ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΘΕΣΜΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ , 28-03-23( ΜΑΘΗΜΑ 3Ο ) :

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:

 Να μην μπαινοβγαίνουμε εν ώρα μαθήματος. ¨όταν αργεί κάποιος θα μπαίνει την επόμενη ώρα.
 Δεν θέλει ομιλία μεταξύ των φοιτητών.
 Δεν ζητάμε λεπτομέρειες. Τίποτα παραπάνω από αυτά που λέγονται στις διαλέξεις. Θα ζητηθούν σίγουρα
αυτά που ένας ενημερωμένος πολίτης οφείλει να γνωρίζει, καθώς και τα πολύ βασικά της συνταγματικής
ιστορίας.
 Από συγγράμματα επιλέγουμε όποιο θέλουμε . Κατεβάζουμε και τα δύο διαδικτυακά εγχειρίδια.
 Μετά τα εισαγωγικά στοιχεία , θα πρέπει να έχουμε μαζί μας και το κείμενο του συντάγματος.
 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ: δεν ζητάτε και δεν επιτρέπεται η παπαγαλία . Θα είναι ερωτήσεις ανάπτυξης , απλά , τα οποία
θα αναφέρονται σε όλη την ύλη. Δεν θα υπάρχει η δυνατότητα επιλογής. Η απαντήσεις θα πρέπει να είναι
μικρές , καθώς θα είναι και πολλά τα ερωτήματα.

ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ :

Εσωτερικές καταβολές των συνταγμάτων :

Συντεταγμένα πολιτεύματα< αυτά που διέπονται από κανόνες δικαίου , έχουμε ήδη από την αρχαία Μεσοποταμία,
την αρχαία Αίγυπτο , καθώς και τις Ελληνικές πόλεις κράτη. Η Ρώμη εν αρχή ήταν δημοκρατική και μετά , κατά την
επέκτασή της έγινε αυτοκρατορικό το πολίτευμα . Οι σχέσεις μεταξύ των υπηκόων της ρυθμίζονταν από το
Ελληνορωμαϊκό δίκαιο . Κατόπιν επεξεργασίας , το δίκαιο αυτό αποτελεί βάση για το σημερινό. Η Αυτοκρατορία ,
θα σπάσει στα δύο , με το βορά να δέχεται την κάθοδο των βαρβάρων και έτσι μόνο η Ανατολική αυτοκρατορία θα
εξακολούθηση να διατηρεί την ρωμαϊκή ιστορία. Ο Ιουστινιάνειος κώδικας εμπλουτίζει το υπάρχον δίκαιο .

Στην δυτική αυτοκρατορία , με τους βάρβαρους παρόντες πλέον, θα δημιουργηθούν διάφορα κράτη και κρατίδια ,
ενώ οι εκτάσεις θα διασπαστούν σε φέουδα. Πέραν αυτών θα δημιουργηθούν ευρύτερες κρατικές οντότητες
( συμμαχίες φέουδων ) , όπου ο πιο ισχυρός θα αναλάβει την προστασία και θα έχει την μεγαλύτερη εξουσία. Εδώ
πια μιλάμε για άσκηση απόλυτης εξουσίας ( μόνο ο μονάρχης αποφασίζει , με τα δικά του κριτήρια ) και άρα
γίνεται λόγος για απόλυτο μονάρχη .

Δεν υφίσταται η έννοια του προσωπικού χώρου ελευθερίας ή του πολίτη. Η εξουσία είναι πανοπτική.

Στο Βυζάντιο έχουμε απόλυτη μοναρχία , μετριασμένη μεν . Η εικόνα αυτή αναφέρεται στον πρώιμο μεσαίωνα ,
όπου έχουμε την κάθοδο των βαρβάρων και την βίαιη επιβολή της εξουσίας.

Η εκάστοτε θρησκευτική εξουσία , διαπλέκεται με την πολιτική εξουσία και φροντίζει για την νομιμοποίησή της. Η
επιλογή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου να ασπαστεί και να θεσπίσει επίσημη θρησκεία τον Χριστιανισμό, δείχνει
ακριβώς αυτό , καθώς και την εναντίωση στον πλουραλισμό του δωδεκαθεϊσμού. Η εξουσία του Πάπα ήταν σαφώς
πιο έντονη από εκείνη που ασκούσε στην δική του περιοχή ο πατριάρχης ( στο Βυζάντιο υπήρχαν οι σχέσεις
συναλληλίας).
Στην δυτική Ευρώπη ιδίως, αλλά και στην ανατολική σε κάποιο βαθμό και συγκεκριμένα σε Ρωμαϊκές πόλεις που
επιβίωσαν και διατήρησαν μια αυτονομία , πληρώνοντας φόρους υποτέλειας στον μονάρχη, οι οποίες λειτουργούν
ως θύλακες διαφοροποίησης ως προς την πολιτική κατάσταση. Είναι , οι πόλεις αυτές , στην Γαλλία και στην
Μεσόγειο ( πχ: Βενετία  ναυτικό κράτος συλλογική άσκηση της εξουσίας ) . Επίσης βρίσκονται και πιο βόρεια ,
οι ονομαζόμενες πόλεις του Χανσιατικού συνδέσμου – με βάση νομικώς δεσμευτικά κείμενα- ( Ολλανδία , Βέλγιο ,
…) , οι οποίες έχουν εσωτερικές διοικητικές δομές , αλλά και μια αντιπαράθεση μεταξύ της κοσμικής και της
θρησκευτικής εξουσίας ( το αντιλαμβάνεται κανείς από τα λουσάτα δημαρχεία , σε επίπεδο όμοιο με τις εκκλησίες
των πόλεων αυτών) . Εκεί αναπτύσσονται και οι λεγόμενες συντεχνίες – σαν τα σημερινά συνδικάτα θα λέγαμε.

Σαφώς την διατήρηση της ελληνορωμαϊκής πνευματικής παράδοσης , επιτυγχάνουν και ορισμένα μοναστήρια , τα
οποία με την αντιγραφική τους δράση ως προς τα αρχαία κείμενα , τα διέσωσαν. Μια μετεξέλιξη των μοναστηριών
και κάποιων άλλων θεσμών , θα δώσει τα πρώτα πανεπιστήμια , από τον 10 ο αιώνα και μετά.

Εμφανίζονται σταδιακά και χαλαρές συνομοσπονδίες – όπως η αγία ρωμαϊκή αυτοκρατορία των Φράγκων , με
κεντρική στρατιωτική εξουσία και φόρους στον μονάρχη . Πρόκειται για χαλαρή ένωση κρατιδίων .

Με την περαιτέρω ανάπτυξη του εμπορίου και ορισμένων πόλεων, αρχίζουν να εμφανίζονται κάποιες
αμφισβητήσεις, με πρώτη και καλύτερη την θρησκευτική < εξ ου και το σχίσμα και πολύ αργότερα το δεύτερο
σχίσμα με την διάσπαση των προτεσταντών από τους καθολικούς. Οι διαφοροποιήσεις αυτές θα οδηγήσουν σε
έντονες διαφοροποιήσεις και στο πολιτικό επίπεδο. Τέτοιες αμφισβητήσεις είναι σαφώς και αυτή προς το αλάθητο
του Πάπα , προς την ιερά εξέταση κ.ο.κ.

Ο Προτεσταντισμός θα αποτελέσει το στοιχείο για την δημιουργία κρατών , καθώς θα είναι αρκετός για να
συγκροτήσει εθνικές ταυτότητες. Σιγά σιγά θα προκληθούν και πόλεμοι με βάση αυτές τις αμφισβητήσεις
( τριακονταετής πόλεμος).

Και στο εσωτερικό της καθολικής εξουσίας θα υπάρξουν εντάσεις και διαφοροποιήσεις, μιας και οι Πάπες θα έχουν
υπό την προστασία τους διαφοροποιημένους καλλιτέχνες και λόγιους , οι οποίοι σε αναζήτηση της πολιτισμικής
ταυτότητας της τότε Ευρώπης , θα οδηγήσουν στην Αναγέννηση ( η οποία έχει έντονο αντίκτυπο και στην οργάνωση
των κρατών , με την ανάδειξη πόλεων , σε μορφή διοίκησης πόλεως – κράτους , όπως η Φλωρεντία.) . Η
αναγέννηση εκφράζεται πρωταρχικά στην τέχνη. Σαφώς είχε και πολιτικές επιπτώσεις και ταρακούνησε εξίσου
κοσμικά και ανώτερα κοινωνικά στρώματα.

Σταδιακά εμφανίζονται τα πρώτα εθνικά κράτη , με κυρίαρχα να είναι ακόμα τα προαναφερόμενα κρατικά
μορφώματα. Κατά τον 13ο , 15ο και τον 16ο αιώνα , γίνονται πόλεμοι μεταξύ αυτών των μορφωμάτων ή αλλιώς των
δυναστειών . Οι επιγαμίες μεταξύ τους προκαλούν διαρκώς μεταβολές στο πεδίο των συμμαχιών.

Η επέκταση των Οθωμανών θα αφήσει έντονα σημάδια στην Ευρώπη. Στην γηραιά ήπειρο , είχαν ξαναγίνει
επεκτατικές ενέργειες ακόμα και εγκαταστάσεις ξένων πληθυσμών . Τον 16 ο και 17ο αιώνα οι Οθωμανοί γίνονται
επιθετικοί . Πριν από αυτούς όμως , οι Άραβες ξεκινώντας από την βόρειο Αφρική , κατέλαβαν όλη την ιβηρική
χερσόνησο , την οποία ήλεγχαν για 800 χρόνια , χωρίς ωστόσο να αποτελούν πρόβλημα στην Ευρώπη.

Οι Άραβες είχαν μεγάλο και πλούσιο πολιτισμό. Με τις αντιγραφές που έκαναν στα αρχαία κείμενα, διέσωσαν το
ελληνορωμαϊκό πνεύμα. Οι Αραβο-Ευρωπαϊκές συγκρούσεις ξεκίνησαν νωρίς, με βάση την απελευθέρωση της
Ιερουσαλήμ. (Θεολογικά , οι τρεις θρησκείες , ο Μωαμεθανισμός , ο Χριστιανισμός και ο Εβραϊσμός , οι οποίες
συναντιόνται στην Ιερουσαλήμ , έχουν εξελικτική σχέση μεταξύ τους ) . Με εντολή των Παπών θα λάβει χώρα η
πρώτη σταυροφορία , με την οποία θα καταληφθεί για πρώτη φορά η Κωνσταντινούπολη. Τελικώς τον πόλεμο για
τους Ιερούς τόπους οι δυτικοί δεν τον κέρδισαν.
Όσον αφορά τους Οθωμανούς , πρόκειται για ουγγροφιλανδική φυλή (μάλλον εννοεί Αλταϊκή), η οποία
κατεβαίνοντας από τα βόρια ασπάστηκε των Μωαμεθανισμό. Οι Τούρκοι θα καταλάβουν εδάφη που πριν είχαν οι
Άραβες , μαζί με τμήματα του Βυζαντίου μαζί με την Πόλη , φτάνοντας έτσι στα δυτικά σύνορα των Ευρωπαίων ( <
μέχρι και τα βαλκάνια δηλαδή) , τα οποία κατόπιν μαχών επί μαχών θα παγιωθούν . Υπό την απειλή τους , οι
δυτικοί θα σταματήσουν να συγκρούονται μεταξύ τους , με αποτέλεσμα να προκύψουν και νέα κρατικά
μορφώματα .

Η τυπογραφία του 17ου αιώνα, αναπτύσσονται μορφωμένα στρώματα – ιδιαίτερα στις πόλεις, οι οποίες εξαιτίας
του εμπορίου έχουν αναπτυχθεί ραγδαία.

Εμφανίζονται οι ονομαζόμενες ¨φωτισμένες δεσποτείες¨ , στις οποίες ο μονάρχης υπόκεινται σε περιορισμούς

δικαστικού τύπου.

Ο διαφωτισμός θα επιφέρει νέες αμφισβητήσεις . Το πνευματικό αυτό κίνημα , συνδέεται τόσο με τα ανώτερα
κοινωνικά στρώματα , αλλά και την ολοένα εντονότερη Πανεπιστημιακή λειτουργία . Ο διαφωτισμός αποτελεί μια
¨αντίστιξη ¨ στην μεσαιωνική/ μοναρχική κατάσταση.

Ο Διαφωτισμός αποτελεί κίνημα ευρωπαϊκό , το οποίο έχει πολύ συγκεκριμένα αιτήματα, όπως το Κοινωνικό
συμβόλαιο . Με βάση αυτό, οι μονάρχες κυβερνούν ακολουθώντας μια συμφωνία με τους πολίτες , που
υπαγορεύει την προστασία ορισμένων δικαιωμάτων.

Εμφανίζεται η ιδεολογία του Hobbes, ο οποίος θεωρούσε τον άνθρωπο σαν ένα λύκο για τον συνάνθρωπό του και
εξαιτίας αυτού είναι απαραίτητος ο απόλυτος μονάρχης πλην όμως περιορισμένος, καθώς σύμφωνα με την ίδια
ιδεολογία , το κράτος είναι ένα ¨λεβιάθαν¨.

Το φιλελεύθερο κοινωνικό συμβόλαιο , το οποίο ανέπτυξε ο Locke, θέτει προσθετικά το αίτημα για περαιτέρω
ελευθερίες έναντι του μονάρχη. Η ιδέα του δημοκρατικού συμβολαίου, από τον Rousseau - θα βγάλει τελείως από
την εικόνα τον μονάρχη, μιας και πλέον θα είν’ ανάμεσα στους πολίτες.

Βασικά στοιχεία του διαφωτισμού είναι:

1. Η απαραίτητη νομιμοποίηση για κάθε εξουσία

2. Η Απομάγευση
3. Η ελευθερία, με την έννοια του αυτοκαθορισμού του ανθρώπου ( < να αποφασίζει ο ίδιος για την μοίρα
του)

Υπάρχει ένα τμήμα του διαφωτισμού που δεν χωράει στο υπάρχον κράτος ( κρατικό μόρφωμα) .

Ο Ωφελιμισμός συνδέεται στενά με τον διαφωτισμό ( Bentham) , αλλά και με την διάκριση των εξουσιών (
Montesquieu) , με την οποία αποτρέπονται απολυταρχικές τάσσεις.

Ο διαφωτισμός διαρκεί για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα . Και το πνευματικό αυτό κίνημα ξεκινάει από τον αρχαίο
ελληνορωμαϊκό πολιτισμό – κυρίως με το αρχαιοελληνικό - και συνδιαλέγεται μαζί του. Το πνευματικό αυτό
κίνημα θα φέρει τόσο στην άσκηση της εξουσίας , με την εμφάνιση της πεφωτισμένης δεσποτείας , όσο και στην
κρατική εξουσία , με το αποκύημα του , τον συνταγματισμό , ο οποίος θα φέρει νέα δεδομένα στην οργάνωσή της.

Ο Συνταγματισμός θα εγείρει αιτήματα, σχετικά με την ορθή λειτουργία του κράτους , την σχέση των οργάνων του
μεταξύ τους και την σχέση του κράτους με τους πολίτες. Ειδικότερα ο συνταγματισμός υπαγορεύει , ότι η
οργάνωση του κράτους πρέπει να γίνεται με βάση το κοινωνικό συμβόλαιο και ότι οι σχέσεις τόσο εντός του όσο
και γύρω από αυτό , πρέπει να είναι οργανωμένες . ¨όλα τα προαναφερόμενα σαφώς με βάση ένα σύνολο γραπτών
κανόνων ( σύνταγμα) .

Εμφανίζονται λοιπόν οι συνταγματικές μοναρχίες , στις οποίες υπάρχουν συνελεύσεις των τάξεων (< εκπρόσωποι
των ανώτερων τάξεων και του κλήρου ) , στις οποίες εντοπίζεται η συμμετοχή του έθνους (< δηλαδή κάποιων
κοινωνικών στρωμάτων , τα οποία διεκδικούν την εξουσία και αυτοαναγορεύονται ως έθνος. ) στην πολιτική . Το
έθνος είναι το αντίπαλο δέος του μονάρχη.

Η Αγγλία είναι η πηγή του εφαρμοσμένου συνταγματισμού ( 1214 Magna Charta ) . Την περίοδο εκείνη βασίλευε
στην Αγγλία ο Ιωάννης ο ακτήμων, στην θέση του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Ο βασιλιάς θα παραχωρήσει με ένα
νομικό κείμενο δικαιώματα στους φεουδάρχες και μετέπειτα σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, με κυριότερο το
δικαίωμα της προσωπικής ασφάλειας ( < να μην συλλαμβάνονται, διώκονται , … άνευ αιτίας και προϋποθέσεων ).

Το 1688 Θα γραφτεί ένα άλλο χαρακτηριστικό κείμενο του συνταγματισμού , το Bill of rights, επίσης στην Αγγλία.
Πρόκειται για κατάλογο δικαιωμάτων , μια χάρτα δικαιωμάτων που προκύπτει εξαιτίας της ισχυροποίησης του
κοινοβουλίου.

Την σκυτάλη στον εφαρμοσμένο συνταγματισμό θα πάρει η Αμερική , με την επανάσταση εναντίων των Άγγλων , η
οποία έγιενε κατά βάση για φορολογικούς λόγους. Το 1776 υπογράφεται το πρώτο νομικό κείμενο ,το οποίο- μαζί
με άλλα – αποτέλεσε το σύνταγμα της Αμερικής . Το σύνταγμα αυτό των ΗΠΑ αποτελεί το πρώτο αυστηρό και
τυπικό σύνταγμα . Το 1787 θα ολοκληρωθεί . Αποτελεί επιπροσθέτως μια απόπειρα επισημοποίησης των ΗΠΑ ως
ανεξάρτητη κρατική οντότητα και την καθιέρωση διαφορετικού πολιτεύματος , την προεδρική δημοκρατία. Αυτή
είναι και η διαφορά , όσον αφορά τον συνταγματισμό , με την Αγγλία , η οποία δεν έχει- ούτε ακόμα και σήμερα-
τυπικό σύνταγμα.

Το 1789 γίνεται η Γαλλική επανάσταση , η οποία , εξαιτίας της θεμελίωσης του εφαρμοσμένου συνταγματισμού
στην γηραιά ήπειρο , θα έχει ευρύτερες επιπτώσεις (στην Ευρώπη) .

Χάρτες δικαιωμάτων, όπως το προαναφερόμενο bill of rights , θα υπάρχουν στα προοίμια όλων των συνταγμάτων .

Κάθε τυπικό σύνταγμα προϋποθέτει μια συνέλευση επί τούτω ( και όχι επί τούτου – γλωσσική παρατήρηση ) , με
σκοπό την σύνταξη του πολιτεύματος και την ψήφιση θεμελιακών κανόνων .