,0 2 1,78 6,19 9,30 11,46 10,73 8,46 4,34 0,75 -1 ,1 8 -2 ,1 2 3,87
Wieluń -2 ,4 3 -1 ,0 6 2,12 6,64 9,31 10,89 10,28 8,13 4,50 0,90 -1 ,0 8 -2 ,2 7 3,85
Najniższe wartości występują na południowo-wschodnim skraju Polski oraz na Górnym
Śląsku (poniżej 3,50 M J-m _2-d_1) (rys. 3.8d).
Maksymalne wartości bilansu promieniowania są notowane na obszarze Polski, ogólnie
biorąc, w czerwcu, a minimalne w styczniu (tab. 3.18). Pewien wyjątek stanowi północna
część Niziny Wielkopolskiej (np. okolice Gorzowa Wlkp.), Sudety i środkowa część Pobrzeża
Słowińskiego, gdzie roczne minimum salda promieniowania w pełnym zakresie widma
przypada na grudzień.
Z analizy map ilustrujących rozkłady wartości bilansu radiacyjnego na terenie Polski
wynika, że występują dość znaczne różnice w przebiegu i wartościach izarytm w ciepłej
i chłodnej porze roku. W styczniu na przeważającej części kraju saldo omawianego

Rys. 3.11. Saldo promieniowania w pełnym zakresie widma w poszczególnych porach roku (J. Paszyński, K. Miara,
1994)
a - styczeń, b - kwiecień, c - Upiec, d - październik. Wartości średnie za lata 1956-1975 w MJ-m_2-d“'

50
promieniowania osiąga wartości niższe od -2,50 MJ-m 2-d_1 (rys. 3.11a). Większe jego
wartości są charakterystyczne dla Wyżyny Śląskiej, Karpat, Kotliny Sandomierskiej,
Roztocza i południowo-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej. Ogólnie biorąc, zróżnicowa­
nie przestrzenne wartości salda promieniowania w pełnym zakresie widma w styczniu na
obszarze Polski jest stosunkowo bardzo małe. Zwiększa się ono wyraźnie wiosną.
W kwietniu zróżnicowanie bilansu promieniowania jest większe. Jego wartości najmniej­
sze występują w południowo-wschodniej części kraju (Białystok 5,98 MJ -m 2-d '), a także
w rejonie Gorzowa Wlkp. Wyższe wartości bilansu promieniowania są charakterystyczne dla
południowo-wschodniej części Niziny Wielkopolskiej i Wyżyny Małopolskiej. W rejonie
Wielunia przekraczają one 6,6 M J-m “2-d_1 (tab. 3.18).
Latem bilans promieniowania osiąga najwyższe wartości. W lipcu wynoszą one od około
9,85 do ponad 10,7 MJ •m-2 -d_1. Rozkład przestrzenny wartości bilansu promieniowania w du­
żym stopniu nawiązuje do przestrzennego rozkładu salda promieniowania krótkofalowego. Naj­
wyższe wartości salda promieniowania w pełnym zakresie widma notuje się na Pobrzeżu Sło­
wińskim, w północno-wschodniej części Pojezierza Pomorskiego, na Pojezierzu Suwalskim. Na
tym ostatnim obszarze jego wartość przekracza 11 MJ •m 2•d 1(tab. 3.18, rys. 3.1 lc). Najniższe
wartości występują na Wyżynie Śląskiej (poniżej 9,25 MJ ■m 2-d 1) i rejonie Karkonoszy.
W październiku maksymalne wielkości bilansu promieniowania występują w Kotlinie
Kłodzkiej (powyżej 1,0 MJ -n r2 -d“1), a najmniejsze, poniżej 0,25 MJ -m“2 d “1, w środkowej
i wschodniej części Pobrzeża Słowińskiego (rys. 3.1 ld).
Na zakończenie analizy czynników radiacyjnych kształtujących klimat Polski należy
zwrócić uwagę na pewne uprzywilejowanie południowo-wschodniej części kraju pod
względem ilości dochodzącego i pochłanianego w skali roku promieniowania słonecznego.
W ciepłym półroczu, w okresie od kwietnia do października, zwraca uwagę uprzywilejowanie
także północnego skraju Polski, najbardziej wysuniętej na północ części wybrzeża Bałtyku.
Pochłonięte przez powierzchnię Ziemi promieniowanie słoneczne jest zużywane na
ogrzanie podłoża i atmosfery. Największą składową po stronie rozchodowej bilansu cieplnego
jest utajone ciepło parowania. Udział ciepła zużywanego na parowanie nie jest jednakowy
w ciągu roku. Wzrasta w miesiącach letnich, maleje w zimie.
Stosunek ciepła zużywanego na parowanie do całkowitego promieniowania słonecz­
nego osiąga większe wartości liczbowe na południu kraju, a wyraźnie mniejsze na półno­
cy. Jeszcze większe wartości liczbowe osiąga wyliczenie stosunku ciepła zużytego na
parowanie do salda promieniowania słonecznego. Obliczenia wskazują, że osiągają one
wartości na terenie Polski od około 0,45 na wybrzeżu do ponad 0,8 w południowo-zachodniej
części kraju (J. Paszyński, 1972).

3.3. CZYNNIKI CYRKULACYJNE

3.3.1. CIŚNIENIE POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

Głównymi centrami działania atmosfery kształtującymi pogodę i klimat Europy Zachod­

niej i Środkowej są rozbudowane w ciągu całego roku Niż Islandzki i Wyż Azorski.
W mniejszym stopniu, tylko w niektórych okresach, na pogodę i procesy klimatotwórcze

51
znaczniejszy wpływ wywiera zimowy Wyż Azjatycki, a latem Niż Południowoazjatycki. Niż
Islandzki jest najsilniej rozbudowany i przejawia swą największą aktywność w zimie,
mniejszą latem. Znaczący wpływ na kształtowanie się pogody w Polsce latem wywiera Wyż
Azorski (rys. 3.12).
Wartości ciśnienia atmosferycznego występujące na obszarze Polski zależą od położenia
i stopnia rozbudowania wymienionych ośrodków działania atmosfery. W zimie stosunki
pogodowe w Polsce kształtują się głównie pod wpływem Niżu Islandzkiego i Wyżu
Azjatyckiego. Niż Islandzki jest najsilniej rozwinięty w styczniu i w jego centrum średnie
wartości ciśnienia atmosferycznego zazwyczaj nie przekraczają 995 hPa. Obszar niskiego
ciśnienia związany z tym ośrodkiem obejmuje swym zasięgiem m.in. Morze Norweskie,

Rys. 3.12. Położenie w ciągu roku w rejonie Europy

głównych centrów działania atmosfery
a - zima, b - lato

Morze Barentsa i rejon Spitsbergenu. Z kolei Wyż Azjatycki warunkuje o tej porze roku
występowanie wysokich wartości ciśnienia, które na obszarze Polski wahają się średnio od 1012
do 1018 hPa (rys. 3.12a). Często formuje się na terenie środkowej Europy pas podwyższonego
ciśnienia z wartościami przekraczającymi nawet 1020 hPa, który w kierunku wschodnim
rozszerza się przechodząc w rozległy kontynentalny wyż baryczny mający swoje centrum nad
środkową Syberią i Mongolią. O tej porze roku oddziaływanie innych centrów działania
atmosfery na reżim pogody w Polsce jest stosunkowo małe. Centrum Wyżu Azorskiego jest
odsunięte daleko na południe, a sam układ baryczny jest względnie słabo zaznaczony.
W lecie oddziaływanie ośrodka islandzkiego na pogodę w środkowej części Europy ulega
wyraźnemu osłabieniu. Wartości ciśnienia atmosferycznego w jego centrum wynoszą tylko
około 1010 hPa. Rozbudowuje się natomiast Wyż Azorski, w którego centrum ciśnienie
wynosi 1030 hPa (rys. 3.12b). Wyż ten latem zalega w wyższych szerokościach geograficz­
nych niż w zimie, a jego klin oddziałuje na stosunki pogodowe środkowych rejonów Europ}
(Nizinę Węgierską, Zachodnią Ukrainę). Oddziaływanie tego ośrodka wysokiego ciśnienia
przejawia się m.in. w napływie z zachodu stosunkowo wilgotnego powietrza pochodzenie

52
 Tabela 3.19. Ciśnienie atmosferyczne na poziomie rzeczywistym. Wartości średnie za lata 1951-1985 w hPa
Miejscowość I n ffl IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Szczecin 1014,1 1015,1 1014.6 1013,5 1014,5 1014.4 1013,7 1014,1 1015,2 1016,0 1013,6 1012,9 1014,3
Suwałki 992,4 993.5 993,5 991,9 993,3 992,7 991,9 992,9 993,8 994,9 992,8 991.2 992,9
Poznań 1004,5 1005,0 1004.6 1003,3 1004,4 1004.4 1004,0 1004,5 1005,9 1006,7 1004,5 1003,6 1004,6
Rzeszów 993,0 992.5 992,2 990,3 991,2 991,3 991,3 992,0 994,0 995,2 993,3 992.3 992,4

Tabela 3.20. Średnie miesięczne i roczne liczby dni z układem wysokiego i niskiego ciśnienia na poziomie morza w środkowej Polsce, w okresie 1949-1958
(W. Parczewski, 1962)
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Wyż 13,9 11,3 16,9 13,6 16,2 16,4 15,9 18,9 15,2 19,5 14,1 12,2 184,1
Niż 16,6 15,1 12,1 14,2 13,3 12,0 12,9 10,1 12,8 9,5 14,9 16,6 160,1

tk
 1022

Rys. 3.13. Przebieg roczny ciśnienia atmosferycznego zredukowanego do poziomu morza. Wartości średnie za lata
1951—1985 w hPa. Wartości średnie dobowe —linia cienka, linia gruba — wartości średnie konsekutywne 11-dobowe

54
morskiego. Słabsze o tej porze roku jest oddziaływanie na środkową i zachodnią część Europy
rozległego Niżu Południowoazjatyckiego, którego centrum znajduje się w rejonie Iranu
i Pakistanu.
Z położeniem i stopniem aktywności wspomnianych ośrodków działania atmosfery są
związane wartości ciśnienia i ich zmiany w ciągu roku. Dokładniej zmiany czasowe pola
barycznego nad obszarem Polski ilustrują wartości ciśnienia atmosferycznego wyliczone dla
niektórych miejscowości.
Wartości średnie roczne ciśnienia na poziomie rzeczywistym wahają się od około 830 hPa
na Śnieżce do ponad 1014 hPa w rejonie Szczecina. W przebiegu rocznym najniższe ciśnienie
powietrza jest notowane na przykład w rejonie Rzeszowa, Poznania w kwietniu, gdzie osiąga
wartości odpowiednio 990,3 hPa i 1003,3 hPa, a w rejonie Szczecina i Suwałk w grudniu.
Maksymalne ciśnienie powietrza na poziomie rzeczywistym występuje zazwyczaj na całym
obszarze Polski w październiku (tab. 3.19).
Lepiej zmiany w ciągu roku pola barycznego na obszarze Polski ilustrują dane ciśnienia
powietrza atmosferycznego zredukowanego do poziomu morza. Wartości średnie roczne
maleją z południa na północ, od powyżej 1015 hPa (Kłodzko 1017 hPa) do poniżej 1015hPana
wybrzeżu Bałtyku (Gdynia 1014 hPa).
Roczny bieg ciśnienia powietrza zredukowanego do poziomu morza ilustrują wartości
średnie dekadowe wyliczone z lat 1951-1985. Ogólnie biorąc, roczny bieg ciśnienia powietrza
na całym obszarze Polski wykazuje podobny rytm. Wszędzie na przełomie stycznia i lutego
lub w pierwszej połowie lutego występuje krótkotrwały, bardzo wyraźny spadek ciśnienia,
wynoszący około 2 hPa w stosunku do wartości notowanych w styczniu (rys. 3.13).
Od drugiej połowy lutego do początku marca jest obserwowany bardzo szybki wzrost
wielkości ciśnienia atmosferycznego. Na przełom lutego i marca przypada okres osiągania
przez ciśnienie powietrza swego pierwszego i prawie wszędzie, z wyjątkiem południowo-
-wschodniej części kraju, rocznego maksimum (rys. 3.13). Ten okres występowania
wysokiego ciśnienia jest zauważalny również na terenach południowo-wschodnich, ale nie
jest jednocześnie rocznym maksimum ciśnienia.
Przez cały marzec ciśnienie stopniowo spada, aby osiągnąć na przełomie z kwietniem
wszędzie, z wyjątkiem północno-wschodniego rejonu Polski, roczne minimum. W rejonie
Suwałk roczne minimum przypada na przełom listopada i grudnia (rys. 3.14).
W następnych tygodniach ciśnienie powietrza wszędzie, ogólnie biorąc, stopniowo
wzrasta aż do końca maja. Od końca maja następuje na całym obszarze kraju powolny spadek

1021
1020
1019
1018
1017
1016
1015
1014
1013
1012 Rys. 3.14. Przebieg roczny ciśnienia atmosferycznego
1011
zredukowanego do poziomu morza w wybranych miejs­
1010
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII cowościach. Dane za lata 1951-1985 w hPa. Wartości
----------Suwałki............ Poznań--------- Rzeszów---------- Szczecin średnie konsekutywne 11-dobowe

55
wartości ciśnienia, a następnie powolny jego wzrost trwający do października. Na przełomie
września i października występuje drugi w ciągu roku okres notowania stosunkowo bardzo
wysokich wartości ciśnienia powietrza. W następnych dekadach obserwuje się jego kolejny
spadek, który obejmuje drugi w ciągu roku okres występowania niższych wartości ciśnienia
atmosferycznego, trwający do przełomu lutego i marca.
Okres niskich wartości ciśnienia obserwowany w miesiącach zimowych, zazwyczaj
w styczniu i lutym, jest związany ze względnie częstym przemieszczaniem się o tej porze
roku nad południową częścią Morza Bałtyckiego układów cyklonalnych znad północnej
części Oceanu Atlantyckiego w kierunku wschodnich krańców Europy. Z kolei niskie
ciśnienie notowane w miesiącach letnich pozostaje w ścisłym związku ze znacznym,
w porównaniu z otaczającymi obszarami morskimi, nagrzewaniem się kontynentu europejs­
kiego.
Zarysowany przebieg ciśnienia powietrza atmosferycznego jest rezultatem cyrkulacji
atmosfery wyrażonej przez układy baryczne i fronty atmosferyczne oraz masy powietrza.
Występowanie wielu zjawisk atmosferycznych lub ich brak jest związane z obecnością lub
brakiem charakterystycznego układu ciśnienia nad danym obszarem.
Ogólnie biorąc, nad Polską częściej obserwuje się przemieszczanie się centrów wysokiego
ciśnienia, nieco rzadziej centrów układów niżowych. Przez połowę dni w roku obszar Polski
jest pod wpływem układów podwyższonego ciśnienia.
Obliczenia W. Parczewskiego (1962) dokonane dla środkowej Polski wskazują, że w ciągu
roku najwięcej dni z układem wysokiego ciśnienia jest na przełomie lata i jesieni, a najmniej
w zimie (tab. 3.20). Z kolei dni z układami cyklonalnymi najwięcej występuje w zimie,
a najmniej w październiku.
Obliczenia wykonane dla obszaru Niziny Wielkopolskiej wskazują, że w ponad 50 dniach
roku nad tą częścią kraju przemieszczają się centra układów o podwyższonym ciśnieniu,
a średnio 30 dni w roku cechuje przemieszczanie się centrum układu niskiego ciśnienia
(L. Buchert, 1992).

Rys. 3.15. Częstość występowania w ciągu roku centrów

wysokiego i niskiego ciśnienia atmosferycznego nad Nizi­
ną Wielkopolską. Wartości średnie za lata 1981-1990
(L. Buchert, 1992)
a -centrum niżu, b - centrum wyżu

Centra wyżów barycznych najczęściej przemieszczają się nad Polską latem i wczesną
jesienią, a centra niżów wiosną (rys. 3.15). Ogólnie biorąc, wyże baryczne występują nad
Polską najczęściej w drugiej połowie roku, w drugiej połowie pory letniej i na przełomie lata
i jesieni oraz, rzadziej, w marcu. Z kolei układy niskiego ciśnienia najczęściej są notowane
w chłodnej porze roku, od schyłku jesieni do końca zimy i wiosną.

56
 3.3.2. KIERUNKI NAPŁYWU POWIETRZA I GŁÓWNE RODZAJE MAS POWIETRZA
WYSTĘPUJĄCE NAD POLSKĄ

Na stosunki klimatyczne panujące na terenie Polski w znaczym stopniu wywiera wpływ

napływające powietrze. Z kierunkami napływu powietrza, uwarunkowanymi rozkładem
przestrzennym wartości ciśnienia atmosferycznego oraz układów barycznych, jest ściśle
powiązane zjawisko formowania się różnych stanów (typów) pogody.
Na podstawie danych z lat 1951-1990 określono średnią częstość napływu powietrza nad
obszar Polski z poszczególnych kierunków (tab. 3.21). Z obliczeń wynika, że najczęściej do

Tabela 3.21. Częstość napływu z poszczególnych kierunków powietrza

nad obszar Polski. Wartości średnie za lata 1951-1990 w procentach
(L. Kolendowicz, 1994)
N NE E SE S SW W NW

10,0 12,0 7,8 9,3 10,1 11,5 11,3 13,3

nas napływa powietrze ze sektora zachodniego. Z tego sektora następuje ponad 24%
przypadków przemieszczania się powietrza nad Polską. Ponad 23% wynosi częstość napływu
powietrza ze sektora północnego (NW-NE), prawie 21% ze sektora południowego (SE-SW),
a stosunkowo najmniejsza ze sektora wschodniego, tylko około 18% (NE-SE).
Na rysunku 3.16 przedstawiono częstość napływu powietrza nad obszar Polski z po­
szczególnych kierunków w ciągu roku. Powietrze z kierunku północnego stosunkowo
najczęściej napływa latem. Maksimum frekwencji (15%) przypada na środkowe pentady
lipca. W drugiej połowie lata i jesienią częstość nasuwania się powietrza z tego kierunku
w każdej pentadzie jest mniejsza od wartości średniej rocznej.
Bardzo interesujący jest przebieg w ciągu roku frekwencji powietrza z kierunku północno-
-wschodniego. Wyraźnie częściej z tego kierunku napływa ono w okresie od połowy kwietnia
do pierwszych dni września. W pozostałej części roku częstość napływu z kierunku NE jest
mniejsza od wartości średniej rocznej wynoszącej 12%.
Z kolei powietrze z kierunku wschodniego stosunkowo najczęściej zjawia się nad
obszarem naszego kraju w okresie od lutego do połowy czerwca (rys. 3.16). Najrzadziej
napływa ze wschodu jesienią.
Południowo-wschodni kierunek napływu powietrza cechuje przede wszystkim okres od
stycznia do połowy maja. Najczęściej jest on obserwowany w lutym i marcu, kiedy jego
frekwencja w każdej pentadzie osiąga prawie 20%. Drugi, stosunkowo krótki okres
wyraźniejszego wzrostu udziału kierunku SE w napływie powietrza do Polski występuje na
przełomie października i listopada. Najrzadziej ten kierunek napływu powietrza jest notowany
latem, szczególnie w lipcu.
Z kierunku południowego powietrze napływa stosunkowo najczęściej od połowy września
do mniej więcej połowy listopada. W każdej z pentad tego okresu notuje się je z częstością
przekraczającą 10%. Charakterystyczne są krótkie, kilkakrotnie powtarzające się okresy nieco
częstszego pojawiania się powietrza z południa w zimie i wiosną. Najrzadziej napływ
powietrza z tego kierunku obserwuje się latem.

57
 Z kierunku SW napływa powietrze do Polski stosunkowo nieco częściej jesienią i zimą
oraz na przełomie marca i kwietnia. Z kierunku zachodniego wyraźnie częściej jest notowane
od połowy czerwca do połowy stycznia. W każdej pentadzie tego okresu pojawia się średnio
z częstością większą od 11,3%. Najmniejszy udział tego kierunku napływu powietrza jest
widoczny w drugiej połowie lutego.
Z północo-zachodu powietrze do Polski nieco częściej napływa w lipcu, we wrześniu oraz
na przełomie listopada i grudnia. Stosunkowo najczęściej ten kierunek napływu jest notowany

Rys. 3.16. Częstość napływu nad obszar Polski powietrza z poszczególnych kierunków. Wartości średnie za lata
1951-1990 w procentach (L. Kolendowicz, 1994)

58
na przełomie kwietnia i maja, ogólnie biorąc, wiosną. W porównaniu z pozostałymi
kierunkami udział kierunku NW w przekroju całego roku jest największy. Średnia roczna
frekwencja powietrza związanego z tym kierunkiem napływu wynosi ponad 13% (rys. 3.16).
Wraz z obserwowanymi w ciągu roku zmianami w rozkładzie ciśnienia atmosferycznego
na terenie Europy i obszarach przyległych notuje się napływ nad obszar Polski mas powietrza
różnego pochodzenia geograficznego, a tym samym o różnych cechach fizycznych, co
znajduje wyraz w różnorodności obserwowanych stanów pogody.
Nad Polskę napływają trzy główne rodzaje mas powietrza. Dominują w ciągu całego roku
masy powietrza polarnego (PP), charakterystycznego dla umiarkowanych szerokości geogra­
ficznych. Z wyższych szerokości geograficznych nasuwają się masy powietrza arktycznego
(PA), a z niższych szerokości napływa powietrze zwrotnikowe (PZ).
Wymienione masy powietrza napływają z różnych stref geograficznych. Odznaczają się
specyficznymi cechami fizycznymi związanymi z miejscem formowania się tych mas, które
może znajdować się nad lądem lub nad morzem. Stąd najczęściej występujące nad obszarem
Polski powietrze polarne napływa bądź jako powietrze polamo-morskie (PPm) lub jako
powietrze polamo-kontynentalne (PPk).
Powietrze polamo-morskie (PPm) napływa do nas z zachodu, znad północnej części
Oceanu Atlantyckiego, bowiem tutaj znajduje się jego obszar źródłowy. Stąd jest to powietrze
cechujące się znaczną wilgotnością. W zimie sprowadza okresowe ocieplenia i odwilże,
wzrost zachmurzenia nieba oraz opady atmosferyczne w postaci śniegu lub deszczu. Latem
napływ powietrza polamo-morskiego przynosi ochłodzenie z jednoczesnym wzrostem
zachmurzenia oraz wystąpienie opadów, niekiedy mających charakter burzowy.
Powietrze polamo-morskie w Polsce występuje z częstością średnią roczną wynoszącą
około 65% (J. Bołaszewska, F. Reutt, 1962). Roczne maksimum częstości występowania tego
powietrza jest notowane latem. W lipcu 80% wszystkich dni cechuje obecność powietrza
polamo-morskiego (tab. 3.22). Stosunkowo najrzadziej jest obserwowany napływ tego
powietrza w lutym, maju i październiku. W tych miesiącach średnia frekwencja powietrza
polamo-morskiego waha się od 52 do 56%.

Tabela 3.22. Średnia częstość zalegania różnych mas powietrza w rejonie Warszawy za lata 1946-1956
w procentach (J. Bołaszewska, F. Reutt, 1962)
Masa pow. I n III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
PZ 1,9 4,2 0,3 1,3 1,0 0,3 1,0 0,3 2,7 3,3 4,3 2,9 2,0
PPm 17,8 10,9 15,2 21,0 9,7 16,0 21,0 18,1 19,0 16,8 13,0 16,1 16,2
PPms 43,2 43,5 45,8 44,0 42,6 60,0 59,0 52,3 48,3 39,3 49,0 58,4 48,4
PPk 33,9 38,2 33,9 26,3 33,2 23,4 18,4 29,3 29,7 35,8 28,7 21,0 29,3
PA 3,2 3,2 4,8 7,4 13,5 0,3 0,6 0,3 4,8 5,0 1,6 3,7

Nad Polską najczęściej zalegają masy powietrza polamo-morskiego w znacznym stopniu

przetransformowanego. W czasie przemieszczania się z zachodu na wschód nad obszarem
Europy, w miarę oddalania się od obszaru źródłowego, powietrze polamo-morskie traci specy­
ficzne pierwotne cechy, przejmując coraz więcej cech fizycznych od podłoża lądowego.
Średnio w roku tylko około 16% wynosi częstość występowania mas powietrza polamo-
-morskiego określanego mianem „świeżego” . Prawie 49% wynosi średnia roczna frekwencja

59
 mas powietrza polamo-morskiego w znacznym stopniu przetransformowanego (PPms),
przekształconego pod względem pierwotnej specyfiki fizycznej w wyniku przemieszania się
i zalegania nad podłożem lądowym Europy Zachodniej (tab. 3.22).
Powietrze polamo-kontynentalne (PPk) nad obszar naszego kraju napływa z rejonów umiar­
kowanych szerokości geograficznych Azji i Europy Wschodniej, zazwyczaj z rozbudowanych
na tych obszarach rozległych układów antycyklonalnych. Jest to powietrze odznaczające się sto­
sunkowo małą wilgotnością, w zimie przynoszące znaczne spadki temperatury, a więc pogodę
mroźną przy bezchmurnym niebie lub z niewielkim zachmurzeniem, bez opadów. W lecie
adwekcje tego powietrza formują pogodę słoneczną, gorącą i suchą, wzmagającą konwekcję
termiczną, w wyniku której obserwuje się wzrost częstości występowania burz termicznych.
Średnia roczna częstość adwekcji powietrza polamo-kontynentalnego (PPk) wynosi około
29% (tab. 3.22). Ten rodzaj powietrza najczęściej występuje w lutym oraz wiosną i jesienią.
Średnia jego frekwencja w wymienionych okresach roku wynosi ponad 34% (J. Bołaszewska,
F. Reutt, 1962). Stosunkowo duża częstość występowania mas powietrza kontynentalnego
w przejściowych porach roku jest spowodowana osłabieniem cyrkulacji atmosferycznej nad
Oceanem Atlantyckim w wyniku okresowego zmniejszenia się różnic termicznych między
oceanem i lądem.
Napływ nad obszar Polski mas powietrza z sąsiednich stref geograficznych, a więc powietrza
arktycznego (PA) i zwrotnikowego (PZ), warunkuje występowanie okresowej cyrkulacji
południkowej. Napływające powietrze arktyczne pochodzi znad Arktyki, a więc głównie znad
Grenlandii i pobliskich akwenów morskich, Spitsbergenu, północnej części Skandynawii.
Średnia w roku częstość zalegania powietrza arktycznego nad Polską wynosi około 4%.
Stosunkowo najczęściej jest notowane, ogólnie biorąc, wiosną i jesienią. W maju częstość
występowania tego powietrza wynosi 13,5%, w kwietniu ponad 7%, a w październiku
i listopadzie około 5%. Tylko sporadycznie, raz na kilka lat, jego obecność jest zauważana
w sierpniu. Według obliczeń A. Tomaszewskiej (1964) adwekcje powietrza arktycznego
wiosną występują podczas 16% dni, a w kwietniu i maju cechują od 18 do 21% dni.
Masy powietrza arktycznego przynoszą do Polski pogodę bardzo zmienną, ze znacznymi
ochłodzeniami. W powietrzu arktycznym jest stosunkowo niewiele pary wodnej, stąd pogoda
odznacza się małym zachmurzeniem, dużą przezroczystością, co sprawia, że w tym czasie
notuje się, w wyniku silnego wypromieniowania ciepła z podłoża, znaczne spadki temperatury
i występowanie często bardzo późnych przymrozków wiosennych i wczesnych przymrozków
jesiennych. Masy powietrza arktycznego przynoszą nawet późną wiosną, niekiedy intensyw­
ne, opady śnieżne już na rozwiniętą szatę roślinną.
Najrzadziej nad obszar Polski docierają masy powietrza zwrotnikowego (PZ). Zalegają
średnio przez 2% wszystkich dni w roku. Powietrze zwrotnikowe napływające z rejonu
Azorów i Morza Śródziemnego zawiera sporo pary wodnej, ma cechy powietrza morskiego.
Powietrze napływające znad północnej części Afryki i znad Małej Azji jest bardzo gorące,
suche. Odznacza się znacznym zapyleniem cząsteczkami mineralnymi, ma cechy powietrza
kontynentalnego.
Ogólnie biorąc, z napływem powietrza zwrotnikowego są związane gwałtowne ocieplenia
w zimie i okresy bardzo gorącej pogody latem. W ciągu roku stosunkowo najrzadziej masy
tego powietrza występują latem, a nieco większą ich frekwencję zauważa się na przełomie
zimy i wiosny oraz u schyłku jesieni.

60
 3.3.3. FRONTY ATMOSFERYCZNE

Przemieszczające się w ciągu roku różne rodzaje mas powietrza nad obszarem Polski są
oddzielone od siebie wąskimi strefami przejściowymi, nachylonymi pod niewielkim kątem
względem powierzchni Ziemi, określanymi mianem powierzchni frontowych. Miejsca ich

1
Rys. 3.17. Średnia liczba frontów meteorologicznych obserwowana nad Europą (fronty ciepłe, chłodne i okluzji).
Dane za lata 1958-1962 (W. Eriksen, 1971)
1 - obszar występowania największej liczby frontów, 2 - miejsca najczęstszego położenia frontów meteorologicznych, a - zima (XII-II), b - wiosna (III-V),
c - lato (VI-VIII), d - jesień (IX-XI)

61
przecięcia się z powierzchnią Ziemi wyznaczają położenie linii (stref) frontów meteorologicz­
nych. Przemieszczanie się frontów atmosferycznych, rozdzielających masy powietrza
0 różnych właściwościach fizycznych, pozwala dość dobrze opisać częstość zmian stanów
pogody lub jej stabilizację w przypadku zaniku aktywności frontowej.
Nad Europą i przylegającymi akwenami morskimi notuje się średnio w roku obecność od
około 40 do ponad 120 różnego rodzaju frontów meteorologicznych (W. Eriksen, 1971).
Najczęściej fronty są obserwowane w rejonie Wysp Brytyjskich, Morza Północnego,
południowej Skandynawii, Półwyspu Jutlandzkiego, południowego Bałtyku oraz na pojezie­
rzach Polski i Niemiec. Średnią liczbę frontów meteorologicznych nad Europą w poszczegól­
nych porach roku przedstawiono na rysunku 3.17 (a-d).
Jak wynika z załączonych map, większa część obszaru Polski w ciągu całego roku.
z wyjątkiem jesieni, należy do rejonów Europy, nad którymi występują fronty meteorologicz­
ne stosunkowo bardzo często. W zimie, wiosną i latem, w każdej z tych pór roku, pojawiają się
fronty średnio ponad 32 razy. Tylko jesień cechuje rzadsze występowanie tych struktur
meteorologicznych. Z wyjątkiem terenów nadmorskich, na pozostałym obszarze kraju ogólna
liczba frontów w okresie od września do listopada włącznie nie przekracza średnio 28
(rys. 3.17d). Wiosna (III-V) i lato (VI-VIII) to pory roku, w których na większości obszaru
Polski fronty meteorologiczne występują wyjątkowo często, także w porównaniu z innymi
rejonami Europy. Średnio w każdej z tych pór roku pojawia się ponad 32 razy front
meteorologiczny.
Nad obszarem Polski fronty atmosferyczne zalegają średnio przez prawie 230 dni w roku.
Jest charakterystyczne, że liczba dni z frontami jest znacznie większa w północno-wschodnich
rejonach kraju, a stosunkowo najmniejsza na północno-zachodnim skraju Polski (tab. 3.23).
Najczęściej występują fronty chłodne. Są one obserwowane średnio w ciągu 125 dni
w roku. Z przemieszczaniem się frontów chłodnych jest związany największy odsetek dużych
1gwałtownych opadów, a w ciepłej porze roku, występujących często w połączeniu z burzami.
Znacznie rzadziej nad obszarem Polski w ciągu roku przemieszczają się ciepłe fronty
atmosferyczne. Przyjmuje się, że są one obecne średnio w ciągu 65 dni w roku. W wyniku

Tabela 3.23. Średnia liczba dni z frontami atmosferycznymi z uwzględnieniem liczby frontów w danym dniu
(W. Parczewski, 1962)
L. frontów I n III IV V VI VII VIII IX X XI xn Rok
1 13,9 13,3 10,3 14,8 15,9 14,5 15,7 14,5 13,4 14,0 15,2 14,8 170,3
2 5,1 3,2 4,2 3,3 2,6 3,6 4,3 3,1 2,9 3,1 4,4 4,5 44,3
3 1,6 1,0 1,0 1,1 1,0 0,5 0,5 0,3 1,3 0,4 0,7 0,6 10,0
>3 0,2 0,1 0,3 0,1 0,1 0,2 1,0
Razem 20,8 17,6 15,8 19,3 19,5 18,6 20,5 17,9 17,6 17,6 20,3 20,1 225,6

Tabela 3.24. Średnia liczba dni z poszczególnymi rodzajami frontów atmosferycznych w Polsce w latach
1 9 4 8 -1 9 5 7 (W. Parczewski, 1962)
Front I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
Ciepły 8,3 6,5 6,3 4,9 3,5 3,2 3,8 3,8 5,1 5,6 6,7 7,4 65,7
Chłodny 10,6 7,7 10,1 11,2 10,3 11,4 9,4 8,8 11,2 10,6 12,3 12,1 125,7
Okluzji 10,4 7,3 6,7 7,7 9,7 7,9 11,5 8,3 6,5 4,7 6,8 6,0 93,5

62
szybszego przemieszczania się frontów chłodnych i wolniejszego frontów ciepłych, a więc
doganiania tych ostatnich przez fronty chłodne, formują się fronty zokludowane. Występują
one w Polsce w ciągu około 95 dni w roku (tab. 3.24).
Na średnią roczną liczbę prawie 230 dni z frontami atmosferycznymi, w 170 dniach nad
Polską zalega tylko jedna powierzchnia frontowa, a w około 45 dniach w roku obserwuje się
obecność jednocześnie dwóch frontów atmosferycznych (W. Parczewski, 1962).
Połowa frontów meteorologicznych nasuwa się z zachodu, a 25% z północo-zachodu.
Fronty chłodne nasuwają się nad obszar Polski zazwyczaj z sektora W-NW. Z kolei prawie
wszystkie (około 90%) fronty ciepłe nasuwają się z kierunków od SW do NW.
Średnio w ciągu 140 dni w roku nie obserwuje się występowania nad obszarem naszego
kraju frontów atmosferycznych. Dni te są określane mianem bezfrontowych. W poszczegól­
nych miesiącach liczba takich dni waha się od około 10 do około 16. Najwięcej tych dni
występuje w marcu i październiku (tab. 3.25). Powyższy fakt tłumaczy się zmniejszeniem

Tabela 3.25. Liczba dni bez zalegania powierzchni frontowych nad Polską. Wartości średnie za lata
1 9 4 8 -1 9 5 7 (W. Parczewski, 1962)
I n III IV V VI VII VIII IX X XI X II Rok

10,1 9,8 15,6 11,0 11,9 11,6 10,2 12,6 12,9 13,3 9,8 10,9 139,7

różnic termicznych między powierzchniowymi wodami Oceanu Atlantyckiego i powietrzem

nad lądem. Występujące w tych okresach roku mniejsze kontrasty termiczne między
obszarami lądowymi i wodnymi w konsekwencji przyczyniają się do znacznego zahamowania
działalności cyklonalnej (W. Parczewski, 1962).
Za charakterystyczną cechę aktywności frontowej w ciągu roku nad obszarem Polski
należy uznać zjawisko bezpośredniego sąsiedztwa okresów bezfrontowych z okresami
o maksymalnej częstości występowania frontów atmosferycznych. Wyraźny okres bezfron-
towy w marcu występuje po lutym, czyli po miesiącu o dużej aktywności frontogenetycznej,
oraz w październiku, a więc przed okresem wzmożonej frontogenezy w listopadzie.
Częstość przemieszczania się frontów atmosferycznych i sytuacje bezfrontowe nad
obszarem Polski w zasadniczym stopniu rzutują na zmiany pogody oraz zróżnicowanie
sezonowe frekwencji poszczególnych typów pogody w cyklu rocznym.

3.3.4. GŁÓWNE SYTUACJE SYNOPTYCZNE POJAWIAJĄCE SIĘ NAD OBSZAREM POLSKI

I TOWARZYSZĄCE IM STOSUNKI POGODOWE

W ciągu roku obserwuje się nad obszarem Polski olbrzymią różnorodność sytuacji
synoptycznych. Spośród nich można jednak wyróżnić kilka charakterystycznych typów, od
których zależą specyficzne stosunki pogodowe w naszym kraju i różnych jego regionach.
Jedna z sytuacji synoptycznych to antycyklonalna wschodnia i południowo-wschodnia.
Powoduje ona wystąpienie w zimie dużych spadków temperatury powietrza. Tak mroźna
pogoda zjawia się w Polsce wtedy, gdy nad wschodnią częścią Europy i dalej nad kontynentem
Azji uformuje się rozległy wyż baryczny sięgający klinem w głąb kontynentu europejskiego.
W ten sposób zostają zablokowane wpływy Oceanu Atlantyckiego, bowiem jest wstrzymane

63
przemieszczanie się w kierunku wschodnim niżów barycznych z frontami meteorologicznymi
Pogoda w Polsce w takim przypadku kształtuje się głównie pod wpływem zimnych i suchych
mas powietrza polarnego kontynentalnego (PPk). Wieją słabe wiatry ze sektora wschodniego |
stosunkowo częste są przypadki ciszy, występuje pogoda bezchmurna lub niewielkie ]
zachmurzenie nieba. Temperatura powietrza spada do poniżej -20°C.
W przypadku, gdy wspomniany wyż baryczny połączy się z wyżem arktycznym i centrum i
tego rozległego wyżu znajdzie się nad Skandynawią, napływa nad Europę Środkowa I
z północo-wschodu powietrze arktyczne kontynentalne (PAk). Podczas takiej sytuacji
synoptycznej, określanej mianem północno-wschodniej antycyklonalnej, przy prawie
bezchmurnym niebie następuje szczególnie silne wypromieniowanie nocne ciepła z podłoża I
i obserwuje się wyjątkowo duże spadki temperatury powietrza, niekiedy do poniżej -30°C
W szczególnych sytuacjach orograficznych (w kotlinach i dolinach śródgórskich) mogą one |
być jeszcze większe, mogą lokalnie dochodzić nawet do -40°C (rys. 3.18).
Sytuacja synoptyczna antycyklonalna wschodnia lub południowo-wschodnia, gdy pojaw :j
się w porze letniej warunkuje wystąpienie względnie długiego, często kilkunastodniowego.
okresu pogody upalnej (rys. 3.19). Obserwuje się napływ nad obszar Polski ze wschodu lub i
południo-wschodu powietrza suchego, przy pogodzie słonecznej lub tylko z małyn.
zachmurzeniem. Powietrze cechuje zmniejszona przezroczystość, jako że pochodzi onol
z wnętrza obszaru lądowego. Przepływ poziomy powietrza jest bardzo słaby, stąd znaczną
frekwencją odznaczają się wiatry o małych prędkościach i często są notowane przypadki ciszy. |
Stosunkowo ciepła pogoda w zimie na obszarze Polski jest obserwowana w przypadku, j
gdy głęboki i zarazem rozległy niż baryczny z wyraźnie zarysowującymi się frontami
atmosferycznymi przemieszcza się ponad Europą znad rejonu Islandii w kierunku wschodnim |
(rys. 3.20). W tym czasie klin Wyżu Azorskiego obejmuje zasięgiem południowe rejon)
Europy aż po Półwysep Bałkański. W takiej sytuacji synoptycznej, określanej zazwycza j
mianem zachodniej cyklonalnej, temperatura powietrza w Polsce w zimie może niekiedy

\PPrh-s— -

PPms:

Rys. 3.18. Sytuacja synoptyczna północno-wschodnia Rys. 3.19. Sytuacja synoptyczna wschodnia i północno- 1
antycyklonalna -wschodnia antycyklonalna

64
Rys. 3.20. Sytuacja synoptyczna zachodnia cyklo- Rys. 3.21. Sytuacja synoptyczna północno-wschodnia
nalna i północna cyklonalna

przekroczyć nawet 10°C. Występujące duże gradienty ciśnienia atmosferycznego powodują

wianie wiatrów o znacznej prędkości. Obserwuje się wystąpienie odwilży, której zazwyczaj
towarzyszą dość obfite opady deszczu, deszczu ze śniegiem lub mokrego śniegu. Następuje
adwekcja mas powietrza polarnego znad Oceanu Atlantyckiego cechującego się znaczym
stopniem świeżości, powodując znaczący wzrost nocnych temperatur powietrza (osiągają
dodatnie wartości) (rys. 3.20).
Spływ mas wilgotnego powietrza polamo-morskiego z kierunku północnego w porze
letniej zazwyczaj jest główną przyczyną obfitych i ciągłych opadów atmosferycznych
w południowej części Polski. Taka sytuacja synoptyczna jest określana mianem cyklonalnej
północno-wschodniej lub północnej. Kształtuje się wtedy, gdy tworzy się bruzda obniżonego
ciśnienia atmosferycznego zorientowana południkowo, biegnąca przez środkową część
Europy pomiędzy dwoma układami wysokiego ciśnienia. W bruździe tej często przemiesz­
czają się niże baryczne znad Morza Śródziemnego w kierunku północno-wschodnim.
Występujące wtedy wymuszone wznoszenie się mas wilgotnego powietrza po północnych
stokach Karpat i Sudetów w kierunku centrum niżu wzmaga intensywność opadów
atmosferycznych. Niekiedy przybierają one postać ulew (rys. 3.21). Taka sytuacja synoptycz­
na uformowała się i była przyczyną obfitych opadów i w rezultacie groźnej powodzi w 1997 r.
Sytuacja synoptyczna przedstawiona na mapie pogody z dnia 7 lipca 1997 r. przyczyniła
się do wystąpienia obfitych opadów atmosferycznych szczególnie w Sudetach i Karpatach
Zachodnich. Od godziny ósmej 6 lipca do godziny ósmej 7 lipca na wymienionych obszarach
sumy opadów wynosiły na przykład w Aleksandrowicach 92 mm, Zakopanem 29 mm,
Raciborzu 68 mm, Jeleniej Górze 97 mm, Opolu 73 mm, Legnicy 40 mm. Tak duże sumy
opadów w tej części kraju przyczyniają się zazwyczaj do gwałtownych wezbrań wody
w rzekach i groźnych w skutkach letnich powodzi.
Na rysunku 3.22 przedstawiono sytuację synoptyczną południową antycyklonalną.
Obszar Polski znajduje się miedzy słabym i ustępującym wyżem barycznym, którego centrum

65
Rys. 3.22. Sytuacja synoptyczna południowa antycyk- Rys. 3.23. Sytuacja synoptyczna północna antycyk-
lonalna lonalna (T. Niedźwiedź, 1994)

jest w rejonie Moskwy. Od zachodu zbliża się nad Polskę układ niskiego ciśnienia z centrum
znajdującym się na północo-zachód od Szkocji. Dość duże różnice ciśnienia atmosferycznego
występujące pomiędzy tymi ośrodkami barycznymi są przyczyną znacznych gradientów
poziomych ciśnienia, które powodują intensywne przemieszczanie się powietrza z południa
i południo-zachodu do sektora północnego.
Przepływające nad Polską masy powietrza natrafiają na swej drodze zorientowane, ogólnie
biorąc, równoleżnikowo przeszkody orograficzne, które tworzą Sudety i Karpaty. Powietrze
pokonując łańcuchy górskie spada z nich w postaci porywistego, suchego i ciepłego wiatru
fenowego. Na Podhalu wiatr ten ma swoją lokalną nazwę halny. Powoduje on po stronie
zawietrznej w zimie odwilże, a wiosną bardzo szybkie zanikanie pokrywy śnieżnej. Na

Rys. 3.24. Sytuacja synoptyczna- centrum wyżu zalega

nad obszarem Po(lski

66
pozostałych terenach omawiana sytuacja synoptyczna przyczynia się m.in. do nadejścia
wczesnej, suchej i ciepłej wiosny (jeśli trwa dość długo) lub co najmniej wystąpienia serii dni
stosunkowo ciepłych i słonecznych, bez opadów.
Gdy nad Europą Zachodnią zalega rozbudowany układ wysokiego ciśnienia, a obniżo­
ne ciśnienie występuje nad wschodnią częścią kontynentu, następuje spływ nad obszar
Polski z północy mas chłodnego powietrza pochodzenia arktycznego (rys. 3.23). Takie
rozmieszczenie układów barycznych nad Europą przyczynia się do wystąpienia nad Pol­
ską sytuacji synoptycznej określanej mianem północnej antycyklonalnej. Szczególnie
wiosną sytuacje takie są stosunkowo częste i wtedy w maju notuje się znaczne okreso­
we ochłodzenia, z przymrozkami włącznie, a niekiedy nawet mogą pojawić się opady
śniegu.
Ostatnią zazwyczaj wyróżnianą charakterystyczną sytuację synoptyczną cechuje położe­
nie centrum wyżu barycznego nad obszarem Polski (rys. 3.24). Taka sytuacja jesienią
przyczynia się do wystąpienia okresu względnie ciepłej, suchej i słonecznej pogody,
zazwyczaj określanego jako tzw. babie lato. W porze zimowej powyższa sytuacja synoptyczna
zapewnia pogodę słoneczną bez opadu i prawie bezwietrzną. Jest bardzo pożądana w okresie
zimowego wypoczynku „na świeżym powietrzu” .

3.3.5. KIERUNEK I PRĘDKOŚĆ WIATRU

W sytuacji, gdy orografía terenu nie stanowi wyraźnego czynnika zakłócającego, kierunki
wiatru notowane w przyziemnej warstwie atmosfery są głównie uzależnione od kierunku
przemieszczania się mas powietrza. W przypadku obszaru Polski rzeźba terenu tylko
w stosunkowo niewielkim stopniu modyfikuje kierunek wiatru. Najczęściej zjawisko to
występuje w skali lokalnej na obszarach górskich. Ogólnie biorąc, można przyjąć, że
obserwowane kierunki wiatru w Polsce na ogół nawiązują do kierunku przepływu mas
powietrza.
Wcześniej zarysowane cechy rozkładu przestrzennego ciśnienia atmosferycznego
wskazują na wyraźną przewagę nad Polską, tak jak w całej Europie Środkowej, wiatrów
ze sektora zachodniego. Szczególnie wyraźna jest ta przewaga w zachodniej i środkowej
części kraju (rys. 3.25). Sporządzone na podstawie danych średnich rocznych „róże wiat­
rów” , ilustrujące frekwencję ośmiu głównych kierunków wiatru w wybranych miej­
scowościach położonych w różnych regionach Polski, potwierdzają przewagę wiatrów
ze sektora zachodniego, z kierunku SW, W i NW. Wiatry notowane z tych kierunków
stanowią 40-55% wszystkich obserwacji. Mniejszy jest udział wiatrów ze sektora wschod­
niego, waha się on od 15 do 30%, a wiatry południowe są notowane częściej niż pół­
nocne.
Udział wiatrów z poszczególnych sektorów nie jest jednakowy w ciągu całego roku.
Ogólnie biorąc, na całym obszarze Polski wiatry sektora zachodniego (SW, W i NW) osiągają
największą przewagę nad wiatrami z pozostałych sektorów w lipcu, sierpniu i wrześniu. Latem
obserwuje się wyraźną przewagę wiatrów z kierunku zachodniego i północo-zachodniego.
Jesienią notuje się wzrost frekwencji wiatrów z kierunku S i SE. W zimie przeważają wiatry
południowo-zachodnie, przy jednocześnie zwiększonej częstości występowania wiatrów ze
sektora wschodniego. Wiosną i jesienią zwraca uwagę zwiększona frekwencja wiatrów

67
północnych, szczególnie w północnej części Polski. W marcu, kwietniu i listopadzie,
w niektórych rejonach kraju występuje przewaga nad pozostałymi kierunkami wiatrów
wiejących ze sektora wschodniego.
Na obszarach górskich, w Tatrach, w rejonie Kasprowego Wierchu, dominują wiatry
południowe. Szczególnie często są notowane w chłodnej porze roku. W ciepłej porze roku do
stosunkowo częstych należą wiatry ze sektora północnego. W rejonie Sudetów, w ciągu całego
roku obserwuje się przewagę wiatrów ze sektora południowo-zachodniego.
Występowanie w ciągu roku wiatrów z danego sektora wykazuje na obszarze Polski
znaczne zróżnicowanie przestrzenne. Wiatry ze sektora północnego w półroczu zimo­
wym (XI-IV) występują z częstością wynoszącą od kilku do ponad 30%. Stosunkowo
najczęściej są notowane w górach (Kasprowy Wierch ponad 30%). Na przeważającym
obszarze Polski ich frekwencja waha się od 10 do 15% (rys. 3.26a). W półroczu letnim (V-X)
częstość wiatrów północnych tylko lokalnie przekracza 25% (w rejonie Elbląga, Torunia,
Ostrołęki, Puław, Raciborza). Z mniejszą niż 15% częstością występują m.in. na pojezierzach
i Podlasiu. Średni roczny udział omawianych wiatrów na terenie Polski nie osiąga 30%.
Stosunkowo największy udział, przekraczający 20%, mają w rejonie dolnego biegu Wisły,
w okolicy Raciborza, w południowo-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej, rejonie Puław
oraz na terenach górskich (rys. 3.26c). Stosunkowo najrzadziej pojawiają się na Nizinie
Śląskiej, w południowo-wschodniej części Wielkopolski, na Wyżynie Małopolskiej i w Kot­
linie Sandomierskiej.

68
 Rys. 3.26. Częstość występowania wiatru ze sektora
północnego. Wartości średnie za lata 1951-1960 w pro­
centach (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, D. Czekierda,
1994)
a - w półroczu zimowym (XI-IV), b - w póhoczu letnim (V-X),
c - w roku (I—XII)

Wiatry ze sektora wschodniego w póhoczu zimowym są wyraźnie częstsze na obsza­

rze Polski niż w pozostałych porach roku. W wielu rejonach ich udział w okresie od listo­
pada do końca kwietnia przekracza 25%. W Świnoujściu nawet 30% (rys. 3.27a). Ce­
chą charakterystyczną jest stosunkowo mniejsza w zimie frekwencja wiatrów wschodnich
na obszarach górskich, gdzie zazwyczaj wynosi tylko około 15%. W porze letniej wiatry
z kierunków wschodnich pojawiają się rzadziej. Stosunkowo najczęściej są notowane na
Nizinie Szczecińskiej oraz w rejonie Gorzowa Wlkp., Torunia i Łodzi, gdzie występują
z częstością przekraczającą 20% (rys. 3.27b). Za okres roku średnia częstość występowania
wiatrów ze sektora wschodniego wynosi na obszarze Polski od około 5 do ponad 25%
(rys. 3.27c).
Wiatry ze sektora południowego (rys. 3.28) na stosunkowo znaczych obszarach Polski są
notowane z częstością przekraczającą 30%. Taka frekwencja tych wiatrów jest charakterys­
tyczna dla Pobrzeża Słowińskiego, północnej części Pojezierza Mazurskiego, rejonu Gór

69
 Rys. 3.27. Częstość występowania wiatru ze sektora
wschodniego. Wartości średnie za lata 1951-1960 w pro­
centach (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, D. Czekierda,
1994)
a - w półroczu zimowym (XI-IV), b -w półroczu letnim (V-X),
c - w roku (I-XII)

Świętokrzyskich, Bieszczadów oraz południowo-wschodniej części Niziny Śląskiej. W naj­

wyższych rejonach Bieszczadów, Gór Świętokrzyskich, a także w okolicach Łeby, udział
wiatrów południowych przekracza nawet 35%. Stosunkowo najrzadziej w zimie są noto­
wane w rejonie Krakowa, gdzie ich frekwencja nie przekracza 10%. Wiatry południowe la­
tem, ogólnie biorąc, pojawiają się rzadziej niż w zimie (rys. 3.28b). Nadal są względnie bar­
dzo częste w Bieszczadach i Górach Świętokrzyskich, a także w rejonie Białej Podlaskiej,
gdzie ich udział przekracza 30%. Rzadziej występują na Wyżynie Krakowsko-Częstochow­
skiej, gdzie częstość ich występowania wynosi od około 10 do 15%. Obraz rozkładu
przestrzennego częstości pojawiania się wiatrów z kierunków południowych za okres roku jest
bardzo podobny do mapy sporządzonej dla sezonu zimowego (por. rys. 3.28 a i c). Ogólnie
biorąc, średnio w roku stosunkowo najczęściej wiatry z tych kierunków są notowane na
Pobrzeżu Słowińskim, w rejonie dolnego biegu Wisły, w północnej części Pojezierza
Mazurskiego, na Podlasiu, w Górach Świętokrzyskich, w najwyżej położonych rejonach

70
 Rys. 3.28. Częstość występowania wiatru ze sektora
południowego. Wartości średnie za lata 1951-1960
w procentach (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, D. Cze-
kierda, 1994)
a - w półroczu zimowym (XI-IV), b - w półroczu letnim (V-X),
c - w roku (I-XII)

Bieszczadów, Tatr, Beskidów oraz Karkonoszy, a także w południowo-wschodniej części

Niziny Śląskiej (rys. 3.28c).
Wiatry zachodnie, jak już wspomniano wcześniej, cechuje największy udział we
wszystkich porach roku. W półroczu zimowym (XI-IV) ich frekwencja lokalnie może
wynosić ponad 35%, na przykład w rejonie Legnicy, Przemyśla, Chojnic (rys. 3.29a). Ogólnie
biorąc, stosunkowo najrzadziej są notowane o tej porze roku w rejonie Bieszczadów, gdzie ich
udział lokalnie nie przekracza nawet 15%. Na większości obszaru Polski wiatry te cechują się
częstością występowania wynoszącą od 25 do 35%. W półroczu letnim (V-X) wiatry
zachodnie są notowane z wyraźnie większą częstością niż w półroczu zimowym. Stosunkowo
najczęściej występują na obszarach górskich, gdzie ich frekwencja zazwyczaj nie przekracza
25% (rys. 3.29b). Najczęściej są obserwowane na Dolnym Śląsku, we wschodniej części
Niziny Wielkopolskiej i zachodniej części Niziny Mazowieckiej, w Kotlinie Sandomierskiej,
na Wyżynie Kieleckiej, w rejonie Białegostoku, gdzie ich częstość występowania o tej porze

71
 Rys. 3.29. Częstość występowania wiatru ze sektora
zachodniego. Wartości średnie za lata 1951-1960
w procentach (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, D. Cze-
kierda, 1994)
a - w półroczu zimowym (XI-IV), b - w półroczu letnim (V-X),
c - w roku (I-XII)

roku może przekraczać nawet 40%. Dane za okres roku również wskazują wyżej wymienione
obszary jako te, które odznaczają się stosunkowo dużym udziałem wiatrów ze sektora
zachodniego. W północnej części Niziny Śląskiej, w południowo-zachodniej części Niziny
Wielkopolskiej, w rejonie Gór Świętokrzyskich, Kotliny Sandomierskiej oraz na pograniczu -
Niziny Mazowieckiej oraz Niziny Wielkopolskiej średnia roczna frekwencja tych wiatrów
przekracza 35% (rys. 3.29c). Ogólnie biorąc, w Karpatach oraz w środkowej i wschodniej
części Sudetów udział omawianych wiatrów zachodnich za okres roku zazwyczaj nie
przekracza 25%. Wyjątek stanowi zachodnia część Sudetów, gdzie są notowane z częstością
przekraczającą 30%.
Ważnym parametrem poziomego ruchu powietrza, obok kierunku, jest jego prędkość.
Ogólnie biorąc, średnia prędkość wiatrów w Polsce jest stosunkowo mała. Przeważają wiatry
określane mianem słabych, których prędkość nie przekracza 5 m • s_1 (tab. 3.26). Największe
prędkości wiatru są notowane w miesiącach zimowych. Ich przyczyną są występujące o tej

72
porze roku nad obszarem Polski stosunkowo duże poziome gradienty ciśnienia powietrza.
Największe średnie prędkości wiatru przypadają na ogół w styczniu. W tym miesiącu na
znacznym obszarze Polski średnia prędkość wiatru przekracza 4 m - s”1. Na Kasprowym
Wierchu w grudniu i styczniu wynosi około 8 m - s“1. Najmniejsze prędkości wiatru są
obserwowane latem, zazwyczaj w sierpniu. Wtedy średnia miesięczna prędkość wiatru jest
z reguły niniejsza w porównaniu ze styczniem około 1,2 m- s“1. Wyjątek stanowią obszary
wysokogórskie, gdzie różnice te są większe, dochodzą do 2,5-3,0 m- s_1 (tab. 3.26).

Tabela 3.26. Prędkość wiatru. Wartości średnie za lata 1951 -1 9 6 5 w m • s 1

Miejscowość I II III IV V VI vn VIII IX X XI XII Rok

Gdańsk 4,3 4,2 4,2 3,8 3,7 3,3 3,4 3,3 3,4 3,4 3,8 4,0 3,7
Suwałki 4,6 4,4 4,4 4,1 3,8 3,5 3,5 3,5 3,6 3,8 4,5 4,4 4,0
Szczecin 4,2 4,1 4,2 3,7 3,4 3,2 3,3 3,2 3,4 3,4 3,9 4,1 3,7
Poznań 4,6 4,5 4,8 4,1 4,1 3,8 3,8 3,6 3,7 3,5 4,1 4,3 4,1
Warszawa 4,9 4,6 4,8 4,1 3,8 3,4 3,3 3,2 3,5 3,5 4,4 4,6 4,0
Lublin 3,6 3,5 3,4 3,0 2,9 2,7 2,4 2,4 2,6 2,5 3,3 3,4 3,0
Wrocław 3,9 3,7 3,7 3,3 3,1 3,0 3,0 2,8 3,0 2,8 3,5 3,6 3,3
Kraków 3,2 3,4 3,8 3,1 3,0 2,6 2,5 2,3 2,5 2,4 3,0 3,0 2,9
Przemyśl 3,4 3,7 3,8 3,3 3,0 2,8 2,6 2,6 2,7 2,6 3,0 3,2 3,0
Kasprowy Wierch 7,9 7,5 6,8 5,5 5,2 4,8 4,7 5,2 5,8 6,2 7,5 8,1 6,3

Ogólnie biorąc, względnie duże średnie roczne prędkości wiatru są charakterystyczne

w strefie wybrzeża Morza Bałtyckiego, a największe są notowane na kulminacjach obszarów
górskich. Dla pozostałej części Polski są charakterystyczne średnie roczne prędkości wiatru
wynoszące od około 2 do ponad 4 m • s”1. Średnia roczna prędkość wiatru na Śnieżce wynosi
około l i m - s“1, a na Kasprowym Wierchu przekracza 6 m- s“1.
Analizując prędkości wiatru należy mieć na uwadze znaczący wpływ czynników
lokalnych. W kotlinach śródgórskich średnie prędkości wiatru mogą bardzo wyraźnie
odbiegać od prędkości występujących na terenach obokległych. Również w obszarach
dolinnych, w zależności od orientacji tych form, mogą być notowane prędkości wiatru
znacząco odbiegające od wartości średnich charakterystycznych dla terenów z nimi
sąsiadujących.
Pełniej opisuje stosunki anemologiczne w zakresie prędkości wiatru analiza częstości
wiatru o określonych prędkościach. W związku z tym, że w Polsce średnia prędkość wiatru jest
niewielka, dominują wiatry bardzo słabe, o prędkościach do 2 m ■s_1. Najmniejszą frekwencją
odznaczają się na obszarze nizin nadmorskich, Nizinie Szczecińskiej, w północno-wschodniej
części Pojezierza Mazurskiego, w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej, na Nizinie
Mazowieckiej, Wyżynie Małopolskiej oraz w Kotlinie Sandomierskiej (rys. 3.30c). W rejonie
Łeby wiatry bardzo słabe i cisze są notowane tylko z częstością nie przekraczającą 20%.
Z kolei największą częstością występowania wiatrów o prędkościach mniejszych od 2 m • s '1
odznaczają się na obszarach górskich obniżenia o charakterze kotlin. W obniżeniach
podgórskich i śródgórskich Karpat oraz Sudetów udział cisz i wiatrów bardzo słabych w roku
może być bardzo duży. Mogą one cechować nawet około 80% wszystkich dni roku (np. Jelenia
Góra, Zakopane). Tak duży udział cisz i wiatrów o bardzo małych prędkościach jest istotnym

73
 Rys. 3.30. Średnia roczna liczba dni z wiatrami
o określonych prędkościach (dane za lata 1951-1985)
(T. Niedźwiedź, J. Paszyński, D. Czekierda, 1994)
a - dni z wiatrem bardzo silnym, o prędkości powyżej 15 m-s-1 , b - dni
z wiatrem silnym, o prędkości powyżej 10 m-s-1, c - średnia roczna
częstość występowania ciszy i słabego wiatru (%), o prędkości poniżej
2 m -s'1 (dane za lata 1951-1960)

czynnikiem sprzyjającym utrzymywaniu się w tych formach terenowych nawet przez dłuższy
czas wszelkich zanieczyszczeń w atmosferze, pogarszając okresowo lokalne warunki
aerosanitame.
Wiatry o prędkości większej lub równej 10 m • s"1 są określane zazwyczaj jako silne.
Stosunkowo największe średnie roczne liczby dni z nimi notuje się na Pojezierzu Kaszubskim,
w rejonie Suwałk, Poznania oraz na obszarach górskich. Tutaj średnio ponad 50 dni w roku
cechują wiatry przekraczające 10 m • s"1(rys. 3.30b). Mniej niż 20 dni w roku z nimi notuje się
w środkowej części Pojezierza Pomorskiego, na zachodnim skraju Niziny Wielkopolskiej oraz
Niziny Śląskiej, a także, ogólnie biorąc, na Wyżynie Małopolskiej. Najczęściej omawiane
wiatry występują w rejonie najwyższych szczytów górskich. Na Śnieżce średnio w roku
cechują one około 300 dni. Wiatry osiągające lub przekraczające prędkość 10 m - s 1
najczęściej są obserwowane w zimie, co jest związane z dużymi gradientami poziomymi
ciśnienia atmosferycznego w przemieszczających się nad Polską układach niskiego ciśnienia.

74
Prawdopodobieństwo wystąpienia dni z wiatrem silnym w styczniu na Kasprowym Wierchu
wynosi około 73%, na Helu 35%, w rejonie Suwałk około 21%, Wrocławia 15%, Krakowa
i Zakopanego tylko 3%.
Najwięcej dni w ciągu roku z wiatrami bardzo silnymi, o prędkości ponad 15 m - s“1
występuje na obszarach górskich oraz na Pobrzeżu Słowińskim i w rejonie Żuław (rys. 3.30a).
Tutaj średnio w roku notuje się co najmniej 4 dni z wiatrami bardzo silnymi. Na najwyższych
szczytach górskich ich frekwencja jest wielokrotnie większa w porównaniu z terenami
nadmorskimi. Na Śnieżce na przykład dni z takimi wiatrami jest w ciągu roku ponad 200, a na
Kasprowym Wierchu około 190 (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, 1994).
W Karpatach i Sudetach, ogólnie biorąc, prędkości wiatru są bardzo zróżnicowane.
Prędkość wiatru zwiększa się w miarę wzrostu wysokości. Według M. Hessa (1965) na
wysokości szczytów tatrzańskich jest ona około trzy razy większa niż u podnóża gór.
W partiach szczytowych Beskidów prędkość wiatru dochodzi do 3-5 m • s“1, a w rejonie
szczytów tatrzańskich przekracza 6 m -s “1. Powyżej granicy lasu jest charakterystyczny
wzrost częstości występowania wiatrów najsilniejszych, o prędkościach przekraczających
10 m- s“1 (B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepińska, L. Kowanetz 1995).
Średnia roczna liczba dni z tymi wiatrami zwiększa się od około 15 u podnóża gór do ponad
200 w rejonie najwyższych szczytów. Największe prędkości wiatru są najczęściej notowane
w miesiącach zimowych, a najmniejsze w lecie.
Prędkość wiatru, niezależnie od jej przebiegu rocznego, wykazuje wahania w ciągu doby.
Z reguły notuje się wzrost prędkości wiatru w ciągu dnia i jej spadek w godzinach nocnych.
Ten rytm ulega jednak zakłóceniu, gdy następuje szybkie przemieszczanie się z zachodu na
wschód głębokich układów cyklonalnych, najczęściej w okresie jesienno-zimowym, a wraz
z nimi przemieszczanie się frontów atmosferycznych. Wtedy prędkości wiatru w ciągu doby
nie wykazują charakterystycznej regularności w przebiegu, bowiem są wywołane w decydują­
cym stopniu czynnikami cyrkulacyjnymi. Największe zmiany w prędkościach wiatru
obserwuje się podczas przechodzenia frontów chłodnych.
Najsilniejsze wiatry występują sporadycznie, nie każdego roku i mogą być niekiedy
spowodowane dużymi różnicami termicznymi podłoża, które prowadzą do utworzenia się
lokalnych wirów zwanych trąbami powietrznymi, w których prędkość wiatru może osiągać
nawet 50 m -s “1. Ich powstanie i przemieszczanie się powoduje niekiedy lokalnie dotkliwe
zniszczenia w zabudowie i drzewostanie.
Specyficzna orografia terenu, sąsiedztwo dużych zbiorników wodnych, a także charak­
terystyczne pokrycie terenu (np. zabudowa miejska) są głównymi przyczynami występowania
mniej lub bardziej wyraźnych systemów cyrkulacji powietrza mających zasięg lokalny i często
charakteryzuje się cyklem dobowym.
W górach podczas sprzyjającego położenia układów barycznych pojawiają się wiatry
pochodzenia fenowego. Feny w Sudetach, wiatr halny na Podhalu, w Tatrach, wiatr ryterski
w Beskidzie Sądeckim, wiatr rymanowski w Beskidach Niskich, najczęściej są obserwowane
w chłodnej połowie roku. Powodują odwilże i szybki zanik pokrywy śnieżnej. Ponadto na
obszarach górskich, przy sprzyjających stanach pogody, rozwija się, o zasięgu lokalnym,
cyrkulacja górsko-dolinna, którą cechuje cykl dobowy.
W strefie styku lądu i morza, a także w rejonie dużych zbiorników wodnych śródlądowych
(np. nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi) latem, szczególnie podczas pogody ciepłej

75
i słonecznej rozwija się mniej lub bardziej wyraźna cyrkulacja bryzowa. W strefie nadmorskiej
obejmuje ona pas szerokości do 30-35 km, a w pionie sięga ona do około 200 m. Prędkość
wiatru podczas tej cyrkulacji może dochodzić do 5 m - s_1.
Pomiędzy dużymi aglomeracjami miejskimi i przemysłowymi a terenami otaczającymi
rozwija się podczas sprzyjających stanów pogody specyficzna lokalna cyrkulacja powietrza
określana zazwyczaj jako bryza miejska. Rozwija się ona szczególnie wyraźnie podczas
zalegania wyżu barycznego. W wyniku znacznego ogrzania terenów miejskich w ciągu dnia
pora nocna w mieście jest stosunkowo ciepła. W nocy nad miastem formuje się lokalny niż
baryczny pochodzenia termicznego i następuje napływ na obszar miejski chłodniejszego
powietrza z terenów otaczających miasto, który niekiedy jest nazywany wiatrem polnym.
 Rozkład przestrzenny i przebieg w cyklu rocznym
wybranych wartości ważniejszych elementów pogody
na obszarze Polski

4.1. TEMPERATURA POWIETRZA

Na przebieg w czasie i rozkład przestrzenny wskaźników charakteryzujących stosunki

termiczne danego obszaru wpływają czynniki geograficzne i meteorologiczne. Decyduje
z jednej strony szerokość geograficzna, wysokość nad poziomem morza, rzeźba terenu,
oddalenie od zbiorników wodnych, a ponadto ogólna cyrkulacja atmosfery nad danym
obszarem, jak też transformacja powietrza wskutek procesów wymiany energii między
atmosferą a jej podłożem. O stosunkach termicznych panujących na obszarze Polski można
wnioskować przede wszystkim na podstawie wartości średnich i skrajnych temperatury
powietrza.

4.1.1. ROZKŁAD PRZESTRZENNY, BIEG ROCZNY I W AHANIA TEMPERATURY POWIETRZA

Średnia roczna temperatura powietrza jest jednym z najczęściej obliczanych wskaźników.

Uważana jest za ważny, kompleksowy wskaźnik opisujący stosunki termiczne danego
obszaru. Poza obszarami górskimi, najniższe temperatury powietrza średnie roczne są
notowane w północno-wschodniej części Polski. W okolicy Suwałk ten wskaźnik stosunków
termicznych obliczony za lata 1951-1980 wynosi 6,0°C (tab. 4.1). Ogólnie biorąc, poza
obszarami górskimi, średnie roczne temperatury powietrza niższe od 7°C są charakterystyczne
dla środkowej i wschodniej części Pojezierza Mazurskiego, Podlasia oraz wschodniej części
Pojezierza Pomorskiego (rejon Chojnic) (rys. 4.1). Najwyższe średnie roczne temperatury
występują na Dolnym Śląsku, w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej, na zachodnim
i południowo-zachodnim skraju Pojezierza Pomorskiego i w zachodniej części Kotliny
Sandomierskiej. Na tych obszarach przekraczają one 8°C. Średnia roczna temperatura
powietrza w okolicy Wrocławia i Zielonej Góry wynosi 8,2°C, w Poznaniu 8,0°C, Świnoujściu
8,1°C, Opolu 8,3°C, Tarnowie 8,2°C. Układ izoterm rocznych na przykład o wartościach
7 i 8°C ma wyraźną orientację SE-NW, co świadczy o wzroście średnich rocznych temperatur
powietrza z północo-wschodu w kierunku południowo-zachodnim (rys. 4.1).
W najchłodniejszych latach temperatura średnia roczna może być niższa w poszcze­
gólnych rejonach Polski około 1-2°C, w porównaniu ze średnią wieloletnią. W 1956 r.,
będącym w wieloleciu uwzględnionym w niniejszym opracowaniu 1951-1980 jednym
z najchłodniejszych, średnia roczna temperatura powietrza w Suwałkach wynosiła tylko
 Tabela 4.1. Temperatura powietrza. Wartości średnie za lata 1951 -1980 (°C): a — średnie, b — najwyższe, c — najniższe
Miejscowość I II m IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
Ustka a - 1 ,0 - 0 ,9 1,6 5,3 9,8 14,2 16,5 16,5 13,5 9,2 4,5 1,1 7,5
4,3 3,0 5,1 8,2 12,1 16,0 18,4 18,7 16,0 11,7 6,8 4,2 8,8
b
1975 1974 1967 1959 1979 1961 1959 1959 1975 1961 1963 1971 1975
- 6 ,3 -1 ,1 - 1 ,5 2,6 7,6 12,3 14,3 14,1 11,1 6,8 1,0 - 5 ,7 6,3
c
1963 1954 1964 1956 1980 1955 1979 1956 1952 1951 1965 1969 1956
Suwałki a - 5 ,3 - 5 ,1 - 1 ,3 5,5 11,6 15,8 16,9 16,2 11,8 6,6 1,6 - 2 ,6 6,0
0,5 0,6 3,0 8,3 15,6 19,0 20,0 19,5 15,2 9,8 5,1 1,6 8,1
b
1975 1957 1961 52,62 1963 1964 1959 1955 1967 1967 1978 1960 1964
-1 2 ,5 - 1 3 ,0 - 7 ,8 2,6 1,1 12,8 13,3 13,8 9,4 3,5 - 2 ,7 - 1 0 ,2 4,7
c
1963 1956 1952 1958 1980 1976 1979 1956 1977 1976 1965 1969 56,80
Świnoujście a - 0 ,6 - 0 ,4 2,3 6,1 10,9 15,3 17,0 16,9 13,8 9,4 4,7 1,3 8,1
4,8 3,2 6,0 9,1 13,0 16,7 19,5 19,0 16,2 11,6 7,2 4,7 9,2
b
1975 1961 61,67 1961 1979 64,66 1959 1975 1975 1961 1963 1974 1967
- 7 ,0 - 7 ,5 - 0 ,9 4,4 8,9 13,6 14,5 14,7 11,5 7,6 0,8 - 5 ,2 7,1
c
1963 1956 1964 1958 1970 1955 1965 1956 1952 51,52 1965 1969 63,70
Chojnice a - 3 ,2 - 2 ,7 0,6 5,9 11,4 15,6 16,5 16,0 12,3 7,6 2,7 - 1 ,0 6,8
2,2 2,0 4,5 8,8 14,2 18,1 19,5 18,4 15,3 10,4 5,4 2,5 7,9
b
1975 1957 1961 1952 1971 1979 1959 1975 1975 1967 1963 1971 1975
- 9 ,8 - 9 ,9 -3 ,1 3,4 8,8 13,2 13,7 13,5 9,8 5,7 - 1 ,8 - 8 ,4 5,6
c
1963 1956 1964 1956 1980 1962 1979 1956 1952 1976 1965 1969 1956
Poznań a - 2 ,2 - 1 ,4 2,1 7,4 12,7 17,0 18,0 17,3 13,4 8,5 3,7 -0 ,1 8,0
3,8 2,8 6,0 10,3 15,3- 19,5 20,8 19,9 16,6 11,7 7,2 3,8 9,5
b
1975 1961 1967 1952 1971 1964 1959 1971 1975 1967 1963 1974 1967
-1 0 ,5 -1 0 ,8 - 1 ,6 4,9 10, r 14,6 15,3 15,3 11,4 6,5 - 0 ,4 - 7 ,8 6,6
c
1963 1956 1964 1956 1980 1974 1979 1979 1957 1972 1965 1969 1956
Warszawa a - 3 ,4 - 2 ,6 1,3 7,5 12,9 17,0 18,1 \ 17,4 13,1 8,1 3,3 - 0 ,7 7,7
2,6 2,6 5,4 10,8 15,7 20,0 21,0 i 20,4 16,4 11,3 6,3 3,1 9,1
b
1975 1957 1977 1952 1963 1964 1959 \ 1951 1967 1967 1963 1971 1975
- 1 2 ,4 - 1 2 ,2 - 3 ,0 4,5 9,9 14,7 15,0 \ 15,5 11,1 6,1 - 1 ,1 - 8 ,5 6,1
c
1963 1956 58,64 1958 1980 1974 1979 1956 1978 1979 1965 1969 1956
Zielona Góra a - 1 ,8 - 0 ,9 2,6 7,5 12,6 16,7 17,8 17,3 13,7 8,9 3,8 0,1 8,2
4,0 3,8 6,2 10,8 15,3 19,2 20,1 19,9 17,1 11,7 7,6 3,9 9,4
b
1975 1961 1961 1961 1971 1964 1959 1971 1975 1967 1963 1974 1953
- 9 ,2 -1 0 ,5 - 1 ,5 4,6 10,3 14,6 15,0 15,0 11,1 6,0 -0 ,1 -7 ,1 6,6
c
1963 1956 64,69 1958 1980 1956 1979 1956 1952 1972 1965 1969 1956
Lublin a - 3 ,9 - 2 ,9 3,6 7,5 12,9 16,7 17,8 17,0 9,1 7,9 3,2 - 1 ,2 7,3
1,5 2,4 4,8 10,8 16,2 20,8 20,9 19,5 16,6 11,5 6,6 3,1 8,8
b 1966 1963 1960 1963
1975 1957 1961 1962 1963 1964 1959 1951 1967
- 1 2 ,4 - 1 3 ,2 - 4 ,7 4,5 8,9 13,7 14,3 14,8 10,5 5,4 - 1 ,3 - 7 ,9 5,7
c 1951 1956 1969 1980
1963 1956 1952 1958 1980 1974 1979 1976 1978
Wrocław a - 1 ,9 - 0 ,9 2,7 7,9 12,7 16,7 17,8 17,2 13,5 8,7 4,1 0,3 8,2
3,8 3,1 6,4 11,5 15,2 19,0 20,4 19,4 16,5 11,8 7,8 3,9 9,4
b 1967 1963 1974 1953
1975 57,61 1977 1961 795S . 1953 1953 1951 1975
- 9 ,7 - 1 2 ,0 - 1 ,3 5,2 10,3 14,4 15,3 15,2 11,2 6,2 0,1 - 6 ,5 6,7
c 1972 1972 1956 1969 1956
1963 1956 1958 1958 1980 1974 1979 1976
Kielce a - 3 ,8 - 2 ,7 1,0 5,0 12,3 16,2 17,3 16,7 12,7 7,7 2,9 - 1 ,2 7,0
1,6 2,2 5,0 10,0 15,5 19,6 20,1 19,7 15,7 11,9 6,6 2,3 8,5
D 1963 1960 1951
1975 1957 1977 52,62 1958 1964 1959 1951 1967 1966
-1 1 ,5 - 1 3 ,0 - 4 ,9 4,0 9,0 13,4 14,6 14,4 10,6 5,4 - 1 ,4 - 7 ,7 5,8
c 1972 1956 1969 1956
1963 1956 1952 1958 1980 1974 1979 1976 1977
Kraków a - 3 ,4 - 2 ,0 2,0 7,7 12,7 16,4 17,6 17,0 13,1 8,2 3,5 - 0 ,8 7,7
2,1 2,7 6,2 11,2 16,3 19,4 20,0 19,0 15,6 12,2 7,4 2,7 9,7
b 1975 1966 1963 1971 1951
1975 1957 1961 1961 1958 1964 1959 1951
- 1 0 ,6 - 1 2 ,4 - 3 ,6 5,2 9,6 13,8 15,5 14,7 11,2 5,7 - 0 ,8 - 6 ,9 6,6
c 1972 1956 1969 1980
1963 1956 1952 54,55 1980 1974 1978 1976 71,77
Przemyśl a - 3 ,5 - 2 ,2 1,8 8,0 13,0 16,7 17,9 17,3 13,5 8,6 3,6 - 0 ,7 7,8
2,5 3,3 5,8 11,2 16,8 20,1 20,8 20,0 17,0 13,0 7,9 3,5 10,1
b 1966 1963 1960 1951
1975 1957 1961 1961 1958 1964 1959 1951 1967
- 1 1 ,6 -1 2 ,3 - 4 ,2 5,0 9,7 14,1 15,1 15,0 11,1 5,6 - 1 ,2 - 7 ,0 6,4
c 1974 65,76 1977 1951 1956 1969 1980
1963 1956 1952 1958 1980 1979
Kasprowy Wierch a - 8 ,6 - 8 ,5 - 6 ,5 - 2 ,8 1,8 5,5 7,0 4,9 3,2 1,0 - 3 ,5 - 6 ,8 - 1 ,1
- 5 ,3 - 3 ,9 - 1 ,9 0,8 5,7 8,9 9,6 9,8 7,5 4,2 - 0 ,1 - 3 ,2 0,4
b 1966 1978 1960 1961
1971 1966 1959 52,61 1958 1964 1959 1952 1961
-1 4 ,7 - 1 5 ,2 - 1 0 ,7 - 6 ,2 - 1 ,5 2,7 4,0 4,1 0,8 - 2 ,8 - 7 ,7 - 9 ,5 2,2
c 1972 1973 1967 1956
1963 56,65 1958 1955 1980 1974 1979 1976 1972
4,7°C (podobnie w 1980 r.), w rejonie Chojnic była niższa o 1,2°C i wynosiła 5,6°C,
a w okolicach Zielonej Góry była niższa aż o 1,6°C (tab. 4.1). W najchłodniejszych latach
w Świnoujściu (1963, 1969, 1970) roczna temperatura powietrza, w porównaniu ze średnią
wieloletnią, była niższa o 1°C. W okolicach Przemyśla i Krakowa w latach 1951-1980
najniższą temperaturą cechował się 1980 r. i była ona wtedy niższa od średniej wieloletniej
w Krakowie o 1,1 °C, a w Przemyślu o 1,4°C.

Rys. 4.1. Średnie roczne temperatury powietrza. Dane za

lata 1951-1980 w °C (T. Kozłowska-Szczęsna, 1994)

W poszczególnych latach średnie roczne temperatury powietrza w większym lub

mniejszym stopniu różnią się od temperatury rocznej obliczonej za okres wieloletni. Na
obszarze Polski różnice te mogą wynosić od około 1,2 do 2,5°C powyżej lub poniżej średniej
wieloletniej. Największe odchylenia od średniej wieloletniej występują w północno-wschod-
niej części kraju oraz w rejonie Przemyśla i Krakowa (tab. 4.1).
Najwyższa średnia roczna temperatura w wieloleciu 1951-1980 przekraczała w wielu
rejonach Polski 9°C. W Krakowie w 1951 r. osiągnęła 9,7°C, a w Przemyślu w tym samym
roku nawet 10,1°C, przy czym były one najwyższe w porównaniu ze średnią wieloletnią o co
najmniej 2°C. Z kolei najniższą średnią roczną temperaturę powietrza, poza obszarami
górskimi, zanotowano w Suwałkach w 1959 r. oraz 1980 i wynosiła ona 4,7°C. Na
Kasprowym Wierchu najniższa roczna temperatura powietrza była o 1,1 °C niższa od średniej
za wielolecie (tab. 4.1).
Średnie temperatury powietrza obliczone dla kolejnych miesięcy roku wskazują, że
najniższe wartości występują w styczniu, a najwyższe w lipcu. W poszczególnych latach
najniższe temperatury średnie miesięczne mogą przypadać na luty, a niekiedy także na
grudzień. Najwyższe mogą występować już w czerwcu lub mogą być notowane dopiero
w sierpniu. W Poznaniu na przykład najniższe temperatury średnie miesięczne w lutym
wystąpiły m.in. w 1954 r. (-8,2°C), 1956 (-10,8°C), 1959 (-1,6°C), a najniższe w grudniu
zanotowano m.in. w 1961 r. (-3,4°C), 1968 (-2,9°C), 1978 (-2,4°C).
Rozkład przestrzenny temperatury powietrza w ciągu roku na obszarze Polski ilustrują
mapy izoterm sporządzone dla wybranych miesięcy (rys. 4.2). Jest on zróżnicowany.

80
 Rys. 4.2. Średnie temperatury powietrza. Dane za lata 1951-1980 w °C (T. Kozłowska-Szczęsna, 1994)
a - styczeń, b - kwiecień, c - lipiec, d - październik

Zmienność przestrzenna tego elementu pogody jest bowiem w znacznym stopniu uwarun­
kowana czynnikami cyrkulacyjnymi, radiacyjnymi oraz geograficznymi.
W styczniu uwagę zwraca, ogólnie biorąc, południkowy bieg izoterm (rys. 4.2a). Taka zmien­
ność przestrzenna temperatury powietrza jest charakterystyczna dla całego okresu zimowego,
a więc również dla grudnia i lutego. Poza obszarami górskimi, temperatura powietrza obniża
się z zachodu na wschód. Najwyższe temperatury powietrza w styczniu są notowane w rejonie
Świnoujścia, powyżej -1°C, a najniższe na Pojezierzu Suwalskim i na Podlasiu, poniżej -5°C.
W końcu stycznia i w lutym północno-wschodni skraj Polski jest o ponad 4°C chłodniejszy
w porównaniu z Niziną Szczecińską i terenami położonymi nad środkowym biegiem Odry.
W 1956 r. zanotowano w lutym znacznie niższe temperatury powietrza od wartości
średnich wieloletnich, na przykład w Suwałkach -13,0°C, a więc temperaturę niższą od

81
średniej wieloletniej aż o 8,1°C, w Zakopanem -13,4°C (przy średniej wieloletniej -3,8°C),
w Poznaniu -10,8°C (średnia wieloletnia -1,4°C) (por. tab. 4.1).
Na obszarze Polski w styczniu lub w lutym występują absolutne minima temperatury
powietrza (tab. 4.2). W Suwałkach w dniu 31 stycznia i 1 lutego 1956 r. minimalna
temperatura spadła do -32,0°C. Taką samą temperaturą minimalną cechował się dzień 11
lutego 1956 r. we Wrocławiu. Absolutne minimum dla całego obszaru Polski zanotowano 10
lutego 1956 r. w Jeleniej Górze. Wynosiło ono w latach 1951-1980 -36,9°C (tab. 4.2).
Jedną z głównych przyczyn tak znacznych spadków temperatury powietrza w okresie zimy
są czynniki cyrkulacyjne. Mroźne zimy są uwarunkowane wschodnią i południowo-
-wschodnią cyrkulacją antycyklonalną. Występowanie względnie ciepłych zim głównie jest
spowodowane ożywioną w tym okresie cyrkulacją cyklonalną północno-zachodnią, zachodnią
i południowo-zachodnią (B. Osuchowska-Klein, 1992).
Zdecydowana przewaga w napływie w zimie mas powietrza ze sektora zachodniego jest
głównym czynnikiem występowania stosunkowo wysokich temperatur powietrza w grud­
niu, styczniu i lutym. Absolutne maksima dobowe temperatury powietrza w styczniu
w niektórych rejonach Polski przekraczają nawet 15,0°C, a w lutym i grudniu mogą docho­
dzić do 20°C (tab. 4.3). W Suwałkach w styczniu najwyższą temperaturę 9,5°C zanotowano
w 1993 r. We Wrocławiu w tym samym roku w styczniu wynosiła 15,3°C. Najwyższą
temperaturę w Polsce w styczniu zmierzono w Jeleniej Górze w 1993 r., gdzie osiągnęła
17,0°C. Z kolei w lutym absolutne maksimum dobowe dla Polski zanotowano w Tarnowie
(20,6°C) (tab. 4.3).
W kwietniu, ogólnie biorąc, układ izoterm na obszarze Polski nawiązuje do biegu
równoleżników. Taka orientacja izoterm znacznie odbiega od ich rozkładu w styczniu. O tej
porze roku najniższa temperatura powietrza, z wyjątkiem obszarów górskich, cechuje tereny
nadmorskie. Jest to rezultat ochładzającego wpływu Morza Bałtyckiego, którego wody wiosną
są jeszcze stosunkowo bardzo zimne. W rejonie Łeby i Rozewia średnia temperatura
w kwietniu nie przekracza 5°C (rys. 4.2b). Obszary pojezierne cechują średnie miesięczne
temperatury mieszczące się w granicach od 5 do 7°C, a środkową część kraju od 7 do 8°C.
Najcieplejszym rejonem Polski w kwietniu jest Kotlina Sandomierska oraz okolice Raciborza.
Na tych terenach średnia temperatura kwietnia przekracza 8°C.
Mimo, iż kwiecień jest zaliczany już do miesięcy wchodzących w skład tzw. ciepłego
półrocza, sporadycznie są notowane znaczne spadki temperatury powietrza. Różnice między
średnimi temperaturami kwietnia w poszczególnych latach a średnią wieloletnią mogą
dochodzić do około 5°C. W Kielcach na przykład średnia wieloletnia wynosi 5,0°C, a średnia
miesięczna najwyższa zanotowana w 1952 r. i 1962 r. osiągnęła 10°C, najniższa zaś, która
wystąpiła w 1958 r., osiągnęła tylko 4,0°C. Absolutne minima dobowe temperatury powietrz-;
w omawianym miesiącu na całym obszarze Polski są niższe od -5°C. W Jeleniej Górze
1 kwietnia 1977 r. zanotowano -14,5°C, a 18 kwietnia 1955 r. na Kasprowym Wierchu
-17,2°C (tab. 4.2). Absolutne dobowe maksimum dla Polski w tym miesiącu zmierzone
w Słubicach w 1968 r. i wynosi 30,9°C (tab. 4.3).
W lipcu układ izoterm na obszarze Polski jest dość zróżnicowany. Ogólnie biorąc możni
przyjąć, że większość izoterm ma orientację równoleżnikową. Do najcieplejszych należą
tereny położone w rejonie środkowego biegu Wisły, Kotlina Sandomierska, środkowa częś.
Niziny Śląskiej - okolice Wrocławia i Opola oraz na wschodnim skraju Polski - okolice

82
 Tabela 4.2. Absolutne dobowe minima temperatury powietrza w okresie 1 9 5 1 -1 9 9 6 (°C)
Miejscowość I II ffl IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok
Koszalin - 2 6 ,7 -2 6 ,7 -1 8 ,7 -1 0 ,1 - 3 ,9 - 0 ,6 2,6 2,3 - 0 ,2 - 6 ,1 - 1 3 ,7 - 1 9 ,6 - 2 6 ,7
19-1963 01-1956 06-1971 13-1974 09-1974 07-1975 06-1975 26-1973 26-1974 31-1956 24-1975 31-1976 19-1-63
Suwałki - 3 2 ,0 - 3 2 ,0 - 2 9 ,7 - 1 0 ,0 - 4 ,3 - 0 ,9 3,2 0,9 - 4 ,3 - 1 4 ,2 -2 0 ,7 -2 7 ,8 - 3 2 ,0
31-1956 01-1956 08-1964 23-1981 04-1980 11-1982 02-1976 30-1966 27-1986 31-1956 26-1953 31-1969 31-1-56
Poznań - 2 8 ,5 - 2 8 ,0 - 2 1 ,4 - 8 ,6 - 3 ,0 0,5 3,8 3,2 - 1 ,7 - 8 ,3 - 1 5 ,2 - 2 4 ,9 -2 8 ,5
14-1987 09-1956 08-1965 13-1986 01-1962 01-1966 01-1956 23-1973 27-1970 31-1988 23-1965 21-1969 14-1-87
Warszawa -3 0 ,7 - 2 7 ,6 -2 2 ,6 - 6 ,9 -3 ,1 1,8 4,6 3,0 - 1 ,6 - 9 ,6 - 1 7 ,0 -2 4 ,8 - 3 0 ,4
08-1987 01-1970 01-1963 02-1952 01-1971 02-1975 06-1964 27-1973 28-1977 31-1988 29-1989 21-1969 08-1-87
Wrocław - 3 0 ,0 - 3 2 ,0 -2 3 ,8 - 8 ,1 - 4 ,0 0,2 3,6 2,1 - 3 ,0 - 7 ,6 - 1 8 ,2 - 2 4 ,4 - 3 2 ,0
08-1985 11-1956 02-1963 01-1977 01-1962 01-1977 08-1961 24-1964 29-1970 31-1988 23-1988 26-1961 11-2-56
Kraków - 2 9 ,9 -2 9 ,5 -2 6 ,7 - 7 ,5 - 3 ,1 - 0 ,1 5,4 2,7 - 3 ,5 - 7 ,4 - 1 7 ,2 -2 9 ,5 - 2 9 ,9
13-1987 28-1963 01-1963 19-1955 04-1980 01-1966 05-1962 28-1984 29-1970 27-1988 28-1985 26-1961 13-1-87
Przemyśl - 3 0 ,0 - 3 0 ,4 -2 6 ,1 - 5 ,7 - 2 ,4 0,7 5,0 2,3 - 3 ,2 - 6 ,9 - 2 1 ,0 -2 5 ,5 - 3 0 ,4
20-1963 28-1963 01-1963 04-1963 03-1962 01-1951 05-1984 30-1966 28-1977 31-1956 18-1965 26-1961 28-2-63
POLSKA - 3 5 ,6 -3 6 ,9 -3 0 ,9 -1 4 ,5 - 6 ,3 - 3 ,4 0,7 -0 ,1 - 6 ,0 - 1 4 ,2 -2 5 ,4 - 3 0 ,3 - 3 6 ,9
19-1963 10-1956 01-1963 01-1977 02-1953 09-1951 05-1962 23-1964 28-1977 31-1956 18-1965 26-1961 10-2-56
Płock Jelenia Rzeszów Jelenia Lębork, Lębork, Zako­ Szczeci­ Zamość, Suwałki Zamość Nowy Jelenia
Góra Góra, -1 3 ,1 - 7 ,6 pane, nek, - 8 ,2 - 1 5 ,2 Sącz Góra
- 1 7 ,2 20-1952 02-1977 -3 ,1 - 4 ,5 29-1972 26-1988
18-1955 Śnieżka Kaspro­ 19-1989 28-1978 Kaspro­ Kaspro­
Kaspro­ wy W. Kaspro­ Kaspro­ wy W. wy W.
wy W. wy W. wy W.
 in
no

<
£o

t/i
1T3
ON
ON
ON

f*5
I

o
’o
3

0£

H
J5
Ł

C8

«
►

a
a
>
>
>
>
X
X
X

HH
HH
HH

Q* HH
—1
Miejscowość VIII XII Rok

Koszalin 13,2 17,7 23,3 28,1 31,2 34,9 36,4 37,1 33,9 27,3 18,8 13,6 37,1
10-1991 21-1990 30-1968 22-7996 18-1971 18-1968 31-1994 10-1992 18-1975 04-1966 01-1968 24-1977 10-8-92

Suwałki 9,5 14,8 20,4 26,9 30,8 31,9 35,3 34,8 29,8 24,0 15,7 11,4 35,3
17-1993 21-1990 30-1968 30-1977 28-1958 19-1968 13-1959 10-1992 01-1951 05-1966 03-1968 05-1961 13-7-59
Poznań 13,4 17,6 24,0 29,9 31,8 34,4 38,2 37,0 34,6 27,9 19,9 15,0 38,2
22-1993 21-1990 30-1968 23-1968 21-1953 21-1954 11-1959 10-1992 18-1975 04-1966 03-1968 06-1961 11-7-59
Warszawa 13,8 17,2 22,9 28,2 31,6 33,1 35,9 36,4 31,4 25,9 18,2 15,4 36,4
12-1993 25-1990 21-1974 30-1977 31-1979 01-1979 30-1994 01-1994 03-1953 05-1966 01-1968 05-1961 01-8-94

Wrocław 15,3 19,7 25,2 29,5 31,0 33,4 37,1 37,4 31,8 28,1 20,6 16,4 37,4
12-1993 21-1990 21-1974 23-1968 14-1969 29-1994 31-1994 01-1994 18-1975 05-1966 01-1968 05-1961 01-8-94
Kraków 16,6 19,6 24,1 29,2 32,5 33,6 35,7 36,7 31,5 26,9 22,5 19,3 36,7
08-1994 25-1990 21-1974 30-1977 28-1958 28-1963 05-1957 09-1992 10-1983 02-1956 02-1968 19-1989 09-8-92
Przemyśl 14,4 18,5 24,0 29,4 31,5 33,2 34,0 34,6 30,7 27,0 21,8 17,9 34,6
08-1994 22-1966 21-1974 24-1968 18-1994 28-1963 12-1959 15-1952 01-1992 05-1966 06-1963 19-1989 15-8-52
POLSKA 17,0 20,6 25,6 30,9 35,7 35,4 39,5 38,7 34,7 28,7 22,5 19,5 39,5
17-1993 25-1990 21-1974 23-1968 28-1958 28-1963 30-7994 01-1994 18-1975 04-1966 02-1968 19-1989 30-7-94
Jelenia Tarnów Nowy Słubice Lublin Łódź, Słubice Słubice Piła Gorzów Kraków Tarnów Słubice
Góra Sącz Zamość Wlkp.
Terespola i Włodawy (rys. 4.2c). Tutaj średnia temperatura powietrza w lipcu wszędzie
przekracza 18°C. Na Pobrzeżu Słowińskim wynosi ona około 16,5°C (Rozewie 16,0°C, Łeba
16,4°C, Ustka 16,5°C). W środkowej części Pojezierza Pomorskiego i północnej części
Pojezierza Mazurskiego średnie temperatury lipca nie przekraczają 17°C. Na terenach
podgórskich i górskich o wartościach temperatury powietrza decyduje głównie wysokość nad
poziomem morza i tutaj są one znacznie niższe. Średnia temperatura lipca na Kasprowym
Wierchu wynosi tylko 7,0°C (tab. 4.1).
W Polsce lipiec jest zazwyczaj miesiącem, w którym notuje się najwyższą średnią
miesięczną temperaturę. Nie należą jednak do rzadkości lata, w których najwyższa średnia
miesięczna temperatura jest charakterystyczna dla sierpnia lub sierpień jest tak samo ciepły,
jak lipiec lub czerwiec. Takie przypadki zanotowano na przykład w Poznaniu w latach 1955,
1975, 1980. W 1960 r. prawie jednakowe temperatury średnie miesięczne cechowały
czerwiec, lipiec i sierpień (wynosiły odpowiednio: 17,3°C, 17,2°C i 17,3°C).
W Poznaniu najwyższe miesięczne temperatury w sierpniu wystąpiły m.in. w 1951 r.
(lipiec 18,3°C, sierpień 19,4°C), 1968, 1970 i 1971. Nieco rzadziej notuje się przypadki
najwyższej średniej miesięcznej temperatury w czerwcu. W Poznaniu na przykład taki
przypadek wystąpił w 1979 r., kiedy średnia temperatura czerwca wyniosła 19,5°C i była aż
o 4,2°C wyższa niż w lipcu (15,3°C) i o 2,1°C wyższa od średniej temperatury sierpnia
(17,4°C). Przypadki najwyższej średniej miesięcznej temperatury powietrza w czerwcu
zanotowano na przykład w 1954 r. W Warszawie (czerwiec 19,6°C, lipiec 17,5°C, sierpień
18,1°C), Wrocławiu (czerwiec 18,2°C, lipiec 16,3°C, sierpień 17,5°C), Suwałkach (czerwiec
18,0°C, lipiec 16,7°C, sierpień 16,1°C), na Kasprowym Wierchu (czerwiec 8,1°C, lipiec
5,8°C, sierpień 7,3°C).
W poszczególnych latach średnia temperatura lipca może się różnić od średniej
wieloletniej na większości obszaru Polski około 2 - 3°C. W rejonie Suwałk najwyższa średnia
temperatura tego miesiąca może osiągnąć 20°C, a najniższa tylko około 13°C. W Przemyślu,
Lublinie, Warszawie i Poznaniu najwyższe średnie temperatury lipca wynoszą prawie 21°C
(tab. 4.1).
Absolutne maksimum dobowe temperatury w Polsce zanotowano 30 lipca 1994 r.
w Słubicach i wynosi ono 39,5°C. Najwyższą temperaturę w lipcu w Suwałkach zmierzono
w 1959 r. i wynosiła ona 35,3°C, w Poznaniu w 1959 r. (38,2°C), Wrocławiu w 1994 r.
(37,1°C) (tab. 4.3). Absolutne minima temperatury powietrza w lipcu, poza rejonami
górskimi, są z reguły niższe od 5°C. W Koszalinie na przykład 6 lipca 1975 r. zanotowano
tylko 2,6°C, w Poznaniu 1 lipca 1956 r. minimalna temperatura osiągnęła 3,8°C, w Krakowie
5 lipca 1984 r. zanotowano tylko 5,0°C (tab. 4.2).
Październik to miesiąc zaliczany zazwyczaj już do chłodnego półrocza. Rozkład średnich
temperatur powietrza w tym miesiącu na obszarze Polski przedstawia rysunek 4.3d. W strefie
nadmorskiej izotermy w swym biegu nawiązują do linii wybrzeża. Ich układ o tej porze roku
wskazuje na ocieplający wpływ Bałtyku. We wschodniej połowie kraju izotermy przybierają
orientację południkową. W zachodniej części Polski średnie temperatury października są mało
zróżnicowane, wahają się od 8 do 9°C. Układ tych temperatur na obszarach górskich wykazuje
silny związek z wysokością terenu nad poziomem morza.
Na samym wybrzeżu średnia temperatura w październiku przekracza z reguły 9°C.
W Świnoujściu wynosi 9,4°C, w Ustce 9,2°C. Najwyższe średnie miesięczne temperatury

85
mogą na wybrzeżu osiągać około 11,7°C. Poza obszarami górskimi, tylko na Pojezierzu
Suwalskim i na Podlasiu nie przekraczają 7°C (rys. 4.2d). W środkowej części Pojezierza
Mazurskiego, na wschodzie Niziny Mazowieckiej, na Wyżynie Lubelskiej oraz we wschod­
niej części Pojezierza Pomorskiego wynosi od 7 do 8°C. Z powyższego wynika, że w tym
miesiącu tereny północno-wschodnie Polski są średnio o prawie 3°C chłodniejsze w porów­
naniu, na przykład z terenami Niziny Śląskiej położonymi w rejonie biegu Odry. Porównanie
mapy b i d na rysunku 4.3 (kwiecień, październik) wykazuje, że na terenach nadmorskich
jesień jest znacznie cieplejsza niż wiosna, średnio około 4°C.

Rys. 4.3. Średnie roczne temperatury powietrza w °C (B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepińska.
L. Kowanetz, 1995)

W niektórych latach średnia temperatura powietrza w październiku może być wyższa od

średniej wieloletniej aż o prawie 5°C. Jest charakterystyczne, że tak duże różnice pomiędzy
nimi notuje się w południowo-wschodniej części kraju. W Przemyślu na przykład temperatura
średnia wieloletnia wynosi 8,6°C, a w 1966 r. średnia dla października osiągnęła 13,0°C
W Krakowie odpowiednie wartości wynoszą 8,2°C i 12,2°C (1966) (tab. 4.1). W rejonie
nadmorskim rozpiętości pomiędzy analogicznymi wskaźnikami nie przekraczają 2-3°C.
Absolutne dobowe maksima temperatury w tym miesiącu w poszczególnych rejonach
kraju przekraczają 25°C. Tylko w północno-wschodniej części Polski oraz w górach są niższe
Absolutne maksimum dla Polski zanotowano 4 października 1966 r. w Gorzowie Wlkp
i osiągnęło 28,7°C (tab. 4.3). Absolutne dobowe minima temperatury powietrza w paździer­

86
niku w całym kraju cechują wartości ujemne. W Suwałkach wynosi ono -14,2°C i wystąpiło
w 1956 r. Jest ono jednocześnie absolutnym minimum dla Polski. W Poznaniu wynosi -8,3°C
(1988), a w Warszawie -9,6°C (1988).
Analiza przestrzennego rozkładu średnich rocznych temperatur w Polsce wskazuje, że
obniżają się one z południo-zachodu w kierunku północno-wschodnim. Ten ogólny obraz
rozkładu przestrzennego rocznych temperatur powietrza ulega deformacji na obszarach, gdzie
występują góry. O stosunkach termicznych obszarów górskich w znacznym stopniu decyduje
wyniesienie nad poziomem morza, spadek temperatury wraz z wysokością oraz ekspozycja
terenu. Te prawidłowości decydują o specyficznych cechach klimatu gór.
M. Hess (1965, 1968), biorąc pod uwagę wspomniane czynniki, określił liczbowo
prawidłowości zachodzące w rozkładzie średniej rocznej temperatury powietrza dla zachod­
niej części Karpat i Sudetów. Na ich podstawie skonstruowano dla Karpat Zachodnich mapę
średnich temperatur roku, która jednocześnie przedstawia przestrzenne rozmieszczenie pięter
klimatycznych występujących w tej części Karpat (M. Hess, 1965) (rys. 4.3). Granice pięter
klimatycznych zostały wydzielone na podstawie wartości granicznych średniej rocznej
temperatury powietrza. Wybrano takie jej wartości, które powodują jakościowo inne stosunki
klimatyczne, przejawiające się najwyraźniej na granicach pięter roślinnych (M. Hess, 1968).
Granice pięter przeprowadzono co 2°C i w ten sposób nawiązują nie tylko do granic pięter
roślinnych, ale również do podstawowych typów rzeźby (rys. 4.4).
Na obszarze Karpat Polskich występuje więcej pięter klimatycznych niż w Sudetach
(tab. 4.4). W Sudetach nie ma piętra bardzo zimnego, zimnego i umiarkowanie zimnego.
Górna granica piętra chłodnego przebiega około 250-300 m niżej niż w Karpatach. Jest to
wynikiem położenia Sudetów na zachód w stosunku do Karpat, mniejszej ich zwartości
i ekspozycji ich stoków na częste adwekcje mas zimnego powietrza. Średnia roczna
temperatura powietrza na tej samej wysokości nad poziomem morza jest w Sudetach około
0,5°C niższa niż w Karpatach (M. Hess, 1968).
Kotliny podkarpackie cechuje temperatura średnia roczna powyżej 8°C. Nieco niższą
temperaturą, od 6 do 8°C odznacza się obszar Pogórza wraz z kotlinami Nowosądecką
i Żywiecką, a także Beskidy do wysokości około 700 m n.p.m. Na terenie Kotliny
Orawsko-Nowotarskiej i w Beskidach do wysokości 1100 m n.p.m. są charakterystyczne
średnie roczne temperatury powietrza od 6 do 4°C. Najwyższe fragmenty Beskidów i dolne
partie Tatr cechują temperatury od 4 do 2°C. Na najwyższych szczytach Tatr notuje się średnią
roczną temperaturę niższą od -4°C (rys. 4.4, tab. 4.4).
Dna kotlin i dolin są około 1°C chłodniejsze od grzbietów leżących na tej samej wysokości
nad poziomem morza. Również około 1°C są chłodniejsze stoki górskie o ekspozycji
północnej w porównaniu ze stokami zwróconymi na południe. Wpływ długości geograficznej
na temperaturę powietrza nie jest duży. Ogólnie biorąc, różnice w jej średniej wartości rocznej
między zachodnim a wschodnim skrajem Karpat na obszarze Polski dochodzą do 0,5°C,
a najwyraźniejsze są w marcu, gdy równoważy się napływ mas powietrza ze wschodu
i zachodu (T. Niedźwiedź, 1981).
Również na obszarach górskich najniższe średnie miesięczne temperatury przypadają na
styczeń lub luty. U podnóża Karpat wynoszą około -2°C, a na szczytach objętych piętrem
klimatycznym zimnym w styczniu osiągają około -11,9°C (tab. 4.4). U podnóża Sudetów
średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 1,5°C, na szczytach (1600 m n.p.m.),

87
Tabela 4.4. Zróżnicowanie wybranych wskaźników termicznych w Karpatach Zachodnich i Sudetach (M. Hess, 1968
Średnia temperatura Średnia roczna liczba
Wysokość
powietrza (°C) dni z temperaturą:
Piętro klimatyczne n.p.m.
(m) max. max. > 0°C, min.
rok I VII
<0°C min. < 0°C >0°C
zimne 2665 -4 - 1 1 ,9 4,0 193 93 79
umiark. zimne 2250 -2 - 1 0 ,2 6,3 166 91 108
bardzo chłodne 1850 0 - 8 ,5 8,6 139 87 139
chłodne 1450 2 - 7 ,0 11,0 112 83 170
Zachodnie
umiark. chłodne 1050 4 - 5 ,3 13,3 86 78 201
umiark. ciepłe 650 6 - 3 ,6 15,6 59 74 232 !
230 8 - 2 ,0 18,0 32 70 263 ;

bardzo chłodne 1600 0 - 7 ,2 8,6 139 80 146

Sudety chłodne 1260 2 - 5 ,8 10,8 108 83 174 I
umiark. chłodne 900 4 - 4 ,4 13,1 76 86 203
umiark. ciepłe 550 6 - 2 ,9 15,3 45 89 231 i
200 8 - 1 ,5 17,6 14 92 259

w piętrze klimatycznym chłodnym, około -7,2°C. Grzbietowe partie polskich Karpa;

odznaczają się dodatnimi średnimi miesięcznymi temperaturami powietrza tylko w okresie oc
czerwca do września włącznie.
Absolutne dobowe maksimum, wynoszące 39,2°C, zanotowano na terenie Karpat w lipct
1959 r. w Krośnie. Absolutne dobowe minimum (-40,6°C) wystąpiło w lutym 1929 r.
m
n.p.m

Rys. 4.4. Piętra klimatyczne w Karpatach Zachodnich (M. Hess, 1965)

1 - umiarkowanie ciepłe (od + 6 do + 8°C), 2 - umiarkowanie chłodne (od + 4 do + 6°C), 3 - chłodne (od + 2 do + 4°C), 4 - bardzo chłodne (od 0 do + 2°C l
5 - umiarkowanie zimne (od - 2 do 0°C), 6 - zimne (od - 4 do -2°C), 7 - klimat kotlin

88
w Żywcu. Najniższe temperatury powietrza na terenach górskich zazwyczaj są związane
z największymi jej spadkami w dnach dużych form wklęsłych, takich jak kotliny:
Orawsko-Nowotarska, Żywiecka lub w Sudetach Kotlina Jeleniogórska. Bardzo niskie
temperatury są notowane także w dolinach śródgórskich, w których zalegające powietrze
cechuje znaczna stagnacja. W kotlinach i dolinach tworzą się silne inwersje termiczne
(B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepińska, L. Kowanetz, 1995).
Do ważnych wskaźników opisujących stosunki termiczne danego obszaru należy średnia
roczna amplituda temperatury powietrza. Obliczana jest zazwyczaj jako różnica między
temperaturą średnią miesiąca najcieplejszego i najzimniejszego w roku. Na obszarze Polski jej
wielkość waha się od około 15°C na terenach wysokogórskich (Kasprowy Wierch 15,6°C,
Śnieżka 15,3°C) do ponad 22°C we wschodniej części kraju (Suwałki 22,2°C). Względnie
małe roczne amplitudy temperatury powietrza są charakterystyczne dla obszarów nadmors­
kich. Ich wielkość w znacznym stopniu jest rezultatem oddziaływania Morza Bałtyckiego.
Tutaj średnie wartości amplitud rocznych nie przekraczają 18°C (rys. 4.5). Na Mierzei
Helskiej roczna amplituda temperatury powietrza wynosi 17,8°C, w Łebie 17,6°C, Koło­
brzegu 17,4°C, Świnoujściu 17,7°C.

Rys. 4.5. Amplitudy roczne temperatury powietrza (°C).

Wartości średnie za lata 1951-1980 (T. Niedźwiedź,
Z. Ustmul, 1994)

Południkowy układ izoamplitud rocznych temperatury powietrza charakterystyczny dla

wschodniego skraju Polski ulega, w miarę przesuwania się ku zachodowi, coraz silniejszej
deformacji. Zachowują one orientację południkową tylko w środkowej części kraju. Na
zachodzie kraju, na przykład w Słubicach amplituda temperatury wynosi około 19°C, a na
wschodzie dochodzi do 23°C (Włodawa).
Na obszarach górskich roczne amplitudy temperatury powietrza są mniejsze niż na
terenach nizinnych. Również zmniejszają się ze wschodu na zachód. Różnica średniej rocznej
amplitudy temperatury między zachodnim a wschodnim skrajem Karpat Polskich wynosi
około 1,5°C. Stopniowe zwiększanie się amplitud w kierunku wschodnim jest głównie
wynikiem obniżania się w tym kierunku temperatury najchłodniejszego miesiąca
(B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepińska, L. Kowanetz, 1995). Taki

89
rozkład przestrzenny amplitudy rocznej temperatury powietrza jest charakterystyczny także
dla Sudetów (M. Hess, 1968).
Amplitudy skrajnych temperatur powietrza (różnica między absolutnym maksimum
i absolutnym minimum) notowane na obszarze Polski wahają się od poniżej 60°C na terenach
nadmorskich i górskich do ponad 70°C w kotlinach, dolinach śródgórskich oraz na terenach
wklęsłych i zarazem podmokłych. W Świnoujściu wspomniana amplituda wynosi 59,7°C, na
Mierzei Helskiej 54,7°C, w Kołobrzegu 59,6°C, na Kasprowym Wierchu 53,2°C, na Śnieżce
57,3°C. W środkowej części kraju wielkość tej amplitudy waha się od 60 do 70°C i wynosi na
przykład w Poznaniu 66,7°C, Warszawie 67,1°C, Wrocławiu 69,4°C, Krakowie 66,6°C.
Największe amplitudy absolutne są notowane m.in. w Jeleniej Górze 70,9°C, Nowym Sączu
70,2°C, Jabłonce 71,0°C, Biebrzy 70,7°C (T. Kozłowska-Szczęsna, 1993).

4.1.2. WYSTĘPOWANIE DNI I OKRESÓW CHARAKTERYSTYCZNYCH POD WZGLĘDEM TERMICZNYM

TERMICZNE PORY ROKU

Obraz stosunków termicznych nie jest pełny bez rozpatrzenia frekwencji dni charakterys­
tycznych ze względu na ich reżim termiczny. Częstość występowania tych dni jest
wskaźnikiem o istotnym znaczeniu praktycznym. Ich znajomość ma duże znaczenie w wielu
dziedzinach działalności człowieka, takich jak rolnictwo, komunikacja, lecznictwo, turystyka
i wypoczynek.
✓
Średnia roczna liczba dni ciepłych, a więc z temperaturą minimalną powietrza powyże
0°C, wynosi na obszarze Polski od około 135 na terenach wysokogórskich (Kasprowy Wierch
do około 280 w rejonie Świnoujścia (tab. 4.5, rys. 4.6). Stosunkowo bardzo liczne są one na
Mierzei Helskiej i w okolicy Lęborka (273 dni). Średnio ponad 260 takich dni w ciągu roku
występuje na zachodnim skraju Polski (Nizinie Szczecińskiej, ziemi lubuskiej i w zachodnie
części Niziny Śląskiej). Podobna liczba tych dni w ciągu roku jest notowana w rejonie Opok
i Raciborza.
Najmniej dni ciepłych pojawia się w północno-wschodniej części Polski. Na Pojezierzu
Suwalskim średnio w roku jest ich nieco ponad 220 (Suwałki 226). Tylko 223 dni ciepłe

Tabela 4.5. Liczba dni ciepłych. Wartości średnie za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0

Miejscowość I II III IV V VI vn VIII IX X XI XII Rok

Ustka 7,6 7,0 10,9 18,9 28,0 29,6 31,0 31,0 29,3 26,8 19,9 12,5 252.5
Suwałki 2,2 2,0 6,2 18,7 29,2 30,0 31,0 31,0 29,3 25,1 15,1 6,5 226,?
Świnoujście 8,9 8,3 13,9 25,6 30,8 30,0 31,0 31,0 30,0 30,4 23,7 15,1 278,7
Chojnice 3,9 3,8 8,8 19,8 29,7 30,0 31,0 31,0 29,9 27,9 17,7 8,6 242,1
Poznań 5,9 6,0 11,9 22,0 29,8 30,0 31,0 31,0 29,7 27,3 19,0 10,3 253,9 j
Warszawa 4,5 4,7 10,7 23,6 30,4 30,0 31,0 31,0 29,8 27,1 18,7 10,2 251,7
Zielona Góra 6,3 7,1 13,6 25,0 30,6 30,0 31,0 31,0 30,0 29,7 20,1 10,6 265,0
Lublin 3,7 4,5 9,5 22,0 30,1 30,0 31,0 31,0 29,2 24,9 17,9 8,5 242.3
Wrocław 5,6 6,1 12,2 21,7 29,7 30,0 31,0 31,0 29,4 25,9 18,0 9,5 250.1
Kielce 2,9 3,9 8,9 20,0 29,2 30,0 31,0 31,0 29,1 24,1 16,4 7,2 233.6 j
Kraków 3,9 6,0 11,9 24,3 30,3 30,0 31,0 31,0 29,7 26,2 17,8 8,9 251.0
Przemyśl 38 5,1 10,9 23,7 30,3 30,0 31,0 31,0 29,7 26,5 18,7 8,5 249J1
Kasprowy W. 0,2 - 0,8 3,8 14,2 23,0 27,9 28,3 19,8 13,0 3,4 0,3
134-7

90
 Rys. 4.6. Średnia liczba dni ciepłych. Dane za lata 1951-1980
a - rok, b - styczeń, c - kwiecień, d - październik

średnio w roku występują w Kotlinie Jeleniogórskiej. Od 230 do 240 notuje się ich w środ­
kowej części Pojezierza Mazurskiego i na Wyżynie Małopolskiej. Względnie częste są
one w Kotlinie Sandomierskiej, a w Tarnowie ich średnia roczna liczba wynosi 256
(rys. 4.6a).
W styczniu dni ciepłe pojawiają się rzadko. Na Pojezierzu Suwalskim w tym miesiącu są
średnio tylko dwa dni z temperaturą powietrza w ciągu całej doby powyżej 0°C. Na Nizinie
Szczecińskiej, w Kołobrzegu, Koszalinie i Słubicach jest ich średnio ponad 8 (rys. 4.6b). Na
a
Nizinie Śląskiej, w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej, w środkowej części Pojezierza
Pomorskiego notuje się w styczniu od 6 do 8 dni ciepłych. Na Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie
Lubelskiej, Podkarpaciu jest ich średnio tylko od 2 do 4.

91
 Dni ciepłe w kwietniu, poza rejonem Tatr i Karkonoszy, przeważają. Najrzadziej są
notowane w północno-wschodniej części kraju. W Suwałkach jest ich w kwietniu 18, na
wybrzeżu Zatoki Gdańskiej ponad 22, a w Kołobrzegu i Świnoujściu ponad 24 (rys. 4.6c).
W południowo-wschodniej części Polski względnie liczniejsze są w Kotlinie Sandomierskiej.
Jest ich tutaj średnio od 23 do 24. Na terenach wysokogórskich dni ciepłe stanowią
w przybliżeniu mniej niż połowę wszystkich dni kwietnia.
Wyraźniejsze zróżnicowanie przestrzenne liczby dni ciepłych na terenie Polski zaznacza
się w drugiej połowie roku dopiero w październiku. W tym miesiącu są jeszcze wszędzie
dominujące. Stosunkowo najmniejszą ich liczbą cechują się Tatry i Karkonosze. Na Śnieżce
dni ciepłych w tym miesiącu jest tylko 14, mniej niż na Kasprowym Wierchu, gdzie notuje się
ich średnio około 17. Największą liczbą dni ciepłych odznaczają się tereny nadmorskie oraz
zachodni skraj Pojezierza Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej (rys. 4.6d). W północno-
-wschodniej części kraju ich średnia liczba w październiku spada do poniżej 24.
Na obszarach górskich średnia roczna liczba dni ciepłych wykazuje duże zróżnicowanie
przestrzenne. Na jej wielkość silnie wpływa orografia terenu, jego wyniesienie nad poziomem
morza oraz ekspozycja. Ogólnie biorąc, mniejszą ich liczbą cechują się kotliny i doliny,
w których częściej notuje się głębokie spadki temperatury minimalnej powietrza w ciągu
doby, powodujące wzrost udziału dni przymrozkowych (np. Jelenia Góra, Zakopane).
Wśród dni ciepłych można wyróżnić dni gorące. Są to takie, w których temperatura
maksymalna powietrza wynosi co najmniej 25°C. W Polsce pojawiają się od maja do
września. Sporadycznie, nie każdego roku, są notowane już w kwietniu i niekiedy jeszcze
w październiku. Najrzadziej pojawiają się na Pojezierzu Pomorskim. Tutaj na Pobrzeżu
Słowińskim średnio w roku jest ich około 10. Najczęściej są notowane w południowo-
-wschodniej części kraju. W Kotlinie Sandomierskiej i na Wyżynie Lubelskiej dni gorących
jest średnio w roku około 40. Mniejsza ich liczba na pojezierzach: Pomorskim i Mazurskim
jest związana z ochładzającym wpływem, jaki wywiera latem Morze Bałtyckie. W Karpatach
Zachodnich omawiane dni obserwuje się sporadycznie w lipcu i sierpniu w latach ciepłych do
wysokości 1650 m n.p.m., a w latach chłodnych tylko do wysokości 600 m n.p.m. (M. Hess,
1965). W Sudetach dni gorących nie spotyka się powyżej około 1350 m n.p.m (J. Paszyński.
T. Niedźwiedź, 1991).
Dla wielu dziedzin, zwłaszcza rolnictwa, komunikacji itd., ważna jest znajomość częstości
występowania dni przymrozkowych, to jest takich, w których temperatura powietrza może
wynieść 0°C. Na liczbę dni, w których maksymalna temperatura powietrza osiąga wartość
powyżej 0°C, a minimalna spada poniżej 0°C w znacznym stopniu wpływ wywierają czynniki
lokalne. Częściej pojawiają się przymrozki w obniżeniach terenowych, mniejszą ich liczbę
notuje się na wzniesieniach.
/
Średnia roczna liczba dni z przymrozkiem waha się w Polsce od około 60 w rejonie
Świnoujścia i na Mierzei Helskiej do 108 w Kotlinie Jeleniogórskiej i Zakopanem (rys. 4.7a).
Stosunkowo najliczniejsze dni przymrozkowe są charakterystyczne dla terenów podgórskich
i górskich, gdzie, ogólnie biorąc, notuje się ich średnio w roku ponad 80. Ponad 86 takich dni
występuje w rejonie Wrocławia (tab. 4.6).
Mając na uwadze dane za okres wieloletni, pierwsze dni przymrozkowe na całym obszarze
kraju są obserwowane w październiku. Wyjątek stanowią okolice Świnoujścia, gdzie dzień
z przymrozkiem jest notowany rzadziej. Średnio do 3 dni przymrozkowych w tym miesiącu

92
 Rys. 4.7. Średnia liczba dni przytnrozkowych. Dane za lata 1951-1980
a - rok, b - październik, c - styczeń, d - kwiecień

pojawia się na Pobrzeżu Słowińskim, Pojezierzu Kaszubskim, Żuławach Wiślanych i Nizinie

Szczecińskiej. Tak samo nieliczne są w okolicy Zielonej Góry (rys. 4.7b). We wschodniej
części Polski oraz na Nizinie Mazowieckiej (z wyjątkiem okolic Warszawy) i Wyżynie
Małopolskiej średnia liczba dni przymrozkowych wynosi od 5 do 7. Na terenach wysokogórs­
kich oraz w dolinach i kotlinach śródgórskich jest ich od 9 do 11.
W styczniu, poza obszarami wysokogórskimi, dni przymrozkowych występuje więcej niż
w październiku. Najliczniejsze są w kotlinach podgórskich (Jelenia Góra 16, Zakopane 13,
Nowy Sącz 15 dni). Ogólnie biorąc, nieco mniej liczne są w północno-wschodniej części Polski,
gdzie w tym miesiącu jest ich średnio od 9 do 11, a względnie liczniej są notowane w po­
łudniowej i południowo-zachodniej części kraju, gdzie jest ich średnio ponad 13 (rys. 4.7c).

93
 Tabela 4.6. Liczba dni przymrozkowych. Wartości średnie za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0
Miejscowość I II III IV V VI vn VIII IX X XI XII Rok

Ustka 11,6 10,9 16,4 11,1 3,0 0,4 0,7 4,2 8,7 11,6 78,6
Suwałki 9,0 8,7 15,2 11,1 1,8 0,7 5,8 10,0 9,9 72,2
Świnoujście 12,1 11,2 14,9 4,4 0,2 0,6 5,6 10,7 59,7
Chojnice 10,7 10,8 16,7 10,2 1,3 0,1 3,0 9,6 11,1 73,5
Poznań 12,8 12,3 15,5 8,0 1,2 0,3 3,7 9,3 12,4 75,6
Warszawa 11,5 10,7 15,0 6,4 0,6 0,2 3,9 8,8 11,6 68,7
Zielona Góra 12,3 11,5 14,3 5,0 0,4 1,3 7,7 11,9 64,4
Lublin 11,5 10,8 15,6 7,9 0,9 0,8 6,1 9,3 12,1 75,0
Wrocław 15,2 14,1 16,2 8,3 1,3 0,6 5,1 10,6 14,9 86,3
Kielce 12,3 12,9 16,9 9,9 1,8 0,1 0,8 6,8 10,6 13,7 85,9
Kraków 13,8 12,6 15,0 5,7 0,7 0,0 0,3 4,8 9,9 12,7 75,5
Przemyśl 12,1 11,6 14,9 6,2 0,7 0,3 4,4 8,5 12,1 70,8
Kasprowy W. 2,4 2,5 5,8 10,8 11,5 5,9 3,1 2,6 7,3 10,7 10,5 4,9 78,0

W kwietniu nieco liczniej dni przymrozkowe występują na Pojezierzu Mazurskim oraz

w środkowej i wschodniej części Pojezierza Pomorskiego, na Nizinie Małopolskiej, a także na
terenach górskich. W tym miesiącu na wymienionych terenach jest takich dni średnio 10 lub
więcej. Mniej niż 7 notuje się na zachodnim skraju Polski, w Kotlinie Sandomierskiej,
w rejonie Opola, Raciborza, Kalisza, Koła i Warszawy (rys. 4.7d).
Mając na uwadze daty średnie wyliczone za okres wieloletni, najwcześniej dni
z przymrozkiem pojawiają się na terenach podgórskich oraz na wschodnim skraju Polski
(rys. 4.8a). Zazwyczaj zjawiają się przed 5 października. Na terenach wysokogórskich
(Kasprowy Wierch) przymrozki są notowane przez cały rok (tab. 4.6). Na terenach
nadmorskich występują najpóźniej, co sprawia ocieplający wpływ jeszcze stosunkowo
ciepłych wód Bałtyku. W okolicach Świnoujścia pierwsze przymrozki zazwyczaj są notowane
dopiero w ostatnich dniach października i na początku listopada.
W poszczególnych latach pierwsze jesienne dni przymrozkowe mogą wystąpić znacznie
wcześniej w porównaniu z wyżej przytoczonymi datami średnimi. W północno-wschodniej
części kraju, w Bieszczadach i Sudetach mogą być niekiedy notowane już przed 5 września
(por. rys. 4.8b). Na terenach nadmorskich mogą wystąpić w ostatnich dniach września.
Podobnie w okolicach Krakowa, na Kujawach, Pojezierzu Kaszubskim, w rejonie Wielkich
Jezior Mazurskich. Ogólnie biorąc, daty najwcześniejszych przymrozków w południowo-
-zachodniej i północno-wschodniej części kraju przypadają na pierwszą połowę września. Na
przeważającej części Pojezierza Pomorskiego, Nizinie Mazowieckiej, we wschodniej części
Niziny Wielkopolskiej i na Wyżynie Lubelskiej najwcześniejsze daty pojawu przymrozków
jesiennych mieszczą się w drugiej połowie września.
a
Średnie daty ostatnich wiosennych przymrozków i ich rozmieszczenie na obszarze Polski
przedstawiono na rysunku 4.8c. Na północno-zachodnim skraju i na terenach położonych nad
Zatoką Gdańską ostatnie wiosenne przymrozki średnio są notowane w ostatnich dniach
kwietnia. Przed 30 kwietnia zanikają na Nizinie Śląskiej, na terenach położonych w rejonie
Kalisza, Radomia, w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej oraz na terenach roz­
ciągających się w pobliżu środkowego odcinka biegu Bugu. W środkowej części pojezierzy
Pomorskiego i Mazurskiego przymrozki o tej porze roku zanikają średnio na przełomie

94
Rys. 4.8. Średnie daty pierwszych jesiennych przymrozków (a) oraz daty najwcześniejszych jesiennych przy­
mrozków (b). Średnie daty ostatnich wiosennych przymrozków (c) oraz daty najpóźniejszych wiosennych
przymrozków (d). Dane za lata 1951-1980 (Cz. Koźmiński, 1990)

pierwszej i drugiej dekady maja, a na Wyżynie Małopolskiej między 5 a 15 maja.

Najpóźniejsze daty zaniku dni z przymrozkiem występują na terenach górskich. W pasmach
wysokogórskich, jak już wspomniano wcześniej, przymrozki są notowane w ciągu całego
roku, występują w każdym miesiącu.
Najpóźniejsze daty pojawiania się przymrozków w stosunku do dat średnich wspo­
mnianych wcześniej mogą być, ogólnie biorąc, około 30 dni późniejsze. W okolicy
Świnoujścia i na terenach położonych nad Zatoką Gdańską nie przekraczają one końca maja
(rys. 4.8d). Jeszcze wcześniej najpóźniejsze daty przymrozków są charakterystyczne dla
środkowej części Niziny Śląskiej, okolic Kalisza, Skierniewic. Na Wyżynie Małopolskiej są
one notowane w pierwszej dekadzie czerwca. Na terenach podgórskich i górskich przypadki

95
dni przymrozkowych występują w terminach jeszcze późniejszych, w drugiej i trzeciej
dekadzie czerwca.
Dla rolnictwa i sadownictwa ważna jest znajomość możliwości wystąpienia przymrozków
w warstwie przygruntowej powietrza. Spadki temperatury powietrza poniżej 0°C na
wysokości 5 cm nad powierzchnią gruntu są szkodliwe szczególnie dla wielu upraw
gruntowych. Poza obszarami górskimi i podgórskimi, gdzie przymrozki tuż przy gruncie
występują już w sierpniu, tak samo wczesne daty jesiennych przymrozków przy gruntowych są
charakterystyczne dla środkowej części Pojezierza Pomorskiego. Najwcześniejsze daty tych
przymrozków na terenach nadmorskich przypadają dopiero na trzecią dekadę września (rejon
Zatoki Gdańskiej), a w okolicach Świnoujścia i Ustki na drugą dekadę września (rys. 4.9a).

Rys. 4.9. Daty najwcześniejszych jesiennych przymrozków (a) oraz daty najpóźniejszych wiosennych przymrozków
(b) na wysokości 5 cm nad powierzchnią gruntu. Dane za lata 1963-1980 (Cz. Koźmiński, 1990)

Na pozostałym obszarze Polski przestrzenne zróżnicowanie średnich dat pojawu naj­

wcześniejszych jesiennych przymrozków nie jest duże. Liczne małe pola wyznaczone przez
izolinie wskazują, że występowanie przymrozków na wysokości 5 cm nad powierzchnią
gruntu ma bardzo lokalny charakter i w znacznym stopniu na możliwość ich pojawiania się
rzutuje lokalna orografía terenu.
Poza terenami podgórskimi i górskimi wiosenne przygruntowe przymrozki najdłużej są
notowane na Pojezierzu Pomorskim. Najpóźniejsze średnie daty tych przymrozków są
charakterystyczne dla okolic Lęborka. Są one tutaj notowane jeszcze na przełomie czerwca
i lipca (rys. 4.9b). Tak samo późno mogą się jeszcze pojawiać w rejonie Wielichowa na Nizinie
Wielkopolskiej. Na wymienionych terenach omawiane przymrozki występują w lokalnych
obniżeniach terenowych.
Jedną z ważniejszych charakterystyk termicznych danego obszaru, bardzo przydatnych
dla rolnictwa jest długość okresu bezprzymrozkowego. Na rysunku 4.10 przedstawiono
długość tego okresu o prawdopodobieństwie wystąpienia 90%. Oznacza to, że istnieje 90%
prawdopodobieństwo wystąpienia okresu bezprzymrozkowego dłuższego niż wskazuje opis

96
danej izolinii lub inaczej, że istnieje 10% prawdopodobieństwa pojawienia się okresu krót­
szego niż na to wskazuje wartość izolinii (D. Limanówka, T. Niedźwiedź, Z. Ustmul, 1993).
Poza obszarami górskimi najdłuższy okres bezprzymrozkowy o prawdopodobieństwie
90% jest notowany w Świnoujściu, wynosi 176 dni. Na Pobrzeżu Słowińskim, Pobrzeżu
Kaszubskim, Żuławach Wiślanych, w północnej i zachodniej części Pojezierza Mazurskiego
oraz wschodniej części Pojezierza Pomorskiego jego długość w świetle powyższego
wskaźnika prawdopodobieństwa wynosi ponad 130 dni. Z kolei długością mniejszą niż 130
dni cechuje się okres bezprzymrozkowy w środkowej części Pojezierza Pomorskiego oraz
w północnej i wschodniej części Pojezierza Mazurskiego (rys. 4.10). Na terenach podgórskich
i górskich długość tego okresu nie przekracza 130 dni, a m.in. w Tatrach, Bieszczadach,
Karkonoszach 10 dni.
U podnóża Karpat omawiany okres na wypukłych formach terenowych trwa około
6 miesięcy. Około 40 dni jest on krótszy w kotlinach i dolinach śródgórskich. Od poziomu
górnej granicy piętra kosodrzewiny przymrozki mogą pojawiać się przez cały rok
(B. Obrębska-Starklowa, M. Hess, Z. Olecki, J. Trepińska, L. Kowanetz, 1995).
Dni mroźne, z ujemną temperaturą powietrza w ciągu całej doby, poza terenami
wysokogórskimi, są najliczniejsze we wschodniej i północno-wschodniej części kraju.
Sporadycznie, nie każdego roku, pojawiają się już w październiku, a na terenach wysokogórs­
kich już w sierpniu (tab. 4.7). Średnio co najmniej jeden dzień mroźny występuje na całym
obszarze Polski w okresie od listopada do marca włącznie. Sporadycznie w niektórych
rejonach Polski pojawiają się jeszcze w kwietniu, a na terenach wysokogórskich nawet
w czerwcu. Na Kasprowym Wierchu ponad połowę dni kwietnia cechuje pogoda mroźna.
Średnio w roku na północno-zachodnim skraju Polski dni mroźnych jest mniej niż 30.
Podobną ich liczbę notuje się na Mierzei Helskiej, w okolicy Łeby i Lęborka oraz w środkowej
części Niziny Śląskiej (okolice Wrocławia i Legnicy) (rys. 4.11 a). Na mapie 4.1 lb zaznaczono
obszar Polski, gdzie na podstawie danych z okresu wieloletniego, dni mroźne występują
bardzo rzadko, raz na kilka lat. Z taką częstością są notowane na Pojezierzu Mazurskim,
Podlasiu, Nizinie Mazowieckiej, Wyżynie Lubelskiej, w południowo-wschodniej części
Pojezierza Pomorskiego, w środkowej i wschodniej części Niziny Wielkopolskiej oraz na

Tabela 4.7. Liczba dni mroźnych. Wartości średnie za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0

Miejscowość I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Ustka 11,8 10,1 3,7 1,4 6,9 33,9

Suwałki 19,8 17,3 9,6 0,2 0,1 4,9 14,6 66,6
Świnoujście 10,0 8,5 2,2 0,7 5,2 26,6
Chojnice 16,4 13,4 5,5 0,0 0,1 2,7 11,3 49,4
Poznań 12,3 9,7 3,5 0,0 0,0 1,7 8,3 35,5
Warszawa 15,0 12,6 5,3 0,0 0,0 2,5 9,2 44,6
Zielona Góra 12,4 9,4 3,1 0,0 2,2 8,5 35,6
Lublin 15,8 12,7 5,9 0,1 0,0 2,8 10,4 47,7
Wrocław 10,2 7,8 2,6 1,4 6,6 28,6
Kielce 15,8 11,2 5,2 0,1 0,1 3,0 10,1 45,5
Kraków 13,3 9,4 4,1 0,0 2,3 9,4 38,5
Przemyśl 15,1 11,3 5,2 0,1 0,1 2,8 10,4 45,0
Kasprowy W. 28,4 25,5 24,4 15,4 5,3 1,1 0,1 2,9 7,3 16,1 25,8 152,3

97
 Rys. 4.10. Długość okresu bezprzymrozkowego o praw­
dopodobieństwie wystąpienia 90% (D. Limanówka.
T. Niedźwiedź, Z. Ustmul, 1993)

Wyżynie Małopolskiej. Ogólnie biorąc, w tym miesiącu nie zjawiają się w Kotlinie
Sandomierskiej, na Nizinie Śląskiej, ziemi lubuskiej i terenach nadmorskich.
W styczniu, według danych za okres wieloletni, dni mroźne są notowane na całym
obszarze Polski. Najliczniej pojawiają się na północno-wschodnim skraju Polski, ni
Pojezierzu Suwalskim i Podlasiu, gdzie jest ich średnio ponad 18. Ogólny układ izolini:
ilustrujących rozkład przestrzenny liczby dni mroźnych w styczniu ma orientację połu­
dnikową. Mniej niż 12 tych dni występuje na terenach nadmorskich, na Nizinie Śląskiej
Nizinie Szczecińskiej i ziemi lubuskiej (rys. 4.1 lb). W Tatrach i Karkonoszach omawianych
dni jest ponad 27.
Kwiecień to ostatni miesiąc, w którym dni mroźne sporadycznie zjawiają się prawie n-
całym obszarze Polski. Względnie często występują jeszcze na terenach położonych najwyżej
Na Kasprowym Wierchu i Śnieżce jest ich w tym miesiącu średnio jeszcze ponad 15. Nie sąju:
notowane na Nizinie Śląskiej, w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej oraz w zachodnie
i północnej części Pojezierza Pomorskiego (rys. 4.1 lc). W analizowanym okresie 1951-198*
nie zanotowano w kwietniu dni mroźnych także w rejonie Krakowa i Raciborza.
Zagadnienie termicznych pór roku interesowało badaczy od dawna, bowiem omawiani
je w polskim piśmiennictwie klimatologicznym już w pierwszych latach XX w. Jedn_
z pierwszych była praca M.’Mereckiego z 1915 r., w której zaproponowano wyróżnianie na
ziemiach polskich sześciu termicznych pór roku. Ta idea została podjęta przez E. Romer.
(1949). Obecnie najczęściej wyróżnianymi termicznymi porami roku na obszarze Polsk.
są: zima - okres o temperaturze średniej dobowej: i<0°C , przedwiośnie - okres o tem­
peraturze średniej dobowej: 0°C < f< 5°C , wiosna - okres o temperaturze średniej dobowe;
5 °C < i< 15°C, lato - okres o temperaturze średniej dobowej: i^ l5 ° C , jesień - okre
o temperaturze średniej dobowej: 5 ° C < t 4 15°C, przedzimie okres o temperaturze średnie
dobowej: 0°C<i<5°C.
Średnie daty początku i czas trwania termicznych sezonów roku wyznacza się zazwycza
z krzywej ilustrującej roczny bieg temperatury powietrza w okresie wieloletnim, przybiera om
bowiem wtedy kształt regularnej krzywej i powyższe wyliczenia są względnie pros:e

98
 Rys. 4.11. Średnia liczba dni mroźnych. Dane za lata 1951-1980
a - rok, b -styczeń, c - kwiecień, d - październik

W ostatnich latach zagadnienie termicznych pór roku na obszarze Polski najpełniej zostało
opracowane na podstawie danych meteorologicznych za okres wieloletni przez T. Nie­
dźwiedzia i D. Limanówkę (1992).
Na przełomie zimy i wiosny wyróżnia się na obszarze Polski termiczne przedwiośnie. Jak
wspomniano wcześniej, jest to okres w którym średnia dobowa temperatura powietrza jest
wyższa od 0°C, ale nie przekracza 5°C.
Przedwiośnie najwcześniej pojawia się w zachodniej i południowo-zachodniej części
kraju. W zachodniej części Pojezierza Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej oraz na całym
obszarze Niziny Śląskiej początek przedwiośnia jest notowany przed 25 lutego, a w rejonie
Świnoujścia i Słubic nawet na przełomie drugiej i trzeciej dekady lutego. Najpóźniej

99
Rys. 4.12. Daty końca zimy (początku przedwiośnia) - a, oraz daty początku wiosny (końca przedwiośnia) - b. Dat)
średnie obliczone za lata 1951-1980 (T. Niedźwiedź, D. Limanówka, 1992)

termiczne przedwiośnie zjawia się na Pojezierzu Suwalskim, bowiem dopiero w trzeciej

dekadzie marca. Na terenach górskich jego początek przypada na połowę drugiej dekady
marca, średnio około 15 marca (rys. 4.12a).
Najwcześniej omawiana termiczna pora roku kończy się na Nizinie Śląskiej, w Kotlinie
Sandomierskiej oraz w zachodniej i południowej części Niziny Wielkopolskiej. Na tych
terenach koniec przedwiośnia przypada na ostatnie dni marca. Najpóźniej koniec tej pory roku
obserwuje się na obszarach górskich, bowiem po 10 kwietnia oraz w rejonie Pobrzeża
Kaszubskiego i Helu, gdzie jest on notowany po 15 kwietnia.
Średni czas trwania przedwiośnia na obszarze Polski waha się od około 20-25 dm
w rejonie Terespola i Lublina do ponad 40 dni w północno-zachodniej części Pojezierza
Pomorskiego (tab. 4.8).
Termiczna wiosna w Polsce rozpoczyna się, gdy średnia dobowa temperatura powietrza
przekroczy 5°C. W przekroju wieloletnim takie stosunki termiczne występują już w ostatnich
dniach marca na Nizinie Śląskiej, w Kotlinie Sandomierskiej, w zachodniej i południowei
części Niziny Wielkopolskiej oraz w południowo-zachodniej części Pojezierza Pomor­
skiego. Ogólnie biorąc, wiosna termiczna na teren Polski wkracza od zachodu i stopniowo
obejmuje rejony południowo-wschodnie. Pod koniec pierwszej dekady kwietnia stosunki
termiczne charakterystyczne dla tej pory roku panują na większej części obszaru kraju
(rys. 4.12b).
Na początku drugiej dekady kwietnia wiosnę termiczną notuje się na Pojezierzu
Kaszubskim i Pojezierzu Suwalskim oraz w środkowej części Pobrzeża Słowińskiego i na
Pobrzeżu Kaszubskim. Stosunkowo bardzo późne zjawianie się termicznej wiosny w rejonie
wspomnianych pobrzeży jest spowodowane ochładzającym wpływem wód Morza Bałtyc­
kiego, które o tej porze roku cechują się znikomymi zasobami ciepła.
Po 10 dniu kwietnia omawiana termiczna pora roku rozpoczyna się w wyżej położo­
nych obszarach Karpat i Sudetów oraz Gór Świętokrzyskich (Łysogóry). W rejonach wyso­

1 00
kogórskich (Kasprowy Wierch, Śnieżka) zaczyna się dopiero na przełomie maja i czer­
wca (tab. 4.8).
Termiczna wiosna kończy się stosunkowo najwcześniej na wschodzie Polski, w rejonie
środkowego odcinka biegu Bugu oraz w Kotlinie Sandomierskiej, Pojezierzu Kujawskim,
w środkowej części Niziny Mazowieckiej. Najpóźniej, bowiem dopiero w drugiej połowie
czerwca, kończy się na terenach nadmorskich i Pojezierza Kaszubskiego, a wiec w okresie,
kiedy jej koniec jest notowany także w górach.

Tabela 4.8. Daty przejścia średniej dobowej temperatury powietrza przez określone progi termiczne. Średnie za lata
1951 -1 9 8 0 (T. Niedźwiedź, D. Limanówka, 1992)
Wzrost temperatury powietrza Spadek temperatury powietrza
M iejscowość
>0°C >5°C >15°C < 15°C <5°C <0°C
Gdańsk 28 II 6 IV 10 IV 1 IX 8 XI 23 XII
Jelenia Góra 2 III 6 IV 19 VI 17 VIII 1 XI 9 XII
Kasprowy Wierch 3 V 10 VI 15 vn 15 VII 4 IX 22 X
Kielce 8 III 4 IV 4 VI 27 VIII 1 XI 6 XII
Koszalin 27 n 8 IV 15 VI 26 VIII 7 XI 22X11
Kraków 2 m 31 m 3 VI 30 v m 4 XI 9 XII
Lublin 9 III 2 IV 31 V 28 v m 2X 1 6 XII
Poznań 27 II 31 m 31 V 1 DC 6 XI 14 x n
Przemyśl 3 m 30 m 31 V 1 IX 6X 1 io x n
Słubice 19 II 28 III 1 VI 31 v m 9 XI 27 xn
Suwałki 20 III 11 IV 8 VI 23 VIII 24 X 26 XI
Śnieżka 15 IV 30 V 15 vn 15 VII 17 DC 28 X
Świnoujście 19 II 5 IV 11 VI 2 IX 12 XII 3 I
Terespol 14 m 3 IV 29 VIII 29 VIII 30 X 3 xn
Warszawa 7 ni 1 IV 1 IX 1 IX 3 XI 9 XII
Wieluń 27 II 31 HI 31 VIII 31 VIII 5 XI u xn
Wrocław 22 II 28 m 1 IX 1 IX 8 XI 19 XII
Zakopane 18 m 18 IV 15 VII 15 VII 20 X 24 XI

Dane wyliczone na podstawie okresu wieloletniego (1951-1980) wskazują, że oma­

wiana pora roku na przeważającej części obszaru Polski trwa od około 50 do 60 dni. Naj­
dłużej jest ona notowana na terenach wysokogórskich. Tutaj stosunki termiczne charakte­
rystyczne dla wiosny termicznej (również charakterystyczne dla termicznej jesieni) utrzy­
mują się średnio przez ponad 80 dni. Długość wiosny w rejonach nadmorskich wynosi średnio
około 65 dni.
Termiczne lato to okres roku z temperaturami średnimi dobowymi przekraczającymi
15°C. Najwcześniej jest ono notowane, ogólnie biorąc, w środkowych i wschodnich rejonach
Polski. Przed końcem maja zjawia się ono na terenach położonych wzdłuż środkowego
odcinka biegu Wisły oraz Bugu. Również stosunkowo tak wcześnie jego początek jest
obserwowany w rejonie Poznania i nad górnym biegiem Odry, w rejonie rozciągającym się od
Opola do Raciborza (rys. 4.13a).
Nieco później, bowiem dopiero po 15 czerwca, początek lata termicznego jest notowany
na terenach położonych w strefie bezpośredniego oddziaływania termicznego Morza
Bałtyckiego, a więc w pasie nizin nadmorskich. Względnie później pojawia się ono także na

101
Pojezierzu Kaszubskim oraz w wyżej położonych pasmach górskich Karpat, Sudetów i Gór
Świętokrzyskich.
Koniec lata najwcześniej następuje na terenach górskich i podgórskich, bowiem śred­
nio już w połowie ostatniej dekady sierpnia (rys. 4.13b). Również średnio przed 25 dniem
sierpnia koniec lata notuje się w środkowej części pojezierzy: Pomorskiego i Mazur­
skiego. Stosunkowo najpóźniej schyłek lata termicznego pojawia się na Nizinach Ślą­
skiej, Wielkopolskiej, Szczecińskiej, w środkowej części Niziny Mazowieckiej i w Kot­
linie Sandomierskiej. Na tych terenach kończy się ono na przełomie sierpnia i września
(tab. 4.8).

Rys. 4.13. Daty początku lata (końca wiosny) - a, daty końca lata (początku jesieni) - b, czas trwania lata w dniach - c.
daty końca jesieni (początku przedzimia) - d. Wartości średnie obliczone za lata 1951-1980 (T. Niedźwiedź.
D. Limanówka, 1992)
1 - obszary, gdzie lato termiczne nie występuje

1 02
 Lato termiczne nie występuje na obszarach położonych najwyżej - w Tatrach, Kar­
konoszach, w najwyżej położonych obszarach gór Bystrzyckich, Złotych, Bieszczadów
i niektórych pasm Beskidów. Na pozostałych terenach jego średnia długość wynosi od około
60 dni w rejonach podgórskich do około 95 dni w okolicach Mielca, Włocławka i Warszawy
(rys. 4.13c). Względnie krótkie lato termiczne jest w pasie nizin nadmorskich i na Pojezierzu
Kaszubskim, gdzie jego średnia długość nie przekracza 70 dni.
Początek termicznej jesieni, a więc pory roku, w której średnia dobowa tempera­
tura powietrza osiąga wartości od 5°C do 15°C, ilustruje mapa końca pory letniej. Naj­
wcześniej jesień rozpoczyna się, poza obszarami górskimi, na pojezierzach: Pomorskim
i Mazurskim. Na wyżej położonych terenach górskich nie notuje się obecności lata
termicznego i o tej porze roku panują tutaj stosunki termiczne charakterystyczne także dla
wiosny termicznej. Kończy się ta pora roku z chwilą spadku średniej dobowej temperatury
powietrza poniżej 5°C. Najwcześniej tak się dzieje w wyższych pasmach górskich Karpat
i Sudetów, na Pojezierzu Suwalskim i w rejonie Łysogór. Na tych terenach koniec jesieni
przypada przed 25 dniem października (rys. 4.13d). Najpóźniej jest on notowany na Nizinie
Szczecińskiej oraz w rejonie Ustki i Łeby, bowiem dopiero w drugiej dekadzie listopada, co
jest rezultatem ocieplającego wpływu ciepłych jeszcze o tej porze roku wód Morza
Bałtyckiego.
Średnia długość jesieni termicznej w Polsce wynosi od około 60 do ponad 95 dni. Naj­
dłuższa jest na terenach wysokogórskich, a więc tam, gdzie nie występuje termiczne lato i gdzie
jednocześnie ta pora roku ma cechy termicznej wiosny. Względnie krótka jest jesień termiczna
w środkowych rejonach kraju. Tutaj jej średnia długość wynosi około 66 dni (tab. 4.9).

Tabela 4.9. Czas trwania termicznych pór roku. Wartości średnie za lata 1951 -1 9 8 0 w dniach (T. Niedźwiedź,
D. Limanówka 1992)
Przed­ Okres Okres
Miejscowość Wiosna Lato Jesień Pzedzimie Zima
wiośnie wegetacyjny gospodarczy

Gdańsk 37 65 84 68 60 66 217 254

Jelenia Góra 35 74 60 76 38 82 210 246
Kasprowy Wierch 38 35 0 51 48 192 87 133
Kielce 27 61 85 66 35 91 212 241
Koszalin 40 68 73 73 61 66 214 253
Kraków 29 64 89 66 35 82 219 249
Lublin 24 59 90 66 34 92 215 243
Olsztyn 25 60 80 66 36 98 206 236
Poznań 32 61 94 66 38 74 221 253
Przemyśl 27 62 94 66 34 82 222 251
Słubice 37 65 92 70 64 53 227 264
Suwałki 22 58 77 62 33 113 197 223
Śnieżka 35 46 0 64 41 178 111 154
Świnoujście 45 67 84 71 68 46 222 264
Terespol 20 56 93 62 34 100 211 238
Toruń 29 59 90 65 37 85 214 246
Warszawa 25 59 95 63 36 87 217 246
Wieluń 32 63 91 66 36 77 220 252
Wrocław 34 65 93 68 57 64 226 258
Zakopane 31 88 0 97 35 113 186 219

103
 Moment przejścia średniej dobowej temperatury powietrza przez próg 5°C wyznacza
koniec jesieni i początek termicznego przedzimia. Obraz przestrzenny rozkładu dat początkt
tej pory roku ilustruje rysunek 4.13d. Najwcześniej początek przedzimia notuje się na
obszarach górskich i na Pojezierzu Suwalskim, bowiem już przed 25 października
Stosunkowo najpóźniej zjawia się ono w pasie nizin nadmorskich, dopiero w drugiej dekadzie
listopada.
Koniec przedzimia wcześniej niż na innych terenach Polski obserwuje się w górach i na
Pojezierzu Suwalskim, przypada on na ostatnie dni listopada. Stosunkowo najpóźniej konie,
przedzimia jest notowany na Nizinie Szczecińskiej i w rejonie Helu, bowiem dopiero na
przełomie grudnia i stycznia (rys. 4.14a).

Rys. 4.14. Daty początku zimy (końca przedzimia) - a, oraz czas trwania zimy w dniach - b. Wartości średm;
obliczone za lata 1951-1980 (T. Niedźwiedź, D. Limanówka, 1992)

s
Przedzimie trwa od około 30 do około 65 dni. W okolicach Gdańska, Koszalina, Słubia.
Świnoujścia jest ono najdłuższe (trwa ponad 60 dni), a w rejonie Suwałk, Jeleniej Gon.
Zakopanego długość przedzimia nie przekracza 40 dni (tab. 4.9).
Spadek średniej dobowej temperatury powietrza za okres wieloletni poniżej 0°C wyznacza
koniec przedzimia i zarazem początek zimy termicznej. Najwcześniej jej początek jev
notowany w górach, już w połowie października w Tatrach, a w końcu tego miesiąca
w Karkonoszach. Poza obszarami górskimi stosunkowo najwcześniej zima termiczna pojaw
się na Pojezierzu Suwalskim (w końcu listopada), obejmując w następnych dniach dalsze
tereny w północno-wschodniej części kraju. Ocieplający wpływ Morza Bałtyckiego o tej porze
roku sprawia, że w pasie nizin nadmorskich zima termiczna pojawia się najpóźniej, bowier
dopiero w ostatnich dniach grudnia.
Układ izarytm ilustrujących czas trwania omawianej pory termicznej w znacznym stoprui
jest uzależniony od orografii terenu i napływu względnie cieplejszych mas powietrza zn^c
akwenów morskich. Czas trwania zimy termicznej na obszarze Polski wykazuje znaczne
zróżnicowanie. Najdłużej, około 120 dni trwa ona w najwyższych pasmach Karpat i S u d e tó w .

104
Na Pojezierzu Mazurskim, Nizinie Podlaskiej, wyżynach: Lubelskiej, Małopolskiej oraz we
wschodniej części Pojezierza Pomorskiego jej czas trwania wynosi ponad 90 dni. Mniej niż 60
dni trwa zima termiczna na zachodnim skraju Polski, a w rejonie Świnoujścia mniej niż 50 dni.
Stosunkowo znaczne zróżnicowanie w liczbie dni zimowych między zachodnimi i wschod­
nimi rejonami Polski jest wynikiem wkraczania termicznego przedwiośnia i wiosny, ogólnie
biorąc, z kierunku zachodniego, natomiast termicznej jesieni i przedzimia ze sektora
północno-wschodniego (rys. 4.14b).
Powyższy podział można uznać za najczęściej przyjmowany, niemniej zagadnienie liczby
termicznych pór roku i kryteriów ich wyznaczania nie można uznać za całkowicie rozwiązane.
W. Wiszniewski na przykład (1960) wyróżnił osiem pór termicznych na obszarze Polski,
a M. Hess (1965) za zasadne uznał wyróżnienie na obszarze Karpat Zachodnich nawet
dziesięciu termicznych pór roku.
Wyróżniane wartości progowe temperatury powietrza są przyjmowane arbitralnie. Prócz
wyżej omówionych termicznych pór roku są niekiedy wyróżniane jeszcze inne okresy, jak
okres wegetacyjny (f> 5°C), okres intensywnej wegetacji (i>10°C), okres gospodarczy
(f>2,5°C) (por. E. Romer 1949, M. Molga, J. Sokołowska 1963, B. Obrębska-Starklowa 1977,
T. Niedźwiedź, D. Limanówka 1992).
Przyjmowane kryteria wyznaczania dat początku i końca okresu wegetacyjnego
wskazują, że daty te pokrywają się z datami początku termicznej wiosny i końca termicznej
jesieni (rys. 4.12b, rys. 4.13d). Czas trwania okresu wegetacyjnego natomiast ilustruje rysunek
4 .15a. Jest on najdłuższy w zachodniej części Polski. Na Nizinie Śląskiej, na zachodnim skraju
Pojezierza Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej jego długość przekracza 225 dni. Tak samo
liczne są dni okresu wegetacyjnego w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej. Mniej niż
200 dni wynosi długość tego okresu na Pojezierzu Suwalskim. W górach jest on jeszcze
krótszy. W Sudetach średnio trwa on około 110 dni, a w Tatrach, na Kasprowym Wierchu, jego
długość nie przekracza 90 dni.

Rys. 4.15. Czas trwania w dniach okresu wegetacyjnego -a , oraz okresu gospodarczego - b. Wartości średnie
obliczone za lata 1951-1980 (T. Niedźwiedź, D. Limanówka, 1992)

105
 Pojęcie okresu gospodarczego do polskiego piśmiennictwa klimatologicznego wprowa­
dził E. Romer (1949). Okres gospodarczy to fragment cyklu rocznego ze średnimi dobowymi
temperaturami powietrza wyższymi od 2,5°C. Taki okres w Polsce trwa najdłużej na
zachodnim skraju Pojezierza Pomorskiego (Nizina Szczecińska) i Niziny Wielkopolskiej oraz
na Nizinie Śląskiej (w rejonie Legnicy) (rys. 4.15b). Na wymienionych terenach długość
okresu gospodarczego wynosi ponad 260 dni. Na pojezierzach: Mazurskim i Kaszubskim,
Nizinie Podlaskiej, Roztoczu i we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej średnia długość tego
okresu termicznego nie przekracza 240 dni. W górach jego długość skraca się wraz ze
wzrostem wysokości. Średnia długość okresu gospodarczego na przykład na Kasprowym
Wierchu wynosi już tylko około 133 dni.

4.1.3. WPŁYW CZYNNIKÓW CYRKULACYJNYCH NA TEMPERATURĘ POWIETRZA

Stosunki termiczne w danym dniu lub okresie różnią się w porównaniu z wartościami
średnimi temperatury powietrza wyliczonymi za wielolecie. Na wielkość tych różnic
w istotnym stopniu wywierają wpływ określone sytuacje synoptyczne. Sytuacja synoptyczna
charakterystyczna dla danego dnia lub okresu może być przyczyną wystąpienia stosunkowo
znacznego odchylenia temperatury powietrza od wartości średniej za okres wieloletni.
Badania T. Niedźwiedzia (1991) wykazały, że w styczniu okresowe największe ocieplenia
są związane przede wszystkim z zachodnią cyrkulacją cyklonalną. Występuje ona w tym
miesiącu nad obszarem Polski średnio przez 5% dni. Gdy się pojawia, jej ocieplające
oddziaływanie zaznacza się w całym kraju. Na Nizinie Wielkopolskiej oraz na znacznej części
nizin: Mazowieckiej i Śląskiej średnia temperatura dobowa powietrza jest wyższa o ponad 5°C
w porównaniu z jej wartością średnią w styczniu obliczoną dla wielolecia (rys. 4.16a).
W rejonie Legnicy jest wyższa nawet o ponad 5,5°C. Względnie mniejszy wzrost temperatur)

Rys. 4.16. Anomalie średniej dobowej temperatury powietrza w styczniu przy sytuacji synoptycznej zachodnie
cyklonalnej (a) oraz przy sytuacji synoptycznej wschodniej i południowo-wschodniej antycyklonalnej (b:
Odchylenia od wartości średnich obliczonych za lata 1966-1980 w °C (T. Niedźwiedź, 1991)

106
średniej dobowej powietrza podczas zachodniej cyrkulacji w tym miesiącu notuje się we
wschodniej części Pobrzeża Słowińskiego i na Mierzei Helskiej. Nie przekracza on na tych
terenach 4°C. Jeszcze słabiej zaznacza się ocieplający wpływ cyrkulacji zachodniej
cyklonalnej w rejonie Bieszczadów, gdzie nie przekracza 3°C (rys. 4.16a).
Ocieplenia występujące w styczniu również są związane z pozostałymi kierunkami sektora
zachodniego cyrkulacji cyklonalnej. Ogólnie biorąc, są one jednak nie tak duże, jak podczas
występowania zachodniej cyrkulacji cyklonalnej. W styczniu przy południowo-zachodniej
cyrkulacji cyklonalnej, charakterystycznej dla około 9% dni tego miesiąca, często na
obszarach górskich pojawiają się wiatry fenowe. Stąd w tym miesiącu przy tym typie
cyrkulacji stosunkowo największe ocieplenia (dodatnie anomalie średniej dobowej tem­
peratury powietrza) są notowane w południowej części Polski, na pogórzach Karpackim
i Sudeckim. Względnie najmniejsze są one na terenach nadmorskich (T. Niedźwiedź, 1991).
Odmiennie oddziałują na temperaturę powietrza typy cyrkulacji atmosferycznej związane
z kierunkami sektora wschodniego. Do najczęściej notowanych i najsilniej oddziałujących
typów należy w styczniu typ wschodniej i południowo-wschodniej cyrkulacji antycyklonalnej.
Ten typ cyrkulacji, związany z rozbudowanym o tej porze roku centrum wysokiego ciśnienia
obejmującym wnętrze Azji i wschodni skraj Europy, jest charakterystyczny średnio dla około
24 dni stycznia. Warunkuje on napływ nad Polskę znacznie wychłodzonych mas powietrza kon­
tynentalnego. Napływające masy zimnego powietrza są przyczyną wystąpienia ujemnych
anomalii temperatury. W południowo-wschodniej części kraju podczas występowania tego typu
cyrkulacji atmosferycznej średnia dobowa temperatura powietrza może być niższa nawet
o ponad 4°C w porównaniu z temperaturą średnią dobową stycznia obliczoną za okres wieloletni.
Najsłabsze oddziaływanie wschodniej i południowo-wschodniej cyrkulacji antycyklonal­
nej obserwuje się w rejonie Sudetów. W Karkonoszach i w Kotlinie Kłodzkiej odchylenia od
średniej temperatury stycznia wynoszą około -1,5°C (rys. 4.16b). Ogólnie biorąc, znacznie
intensywniejsze jest oddziaływanie na stosunki termiczne omawianego typu cyrkulacji
atmosferycznej we wschodniej części kraju, niż na temperatury powietrza występujące na
terenie Pojezierza Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej. Na tych ostatnich obszarach ujemne
anomalie termiczne nie przekraczają 2°C.
W lipcu do częstych należy cyrkulacja cyklonalna północno-zachodnia. Jest ona
charakterystyczna dla około 22% dni tego miesiąca (T. Niedźwiedź, 1991). Ten typ cyrkulacji
warunkuje w porze letniej napływ nad obszar Polski mas powietrza polamo-morskiego
świeżego. Sprzyja ono występowaniu okresowych ochłodzeń, co wyrażają ujemne anomalie
termiczne notowane w tym miesiącu we wszystkich rejonach kraju.
Ujemne anomalie średniej dobowej temperatury powietrza w lipcu przy sytuacji
synoptycznej północno-zachodniej cyklonalnej wynoszą od 2,5°C, notowane w rejonie
środkowego odcinka biegu Odry, do 0,5°C, w Bieszczadach (rys. 4.17a). Na Pobrzeżu
Słowińskim ujemne anomalie termiczne nie przekraczają 1,5°C. Są one tutaj nieco mniejsze
niż w głębi kraju, bowiem latem zaznacza się wyraźniej, szczególnie na terenach nadmorskich,
ochładzający wpływ wód Morza Bałtyckiego (T. Niedźwiedź, 1991).
W lipcu napływ powietrza ze sektora wschodniego i południowo-wschodniego obserwuje
się nieco rzadziej niż w styczniu. Cechuje on tylko około 5% dni tego miesiąca. Napływowi
temu sprzyja wschodnia i południowo-wschodnia cyrkulacja antycyklonalna. Pojawia się ona
stosunkowo rzadko, jednak należy zwrócić na nią uwagę, bowiem powoduje ona w porze

107
letniej największe dodatnie anomalie temperatury powietrza. Lokalnie mogą one przekra­
czać nawet 5°C.
Dodatnie anomalie średniej dobowej temperatury powietrza podczas omawianej sy­
tuacji synoptycznej występują na obszarze całej Polski (rys. 4.17b). Ponad 5°C wynoszą
na znacznej części Pojezierza Pomorskiego, na obszarze położonym w rejonie dolnego

Rys. 4.17. Anomalie średniej dobowej temperatury powietrza w lipcu przy sytuacji synoptycznej północno-
-zachodniej cyklonalnej (a) oraz przy sytuacji synoptycznej wschodniej i południowo-wschodniej antycyklonalnej
(b). Odchylenia od wartości średnich obliczonych za lata 1966-1980 w °C (T. Niedźwiedź, 1991)

odcinka biegu Warty i Noteci, w okolicach Łodzi i na Żuławach Wiślanych. W rejonie El­
bląga dodatnie anomalie termiczne wynoszą nawet ponad 5,5°C. Względnie duże anomalie
są notowane na terenach górskich. W Tatrach ich wielkość przekracza 4°C, a w Karkono­
szach 4,5°C.
Ogólnie biorąc, w lipcu przy cyrkulacji wschodniej i południowo-wschodniej dodatnie
anomalie średniej dobowej temperatury powietrza zmniejszają się z północo-zachodu
w kierunku południowo-wschodnim. Na południowo-wschodnim skraju Wyżyny Lubelskiej,
Roztocza i Kotliny Sandomierskiej wielkość omawianych anomalii nie przekracza 2,5°C.

4.2. ZACHMURZENIE OGÓLNE NIEBA I MGŁY

Pojawianie się chmur i mgieł jest rezultatem kondensacji pary wodnej w atmosferze.
Zachmurzenie ogólne nieba to stopień pokrycia nieba przez wszystkie chmury widziane
w danej chwili, wyrażony w częściach lub procentach powierzchni całego nieba (niebo­
skłonu).
Zachmurzenie jest w dużym stopniu uzależnione od ogólnej cyrkulacji atmosfery, którą
warunkuje częstość występowania różnych układów barycznych nad danym obszarem.
Z układami barycznymi są związane strefy frontów meteorologicznych, w których dochodzi

108
do silnego rozwoju zachmurzenia. W strefie frontu ciepłego dominują chmury o strukturze
warstwowej, a w strefie frontu chłodnego chmury o budowie pionowej, chmury kłębiaste.
Poza strefami frontów najczęściej w Polsce obserwuje się chmury kłębiasto-warstwowe
(Stratocumulus), pierzaste (Cirrus), średnie kłębiaste (Altocumulus) i kłębiaste (Cumulus).
Jesienią i zimą można do tej grupy zaliczyć częściowo także chmury warstwowe (W.
Warakomski, 1969).
Zachmurzenie w znacznym stopniu modyfikuje strukturę i natężenie promieniowa­
nia słonecznego. Nie tylko hamuje dopływ energii słonecznej do powierzchni Ziemi, ale
również hamuje jej wypromieniowanie, regulując w ten sposób gospodarkę cieplną da­
nego obszaru. Zachmurzenie zmniejsza amplitudę temperatury powietrza i prawdopodo­
bieństwo wystąpienia przymrozków radiacyjnych. Jest bardzo istotnym czynnikiem meteoro­
logicznym dla rozwoju świata roślinnego, coraz bardziej docenianym i coraz częściej
uwzględnianym przy ocenie stosunków bioklimatycznych danej miejscowości lub regionu
geograficznego.

4.2.1. ŚREDNIE ROCZNE I MIESIĘCZNE WIELKOŚCI ZACHMURZENIA OGÓLNEGO NIEBA

Zachmurzenie ogólnes nieba na terenie Polski wykazuje stosunkowo niewielkie zróż-

#
nicowanie przestrzenne. Średnie roczne jego wartości wynoszą od około 62% do nieco po­
nad 70%. Stosunkowo najmniejszym zachmurzeniem, nie przekraczającym w okresie roku
65% odznacza się południowo-wschodnia część kraju (okolice Przemyśla, Zamościa,
Sandomierza, Lublina). Podobna wielkość zachmurzenia cechuje środkową część Niziny
Wielkopolskiej (Poznań, Koło, Kalisz), środkową część Niziny Śląskiej (Wrocław, Opole),
zachodni skraj Pojezierza Pomorskiego i ziemi lubuskiej oraz wschodnią część Pobrzeża
Słowińskiego (rys. 4.18).
Około 70% średnie roczne zachmurzenie ogólne nieba wynosi w północno-wschod­
niej części Polski (okolice Suwałk i Białegostoku), w środkowej części Pojezierza Po-

Rys. 4.18. Zachmurzenie ogólne nieba. Wartości średnie

za lata 1951-1980 w procentach

109
morskiego wraz ze środkowym odcinkiem Pobrzeża Słowińskiego oraz w rejonie Torunia
i Krakowa. Podobnymi wielkościami zachmurzenia odznaczają się tereny wysokogórskie
(tab. 4.10).
W ciągu roku na większości obszaru Polski najmniejszym zachmurzeniem wyróżnia się
wrzesień. Tylko na terenach nadmorskich roczne minimum zachmurzenia przypada wcześ­
niej. Tutaj najbardziej pogodnym miesiącem jest czerwiec (Ustka, Świnoujście). Z kolei
w górach, na przykład na Kasprowym Wierchu, roczne minimum zachmurzenia występuje
dopiero w październiku i wynosi 63% (tab. 4.10). Na pozostałych terenach najmniejsze średnie
miesięczne zachmurzenie wynosi około 50-60%.
Z kolei największym zachmurzeniem odznacza się w Polsce, ogólnie biorąc, grudzień
i listopad. Tylko na terenach nadmorskich największe zachmurzenie notuje się w grudniu
i styczniu, a w górach w maju i czerwcu (Kasprowy Wierch 76%) (tab. 4.10). Mniejsze
zachmurzenie zaznaczające się w zimie, a szczególnie w styczniu, w Tatrach, Sudetach.

Tabela 4.10. Zachmurzenie ogólne nieba. Wartości średnie za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Miejscowość I n m IV V VI VII v in IX X XI XII Rok

Ustka 78 76 63 62 58 54 59 57 57 67 77 78 65
Suwałki 80 79 64 67 65 63 65 60 60 72 85 84 71
Świnoujście 77 72 62 60 57 54 59 56 55 66 76 77 64
Chojnice 80 78 67 66 64 61 64 61 59 72 83 82 70
Poznań 74 72 63 62 60 58 62 58 56 63 77 77 65
Warszawa 77 79 66 65 64 61 61 57 57 67 80 82 68
Zielona Góra 75 74 65 65 63 61 64 59 57 65 78 78 67
Lublin 76 74 66 60 62 55 57 55 52 60 79 79 64
Wrocław 73 72 65 64 62 60 60 56 54 62 74 74 65
Kielce 75 75 68 64 66 61 60 59 56 60 79 80 67
Kraków 79 79 72 68 69 65 63 60 60 69 80 82 71
Przemyśl 70 72 68 59 62 56 55 51 51 55 75 75 62
Kasprowy W. 67 72 71 74 76 76 73 67 65 63 73 70 70

Beskidzie Wysokim, na Podhalu i Przedgórzu Sudeckim, jest rezultatem względnie częstego

występowania pogody fenowej.
Mając na uwadze bieg zachmurzenia ogólnego nieba w ciągu doby, można na terenie
Polski wyróżnić dwa jego typy. W zimie największe zachmurzenie występuje w nocy i nad
ranem, a najmniejsze w godzinach południowych. W lecie natomiast jest ono największe po
południu, co jest wynikiem m.in. rozwoju chmur konwekcyjnych. Zmniejsza się w godzinach
wieczornych i nocnych. Stosunkowo najbardziej pogodne o tej porze roku są godziny nocne
i poranne.

4.2.2. WYSTĘPOWANIE DNI POGODNYCH I POCHMURNYCH

W celu lepszego poznania stosunków nefologicznych istotna jest znajomość częstości

występowania na danym obszarze dni pogodnych i dni pochmurnych. W tabelach 4.11 i 4.12
zestawiono średnie roczne liczby tych dni dla wybranych miejscowości położonych w różnych

11 0
regionach Polski. Za dzień pogodny uznano taki, w którym średnia dobowa wielkość
zachmurzenia ogólnego nieba była <20% . Gdy średnie dobowe zachmurzenie było >80%
wtedy dzień określono mianem pochmurnego.
Średnia roczna liczba dni pogodnych wykazuje na terenie Polski dość znaczne
zróżnicowanie. Waha się od około 28 dni (Śnieżka, Suwałki) do ponad 51 dni w Przemyślu
oraz ponad 55 dni w okolicy Zamościa (tab. 4.11, rys. 4.19). W Karpatach i Sudetach dni
pogodnych średnio w roku występuje mniej niż 40.

Tabela 4.11. Liczba dni pogodnych. Wartości średnie za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0

Miejscowość I II in IV V VI VII vm IX X XI XII Rok
Ustka 1,3 1,6 3,9 3,1 3,9 3,8 2,5 3,1 3,0 2,5 0,8 1,2 30,7
Suwałki 2,0 1,8 4,5 2,5 2,5 2,5 2,0 3,1 3,1 2,2 0,8 1,3 28,3
Świnoujście 2,4 2,6 4,9 4,1 4,8 4,6 3,9 4,6 4,8 3,6 1,6 1,6 43,5
Chojnice 1,8 1,9 4,1 3,3 3,6 3,5 2,7 3,4 3,7 3,0 1,1 1,4 33,5
Poznań 2,3 2,3 4,1 3,4 3,4 2,9 2,8 3,9 4,7 3,7 1,1 1,7 36,3
Słubice 2,1 2,8 4,3 3,9 4,1 3,3 3,9 4,0 5,6 3,9 1,5 1,9 41,3
Warszawa 2,3 1,8 4,1 3,4 3,3 3,9 3,8 4,1 4,5 3,7 1,2 1,6 37,7
Zielona Góra 2,3 2,1 3,6 3,2 3,5 2,7 3,3 3,6 5,0 3,7 1,1 1,8 35,9
Kalisz 2,5 2,4 3,9 3,5 3,4 3,5 4,0 4,3 5,5 4,5 1,3 2,0 40,8
Łódź 2,3 2,2 3,8 3,5 3,2 3,8 3,7 4,2 5,4 3,9 1,3 1,8 39,1
Lublin 2,5 2,3 4,2 4,0 3,0 3,8 3,7 5,5 5,4 4,3 1,5 2,0 42,2
Wrocław 2,2 2,4 3,5 3,6 3,6 3,6 3,4 4,5 5,3 4,6 1,5 2,3 40,5
Jelenia Góra 2,9 2,6 3,0 3,3 2,8 2,2 2,8 3,2 4,2 5,2 2,1 2,3 36,6
Kielce 2,4 2,7 3,9 3,9 3,1 3,6 4,0 4,5 5,8 4,5 1,6 1,8 41,8
Śnieżka 3,1 2,7 2,6 2,1 1,5 1,0 1,3 1,7 2,4 4,3 2,1 3,2 28,0
Kraków 1,2 1,7 3,2 3,7 3,2 3,4 4,1 4,8 4,9 3,7 1,3 1,5 36,7
Przemyśl 3,5 2,5 3,9 4,2 3,7 5,3 5,1 6,9 6,3 5,9 2,0 2,5 51,8
Zakopane 3,8 3,6 3,2 3,1 1,6 2,0 2,6 3,4 4,9 6,3 2,3 3,3 40,1
Kasprowy W. 4,1 4,0 3,0 2,3 0,7 0,8 1,2 1,8 3,8 6,2 2,8 4,0 34,7

Rys. 4.19. Średnia roczna liczba dni pogodnych. Dane

za lata 1951-1980

111
 Szczególnie mało tych dni występuje w okolicach Kołobrzegu. Jest ich tutaj tylko około
25, a więc mniej niż w górach, na Pojezierzu Suwalskim i Podlasiu (rys. 4.19). Wyraźnie
więcej dni pogodnych, średnio w roku co najmniej 45, pojawia się w południowej części
Wyżyny Lubelskiej oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Nieco częściej są notowane także
w okolicy Częstochowy. Ponad 40 dni pogodnych cechuje zachodni skraj Pojezierza
Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej, a także środkową część Pojezierza Mazurskiego. Tyle
samo ich jest w południowo-wschodniej części Niziny Wielkopolskiej, na Nizinie Śląskiej
i Wyżynie Małopolskiej.
Najliczniej dni pogodne pojawiają się w marcu i we wrześniu. W marcu stosunkowo
najliczniej występują na Pojezierzu Pomorskim i terenach nadmorskich (tab. 4.11). Średnio
w tym miesiącu jest ich 4-5. Z kolei nieco częściej i we wrześniu notowane są na pozostałych
terenach z wyjątkiem gór. Na pogórzach i w górach średnie roczne maksimum frekwencji dni
pogodnych wynosi od 4 do ponad 6 dni i przypada w październiku (Jelenia Góra, Śnieżka,
Zakopane, Kasprowy Wierch). Z powyższego wynika, że na terenie Polski można wyróżnić
trzy terminy występowania rocznego maksimum frekwencji dni pogodnych.
Stosunkowo najmniejszą liczbą dni pogodnych odznacza się późna jesień. W listopadzie,
poza Sudetami i Karpatami, tylko średnio jeden dzień cechuje pogoda słoneczna lub ze
znikomym zachmurzeniem. Z kolei w górach taka frekwencja dni pogodnych jest notowana
w maju lub czerwcu (por. Kasprowy Wierch, Śnieżka, Zakopane, Jelenia Góra; tab. 4.11).
Dni pochmurnych, a więc ze średnim dobowym zachmurzeniem ogólnym nieba równym
lub większym od 80%, jest średnio w roku w Polsce około trzy razy więcej niż dni pogodnych.
Najwięcej jest ich w górach. Na Śnieżce takich dni jest średnio w roku ponad 176, a na
Kasprowym Wierchu prawie 158. Stosunkowo bardzo liczne są na Pojezierzu Suwalskim (151
dni) i w rejonie Chojnic, gdzie jest ich około 149 (tab. 4.12).

Tabela 4.12. Liczba dni pochmurnych. Wartości średnie za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0

Miejscowość I n m IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Ustka 18,0 15,2 11,8 9,7 8,1 5,9 8,3 6,7 5,9 12,0 16,3 18,3 136,2
Suwałki 19,3 16,1 12,2 10,1 8,1 6,8 8,7 7,0 7,3 13,3 20,5 21,2 150,6
Świnoujście 14,9 12,3 9,4 7,7 6,4 4,7 5,2 4,5 4,2 9,5 12,7 14,8 106,3
Chojnice 19,0 15,9 13,0 9,6 8,4 7,5 8,7 7,0 7,0 14,0 18,8 19,8 148,7
Poznań 15,5 12,6 10,4 8,0 7,0 5,5 7,3 5,4 5,4 9,4 15,3 17,2 119,0
Słubice 15,3 13,5 9,8 8,2 7,5 5,6 7,6 5,8 5,8 9,9 14,3 17,1 120,4
Warszawa 16,0 14,3 10,5 8,3 7,4 5,3 6,0 5,3 5,4 9,9 16,4 17,5 122,3
Zielona Góra 16,1 14,4 10,9 9,7 8,1 6,6 8,3 6,5 6,4 10,7 15,4 17,7 130,8
Kalisz 14,9 12,9 10,8 8,1 7,0 5,6 7,1 5,5 5,7 9,1 15,5 16,3 118,5
Łódź 16,6 13,9 11,5 9,0 8,3 6,3 7,4 5,5 6,8 9,4 16,3 18,2 129,2
Lublin 15,9 14,0 11,7 8,7 8,2 6,0 6,0 5,3 6,0 9,7 16,3 17,5 125,3
Wrocław 14,7 12,2 10,9 9,2 7,9 5,7 7,5 5,9 6,2 9,1 14,1 14,5 117,9
Jelenia Góra 14,0 12,7 11,9 10,4 9,6 9,1 9,9 6,7 7,3 9,6 13,6 15,2 130,0
Kielce 15,5 14,0 11,6 8,6 8,6 6,8 7,1 5,9 6,6 9,3 16,4 16,9 127,3
Śnieżka 16,1 15,1 16,1 14,6 13,3 13,3 14,0 12,4 12,7 14,3 17,4 16,8 176,1
Kraków 15,8 14,4 12,8 10,1 9,3 8,2 8,0 7,3 7,6 11,0 15,7 17,6 137,8
Przemyśl 13,4 12,8 11,8 9,1 8,0 6,0 6,0 4,9 5,7 8,6 14,4 15,4 116,1
Zakopane 12,6 12,0 12,6 11,8 11,5 10,3 10,0 8,8 8,6 9,5 13,9 13,9 135,5
Kasprowy W. 12,9 13,3 14,4 14,3 13,9 13,6 13,7 10,7 10,8 11,6 14,3 14,3 157,8

11 2
 Tylko około 106 dni pochmurnych jest notowanych w Świnoujściu, a mniej niż 120 na
zachodnim skraju ziemi lubuskiej i Pojezierza Pomorskiego. Tak samo często pojawiają się
w środkowej części nizin Wielkopolskiej i Śląskiej oraz na wschodzie Kotliny Sandomierskiej
i południu Wyżyny Lubelskiej (rys. 4.20).
W ciągu roku dni pochmurne najliczniej pojawiają się na przełomie jesieni i zimy, a więc
w listopadzie i grudniu. W tym ostatnim miesiącu, poza terenami górskimi, stanowią wszędzie
ponad połowę wszystkich dni, a w rejonie Suwałk i Chojnic jest ich średnio nawet 20 (tab.
4.12). W Tatrach i Karkonoszach najczęściej są obserwowane na przełomie jesieni i zimy oraz
zimy i wiosny. Na Kasprowym Wierchu w listopadzie, grudniu, marcu i kwietniu prawie
połowę wszystkich dni cechuje duże zachmurzenie. Na Śnieżce jest ich najwięcej w lis­
topadzie (ponad 17) oraz w grudniu i marcu.

Rys. 4.20. Średnia roczna liczba dni pochmurnych. Dane

za lata 1951-1980

Najmniej dni pochmurnych na większości obszaru Polski jest notowanych w sierpniu. Nad
morzem oraz nizinach Wielkopolskiej i Mazowieckiej względnie mała liczba tych dni cechuje
także wrzesień i czerwiec. W Tatrach najmniej jest ich w sierpniu i wrześniu. Stanowią tylko
1/3 wszystkich dni w tych miesiącach.
Roczną liczbę dni pogodnych i pochmurnych cechuje, jak wynika z powyższego, dość
znaczne zróżnicowanie przestrzenne oraz ich liczby w poszczególnych miesiącach roku.
Wielkość tego zróżnicowania w znacznym stopniu jest spowodowana czynnikami lokalnymi,
m.in. orografią terenu.

4.2.3. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA MGIEŁ

Pod pojęciem mgły rozumie się zawiesinę bardzo małych, mikroskopijnych kropelek
wody w powietrzu, zmniejszającą widzialność w kierunku poziomym poniżej 1 km. Mgła
stanowi zazwyczaj białą zasłonę przesłaniającą krajobraz, lecz gdy jest zmieszana z pyłem lub
dymem, wówczas może być lekko zabarwiona. Mgły w znacznym stopniu zakłócają sprawne

113
działanie transportu i komunikacji, stąd ważna jest znajomość liczby dni z mgłą, a także innych
parametrów charakteryzujących to zjawisko meteorologiczne.
Średnia roczna liczba dni z mgłą wykazuje na obszarze Polski znaczne zróżnicowanie.
Stosunkowo najwięcej ich notuje się we wschodniej części Pojezierza Pomorskiego i na
Nizinie Śląskiej, a rzadziej w południowo-wschodniej części kraju. Na Nizinie Śląskiej
średnio w roku około 60 dni cechuje występowanie mgły. Mniej niż 40 dni z mgłą jest
w Kotlinie Sandomierskiej.
W górach często jako mgły są traktowane chmury sięgające szczytów (Tatry, Karkonosze)
i dlatego średnia roczna liczba dni z mgłą na Śnieżce wynosi ponad 300, a na Kasprowym
Wierchu 250.
We wklęsłych formach terenowych z reguły mgły występują nieco częściej, bowiem
istnieją tutaj sprzyjające warunki do ich powstawania (kotliny Jeleniogórska, Kłodzka).
W stagnującym chłodnym powietrzu częściej dochodzi do kondensacji pary wodnej
i pojawienia się jej rezultatu w postaci mgły. Również duża ilość różnych zanieczyszczeń
atmosferycznych pełniących funkcję jąder kondensacji pary wodnej, szczególnie na obszarze
dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych, sprzyja częstemu tworzeniu się mgieł.
W Polsce mgły najczęściej obserwuje się w październiku, a najrzadziej w czerwcu (tab.
4.13). Na obszarach nadmorskich (Świnoujście, Ustka) mgły względnie częściej pojawiają się
w ciągu roku dwa razy, w październiku i w kwietniu (rys. 4.2la). W październiku (poza

Tabela 4.13. Liczba dni z mgłą. Wartości średnie za lata 1 9 5 6 -1 9 7 0

Miejscowość I II ni IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Ustka 4,2 3,7 5,5 7,1 5,9 3,0 2,3 3,3 2,2 5,8 4,6 4,5 52,1
Gdańsk 2,6 3,0 2,1 2,7 1,8 0,5 0,7 1,0 1,7 6,2 5,2 3,5 30,9
Świnoujście 4,8 3,8 3,7 5,7 2,0 0,9 0,7 1,6 1,9 6,5 5,2 4,9 41,7
Wałcz 1,5 2,1 1,2 0,8 0,0 0,1 0,3 0,6 0,9 4,3 5,7 2,8 20,3
Toruń 6,3 5,7 3,1 2,9 2,3 1,1 1,4 2,9 4,5 10,3 8,3 7,9 56,8
Poznań 7,6 6,1 4,5 2,7 2,2 1,7 2,3 2,5 4,4 11,8 9,5 8,4 63,7
Słubice 5,1 3,8 3,3 2,5 2,7 2,1 2,7 4,1 6,7 10,7 8,7 6,2 58,7
Koło 6,6 5,6 3,0 2,5 1,8 1,1 1,3 1,6 4,3 9,3 9,1 6,9 53,0
Kalisz 4,5 4,2 2,2 2,5 1,3 0,6 0,9 1,1 2,3 7,9 7,9 4,9 40,3
Wieluń 4,7 4,9 3,7 2,7 1,4 0,9 1,0 1,3 2,5 7,7 8,6 4,7 44,1

obszarami górskimi) najliczniejsze przypadki mgieł notuje się na pojezierzach Pomorskim

i Mazurskim (ponad 10). Mniej niż 7 przypadków mgły w tym miesiącu występuje
w południowo-wschodniej części Polski, a także w rejonie Słubic oraz Wielunia i Czę­
stochowy.
Suma godzin z mgłą w ciągu roku, poza terenami górskimi, wynosi średnio kilkaset. Na
Nizinie Wielkopolskiej mgły zalegają średnio w roku przez około 300 godz. W rejonie
Bydgoszczy mgły występują przez 320 godz. W Poznaniu i Kole łączny czas występowania
mgieł przekracza w ciągu roku 280 godz. W południowo-wschodniej części Niziny
Wielkopolskiej, na przykład we Wieluniu średnia roczna suma godzin z mgłą wynosi mniej niż
110 godzin.

114
Rys. 4.21. Średnia liczba mgieł w październiku, w miesiącu z największą liczbą mgieł - a. Procent mgieł
o długotrwałości powyżej 6 godzin - b. Dane za lata 1961-1970 (H. Piwkowski, 1994)

Mgły o maksymalnym natężeniu są najbardziej uciążliwe, m.in. dla użytkowników

szlaków komunikacyjnych. Na Nizinie Wielkopolskiej na przykład średnio w roku, z wyjąt­
kiem południowo-wschodniej części regionu, notuje się ponad 10 przypadków wystąpienia
mgły o największym natężeniu (Poznań 17 przypadków, Koło 11, Wieluń 9, Kalisz 7).
Występują one głównie w październiku i listopadzie.

Tabela 4.14. Liczba dni z mgłą całodzienną. Wartości średnie za lata 1961 -1 9 7 0 (T. Kozłowska-Szczęsna, 1991)
Miejscowość I n III IV V VI vn VIII IX X XI XII Rok
Ustka 1,0 0,8 1,6 1,8 1,1 0,5 0,1 0,1 0,1 0,5 1,4 1,1 10,1
Suwałki 1,6 1,4 0,5 0,1 0,5 2,1 1,0 7,2
Chojnice 2,1 1,9 0,6 0,1 0,1 3,5 2,2 10,5
Bydgoszcz 2,3 1,8 0,5 0,1 0,2 1,1 3,7 3,8 13,5
Poznań 0,6 0,1 0,1 0,1 0,8 1,4 3,1
Warszawa 0,2 0,2 0,2 0,2 1,4 1,0 3,2
Zielona Góra 1,0 1,0 0,1 0,1 0,1 0,5 2,6 1,8 7,3
Łódź 0,4 0,2 0,9 0,6 2,1
Wieluń 0,6 0,4 0,6 2,2 0,4 4,2
Wrocław 0,2 0,4 0,1 0,9 0,1 1,7
Jelenia Góra 0,1 0,5 0,6
Kielce 0,1 0,4 0,1 0,1 0,1 0,8 0,6 2,2
Śnieżka 13,2 13,2 10,9 7,6 8,1 6,2 5,8 8,9 6,6 7,9 13,9 12,6 114,9
Zamość 0,2 0,4 0,4 0,5 0,1 0,9 0,5 3,1
Opole 0,8 0,1 0,5 1,0 0,8 3,6
Kraków 2,4 2,6 1,2 0,3 0,1 0,1 0,9 2,0 1,1 10,7
Przemyśl 0,6 0,2 0,2 0,2 0,2 0,6 2,0
Zakopane 0,6 0,5 1,1
Kasprowy W. 7,5 8,9 7,9 5,0 5,5 5,2 3,6 5,0 4,4 6,4 8,2 8,9 76,5

115
 O uciążliwości mgieł w istotnym stopniu decyduje także ich długotrwałość. W przy
bliżeniu około 30-35% wszystkich mgieł cechuje długotrwałość przekraczająca 6 go­
dzin. Najwięcej takich mgieł, poza terenami górskimi, występuje w południowo-wschod­
niej części Pojezierza Pomorskiego i na Podlasiu (rys. 4.21b). Absolutny najdłuższy czas
zalegania mgły zanotowany na Nizinie Wielkopolskiej w latach 1956-1970 waha się od 34 go­
dzin w Słubicach do 86 godzin w Bydgoszczy. W Poznaniu najdłuższy czas zalegania
mgły przekracza 67 godzin, w Kole osiągnął 84 godziny, w Kaliszu 82 godziny, a we Wieluniu
58 godzin (A. Woś, 1994).
W świetle danych zawartych w tabeli 4.14 liczba dni z mgłą całodzienną jest na terenie
Polski bardzo zróżnicowana. Prawie 115 przypadków tak długiego zalegania mgły notuje się
średnio w roku na Śnieżce, a ponad 76 na Kasprowym Wierchu. Na pozostałych terenach
mgieł całodziennych jest kilkakrotnie mniej. Jest charakterystyczne pojawianie się małej
liczby mgieł całodziennych w okolicach o sprzyjających warunkach do powstawania mgieł, na
przykład w Kotlinie Jeleniogórskiej i na Podhalu. W Jeleniej Górze występują bardzo rzadko,
nie każdego roku, a w Zakopanem mgła całodzienna średnio w roku pojawia się tylko jeden
raz. Więcej ich jest w rejonie Krakowa, Bydgoszczy, Chojnic i na terenach nadmorskich
(tab. 4.14).

4.3. WILGOTNOŚĆ POWIETRZA

Zawartość pary wodnej w powietrzu określa się zazwyczaj za pomocą kilku wskaźników
prężności pary wodnej, niedosytu wilgotności i wilgotności względnej. Ilość pary wodnej
znajdująca się w powietrzu ulega wyraźnym zmianom.
Prężność pary wodnej, czyli ciśnienie wywierane przez parę wodną obecną w atmo­
sferze, wykazuje dobowy i roczny przebieg podobny do biegu temperatury powietrza.
Najwyższe wartości prężności pary wodnej notuje się latem, a najniższe w zimie (rys. 4.22).
Pierwsze z nich występują od czerwca do sierpnia z maksimum w lipcu. Jesienią, od września
do listopada, prężność pary wodnej szybko maleje. Najniższe wartości i jednocześnie
wykazujące najmniejsze zróżnicowanie przestrzenne są charakterystyczne dla zimy, z mini­
mum przypadającym w styczniu lub lutym. Od marca zaznacza się wyraźny i względnie szybki
wzrost wartości ciśnienia pary wodnej do maksimum letniego (rys. 4.22). Letnie maksimum
w Polsce przybiera wartości od około 8,9 hPa na Kasprowym Wierchu do około 16,1 hPa
notowane w rejonie Przemyśla. Zimowe minimum zaś przybiera wartości od około 2,5 hPa
w Tatrach do 5,1 hPa w rejonie Szczecina (tab. 4.15).
E. Michna (1978) dostrzega występowanie na terenie Polski dwóch typów rocznego
przebiegu prężności/ pary wodnej. W północnej i/ środkowej części kraju oraz na niewielkim
skrawku Wyżyny Śląskiej (Katowice, Olesno Śląskie) typ rocznego biegu tego elementu
pogody cechuje roczne maksimum przypadające na lipiec z niewiele mniejszą wartością
notowaną w sierpniu oraz minimum w lutym. Południową część Polski z kolei cechuje typ
rocznego biegu ciśnienia pary wodnej, w którym także roczne maksimum przypada na lipiec.
jednak okres występowania największych wartości trwa od czerwca do sierpnia włącznie.
Także roczne minimum jest notowane dłużej. Najniższe wartości tego elementu pogody
przypadają zazwyczaj na styczeń i luty (E. Michna, 1978).

116
Tabela 4.15. Ciśnienie pary wodnej. Wartości średnie za lata 1951 - 1 9 7 0 w hPa (Atlas hydrologiczny Polski, 1986)
Miejscowość I II III IV V VI vn VIII IX X XI xn Rok
Ustka 5,0 4,9 5,5 7,2 9,7 13,0 15,4 15,4 12,8 10,1 7,4 5,7 9,3
Suwałki 4,0 3,9 4,6 7,0 9,7 12,8 14,3 14,1 11,4 8,9 6,4 4,8 8,5
Olsztyn 4,3 4,3 5,0 7,2 10,0 13,0 14,8 14,5 12,0 9,4 6,8 5,2 8,9
Chojnice 4,5 4,5 5,3 7,3 9,8 12,9 14,8 14,5 12,2 9,6 7,0 5,3 9,0
Szczecin 5,1 5,1 5,8 7,7 10,6 13,8 15,4 15,2 12,8 10,1 7,5 5,8 9,6
Toruń 4,5 4,6 5,3 7,5 10,1 13,1 14,8 14,6 12,1 9,5 7,1 5,4 9,0
Poznań 4,7 4,8 5,6 7,6 10,2 13,2 14,8 14,5 12,2 9,7 7,2 5,4 9,2
Warszawa 4,4 4,5 5,3 7,8 10,5 13,6 15,1 14,7 12,1 9,3 7,0 5,3 9,1
Zielona Góra 4,8 4,9 5,6 7,6 10,2 13,2 14,7 14,4 12,3 9,8 7,2 5,6 9,2
Łódź 4,4 4,6 5,4 7,6 10,2 13,3 14,7 14,4 12,0 9,3 7,0 5,2 9,0
Lublin 4,3 4,5 5,3 7,9 11,0 14,2 15,8 15,3 12,2 9,3 7,1 5,2 9,3
Wieluń 4,5 4,7 5,6 8,0 10,9 14,1 15,5 15,0 12,5 9,7 7,2 5,4 9,4
Wrocław 4,7 4,9 5,7 8,0 10,8 14,0 15,4 15,0 12,6 9,7 7,3 5,4 9,5
Jelenia Góra 4,3 4,6 5,3 7,4 10,0 13,1 14,3 13,9 11,5 8,9 6,6 4,9 8,7
Kielce 4,3 4,5 5,2 7,6 10,4 13,6 14,9 14,5 12,0 9,2 7,0 5,2 9,0
Śnieżka 3,1 3,1 3,6 5,0 6,8 8,9 9,8 9,6 8,0 6,1 4,5 3,5 6,0
Kłodzko 4,3 4,6 5,4 7,5 10,2 13,3 14,7 14,2 11,8 9,1 6,8 5,1 8,9
Kraków 4,5 4,8 5,8 8,1 11,2 14,7 16,0 15,6 13,0 9,8 7,3 5,4 9,7
Przemyśl 4,0 4,4 5,2 7,8 11,2 14,7 16,1 15,6 12,6 9,4 7,0 5,0 9,4
Zakopane 3,6 3,8 4,5 6,4 8,9 11,8 12,7 12,5 10,2 7,7 5,8 4,3 7,7
Kasprowy W. 2,5 2,6 3,0 4,4 6,1 8,2 8,9 8,8 7,0 5,2 4,1 3,1 5,3

Rys. 4.22. Roczny bieg prężności pary wodnej w Poznaniu. Wartości średnie za lata 1961-1990
Linia pogrubiona - średnie ruchome 15-dobowe

117
 Średnia roczna prężność pary wodnej na obszarze Polski waha się od około 5,3 hPa
(Kasprowy Wierch) do 9,7 hPa (Kraków, Opole). Na większości obszaru jej zróżnicowanie
jest stosunkowo małe, mieści się w przedziale od 8,8 do 9,5 hPa. Tylko w Karpatach i Sudetach
występują względnie duże gradienty poziome w rozkładzie ciśnienia pary wodnej. Na terenach
podgórskich prężność pary wodnej wynosi około 8,5 hPa, a na najwyższych szczytach nie
przekracza 6,0 hPa (Kasprowy Wierch 5,3 hPa, Śnieżka 6,0 hPa) (tab. 4.15).
Wahania średniej rocznej prężności pary wodnej z roku na rok nie przekraczają 1,5 hPa.
Większa jest zmienność w ciągu roku wartości średnich miesięcznych. Różnice między
wartościami średnimi miesięcznymi najwyższymi i najniższymi mogą być bardzo duże.
Szczególnie w zimie średnie miesięczne wartości w poszczególnych latach mogą się bardzo
różnić od średniej wieloletniej.
W półroczu letnim ciśnienie pary wodnej poniżej 12,5 hPa jest charakterystyczne dla
obszarów górskich i podgórskich, wschodniej części Pojezierza Pomorskiego, środkowej

Rys. 4.23. Ciśnienie pary wodnej. Wartości średnie za

lata 1951-1970 w hPa (J. Izdebska-Sędzimir, 1986)
a - półrocze letnie (V-X), b - półrocze zimowe (XI-IV), c - r o k

118
części Niziny Wielkopolskiej oraz, z wyjątkiem okolicy Wielkich Jezior Mazurskich, dla
Pojezierza Mazurskiego. W Suwałkach nie przekracza nawet 12,0 hPa (rys. 4.23a).
Od listopada do kwietnia prężność pary wodnej osiąga znacznie niniejsze wartości. Tylko
na Nizinie Śląskiej, w zachodniej i południowo-zachodniej części Niziny Wielkopolskiej oraz
w zachodniej części Pojezierza Pomorskiego jej wartości średnie nie przekraczają 6,0 hPa (rys.
4.23b). Zbliżone wartości notuje się także w najbliższej okolicy Krakowa. W Tatrach
i Karkonoszach nie przekraczają 5,0 hPa.
Rozkład przestrzenny wartości średnich rocznych również potwierdza występowanie mniej­
szego ciśnienia pary wodnej w górach. Stosunkowo duże wartości roczne cechują Nizinę Śląską
oraz północno-zachodnią część Pojezierza Pomorskiego, gdzie przekraczają 9,5 hPa (rys. 4.23c).
Zawartość pary wodnej w atmosferze można opisać także za pomocą wskaźnika niedosytu
wilgotności powietrza. Niedosyt wilgotności to różnica między maksymalnie możliwym
ciśnieniem pary wodnej w danej temperaturze powietrza a jego wielkością aktualną. Wskaźnik
ten jest uznawany za stosunkowo czuły i często stosowany w agrometeorologii.
Bieg dobowy niedosytu wilgotności jest podobny do biegu temperatury powietrza.
W ciągu doby zwykle mniejsze wartości niedosyt wilgotności osiąga w godzinach przedpołu­
dniowych, a większe po południu. Dobowe minimum występuje w nocy, a maksimum po
południu. Wskazuje to, że druga połowa dnia odznacza się większą suchością niż godziny
przedpołudniowe.
W ciągu roku największe wartości niedosytu wilgotności są notowane w lecie, a naj­
mniejsze w porze zimowej. Roczne maksimum występuje w północnej części kraju, na
pojezierzach Pomorskim i Mazurskim, zazwyczaj już w czerwcu (tab. 4.16). Na nizinach
Wielkopolskiej i Mazowieckiej przypada, ogólnie biorąc, na czerwiec i lipiec. Południo-

Tabeła 4.16. Niedosyt wilgotności powietrza. Wartości średnie za lata 1 9 5 1 -1 9 7 0 w hPa (K. Chomicz, 1977)
M iejscowość I n m IV V VI vn vm IX X XI XII Rok

Ustka 0,9 0,9 1,4 2,3 2,7 3,9 3,7 3,7 3,3 2,0 1,2 0,9 2,2
Suwałki 0,5 0,5 1.2 3,0 5,1 6,6 6,3 5,4 3,6 1,8 0,8 0,5 2,9
Olsztyn 0,6 0,6 1,4 3,2 4,6 6,4 5,8 5,1 3,6 1,9 0,8 0,6 2,9
Chojnice 0,6 0,6 1,3 2,9 4,5 6,0 5,0 4,3 3,2 1,7 0,8 0,6 2,6
Szczecin 0,9 0,9 1,8 3,3 4,6 6,0 5,5 4,7 3,7 2,2 1,1 0,8 2,9
Toruń 0,7 0,7 1,6 3,4 5,6 7,6 7,0 6,0 4,2 2,2 1,0 0,7 3,3
Poznań 0,8 0,9 1,7 3,7 5,4 7,6 7,1 6,1 4,4 2,3 1,1 0,8 3,4
Warszawa 0,7 0,7 1,6 3,6 5,2 6,9 7,0 6,2 4,3 2,4 1,1 0,7 3,4
Zielona Góra 0,8 0,9 2,0 3,9 5,1 6,9 6,7 5,8 4,4 2,5 1,1 0,8 3,4
Łódź 0,7 0,7 1,5 3,6 5,0 6,7 6,8 6,1 4,3 2,4 1,0 0,8 3,3
Lublin 0,7 0,7 1,5 3,5 4,9 6,5 6,4 5,3 4,0 2,4 1,1 0,8 3,1
Wieluń 0,8 0,9 1,7 3,5 4,6 6,2 6,2 5,7 4,2 2,4 1,1 0,9 3,2
Wrocław 1,1 1,1 2,0 3,8 4,8 6,5 6,6 6,4 4,4 2,6 1,3 1,1 3,4
Jelenia Góra 1,2 1,1 1,9 3,2 3,8 5,0 5,1 4,5 3,8 2,7 1,6 1,2 2,9
Kielce 0,6 0,7 1,6 3,6 5,0 6,6 6,7 6,0 4,3 2,5 1,0 0,7 3,3
Kłodzko 1,0 1,0 1,7 3,4 4,1 5,2 5,3 4,9 4,0 2,5 1,3 1,0 2,9
Kraków 0,9 1,0 1,7 3,7 4,6 5,9 6,2 5,7 3,8 2,5 1,3 0,9 3,3
Przemyśl 1,2 1,2 2,0 4,0 4,8 5,9 6,0 5,6 4,2 2,8 1,6 1,3 3,4
Zakopane 1,0 1,1 1,7 2,9 3,6 4,3 4,8 4,5 3,5 2,5 1,5 1,2 2,7
Kasprowy W. 0,9 0,8 0,9 1,0 1,0 1,4 1,7 1,8 1,9 2,0 1,0 0,9 1,3

119
wą część kraju natomiast wyróżnia pojawianie się rocznego maksimum niedosytu wilgotności
powietrza w lipcu, a na Kasprowym Wierchu jest notowane dopiero w sierpniu. Najmniejsze
wartości tego wskaźnika wilgotności powietrza występują na całym obszarze Polski
w grudniu, styczniu i lutym.
Średnia roczna wielkość niedosytu wilgotności na terenie Polski waha się od około 1,3 hPa
na Kasprowym Wierchu do 3,4 hPa notowane m.in. w rejonie Przemyśla, Wrocławia, Zielonej
Góry, Poznania i Warszawy (tab. 4.16). Na rysunku 4.24 przedstawiono rozkład przestrzenny
średnich rocznych wartości niedosytu wilgotności powietrza o godzinie 13. Cechuje je
stosunkowo znaczne zróżnicowanie przestrzenne. Wartości tego wskaźnika na obszarze
Polski dla godziny 13 wahają się od około 1,4 do około 6,6 hPa (rys. 4.24). Największe

Rys. 4.24. Średnie roczne wartości niedosytu wilgotno­

ści powietrza o godzinie 13. Dane za lata 1951-1965
w hPa (wg E. Michny, E. Kardaszewskiej, za T. N ie­
dźwiedziem, 1991)

wartości są notowane głównie na Nizinie Śląskiej i Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Najniższe wartości są charakterystyczne dla obszarów górskich i Pobrzeża Słowińskiego.
W górach nie przekraczają one 3,0 hPa (podobnie na Mierzei Helskiej), a w pasie nizin
nadmorskich wynoszą od 3 do 4,4 hPa.
Do ważnych i często uwzględnianych wskaźników opisujących stosunki wilgotnościowe
atmosfery należy wilgotność względna powietrza. Określa ona stopień nasycenia powietrza
parą wodną. Informuje, czy pary wodnej w powietrzu jest dużo, czy mało w stosunku do
powietrza nasyconego parą wodną.
Wilgotność względna powietrza nie wykazuje tak dużego zróżnicowania przestrzennego,
jak inne elementy pogody. Poza obszarami górskimi i podgórskimi, ogólnie biorąc, średnie
roczne wartości wahają się od około 77 do 80%. Tylko pas nizin nadmorskich cechuje nieco
większa wilgotność względna, na przykład w Ustce wynosi około 83% (tab. 4.17).
W poszczególnych latach wartości średnie roczne mogą być około 3-6% większe lub mniejsze
od przytoczonych w tabeli.
Największa wilgotność względna powietrza występuje od listopada do lutego. Na
większości obszaru Polski roczne maksimum wynoszące od około 80 do 90%, przypada na
grudzień. Najmniejszą wilgotnością względną odznacza się schyłek wiosny. W czerwcu na
przeważającej części kraju notuje się jej minimum roczne.

12 0
Tabela 4.17. Wilgotność względna powietrza. Wartości średnie za lata 1951 -1 9 7 0 w procentach (K. Chomicz, 1977)
Miejscowość I II m IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Ustka 85 84 80 80 80 79 82 82 81 85 87 86 83
Suwałki 88 87 80 75 69 69 74 77 80 85 89 90 80
Olsztyn 88 87 79 74 72 71 76 78 81 85 89 90 81
Chojnice 88 86 82 76 72 72 78 81 82 87 90 90 81
Szczecin 86 85 78 74 73 73 76 79 81 85 88 88 80
Toruń 87 86 79 74 70 67 72 75 78 84 88 89 79
Poznań 85 84 78 72 69 67 78 74 78 83 88 88 78
Warszawa 86 85 78 73 70 70 72 75 78 82 89 88 79
Zielona Góra 86 85 76 71 70 69 73 75 77 82 88 89 78
Łódź 87 86 80 73 70 70 73 75 77 82 88 88 78
Lublin 86 86 80 74 73 73 75 79 80 83 87 88 80
Wieluń 85 84 79 74 74 73 76 76 79 82 87 87 80
Wrocław 83 82 77 72 72 71 74 76 78 82 86 85 78
Jelenia Góra 81 81 77 75 76 76 78 80 80 81 83 83 79
Kielce 87 86 80 74 72 70 73 75 78 82 90 88 79
Kłodzko 82 82 79 75 75 76 78 79 80 82 85 84 80
Kraków 83 82 79 73 74 74 75 77 80 83 86 85 79
Przemyśl 79 80 75 71 73 75 76 78 79 80 83 82 78
Zakopane 79 78 76 76 75 77 76 78 79 80 83 82 78
Kasprowy W. 76 78 77 83 88 88 86 85 81 75 81 80 82

Podobnie jak w rozkładzie ciśnienia pary wodnej, również w rozkładzie przestrzennym

wartości wilgotności względnej powietrza znajduje odbicie wpływ Bałtyku. Szczególnie
wyraźnie przejawia się on w pasie nizin nadmorskich w postaci przebiegu izolinii
nawiązujących do biegu linii brzegowej.
W górach wilgotność względna powietrza wykazuje duże zróżnicowanie przestrzenne
spowodowane orografią terenu. Rejony wysokogórskie cechuje bieg roczny wilgotności
względnej znacznie różniący się od tego, jaki charakteryzuje tereny podgórskie. Tutaj jej
maksymalne wartości notuje się w maju i czerwcu, a minimalne w lutym (M. Hess, 1965).
Względnie duże wahania w ciągu roku wilgotności powietrza w Karpatach i Sudetach
wykazują związek z cyrkulacją fenową. Duże spadki wilgotności są wynikiem tzw. efektu
fenowego. Podczas występowania wiatru halnego w Karpatach średnia dobowa wilgotność
powietrza zazwyczaj nie przekracza 30-40%.

4.4. OPADY ATMOSFERYCZNE I POKRYWA ŚNIEŻNA

Opady atmosferyczne, w porównaniu z innymi elementami pogody, cechuje duża

zmienność zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Obserwuje się duże różnice pomiędzy
miesięcznymi i rocznymi sumami opadów w poszczególnych latach. Ta mała stabilność sum
opadów atmosferycznych jest charakterystyczna dla całej Polski i jest uważana za jeden ze
szczególnych rysów klimatu tej części Europy.
Opady na terenie Polski w przeważającej części są związane z częstym przemieszcza­
niem się frontów meteorologicznych. W porze letniej znaczny odsetek opadów, głównie te

121
o największym natężeniu, powstaje w wyniku konwekcji. Rozkład przestrzenny opadów
w dużym stopniu jest uwarunkowany orografią terenu i ekspozycją w stosunku do
przeważających wiatrów ze sektora zachodniego. Ilość opadów wyraźnie wzrasta wraz
z wysokością terenu nad poziomem morza. Z konfiguracją terenu i jego pokryciem
wyraźniejszy związek wykazują opady letnie, a słabiej z tymi czynnikami jest związany
rozkład przestrzenny opadów w zimie.

4.4.1. ROCZNE I MIESIĘCZNE SUMY OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH

Na przeważającej części obszaru Polski notuje się roczne sumy opadów w wysokości od
500 do 700 mm. W poszczególnych latach mogą się one różnić od sumy wyliczonej dla okresu
wieloletniego nawet bardzo znacznie, o kilkadziesiąt procent. Opady są bowiem elementem
pogody odznaczającym się dużymi wahaniami z roku na rok.
Najbardziej suchy w stuleciu 1881-1980 na terenie Polski był 1951 r. Średni opad wynosił
489 mm i stanowił około 77% średniej wieloletniej. Z kolei najbardziej wilgotny rok 1970
cechowała średnia suma opadów w wysokości 802 mm. Stanowiła ona około 127% sumy
średniej wieloletniej. Zarówno w roku najbardziej suchym, jak i w roku najbardziej
wilgotnym, występowały na terenie kraju obszary, gdzie zanotowane sumy opadów odbiegały
od wartości średniej wieloletniej wyliczonej dla całej Polski. Oznacza to, że nie istnieją
sytuacje, aby cały obszar Polski w danym roku cechowały sumy opadów wyjątkowo małych
lub wyjątkowo dużych (K. Kożuchowski, 1985).
Na podstawie analizy danych z lat 1881-1980, należy stwierdzić, że ekstremalne sumy
roczne opadów na terenie Polski osiągnęły następujące wartości: najniższy opad - 318 mm
zanotowano we Wrocławiu w 1953 r., a najwyższy - 1564 mm, zmierzono w Zakopanem
w 1913 r. Dla Kasprowego Wierchu ustalono wartość 2396 mm zanotowaną w 1945 r. (wg
danych z lat 1931-1980) (K. Kożuchowski, 1985).
Skrajne sumy roczne opadów w wieloleciu mogą być w różnych regionach kraju nawet
o 40-50% większe lub mniejsze od średniej wieloletniej. Na Nizinie Wielkopolskiej na
przykład w latach 1951-1980 najwyższe sumy opadów były większe o ponad 300-340 mm.
Także sumy opadów w następujących po sobie kolejnych latach mogą kształtować się bardzo
różnie, co również świadczy o małej stabilności opadów. Jeszcze większe zróżnicowanie sum
opadów zaznacza się w poszczególnych miesiącach. Miesięczne sumy opadów mogą się
wahać od około 30% do prawie 250% wartości średniej wieloletniej. Większa zmienność
cechuje opady jesienne, a mniejsza opady wiosenne. Osłabienie cyrkulacji cyklonalnej
w marcu i październiku niekiedy sprawia, że opady w tych miesiącach są znikome lub notuje
się ich brak.
Najmniej opadów spada na nizinach Wielkopolskiej i Mazowieckiej. Tutaj roczne sumy
opadów z okresu wieloletniego nie przekraczają 550 mm, a lokalnie nawet 500 mm (rys. 4.25).
W Śremie na przykład wynoszą tylko 479 mm, w Pakości 438 mm. W Poznaniu i Gnieźnie
średnia roczna suma opadów z lat 1951-1990 osiągnęła tylko 508 mm. W najbardziej suchych
latach na Kujawach opady w ciągu roku wynoszą tylko około 300 mm (Pakość 260 mm,
Powidz 389 mm, Żnin 322 mm), a na pozostałym terenie Niziny Wielkopolskiej, ogólnie
biorąc, nie przekraczają 400 mm (A. Woś, 1994).

122
 Tak małe sumy opadów charakterystyczne dla Niziny Wielkopolskiej w dotychczasowym
piśmiennictwie klimatologicznym tłumaczy się jej specyficznym położeniem na zapleczu
Pojezierza Pomorskiego w stosunku do północno-zachodniego kierunku napływu mas
powietrza przynoszącego największą część opadów atmosferycznych. J. Paszyński (1955)
wiąże ubóstwo opadów w tym regionie Polski z jego bardzo małą lesistością. Tak małe sumy
opadów stały się także przesłanką do wyrażenia poglądu o stepowieniu Niziny Wielkopolskiej
(J. Lambor, 1954).
Na terenach położonych na północ i południe od pasa Nizin Środkowopolskich średnie
roczne sumy opadów wyraźnie się zwiększają. Na nizinach nadmorskich opadów jest mniej
niż w środkowej części Pojezierza Pomorskiego, bowiem brak tutaj czynników wymuszają­
cych rozwój silniejszej konwekcji, ważnego czynnika formowania chmur kłębiasto-deszczo-
wych. W rejonie Zatoki Gdańskiej roczne sumy opadów nie przekraczają 600 mm (rys. 4.25).

Rys. 4.25. Średnie roczne sumy opadów atmosferycz­

nych. Dane za lata 1951-1980 w mm (M. Sadowski, 1994)

Na pojezierzach Pomorskim i Mazurskim sumy opadów atmosferycznych z okresu roku

lokalnie przekraczają 700 mm, a najczęściej mieszczą się w granicach od 600 do 700 mm
(Kościerzyna 625 mm, Słupsk 782 mm, Olsztyn 631 mm). Przyjmuje się, że wyższe sumy
opadów na tych terenach są uwarunkowane orografią terenu, głównie wzniesieniem nad
poziomem morza. Ekspozycja tych terenów, z wzniesieniami lokalnie przekraczającymi 200
m n.p.m., sprzyja występowaniu stosunkowo obfitych opadów pochodzących z mas powietrza
polamo-morskiego napływającego z kierunku północno-zachodniego. Na pojezierzach
największe roczne sumy opadów mogą przekroczyć nawet 1000 mm, a lata suche cechują
opady przekraczające 500 mm. Ogólnie biorąc, w poszczególnych latach sumy opadów w tych
regionach Polski mogą różnić się od sumy z okresu wieloletniego nawet o 30%. Jeszcze
większe różnice notuje się w poszczególnych miesiącach. W niektórych latach na pojezierzach
Pomorskim i Mazurskim mogą wystąpić okresy bez opadów trwające cały miesiąc, a nawet
dłuższe.
Również na terenach leżących na południe od pasa Nizin Środkowopolskich charakterys­
tyczny jest wzrost rocznych sum opadów. Od około 550 mm do 700 mm wynoszą one średnio

123
na Nizinie Śląskiej, Wyżynie Małopolskiej, w Kotlinie Sandomierskiej oraz na południu
Wyżyny Lubelskiej - na Roztoczu (rys. 4.25). Na, zorientowanych prawie prostopadle
względem kierunku napływu deszczonośnych mas powietrza polamo-morskiego, stokach
Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz Gór Świętokrzyskich średnia roczna suma
opadów waha się od około 750 mm do 950 mm. Również i tutaj jest zauważalny wpływ
orografii terenu na zwiększenie sumy opadów. W położonej między wspomnianymi
wyniosłościami Niecce Nidziańskiej opady roczne nie przekraczają 600 mm.
Na Wyżynie Lubelskiej sumy opadów rocznych również wykazują dość znaczne
zróżnicowanie. Średnie sumy opadów zmieniają się od około 511 mm do 746 mm.
Najmniejsze opady występują na Polesiu Lubelskim. Tutaj nie przekraczają one 550 mm. Na
Grzędzie Sokalskiej osiągają 550 mm. Największe roczne sumy opadów w tej części Polski
występują na Roztoczu, wynoszą od 650 mm do 750 mm (B. Kaszewski, S. Mrugała,
W. Warakomski, 1995).
Największe średnie roczne sumy opadów na terenie Polski występują w Karpatach
i Sudetach. Szczególnie na tych obszarach bardzo wyraźnie zaznacza się zależność rocznych
sum opadów od rzeźby terenu i jego wzniesienia nad poziomem morza. Tutaj również
charakterystyczne jest ich duże zróżnicowanie przestrzenne spowodowane m.in. częstym
występowaniem bardzo wyraźnych cieni opadowych w dolinach i kotlinach śródgórskich oraz
stokach zawietrznych.
Największymi rocznymi sumami opadów odznaczają się zachodnie i północno-zachodnie
stoki Karpat. Tutaj bowiem najczęściej spiętrzają się wilgotne masy powietrza polamo-
-morskiego. W kotlinach Sądeckiej, Nowotarskiej i Spiskiej opady roczne są o kilkaset
milimetrów mniejsze niż na stokach dowietrznych położonych na tej samej wysokości, co
wspomniane kotliny. Stąd do tych kotlin szczególnie jest odnoszone pojęcie cienia opadowego
(M. Hess, 1965). W Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej średnio w roku sumy opadów kształtują
się poniżej 800 mm, w Kotlinie Sądeckiej poniżej 700 mm, w Kotlinie Żywieckiej opadów
w ciągu roku jest średnio mniej niż 900 mm, a w Dołach Jasielsko-Sanockich roczna suma
opadów nie przekracza 750 mm.
Największe roczne sumy opadów notuje się w Tatrach. Na Kasprowym Wierchu średni
opad roczny z lat 1951-1980 wynosi 1781 mm (tab. 4.18). W miesiącach letnich na północ­
nych stokach Karpat strefa największych opadów zajmuje wysokości od 1500 do 1900 m n.p.m.
Jest ona wynikiem spiętrzania się tutaj wilgotnych mas powietrza polamo-morskiego.
W najwyższych partiach gór opadów jest nieco mniej niż na wspomnianych stokach
północnych. Zjawisko to szczególnie wyraźnie występuje na północnych stokach Tatr.
Na obszarze Polskich Karpat wyraźnie zmniejszają się sumy opadów z zachodu na
wschód. Szczególnie bogate w opady są stoki Beskidu Śląskiego o ekspozycji północno-
-zachodniej. Tutaj średnie sumy roczne opadów przekraczają 1400 mm. Z tych samych
względów zbliżona suma opadów cechuje pasmo Babiej Góry. Pasma górskie tworzące
wschodni fragment Polskich Karpat otrzymują dużo mniej opadów. W Bieszczadach średnie
roczne sumy opadów wynoszą w przybliżeniu od około 1000 mm do 1300 mm.
W Sudetach, na Śnieżce, średnie opady roczne wynoszą około 1370 mm. W Kotlinie
Jeleniogórskiej wynoszą około 700 mm, a w Kotlinie Kłodzkiej 617 mm (tab. 4.18). Również
tutaj obserwuje się ścisły związek między sumami opadów i orografią terenu, przejawiający
się m.in. w ich wzroście wraz z wysokością. Masy powietrza polamo-morskiego, przemiesz-

124
 Tabela 4.18. Średnie sumy opadów atmosferycznych. Dane za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0 w mm

Miejscowość I II m IV V VI VII vm IX X XI XII Rok

Ustka 50 36 36 39 43 48 91 77 80 70 67 58 695
Suwałki 28 26 29 38 49 69 78 71 53 50 48 39 578
Olsztyn 32 28 29 40 51 75 90 77 60 54 50 45 631
Chojnice 28 24 25 35 51 70 90 71 51 46 44 38 573
Szczecin 33 26 28 36 51 56 70 59 48 39 41 40 527
Toruń 27 23 24 32 51 72 89 59 43 37 36 36 529
Poznań 29 26 27 37 53 60 73 56 45 39 37 38 520
Warszawa 22 24 23 34 52 65 76 58 43 39 39 33 508
Zielona Góra 36 32 32 44 59 62 74 71 50 45 41 45 591
Łódź 27 29 28 38 54 71 92 67 47 39 44 38 574
Lublin 32 34 30 44 62 73 78 76 47 43 44 40 603
Wieluń 39 34 33 43 62 71 93 68 48 41 48 42 622
Wrocław 33 31 32 42 64 69 97 71 47 43 45 38 612
Jelenia Góra 31 31 36 55 81 87 103 92 52 50 45 38 701
Kielce 43 38 35 44 59 80 94 73 49 42 45 47 649
Śnieżka 97 97 100 120 130 150 165 125 83 90 111 104 1372
Kłodzko 23 26 31 38 74 84 102 85 46 41 40 27 617
Kraków 38 35 36 48 77 100 100 90 52 43 44 39 702
Przemyśl 32 31 31 48 71 99 100 78 56 47 44 41 678
Zakopane 46 46 52 83 118 184 174 146 87 70 63 56 1125
Kasprowy W. 115 105 115 142 170 243 225 194 119 110 117 126 1781

czające się prostopadle względem pasm górskich Sudetów pozostawiają na dowietrznych

stokach znaczne sumy opadów typu wzniesieniowego. Najwięcej takich opadów notuje się
w zachodniej części Sudetów. Wschodnia część tego pasma górskiego otrzymuje mniej
opadów. Największe sumy roczne występują w partiach grzbietowych Karkonoszy oraz gór
Izerskich i Orlickich.
Ożywiona działalność cyklonalna w rejonie Europy jest jedną z głównych przyczyn
występowania w Polsce opadów w ciągu całego roku. W porze letniej znaczny udział ma
zachmurzenie konwekcyjne cechujące się znaczną miąższością i wodnistością chmur, co
dodatkowo sprzyja występowaniu o tej porze roku większych sum opadów niż w zimie.
Ogólnie biorąc, udział opadów półrocza letniego, liczonego od maja do października
włącznie, w rocznej sumie opadów wynosi ponad 60%. Waha się od około 55% w pasie nizin
nadmorskich i w Karkonoszach do prawie 70% w rejonie Przemyśla.
Opady letnie w północno-zachodniej części kraju przeważają dwukrotnie sumy opadów
zimowych. W południowo-wschodniej części Polski ta przewaga jest 4-krotna. W Sudetach
opady półrocza letniego przekraczają 700 mm, w Tatrach wynoszą około 1100 mm. Ogólnie
biorąc, przewaga opadów letnich nad zimowymi wynika głównie z natężenia tych pierwszych,
a nie z częstości występowania opadów. Opady jesienne przeważają nad opadami wiosen­
nymi, co podkreśla znaczący stopień oceaniczności klimatu tych rejonów kraju. Na pozosta­
łych obszarach Polski obserwuje się przewagę opadów wiosennych nad jesiennymi, co z kolei
jest typową cechą klimatu obszarów o wyraźnie zaznaczonych cechach kontynentalnych.
Średnie sumy opadów w półroczu letnim wahają się od około 300-350 mm do ponad
650 mm. Najniższe są notowane w pasie Nizin Środkowopolskich oraz w zachodniej

125
i południowo-zachodniej części Pojezierza Pomorskiego (rys. 4.26). W okolicach Warszawy,
Poznania i Szczecina średnia suma opadów o tej porze roku nie przekracza 340 mm (tab. 4.19).
Są to zarazem najmniejsze sumy opadów, jakie spadają latem na obszar Polski. Średnie sumy
opadów od 400 do 450 mm cechują Pobrzeże Słowińskie i północne stoki wzniesień Pojezierza
Pomorskiego oraz północno-zachodnie stoki wzniesień Pojezierza Mazurskiego (rys. 4.26). Są
to więc wysokości opadów, jakie cechują w południowej części Polski Przedgórze Sudeckie,

Rys. 4.26. Średnie sumy opadów atmosferycznych

w półroczu letnim (V -X ). Dane z lat 1951-1980 w mm
(M. Sadowski, 1994)

Tabela 4.19. Średnie sumy opadów atmosferycznych w poszczególnych porach roku. Dane za lata 1951 -1 9 8 0 w mm
Wiosna Lato Jesień Zima Półr. letn. Półr. zim. Okres weg. Rok
Miejscowość
I I I -V V I-V III I X -X I X II-II V -X X I -I V i v - ix I -X I I
Ustka 118 216 217 144 409 286 378 698
Suwałki 116 218 151 93 370 208 358 578
Olsztyn 120 242 164 105 407 224 393 631
Chojnice 111 231 141 90 379 194 368 573
Szczecin 115 185 128 99 323 204 320 527
Toruń 107 220 116 86 351 178 346 529
Poznań 117 189 121 93 326 194 324 520
Warszawa 109 199 121 79 333 175 328 508
Zielona Góra 135 207 136 113 361 230 360 591
Łódź 120 230 130 94 370 204 369 574
Lublin 136 227 134 106 379 224 380 603
Wieluń 138 232 137 115 383 239 385 622
Wrocław 138 237 135 102 391 221 390 612
Jelenia Góra 172 282 147 100 465 236 470 701
Kielce 138 247 136 128 397 252 399 649
Śnieżka 350 440 284 298 743 629 773 1372
Kłodzko 143 271 127 76 432 185 429 617
Kraków 161 290 139 112 462 240 467 702
Przemyśl 150 277 147 104 451 227 452 678
Zakopane 253 504 220 148 779 346 792 1125
Kasprowy W. 427 662 346 346 1061 720 1093 1781

126
Wyżynę Krakowsko-Częstochowską oraz Kotlinę Sandomierską. Na Pogórzu Karpackim
w półroczu letnim średnie sumy opadów dochodzą do 500 mm. Największymi sumami
opadów wyróżniają się Tatry i Karkonosze. Na Kasprowym Wierchu suma opadów wynosi
1061 mm (tab. 4.19). Ogólnie biorąc, roczny bieg opadów jest odwrotny do rocznego biegu
zachmurzenia.
Rozkład przestrzenny sum opadów atmosferycznych na terenie Polski w poszczególnych
porach roku w ujęciu probabilistycznym, o prawdopodobieństwie 90% przedstawiono na
rysunku 4.27. Oznacza ono powtarzalność 9 razy w dziesięcioleciu wartości wyższych od
prezentowanych na mapach a,b,c,d rysunku 4.27. Można też przyjąć, że raz na 10 lat istnie­
je prawdopodobieństwo wystąpienia niższych opadów od pokazanych na tych mapach
(T. Niedźwiedź, 1994).

Rys. 4.27. Sumy opadów o prawdopodobieństwie wystąpienia 90% w okresie: a - wiosny (III-V), b - lata (VI-VIII),
c - jesieni (IX-XI), d - zimy (XD-II), (T. Niedźwiedź, E. Cebulak, 1994)

127
 Wiosną najmniejsze sumy opadów cechują Kujawy oraz tereny położone w rejonie
dolnego odcinka biegu Wisły (rys. 4.27a). Suma opadu od marca do maja włącznie o praw­
dopodobieństwie wystąpienia 90% wynosi 60 mm. Tylko sporadycznie, średnio raz na
dziesięć lat opady bywają niższe. Na Roztoczu, w rejonie Łysogór, na Wyżynie Śląskiej,
Przedgórzu Sudeckim i Pogórzu Karpackim średnie opady o wcześniej wspomnianym
prawdopodobieństwie wystąpienia, wynoszą co najmniej 100 mm, a w Tatrach i Kar­
konoszach przekraczają 200 mm.
Sumy opadów w okresie od czerwca do sierpnia włącznie, a więc latem, o praw­
dopodobieństwie wystąpienia 90%, są najniższe w pasie nizin nadmorskich. W Świnoujś­
ciu, nad Zatoką Gdańską i Pobrzeżu Kaszubskim nie przekraczają 120 mm (rys. 4.27b).
Podobne wartości notuje się w środkowej części i na zachodnim skraju Niziny Wielkopolskiej.
Na Wyżynie Śląskiej i terenach podgórskich przekraczają 200 mm, a w najwyższych piętrach
Tatr osiągają ponad 400 mm. Wyraźnie zaznacza się odrębność stosunków opadowych na
Pojezierzu Pomorskim. Na północno-zachodnich stokach wzniesień tego regionu sumy
opadów latem o prawdopodobieństwie wystąpienia 90% lokalnie przekraczają nawet 160 mm.
Taki rozkład przestrzenny opadów wyraźnie wskazuje na rolę mas powietrza polamo-
-morskiego napływającego ze sektora północno-zachodniego szczególnie często latem,
jesienią i zimą.
Jesienią najmniejsze sumy opadów o prawdopodobieństwie pojawienia się wynoszącym
90% cechują środkową część Niziny Wielkopolskiej. Tutaj nie przekraczają one 60 mm. Na
pojezierzach Pomorskim i Mazurskim opady o tej porze roku zazwyczaj wynoszą co najmniej
80 mm, a lokalnie nie mniej niż 120 mm. Średnio tylko raz na 10 lat można spodziewać się
wystąpienia na pojezierzach sum opadów niższych od prezentowanych na mapie 4.27c.
W zimie (XII-II) najniższe sumy opadów o powyższym prawdopodobieństwie wy­
stąpienia nie przekraczają 60 mm i cechują większość obszaru Polski. Na Pojezierzu
Pomorskim (z wyjątkiem części południowo-wschodniej) oraz zachodnim skraju nizin
Wielkopolskiej i Śląskiej opady są wyższe, przekraczają 60 mm, a lokalnie osiągają ponad 100
mm. Podobne wartości notuje się na Wyżynie Śląskiej, w Górach Świętokrzyskich, na
południu Wyżyny Lubelskiej i w Kotlinie Sandomierskiej (rys. 4.27d). W Sudetach i niższych
partiach Karpat omawiane sumy dochodzą do 100 mm, a w Tatrach i Karkonoszach
przekraczają 160 mm.
Dla rolnictwa ważne są dane o wysokości opadów w okresie wegetacyjnym, to jest od
początku kwietnia do końca września (tab. 4.19). Sumy opadów w tym okresie w Polsce
wynoszą za okres wieloletni średnio od około 300 mm w Pakości na Kujawach, 350-400 mm
na pojezierzach, 400-450 mm na wyżynach i pogórzach, do ponad 750 mm w górach (Śnieżka
773 mm, Kasprowy Wierch 1093 mm).
Na przebieg sum opadów atmosferycznych w ciągu roku istotny wpływ wywierają
występujące sytuacje synoptyczne. W zimie największe opady są notowane podczas napływu
powietrza znad Oceanu Atlantyckiego. Jest on uwarunkowany zachodnią i północno-
-zachodnią cyrkulacją cyklonalną. Zachodnia cyrkulacja cyklonalna jest zasadniczą przy­
czyną notowania większych sum opadów w pasie nizin nadmorskich oraz w zachodniej części
Polski, a cyrkulacja cyklonalna północno-zachodnia powoduje duże opady zwłaszcza
w górach (T. Niedźwiedź, 1991).

128
Rys. 4.28. Średnie sumy dobowe opadów atmosferycznych w lipcu przy sytuacji północno-zachodniej cyklonalnej
(a), przy sytuacji północno-wschodniej i wschodniej cyklonalnej (b) (T. Niedźwiedź, 1994)

Latem, przy sytuacji synoptycznej północno-zachodniej cyklonalnej największe sumy

opadów występują tylko w rejonach nadmorskich. W lipcu spada wtedy tutaj średnio ponad
4 mm opadu na dobę (rys. 4.28a). Z wyjątkiem Karpat, gdzie notuje się zbliżone sumy, na
pozostałych obszarach Polski średnie sumy dobowe są mniejsze od 4 mm.
Podczas północno-wschodniej cyrkulacji cyklonalnej powietrze napływa z północo-
-wschodu i jego spiętrzenie na grzbietach górskich powoduje wystąpienie największych
opadów w rejonie Karpat. W Tatrach są notowane opady w ciągu doby wynoszące średnio
8 mm. Taka sytuacja synoptyczna sprzyja większości letnich wezbrań na karpackich
dopływach Wisły. Znaczne opady wtedy cechują także Wyżynę Krakowsko-Częstochowską,
Sudety, północno-wschodnią część kraju oraz rejon Zalewu Szczecińskiego (T. Niedźwiedź,
1991) (rys. 4.28b).

4.4.2. LICZBA DNI Z OPADEM, OKRESY BEZOPADOWE

Istotne znaczenie dla opisu stosunków pluwiometrycznych ma wskaźnik liczby dni

z opadem. Informacje te są nieodzowne dla wszystkich zainteresowanych m.in. gospodarką
wodną i produkcją roślinną, bowiem czasowy rozkład opadów ma znaczący wpływ na
prawidłowy rozwój upraw rolnych.
Występowanie dni z opadem jest najczęściej związane z napływem świeżych mas
powietrza polamo-morskiego. Średnio w roku podczas zalegania tych mas powietrza częstość
występowania dni z opadem wynosi około 65% (B. Olechnowicz-Bobrowska, 1970).
Najwięcej dni z opadem występuje w górach, a najmniej w środkowej części kraju. Średnia
roczna liczba dni z opadem równym lub większym od 0,1 mm waha się od 143 w okoli­
cach Śremu na Nizinie Wielkopolskiej do około 240 na Śnieżce. Względnie mało jest ich
również na nizinach Mazowieckiej i Śląskiej. Tutaj średnio w roku dni z opadem jest mniej

129
 Rys. 4.29. Średnia roczna liczba dni z opadem. Dane za
lata 1951-1980 (J. Tamulewicz, 1995)

niż 160. Ponad 160 dni z opadem notuje się na pojezierzach Pomorskim i Mazurskim oraz
w południowej części kraju, na obszarze wyżyn i gór. Lokalnie na pojezierzach dni z opa­
dem może wystąpić nawet ponad 180 (np. w rejonie Mrągowa i Ustki) (rys. 4.29). Na
/ _
wyżynach Śląskiej i Małopolskiej dni z opadem średnio w roku występuje ponad 170. Tak
samo liczne są na terenach podgórskich. Najliczniejsze są w Tatrach oraz Karkonoszach.
Na Kasprowym Wierchu jest ich średnio w roku około 230, a na Śnieżce jeszcze więcej,
bowiem prawie 240 (tab. 4.20).

Tabela 4.20. Liczba dni z opadem ^ 0,1 mm. Wartości średnie za lata 1951 -1 9 7 0
Miejscowość I II III IV V VI vn VIII IX X XI XII Rok

OO
Kołobrzeg 19 16 14 12 14 12 15 15 14 14 17 18

o
Suwałki 17 16 12 13 13 11 13 13 13 12 15 17 165
Olsztyn 17 15 12 13 14 12 15 13 14 12 17 17 171
Chojnice 17 14 12 12 14 12 15 14 13 14 15 16 168
Szczecin 16 14 12 13 14 12 14 14 12 12 14 15 162
Toruń 14 14 11 12 13 11 14 12 11 11 13 15 151
Poznań 16 14 12 13 13 11 14 12 11 12 15 16 159
Warszawa 14 15 12 12 13 12 13 12 12 11 15 16 157
Zielona Góra 17 16 13 14 15 13 14 14 12 14 17 17 176
Łódź 16 16 13 12 13 13 14 13 11 12 15 17 165
Lublin 18 18 14 12 14 12 14 12 11 11 16 18 170
Wrocław 14 13 12 12 13 12 14 13 11 11 14 14 153
Jelenia Góra 15 15 14 15 17 15 15 15 12 13 15 16 177
Kielce 18 15 15 12 14 13 14 12 12 11 16 18 170
Śnieżka 22 20 21 19 20 18 19 19 18 18 22 22 239
Kłodzko 14 14 13 13 15 13 14 13 11 10 13 14 157
Kraków 17 16 15 13 15 15 15 13 11 12 16 17 175
Przemyśl 15 16 13 11 14 13 14 12 11 10 14 16 159
Zakopane 16 15 16 16 19 18 17 16 13 12 15 17 190
Kasprowy W. 21 20 20 19 21 20 19 18 16 15 19 22 230

130
 W porównaniu ze znaczną zmiennością sum opadów w okresie wieloletnim, liczba dni
z opadem zmienia się w wieloleciu w mniejszym stopniu. Na większości obszaru Polski roczna
liczba dni z opadem w poszczególnych latach jest zbliżona do średniej wieloletniej.
Wyraźniejsze odchylenia pojawiają się sporadycznie (J. Tamulewicz, 1995). Dni z opadem są
notowane najczęściej w zimie, szczególnie liczne są w grudniu i styczniu, a także wtedy, gdy
występuje ich względnie duże zróżnicowanie przestrzenne (tab. 4.20).
Średnia roczna liczba dni z opadem równym lub większym od 10,0 mm na większości
obszaru Polski nie przekracza 15. Na Nizinie Wielkopolskiej waha się od około 10 w Śremie do
14 w Zielonej Górze. Na nizinach Mazowieckiej i Szczecińskiej jest ich również bardzo mało,
bowiem średnio w roku tylko od 11 do 13 (tab. 4.21). Liczniejsze są w południowej części kraju,
na terenach podgórskich ich liczba dochodzi do 20, a w Tatrach i Karkonoszach jest ich średnio
w roku ponad 40 (na Kasprowym Wierchu 53, na Śnieżce 40). Nieco częściej są notowane także
na pojezierzach i w pasie nizin nadmorskich, gdzie jest ich średnio w roku około 16 (tab. 4.21).
Niekiedy duży jednorazowy wzrost miesięcznej sumy opadów może być wynikiem
największego opadu dobowego. Występują na terenie Polski przypadki, kiedy maksymalne
dobowe sumy opadów osiągają wielkość przekraczającą średnią sumę miesięczną. Najwięk­
sze sumy dobowe opadów występujące na południowych krańcach Polski zazwyczaj są
rezultatem spiętrzenia mas wilgotnego powietrza na dowietrznych stokach gór. Spiętrzenie
zasobnych w wilgoć mas powietrza zachodzi podczas sytuacji północnej cyklonalnej. Podczas
takiej sytuacji synoptycznej 30 czerwca 1973 r. na Hali Gąsienicowej w Tatrach dobowa suma
opadów osiągnęła 300 mm (T. Niedźwiedź, 1991).
Na terenach nizinnych i pojezierzach szczególnie duże dobowe sumy opadów zazwyczaj
występują latem. Są one związane z burzami pochodzenia frontowego lub termicznego.

Tabela 4.21. Liczba dni z opadem ^ 10,0 mm. Wartości średnie za lata 1951 - 1 9 7 0
Miejscowość I n III IV V VI VII vm IX X XI XII Rok
Kołobrzeg 0,4 0,4 0,5 0,9 1,2 1,7 2,6 2,5 2,0 1,6 0,7 0,8 15,3
Suwałki 0,2 0,3 0,4 0,7 1,3 2,2 2,2 2,2 1,5 1,3 1,2 0,6 14,1
Olsztyn 0,3 0,2 0,3 0,7 1,7 2,3 3,4 2,4 1,5 1,1 1,3 0,7 15,9
Chojnice 0,2 0,2 0,3 0,8 1,5 2,0 3,2 2,3 1,3 0,8 0,8 0,6 14,0
Szczecin 0,2 0,4 0,4 0,8 1,7 1,5 2,4 1,7 1,1 0,8 0,6 0,6 12,2
Toruń 0,2 0,4 0,1 0,7 1,2 1,9 2,6 1,7 0,8 0,5 0,6 0,4 11,1
Poznań 0,3 0,4 0,4 1,0 1,4 1,9 2,0 1,6 1,1 0,8 0,7 0,7 12,3
Warszawa 0,0 0,3 0,4 0,8 1,4 2,0 2,0 1,7 1,0 0,7 0,8 0,5 11,6
Zielona Góra 0,5 0,5 0,8 0,8 1,8 2,0 2,2 2,2 1,1 1,0 0,7 0,8 14,4
Łódź 0,2 0,3 0,5 0,9 1,3 2,0 2,4 1,9 1,2 0,6 0,8 0,6 12,7
Lublin 0,3 0,5 0,2 1,0 1,6 2,3 2,4 2,2 1,1 0,7 1,1 0,6 14,0
Wrocław 0,1 0,4 0,5 0,8 2,0 1,8 3,0 2,2 1,1 1,0 0,9 0,5 14,3
Jelenia Góra 0,3 0,4 0,5 1,4 2,6 2,7 3,0 3,0 1,0 1,3 0,9 0,6 17,7
Kielce 0,7 0,6 0,7 0,9 2,3 2,8 3,0 1,9 1,2 0,8 1,2 0,9 17,0
Śnieżka 2,6 2,6 3,1 3,6 4,2 4,8 5,2 3,8 2,3 2,4 2,5 3,0 40,1
Kłodzko 0,2 0,3 0,5 0,7 2,4 2,4 3,5 2,9 1,4 1,0 0,9 0,4 16,6
Kraków 0,4 0,5 0,3 1,2 2,6 2,9 2,9 3,2 1,3 0,9 0,7 0,5 17,4
Przemyśl 0,5 0,6 0,5 1,4 2,2 3,6 3,1 2,6 1,6 1,5 0,9 0,8 19,3
Zakopane 1,0 1,2 1,1 2,5 4,0 5,8 5,4 5,2 2,6 2,4 1,6 1,3 34,2
Kasprowy W. 2,8 2,7 3,3 3,9 6,0 7,8 6,1 6,4 3,4 3,2 3,8 3,4 52,8

131
W tabeli 4.22 zestawiono maksymalne dobowe opady zanotowane w Polsce w poszczegól­
nych miesiącach w latach 1951-1996. Największe wartości osiągają w ciepłej porze roku, od
maja do sierpnia włącznie. W dniu 30 czerwca 1973 r. na Kasprowym Wierchu dobowa suma
opadów wyniosła 232 mm. W lipcu zbliżoną wielkość maksymalnego dobowego opadu
zanotowano na południowym i północnym skraju Polski. W Łebie osiągnął 141 mm, a na
Śnieżce około 149 mm. Znacznie mniejsze wartości osiągają dobowe maksima opadów
w chłodnej porze roku, szczególnie w grudniu i marcu (tab. 4.22).
W czasie obfitych opadów w lipcu 1997 r., które spowodowały gwałtowne wezbrania rzek
w rejonie górnego i środkowego biegu Odry i dotkliwą powódź, zanotowane maksymalne
dobowe sumy opadów w wielu miejscowościach przekraczały 100 mm. W Walimiu (dorzecze
Bystrzycy) osiągnął on 133,5 mm, w Boguszowie 149,4 mm, a w Jakuszycach 100,4 mm.
Okresy bezopadowe krótsze lub dłuższe występują na terenie całego kraju. Szczególnie
długotrwałe są niekorzystne dla rolnictwa, a także dla całej gospodarki korzystającej
z zasobów wodnych. Okresy bezopadowe pojawiają się w przypadku rozbudowania się
stacjonarnego wyżu barycznego nad Polską lub wschodnią częścią Europy. Okresy posuszne
może cechować różna długość. Długotrwałe mogą doprowadzić do suszy glebowej,
szczególnie niekorzystnej dla rozwoju roślin.
W okresie wegetacyjnym ponad 20-dniowe ciągi bezopadowe pojawiają się na terenie
Polski rzadko. Wedle danych z okresu wieloletniego tylko średnio raz na 3-4 lata występują
w pasie nizin nadmorskich i w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej. Na pozostałych ob­
szarach pojawiają się jeszcze rzadziej (rys. 4.30a). Częściej są notowane przypadki wystą­
pienia nieco krótszych ciągów dni bezopadowych. Ponad 15-dniowe okresy bez opadu średnio
raz w okresie wegetacyjnym notuje się na Kujawach i w środkowej części Niziny Mazowieckiej.
Najrzadsze są na południu kraju, na terenach podgórskich i górskich (rys. 4.30b).
Ponad 10-dniowe okresy bez opadu mogą się pojawić średnio raz w roku we wszystkich
rejonach Polski. Na Śnieżce, w świetle danych za lata 1961-1980, średnio w roku taki ciąg dni

Rys. 4.30. Średnia liczba ciągów dni bezopadowych ponad 20-dniowych (a), ponad 15-dniowych (b) oraz w okresie
wegetacyjnym (TV-IX) (Cz. Koźmiński, 1990)

132
 Tabela 4.22. Maksymalne dobowe sumy opadów atmosferycznych w okresie 1951 -1 9 9 6 w mm
Miejscowość I II m rv V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Koszalin 24,2 50,2 21,4 27,9 46,6 88,3 73,6 101,3 66,0 48,6 45,5 45,1 101,3
4-1982 29-1956 23-1951 28-1956 01-1985 10-1988 09-1996 18-1991 01-1992 13-1956 03-1970 06-1967 18-08-91
Suwałki 23,7 17,0 25,2 23,7 43,7 48,3 56,5 48,9 38,7 64,2 24,7 16,4 64,2
10-1983 24-1960 29-1982 22-1989 27-1971 08-1981 01-1972 18-1957 06-1992 06-1956 19-1966 03-1985 06-10-56
Poznań 18,9 17,8 34,8 30,0 54,8 46,7 85,7 41,5 33,1 43,5 21,8 17,1 85,7
30-1988 06-1966 11-1981 15-1961 17-1967 25-1958 08-1996 10-1964 13-1996 16-1974 06-1968 11-1961 08-07-96
Warszawa 16,1 21,4 14,8 26,5 64,8 54,2 60,3 50,6 48,8 50,3 28,6 27,2 64,8
03-1981 25-1977 11-1981 17-1989 14-1962 17-1991 17-1965 19-1977 03-1995 06-1956 08-1952 05-1992 14-05-62
Wrocław 20,0 19,5 21,9 24,3 41,5 56,4 70,2 67,5 36,1 34,3 38,3 32,0 70,2
30-1982 23-1960 31-1962 17-1989 28-1984 10-1961 23-1976 10-1964 24-1979 16-1974 22-1970 07-1974 23-07-76
Kraków 20,0 17,4 23,9 44,8 87,4 70,1 74,4 62,4 52,6 51,4 33,9 29,8 87,4
16-1970 24-1968 11-1981 06-1962 17-1985 09-1968 18-1970 21-1972 15-1995 01-1963 25-1964 06-1961 17-05-85
Przemyśl 21,9 20,5 27,9 31,9 59,5 66,2 51,1 75,9 83,5 36,8 30,7 31,2 83,5
29-1953 24-1968 29-1964 25-1967 22-1987 08-1985 04-1984 27-1966 06-1996 18-1996 10-1979 04-1966 06-09-96
POLSKA 70,0 50,2 52.1 81,6 102,8 232,0 141,0 147,4 98,9 73,1 54,1 45,1 232,0
28-1981 29-1956 11-1981 22-1972 22-1987 30-1973 24-1988 21-1972 06-1992 08-1980 08-1952 06-1967 30-06-73
Chojnice Koszalin Słubice Katowice Krosno Kaspro­ Łeba Bielsko Olsztyn Zakopane Bielsko Koszalin, Kaspro­
70,4 53.2 wy W., 149,7 Biała Biała, 59,4 wy W.
27-1973 11-1978 138,7 31-1977 70,8 17-1985 138,7
Kaspro­ Kaspro­ 30-1973 Śnieżka 06-1956 Kaspro­ 30-06-73
wy W. wy W. Zakopane Śnieżka wy W. Zakopane
 Tabela 4.23. Liczba ciągów dni bez opadu. Wartości średnie za lata 1961 -1 9 8 0

Długość ciągu Miejscowość Wiosna Lato Jesień Zima Rok

Świnoujście 3,4 4,2 4,1 3,4 15,1

3-5 dni Kalisz 4,2 4,7 4,4 4,4 17,7
Śnieżka 2,7 3,7 2,5 2,4 11,3
Świnoujście 1,5 1,7 1,7 1,9 6,8
6-10 dni Kalisz 2,2 1,9 2,2 1,6 7,9
Śnieżka 1,1 1,1 0,7 0,7 3,6
Świnoujście 1,2 1,2 0,8 0,6 3,8
> 10 dni Kalisz 1,1 0,7 0,8 0,7 3,3
Śnieżka 0,2 0,3 0,4 0,1 1,0

bezopadowych występuje jeden raz (tab. 4.23). Na terenach nadmorskich, w Świnoujściu

pojawia się średnio w roku trzy razy, głównie wiosną i latem.
Jeszcze liczniejsze w ciągu roku są okresy bezopadowe obejmujące 6-10 dni. W połu­
dniowej części Niziny Wielkopolskiej, w Kaliszu, jest ich średnio w roku 8. Względnie
liczniejsze są wiosną i jesienią. Na terenach nadmorskich jest ich nieco mniej (w Świnoujściu
około 7), a prawie dwukrotnie rzadziej pojawiają się w górach; na Śnieżce mniej niż 4-krotnie
w roku. W środkowej części Polski średnio 18 razy w roku formują się okresy bez opadów
trwające od 3 do 5 dni. Na Śnieżce ponad 11 razy, a w Świnoujściu jest ich w ciągu roku ponad
15 (tab. 4.23).
Pojawienie się posuchy atmosferycznej jest związane głównie z najdłuższymi okresami
bezopadowymi i one są szczególnie niekorzystne dla roślin. Częstością występowania okresów
bezopadowych zainteresowane są także dziedziny, takie jak transport, klimatoterapia i turystyka.

4.4.3. OPADY W POSTACI GRADU

Opady gradu należą do zjawisk meteorologicznych wybitnie nieciągłych, i to zarówno

w przebiegu czasowym, jak i rozkładzie przestrzennym. Niejednokrotnie występują znaczne
różnice w liczbie dni z gradem pomiędzy miejscowościami położonymi w stosunkowo
niewielkiej odległości. W latach 1961-1975 w Mosinie (Nizina Wielkopolska) zanotowano
na przykład tylko 10 przypadków opadu gradu, gdy w tym samym czasie w Śremie,
miejscowości odległej od poprzedniej tylko około 20 km, grad wystąpił aż 47 razy. O opadzie
gradu jest więc zasadne mówienie jako o zjawisku mającym wymiar lokalny. O częstości
opadów gradu i ich przestrzennym rozmieszczeniu decydują nie tylko czynniki atmosferycz­
ne, lecz także orografía i pokrycie terenu.
Opady gradu w Polsce często towarzyszą burzom w okresie wiosenno-letnim. Są one
w znacznym stopniu związane z napływem powietrza zwrotnikowo-morskiego, a co trzecia
większa burza gradowa jest pochodzenia termicznego. Największą liczbę gradobić w ciągu
roku notuje się w południowo-wschodniej części kraju. Szczególnie dużą ich liczbą wyróżnia
się południowa część Wyżyny Lubelskiej, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka
Nidziańska oraz Wyżyna Śląska. Na Wyżynie Lubelskiej notuje się średnio w roku od 10 do 24
przypadków gradobić na powierzchni 1000 km2, a w Niecce Nidziańskiej aż 33 przypadki
(M. Molga, 1986).

134
 W północnej części Polski opady gradu nieco częściej zdarzają się na Pojezierzu
Chełmińsko-Dobrzyńskim. Średnia roczna liczba przypadków opadu gradu przypadająca na
1000 km2 wynosi tutaj od 10 do 24.
Opady gradu na Nizinie Wielkopolskiej również cechuje bardzo nierównomierny rozkład
przestrzenny. Średnio w roku w rejonie Poznania i Zielonej Góry są co najmniej dwa dni
z opadem gradu (tab. 4.24). Gradobicia najczęstsze są wiosną. Na tę porę roku przypada prawie

Rys. 4.31. Szlaki gradowe (Cz. Koźmiński, 1994)

1 - główne szlaki gradowe, 2 - drugorzędne szlaki gradowe

Tabela 4.24. Liczba dni z gradem w poszczególnych porach roku. Wartości średnie za lata 1 9 5 6 -1 9 7 5
Wiosna Lato Jesień Zima Rok
Miejscowość
III-V V I-V III I X -X I X II-II I -X I I

Gorzów Wlkp. 0,5 0,4 0,1 1,0

Poznań 1,2 0,5 0,4 2,1
Słubice 0,1 0,2 0,1 0,4
Koło 0,7 0,1 0,0 0,8
Zielona Góra 0,9 0,7 0,6 0,8
Kalisz 0,7 0,4 0,3 1,4

50% wszystkich dni z gradem. Około 30% wszystkich przypadków wystąpienia opadu gradu
rejestruje się latem, a pozostałe występują jesienią. Szczególnie często przypadki opadu gradu
są obserwowane w maju i czerwcu. Są to dwa najbardziej „gradowe” miesiące w ciągu roku na
obszarze Polski.
Najważniejsze szlaki gradowe i największe ich zagęszczenie występuje w południowo-
-wschodniej części kraju (rys. 4.31). Ogólnie biorąc, zaznacza się wzrost częstości opadów
w postaci gradu od północo-zachodu na południo-wschód.

4.4.4. POKRYWA ŚNIEŻNA

Opady atmosferyczne w postaci śniegu mają szczególne znaczenie. Tworzą bowiem

pokrywę pełniącą ważną funkcję w kształtowaniu stosunków termicznych w glebie i przy grun­
towej warstwie powietrza. Warunkiem niezbędnym dla utworzenia się pokrywy śnieżnej jest

135
umiarkowany lub silny opad śniegu oraz utrzymywanie się niskiej temperatury powietrza
i podłoża.
Śnieg, szczególnie suchy, jest dobrym izolatorem cieplnym i chroni rośliny przed
wymarznięciem. Pokrywa śnieżna w znacznym stopniu kształtuje stosunki wodne. Przyjmuje
się, że około 75% wody zawartej w śniegu zasila wody podziemne, a tylko 25% paruje
i stanowi odpływ powierzchniowy. W lecie natomiast tylko około 8% wody opadowej
bezpośrednio wsiąka do gleby (A. Kosiba, 1949).
Grubość i trwałość pokrywy śnieżnej wykazuje związek z wysokością danego miejsca nad
poziomem morza oraz położeniem geograficznym i sytuacją orograficzną. Opady w postaci
śniegu stanowią, szczególnie w górach i we wschodniej części Polski znaczny odsetek,
przekraczający często 50% zimowych sum opadów atmosferycznych.
Opady w postaci śniegu i tworzenie się pokrywy śnieżnej obserwuje się w Polsce
najczęściej w grudniu i styczniu. W marcu niekiedy spada więcej śniegu niż w lutym,
a w kwietniu więcej niż w październiku. Najwcześniejsze daty powstawania pokrywy śnieżnej
przypadają między 1 października a 11 listopada. Najpóźniejsze daty jej pojawiania się notu­
je się w okresie od 12 grudnia do 21 stycznia. Pierwsze z wymienionych dat zazwyczaj są
związane z zimami długotrwałymi, a przypadki bardzo późnego tworzenia się pokrywy
śnieżnej występują podczas zim bardzo łagodnych.
Najwcześniej pokrywa śnieżna tworzy się w górach i na terenach podgórskich. W Tatrach
jej obecność obserwuje się już w pierwszej połowie września, a w Karkonoszach w końcu tego
miesiąca. W niżej położonych rejonach Karpat i Sudetów pojawia się w końcu października
1w listopadzie. Poza obszarami wysokogórskimi średnie daty tworzenia się pokrywy śnieżnej
obejmują okres od 31 października (Zakopane) do połowy grudnia (wybrzeże Zatoki
Gdańskiej). Cechuje je więc rozpiętość prawie 6 tygodni.
Średnio w drugiej połowie listopada pokrywa śnieżna tworzy się także na Pojezierzu
Suwalskim, na Podlasiu oraz w południowo-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej
(rys. 4.32a). Na większości obszaru Polski pojawia się ona między 20 a 30 dniem listopada.
Dopiero w pierwszych dniach grudnia powstaje w pasie nizin nadmorskich, na nizinach
Szczecińskiej, Wielkopolskiej oraz w północno-zachodniej części Niziny Śląskiej. Stosun­
kowo najpóźniej formuje się na ziemi lubuskiej i Pojezierzu Poznańskim, bowiem zazwyczaj
dopiero w połowie pierwszej dekady grudnia (Zielona Góra 4 XII, Poznań 7 XII) (tab. 4.25).
W poszczególnych latach daty utworzenia się pokrywy śnieżnej mogą nawet znacznie
różnić się od dat średnich wyliczonych z okresu wieloletniego. Najwcześniejsze daty jej
pojawienia się zanotowano w latach 1951-1980 w stosunku do dat średnich, te ostatnie są
wyprzedzane niekiedy nawet o ponad 4-5 tygodni. W Poznaniu na przykład pokrywa śnieżna
na ogół tworzy się około 7 grudnia, a najwcześniej powstałą pokrywę zaobserwowano już
2 listopada. Analogiczne daty w Zakopanem przypadają na 31X i 2X , w Sudetach są nimi
18X1 i 22 X, we Wrocławiu 1 XII i 30 X, w Przemyślu 26X1 i 24 X (tab. 4.25).
W niektórych latach pokrywa śnieżna pojawia się względnie późno. Na drugą połowę
grudnia daty najpóźniejszego jej utworzenia się przypadają w północno-wschodniej części
Polski i w niektórych rejonach Pojezierza Pomorskiego (np. okolice Piły i Szczecinka),
(tab. 4.25). W innych częściach kraju, głównie w rejonie środkowego i dolnego biegu Wisły,
w środkowej i wschodniej części Niziny Wielkopolskiej oraz na Kujawach, najwcześniejsze
daty formowania się pokrywy śnieżnej przypadają dopiero w styczniu. Na tych terenach

136
tworzy się ona w drugiej dekadzie stycznia, a w okolicach Szczecina i Poznania pojawiała się
czasem w niektórych latach dopiero 21 stycznia. Można przyjąć, na podstawie rozkładu
przestrzennego średnich dat pojawiania się pokrywy śnieżnej, że w końcu pierwszej dekady
grudnia występuje ona już w całej Polsce.
Zanikanie pokrywy śnieżnej prezentuje rysunek 4.32b, a odpowiednie dane liczbowe
zawiera tabela 4.25. Średnie daty jej zaniku zmieniają się od 15 marca do 27 kwietnia.
Najwcześniej zanika na Nizinie Szczecińskiej, ziemi lubuskiej, w środkowej części Niziny

Rys. 4.32. Średnie daty powstawania pokrywy śnieżnej (a) oraz średnie daty jej zaniku (b). Dane za lata 1951-1980
(J. Chrzanowski, 1988)

Tabela 4.25. Średnie oraz najwcześniejsze i najpóźniejsze daty pojawienia się i zaniku pokrywy śnieżnej. Dane za
lata 1 9 5 1 -1 9 8 0 (J. Chrzanowski, 1986)
Data pojawienia się pokrywy Data zaniku pokrywy śnieżnej
Miejscowość
średnia najwcz. najpóźn. średnia najwcz. najpóźn.
Suwałki 18 XI 22 X 12 XII 7 IV 5 III 30 IV
Świnoujście 5 xn 11 XI 17 I 21 III 8 II 20 IV
Chojnice 3 XII 22 X 21 I 26 III 21 I 21 HI
Toruń 28 XI 28 X 14 I 26 III 8 II 21 IV
Poznań 7 XII 2 XI 21 I 14 ffl 25 I 19 IV
Warszawa 28 XI 13 X 19 I 29 III 25 II 19 V
Zielona Góra 4 XII 3 XI 8 I 27 m 17 n 28 IV
Łódź 22 XI 13 X 1 I 30 III 24 II 30 IV
Lublin 27 XI 30 X 11 I 27 III 20 II 29 IV
Wrocław 1 XII 30 X 15 I 24 III 15 II 29 IV
Jelenia Góra 18 XI 12 X 1 I 10 IV 23 II 6 V
Kielce 22 XI 26 X 23 XII 25 III 19 n 26 IV
Kłodzko 20 XI 12 X 30 XII 3 IV 24 II 6 V
Kraków 27 XI 26 X 9 I 18 III 911 10 IV
Przemyśl 26 XI 24 X 4 I 28 III 6 III 23 IV
Zakopane 31 X 2 X 23 XII 27 IV 23 III 23 V

137
Wielkopolskiej, a także w okolicach Sandomierza, Krakowa, Puław i Gdyni. Na tych
obszarach ginie średnio już przed 20 marca. Najwcześniejsze w Polsce daty jej zaniku notuje
się w Poznaniu (14 III) oraz w Szczecinie (15 III). W Słubicach zanika średnio 16 marca, a dwa
dni później w Gdyni, Krakowie i Sandomierzu.
Na ogół w pierwszej dekadzie kwietnia proces zaniku pokrywy śnieżnej rozpoczyna się we
wschodniej części kraju, czyli na Pojezierzu Suwalskim, Podlasiu oraz na południowo-
-wschodnim skraju Wyżyny Lubelskiej (rys. 4.32b). W tym samym czasie zanika również na
✓
terenach podgórskich Karpat i Sudetów. Średnio po 10 kwietnia pokrywa śnieżna zanika
w Karkonoszach, a po 20 kwietnia w rejonie Zakopanego. W Tatrach utrzymuje się średnio do
pierwszych dni czerwca. W niektórych latach kulminacje Tatr mogą być pokryte śniegiem
nawet w miesiącach letnich. Na Kasprowym Wierchu wielokrotnie zanotowano powstanie
pokrywy śnieżnej latem, na przykład 10 lipca 1943 r., 21 sierpnia 1949, a 3 czerwca 1955 jej
grubość wynosiła 160 cm (T. Niedźwiedź, 1991).
W poszczególnych latach terminy zaniku pokrywy śnieżnej mogą nawet znacznie różnić
się od wcześniej podanych dat średnich wynikających z analizy danych z okresu wielolet­
niego. Niekiedy może ona całkowicie ustąpić już w ostatnich dniach stycznia. Przypadki tak
wczesnego zaniku pokrywy śnieżnej są charakterystyczne szczególnie dla zachodniej części
Polski (Koszalin 201, Poznań 251, Szczecin 261, Słubice 291) (tab. 4.25). Pierwsza dekada
marca obejmuje daty najwcześniejszego jej zaniku na wschodnim skraju Polski (Suwałki III,
Przemyśl 6 III, Zamość 8 III). W Zakopanem najwcześniejszą datę jej zaniku stanowi 23 III.
Należy mieć na uwadze także daty najpóźniejszego zaniku pokrywy śnieżnej. Na
większości obszaru Polski przypadają one na drugą połowę kwietnia. W Jeleniej Górze
i Kłodzku pokrywa śnieżna może niekiedy zalegać aż do 6 maja, a w rejonie Krynicy
i Zakopanego ustępuje dopiero niekiedy w ostatniej dekadzie maja. Bardzo późny jej zanik
w niektórych latach był notowany również w innych rejonach Polski, na przykład w Koszalinie
11 V, Warszawie 19 V, Zgorzelcu 10 V (tab. 4.25).

Tabela 4.26. Rzeczywista i potencjalna liczba dni z pokrywą śnieżną. Dane za lata 1951 -1 9 8 0 (J. Chrzanowski, 1988)
Rzeczywista liczba dni Potencjalna liczba dni
Miejscowość
średnia najwyższa najniższa średnia najwyższa najniższa
Suwałki 98 137 47 142 184 119
Świnoujście 50 123 9 107 139 42
Chojnice 66 135 17 114 171 65
Toruń 62 129 18 119 178 70
Poznań 50 121 7 98 152 46
Warszawa 67 123 17 121 156 77
Zielona Góra 56 119 13 114 174 57
Łódź 65 126 21 129 177 70
Lublin 76 119 30 121 163 67
Wrocław 45 99 11 111 160 69
Jelenia Góra 66 125 21 145 193 85
Kielce 79 121 31 124 177 69
Kłodzko 62 111 29 135 182 60
Kraków 65 114 23 112 156 53
Przemyśl 74 117 32 126 176 78
Zakopane 124 153 90 179 216 126

138
 Liczba dni z pokrywą śnieżną w naszym kraju jest zróżnicowana. Utrzymywanie się
pokrywy śnieżnej jest uwarunkowane temperaturą powietrza oraz podłoża, ekspozycją
✓
i pokryciem terenu itd. Średnia roczna liczba dni z tą pokrywą zmienia się w Polsce
w stosunkowo dużym zakresie (tab. 4.26). Istotna jest uwaga, że czas upływający od momentu
pojawienia się do zaniku pokrywy śnieżnej nie jest czasem odpowiadającym rzeczywistej
liczbie dni z pokrywą śnieżną, bowiem występują przerwy w jej trwałości.
Najliczniejsze dni z pokrywą śnieżną występują w górach. U podnóża Karpat jest ich
średnio w roku ponad 70. Wraz ze wzrostem wysokości liczba tych dni wzrasta o 9 na każ­
de 100 m wysokości (M. Hess, 1965), stąd na Kasprowym Wierchu notuje się ich średnio
w roku około 230. U podnóża Sudetów dni z pokrywą śnieżną jest nieco mniej niż u pod-
s
nóża Karpat. Tutaj średnio w roku jest ich tylko około 50. Na Śnieżce omawianych dni jest
średnio w roku 175.

Rys. 4.33. Liczba dni z pokrywą śnieżną. Wartości średnie za lata 1951-1980 (a), (J. Chrzanowski, 1988 - uzup.
A. Woś). Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną powyżej 20 cm. Dane za lata 1951-1975 (b), (S. Paczos, 1982)

Poza obszarami górskimi średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną zmienia się od około
40 w rejonie dolnego biegu Odry do prawie 100 dni na północno-wschodnim skraju Polski
(tab. 4.26). Ogólnie biorąc, zauważa się systematyczny wzrost liczby tych dni z zachodu
i południo-zachodu w kierunku północno-wschodnim (rys. 4.33a). Mniej niż 50 dni w roku
cechuje pokrywa śnieżna tereny nizin nadmorskich, Nizinę Szczecińską, zachodnią część
s
Niziny Wielkopolskiej oraz północno-zachodnią część Niziny Śląskiej.
Występujące w poszczególnych latach liczby dni z pokrywa śnieżną mogą się niekiedy
nawet bardzo znacznie różnić od średniej wieloletniej. Czasem tych dni w ciągu roku jest
mniej niż 10 (Świnoujście 9, Poznań 7). Z kolei największa rzeczywista liczba dni z pokrywą
śnieżną może o kilkadziesiąt procent przekraczać średnią wieloletnią. W Świnoujściu na
przykład może ona wynosić nawet 123 dni, przy średniej wieloletniej 50 dni (tab. 4.26).
Ogólnie biorąc, różnice między największą i średnią liczbą dni z pokrywą śnieżną w ciągu
roku są nieco mniejsze w górach i w północno-wschodniej części kraju.

139
 Na terenie Polski występujące dni z pokrywą śnieżną nie stanowią jednego ciągu. Jej
utworzenie się na dłużej lub krócej jest obserwowane w porze zimowej kilkakrotnie. Zasadne
jest więc mówienie o rzeczywistej i potencjalnej liczbie dni z pokrywą śnieżną. O potencjalnej
ich liczbie informują dane zawarte w tabeli 4.26.
✓

Średnia w roku liczba dni, w których pokrywa śnieżna może być zaobserwowana, waha się
od 100 w Poznaniu do około 180 w Zakopanem. Na kulminacjach Tatr jest ona znacznie
większa, dochodzi do 320. W Kotlinie Sandomierskiej i Niecce Nidziańskiej trwa ten okres
około 111 dni (B. Leśniak, 1980). Ogólnie biorąc, poza Karpatami i Sudetami, długość tego
okresu jest dwa razy większa od liczby dni, w których pokrywa śnieżna rzeczywiście jest
notowana (tab. 4.26).
/

Średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną powyżej 20 cm zmienia się w poszczegól­
nych rejonach Polski od 1 dnia w Słubicach, 2 dni w Kołobrzegu i Szczecinie do 104 dni na
Śnieżce i 118 dni na Kasprowym Wierchu (rys. 4.33b). Najliczniejsze są one w górach i tutaj
ich średnia roczna liczba wynosi co najmniej kilkadziesiąt. Poza tymi terenami jest ich na
większości obszaru kraju mniej niż 10. Średnio od 10 do 28 dni występuje na Pojezierzu
Mazurskim, Podlasiu, Polesiu Lubelskim i wschodnim skraju Wyżyny Lubelskiej, a także
w rejonie Gór Świętokrzyskich (rys. 4.33b).
W poszczególnych zimach zróżnicowanie liczby dni z tak grubą pokrywą śnieżną może
być bardzo duże. Nie każdego roku pojawia się ona o tak znacznej grubości, a jeszcze rzadziej
obserwowuje się ją jednocześnie w całym kraju. W wieloleciu 1951-1980 tylko podczas
jednej zimy (1962/1963) wystąpiła w całej Polsce.
Jednym ze stosunkowo dobrych wskaźników opisujących stosunki niwalne jest suma
dobowych wysokości pokrywy śnieżnej (M. Sadowski, 1979, S. Paczos, 1982, J. Chrzanow­
ski, 1988).
Średnia suma dobowych wysokości pokrywy śnieżnej za okres wieloletni (1951-1975)
w Polsce waha się od 253 cm w rejonie Słubic do ponad 10 605 cm na Śnieżce i 14 707 cm na
Kasprowym Wierchu (S. Paczos, 1982). Rozkład przestrzenny sum jej wysokości ilustrują
dane zawarte w tabeli 4.27.

Rys. 4.34. Sumy grubości pokrywy śnieżnej w cm.

Wartości średnie za lata 1951-1980 (J. Chrzanowski.
1988)

140
Tabela 4.27. Największa średnia miesięczna grubość pokrywy śnieżnej. Dane za lata 1951 -1 9 8 0 (J. Chrzanowski, 1988)
Miejscowość XI XII I II m IV
Suwałki 8 26 39 77 61 14
Świnoujście 3 10 29 35 14 2
Chojnice 6 22 35 47 13 3
Toruń 6 12 28 36 34 2
Poznań 3 11 29 23 18 1
Warszawa 5 23 35 49 22 4
Zielona Góra 10 11 22 29 24 1
Łódź 4 16 39 68 28 2
Lublin 9 17 36 38 14 3
Wrocław 3 8 25 36 11 1
Jelenia Góra 5 20 25 36 27 4
Kielce 3 19 28 36 29 2
Kłodzko 3 14 16 23 12 1
Kraków 3 27 36 67 14 1
Przemyśl 10 17 31 48 23 3
Zakopane 19 39 61 87 83 10

Jak wspomniano wcześniej, największe sumy cechują kulminacje Karpat i Sudetów.

W Beskidach i na Pogórzu Karpackim sumy wysokości pokrywy w latach 1951-1980
wynoszą od 1000 do 3000 cm, a na Przedgórzu Sudeckim od 500 do 1000 cm. Względnie duże
sumy wysokości pokrywy śnieżnej notuje się także w północno-wschodniej części Polski,
gdzie wynoszą ponad 1500 cm. W środkowej i wschodniej części Pojezierza Mazurskiego, na
Podlasiu i wschodnim skraju Wyżyny Lubelskiej sumy wysokości pokrywy śnieżnej w tym
okresie przekroczyły 1000 cm (rys. 4.34). Na nizinach Śląskiej i Wielkopolskiej, w pasie nizin
nadmorskich oraz zachodniej części Pojezierza Pomorskiego nie przekroczyły 500 cm.
Taki rozkład przestrzenny sum dobowych wysokości pokrywy śnieżnej podkreśla wielką
rolę, jaką pełni w ich kształtowaniu wysokość danego miejsca nad poziomem morza oraz
częsta obecność w zimie mas powietrza pochodzenia morskiego. S. Paczos (1982),
porównując wspomniane sumy w Słubicach i Suwałkach, wskazuje, że w tej ostatniej
miejscowości są one ponad sześciokrotnie większe niż w Słubicach, co wskazuje na bardzo
duży w tym przypadku wpływ czynnika oceanicznego na grubość i czas trwania pokrywy
śnieżnej. Z kolei dokonane porównanie sum z rejonów górskich (Zakopane) i nizinnych
(Suwałki) wskazuje, że pierwsze z nich są prawie dwukrotnie większe niż sumy charakterys­
tyczne dla Suwałk, co z kolei wskazuje na istotny wpływ czynnika wysokości nad poziomem
morza na „uśnieżenie” danego regionu (S. Paczos, 1982).
Z analizy danych za okres wieloletni wynika, że pokrywa śnieżna może pojawiać się
w Polsce od października do maja. Na terenach wysokogórskich zalega znacznie dłużej.
Największe jej grubości występują, ogólnie biorąc, w lutym. Wykazują znaczne zróż­
nicowanie przestrzenne (tab. 4.27). W górach grubość pokrywy śnieżnej zwiększa się wraz
z wysokością, a największą miąższość osiąga w marcu.
W październiku pokrywa śnieżna jest notowana rzadko i nie we wszystkich rejonach kraju.
W listopadzie największa średnia miesięczna jej grubość waha się od 3 cm w Gorzowie Wlkp.
do 19 cm w Zakopanem. W grudniu osiąga ona również tylko kilka centymetrów grubości
w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej (Słubice 4 cm). Jej grubość zwiększa się

141
w kierunku północno-wschodnim. W Suwałkach największa średnia miesięczna jej grubość
osiąga 26 cm. W styczniu, poza terenami górskimi, największe wartości ten wskaźnik
wykazuje na Pojezierzu Suwalskim, w okolicach Łodzi i Chojnic, gdzie notuje się około 40
cm, a w Zakopanem przekracza 60 cm. Ogólnie biorąc, w tym miesiącu zróżnicowanie
przestrzenne omawianych wartości jest względnie małe. W lutym pokrywa śnieżna osiąga
największą grubość. W tym miesiącu w Suwałkach największa średnia miesięczna grubość
pokrywy śnieżnej dochodzi do 77 cm, w Zakopanem wynosi 87 cm, a w okolicy Łodzi
i Krakowa 67 cm (tab. 4.27). W marcu maksymalne jej grubości maleją. Wyraźnie zaznacza
się różnica pomiędzy północno-wschodnią częścią (także terenami górskimi) a pozostałą
częścią Polski. Na Pojezierzu Suwalskim i Podlasiu, a także w górach, największe grubości
pokrywy śnieżnej w tym miesiącu prawie nie odbiegają od wartości występujących w lutym.
Na innych obszarach natomiast, w stosunku do lutego, w marcu grubość pokrywy jest
wyraźnie mniejsza. W kwietniu wielkości omawianego wskaźnika wahają się od 0 cm
w Gorzowie Wlkp. i Słubicach do kilkunastu centymetrów w rejonie Suwałk i Białegostoku.
W maju pokrywa śnieżna tworzy się rzadko i nie w całej Polsce.

Rys. 4.35. Częstość występowania zim śnieżnych w pro­

centach (S. Paczos, 1990)

Zagadnienie częstości występowania zim śnieżnych w Polsce było przedmiotem badań

S. Paczosa (1982). Najbardziej śnieżne zimy są uwarunkowane przede wszystkim zwiększoną
frekwencją typów cyrkulacji atmosfery związanych ze sektorem wschodnim. Podczas takich
zim, mimo częstszego napływu mas powietrza polamo-kontynentalnego, notuje się także
przemożny wpływ mas powietrza polamo-morskiego. Na przykład podczas bardzo śnieżnej
zimy 1969/1970 częstość napływu powietrza polamo-kontynentalnego wynosiła 38%,
a frekwencja powietrza polamo-morskiego przekroczyła 51% (S. Paczos, 1982).
Przestrzenny rozkład częstości pojawiania się w Polsce zim śnieżnych przedstawiono na
rysunku 4.35. Poza terenami górskimi, gdzie ten wskaźnik za okres wieloletni przekracza
50%, stosunkowo najczęściej takie zimy występują w północno-wschodniej części kraju.
Z kolei w zachodniej części Pojezierza Pomorskiego, na nizinach Wielkopolskiej i Śląskiej
częstość pojawiania się zim z bardzo bogatą szatą śnieżną nie przekracza 10%.

142
 4.5. BURZE

Burze są związane z rozwojem chmur Cumulonimbus, które formują się w przypadku

pojawiania się w atmosferze bardzo intensywnych prądów pionowych. W umiarkowanych
szerokościach geograficznych możliwości rozwoju silniejszej konwekcji są stosunkowo
dobre, szczególnie w porze letniej.
Wiele burz występuje w strefach frontów chłodnych. Rozwijają się wówczas, gdy ciepłe
i wilgotne powietrze jest wypierane w górę przez napływające dołem powietrze chłodne.
Inny rodzaj burz występujących w Polsce to, ogólnie biorąc, burze wewnątrzmasowe.
Mogą one być uwarunkowane orografią terenu lub wywołane przyczynami termicznymi.
Burze orograficzne powstają w wilgotnym powietrzu podczas wymuszonego wznoszenia się
spowodowanego specyficznymi cechami rzeźby terenu. Powstają one wzdłuż pasm górskich,
a także w pobliżu linii brzegowej morza i większych zbiorników wodnych. W Polsce ten
rodzaj burz względnie często występuje w Karpatach i Sudetach, a także taką genezę ma
zapewne pewien odsetek burz obserwowanych w strefie nadmorskiej i na Pojezierzu
Pomorskim. Wewnątrz jednorodnej masy powietrza burze mogą powstawać także w wyniku
silnego nagrzania się podłoża powodującego wzrost stopnia chwiejności atmosfery. Wy­
stępowanie tych burz wykazuje dużą chaotyczność przestrzenną. Jest ono zależne od tego, czy
miejsce silnego nagrzania podłoża jest wynikiem szczególnych warunków atmosferycznych,
czy też wynika z fizycznych właściwości danej okolicy. Burze tego rodzaju powstają
najczęściej na lądzie w godzinach popołudniowych, a nad obszarami wodnymi zazwyczaj
w porze nocnej.
W niektórych rejonach Polski burze notuje się względnie często, w innych są obser­
wowane sporadycznie. Najmniej dni z burzą występuje w ciągu roku na północy. Na wybrzeżu
Bałtyku jest ich średnio w roku kilkanaście. Na Helu 17, w Łebie 19, w Ustce 16, Świnoujściu
15 (L. Kolendowicz, 1997). W środkowej części pojezierzy Pomorskiego i Mazurskiego dni
z burzą jest więcej, zazwyczaj ponad 20 w ciągu roku (Szczecinek 20, Resko 22, Chojnice 20).
Jeszcze więcej dni burzowych jest na nizinach Wielkopolskiej i Mazowieckiej (Leszno 23,

Rys. 4.36. Średnia roczna liczba dni z burzą. Dane za

lata 1961-1970 (T. Kozłowska-Szczęsna, 1994)

143
Kalisz 22, Łódź 21, Słubice 22, Wrocław 24, Zielona Góra 24) (rys. 4.36). W zachodniej części
Polski (na Pojezierzu Pomorskim i Nizinie Wielkopolskiej) największe prawdopodobieństwo
wystąpienia burzy jest związane z napływem powietrza ze sektora południowo-zachodniego
i wschodniego. Najrzadziej wystąpienie burzy warunkuje napływ mas powietrza z kierunku
północnego (L. Kolendowicz, 1997).
W południowej części Polski średnia roczna liczba dni z burzą dochodzi do 25. Najliczniej
pojawiają się w górach. W Tatrach jest ich średnio w roku około 37. Tutaj najczęściej
występowanie burz notuje się podczas cyrkulacji południowo-wschodniej i wschodniej
antycyklonalnej. Ona bowiem powoduje wystąpienie największych dodatnich anomalii
termicznych, które sprzyjają silnemu rozwojowi konwekcji i powstawaniu burz pochodzenia
termicznego (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, 1991).
Mając na uwadze przebieg roczny, wszędzie w Polsce najwięcej burz notuje się w lipcu.
W tym miesiącu dni z burzą stanowią około 1/3 ich rocznej liczby. Niekiedy, w czasie
szczególnie gwałtownych burz pojawia się opad w postaci gradu. Największe praw­
dopodobieństwo wystąpienia burzy na południu Polski przypada w dniach z temperaturą
maksymalną powietrza 24-28°C, a w północnej części kraju na dni, kiedy temperatura
maksymalna wynosi nie mniej niż 20-24°C (M. Stopa, 1965).
 5
Klimat Polski w świetle częstości występowania
różnych typów pogody

5.1. STANY POGODY I ZASADY ICH KLASYFIKACJI

Dla życia oraz rozwoju roślin i zwierząt, a także egzystencji i działalności człowieka
zasadnicze znaczenie mają nie poszczególne elementy pogody (elementy meteorologiczne),
lecz ich jednoczesne współoddziaływanie. Wpływ wysokiej temperatury powietrza na
organizmy żywe jest na przykład różny. Będzie on silnie uzależniony od wilgotności
powietrza i wiatru. Jeżeli wilgotność jest duża, ale brak wiatru, to roślina stosunkowo dobrze
znosi takie warunki. Jeśli zaś wilgotność powietrza jest mała, to, w przeciwieństwie do
człowieka i zwierząt, rośliny z trudnością egzystują w takich warunkach pogodowych,
szczególnie przy obecności wiatru, który powoduje duże parowanie z powierzchni roślin
i w krańcowym przypadku może całkowicie uniemożliwić ich rozwój.
Wartości oddzielnie analizowanych elementów meteorologicznych trudno uznać w związ­
ku z tym za pełne charakterystyki klimatu. Do pełnej charakterystyki klimatu jest więc
niezbędne, z punktu widzenia szaty roślinnej i zwierząt oraz człowieka wraz z jego
działalnością, podanie informacji, ile razy w danym okresie na danym obszarze pojawiły się na
przykład dni z jednoczesnym wystąpieniem wysokiej temperatury powietrza, małej wilgotno­
ści powietrza, małego zachmurzenia, braku opadów itd., a więc, ile było dni z określonymi
typami pogody. Ważnym źródłem informacji o cechach klimatu danego miejsca lub obszaru są
zatem obserwowane stany pogody i ich powtarzalność.
W niniejszym opracowaniu traktuje się pogodę, a ściślej różne jej typy, jako składniki
(elementy) klimatu, a zachmurzenie nieba, opady atmosferyczne, temperaturę powietrza itd.
jako elementy pogody. Zatem źródłem informacji o cechach klimatu danej miejscowości lub
obszaru są obserwowane stany pogody - ich frekwencja.
Ze względu na to, że w przyrodzie notuje się olbrzymią różnorodność stanów pogody,
a co za tym idzie znikomą powtarzalność każdego z nich, dokonano ich klasyfikacji
i wprowadzono pojęcie typ pogody. Typ pogody stanowi bardziej ogólną charakterystykę
pogody wyrażoną określonymi cechami i gradacjami wybranych elementów meteorolo­
gicznych.
Zespoły wybranych elementów pogody wyraźnie zróżnicowano ilościowo dla poszczegól­
nych typów pogody, co sprawia że można owe typy brać pod uwagę przy praktycznych
działaniach człowieka w środowisku geograficznym.
Okresem, dla którego dokonano w niniejszym opracowaniu klasyfikacji stanów pogo­
dy była doba, a uwzględnionymi elementami meteorologicznymi była średnia dobowa,

145
minimalna i maksymalna temperatura powietrza, średnia dobowa wielkość zachmurze­
nia ogólnego nieba oraz suma opadów atmosferycznych za okres doby. W celu charak­
teryzowania stosunków termicznych przyjęto 11 przedziałów wartości średnich i wartości
ekstremalnych temperatury powietrza za okres doby. Wyróżniono następujące przedziały
wartości wyżej wymienionych elementów pogody i wprowadzono umowne oznaczenia
cyfrowe:

Temperatura powietrza

33 - pogoda gorąca (temperatura średnia dobowa powyżej 25,0°C, temperatura dobowa

minimalna i maksymalna powyżej 0°C)
3 - pogoda bardzo ciepła (temperatura średnia dobowa 15,1-25,0°C, temperatura dobowa
minimalna i maksymalna powyżej 0°C)
2 - pogoda umiarkowanie ciepła (temperatura średnia dobowa 5,1-15,0°C, temperatura
dobowa minimalna i maksymalna powyżej 0°C)
1 - pogoda chłodna (temperatura średnia dobowa 0,1-5,0°C , temperatura dobowa
minimalna i maksymalna powyżej 0°C)
4 - pogoda przymrozkowa umiarkowanie chłodna (temperatura średnia dobowa po­
wyżej 5,0°C, temperatura dobowa minimalna poniżej lub równa 0°C, maksymalna
powyżej 0°C)
5 - pogoda przymrozkowa bardzo chłodna (temperatura średnia dobowa 0,1-5,0°C,
temperatura dobowa minimalna poniżej lub równa 0°C, maksymalna powyżej 0°C)
6 - pogoda przymrozkowa umiarkowanie zimna (temperatura średnia dobowa od 0,0
do -5,0)°C, temperatura dobowa minimalna poniżej lub równa 0°C, maksymalna
powyżej 0°C)
7 - pogoda przymrozkowa bardzo zimna (temperatura średnia dobowa poniżej -5,0°C,
temperatura dobowa minimalna poniżej lub równa 0°C, maksymalna powyżej 0°C)
8 - pogoda umiarkowanie mroźna (temperatura średnia dobowa od 0,0 do -5,0)°C,
temperatura dobowa minimalna i maksymalna poniżej lub równa 0°C)
9 - pogoda dość mroźna (temperatura średnia dobowa od -5,1 do -15,0 °C, temperatura
dobowa minimalna i maksymalna poniżej lub równa 0°C)
0 - pogoda bardzo mroźna (temperatura średnia dobowa poniżej -15,0°C, temperatura
dobowa minimalna i maksymalna poniżej lub równa 0°C)

Zachmurzenie ogólne nieba

0 - pogoda słoneczna lub z małym zachmurzeniem (zachmurzenie średnie dobowe
mniejsze lub równe 20%)
1 - pogoda pochmurna (zachmurzenie średnie dobowe 21-79%)
2 - pogoda z dużym zachmurzeniem (zachmurzenie średnie dobowe równe lub po­
wyżej 80%)

Opady atmosferyczne
0 - pogoda bez opadu (dobowa suma opadu poniżej 0,1 mm)
1 - pogoda z opadem (dobowa suma opadu równa lub większa od 0,1 mm)

146
 Na podstawie wyników pomiarów i obserwacji meteorologicznych przeprowadzonych
w latach 1951-1980 sklasyfikowano pogodę każdego dnia i określono średnią roczną oraz
średnie miesięczne częstości występowania poszczególnych typów pogody w okresie
wieloletnim w 60 miejscowościach, rozłożonych w miarę równomiernie na obszarze całej
Polski.
Niniejsze opracowanie nie zostało wykonane na zapotrzebowanie konkretnego użyt­
kownika, w związku z czym przyjęta w nim klasyfikacja stanów pogody ma znaczenie
i charakter bardziej ogólny, przeglądowy. Jednym z celów opracowania jest zwrócenie
uwagi na nieco odmienną metodę analizy, różną od dotychczas zazwyczaj stosowanych
w klimatologii, oraz jej przydatność do opisu znacznego zróżnicowania przestrzennego kli­
matu Polski.
Intencją autora była konstrukcja takich typów pogody, dokonanie takiej klasyfikacji
stanów atmosfery, w której stopień zróżnicowania pomiędzy poszczególnymi typami pogody
byłby możliwie duży i wyraźny, jednocześnie zdając sobie w pełni sprawę z możliwości
uwzględnienia innych elementów pogody i przyjęcia innej ich gradacji.
W rezultacie możliwych kombinacji wspomnianych wcześniej elementów pogody
i gradacji ich wartości wyróżniono 66 podstawowych typów pogody opierając się na
jednoczesnej analizie wartości trzech elementów meteorologicznych.
Wyróżnione typy pogody zostały oznaczone symbolami cyfrowymi w następujący
sposób: ostatnia cyfra zapisu typu informuje o dobowej sumie opadów, przedostatnia
cyfra zawiera informacje o wielkości zachmurzenia ogólnego nieba, a pierwsza (lub dwie
pierwsze w przypadku pogody gorącej 33) charakteryzuje stosunki termiczne.
Obliczono i omówiono ponadto częstość występowania typów pogody, dla których
kryterium wyróżnienia stanowiła tylko temperatura powietrza, bądź temperatura powietrza
i zachmurzenie nieba, albo temperatura powietrza i opady atmosferyczne.
Brak w wyróżnionym typie pogody kryterium zachmurzenia lub opadów atmosferycz­
nych w zapisie typu symbolami cyfrowymi zaznaczono poziomą kreską ( „ - ” ). Zapis typu
pogody 2— informuje na przykład, że kryterium jego wydzielenia stanowiła tylko tempera­
tura powietrza (średnia dobowa temperatura powietrza wynosi od 5,1°C do 15,0°C, tem­
peratury skrajne za okres doby wynoszą powyżej 0°C), pominięto wielkość zachmurzenia
nieba i sumę opadów. Jest to więc, według przyjętej klasyfikacji, typ pogody umiarkowanie
ciepłej.
Typ pogody zapisany w postaci na przykład 2 0 - oznacza pogodę umiarkowanie ciepłą
i jednocześnie słoneczną. Nie uwzględniono przy wyróżnianiu tej pogody kryterium opadów
atmosferycznych.
Typ pogody zapisany w postaci na przykład 2 -1 oznacza pogodę umiarkowanie ciepłą
z opadem atmosferycznym. Nie uwzględniano przy wyróżnianiu tego typu pogody
zachmurzenia nieba.
Typ pogody zapisany w postaci 221 oznacza według przyjętej klasyfikacji pogodę
umiarkowanie ciepłą z dużym zachmurzeniem ogólnym nieba z jednocześnie notowanym
w ciągu doby opadem atmosferycznym.
W ten sposób łączna liczba wyróżnionych typów pogody wzrosła do 132. Liczba ta
obejmuje 66 typów pogody wyróżnionych na podstawie kryterium trzech elementów pogody,

147
Rys. 5.1. Średnia roczna liczba dni z pogodą: gorącą (33— ), gorącą i słoneczną (330-), gorącą i pochmurną ( 331-),
gorącą z dużym zachmurzeniem (332-), gorącą bez opadu (33-0), gorącą z opadem (33-1)

148
Rys. 5.2. Średnia roczna liczba dni z pogodą: gorącą i słoneczną bez opadu (3300), gorącą i słoneczną z opadem
w ciągu doby (3301), gorącą i pochmurną bez opadu (3310), gorącą i pochmurną z opadem (3311), gorącą z dużym
zachmurzeniem bez opadu (3320), gorącą z dużym zachmurzeniem i opadem (3321)

149
11 typów pogody wyróżnionych na podstawie tylko kryterium temperatury powietrza, 22 typy
pogody wyróżnione na podstawie temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz 33
typy pogody wyróżnione na podstawie kryterium temperatury powietrza i zachmurzenia
ogólnego nieba.
Taki układ symboli cyfrowych opisujących poszczególne typy pogody zastosowano
przy opisie map częstości występowania w ciągu roku wyróżnionych typów pogody
i w załączonych tabelach frekwencji typów pogody w ciągu roku w wybranych miejscowoś­
ciach, w poszczególnych regionach klimatycznych oraz w wyróżnionych sezonach klima­
tycznych roku.
Na podstawie wyników pomiarów i obserwacji meteorologicznych przeprowadzonych
w latach 1951-1980, przyjmując zasady klasyfikacji stanów pogody za okres doby, omówione
wyżej, obliczono dla 60 miejscowości w Polsce średnią liczbę dni z poszczególnymi typami
pogody za okres roku. Załączone mapy (rys. 5.1-5.22) ilustrują rozkład przestrzenny średniej
rocznej liczby dni z wyróżnionymi typami pogody.
Izolinie wykreślono w odstępach co 1 dzień. Tylko w nielicznych przypadkach izolinie
poprowadzono rzadziej, w odstępie co 5 dni. Przy typach pogody pojawiających się
najrzadziej przyjęto zasadę prowadzenia izolinii co 0,5 dnia (linia przerywana). Ze względu na
podziałkę prezentowanych map i ich czytelność, przebieg izolinii został nieco uproszczony,
nie deformuje jednak ogólnej tendencji w rozkładzie przestrzennym rocznych liczb dni
z poszczególnymi typami pogody.

5.2. CZĘSTOŚĆ POJAWIANIA SIĘ DNI Z TYPAMI POGODY CIEPŁEJ

Pod pojęciem pogody ciepłej w niniejszym opracowaniu rozumie się pogodę ze średnią
dobową temperaturą powietrza i dobowymi temperaturami skrajnymi powyżej 0°C. W obrębie
zespołu pogód ciepłych wyróżniono ze względu na wielkość średniej dobowej temperatury
powietrza cztery grupy pogód: pogodę gorącą - z temperaturą średnią dobową powyżej
25,0°C, pogodę bardzo ciepłą - z temperaturą średnią dobową od 15,1 do 25,0°C, pogodę
umiarkowanie ciepłą - z temperaturą średnią dobową od 5,1 do 15,0°C oraz pogodę chłodną
- z temperaturą średnią dobową od 0,1 do 5,0°C.

5.2.1. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY GORĄCEJ (33— )

Pogodę gorącą cechuje średnia dobowa temperatura powietrza przekraczającą 25°C.

Różne typy tej pogody są w Polsce obserwowane bardzo rzadko. Należą do najrzadziej
notowanych. Stosunkowo najczęściej pojawiają się w Wielkopolsce, na Mazowszu oraz
w Kotlinie Sandomierskiej, gdzie średnio w roku notuje się od jednego do dwóch dni z po­
godą gorącą. Na pozostałych terenach kraju pojawia się ona sporadycznie. Dni z pogodą
gorącą występują raz na kilka lat, zazwyczaj w okresie od czerwca do końca sierpnia. Raz
na kilka lat, głównie w południowej i południowo-wschodniej części kraju, mogą się
zjawić już w maju (rys. 5.1).

150
 Pogodę gorącą zazwyczaj cechuje duże usłonecznienie lub niewielkie zachmurzenie.
W Polsce prawie nigdy nie towarzyszy jej zachmurzenie średnie dobowe > 80%. Jest to po­
goda również częściej notowana bez opadu niż z opadem. Dni gorące bez opadu stosun­
kowo najliczniej pojawiają się na Mazowszu i w rejonie Zielonej Góry, gdzie średnio w roku
jest co najmniej jeden dzień z taką pogodą. Pogoda ta pojawia się w Polsce najczęściej jako typ
oznaczony w przyjętej klasyfikacji symbolem 3300, a więc słoneczna lub z niewielkim
zachmurzeniem bez opadu oraz jako typ 3310. Dni z tymi typami pogody na całym obszarze
kraju występują raz na kilka lat, nie są notowane każdego roku (rys. 5.2).

5.2.2. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY BARDZO CIEPŁEJ (5— )

Dni z pogodą bardzo ciepłą sporadycznie, nie każdego roku, w niektórych rejonach Polski
są notowane już w marcu. Na stałe zjawiają się jednak na większości obszaru kraju dopiero
w kwietniu, kiedy średnio co najmniej jeden dzień w miesiącu cechuje ten typ pogody.
Ostatnie dni z tą pogodą można obserwować jeszcze w październiku, szczególnie w połu­
dniowej i południowo-wschodniej części kraju (rys. 5.3).
Z wyjątkiem obszarów górskich, średnia liczba dni w roku z pogodą bardzo ciepłą
waha się od około 63 w okolicy Łeby do ponad 90 w Kotlinie Sandomierskiej. Wyraźnie
mniej dni z taką pogodą jest na pojezierzach Pomorskim i Mazurskim oraz na terenach
górskich.
Około 60-70% dni bardzo ciepłych cechuje umiarkowane zachmurzenie wynoszące
od 21 do 79%. Dni takich średnio w roku notuje się poza obszarami górskimi od około 42
(Łeba, Chojnice) do ponad 60 w rejonie Poznania i Warszawy. Średnio po kilkanaście dni
w roku z pogodą bardzo ciepłą odznacza się jednocześnie bardzo dużym zachmurzeniem lub
pogodą słoneczną. W górach dni tych jest dwa, trzy razy mniej w porównaniu z innymi
rejonami kraju (rys. 5.3).
Dni bardzo ciepłe cechuje stosunkowo często brak opadów. Dni bardzo ciepłych bez opadu
jest prawie dwa razy więcej niż bardzo ciepłych z opadem. Tych pierwszych jest średnio,
z wyjątkiem obszarów górskich, od około 40 na wybrzeżu do ponad 55 w Wielkopolsce, na
Dolnym Śląsku, Mazowszu, Kotlinie Sandomierskiej. Również w środkowej części Polski
względnie liczniej pojawiają się dni bardzo ciepłe z opadem, jest ich tutaj średnio w roku
ponad 30.
Pogodę bardzo ciepłą w Polsce najczęściej cechuje umiarkowane zachmurzenie nieba
i brak opadu (typ pogody 310). Dni takich jest średnio w roku najwięcej w środkowej części
kraju - ponad 35 (w rejonie Poznania i na Mazowszu nawet ponad 40). Na pojezierzach oraz na
obszarach podgórskich i górskich jest ich około 30 i mniej (rys. 5.4). Od 10 do 20 dni w roku
bardzo ciepłych jest jednocześnie słonecznych bez opadu, cechuje typ pogody oznaczony
symbolem 300. Dni bardzo ciepłe stosunkowo rzadko jednocześnie odznaczają się dużym
zachmurzeniem nieba i opadem (typem pogody 321). Średnio w roku jest ich bowiem tylko od
6 do 12. Kilka spośród dni bardzo ciepłych odznacza się dużym zachmurzeniem i brakiem
opadu, typem pogody 320.

151
Rys. 5.3. Średnia roczna liczba dni z pogodą: bardzo ciepłą (3— ), bardzo ciepłą i słoneczną (30-), bardzo ciepłą
i pochmurną (31-), bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem (32-), bardzo ciepłą bez opadu (3-0), bardzo ciepłą
z opadem (3-1)

152
Rys. 5.4. Średnia roczna liczba dni z pogodą: bardzo ciepłą i słoneczną bez opadu (300), bardzo ciepłą i słoneczną
z opadem w ciągu doby (301), bardzo ciepłą i pochmurną bez opadu (310), bardzo ciepłą i pochmurną z opadem (311),
bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem bez opadu (320), bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem i opadem (321)

153
 5.2.3. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY UMIARKOWANIE CIEPŁEJ (2— )

Dni z pogodą umiarkowanie ciepłą występują w Polsce w ciągu całego roku. Najwięcej ich
notuje się, ogólnie biorąc, w maju, we wrześniu i w październiku. Z wyjątkiem obszarów
górskich, gdzie jest ich nieco mniej, w każdym z wymienionych miesięcy dni z tą pogodą jest
od około 19 do prawie 29. Najwięcej jest ich jesienią, od września do listopada. O tej porze
roku jest ich od około 48 w rejonie Jeleniej Góry do 64 na Helu. W roku stanowią średnio około
1/3 wszystkich dni.
Pogodą umiarkowanie ciepłą najczęściej odznaczają się dni w północnej części Pojezierza
Pomorskiego. Jest ich tutaj średnio w roku nie mniej niż 140, a na samym wybrzeżu, w jego
części środkowej i zachodniej, nawet ponad 150. Lokalnie stosunkowo dość często są one
notowane także na terenach podgórskich (135-140 dni w roku). Najrzadziej dni z omawianą
pogodą występują we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, gdzie średnio w roku jest ich
mniej niż 115 (rys. 5.5).
Wśród dni z pogodą umiarkowanie ciepłą stosunkowo najwięcej odznacza się umiar­
kowanym zachmurzeniem. Średnio w roku dni takich na obszarze Polski jest od około 56
w Tatrach do 90 w pasie nizin nadmorskich. Mniej niż 70 występuje we wschodniej części
kraju oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Od kilku do kilkunastu dni w roku cechuje pogoda
umiarkowanie ciepła i jednocześnie słoneczna. Na większości obszaru kraju średnio w roku
występuje od 40 do 55 dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i jednocześnie z dużym
zachmurzeniem (rys. 5.5).
Pogoda umiarkowanie ciepła z taką samą częstością pojawia się w Polsce bez opadu, jak
z opadem. Średnio w roku z każdym z wymienionych typów pogody notuje się od około 52 do
80 dni. Najwięcej dni z tymi typami pogody, ponad 70 w roku, występuje na Pojezierzu
Pomorskim, a najmniej w południowo-wschodniej części kraju, na Wyżynie Lubelskiej
i w Kotlinie Sandomierskiej.
Pogoda umiarkowanie ciepła pojawia się najczęściej jako pochmurna bez opadu (typ 210),
nieco rzadziej jako pochmurna z opadem (typ 211) lub z dużym zachmurzeniem i opadem (typ
221). Pierwszy z wymienionych typów średnio w roku cechuje od około 40 do 53 dni. Ponad 50
dni z tą pogodą notuje się w środkowej i zachodniej części wybrzeża (rys. 5.6). Wyraźnie mniej
dni z tą pogodą jest na obszarach górskich. Dni z typem pogody 211 i 221 jest średnio od około 25
do około 40. Stosunkowo najrzadziej pogoda umiarkowanie ciepła występuje jako jednocześnie
słoneczna bez opadu. Dni z taką pogodą średnio w roku jest tylko od kilku do kilkunastu.

5.2.4. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY CHŁODNEJ (1— )

Dni z pogodą chłodną na obszarze Polski są notowane sporadycznie już we wrześniu,

a ostatnie, z wyjątkiem obszarów górskich, lokalnie nawet jeszcze w czerwcu. Na obszarach
górskich są notowane we wszystkich miesiącach roku.
Średnia roczna liczba dni z typami pogody chłodnej waha się od około 25 dni
w Zakopanem do 58 na Helu. Wyraźnie częściej występują na Pojezierzu Pomorskim,
w zachodniej części Pojezierza Mazurskiego oraz na obszarach górskich. Najwięcej dni z tą
pogodą notuje się w pasie nizin nadmorskich, w rejonie Ustki i Helu jest ich średnio w roku
ponad 55 (rys. 5.7).

154
Rys. 5.5. Średnia roczna liczba dni z pogodą: umiarkowanie ciepłą (2— ), umiarkowanie ciepłą i słoneczną (20-),
umiarkowanie ciepłą i pochmurną (27-), umiarkowanie ciepłą z dużym zachmurzeniem (22-), umiarkowanie ciepłą
bez opadu (2-0), umiarkowanie ciepłą z opadem (2-1)

155
Rys. 5.6. Średnia roczna liczba dni z pogodą: umiarkowanie ciepłą i słoneczną bez opadu (200), umiarkowanie ciepłą
i słoneczną z opadem w ciągu doby (201), umiarkowanie ciepłą i pochmurną bez opadu (210), umiarkowanie ciepłą
i pochmurną z opadem (211), umiarkowanie ciepłą z dużym zachmurzeniem bez opadu (220), umiarkowanie ciepłą
z dużym zachmurzeniem i opadem (221)

156
 Wśród dni chłodnych najliczniejsze są z jednocześnie występującym dużym zachmurze­
niem nieba. Średnio w roku liczba tych dni na obszarze Polski waha się od około 17 do ponad
30 na wybrzeżu w Helu i Kołobrzegu. Ogólnie biorąc, mniej ich w południowo-wschodniej
części kraju (poniżej 20), a nieco więcej, ponad 25 w ciągu roku na Pojezierzu Pomorskim
i w rejonie Zatoki Gdańskiej. Tylko sporadycznie pogoda chłodna odznacza się jednocześnie
dużym usłonecznieniem (rys. 5.7).
Większość dni z pogodą chłodną cechuje jednoczesne występowanie opadów atmo­
sferycznych. Dni tych jest więcej, niż w pozostałej części kraju, na Pojezierzu Pomorskim,
gdzie średnio w roku na samym wybrzeżu ich liczba dochodzi do ponad 30. Więcej jest dni
chłodnych i jednocześnie deszczowych także w górach. Stosunkowo mniejszą liczbę dni
z omawianą pogodą, poniżej 20, notuje się natomiast w południowo-wschodniej części Polski.
Dni chłodnych bez opadu najwięcej spotyka się na Pomorzu i w Wielkopolsce, średnio w roku
jest ich ponad 15 (rys. 5.7).
Wśród dni z pogodą chłodną prawie jedna trzecia odznacza się jednocześnie dużym
zachmurzeniem i występującym opadem atmosferycznym, a więc cechuje typ pogody
oznaczony symbolem 121. Dni takich jest najwięcej w północno-zachodniej części kraju
(około 20 w roku), a najmniej w południowo-wschodnim rejonie Polski oraz na Dolnym
Śląsku (poniżej 14). Typy pogody oznaczone symbolami 120, 111 i 110 notowane są rzadziej,
każdy z nich średnio w roku pojawia się kilka razy (tylko lokalnie pojawiają się z nieco
większą częstością). Wyraźnie więcej dni z tymi typami pogody występuje w rejonie
nadmorskim (kilkanaście dni w roku). Sporadycznie, nie każdego roku są notowane dni
chłodne i jednocześnie słoneczne lub z niewielkim zachmurzeniem bez opadu, a więc z typem
pogody oznaczonym symbolem 100. Tylko na samym wybrzeżu i w górach dni z tą pogodą
średnio w roku jest od 1 do 3 (rys. 5.8).

5.3. CZĘSTOŚĆ POJAWIANIA SIĘ DNI Z TYPAMI POGODY PRZYMROZKOWEJ

W niniejszym opracowaniu do dni z pogodą przymrozkową zaliczono takie, w których

temperatura maksymalna w ciągu doby osiągała wartości powyżej 0°C, a temperatura
minimalna była niższa lub równa 0°C. Ze względu na wartość temperatury średniej dobowej
powietrza, w obrębie zespołu pogód przymrozkowych wyróżniono cztery grupy pogód.
Wyodrębniono pogodę przymrozkową umiarkowanie chłodną z temperaturą średnią
dobową powyżej 5,0°C, pogodę przymrozkową bardzo chłodną z temperaturą średnią
dobową od 0,1 do 5,0°C, pogodę przymrozkową umiarkowanie zim ną z temperaturą
średnią dobową od 0,0 do -5,0°C oraz pogodę przymrozkową bardzo zimną, z temperaturą
średnią dobową poniżej -5,0°C.

5.3.1. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY PRZYMROZKOWEJ

UMIARKOWANIE CHŁODNEJ (4— )

Pogodę przymrozkową umiarkowanie chłodną cechuje średnia dobowa temperatura

powietrza powyżej 5,0°C. Pierwsze dni z tą pogodą w Polsce są notowane sporadycznie, nie
każdego roku, już we wrześniu, a ostatnie, szczególnie w rejonie nadmorskim oraz na terenach

157
Rys. 5.7. Średnia roczna liczba dni z pogodą: chłodną ( 1— ), chłodną i słoneczną (10-), chłodną i pochmurną (11-
chłodną z dużym zachmurzeniem (12-), chłodną bez opadu (1-0), chłodną z opadem (1-1)

158
 <0.5

Rys. 5.8. Średnia roczna liczba dni z pogodą: chłodną i słoneczną bez opadu (100), chłodną i słoneczną z opadem
w ciągu doby (101), chłodną i pochmurną bez opadu (110), chłodną i pochmurną z opadem (111), chłodną z dużym
zachmurzeniem bez opadu (120), chłodną z dużym zachmurzeniem i opadem (121)

159
Rys. 5.9. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową umiarkowanie chłodną (4— ), przymrozkowi
umiarkowanie chłodną i słoneczną (40-), przymrozkową umiarkowanie chłodną i pochmurną (41-), przymrozkowi
umiarkowanie chłodną z dużym zachmurzeniem (42-), przymrozkową umiarkowanie chłodną bez opadu (4-0),
przymrozkową umiarkowanie chłodną z opadem (4-1)

160
Rys. 5.10. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową umiarkowanie chłodną i słoneczną bez opadu (400),
przymrozkową umiarkowanie chłodną i słoneczną z opadem w ciągu doby (401), przymrozkową umiarkowanie
chłodną i pochmurną bez opadu (410), przymrozkową umiarkowanie chłodną i pochmurną z opadem (411),
przymrozkową umiarkowanie chłodną z dużym zachmurzeniem bez opadu (420), przymrozkową umiarkowanie
chłodną z dużym zachmurzeniem i opadem (421)

161
podgórskich i górskich, mogą jeszcze wystąpić w czerwcu, a na Kasprowym Wierchu jeszcze
w lipcu.
Średnio w roku dni z omawianą pogodą występuje od kilku do kilkunastu. Najczęściej jest
notowana w Kotlinie Jeleniogórskiej, gdzie średnio w roku jest ich prawie 19, a najrzadziej na
Śnieżce i Kasprowym Wierchu, gdzie średnio jest ich nie więcej niż 2. Pogoda ta wyraźnie
częściej występuje w kotlinach i dolinach (np. kotliny Jeleniogórska, Kłodzka, Zakopane,
Nowy Sącz, Słubice).
Pogodę przymrozkową umiarkowanie chłodną najczęściej cechuje umiarkowane za­
chmurzenie lub brak zachmurzenia. Bardzo rzadko bywa notowana jako pogoda z dużym
zachmurzeniem. Zazwyczaj jest też pogodą bez opadu. Jako taka występuje stosunkowo
najczęściej w zachodniej połowie Wielkopolski, na Dolnym Śląsku oraz w Kotlinie
Sandomierskiej, gdzie średnio w roku jest ponad 5 dni z tą pogodą (rys. 5.9).
Pogoda przymrozkową umiarkowanie chłodna najczęściej jest obserwowana jako po­
chmurna bez opadu (typ 410) oraz jako słoneczna bez opadu (400). Każdy z wymienionych
typów średnio w roku cechuje od 1 do kilku dni.
Dni z typem pogody 410 najwięcej jest na Dolnym Śląsku, na Pogórzu Karpackim oraz na
wyżynach Małopolskiej i Śląskiej. Średnio w roku występują tutaj co najmniej 4 dni z tą
pogodą. Również typ pogody 400 stosunkowo najczęściej pojawia się na wcześniej
wymienionych obszarach. Jest on charakterystyczny dla 2-4 dni w roku (rys. 5.10).

5.3.2. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY PRZYMROZKOWEJ

BARDZO CHŁODNEJ (5— )

Pogoda przymrozkową bardzo chłodna wśród wyróżnionych pogód przymrozko-

wych należy do pojawiających się najczęściej na obszarze Polski. Średnio w roku jest od oko­
ło 34 dni z tą pogodą w Świnoujściu do około 47 dni w Zakopanem. Na obszarach gór­
skich pogoda ta może pojawiać się w ciągu całego roku (Kasprowy Wierch, Śnieżka). Na
pozostałych terenach pierwsze dni przymrozkowe bardzo chłodne sporadycznie mogą być
notowane już we wrześniu, a ostatnie w maju (w rejonie Kielc i w Zakopanem nawet
w czerwcu).
Najczęściej dni przymrozkowe bardzo chłodne cechuje jednocześnie zachmurzenie
nieba umiarkowane lub duże. Tylko kilka dni w roku z tą pogodą jest słonecznych. Naj­
więcej dni bardzo chłodnych z umiarkowanym zachmurzeniem jest notowanych na Dol­
nym Śląsku, w środkowej części Wielkopolski oraz w rejonie Kielc; jest ich tu co naj­
mniej 20 w ciągu roku. Z pogodą z dużym zachmurzeniem takich dni jest na większości
obszaru Polski od 15 do 20. Tylko na Dolnym Śląsku i w Kotlinie Sandomierskiej notuje
się ich mniej niż 15 (rys. 5.11).
Częściej pogodę przymrozkową bardzo chłodną cechuje brak opadu niż opad. Bez opadu
takich dni jest w Polsce średnio w roku od około 16 w Zielonej Górze do prawie 30 w Jeleniej
Górze. Z opadem natomiast jest ich najmniej w rejonie Legnicy, tylko około 14.
Pogoda przymrozkową bardzo chłodna pojawia się najczęściej jako typ oznaczony
symbolem 510 oraz jako typ 521, a więc jako pogoda z umiarkowanym zachmurzeniem bez
opadu lub pogoda z dużym zachmurzeniem z opadem. Pierwszy z wymienionych typów
cechuje średnio w roku na obszarze Polski od 10 dni w rejonie Zielonej Góry do około 20 dni

162
Rys. 5.11. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową bardzo chłodną (5— ), przymrozkową bardzo chłodną
i słoneczną (50-), przymrozkową bardzo chłodną i pochmurną (57-), przymrozkową bardzo chłodną z dużym
zachmurzeniem (52-), przymrozkową bardzo chłodną bez opadu (5-0), przymrozkową bardzo chłodną z opadem (5-1)

163
Rys. 5.12. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową bardzo chłodną i słoneczną bez opadu (500
przymrozkową bardzo chłodną i słoneczną z opadem w ciągu doby (501), przymrozkową bardzo chłodną i pochmurni
bez opadu (510), przymrozkową bardzo chłodną i pochmurną z opadem (511), przymrozkową bardzo chłodni
z dużym zachmurzeniem bez opadu (520), przymrozkową bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem i opadem (521

164
w Jeleniej Górze. Drugi z wymienionych typów pogody najczęściej występuje na pojezierzach
Pomorskim i Mazurskim, a najrzadziej na Dolnym Śląsku i w Kotlinie Sandomierskiej
(rys. 5.12).

5.3.3. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY PRZYMROZKOWEJ

UMIARKOWANIE ZIMNEJ (6 --)

Drugim typem pogody przymrozkowej występującym stosunkowo często na obszarze

Polski jest pogoda umiarkowanie zimna. Z wyjątkiem obszarów górskich, gdzie praw­
dopodobieństwo jej wystąpienia istnieje w ciągu całego roku, na pozostałych terenach kraju
pierwsze dni z tą pogodą sporadycznie, nie każdego roku, mogą być notowane już
w październiku, a ostatnie, również sporadycznie, w kwietniu.
Średnia roczna liczba dni przymrozkowych umiarkowanie zimnych waha się od 23 na
Helu do 45 w Zakopanem. Na Śnieżce i Kasprowym Wierchu jest ich około 38. Ogólnie
biorąc, stosunkowo liczne są na Wyżynie Małopolskiej (średnio ponad 30 w roku) oraz na
terenach podgórskich i górskich (rys. 5.13).
Pogodę przymrozkową umiarkowanie zimną najczęściej cechuje umiarkowane za­
chmurzenie (21-79%) lub duże, ponad 80%. Nieliczne tylko są dni, od 2 do 5 w roku,
przymrozkowe umiarkowanie zimne i jednocześnie słoneczne. Najwięcej omawianych dni
przymrozkowych z umiarkowanym zachmurzeniem występuje na Dolnym Śląsku i w Kotlinie
Jeleniogórskiej, gdzie jest ich ponad 14 w roku, oraz w Karpatach. Rzadziej pogoda
przymrozkową umiarkowanie zimna i jednocześnie pochmurna pojawia się w północno-
-wschodniej części kraju. W rejonie Suwałk takich dni w roku jest mniej niż 11. Powyższa
pogoda z dużym zachmurzeniem najrzadziej jest obserwowana na Dolnym Śląsku oraz
w środkowej części i na zachodnim skraju Niziny Wielkopolskiej. Również stosunkowo
rzadko jest notowana na zachodnim skraju Pojezierza Pomorskiego oraz w okolicach Rozewia
i Ustki. Na wymienionych terenach dni z tą pogodą średnio w roku jest mniej niż 10. Ponad 15
takich dni występuje w Sudetach, Karpatach i w północno-wschodniej części Polski.
Dni przymrozkowe umiarkowanie zimne, ogólnie biorąc, prawie tak samo często są
notowane z opadem, jak bez opadu. Bez opadu jest ich średnio w roku na całym obszarze
Polski od 15 do 20. Tylko na terenach nadmorskich jest ich mniej niż 15. Z kolei dni z opadem
stosunkowo najczęściej są obserwowane na Wyżynie Małopolskiej oraz w Sudetach
i Karpatach, gdzie jest ich co najmniej 14 w roku. Nieco częściej niż na terenach obokległych
pojawiają się także na pojezierzach Mazurskim i Pomorskim. Stosunkowo najmniej ich
występuje w Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku i na zachodnim skraju Pomorza, gdzie średnio
w roku notuje się nie więcej niż 11 dni z tą pogodą (rys. 5.14).
Pogoda przymrozkową umiarkowanie zimna najczęściej występuje jako typ pogody
oznaczonej symbolem 621 i 610. Nieco rzadziej jako pogoda typu 620 i 611 (2-7 dni w roku).
Tylko 1-5 dni w roku cechuje pogoda przymrozkową bardzo zimna i jednocześnie słoneczna
(typ 600).
Pogoda z dużym zachmurzeniem i opadem (621) cechuje średnio w roku od 6 do 16 dni.
Najwięcej ich jest w górach i w północno-wschodniej części kraju (ponad 10). Najrzadziej ta
/ . . . .
pogoda pojawia się w Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku oraz w zachodniej części Pojezierza
Pomorskiego. Pogoda z zachmurzeniem umiarkowanym bez opadu (typ 610) najczęściej jest

165
Rys. 5.13. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową umiarkowanie zimną (6 — ), przymrozkową
umiarkowanie zimną i słoneczną (60-), przymrozkową umiarkowanie zimną i pochmurną (61-), przymrozkową
umiarkowanie zimną z dużym zachmurzeniem (62-), przymrozkową umiarkowanie zimną bez opadu (6-0),
przymrozkową umiarkowanie zimną z opadem (6-1)

166
Rys. 5.14. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową umiarkowanie zimną i słoneczną bez opadu (600),
przymrozkową umiarkowanie zimną i słoneczną z opadem w ciągu doby (601), przymrozkową umiarkowanie zimną
i pochmurną bez opadu (610), przymrozkową umiarkowanie zimną i pochmurną z opadem (611), przymrozkową
umiarkowanie zimną z dużym zachmurzeniem bez opadu (620), przymrozkową umiarkowanie zimną z dużym
zachmurzeniem i opadem (621)

167
obserwowana w rejonie Zakopanego i w Kotlinie Jeleniogórskiej. Na tych terenach średnio
w roku jest od 12 do 14 dni z tą pogodą. Mniej niż 8 dni w roku z nią notuje się w północnej
części Polski (rys. 5.14).

5.3.4. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY PRZYMROZKOWEJ

BARDZO ZIMNEJ (7— )

Pogodę przymrozkową bardzo zimną cechuje średnia dobowa temperatura powietrza

poniżej -5,0°C. W porównaniu z innymi typami pogody przymrozkowej odznacza się
najmniejszą częstością występowania. Średnio w roku dni z tą pogodą na większości obszaru
Polski występują raz na kilka lat. Na terenach górskich i we wschodniej części kraju omawiana
pogoda cechuje średnio w roku 1-5 dni. W porównaniu z frekwencją na terenach obokległych
dni bardzo zimne są względnie bardzo często notowane w kotlinach (prawdopodobieństwo
wystąpienia tej pogody w obniżeniach jest wielokrotnie większe niż na terenach otwartych -
równinnych) (rys. 5.15).
Pogoda przymrozkową bardzo zimna stosunkowo najczęściej jest obserwowana jako
słoneczna bez opadu. Notowana jest najczęściej jako typ pogody oznaczonej symbolem 700.
Również ona względnie częściej występuje w kotlinach (Jelenia Góra, Nowy Sącz, Zakopane)
(rys. 5.16).

5.4. CZĘSTOŚĆ POJAWIANIA SIĘ DNI Z TYPAMI POGODY MROŹNEJ

W niniejszym opracowaniu za dni mroźne przyjęto te, w których zarówno temperatura

średnia dobowa, jak i dobowe temperatury skrajne są niższe od 0°C. W obrębie zespołu pogód
mroźnych wyróżniono ze względu na wielkość średniej dobowej temperatury powietrza trzy
grupy pogód. Wyodrębniono pogodę umiarkowanie mroźną, z temperaturą średnią dobową
od 0,0 do -5,0°C, pogodę dość m roźną z temperaturą średnią dobową od -5,1 do -15,0°C
oraz pogodę bardzo m roźną kiedy średnia dobowa temperatura powietrza jest niższa od
-15,0°C.

5.4.1. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY UMIARKOWANIE MROŹNEJ (8 --)

Dni z pogodą umiarkowanie mroźną sporadycznie w niektórych rejonach Polski mogą

pojawić się już w październiku. Ostatnie dni z tą pogodą niekiedy występują jeszcze
w kwietniu. Najliczniej są notowane w styczniu. W tym miesiącu średnio występuje od 3 do
8 dni z tą pogodą. Średnia roczna liczba dni umiarkowanie mroźnych wynosi od około 12
w rejonie Słubic i, co interesujące, w rejonie Nowego Sącza, do ponad 22 we wschodniej
części Pojezierza Pomorskiego, a także we wschodniej części Pojezierza Mazurskiego i na
obszarach górskich (rys. 5.17).
Dni umiarkowanie mroźne najczęściej cechuje duże zachmurzenie. Tylko sporadycznie
towarzyszy im pogoda słoneczna. Pogoda umiarkowanie mroźna z dużym zachmurzeniem
stosunkowo najczęściej jest notowana we wschodniej części Pojezierza Pomorskiego
i w północno-wschodniej części kraju, w rejonie Suwałk, Białegostoku, a także w górach. Na

168
Rys. 5.15. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową bardzo zimną (7— ), przymrozkową bardzo zimną
i słoneczną (70-), przymrozkową bardzo zimną i pochmurną (71-), przymrozkową bardzo zimną z dużym
zachmurzeniem (72-), przymrozkową bardzo zimną bez opadu (7-0), przymrozkową bardzo zimną z opadem (7-1)

169
Rys. 5.16. Średnia roczna liczba dni z pogodą: przymrozkową bardzo zimną i słoneczną bez opadu (700),
przymrozkową bardzo zimną i słoneczną z opadem w ciągu doby ( 701), przymrozkową bardzo zimną i pochmurną bez
opadu ( 710), przymrozkową bardzo zimną i pochmurną z opadem ( 711), przymrozkową bardzo zimną z dużym
zachmurzeniem bez opadu (720), przymrozkową bardzo zimną z dużym zachmurzeniem i opadem ( 721)

170
Rys. 5.17. Średnia roczna liczba dni z pogodą: umiarkowanie mroźną ( 8— ), umiarkowanie mroźną i słoneczną ( 80- ) ,
umiarkowanie mroźną i pochmurną ( 81- ) , umiarkowanie mroźną z dużym zachmurzeniem ( 82- ) , umiarkowanie
mroźną bez opadu ( 8- 0 ), umiarkowanie mroźną z opadem ( 8- 1)

171
Rys. 5.18. Średnia roczna liczba dni z pogodą: umiarkowanie mroźną i słoneczną bez opadu ( 800), umiarkowanie
mroźną i słoneczną z opadem w ciągu doby ( 801), umiarkowanie mroźną i pochmurną bez opadu ( 810), umiarkowanie
mroźną i pochmurną z opadem ( 811), umiarkowanie mroźną z dużym zachmurzeniem bez opadu ( 820), umiarkowanie
mroźną z dużym zachmurzeniem i opadem ( 821)

172
tych ostatnich obszarach omawianych dni średnio w roku jest co najmniej 20 (Śnieżka 31,
Kasprowy Wierch 27) (por. rys. 5.17).
Pogoda umiarkowanie mroźna, ogólnie biorąc, jest jednakowo często notowana z opadem,
jak bez opadu. Frekwencja dni umiarkowanie mroźnych bez opadu stosunkowo najmniejsza
jest na obszarach podgórskich w kotlinach i innych obniżeniach. Tutaj średnio w roku notuje
się tylko około 4 -6 dni z tą pogodą. Więcej ich jest we wschodniej części Pojezierza
Pomorskiego, ponad 12 w roku i w wyższych częściach Sudetów i Karpat (na Śnieżce około 13
dni, na Kasprowym Wierchu około 15 dni).
Dni umiarkowanie mroźnych z opadem jest w Polsce średnio w roku od około 6 do 15.
Najmniej dni z tą pogodą jest na zachodzie oraz na Dolnym Śląsku i w Kotlinie
Sandomierskiej, a najwięcej w północno-wschodniej części Polski oraz w górach (rys. 5.18).
Dni umiarkowanie mroźne stosunkowo najczęściej cechuje jednocześnie duże za­
chmurzenie nieba i opad atmosferyczny, jest to typ pogody oznaczony symbolem 821 . Dni z tą
pogodą w Polsce jest średnio w roku od około 4, na zachodzie kraju i na Dolnym Śląsku, do 25
na Kasprowym Wierchu i 28 na Śnieżce. Mniejszą ich liczbą odznacza się także Kotlina
Sandomierska. Nieco rzadziej jest notowany typ pogody 820, cechuje on tylko kilka dni w roku
i jest charakterystyczne, że najmniej dni z tą pogodą występuje na obszarach górskich, a więcej
na pojezierzach Pomorskim i Mazurskim oraz w północno-wschodniej części kraju, średnio
w roku ponad 7 dni (rys. 5.18).
Sporadycznie, nie każdego roku pojawia się pogoda oznaczona symbolem 800, a więc
słoneczna i bez opadu. Ten typ pogody i typ 801 należą w obrębie pogody umiarkowanie
mroźnej do notowanych najrzadziej.

5.4.2. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY DOŚĆ MROŹNEJ (9— )

Pogodę dość mroźną cechuje ujemna temperatura powietrza w ciągu całej doby oraz
średnia dobowa temperatura powietrza od-5,l°C do-15,0°C . Dni takie w Polsce pojawiają się
od listopada do marca. Na Kasprowym Wierchu pierwszy dzień z omawianą pogodą może
wystąpić już we wrześniu, a ostatni nawet w czerwcu.
Ogólnie biorąc, pogoda dość mroźna średnio w roku cechuje od 9 (Hel) do 95 dni
(Kasprowy Wierch). Najmniej dni z tą pogodą jest na wybrzeżu i na zachodnim skraju
Polski. Jest ich na tych terenach średnio w roku nie więcej niż 15. W północno-wschod­
niej części kraju ich liczba przekracza średnio w roku 35 dni, a w wyższych partiach Su­
detów i Beskidów ponad 25 dni. Z wyjątkiem obszarów górskich, izolinie częstości wystę­
powania dni dość mroźnych na terenie Polski mają wyraźnie zaznaczający się przebieg
południkowy.
Dni dość mroźne najczęściej są obserwowane jednocześnie jako pochmurne, z za­
chmurzeniem średnim dobowym wynoszącym od 20 do 80%. Średnio w roku ponad 15 takich
dni występuje w północno-wschodniej części Polski oraz na obszarach górskich. Nieco
rzadziej notuje się dni dość mroźne i zarazem odznaczające się dużym zachmurzeniem. Na
wybrzeżu i w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej i Pomorza oraz w okolicach Wrocławia
jest takich dni w roku nie więcej niż 5. W górach i na Podlasiu oraz w rejonie Suwałk - ponad
10 (rys. 5.19). Najrzadziej notuje się dni dość mroźne i jednocześnie słoneczne. Ich średnia
roczna liczba waha się od 1 na Helu do 8 na Kasprowym Wierchu.

173
Rys. 5.19. Średnia roczna liczba dni z pogodą: dość mroźną (9— ), dość mroźną i słoneczną (90-), dość mroź­
ną i pochmurną ( 91- ) , dość mroźną z dużym zachmurzeniem (92-), dość mroźną bez opadu ( 9- 0 ), dość mroźną
z opadem ( 9- 1)

174
Rys. 5.20. Średnia roczna liczba dni z pogodą: dość mroźną i słoneczną bez opadu (900), dość mroźną i słoneczną
z opadem w ciągu doby ( 901), dość mroźną i pochmurną bez opadu ( 910), dość mroźną i pochmurną z opadem ( 911),
dość mroźną z dużym zachmurzeniem bez opadu ( 920), dość mroźną z dużym zachmurzeniem i opadem ( 921)

175
Rys. 5.21. Średnia roczna liczba dni z pogodą: bardzo mroźną ( 0— ), bardzo mroźną i słoneczną ( 00- ) , bardzo mroź­
ną i pochmurną ( 01- ) , dość mroźną z dużym zachmurzeniem ( 92- ) , dość mroźną bez opadu ( 9- 0 ), dość mroźną
z opadem ( 9- 1)

176
Rys. 5.22. Średnia roczna liczba dni z pogodą: dość mroźną i słoneczną bez opadu (900), dość mroźną i słoneczną
z opadem w ciągu doby ( 901), dość mroźną i pochmurną bez opadu ( 910), dość mroźną i pochmurną z opadem ( 911),
dość mroźną z dużym zachmurzeniem bez opadu ( 920), dość mroźną z dużym zachmurzeniem i opadem ( 921)

177
 Dni z pogodą dość mroźną najczęściej występują jako bezopadowe. Pogoda ta jest
charakterystyczna dla ponad 20 dni w roku w Tatrach i w północno-wschodniej części kraju.
Dni dość mroźnych z opadem stosunkowo najwięcej jest w górach, średnio w roku ponad 15.
Mniej niż 5 występuje na wybrzeżu, na zachodnim skraju Pojezierza Pomorskiego i Niziny
Wielkopolskiej oraz na Dolnym Śląsku (rys. 5.19).
Pogoda dość mroźna pojawia się również względnie często jako pochmurna bez opadu (typ
910) lub z dużym zachmurzeniem i opadem (typ 921). Pierwszy z wymienionych typów
średnio w roku cechuje od 3 (Hel) do ponad 15 dni (Kasprowy Wierch). Dni z taką pogodą jest
najmniej na wybrzeżu i na Dolnym Śląsku, a najwięcej w północno-wschodniej części kraju
(ponad 10). Pogoda dość mroźna i jednocześnie odznaczająca się dużym zachmurzeniem
i występowaniem opadu, średnio w roku jest charakterystyczna tylko dla kilku dni. W rejonie
Świnoujścia i na Helu nie jest notowana każdego roku, a w górach i w północno-wschodniej
części kraju dni z tą pogodą średnio w roku jest ponad 8 (rys. 5.20).

5.4.3. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA DNI Z TYPAMI POGODY BARDZO MROŹNEJ (0— )

Pogoda bardzo mroźna odznacza się, według przyjętej klasyfikacji, ujemną temperaturą
powietrza w ciągu całej doby, a jej wartość średnia dobowa jest niższa od -15,0°C. Dni takich
na obszarze Polski w ciągu roku jest niewiele. Na wybrzeżu i w zachodniej części Pojezierza
Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej pogoda ta nie jest notowana każdego roku. Tutaj
pojawia się sporadycznie, raz na kilka lat. W Karkonoszach, w Tatrach oraz w rejonie Suwałk
natomiast, średnio w roku z taką pogodą są nie mniej niż 4 dni (rys. 5.21 i 5.22). Pogoda ta
występuje głównie w styczniu, lutym i grudniu.
Ogólnie biorąc, dni bardzo mroźne stosunkowo najczęściej odznaczają się zachmurzeniem
średnim dobowym od 21 do 80%. Również częściej są notowane jako dni bez opadu niż
z opadem.
Powyższy przegląd średniej rocznej liczby dni z wybranymi typami pogody jest bardzo
uproszczony. Bardziej szczegółowe informacje zawierają tabele i mapy. Informują one
szczegółowo o przestrzennym zróżnicowaniu frekwencji dni z wszystkimi wyróżnionymi
typami pogody.
 6
Regiony klimatyczne Polski

6.1. PRZEGLĄD DOTYCHCZASOWYCH REGIONALIZACJI KLIMATYCZNYCH

Z analizy dotychczasowego piśmiennictwa poświęconego stosunkom klimatycznym

naszego kraju wynika, że największa liczba opracowań dotyczy zróżnicowania przestrzen­
nego poszczególnych elementów meteorologicznych lub ich przebiegu w czasie, a stosun­
kowo niewiele było prób syntezy klimatu Polski.
Za pierwszą próbę regionalizacji klimatu naszych ziem można uznać opracowanie
E. Romera z 1912 r., która została przedstawiona w Klimacie ziem polskich. Podstawą
wyróżnienia czterech głównych dziedzin klimatycznych: bałtyckiej, wielkich dolin, pojezie­
rzy i górskiej, ogólnie biorąc, stanowiła wielkość amplitudy rocznej temperatury powietrza
i bieg izoterm względem hipsometrii.
R. Merecki w 1914 r., traktując dziedzinę klimatyczną jako obszar, na którym panuje
jednocześnie średnio jednolity typ pogody, na podstawie zmian temperatury powietrza
wyróżnił następujące dziedziny: wybrzeże Bałtyku, pojezierza, zachodni Niż Polski,
środkowy bieg Wisły, wyżyny środkowe i dziedzinę górską.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w 1949 r., E. Romer opublikował nową
regionalizację klimatu Polski opartą na analizie wartości liczbowych 30 wskaźników.
Wykorzystał w tym celu mapy izoterm i średnich miesięcznych temperatur powietrza
miesięcy nieparzystych, dat początku, końca i czasu trwania termicznych pór roku, rocznych
sum opadu i okresu wegetacyjnego, stosunku opadów letnich do zimowych, wiosennych do
jesiennych i innych wskaźników. Obszar całego kraju został podzielony na pola podstawowe,
każde o powierzchni 400 km2. Nakładając na powyższą siatkę pól podstawowych wcześniej
wspomniane mapy izarytmiczne, zsumował izolinie w każdym polu podstawowym. Ogólna
ich liczba przypadająca na każde pole podstawowe obrazuje zmienność stosunków klimatycz­
nych i informuje o wielkości gradientu klimatycznego.
W przedstawionym przez E. Romera opracowaniu liczby jednostek gradientowych
w poszczególnych polach wahają się od 0 do 32, a ponad 50% wszystkich pól podstawowych
charakteryzuje monotonia klimatyczna wyróżniająca się małą liczbą jednostek gradientowych
(0-5). Na podstawie mapy izogradientów autor wyróżnił 7 typów klimatu: klimaty bałtyckie,
pojezierza, wielkich dolin, wyżyn środkowych, podgórskich nizin i kotlin, górskie i podgórs­
kie oraz zaciszy śródgórskich. W obrębie tych typów wyróżnił krainy o zróżnicowanych
cechach klimatu (rys. 6.1).
Klasyfikacja E. Romera, mimo dość dużej szczegółowości, jest oparta na stosunkowo
ubogich materiałach pomiarowych. Autor uwzględnił w niej tylko dwa elementy meteoro-

179
 Rys. 6.1. Regiony klimatyczne Polski według E. Ro­
mera (1949)

logiczne, wskaźniki dotyczące temperatury powietrza i opadów atmosferycznych. Mimo

znacznych niedostatków w zakresie danych liczbowych, klasyfikacja ta jest do tej pory
propagowana w wielu opracowaniach klimatu Polski (J. Paszyński, T. Niedźwiedź, 1991).
W. Okołowicz w 1966 r. zaproponował nową regionalizację klimatu Polski. Wyróżnił na
terenie kraju 12 jednostek wyższego rzędu, które z kolei podzielił na mniejsze obszary,
traktując je jako 32 regiony klimatyczne. Każdy region został zaliczony do jednego z sześciu
wcześniej wyróżnionych typów klimatu. Wynika z tego, że podział regionalny został nałożony
na wydzielenia typologiczne.

Rys. 6.2. Regiony klimatyczne Polski

według W. Okołowicza i D. Martyn
(1979)

180
 W latach późniejszych została opracowana wspólnie przez D. Martyn i W. Okołowicza, na
podstawie 50 map rozkładu przestrzennego wybranych elementów pogody na obszarze Polski,
nowa wersja mapy regionów klimatycznych (rys. 6.2). Głównym założeniem tej regionalizacji
klimatycznej było stwierdzenie, że właściwości klimatu opisywane przez średnie wieloletnie
wartości elementów meteorologicznych można określić jako mniej lub bardziej korzystne.
W obrębie około 500 pól wpisanych w kontur Polski przeprowadzono swego rodzaju
bonitację, którą wyrażono liczbami niemianowanymi dodając znak „+” cechom korzystnym,
a znak cechom niekorzystnym, tak by zdaniem autorów „związać elementy klimatu
wyrażone w różnych jednostkach” (D. Martyn, 1985).
Dla całokształtu stosunków klimatycznych danego obszaru istotne znaczenie ma wymiana
energii powierzchni czynnej. Stała się ona przesłanką do opracowania przez J. Paszyńskiego

Rys. 6.3. Podział klimatyczny Polski oparty na struktu­

rze bilansu cieplnego według J. Paszyńskiego i B. Kraw­
czyk (1970)
1 - granice regionów, 2 - granice podregionów, 3 - obszary górskie powyżej
600 m n.p.m.

na podstawie elementów struktury bilansu cieplnego klasyfikacji klimatycznej Polski (J.

Paszyński, B. Krawczyk, 1970).
W procedurze klasyfikacji klimatu Polski uwzględniono saldo promieniowania i zużycie
ciepła na parowanie. Stosunek strat ciepła na parowanie do salda promieniowania,
wyznaczony dla okresu o dodatnich wartościach tego salda, przyjęto za podstawę do podziału
obszaru Polski na regiony klimatyczne. Kryterium o niższej randze, umożliwiającym
wyodrębnienie jednostek niższego rzędu - subregionów klimatycznych, stanowiły średnie
daty zmiany wartości salda promieniowania z ujemnych na dodatnie (rys. 6.3).
W 1987 r. opublikowano w Atlasie hydrologicznym Polski mapę regionów klimatycznych
w opracowaniu Z. Marcinkowskiej, której autorami są W. Wiszniewski i W. Chełchowski.
(W. Chełchowski, W. Wiszniewski, 1975). Podstawą opracowania były mapy przedstawiają­
ce rozkład przestrzenny 7 parametrów temperatury powietrza, 6 parametrów opadów
atmosferycznych oraz mapy rozkładu przestrzennego jednego wskaźnika wilgotności powiet­
rza, zachmurzenia nieba, ciśnienia powietrza atmosferycznego. Powyższe mapy naniesiono na
jedną wspólną mapę, która była podstawą wytyczenia granic poszczególnych regionów
klimatycznych (rys. 6.4).

181
 xiii <;

Rys. 6.4. Regiony klimatyczne Polski według W. W isz­ Rys. 6.5. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wedł
niewskiego i W. Chełchowskiego (1987) R. Gumińskiego (1948)

Rys. 6.6. Regiony pluwiotermiczne Polski według Rys. 6.7. Regiony bioklimatyczne Polski wedl
A. Schmucka (1965) T. Kozłowskiej-Szczęsnej (1991)

Prócz wyżej omówionych, w znacznym skrócie, niektórych prób podziału Polski

regiony klimatyczne, należy wspomnieć o próbach oceny klimatu naszego kraju wykonany
z określonego punktu widzenia, na potrzeby konkretnego użytkownika. Do jednej z pier
szych prób należy opracowanie autorstwa R. Gumińskiego z 1948 r. Autor przedstav
propozycję regionalizacji klimatu Polski z punktu widzenia potrzeb rolnictwa (R. Gumińsl
1948). Uwzględniono w nim wskaźniki związane z podstawowymi czynnikami rozwo
świata roślinnego i niektóre wskaźniki fenologiczne. Na podstawie występujących różu
przede wszystkim w stosunkach termicznych i opadowych na obszarze Polski wyróżnił :
dzielnic klimatycznych, które otrzymały względnie ogólne charakterystyki liczbowe mówią
o przydatności poszczególnych obszarów do określonych upraw rolnych (rys. 6.5).

182
 Za znacznie ulepszoną i bardziej precyzyjną wersję klasyfikacji agroklimatu Polski można
uznać opracowaną pod kierunkiem T. Górskiego w 1977 r. mapę bonitacyjną agroklimatu
naszego kraju (T. Witek, T. Górski, 1977). Ocenę oparto na 10-punktowej skali, w której
wartość najwyższa odpowiadała plonowi przeliczeniowemu 15 kwintali z hektara, a 0 w przy­
jętej skali odpowiada plonowi 10 q/ha.
Do tej grupy autor jest skłonny także zaliczyć opublikowaną w 1965 r. przez A. Schmucka
próbę wydzielania na obszarze Polski regionów pluwiotermicznych (A. Schmuck, 1965).
Podstawę powyższej regionalizacji stanowi zespół wskaźników dotyczących temperatury
powietrza i opadów atmosferycznych. Z punktu widzenia temperatury powietrza wyodręb­
niono siedem regionów, od najcieplejszego do zimnego (A-G) oraz siedem regionów na
podstawie wskaźników opadowych, od bardzo suchego do nadmiernie wilgotnego (1-7)
(rys. 6.6).
W 1991 r. opublikowano mapę w miarę wszechstronnej oceny klimatu Polski z punktu
widzenia bioklimatologii, a więc z uwzględnieniem czynników klimatycznych wpływających
na organizm człowieka (T. Kołowska-Szczęsna, 1991). Dokonano w tym opracowaniu próby
oceny i regionalizacji bioklimatu Polski.
Podstawę tych procedur stanowiła częstość występowania w ciągu roku ośmiu wskaź­
ników bioklimatycznych w przedziałach wartości uciążliwych dla organizmu człowieka
(wysoka i niska temperatura powietrza, pamość, silny wiatr, mała i duża wielkość
ochładzająca powietrza, długotrwały opad atmosferyczny i całodzienna mgła). Autorka
wydzieliła siedem regionów klimatycznych na obszarze Polski: I - region najsilniej
podlegający wpływom Bałtyku, II - region o warunkach bioklimatycznych łagodniejszych
aniżeli w regonie I, III - region najchłodniejszy w Polsce (poza górami), IV - region
o typowych dla naszego kraju warunkach bioklimatycznych, V - region najcieplejszy
w Polsce, VI i VII - regiony podgórskie o dużym zróżnicowaniu warunków bioklimatycznych
(rys. 6.7).
Przedstawione w ogólnych zarysach dotychczasowe próby regionalizacji stosunków
klimatycznych panujących na obszarze naszego kraju są oparte na różnych kryteriach.
Problem regionalizacji klimatu Polski jest zagadnieniem otwartym i należy sądzić, że w miarę
rozwoju metod badawczych klimatologii i rozwoju definicji przedmiotu badań - klimatu, będą
się pojawiały kolejne propozycje rozwiązania tego problemu.
Również i niniejszą propozycję regionalizacji klimatu Polski należy traktować jako jedną
z możliwych, pojawiającą się jako rezultat badań zróżnicowania przestrzennego stosunków
pogodowych występujących w ciągu roku w okresie wieloletnim.

6.2. GRANICE REGIONÓW KLIMATYCZNYCH

W ŚWIETLE CZĘSTOŚCI WYSTĘPOWANIA DNI Z RÓŻNYMI TYPAMI POGODY

Przedmiotem regionalizacji może być dowolna cecha lub ich zespół. Dotychczas
spotykane metody, ogólnie biorąc, możemy podzielić na dwie grupy: jakościowe i ilościowe.
Drugie z wymienionych metod są zazwyczaj stosowane wówczas, gdy materiał kartograficzny
jest wymierny. Punktem wyjścia do wyznaczenia obszarów różniących się między sobą jest
zawsze odpowiednio przygotowany materiał kartograficzny. Mogą to być mapy o treści

183
wymiernej, a także mapy o treści jakościowej. W klimatologii mamy do czynienia głównie
z mapami o treści wymiernej. Treść wymierna przedstawia powierzchniowy rozkład danej
cechy, i to zazwyczaj w sposób ciągły, za pomocą izolinii.
W niniejszej charakterystyce klimatu Polski istotną uwagę poświęcono zagadnieniu
częstości pojawiania się różnych typów pogody. Informację tę przedstawiono na mapach
średniej rocznej liczby dni z określonymi typami pogody wyliczonej za okres wieloletni
obejmujący lata 1951-1980. W rezultacie otrzymano komplet map w pełni porównywalnych
ze sobą. Zasadnicze kryterium jakie przyjęto przy wyznaczaniu granic i zasięgu regionów
klimatycznych stanowił więc wskaźnik średniej rocznej liczby dni z poszczególnymi
obserwowanymi w Polsce typami pogody, wyróżnionymi na podstawie jednoczesnej analizy
zespołu wartości wybranych elementów pogody (temperatury powietrza, zachmurzenia
ogólnego nieba i opadów atmosferycznych).
Naniesienie treści map podstawowych (map średniej rocznej liczby dni z poszczególnymi
typami pogody w liczbie 66) na jedną wspólną mapę, umożliwiło otrzymanie mapy, na której
stosunkowo łatwo można było wyróżnić pewne strefy o największym zagęszczeniu izolinii.
W miejscach tych notuje się największą zmienność cech wymiernych. Przyjmując je za
podstawę, można było przeprowadzić granice oddzielające obszary o mniejszej zmienności
przestrzennej przyjętych do analizy cech wymiernych.
W tym celu nałożono na tę ostatnią mapę siatkę kwadratów pełniących funkcję pól
podstawowych (każdy o powierzchni odpowiadającej w rzeczywistości 225 km2), co
pozwoliło względnie dokładnie wyznaczyć strefy większego i mniejszego zagęszczenia
izolinii częstości występowania poszczególnych typów pogody (określając wcześniej ogólną
liczbę izarytm średniej rocznej liczby dni z wyróżnionymi typami pogody przebiegających
przez każde pole podstawowe).
Skonstruowano w ten sposób mapę stref o różnej zmienności przestrzennej częstości wy­
stępowania poszczególnych typów pogody na obszarze Polski. Mapę tę można traktować jako
mapę izogradientów klimatycznych. Termin izogradienty klimatyczne został przyjęty od
E. Romera (1949). Pod pojęciem gradientu klimatycznego autor tego pojęcia rozumie ...sumę
zmienności elementów klimatycznych danego obszaru. W niniejszym opracowaniu pod po­
wyższym terminem rozumie się sumę zmienności cechy wymiernej, jaką jest częstość po­
jawiania się typów pogody, a więc sumę zmienności częstości występowania wyróżnionych
typów pogody (częstość wyrażoną w średniej rocznej liczbie dni z danymi typami pogody).
Na powyższej mapie wyróżniono cztery strefy zmienności: bardzo dużej, dużej, małej
i bardzo małej (rys. 6.8). Mapa stała się podstawą do wyznaczenia przebiegu granic regionów
klimatycznych. Granice, w związku z ich przebiegiem przez strefy o różnej zmienności
wskaźnika frekwencji poszczególnych typów pogody, cechuje różny stopień wyrazistości
(ostrości). Najwyraźniej przebieg granic klimatycznych jest zarysowany na tych obszarach, na
których zmienność częstości występowania poszczególnych typów pogody jest największa
i odwrotnie.
Omówionym wyżej postępowaniem badawczym nie objęto obszarów górskich, traktując
je jako rejony o szczególnie dużym zróżnicowaniu przestrzennym stosunków klimatycznych,
którego to faktu (ze względu na stosunkowo niewielką liczbę stacji meteorologicznych
reprezentujących te specyficzne rejony kraju), zdaniem autora, nie uwzględnia w zadowalają­
cym stopniu przyjęta w niniejszym opracowaniu procedura metodologiczna. Uznano, że do

184
Rys. 6.8. Strefy o różnej zmienności częstości występowania poszczególnych typów pogody w Polsce - mapa
izogradientów klimatycznych. Zmienność: 1 - bardzo mała, 2 - mała, 3 - duża, 4 - bardzo duża

pewnego stopnia specyfikę stosunków klimatycznych tych rejonów w miarę dobrze

zarysowują dane liczbowe dotyczące frekwencji poszczególnych typów pogody pochodzące
z kilku stacji meteorologicznych o charakterystycznej lokalizacji. W części opisującej
niektóre cechy klimatu wyróżnionych regionów dla rejonu Sudetów i Karpat przytoczono
wobec tego dane pochodzące ze stacji Kłodzko, Zakopane, Śnieżka i Kasprowy Wierch.

Rys. 6.9. Regiony klimatyczne Polski

1 - granice regionów bardzo wyraźne, 2 - granice regionów wyraźne,
3 - granice regionów mało wyraźne, 4 - obszary górskie

185
 Ogółem wyróżniono na terenie Polski 28 obszarów wykazujących pewne odrębne
charakterystyczne cechy klimatu wyrażone w średniej rocznej liczbie dni z poszczególnymi
typami pogody. Obszary te proponuje się traktować jako jednostki terytorialne o charakterze
regionów klimatycznych. Oznaczono je cyframi od I do XXVIII oraz przypisano im nazwy
w większości przypadków nawiązujące do nazw jednostek fizycznogeograficznych, które
obejmują w mniejszym lub większym stopniu swym zasięgiem (rys. 6.9).
Z powyższej mapy wynika, że w miarę pełny zarys granic ma 20 spośród wyróżnionych
jednostek. Pozostałe 8 wyróżnionych jednostek terytorialnych odznacza się niepełnym
zarysem granic, ich brakujące odcinki granic przebiegają poza obszarem Polski. Cechą
charakterystyczną wytyczonych granic regionów klimatycznych jest ich różna wyrazistość.
Do jej opisu zaproponowano przyjęcie trzech stopni ostrości, nawiązujących do wyróżnionych
stref o różniej zmienności przestrzennej częstości występowania poszczególnych typów
pogody, mapy izogradientów klimatycznych (por. rys. 6.8).
Granice regionów klimatycznych przedstawiono za pomocą linii biegnących dłuższą osią
powierzchni wysokogradientowych; te ostatnie jednak wyraźnie wskazują, że granice
pomiędzy obszarami różniącymi się w zakresie stosunków klimatycznych mają charakter
stref. Przedstawione za pomocą linii granice klimatyczne należy dlatego traktować tylko jako
formę uczytelnienia mapy izogradientów klimatycznych. Należy bowiem zgodzić się
z poglądem, że zasadne jest rozumienie i traktowanie granic pomiędzy poszczególnymi
regionami klimatycznymi jako pewnych stref, w których szybciej lub wolniej następuje
zmiana parametrów, którymi operujemy w zakresie pojęcia klimat, a w niniejszym przypadku,
w zakresie częstości występowania w ciągu roku wyróżnionych typów pogody.

6.3. FREKWENCJA POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW POGODY

W WYRÓŻNIONYCH REGIONACH KLIMATYCZNYCH

Za w miarę pełną charakterystykę stosunków klimatycznych, z punktu widzenia

notowanej średniej rocznej liczby dni z poszczególnymi typami pogody, można uznać
zamieszczone informacje liczbowe dla tych regionów, które pod względem zajmowanego
obszaru mieszczą się w całości na terenie Polski. Dla regionów: I, V, VI, XII, XIX, XXIII.
XXV i XXVIII dane liczbowe, zawarte w tabelach załączonych do niniejszego rozdziału,
pochodzą tylko z tego wycinka powierzchni regionu klimatycznego, który leży w granicach
naszego kraju. Dane takie zestawiono w tabelach 6.1-6.28.
Dysponując mapą zarysu granic regionów klimatycznych i kompletem map zawierających
informację o średniej rocznej liczbie dni z poszczególnymi typami pogody, obliczono
frekwencję każdego typu pogody w każdym regionie klimatycznym. Obliczeń dokonano
według wzoru na średnią arytmetyczną ważoną. W ten sposób stało się możliwe określenie
średniej rocznej liczby dni z poszczególnymi typami pogody w każdym regionie z pominię­
ciem danych liczbowych odnoszących się wyłącznie do stacji meteorologicznych położonych
w obrębie regionu. Wyliczone średnie roczne liczby dni z poszczególnymi typami pogody
w regionie zamieszczono w tabelach 6.1-6.28, a dla obszarów górskich w tabelach 6.29-6.32.
Zamieszczono ponadto tabele 6.33-6.43 zawierające informacje o frekwencji danego typu
pogody w poszczególnych regionach klimatycznych. To zestawienie ułatwia szybką orienta­

186
cję w różnicach w średniej rocznej liczbie dni z określonym typem pogody zachodzących
pomiędzy poszczególnymi regionami.
Niżej zamieszczono bardzo uproszczoną, zwięzłą charakterystykę stosunków pogodo­
wych za okres wieloletni w poszczególnych regionach klimatycznych. Na podstawie danych
zamieszczonych w załączonych tabelach można dokonać bardziej wnikliwego opisu stosun­
ków klimatycznych danego obszaru w zależności od konkretnych potrzeb. Niniejszy opis ma
charakter przeglądowy, podkreślający tylko niektóre cechy stosunków klimatycznych
wyróżnionych regionów.
Region Zachodnionadmorski (R-I). Obejmuje północno-zachodni skraj Polski. Stanowi
część większego regionu rozciągającego się w kierunku zachodnim, poza granice naszego
kraju. Od sąsiadujących obszarów jest oddzielony bardzo wyraźną granicą (rys. 6.9).
W porównaniu z innymi regionami klimatycznymi tutaj średnio w roku notuje się
największą liczbę dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i jednocześnie pochmurną. Dni takich
jest tutaj ponad 90. W tym regionie również stosunkowo najczęściej pojawiają się dni z pogodą
chłodną i pochmurną (23 dni w roku) oraz pogodą chłodną bez opadu, których średnio w roku
jest 22. Ten region odznacza się również na tle innych najliczniejszymi dniami z pogodą
umiarkowanie ciepłą i jednocześnie pochmurną z opadem, z typem pogody oznaczonej
symbolem 211. Dni takich średnio w roku notuje się około 39.
Na tle innych obszarów Region Zachodnionadmorski wyróżnia się ponadto stosunkowo
najmniejszą liczbą dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną, jest ich około 32 w roku,
przymrozkową umiarkowanie zimną (25 dni) oraz przymrozkową umiarkowanie zimną
z dużym zachumrzeniem ogólnym nieba (9 dni). Względnie najrzadziej są notowane tutaj dni
z pogodą przymrozkową umiarkowanie chłodną i zarazem słoneczną bez opadu, typ pogody
400 (tab. 6.37).
W tym regionie notuje się także stosunkowo najmniej dni z pogodą umiarkowanie mroźną
z dużym zachmurzeniem (5 dni), z pogodą dość mroźną (dni takich średnio w roku jest tylko
około 12), z pogodą dość mroźną i jednocześnie pochmurną (6 dni) i dni mroźne z dużym
zachmurzeniem (3 dni w roku). Najmniej też tu dni z pogodą dość mroźną i jednocześnie
występującym opadem atmosferycznym (tab. 6.1).
Region Srodkowonadmorski (R-II). Obejmuje środkową część Pobrzeża Słowińskiego.
Ma wyraźnie zarysowaną granicę południową, wskazującą na istotne różnice w stosunkach
klimatycznych panujących na obszarze tego regionu i terenach leżących na południe od niego.
Na tle pozostałych regionów wyróżnia się występowaniem tutaj względnie największej liczby
dni z pogodą umiarkowanie ciepłą. Dni takich średnio w roku jest ponad 153. Również ta
pogoda najczęściej jest notowana bądź jako deszczowa lub bez opadu. Mało jest dni bardzo
ciepłych i jednocześnie słonecznych.
W porównaniu z innymi regionami jest tutaj najwięcej dni z typem pogody oznaczonej
symbolem 210, a więc z pogodą umiarkowanie ciepłą, pochmurną i z opadem. Dni takich
średnio w roku notuje się ponad 53 (tab. 6.2). Również tutaj najczęściej jest notowana pogoda
chłodna z dużym zachmurzeniem bez opadu (typ pogody 120) (tab. 6.36).
Do względnie najrzadszych należą dni z pogodą bardzo ciepłą słoneczną, bez opadu (typ
300 ) oraz z typami pogody przymrozkowej oznaczonej symbolami 400, 410 i 411. Na tym
obszarze również, w porównaniu z innymi terenami Polski, najrzadziej zjawiają się niektóre
typy pogody mroźnej, na przykład typy oznaczone symbolami 900, 920, 010.

187
 Tabela 6.1. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Zachodnionadmorskim (R-I). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1
bardzo ciepła 11,3 0,5 32.6 19.6 2,6 9,1 11,8 52.2 11,7 45,6 29.2 75,7
Ciepła 25,0 0,9 97,2 68,9 23,2 60,4 25,9 166,1 83,6 145,4 130,2 275,6
umiark. ciepła 12,1 0,3 52.6 38.6 12,1 32,9 12,4 91.2 45,0 76,8 71,8 148,6
chłodna 1,6 0,1 11,9 10.7 8,5 18,4 1,7 22,6 26,9 22,0 29.2 51,2
umiark. chłodna 0,5 1,3 0,4 0,2 0,5 1,7 0,2 1.8 0,6 2,4
bardzo chłodna 3,6 0.1 10,3 7,5 4.7 10,0 3,7 17,8 14,7 18,6 17,6 36,2
Przymrozkowa 7,6 0,2 19,3 13,0 8,4 15,5 7,8 32,3 23,9 35,3 28,7 64,0
umiark. zimna 3,4 0,1 7,6 5,0 3.7 5,3 3,5 12,6 9,0 14,7 10,4 25,1
bardzo zimna 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,2 0,0 0,2 0,1 0,3
umiark. mroźna 0,8 0,0 3,4 2,8 0,4 4,7 0,8 6,2 5,1 4,6 7,5 12,1
Mroźna dość mroźna 3,5 2,5 0,1 0,1 8,1 4,6 4,7 1,8 1,9 1,5 6,3 1,6 3,6 2,6 12,8 6,4 8,2 3,1 13,5 8,6 11,1 3,5 24,6 12,1
bardzo mroźna 0,2 0,1 0,1 0,0 0,2 0,2 0,0 0,3 0,1 0,4
36,1 1,2 124,6 86,6 35,5 82,2
Razem
37,3 211,2 115,7 37,3 211,2 115,7 194,2 170,0 365,0
[188]

Tabela 6.2. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Środkowonadmorskim (R-II). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1
bardzo ciepła 8,8 0,3 28,6 17,5 2,8 9,1 9.1 46,1 11,9 40,2 26,9 67,1
Ciepła 21,4 0,7 93,2 64,4 24,0 67,7 22,1 157,6 91,7 138,6 132,8 271,4
umiark. ciepła 11,4 0,4 53,0 37,8 12,5 38,1 11,8 90,8 50,6 76,9 76,3 153,2
chłodna 1,2 0,0 11,5 9,1 8,7 20,5 1.2 20,6 29,2 21,4 29,6 51,0
umiark. chłodna 0,5 0,0 0,8 0,3 0,1 0,3 0,5 1,1 0,4 1,4 0,6 2,0
bardzo chłodna 3,3 0,1 10,7 7,3 5,1 11,7 3,4 18,0 16,8 19,1 19,1 38,2
Przymrozkowa 6,8 0,1 19,3 12,7 8,7 18,7 6,9 32,0 27,4 34,8 31,5 66,3
umiark. zimna 2,9 0,0 7,6 5,0 3,5 6,7 2,9 12,6 10,2 14,0 11,7 25,7
bardzo zimna 0,1 0,2 0,1 0,0 0,1 0,3 0,0 0,3 0,1 0,4
umiark. mroźna 0,7 0,0 3,4 2,7 0,4 5,5 0,7 6,1 5,9 4,5 8,2 12,7
Mroźna dość mroźna 3,4 2,5 0,1 0,1 8,1 4,6 5,0 2,3 1,9 1,5 7,8 2,3 3,5 2,6 13,1 6,9 9,7 3,8 13,4 8,6 12,9 4,7 26,3 13,3
bardzo mroźna 0,2 0,1 0,0 0,0 0,2 0,1 0,0 0,3 0,0 0,3
31,6 0,9 120,6 82,1 34,6 94,2
Razem
32,5 202,7 128,8 32,5 202,7 128,8 186,8 177,2 365,0
 Tabela 6.3. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Wschodnionadmorskim (R-III). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
bardzo ciepła 12,0 0,5 27.4 18.4 2,1 7,5 12.5 45.8 9,6 41,5 26.4 67,9
Ciepła 26,8 1,1 86,7 67,7 21,1 61,4 27,9 154,4 82,5 134,6 130,2 264.8
umiark. ciepła 13,0 0,6 48.4 38.4 10,9 32.4 13.6 86.8 43,3 72,3 71.4 143,7
chłodna 1,8 0,0 10,9 10,9 8,1 21.5 1,8 21,8 29,6 20,8 32.4 53,2
umiark. chłodna 1,3 0,0 1,6 0,4 0,1 0,3 1,3 2,0 0,4 3,0 0,7 3,7
bardzo chłodna 4.1 0,1 11,8 8,3 5,4 11,9 4,2 20,1 17,3 21,3 20,3 41,6
Przymrozkowa 8,6 0,1 21,0 14,8 8,7 19,0 8,7 35,8 27,7 38,3 33,9 72,2
umiark. zimna 3.1 0,0 7,4 6,0 3,2 6,8 3,1 13,4 10,0 13,7 12,8 26,5
bardzo zimna 0,1 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1 0,3 0,0 0,3 0,1 0,4
umiark. mroźna 1,0 0,0 3,3 3,1 0,4 5,9 1,0 6,4 6,3 4,7 9,0 13,7
Mroźna dość mroźna 3,6 2,5 0,0 0,0 7,4 4,0 5,7 2,6 1,9 1,5 8,6 2,7 3,6 2,5 13,1 6,6 10,5 4,2 12,9 8,0 14,3 5,3 27,2 13,3
bardzo mroźna 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,2 0,0 0,2
39,0 1,2 115,1 88,2 31,7 89,0
Razem
40,2 203,3 120,7 40,2 203,3 120,7 185,8 178,4 365,0
[189]

Tabela 6.4. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Dolnej W isły (R-IV). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,2 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,1 0,4
bardzo ciepła 12,2 0,4 34,5 17,6 3.6 9,2 12,6 52,1 12,8 50.3 27.2 77,5
Ciepła 22,8 0,7 89,5 58,4 24,8 59,2 23,5 147,9 84,0 137,1 118,3 255,4
umiark. ciepła 9,8 0,3 45,9 33,1 12,6 31,9 10,1 79,0 44,5 68.3 65.3 133,6
chłodna 0,6 0,0 9,0 7,6 8.6 18,1 0,6 16,6 26,7 18,2 25,7 43,9
umiark. chłodna 1.3 0,0 1,9 0,4 0,2 0,3 1.3 2,3 0,5 3,4 0,7 4,1
bardzo chłodna 3,5 0,0 11,5 6,6 6,6 10,9 3,5 18,1 17,5 21,6 17,5 39,1
Przymrozkowa 7,3 0,0 21,7 11,7 11,3 18,8 7,3 33,4 30,1 40,3 30,5 70,8
umiark. zimna 2.4 0,0 8,2 4,6 4,5 7,6 2.4 12,8 12,1 15,1 12,2 27,3
bardzo zimna 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,2 0,0 0,2 0,1 0,3
umiark. mroźna 0,9 4,5 2,9 0,5 6,5 0,9 7,4 7,0 5,9 9,4 15,3
Mroźna dość mroźna 4,8 3,5 0,0 0,0 12,2 7,4 6,6 3,6 3,7 3,2 10,4 3,8 4,8 3,5 18,8 11,0 14,1 7,0 20,7 14,1 17,0 7,4 37,7 21,5
bardzo mroźna 0,4 0,3 0,1 0,0 0,1 0,4 0,4 0,1 0,7 0,2 0,9
34,9 0,7 123,4 76,7 39,8 88,4
Razem
35,6 200,1 128,2 35,6 200,1 128,2 198,1 165,8 365,0
 Region Wschodnionadmorski (R-III). Obejmuje swym zasięgiem wschodni odcinek
Pobrzeża Słowińskiego i część Pobrzeża Kaszubskiego. Pod względem zajmowanej powierz­
chni należy do najmniejszych, niemniej ma wyraźnie zarysowane granice.
Specyfika stosunków klimatycznych tego obszaru polega m.in. na notowaniu tutaj
stosunkowo najczęściej dni z pogodą chłodną, a wśród nich dni z dużym zachmurzeniem, oraz
dni z pogodą chłodną z opadem. Średnio w roku dni z pogodą chłodną jest prawie 53,
chłodnych z dużym zachmurzeniem prawie 30, a chłodnych i z jednocześnie notowanym
opadem 32 (tab. 6.36).
Region ten odznacza się na tle innych względnie większą częstością występowania dni
z typem pogody 100 (2 dni), 121 (22 dni), 511 (8 dni) oraz 811 (3 dni) (tab. 6.3). Z kolei
rzadziej tutaj obserwuje się występowanie pogód bardzo ciepłych oznaczonych symbolami:
310, 320 i 321. Z wymienionymi typami średnio w roku notuje się następujące liczby dni: 27,
2, 8. Względnie rzadko zjawiają się tutaj także dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie
zimną bez opadu z zachmurzeniem umiarkowanym lub dużym.
Region Dolnej Wisły (R-IV). Jest to region klimatyczny o względnie dobrze zarysowa­
nych granicach. Wykazuje znaczne odrębności w zakresie stosunków klimatycznych
w porównaniu z terenami leżącymi na zachód i wschód od niego. Obejmuje obszar Żuław
Wiślanych i Zalewu Wiślanego, wschodnią część Pobrzeża Kaszubskiego oraz tereny
położone na wschód i zachód od Wisły na jej odcinku od Grudziądza po Gniew.
Specyfiką stosunków pogodowych tego obszaru jest m.in. względnie częste zjawianie się
pogody chłodnej z dużym zachmurzeniem bez opadu (typ 120). Średnio w roku dni z tą pogodą
jest tutaj około 9 (tab. 6.36). W porównaniu z innymi regionami znaczną frekwencją odznacza
się również pogoda przymrozkową bardzo chłodna z dużym zachmurzeniem bez opadu (typ
520). Średnio w roku cechuje ona prawie 7 dni. Mniej liczne są tutaj dni przymrozkowe
umiarkowanie zimne i zarazem pogodne bez opadu (600) (tab. 6.4).
Region Północnomazurski (R-V). Region jest położony na północnym skraju Polski,
nieznany jest pełny zarys jego granic, bowiem część położona w granicach kraju jest tylko
fragmentem większej całości.
Granice leżące w obrębie Polski zaznaczają się bardzo wyraźnie, podkreślają specyfikę
stosunków klimatycznych tego obszaru. Wyraża się ona w bardzo rzadkim zjawianiu się tutaj
pogody przymrozkowej bardzo chłodnej i jednocześnie słonecznej, a także względnie
licznych tutaj dniach z pogodą umiarkowanie mroźną i jednocześnie pochmurną oraz z pogodą
umiarkowanie mroźną bez opadu.
W Regionie Północnomazurskim, w porównaniu z innymi regionami, obserwuje się
bardzo rzadkie występowanie dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną, słoneczną lub
pochmurną bez opadu (typu pogody 510 i 500). Średnia roczna liczba dni z tymi typami po­
gody wynosi odpowiednio 10 i 3 dni. Stosunkowo często natomiast zjawiają się tutaj dni
z pogodą umiarkowanie mroźną i jednocześnie pochmurną bez opadu (typ 810), jest ich
średnio w roku 5. Do względnie nielicznych należą również dni umiarkowanie ciepłe z dużym
zachmurzeniem i opadem (z pogodą typu 221) (tab. 6.5).
Region Zachodniopomorski (R-VI). Należy do grupy regionów ze znanym tylko
częściowo zarysem granic. Na obszarze Polski można je uznać za dość wyraźne. Omawia­
ny region klimatyczny po stronie polskiej swym zasięgiem obejmuje głównie Nizinę
Szczecińską.

190
 W charakteryzowanej części regionu specyficzną cechą, w porównaniu z innymi rejonami
kraju, jest względnie częstsze występowanie dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie
zimną z niewielkim zachmurzeniem oraz bez opadu, pogody typu 600 oraz rzadkie zjawia­
nie się dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie zimną z dużym zachmurzeniem nieba
i opadem, z typem pogody 621 (tab. 6.6 i 6.39).
W tym regionie notuje się stosunkowo najmniej dni z pogodą przymrozkową umiarko­
wanie zimną z opadem, jest ich tutaj średnio tylko 10 dni w ciągu roku, oraz mało dni z pogodą
umiarkowanie mroźną z opadem, których jest średnio około 7 w roku (por. tab. 6.39 i 6.41).
Region Środkowopomorski (R-VII). Obejmuje środkową część Pojezierza Pomorskiego.
Najwyraźniej zaznacza się północny odcinek granicy regionu. Dość wyraźna granica oddziela
omawiany region od regionu VIII. Charakter pozostałych granic wskazuje na znaczniejsze
związki stosunków klimatycznych tego regionu z regionem XIII, XV oraz VI (rys. 6.9).
Na omawianym obszarze nie notuje się występowania skrajnych, w porównaniu z innymi
regionami, wartości średnich liczb dni z wyróżnionymi typami pogody. Do liczniejszych niż
na wielu innych obszarach należą tutaj dni z pogodą umiarkowanie ciepłą z dużym za­
chmurzeniem, których jest średnio w roku 50, oraz z pogodą chłodną i deszczową, których
jest 26 (tab. 6.7 i 6.35). Ponad 36 dni średnio w roku cechuje pogoda umiarkowanie ciepła
z dużym zachmurzeniem i opadem, z typem pogody 221. Do mniej licznych niż w innych
regionach należą dni z pogodą bardzo ciepłą, słoneczną, bez opadu. Jest ich tutaj w roku tylko
około 11.
Region Wschodniopomorski (R-VIII). Obejmuje najwyżej wyniesioną, wschodnią część
Pojezierza Pomorskiego, głównie obszar Pojezierza Kaszubskiego. Ma bardzo wyraźnie
zaznaczające się granice. Szczególnie wyraźna jest granica w części północnej, oddzielająca
Region Wschodniopomorski od regionów nadmorskich, oraz w części południowej - granica
odzielająca od Regionu Srodkowowielkopolskiego (rys. 6.9).
Na tle innych, Region Wschodniopomorski wyróżnia się największą liczbą dni z pogodą
przymrozkową bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem (tab. 6.38). Średnio w roku dni takich
jest ponad 19 i względnie częstym pojawianiem się tutaj dni przymrozkowych bardzo
chłodnych z jednocześnie notowanym opadem, których średnio w roku wstępuje 20, oraz
z typem pogody oznaczonym symbolem 521 (tab. 6.38). Na tym obszarze stosunkowo
najczęściej są notowane również dni umiarkowanie mroźne, pochmurne z opadem. W roku
występują co najmniej 3 dni z pogodą oznaczoną symbolem 811. Z kolei obserwuje się tutaj,
w porównaniu z innymi regionami, mniej w ciągu roku dni bardzo ciepłych z opadem, tylko
około 26, a szczególnie mało jest dni z pogodą bardzo ciepłą, pochmurną, z opadem, z typem
pogody oznaczonym symbolem 311 (tab. 6.8 oraz tab. 6.34).
Region Chełmińsko-Toruński (R-IX). Należy do grupy najmiejszych regionów. Obej­
muje swym zasięgiem głównie Kotlinę Toruńską i część Pojezierza Chełmińskiego.
Wyrazistość granic tego regionu jest znaczna, stosunkowo najmniejszą ostrością odznacza się
wschodni odcinek granicy (rys. 6.9).
Na tle innych regionów klimatycznych wyróżnia się nieco większą częstością wy­
stępowania dni z pogodą bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem. Dni takich średnio w roku
jest tutaj ponad 16 (tab. 6.34). Na tle innych odznacza się również stosunkowo najliczniej­
szymi dniami z typem pogody 320 oraz 321, których średnio w roku notuje się odpowiednio
5 i 11. Również tutaj z największą częstością zjawiają się dni przymrozkowe bardzo chłodne,

191
 Tabela 6.5. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Północnomazurskim (R-V). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,2 0,0 0,2 0,0 0,2 0,2 0,4 0,0 0,4
bardzo ciepła 14,2 0,6 31,5 18,6 3.1 7,8 14.8 50,1 10,9 48,8 27,0 75,8
Ciepła 25,6 1,0 86,7 59,6 23,5 54,3 26,6 146,3 77,8 135,8 114,9 250,7
umiark. ciepła 10,5 0,4 46,4 33,6 12.1 29,4 10.9 80,0 41,5 69,0 63.4 132,4
chłodna 0,7 0,0 8,6 7,4 8,3 17,1 0,7 16,0 25,4 17,6 24.5 42,1
umiark. chłodna 1,2 0,0 1,5 0,5 0,2 0,3 1,2 2,0 0,5 2,9 0,8 3,7
bardzo chłodna 2,8 0,0 10,3 6,6 6,0 11,3 2,8 16,9 17,3 19,1 17,9 37.0
Przymrozkowa 6,8 0,0 19,6 11,6 11,4 19,7 6,8 31,2 31,1 37,8 31,3 69,1
umiark. zimna 2,7 0,0 7,7 4,4 5,2 8,0 2,7 12,1 13,2 15,6 12,4 28.0
bardzo zimna 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 0,4
umiark. mroźna 0,8 4,7 3,0 0,6 6,4 0,8 7,7 7,0 6,1 9,4 15,5
Mroźna dość mroźna 6,5 4,6 0,0 0,0 14,7 9,5 7,8 4,6 4,7 4,1 11,1 4,6 6,5 4,6 22,5 14,1 12,5 8,7 25,9 18,2 18,9 9,2 44,8 27,4
bardzo mroźna 1,1 0,5 0,2 0,0 0,1 1,1 0,7 0,1 1,6 0,3 1,9
38,9 1,0 121,0 79,0 39,6 85,1
Razem
39,9 200,0 124,7 39,9 200,0 124,7 199,5 165,1 365,0
[192]

Tabela 6.6. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Zachodniopomorskim (R-YI). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0,2 0,1 0,3 0,3 0,5 0,1 0,6
bardzo ciepła 13,0 0,5 36,7 20,1 4,0 10,6 13,5 56.8 14,6 53,7 31.2 84,9
Ciepła 23,7 0,9 92,9 61,6 25,1 63,2 24,6 154,5 88,3 141,7 125,7 267,4
umiark. ciepła 9,7 0,3 46,9 33,0 13,3 36,0 10,0 79.9 49.3 69,9 69.3 139,2
chłodna 0,7 0,1 9,1 8,4 7,8 16,6 0,8 17,5 24.4 17,6 25,1 42,7
umiark. chłodna 2.3 3,1 0,6 0,2 0,5 2.3 3,7 0,7 5,6 1,1 6,7
bardzo chłodna 3.3 0,0 11,7 7,0 5,6 10,4 3.3 18,7 16,0 20,6 17,4 38.0
Przymrozkowa 9,4 0,1 23,3 12,4 9,8 16,1 9,5 35,7 25,9 42,5 28,6 71,1
umiark. zimna 3,6 0,1 8,4 4,7 4,0 5,2 3,7 13,1 9,2 16,0 10,0 26.0
bardzo zimna 0,2 0,1 0,1 0,0 0,2 0,2 0,0 0,3 0,1 0,4
umiark. mroźna 0,6 0,0 3,1 2,0 0,5 4,8 0,6 5,1 5,3 4,2 6,8 11,0
Mroźna dość mroźna 3,7 2,8 0,1 0,1 8,8 5,5 4,0 1,9 2,6 2,1 6,8 2,0 3,8 2,9 12,8 7,4 9,4 4,1 15,1 10,4 10,9 4,0 26,0 14,4
bardzo mroźna 0,3 0,2 0,1 0,0 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,6
36,8 1,1 125,0 78,0 37,5 86,1
Razem
'7,9 303,0 123,0 37,U 203,0 123,6 199,3 165,2 365,0
 Tabela 6.7. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Środkowopomorskim (R-VII). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,2 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,1 0,4
bardzo ciepła 11,2 0,5 32,0 17,9 3,4 9,4 11,7 49,9 12,8 46,6 27,8 74.4
Ciepła 21,1 0,8 86,7 59,2 24,7 64,2 21,9 145,9 88,9 132,5 123,9 256,4
umiark. ciepła 9,1 0,2 46,5 33,6 13,2 36,5 9,3 80,1 49,7 68,8 70,3 139,1
chłodna 0,6 0,1 8,1 7,3 8,1 18,3 0,7 15,4 26,4 16,8 25,7 42.5
umiark. chłodna 2.3 0,0 3,0 0,6 0,2 0,4 2.3 3,6 0,6 5,5 1,0 6,5
bardzo chłodna 3,5 0,1 11,1 6,9 6,0 12,7 3,6 18,0 18,7 20,6 19,7 40,3
Przymrozkowa 9,5 0,1 22,7 12,8 10,9 20,0 9,6 35,5 30,9 43,1 32,9 76,0
umiark. zimna 3.4 0,0 8,4 5,2 4,7 6,9 3.4 13,6 11,6 16,5 12,1 28,6
bardzo zimna 0,3 0,2 0,1 0,0 0,0 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,6
umiark. mroźna 0,7 0,0 3,5 2,4 0,5 6,0 0,7 5,9 6,5 4,7 8,4 13,1
Mroźna dość mroźna 4,4 3,3 0,1 0,1 9,7 5,9 5,1 2,8 3,3 2,8 8,9 2,8 4,5 3,4 14,8 8,7 12,2 5,6 17,4 12,0 14,3 5,7 31,7 17,7
bardzo mroźna 0,4 0,3 0,1 0,0 0,1 0,4 0,4 0,1 0,7 0,2 0,9
35,0 1,0 119,1 77,1 38,9 93,1
Razem
36,0 196,2 132,0 36,0 196,2 132,0 193,0 171,1 365,0
[193]

Tabela 6.8. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Wschodniopomorskim (R-VIII). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,2 0,0 0,2
bardzo ciepła 10,4 0,4 29.4 16,1 3.7 9,4 10,8 45,5 13,1 43,5 25,9 69,4
Ciepła 20,2 0,6 83,4 58,1 24,3 66,4 20,8 141,5 90,7 127,9 125,1 253,0
umiark. ciepła 9,2 0,2 46.4 34,5 12,8 37.0 9,4 80,9 49.8 68,4 71,7 140,1
chłodna 0,5 0,0 7,5 7,5 7.8 20.0 0,5 15,0 27.8 15,8 27,5 43,3
umiark. chłodna 1.7 0,1 2,3 0,6 0,2 0,4 1,8 2,9 0,6 4,2 1,1 5,3
bardzo chłodna 3,3 0,1 11,5 7,0 6.5 12,9 3,4 18,5 19,4 21.3 20,0 41,3
Przymrozkowa 7,9 0,3 22,1 12,5 11,3 20,8 8,2 34,6 32,1 41,3 33,6 74,9
umiark. zimna 2.7 0,2 8,1 4,8 4.6 7,5 2,8 12,9 12,1 15.4 12,4 27,8
bardzo zimna 0,2 0,0 0,2 0,1 0,2 0,3 0,4 0,1 0,5
umiark. mroźna 0,7 0,0 3,8 3,1 0,6 6,7 0,7 6,9 7,3 5,1 9,8 14,9
Mroźna dość mroźna 4,5 3,4 0,1 0,1 10,7 6,6 6,8 3,7 3,4 2,8 10,4 3,7 4,6 3,5 17,5 10,3 13,8 6,5 18,6 12,8 17,3 7,5 35,9 20,3
bardzo mroźna 0,4 0,3 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 0,0 0,7 0,0 0,7
32,6 1,0 116,2 77,4 39,0 97,6
Razem
33,6 193,6 136,6 33,6 193,6 136,6 187,8 176,0 365,0
 Tabela 6.9. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Chelmińsko-Toruńskim (R-IX). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,4 0,0 0,4 0,1 0,0 0,4 0,5 0,0 0,8 0,1 0,9
bardzo ciepła 12,6 0,6 37.7 18,6 5,4 10,7 13,2 56.3 16,1 57.5 29.9 85,6
Ciepła 22,1 0,8 88,2 54,0 25,8 57,7 22,9 142,2 83,5 136,1 112,5 248,6
umiark. ciepła 8,6 0,2 42.7 28,7 12,7 31.0 8,8 71.4 43.7 64,0 59.9 123,9
chłodna 0,5 0,0 7,4 6,6 7,7 16.0 0,5 14,0 23.7 15.6 22,6 38,2
umiark. chłodna 1,9 0,1 3,4 0,7 0,3 0,5 2,0 4,1 0,8 5,6 1,3 6,9
bardzo chłodna 3.4 0,1 12,1 7.5 6,8 12,1 3.5 19,6 18,9 22,3 19,7 42.0
Przymrozkowa 8,9 0,4 25,4 13,0 12,6 19,3 9,3 38,4 31,9 46,9 32,7 79,6
umiark. zimna 3.4 0,2 9,6 4.6 5,5 6,7 3.6 14,2 12,2 18,5 11,5 30.0
bardzo zimna 0,2 0,0 0,3 0,2 0,0 0,0 0,2 0,5 0,0 0,5 0,2 0,7
umiark. mroźna 0,7 0,0 3,3 2,5 0,6 5,6 0,7 5,8 6,2 4,6 8,1 12,7
Mroźna dość mroźna 5,1 3,6 0,2 0,2 11,9 8,1 6,1 3,5 4,0 3,4 9,8 4,1 5,3 3,8 18,0 11,6 13,8 7,5 21,0 15,1 16,1 7,8 37,1 22,9
bardzo mroźna 0,8 0,5 0,1 0,0 0,1 0,8 0,6 0,1 1,3 0,2 1,5
36,1 1,4 125,5 73,1 42,2 86,8
Razem
37,5 198,6 129,2 37,5 198,6 129,2 204,0 161,3 365,0
[194]

Tabela 6.10. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Zachodniomazurskim (R-X). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca 0,4 0,0 0,2 0,1 0,4 0,3 0,6 0,1 0,7
bardzo ciepła 13,3 0,7 34,4 17,9 3,8 9,1 14,0 52.3 12,9 51,5 27,7 79,2
Ciepła 23,7 1,0 84,4 56,8 21,8 55,5 24,7 141,6 77,3 130,3 113,3 243,6
umiark. ciepła 9,4 0,3 43,2 32,4 11,4 30.2 9,7 75,6 41,6 64,0 62,9 126,9
chłodna 0,6 0,0 7,0 6,4 6,6 16.2 0,6 13.4 22,8 14,2 22,6 36,8

umiark. chłodna 1,6 0,0 2.5 0,7 0,2 0,4 1,6 3,2 0,6 4,3 1,1 5,4
bardzo chłodna 3.6 0,1 11,4 6,7 6.4 12,5 3.7 18,3 18,9 21,6 19.3 40,9
Przymrozkowa 8,1 0,2 22,9 12,6 12,0 21,3 8,3 35,5 33,3 43,0 34,1 77,1
umiark. zimna 2.7 0,1 8.5 5,0 5.4 8,3 2.8 13,5 13,7 16,6 13.4 30,0
bardzo zimna 0,2 0,0 0,3 0,2 0,0 0,1 0,2 0,5 0,1 0,5 0,3 0,8
umiark. mroźna 0,7 0,0 3,9 2,8 0,6 6,6 0,7 6,7 7,2 5,2 9,4 14,6
Mroźna dość mroźna 6,3 4,4 0,2 0,2 13,7 9,2 7,7 4,7 4,5 3,9 11,7 5,0 6,5 4,6 21,4 13,9 16,2 8,9 24,5 17,5 19,6 9,9 44,1 27,4
bardzo mroźna 1,2 0,6 0,2 0,0 0,1 1,2 0,8 0,1 1,8 0,3 2,1
38,1 1,4 121,4 77,1 38,3 88,5
Razem
39,5 198,5 126,8 39,5 198,5 126,8 197,8 167,0 365,0
 Tabela 6.11. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Środkowomazurskim (R-XI). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0,0 0,2 0,0 0,3 0,2 0,5 0,0 0,5
bardzo ciepła 13,5 0,7 36.2 20,1 3.1 8,4 14,2 56,3 11,5 52,8 29,2 82,0
Ciepła 23,3 1,0 85,3 56,6 22,3 53,6 24,3 141,9 75,9 130,9 111,2 242,1
umiark. ciepła 8,9 0,3 42.2 30,0 12,0 29,3 9,2 72.2 41,3 63,1 59,6 122,7
chłodna 0,6 0,0 6,7 6,5 7.2 15,9 0,6 13.2 23,1 14,5 22,4 36,9
umiark. chłodna 1,4 0,0 2.4 0,8 0,2 0,4 1,4 3,2 0,6 4,0 1,2 5,2
bardzo chłodna 3.7 0,0 11,0 6,4 5,7 12,4 3.7 17,4 18,1 20,4 18,8 39,2
Przymrozkowa 8,1 0,0 22,3 12,1 11,5 21,0 8,1 34,4 32,5 41,9 33,1 75,0
umiark. zimna 2.7 0,0 8.5 4,7 5,6 8,1 2.7 13,2 13,7 16,8 12,8 29,6
bardzo zimna 0,3 0,4 0,2 0,0 0,1 0,3 0,6 0,1 0,7 0,3 1,0
umiark. mroźna 0,6 0,0 4,1 2,5 0,6 7,5 0,6 6,6 8,1 5,3 10,0 15,3
Mroźna dość mroźna 6,5 4,6 0,2 0,2 14,9 10,0 7,4 4,6 4,7 4,1 13,6 6,0 6,7 4,8 22,3 14,6 18,3 10,1 26,1 18,7 21,2 10,8 47,3 29,5
bardzo mroźna 1,3 0,8 0,3 0,0 0,1 1,3 1,1 0,1 2,1 0,4 2,5
37,9 1,2 122,5 76,1 38,5 88,2
Razem
39,1 198,6 126,7 39,1 198,6 126,7 198,9 165,5 365,0
[195]

Tabela 6.12. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Mazursko-Podlaskim (R-XII). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,2 0,0 0,2
bardzo ciepła 11,2 0,5 36,4 18,1 3,8 8,5 11,7 54,5 12,3 51,4 27,1 78,5
Ciepła 19,0 0,7 85,4 50,0 24,0 56,5 19,7 135,9 80,5 128,4 107,7 236,1
umiark. ciepła 7,2 0,2 42,8 27,4 13,2 31,4 7,4 70,2 44.6 63,2 59,0 122,2
chłodna 0,5 0,0 6,1 5,0 7,0 16,6 0,5 11,1 23.6 13,6 21,6 35,2
umiark. chłodna 1.5 0,0 1,9 0,8 0,3 0,4 1.5 2,7 0,7 3,7 1,2 4,9
bardzo chłodna 2,9 0,0 10,9 6,1 6,0 12,6 2,9 17,0 18,6 19,8 18,7 38,5
Przymrozkowa 7,4 0,0 21,0 10,8 12,2 23,2 7,4 31,8 35,4 40,6 34,0 74,6
umiark. zimna 2.6 0,0 7,7 3,6 5,9 10,0 2.6 11,3 15,9 16,2 13,6 29,8
bardzo zimna 0,4 0,5 0,3 0,0 0,2 0,4 0,8 0,2 0,9 0,5 1,4
umiark. mroźna 0,4 0,0 3,6 2,3 0,6 9,5 0,4 5,9 10,1 4,6 11,8 16,4
Mroźna dość mroźna 6,7 4,6 0,1 0,1 16,1 11,0 8,4 5,5 5,8 5,2 16,8 7,2 6,8 4,7 24,5 16,5 22,6 12,4 28,6 20,8 25,3 12,8 53,9 33,6
bardzo mroźna 1,7 1,5 0,6 0,0 0,1 1,7 2,1 0,1 3,2 0,7 3,9
33,1 0,8 122,5 69,7 42,0 96,5
Razem
33,9 192,2 138,5 33,9 192,2 138,5 197,6 167,0 365,0
z dużym zachmurzeniem, bez opadów, z typem pogody oznaczonej symbolem 520, jest ich
w roku średnio 7 (tab. 6.9).
Region Zachodniomazurski (R-X). Należy do większych pod względem zajmowanego
obszaru. Swym zasięgiem obejmuje, ogólnie biorąc, zachodnią część Pojezierza Mazurskiego.
Od regionów klimatycznych leżących na północy i na południu oddzielają go granice
o znacznej ostrości. Znacznie słabiej zaznacza się granica wschodnia i zachodnia regionu.
Świadczy to o pewnym podobieństwie stosunków klimatycznych występujących w Regionie
Zachodniomazurskim i regionach obokległych, IX i X (rys. 6.9).
Podobnie jak w regionie VII, nie notuje się tutaj występowania skrajnych, w porównaniu
z innymi regionami, wartości liczb dni z niektórymi typami pogody. Na większą uwagę zasłu­
guje w Regionie Zachodniomazurskim częstsze zjawianie się dni umiarkowanie ciepłych
z dużym zachmurzeniem ogólnym nieba i opadem atmosferycznym. Średnio w roku dni z tym
typem pogody w regionie X jest prawie 30 (tab. 6.10). Również dość liczne, na tle innych re­
gionów, są tutaj dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem, których
jest na ogół w roku 19, dni przymrozkowe bardzo chłodne z opadem, których również notuje się
około 19, oraz dni umiarkowanie mroźne pochmurne bez opadu (7 dni) (tab. 6.38 i tab. 6.41).
Region Srodkowomazurski (R-XI). Region ten należy do grupy największych pod
/ . . . .
względem zajmowanej powierzchni. Środkowa część regionu obejmuje obszar Puszczy
Kurpiowskiej oraz Międzyrzecze Łomżyńskie. Na wschodzie Region Środkowomazurski
sięga po Wysoczyznę Kolneńską, a na zachodzie po Wysoczyznę Ciechanowską.
Granice tego regionu klimatycznego, z wyjątkiem odcinka północnego, cechuje stosun­
kowo bardzo mała wyrazistość, szczególnie ich odcinek południowo-wschodni. Oznacza to.
że panujące w tym regionie stosunki pogodowe wykazują względnie duże powiązania
z warunkami klimatycznymi terenów położonych poza południowo-wschodnimi granicami
Regionu Środkowomazurskiego (rys. 6.9).
Na tle innych regionów omawiany obszar cechuje się mniejszą liczbą dni w roku z pogodą
umiarkowanie chłodną. Tutaj notuje się najmniejszą w ciągu roku w skali kraju liczbę dni
z pogodą umiarkowanie ciepłą i jednocześnie pochmurną bez opadu (typ 210), jest ich tylko
około 42. Mniej jest w regionie także dni z typem pogody 221 (tab. 6.11), to jest umiarkowanie
ciepłych z dużym zachmurzeniem i opadem atmosferycznym, bowiem tylko 29. Również
mniej notuje się w ciągu roku dni bardzo ciepłych z dużym zachmurzeniem i opadem, z typem
pogody 321 (około 8). Omawiany region na tle pozostałych wyróżnia także mniejsza częstość
występowania dni umiarkowanie ciepłych bez opadu, jest ich w roku około 63 (tab. 6.11 i tab.
6.35). Nieco większą liczbę dni notuje się natomiast w Regionie Środkowomazurskim
z pogodą dość mroźną, zarówno z opadem, jak i bez opadu (por. tab. 6.35).
Region Mazursko-Podlaski (R-XII). Położony jest w północno-wschodniej części kraju.
Obejmuje zasięgiem wschodnią część Pojezierza Mazurskiego i część Podlasia. W granicach
Polski leży tylko fragment tego regionu klimatycznego, który dalej rozciąga się w kierunku
wschodnim i północnym. Odcinek granicy biegnący przez terytorium Polski ma różny stopień
ostrości. Najwyraźniejsza jest ta granica w części północnej, mniej wyraźna jest na odcinku
środkowym i południowym (rys. 6.9).
Na tle innych regionów klimatycznych, obserwuje się tu stosunkowo największą częstość
pojawiania się pogód najmroźniejszych, ze średnią dobową temperaturą powietrza poniżej
-15,0°C. Notuje się tutaj średnio w roku 4 dni z pogodą bardzo mroźną. Wśród nich 2 są bardzc

196
mroźne i słoneczne oraz dwa bardzo mroźne i jednocześnie pochmurne (tab. 6.12). W tym
regionie występuje również względnie największa liczba dni z pogodą dość mroźną. Jest ich
średnio w roku 34. W porównaniu z resztą kraju, w Regionie Mazursko-Podlaskim występują
maksymalne liczby dni ze wszystkimi typami pogody dość mroźnej i jednocześnie
pochmurnej lub z dużym zachmurzeniem nieba (tab. 6.12).
Również tutaj występują maksymalne na obszarze naszego kraju liczby dni z pogodą
przymrozkową umiarkowanie zimną z dużym zachmurzeniem bez opadu (6 dni) lub z opadem
(10 dni), z typami pogody oznaczonymi symbolami 620 i 621. Cechą charakterystyczną
stosunków klimatycznych w tym regionie jest najmniejsza częstość występowania typów
pogody oznaczonych symbolem 110 i 111, a więc dni z pogodą chłodną i jednocześnie
pochmurną bez opadu (6 dni) lub z opadem (5 dni). Mała frekwencja cechuje także dni
z pogodą umiarkowanie ciepłą i zarazem słoneczną bez opadu, z pogodą typu 200. Dni tych
średnio w roku notuje się tylko 7 (tab. 6.12).
Region Dolnej Warty (R-XIII). Obejmuje zachodni odcinek Kotliny Gorzowskiej.
Granica, a ściślej stopień jej wyrazistości, wskazuje, że stosunki makroklimatyczne tego regionu
wykazują znaczne powiązania z regionami sąsiadującymi od południa, północy i wschodu.
Specyfiką klimatu tego regionu jest stosunkowo bardzo częste występowanie dni z pogodą
przymrozkową bardzo chłodną, zazwyczaj z opadem. Średnio w roku dni z tą pogodą jest tutaj
około 21 (tab. 6.38). Częściej niż w innych regionach klimatycznych tutaj notuje się dni z typem
pogody 511 (tab. 6.13). Liczniejsze niż w wielu innych rejonach są tutaj dni z pogodą
umiarkowanie ciepłą z dużym zachmurzeniem, jest ich średnio w roku 49, a także dni z pogodą
bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem, których jest około 15 (tab. 6.13).
Region Lubuski (R-XIV). Region obejmuje zasięgiem ziemię lubuską, sięgając po
pojezierza Poznańskie i Leszczyńskie. Zarysowują się stosunkowo wyraźnie jego granice
w części zachodniej, południowej i częściowo wschodniej (rys. 6.9). Mniej wyraźne granice
klimatyczne oddzielają ten region od Kotliny Gorzowskiej.
Region Lubuski jest obszarem, na którym stosunkowo często mogą pojawić się dni z pogodą
gorącą. Średnio w roku występuje tutaj co najmniej jeden dzień z temperaturą średnią dobową
przekraczającą 25°C i częściej cechuje go pogoda słoneczna bez opadu, a rzadziej pogoda
pochmurna również bez opadu (tab. 6.14). Do względnie licznych, w porównaniu z innymi
regionami kraju, należą dni bardzo ciepłe z dużym zachmurzeniem bez opadu, z typem pogody
oznaczonym symbolem 320. Średnio w roku notuje się około 5 dni z tą pogodą.
Mniejszą zaś frekwencją niż w innych regionach klimatycznych odznaczają się dni
z typami pogody przymrozkowej bardzo chłodnej: 500 - 3 dni w roku, 520 - 5 dni oraz
przymrozkowej bardzo chłodnej bez opadu, 18 dni w roku (tab. 6.14).
Region Srodkowowielkopolski (R-XV). Pod względem zajmowanego obszaru jest
największym wydzielonym na obszarze Polski regionem klimatycznym. Środkową jego część
stanowi Pojezierze Gnieźnieńskie. Granice regionu odznaczają się różnym stopniem ostrości.
Najmniej wyraźny jest odcinek granicy południowej, oddzielający od Regionu Południowo-
wielkopolskiego (rys. 6.9).
Taki charakter granic świadczy o wielu podobieństwach stosunków klimatycznych
panujących w omawianym regionie do warunków klimatycznych obszarów z nim sąsiadują­
cych. Ten fakt wyraża m.in. brak występowania tutaj skrajnie dużych lub skrajnie małych,
w porównaniu z innymi regionami, rocznych liczb dni z wyróżnionymi typami pogody.

197
 Na tle innych obszarów, omawiany region wyróżnia stosunkowo częstsze występowanie
dni z pogodą bardzo ciepłą i zarazem pochmurną. Jest ich średnio w roku prawie 60, wśród
nich prawie 39 cechuje brak opadu (typ pogody 310). Region ten wyróżnia się także dość
znaczną frekwencją dni przymrozkowych bardzo chłodnych, w których jednocześnie
występuje opad. Średnio w roku jest ich prawie 20. Wśród nich 8 cechuje pogoda oznaczona
symbolem 511 (tab. 6.15).
Region Pohidniowowielkopolski (R-XVI). Obejmuje południową część Niziny Wielko­
polskiej. Ma w miarę wyraźną granicę wschodnią i zachodnią. Najwięcej wspólnych cech
klimat tego regionu ma ze stosunkami klimatycznymi panującymi w Regionie Środkowo wiel­
kopolskim (XV). Świadczy o tym rysująca się bardzo słabo granica klimatyczna między tymi
regionami (rys. 6.9).
W omawianym regionie na uwagę zasługuje, w porównaniu z innymi obszarami,
stosunkowo duża liczba dni w roku z typem pogody 210. Dni umiarkowanie ciepłych,
jednocześnie pochmurnych bez opadu, jest tutaj w roku prawie 49. Do stosunkowo licznych
należą także dni bardzo ciepłe z pogodą pochmurną bez opadu (310), których jest ponad 38.
Wyróżnia się ten region dość znaczną frekwencją dni z pogodą przymrozkową pochmurną,
których średnio w roku notuje się tutaj prawie 22. Wśród nich zwykle 14 jest bez opadu,
a 8 z opadem. Mniej tutaj natomiast dni z pogodą umiarkowanie mroźną. W roku średnio jest
ich około 12 (tab. 6.16).
a

Region Srodkowopolski (R-XVII). Należy do grupy największych wyróżnionych

regionów klimatycznych Polski. Obejmuje głównie Wyżynę Łódzką, sięgając na południu po
północno-zachodnią część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, a na północy obejmuje
swym zasięgiem Równinę Kutnowską. Region cechuje wydłużony kształt i jest ułożony,
ogólnie biorąc, południkowo.
Ma dobrze zarysowane odcinki granic w części północnej i południowej. Odcinek granicy
zachodniej również cechuje znaczna wyrazistość. Granica wschodnia regionu jest natomiast
mało wyraźna i stąd można przyjąć, że stosunki klimatyczne charakterystyczne dla tego
regionu silniej nawiązują do warunków klimatycznych panujących na terenach położonych na
wschód od omawianego regionu, a w znacznie mniejszym stopniu do klimatu obszarów
położonych na zachód od tego regionu (rys. 6.9). Na tle innych regionów omawiany wyróżnia
się znaczniejszą liczbą dni z typem pogody 310, których w roku jest średnio prawie 38 oraz dni
dość mroźnych z dużym zachmurzeniem i opadem, z pogodą typu 921, których jest na ogół
w roku prawie 7 (tab. 6.17).
Region Srodkowomazowiecki (XVIII). Obejmuje zasięgiem środkową część Niziny
Mazowieckiej, a w całości Kotlinę Warszawską. Ogólnie biorąc, granice klimatyczne tego
rgionu zarysowują się względnie słabo, uznać je należy za mało wyraźne (z wyjątkiem odcinka
północnego).
W porównaniu z innymi regionami, tutaj notuje się stosunkowo największą liczbę dni
bardzo ciepłych i pochmurnych. Dni z taką pogodą średnio w roku jest prawie 63. Wśród nich
szczególnie często pojawiają się z pogodą bardzo ciepłą i jednocześnie pochmurną bez opadu
(typ pogody 310). Jest takich dni tutaj średnio w roku ponad 41 (tab. 6.18 i 6.34).
Do licznych na tym obszarze należą także dni bardzo ciepłe bez opadu, których jest około
59 w roku. W Regionie Środkowomazowieckim średnio w roku 1-2 dni cechuje typ pogody
bardzo gorącej, ze średnią dobową temperaturą powietrza ponad 25°C i jednocześnie
słonecznej bez opadu oznaczony symbolem 3300. Pogoda tego typu osiąga tu swoją
maksymalną częstość występowania w Polsce (tab. 6.33). Nieco mniej w ciągu roku niż na
innych terenach jest tutaj dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną, tylko około 38 dni, oraz
umiarkowanie zimną i jednocześnie pochmurną, która średnio w roku cechuje około 12 dni.
Region Podlasko-Poleski (R-XIX). Obejmuje obszar Polesia Lubelskiego, część Niziny
Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej. Tylko fragment leży na obszarze Polski. Z wyjątkiem
odcinka południowego, pozostałe granice regionu można określić jako mało wyraźne z punktu
widzenia kryteriów klimatologicznych.
Jest to region, w którym, w porównaniu z pozostałymi, jest notowana najmniejsza liczba
dni z pogodą umiarkowanie ciepłą. W ciągu roku jest ich średnio tylko około 119. Dni
umiarkowanie ciepłych i jednocześnie pochmurnych jest około 70 w roku. Region ten
odznacza się również najmniejszą liczbą dni z pogodą umiarkowanie ciepłą z opadem. Dni
z taką pogodą średnio w roku jest tylko 55 (tab. 6.19). Inną cechą regionu jest stosunkowo
największa liczba dni umiarkowanie ciepłych i jednocześnie pochmurnych z opadem, z typem
pogody 211. Jest ich w ciągu roku tutaj tylko około 26.
Częściej niż w innych regionach, w Regionie Podlasko-Poleskim zjawiają się dni z pogodą
dość mroźną, słoneczną, bez opadu, z typem pogody 900. Notuje się średnio w roku 5 dni z tą
pogodą. Region wyróżniają ponadto nieco większe liczby dni dość mroźnych bez opadu (19
dni) oraz nieco większa częstość występowana dni przymrozkowych z pogodą umiarkowanie
zimną, których notuje się w roku średnio 30, wśród nich 14 z dużym zachmurzeniem.
Region Zachodniomałopolski (R-XX). W jego granicach leży zachodnia część Wyżyny
Małopolskiej. W miarę wyraźnie granice klimatyczne zarysowują się na zachodzie i południu
regionu. W znacznym stopniu rozmywają się na północy (rys. 6.9).
Region na tle innych wyróżnia się bardzo licznymi dniami z pogodą przymrozkową bardzo
chłodną z opadem, których średnio w roku jest 20. Ogólnie biorąc, dni przymrozkowych
bardzo chłodnych jest w tym regionie stosunkowo dużo, bowiem prawie 42. Region
Zachodniomałopolski spośród innych wyróżnia ponadto względnie duża częstość wy­
stępowania dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie zimną. Jest tych dni średnio w roku
ponad 31 (tab. 6.20). Wśród nich jest notowanych 14 z opadem.
Omawiany region odznacza się stosunkowo małą frekwencją dni z pogodą chłodną bez
opadu (około 12) i pogodą chłodną z dużym zachmurzeniem, których notuje się około 20
w ciągu roku.
Region Wschodniomałopolski (R-XXI). Jest jednym z większych regionów klimatycz­
nych wyróżnionych na obszarze Polski. Obejmuje wschodnią część Wyżyny Małopolskiej,
zachodni fragment Wyżyny Lubelskiej i południowy skraj Niziny Mazowieckiej (rys. 6.9).
Granice regionu są zarysowane dość wyraźnie na południowo-wschodnim odcinku. Pozostałe
odcinki granicy są mało wyraźne, co świadczy o znacznym podobieństwie stosunków
klimatycznych tego regionu do występujących w regionach sąsiadujących z omawianym,
szczególnie w Regionie Zachodniomałopolskim.
Na uwagę w tym regionie zasługuje występująca tutaj stosunkowo mała liczba dni
z pogodą umiarkowanie ciepłą, których średnio w roku jest 122. Wśród nich 64 cechuje brak
opadu, a około 58 jest deszczowych. Wśród dni umiarkowanie ciepłych w tym regionie mało
jest z dużym zachmurzeniem. Dni takich jest w roku mniej niż 40 (tab. 6.21 i 6.36).
Stosunkowo liczniej natomiast zjawiają się dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie zimną

199
 Tabela 6.13. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Dolnej Warty (R-XIII). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,4 0,3 0,2 0,0 0,4 0,5 0,0 0,7 0,2 0,9
bardzo ciepła 13,1 0,4 36,6 20,6 4.8 10,1 13,5 57,2 14,9 54,5 31,1 85,6
Ciepła 23,6 0,7 90,3 60,3 25,3 60,3 24,3 150,6 88,3 139,2 124,0 263,2
umiark. ciepła 9,6 0,2 45,5 31,5 12,7 36,3 9,8 77,0 49,0 67,8 68,0 135,8
chłodna 0,5 0,1 7,9 8,0 7.8 16,6 0,6 15,9 24,4 16,2 24,7 40,9
umiark. chłodna 1,9 0,0 2,2 0,4 0,2 0,5 1,9 2,6 0,7 4,3 0,9 5,2
bardzo chłodna 3,0 0,1 11,6 8,8 4,9 11,6 3,1 20,4 16,5 19,5 20,5 40,0
Przymrozkowa 8,4 0,2 22,4 14,0 9,7 18,6 8,6 36,4 28,3 40,5 32,8 73,3
umiark. zimna 3,3 0,1 8,4 0,4 4,6 6,4 3,4 13,1 11,0 16,3 11,2 27,5
bardzo zimna 0,2 0,2 0,1 0,1 0,2 0,3 0,1 0,4 0,2 0,6
umiark. mroźna 0,7 0,0 3,4 1,9 0,4 5,2 0,7 5,3 5,6 4,5 7,1 11,6
Mroźna dość mroźna 3,7 2,7 0,1 0,1 9,4 5,7 4,4 2,4 2,5 2,1 7,8 2,6 3,8 2,8 13,8 8,1 10,3 4,7 15,6 10,5 12,3 5,1 27,9 15,6
bardzo mroźna 0,3 0,3 0,1 0,0 0,3 0,4 0,0 0,6 0,1 0,7
35,7 1,0 122,1 78,7 37,5 89,4
Razem
36,7 200,8 126,9 36,7 200,8 126,9 195,3 169,1 365,0
[200]

Tabela 6.14. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Lubuskim (R-XIV). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,6 0,0 0,4 0,2 0,6 0,6 1,0 0,2 1,2
bardzo ciepła 13,7 0,4 37,4 21,3 4,6 9,6 14,1 58,7 14,2 55.7 31,3 87,0
Ciepła 25,2 0,6 92,0 61,5 23,6 62,4 25,8 153,5 86,0 140,8 124,5 265,3
umiark. ciepła 10,3 0,2 46,6 31,7 12,8 36,0 10,5 78,3 48,8 69.7 67,9 137,6
chłodna 0,6 0,0 7,6 8,3 6,2 16,8 0,6 15,9 23,0 14,4 25,1 39,5
umiark. chłodna 1,5 0,0 1,6 0,4 0,2 0,5 1,5 2,0 0,7 3.3 0,9 4,2
bardzo chłodna 2,8 0,1 11,0 7,3 4,5 11,2 2,9 18,3 15,7 18.3 18,6 36,9
Przymrozkowa 7,6 0,2 21,2 12,8 8,9 18,5 7,8 34,0 27,4 37,7 31,5 69,2
umiark. zimna 3,1 0,1 8,5 5,1 4,2 6,7 3,2 13,6 10,9 15,8 11,9 27,7
bardzo zimna 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1 0,2 0,1 0,1 0,3 0,1 0,4
umiark. mroźna 0,6 0,0 3,6 2,1 0,5 5,9 0,6 5,7 6,4 4,7 8,0 12,7
Mroźna dość mroźna 3,6 2,7 0,1 0,1 9,1 5,2 4,9 2,7 2,9 2,4 9,0 3,1 3,7 2,8 14,0 7,9 11,9 5,5 15,6 10,3 14,0 5,9 29,6 16,2
bardzo mroźna 0,3 0,3 0,1 0,0 0,0 0,3 0,4 0,0 0,6 0,1 0,7
36,4 0,9 122,3 79,2 35,4 89,9
Razem
37,3 201,5 125,3 37,3 201,5 125,3 194,1 170,0 365,0
 Tabela 6.15. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Środkowowielkopolskim (R-XV). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca 0,5 0,0 0,4 0,1 0,0 0,5 0,5 0,0 0,9 0,1 1,0
bardzo ciepła 13,6 0,4 38.7 20,9 4.1 9,7 14,0 59,6 13.8 56,4 31.0 87,4
Ciepła 24,1 0,6 93,2 57,9 22,8 56,9 24,7 151,1 79,7 140,1 115,4 255,5
umiark. ciepła 9,4 0,2 45.7 29,5 11,6 31,4 9,6 75,2 43,0 66,7 61.1 127,8
chłodna 0,6 0,0 8,4 7,4 7.1 15,8 0,6 15,8 22.9 16,1 23,2 39,3

umiark. chłodna 2.3 0,0 2,6 0,7 0,2 0,4 2.3 3,3 0,6 5,1 1,1 6,2
bardzo chłodna 3.4 0,1 12,5 7.7 5,7 11,8 3,5 20,2 17,5 21,6 19,6 41,2
Przymrozkowa 9,2 0,2 24,4 13,3 10,4 18,2 9,4 37,7 28,6 44,0 31,7 75,7
umiark. zimna 3,3 0,1 9,1 4.8 4,5 5,9 3.4 13,9 10,4 16,9 10,8 27,7
bardzo zimna 0,2 0,2 0,1 0,0 0,1 0,2 0,3 0,1 0,4 0,2 0,6

umiark. mroźna 0,8 0,0 3,9 2,2 0,5 5,5 0,8 6,1 6,0 5,2 7,7 12,9
Mroźna dość mroźna 4,8 3,5 0,2 0,2 11,0 6,6 5,2 2,9 3,1 2,6 8,8 3,2 5,0 3,7 16,2 9,5 11,9 5,8 18,9 12,7 14,2 6,3 33,1 19,0
bardzo mroźna 0,5 0,5 0,1 0,0 0,1 0,5 0,6 0,1 1,0 0,2 1,2

38,1 1,0 128,6 76,4 36,3 83,9

Razem
39,1 205,0 120,2 39,1 205,0 120,2 203,0 161,3 365,0
[ 201]

Tabela 6.16. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Południowowielkopolskim (R-XVI). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca 0,3 0,0 0,4 0,0 0,3 0,4 0,7 0,0 0,7
bardzo ciepła 14,9 0,7 38,1 20,6 3,9 9,4 15,6 58.7 13.3 56,9 30,7 87.6
Ciepła 26,6 1,0 95,6 54,8 23,4 55,2 27,6 150,4 78,6 145,6 111,0 256,6
umiark. ciepła 10,8 0,3 48,9 27,6 12,8 31,2 11,1 76,5 44,0 72.5 59.1 131,6
chłodna 0,6 0,0 8,2 6,6 6,7 14,6 0,6 14.8 21.3 15.5 21.2 36.7

umiark. chłodna 2.4 0,0 2,9 1,0 0,2 0,5 2.4 3,9 0,7 5,5 . 1,5 7,0
bardzo chłodna 3,7 0,1 13,7 7,8 5,7 10,9 3,8 21,5 16,6 23,1 18,8 41,9
Przymrozkowa 9,8 0,2 26,4 13,5 10,5 17,4 10,0 39,9 27,9 46,7 31,1 77,8
umiark. zimna 3.4 0,1 9,6 4,6 4,6 6,0 3.5 14,2 10,6 17,6 10,7 28,3
bardzo zimna 0,3 0,0 0,2 0,1 0,0 0,0 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,6

umiark. mroźna 0,5 0,0 3,6 1,8 0,5 5,2 0,5 5,4 5,7 4,6 7,0 11,6
Mroźna dość mroźna 4,0 3,0 0,2 0,2 10,1 5,9 4,6 2,6 3,0 2,5 8,4 3,1 4,2 3,2 14,7 8,5 11,4 5,6 17,1 11,4 13,2 5,9 30,3 17,3
bardzo mroźna 0,5 0,6 0,2 0,0 0,1 0,8 0,1 1,1 0,3 1,4
40,4 1,4 132,1 72,9 36,9 81,0
Razem
41,8 205,0 117,9 41,8 205,0 117,9 209,4 155,3 365,0
 Tabela 6.17. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Środkowopolskim (R-XVII). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,5 0,0 0,3 0,1 0,0 0,5 0,4 0,0 0,8 0,1 0,9
bardzo ciepła 14,6 0,8 37,9 20.5 3,6 9,8 15,4 58,4 13.4 56,1 31,1 87,2
Ciepła 26,1 1,2 90,7 55,8 21,5 56,7 27,3 146,5 78,2 138,3 113,7 252,0
umiark. ciepła 10,3 0,3 44,4 28.5 11,8 30,7 10,6 72,9 42.5 66,5 59,5 126,0
chłodna 0,7 0,1 8,1 6,7 6,1 16,2 0,8 14,8 22,3 14,9 23,0 37,9
umiark. chłodna 1,6 0,0 2,2 0,6 0,2 0,4 1,6 2,8 0,6 4,0 1,0 5,0
bardzo chłodna 3,5 0,1 11,7 6,6 5.6 11,4 3,6 18,3 17,0 20,8 * 18,1 38.9
Przymrozkowa 8,5 0,2 22,7 11,9 10,5 19,5 8,7 34,6 30,0 41,7 31,6 73,3
umiark. zimna 3,2 0,1 8,6 4,6 4.7 7,7 3,3 13,2 12,4 16,5 12,4 28.9
bardzo zimna 0,2 0,0 0,2 0,1 0,0 0,0 0,2 0,3 0,0 0,4 0,1 0,5
umiark. mroźna 0,6 0,0 3,7 2,7 0,5 6,5 0,6 6,4 7,0 4,8 9.2 14,0
Mroźna dość mroźna 4,9 3,7 0,1 0,1 11,6 7,2 6,4 3,4 3,2 2,7 13,1 6,5 5,0 3,8 17,8 10,6 16,3 9,2 19,7 13,6 19,6 10,0 39,3 23,6
bardzo mroźna 0,6 0,7 0,3 0,0 0,1 0,6 1,0 0,1 1,3 0,4 1,7
39,5 1,5 125,0 74,1 35,2 89,3
Razem
41,0 199,1 124,5 41,0 199,1 124,5 199,7 164,9 365,0
[202]

Tabela 6.18. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Środkowomazowieckim (R-XVIII). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,6 0,0 0,6 0,2 0,0 0,0 0,6 0,8 0,0 1,2 0,2 1,4
bardzo ciepła 14,4 0,6 41.4 21.4 3,5 0,9 15,0 62,8 4,4 59,3 31,0 90,3
Ciepła 24,5 0,9 93,9 57,3 21,7 53,8 25,4 151,2 75,5 140,1 112,0 252,1
umiark. ciepła 8,9 0,3 44.4 28.5 11,3 29.4 9,2 72,9 40,7 64,6 58,2 122,8
chłodna 0,6 0,0 7,5 7,2 66,9 15.4 0,6 14,7 82,3 15,0 22,6 37,6
umiark. chłodna 1,6 0,0 2,1 0,7 0,2 0,3 1,6 2,8 0,5 3,9 1,0 4,9
bardzo chłodna 2,9 0,0 11,9 6,1 5,8 11,2 2,9 18,0 17,0 20,6 17,3 37,9
Przymrozkowa 7,4 0,1 22,1 11,4 11,4 18,9 7,5 33,5 30,3 40,9 30,4 71,3
umiark. zimna 2,7 0,1 7,8 4,4 5,4 7,3 2,8 12,2 12,7 15,9 11,8 27,7
bardzo zimna 0,2 0,3 0,2 0,0 0,1 0,2 0,5 0,1 0,5 0,3 0,8
umiark. mroźna 0,5 0,0 4,4 2,2 0,5 6,8 0,5 6,6 7,3 5.4 9,0 14,4
Mroźna dość mroźna 5,1 3,9 0,2 0,2 13,7 8,5 6,1 3,6 3,9 3,4 11,8 4,9 5,1 4,1 19,8 12,1 15,7 8,3 22,7 15,8 18,1 8,7 40,8 24,5
bardzo mroźna 0,7 0,8 0,3 0,0 0,1 0,7 1,1 0,1 1.5 0,4 1,9
37,0 1,2 129,7 74,8 37,0 84,5
Razem
38,2 204,5 121,5 38,2 204,5 121,5 203,7 160,5 365,0
 Tabela 6.19. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Podlasko-Poleskim (R-XIX). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,2 0,0 0,3 0,1 0,2 0,4 0,5 0,1 0,6
bardzo ciepła 14,1 0,5 38,5 20.7 3.8 8,9 14,6 59,2 12,7 56.4 30.1 86.5
Ciepła 23,3 0,8 89,3 52,2 22,9 52,3 24,1 141,5 75,2 135,5 105,3 240,8
umiark. ciepła 8,6 0,3 43,3 25.8 12,2 29,0 8,9 69,1 41.2 64,1 55.1 119,2
chłodna 0,4 0,0 7,2 5,6 6.9 14,4 0,4 12,8 21.3 14.5 20,0 34.5
umiark. chłodna 1,7 0,0 2,4 0,9 0,2 0,3 1.7 3,3 0,5 4,3 1,2 5,5
bardzo chłodna 3,2 0,0 12,0 6,1 6,0 12,3 3,2 18,1 18.3 21,2 18.4 39,6
Przymrozkowa 7,8 0,1 23,4 11,7 11,7 21,5 7,9 35,1 33,2 42,9 33,3 76,2
umiark. zimna 2,6 0,1 8,6 4,5 5,5 8,8 2.7 13,1 14.3 16,7 13.4 30,1
bardzo zimna 0,3 0,0 0,4 0,2 0,0 0,1 0,3 0,6 0,1 0,7 0,3 1,0
umiark. mroźna 0,3 3,9 2,1 0,6 7,5 0,3 6,0 8,1 4,8 9,6 14,4
Mroźna dość mroźna 6,2 4,7 0,3 0,3 14,9 9,6 7,0 4,3 5,2 4,5 13,5 5,8 6,5 5,0 21,9 13,9 18,7 10,3 26,3 18,8 20,8 10,4 47,1 29,2
bardzo mroźna 1,2 1,4 0,6 0,1 0,2 1,2 2,0 0,3 2,7 0,8 3,5
37,3 1,2 127,6 70,9 39,8 87,3
Razem
38,5 198,5 127,1 38,5 198,5 127,1 204,7 159,4 365,0
[203]

Tabela 6.20. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Zachodniomałopolskim (R-XX). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0,0 0,2 0,1 0,3 0,3 0,5 0,1 0,6
bardzo ciepła 16,1 1,0 33,7 20.3 3,3 9,6 17,1 54,0 12,9 53,1 30.9 84,0
Ciepła 28,2 1,4 83,8 54,9 19,2 57,2 29,6 138,7 76,4 131,2 113,5 244,7
umiark. ciepła 11,1 0,4 43,4 28.3 11,3 32,9 11,5 71.7 44.2 65.8 61,6 127,4
chłodna 0,7 0,0 6,5 6,2 4,6 14,7 0,7 12.7 19.3 11.8 20.9 32,7
umiark. chłodna 2,2 0,0 3.1 0,7 0,3 0,5 2,2 3,8 0,8 5,6 1,2 6,8
bardzo chłodna 4,1 0,1 12,5 7,6 5,2 12,3 4,2 20,1 17,5 21,8 20,0 41,8
Przymrozkowa 10,3 0,1 25,1 13,6 10,2 21,9 10,4 38,7 32,1 45,6 35,6 81,2
umiark. zimna 3,5 0,0 9.1 5,1 4,7 9,0 3,5 14,2 13,7 17,3 14,1 31,4
bardzo zimna 0,5 0,4 0,2 0,0 0,1 0,5 0,6 0,1 0,9 0,3 1,2
umiark. mroźna 0,5 0,0 2,7 2,5 0,5 7,6 0,5 5,2 8,1 3,7 10,1 13,8
Mroźna dość mroźna 4,6 3,6 0,1 0,1 10,2 6,8 7,2 4,3 3,3 2,8 13,2 5,5 4,7 3,7 17,4 11,1 16,5 8,3 18,1 13,2 20,5 9,9 38,6 23,1
bardzo mroźna 0,5 0,7 0,4 0,0 0,1 0,5 1,1 0,1 1,2 0,5 1,7
43,1 1,6 119,1 75,7 32,7 92,3
Razem
44,7 194,8 125,0 44,7 194,8 125,0 194,9 169,6 365,0
 Tabela 6.21. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Wschodniomałopolskim (R-XXI). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,4 0.0 0,3 0,1 0,4 0,4 0,7 0,1 0,8
bardzo ciepła 15.9 0,6 38,0 21,4 3,3 9,1 16,5 59,4 12.4 57,2 31,1 88,3
Ciepła 27,6 1,0 88,1 55,4 19,2 53,5 28,6 143,5 72,7 134,9 109,9 244,8
umiark. ciepła 10.9 0,4 42,9 28,0 10,3 29,5 11,3 70,9 39,8 64,1 57,9 122,0
chłodna 0,4 0,0 6,9 5,9 5,6 14,9 0,4 12,8 20.5 12,9 20,8 33,7
umiark. chłodna 1.9 0,0 2.7 0,8 0,3 0,4 1.9 3,5 0,7 4,9 1,2 6,1
bardzo chłodna 3,5 0,0 12,5 6,9 5,1 12,0 3,5 19,4 17,1 21,1 18,9 40,0
Przymrozkowa 8,6 0,0 24,2 13,3 10,0 21,2 8,6 37,5 31,2 42,8 34,5 77,3
umiark. zimna 2.9 0,0 8.7 5,4 4,6 8,7 2.9 14,1 13,3 16,2 14,1 30,3
bardzo zimna 0,3 0,3 0,2 0,1 0,3 0,5 0,1 0,6 0,3 0,9

umiark. mroźna 0,4 0,0 3,8 2,6 0,5 7,5 0,4 6,4 8,0 4,7 10,1 14,8
Mroźna dość mroźna 4,9 3,9 0,2 0,2 12,5 8,1 7,7 4,7 3,4 2,9 13,4 5,8 5,1 4,1 20,2 12,8 16,8 8,7 20,0 14,9 21,3 10,7 42,1 25,6
bardzo mroźna 0,6 0,6 0,4 0,0 0,1 0,6 1,0 0,1 1,2 0,5 1,7
41,1 1,2 124,8 76,4 32,6 88,1
Razem
42,3 201,2 120,7 42,3 201,2 120,7 198,5 165,7 365,0
[204]

Tabela 6.22. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Sandomierskim (R-XXII). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,5 0,0 0,2 0,1 0,0 0,5 0,3 0,0 0,7 0,1 0,8
bardzo ciepła 21.3 1,2 34,8 22,6 3,0 9,1 22.5 57,4 12,1 59,1 32,9 92,0
Ciepła 35,8 1,5 84,6 55,5 18,3 51,9 37,3 140,1 70,2 138,7 108,9 247,6
umiark. ciepła 13.3 0,3 42,5 26,6 10,6 30,3 13.6 69,1 40,9 66.4 57,2 123,6
chłodna 0,7 0,0 7,1 6,2 4,7 12,5 0,7 13,3 17,2 12.5 18,7 31,2

umiark. chłodna 2,0 0,1 1,9 0,5 0,2 0,3 2,1 2,4 0,5 4,1 0,9 5,0
bardzo chłodna 3.6 0,1 12,6 6,9 5.0 9.8 3,7 19.5 14.8 21,2 16,8 38.0
Przymrozkowa 9,5 0,2 24,2 12,7 10,3 18,0 9,7 36,9 28,3 44,0 30,9 74,9
umiark. zimna 3.6 0,0 9,5 5,1 5.1 7.8 3,6 14.6 12.9 18,2 12,9 31.1
bardzo zimna 0,3 0,2 0,2 0,1 0,3 0,4 0,1 0,5 0,3 0,8
umiark. mroźna 0,5 0,0 3,8 2,6 0,5 6,9 0,5 6,4 7,4 4,8 9,5 14,3
Mroźna dość mroźna 5,9 4,5 0,2 0,2 12,3 7,9 7,6 4,6 3,4 2,9 12,4 5,4 6,1 4,7 19,9 12,5 15,8 8,3 21,6 15,3 20,2 10,2 41,8 25,5
bardzo mroźna 0,9 0,6 0,4 0,0 0,1 0,9 1,0 0,1 1,3 0,5 2,0
52,1 1,9 121,1 75,8 32,0 82,3

53,1 196,9 114,3 53,1 196,9 114,3 204,3 160,0 365,0

 Tabela 6.23. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Dolnośląski m-Zachodn im (R-XXIII). Wartości średnie za lata 1951 1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0.0 0,2 0,2 0,0 0,3 0,4 0,0 0,5 0,2 0,7
bardzo ciepła 13.1 0,6 35.4 21,5 4,7 10.4 13,7 56,9 15.1 53.2 32,5 85,7
Ciepła 24,1 1,0 91,5 58,1 24,5 63,5 25,1 149,6 88,0 140,1 122,6 262,7
umiark. ciepła 10.1 0,3 47.5 29,0 13,6 37.5 10,4 76,5 51.1 71.2 66,8 138,0
chłodna 0,6 0,1 8,4 7,4 6,2 15.6 0,7 15,8 21,8 15.2 23,1 38,3
umiark. chłodna 2.7 0,0 2,8 0,6 0,3 0,7 2,7 3,4 1,0 5,8 1,3 7,1
bardzo chłodna 3.8 0,1 12,2 7,0 4,6 10,1 3,9 19,2 14,7 20,6 17,2 37,8
Przymrozkowa 10,4 0,1 24,2 12,3 9,1 17,3 10,5 36,5 26,4 43,7 29,7 73,4
umiark. zimna 3,4 0,0 8,8 4,7 4,2 6,4 3,4 13,5 10,6 16,4 11,1 27,5
bardzo zimna 0,5 0,4 0,0 0,1 0,5 0,4 0,1 0,9 0,1 1,0
umiark. mroźna 0,5 0,0 2,8 1,6 0,4 5,5 0,5 4,4 5,9 3,7 7,1 10,8
Mroźna dość mroźna 3,7 2,7 0,1 0,1 8,4 5,1 4,3 2,5 2,7 2,3 9,2 3,7 3,8 2,8 12,7 7,6 11,9 6,0 14,8 10,1 13,6 6,3 28,4 16,4
bardzo mroźna 0,5 0,5 0,2 0,0 0,0 0,5 0,7 0,0 1,0 0,2 1,2
38,2 1,2 124,1 74,7 36,3 90,0
Razem
39,4 198,8 126,3 39,4 198,8 126,3 198,6 165,9 365,0
[205]

Tabela 6.24. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Dolnośląskim-Środkowym (R-XXIV). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0,0 0,3 0,1 0,3 0,4 0,6 0,1 0,7
bardzo ciepła 14.7 0,6 36.4 21,4 3,8 10,0 15,1 57,8 13,8 54,7 32,0 86,7
Ciepła 24,9 0,8 92,2 55,3 23,9 55,9 25,7 147,5 79,8 141,0 112,0 253,0
umiark. ciepła 9.7 0,2 47.4 27,8 13,5 32,5 9,9 75,2 46.0 70,6 60,5 131,1
chłodna 0,4 0,0 8,1 6,0 6,6 13,4 0,4 14,1 20.0 15,1 19,4 34,5
umiark. chłodna 3.4 4,2 1,5 0,3 0,7 3.4 5,7 1,0 7,9 2,2 10,1
bardzo chłodna 4,1 0,2 15,4 7.9 5,7 9,4 4,3 23,3 15,1 25,2 17,5 42.7
Przymrozkowa 11,5 0,2 30,6 14,3 10,4 16,4 11,7 44,9 26,8 52,5 30,9 83,4
umiark. zimna 3.5 0,0 10,7 4.9 4,4 6,2 3.5 15,6 10,6 18,6 11,1 29.7
bardzo zimna 0,5 0,3 0,0 0,1 0,5 0,3 0,1 0,8 0,1 0,9
umiark. mroźna 0,4 2,8 1,4 0,4 5,1 0,4 4,2 5,5 3,6 6,5 10,1
Mroźna dość mroźna 3,6 2,8 0,0 0,0 9,0 5,5 3,9 2,3 2,5 2,1 8,7 3,5 3,6 2,8 12,9 7,8 11,2 5,6 15,1 10,4 12,6 5,8 27,7 16,2
bardzo mroźna 0,4 0,7 0,2 0,0 0,1 0,4 0,9 0,1 1,1 0,3 1,4
40,0 1,0 131,8 73,5 36,8 81,0
Razem
41,0 205,3 117,8 41,0 205,3 117,8 208.6 155,5 365,0
z opadem (jest ich w roku około 14) oraz niektóre typy pogód z grupy mroźnych. Pogoda
umiarkowanie mroźna z opadem cechuje 10 dni w roku, a pogoda dość mroźna z opadem
prawie 11 dni (tab. 6.21).
Region Sandomierski (R-XXII). Jest jednym z najmniejszych regionów klimatycznych.
Obejmuje głównie Kotlinę Sandomierską. Granice tego regionu zarysowują się stosunkowo
bardzo wyraźnie, wskazując na większe podobieństwo stosunków klimatycznych tego regionu
do warunków panujących w regionie sąsiadującym z nim od wschodu, a na mniejsze
podobieństwo do regionów otaczających go z pozostałych stron (rys. 6.9).
Dla Regionu Sandomierskiego charakterystyczna jest, w porównaniu z innymi regionami,
największa liczba dni z pogodą bardzo ciepłą (tab. 6.34). Dni takich jest tutaj prawie 92.
Najliczniejsze są także dni bardzo ciepłe i jednocześnie słoneczne lub z niewielkim
zachmurzeniem ogólnym nieba oraz dni bardzo ciepłe bez opadu. Najczęściej obserwuje się
również występowanie pogody bardzo ciepłej, słonecznej, bez opadu, pogody typu 300. Dni
z tym typem pogody jest średnio w roku około 21 (tab. 6.22).
W Regionie Sandomierskim stosunkowo bardzo liczne są dni z pogodą umiarkowanie
ciepłą i słoneczną, których średnio w roku jest 14, a wśród nich 13 umiarkowanie ciepłych
i jednocześnie słonecznych bez opadu, z typem pogody oznaczonym symbolem 200. Mniej
liczne są tutaj dni umiarkowanie ciepłe pochmurne lub z dużym zachmurzeniem oraz dni
z pogodą chłodną z dużym zachmurzeniem nieba. Dni chłodnych z dużym zachmurzeniem jest
średnio w roku 17, a chłodnych z opadem 19 (tab. 6.22). Dla omawianego regionu jest
charakterystyczne stosunkowo bardzo częste pojawianie się dni przymrozkowych umiar­
kowanie zimnych, których notuje się średnio 31 w roku, a wśród nich słonecznych bez opadu.
Tych ostatnich jest średnio 4 w roku.
Region Dolnośląski Zachodni (R-XXIII). Zajmuje zachodnią część Niziny Śląskiej
i Przedgórza Sudeckiego. Jego granice są wyraźnie zarysowane.
Na tle pozostałych regionów klimatycznych omawiany region wyróżnia się największą
liczbą dni z pogodą umiarkowanie ciepłą z dużym zachmurzeniem ogólnym nieba. Jest ich
tutaj ponad 51. Szczególnie często są notowane dni z pogodą umiarkowanie ciepłą z dużym
zachmurzeniem, bez opadu, z typem pogody 220, których jest 14. Również do stosunkowo
bardzo licznych należą dni z typem pogody 122. Tych ostatnich jest średnio w roku ponad 37
(tab. 6.23). Region wyróżnia ponadto względnie rzadsze występowanie dni z pogodą
umiarkowanie mroźną. Jest ich w roku tylko 11, wśród nich z pogodą pochmurną tylko 4.
Region Dolnośląski Środkowy (R-XXIV). Swym zasięgiem obejmuje środkową część
Niziny Śląskiej i Przedgórza Sudeckiego (Równinę Wrocławską). Jego zasięg na wschodzie
i zachodzie wyznaczają stosunkowo wyraźne granice. Mało wyraźna granica oddziela
omawiany region od regionu XVI (rys. 6.9). Świadczy to o dość dużych powiązaniach
klimatycznych regionu XXIV z Regionem Południowowielkopolskim.
Region Dolnośląski Środkowy na tle innych regionów klimatycznych Polski odznacza się
względnie dużą frekwencją dni przymrozkowych (tab. 6.37-6.40). Tutaj najczęściej pojawiają
się dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie chłodną, których w roku jest około 10. Również
tutaj najliczniej są notowane przypadki występowania pogody przymrozkowej bardzo chłodnej,
średnio są 43 dni w roku z tą pogodą. Wśród dni przymrozkowych zdecydowanie liczniejsze są
przypadki pogody bez opadu. Dni takich jest w przypadku pogody przymrozkowej umiarkowa­
nie chłodnej 8, bardzo chłodnej ponad 25 i pogody przymrozkowej umiarkowanie zimnej 19

206
(tab. 6.24). Także tutaj najliczniejsze są dni przymrozkowe bardzo chłodne i jednocześnie sło­
neczne lub z małym zachmurzeniem. Pogoda mroźna jest, w porównaniu z innymi regionami,
notowana tutaj nieco rzadziej, szczególnie dni umiarkowanie mroźne, i to zarówno z opadem, jak
i bez opadu. Dni umiarkowanie mroźnych w regionie XXIV średnio w roku jest tylko około 10.
Wśród nich 4 cechuje brak opadu. Większość odznacza się dużym zachmurzeniem nieba (6 dni).
Region Dolnośląski Południowy (R-XXV). To obszar południowo-wschodniego frag­
mentu Niziny Śląskiej, obszar płasko wyży Głubczyckiego i Rybnickiego oraz zachodniej
części Wyżyny Śląskiej. Stanowi wytyczoną wyraźnymi granicami samodzielną jednostkę
klimatyczną (rys. 6.9).
Na tle innych regionów, tutaj mniej liczne są dni z pogodą przymrozkową, szczególnie
z bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem. Jest ich tylko około 14 w roku (tab. 6.25). Mniej
jest także dni przymrozkowych bardzo chłodnych z opadem, w tym około 17 z typem pogody
521 (9 dni).
Do nieco mniej licznych należą także przypadki występowania dni z pogodami mroźnymi.
Dni umiarkowanie mroźnych jest ogółem tylko 12, w tym bez opadu około 4, a pochmurnych
i jednocześnie bez opadu 3 (z typem pogody 810). Mniej liczne są w tym regionie także
przypadki występowania pogody dość mroźnej. Dni dość mroźnych bez opadu jest 10, a wśród
nich z dużym zachmurzeniem tylko 2 (tab. 6.25). Liczniejsze są natomiast przypadki
notowania pogody bardzo ciepłej i jednocześnie pochmurnej. Takich dni średnio w roku jest
tutaj blisko 60 (tab. 6.38).
Region Śląsko-Krakowski (R-XXVI). Swym zasięgiem obejmuje pogórza Śląskie,
Wielickie, Wyżynę Śląską oraz południową część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Ogólnie biorąc, region ten wytyczają w miarę wyraźne granice klimatyczne na wschodzie
i zachodzie oraz nieco mniej wyraźna granica na północy (rys. 6.9).
Region Śląsko-Krakowski, na tle pozostałych regionów, wyróżnia się stosunkowo
największą liczbą dni z pogodą bardzo ciepłą z opadem. Dni takich w ciągu roku jest około 34,
a wśród nich z typem pogody 321 jest prawie 11 dni (tab. 6.26). Również największa jest tutaj
frekwencja dni z pogodą umiarkowanie ciepłą z dużym zachmurzeniem i opadem. Średnio
w roku notuje się tutaj prawie 50 takich dni. Wśród nich około 38 cechuje typ pogody 221,
a więc duże zachmurzenie i jednocześnie opad atmosferyczny (tab. 6.35). Stosunkowo więcej
jest tutaj również dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie chłodną bez opadu. Mniej
natomiast jest dni umiarkowanie ciepłych i jednocześnie pochmurnych, średnio w roku tylko
około 69 oraz dni chłodnych i jednocześnie pochmurnych (12 dni w roku).
Region Tarnowsko-Rzeszowski (R-XXYII). Swym zasięgiem obejmuje głównie wscho­
dnią część Pogórza Karpackiego. Zasięg regionu wyznaczają wyraźne granice klimatyczne.
Region na tle pozostałych wyróżnia, podobnie jak region XXVI, stosunkowo częste
pojawianie się dni bardzo ciepłych z jednocześnie notowanym opadem atmosferycznym. Jest
ich w roku średnio około 34, wśród nich 23 dni cechuje typ pogody 311. Względnie dużą
frekwencją odznaczają się dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie chłodną, których
średnio w roku jest 8, w tym bez opadu 6, a z pogodą słoneczną 3 (z typem pogody 400).
Również dość często jest notowana pogoda przymrozkową bardzo chłodna i jednocześnie
słoneczna bez opadu (typ 500). Stosunkowo bardzo rzadko natomiast występują dni bardzo
chłodne z opadem, jest ich w tym regionie średnio w roku tylko 17 (tab. 6.27). Również mniej
tutaj dni chłodnych z dużym zachmurzeniem nieba (18 w roku).

207
 Tabela 6.25. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Dolnośląskim-Południowym (R-XXV). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0,0 0,2 0,0 0,3 0.2 0,5 0,0 0,5
bardzo ciepła 15,3 1,1 37,5 22.4 3,0 8,8 16,4 59,9 11,8 55,8 32,3 88,1
Ciepła 27,1 1,6 93,3 59,3 21,5 56,2 28,7 152,6 77,7 141,8 117,1 258,9
umiark. ciepła 10,9 0,4 46,3 29.5 12,3 32,9 11,3 78.5 45,2 69,5 62,8 132,3
chłodna 0,6 0,1 9,2 7,4 6,2 14,5 0,7 16.6 20,7 16,0 22,0 38,0
umiark. chłodna 2,6 0,0 2,9 1,0 0,2 0,3 2,6 3,9 0,5 5,7 1,3 7,0
bardzo chłodna 3,9 0,2 13,9 7,1 4,5 9,4 4,1 21,0 13,9 22.3 16.7 39,0
Przymrozkowa 10,2 0,4 26,4 12,9 8,5 16,7 10,6 39,3 25,2 45,1 30,0 75,1
umiark. zimna 3,2 0,2 9,4 4,7 3,8 6,9 3,4 14,1 10,7 16.4 11.8 28,2
bardzo zimna 0,5 0,0 0,2 0,1 0,1 0,5 0,3 0,1 0,7 0,2 0,9
umiark. mroźna 0,4 0,0 2,8 2,5 0,4 5,8 0,4 5,3 6,2 3,6 8,3 11,9
Mroźna dość mroźna 3,5 2,8 0,1 0,1 8,6 5,3 5,6 2,8 2,1 1,7 10,1 4,3 3,6 2,9 14,2 8,1 12,2 6,0 14,2 9,8 15,8 7,2 30,0 17,0
bardzo mroźna 0,3 0,5 0,3 0,0 0,0 0,3 0,8 0,0 0,8 0,3 1,1
40,8 2,1 128,2 77,8 32,1 83,0
Razem
42,9 206,0 115,1 42,9 206,0 115,1 201,1 162,9 365,0
[
208]

Tabela 6.26. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Śląsko-Krakowskim (R-XXVI). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0,0 0,2 0,1 0,0 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,6
bardzo ciepła 14,5 1,0 35,5 22,1 3,7 10,8 15,5 57,6 14,5 53.7 33,9 87.6
Ciepła 25,7 1,4 84,2 55,2 20,9 64,4 27,1 139,4 85,3 130,8 121,0 251,8
umiark. ciepła 10,4 0,4 42,1 27,1 12,2 37,7 10,8 69.2 49.9 64.7 65,2 129,9
chłodna 0,5 0,0 6,4 5,9 5,0 15,9 0,5 12.3 20.9 11,9 21,8 33.7
umiark. chłodna 2,7 0,1 3,2 0,9 0,2 0,5 2,8 4,1 0,7 6,1 1,5 7,6
bardzo chłodna 4,1 0,1 12,6 7,1 4,5 11,2 4,2 19,7 15,7 21,2 18.4 39,6
Przymrozkowa 10,8 0,2 25,0 12,7 8,9 20,7 11,0 37,7 29,6 44,7 33,6 78,3
umiark. zimna 3,5 0,0 9,0 4,6 4,2 8,8 3,5 13,6 13,0 16,7 13.4 30,1
bardzo zimna 0,5 0,0 0,2 0,1 0,0 0,2 0,5 0,3 0,2 0,7 0,3 1,0
umiark. mroźna 0,4 0,0 2,9 1,8 0,4 7,4 0,4 4,8 7,8 3,7 9,2 12,9
Mroźna dość mroźna 3,7 3,0 0,1 0,1 9,6 6,3 5,8 3,6 2,1 2,2 23,1 5,7 3,8 3,1 15,4 9,9 25,2 7,9 15,9 11,5 19,0 9,4 34.9 20,9
bardzo mroźna 0,3 0,4 0,4 0,0 0,0 0,3 0,8 0,0 0,7 0,4 1,1
40,2 1,7 118,8 73,7 32,4 98,2
Razem
41,9 192,5 130,6 41,9 192,5 130,6 191,4 173,6 365,0
 Tabela 6.27. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Tamowsko-Rzeszowskim (R-XXVD). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,2 0,0 0,1 0,2 0,2 0,3 0,3 0,2 0,5
bardzo ciepła 16.5 1,0 35,5 23.1 3,4 9,8 17,5 58.6 13.2 55,4 33.9 89,3
Ciepła 28,9 1,4 85,7 56,7 19,1 58,0 30,3 142,4 77,1 133,7 116,1 249,8
umiark. ciepła 11.6 0,4 42,8 27.1 10,9 34,4 12,0 69,9 45.3 65,3 61.9 127,2
chłodna 0,6 0,0 7,3 6,3 4,8 13,8 0,6 13.6 18,6 12,7 20,1 32,8
umiark. chłodna 2,8 0,0 3.1 1,0 0,2 0,5 2,8 4,1 0,7 6,1 1,5 7,6
bardzo chłodna 4.3 0,0 12,5 6,7 4,8 10,4 4.3 19,2 15.2 21,6 17,1 38,7
Przymrozkowa 10,9 0,0 25,2 12,3 9,2 19,1 10,9 37,5 28,3 45,3 31,4 76,7
umiark. zimna 3.4 0,0 9.2 4,4 4,2 8,0 3.4 13,6 12.2 16,8 12,4 29,2
bardzo zimna 0,4 0,0 0,4 0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 0,2 0,8 0,4 1,2
umiark. mroźna 0,5 0,0 3,1 2,3 0,5 6,9 0,5 5,4 7,4 4.1 9,2 13,3
Mroźna dość mroźna 4,4 3,3 0,1 0,1 10,7 7,0 6,7 3,9 3,3 2,8 12,8 5,7 4,5 3,4 17,4 10,9 16,1 8,5 18,4 13,1 19,6 9,7 38,0 22,8
bardzo mroźna 0,6 0,6 0,5 0,0 0,2 0,6 l.i 0,2 1.2 0,7 1,9
44,2 1,5 121,6 75,7 31,6 89,9
Razem
45,7 197,3 121,5 45,7 197,3 121,5 197,4 167,1 365,0
[209]

Tabela 6.28. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Regionie Zamojsko-Przemyskim (R-XXVIH). Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,3 0,0 0,2 0,1 0,3 0,3 0,5 0,1 0,6
bardzo ciepła 20,8 1,2 33,9 23.7 2,8 8,1 22,0 57.6 10,9 57,5 33,0 90,5
Ciepła 34,3 1,6 83,8 57,5 17,1 48.8 35,9 141,3 65,9 135,3 107,9 243,2
umiark. ciepła 12,9 0,4 42,8 27.8 9,5 28.3 13,3 70.6 37,8 65,2 56,5 121,7
chłodna 0,4 0,0 6,9 5,9 4,8 12.4 0,4 12,8 17,2 12,1 18,3 30,4
umiark. chłodna 2,9 0,0 2,5 1,0 0,3 0,4 2,9 3,5 0,7 5,7 1,4 7.1
bardzo chłodna 4,5 0,0 12,5 6,8 4.6 11,5 4,5 19,3 16,1 21,6 18,3 39,9
Przymrozkowa 11,1 0,0 23,6 12,6 9,6 20,4 11,1 36,2 30,0 44,3 33,0 77,3
umiark. zimna 3,3 0,0 8,4 4,6 4.7 8,3 3,3 13,0 13,0 16,4 12,9 29,3
bardzo zimna 0,4 0,2 0,2 0,0 0,2 0,4 0,4 0,2 0,6 0,4 1.1
umiark. mroźna 0,5 0,0 3,8 2,5 0,5 7,9 0,5 6,3 8,4 4,8 10,4 15,2
Mroźna dość mroźna 6,0 4,3 0,2 0,2 12,8 8,3 7,8 4,8 3,4 2,8 13,8 5,8 6,2 4,5 20,6 13,1 17,2 8,6 22,2 15,4 21,8 10,8 44,0 26,2
bardzo mroźna 1,2 0,7 0,5 0,1 0,1 1,2 1,2 0,2 2,0 0,6 2,6
51,5 1,8 120,2 77,9 30,1 83,0
Razem
53,3 198,1 113,1 53,3 198,1 113,1 201,8 162,7 365,0
 Tabela 6.29. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Kłodzku. Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1

bardzo ciepła 12,6 1,0 27,0 17.6 3,2 8,2 13,6 44.6 11.4 42.8 26,8 69,6
Ciepła 22,2 1,5 86,3 50,3 25,9 59,2 23,8 136,6 85,1 134,5 111,0 245,5
umiark. ciepła 9,2 0,4 50,7 26.6 14,9 35,6 9,6 77,3 50.5 74.8 62,6 137,4
chłodna 0,4 8,6 6,0 7,8 15,4 0,4 14.6 23,2 16.8 21,4 38,2

umiark. chłodna 3,6 0,2 4.8 1,4 0,6 0,6 3,8 6,2 1,2 9.0 2,2 11,2
bardzo chłodna 0,4 0,2 14,4 6.7 6,6 10,8 0,6 21,1 17.4 25,0 17,7 42,7
Przymrozkowa 10,7 0,4 28,8 12,1 13,1 19,2 U,1 40,9 32,3 52,6 31,7 84,3
umiark. zimna 2,5 0,0 9,2 3.8 5,8 7,6 2,5 13,0 13.4 17,5 11,4 28,9
bardzo zimna 0,6 0,4 0,2 0,1 0,2 0,6 0,6 0,3 1.1 0,4 1,5

umiark. mroźna 0,6 3,8 2,0 0,5 6,8 0,6 5,8 7,3 4,9 8,8 13,7
Mroźna dość mroźna 3,5 2,3 0,1 0,1 10,5 6,1 5,5 3,0 2,7 2,2 12,4 5,4 3,6 2,4 16,0 9,1 15,1 7,6 16,7 10,6 18,0 8,5 34,7 19,1
bardzo mroźna 0,6 0,6 0,5 0,2 0,6 1,1 0,2 1,2 0,7 1,9

36,5 2,0 125,6 67,9 41,7 90,8

Razem
38,5 193,5 132,5 38,5 193,5 132,5 203,8 160,7 365,0
[ 210]

Tabela 6.30. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w Zakopanem. Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca 0,0 0,0 0,0 0,0

bardzo ciepła 5,4 1,0 13,9 13,7 0,7 3,6 6,4 27.6 4,3 20,0 18,3 38,3
Ciepła 16,6 1,8 60,1 53,1 11,1 61,0 18,4 113,2 72,1 87,8 115,9 203,7
umiark. ciepła 11,0 0,8 42,2 35,4 7,8 43,6 11,8 77.6 51.4 61,0 79.8 140,8
chłodna 0,2 4,0 4,0 2,6 13,8 0,2 8,0 16.4 6,8 17.8 24,6

umiark. chłodna 2,8 0,1 3,7 2,0 0,3 1,1 2,9 5,7 1,4 6,8 3,2 10,0
bardzo chłodna 6,0 0,1 16,8 7,9 3,8 12,8 6,1 24.7 16,6 26,6 20,8 47,4
Przymrozkowa 15,9 0,3 36,4 17,9 7,2 29,6 16,2 54,3 36,8 59,5 47,8 107,3
umiark. zimna 5.0 0,1 14,3 7,4 3,1 15,4 5.1 21.7 18,5 22,4 22,9 45,3
bardzo zimna 2.1 1,6 0,6 0,0 0,3 2.1 2,2 0,3 3,7 0,9 4,6

umiark. mroźna 0,0 0,0 1,5 2,2 0,2 10,2 0,0 3.7 10,4 1,7 12,4 14,1
Mroźna dość mroźna 5,7 4,7 0,4 0,4 12,4 9,9 9,5 6,6 2,8 2,6 22,4 11,9 6,1 5,1 21,9 16,5 25,2 14,5 20,9 17,2 32,3 18,9 53,2 36,1
bardzo mroźna 1,0 1,0 0,7 0,0 0,3 1,0 1.7 0,3 2,0 1,0 3,0

38,2 2,5 108,9 80,5 21,1 113,0

Razem
40,7 189,4 234,1 40,7 189,4 134,1 168,2 196,0 365,0
 Tabela 6.31. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody na Śnieżce. Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,6 0,0 1,4 0,8 0,0 0,2 0,6 2,2 0,2 2,0 1,0 3,0
Ciepła 12,6 0,8 44,8 36,2 7,4 52,4 13,4 81,0 59,8 64,8 89,4 154,2
umiark. ciepła 9,6 0,6 33,6 25,8 4,6 29,2 10,2 59.4 33.8 47,8 55,6 103,4
chłodna 2,4 0,2 9,8 9,6 2,8 23,0 2,6 19.4 25.8 15,0 32,8 47,8
umiark. chłodna 0,4 0,4 0,2 0,2 0,4 0,6 0,2 0,8 0,4 1,2
bardzo chłodna 3,4 0,2 10,6 6,8 2,2 13,8 3,6 17,4 16,0 16,2 20,8 37.0
Przymrozkowa 6,6 0,6 19,6 15,0 4,2 30,6 7,2 34,6 34,8 30,4 46,2 76,6
umiark. zimna 2,8 0,4 8,4 7,6 1,9 16,0 3,2 16,0 17,9 13,1 24,0 37.1
bardzo zimna 0,0 0,2 0,4 0,1 0,6 0,0 0,6 0,7 0,3 1,0 1,3
umiark. mroźna 2,2 0,2 7,4 7,6 0,2 28,0 2,4 15,0 28,2 9,8 35,8 45,6
Mroźna dość mroźna 7,8 5,2 0,6 0,4 16,8 9,0 29,2 19,6 2,4 2,1 77,4 47,6 8,4 5,6 46,0 28,6 79,8 49,7 27,0 16,3 107,2 67,6 134,2 83,9
bardzo mroźna 0,4 0,4 2,0 0,1 1,8 0,4 2,4 1,9 0,9 3,8 4,7
27,0 2,0 81,2 80,4 14,0 160,4
Razem
29,0 161,6 174,4 29,0 161,6 174,4 122,2 242,8 365,0
Nł

Tabela 6.32. Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody na Kasprowym Wierchu. Wartości średnie za lata 1951-1980
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,5 0,2 0,2 0,2 0,0 0,5 0,4 0,0 0,7 0,2 0,9
Ciepła 12,5 0,4 42,3 35,5 5,6 39,4 12,9 77,8 45,0 60,4 75,3 135,7
umiark. ciepła 9,3 0,4 30,4 25,9 2,8 19,1 9.7 56,3 21,9 42,5 45,4 87.9
chłodna 2,7 0,0 11,7 9,4 2,8 20,3 2.7 21,1 23,1 17,2 29,7 46.9
umiark. chłodna 0,2 0,6 0,2 0,2 0,2 0,8 0,2 0,8 0,4 1,2
bardzo chłodna 4,7 0,2 10,7 6,6 2,4 13,1 4,9 17,3 15,5 17.8 19,9 37.7
Przymrozkowa 9,1 0,2 21,1 14,4 4,4 30,1 9,3 35,5 34,5 34,6 44,7 79,3
umiark. zimna 4,2 0,0 9,6 7,2 2,0 15,8 4,2 16,8 17,8 15.8 23,0 38.8
bardzo zimna 0,2 0,4 0,0 1,0 0,6 1,0 0,2 1,4 1,6
umiark. mroźna 3,7 0,2 8,6 7,2 0,2 24,6 3,9 15,8 24,8 12,5 32,0 44,5
Mroźna dość mroźna 12,8 7,8 0,8 0,6 25,1 15,1 34,7 23,4 2,5 2,1 73,9 45,5 13,6 8,4 59,8 38,5 76,4 47,6 40,4 25,0 109,4 69,5 149,8 94,5
bardzo mroźna 1,3 1,4 4,1 0,2 3,8 1,3 5,5 4,0 2,9 7,9 10,8
34,4 1,4 88,5 84,6 12,5 143,4
Razem
35,8 173,1 155,9 35,8 173,1 155,9 135,4 229,4 365,0
 Region Zamojsko-Przemyski (R-XXVIII). Ostatni z wyróżnionych na terytorium Pol­
ski regionów klimatycznych obejmuje swym zasięgiem część wschodnią Wyżyny Lubel­
skiej, Roztocze, Płaskowyż Tamogrodzki i wschodni skraj Pogórza Karpackiego. Jego gra­
nice są wyraźnie zarysowane. Mniej wyraźny fragment granicy zachodniej wskazuje na
znaczniejsze podobieństwo stosunków klimatycznych tego regionu do klimatu Regionu
Sandomierskiego.
Ogólnie biorąc w porównaniu z innymi regionami, notuje się tu najmniejszą liczbę dni
z pogodą umiarkowanie ciepłą, jest ich w roku około 122 oraz jednocześnie z dużym
zachmurzeniem (około 38 dni). Rzadziej pojawiają się dni chłodne, których jest średnio
w roku około 30. Wśród nich z opadem jest tylko 18, a z dużym zachmurzeniem i opadem 12
(tab. 6.28). Najmniej liczne, w porównaniu z resztą kraju, są dni z typem pogody 220, 221
i 121 (tab. 6.35 i 6.36).
Częściej niż w innych regionach pojawiają się dni z pogodą bardzo ciepłą, słoneczną lub
z niewielkim zachmurzeniem i opadem, z typem pogody 311. Jest ich w tym regionie średnio
w roku około 24. Ogólnie biorąc, dni z pogodą bardzo ciepłą jest tutaj stosunkowo dużo,
w roku około 91, w tym 58 bez opadu i 33 z opadem, a 22 dni cechuje pogoda słoneczna.
Również nieco więcej w tym regionie notuje się dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną,
słoneczną, bez opadu, typu 500, jest ich w roku 5. Względnie częste jest występowanie pogody
✓
umiarkowanie mroźnej. Średnio w roku notuje się 15 dni z tą pogodą. Wśród nich dominują dni
z opadem (10 dni). Połowę dni umiarkowanie mroźnych stanowią dni z dużym za­
chmurzeniem nieba (tab. 6.28).
Obszary górskie. Na znaczne zróżnicowanie przestrzenne stosunków klimatycznych
obszarów górskich wpływ wywiera wysokość nad poziomem morza, ekspozycja zboczy
górskich, gęstość sieci dolinnej itd.
Odrębność klimatyczną tych terenów w przekonującym stopniu podkreśla bardzo duża
zmienność częstości występowania poszczególnych typów pogody. Regionalizacja klimaty­
czna obszarów górskich powinna być dlatego przeprowadzona w innej skali, niż tego dokonuje
się zazwyczaj dla pozostałych terenów Polski. Powinna ona uwzględniać m.in. wydzielenia
pięter klimatycznych, co jest związane jednak z oddzielnymi badaniami w skali lokalnej. Stąd
w tym opracowaniu, mającym charakter przeglądowy, wyodrębiono Karpaty i Sudety tylko
jako obszary występowania stosunków klimatycznych charakterystycznych dla terenów
górskich, bez wnikliwego charakteryzowania zróżnicowania przestrzennego klimatu tych
terenów.
Jako wskaźniki ilustrujące w bardzo ogólnym stopniu reżim pogodowy kształtujący się na
tych obszarach przytoczono dane dla czterech stacji meteorologicznych. Zamieszczono dane
dla Kłodzka, Zakopanego, Śnieżki i Kasprowego Wierchu. Na ich podstawie można uzyskać
informacje o stosunkach pogodowych charakterystycznych dla terenów wzniesionych
najwyżej w Polsce oraz dla terenów położonych niżej i w różnych sytuacjach orograficznych
(tab. 6.29-6.32).
Na obszarach górskich dni z pogodą ciepłą średnio w roku jest od około 135 (Kasprowy
Wierch) do około 246 (Kłodzko), przymrozkowych pojawia się najmniej, bo tylko około 77 na
Śnieżce i 107 w Zakopanem. Dni z pogodą mroźną są najliczniejsze w wysokich górach,
prawie 150 jest ich na Kasprowym Wierchu, a najmniej notuje się ich w rejonie Kłodzka, tylko
około 35 w ciągu roku.

212
 Dni z opadem na terenie Karpat i Sudetów średnio w roku występuje od 161 w Kłodzku
i 196 w Zakopanem do 230 na Kasprowym Wierchu i 243 na Śnieżce (tab. 6.29-6.32).
Zazwyczaj są notowane jednocześnie z pogodą mroźną. Na Kasprowym Wierchu około 109
dni w roku z opadem (48% wszystkich dni z opadem) przypada w dniach mroźnych,
najczęściej gdy panuje pogoda dość mroźna. Podobny jest rozkład dni z opadem na Śnieżce
(tab. 6.31-6.32). Na terenach położonych nieco niżej (Zakopane, Kłodzko) największy
odsetek dni z opadem jest notowany podczas występowania pogody ciepłej, w Zakopanem
wynosi on około 60%, w Kłodzku 70%. Na całym obszarze górskim odsetek dni z opadem
podczas pogody przymrozkowej jest podobny, wynosi od około 19% do 24%.
Dni słonecznych lub z niewielkim zachmurzeniem (< 2,0) jest na omawianych terenach
średnio w roku od około 29 na Śnieżce do 41 w Zakopanem. Najwięcej dni słonecznych
odznacza się jednocześnie pogodą ciepłą. W Kłodzku ich odsetek jest największy, wynosi
blisko 63%. Wśród dni słonecznych około 44% odznacza się pogodą ciepłą w Zakopanem, na
Śnieżce i Kasprowym Wierchu. Dni słonecznych i jednocześnie mroźnych najmniej jest
w Kłodzku, a najwięcej na Kasprowym Wierchu. Udział dni mroźnych w ogólnej liczbie dni
z pogodą słoneczną w Zakopanem nie przekracza 15%, a na Kasprowym Wierchu dochodzi do
40% (Śnieżka 28%, Kłodzko 10%).
Dni z pogodą pochmurną w Karpatach i Sudetach, rozpatrywanych łącznie, notuje się
średnio w roku najmniej na Śnieżce, bowiem tylko 162, a najwięcej w Kłodzku, około 194
(Kasprowy Wierch 173 dni, Zakopane 189 dni). Wśród dni pochmurnych około 50% stanowią
dni z opadem na Kasprowym Wierchu i na Śnieżce. W Zakopanem natomiast stanowią one
42%, a w Kłodzku tylko 35% (tab. 6.29-6.30).
Wśród dni z pogodą pochmurną największy odsetek stanowią dni z pogodą ciepłą, wynosi on
od 45% na Kasprowym Wierchu do prawie 71% w Kłodzku. Wśród dni pochmurnych udział dni
jednocześnie przymrozkowych jest stosunkowo wyrównany, waha się od 21% w Kłodzku i na
Kasprowym Wierchu do 29% w Zakopanem. Udział dni mroźnych wśród pochmurych jest
bardziej zróżnicowany. W Kłodzku jest najmniejszy, wynosi tylko około 8%, a największy jest
notowany na Kasprowym Wierchu, gdzie wynosi ponad 35% (Śnieżka 28%, Zakopane 12%).
Pogoda z dużym zachmurzeniem zdarza się na terenach górskich średnio w roku od 133 dni
w Kłodzku do 174 dni na Śnieżce (Zakopane 134 dni, Kasprowy Wierch 156 dni), (tab.
6.29-6.32).
Wśród dni z dużym zachmurzeniem zdecydowana większość odznacza się opadem
atmosferycznym. Około 92% wszystkich dni z tym zachmurzeniem cechuje opad na
Kasprowym Wierchu i Śnieżce, 84% dni w Zakopanem i około 68% dni w Kłodzku. Dni
z dużym zachmurzeniem na terenach górskich położonych najwyżej są najczęściej notowane
podczas pogody mroźnej, a w Zakopanem i Kłodzku najczęściej towarzyszą typom pogody
ciepłej, szczególnie umiarkowanie ciepłej.
Powyższy zarys informacji o stosunkach pogodowych na obszarach górskich, rozpat­
rywanych jako stan średni roczny uzyskany na podstawie analizy wyników pomiarów
i obserwacji meteorologicznych za okres wieloletni, jest bardzo uproszczony, ma charakter
przeglądowy. Na podstawie danych liczbowych zamieszczonych w załączonych tabelach
powyższe informacje można znacznie wzbogacić, a także opracować z punktu widzenia
potrzeb różnych użytkowników korzystających z danych informujących o stosunkach
klimatycznych występujących na określonym obszarze.

213
 Tabela 6.33. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody gorącej (3 3 — ). Dane za lata 1951 -1980
Region klimatyczny 33 — 330- 331 - 332- 3 3 -0 3 3 -1 300 301 310 311 320 321

R-I Zachodnionadmorski 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0
R-II Środkowonadmorski 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0
R -m W schodnionadmorski 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
R-IV Dolnej Wisły 0,4 0,2 0,2 0,3 0,1 0,2 0,1 0,1
R-V Północnomazurski 0,4 0,2 0,2 0,4 0,0 0,2 0,0 0,2 0,0
R-VI Zachodniopomorski 0,6 0,3 0,3 0,5 0,1 0,3 0,2 0,1
R-VII Środkowopomorski 0,4 0,2 0,2 0,3 0,1 0,2 0,1 0,1
R-VIII W schodniopomorski 0,2 0,1 0,1 0,2 0,0 0,1 0,1 0,0
R-IX Chełmińsko-Toruński 0,9 0,4 0,5 0,0 0,8 0,1 0,4 0,0 0,4 0,1 0,0
R-X Zachodniomazurski 0,7 0,4 0,3 0,6 0,1 0,4 0,0 0,2 0,1
R-XI Środkowomazurski 0,5 0,3 0,2 0,5 0,0 0,3 0,0 0,2 0,0
R-XII Mazursko-Podlaski 0,2 0,1 0,1 0,0 0,2 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0
R-XHI Dolnej Warty 0,9 0,4 0,5 0,0 0,7 0,2 0,4 0,3 0,2 0,0
R-XIV Lubuski 1,2 0,6 0,6 1,0 0,2 0,6 0,0 0,4 0,2
R-XV
[214]

Środkowowielkopolski 1,0 0,5 0,5 0,0 0,9 0,1 0,5 0,0 0,4 0,1 0,0
R-XVI Południowowielkopolski 0,7 0,3 0,4 0,7 0,0 0,3 0,0 0,4 0,0
R-xvn Środkowopolski 0,9 0,5 0,4 0,0 0,8 0,1 0,5 0,0 0,3 0,1 0,0
R-xvm Środkowomazowiecki 1,4 0,6 0,8 0,0 1,2 0,2 0,6 0,0 0,6 0,2 0,0 0,0
R-XIX Podlasko-Poleski 0,6 0,2 0,4 0,5 0,1 0,2 0,0 0,3 0,1
R-XX Zachodniomałopolski 0,6 0,3 0,3 0,5 0,1 0,3 0,0 0,2 0,1
R-XXI Wschodniomałopolski 0,8 0,4 0,4 0,7 0,1 0,4 0,0 0,3 0,1
R-XXII Sandomierski 0,8 0,5 0,3 0,0 0,7 0,1 0,5 0,0 0,2 0,1 0,0
R -x x m Dolnośląski Zachodni 0,7 0,3 0,4 0,0 0,5 0,2 0,3 0,0 0,2 0,2 0,0
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 0,7 0,3 0,4 0,6 0,1 0,3 0,0 0,3 0,1
R-XXV Dolnośląski Południowy 0,5 0,3 0,2 0,5 0,0 0,3 0,0 0,2 0,0
R-XXVI Śląsko-Krakowski 0,6 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,3 0,0 0,2 0,1 0,0
R-xxvn Tamowsko-Rzeszowski 0,5 0,2 0,3 0,3 0,2 0,2 0,0 0,1 0,2
R-xxvm Zamoj sko-Przemy ski 0,6 0,3 0,3 0,5 0,1 0,3 0,0 0,2 0,1

Kłodzko 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0

Zakopane 0,0 0,0 0,0 0,0
Śnieżka
Kasprowy Wierch
 Tabela 6.34. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody bardzo ciepłej (3 — ). Dane za lata 1951 -1980
Region klimatyczny 3— 30- 31- 32- 3 -0 3 -1 300 301 310 311 320 321

R-I Zachodnionadmorski 75,7 11,8 52,2 11,7 46,5 29,2 11,3 0,5 32,6 19,6 2,6 9,1
R-II Środkowonadmorski 67,1 9,1 46,1 11,9 40,2 26,9 8,8 0,3 28,6 17,5 2,8 9,1
R -m Wschodnionadmorski 67,9 12,5 45,8 9,6 41,5 26,4 12,0 0,5 27,4 18,4 2,1 7,5
R-IV Dolnej Wisły 77,5 12,6 52,1 12,8 50,3 27,2 12,2 0,4 34,5 17,6 3,6 9,2
R-V Północnomazurski 75,8 14,8 50,1 10,9 48,8 27,0 14,2 0,6 31,5 18,6 3,1 7,8
R-VI Zachodniopomorski 84,9 13,5 56,8 14,6 53,7 31,2 13,0 0,5 36,7 20,1 4,0 10,6
R-VII Środkowopomorski 74,4 11,7 49,9 12,8 46,6 27,8 11,2 0,5 32,8 17,9 3,4 9,4
R -vm Wschodniopomorski 69,4 10,8 45,5 13,1 43,5 25,9 10,4 0,4 29,4 16,1 3,7 9,4
R-IX Chełmińsko-T oruński 85,6 13,2 56,3 16,1 55,7 29,9 12,6 0,6 37,7 18,6 5,4 10,7
R-X Zachodniomazurski 79,2 14,0 51,3 12,9 51,5 27,7 13,3 0,7 34,4 17,9 3,8 9,1
R-XI Środkowomazurski 82,0 14,2 56,3 11,5 52,8 29,2 13,5 0,7 36,2 20,1 3,1 8,4
R-XII Mazursko-Podlaski 78,5 11,7 54,5 12,3 51,4 27,1 11,2 0,5 36,4 18,1 3,8 8,5
R-XHI Dolnej Warty 85,6 13,5 57,2 14,9 54,5 31,1 13,1 0,4 36,6 20,6 4,8 10,1
R-XIV Lubuski 87,0 14,1 58,7 14,2 55,7 31,3 13,7 0,4 37,4 21,3 4,6 9,6
R-XV Środkowowielkopolski 87,4 14,0 59,6 13,8 56,4 31,0 13,6 0,4 38,7 20,9 4,1 9,7
R-XVI Południowowielkopolski / 87,6 15,6 58,7 13,3 56,9 30,7 14,9 0,7 38,1 20,6 3,9 9,4
R-XVD Środkowopolski 87,2 15,4 58,4 13,4 56,1 31,1 14,6 0,8 37,9 20,5 3,6 9,8
R -xvrn Środkowomazowiecki 90,3 15,0 62,8 12,5 59,3 31,0 14,4 0,6 41,4 21,1 3,5 9,0
R-XIX Podlasko-Poleski 86,5 14,6 59,2 12,7 56,4 30,1 14,1 0,5 38,5 20,7 3,8 8,9
R-XX Zachodniomałopolski 84,0 17,1 54,0 12,9 53,1 30,9 16,1 1,0 33,7 20,3 3,3 9,6
R-XXI Wschodniomałopolski 88,3 16,5 59,4 12,4 57,2 31,1 15,9 0,6 38,0 21,4 3,3 9,1
R-XXII Sandomierski 92,0 22,5 57,4 12,1 59,1 32,9 21,3 1,2 34,8 22,6 3,0 9,1
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 85,7 13,7 56,7 15,1 53,2 32,5 13,1 0,6 35,4 21,5 4,7 10,4
R -x x rv Dolnośląski Środkowy 86,7 15,1 57,8 13,8 54,7 32,0 14,5 0,6 36,4 21,4 3,8 10,0
R-XXV Dolnośląski Południowy 88,1 16,4 59,9 11,8 55,8 32,3 15,3 1,1 37,5 22,4 3,0 8,8
R-XXVI Śląsko-Krakowski 87,6 15,5 57,6 14,5 53,7 33,9 14,5 1,0 35,5 22,1 3,7 10,8
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 89,3 17,5 58,6 13,2 55,4 33,9 16,5 1,0 35,5 23,1 3,4 9,8
R-XXVIII Zamoj sko-Przemy ski 90,5 22,0 57,6 10,9 57,5 33,0 20,8 1,2 33,9 23,7 2,8 8,1

Kłodzko 69,6 13,6 44,6 11,4 42,8 26,8 12,6 1,0 27,0 17,6 3,2 8,2
Zakopane 38,3 6,4 27,6 4,3 20,0 18,3 5,4 1,0 13,9 13,7 0,7 3,6
Śnieżka 3,0 0,6 2,2 0,2 2,0 1,0 0,6 0,0 1,4 0,8 0,0 0,2
Kasprowy Wierch 0,9 0,5 0,4 0,0 0,7 0,2 0,5 0,2 0,2 0,0
 Tabela 6.35. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody umiarkowanie ciepłej ( 2 — ). Dane za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0
Region klimatyczny 2— 20- 21- 22- 2 -0 2 -1 200 201 210 211 220 221

R-I Zachodnionadmorski 148,6 12,4 91,2 45,0 76,8 71,8 12,1 0,3 52,6 38,6 12,1 32,9
R-n Środkowonadmorski 153,2 11,8 90,8 50,6 76,9 76,3 11,4 0,4 53,0 37,8 12,5 38,1
R-ni W schodnionadmorski 143,7 13,6 86,8 43,3 72,3 71,4 13,0 0,6 48,4 38,4 10,9 32,4
R-IV Dolnej Wisły 133,6 10,1 79,0 44,5 68,3 65,3 9,8 0,3 45,9 33,1 12,6 31,9
R-V Północnomazurski 132,4 10,9 80,0 41,5 69,0 63,4 10,5 0,4 46,4 33,6 12,1 29,4
R-VI Zachodniopomorski 139,2 10,0 79,9 49,3 69,9 69,3 9,7 0,3 46,9 33,0 13,3 36,0
R-VII Środkowopomorski 139,1 9,3 80,1 49,7 68,8 70,3 9,1 0,2 46,5 33,6 13,2 36,5
R-Vffl Wschodniopomorski 140,1 9,4 80,9 49,8 68,4 71,7 9,2 0,2 46,4 34,5 12,8 37,0
R-IX Chelmińsko-Toruński 123,9 8,8 71,4 43,7 64,0 59,9 8,6 0,2 42,7 28,7 12,7 31,0
R-X Zachodniomazurski 126,9 9,7 75,6 41,6 64,0 62,9 9,4 0,3 43,2 32,4 11,4 30,2
R-XI Środkowomazurski 122,7 9,2 72,2 41,3 63,1 59,6 8,9 0,3 41,9 30,0 12,0 29,3
R-XII Mazursko-Podlaski 122,2 7,4 70,2 44,6 63,2 59,0 7,2 0,2 42,2 27,4 13,2 31,4
R-XIII Dolnej Warty 135,8 9,8 77,0 49,0 67,8 68,0 9,6 0,2 42,8 31,5 12,7 36,3
R-XIV Lubuski 137,6 10,5 78,3 48,8 69,7 67,9 10,3 0,2 45,5 31,7 12,7 36,0
R-XV
[216]

Środkowowielkopolski 127,8 9,6 75,2 43,0 66,7 61,1 9,4 0,2 45,7 29,5 11,6 31,4
R-XVI Poludniowowielkopolski 131,6 11,1 76,5 44,0 72,5 59,1 10,8 0,3 48,9 27,6 12,8 31,2
R-XVH Środkowopolski 126,0 10,6 72,9 42,5 66,5 59,5 10,3 0,3 44,4 28,5 11,8 30,7
R-XVIII Środkowomazowiecki 122,8 9,2 72,9 40,7 64,6 58,2 8,9 0,3 44,1 28,5 11,3 29,4
R-XIX Podlasko-Poleski 119,2 8,9 69,1 41,2 64,1 55,1 8,6 0,3 43,3 25,8 12,2 29,0
R-XX Zachodniomałopolski 127,4 11,5 71,7 44,2 65,8 61,6 11,1 0,4 43,4 28,3 11,3 32,9
R-XXI Wschodniomalopolski 122,0 11,3 70,9 39,8 64,1 57,9 10,9 0,4 42,9 28,0 10,3 29,5
R-XX1I Sandomierski 123,6 13,6 69,1 40,9 66,4 57,2 13,3 0,3 42,5 26,6 10,6 30,3
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 138,0 10,4 76,5 51,1 71,2 66,8 10,1 0,3 47,5 29,0 13,6 37,5
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 131,1 9,9 75,2 46,0 70,6 60,5 9,7 0,2 47,4 27,8 13,5 32,5
R-XXV Dolnośląski Południowy 132,3 11,3 75,8 45,2 69,5 62,8 10,9 0,4 46,3 29,5 12,3 32,9
R-XXVI Śląsko-Krakowski 129,9 10,8 69,2 49,9 64,7 65,2 10,4 0,4 42,1 27,1 12,2 37,7
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 127,2 12,0 69,9 45,3 65,3 61,9 11,6 0,4 42,8 27,1 10,9 34,4
R-XXVIII Zamojsko-Przemyski 121,7 13,3 70,6 37,8 65,2 56,5 12,9 0,4 42,8 27,8 9,5 28,3

Kłodzko 137,4 9,6 77,3 50,5 74,8 62,6 9,2 0,4 50,7 26,6 14,9 35,6
Zakopane 140,8 11,8 77,5 51,5 60,9 79,8 11,0 0,8 42,2 35,4 7,8 43,6
Śnieżka 103,4 10,2 59,4 33,8 47,8 55,6 9,6 0,6 33,6 25,8 4,6 29,2
Kasprowy Wierch 87,9 9,7 56,3 21,9 42,5 45,4 9,3 0,4 30,4 25,9 2,8 19,1
 Tabela 6.36. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody chłodnej (1 — ). Dane za lata 1951-1980
Region klimatyczny 1— 10- 11- 12- 1 -0 1 -1 100 101 110 111 120 121

R-I Zachodnionadmorski 51,2 1,7 22,6 26,9 21,5 29,2 1,6 0,1 11,9 10,7 8,5 18,4
R-II Środkowonadmorski 51,0 1,2 20,6 29,2 21,4 29,6 1,2 0,0 11,5 9,1 8,7 20,5
R-m W schodnionadmorski 53,2 1,8 21,8 29,6 20,8 32,4 1,8 0,0 10,9 10,9 8,1 21,5
R-IV Dolnej Wisły 43,9 0,6 16,6 26,7 18,2 25,7 0,6 0,0 9,0 7,6 8,6 18,1
R-V Północnomazurski 42,1 0,7 16,0 25,4 17,6 24,5 0,7 0,0 8,6 7,4 8,3 17,1
R-VI Zachodniopomorski 42,7 0,8 17,5 24,4 17,6 25,1 0,7 0,1 9,1 8,4 7,8 16,6
R-VE Środkowopomorski 42,7 0,8 15,5 26,4 17,6 25,1 0,7 0,1 9,1 8,4 7,8 16,6
R-vni W schodniopomorski 43,3 0,5 15,0 27,8 15,8 27,5 0,5 0,0 7,5 7,5 7,8 20,0
R-IX Chełmińsko-Toruński 38,2 0,5 14,0 23,7 15,6 22,6 0,5 0,0 7,4 6,6 7,7 16,0
R-X Zachodniomazurski 36,8 0,6 13,4 22,6 14,2 22,6 0,6 0,0 7,0 6,4 6,6 16,2
R-XI Środkowomazurski 36,9 0,6 13,2 23,1 14,5 22,4 0,6 0,0 6,7 6,5 7,2 15,9
R-XII Mazursko-Podlaski 35,2 0,5 11,5 23,6 13,6 21,6 0,5 0,0 6,1 5,0 7,0 16,6
R-XIII Dolnej Warty 40,9 0,6 15,9 24,4 16,2 24,7 0,5 0,1 7,9 8,0 7,8 16,6
R-XIV Lubuski 39,5 0,6 15,9 23,0 14,4 25,1 0,6 0,0 7,6 8,3 6,2 16,8
R-XV Środkowowielkopolski 39,3 0,6 15,8 22,9 16,1 23,2 0,6 0,0 8,4 7,4 7,1 15,8
R-XVI Południowowielkopolski 36,7 0,6 14,8 21,3 15,5 21,2 0,6 0,0 8,2 6,6 6,7 14,6
R-XVII Środkowopolski 37,9 0,8 14,8 22,3 14,9 23,0 0,7 0,1 8,1 6,7 6,1 16,1
R-XVIII Środkowomazowiecki 37,6 0,6 14,7 22,3 15,0 22,6 0,6 0,0 7,5 7,2 6,9 15,4
R-XIX Podlasko-Poleski 34,5 0,4 12,8 21,3 14,5 20,0 0,4 0,0 7,2 5,6 6,9 14,4
R-XX Zachodniomałopolski 32,7 0,7 12,7 19,3 11,8 20,9 0,7 0,0 6,5 6,2 4,6 14,7
R-XXI W schodniomałopol ski 33,7 0,4 12,8 20,5 12,9 20,8 0,4 0,0 6,9 5,9 5,6 14,9
R-XXII Sandomierski 31,2 0,7 13,3 17,2 12,5 18,7 0,7 0,0 7,1 6,2 4,7 12,5
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 38,3 0,7 15,8 21,8 15,2 23,1 0,6 0,1 8,4 7,4 6,2 15,6
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 34,5 0,4 14,1 20,0 15,1 19,4 0,4 0,0 8,1 6,0 6,6 13,4
R-XXV Dolnośląski Południowy 38,0 0,7 16,6 20,7 16,0 22,0 0,6 0,1 9,2 7,4 6,2 14,5
R-XXVI Śląsko-Krakowski 33,7 0,5 12,3 20,9 11,9 21,8 0,5 0,0 6,4 5,9 5,0 15,9
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 32,8 0,6 13,6 18,6 12,7 20,1 0,6 0,0 7,3 6,3 4,8 13,8
R-xxvni Zamojsko-Przemyski 30,4 0,4 12,8 17,2 12,1 18,3 0,4 0,0 6,9 5,9 4,8 12,4

Kłodzko 38,2 0,4 14,6 23,2 16,8 21,4 0,4 8,6 6,0 7,8 15,4
Zakopane 24,6 0,2 8,6 16,4 6,8 17,8 0,2 4,0 4,0 2,6 13,8
Śnieżka 47,8 2,6 19,6 25,8 15,0 32,8 2,4 0,2 9,8 9,6 2,8 23,0
Kasprowy Wierch 46,9 2,7 21,1 23,1 17,2 29,7 2,7 0,0 11,7 9,4 2,8 20,3
 Tabela 6.37. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody przymrozkowej umiarkowanie chłodnej (4 — ). Dane za lata 1951 -1980
Region klimatyczny 4— 40- 41- 42- 4 -0 4 -1 400 401 410 411 420 421

R-I Zachodnionadmorski 2,4 0,5 1,7 0,2 1,8 0,6 0,5 1,3 0,4 0,2
R-II Środkowonadmorski 2,0 0,5 1,1 0,4 1,4 0,6 0,5 0,0 0,8 0,3 0,1 0,3
R -m Wschodnionadmorski 3,7 1,3 2,0 0,4 3,0 0,7 1,3 0,0 1,6 0,4 0,1 0,3
R-IV Dolnej Wisły 4,1 1,3 2,3 0,5 3,4 0,7 1,3 0,0 1,9 0,4 0,2 0,3
R-V Północnomazurski 3,7 1,2 2,0 0,5 2,9 0,8 1,2 0,0 1,5 0,5 0,2 0,3
R-VI Zachodniopomorski 6,7 2,3 3,7 0,7 5,6 1,1 2,3 3,1 0,6 0,2 0,5
R-VII Środkowopomorski 6,5 2,3 3,6 0,6 5,5 1,0 2,3 0,0 3,0 0,6 0,2 0,4
R-VIII W schodniopomorski 5,3 1,8 2,9 0,6 4,2 1,1 1,7 0,1 2,3 0,6 0,2 0,4
R-IX Chełmińsko-T oruński 6,9 2,0 4,1 0,8 5,6 1,3 1,9 0,1 3,4 0,7 0,3 0,5
R-X Zachodniomazurski 5,4 1,6 3,2 0,6 4,3 1,1 1,6 0,0 2,5 0,7 0,2 0,4
R-XI Środkowomazurski 5,2 1,4 3,2 0,6 4,0 1,2 1,4 0,0 2,4 0,8 0,2 0,4
R-xn Mazursko-Podlaski 4,9 1,5 2,7 0,7 3,7 1,2 1,5 0,0 1,9 0,8 0,3 0,4
R-xin Dolnej Warty 5,2 1,9 2,6 0,7 4,3 0,9 1,9 0,0 2,2 0,4 0,2 0,5
R-XIV Lubuski 4,2 1,5 2,0 0,7 3,3 0,9 1,5 0,0 1,6 0,4 0,2 0,5
R-XV
[218]

Środkowowielkopolski 6,2 2,3 3,3 0,6 5,1 1,1 2,3 0,0 2,6 0,7 0,2 0,4
R-XVI Południowowielkopolski 7,0 2,4 3,9 0,7 5,5 1,5 2,4 0,0 2,9 1,0 0,2 0,5
R-XVII Środkowopolski 5,0 1,6 2,8 0,6 4,0 1,0 1,6 0,0 2,2 0,6 0,2 0,4
R -x v m Środkowomazowiecki 4,9 1,6 2,8 0,5 3,9 1,0 1,6 0,0 2,1 0,7 0,2 0,3
R-XIX Podlasko-Poleski 5,5 1,7 3,3 0,5 4,3 1,2 1,7 0,0 2,4 0,9 0,2 0,3
R-XX Zachodniomałopolski 6,8 2,2 3,8 0,8 5,6 1,2 2,2 0,0 3,1 0,7 0,3 0,5
R-XXI Wschodniomałopolski 6,1 1,9 3,5 0,7 4,9 1,2 1,9 0,0 2,7 0,8 0,3 0,4
R-XXII Sandomierski 5,0 2,1 2,4 0,5 4,1 0,9 2,0 0,1 1,9 0,5 0,2 0,3
R -x x n i Dolnośląski Zachodni 7,1 2,7 3,4 1,0 5,8 1,3 2,7 0,0 2,8 0,6 0,3 0,7
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 10,1 3,4 5,7 1,0 7,9 2,2 3,4 4,2 1,5 0,3 0,7
R-XXV Dolnośląski Południowy 7,0 2,6 3,9 0,5 5,7 1,3 2,6 0,0 2,9 1,0 0,2 0,3
R-XXVI Śląsko-Krakowski 7,6 2,8 4,1 0,7 6,1 1,5 2,7 0,1 3,2 0,9 0,2 0,5
R -x x v n Tamowsko-Rzeszowski 7,6 2,8 4,1 0,7 6,1 1,5 2,8 0,0 3,1 1,0 0,2 0,5
R -x x v n i Zamoj sko-Przemy ski 7,1 2,9 3,5 0,7 5,7 1,4 2,9 0,0 2,5 1,0 0,3 0,4

Kłodzko 11,2 3,8 6,2 1,2 9,0 2,2 3,6 0,2 4,8 1,4 0,6 0,6
Zakopane 10,0 2,9 5,6 1,5 6,8 3,2 2,8 0,1 3,7 2,0 0,3 1,1
Śnieżka 1,2 0,4 0,6 0,2 0,8 0,4 0,4 0,4 0,2 0,2
Kasprowy Wierch 1,2 0,2 0,8 0,2 0,8 0,4 0,2 0,6 0,2 0,2
Tabela 6.38. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody przymrozkowej bardzo chłodnej (5 — ). Dane za lata 1951 - 1980
Region klimatyczny 5— 50- 51- 52- 5 -0 5 -1 500 501 510 511 520 521

R-I Zachodnionadmorski 36,2 3,7 17,8 14,7 18,6 17,6 3,6 0,1 10,3 7,5 4,7 10,0
R-II Środkowonadmorski 38,2 3,4 18,0 16,8 19,1 19,1 3,3 0,1 10,7 7,3 5,1 11,7
R-III Wschodnionadmorski 41,6 4,2 20,1 17,3 21,3 20,3 4,1 0,1 11,8 8,3 5,4 11,9
R IV Dolnej Wisły 39,1 3,5 18,1 17,5 21,6 17,5 3,5 0,0 11,5 6,6 6,6 10,9
R-V Północnomazurski 37,0 2,8 16,9 17,3 19,1 17,9 2,8 0,0 10,3 6,6 6,0 11,3
R-VI Zachodniopomorski 38,0 3,3 18,7 16,0 20,6 17,4 3,3 0,0 11,7 7,0 5,6 10,4
R-VII Środkowopomorski 40,3 3,6 18,0 18,7 20,6 19,7 3,5 0,1 11,1 6,9 6,0 12,7
R-VIII Wschodniopomorski 41,3 3,4 18,5 19,4 21,3 20,0 3,3 0,1 11,5 7,0 6,5 12,9
R-IX Chełmińsko-Toruński 42,0 3,5 19,6 18,9 22,3 19,7 3,4 0,1 12,1 7,5 6,8 12,1
R-X Zachodniomazurski 40,9 3,7 18,3 18,9 21,6 19,3 3,6 0,1 11,6 6,7 6,4 12,5
R-XI Środkowomazurski 39,2 3,7 17,4 18,1 20,4 18,8 3,7 0,0 11,0 6,4 5,7 12,4
R-XII Mazursko-Podlaski 38,5 2,9 17,0 18,6 19,8 18,7 2,9 0,0 10,6 6,1 6,0 12,6
R-XIII Dolnej Warty 40,0 3,1 20,4 16,5 19,5 20,5 3,0 0,1 11,6 8,8 4,9 11,6
R-XIV Lubuski 36,9 2,9 18,3 15,7 18,3 18,6 2,8 0,1 11,0 7,3 4,5 11,2
R-XV Środkowowielkopolski 41,2 3,5 20,2 17,5 21,6 19,6 3,4 0,1 12,5 7,7 5,7 11,8
R-XVI Południowowielkopolski 40,9 3,8 21,5 16,6 23,1 18,8 3,7 0,1 13,7 7,8 5,7 10,9
R-XVII Środkowopolski 38,9 3,6 18,3 17,0 20,8 18,1 3,5 0,1 11,7 6,6 5,6 11,4
R-XVIII Środkowomazowiecki 37,9 2,9 18,0 17,0 20,6 17,3 2,9 0,0 11,7 6,1 5,8 11,2
R-XIX Podlasko-Poleski 39,6 3,2 18,1 18,3 21,2 18,4 3,2 0,0 12,0 6,1 6,0 12,3
R-XX Zachodniomałopolski 41,8 4,2 20,1 17,5 21,8 20,0 4,1 0,1 12,5 7,6 5,2 12,3
R-XXI W schodniomałopol ski 40,0 3,5 19,4 17,1 21,1 18,9 3,5 0,0 12,3 6,9 5,1 12,0
R-xxn Sandomierski 38,0 3,7 19,5 14,8 21,2 16,8 3,6 0,1 12,6 6,9 5,0 9,8
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 37,8 3,9 19,2 14,7 20,6 17,2 3,8 0,1 12,2 7,0 4,6 10,1
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 42,7 4,3 23,3 15,1 25,2 17,5 4,1 0,2 15,4 7,9 5,7 9,4
R-XXV Dolnośląski Południowy 39,0 4,1 21,0 13,9 22,3 16,7 3,9 0,2 13,6 7,1 4,5 9,4
R-XXVI Śląsko-Krakowski 39,6 4,2 19,7 15,7 21,2 18,4 4,1 0,1 12,6 7,1 4,5 11,2
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 38,7 4,3 19,2 15,2 21,6 17,1 4,3 0,0 12,5 6,7 4,8 10,4
R-XXVIII Zamojsko-Przemyski 39,9 4,5 19,3 16,1 21,6 18,3 4,5 0,0 12,5 6,8 4,6 11,5

Kłodzko 42,7 4,2 21,1 17,4 25,0 17,7 4,0 0,2 14,4 6,7 6,6 10,8
Zakopane 47,4 6,2 24,6 16,6 26,6 20,8 6,0 0,1 16,8 7,9 3,8 12,8
Śnieżka 37,0 3,6 17,4 15,6 16,2 20,8 3,4 0,2 10,6 6,8 2,2 13,8
Kasprowy Wierch 37,7 4,9 17,3 15,5 17,8 19,9 4,7 0,2 10,7 6,6 2,4 13,1
 Tabela 6.39. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody przymrozkowej zimnej (6 — ). Dane za lata 1951 -1 9 8 0
Region klimatyczny 6— 60- 61- 62- 6 -0 6 -1 600 601 610 611 620 621

R-I Zachodnionadmorski 25,1 3,5 12,6 9,0 14,7 10,4 3,4 0,1 7,6 5,0 3,7 5,3
R-n Środkowonadmorski 25,7 2,9 12,6 10,2 14,0 11,7 2,9 0,0 7,6 5,0 3,5 6,7
R-IH W schodnionadmorski 26,5 3,1 13,4 10,0 13,7 12,8 3,1 0,0 7,4 6,0 3,2 6,8
R-IV Dolnej Wisły 27,3 2,4 12,8 12,1 15,1 12,2 2,4 0,0 8,2 4,6 4,5 7,6
R-V Północnomazurski 28,0 2,7 12,1 13,2 15,6 12,4 2,7 0,0 7,7 4,4 5,2 8,0
R-VI Zachodniopomorski 26,0 3,7 13,1 9,2 16,0 10,0 3,6 0,1 8,4 4,7 4,0 5,2
R-VH Środkowopomorski 28,6 3,4 13,6 11,6 16,5 12,1 3,4 0,0 8,4 5,2 4,7 6,9
R -vm WschodniopomOrski 27,8 2,8 12,9 12,1 15,4 12,4 2,7 0,1 8,1 4,8 4,6 7,5
R-IX Chełmińsko-Toruński 30,0 3,6 14,2 12,2 18,5 11,5 3,4 0,2 9,6 4,6 5,5 6,7
R-X Zachodniomazurski 30,0 2,8 13,5 13,7 16,6 13,4 2,7 0,1 8,5 5,0 5,4 8,3
R-XI Środkowomazurski 29,6 2,7 13,2 13,7 16,8 12,8 2,7 0,0 8,5 4,7 5,6 8,1
R-XII Mazursko-Podlaski 29,8 2,6 11,3 15,9 16,2 13,6 2,6 0,0 7,7 3,6 5,9 10,0
R -xm Dolnej Warty 27,5 3,4 13,1 11,0 16,3 11,2 3,3 0,1 8,4 4,7 4,6 6,4
R-XIV Lubuski 27,7 3,2 13,6 10,9 15,8 11,9 3,1 0,1 8,5 5,1 4,2 6,7
R-XV
[220]

Środkowowielkopolski 27,7 3,4 13,9 10,4 16,9 10,8 3,3 0,1 9,1 4,8 4,5 5,9
R-XVI Południowowielkopolski 28,3 3,5 14,2 10,6 17,6 10,7 3,4 0,1 9,6 4,6 4,6 6,0
R -x v n Środkowopolski 28,9 3,3 13,2 12,4 16,5 12,4 3,2 0,1 8,6 4,6 4,7 7,7
R -x v n i Środkowomazowiecki 27,7 2,8 12,2 12,7 15,9 11,8 2,7 0,1 7,8 4,4 5,4 7,3
R-XIX Podlasko-Poleski 30,1 2,7 13,1 14,3 16,7 13,4 2,6 0,1 8,6 4,5 5,5 8,8
R-XX Zachodniomałopolski 31,4 3,5 14,2 13,7 17,3 14,1 3,5 0,0 9,1 5,1 4,7 9,0
R-XXI Wschodniomałopolski 30,3 2,9 14,1 13,3 16,2 14,1 2,9 0,0 8,7 5,4 4,6 8,7
R-XXII Sandomierski 31,1 3,6 14,6 12,9 18,2 12,9 3,6 0,0 9,5 5,1 5,1 7,8
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 27,5 3,4 13,5 10,6 16,4 11,1 3,4 0,0 8,8 4,7 4,2 6,4
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 29,7 3,5 15,6 10,6 18,6 11,1 3,5 0,0 10,7 4,9 4,4 6,2
R-XXV Dolnośląski Południowy 28,2 3,4 14,1 10,7 16,4 11,8 3,2 0,2 9,4 4,7 3,8 6,9
R-XXVI Śląsko-Krakowski 30,1 3,5 13,6 13,0 16,7 13,4 3,5 0,0 9,0 4,6 4,2 8,8
R -x x v n T amowsko-Rzeszowski 29,2 3,4 13,6 12,2 16,8 12,4 3,4 0,0 9,2 4,4 4,2 8,0
R -x x v n i Zamojsko-Przemyski 29,3 3,3 13,0 13,0 16.4 12,9 3,3 0,0 8,4 4,6 4,7 8,3

Kłodzko 28,9 2,5 13,0 13,4 17,5 11,4 2,5 0,0 9,2 3,8 5,8 7,6
Zakopane 45,3 5,1 21,7 18,5 22,4 22,9 5,0 0,1 14,3 7,4 3,1 15,4
Śnieżka 37,1 3,2 16,0 17,9 13,1 24,0 2,8 0,4 8,4 7,6 1,9 16,0
Kasprowy Wierch 38,8 4,2 16,8 17,8 15,8 23,0 4,2 0,0 9,6 7,2 2,0 15,8
 Tabela 6.40. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody przymrozkowej bardzo zimnej ( 7 — ). Dane za lata 1951 - 1980
Region klimatyczny 7— 70- 71- 72- 7 -0 7 -1 700 701 710 711 720 721

R-I Zachodnionadmorski 0,3 0,1 0,2 0,0 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0
R-II Środkowonadmorski 0,4 0,1 0,3 0,0 0,3 0,1 0,1 0,2 0,1 0,0
R-III Wschodnionadmorski 0,4 0,1 0,3 0,0 0,3 0,1 0,1 0,2 0,1 0,0 0,0
R-IV Dolnej Wisły 0,3 0,1 0,2 0,0 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0
R-V Północnomazurski 0,4 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1
R-VI Zachodniopomorski 0,4 0,2 0,2 0,0 0,3 0,1 0,2 0,1 0,1 0,0
R-VII Środkowopomorski 0,6 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,3 0,2 0,1 0,0 0,0
R-VIH Wschodniopomorski 0,5 0,2 0,3 0,4 0,1 0,2 0,0 0,2 0,1
R-IX Chełmińsko-T oruński 0,7 0,2 0,5 0,0 0,5 0,2 0,2 0,0 0,3 0,2 0,0 0,0
R-X Zachodniomazurski 0,8 0,2 0,5 0,1 0,5 0,3 0,2 0,0 0,3 0,2 0,0 0,1
R-XI Środkowomazurski 1,0 0,3 0,6 0,1 0,7 0,3 0,3 0,4 0,2 0,0 0,1
R-XII Mazursko-Podlaski 1,4 0,4 0,8 0,2 0,9 0,5 0,4 0,5 0,3 0,0 0,2
R-XIII Dolnej Warty 0,6 0,2 0,3 0,1 0,4 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1
R-XIV Lubuski 0,4 0,2 0,1 0,1 0,3 0,1 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1
R-XV Środkowowielkopolski 0,6 0,2 0,3 0,1 0,4 0,2 0,2 0,2 0,1 0,0 0,1
[221]

R-XVI Południowowielkopolski 0,6 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,3 0,0 0,2 0,1 0,0 0,0
R-XVH Środkowopolski 0,5 0,2 0,3 0,0 0,4 0,1 0,2 0,0 0,2 0,1 0,0 0,0
R-XVIII Środkowomazowiecki 0,8 0,2 0,5 0,1 0,5 0,3 0,2 0,3 0,2 0,0 0,1
R-XIX Podlasko-Poleski 1,0 0,3 0,6 0,1 0,7 0,3 0,3 0,0 0,4 0,2 0,0 0,1
R-XX Zachodniomałopolski 1,2 0,5 0,6 0,1 0,9 0,3 0,5 0,4 0,2 0,0 0,1
R-XXI Wschodniomałopolski 0,9 0,3 0,5 0,1 0,6 0,3 0,3 0,3 0,2 0,1
R-XXE Sandomierski 0,8 0,3 0,4 0,1 0,5 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 1,0 0,5 0,4 0,1 0,9 0,1 0,5 0,4 0,0 0,1
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 0,9 0,5 0,3 0,1 0,8 0,1 0,5 0,3 0,0 0,1
R-XXV Dolnośląski Południowy 0,9 0,5 0,3 0,1 0,7 0,2 0,5 0,0 0,2 0,1 0,1
R-XXVI Śląsko-Krakowski 1,0 0,5 0,3 0,2 0,7 0,3 0,5 0,0 0,2 0,1 0,0 0,2
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 1,2 0,4 0,6 0,2 0,8 0,4 0,4 0,0 0,4 0,2 0,0 0,2
R -x x v m Zamoj sko-Przemy ski 1,0 0,4 0,4 0,2 0,6 0,4 0,4 0,2 0,2 0,0 0,2

Kłodzko 1,5 0,6 0,6 0,3 1,1 0,4 0,6 0,4 0,2 0,1 0,2
Zakopane 4,6 2,1 2,2 0,3 3,7 0,9 2,1 1,6 0,6 0,0 0,3
Śnieżka 1,3 0,0 0,6 0,7 0,3 0,1 0,0 0,2 0,4 0,1 0,6
Kasprowy Wierch 1,6 0,6 1,0 0,2 1,4 0,2 0,4 0,0 1,0
 Tabela 6.41. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody umiarkowanie mroźnej (8 — ). Dane za lata 1951 -1 9 8 0
Region klimatyczny 8— 80- 81- 82- 8 -0 8 -1 800 801 810 811 820 821

R-I Zachodnionadmorski 12,1 0,8 6,2 5,1 4,6 7,5 0,8 0,0 3,4 2,8 0,4 4,7
R-II Środkowonadmorski 12,7 0,7 6,1 5,9 4,5 8,2 0,7 0,0 3,4 2,7 0,4 5,5
R-III Wschodnionadmorski 13,7 1,0 6,4 6,3 4,7 9,0 1,0 0,0 3,3 3,1 0,4 5,9
R-IV Dolnej Wisły 15,3 0,9 7,4 7,0 5,9 9,4 0,9 4,5 2,9 0,5 6,5
R-V Północnomazurski 15,5 0,8 7,7 7,0 6,1 9,4 0,8 4,7 3,0 0,6 6,4
R-VI Zachodniopomorski 11,0 0,6 5,1 5,3 4,2 6,8 0,6 0,0 3,1 2,0 0,5 4,8
R-VII Środkowopomorski 13,1 0,7 5,9 6,5 4,7 8,4 0,7 0,0 3,5 2,4 0,5 6,0
R-VIII Wschodniopomorski 14,9 0,7 6,9 7,3 5,1 9,8 0,7 0,0 3,8 3,1 0,6 6,7
R-IX Chełmińsko-T oruński 12,7 0,7 5,8 6,2 4,6 8,1 0,7 0,0 3,3 2,5 0,6 5,6
R-X Zachodniomazurski 14,6 0,7 6,7 7,2 5,2 9,4 0,7 0,0 3,9 2,8 0,6 6,6
R-XI Środkowomazurski 15,3 0,6 6,6 8,1 5,3 10,0 0,6 0,0 4,1 2,5 0,6 7,5
R-XII Mazursko-Podlaski 16,4 0,4 5,9 10,1 4,6 11,8 0,4 0,0 3,6 2,3 0,6 9,5
R-XIII Dolnej Warty 11,6 0,7 5,3 5,6 4,5 7,1 0,7 0,0 3,4 1,9 0,4 5,2
R-XIV Lubuski 12,7 0,6 5,7 6,4 4,7 8,0 0,6 0,0 3,6 2,1 0,5 5,9
[222]

R-XV Środkowowielkopolski 12,9 0,8 6,1 6,0 5,2 7,7 0,8 0,0 3,9 2,2 0,5 5,5
R-XVI Południowowielkopolski 11,6 0,5 5,4 5,7 4,6 7,0 0,5 0,0 3,6 1,8 0,5 5,2
R-XVII Środkowopolski 14,0 0,6 6,4 7,0 4,8 9,2 0,6 0,0 3,7 2,7 0,5 6,5
R-XVIII Środkowomazowiecki 14,4 0,5 6,6 7,3 5,4 9,0 0,5 0,0 4,4 2,2 0,5 6,8
R-XIX Podlasko-Poleski 14,4 0,3 6,0 8,1 4,8 9,6 0,3 3,9 2,1 0,6 7,5
R-XX Zachodniomałopolski 13,8 0,5 5,2 8,1 3,7 10,1 0,5 0,0 2,7 2,5 0,5 7,6
R-XXI Wschodniomałopolski 14,8 0,4 6,4 8,0 4,7 10,1 0,4 0,0 3,8 2,6 0,5 7,5
R-XXII Sandomierski 14,3 0,5 6,4 7,4 4,8 9,5 0,5 0,0 3,8 2,6 0,5 6,9
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 10,8 0,5 4,4 5,9 3,7 7,1 0,5 0,0 2,8 1,6 0,4 5,5
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 10,1 0,4 4,2 5,5 3,6 6,5 0,4 2,8 1,4 0,4 5,1
R-XXV Dolnośląski Południowy 11,9 0,4 5,3 6,2 3,5 8,3 0,4 0,0 2,8 2,5 0,4 5,8
R-XXVI Śląsko-Krakowski 12,9 0,4 4,7 7,8 3,7 9,2 0,4 0,0 2,9 1,8 0,4 7,4
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 13,3 0,5 5,4 7,4 4,1 9,2 0,5 0,0 3,1 2,3 0,5 6,9
R-XXVIII Zamojsko-Przemyski 15,2 0,5 6,3 8,4 4,8 10,4 0,5 0,0 3,8 2,5 0,5 7,9

Kłodzko 13,7 0,6 5,8 7,3 4,9 8,8 0,6 3,8 2,0 0,5 6,8
Zakopane 14,1 0,0 3,7 10,4 1,7 12,4 0,0 0,0 1,5 2,2 0,2 10,2
Śnieżka 45,6 2,4 15,0 28,2 9,8 35,8 2,2 0,2 7,4 7,6 0,2 28,0
Kasprowy Wierch 44,5 3,9 15,8 24,8 12,5 32,0 3,7 0,2 8,6 7,2 0,2 24,6
 Tabela 6.42. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody dość mroźnej (9 — ). Dane za lata 1951-1980
Region klimatyczny 9— 90- 91- 92- 9 -0 9 -1 900 901 910 911 920 921

R-I Zachodnionadmorski 12,1 2,6 6,4 3,1 8,6 3,5 2,5 0,1 4,6 1,8 1,5 1,6
R-II Środkowonadmorski 13,3 2,6 6,9 3,8 8,6 4,7 2,5 0,1 4,6 2,3 1,5 2,3
R-III W schodnionadmorski 13,3 2,5 6,6 4,2 8,0 5,3 2,5 0,0 4,0 2,6 1,5 2,7
R-IV Dolnej Wisły 21,5 3,5 11,0 7,0 14,1 7,4 3,5 0,0 7,4 3,6 3,2 3,8
R-V Północnomazurski 27,4 4,6 14,1 8,7 18,2 9,2 4,6 0,0 9,5 4,6 4,1 4,6
R-VI Zachodniopomorski 14,4 2,9 7,4 4,1 10,4 4,0 2,8 0,1 5,5 1,9 2,1 2,0
R-VII Środkowopomorski 17,7 3,4 8,4 5,6 12,0 5,7 3,3 0,1 5,9 2,8 2,8 2,8
R-vm W schodniopomorski 20,3 3,5 10,3 6,5 12,8 7,5 3,4 0,1 6,6 3,7 2,8 3,7
R-IX Chełmińsko-T oruński 22,9 3,8 11,6 7,5 15,1 7,8 3,6 0,2 8,1 3,5 3,4 4,1
R-X Zachodniomazurski 27,4 4,6 13,9 8,9 17,5 9,9 4,4 0,2 9,2 4,7 3,9 5,0
R-XI Środkowomazurski 29,5 4,8 14,6 10,1 18,7 10,8 4,6 0,2 10,0 4,6 4,1 6,0
R-XII Mazursko-Podlaski 33,6 4,7 16,5 12,4 20,8 12,8 4,6 0,1 11,0 5,5 5,2 7,2
R-XIII Dolnej Warty 15,6 2,8 8,1 4,7 10,5 5,1 2,7 0,1 5,7 2,4 2,1 2,6
R-XIV Lubuski 16,2 2,8 7,9 5,5 10,3 5,9 2,7 0,1 5,2 2,7 2,4 3,1
R-XV
[223]

Środkowowielkopolski 19,0 3,7 9,5 5,8 12,7 6,3 3,5 0,2 6,6 2,9 2,6 3,2
R-XVI Południowowielkopolski 17,3 3,2 8,5 5,6 11,4 5,9 3,0 0,2 5,9 2,6 2,5 3,1
R-XVII Środkowopolski 23,6 3,8 10,6 9,2 13,6 10,0 3,7 0,1 7,2 3,4 2,7 6,5
R-xvm Środkowomazowiecki 24,5 4,1 12,1 8,3 15,8 8,7 3,9 0,2 8,5 3,6 3,4 4,9
R-XIX Podlasko-Poleski 29,2 5,0 13,9 10,3 18,8 10,4 4,7 0,3 9,6 4,3 4,5 5,8
R-XX Zachodniomałopolski 23,1 3,7 11,1 8,3 13,2 9,9 3,6 0,1 6,8 4,3 2,8 5,5
R-XXI W schodniomałopolski 25,6 4,1 12,8 8,7 14,9 10,7 3,9 0,2 8,1 4,7 2,9 5,8
R-XXII Sandomierski 25,5 4,7 12,5 8,3 15,3 10,2 4,5 0,2 7,9 4,6 2,9 5,4
R-xxin Dolnośląski Zachodni 16,4 2,8 7,6 6,0 10,1 6,3 2,7 0,1 5,1 2,5 2,3 3,7
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 16,2 2,8 7,8 5,6 10,4 5,8 2,8 0,0 5,5 2,3 2,1 3,5
R-XXV Dolnośląski Południowy 17,0 2,9 8,1 6,0 9,8 7,2 2,8 0,1 5,3 2,8 1,7 4,3
R-XXVI Śląsko-Krakowski 20,9 3,1 9,9 7,9 11,5 9,4 3,0 0,1 6,3 3,6 2,2 5,7
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 22,8 3,4 10,9 8,5 13,1 9,7 3,3 0,1 7,0 3,9 2,8 5,7
R-XXVIII Zamoj sko-Przemy ski 26,2 4,5 13,1 8,6 15,4 10,8 4,3 0,2 8,3 4,8 2,8 5,8

Kłodzko 19,1 2,4 9,1 7,6 10,6 8,5 2,3 0,1 6,1 3,0 2,2 5,4
Zakopane 36,1 5,1 16,5 14,5 17,2 18,9 4,7 0,4 9,9 6,6 2,6 11,9
Śnieżka 83,9 5,6 28,6 49,7 16,3 67,6 5,2 0,4 9,0 19,6 2,1 47,6
Kasprowy Wierch 94,5 8,4 38,5 47,6 25,0 69,5 7,8 0,6 15,1 23,4 2,1 45,5
 Tabela 6.43. Średnia roczna liczba dni w poszczególnych regionach klimatycznych z typami pogody bardzo mroźnej (0 — ). Dane za lata 1 9 5 1 -1 9 8 0

Region klimatyczny 0— 00- 01- 02- 0 -0 0 -1 000 001 010 011 020 021

R-I Zachodnionadmorski 0,4 0,2 0,2 0,0 0,3 0,1 0,2 0,1 0,1 0,0
R-II Środkowonadmorski 0,3 0,2 0,1 0,0 0,3 0,0 0,2 0,1 0,0 0,0
R -m W schodnionadmorski 0,2 0,1 0,1 0,0 0,2 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0
R-IV Dolnej Wisły 0,9 0,4 0,4 0,1 0,7 0,2 0,4 0,3 0,1 0,0 0,1
R-V Północnomazurski 1,9 1,1 0,7 0,1 1,6 0,3 1,1 0,5 0,2 0,0 0,1
R-VI Zachodniopomorski 0,6 0,3 0,3 0,0 0,5 0,1 0,3 0,2 0,1 0,0
R-VII Środkowopomorski 0,9 0,4 0,4 0,1 0,7 0,2 0,4 0,3 0,1 0,0 0,1
R-VIII Wschodniopomorski 0,7 0,4 0,3 0,0 0,7 0,0 0,4 0,3 0,0 0,0 0,0
R-IX Chełmińsko-Toruński 1,5 0,8 0,6 0,1 1,3 0,2 0,8 0,5 0,1 0,0 0,1
R-X Zachodniomazurski 2,1 1,2 0,8 0,1 1,8 0,3 0,2 0,6 0,2 0,0 0,1
R-XI Środkowomazurski 2,5 1,3 1,1 0,1 2,1 0,4 1,3 0,8 0,3 0,0 0,1
R-xn Mazursko-Podlaski 3,9 1,7 2,1 0,1 3,2 0,7 1,7 1,5 0,6 0,0 0,1
R-xm Dolnej Warty 0,7 0,3 0,4 0,0 0,6 0,1 0,3 0,3 0,1 0,0
R-XIV Lubuski 0,7 0,3 0,4 0,0 0,6 0,1 0,3 0,3 0,1 0,0 0,0
R-XV Środkowowielkopolski 0,6 0,2 0,5 0,0
[224]

1,2 0,5 0,1 1,0 0,5 0,1 0,1

R-XVI Południowowielkopolski 1,4 0,5 0,8 0,1 1,1 0,3 0,5 0,6 0,2 0,0 0,1
R-XVII Środkowopolski 1,7 0,6 1,0 0,1 1,3 0,4 0,6 0,7 0,3 0,0 0,1
R-XVIII Środkowomazowiecki 1,9 0,7 1,1 0,1 1,5 0,4 0,7 0,8 0,3 0,0 0,1
R-XIX Podlasko-Poleski 3,5 1,2 2,0 0,3 2,7 0,8 1,2 1,4 0,6 0,1 0,2
R-XX Zachodniomałopolski 1,7 0,5 1,1 0,1 1,2 0,5 0,5 0,7 0,4 0,0 0,1
R-XXI Wschodniomałopolski 1,7 0,6 1,0 0,1 1,2 0,5 0,6 0,6 0,4 0,0 0,1
R-XXII Sandomierski 2,0 0,9 1,0 0,1 1,5 0,5 0,9 0,6 0,4 0,0 0,1
R-XXIII Dolnośląski Zachodni 1,2 0,5 0,7 0,0 1,0 0,2 0,5 0,5 0,2 0,0 0,0
R-XXIV Dolnośląski Środkowy 1,4 0,4 0,9 0,1 1,1 0,3 0,4 0,7 0,2 0,0 0,1
R-XXV Dolnośląski Południowy 1,1 0,3 0,8 0,0 0,8 0,3 0,3 0,5 0,3 0,0 0,0
R-XXVI Śląsko-Krakowski 1,1 0,3 0,8 0,0 0,7 0,4 0,3 0,4 0,4 0,0 0,0
R-XXVII Tamowsko-Rzeszowski 1,9 0,6 1,1 0,2 1,2 0,7 0,6 0,6 0,5 0,0 0,2
R-xxvni Zamojsko-Przemyski 2,6 1,2 1,2 0,2 2,0 0,6 1,2 0,7 0,5 0,1 0,1

Kłodzko 1,9 0,6 1,1 0,2 1,2 0,7 0,6 0,6 0,5 0,2
Zakopane 3,0 1,0 1,7 0,3 2,0 1,0 1,0 1,0 0,7 0,0 0,3
Śnieżka 4,7 0,4 2,4 1,9 0,9 3,8 0,4 0,4 2,0 0,1 1,8
Kasprowy Wierch 10,8 1,3 5,5 4,0 2,9 7,9 1,3 1,4 4,1 0,2 3,8
 7
Struktura sezonowa klimatu Polski w świetle częstości
występowania różnych typów pogody w cyklu rocznym

7.1. ZAGADNIENIE KRYTERIUM PODZI AŁU ROKU NA SEZONY KLIMATYCZNE

Już w XIX w. zwracano coraz większą uwagę na problem cykliczności wielu zjawisk
naturalnych. W ostatnich dziesiątkach lat badania tego zagadnienia nabrały szczególnego
rozmachu i objęły najróżniejsze dziedziny życia.
Cykl (gr. kuklos - koło) ma kilka znaczeń. Najczęściej jest rozumiany jako wydarzenie lub
seria wydarzeń powtarzających się okresowo, przypuszczalnie bez końca. Do najlepiej
poznanych należą te zdarzenia, które powtarzają się regularnie w cyklu dobowym lub
rocznym. Prócz nich występują cykle bardzo długie, jak cykl precesji punktu równonocy
wiosennej obejmujący 25 827 łat. Jednocześnie poznano zjawiska, które powtarzają się bardzo
szybko, jak drgania fal w górnej części widma elektromagnetycznego odznaczające się
częstotliwością około 1024 cykli na sekundę.
Jednym ze znanych od najdawniejszych czasów, jak się wydaje niezmiennym, jest cykl
roczny. Pory roku wyróżniane w cyklu rocznym należą do wydarzeń powtarzających się
w regularnych odstępach czasu. Na podstawie okresowych zjawisk astronomicznych
dokonano podziału roku na astronomiczne pory roku. Granicami poszczególnych pór w tym
przypadku są punkty ekliptyki: Barana, Raka, Wagi i Koziorożca. Odpowiadają im momenty
przejścia Słońca przez te punkty.
Początki astronomicznych pór roku przypadają w poszczególnych latach na różne godziny
doby czasu słonecznego określonego południka. Daty wystąpienia początków tych pór mogą
się odchylać w obie strony o jeden dzień od odpowiednich dat średnich, którymi są: 21 III,
22 VI, 2 3 IX, 22X11. Odchylenia te są spowodowane niejednakową długością lat kalen­
darzowych, które opisujemy jako zwyczajne i przestępne. W 1995 r. (rok zwyczajny) daty
i godziny początków astronomicznych pór roku (według czasu Greenwich) były następujące:
wiosny - 21 marca godz. 02.14,
lata - 21 czerwca godz. 20.34,
jesieni - 23 września godz. 12.13,
zimy - 22 grudnia godz. 08.16,
(rok przestępny):
wiosny - 20 marca godz. 08.03,
lata - 21 czerwca godz. 02.24,
jesieni - 22 września godz. 18.00,
zimy - 21 grudnia godz. 14.06.

225
 Daty, na które przypadają momenty początków astronomicznych pór roku, stanowią
przybliżone, czyli kalendarzowe, początki tych samych pór roku. Pory roku wyznaczone przez
te daty potocznie nazywamy kalendarzowymi porami roku. Nie można więc łączyć z tym
określeniem innych pojęć niezależnych od pojęcia astronomicznych pór roku.
Powierzchnia Ziemi nie jest jednorodna i pod jednakowym kątem nachylona względem
padających promieni słonecznych. Obserwuje się różnice w ilościach ciepła, którymi
dysponują poszczególne rejony kuli ziemskiej oraz tempie ich nagrzewania się i ochładzania.
Po okresie zimowym obszary wodne, wraz z zalegającymi nad nimi masami powietrza, ze
względu na właściwości fizyczne, nie nagrzewają się gwałtownie, ani też szybko nie stygną,
gdy minie pora letnia. Stosunki termiczne występujące na powierzchni kuli ziemskiej formują
się wobec tego ze znacznym opóźnieniem w porównaniu ze skrajnymi nachyleniami danego
obszaru Ziemi w kierunku Słońca. W umiarkowanych szerokościach geograficznych na
przykład najsilniejsze nagrzanie powierzchni Ziemi jest notowane zazwyczaj w lipcu,
a największe wyziębienie w styczniu.
Powyższe czynniki sprawiają, że obserwowane specyficzne cechy reżimu termicznego,
a co za tym idzie, również reżimu wilgotnościowego, w poszczególnych okresach cyklu
rocznego na różnych obszarach kuli ziemskiej wykazują stosunkowo luźny związek
z astronomicznymi porami roku. Ten fakt leży u podstaw pojęcia klimatyczna pora roku lub
sezon klimatyczny.
Właśnie te ostatnie sezony, klimatyczne pory roku, to okresy będące przedmiotem
szczególnego zainteresowania człowieka od najdawniejszych czasów. Poznanie pór roku
(sezonów) sprzyjających i niesprzyjających życiu człowieka było czynnikiem w istotnym
stopniu decydującym o lokalizacji oraz tempie i kierunkach rozszerzania się ekumeny.
Klimatyczne pory roku bowiem warunkują rozwój szaty roślinnej. Roczne fazy rozwoju
roślinności dyktują rodzaj i kolejność czynności związanych z pozyskiwaniem żywności.
Znaczne zróżnicowanie przestrzenne i w cyklu rocznym stosunków radiacyjnych na kuli
ziemskiej oraz występowanie na jej powierzchni różnych rodzajów podłoża, jej orografía itp.,
stanowią zasadnicze przyczyny ukształtowania się w różnych rejonach, w różnych okresach
roku, charakterystycznych stosunków pogodowych.
Te okresy są określane mianem sezonów klimatycznych. Pod pojęciem sezonu klimatycz­
nego roku we współczesnej klimatologii rozumie się więc okres roku, obejmujący niekiedy
nawet kilka miesięcy, który cechuje określona jednorodność stosunków pogodowych
notowana w okresie wieloletnim.
Podział roku według klimatycznych pór nie jest i nie może być jednakowy dla całej kuli
ziemskiej. Uzależniony jest on od klimatu danego obszaru. W umiarkowanych szerokościach
geograficznych zazwyczaj wyróżnia się cztery klimatyczne pory roku. W strefie między-
zwrotnikowej, na obszarach silnie zaznaczającej się cyrkulacji monsunowej, wyróżnia się
porę deszczową i porę suchą. W rejonach klimatu kontynentalnego na obszarach podzwrot­
nikowych często mówi się o porze gorącej i porze chłodnej. W szerokościach około-
biegunowych wyróżnia się w zasadzie tylko dwie pory - zimę i lato polarne, bowiem pory
przejściowe trwają tam bardzo krótko.
Zagadnienie wyróżniania w ciągu roku okresów o specyficznych reżimach pogody dotąd
nie znalazło wyczerpującego rozwiązania ani w ujęciu klimatologii klasycznej, ani za pomo­
cą procedur charakterystycznych dla klimatologii dynamicznej i synoptycznej. Zwłaszcza

226
dotyczy to obszarów strefy umiarkowanej, z klimatem przejściowym pomiędzy typem
oceanicznym i kontynentalnym. Na tych obszarach bowiem wyraźnie zaznacza się stosun­
kowo bardzo duża różnorodność stanów pogody i ich często obserwowana w ciągu roku
zmienność. Wspomniana zmienność jest szczególnie charakterystyczna w przełomowych
porach roku.
Poznanie struktury sezonowej klimatu i jej zróżnicowania przestrzennego na kuli
ziemskiej należy do ważnych problemów klimatologicznych. Uwzględnianie nadal na
przykład w badaniach klimatu strefy umiarkowanej tylko czterech okresów roku nawiązują­
cych do astronomicznych pór roku i traktowanie ich jako klimatycznych sezonów roku jest
wielkim uproszczeniem, a nawet błędem. Rzeczywistych pór roku na wspomnianych
obszarach jest z reguły więcej (por. R.G. Barry, A.H. Perry, 1973).
W dotychczasowych opracowaniach klimatologicznych jednym z najczęściej stosowa­
nych kryteriów podziału cyklu rocznego na poszczególne sezony jest kryterium termiczne.
Zazwyczaj przyjmuje się z góry ustalone tzw. progi termiczne wyznaczane przez wartość
średniej dobowej temperatury powietrza za okres wieloletni. W Polsce zwykle wyróżnia się
sześć termicznych pór roku (por. podrozdz. 4.1.2.1).
Na podstawie tylko kryterium temperatury powietrza jest niemożliwe wyznaczenie
klimatycznych pór roku (sezonów klimatycznych). Jeśli bowiem jako kryterium przyjmuje się
wyłącznie jeden element pogody, otrzymujemy w rezultacie podział roku na sezony tylko
z punktu widzenia tego elementu, a otrzymanych okresów nie można traktować jako sezonów
klimatycznych. Te ostatnie można bowiem wyróżniać tylko na podstawie kryteriów, które
warunkowałyby otrzymanie w miarę pełnego, całościowego obrazu stosunków pogodowych
panujących w poszczególnych wyróżnionych okresach - sezonach. Wydaje się, że ujęcia
właściwe dla klimatologii klasycznej, klimatologii poszczególnych elementów pogody,
dotychczas nie pozwoliły na uzyskanie pełnego rozwiązania zagadnienia określenia struktury
sezonowej klimatu danej miejscowości lub regionu fizycznogeograficznego.
Po ogłoszeniu teorii frontów meteorologicznych V. Bjerknesa (w 1921 r.), T. Bergeron
(1930) wysunął koncepcję klimatologii dynamicznej, pierwszy sformułował jej nazwę
i definicję. Zaproponował odmienne ujmowanie zjawisk klimatycznych, sugerował ich
analizę przez charakterystykę mas powietrznych. Pierwotna definicja klimatologii dynamicz­
nej w miarę rozwoju ulegała licznym modyfikacjom i obecnie najczęściej jest rozumiana jako
dziedzina zajmująca się opisem wyjaśniającym ogólną cyrkulację atmosfery bądź nad całą
Ziemią, bądź nad obszarem dostatecznie rozległym, aby usprawiedliwiał traktowanie go jako
całości (F.K. Hare, 1957).
Siedząc w późniejszych latach rozwój tego kierunku badawczego klimatologii można
przyjąć, że dał on początek dyscyplinie pochodnej, wtórnej (a może często stosuje się tylko
zamiennie nazwy?), tzw. klimatologii synoptycznej (A. Court, 1957, F.K. Hare, 1955,
W.C. Jacobs, 1946).
Klimatologia synoptyczna jest kierunkiem stosunkowo młodym, zapoczątkowanym
w latach czterdziestych, a jej nazwę do klimatologii wprowadził W.C. Jacobs (1940). Według
F.K. Hare’a (1955) ...klimatologia synoptyczna... je st wtórną, pokrewną dyscypliną, lokalną,
jeśli chodzi o skalę i ograniczoną w celach. Przyjmuje ona cyrkulację atmosferyczną jako
wielkość daną, jako zmienną niezależną warunkującą pogodę lokalną. Celem je j je st ustalenie
... zależności pomiędzy zjawiskami lokalnymi a cyrkulacją ogólną, która je st ich przyczyną.

227
Tabela 7.1. Regularnie powtarzające się zjawiska w przebiegu pogody w ciągu roku w Europie Środkowej (H. Flohn.
1954)
Powtarzalność
Zdarzenie (sezon) Okres Sytuacja makrosynoptyczna
w %

Odwilż 2 (T2) i- io xn Cyrkulacja zachodnia 81

Wczesna zima (Wf) 1 4 -2 5 x n Chłodny antycyklon nad Europą Wschodnią 67
Odwilż Bożonarodzeniowa
(T3) 23 x n - i I Cyrkulacja zachodnia 72
Wtargnięcie zimy (Wh) 1 5 -2 6 I Kontynentalny antycyklon 78
Późna zima (Ws) 3 - 1 2 II Chłodny antycyklon nad Europą Północno-
-Wschodnią 67
Przedwiośnie (Fv) 1 4 -2 5 m Kontynentalne antycyklony 69
Późna wiosna (Fs) 22 V - 2 VI Antycyklon nad Europą Północną i Środkową 80
Letni monsun 2 (M 2) 9 - 1 8 VI Cyrkulacja północno-zachodnia 89
Letni monsun 5 (M 5) 2 1 -3 0 v n Cyrkulacja zachodnia 89
Letni monsun 6 (M 6) i- io vm Cyrkulacja zachodnia 84
Późne lato (Ss) 3 - 1 2 IX Antycyklon nad Europą Środkową 79
Wczesna jesień (Hf) 21 I X - 2 X Antycyklon nad Europą Środkową i SE 76
Jesień właściwa (Hm) 28 X - 1 0 XI Antycyklon nad Europą Środkową 69
Późna jesień (Hs) 1 1 -2 2 X 1 Antycyklon nad Europą Środkową 72

Uwaga: W zestawieniu nie uwzględniono takich zdarzeń (sezonów), których powtarzalność obliczona za okres 67 lat nie przekracza 67%. W nawiasack
umieszczono symbole, którymi autorzy oznaczają poszczególne okresy. Dominujące sytuacje makrosynoptyczne zaznaczono przesunięcie—
kolumny nieco w lewo przy sytuacjach cyklonalnych i nieco w prawo przy antycyklonalnych.

Tabela 7.2. Regularnie powtarzające się sytuacje pogodowe w ciągu roku w rejonie Wysp Brytyjskich (H.H. Lamt
1959)

Okres Zdarzenia w przebiegu pogody

1 6 -3 0 VIII Pierwsze jesienne sztormy

5 - 3 0 IX Antycyklon babiego lata
24 X -1 3 XI Deszcze późnej jesieni
1 5 -2 4 XI Okres pogody antycyklonalnej bezwietrznej i mglistej
25 X I - 10 x n Sztormy i deszcze wczesnej zimy
1 9 -2 3 XII Kontynentalne i północnoeuropejskie antycyklony przesilenia zimo­
wego
25-31 x n Odwilż bożonarodzeniowa i sztormy końca roku
5 -1 1 I Nawrót sztormów w początku stycznia
2 0 -2 3 I Antycyklony w Europie, na południu i wschodzie Anglii
27 1 -3 II Sztormy, szkwały, deszcz lub śnieg
8 -1 3 II Antycyklony lutego
26 n - 9 m Chłody i sztormy
12-22 m Przedwiosenne antycyklony nad Anglią i Europą
28 I I I - 1 IV Chłody i sztormy
1 2 -1 9 IV Chłody i sztormy
29 I V - 16 V Pogoda północna z antycyklonami w przerwach
2 1 -3 1 V Przedmonsunowa ładna pogoda
1 - 4 , 1 2 -1 4 VI Pierwsze fale europejskiego monsunu, sztormy, ochłodzenie
5 -1 1 VI Antycyklony nad Wyspami Brytyjskimi i nad Zachodnią Europą
1 8 -2 2 VI i po upływie 14 dni Nawrót zachodniej pogody
23 - 30 VII i następny tydzień Burzowa cyklonalna pogoda w Europie i Anglii

228
Tabela 7.3. Średnie daty początku naturalnych sezonów roku charakterystycznych dla strefy umiarkowanej
(R.G. Barry, A.H. Perty, 1973)

Wczesna
Jesień Zima I Zima II Wiosna Lato
wiosna
Baur (1958) 16 VIII 16X1 1I 15 n 1 IV 17 V
Bradka (1966) 30 vm 1 XI 19 I 9m 21 IV 7 VI
Bryson i Lahey (1958) 2i vm 1 XI 21 m 7 VI
Dzerdzeevski (1957) 27 VIII 7X 6 XII 13 m 19 IV 22 V
Lamb (1950) 10 IX 20 XI 201 1 IV 18 VI
Sakata (1950) 29 VIII 27 XI 27 XII 10 II 22 m 10 IV
Yoshino (1968) 21 VIII 26X1 19 XII 7n 17 III 18 V
Craddock (1957) 15 IX 4 XII 13 III 16 VI
Zaharova (1969) 24 vm 16 XI 25 XII 10 III 7 V

Również w piśmiennictwie reprezentującym powyższe kierunki badawcze klimatologii

poświęcono uwagę zagadnieniu sezonów klimatycznych, Są one w tym piśmiennictwie
rozumiane i traktowane jako sezony synoptyczne. Pierwszych prób wyróżnienia w ciągu roku
tzw. sezonów synoptycznych dokonali m.in. A. Schmauss (1931, 1938, 1941), H. Flohn
i P. Hess w 1949 r. oraz H. Flohn w 1954 r. H. Flohn i P. Hess zestawili zjawiska (zdarzenia)
zachodzące w rocznym reżimie pogody na podstawie analizy danych za lata 1811-1947, które
powtarzają się z określoną regularnością na terenie Europy Środkowej (tab. 7.1). Podobnej
próby określenia dat początku i końca oraz czasu trwania charakterystycznych okresów, które
można wyróżnić w wyniku analizy przebiegu pogody w cyklu rocznym, dokonał dla obszaru
Wielkiej Brytanii H.H. Lamb (1959) (por. tab. 7.2).
Rezultaty badań tego problemu znajdujemy w pracach F. Baura (1958), J. Bradki (1968),
M.M. Yoshino (1968) i in. R.G. Barry i A.H. Perry (1973) zestawili sezony, wyróżniane
w cyklu rocznym w umiarkowanych szerokościach geograficznych, przez niektórych autorów
głównie na podstawie kryteriów synoptycznych (tab. 7.3).
Uzyskane wyniki w dotychczasowych opracowaniach dostarczają pewnych informacji
dotyczących struktury warunków klimatycznych w cyklu rocznym, jednak nie rozwiązują
zagadnienia w stopniu zadowalającym. Autorzy tych prac podkreślają, że przyjmowane
kryteria są dyskusyjne. H. Flohn (1950) sądzi na przykład, iż do podziału roku na pewne
sezony jest przydatniejsze kryterium analizy sytuacji makrosynoptycznych związanych
z antycyklonami niż z cyklonami. Innym problemem jest trudność w określeniu pełnego
zasięgu wpływu poszczególnych układów barycznych na formowanie się warunków pogodo­
wych. Podobne zjawiska (zdarzenia w postaci charakterystycznych warunków pogodowych)
mogą mieć większy lub mniejszy zasięg, mogą występować w jednym lub kilku miejscach na
poszczególnych obszarach i są związane z charakterystyczną sytuacją cyklonalną lub
antycyklonalną występującą na mniejszym lub większym obszarze.
Można więc przyjąć, że metody badawcze właściwe klimatologii synoptycznej stwa­
rzają możliwość wyróżnienia pewnych charakterystycznych pór roku noszących cechy
sezonów klimatycznych. Sezony te będą miały w miarę pełną dokumentację genetyczną.
Otwarta pozostaje jednak kwestia ich dokumentacji ilościowej, zagadnienie ich porówny­
walności z punktu widzenia wielkości poszczególnych elementów pogody. Innymi bo­
wiem wartościami temperatury powietrza, sumami opadów itd. będzie się cechować sezon

229
o tej samej genezie, uwarunkowany takimi samymi sytuacjami makrosynoptycznymi na
przykład w Polsce Południowo-Wschodniej i w północno-zachodniej części kraju. Dla
praktycznej działalności człowieka jest ważna nie tylko znajomość struktury sezonowej
klimatu danej miejscowości lub regionu fizycznogeograficznego, ale także znajomość
zróżnicowania wyodrębnionych sezonów z punktu widzenia wielkości poszczególnych
elementów pogody.
Istotny niedostatek kryteriów synoptycznych wynika więc z tego, że okresy (sezony)
wyodrębniane na ich postawie w cyklu rocznym nie zawsze wykazują wyraźne zróżnicowanie
w zakresie wartości poszczególnych elementów pogody (temperatury i wilgotności powietrza,
zachmurzenia nieba, opadów atmosferycznych itd.). Wyróżniane sezony nie gwarantują więc
istnienia wyraźnego zróżnicowania pomiędzy nimi z punktu widzenia występujących w ich
obrębie reżimów pogody, od których to w decydującym stopniu zależy rozwój świata
roślinnego i zwierzęcego oraz życie i działalność człowieka.
Struktura cyklu rocznego w świetle wyników dotychczasowych badań przyjmujących za
podstawę zjawiska i sytuacje synoptyczne jest nadal ważnym przedmiotem dociekań
współczesnej klimatologii dynamicznej (synoptycznej).
Zagadnienie struktury sezonowej klimatu strefy umiarkowanej, w tym klimatu Polski, nie
zostało dotychczas wyczerpująco rozwiązane ani w wyniku postępowania metodologicznego
charakterystycznego dla tzw. klimatologii klasycznej, ani za pomocą analizy częstości
występowania określonych sytuacji synoptycznych.
Dla życia i rozwoju roślin i zwierząt, a także egzystencji i działalności człowieka
zasadnicze znaczenie mają nie poszczególne elementy pogody (elementy meteorologiczne),
lecz ich jednoczesne współoddziaływanie.
Ważnym źródłem informacji o cechach klimatu danego miejsca lub obszaru są zatem
obserwowane stany pogody i ich powtarzalność. Te przesłanki, właściwe dla klimatologii
kompleksowej, leżą u podstaw wyróżniania charakterystycznych typów pogody na podstawie
zespołu wartości wybranych elementów pogody.
W dotychczasowych opracowaniach reprezentujących ten kierunek badawczy współczes­
nej klimatologii, zagadnienie struktury sezonowej klimatu również było przedmiotem
zainteresowania. Zazwyczaj jednak dokonuje się charakterystyki struktury sezonowej klimatu
przez analizę stanów pogody astronomicznych (kalendarzowych) pór roku lub grup miesięcy,
traktując je zarazem jako pory klimatyczne roku (sezony klimatyczne).
W 1977 r. opublikowano wyniki prac, które były próbą określenia charakterystycznych
cech struktury sezonowej klimatu na obszarze Polski Północno-Zachodniej i zarazem
zwróceniem uwagi na jej zróżnicowanie przestrzenne (A. Woś, 1977). Ważnym celem tych
badań było dokonanie podziału cyklu rocznego na pewne okresy - sezony, w obrębie których
frekwencja wcześniej wyróżnionych typów pogody, a także ich ilość, jaka może się poja­
wiać, wykazuje specyficzne cechy, odmienne w stosunku do pozostałych okresów roku.
Jednym z zadań było wykrycie tych okresów w miarę możliwości ścisłą metodą oraz udo­
kumentowanie ich specyfiki liczbowo, a także próba wyróżnienia charakterystycznych
typów struktury sezonowej klimatu na terenie Niziny Wielkopolskiej i Pojezierza Pomors­
kiego. Zachęcające wyniki wspomnianych badań stały się przesłanką do ich kontynuacji,
kiedy pojawiła się możliwość wykorzystania danych meteorologicznych za okres wielo­
letni (1951-1980) z obszaru całej Polski (A. Woś, 1996). W 1981 r. opublikowano wynik:

230
dociekań dotyczące zagadnienia struktury sezonowej klimatu wybranych rejonów kuli ziem­
skiej (A. Woś, 1981).

7.2. SEZONY KLIMATYCZNE NA OBSZARZE POLSKI I ZARYS ICH CECH

W wyniku przyjęcia i zastosowania przedstawionej we wcześniejszych opracowaniach

procedury metodologicznej uzyskano obraz struktury sezonowej stosunków klimatycznych
panujących na obszarze Polski. Stwierdzono występowanie w ciągu roku pewnych okresów -
sezonów o względnie jednorodnych, z punktu widzenia częstości pojawiania się, wyróż­
nionych typach pogody (A. Woś, 1970, 1994, 1996).
Wyróżnione sezony klimatyczne nie otrzymały bliższych określeń, nazw nawiązujących
do dotychczas stosowanej w klimatologii terminologii, jak wiosna, lato, jesień itp. Powyższe
nazwy bowiem są przypisane tylko do jednego okresu roku, sugerują niepowtarzalność
sezonów klimatycznych w cyklu rocznym. Rok jest jednym z naturalnych cykli dla większości
zjawisk przyrodniczych, w tym zjawisk i procesów zachodzących w atmosferze, a więc na
przykład zaobserwowanie dwukrotnie w ciągu roku pojawienia się okresów o podobnym
reżimie pogody, o podobnych warunkach pogodowych notowanych w przekroju wieloletnim,
jest logiczne i uzasadnione. Sezony klimatyczne oznaczono symbolami literowo-cyfrowymi
(S-l, S-2, S-3 itd).
Na podstawie czasu trwania oraz dat początku i końca sezonów było możliwe określenie
średniej frekwencji wyróżnionych typów pogody w każdym sezonie klimatycznym. Wyniki
tych obliczeń zawierają tabele 7 .4 -7 .2 0 oraz tabele 7.21-7.34.
Ogólnie biorąc, obserwuje się stosunkowo duże zróżnicowanie w częstości występowania
poszczególnych typów pogody w kolejnych sezonach klimatycznych. Niżej omówiono
ważniejsze cechy poszczególnych sezonów, zwracając uwagę w danym sezonie przede
wszystkim na te wartości frekwencji określonych typów pogody oraz ich grup, które
wyróżniają się na tle pozostałych sezonów klimatycznych.
Sezon klimatyczny S-l. W tym sezonie dominują typy pogody ciepłej. Cechują one
prawie 66% dni tego sezonu. Ponad 33% dni odznacza się pogodą przymrozkową.
Sporadycznie, nie każdego roku, mogą wystąpić dni z pogodą mroźną (tab. 7.4). W sezonie S-l
częściej notuje się dni bez opadu niż z opadem. Udział dni z opadem nie przekracza 42%.
Ponad połowa dni sezonu odznacza się pogodą pochmurną, z zachmurzeniem średnim
dobowym 21-79%. Dni słonecznych jest nieco ponad 12%. Około 1/3 wszystkich dni sezo­
nu S-1 cechuje zachmurzenie duże, którego wartość średnia dobowa jest równa lub większa
od 80%.
Wśród dni z typami pogody ciepłej najliczniejsze są z pogodą umiarkowanie ciepłą.
Stanowią one prawie 46% wszystkich dni sezonu S-l. Najczęściej odznaczają się pogodą
pochmurną bez opadu oznaczoną symbolem 210 (ok. 17%) lub z dużym zachmurzeniem
i opadem, z typem pogody 221 - około 10%. W omawianym sezonie ponad 17% dni cechuje
pogoda chłodna, oznaczona symbolem 1. Są to dni najczęściej z dużym zachmurzeniem
i opadem, a więc z typem pogody oznaczonym symbolem 121. Stanowią one połowę
wszystkich dni z pogodą chłodną. Dni z typami pogody bardzo ciepłej występują spora­

231
dycznie. Częstość ich pojawiania się wynosi tylko około 2,3% (tab. 7.4). W sezonie S-l nie
notuje się dni z pogodą gorącą.
Wśród dni z typami pogody przymrozkowej, których w tym sezonie jest ponad 33%,
najwięcej odznacza się pogodą bardzo chłodną. Dni przymrozkowe z pogodą bardzo chłodną
częściej cechuje brak opadu niż pogoda deszczowa. Prawie połowę dni z pogodą bardzo
chłodną cechuje umiarkowane zachmurzenie i brak opadu (typ pogody 510).
Dni z pogodą mroźną, które, jak wspomniano wcześniej, pojawiają się w sezonie S-l
sporadycznie, zazwyczaj cechuje pogoda umiarkowanie mroźna. Dni z typami pogody bardzo
mroźnej i dość mroźnej są notowane raz na kilka lat (tab. 7.4).
Na tle pozostałych wyróżnionych sezonów klimatycznych, sezon S-l odznacza się
przynależnością do grupy sezonów wyróżniających się stosunkowo licznymi dniami bez
opadu. Brak opadu w sezonie S-l cechuje 58% dni tego sezonu (tab. 7.23). Na tle innych
sezonów ponadto wyróżnia się największą częstością występowania dni z pogodą przymroz-
kową umiarkowanie chłodną i należy do grupy sezonów, w których notuje się względnie liczne
przypadki występowania pogody przymrozkowej bardzo chłodnej (tab. 7.21). Dni z pogodą
przymrozkową umiarkowanie chłodną w sezonie S-l, w porównaniu z innymi sezonami,
osiągają maksymalne udziały w obrębie wszystkich typów pogody tej grupy (tab. 7.28).
Omawiany sezon ponadto odznacza się największą frekwencją dni przymrozkowych bardzo
chłodnych z pogodą pochmurną oraz pochmurną bez opadu (9,1%) (por. tab. 7.29).
Sezon klimatyczny S-2. W tym sezonie dominują typy pogody ciepłej. Cechują one ponad
90% dni tego sezonu (tab. 7.5). Około 9% stanowią dni z pogodą przymrozkową i około 0,3%
z pogodą mroźną. Prawie 58% dni sezonu S-2 cechuje brak opadów, a więc dni z opadem jest
około 42%. Ponad połowę wszystkich dni w sezonie stanowią pochmurne, 12% dni odznacza
się pogodą słoneczną, a 30,2% pogodą z dużym zachmurzeniem nieba.
Wśród dni ciepłych dominują umiarkowanie ciepłe z typami pogody oznaczonymi
symbolem 2. Stanowią one około 72% dni tego sezonu. Prawie jednakowo często są notowane
z opadem oraz bez opadu (tab. 7.5).
Wśród dni ciepłych około 13% odznacza się pogodą bardzo ciepłą (oznaczoną symbolem
3). Większość z nich cechuje brak opadu i umiarkowane zachmurzenie nieba (pogoda
pochmurna). Sporadycznie, nie każdego roku, notuje się pojedyncze dni z pogodą gorącą, ze
średnią dobową temperaturą powietrza przekraczającą 25°C.
Dni przymrozkowe, które, ogólnie biorąc, stanowią tylko około 9% dni sezonu S-2,
najczęściej cechuje pogoda bardzo chłodna (tab. 7.5). Wśród dni z pogodą mroźną nie
występują najmroźniejsze, a sporadycznie zjawiają się tylko umiarkowanie mroźne lub
z pogodą dość mroźną (oznaczoną odpowiednio symbolami 8 i 9).
Na tle pozostałych sezonów klimatycznych omawiany sezon, podobnie jak sezon S-l,
należy do grupy sezonów, w których notuje się stosunkowo liczne dni bez opadów i mniejszą
liczbę dni z opadem. Udział dni bez opadów w sezonie S-2 wynosi około 58% (tab. 7.23). Inną
cechą charakterystyczną tego sezonu jest względnie duża częstość pojawiania się dni z pogodą
umiarkowanie ciepłą. Taka pogoda cechuje prawie 72% dni (tab. 7.21). Wśród nich prawie
40% to dni bez opadu, a około 32% cechuje opad (tab. 7.26). Na tle innych sezonów, w sezonie
S-2 obserwuje się największą częstość występowania dni z pogodą oznaczoną symbolem 200
(6,4%), 210 (25,7%) oraz 220 (7,4%) - por. tab. 7.26. Ponadto sporadycznie notuje się dni
z typami pogody najcieplejszej, oznaczonej symbolem 33 (tab. 7.24).

232
 Tabela 7.4. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S -l. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,7 0,0 1,1 0,2 0,2 0,1 0,7 1,3 0,3 2,0 0,3 2,3
Ciepła 6,5 0,1 22,2 12,9 6,9 17,1 6,6 35,1 24,0 35,6 30,1 65,7
umiark. ciepła 5,6 0,1 16,7 9,1 4,2 10,2 5,7 25,8 14,4 26,5 19.4 45,9
chłodna 0,2 0,0 4,4 3,6 2,5 6,8 0,2 8,0 9,3 7,1 10.4 17,5
umiark. chłodna 2,6 0,1 3.1 1,1 0,3 0,5 2.7 4.2 0,8 6,0 1.7 7,7
bardzo chłodna 2,7 0,1 9.1 4,2 1,9 3,6 2.8 13,3 5,5 13,7 7,9 21,6
Przymrozkowa 5,7 0,2 13,8 6,0 2,6 5,1 5,9 19,8 7,7 22,1 11,3 33,4
umiark. zimna 0,4 0,0 1.6 0,7 0,4 1,0 0,4 2.3 1,4 2,4 1.7 4,1
bardzo zimna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
umiark. mroźna 0,0 0,1 0,1 0,1 0,4 0,0 0,2 0,5 0,2 0,5 0,7
Mroźna dość mroźna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 0,2 0,1 0,1 0,0 0,4 0,0 0,0 0,0 0,4 0,2 0,5 0,0 0,3 0,1 0,6 0,1 0,9 0,2
bardzo mroźna 0,0 0,0 0,0 0,0
12,2 0,3 36,2 19,1 9,6 22,6
Razem
12,5 55,3 32,2 12,5 55,3 32,2 58,0 42,0 100,0
[233]

Tabela 7.5. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-2. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
bardzo ciepła 2,8 0,2 2,5 3,0 0,4 1,0 3,0 5,5 1,4 8,4 4,2 12,6
Ciepła 9,4 0,4 32,7 19,9 8,8 19,6 9,8 52,6 28,4 50,9 59,9 90,8
umiark. ciepła 6,4 0,2 25,7 15,6 7,4 16,5 6,6 41,3 23,9 39,5 32,3 71,8
chłodna 0,2 0,0 1.8 1,3 1,0 2,1 0,2 3,1 3,1 3,0 3,4 6,4
umiark. chłodna 0,9 0,0 1,2 0,3 0,1 0,1 0,9 1,5 0,2 2,2 0,4 2,6
bardzo chłodna 1,0 0,0 2,2 0,9 0,5 0,7 1,0 3,1 1,2 3,7 1,6 5,3
Przymrozkowa 2,2 0,0 3,8 1,3 0,7 0,9 2,2 5,1 1,6 6,7 2,2 8,9
umiark. zimna 0,3 0,0 0,4 0,1 0,1 0,1 0,3 0,5 0,2 0,8 0,2 1,0
bardzo zimna 0,0 0,0 0,0 0,0
umiark. mroźna 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1 0,2 0,2 0,1 0,3
Mroźna dość mroźna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,2 0,0 0,2 0,0 0,1 0,0 0,3 0,0
bardzo mroźna
11,6 0,4 36,6 21,2 9,6 20,6
Razem
12,0 57,8 30,2 12,0 57,8 30,2 57,8 42,2 100,0
 Sezon klimatyczny S-3. Odznacza się ten sezon brakiem dni z typami pogody gorącej,
a dni z pogodą bardzo ciepłą występują tylko sporadycznie, nie każdego roku (tab. 7.6). Dni
tego sezonu najczęściej cechuje pogoda przymrozkowa, szczególnie bardzo chłodna lub
umiarkowanie zimna, a sporadycznie pogoda umiarkowanie chłodna lub bardzo zimna. Udział
dni mroźnych wynosi około 32%. Stosunkowo najmniej liczne są w sezonie S-3 dni z typami
pogody ciepłej. Stanowią one tylko około 27% dni tego sezonu.
W sezonie S-3 występuje więcej dni z opadem atmosferycznym niż bez opadu
(odpowiednio 51% i 49% - tab. 7.23). Na tle innych sezonów omawiany wyróżnia się
stosunkowo małą częstością występowania dni pochmurnych i dużą częstością dni z bardzo
dużym zachmurzeniem (tab. 7.22).
Wśród dni z typami pogody przymrozkowej, których odsetek w sezonie S-3, jak
wspomniano wcześniej, wynosi około 40%, do najliczniejszych należą z pogodą bardzo
chłodną. Ich frekwencja wynosi około 20%. Wśród dni z tą pogodą notuje się najwięcej dni
z dużym zachmurzeniem. Stanowią one prawie 11% dni tego sezonu (tab. 7.29). Tak
stosunkowo duża frekwencja tego typu pogody stanowi, na tle innych sezonów, specyficzną
cechę sezonu S-3. Do stosunkowo bardzo licznych w tym sezonie należą dni z pogodą
przymrozkową bardzo chłodną i jednocześnie notowanym opadem atmosferycznym (typ 5-1).
Na tle pozostałych sezonów, sezon S-3 wyróżnia się względnie częstszym pojawianiem się dni
z typem pogody 520 oraz 521 (tab. 7.29).
Dni z typami pogody ciepłej jest w sezonie S-3 ponad 27%. Dominują dni chłodne, któ­
rych frekwencja wynosi ponad 19%. Najczęściej są notowane jako dni z opadem, a także
z dużym zachmurzeniem nieba (tab. 7.6, 7.27). Najczęściej w obrębie dni ciepłych jest
obserwowana pogoda chłodna z dużym zachmurzeniem i jednocześnie występującym opadem
atmosferycznym, a więc z typem oznaczonym symbolem 121. Cechuje ona ponad 9% dni tego
sezonu (tab. 7.27).
Dni mroźne najczęściej wyróżniają się w sezonie S-3 pogodą dość mroźną ozna­
czoną symbolem 9, które stanowią ponad 17% wszystkich dni. Wśród nich większość ce­
chuje brak opadu, jest ich bowiem ponad 10%. Dni z pogodą dość mroźną najczęściej są
notowane jako pochmurne. Na tle innych sezonów, sezon ten wyróżnia stosunkowo częstsze
pojawianie się pogody dość mroźnej z dużym zachmurzeniem bez opadu, typu pogody
oznaczonego symbolem 920 (tab. 7.33). Prócz pogody dość mroźnej, stosunkowo często
w sezonie S-3 jest notowana pogoda umiarkowanie mroźna. Cechuje ona ponad 13% dni
sezonu. Tak samo liczne są dni z pogodą umiarkowanie mroźną z opadem, jak bez opa­
du, a względnie duża frekwencja typu pogody 820 wyróżnia ten sezon na tle pozostałych
(tab. 7.32).
Sezon klimatyczny S-4. Sezon oznaczony symbolem S-4 należy do grupy sezonów,
w których nie obserwuje się występowania dni z typami pogody mroźnej, a dni przymrozkowe
należą do bardzo nielicznych, pojawiają się sporadycznie, nie każdego roku (tab. 7.7). Ponad
99% wszystkich dni tego sezonu cechują typy pogody ciepłej. Wśród nich dominuje pogoda
umiarkowanie ciepła i bardzo ciepła, których udziały wynoszą odpowiednio 67,6% i 32%.
Wyraźnie liczniejsze są dni bez opadu niż z opadem. Tych pierwszych jest ponad 57% (tab.
7.23). Sezon S-4 wyróżnia się na tle pozostałych największą częstością występowania dm
słonecznych (17,4%) oraz pochmurnych (ponad 66%) i jednocześnie najmniejszym udziałem
dni z dużym zachmurzeniem nieba (tab. 7.22).

234
 Tabela 7.6. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-3. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Ciepła 0,4 0,0 5,4 4,6 4,7 12,2 0,4 10,0 16,9 10,5 16,8 27,3
umiark. ciepła 0,2 0,0 2,0 1,4 1,1 3.1 0,2 3,4 4,2 3,3 4,5 7,8
chłodna 0,2 0,0 3,4 3,2 3,6 9.1 0,2 6,6 12,7 7,2 12,3 19,5
umiark. chłodna 0,1 0,0 0,2 0,1 0,0 0,1 0,1 0,3 0,1 0,3 0,2 0,5
bardzo chłodna 0,9 0,1 4,9 3,4 3,3 7,5 1.0 8,3 10,8 9,1 11,0 20,1
Przymrozkowa 2,9 0,2 10,7 6,8 6,5 13,4 3,1 17,5 19,9 20,1 20,4 40,3
umiark. zimna 1,7 0,1 5,4 3,2 3,2 5,7 1,8 8,6 8,9 10,3 9,0 19,3
bardzo zimna 0,2 0,0 0,2 0,1 0,0 0,1 0,2 0,3 0,1 0,4 0,2 0,6
umiark. mroźna 0,4 0,0 2,6 1,7 3,7 5,0 0,4 4,3 8,7 6,7 6,7 13,4
Mroźna dość mroźna 3,7 2,7 0,1 0,1 8,7 5,6 4,8 2,8 6,0 2,3 8,9 3,8 3,8 2,8 13,5 8,4 14,9 6,1 18.4 10,6 13,8 6,7 32,2 17,3
bardzo mroźna 0,6 0,5 0,3 0,0 0,1 0,6 0,8 0,1 1,1 0,4 1,5
7,0 0,3 24,8 16,2 17,2 34,5
Razem
7,3 41,0 51,7 7,3 41,0 51,7 49,0 51,0 100,0
[235]

Tabela 7.7. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-4. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca 0,0 0,0 0,0 0,0
bardzo ciepła 9,4 0,5 11,7 6,6 1,2 2,6 9,9 18,3 3,8 22,3 9,7 32,0
Ciepła 16,6 0,7 36,2 29,8 4,1 12,2 17,3 66,0 16,3 56,9 42,7 99,6
umiark. ciepła 7,2 0,2 24,5 23,2 2,9 9,6 7,4 47,7 12,5 34,6 33,0 67,6
chłodna 0,0 0,0 0,0 0,0
umiark. chłodna 0,1 0,3 0,0 0,1 0,3 0,4
bardzo chłodna
Przymrozkowa 0,1 0,3 0,0 0,4 0,3 0,4 0,0 0,4
umiark. zimna 0,0 0,4
bardzo zimna
umiark. mroźna
Mroźna dość mroźna
bardzo mroźna
16,7 0,7 36,5 29,8 4,1 12,2
Razem
17,4 66,3 16,3 17,4 66,3 16,3 57,3 42,7 100,0
 Udział dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i zarazem słoneczną wynosi 7,4%, a z pogodą
pochmurną prawie 46% (tab. 7.26). Specyficzną cechą sezonu S-4 jest względnie bardzo duża
częstość występowania dni z typami pogody oznaczonymi symbolami: 200 (7,2%), 210
(24,5)% oraz 211 (23,2%). W porównaniu z innymi sezonami w tym sezonie osiągają one
największą frekwencję.
Dni z pogodą bardzo ciepłą, oznaczoną symbolem 3, stanowią 32% dni sezonu S-4.
Dominują dni bez opadu, których jest ponad dwa razy więcej niż z opadem, odpowiednio
22,3% i 9,7% (tab. 7.7). Najczęściej jest to pogoda słoneczna lub z umiarkowanym
zachmurzeniem.
Bardzo duża częstość występowania pogody bardzo ciepłej (podobnie jak w sezonie
oznaczonym symbolem S-17) stanowi jedną z charakterystycznych cech sezonu S-4. W tym
sezonie notuje się częściej niż w pozostałych dni z pogodą: bardzo ciepłą i jednocześnie
słoneczną (jest ich tutaj prawie 10%), bardzo ciepłą bez opadu (22,3%), z typem 300 (9,4%),
typem 320 (tab. 7.25).
Sezon klimatyczny S-5. Ponad połowa dni tego sezonu odznacza się pogodą przymroz-
kową, jedna trzecia typami pogody ciepłej, a ponad 15% wszystkich dni cechuje pogoda
mroźna. W tym sezonie liczniejsze są dni bez opadu niż z opadem. Około 14% wszystkich dni
cechuje pogoda słoneczna, a ponad 36% pogoda z dużym zachmurzeniem nieba (tab. 7.8).
W porównaniu z innymi sezonami, sezon S-5 (obok sezonu S-6) cechuje największy udział dni
z typami pogody bez opadu (tab. 7.23). Inną charakterystyczną cechą tego sezonu jest większy
niż w pozostałych sezonach udział dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną, oznaczoną
symbolem %. Pogoda ta cechuje prawie 25% dni tego sezonu (tab. 7.21).
Wśród dni przymrozkowych dominują typy pogody bardzo chłodnej i pogody umiar­
kowanie zimnej. Ich udziały wynoszą odpowiednio około 25% i 23% (tab. 7.8). W porównaniu
z innymi sezonami, dni z pogodą oznaczoną symbolem 5 -0 oraz 500 w sezonie S-5 pojawiają
się najczęściej. Ich frekwencja wynosi odpowiednio 15,6% i 4% (tab. 7.29).
Ponad 1/3 wszystkich dni omawianego sezonu cechuje pogoda ciepła. Prawie jednakowo
często są notowane typy pogody umiarkowanie ciepłej (17,5%) i pogody chłodnej (16%)
(tab. 7.8). Pierwsze z nich częściej cechuje brak opadu. W dniach z pogodą chłodną natomiast
częściej notuje się opad.
Pogoda mroźna w sezonie S-5 najczęściej jest obserwowana w postaci typu pogody
umiarkowanie mroźnej. Jej częstość występowania wynosi około 9%. Rzadziej jest notowana
pogoda mroźna jako typ pogody dość mroźnej oznaczonej symbolem 9 (6,2%). Sporadycznie
natomiast przyjmuje postać typu pogody bardzo mroźnej. Dni bardzo mroźne w sezonie S-5
występują bardzo rzadko, nie każdego roku (tab. 7.8).
Sezon klimatyczny S-6. W tym sezonie większość dni cechują typy pogody przymroz-
kowej (ponad 51%). Ponad 27% stanowią dni mroźne, a pozostałe (21%) cechują typy pogody
ciepłej (tab. 7.9).
Na tle innych sezonów klimatycznych, sezon S-6 wyróżnia się największą frekwencją dni
z typami pogody bez opadu. Brak opadu cechuje prawie 61% dni (tab.7.23). Częściej brak
opadu jest cechą charakterystyczną dni z typami pogody przymrozkowej i mroźnej. Wśród dni
z typami pogody ciepłej przeważają natomiast dni z opadem (tab. 7.9). Sezon S-6 (obok sezonu
S-4) odznacza się stosunkowo bardzo dużą częstością występowania dni z pogodą słoneczną.
Ich udział wynosi bowiem prawie 16% (tab. 7.22).

236
 Tabela 7.8. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-5. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca
bardzo ciepła 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Ciepła 2,3 0,0 10,6 6,5 4,2 9,9 2,3 17,1 14,1 17,1 16,4 33,5
umiark. ciepła 2,0 0,0 7.3 3.2 1,5 3,5 2,0 10,5 5.0 10,8 6.7 17,5
chłodna 0,3 0,0 3.3 3.3 2,7 6,4 0,3 6,6 9.1 6,3 9.7 16,0

umiark. chłodna 1.3 0,0 1,0 0,3 0,1 0,2 1,3 1,3 0,3 2,4 0,5 2,9
bardzo chłodna 4.4 0,1 8,6 4,0 3,0 5,2 4,5 12,6 8,2 15,6 9,3 24,9
Przymrozkowa 9,4 0,2 18,2 8,1 6,0 9,4 9,6 26,3 15,4 33,6 17,7 51,3
umiark. zimna 3,7 0,1 8,4 3,4 2,9 4,0 3,8 11,8 6,9 15,0 7,8 22,8
bardzo zimna 0,4 0,0 0,2 0,1 0,0 0,4 0,3 0,0 0,6 0,1 0,7

umiark. mroźna 0,4 0,0 2,0 1,6 1,9 3,1 0,4 3,6 5,0 4,3 4,7 9,0
Mroźna dość mroźna 1,8 1,4 0,1 0,1 3,9 1,9 2,8 1,2 2,3 0,4 4,3 1,2 1,9 1,5 6,7 3,1 6,6 1,6 0,8 3,7 7,2 2,5 12,5 6,2
bardzo mroźna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

13,5 0,3 32,7 17,4 12,5 23,6

Razem
13,8 50,1 36,1 13,8 50,1 36,1 58,7 41,3 100,0
[237]

Tabela 7.9. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-6. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca
bardzo ciepła
Ciepła 1,2 0,0 6,3 4,0 2,3 7,2 1,2 10,3 9,5 9,8 11,2 21,0
umiark. ciepła 1,0 3.6 1.5 0,5 1,3 1,0 5.1 1,8 5,1 2,8 7,9
chłodna 0,2 0,0 2.7 2.5 1,8 5,9 0,2 5.2 7,7 4,7 8,4 13,1

umiark. chłodna 0,6 0,5 0,2 0,0 0,1 0,6 0,7 0,1 1,1 0,3 1,1
bardzo chłodna 3,5 0,0 7.5 3,5 3,1 5,6 3.5 11,0 8,7 14,1 9,1 23,2
Przymrozkowa 9,0 0,2 17,1 8,1 7,0 10,1 9,2 25,2 17,1 33,1 18,4 51,1
umiark. zimna 4,3 0,2 8.6 4,2 3,9 4,3 4.5 12,8 8,2 16,8 8,7 25,5
bardzo zimna 0,6 0,5 0,2 0,0 0,1 0,6 0,7 0,1 1,1 0,3 1.4

umiark. mroźna 0,5 3,2 1,5 2,4 4,0 0,5 4,7 6,4 6,1 5,5 11,6
Mroźna dość mroźna 5,3 4,7 0,2 0,2 8,9 5,6 4,1 2,6 3,6 1,2 5,4 1,4 5,5 4,9 13,0 8,2 9,0 2,6 17,8 11,5 9,7 4,2 27,5 15,7
bardzo mroźna 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2

15,5 0,4 32,3 16,2 12,9 22,7

Razem
15,9 48,5 35,6 15,9 48,5 35,6 60,7 39,3 100,0
 Ponad 25% dni sezonu S-6 odznacza się pogodą przymrozkową umiarkowanie zimną,
a ponad 23% pogodą przymrozkową bardzo chłodną. Wielkość udziału dni z pogodą
przymrozkową umiarkowanie zimną, oznaczoną symbolem 6, jest charakterystyczną cechą
tego sezonu. W porównaniu z innymi sezonami jest to najczęstsze występowanie dni
przymrozkowych umiarkowanie zimnych. W sezonie S-6 notuje się, w porównaniu z pozo­
stałymi sezonami klimatycznymi, najczęstsze występowanie następujących typów pogody:
6 1 - (12,8%), 6 -0 (16,8%), 600 (4,3%), 610 (8,6%), 611 (4,2%), 620 (3,9%) (tab. 7.30).
W omawianym sezonie dni z dodatnimi temperaturami powietrza w ciągu całej doby
najczęściej cechuje typ pogody oznaczony symbolem 7, a więc pogoda chłodna. Udział dni z tą
pogodą wynosi około 13%. Najczęściej cechuje je duże zachmurzenie nieba oraz opad (typ
pogody 12 1 - 5,9%) (tab. 7.9).
Wśród dni z typami pogody mroźnej najczęściej są notowane dość mroźne. Częstość ich
występowania wynosi prawie 16%. Są to zazwyczaj dni odznaczające się pogodą słoneczną
lub umiarkowanym zachmurzeniem i zarazem brakiem opadów.
Sezon klimatyczny S-7. W sezonie oznaczonym tym symbolem dominują dni z typami
pogody ciepłej. Stanowią one ponad 75% wszystkich dni tego sezonu. Prawie 1/4 dni sezonu
S-7 odznacza się pogodą przymrozkową. Sporadycznie, nie każdego roku, są notowane
przypadki wystąpienia w tym sezonie pogody mroźnej (tab. 7.10).
W tym sezonie przeważają dni bez opadu. Frekwencja dni z opadami wynosi około 43%
(tab. 7.23). Udział typów pogody słonecznej wynosi około 12%, a z dużym zachmurzeniem
30% (tab. 7.22).
Wśród dni ciepłych najczęściej są notowane z pogodą umiarkowanie ciepłą. Stanowią one
około 40% dni tego sezonu (tab. 7.10). Większość z nich cechuje pogoda pochmurna. Ponad
35% dni odznacza się pogodą chłodną. Na tle innych sezonów klimatycznych, tak znaczny
udział dni z typami pogody chłodnej stanowi jedną z charakterystycznych cech sezonu S-7
(tab. 7.21). Dla tego sezonu jest również charakterystyczna największa frekwencja dni
chłodnych i jednocześnie pochmurnych. Wynosi ona prawie 19% (tab. 7.27). Dni chłodne,
ogólnie biorąc, są tak samo często notowane z opadem, jak bez opadu. Bardzo rzadko
towarzyszy im pogoda słoneczna, a prawie połowę dni chłodnych cechuje pogoda pochmurna.
Wśród dni przymrozkowych dominują z pogodą bardzo chłodną. Częstość ich wy­
stępowania przekracza 18%. Wśród nich 2/3 cechuje brak opadu, a ponad połowę
umiarkowane zachmurzenie. Sporadycznie jest notowana pogoda mroźna. Dni mroźne
występują raz na kilka lat i odznaczają się pogodą umiarkowanie mroźną.
Sezon klimatyczny S-8. Przeważają w nim dni z typami pogody ciepłej, stanowiąc prawie
62% wszystkich dni w tym sezonie. Około 31% dni cechuje pogoda przymrozkową, a około
8% pogoda mroźna (tab. 7.11). Sezon S-8 należy do grupy sezonów odznaczających się
stosunkowo dużą częstością występowania dni z pogodą deszczową. Opad cechuje prawie
64% dni w tym sezonie (tab. 7.23).
Ten sezon na tle innych sezonów wyróżnia największy odsetek dni z dużym za­
chmurzeniem. Stanowią one prawie 55% wszystkich dni. Jednocześnie notuje się w sezonie
S-8, w porównaniu z innymi, najmniejszą frekwencję dni z typami pogody słonecznej.
Stanowią one tylko nieco ponad 2% (tab. 7.22).
Dni ciepłe cechują typy pogody umiarkowanie ciepłej lub pogody chłodnej. Są noto­
wane z podobną częstością, wynoszącą odpowiednio około 30% i 32% (tab. 7.11). Ponad

238
 Tabela 7.10. C zęsto ść w ystępow ania dni z poszczególnym i typami pogody w sezonie klim atycznym S-7. W artości średnie za lata 1951 1980 w p ro cen tach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,2 0,0 0,3 0,1 0,0 0,2 0,4 0,0 0,5 0,1 0,6
Ciepła 7,1 0,2 26,7 17,5 7,5 16,7 7,3 44,2 24,2 41,3 34,4 75,7
umiark. ciepła 4,8 0,2 14,8 10,1 2.7 7,4 5.0 24.9 10,1 22,3 17,7 40.0
chłodna 2,1 0,0 11,6 7,3 4.8 9,3 2.1 18.9 14,1 18,5 16,6 35.1
umiark. chłodna 0,8 0,1 1,2 0,6 0,1 0,3 0,9 1,8 0,4 2,1 1,0 3,1
bardzo chłodna 3,3 0,1 7,3 3,6 1,4 2,8 3,4 10,9 4,2 12,0 6,5 18,5
Przymrozkowa 4,4 0,2 9,3 2,0 1,7 3,5 4,6 11,3 5,2 15,4 8,7 24,1
umiark. zimna 0,3 0,0 0,8 0,8 0,2 0,4 0,3 1,6 0,6 1,3 1,2 2,5
bardzo zimna 0,0 0,0 0,0 0,0
umiark. mroźna 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,0 0,2 0,2
Mroźna dość mroźna 0,0 0,1 0,0 0.1 0,1 0,1 0,0 0,2 0,2
bardzo mroźna
11,5 0,4 36,0 22,6 9,2 20,3
Razem
11,9 58,6 29,5 11,9 58,6 29,5 56,7 43,3 100,0
[239]

Tabela 7.11. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-8. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła
Ciepła 0,1 0,1 9,2 12,9 8,5 30,9 0,2 22,1 39,4 17,8 43,9 61,7
umiark. ciepła 0,1 0,1 4,3 6,5 2,8 16,0 0,2 10,8 18,8 7,2 22,6 29.8
chłodna 0,0 4,9 6,4 5,7 14,9 0,0 11,3 20,6 10,6 21,3 31.9
umiark. chłodna 0,0 0,1 0,0 0,3 0,1 0,3 0,0 0,4 0,4
bardzo chłodna 0,4 0,0 5,0 4,9 2,6 5,9 0,4 9,9 8,5 8,0 10,8 18,8
Przymrozkowa 1,4 0,0 9,0 7,7 3,8 8,7 1,4 16,7 12,5 14,2 16,4 30,6
umiark. zimna 0,9 3,9 2,6 1,2 2,5 0,9 6,5 3,7 6,0 5,1 11,1
bardzo zimna 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 0,3
umiark. mroźna 0,4 1,3 0,6 1,0 1,5 0,4 1,9 2,5 2,7 2,1 4,8
Mroźna dość mroźna 0,7 0,3 0,1 0,1 2,5 1,2 1,4 0,8 1,3 0,3 1,7 0,2 0,8 0,4 3,9 2,0 3,0 0,5 4,5 1,8 3,2 1,1 7,7 2,9
bardzo mroźna
2,2 0,2 20,7 22,0 13,6 41,3
Razem
2,4 42,7 54,9 2,4 42,7 54,9 36,5 63,5 100,0
2/3 dni ciepłych cechuje opad atmosferyczny, stanowią one prawie 44% ogólnej liczby dni
tego sezonu.
Stosunkowo bardzo duża, wynosząca ponad 35%, częstość występowania dni z pogodą
chłodną, stanowi jedną ze specyficznych cech sezonu S-8 (tab. 7.21). Na tle innych sezonów
omawiany sezon wyróżnia ponadto największy udział dni chłodnych i jednocześnie
pochmurnych. Ich frekwencja wynosi prawie 19% (tab. 7.27).
Dni przymrozkowe w omawianym sezonie zazwyczaj cechują typy pogody bardzo
chłodnej lub umiarkowanie zimnej. Częstość notowania pogód bardzo chłodnych wynosi
około 19%, a umiarkowanie zimnych nieco ponad 11%. Prawie jednakowo często dni
przymrozkowe cechuje opad, jak i brak opadu. Na tle innych sezonów wyróżnia się
stosunkowo największym odsetkiem (5%) dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną
i jednocześnie pochmurną z opadem, a więc z typem pogody oznaczonym symbolem 511
(tab. 7.29).
Dni mroźne w sezonie S-8 cechuje pogoda umiarkowanie mroźna lub dość mroźna.
W ogólnej liczbie dni udział pierwszej z wymienionych pogód wynosi około 5%, a drugiej
około 3%. Częściej towarzyszy tym typom pogody brak opadu.
Sezon klimatyczny S-9. To okres, w którym prawie 2/3 wszystkich dni odznacza się
typami pogody ciepłej, około 30% stanowią dni przymrozkowe, a frekwencja pogód mroźnych
wynosi 6,1% (tab. 7.12). Większość dni cechuje występowanie opadu (56,1%). Stosunkowo
duże udziały mają dni z pogodą pochmurną oraz dni z dużym zachmurzeniem. Wynoszą one
odpowiednio 47,3% i 48,5%. Dni z pogodą słoneczną są nieliczne, ich frekwencja wynosi
tylko około 4% i, obok sezonu S-8, omawiany sezon należy do najuboższych w dni z pogodą
słoneczną (tab. 7.22).
Wśród pogód ciepłych notuje się, ogólnie biorąc, prawie jednakowo często umiarkowanie
ciepłą (33,6%) oraz pogodę chłodną (31,1%) (tab. 7.12). Wśród dni z tymi typami pogód
dominują dni z opadem. Dni ciepłe z dużym zachmurzeniem i jednocześnie notowanym
opadem stanowią 1/4 wszystkich dni w tym sezonie.
Sezon S-9 na tle innych sezonów klimatycznych wyróżnia się m.in. stosunkowo
największą frekwencja pogody chłodnej i jednocześnie pochmurnej z opadem, typu
oznaczonego symbolem 111 (7,6%) oraz pogody chłodnej z dużym zachmurzeniem bez
opadu, typu 120 (5,9%). Omawiany sezon ponadto wyróżnia przynależność do grupy
sezonów, w których notuje się stosunkowo często typy pogody chłodnej o frekwencji
przekraczającej 31% (tab. 7.27).
Wśród dni przymrozkowych w sezonie S-9 najczęściej są notowane dni z typami pogody
bardzo chłodnej. Ich udział wynosi ponad 18%, oraz z typami pogody umiarkowanie zimnej
(10,1%). Pierwsze z nich, ogólnie biorąc, tak samo często są notowane bez opadu, jak
z opadem. Pogodę przymrozkową umiarkowanie zimną natomiast częściej cechuje brak
opadu.
Spośród pogód mroźnych w omawianym sezonie obserwuje się tylko typy pogody
umiarkowanie mroźnej i dość mroźnej. Ich częstość występowania wynosi odpowiednio 4,5%
i 1,6%.
Sezon klimatyczny S-10. W tym sezonie najczęściej występującą pogodą jest pogoda
mroźna. Cechuje ona ponad 81% dni tego sezonu. Ponad 16% dni odznacza się przymrozkami,
a tylko nieco ponad 2% przypada na dni z pogodą ciepłą (tab. 7.13). Tak duża częstość

240
 Tabela 7.12. Częstość występowania <lni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-9. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła
Ciepła 1,0 0,3 13,3 15,4 9,7 25,0 1,3 28,7 34,7 24,0 40,7 64,7
umiark. ciepła 0,5 0,2 6,5 7,8 3.8 14,8 0,7 14.3 18,6 10,8 22,8 33,6
chłodna 0,5 0,1 6,8 7,6 5.9 10,2 0,6 14.4 16,1 13,2 17,9 31,1
umiark. chłodna 0,3 0,0 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,6
bardzo chłodna 0,9 0,0 5,2 4.7 3,1 4.5 0,9 9,9 7,6 9,2 9.3 18,4
Przymrozkowa 2,6 0,0 9,0 6,5 4,6 6,5 2,6 15,5 11,1 16,2 13,0 29,2
umiark. zimna 1.7 0,0 3,5 1.8 1,5 1.6 1,7 5,3 3,1 6,7 3.4 10,1
bardzo zimna 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1
umiark. mroźna 0,1 1.2 0,8 1,2 1.2 0,1 2,0 2,4 2,5 2,0 4,5
Mroźna dość mroźna 0,3 0,2 2,0 0,8 1,1 0,3 1,4 0,2 1,3 0,1 0,3 0,2 3,1 1,1 2,7 0,3 3,7 1,2 2,4 0,4 6,1 1,6
bardzo mroźna
3,9 0,3 24,3 23,0 15,7 32,8
Razem
4,2 47,3 48,5 4,2 47,3 48,5 43,9 56,1 100,0
[241]

Tabela 7.13. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-10. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła
Ciepła 0,9 0,0 1,0 0,1 0,0 0,3 0,9 1,1 0,3 1,9 0,4 2,3
umiark. ciepła 0,2 0,0 0,2 0,0 0,0 0,2 0,2 0,0 0,4 0,0 0,4
chłodna 0,7 0,0 0,8 0,1 0,0 0,3 0,7 0,9 0,3 1,5 0,4 1,9
umiark. chłodna 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1
bardzo chłodna 1,2 0,1 2,0 0,8 0,3 1,2 1,3 2,8 1,5 3,5 2,1 5,6
Przymrozkowa 2,8 0,2 4,7 3,2 0,9 4,8 3,0 7,9 5,7 8,3 8,2 16,5
umiark. zimna 1,6 0,1 2,6 2,2 0,5 3,2 1,7 4,8 3,7 4,7 5,5 10,2
bardzo zimna 0,0 0,0 0,2 0,0 0,4 0,0 0,2 0,4 0,0 0,6 0,6
umiark. mroźna 1,7 0,1 2,6 3.2 1,1 10,6 1,8 6,8 11,7 6,4 13,9 20,3
Mroźna dość mroźna 6,8 4,5 0,4 0,3 12,0 7,8 18,8 13,3 2,5 1,3 40,7 28,0 7,2 4,8 30,8 21,1 43,2 29,3 21,3 13,6 59,9 41,6 81,2 55,2
bardzo mroźna 0,6 0,6 2.3 0,1 2,1 0,6 2,9 2,2 1,3 4,4 5,7
10,5 0,6 17,7 22,1 3,3 45,8
Razem
11.1 39,8 49,1 11,1 39,8 49,1 31,5 68,5 100,0
występowania dni z pogodą mroźną i zarazem bardzo mała frekwencja dni cieplejszych jest
jedną z najbardziej charakterystycznych cech tego sezonu. Na tle innych, ten sezon
klimatyczny wyróżnia także największy odsetek dni z opadem atmosferycznym. Wynosi on
68,5% (tab. 7.23).
Mając na uwadze wielkość średniego dobowego zachmurzenia nieba, zwraca uwagę,
w porównaniu z innymi sezonami, mały odsetek dni z umiarkowanym zachmurzeniem.
Cechuje ono mniej niż 40% dni sezonu S-10 (tab. 7.22). Na podkreślenie jednocześnie
zasługuje przynależność tego sezonu do grupy sezonów klimatycznych odznaczających się
względnie dużą frekwencją dni z pogodą z dużym zachmurzeniem nieba. Cechuje ono prawie
połowę dni sezonu S-10.
Mając na uwadze grupę pogód mroźnych, omawiany sezon wyróżnia największa
frekwencja dni z pogodą dość mroźną. Cechuje ona ponad 55% dni tego sezonu (tab. 7.21).
Również największą frekwencją odznacza się pogoda bardzo mroźna. Udział dni z różnymi
typami tej pogody wynosi prawie 6%.
W sezonie S-10 w dniach z pogodą mroźną często notuje się opady atmosferyczne. Udział
dni mroźnych z opadami wynosi prawie 60%, a bez opadu około 21 % (tab. 7.13). Stosunkowo
bardzo często notowane typy pogody dość mroźnej prawie wszystkie osiągają swą
maksymalną częstość pojawiania się (tab. 7.33). Udział dni z pogodą dość mroźną
i jednocześnie z dużym zachmurzeniem wynosi w sezonie S-10 prawie 30%, a z opadem
41,6%. Wśród typów pogody dość mroźnej najczęściej jest notowana pogoda z dużym
zachmurzeniem i opadem, a więc z typem oznaczonym symbolem 921. Cechuje ona 28% dni
omawianego sezonu. Ponad 13% dni w tym sezonie odznacza się pogodą dość mroźną
i zarazem pochmurną z opadem (typ 911), a około 8% dni wyróżnia typ pogody 910, a więc
pogoda dość mroźna i pochmurna bez opadu (tab. 7.33).
Ponad 20% dni sezonu S-10 cechują typy pogody umiarkowanie mroźnej. Ich udział w tym
sezonie (podobnie jak w sezonie S-l 1), na tle pozostałych sezonów, należy do największych.
Wynosi on w sezonie S-10 ponad 20% (tab. 7.32).
Omawiany sezon wyróżnia na tle innych, także największa frekwencja dni z typami
pogody bardzo mroźnej. Stanowią one prawie 6% dni tego sezonu. Tutaj notuje się
najliczniejsze przypadki dni bardzo mroźnych z opadem (4,4%), dni z pogodą bardzo mroźną
i jednocześnie pochmurną (2,9%) oraz dni z typami pogody oznaczonymi symbolami 011
i 021 (tab. 7.34).
Dni przymrozkowe względnie często w sezonie S-10 cechują typy pogody umiarkowanie
zimnej. Łączny ich udział wynosi około 10%. Jednakowo często pogodę przymrozkową
cechuje opad, jak brak opadu.
Spośród typów pogody ciepłej występują w sezonie S-10 tylko dni z pogodą umiarkowanie
ciepłą i z pogodą chłodną (tab. 7.13). W dniach z pogodą ciepłą stosunkowo rzadko notuje się
opady, częściej są to dni bez opadów atmosferycznych.
Sezon klimatyczny S -ll. W tym sezonie ponad 80% dni odznacza się pogodą mroźną lub
przymrozkową. Udział dni mroźnych wynosi ponad 46%. Większość dni tego sezonu cechuje
opad. Jego brakiem odznacza się około 35% dni (tab. 7.22). Opad atmosferyczny w tym
sezonie jest najczęściej cechą charakterystyczną pogody mroźnej, nieco rzadziej towarzyszy
pogodzie przymrozkowej. Dni z typami pogody ciepłej bez opadu są liczniejsze niż z opadem
(tab. 7.14).

242
 Sezon S-l 1 należy do grupy sezonów klimatycznych, w których notuje się znaczny udział
dni z typami pogody odznaczającymi się bardzo dużym zachmurzeniem. W tym sezonie
stanowią one prawie połowę wszystkich dni (tab. 7.21). Jednocześnie stosunkowo mniejszą
częstością występowania odznaczają się typy pogody z umiarkowanym zachmurzeniem.
Wynosi ona około 42%.
Wśród pogód mroźnych najczęściej są notowane w sezonie S -ll typy pogody dość
mroźnej. Łączny ich udział wynosi około 26%. Nieco mniejsza frekwencja cechuje pogodę
umiarkowanie mroźną (około 21%) (tab. 7.14). Jako jedną z cech charakterystycznych sezonu
S -ll, pojawiającą się na tle innych sezonów, należy uznać osiągnięcie maksymalnych
częstości występowania przez różne typy pogody umiarkowanie mroźnej (tab. 7.32). Pogoda
ta cechuje około 21% dni omawianego sezonu. Około 15% dni tego sezonu cechuje się pogodą
umiarkowanie mroźną z opadem, około 13% stanowią dni umiarkowanie mroźne z dużym
zachmurzeniem, a 7% umiarkowanie mroźne i zarazem pochmurne. W tym sezonie notuje się,
w porównaniu z innymi sezonami, największą frekwencję typów pogody oznaczonych
symbolem 810 i 811. Do stosunkowo często pojawiających się należą także typy pogody dość
mroźnej (tab. 7.33).
Dni przymrozkowe w sezonie S -ll najczęściej cechuje pogoda umiarkowanie zimna.
Łączna frekwencja różnych jej typów wynosi ponad 20%. Z nieco mniejszą częstością
(15,3%) jest notowana pogoda przymrozkowa bardzo chłodna (tab. 7.14). Wśród dni
przymrozkowych najwięcej cechuje duże zachmurzenie i opad. Ich udział w sezonie S-ll
wynosi ponad 14%. Najczęściej opad cechuje dni przymrozkowe umiarkowanie zimne, jest
ich w przybliżeniu dwa razy więcej niż bez opadu. Ten sezon, na tle innych sezonów, wyróżnia
najczęstsze pojawianie się typów pogody przymrozkowej umiarkowanie zimnej. W tym
sezonie bowiem notuje się maksymalną częstość występowania (10%) dni z pogodą
przymrozkową umiarkowanie zimną z dużym zachmurzeniem, z opadem (13%) oraz typu 621
(9%) (tab. 7.30).
Spośród typów pogody ciepłej w omawianym sezonie pojawia się tylko pogoda
umiarkowanie ciepła i pogoda chłodna. Pogoda chłodna cechuje 12% dni, a umiarkowanie
ciepła nieco ponad 5% dni (tab. 7.14). Udziały dni z typami pogody umiarkowanie ciepłej,
w porównaniu z wartościami notowanymi w innych sezonach, należą do najmniejszych (tab.
7.26). W wielu przypadkach nawiązują do wartości występujących w sezonie S-10.
Sezon klimatyczny S-12. W sezonie oznaczonym symbolem S-12 ponad 54% dni cechują
typy pogody ciepłej. Udział pogód przymrozkowych wynosi 32,2%, a mroźnych około 14%
(tab. 7.15). Prawie 60% dni cechują w tym sezonie opady atmosferyczne. Najczęściej są
notowane dni z umiarkowanym zachmurzeniem. Stanowią one około 47% dni sezonu S-12.
Dni z dużym zachmurzeniem jest 42%, a częstość występowania pogody słonecznej nie
przekracza 11% (tab. 7.22).
Wśród dni ciepłych najczęściej obserwuje się z pogodą umiarkowanie ciepłą, stanowią­
cych około 1/3 wszystkich dni w tym sezonie, oraz dni z typami pogody chłodnej, których jest
około 22% (tab. 7.15). W obrębie dni z pogodą ciepłą niewielką przewagą odznaczają się typy
pogody z opadem. Łącznie udział dni z typami pogody ciepłej z opadem wynosi w tym sezonie
prawie 30%. Około 25% wszystkich dni cechują typy pogody ciepłej bez opadu. Sporadycz­
nie, nie każdego roku, są notowane dni z pogodą bardzo ciepłą. Cechuje je pogoda słoneczna
lub z umiarkowanym zachmurzeniem bez opadu (tab. 7.15).

243
 Tabela 7.14. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S - l l . Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła
Ciepła 3,4 6,2 3,0 0,7 4,1 3,4 9,2 4,8 10,3 7,1 17,4
umiark. ciepła 1.7 2,7 0,6 0,2 0,2 1.7 0,6 0,4 4.6 0,8 5,4
chłodna 1.7 3,5 2,4 0,5 3,9 1.7 2,4 4,4 5.7 6,3 12,0
umiark. chłodna 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1
bardzo chłodna 2,2 0,0 4,2 3.0 0,9 5,0 2,2 7,2 5.9 7,3 8,0 15,3
Przymrozkowa 3,5 0,1 9,4 7,2 1,9 14,3 3,6 16,6 16,2 14,8 21,6 36,4
umiark. zimna 1,3 0,1 14,9 4.0 1,0 8,9 1,4 18,9 9.9 7,2 13,0 20,2
bardzo zimna 0,2 0,2 0,0 0,4 0,4 0,4 0,2 0,6 0,8
umiark. mroźna 0,8 0,0 3,6 3,4 1,5 11,3 0,8 7,0 12,8 5,9 14,7 20,6
Mroźna dość mroźna 1,6 0,8 0,1 0,1 6,6 3,0 9,4 6,0 2,0 0,5 26,5 15,1 1,7 0,9 16,0 9,0 28,5 15,6 10,2 4,3 36,0 21,2 46,2 25,5
bardzo mroźna 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1
8,5 0,2 22,2 19,6 4,6 44,9
Razem
8,7 41,8 49,5 8,7 41,8 49,5 35,3 64,7 100,0

Tabela 7.15. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-12. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2
Ciepła 7,2 0,4 15,4 13,0 2,2 16,1 7,6 28,4 18,3 24,8 29,5 54,3
umiark. ciepła 6,1 0,4 10,3 8,2 1,0 6,4 6,5 18,5 7,4 17,4 15,0 32,4
chłodna 1,0 0,0 5,0 4,8 1,2 9,7 1,0 9,8 10,9 7,2 14,5 21,7
umiark. chłodna 0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 0,3 0,2 0,5
bardzo chłodna 1,6 0,1 4,7 3,6 0,8 6,8 1,7 8,3 7.6 7,1 10,5 17,6
Przymrozkowa 2,8 0,1 7,9 5,8 1,6 14,0 2,9 13,7 15,6 12,3 19,9 32,2
umiark. zimna 1,0 3,1 2,1 0,8 6,9 1,0 5,2 7.7 4,9 9,0 13,9
bardzo zimna 0,2 0,2 0,2 0,2
umiark. mroźna 0,3 1,6 1,7 0,6 6,1 0,3 3,3 6,7 2,5 7,8 10,3
Mroźna dość mroźna 0,4 0,1 2,2 0,6 2,4 0,7 0,7 0,1 7,8 1,7 0,4 0,1 4,6 1,3 8,5 1,8 3,3 0,8 10,2 2,4 13,5 3,2
bardzo mroźna
10,4 0,5 25,5 21,2 4,5 37,9
Razem
10,9 46,7 42,4 10,9 46,7 42,4 40,4 59,6 100,0
 Tabela 7.16. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S -13. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 2,1 0,2 8,2 6,2 0,5 1.7 2.3 14,4 2,2 10,8 8,2 18,9
Ciepła 6,1 0,5 30,2 23,9 5,9 26,1 6,6 54,1 32,0 44,2 50,5 92,7
umiark. ciepła 4,0 0,3 21,4 16,9 4,9 22,6 4.3 38,3 27,5 30,3 39,8 70,1
chłodna 0,6 0,8 0,5 1.8 1,4 2,3 1,1 2,6 3,7
umiark. chłodna 1,4 0,2 2,5 0,8 0,0 0,2 1,6 3.3 0,2 3,9 1,2 5.1
bardzo chłodna 0,2 0.0 0,6 0,7 0,1 0,5 0,2 1.3 0,6 0,9 1.2 2.1
Przymrozkowa 1,6 0,2 3,1 1,5 0,1 0,8 1,8 4,6 0,9 4,8 2,5 7,3
umiark. zimna 0,1 0,1 0,1 0,1
bardzo zimna
umiark. mroźna
Mroźna dość mroźna
bardzo mroźna
7,7 0,7 33,3 25,4 6,0 26,9
Razem
8,4 58,7 32,9 8,4 58,7 32,9 4,7 53,0 100,0
[245]

Tabela 7.17. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-14. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,5 0,1 2,3 1,1 0,1 0,6 3,4 0,1 2,8 1,3 4,1
Ciepła 4,2 0,2 26,5 22,3 4,1 34,0 4,4 48,8 38,1 34,8 56,5 91,3
umiark. ciepła 3,6 0,1 21,6 17,6 3.0 23,3 3,7 39,2 26,3 28,2 41,0 69,2
chłodna 0,1 0,0 2,6 3,6 1.1 10,6 0,1 6,2 11,7 3,8 14,2 18,0
umiark. chłodna 0,1 0,0 0,7 0,3 OJ 0,1 1,0 0,1 0,8 0,4 1,2
bardzo chłodna 0,2 1,1 1,2 0,4 2,6 0,2 2,3 3,0 1,7 3,8 5,5
Przymrozkowa 0,3 0,0 2,0 1,9 0,6 3,7 0,3 3,9 4,3 2,9 5,6 8,5
umiark. zimna 0,2 0,4 0,2 1,0 0,6 1,2 0,4 1,4 1,8
bardzo zimna
umiark. mroźna 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2
Mroźna dość mroźna 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2
bardzo mroźna
4,5 0,2 28,6 24,4 4,7 37,8
Razem
4,7 52,8 42,5 4,7 52,8 42,5 37,8 62,2 100,0
 Dni przymrozkowe najczęściej cechuje typ pogody bardzo chłodnej, na który przypada
około 18% dni oraz typ pogody umiarkowanie zimnej, której frekwencja wynosi około 14%.
Większość dni przymrozkowych cechuje w tym sezonie opad. Najczęściej dni przymroz­
kowe odznaczają się pogodą z dużym zachmurzeniem i opadem. Stanowią one łącznie 14%
(tab. 7.15). Tylko sporadycznie jest obserwowana pogoda przymrozkowa bardzo chłodna oraz
pogoda bardzo zimna. Udział dni z tymi typami pogody nie przekracza 1%.
Wśród dni mroźnych stosunkowo najwięcej jest umiarkowanie mroźnych (10,3%). Około
3% wynosi frekwencja typów pogody dość mroźnej. Większości dni mroźnych towarzyszy
opad atmosferyczny i duże zachmurzenie nieba (tab. 7.15).
Sezon klimatyczny S-13. W tym sezonie pojawiają się tylko typy pogody ciepłej
i przymrozkowej. Nie notuje się dni z pogodą mroźną. Pogoda ciepła cechuje prawie 93% dni
sezonu S-13. Większość w tym sezonie stanowią dni z opadem (53%). Prawie 59% stanowią
dni pochmurne. Dni z pogodą słoneczną jest tylko około 8%, a duże zachmurzenie nieba
cechuje prawie 1/3 dni tego sezonu (tab. 7.22).
Wśród dni z pogodą ciepłą najliczniejsze odznaczają się typami pogody umiarkowanie
ciepłej. Stanowią one około 70% wszystkich dni w sezonie S-13. Około 19% wynosi udział dni
z pogodą bardzo ciepłą. Ogólnie biorąc, częściej występują dni z pogodą ciepłą i jednocześnie
notowanym opadem atmosferycznym. Ich udział wynosi nieco ponad 50%, a dni ciepłych bez
opadu jest 42,2% (tab. 7.16). Dni najcieplejsze częściej cechuje brak opadu, a dni z nieco
chłodniejszymi typami pogody ciepłej częściej są notowane jako dni z opadem.
Na tle innych sezonów klimatycznych sezon S-13 (obok sezonu S-2) wyróżnia się znaczną
częstością występowania dni z typami pogody umiarkowanie ciepłej (tab. 7.21). Do
najbardziej wyróżniających cech tego sezonu należy największa, w porównaniu z innymi
sezonami, frekwencja dni umiarkowanie ciepłych i jednocześnie odznaczających się dużym
zachmurzeniem nieba. Taka pogoda cechuje 27,5% dni omawianego sezonu (tab. 7.26). Do
stosunkowo bardzo licznych (podobnie jak w sezonie S-2) należą także dni umiarkowanie
ciepłe bez opadu. Jest ich nieco ponad 30%.
Dni z typami pogody przymrozkowej jest w tym sezonie stosunkowo mało. Stanowią tylko
około 7% wszystkich dni tworzących sezon S-13. Większość z nich cechuje pogoda umiar­
kowanie chłodna. Częstość jej występowania jest stosunkowo duża, podobnie jak w sezonie
S-l. Pogoda przymrozkowa w sezonie S-13 częściej występuje jako pogoda bez opadu.
Sezon klimatyczny S-14. Najczęściej w tym sezonie pojawiają się dni z typami pogody
ciepłej. Stanowią one ponad 91% wszystkich dni sezonu S-14. Nieco ponad 8% wynosi
częstość zjawiania się dni przymrozkowych. Dni mroźne występują sporadycznie, nie
każdego roku (tab. 7.17). W tym sezonie wyraźnie częściej są notowane typy pogody
z opadami niż bez opadu. Udział dni z pogodą z opadami wynosi około 62%, a bez opadu około
38% (tab. 7.23). Najczęściej opady są cechą charakterystyczną dni z pogodą ciepłą.
Częstość występowania pogód ciepłych z opadami wynosi 56,5% (tab. 7.23). Na uwagę
zasługuje stosunkowo bardzo mała frekwencja dni słonecznych lub z niewielkim za­
chmurzeniem. W sezonie S-14 ich odsetek nie przekracza 5% (tab. 7.22). Stosunkowo często
natomiast są notowane typy pogody ciepłej z dużym zachmurzeniem. Stanowią one ponad
38% dni tego sezonu.
Wśród dni z typami pogody ciepłej najczęściej w omawianym sezonie obserwuje się
z pogodą umiarkowanie ciepłą. Stanowią one ponad 69% dni tego sezonu. Prawie połowa dn:

246
umiarkowanie ciepłych jednocześnie odznacza się dużym zachmurzeniem i opadami, a więc
typem pogody o symbolu 221. Częstość jej występowania w tym sezonie wynosi 34% (tab.
7.17). Z około 18% częstością są notowane przypadki pogody chłodnej. Również i tę pogodę
w ponad 50% cechuje duże zachmurzenie i opad, a więc typ oznaczony symbolem 121. Około
4% dni sezonu S-14 cechują typy pogody bardzo ciepłej. Większość z nich stanowi pogoda
0 symbolu 310, a więc z umiarkowanym zachmurzeniem bez opadu (tab. 7.17).
Na tle pozostałych sezonów klimatycznych omawiany sezon wyróżnia największa
częstość występowania dni umiarkowanie ciepłych z opadem. Wynosi ona 41% (tab. 7.26).
Znaczną frekwencję (podobną jak w sezonie S-17) typu pogody 221 można uznać również za
specyficzną cechę tego sezonu.
Dni z pogodą przymrozkową jest stosunkowo mało. Ich udział nie przekracza 9%.
Większość z nich cechuje opad. Najczęściej wśród dni przymrozkowych notuje się typ pogody
oznaczonej symbolem 521, a więc pogodę bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem i opadem.
Sezon klimatyczny S-15. W tym sezonie dominują typy pogody ciepłej. Cechuje ona
prawie 83% dni. Częstość notowania dni przymrozkowych wynosi 15%, a dni z typami
pogody mroźnej tylko 2% (tab. 7.18). Ponad połowę dni tego sezonu cechuje zachmurzenie
umiarkowane. Stosunkowo mało jest dni słonecznych, bowiem ich odsetek nie przekracza
5,5%. Znaczna jest częstość występowania typów pogody z dużym zachmurzeniem, wynosi
41,4% (tab. 7.22).
Inną cechą charakterystyczną sezonu S-15 jest stosunkowo bardzo duży udział dni
z opadami. Cechują one ponad 62% dni. Szczególnie duża ich frekwencja jest obserwowana
podczas pogody ciepłej. Dni ciepłe z jednocześnie występującym opadem stanowią prawie
51% dni sezonu S-15 (tab. 7.23).
Wśród dni ciepłych najliczniejsze są umiarkowanie ciepłe. Stanowią 60% dni tego sezonu
(tab. 7.18). Prawie trzy razy rzadziej są notowane dni z pogodą chłodną, bowiem stanowią
tylko około 22%. Najrzadziej, sporadycznie jest obserwowana pogoda bardzo ciepła.
Pogodę umiarkowanie ciepłą najczęściej cechuje umiarkowane zachmurzenie. Częstość
jej występowania wynosi 38%, a duże zachmurzenie podczas pogody umiarkowanie ciepłej
jest cechą charakterystyczną dla około 17% dni omawianego sezonu (tab. 7.26). Częstość
pojawiania się opadów atmosferycznych podczas pogody umiarkowanie ciepłej i zarazem
pochmurnej wynosi w przybliżeniu 50%, natomiast w dniach z pogodą umiarkowanie ciepłą
z dużym zachmurzeniem występują znacznie częściej opady. Podobne związki między
częstością występowania pogody z opadem a frekwencją dni umiarkowanie pochmurnych
1 z dużym zachmurzeniem notuje się również przy rozpatrywaniu częstości notowania typów
pogody chłodnej (tab. 7.18).
Na tle innych sezonów klimatycznych sezon S-15 wyróżnia (podobnie jak sezon S-4)
znaczny odsetek dni umiarkowanie ciepłych i jednocześnie pochmurnych z opadem, a więc
z typem pogody oznaczonym symbolem 211 (tab. 7.26). Sezon ten wyróżnia także
przynależność do nielicznej grupy sezonów o stosunkowo dużej frekwencji typów pogody
chłodnej: 1— (22,2%), 1-1 (16,3%), 121 (12,1%) (por. tab. 7.27).
Frekwencja dni przymrozkowych w sezonie S-15, na tle innych sezonów, osiąga wartości
średnie. Wśród pogód przymrozkowych w tym sezonie stosunkowo najczęściej jest notowana
pogoda bardzo chłodna. Cechuje ona prawie 11% dni. Częściej dni przymrozkowe cechuje
opad niż brak opadu.

247
 Wśród dni mroźnych stosunkowo najczęściej pojawiają się z pogodą umiarkowanie mroź­
ną. Ich frekwencja nie przekracza 2%. Zazwyczaj cechuje je pogoda z opadem (tab. 7.23).
Sezon klimatyczny S-16. Jest sezonem, w którym najczęściej są notowane dni z typami
pogody przymrozkowej. Ich odsetek wynosi prawie 39%. Nieco rzadziej obserwuje się pogodę
ciepłą. Udział dni z różnymi typami tej pogody dochodzi do 35%. Stosunkowo najrzadziej jest
notowana pogoda mroźna. Frekwencja dni z tą pogodą wynosi około 26% (tab. 7.19).
W sezonie S-16 przeważają dni z opadem. Dni z pogodą bez opadu stanowią tylko 36%
(tab. 7.23). Stosunkowo rzadko notuje się przypadki wystąpienia typów pogody słonecznej.
Ich udział wynosi tylko kilka procent (około 7%). Cechą charakterystyczną jest prawie
jednakowa frekwencja dni pochmurnych i dni z dużym zachmurzeniem. Jest ich odpowiednio
w omawianym sezonie 47% i 46,1% (tab. 7.22).
Wśród dni ciepłych są notowane tylko typy pogody chłodnej i umiarkowanie ciepłej.
Cechuje je podobna frekwencja, wynosząca dla pogody chłodnej około 19%, a dla pogody
umiarkowanie ciepłej 16,1% (tab. 7.19). Podczas występowania pogody ciepłej obserwu­
je się zbliżoną frekwencję pogód z opadem i bez opadu, która wynosi odpowiednio 18%
i 16,7% (tab. 7.23). Jest cechą charakterystyczną, że opady są notowane głównie w czasie
pogody chłodnej. Typy pogody umiarkowanie ciepłej natomiast częściej cechuje brak
opadu (tab. 7.19). Na tle innych sezonów klimatycznych, sezon S-16 (podobnie jak S-5
i S-6) wyróżnia względnie mała częstość występowania dni z pogodą umiarkowanie cie­
płą z dużym zachmurzeniem (2,3%) oraz z pogodą umiarkowanie ciepłą z opadem (5,2%)
(tab. 7.26).
Jak wspomniano wcześniej, dni przymrozkowe w sezonie S-16 stanowią prawie 39%.
Najczęściej są notowane z pogodą bardzo chłodną i z pogodą umiarkowanie zimną. Pierwsza
z nich jest typem pojawiającym się najczęściej w tym sezonie. Cechuje ponad 20% dni (tab.
7.19). Prawie 2/3 dni z przymrozkiem towarzyszy opad, a prawie 17% wynosi udział dni
odznaczających się dużym zachmurzeniem nieba i opadem. Omawiany sezon wyróżnia na tle
innych sezonów największa częstość pojawiania się dni z pogodą przymrozkową bardzo
chłodną z opadem, a więc z typem 5-7 (11,7%) oraz z typem 521, czyli z pogodą
przymrozkową bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem i jednocześnie notowanym opadem
(8,3%) (tab. 7.29). Podobnie jak sezon S—11, omawiany sezon także cechują stosunkowo
bardzo liczne przypadki występowania dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie zimną
z opadem (typ pogody 6-1) i dni z typem pogody 621. Frekwencja tych typów wynosi
odpowiednio 12,2% i 8,3% (tab. 7.30).
Wśród dni mroźnych dominują z pogodą umiarkowanie mroźną. Stanowią one prawie
18% wszystkich dni w tym sezonie. Dwa razy rzadziej zjawia się pogoda dość mroźna (8,6%).
Pogodzie mroźnej w tym sezonie towarzyszy zazwyczaj opad. Na tle innych sezonów sezon
S-16 wyróżnia się największą częstością występowania dni umiarkowanie mroźnych z dużym
zachmurzeniem i opadem, a więc z typem pogody oznaczonym symbolem 821. Taka pogoda
cechuje prawie 12% dni tego sezonu. Do stosunkowo bardzo licznych (podobnie jak w sezonie
S - ll) należą przypadki wystąpienia pogody oznaczonej symbolem 82 (12,4%) oraz 8-1
(14,6%) (tab. 7.32).
Sezon klimatyczny S-17. Ostatni wyróżniony sezon klimatyczny cechuje występo­
wanie tylko typów pogody ciepłej. Sporadycznie są notowane w tym sezonie typy pogody
gorącej i typy pogody chłodnej (tab. 7.20). Dominują dni z typami pogody umiarkowanie

248
 Tabela 7.18. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-15. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła 0,4 0,1 0,8 0,0 0,0 0,4 0,9 0,0 0,5 0,2 0,7
Ciepła 4,8 0,2 23,6 23,2 3,8 27,3 5,0 46,8 31,1 32,2 50,7 82,9
umiark. ciepła 4,3 0,2 19,4 18,8 2,1 15,2 4,5 38,2 17,3 25,8 34.2 60,0
chłodna 0,1 4,1 4,2 1,7 12,1 0,1 8,3 13,8 5,9 16.3 22,2
umiark. chłodna 0,1 0,2 0,1 0,0 0,1 0,3 0,0 0,3 0,1 0,4
bardzo chłodna 0,1 0,1 2,9 1,8 1,0 5,0 0,2 4,7 6,0 4,0 6.9 10,9
Przymrozkowa 0,3 0,1 3,6 2,5 1,2 7,3 0,4 6,1 8,5 5,1 9,9 15,0
umiark. zimna 0,1 0,5 0,6 0,2 2,3 0,1 1,1 2,5 0,8 2.9 3,7
bardzo zimna
umiark. mroźna 0,0 0,1 0,2 0,1 1,6 0,0 0,3 1,7 0,2 1,8 2,0
Mroźna dość mroźna 0,0 0,1 0,2 0,0 0,1 1,7 0,1 0,0 0,3 0,0 1,8 0,1 0,2 1,9 0,1 2,1 0,1
bardzo mroźna
5,1 0,3 27,3 25,9 5,1 36,6
Razem
5,4 53,2 41,4 5,4 53,2 41,4 37,5 62,5 100,0
[249]

Tabela 7.19. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-16. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem
gorąca
bardzo ciepła
Ciepła 4,1 0,1 11,3 9,1 1,3 8,8 4,2 20,4 10,1 16,7 18,0 34,7
umiark. ciepła 3,3 6,9 3,6 0,7 1,6 3,3 10,5 2,3 10,9 5,2 16,1
chłodna 0,8 0,1 4,4 5,5 0,6 7,2 0,9 9,9 7,8 5,8 12,8 18,6
umiark. chłodna 0,2 0,5 0,2 0,5 0,7 0,7
bardzo chłodna 0,9 0,2 6,2 3,2 1,5 8.3 1,1 9,4 9.8 8,6 11,7 20,3
Przymrozkowa 1,5 0,3 11,5 7,0 2,0 16,6 1,8 18,5 18,6 15,0 23,9 38,9
umiark. zimna 0,4 0,1 4,8 3,8 0,5 8.3 0,5 8,6 8.8 5,7 2,2 17,9
bardzo zimna
umiark. mroźna 0,4 2,0 3,0 0,8 11,6 0,4 5,0 12,4 3,2 14,6 17,8
Mroźna dość mroźna 0,9 0,5 2,7 0,7 5,4 2,4 1,0 0,2 16,4 4,8 0,9 0,5 8,1 3,1 17,4 5,0 4,6 1,4 21,8 7,2 26,4 8,6
bardzo mroźna
6,5 0,4 25,5 21,5 4,3 41,8
Razem
6,9 47,0 46,1 6,9 47,0 46,1 36,3 63,7 100,0
 Tabela 7.20. Częstość występowania dni z poszczególnymi typami pogody w sezonie klimatycznym S-17. Wartości średnie za lata 1951-1980 w procentach
Słoneczna Pochmurna Z dużym zachmurz. Z dużym
Typy pogody Słoneczna Pochmurna zachmurze­ Bez opadu Z opadem Razem
bez opadu z opadem bez opadu z opadem bez opadu z opadem niem

gorąca 0,1 0,1 0,1 0,1

bardzo ciepła 5,5 0,6 13.4 15,2 0,7 3,9 6,1 28,6 4,6 19,6 19,7 39,3
Ciepła 7,9 0,7 28,8 31,1 3,9 27,6 8,6 59,9 31,5 40,6 59,4 100,0
umiark. ciepła 2,3 0,1 13.4 15,8 3,1 23,5 2,4 29,2 26,6 20,8 34,9 60,2
chłodna 0,1 0,1 0,2 0,1 0,3 0,1 0,3 0,4

umiark. chłodna
[250]

bardzo chłodna
Przymrozkowa
umiark. zimna
bardzo zimna
umiark. mroźna
Mroźna dość mroźna
bardzo mroźna
7,9 0,7 28,8 31,1 3,9 27,6
Razem
8,6 59,9 31,5 8,6 59,9 31,5 40,6 59,4 100,0
ciepłej. Stanowią one w tym sezonie 60,2%. Około 39% wynosi frekwencja typów pogody
bardzo ciepłej. Częściej w sezonie S-17 notuje się pogodę z opadem niż bez opadu.
Frekwencja typów pogody z opadem wynosi 59,4%, a 31,5% stanowią dni z dużym
zachmurzeniem (tab. 7.20).
Na tle innych sezonów klimatycznych, sezon S-17 wyróżnia największa częstość
występowania dni z pogodą bardzo ciepłą (39,3%), dni bardzo ciepłych z umiarkowa­
nym zachmurzeniem (28,6%), dni bardzo ciepłych z dużym zachmurzeniem (4,6%), dni
bardzo ciepłych z opadem (19,7%), a ponadto dni bardzo ciepłych i jednocześnie pochmur­
nych bez opadu (13,4%), dni bardzo ciepłych pochmurnych z opadem (15,2%) oraz
stosunkowo największa frekwencja dni z pogodą z dużym zachmurzeniem i opadem (3,9%)
(por. tab. 7.25). Omawiany sezon na tle innych sezonów także wyróżniają najliczniej
notowane przypadki pojawienia się pogody umiarkowanie ciepłej z dużym zachmurzeniem
i opadem, z typem oznaczonym symbolem 221. Ich udział w sezonie S-17 wynosi 23,5%
(tab. 7.26).
Powyższe charakterystyki poszczególnych wyróżnionych sezonów klimatycznych ma­
ją charakter bardzo ogólny, przeglądowy. Zestawione w tabelach dane liczbowe odnośnie do
frekwencji poszczególnych typów pogody w wyróżnionych sezonach klimatycznych po­
zwalają na porównywanie tych sezonów z różnych punktów widzenia, na przykład
oddzielnych typów pogody, grup interesujących pogód itd. Opierając się na zamieszczo­
nych danych liczbowych można sporządzić bardziej wnikliwe charakterystyki sezonów
klimatycznych, a tym samym pełniejszy opis struktury sezonowej klimatu danej miejsco­
wości i obszaru.

Tabela 7.21. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody ciepłej,
przymrozkowej i mroźnej. Wartości średnie z lat 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Sezon Pogoda ciepła Pogoda przymrozkowa Pogoda mroźna

klimatyczny
33 — 3 — 2— 1— Razem 4— 5— 6— 7— Razem 8— 9— 0— Razem

S -l 2,3 45,9 17,5 65,7 7,7 21,6 4,1 0,0 33,4 0,7 0,2 0,0 0,9
S -2 0,0 12,6 71,8 6,4 90,8 2,6 5,3 1,0 0,0 8,9 0,3 0,0 0,3
S -3 0,0 7,8 19,5 27,3 0,5 20,1 19,3 0,6 40,3 13,4 17,3 1,5 32,2
S -4 0,0 32,0 67,6 0,0 99,6 0,4 0,4
S -5 0,0 17,5 16,0 33,5 2,9 24,9 22,8 0,7 51,3 9,0 6,2 0,0 15,2
S -6 7,9 13,1 21,0 1,1 23,2 25,5 1,4 51,1 11,6 15,7 0,2 27,5
S -7 0,6 40,0 35,1 75,7 3,1 18,5 2,5 0,0 24,1 0,2 0,2
S -8 29,8 31,9 61,7 0,4 18,8 11,1 0,3 30,6 4,8 2,9 7,7
S -9 33,6 31,1 64,8 0,6 18,4 10,1 0,1 29,2 4,5 1,6 6,1
S -1 0 0,4 1,9 2,3 0,1 5,6 10,2 0,6 16,5 20,3 55,2 5,7 81,2
S - 11 5,4 12,0 17,4 0,1 15,3 20,2 0,8 36,4 20,6 25,5 0,1 46,2
S - 12 0,2 32,4 21,7 54,3 0,5 17,6 13,9 0,2 32,2 10,3 3,2 13,5
S - 13 18,9 70,1 3,7 92,7 5,1 2,1 0,1 7,3
S - 14 4,1 69,2 18,0 91,3 1,2 5,5 1,8 8,5 0,2 0,2
S - 15 0,7 60,0 22,2 82,9 0,4 10,9 3,7 15,0 2,0 0,1 2,1
S - 16 16,1 18,6 34,7 0,7 20,3 17,9 38,9 17,8 8,6 26,4
S -1 7 0,1 39,3 60,2 0,4 100,0

251
Tabela 7.22. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni słonecznych ( - 0 - ) , pochmur­
nych ( - 1 - ) oraz z dużym zachmurzeniem nieba ( - 2 - ) . Wartości średnie z lat 1951 - 1 9 8 0 w procentach

Sezon Pogoda ciepła Pogoda przymrozkowa Pogoda mroźna Razem

klimatyczny
-0 - -1 - -2 - -0 - -1 - -2 - -0 - -1 - -2 - -0 - -1 - -2 -

S -l 6,6 35,1 24,0 5,9 19,8 7,7 0,0 0,4 0,5 12,5 55,3 32,2
S -2 9,8 52,6 28,4 2,2 5,1 1,6 0,0 0,1 0,2 12,0 57,8 30,2
S -3 0,4 10,0 16,9 3,1 17,5 19,9 3,8 13,5 14,9 7,3 41,0 51,7
S -4 17,3 66,0 16,3 0,1 0,3 17,4 66,3 16,3
S -5 2,3 17,1 14,1 9,6 26,3 15,4 1,9 6,7 6,6 13,8 50,1 36,1
S -6 1,2 10,3 9,5 9,2 25,2 17,1 5,5 13,0 9,0 15,9 48,5 35,6
S -7 7,3 44,2 24,2 4,6 14,3 5,2 0,1 0,1 11,9 58,6 29,5
S -8 0,2 22,1 39,4 1,4 16,7 12,5 0,8 3,9 2,0 2,4 42,7 54,9
S -9 1,3 28,7 34,7 2,6 15,5 11,1 0,3 3,1 2,7 4,2 47,3 48,5
S -1 0 0,9 1,1 0,3 3,1 7,9 5,7 7,2 30,8 43,2 11,1 39,8 49,1
S - 11 3,4 9,2 4,8 3,6 16,6 16,2 1,7 16,0 28,5 8,7 41,8 49,5
S - 12 7,6 28,4 18,3 2,9 13,7 15,6 0,4 4,6 8,5 10,9 46,7 42,4
S - 13 6,6 54,1 32,0 1,8 4,6 0,9 8,4 58,7 32,9
S - 14 4,4 44,8 38,1 0,3 3,9 4,3 0,1 0,1 4,7 52,8 42,5
S -1 5 5,0 46,8 31,1 0,4 6,1 8,5 0,0 0,3 1,8 5,4 53,2 41,4
S - 16 4,2 20,4 10,1 1,8 18,5 18,6 0,9 8,1 17,4 6,9 47,0 46,1
S - 17 8,6 59,9 31,5 8,6 59,9 31,5

Tabela 7.23. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody z opadem
(— 1) i bez opadu (— 0). Wartości średnie z lat 1951 -1 9 8 0 w procentach

Sezon Pogoda ciepła Pogoda przymrozkowa Pogoda mroźna Razem

klimatyczny
— 1 — 0 — 1 — 0 — 1 — 0 — 1 — 0

S -l 30,1 35,6 11,3 22,1 0,6 0,3 42,0 58,0

S -2 39,9 50,9 2,2 6,7 0,1 0,2 42,2 57,8
S -3 16,8 10,5 20,4 20,1 13,8 18,4 51,0 49,0
S -4 42,7 56,9 0,0 0,4 42,7 57,3
S -5 16,4 17,1 17,7 33,6 7,2 8,0 41,3 58,7
S -6 11,2 9,8 18,4 33,1 9,7 17,8 39,3 60,7
S -7 34,4 41,3 8,7 15,4 0,2 0,0 43,3 56,7
S -8 43,9 17,8 16,4 14,2 3,2 4,5 63,5 36,5
S -9 40,7 24,0 13,0 16,2 2,4 3,7 56,1 43,9
S -1 0 0,4 1,9 8,2 8,3 59,9 21,3 68,5 31,5
S - 11 7,1 10,3 21,6 14,8 36,0 10,4 64,7 35,3
S - 12 29,5 24,8 19,9 12,3 10,2 3,3 59,6 40,4
S - 13 50,5 42,2 2,5 4,8 53,0 47,0
S - 14 56,5 34,8 5,6 2,9 0,1 0,1 62,2 37,8
S -1 5 50,7 32,2 9,9 5,1 1,9 0,2 62,5 37,5
S - 16 18,0 16,7 23,9 15,0 21,8 4,6 63,7 36,3
S - 17 59,4 40,6 59,4 40,6

252
Tabela 7.24. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody gorącej
(3 3 — ). Wartości średnie z lat 1951 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 33- 330- 331- 332- 3 3 -0 3 3 -1 3300 3301 3310 3311 3320 3321

S -l
S -2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
S -3
S -4 0,0 0,0 0,0 0,0
S -5
S -6
S -7
S -8
S -9
S -1 0
S - 11
S - 12
S - 13
S - 14
S - 15
S - 16
S - 17 0,1 0,1 0,1 0,1

Tabela 7.25. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody bardzo ciepłej
(5 — ). Wartości średnie z lat 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 3— 30- 31- 32- 3 -0 3 -1 300 301 310 311 320 321

S -l 2,3 0,7 1,3 0,3 2,0 0,3 0,7 0,0 1,1 0,2 0,2 0,1
S -2 12,6 3,0 8,2 1,4 8,4 4,2 2,8 0,2 5,2 3,0 0,4 1,0
S -3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
S -4 32,0 9,9 18,3 3,8 22,3 9,7 9,4 0,5 11,7 6,6 1,2 2,6
S -5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
S -6
S -7 0,6 0,2 0,4 0,0 0,5 0,1 0,2 0,0 0,3 0,1 0,0
S -8
S -9
S -1 0
S - 11
S - 12 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1
S - 13 18,9 2,3 14,4 2,2 10,8 8,1 2,1 0,2 8,2 6,2 0,5 1,7
S - 14 4,1 0,6 3,4 0,1 2,8 1,3 0,5 0,1 2,3 1,1 0,1
S - 15 0,7 0,4 0,3 0,0 0,5 0,2 0,4 0,1 0,2 0,0 0,0
S -1 6
S - 17 39,3 6,1 28,6 4,6 19,6 19,7 5,5 0,6 13,4 15,2 0,7 3,9

253
Tabela 7.26. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody umiar­
kowanie ciepłej (2 — ). Wartości średnie z lat 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 2— 20- 21- 22- 2 -0 2 -1 200 201 210 211 220 221

S -l 45,9 5,7 25,8 14,4 26,5 19,4 5,6 0,1 16,7 9,0 4,2 10,2
S -2 71,8 6,6 41,3 23,9 39,5 32,3 6,4 0,2 25,7 15,6 7,4 16,5
S -3 7,8 0,2 3,4 4,2 3,3 4,5 0,2 0,0 2,0 1,4 1,1 3,2
S -4 67,6 7,4 47,7 12,5 34,6 33,0 7,2 0,2 24,5 23,2 2,9 9,6
S -5 17,5 2,0 10,5 5,0 10,8 6,7 2,0 0,0 7,3 3,2 1,5 3,5
S -6 7,9 1,0 5,1 1,8 5,1 2,8 1,0 3,6 1,5 0,5 1,3
S -7 40,0 5,0 24,9 10,1 22,3 17,7 4,8 0,2 14,8 10,1 2,7 7,4
S -8 29,8 0,2 10,8 18,8 7,2 22,6 0,1 0,1 4,3 6,5 2,8 16,0
S -9 33,6 0,7 14,3 18,6 10,8 22,8 0,5 0,2 6,5 7,8 3,7 14,8
S -1 0 0,4 0,2 0,2 0,0 0,4 0,0 0,2 0,0 0,2 0,0 0,0
S - 11 5,4 1,7 3,3 0,4 4,6 0,8 1,7 0,0 2,7 0,6 0,2 0,2
S - 12 32,4 6,5 18,5 7,4 17,4 15,0 6,1 0,4 10,3 8,2 1,0 6,4
S - 13 70,1 4,3 38,3 27,5 30,3 39,8 4,0 0,3 21,4 16,9 4,9 22,7
S - 14 69,2 3,7 39,2 26,3 28,2 41,0 3,6 0,1 21,6 17,5 3,0 23,3
S - 15 60,0 4,5 38,2 17,3 25,8 34,2 4,3 0,2 19,4 18,8 2,1 15,2
S - 16 16,1 3,3 10,5 2,3 10,9 5,2 3,3 6,9 3,6 0,7 1,6
S - 17 60,2 2,4 31,2 26,6 20,8 39,4 2,3 0,1 15,4 15,9 3,1 23,5

Tabela 7.27. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody chłodne
(1 — ). Wartości średnie z lat 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 1— 10- 11- 12- 1 -0 1 -1 100 101 110 111 120 121

S -l 17,5 0,2 8,0 9,3 7,1 10,4 0,2 0,0 4,3 3,6 2,5 6,8
S -2 6,4 0,2 3,1 3,1 3,0 3,4 0,2 0,0 1,8 1,3 1,0 2,1
S -3 19,5 0,2 6,6 12,7 7,2 12,3 0,2 0,0 3,4 3,2 3,6 9,1
S -4 0,0 0,0 0,0 0,0
S -5 16,0 0,3 6,6 9,1 6,3 9,7 0,3 0,0 3,3 3,3 2,7 6,4
S -6 13,1 0,2 5,2 7,7 4,7 8,4 0,2 0,0 2,7 2,5 1,9 5,9
S -7 35,1 2,1 18,9 14,1 18,5 16,6 2,1 0,0 11,6 7,3 4,8 93
S -8 31,9 0,0 11,3 20,6 10,6 21,3 0,0 4,9 6,4 5,7 14,9
S -9 31,1 0,6 14,4 16,1 13,2 17,9 0,5 0,1 6,8 7,6 5,9 10,2
S -1 0 1,9 0,7 0,9 0,3 1,5 0,4 0,6 0,0 0,8 0,1 0,0 03
S - 11 12,0 1,7 5,9 4,4 5,7 6,3 1,7 3,5 2,4 0,5 3,9
S - 12 21,7 1,0 9,8 10,9 7,2 14,5 1,0 0,0 5,0 4,9 1,2 9,7
S - 13 3,7 1,4 2,3 1,1 2,6 0,6 0,8 0,5 1.8
S - 14 18,0 0,1 6,2 11,7 3,8 14,2 0,1 0,0 2,6 3,6 1,1 10,6
S - 15 22,2 0,1 8,3 13,8 5,9 16,3 0,1 4,1 4,2 1,7 12,1
S - 16 18,6 0,9 9,9 7,8 5,8 12,8 0,8 0,1 4,4 5,5 0,6 7,4
S - 17 0,4 0,1 0,3 0,1 0,3 0,1 0,1 03

254
Tabela 7.28. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody przymro/-
kowej umiarkowanie chłodnej ( 4 — ). Wartości średnie z lat 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 4— 40- 41- 42- 4 -0 4 -1 400 401 410 411 420 421

S -l 7,7 2,7 4,2 0,8 6,0 1,7 2,6 0,1 3,1 1,1 0,3 0,5
S -2 2,6 0,9 1,5 0,2 2,2 0,4 0,9 0,0 1,2 0,3 0,1 0,1
S -3 0,5 0,1 0,3 0,1 0,3 0,2 0,1 0,0 0,2 0,1 0,0 0,1
S -4 0,4 0,1 0,3 0,4 0,0 0,1 0,3 0,0
S -5 2,9 1,3 1,3 0,3 2,4 0,5 1,3 0,0 1,0 0,3 0,1 0,2
S -6 1,4 0,6 0,7 0,1 1,1 0,3 0,6 0,5 0,2 0,0 0,1
S -7 3,1 0,9 1,8 0,4 2,1 1,0 0,8 0,1 1,2 0,6 0,1 0,3
S -8 0,4 0,1 0,3 0,0 0,4 0,0 0,1 0,0 0,3
S -9 0,6 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,0 0,3
S -1 0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1
S - 11 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1
S - 12 0,5 0,2 0,2 0,1 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1
S - 13 5,1 1,6 3,3 0,2 3,9 1,2 1,4 0,2 2,5 0,8 0,0 0,2
S - 14 1,2 0,1 1,0 0,1 0,8 0,4 0,1 0,0 0,7 0,3 0,1
S - 15 0,4 0,1 0,3 0,0 0,3 0,1 0,1 0,2 0,1 0,0
S - 16 0,7 0,2 0,5 0,7 0,2 0,5
S - 17

Tabela 7.29. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody przymroz-
kowej bardzo chłodnej ( 5 — ). Wartości średnie z lat 1951 - 1 9 8 0 w procentach
*
Sezon 5— 50- 51- 52- 5 -0 5 -1 500 501 510 511 520 521

S -l 21,6 2,8 13,3 5,5 13,7 7,9 2,7 0,1 9,1 4,2 1,9 3,6
S -2 5,3 1,0 3,1 1,2 3,7 1,6 1,0 0,0 2,2 0,9 0,5 0,7
S -3 20,1 1,0 8,3 10,8 9,1 11,0 0,9 0,1 4,9 3,4 3,3 7,5
S -4
S -5 24,9 4,1 12,6 8,2 15,6 9,3 4,0 0,1 8,6 4,0 3,0 5,2
S -6 23,2 3,5 11,0 8,7 14,1 9,1 3,5 0,0 7,5 3,5 3,1 5,6
S -7 18,5 3,4 10,9 4,2 12,0 6,5 3,3 0,1 7,3 3,6 1,4 2,8
S -8 18,8 0,4 9,9 8,5 8,0 10,8 0,4 0,0 5,0 4,9 2,6 5,9
S -9 18,4 0,9 9,9 7,6 9,2 9,2 0,9 0,0 5,1 4,7 3,1 4,5
S -1 0 5,6 1,3 2,8 1,5 3,5 2,1 1,2 0,1 2,0 0,8 0,3 1,2
S - 11 15,3 2,2 7,2 5,9 7,3 8,0 2,2 0,0 4,2 3,0 0,9 4,9
S - 12 17,6 1,7 8,3 7,6 7,1 10,5 1,7 0,1 4,7 3,6 0,8 6,8
S - 13 2,1 0,2 1,3 0,6 0,9 1,2 0,2 0,0 0,6 0,7 0,1 0,5
S - 14 5,5 0,2 2,3 3,0 1,7 3,8 0,2 1,1 1,2 0,4 2,6
S - 15 10,9 0,2 4,7 9,0 4,0 6,9 0,1 0,1 2,9 1,8 0,9 5,0
S - 16 20,3 1,1 9,4 9,8 8,6 11,7 0,9 0,2 6,2 3,2 1,5 8,3
S - 17

255
Tabela 7.30. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody przymroz-
kowej umiarkowanie zimnej (6 — ). Wartości średnie z lat 1951 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 6— 60- 61- 62- 6 -0 6 -1 600 601 610 611 620 621

S -l 4,1 0,4 2,3 1,4 2,4 1,7 0,4 0,0 1,5 0,7 0,4 1,0
S -2 1,0 0,3 0,5 0,2 0,8 0,2 0,3 0,0 0,4 0,1 0,1 0,1
S -3 19,3 1,8 8,6 8,9 10,3 9,0 1,7 0,1 5,5 3,2 3,2 5,7
S -4
S -5 22,8 3,8 12,1 6,9 15,0 7,8 3,7 0,1 8,4 3,7 2,9 4,0
S -6 25,5 4,5 12,8 8,2 16,8 8,7 4,3 0,2 8,6 4,2 3,9 4,3
S -7 2,5 0,3 1,6 0,6 1,3 1,2 0,3 0,0 0,8 0,8 0,2 0,4
S -8 11,1 0,9 6,5 3,7 6,0 5,1 0,9 3,9 2,6 1,2 2,5
S -9 10,1 1,7 5,3 3,1 6,7 3,4 1,7 0,0 3,5 1,8 1,5 1,6
S -1 0 10,2 1,7 4,8 3,7 4,7 5,5 1,6 0,1 2,6 2,2 0,5 3,1
S - 11 20,2 1,4 8,9 9,9 7,2 13,0 1,3 0,1 4,9 4,0 1,0 8,9
S - 12 13,9 1,0 5,2 7,7 4,9 9,0 1,0 3,1 2,2 0,8 6,9
S - 13 0,1 0,1 0,1 0,1
S - 14 1,8 0,6 1,2 0,4 1,4 0,2 0,4 0,2 1,0
S - 15 3,7 0,1 1,1 2,5 0,8 2,9 0,1 0,5 0,6 0,2 2,3
S - 16 17,9 0,5 8,6 8,8 5,7 12,2 0,4 0,1 4,9 3,8 0,5 8,3
S - 17

Tabela 7.31. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody przymroz-
kowej bardzo zimnej (7 — ). Wartości średnie z lat 1951 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 7— 70- 71- 72- 7 -0 7 -1 700 701 710 711 720 721

S -l 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

S -2 0,0 0,0 0,0 0,0
S -3 0,6 0,2 0,3 0,1 0,4 0,2 0,2 0,0 0,2 0,1 0,0 0,1
S -4
S -5 0,7 0,4 0,3 0,0 0,6 0,1 0,3 0,0 0,2 0,1 0,0
S -6 1,4 0,6 0,7 0,1 1,1 0,3 0,6 0,5 0,2 0,0 0,1
S -7 0,0 0,0 0,0 0,0
S -8 0,3 0,1 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1
S -9 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1
S -1 0 0,6 0,0 0,2 0,4 0,0 0,6 0,0 0,0 0,2 0,0 0,4
S - 11 0,8 0,4 0,4 0,2 0,6 0,2 0,2 0,0 0,4
S - 12 0,2 0,2 0,2 0,2
S - 13
S - 14
S - 15
S - 16
S - 17

256
Tabela 7.32. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody umiar­
kowanie mroźnej (S — ). Wartości średnie z lat 1951 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 8— 80- 81- 82- 8 -0 8 -1 800 801 810 811 820 821

S -l 0,7 0,0 0,2 0,5 0,2 0,5 0,0 0,1 0,1 0,1 0,4
S -2 0,3 0,0 0,1 0,2 0,2 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1
S -3 13,4 0,4 4,3 8,7 6,7 6,7 0,4 0,0 2,6 1,7 3,7 5,0
S -4
S -5 9,0 0,4 3,6 5,0 4,3 4,7 0,4 0,0 2,0 1,6 1,9 3,1
S -6 11,6 0,5 4,7 6,4 6,1 5,5 0,5 3,2 1,5 2,4 4,0
S -7 0,2 0,1 0,1 0,0 0,2 0,0 0,1 0,0 0,1
S -8 4,8 0,4 1,9 2,5 2,7 2,1 0,4 1,3 0,6 1,0 1,5
S -9 4,5 0,1 2,0 2,4 2,5 2,0 0,1 1,2 0,8 1,2 1,2
S -1 0 20,3 1,8 6,8 11,7 6,4 13,9 1,7 0,1 3,6 3,0 1,1 10,6
S - 11 20,6 0,8 7,0 12,8 5,9 14,7 0,8 0,0 3,6 3,4 1,5 11,3
S - 12 10,3 0,3 3,3 6,7 2,5 7,8 0,3 1,6 1,7 0,6 6,1
S - 13
S - 14 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1
S - 15 2,0 0,0 0,3 1,7 0,2 1,8 0,0 0,1 0,2 0,1 1,6
S - 16 17,8 0,4 5,0 12,4 3,2 14,6 0,4 2,0 3,0 0,8 11,6
S - 17

Tabela 7.33. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody dość mroźnej
( 9 — ). Wartości średnie z lat 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 9— 90- 91- 92- 9 -0 9 -1 900 901 910 911 920 921

S -l 0,2 0,0 0,2 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0
S -2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
S -3 17,3 2,8 8,4 6,1 10,6 6,7 2,7 0,1 5,6 2,8 2,3 3,8
S -4
S -5 6,2 1,5 3,1 1,6 3,7 2,5 1,4 0,1 1,9 1,2 0,4 1,2
S -6 15,7 4,9 8,2 2,6 11,5 4,2 4,7 0,2 5,7 2,6 1,2 1,4
S -7
S -8 2,9 0,4 2,0 0,5 1,8 1,1 0,3 0,1 1,2 0,8 0,3 0,2
S -9 1,6 0,2 1,1 0,3 1,2 0,4 0,2 0,8 0,3 0,2 0,1
S -1 0 55,2 4,8 21,1 29,3 13,6 41,6 4,5 0,3 7,6 13,3 1,3 28,0
S -ll 25,5 0,9 9,0 15,6 4,3 21,2 0,8 0,1 3,6 6,0 0,5 15,1
S - 12 3,2 0,1 1,3 1,8 0,8 2,4 0,1 0,6 0,7 0,1 1,7
S - 13
S - 14
S - 15 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,1
S - 16 8,6 0,5 3,1 5,0 1,4 7,2 0,5 0,6 2,4 0,2 4,9
S - 17

257
Tabela 7.34. Częstość występowania w poszczególnych sezonach klimatycznych dni z typami pogody bardzo
mroźnej ( 0 — ). Wartości średnie z lat 1 9 5 1 -1 9 8 0 w procentach

Sezon 0— 00- 01- 02- 0 -0 0 -1 000 001 010 011 020 021

S -l 0,0 0,0 0,0 0,0

S -2
S -3 1,5 0,6 0,8 0,1 1,1 0,4 0,6 0,5 0,3 0,0 0,1
S -4
S -5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
S -6 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1
S -7
S -8
S -9
S -1 0 5,7 0,6 2,9 2,2 1,3 4,4 0,6 0,6 2,3 0,1 2,1
S - 11 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1
S - 12
S - 13
S - 14
S -1 5
S - 16
S -1 7

7.3. DATY POCZĄTKU I KOŃCA, CZAS TRWANIA I ZASIĘG PRZESTRZENNY

POSZCZEGÓLNYCH SEZONÓW KLIMATYCZNYCH

Diagramy kołowe (rys. 7.1-7.9) są obrazami struktury sezonowej stosunków klimatycznych

w wybranych miejscowościach. Na diagramach zaznaczono położenie i opisano astronomiczne
pory roku (wiosna, lato, jesień, zima) oraz poszczególne miesiące roku. Na takim tle zostah
umieszczone wyróżnione w danej miejscowości sezony klimatyczne wraz z datami ich początku-
Każda jednostka w diagramie jest inna, reprezentuje inny fragment cyklu rocznego i m^
inne cechy, a więc reprezentuje inny sezon klimatyczny. To ostatnie zjawisko nie jest jednaŁ
regułą. Zdarza się bowiem, że w jednym diagramie (w jednej miejscowości) mogą wystąp:,
dwa okresy o takich samych cechach pogodowych, ale w zasadniczym stopniu różniące się
parametrami czasowymi, każdy z nich pojawia się w innym okresie roku. Takie przypadki
objaśnia się jako wystąpienie w danej miejscowości lub regionie fizycznogeograficznyc:
dwukrotnie w ciągu roku okresu (sezonu) o podobnych stosunkach pogodowych.
Uzyskane informacje o strukturze sezonowej stosunków klimatycznych w kilkudziesięciu
miejscowościach pozwalają na bliższą analizę poszczególnych sezonów z punktu widzem_
cechujących ich parametrów czasowych w ujęciu przestrzennym. Celowe więc będzie
rozpatrzenie zagadnienia dat początku i końca oraz czasu trwania wyróżnionych sezonów r_
obszarze całej Polski.
Wstępna analiza zasięgu występowania wyróżnionych sezonów klimatycznych pozwoliła
stwierdzić, że nie wszystkie sezony występują na obszarze całego kraju. Zauważono. ;e
sezony oznaczone symbolami od S-10 do S-17 występują tylko na obszarach górskich. Z kole-:
sezony oznaczone jako S-7 i S-8 okazały się charakterystyczne tylko dla obszarc -
nadmorskich. Sezon S-9 jest obecny tylko na północno-zachodnim skraju Polski, a obecne <

258
Rys. 7.1. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - I (objaś-
nienia na rys. 7.10)

259
 30 w
K a lis z
Kasprowy Wierch

Rys. 7.2. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - cz. II (objaś­
nienia na rys. 7.10)

260
Rys. 7.3. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - cz. III (objaś­
nienia na rys. 7.10)

261
Rys. 7.4. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - cz. IV (objaś­
nienia na rys. 7.10)

262
Rys. 7.5. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - cz. V (objaś­
nienia na rys. 7.10)

263
Rys. 7.6. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - cz. VI (objaś­
nienia na rys. 7.10)

264
Rys. 7.7. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - cz. VII (objaś­
nienia na rys. 7.10)

265
Rys. 7.8. Struktura sezonowa klimatu wybranych miejscowości na tle astronomicznych pór roku - cz. VIII
(objaśnienia na rys. 7.10)

266
sezonu S-6 zaznacza się wyłącznie w północno-wschodniej części kraju (por. rys. 7.11-7.35).
Sezony klimatyczne oznaczone symbolami S -l, S-2, S-3 występują we wszystkich rejonach

Rys. 7.9. Struktura sezonowa klimatu Zielonej Góry na

tle astronomicznych pór roku - cz. IX (objaśnienia na
Z ie lo n a Góro rys. 7.10)

S - 1

S-2

S -3

s -u

S- 5

A S-6

5 S- 7

6 S-8

7 S -9

Rys. 7.10. Objaśnienia do rys. 7.1-7.9. S -l, S-2, S-3....S-17, oznaczenia poszczególnych sezonów klimatycznych
1 - sezony klimatyczne występujące na obszarze całej Polski, 2 - sezon klimatyczny notowany na obszarze całej Polski z wyjątkiem pasa nizin nadmorskich,
3 - sezon klimatyczny występujący głównie w środkowych rejonach Polski, 4 - sezon klimatyczny występujący tylko w północno-wschodniej części Polski,
5 - sezon klimatyczny notowany w całym pasie nizin nadmorskich, 6 - sezon klimatyczny występujący tylko w środkowej części pasa nizin nadmorskich,
7 - sezon klimatyczny notowany na północno-zachodnim skraju Polski, 8 - sezony klimatyczne występujące tylko na obszarach górskich

267
Polski, z wyjątkiem obszarów wysokogórskich. Ich obecność nie jest notowana na przykład ni
Kasprowym Wierchu i Śnieżce (wyjątek stanowi sezon S-1, który jest obecny na tych terenach
w miesiącach jesiennych). Na podstawie powyższych przesłanek wszystkie wyróżnione
sezony klimatyczne ujęto w ośmiu grupach (rys. 7.10).
Zagadnienie przestrzennego zróżnicowania dat początku i końca oraz czasu trwania
poszczególnych sezonów klimatycznych ujęto graficznie tylko w odniesieniu do sezonów
oznaczonych symbolami od S-l do S-9. Dla każdego z tych sezonów sporządzono trzy mapy
mapę dat początku, dat końca oraz mapę czasu trwania danego sezonu (rys. 7.11-7.40).
Z kartograficznego ujęcia powyższych zagadnień wyłączono sezony klimatyczne wy­
stępujące na obszarach górskich, a więc oznaczone symbolami od S-10 do S-17 (rys. 7.10). Ze
względu na bardzo dużą różnorodność sezonów klimatycznych oraz bardzo duże zróż­
nicowanie przestrzenne ich parametrów, uwarunkowane głównie specyficzną orografu
terenu, zagadnienie zmienności przestrzennej struktury sezonowej klimatu obszarów górs­
kich, zilustrowane tylko diagramami oraz tabelami, omówiono w oddzielnym akapicie.
Sezon klimatyczny oznaczony symbolem SI, z punktu widzenia cechujących gc
parametrów czasowych pojawia się dwukrotnie w ciągu roku, w miesiącach wiosennych
i jesiennych. Pierwszy raz jest notowany w okresie, ogólnie biorąc, od drugiej połowy kwietnia
do połowy czerwca. Najwcześniej pojawia się w rejonie Kalisza, już około 16 kwietnia,
a najpóźniej 26 kwietnia (tab. 7.35). W pierwszej połowie roku początek sezonu S-l późnie
jest obserwowany w środkowej części Niziny Mazowieckiej, na Wyżynie Małopolskie
w Kotlinie Sandomierskiej, w zachodniej części Wyżyny Lubelskiej, w południowo-
-wschodniej części Niziny Śląskiej, w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej oraz ru
Pojezierzu Kaszubskim (rys. 7.11).
Koniec sezonu S-l o tej porze roku w całej Polsce, z wyjątkiem obszaru nizin nadmor­
skich, przypada przed końcem maja. Tylko na Nizinie Szczecińskiej, Pobrzeżu Słowiń­
skim, Pobrzeżu Kaszubskim i w rejonie Żuław Wiślanych sezon klimatyczny S -1 kończy się

Rys. 7.11. Daty początku sezonu klimatycznego S -l Rys. 7.12. Daty końca sezonu klimatycznego S-'.
(wiosna) (wiosna)
1 - obszary górskie 1 - obszary górskie

268
z reguły w pierwszej połowie czerwca. Na Helu jego koniec przypada około 19 czerwca
(tab. 7.36; rys. 7.12).
Średnia długość omawianego sezonu wynosi od około 20 dni w Krakowie do 60 w rejonie
Kołobrzegu. Ogólnie biorąc, jest on nieco dłuższy w północnej i wschodniej części Polski.
Jego czas trwania wynosi tutaj ponad 40 dni, a na pozostałych obszarach mniej niż 40 dni.
W rejonie Krakowa nawet mniej niż 20 dni (tab. 7.35; rys. 7.13). O tej porze roku układ pogód
charakterystyczny dla sezonu S-l, z wyjątkiem Kłodzka, nie obejmuje obszarów górskich.

Rys. 7.13. Czas trwania w dniach sezonu klimatycz­ Rys. 7.14. Daty początku sezonu klimatycznego S-l
nego S -l (wiosna) (jesień)
1 - obszary górskie 1 - obszary górskie

Rys. 7.15. Daty końca sezonu klimatycznego S -l Rys. 7.16. Czas trwania w dniach sezonu klimatycz-
(jesień) nego S -l (jesień)
» 1 - obszary górskie 1 - obszary górskie

269
 Tabela 7.35. Daty początku i końca oraz czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S -l (wiosną)
Data Data Czas Data Data Czas
Miejscowość Miejscowość
początku końca trwania początku końca trwania
Białystok 21 IV 30 V 40 Mława 21 IV 30 V 40
Bydgoszcz 21 IV 30 V 40 Olsztyn 26 IV 30 V 35
Chojnice 26 IV 30 V 35 Ostrołęka 21 IV 30 V 40
Częstochowa 21 IV 30 V 40 Płock 26 IV 30 V 35
Elbląg 21 IV 30 V 40 Poznań 26 IV 30 V 35
Gdańsk 21 IV 30 V 40 Przemyśl 21 IV 30 V 40
Gorzów Wlkp. 26 IV 30 V 35 Racibórz 26 IV 30 V 35
Hel 1 V 19 VI 50 Sandomierz 26 IV 30 V 35
Kalisz 16 IV 30 V 45 Siedlce 21 IV 30 V 40
Katowice 21 IV 9 VI 40 Słubice 26 IV 30 V 35
Kętrzyn 21 IV 30 V 40 Suwałki 21 IV 30 V 40
Kielce 26 IV 30 V 35 Szczecin 21 IV 30 V 40
Kłodzko 11 V 4 VI 25 Szczecinek 21 IV 30 V 40
Koło 21 IV 30 V 40 Świnoujście 26 IV 9 VI 45
Kołobrzeg 21 IV 19 VI 60 Tarnów 26 IV 30 V 35
Koszalin 21 IV 30 V 40 Toruń 21 IV 30 V 40
Kraków 11 IV 20 V 20 Ustka 1V 14 VI 45
Legnica 21 IV 30 V 40 Warszawa 26 IV 30 V 35
Leszno 26 IV 30 V 35 Wieluń 21 IV 30 V 40
Lębork 1 V 30 V 30 Wrocław 26 IV 30 V 35
Lublin 26 IV 30 V 35 Zamość 21 IV 30 V 40
Łódź 21 rv 30 V 40 Zielona Góra 21 IV 30 V 40

Tabela 7.36. Daty początku i końca oraz czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S -l (jesienią)
Data Data Czas Data Data Czas
Miejscowość Miejscowość
początku końca trwania początku końca trwania
Aleksandrowice 8 Di 16 XI 70 Mława 13 IX 11 XI 60
Białystok 8 IX 11 XI 65 Olsztyn 29 VIII 11 XI 75
Bydgoszcz 8 IX 11 XI 65 Ostrołęka 13 IX 11 XI 60
Chojnice 8 IX 11 XI 65 Płock 13 DC 11 XI 60
Częstochowa 13 IX 16 XI 65 Poznań 13 IX 11 XI 60
Elbląg 13 DC 11 XI 60 Przemyśl 13 IX 16X 1 65
Gdańsk 8 IX 11 XI 65 Racibórz 13 IX 11 XI 60
Gorzów Wlkp. 13 IX 11 XI 60 Sandomierz 13 IX 16 XI 65
Hel 13 XI 11 XI 60 Siedlce 13 IX 11 XI 60
Jelenia Góra 3 IX 2 X 30 Słubice 13 IX 11 XI 60
Kalisz 8 IX 11 XI 65 Suwałki 13 IX 11 XI 60
Kasprowy Wierch 30 VII 13 VIII 15 Szczecin 13X1 11 XI 60
Katowice 13 IX 16 XI 65 Szczecinek 8 IX 11 XI 65
Kętrzyn 24 VIII 11 IX 80 Śnieżka 30 VII 13 VIII 15
Kielce 13 IX 11 XI 60 Świnoujście 13 IX 11 XI 60
Kłodzko 13 DC 11 XI 60 Tarnów 13 IX 16X 1 65
Koło 13 IX 11 XI 60 Toruń 13 IX 11 XI 60
Kołobrzeg 13 IX 11 XI 60 Ustka 13 XI 16 XI 65
Koszalin 13 DC 11 XI 60 Warszawa 13 IX 11 XI 60
Kraków 13 IX 11 XI 60 Wieluń 13 IX 11 XI 60
Legnica 13 XI 11 XI 60 Wrocław 8 IX 11 XI 65
Leszno 13 IX 11 XI 60 Zakopane 14 v m 22 DC 40
Lębork 8 IX 11 XI 65 Zamość 13 DC 11 XI 60
Lublin 13 IX 11 XI 60 Zielona Góra 13 IX 11 XI 60
Łódź 13 IX 11 XI 60

270
 Omawiany sezon jest jedyny, jak wspomniano wcześniej, który pojawia się dwukrotnie
w cyklu rocznym. W drugiej połowie roku jego obecność jest notowana na całym obszarze
Polski (również na obszarach górskich). Najwcześniejsze daty początku tego sezonu o tej
porze roku występują w górach. Na Kasprowym Wierchu i Śnieżce zjawia się już w ostatnich
dniach lipca. W Zakopanem jego początek jest notowany w połowie sierpnia, a na Pojezierzu
Mazurskim w końcu sierpnia (rys. 7.14). Na pozostałych terenach jego początek przypada
13 września (tab. 7.36).
Omawiany sezon kończy się na znacznej części obszaru Polski w pierwszej dekadzie
listopada (rys. 7.15). W✓ górach# jego koniec przypada wcześniej, jest obserwowany na
Kasprowym Wierchu i Śnieżce już w połowie sierpnia, w Zakopanem około 22 września,
a w Jeleniej Górze w pierwszych dniach października (tab. 7.36). Ogólnie biorąc, w Kotlinie
Sandomierskiej, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej oraz w pasie pogórzy omawiany
sezon klimatyczny kończy się nieco później niż na pozostałych terenach Polski, bowiem na
początku drugiej połowy listopada.
Czas trwania sezonu S-l w drugiej połowie roku (jesienią) waha się od 15 dni na Kaspro­
wym Wierchu i Śnieżce do 75-80 dni w rejonie Olsztyna i Kętrzyna. Ogólnie biorąc, w pasie
pojezierzy oraz w południowo-wschodniej części kraju długość tego sezonu wynosi ponad 60
dni. Na pozostałych terenach jest on krótszy, jego czas trwania nie przekracza 60 dni (rys. 7.16).
Sezon klimatyczny S-2 pojawia się w ciągu roku tylko jeden raz w miesiącach letnich
(por. rys. 7.1-7.9). Występuje, ogólnie biorąc, na obszarze całej Polski z wyjątkiem terenów
położonych najwyżej. Nie notuje się jego obecności na Kasprowym Wierchu, Śnieżce
i w rejonie Zakopanego (tab. 7.37). Z wyjątkiem pasa nizin nadmorskich, początek tego
sezonu przypada na koniec maja (rys. 7.17). Na Nizinie Szczecińskiej, pobrzeżach
Słowińskim, Kaszubskim oraz w północnej części Żuław Wiślanych początek sezonu S-2
przypada na pierwszą dekadę czerwca.
Powyższy sezon kończy się na większej części obszaru kraju w pierwszej połowie września.
Tylko w rejonie Kętrzyna i Olsztyna jego koniec jest notowany już w drugiej połowie sierpnia.

Rys. 7.17. Daty początku sezonu klimatycznego S-2. Rys. 7.18. Daty końca sezonu klimatycznego S-2.
1 — obszary górskie 1 - obszary górskie

271
 Tabela 7.37. Daty początku i końca oraz czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-2
Data Data Czas Data Data Czas
Miejscowość Miejscowość
początku końca trwania początku końca trwania

Aleksandro wice 31 V 7 IX 100 Łódź 31 V 11 IX 105

Białystok 31 V 7 IX 100 Mława 31 V 12 Di 105
Bydgoszcz 31 V 7 IX 100 Olsztyn 31 V 24 VIII 90
Chojnice 31 V 7 IX 100 Ostrołęka 31 V 12 IX 105
Częstochowa 31 V 12 IX 105 Płock 31 V 12 IX 105
Elbląg 31 V 12 IX 105 Poznań 31 V 12 IX 105
Gdańsk 31 V 7 IX 100 Przemyśl 31 V 12 IX 105
Gorzów Wlkp. 31 V 12 IX 105 Racibórz 31 V 12 IX 105
Hel 20 VI 12 IX 85 Sandomierz 31 V 12 IX 105
Jelenia Góra 10 VI 2 IX 85 Siedlce 31 V 12 IX 105
Kalisz 31 V 7 IX 100 Słubice 31 V 12 IX 105
Katowice 31 V 12 IX 105 Suwałki 31 V 12 IX 105
Kętrzyn 31 V 19 VIII 85 Szczecin 31 V 12 IX 105
Kielce 31 V 12 IX 105 Szczecinek 31 V 7 IX 100
Kłodzko 5 VI 12 IX 100 Świnoujście 10 VI 12 IX 95
Koło 31 V 12 IX 105 Tarnów 31 V 12 IX 105
Kołobrzeg 20 VI 12 IX 85 Toruń 31 V 12 IX 105
Koszalin 31 V 12 IX 105 Ustka 15 VI 12 IX 90
Kraków 31 V 12 IX 105 Warszawa 31 V 12 Di 105
Legnica 31 V 12 IX 105 Wieluń 31 V 12 IX 105
Leszno 31 V 12 IX 105 Wrocław 31 V 7 IX 100
Lębork 31 V 7 IX 100 Zamość 31 V 12 IX 105
Lublin 31 V 12 IX 105 Zielona Góra 31 V 12 Di 105

Ogólnie biorąc, na Pojezierzu Mazurskim i we wschodniej części Pojezierza Pomorskiego,

a także w rejonie Wrocławia i Kalisza, sezon S-2 kończy się przed 9 września (rys. 7.18).
Czas trwania tego sezonu nie wykazuje dużego zróżnicowania na obszarze Polski.
W środkowej części Pojezierza Mazurskiego oraz w pasie nizin nadmorskich jego długość
nie przekracza 95 dni. Na Nizinie Mazowieckiej, wyżynach Lubelskiej i Małopolskiej,

Rys. 7.19. Czas trwania w dniach sezonu klimatyczne­

go S-2
1 - obszary górskie

272
 Tabela 7.38. Daty początku i końca oraz czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-3
Data Data Czas Data Data Czas
Miejscowość M iejscowość
początku końca trwania początku końca trwania
Aleksandrowice 17X 1 16 III 120 Mława 12X 1 i m 110
Białystok 12X1 24 II 105 Olsztyn 12X 1 24 n 105
Bydgoszcz 12 XI 11 III 120 Ostrołęka 12 XI 6 ni 115
Chojnice 12 XI 1 III 110 Płock 12 XI 1 III 110
Częstochowa 17 XI 26 m 130 Poznań 12 XI 21 m 130
Elbląg 12 XI 1 III 110 Przemyśl 17 XI i m 105
Gdańsk 12 XI 1 III 110 Racibórz 12 XI 911 90
Gorzów Wlkp. 12X1 24 U 105 Sandomierz 17 XI 1 Ul 105
Hel 12X1 26 III 135 Siedlce 12X1 i m 110
Jelenia Góra 12 XI 21 III 130 Słubice 7 XII 24 II 80
Kalisz 12 XI 24 II 105 Suwałki 12 XI 6 ra 115
Katowice 17 XI 26 III 130 Szczecin 7 XII 1 III 85
Kętrzyn 12 XI 1 III 110 Szczecinek 12 XI 26 HI 135
Kielce 12X 1 1 III 110 Świnoujście 7 xn 9n 65
Kłodzko 12 XI 26 III 135 Tarnów 17 XI 26 III 130
Koło 12X1 1 III 110 Toruń 12 XI 26 m 135
Kołobrzeg 7 xn 26 III 110 Ustka 7 XII 26 III 110
Koszalin 7 XII 26 III 110 Warszawa 12 XI 6 III 115
Kraków 12 XI 1 III 110 Wieluń 12X 1 24 n 105
Legnica 12X1 1 III 110 Wrocław 12X 1 21 III 130
Leszno 12 XI 1 III 110 Zakopane 17 XI 16 III 120
Lębork 12 x n 26 III 105 Zamość 12 XI 16 Ul 125
Lublin 12 XI 21 III 130 Zielona Góra 12 XI 24 n 105
Łódź 12X1 26 III 135

w Kotlinie Sandomierskiej oraz na Pogórzu Karpackim sezon ten trwa ponad 105 dni. Taką
samą jego długość obserwuje się w zachodniej części nizin Wielkopolskiej, Śląskiej oraz
w południowo-zachodniej części Pojezierza Pomorskiego. Na pozostałych obszarach długość
sezonu S-2 wynosi od 95 do 105 dni (rys. 7.19; tab. 7.37).
Sezon klimatyczny oznaczony symbolem S-3 występuje, podobnie jak poprzednie
sezony, na obszarze całej Polski z wyjątkiem rejonów wysokogórskich. Nie stwierdzono jego
obecności na Kasprowym Wierchu oraz na Śnieżce (tab. 7.38; rys. 7.2 i 7.7).
Na przeważającej części kraju początek sezonu S-3 jest notowany w drugiej dekadzie
listopada. W północnej i zachodniej części Pojezierza Pomorskiego oraz na zachodnim skraju
Niziny Wielkopolskiej początek tego sezonu jest obserwowany później, przypada na trzecią
dekadę listopada, a w okolicy Lęborka przypada on dopiero na przełom pierwszej i drugiej
dekady grudnia (rys. 7.20). Daty końca omawianego sezonu wykazują znaczne zróżnicowa­
nie przestrzenne. Najwcześniej koniec sezonu S-3 notuje się w rejonie Świnoujścia, bowiem
już pod koniec pierwszej dekady lutego (tab. 7.38). W trzeciej dekadzie tego miesiąca ko­
niec tego sezonu jest obserwowany w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej, na nizinach
Szczecińskiej, Podlaskiej oraz w okolicy Olsztyna, Kalisza i Raciborza (rys. 7.21). Naj­
późniejsze daty końca sezonu S-3, przypadające na trzecią dekadę marca, są notowane,
ogólnie biorąc, w środkowej i północno-wschodniej części Pojezierza Pomorskiego, na
Przedgórzu Sudeckim i Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

273
Rys. 7.20. Daty początku sezonu klimatycznego S-3 Rys. 7.21. Daty końca sezonu klimatycznego S-3
1 - obszary górskie 1 - obszary górskie

Długość sezonu S-3, w porównaniu z innymi sezonami, jest stosunkowo duża. Sezon ten
obejmuje wszystkie miesiące zimowe. Najkrótszy jest w północno-zachodniej części kraju.
W rejonie Świnoujścia jego długość nie przekracza 65 dni (tab. 7.38). Najwięcej dni obejmuje
sezon S-3 w rejonie Tamowa, a także Łodzi, bowiem ponad 130. Ogólnie biorąc, sezon ten jest
nieco krótszy w zachodniej części nizin Śląskiej, Wielkopolskiej oraz Pojezierza Pomors­
kiego. Tutaj czas trwania tego sezonu nie przekracza 110 dni. Taką samą długością sezon S-3
odznacza się na Pobrzeżu Słowińskim, Żuławach Wiślanych oraz w północno-zachodniej
części Pojezierza Mazurskiego (rys. 7.22). Również czas trwania tego sezonu nie przekracza
110 dni na Nizinie Podlaskiej, w Kotlinie Sandomierskiej oraz w rejonie Raciborza. Na
pozostałych terenach, a więc na większości obszaru Polski, czas trwania sezonu klimatycz­
nego S-3 wynosi od 110 do 130 dni.

Rys. 7.22. Czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-5

1 - obszary górskie

274
 Tabela 7.39. Daty początku i końca oraz czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-4

Data Data Czas Data Data Czas

Miejscowość Miejscowość
początku końca trwania początku końca trwania

Aleksandrowice 17 m 25 IV 40 Mława 22 m 20 IV 30
Białystok 1 IV 20 IV 20 Olsztyn 27 m 25 IV 30
Bydgoszcz 27 m 20 IV 25 Ostrołęka 22 n i 20 IV 30
Chojnice 27 m 25 IV 30 Płock 22 III 25 IV 35
Częstochowa 27 m 20 IV 25 Poznań 22 n i 25 IV 35
Elbląg 27 ni 20 IV 25 Przemyśl 27 m 20 IV 25
Gdańsk 27 III 20 IV 25 Racibórz 27 m 25 IV 30
Gorzów Wlkp. 27 III 25 IV 30 Sandomierz 27 III 25 IV 30
Jelenia Góra 22 III 30 IV 40 Siedlce 27 HI 20 IV 25
3 X 11 XI 40 Słubice 27 HI 25 IV 30
Kalisz 22 m 15 IV 25 Suwałki 27 III 20 IV 25
Katowice 27 m 20 IV 25 Szczecin 27 III 20 IV 25
Kętrzyn 27 III 20 IV 25 Szczecinek 27 III 20 IV 25
Kielce 27 m 25 IV 30 Tarnów 27 m 25 IV 30
Kłodzko 27 m 5 V 40 Toruń 27 m 20 IV 25
Koło 27 m 20 IV 25 Warszawa 27 ni 25 IV 30
Koszalin 27 III 20 IV 25 Wieluń 27 m 20 IV 25
Kraków 27 m 25 IV 30 Wrocław 22 III 25 IV 35
Legnica 22 III 20 IV 30 Zakopane 11 IV 30 IV 20
Leszno 22 III 25 IV 35 23 IX 1 XI 40
Lębork 27 m 30 IV 35 Zamość 1 IV 20 IV 20
Lublin 22 III 25 IV 35 Zielona Góra 27 m 20 IV 25
Łódź 27 III 20 IV 25

Sezon klimatyczny oznaczony symbolem S-4 jest obserwowany na całym obszarze kraju
z wyjątkiem pasa nizin nadmorskich (rys. 7.23-7.25). Również nie jest notowany na terenach
wysokogórskich. Nie stwierdzono jego obecności na Kasprowym Wierchu i na Śnieżce (por.

Rys. 7.23. Daty początku sezonu klimatycznego S-4 Rys. 7.24. Daty końca sezonu klimatycznego S-4
1 - sezon nie występuje, 2 - obszary górskie 1 - sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

275
rys. 7.2 i 7.7). Najwcześniej początek sezonu S-4, już średnio 22 czerwca, jest notowany na
Dolnym Śląsku, w środkowej części Niziny Wielkopolskiej, w rejonie Mławy, Płocka
i Lublina (tab. 7.39). Najpóźniej, po 30 marca, rozpoczyna się na wschodnim skraju Polski
(rys. 7.23). Ostatni dzień tego sezonu wszędzie przypada na drugą połowę kwietnia.
Stosunkowo najpóźniej sezon S-4 kończy się (poza obszarami górskimi) w rejonie Lęborka,
bowiem dopiero około 30 kwietnia (rys. 7.24).

Rys. 7.25. Czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-4

1 - sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Długość powyższego sezonu poza rejonami górskimi wynosi od około 20 do 40 dni. Mniej
niż 20 dni trwa na wschodnim skraju Polski (rys. 7.25). Więcej niż 30 dni wynosi czas trwania
tego sezonu, ogólnie biorąc, na Nizinie Śląskiej, w środkowej i zachodniej części Niziny
Wielkopolskiej, na Nizinie Mazowieckiej i Wyżynie Małopolskiej.
Sezon klimatyczny S-4 w rejonie Jeleniej Góry i Zakopanego pojawia się dwukrotnie
w ciągu roku. Po raz drugi warunki pogodowe charakterystyczne dla tego sezonu występują,
ogólnie biorąc, jesienią i zarówno w Zakopanem, jak i w okolicy Jeleniej Góry trwają średnio
przez 40 dni. W Zakopanem ich początek jest notowany 23 września, a koniec 1 listopada,
a w rejonie Jeleniej Góry utrzymują się one średnio od 3 października do 11 listopada
(tab. 7.39, rys. 7.2 i 7.8).
Sezon klimatyczny oznaczony symbolem S-5 występuje tylko w niektórych rejonach
Polski. Ogólnie biorąc, nie pojawia się na obszarach górskich (wyjątek stanowi Zakopane).
Zasięg przestrzenny występowania tego sezonu przedstawiono na rys. 7.26-7.28.
Najwcześniej początek sezonu S-5 jest notowany na przełomie pierwszej i drugiej dekady
• /
lutego w rejonie Raciborza i Świnoujścia (rys. 7.26; tab. 7.40). W końcu lutego pojawia się na
ziemi lubuskiej i w południowej części Niziny Wielkopolskiej. Na większości obszaru
występowania początek sezonu S-5 przypada między 2 5 II a 7 III. Najpóźniej pierwsze dni
tego sezonu są notowane w południowo-wschodniej części Polski. W rejonie Zamościa
przypada on dopiero na początku drugiej połowy marca (rys. 7.26).
W Zakopanem stosunki pogodowe charakterystyczne dla sezonu klimatycznego S-5
występują w dwóch okresach roku. Pierwszy raz omawiany sezon pojawia się na początku

276
Rys. 7.26. Daty początku sezonu klimatycznego S-5 Rys. 7.27. Daty końca sezonu klimatycznego S-5
1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie 1 i 2 — obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

drugiej połowy marca i trwa do końca pierwszej dekady kwietnia, a więc trwa średnio przez 25
dni. Drugi raz jest obserwowany, ogólnie biorąc, w pierwszej połowie listopada i trwa przez
około 15 dni (tab. 7.40; rys. 7.8).
Sezon S-5 jest względnie krótki. Jego koniec wszędzie występuje prawie jednocześnie
w ostatnich dniach marca (rys. 7.27). Najpóźniej zanika omawiany sezon klimatyczny na
Roztoczu i w południowej części Wyżyny Lubelskiej, bowiem na przełomie marca i kwietnia.
s
Czas trwania tego sezonu jest najdłuższy w rejonie Świnoujścia. W północnej części
a

Niziny Szczecińskiej trwa od 30 do 40 dni, a w Świnoujściu nawet 45 dni (rys. 7.28).

Najkrótszy jest w południowo-wschodniej części kraju i w rejonie Bydgoszczy, gdzie trwa
tylko około 15 dni (rys. 7.1, 7.8).

Rys. 7.28. Czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-5

1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

277
 Tabela 7.40. Daty początku i końca oraz czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-5
Data Data Czas Data Data Czas
Miejscowość Miejscowość
początku końca trwania początku końca trwania

Bydgoszcz 12 III 26 III 15 Przemyśl 2m 26 III 25

Chojnice 2 ni 26 m 25 Racibórz 10 n 26 n i 45
Elbląg 2 III 26 m 25 Sandomierz 2m 26 III 25
Gdańsk 2 III 26 III 25 Subice 25 n 26 m 30
Gorzów Wlkp. 25 n 26 m 30 Szczecin 2 III 26 III 25
Kalisz 25 II 21 III 25 Świnoujście io n 26 III 45
Kielce 2 III 26 III 25 Warszawa 7 m 26 III 20
Koło 2m 26 m 25 Wieluń 25 n 26 m 30
Kraków 2 III 26 n i 25 Zakopane 17 III 10 IV 25
Legnica 2 III 21 n i 20 2 XI 16X1 15
Leszno 2 III 21 III 20 Zamość 17 ra 31 III 15
Płock 2 III 2i m 20 Zielona Góra 25 II 26 III 30

Rys. 7.29. Daty początku sezonu klimatycznego S-6 Rys. 7.30. Daty końca sezonu klimatycznego S-6
1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie 1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Sezon klimatyczny oznaczony symbolem S-6 występuje tylko w północno-wschodniej

części Polski. Obejmuje Pojezierze Mazurskie, Nizinę Podlaską i Wysoczyznę Siedlecką (rys.
7.29-7.31). W okolicach Białegostoku i Olsztyna początek tego sezonu jest notowany
najwcześniej, przypada już na ostatnie dni lutego (tab. 7.41). Dopiero pod koniec pierwsze;
dekady marca początek tego sezonu notuje się w rejonie Ostrołęki i Suwałk. Sezon kończy się
przed 25 marca w południowo-zachodniej części Pojezierza Mazurskiego, a po tym terminie
jego koniec obserwuje się w północnej części Pojezierza Mazurskiego oraz na Nizinie
Podlaskiej (rys. 7.30).
W rejonie Białegostoku koniec sezonu klimatycznego S-6 przypada na przełom marca
i kwietnia. Tutaj też ten sezon trwa najdłużej, ponad 30 dni. Na większości obszaru cza>
trwania omawianego sezonu wynosi od 20 do 30 dni (rys. 7.31).

278
 Tabela 7.41. Daty początku i końca oraz czas trwania
w dniach sezonu klimatycznego S-6

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Białystok 25 n 31 m 35
Kętrzyn 2m 26 III 25
Mława 2m 21 III 20
Olsztyn 25 II 26 m 30
Ostrołęka 2m 26 m 25
Siedlce 7 III 28 m 22
Suwałki 7 ni 21 m 15

Rys. 7.31. Czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-6

1 i 2 - obszary gdzie sezon nie występuje, 2 obszary górskie

Rys. 7.32. Daty początku sezonu klimatycznego S-7 Rys. 7.33. Daty końca sezonu klimatycznego S-7
1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie 1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Sezon klimatyczny S-7 występuje tylko w jednym rejonie Polski. Jest charakterystyczny
dla pasa nizin nadmorskich obejmującego pobrzeża Słowińskie, Kaszubskie oraz Nizinę
Szczecińską (rys. 7.32-7.34). Na całym tym obszarze początek sezonu S-7 przypada na
ostatnie dni marca. Średnio rozpoczyna się 27 marca (rys. 7.32).
Omawiany sezon należy do grupy krótszych sezonów klimatycznych. Jego koniec jest
notowany najwcześniej w rejonie Kołobrzegu, bowiem już około 20 kwietnia. Przeciętnie 25
kwietnia sezon S-7 kończy się w Świnoujściu, a w ostatnim dniu kwietnia w rejonie Ustki i na
Helu (tab. 7.42; rys. 7.33). Ogólnie biorąc, w zachodniej części Pobrzeża Słowińskiego kończy
się wcześniej i trwa krócej. Nieco dłuższy jest we wschodniej części Pobrzeża Słowińskiego
oraz na Pobrzeżu Kaszubskim. Średnia długość sezonu klimatycznego oznaczonego symbo­
lem S-7 waha się od 25 do 35 dni (rys. 7.34).

279
 Tabela 7.42. Daty początku i końca oraz czas trwania
w dniach sezonu klimatycznego S-7

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Hel 27 m 30 IV 35
Kołobrzeg 27 ni 20 IV 25
Świnoujście 27 III 25 IV 30
Ustka 27 m 30 IV 35

Rys. 7.34. Czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-7

1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Rys. 7.35. Daty początku sezonu klimatycznego S-8 Rys. 7.36. Daty końca sezonu klimatycznego S-8
1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie 1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Kolejny sezon oznaczono symbolem S-8. Jest to również sezon charakterystyczny dla
stosunkowo niewielkiego obszaru Polski. Występuje, podobnie jak sezon S-7, ogólnie biorąc,
również w rejonie wybrzeża. Jego obecność zaznacza się w środkowej części Pobrzeża
Słowińskiego, w rejonie Kołobrzegu, Koszalina, Ustki i Lęborka. Początek tego sezonu
przypada na przełom pierwszej i drugiej dekady listopada. Tylko w rejonie Ustki średnio jest
notowany kilka dni później, bowiem dopiero 17 grudnia (tab. 7.43). Z kolei koniec tego sezonu
przypada średnio w rejonie Kołobrzegu, Koszalina i Ustki około 6 grudnia, a w Lęborku
11 grudnia. Sezon S-8 należy więc również do krótszych. Jego długość waha się od 20 do 30
dni. Najkrótszy jest w okolicach Ustki, a stosunkowo największą długością cechuje się
w rejonie Lęborka (rys. 7.35, 7.36 i 7.37).

280
 Tabela 7.43. Daty początku i końca oraz czas trwania
_________ w dniach sezonu klimatycznego S-8

Miejscowość Data Data Czas

początku końca trwania
Kołobrzeg 27 XI 6X11 25
Koszalin 12 XI 6X11 25
Lębork 12 XI 11 XII 30
Ustka 17X 1 6 XII 20

Rys. 7.37. Czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-8

1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Rys. 7.39. Daty końca sezonu klimatycznego S-9

1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Sezon klimatyczny S-9 jest ostatnim z grupy sezonów klimatycznych, które występują na
S f CW T ZS ' ' dT h ° bSZaraCh' fcSt ° " “ t y c z n y dla ^chodm ego” ^
ski. Występuje w wąskiej strefie począwszy od rejonu Zalewu Szczecińskiego i Niziny
Szczecińskiej, az po zachodni skłon Pojezierza Lubuskiego (rys. 7 3 8 - 7 40)
Sezon S-9 na całym obszarze występowania rozpoczyna się prawie jednocześnie Bliższa
anahza materiałów źródłowych wskazuje, że zróżnicowanie przestrzenne dat początku i końca
oraz czasu trwania tego sezonu jest znikome, nie przekracza 5 dni. W rejonie Słubic Szczecina

^ P° CZątkU SCZOnU S' 9 na 12 list°Pada- Również średnie

< m 7 r n < X T ”U “ e WykaZUją przestrzennego zróżnicowania
( y • /.39). Średnia długość omawianego sezonu wynosi około 25 dni (rys. 7.40) a zróż­
nicowanie przestrzenne jego czasu trwania waha się od 1 do 3 dni.

281
 Tabela 7.44. Daty początku i końca oraz czas trwania
w dniach sezonu klimatycznego S-9

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Słubice 12 XI 6 XII 25
Szczecin 12X 1 6 XII 25
Świnoujście 12X 1 6 XII 25

Rys. 7.40. Czas trwania w dniach sezonu klimatycznego S-9

1 i 2 - obszary, gdzie sezon nie występuje, 2 - obszary górskie

Sezony klimatyczne oznaczone symbolami od S-10 do S-17 są charakterystyczne,

ogólnie biorąc, tylko dla obszarów górskich. Występują na stosunkowo niewielkich
obszarach odznaczających się specyficzną orografią. W przeciwieństwie do obszarów o mniej
urozmaiconej rzeźbie, zasięgi przestrzenne występowania tej grupy sezonów klimatycznych
są więc względnie małe, co uniemożliwiło wytyczenie dokładniejszych granic obszarów
występowania tych sezonów na mapach załączonych do niniejszego opracowania.
Sezony: S-10, S-l 1, S-12, S-15 i S-16 występują tylko na obszarach położonych najwyżej
na terenie Polski, można przyjąć, że są charakterystyczne dla terenów wysokogórskich. Ich
występowanie jest notowane tylko na Kasprowym Wierchu i Śnieżce (por. rys. 7.2 i 7.7).
W tej grupie sezonów klimatycznych, sezon oznaczony symbolem S-10 wyróżnia się
najdłuższym czasem trwania. Początek tego sezonu na Kasprowym Wierchu przypada średnio
na 22 dzień listopada, a na Śnieżce 17 listopada (tab. 7.45). Sezon kończy się na Kasprowym
Wierchu z końcem marca. Nieco wcześniej, bowiem już średnio 26 marca jego koniec jest
✓
notowany na Śnieżce.
Tabela 7.45. Daty początku i końca oraz czas trwania
w dniach sezonu klimatycznego S-10

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Kasprowy Wierch 22 XI 31 HI 130

Śnieżka 17 XI 26 m 130

Sezony klimatyczne S-l 1 oraz S-12 również pojawiają się tylko na Kasprowym Wierchu
i Śnieżce. Wśród sezonów obszarów górskich wyróżnia je dwukrotne występowanie w cyklu
rocznym.
Sezon oznaczony symbolem S -ll pierwszy raz jest notowany wiosną. Na Kasprowym
Wierchu pierwsze wystąpienie warunków pogodowych charakterystycznych dla sezonu S-l 1
przypada na kwiecień (średnio od 1 do 30 kwietnia), a na Śnieżce trwają one średnio od 2"
marca do 25 kwietnia. Drugi raz w ciągu roku warunki pogodowe właściwe dla tego sezonu

282
występują jesienią. Na Kasprowym Wierchu trwają one średnio 35 dni, obejmując w przy­
bliżeniu drugą połowę października i pierwsze dwie dekady listopada. Na Śnieżce drugie
wystąpienie sezonu S-l 1 przypada na pierwszą połowę listopada, a więc obejmuje tylko około
15 dni (tab. 7.46).

Tabela 7.46. Daty początku i końca oraz czas trwania

w dniach sezonu klimatycznego S -l 1

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Kasprowy Wierch 1 IV 30 IV 30
18 X 21 XI 35
Śnieżka 27 III 25 IV 30
2 XI 16 XI 15

Również sezon klimatyczny S-12 wyróżnia, spośród innych sezonów notowanych na

obszarach górskich, dwukrotne występowanie w ciągu roku. W pierwszej połowie roku
w rejonie Kasprowego Wierchu warunki pogodowe /charakterystyczne dla tego sezonu
m #
występują w drugiej połowie maja (16-30 maja), a na Śnieżce są notowane przez cały maj
✓
(tab. 7.47). W drugiej połowie roku zarówno na Śnieżce, jak i na Kasprowym Wierchu
omawiany sezon klimatyczny trwa przez około 30 dni, na ogół od 18 września do 17 paź­
dziernika (tab. 7.47).
Kolejne dwa sezony klimatyczne, a mianowicie S-15 i S -l6, są również charakterystyczne
tylko dla obszarów wysokogórskich, bowiem ich obecność zaznacza się wyłącznie w dia­
gramach klimatycznych Kasprowego Wierchu i Śnieżki.
Warunki pogodowe specyficzne dla sezonu oznaczonego symbolem S-15 w rejonie
Kasprowego Wierchu są notowane dwukrotnie w ciągu roku, natomiast na Śnieżce pojawiają
się tylko jeden raz w roku (tab. 7.47).

Tabela 7.47. Daty początku i końca oraz czas trwania

w dniach sezonu klimatycznego S-12

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Kasprowy Wierch 16 V 30 V 15
18 IX 17 X 30
Śnieżka 1V 30 V 30
18 IX 17 X 30

*
W odróżnieniu od Śnieżki, na Kasprowym Wierchu sezon S-15 jest notowany również
wiosną. Tutaj warunki pogodowe właściwe dla tego sezonu panują pierwszy raz, ogólnie
biorąc, przez cały czerwiec i lipiec, a drugi raz trwają od pierwszej połowy sierpnia do połowy
września. Jak wspomniano wcześniej, na Śnieżce sezon S-15 jest obecny tylko raz i trwa przez
około 20 dni, średnio od 29 sierpnia do 17 września (tab. 7.50).
Sezon klimatyczny
✓
oznaczony symbolem S-16 z kolei jest notowany dwukrotnie w cyklu
rocznym tylko na Śnieżce. Tutaj pierwszy raz zjawia się około 26 kwietnia i zanika średnio już

283
po pięciu dniach. Na Kasprowym Wierchu jest notowany w pierwszej połowie maja i jego
długość nie przekracza średnio 15 dni. Drugie wystąpienie w rejonie Śnieżki warunków
pogodowych charakterystycznych dla sezonu S-16 przypada, ogólnie biorąc, na drugą połowę
października (tab. 7.51).
Sezon klimatyczny oznaczony symbolem S-13 występuje tylko w rejonie górskich
i podgórskich obniżeń terenowych o charakterze mniej lub bardziej wyraźnych kotlin.
Również i ten sezon nie pojawia się na większych zwartych obszarach. Podobnie jak wcześniej
omówione sezony charakterystyczne dla obszarów górskich, występujące w sezonie S-13
stosunki pogodowe mają niewielki zasięg przestrzenny, wyraźnie nawiązują do warunków
orograficznych.
Powyższy sezon jest notowany w rejonie Jeleniej Góry, Kłodzka, Zakopanego, Aleksand­
rowie oraz Krakowa (tab. 7.48). Występuje w pierwszej połowie roku. Najwcześniej pojawia
się w rejonie Aleksandrowie, bowiem średnio już w połowie ostatniej dekady kwietnia,
a najpóźniej w Zakopanem, gdzie jego początek przypada dopiero na połowę trzeciej dekady
maja. Również daty końca występowania omawianego sezonu są dość znacznie zróżnicowane
(tab. 7.48). Najwcześniej sezon S-13 kończy się w rejonie Kłodzka i Krakowa, średnio 10
maja, a najpóźniej w Jeleniej Górze i Zakopanem, bowiem dopiero około 9 czerwca.
W poszczególnych rejonach górskich i podgórskich notuje się różną długość tego sezonu.
Najdłuższy jest w Jeleniej Górze, bowiem obejmuje średnio 40 dni. W okolicy Aleksandrowie
trwa średnio przez 35 dni. W Kotlinie Kłodzkiej stosunki pogodowe charakterystyczne dla
sezonu S-13 są notowane stosunkowo krótko, średnio tylko przez kilka dni (tab. 7.48).
Kolejny sezon klimatyczny: S-14, występuje tylko w rejonie Śnieżki i Zakopanego. Na
Śnieżce jest notowany dwukrotnie w ciągu roku. Pierwszy raz pojawia się w końcu maja
i zanika z końcem lipca (tab. 7.49). Drugi raz jego obecność jest tutaj notowana już w drugiej
połowie sierpnia. W Zakopanem sezon S-14 występuje raz i układ stanów pogody charak­
terystyczny dla tego sezonu utrzymuje się przez około 25 dni, średnio od 1 do 25 maja.

Tabela 7.48. Daty początku i końca oraz czas Tabela 7.49. Daty początku i końca oraz czas
trwania w dniach sezonu klimatycznego S-15 trwania w dniach sezonu klimatycznego S-16

Data Data Czas Data Data Czas

Miejscowość M iejscowość
początku końca trwania początku końca trwania

Kasprowy Wierch 31 V 29 VII 60 Kasprowy Wierch 1V 15 V 15

14 VIII 17 D i 35 Śnieżka 26 IV 30 IV 5
Śnieżka 29 VIII 17 IX 20 18 X 1 XI 15

Tabela 7.50. Daty początku i końca oraz czas trwania

w dniach sezonu klimatycznego S-13

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Aleksandrowice 26 IV 30 V 35
Jelenia Góra 1 V 9 VI 40
Kłodzko 6 V 10 V 5
Kraków 26 IV 10 V 15
Zakopane 26 V 9 VI 15

284
 Tabela 7.51. Daty początku i końca oraz czas trwania
w dniach sezonu klimatycznego S-14

Data Data Czas

Miejscowość
początku końca trwania

Śnieżka 31 V 29 VIII 60
14 VIII 28 vm 15
Zakopane 1V 25 V 25

Ostatni z wyróżnionych sezonów klimatycznych, oznaczony symbolem S-17, wy­

stępuje tylko w rejonie Zakopanego. Tutaj trwa on przez około 65 dni. Jego początek przypada
średnio na przełom pierwszej i drugiej dekady czerwca, a koniec na połowę sierpnia.
W niniejszym rozdziale zagadnienie początku, końca i czasu trwania wyróżnionych
sezonów klimatycznych przedstawiono w znacznym uproszczeniu. Wyróżnione sezony
oznaczono symbolami od S-l do S-17. Jak już wspomniano wcześniej, nie sformułowano dla
nich nazw o charakterze opisowym nawiązujących do pór roku wyróżnianych w dotych­
czasowych badaniach klimatologicznych. Nie otrzymano bowiem takich samych struktur
sezonowych stosunków klimatycznych dla miejscowości i obszarów leżących w zupełnie
odmiennych warunkach fizjograficznych.
Struktura sezonowa klimatu na obszarze Polski nie jest jednakowa. Poszczególne regiony
fizycznogeograficzne mają własną, często niepowtarzalną, strukturę sezonową stosunków
klimatycznych. Należy to zjawisko uznać za uzasadnione, bowiem wskazuje i potwierdza
związki zachodzące w zakresie wpływu podłoża na formowanie się pogody, a tym samym na
formowanie się określonej struktury sezonowej stosunków klimatycznych rozpatrywanych
z punktu widzenia stanów pogody.
Załączone materiały liczbowe i kartograficzne zawierają znacznie większy ładunek
informacji o sezonowych stosunkach pogodowych na obszarze Polski, niż uwagi zawarte
w niniejszym rozdziale. Dane dotyczące częstości pojawiania się poszczególnych typów
pogody w wyróżnionych sezonach klimatycznych w istotnym stopniu wzbogacają dotych­
czasowy zasób informacji o klimacie różnych regionów Polski. Mogą one być poddane
dalszej, głębszej analizie także w powiązaniu z wielkościami innych parametrów środowiska
przyrodniczego, a także mogą być analizowane w powiązaniu z różnymi sferami działalności
człowieka.
 8
Zmiany klimatu na obszarze Polski

Wszystkie informacje zawarte w poprzednich rozdziałach są w miarę szczegółowym

opisem, charakterystyką stosunków klimatycznych odnoszących się do ostatnich kilku­
dziesięciu lat. Spośród wielu cykli, według których odbywa się rozwój świata przyrodniczego,
cykle, według których następują zmiany stosunków klimatycznych należą od zarania dziejów
do budzących największe zainteresowanie. Długość życia ludzkiego powoduje, że o klimacie
myślimy zazwyczaj jak o czymś bardziej lub mniej stałym, dlatego również spośród wielu
cykli w pełni poznano tylko cykle dobowy i roczny. Były jednak w przeszłości i zauważamy
obecnie występowanie także takich zmian w stosunkach klimatycznych, które nie mają
cyklicznego charakteru lub w chwili obecnej trudno nam się ich doszukać.
Już jednak w XIX w. przestano traktować klimat jako stabilny element środowiska
przyrodniczego. Na podstawie danych uzyskanych za pomocą przyrządów meteorologicznych
można uzyskać informacje o reżimie klimatycznym w ciągu ostatnich 150-200 lat. O klimacie
okresów wcześniejszych pewnych danych dostarczają źródła historyczne. Informacji o klima­
cie okresów odleglejszych, odległych o wiele tysięcy i milionów lat, dostarczają natomiast
wyniki badań paleogeograficznych.
Zrozumienie zasad działania atmosfery jest wciąż jeszcze niepełne, nie pozwala na
uzyskanie wszystkich informacji o minionych i przyszłych zmianach klimatu. Poznanie zmian
klimatu w czasach minionych ma ułatwić prognozę kierunku jego zmian w przyszłości,
bowiem zmiany obecnego reżimu pogody i klimatu mogą mieć istotne skutki ekonomiczne,
społeczne itp. Zmiany klimatu Ziemi i przyczyny tych zmian są jednym z głównych
problemów badawczych współczesnej klimatologii. Temu zagadnieniu jest poświęcony jeden
z programów badawczych Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO).
Zmiany klimatu w przeszłości były powodowane, ogólnie biorąc, wyłącznie przyczynami
naturalnymi. Te przyczyny nie są jeszcze w pełni poznane. Na pewno wśród nich są czynniki
astronomiczne, takie jak zmiany parametrów orbity Ziemi w ciągu tysiącleci, a także
zmienność stopnia aktywności Słońca. Dla zmian stosunków klimatycznych poważne
znaczenie mogą mieć okresy ożywionej działalności wulkanicznej, w których do atmosfery
przemieszczają się znaczne ilości pyłów i gazów wulkanicznych.
Od momentu, gdy człowiek zaczął coraz silniej zaznaczać swą obecność w środowisku
przyrodniczym, szczególnie w ostatnich kilkudziesięciu latach, do przyczyn naturalnych
zmian klimatu doszły przyczyny antropogeniczne. Na grupę przyczyn naturalnych zmian
klimatu zaczęły coraz wyraźniej nakładać się przyczyny wywołane działalnością czło­
wieka. W jej wyniku dostają się do atmosfery, w rosnących z roku na rok ilościach, pro­
dukty określane wspólnym mianem zanieczyszczeń, wśród których znajdują się m.in. za­

286
nieczyszczenia pyłowe i gazowe, a z tych ostatnich dwutlenek węgla, mogący przyczyniać
się do wzrostu temperatury i być jednym z czynników wywołujących tzw. efekt cieplar­
niany.
Okresowe zmiany klimatu wskazują, że system klimatyczny Ziemi nie jest stabilny.
Zmiany klimatu cechują rytmy o różnych długościach. Zmiany promieniowania słonecznego
są przyczyną cyklicznych zmian stosunków klimatycznych długości 11, 22, 35, 90 i 180 lat.
Dotychczasowe zmiany klimatu w czwartorzędzie były spowodowane m.in. cyklicznymi
wahaniami w dopływie energii słonecznej wywołanymi zmianami parametrów orbity Ziemi:
kształtu orbity o cyklu około 90 000 lat, nachylenia płaszczyzny równika ziemskiego do
płaszczyzny ekliptyki o cyklu około 41 000 lat oraz precesji punktu równonocy wiosennej
i jesiennej o cyklu obejmującym 21 000 lat (H.H. Lamb, 1977).
W odleglejszej jeszcze przeszłości, na podstawie analizy osadów geologicznych, można
odczytać wahania i zmiany stosunków klimatycznych o rytmach przekraczających niekiedy
dziesiątki i setki milionów lat, które są zazwyczaj wyjaśniane ruchami skorupy ziemskiej
i fazami górotwórczymi wywołującymi poważne zmiany w ogólnej (planetarnej) cyrkulacji
atmosfery i bilansie promieniowania (B. Obrębska-Starkel, L. Starkel, 1991).
Zmiany klimatu na obszarze Polski, które stosunkowo dobrze zostały rozpoznane,
w porównaniu z odleglejszą przeszłością i stanowią wynik dociekań naukowych dziedzin
wchodzących w zakres zainteresowań nauk geologicznych, biologicznych i geograficznych,
są zmianami, jakie zaznaczyły się od początku holocenu do czasów współczesnych.
Ostatnie wielkie wydarzenie klimatyczne na obszarze Polski w postaci zlodowacenia
bałtyckiego nastąpiło około 18000 lat temu. Kończyło ono wielką epokę lodowcową. Lądo-
lód pokrywał północną część kraju i w najdalszym zasięgu objął obszary położone na pół­
noc od linii przebiegającej, ogólnie biorąc, przez Głogów, Poznań, Płock i Augustów.
Również zlodowaceniu uległ obszar Tatr. Lodowce zalegały w rejonach górskich do
wysokości około 800-900 m n.p.m. Na obszarach bez pokrywy lodowej zalegała zmarzlina.
Wspomniane zlodowacenie charakteryzowała okresowa zmienność stosunków klimatycz­
nych. Występowały w tej epoce lodowej okresy cieplejsze i wtedy górna granica lasu sięgała
w południowej części Polski do wysokości około 400 m n.p.m. Szatę leśną tworzyły drzewa
iglaste, brzozy karłowate i wierzby. Na terenach graniczących z lądolodem przeważała
roślinność charakterystyczna dla tundry.

8.1. ZARYS ZMIAN KLIMATU W HOLOCENIE

W ostatnich dziesięciu tysiącach lat pojawiały się epoki lodowe co około 2000-3000 lat.
Ich czas trwania nie przekraczał kilkuset lat. Okresy te przyjęto określać mianem małych epok
lodowych. W przybliżeniu zjawisko to wystąpiło na obszarze całej kuli ziemskiej około
10500, 7000-8000, 5000, 3000 lat temu (rys. 8.1). Przyjmuje się, że małe epoki lodowe nie
należą do okresów bardzo mroźnych (wbrew nazwie). Temperatura średnia roczna powietrza
była tylko około 1,5-2,0°C niższa od notowanej obecnie. W Szwecji na przykład nie odbiegała
więcej niż o 3,5°C (T.H. van Andel, 1997).
U progu holocenu (10300-9500 lat BP), po chłodnym wahnięciu młodszego dryasu,
nastąpiło gwałtowne ocieplenie trwające do około 9300 lat BP. Ogólnie biorąc, we wczesnym

287
holocenie charakterystyczna była południkowa cyrkulacja powietrza atmosferycznego, była a
ona cyrkulacją dominującą, bowiem swobodną wędrówkę mas powietrza znad Oceanu Atlan- t
tyckiego nad środkową i wschodnią część Europy utrudniał jeszcze wolno zanikający lądolód
skandynawski. Klimat tej części Europy nosił znamiona klimatu lądowego, odznaczał się
chłodnymi zimami, gorącą porą letnią i niewielkimi opadami atmosferycznymi. Przyjmuje ;
się, że w okresie 8500-8000 lat BP nastąpił zanik lądolodu skandynawskiego i zmieniła się i
cyrkulacja powietrza nad Europą z dominującej do tej pory południkowej, na równoleżniko­
wą. Zaczęło przeważać przemieszczanie mas powietrza atmosferycznego z zachodu na
wschód. Temperatura powietrza osiągnęła wartości wyższe od notowanych obecnie o 1-2°C.
Większe były również opady atmosferyczne (H.H. Lamb, 1977, M. Ralska-Jasiewiczowa, L.
Starkel, 1991). Zaczął się okres, w którym na obszarze środkowej Europy dominuje roślinność
lasów liściastych i mieszanych w znaczącym stopniu zwiększająca ewapotranspirację.

optimum
klim atyczne

/" \
- / \ / \
r^ \ \\ //
\
i '_/ Ni/
i

Rys. 8.1. Zmiany klimatu w ciągu ostatnich 11 000 lat.

5000
Mala epoka lodowa była ostatnią z czterech chłodnych
la t a faz klimatycznych

Na przełomie okresu atlantyckiego i subborealnego (5000 lat BP) nastąpiło ochłodzenie

klimatu z jednoczesnym wzrostem ilości opadów i ponownym rozwojem lodowców górskich.
U progu okresu subatlantyckiego zaznaczył się ponowny spadek temperatury i wzrost
wilgotności powietrza. W ostatnich dwóch tysiącach lat wystąpiły dwa wyraźniejsze okresy
cieplejsze przypadające na wczesne i późne średniowiecze oraz jeden okres wyraźnie
chłodniejszy obejmujący XVII-XIX w., zwany przez niektórych badaczy małą epoką lodową
(H.H. Lamb, 1977).
Ogólnie biorąc, cechą charakterystyczną klimatu holocenu jest występowanie na tle
ogólnej tendencji do ocieplania, a następnie ochładzania, rytmicznych mniej wyraźnych
wahań stosunków klimatycznych, na które składały się względnie krótkie okresy cieplejsze,
o czasie trwania od 1000 do 1500 lat, przedzielone okresami chłodniejszymi i wilgotniejszymi
znajdującymi odbicie w wahaniach zasięgu występowania górnej granicy lasów, wysokości
położenia granicy wiecznego śniegu i lodowców górskich (L. Starkel, 1986).
Rekonstrukcji stosunków klimatycznych z niezbyt odległej przeszłości dokonuje się
zazwyczaj na podstawie analizy wielorakich źródeł historycznych. W Polsce pierwsze
szczegółowe studium tego zagadnienia wykonała M. Polaczkówna, jednak należy mieć na
uwadze ograniczoną wartość naukową średniowiecznych źródeł pisanych, bowiem zazwyczaj
ich autorzy opisują zjawiska klimatyczne mające zasięg lokalny i przedstawiają je bardzo
subiektywnie (M. Polaczkówna, 1925). Więcej źródeł pisanych, które można wykorzystać do
badania rytmów zmian stosunków klimatycznych, spotyka się w zachodniej Europie. Są one

288
analizowane bardzo krytycznie i dostarczają pewnych danych, informacji dotyczących tylko
bardzo wyraźnych i trwających dłużej zmian głównie stosunków termicznych.
Źródła historyczne obejmują m.in. zapiski sporządzone w czasie rejsów morskich
- dzienniki nawigacyjne, które na przykład w Wielkiej Brytanii gromadzi się i przechowuje od
stuleci. We Francji ten rodzaj źródeł stanowią rejestry dat i jakości zbiorów winorośli
prowadzonych w wielu klasztorach od czasów wczesnego średniowiecza.
Bardziej dokładnych i obiektywnych danych dostarczają wyniki badań dendrochronologi-
cznych. Informują też o klimacie zmiany zachodzące w słojach rocznych przyrostów pni
drzew. Wielkość przyrostów zależy nie tylko od warunków siedliskowych, ale również od
warunków makroklimatycznych, których zmiana zaznacza się w wielkościach rocznych
przyrostów pni. Można więc dokonywać porównań pni drzew z różnych okresów, co w sposób
pośredni dostarcza istotnych informacji o stosunkach klimatycznych w minionych dzie­
siątkach i setkach lat.
Grubość pierścieni przyrostowych odzwierciedla warunki pogodowe poprzedniego i bieżą­
cego okresu wegetacyjnego. Dzięki zapisowi informacji o pogodzie w minionych stuleciach
utrwalonemu w pierścieniach pni drzew można ekstrapolować i poznać w znaczącym stopniu
klimat w wielu poprzednich stuleciach. W południowo-zachodniej części Stanów Zjed­
noczonych rejestr pierścieni przyrostowych pni drzew obejmuje ponad 6000 lat. Na tej samej
podstawie, również sprzed kilku tysięcy lat, można uzyskać informacje o klimacie Europy.
Podobnych danych dostarcza analiza rocznych warstw osadów jeziornych na obszarach
z wyraźnie zarysowującymi się porami roku. Przyjmuje się, że zmniejszanie się ilości
substancji organicznej w osadach odpowiada fazie klimatu bardziej oceanicznego, a wzrost jej
ilości okresowi klimatu bardziej suchego, lądowego.
Tendencje sekulame zmian klimatu w ostatnim tysiącleciu próbuje się określić głównie na
podstawie wskaźników opisujących stosunki termiczne i wilgotnościowe. Tendencje do zmian
klimatu w Europie i na półkuli północnej zostały określone m.in. na podstawie rekonstrukcji
temperatur w Wielkiej Brytanii, wyników badań przyrostów pni drzew w Kalifornii oraz
danych o zasięgu lądolodu grenlandzkiego. Na tej podstawie w ostatnim tysiącleciu można
wyróżnić kilka okresów cieplejszych i chłodniejszych.
Wiek XI odznaczał się prawdopodobnie temperaturami wyższymi od średniej wielo­
wiekowej i łącznie z wiekiem XII i XIII tworzył przedział czasu, który jest uważany za
najcieplejszy w naszych dziejach historycznych (H. Maruszczak, 1991). W połowie XIV w.
nastąpił spadek temperatury powietrza i rozpoczął się okres klimatu wyraźnie chłodniejszego.
Przyjmuje się, że spadek ten był największy w latach 1370-1440, a okres chłodniejszego
klimatu trwał co najmniej do połowy XV w., po którym nastąpiło krótkie, bo trwające tylko do
połowy XVI w. ocieplenie. Od połowy XVI w. następuje ponowny, większy spadek
temperatury powietrza. Temperatura kształtowała się znacznie poniżej średniej, charakterys­
tycznej dla całego tysiąclecia, osiągając najniższe wartości na ziemiach polskich w pierwszej
połowie XVII stulecia. Przyjmuje się, że nastąpił wzrost stopnia kontynentalizmu klimatu,
trwający do dzisiaj i zarazem pogłębił się wskaźnik nierównomiemości przepływów
rzecznych znajdujący wyraz w notowanych okresowo wielkich wylewach rzek. Poza
ziemiami polskimi nastąpił w tym okresie rozwój lodowców górskich, na przykład w Alpach,
i stąd niekiedy ten okres chłodniejszego klimatu w Europie określa się mianem małej epoki
lodowej (H. Maruszczak, 1991).

289
 Mała epoka lodowa miała zasięg globalny. Rozpoczęła się stosunkowo nagle i wywarła
istotny wpływ na szatę roślinną i zwierzęcą oraz człowieka wraz z jego działalnością. Można
przyjąć, że była ostatnim, najmłodszym okresem rozwoju na kuli ziemskiej powierzchni
pokrytych lodowcami i lądolodami. Nie zdefiniowano jednoznacznie jej granic czasowych.
Istotną trudność stanowi niejednoczesność występowania cechujących ją zjawisk w różnych
rejonach kuli ziemskiej. Badacze wyznaczają początek i koniec tej epoki na różne lata.
H. Flohn (za R. Brazdilem 1992) przyjmuje na przykład, że mała epoka lodowa trwała od 1570
do 1860 r., a H.H. Lamb, że obejmowała lata od 1430 do 1850. J.M. Grove (1988) umieszcza
omawianą epokę w latach od 1570 do 1870. R.S. Bradley przyjmuje, że trwała od XVI do
początku XX w. (B. Obrębska-Starklowa, 1997).
Mała epoka lodowa z punktu widzenia stosunków klimatycznych nie była jednorodna.
Odznaczała się występowaniem krótkich okresów szczególnie chłodnych przedzielonych
seriami lat cieplejszych. Kontrasty między stosunkami klimatycznymi tych okresów w po­
szczególnych rejonach kuli ziemskiej osiągały różne wielkości. Często były notowane
zjawiska o ekstremalnym natężeniu. W niektórych okresach pojawiały się pojedyncze lata lub
ich serie, w których notowano znaczne zmiany w reżimie dotychczasowych stanów pogody.
Istnieje duża zgodność poglądów, że epokę tę wyróżniała w niektórych latach większa
koncentracja zdarzeń określanych mianem katastrofalnych, co może być wskaźnikiem
wpływu określonych czynników w systemie klimatycznym, takich jak wulkanizmu jako
czynnika zewnętrznego (B. Obrębska-Starklowa, 1997).
W dziejach holocenu mała epoka lodowa jest względnie krótkim, około trzystuletnim
epizodem, w którym zmiany dotychczasowych stosunków klimatycznych zapisały się w wielu
rejonach kuli ziemskiej. Klimat tej epoki względnie najpełniej został poznany na terenie
Europy Zachodniej dzięki wykorzystaniu wielorakich materiałów źródłowych.
Trudno jednoznacznie sformułować przyczyny wystąpienia małej epoki lodowej. Badacze
są zgodni, że w różnych rejonach kuli ziemskiej zespoły czynników warunkujących jej
pojawienie się mogły być różne. Prezentowane w dotychczasowym piśmiennictwie poglądy
pozwalają wysnuć wniosek, że należy znacznie większą niż dotychczas wagę przypisać
sprzężeniom zwrotnym występującym w systemie klimatycznym. Istotne są na przykład
związki występujące między cyrkulacją atmosfery a transportem wód w północno-wschodniej
części Oceanu Atlantyckiego. Innymi sugerowanymi przejawami tych sprzężeń w systemie
atmosfera-ocean są zmiany zasolenia wód powierzchniowych w Oceanie Atlantyckim
wpływające m.in. na wzrost zasięgu lodów, co z kolei skutkowało ochłodzeniem atmosfery.
Rozpatruje się także problem zmian w cyklu hydrologicznym obszarów międzyzwrot-
nikowych i ich wpływu na sumy opadów atmosferycznych, współdziałanie pary wodnej
z dwutlenkiem węgla i innymi gazami, występowanie różnej wielkości różnic termicznych
między powierzchnią oceanu a troposferą itd.
W XVin w. nastąpiło ponowne ocieplenie klimatu, temperatury powietrza były zbliżone
do średnich wielowiekowych. Wiele przesłanek wskazuje, że od drugiej połowy tego wieku
w Polsce na naturalne czynniki powodujące fluktuację stosunków klimatycznych zaczynały
się nakładać zmiany reżimu hydrologicznego, będące wynikiem intensyfikacji działalności
człowieka w naturalnym środowisku przyrodniczym na skutek działalności gospodarczej.
Przełom XVIII i XIX w. to początek kolejnego okresu chłodniejszego klimatu, w którym
najniższe temperatury powietrza przypadają na lata 1800-1820. W XX w. nastąpił wzrost

290
temperatury powietrza trwający do lat sześćdziesiątych. Była ona wyraźnie wyższa od średniej
wielowiekowej. Według niektórych prognoz mijające dekady drugiej połowy bieżącego
stulecia poprzedzają kolejną fazę ochłodzenia klimatu mającego objąć cały następny wiek.
Obserwacje i pomiary meteorologiczne w nielicznych miejscowościach są prowadzone
w miarę systematycznie dopiero od około dwustu lat. Odznaczające się dużą jednorodnością
ciągi obserwacji dotyczące głównie temperatury powietrza i opadów atmosferycznych są
cennym materiałem źródłowym w badaniach wiekowych zmian klimatu.

8.2. KLIMAT POLSKI W PRZYSZŁOŚCI NA TLE ZACHODZĄCYCH ZMIAN

W ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM

Wykrywanie i poznawanie prawidłowości, którym podlegały zmiany klimatu w minio­

nych stuleciach i epokach geologicznych, stanowi istotny element wiedzy niezbędnej do
prognozowania stosunków klimatycznych bliższej i dalszej przyszłości. Zmiany klimatu
w czasach współczesnych budzą coraz szersze zainteresowanie z uwagi na ich konsekwencje
ekonomiczne, społeczne, a nawet polityczne.
Pojawienie się w jakimś regionie geograficznym kuli ziemskiej serii lat, na tle ostatnich
kilkudziesięciu, względnie cieplejszych lub chłodniejszych, suchych lub wilgotnych, a także
wystąpienie innych zjawisk pogodowych o natężeniu odbiegającym od średniego za okres
wieloletni, nie stanowi jeszcze wystarczającej przesłanki do formułowania stwierdzeń
0 zmianie klimatu, a więc o trwałej zmianie dotychczasowego reżimu pogody.
Obecnie najczęściej aberacje pogodowe, z taką uwagą śledzone i dzięki satelitom
meteorologicznym tak precyzyjnie wychwytywane na całym obszarze kuli ziemskiej,
zazwyczaj przypisuje się wzrostowi w atmosferze ziemskiej ilości dwutlenku węgla. Zmiany
koncentracji C 0 2 w atmosferze od zarania dziejów Ziemi do końca XVII w. były powodo­
wane, ogólnie biorąc, czynnikami naturalnymi. W ostatnich dwustu latach o wielkości
koncentracji tego gazu w atmosferze decydują zarówno czynniki naturalne, jak i antro­
pogeniczne.
Od początku rewolucji przemysłowej rośnie ilość spalanych paliw kopalnych, czego
skutkiem jest emisja do atmosfery olbrzymich ilości m.in. dwutlenku węgla. Oszacowano, że
ilość tego gazu zwiększyła się o 25% w stosunku do poziomu przedprzemysłowego. Są to dane
szacunkowe, bowiem pierwsze regularne i wiarygodne pomiary koncentracji C 0 2 w atmo­
sferze są prowadzone dopiero od 1958 r. w rejonie Mauna Loa na Hawajach. Stale
zwiększająca się w atmosferze ilość dwutlenku węgla uchodzi za jedną z głównych przyczyn
efektu cieplarnianego.
Mechanizm powstawania efektu cieplarnianego jest prosty. Przemieszczająca się przez
atmosferę energia słoneczna jest częściowo odbijana przez chmury i powierzchnię Ziemi.
Pozostałą część dochodzącej energii pochłania powierzchnia Ziemi, co powoduje jej ogrzanie.
Z kolei nagrzane podłoże wypromieniowuje ciepło w postaci promieniowania długofalowego.
Obecność w atmosferze gazów mających zdolność przechwytywania emitowanego z powierz­
chni Ziemi ciepła przyczynia się do ogrzania powietrza atmosferycznego. Na ustrój termiczny
atmosfery przede wszystkim ma wpływ obecność pary wodnej, dwutlenku węgla, ozonu
1 innych gazów śladowych. Jednak w największym stopniu o efekcie cieplarnianym stanowi

291
para wodna (wpływa w 65%), dwutlenek węgla (wpływa w 25%). Łącznie o wielkości tego
efektu decydują aż w 90% obecność chmur, para wodna i dwutlenek węgla.
Większość naukowców uważa, że przy podwojeniu się ilości dwutlenku węgla i innych
„gazów cieplarnianych” w atmosferze nastąpi wzrost temperatury od 2 do 4°C. Nie są
odosobnione poglądy, że ten wzrost będzie kilkakrotnie mniejszy i wyniesie około 0,5°C.
Ocenia się, że w atmosferze ilość gazów wywołujących efekt cieplarniany, przy utrzymaniu
się dotychczasowego trendu, podwoi się około 2050 r. Efekt cieplarniany zawsze istniał na
naszej planecie. W ostatnich dziesiątkach lat pojawiło się jednak pytanie, czy działalność
człowieka zwiększa ten efekt, a jeśli tak, to w jakim tempie on się nasila. Prezentowane
w ostatnich latach scenariusze zmian klimatu często dostarczają przeciwstawnych danych.
Wskaźnikami potwierdzającymi nasilanie się efektu cieplarnianego ma być na przykład
wzrost temperatury dolnej warstwy troposfery w ostatnim stuleciu o 0,7°C, przy towarzyszą­
cym jej globalnym trendzie 0,6°C/100 lat oraz podniesieniu się w ciągu ostatniego stulecia
średniego poziomu oceanu o 10-20 cm. Jednocześnie wyniki analiz przeprowadzonych na
podstawie innych danych sugerują odmienny scenariusz zdarzeń klimatycznych. Wskazują na
spadek średniej globalnej temperatury powierzchni mórz i oceanów po 1940 r., okresy
zmniejszenia zasięgu pokrywy lodowej to lata 1925-1935 i 1960-1975, a od połowy lat
osiemdziesiątych pokrywa lodowa w Arktyce rozrasta się (B. Obrębska-Starkel, L. Starkel,
1991).
Obserwowane, szczególnie w ostatnich dwustu latach, zmiany stosunków termicznych
i opadowych należy traktować jako wypadkową zmian naturalnych, które w dość krótkich
przedziałach czasu, obejmujących niewiele dziesięcioleci, są uwarunkowane głównie aktyw­
nością Słońca i wypadkową zmian antropogenicznych. Te ostatnie zmiany są efektem
szybkiego rozwoju aglomeracji miejskich i przemysłowych, wzrostu emisji dwutlenku węgla,
pyłów, dymów itd. Czynniki naturalne zmian klimatu wykazują okresowe zmiany (cykliczne),
natomiast czynnik antropogeniczny zmian klimatu cechuje stała tendencja do zmian, trend
liniowy.
W wielu dotychczasowych modelach wiekowych zmian klimatu nie oddziela się czyn­
ników warunkujących naturalne zmiany klimatu od czynników antropogenicznych. Wzrost
temperatury powietrza przypisuje się na przykład tylko skutkom ingerencji człowieka w śro­
dowisko przyrodnicze, a tym samym spowodowanie dużych zmian w jego wszystkich sferach.
Postępem w badaniach wiekowych zmian klimatu są próby wyodrębnienia (oddzielenia)
dwóch składników trendu czasowego, a mianowicie: naturalnego i antropogenicznego. Jedną
z nich jest próba określenia naturalnych i antropogenicznych zmian wiekowych klimatu Polski
wraz z prognozą zmian sięgającą do 2100 r. na podstawie danych z ostatnich dwustu lat
dotyczących temperatury powietrza i opadów atmosferycznych (J. Boryczka, M. Stopa-
-Boryczka, B. Kicińska, E. Żmudzka, 1992). Szacowane przyrosty temperatury powietrza
i opadów wynikające z wpływu składnika antropogenicznego zestawiono w tabeli 8.1.
Tabela 8.1. Antropogeniczne przyrosty temperatury powietrza (w °C/100 lat) i opadów atmosferycznych (w mm/100
lat), (J. Boryczka, M. Stopa-Boryczka, B. Kicińska, E, Żmudzka, 1992)
I II III IV V VI vn vm IX X XI xn
Temperatura 0,59 0,01 0,21 0,21 0,07 0,03 0,01 -0,26 0,08 0,20 1,16 1,48
Opady 6,3 2,2 -2 ,4 1,9 2,0 -4 ,6 5,7 -4,8 -3 ,5 1,6 4,4 0,9

292
 Przyrosty temperatury w poszczególnych miesiącach roku są zróżnicowane, w miesiącach
półrocza chłodnego są dodatnie, a zmniejszają się w półroczu letnim, osiągając w sierpniu nawet
wartość ujemną. Taki roczny bieg przyrostów temperatury spowodowany działalnością
człowieka jest objaśniany dominacją efektu cieplarnianego (w miesiącach zimowych) oraz
dominacją absorpcji promieniowania słonecznego przez zanieczyszczenia atmosfery (w
miesiącach półrocza letniego).
Przyrosty antropogeniczne opadów atmosferycznych ulegają z kolei rocznym wahaniom
i zmieniają często w ciągu roku znak z dodatniego na ujemny (tab. 8.1). Największe przyrosty
sum opadów wynikające z wpływu czynnika antropogenicznego przypadają na styczeń i lipiec,
a najmniejsze są notowane w grudniu.
Prognozuje się, że antropogeniczne przyrosty względne temperatury powietrza w 2100 r.
wyniosą w Warszawie 0,5°C (w odniesieniu do 1778 r.), w Krakowie 2,7°C (w stosunku do
1825 r.), w Pradze -0,2°C (1770), w Zurychu 0,1°C (1880), a na Spitsbergenie aż 3,0°C
(1911). Z kolei przyrosty antropogeniczne opadów atmosferycznych w 2100 r. mają wynosić
w Warszawie - 2,7 mm, w Krakowie - 18,6 mm, a we Wrocławiu 60,5 mm (J. Boryczka, 1993).
Obecnie brak jednoznacznej, w pełni udokumentowanej prognozy dotyczącej cech klimatu
Polski w skali najbliższych dziesięcioleci. Analiza długookresowych oscylacji klimatycznych
wskazuje na tendencję do obniżania się temperatury powietrza. Taka tendencja może wpłynąć na
osłabienie ewentualnych skutków efektu cieplarnianego (K. Kożuchowski, 1996).
Dotychczasowe wyniki modelowania zmian klimatycznych są oceniane bardzo krytycznie
i są dyskusyjne. Faktem jednak jest coraz głębsza ingerencja człowieka we wszystkie sfery
środowiska przyrodniczego. Zauważalne od kilkudziesięciu lat zwiększanie się w atmosferze
ilości gazów wpływających na wielkość i zasięg efektu cieplarnianego zmuszają już dzisiaj do
coraz częstszej i głębszej analizy jego skutków i podjęcia działań bądź aprobujących zmiany,
bądź przeciwstawiających się zmianom w ustroju klimatycznym kuli ziemskiej, ich następst­
wom w bio-, hydro- i litosferze.
 LITERATURA

Andel van, T.,H., 1991 -N o w e spojrzenie na starą planetę. Zmienne oblicze Ziemi. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, 1986, Warszawa.
Atlas klimatyczny elementów i zjawisk szkodliwych dla rolnictwa w Polsce. Instytut Uprawy, Nawożenia
i Gleboznawstwa, 1990, Puławy.
Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski. Instytut Geografii i Przestrzennego
Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, 1994, Warszawa.
Bac S., Koźmiński C., Rojek M., 1998 - Agrometeorologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Barry R.G., Perry A.H., 1973 - Synoptic climatology, London.
Bartnicki L., 1948 - O porach roku i osobliwościach klimatu Polski. Gazeta Obserwatora Państwowego Instytutu
Hydrologiczno-Meteorologicznego, z. 4, Warszawa.
Baur F., 1948 - Zur Frage der Echtheit der sogenannten Singularitaten im Jahresgang der Witterung. Ann.
Meteor., 1.
Bergeron T., 1930 - Richtlinien einer dynamischen Klimatologie. Meteorologische Zeitschrift, 47.
Bluthgen J., 1966 - Allgemeine Klimageographie. Berlin.
Błażejczyk K., 1992 - Bioklimatyczna analiza warunków pogodowych w Polsce, Zeszyty Instytutu Geografii
i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, nr 8.
Bogucki J., 1994 - Zróżnicowanie przebiegu rocznego i zmienności z dnia na dzień ciśnienia atmosferycznego
w wybranych regionach Polski. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią.
Botaszewska J., Reutt F., 1962 - Częstość występowania poszczególnych mas powietrza w Polsce w okresie 10-ciu
lat 1946-1956. Prace Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego, z. 66.
Boryczka J., Stopa-Boryczka M., Kicińska B., Zmudzka E., 1992 - Atlas współzależności param etrów
meteorologicznych i geograficznych w Polsce. Tom VII - Zmiany wiekowe klimatu Polski, Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Boryczka J., 1993 -N aturaln e i antropogeniczne zmiany klimatu Ziemi w XVII-XXI wieku. Uniwersytet Warszawski,
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa.
Bradka J., 1966 - Natural seasons on the Northern Hemisphere. Geophysic, nr 262.
Bradley R.S., Jones Ph.D., 1993 - „Little Ice A g e ” summer temperature variations: their nature and relevance to
recent global warming trends. The Holocene, 3.
Bradley R.S., 1994 - Reconstruction o f climate from A.D. 1000 to present (w:) Brazdil R., Kolar M. (red.)
Contemporary climatology, Brno.
Brazdil R., Dobrovolny P., Woś A., 1992 - Fluctuation o f atmospheric precipitation at Poznań in the period o f
1848-1990. The Yale Mintz Memorial Symposium on Climate and Climate Change. Symposium Programme and
Abstracts, Jerusalem, December 28-31.
Brazdil R., 1992 - Climatic conditions o f the Little Ice Age in Bohemia. Proceedings of the International Symposium
on the Little Ice Age Climate, Tokyo.
Bryson R.A., Lahey J.F., 1958 - The march o f the seasons. Meteorology Department Univ. o f Wisconsin, Madison.
Buchert L., 1992 - Masy powietrza i układy baryczne w rejonie Poznania w latach 1 9 8 1 -1990. Badania
Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. 44, Seria A, Geografia Fizyczna, Poznań.
Ćadez M., 1964 - Vreme u Jugoslaviji. Universitet u Beograda, Prirodno-Matematicki Fakultet, Rasprave, 4.

294
Chomicz K., 1975 - Pokrywa śnieżna w Polsce. Materiały Badawcze, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej,
Warszawa.
Chomicz K., 1977 - M ateriały do poznania agroklimatu Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Chromow S.P., 1952 - Klimat, makroklimat, miestnyj klimat, mikroklimat, Izwiestia Wsiesojuznogo Geografi-
czeskogo Obszczestwa, vol. 84, nr 3, Moskwa.
Chrzanowski J., 1988 - Pokrywa śnieżna w Polsce, klasyfikacja je j grubości i regionalizacja. Materiały Badawcze
Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Seria Meteorologia, nr 15, Warszawa.
Court A., 1957 - Climatology: complex, dynamie and synoptic. Annals o f the Association of American Geographers,
vol. 47, nr 2.
Czarnecka M., 1996 - Współczesny stan klimatu Szczecina (w:) Klimat Szczecina i współczesne zmiany klimatyczne
w rejonie M orza Bałtyckiego. Uniwersytet Szczeciński, Rozprawy i Studia, t. 224.
Czubukow L.A., 1949 - Kompleksnaja klimatologia, Izdatielstvo Akademii Nauk SSSR, Moskwa-Leningrad.
Daniłowa N.A., 1972 - Ocenka klimata czemomorskogo pobierezia dla organizacji otdycha zdorowych ludiej.
Izwiestia Akademii Nauk SSSR, Seria Gieografija , nr 4.
Drużkowski M., 1992 - Wpływ ukształtowania terenu i miejskiej wyspy ciepła na stosunki termiczne Krakowa
i okolic. Folia Geographica, Series Geographica - Physica, vol. XXIII.
Dubicka M ., Limanów ka D., 1994 - Zmienność zachmurzenia i usłonecznienia w Sudetach i Karpatach oraz na ich
przedpolu. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 1590, Prace Instytutu Geograficznego, Seria C, Meteorologia
i Klimatologia, t. 1.
Dubicka M., Karał J., Ropuszyński P., 1995 - Usłonecznienie we Wrocławiu w latach 1981-1992 na tle stuletniej
serii obserwacyjnej. Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 1705, Prace Instytutu Geograficznego, Seria C,
Meteorologia i Klimatologia, t. 2.
Dubicka M ., 1996 - Termiczne pory roku we Wrocławiu. Acta Universitatis Wratislaviensis, Nr 1794, Prace Instytutu
Geograficznego, Seria C, Meteorologia i Klimatologia, t. III.
Eriksen W., 1971 - Die häufigkeit m eteorologischer Fronten über Europa und ihre bedeutung fü r die klimatische
gleiderung des kontinentes. Erdkunde, Archiv für Wissenschaftliche Geographie, vol. 25, 3.
Ewert A., 1966 - Kontynentalizm termiczny klimatu Polski i Europy na tle kontynentalizmu kuli ziemskiej. Wydział
Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego (maszynopis).
Ewert A., 1973 - Zagadnienie kontynentalizmu termicznego klimatu Polski i Europy na tle kontynentalizmu kuli
ziemskiej. Prace i Studia Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Warszawskiego, z. 11, Klimatologia - 6.
Fiedorow E.E., 1925 - Opyt izuczenia pogody miesaca p o pogodam otdielnych dniej. Żumał Gieofiziki
i Mietieorologii, vol. 2, nr 3-4.
Fiedorow E.E., Czubukow L.A., 1963 - Osnowy kompleksnoj klimatologii, je jo razwitije i sowremiennoje
sostojanije. Woprosy Kompleksnoj Klimatologii, Izdatielstwo Akademii Nauk SSSR.
Flohn H., Hess P., 1949 - Grosswettersingularitaten in jährlichen Witterungsverlauf Mitteleuropas. Meteorologische
Rundschau, 2.
Flohn H., 1991 - Climatic evolution during the last millenium: what can we learn from it? (w:) J.A. Eddy Oeschger
Global changes in the perspective o f the past. Dahlem Workshop Reports, Enviromental Sc. Research Report 12. J.
Wiley and Sons, Chichester, New York, Brisbane, Toronto, Singapore.
Górski T., Marciniak K., 1992 - Temperatury powietrza w Puławach w ciągu łat 1871-1990, I - Średnia
temperatura miesięczna. Pamiętnik Puławski, Prace Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, nr 100.
Grove J.M., 1988 - The Little Ice Age. Methuen, New York.
Gumiński R., 1948 - Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce, Przegląd Meteorologiczny
i Hydrologiczny, t. 1, z. 1.
Gumiński R., 1951 - M eteorologia i klimatologia dla rolników, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,
Warszawa.
Hann J., 1889 - Handbuch der Klimatologie, Berlin.
Hare F.K., 1957 - The Dynamie Aspects o f Climatology. WMO Commission for Climatology, II session,
Washington.
Hartshorne R., 1938 -S ix standard seasons o f the year. Annals Assoc. American Geographers, 28.
Hess M ., 1965 - Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Prace Geograficzne, nr 11.

295
Hess M., 1968 - Piętra klimatyczne w Alpach Wschodnich, Karpatach Zachodnich i w Sudetach. Przegląd
Geograficzny, t. 40, z. 2.
Hess M ., 1969 - Główne problem y klimatologiczne Karpat, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace
Geograficzne, nr 25, Kraków.
Hess M., Niedźwiedź T., Obrębska-Starklowa B., 1975 - The methods o f construction o f climatic maps o f various
scales fo r mountainous and upland territories exemplified by the maps prepared f o r Southern Poland,
Geographica Polonica, vol. 31.
Hess M., Leśniak B., Olecki Z., Rauczyńska-Olecka D., 1980 - Wpływ krakowskiej aglomeracji miejsko-
-przemyslowej na promieniowanie słoneczne dochodzące do powierzchni Ziemi. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego, t. DCIII, Prace Geograficzne, z. 51.
Howe C.F., 1925 - The summer and winter o f selected cities in North America, Monthly Weather Review, vol. 53,
nr 10.
Iwaszko K., 1987 - Wstępna charakterystyka m gieł w wybranych miejscowościach Niziny Wielkopolskiej. Badania
Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. 37, Seria A, Geografia Fizyczna, Poznań.
Izdebska-Sędzimir J., 1986 - Wilgotność powietrza (w:) Atlas hydrologiczny Polski, Wydawnictwa Geologiczne,
1986, Warszawa.
Jakubiak B., 1990 - Modele klimatu (w:) Kożuchowski K. (red.) M ateriały do poznania historii klimatu w okresie
obserwacji instrumentalnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Janiszewski F., 1967 - Występowanie mgły w Warszawie. Prace Państwowego Instytutu Hydrologiczno-
-M eteorologicznego, z. 97, Warszawa.
Janiszewski F., 1971 - Pory roku. Gazeta Obserwatora Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego,
24.
Janiszewski M., 1973-1978 - Termiczne pory roku (w:) Narodowy atlas Polski, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Jefferson M., 1938 - Standard seasons. Annals Assoc. American Geographers, 28.
Kaczorowska Z., 1962 - Opady w Polsce w przekroju wieloletnim. Instytut Geografii, Polska Akademia Nauk, Prace
Geograficzne, nr 33, Warszawa.
Kaczorowska Z., 1977 - Pogoda i klimat, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Kaszewski B., 1992 - Typy cyrkulacji a typy pogody w Polsce. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Marii
Curie-Sklodowskiej, Lublin.
Kaszewski B., 1994 - Zróżnicowanie opadów atmosferycznych w okresie wegetacyjnym na Lubelszczyźnie (w:) Gleby
i klimat Lubelszczyzny, Materiały z Konferencji Naukowej 2 5 IV 1994, Lublin.
Kaszewski B., Mrugała S., Warakomski W., 1995 - Klim at t. 1 - Temperatura powietrza i opady atmosferyczne na
obszarze Lubelszczyzny (1951-1990) - Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny, Lubelskie Towarzystwo
Naukowe, Lublin.
Kłapowa M., 1980 - Metamorfoza śniegu w zależności od warunków atmosferycznych i rzeźby terenu w Tatrach.
Materiały Badawcze, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Kłysik K., 1976 - Wpływ rzeźby na zróżnicowanie opadów atmosferycznych i pokrywy śnieżnej w Górach
Świętokrzyskich. Rocznik Świętokrzyski, nr 5, Kielce.
Kłysik K., 1969 - O usłonecznieniu w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Seria II, z. 32, Łódź.
Kolendowicz L., 1994 - Typy cyrkulacji atmosfery a występowanie dni z burzą w Gorzowie Wielkopolskim
i Kołobrzegu w latach 1951-1990. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. XLV, Seria A, Geografia
Fizyczna, Poznań.
Kolendowicz L., 1996 - Burze na obszarze Polski Północno-zachodniej w świetle częstości występowania różnych
typów cyrkulacji atmosfery. Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, nr 39,
Warszawa.
Kolendowicz L., 1997 - Prawdopodobieństwo wystąpienia dni z burzą a napływ powietrza z określonych kierunków
nad Polskę Północno-Zachodnią w latach 1951-1990. Przegląd Geograficzny, t. 59, z. 1-2, Warszawa.
Koncek M ., Rein F., 1971 - Katalog der Witterungstypen fiir Mitteleuropa, Acta Facultatis Rerum Naturalium
Universitatis Comenianae, Meteorologia, nr 4, Bratislava.
Kosiba A., 1949 - Częstość szaty śnieżnej na Ziemiach Śląskich. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego,
Seria B, nr 21, Wrocław.
Kossowska U., 1973 - Osobliwości klimatu wielkomiejskiego na przykładzie Warszawy. Prace i Studia Instytutu
Geograficznego Uniwersytetu Warszawskiego, z. 12, Klimatologia - 7.

296
Kossowski J., 1968 - O częstości głównych typów pogody w Polsce, Przegląd Geofizyczny, t. 13 (21), z. 3.
Kotońska B., Tamulewicz J., 1990 - Stosunki termiczne i opadowe na Nizinie Wielkopolskiej w latach 1951-1985.
Badania Fizjograficzne, t. 41, Seria A, Geografia Fizyczna, Poznań.
Kozłowska-Szczęsna T., 1973 - Rozkład i przebieg albeda w Polsce. Przegląd Geograficzny, t. XLV, z. 2.
Kozłowska-Szczęsna T., 1991 - Warunki bioklimatyczne Polski. Dokumentacja Geograficzna, z. 1, Instytut
Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Kozłowska-Szczęsna T., 1991 - Antropoklimat Polski (Próba syntezy), Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego
Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, nr 1, Warszawa.
Kozłowska-Szczęsna T., 1991 Warunki bioklimatyczne Polski, Dokumentacja Geograficzna, Polska Akademia
Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, z. 1, Warszawa.
Kozłowska-Szczęsna T., 1993 - Temperatura powietrza w Polsce w trzydziestoleciu 1951-1980. Zeszyty Instytutu
Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, nr 18, Warszawa.
Kozłowska-Szczęsna T., 1994 - Średnia roczna liczba dni z burzą (w:) Atlas zasobów, walorów i zagrożeń
środowiska geograficznego Polski. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia
Nauk, Warszawa.
Kożuchowski K., 1982- Periodicity o f the variations o f the annual precipitation totals in Poland. Acta Geoph. Pol.,
30, 3.
Kożuchowski K., 1985 - Zmienność opadów atmosferycznych w Polsce w stuleciu 1881-1980. Acta Geographica X
Lodziensia, nr 48, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Kożuchowski K., Wibig J., 1988 - Kontynentalizm pluwialny w Polsce: zróżnicowanie geograficzne i zmiany
wieloletnie. Acta Geographica Lodziensia, nr 55.
Kożuchowski K., Stolarczyk A., 1994 - Cykliczne wahania i fluktuacje wskaźnika cyrkulacji strefowej na półkuli
północnej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 134, Marine Sciences, nr. 2.
Kożuchowski K., Przybylak R., 1995 - Efekt cieplarniany. Wiedza Powszechna, Warszawa.
Kożuchowski K., Miętus M., 1996 - Historia zmian klimatycznych w Szczecinie (w:) Klim at Szczecina i współczesne
zmiany klimatyczne w rejonie Morza Bałtyckiego. Uniwersytet Szczeciński, Rozprawy i Studia, t. 224.
Koźmiński Cz., 1964 - Opady gradowe na terenie Polski w latach 1946-1955. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe,
Wydział Nauk Przyrodniczo-Rolniczych, t. 17, z. 2, Szczecin.
Koźmiński Cz., 1990 - Ciągi dni bezopadowych (w:) Atlas klimatyczny elementów i zjawisk szkodliwych dla
rolnictwa w Polsce. Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy
Koźmiński Cz., 1994 - Szlaki gradowe (w:) Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski.
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Krawczyk B., 1994 - Średnia roczna liczba dni z mgłą (w:) Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska
geograficznego Polski. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk,
Warszawa.
Kruczała A., 1972 - Opady atmosferyczne na obszarze Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Centrum Badań
Naukowych, Prace i Studia, nr 12, Polska Akademia Nauk.
Kubota S., 1953 - Classification o f seasons. Journal o f Meteorological Research. Tokyo, 5.
Kuczmarski M., Paszyński J., 1981 - Zmienność dobowa i sezonowa usłonecznienia w Polsce. Przegląd
Geograficzny, t. 53, z. 4.
Kuczmarski M., 1982 - Usłonecznienie i zachmurzenie w Krakowie. Przegląd Geofizyczny, t. 27, z. 3-4.
Kuczmarski M., 1986 - Usłonecznienie Polski i jeg o przydatność dla helioterapii (maszynopis), Instytut Geografii
i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Kuczmarski M., 1990 - Usłonecznienie Polski i jeg o przydatność dla helioterapii. Instytut Geografii i Przestrzen­
nego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk, Dokumentacja Geograficzna, z. 4.
Kuczmarski M., 1994 Klimat (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagos­
podarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Kuziemska D., 1961 - O okresowości w makropogodzie. Gazeta Obserwatora Państwowego Instytutu Hydrologicz­
no-Meteorologicznego, 14, 11.
Kuziemska D., 1968 - Typy pogody w Polsce w okresie wiosny, lata i jesieni. Prace Państwowego Instytutu
Hydrologiczno-Meteorologicznego, 93.
Kuziemska D., 1987 -Zróżnicow anie temperatury powietrza na obszarze Polski a typy cyrkulacji atmosferycznej nad
Europą Środkową. Przegląd Geofizyczny, t. 32, z. 3.

297
Kuziemski J., 1962 - Cyrkulacja atmosferyczna jako czynnik przestrzennego zróżnicowania warunków klimatycz­
nych w Polsce, Przegląd Geofizyczny, t. 7 (15), z. 1.
Kwiatkowski J., 1975 - Zasięg fenów sudeckich i ich wpływ na mezoklimat regionów południowo-zachodniej
i środkowej Polski. Przegląd Geofizyczny, t. XX(XXVIII), z .l.
Lamb H.H., 1950 - Types and spells o f weather around the year in the British Isles: Annual trends, seasonal structure
o f the year, singularities. Quart. Joumual Royal Meteorological Society, 76.
Lamb H.H., 1965 - Frequency o f weather types. Weather, 20, 1.
Lamb H.H., 1978 - Climate: Present, P ast and Future. Vol.I, Methuen, London.
Lambor J., 1954 - Stepowienie środkowych obszarów Polski. Prace Państwowego Instytutu Hydrologiczno-
-Meteorologicznego, nr 34, Warszawa.
Lebiediew A.N., Pisariewa G.P., 1956 - Klimaticzeskije sezony SSSR. Trudy Gławnoj Geofiziczeskoj Obserwatori,
62 (124).
Leszczycki S., 1953 - Stan geografii w Polsce i perspektywy je j rozwoju. Przegląd Geograficzny, t. XXIII.
Leśniak B., 1980 - Pokrywa śnieżna w dorzeczu górnej Wisły. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace
Geograficzne, nr 51, Kraków.
Limanówka D., Niedźwiedź T., Ustrnul Z., 1993 - Prawdopodobieństwo występowania wybranych ekstremalnych
charakterystyk termicznych w Polsce. Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska
Akademia Nauk, nr. 18, Warszawa.
Lityński J., 1969 - Liczbowa charakterystyka typów cyrkulacji i typów pogody w Polsce, Prace Państwowego
Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego, nr 97.
Lockwood J.G., 1984 - Procesy klimatotwórcze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Lorenc H., 1964 - Zaśnieżenie Wielkopolski. Gazeta Obserwatora PIHM, t. 17, z. 4, Warszawa.
Madany R., 1961 - O opadach śniegu i szacie śnieżnej w Karpatach Polskich w okresie 1951-1955. Przegląd
Geofizyczny, t. 6(14), z. 3.
Maejima I., 1969 - Natural seasons and weather singularities in Japan. Japanese Progress in Climatology,
November.
Maheras P., 1985 - Correspondences between types o f circulation and weather types. Application to the area o f
Thessaloniki, Zeitschrift fiir Meteorologie, vol. 35, nr 1.
Markham Ch.G., 1970 - Seasonality o f precipitation in the USA. Annals Assoc. American Geographers, 60, 3.
Marsz A., 1995 - Wskaźnik oceanizmu jako miara klimatycznego współoddziaływania w systemie oce-
an-atmosfera-kontynenty. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Morskiej, Gdynia.
Martyn D., 1985 - Klimaty kuli ziemskiej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Maruszczak H., 1991 - Tendencje do zmian klimatu w ostatnim tysiącleciu (w:) Geografia Polski, środowisko
przyrodnicze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Merecki R., 1915 - Klimatologia ziem polskich. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa.
Miara K., Paszyński J., Grzybowski J., 1987 - Zróżnicowanie przestrzenne bilansu promieniowania na obszarze
Polski. Przegląd Geograficzny, t. LIX, z. 4.
Michna E., 1978 - Z badań nad przestrzennym rozkładem i przebiegiem rocznym prężności pary wodnej w Polsce.
Przegląd Geofizyczny, t. 23(31), z. 3.
Michna E., Paczos S., 1972 - Zarys klimatu Bieszczadów Zachodnich. Lubelskie Towarzystwo Naukowe,
Ossolineum.
Michna E., Paczos S., 1972 - Opady atmosferyczne na obszarze Roztocza. Annales UMCS, Sectio B, vol. 27, 9,
Lublin.
Michna E., 1984 - Środowisko fizyczno-geograficzne południowo-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, cz. II,
Klimat. Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Seria Geografia, vol. 26.
Miętus M., 1996 - Wiatr geostroficzny nad Polską i jeg o związek z elementami klimatu. Wiadomości Instytutu
Meteorologii i Gospodarki Wodnej, t. XIX(XL), z. 1.
Milata W., 1950 - Trwałość pokrywy śnieżnej w Polsce. Przegląd Geograficzny, t. 22.
Mitosek H., 1964 - Klim at Puław w świetle spostrzeżeń meteorologicznych w latach 1872-1962. Opady
atmosferyczne cz.II. Roczniki Nauk Rolniczych, t. 89, Seria A, z. 2, Warszawa.
Mitosek H., Kołodziej J., 1972 -Z a r y s klimatu województwa lubelskiego (w:) Województwo lubelskie - rejonizacja
produkcji rolniczej, PWRN, Lublin.

298
Molga M., Sokołowska J., 1963 - Fenologiczne pory roku w Polsce. Wiadomości Służby Hydrologicznej
i Meteorologicznej, z. 55.
Molga M., 1986 - M eteorologia rolnicza. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Morawska M., 1966 - Mgły w Krakowie w 100-leciu 1861-1960 oraz związki występowania mgieł z niektórymi
czynnikami meteorologicznymi. Przegląd Geofizyczny, t. 18, z. 1-2.
Morawska-Horawska M., 1984 - Współczesne zmiany w zachmurzeniu i usłonecznieniu Krakowa na tle 120-lecia.
Przegląd Geofizyczny, t. 29, z. 3.
Morawska-Horawska M., 1992 - Warunki powstawania wiatru halnego i próba oceny jeg o zasięgu. Folia
Geographica, Series Geographica-Physica, vol. XXIII.
Nichols N.S., 1925 - A classification o f weather types, Monthly Weather Review, vol. 53, nr 10.
Nichols N.S., 1927 - Frequencies o f weather types at San Jose California, Monthly Weather Review, vol. 55, nr 9.
Niedźwiedź T., 1968 - Częstotliwość występowania układów barycznych, mas pow ietrza i frontów atmosferycznych
nad polskimi Karpatami Zachodnimi. Przegląd Geograficzny, t. 40, z. 2.
Niedźwiedź T., 1981 - Sytuacje synoptyczne i ich wpływ na zróżnicowanie przestrzenne wybranych elementów
klimatu w dorzeczu górnej Wisły. Uniwersytet Jagielloński, Rozprawy Habilitacyjne, nr 58, Kraków.
Niedźwiedź T., Limanówka D., 1992 - Termiczne pory roku w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego MXLII, Prace Geograficzne, z. 90.
Niedźwiedź T., Cebulak E., 1994 - Opady atmosferyczne (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Polska Akademia
Nauk, Warszawa.
Niedźwiedź T., Paszyński J., Czekierda D., 1994 - Wiatry (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Polska Akademia
Nauk, Warszawa.
Niedźwiedź T., 1994 - Charakterystyka synoptyczna klimatu (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Polska Akademia
Nauk, Warszawa.
Obrębska-Starklowa B., 1977 - Typologia i regionalizacja fenologiczno-klimatyczna na przykładzie dorzecza
górnej Wisły. Uniwersytet Jagielloński, Rozprawy Habilitacyjne, nr 11, Kraków.
Obrębska-Starklowa B., Hess M., Olecki Z., Trepińska J., Kowanetz L., 1995 - Klim at (w:) Karpaty Polskie
- przyroda, człowiek i jeg o działalność. Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Obrębska-Starklowa B., 1997 - Współczesne poglądy na zmiany klimatyczne w Europie w okresie schyłku małego
glacjału (w:) J. Trepińska (red.) Wahania klimatu w Krakowie (1792-1995), Instytut Geografii Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków.
Okołowicz W ., 1952 - Klimatologia jako nauka i je j stosunek do m eteorologii i geografii fizycznej, Przegląd
Geofizyczny, t. 24, z. 3.
Okołowicz W ., 1962 - Zachmurzenie Polski. Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk, Prace Geograficzne, nr 34,
Warszawa.
Okołowicz W., 1963 - Zachmurzenie Polski. Prace Geograficzne, nr 34, Instytut Geografii, Polska Akademia Nauk,
Warszawa.
Okołowicz W ., 1966 - Regiony klimatyczne (w:) Polska - Atlas geograficzny, Państwowe Przedsiębiorstwo
Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa.
Okołowicz W ., 1969 - Klimatologia ogólna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Olechnowicz-Bobrowska B., 1970 - Częstość dni z opadem w Polsce. Prace Geograficzne, nr 86, Instytut Geografii,
Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Olecki Z., 1989 - Bilans promieniowania słonecznego w dorzeczu górnej Wisły. Rozprawy Habilitacyjne, nr 157,
Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Olszewski J., Żarnowiecki G., Zimny K., 1992 - Usłonecznienie w Łysogórach. Rocznik Świętokrzyski, Sozologia
i Geografia Fizyczna, t. 19, Kielce.
Osuchowska-Klein B., 1987 - Zmienność cyrkulacji atmosferycznej w Europie. Przegląd Geofizyczny, t. 21, z. 1.
Osuchowska-Klein B., 1992 - Związek między temperaturą a cyrkulacją atmosferyczną. Nat. Bad. s. Meteorologia,
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, nr 17, Warszawa.
Paczos S., 1982 - Stosunki termiczne i śnieżne zim w Polsce. Rozprawy Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, t. 24, Lublin.
Paczos S., 1990 - Częstość występowania zim śnieżnych (w:) Atlas klimatyczny elementów i zjawisk szkodliwych dla
rolnictwa w Polsce. Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy.

299
Parczewski W., 1962 - Aeroklimatyczne pory roku w Polsce Środkowej. Przegląd Geofizyczny, 7(15), 2.
Parczewski W ., 1962 - Układy ciśnienia atmosferycznego na poziom ie morza w Polsce Środkowej. Przegląd
Geofizyczny, t. VII (XV), z.2.
Parczewski W., 1964 - Fronty atmosferyczne nad Polską. Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej,
t. 7, z. 59.
Parczewski W., 1971 - Dynamiczne aspekty klimatu Polski. Przegląd Geograficzny, t. 43, z. 4.
Paszyński J., 1955 - Opady atmosferyczne dorzecza Odry i ich związek z hipsometrią i zalesieniem. Instytut
Geografii, Polska Akademia Nauk, Prace Geograficzne, nr 4, Warszawa.
Paszyński J., 1972 - Studies on the heat balance and on evaporation. Geographia Polonica, t. 22.
Paszyński J., Krawczyk B., 1970 - Climatic regions o f Poland, Idojares, nr 1-2, Budapest.
Paszyński J., Niedźwiedź T., 1991 - Klimat (w:) Geografia Polski, środowisko przyrodnicze, Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Paszyński J. Miara K., 1994 - Promieniowanie, temperatura powietrza (w .) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Instytut
Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Piwkowski H., 1976 - Rozkład m gieł w Polsce i ich długotrwałość. Przegląd Geofizyczny, t. 21(29), z. 1.
Piwkowski H., 1994 - Częstość występowania mgieł (w:) Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geogra­
ficznego Polski. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Polaczkówna M., 1925 - Wahania klimatyczne w Polsce w wiekach średnich. Prace Geograficzne wyd. E. Romera,
z. 5.
Prawdzie K., 1975 - Prawdopodobieństwo występowania m gieł w polskich portach Bałtyku w okresie 1956-1969.
Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Wydział Nauk Przyrodniczo-Rolnych, t. 41, z. 1, Szczecin.
Radomski Cz., 1973 - Agrometeorologia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Ralska-Jasiewiczowa M., Starkei L., 1991 - Zmiany klimatu i stosunków wodnych w ho/ocenie (w:) Geografia
Polski, środowisko przyrodnicze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Romer E., 1912 - Klim at ziem polskich. Encyklopedia Polska, t. I, Dział I i II.
Romer E., 1949 - Regiony klimatyczne Polski. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria B, nr 20.
Romer E., 1949 - Okresy gospodarcze w Polsce. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, seria B, nr 20.
Sadowski M ., 1980 - Rozkład przestrzenny zapasu wody w pokrywie śnieżnej w Polsce. Materiały Badawcze, Seria
Hydrologia i Oceanologia, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Sadowski M., 1984 - Warunki klimatyczne w Polsce u schyłku epoki lodowej (w:) J.G. Lockwood Procesy
klimatotwórcze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Sadowski M., 1994 - Średnie sumy opadów atmosferycznych (w:) Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska
geograficznego Polski. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk,
Warszawa.
Sadowski M ., 1996 - Globalne zmiany klimatu i ich wpływ na środowisko (w:) Jankowski A., Metody badań wpływu
czynników antropogenicznych na warunki klimatyczne i hydrologiczne w obszarach zurbanizowanych, Katowice.
Sakata K., 1952 - A new classification o f seasons. Joum. Meteor. Res. Tokyo, 4.
Schmauss A., 1930 - Singularitäten im jährlichen Witterungsverlaufe auf der Zugspitze / - / / Meteorologische
Jahrbuch Bayern, 52, 53.
Schmuck A., Koźmiński Cz., 1967 - Przestrzenny rozkład częstości posuch atmosferycznych na terenie Polski.
Czasopismo Geograficzne, t. 38, z. 3.
Seife R.W., 1970 - Periodictes in London Winters. Weather, 25.
Schmuck A., 1965 - Regiony pluwiotermiczne w Polsce. Czasopismo Geograficzne, z. 3.
Schmuck A., 1969 - Meteorologia i klimatologia dla WSR. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Schönwiese Ch.D., 1997 - Klimat i człowiek. Prószyński i S-ka, Warszawa.
Stachlewski W., 1974 - Wiatry halne na Kasprowym Wierchu i w Zakopanem. Czasopismo Geograficzne, t. XLV, z. 1.
Starkei L., Obrębska-Starklowa B., 1991 - Efekt cieplarniany a globalne zmiany środowiska przyrodniczego.
Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, nr 4, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Stopa M., 1965 - Rejony burzowe w Polsce. Dokumentacja Geograficzna, z. 1, Instytut Geografii, Polska Akademia
Nauk, Warszawa.
Stopa M ., 1968 - Temperatury powietrza w Polsce, cz. I. Dokumentacja Geograficzna, nr. 2.
Stopa M., 1976 - Cechy termiczne klimatu Polski. Prace i Studia, Geografia 2, Instytut Geografii, Uniwersytet
Warszawski.

300
Stopa-Boryczka M., 1992 - Deformacja p ó l zmiennych meteorologicznych przez zabudowę w Warszawie. Prace
i Studia Geograficzne, t .l l .
Stopa-Boryczka M., 1992 - Z badań klimatu Warszawy Zakładu Klimatologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prace
i Studia Geograficzne, t .l l .
Tamulewicz J., 1974 -Zachm urzenie ogólne nieba w Poznaniu. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. 27,
Seria A, Geografia Fizyczna, Poznań.
Tamulewicz J., 1988 - Promieniowanie aktywne fotosyntetycznie w okresie wegetacyjnym na Nizinie Wielkopolskiej
w rejonie Turwi. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A, Geografia Fizyczna, t. 40.
Tamulewicz J., 1995 - Dni z opadem w Polsce (1951-1980). Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, t. CCLXXI,
Poznań.
Tomaszewska A., 1964 - Przebieg temperatur ekstremalnych w Warszawie w różnych masach powietrza w latach
1951-1960. Przegląd Geofizyczny, t. IX(XVII), z. 1.
Trybowska E., 1963 - Klimatologiczne pory roku w Rabce Zdroju. Przegląd Geofizyczny, 8(16), 3.
Ustrnul Z., 1992 - Potencjalne warunki występowania wiatrów fenowych w Karpatach Polskich. Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne, z. 90.
Ustrnul Z., 1997 - Zmienność cyrkulacji atmosfery na półkuli północnej w XX wieku. Materiały Badawcze, Seria:
Meteorologia - 27, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Warakomski W., 1962 - O częstości występowania poszczególnych rodzajów chmur w Polsce. Przegląd
Geofizyczny, t. 7(15), z. 3.
Warakomski W., 1969 - Zachmurzenie i rodzaj chmur w zależności od mas powietrznych w Polsce. Rozprawy
Habilitacyjne, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Warakomski W., 1969 - Częstość występowania dni i okresów z poszczególnym i typami mas powietrza nad Polską
(1951-1960). Przegląd Geofizyczny, t. 14(22), z. 1.
Warakomski W., 1994 - Zarys klimatu Roztocza (w:) Roztoczański Park Narodowy (red. T. Wilgat), „Ostoja” ,
Kraków.
Warszawski W., 1971 - Termiczne pory roku w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, seria II,
z. 43.
Wiszniewski W., Chełchowski W., 1975 - Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski.
Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa.
Wiszniewski W., 1960 - Kilka uwag o meteorologicznych porach roku w Polsce w świetle wieloletnich wartości
temperatury. Przegląd Geofizyczny, t. 5, z. 1.
Wiszniewski W., Chełchowski W., 1987 - Regiony klimatyczne (w:) Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa.
Witek T., Górski T., 1977 - Przyrodnicza bonitacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa.
Woś A., 1970 - Zarys klimatu Polski Północno-Zachodniej w pogodach. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,
Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, t. 10, z. 3, Poznań.
Woś A., 1977 - Zarys struktury sezonowej klimatu Niziny Wielkopolskiej i Pojezierza Pomorskiego, Wydawnictwo
Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Seria Geografia, nr 15, Poznań.
Woś A., 1981 - The seasonal structure o f the climate o f selected areas. Quaestiones Geographicae, nr 7, Poznań.
Woś A., 1986 - Makroklimat województwa poznańskiego. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. 36, Seria
A, Geografia Fizyczna, Poznań.
Woś A., 1987 - Ustonecznienie Niziny Wielkopolskiej. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. 37, Seria
A Geografia Fizyczna, Poznań.
Woś A., 1993 - Regiony klimatyczne Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody. Polska
Akademia Nauk, Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, nr 20, Warszawa.
Woś A., 1993 - Temperatura powietrza poszczególnych p ó r roku w Poznaniu w przekroju wieloletnim. Badania
Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. 44, Seria A - Geografia Fizyczna, Poznań.
Woś A., 1994 - Cyrkulacyjne czynniki klimatu Niziny Wielkopolskiej. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią,
t. 45, Seria A Geografia Fizyczna, Poznań.
Woś A., 1994 - Klim at Niziny Wielkopolskiej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza.
Woś A., 1995 - Zarys klimatu Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Woś A., 1996 - Struktura sezonowa klimatu Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.

301
Yoshino M.M., Kai K., 1974 - Pressure pattern calendar o fE a st Asia 1941-1970, and itsclimatological summary.
Climatological Notes, 16.
Zawora T., 1995 - Ciągi dni z opadem w polskich Karpatach. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie.
Zinkiewicz W., 1953 -Z agadnienie kompleksów pogodowych. Armales Universitatis M. Curie-Sklodowska, sectio B,
t. VIII, nr 6.
Zinkiewicz W., 1955 - Romerowska regionalizacja klimatu Polski. Czasopismo Geograficzne, t. XXVI, z. 12.
Zinkiewicz W., 1962 - Uslonecznienie względne Polski. Annals Universitatis M. Curie-Sklodowska, sectio B,
t. XVII, nr 10.
Zinkiewicz W., Zinkiewicz A., 1974 - Atlas klimatyczny województwa lubelskiego 1951-1960. Lubelskie
Towarzystwo Naukowe, Lublin.
& WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN

Satelitarne

pogodę

WYDAWNICTWO NAUKOWE m i

Podręcznik omawiający znaczenie obrazów satelitarnych w prognozow aniu frontów

atm osferycznych i cyklonów mających wpływ na pogodę zarów no w krótkich (prognozy
krótkoterm inow e), jak i długich okresach (prognozy długoterm inow e). Książka jest
zbiorem (atlasem ) typowych obrazów satelitarnych wraz ze szczegółowymi wskazówka­
m i dotyczącym i ich in te rp re ta c ji i w ykorzystania do celów synoptycznych.
Prognozow anie pogody, jakie zapew niają zdjęcia satelitarne, m a duże znaczenie dla
niem al wszystkich dziedzin gospodarki i organizacji życia społecznego.
 WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN SA
Wydanie pierwsze
Arkuszy drukarskich 19,0
Skład i łamanie: EGRAF, Warszawa
Druk ukończono w marcu 1999 r
Druk i oprawa: Rzeszowskie Zakłady Graficzne
Rzeszów, ul. płk. L. Lisa-Kuli 19. Zam. 3274/99.