TİCARET

HUKUKU
 TĠCARĠ ĠġLETME HUKUKU
• TĠCARET VE TĠCARET HUKUKU
• 1.TĠCARET KAVRAMI:
• Türk Dil Kurumunun sözlüğündeki tanıma
göre ticaret kavramı bir ürünün alımı ve
satımıyla ilgili süreçtir. Aslında bu kavram
ekonomi ve hukuk bakımından farklıdır.
• 2.TĠCARET HUKUKU:
• Ticaret hukuku, üretim, tüketim ve değiĢime
• iliĢkin aktiviteleri düzenleyen hukuk dalıdır.
Bir baĢka ifade ile ticaret hukuku, ticari
faaliyetleri düzenleyen hukuk dalıdır. Buradaki
ticari faaliyetlerden amaç TTK(Türk Ticaret
Kanunu) anlamında ticari iĢlerdir. TTK m.3’te
Türk Ticaret Kanununda düzenlenen hususlarla
bir ticari iĢletmeyi ilgilendiren bütün iĢlem ve
fiillerin ticari iĢ olduğu belirtilmiĢtir.
• Ticaret hukuku, Özel hukukun bir dalıdır.
• Medeni hukuktan sonraki en geniĢ özel hukuk
sahasını içerir.
• 2.1.TĠCARET HUKUKUNUN HUKUK
DALLARI ARASINDAKĠ YERĠ:
• Ticaret hukuku özel hukukun bir dalıdır. TTK
m. 1’de Türk Ticaret Kanununun, Türk Medeni
Kanununun (TMK) ayrılmaz bir parçası
olduğu belirtilmiĢtir. Türk Borçlar Kanunu da
Medeni Kanunun tamamlayıcısıdır. Ticaret
Hukuku ile Medeni Hukuk ve Borçlar Hukuku,
bağımsız bir hukuk dalı olsalar da, yakın iliĢki
içindedirler.
• 2.2.TĠCARET HUKUKUNUN KAYNAKLARI:
• 1-ASIL KAYNAKLAR:
• 1.1.Yazılı Kaynaklar:
Türk Ticaret Kanunu
Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve
Uygulama ġekli Hakkında Kanun
Özel Kanunlar
Uluslararası AndlaĢmalar
Kanun Hükmünde Kararnameler
Tüzükler
Yönetmelikler
Tebliğler
• 1.2.Yazılı Olmayan (Tamamlayıcı) Kaynak
Ticari Örf ve Adet: TTK 1/2’ye göre hakkında
ticari hüküm bulunmayan ticari iĢlerde, genel
hükümlerden önce, ticari örf ve adet
uygulanacaktır. Görüldüğü üzere ticari örf ve
adet, ticaret hukukuna iliĢkin yazılı asli
kaynakları tamamlayan bir niteliğe sahiptir.
• 2. YARDIMCI KAYNAKLAR
• Ticaret hukukunun yardımcı kaynakları doktrin
(öğreti) ve mahkeme kararlarıdır.
• Doktrin ticaret hukukuna iliĢkin bilim
adamlarınca yazılmıĢ monografik eser, makale
ve karar incelemeleridir.
• Yine bir somut olaya iliĢkin verilen mahkeme
kararları da yardımcı kaynak niteliğindedir.
• Yardımcı kaynaklar bağlayıcı değildir.
• 2.3. TĠCARET HUKUKUNDA SĠSTEMLER
• Ticaret hukuku ticari faaliyetleri düzenleyen
hukuk dalıdır. Ticaret hukuku ile ilgili
düzenlemelerin yapılmasında ve ticaret
hukukunun uygulama alanının saptanmasında
baĢlıca üç sistem vardır:
Sübjektif Sistem,
Objektif Sistem
Karma Sistem
Modern Sistem
• 1-SÜBJEKTĠF SĠSTEM:
• Bu sisteme göre ticaret hukuku, ticaretle
uğraĢan kiĢilere yani tacirlere uygulanan
özel kuralların bütünüdür.
• Burada bir iĢin ticari olarak
nitelendirilmesi için, o iĢin tacir
tarafından yapılması veya ticari
faaliyetiyle ilgili olması gerekir.
• Alman Ticaret Kanunu esas itibariyle
sübjektif sistemi benimsemiĢtir.
• 2-OBJEKTĠF SĠSTEM
• Ticaret hukukunun uygulama alanının ticari
iĢlemler olarak kabul edilirse, bu sistem
Objektif Sistem olarak adlandırılır.
• Burada iĢi/iĢlemi yapan tacir olsun veya
olmasın ticari hükümler uygulanır.
• 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu objektif
sistemi benimsemiĢtir.
• 3-KARMA SĠSTEM
• Bu sistem hem sübjektif hem de objektif
sistemin karmasıdır. Hem taciri hem de ticari
iĢi esas alır.
• 1926 tarihli ticaret kanunumuz karma sisteme
örnek gösterilebilir.
• 4-MODERN SĠSTEM
• Bu sistemde ticaret hukukunun uygulama alanı
Ticari iĢletmelerdir. Ticari iĢletmeleri esas alan
bu sisteme Modern Sistem adı verilir.
• 1956 tarihli ve
• 6762 sayılı eski Türk Ticaret Kanunu
• Ve 01.07.2012’de yürürlüğe giren 6102 sayılı
Türk Ticaret Kanunu’nda ticari iĢletme esasına
dayalı modern sistem kabul edilmiĢtir.
• 2.4. TĠCARET HUKUKUNUN
ÜLKEMĠZDEKĠ SÜRECĠ
• Ülkemizde ilk olarak ticaret kanunu, 1926
tarihinde yürürlüğe giren 865 sayılı kanundur.
• Bu kanun gerek medeni kanun gerek borçlar
kanunu ile ahenk oluĢturamamıĢtır. Böylece 1
Ocak 1957’de 6762 sayılı kanun yürürlüğe
girmiĢtir.
• 1990’lı yıllardan itibaren bu kanun teknolojik
geliĢmeler bakımından yetersizliği sorunu
• gündeme taĢınmıĢ yeni bir kanun
yapılmasına iliĢkin çalıĢmalar
baĢlatılmıĢtır.
• Bu çalıĢmalar sonucunda 13.01.2011’de ise
bu tasarı kanunlaĢtı.6102 sayılı olan bu
kanun 01.07.2012’de yürürlüğe girdi.
 İŞLETME VE TİCARİ İŞLETME
• 1.İŞLETME
• 1.1. GENEL OLARAK: Ticari iĢletme kavramı
6102 sayılı (yeni) Türk Ticaret Kanunu’nda
tanımlanmıĢtır. Kanun’un “ticari ĠĢletme”
baĢlıklı 11.maddesi uyarınca;
• “Ticari iĢletme, esnaf iĢletmesi için ön görülen
sınırı aĢan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan
• faaliyetlerin devamlı ve bağımsız Ģekilde
yürütüldüğü iĢletmedir”.
• ĠĢletme ise bir giriĢimci (müteĢebbis) tarafından
ekonomik çıkar sağlamak amacıyla emek ve
sermayenin bağımsız Ģekilde bir araya getirilmesi
olarak tanımlanabilir. VEYA ĠĢletme, sermaye-
emek-idare(müteĢebbis) üçlüsünün bir araya gelip
belirli bir organizasyon içinde ve bir cüz-ü tam
• olarak faaliyet göstermesi olarak tarif edilir.
• Doktrinde “teĢebbüs” terimi ile “iĢletme”
terimleri arasında kıyas yapıldığında, hukuk
alanında fonksiyon ifa eden kavramın, teĢebbüs
terimi ile daha doğru olarak ifade edileceği öne
sürülmüĢtür. (TeĢebbüs=iĢletme)
• ĠĢletme= teknik iktisadi
• TeĢebbüs=iktisadi hukuki bir kavramdır.
• Ticari iĢletme ile ilgili kavramlar olarak;
• Ġktisadi faaliyet,
• Ġktisadi iĢletme,
• Ticari teĢebbüs kavramlarına da değinmek
gerekir.
• Ġktisadi faaliyetler; gelir temin etmek maksadı ile
yapılan bütün iĢleri ifade eder. Bu iĢler bir
organizasyonla olabileceği gibi ferdi de olabilir.
• Gelir temin etmek için iĢçilik, seyyar satıcılık,
memurluk, imalatçılık yapmak yahut fabrikalar
iĢletmek veya evini kiraya vermek birer iktisadi
faaliyettir.
• Ġktisadi iĢletme ise; yine gelir elde etmek maksadı
ile emek ve sermayenin, müstakil bir organizasyon
teĢkil edecek Ģekilde birleĢmesi ve faaliyete
geçmesidir. Diğer bir deyiĢle iktisadi iĢletme, gelir
• temini maksadı ile kurulan bir ünite bir cüzü
tamdır.Örneğin bir kimsenin para kazanmak
amacıyla resim atölyesi veya bir fabrika
kurması, bir çiftlik iĢletmesi, taksi çalıĢtırması
birer iktisadi iĢletme ve gelir teminine yönelmiĢ
bir organizasyondur.
• Ticari iĢletme en geniĢ kavram olan iktisadi
faaliyetler içinde yer alan, iktisadi iĢletmeler ise
• Bunların sadece bir nevi olup her iktisadi iĢletme
ticari iĢletme teĢkil etmez.
• Ticari teĢebbüs ise ticari iĢletme kavramından
farklı ve onu da içine alan daha geniĢ bir ifade
olup, devamlı gelir sağlamak maksadı ile bağımsız
olarak yapılan bütün iktisadi faaliyetlerdir. Her
ticari iĢletme bir ticari teĢebbüs ise de her ticari
teĢebbüs bir ticari iĢletme değildir.
• ĠĢletmecilik Bilimi ile uğraĢanlar iĢletme ve
teĢebbüs terimlerini Ģöyle tanımlamaktadırlar:
• “GiriĢim (teĢebbüs) belirli bir yasal, finansal,
örgütsel ve ekonomik özelliğe sahip kuruluĢ
olarak tanımlanabilir. Örneğin, KĠT’ler (Kamu
Ġktisadi TeĢebbüsleri) genellikle sermayesinin
yarısından fazlası devlete ait olan ekonomik,
sosyal ve mali düĢüncelerle kurulan giriĢimleridir.
• ĠĢletme daha çok bir fabrika, satıĢ mağazası gibi
mal veya hizmet üreten ya da pazarlayan teknik
bir birim, giriĢim ise hukuksal, ekonomik ve
finansal bir kuruluĢ olarak tanımlanabilir.
Örneğin; Koç Holding bir giriĢim, Arçelik
buzdolabı fabrikası bir iĢletmedir ancak her
iĢletme bir giriĢim değildir. Bir bakıma giriĢim
iĢletmeye göre daha geniĢ bir anlam taĢır.
• TeĢebbüs terimi artık kanuni bir terim olarak
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında
Kanun ile tanımlanmıĢtır. 4054 sayılı Kanun’un
3. maddesine göre "TeĢebbüs; piyasada mal veya
hizmet üreten, pazarlayan, satan gerçek ve tüzel
kiĢilerle, bağımsız karar verebilen ve ekonomik
bakımdan bir bütün teĢkil eden birimleri ifade
eder."
• 4054 sayılı Kanun’a göre teĢebbüs tanımının
içine küçük bir Ģahıs iĢletmesinden bir holdinge
kadar tüm iktisadi birimler girmektedir.
• ĠġLETME ÇEġĠTLERĠ: ĠĢletmeler çeĢitli
açılardan tasnif edilebilir. ĠĢletmeleri; iĢletme
büyüklüğü esasına göre büyük, orta ve küçük
boyutlu iĢletmeler; iĢ kolu esasına göre endüstri,
ticaret ve hizmet iĢletmeleri; üretilen malların
• Niteliğine göre tüketim malı üretenler ve endüstri
malı üretenler; iĢletmelerin sahipliğine göre özel
sektör ve kamu sektörü iĢletmeleri, son olarak da
iĢletmenin hukuki yapısına göre tek kiĢi iĢletmesi,
adi ortaklık, Ģahıs Ģirketleri, sermaye Ģirketleri ve
kooperatif iĢletmeler olarak tasnif etmek
mümkündür.
• Ticaret Kanunumuza göre ise iĢletmeleri
büyüklüğüne göre, esnaf iĢletmeleri ve ticari
• iĢletmeleri Ģeklinde sınıflandırmak
mümkündür.
• 2. TĠCARĠ ĠġLETME:
• 2.1. GENEL OLARAK: Ticari iĢletme yeni
Kanun’da esnaf iĢletmesi için öngörülen sınırı
aĢan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan
faaliyetlerin devamlı ve bağımsız Ģekilde
yürütüldüğü iĢletme olarak tanımlanmıĢtır.
• 2.2. TANIMI VE UNSURLARI:
• 2.2.1. TANIMI: TTK’nın 11. maddesinin 1.
fıkrasında ticari iĢletme, esnaf iĢletmesi için
öngörülen sınırı aĢan düzeyde gelir sağlamayı
hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız
Ģekilde yürütüldüğü iĢletme olarak
tanımlanmıĢtır. Bu durumda Kanun’a alınan
ticari iĢletme tanımından hareketle ticari
iĢletmenin unsurlarını Ģu Ģekilde sıralayabiliriz:
• Gelir sağlamayı hedef tutmak,
• Sürekli olmak,
• Bağımsız olmak,
• Esnaf faaliyetlerini aĢmak.
• 2.2.2.TĠCARĠ ĠġLETMENĠN UNSURLARI:
• 1-Gelir Sağlamayı Hedef Tutmak: Gelir
sağlamayı hedef tutmak, iĢletmenin çeĢitli
Ģekillerde ekonomik menfaatler elde etmeye
• yönelik olması demektir. Bu doğrudan kar
paylaĢmak Ģeklinde olabileceği gibi, yapılacak
olan giderlerin azaltılması suretiyle ekonomik
menfaat elde etme Ģeklinde de olabilir. Bu son
duruma tüketim kooperatifleri örnek olarak
gösterilebilir. Bu durumda TÜKETĠM
KOOPERATĠFLERĠ’de diğer unsurlar da varsa,
ticari iĢletme sayılacaktır.
• Gelir sağlamayı amaçlamıĢ olmak her zaman kar
etmeyi gerektirmez. ĠĢletme zarar da etse hedefi
gelir elde etmek ise bu unsur gerçekleĢmiĢ olur.
Ancak hedefi gelir elde etmek olmayıp, kamuya
hizmet olan bir iĢletmenin bu unsuru
tamamlaması söz konusu değildir. Örneğin,
sadece yoksul insanlara ücretsiz hizmet vermek
için kurulmuĢ bir hastanenin gelir sağlama amacı
bulunmamaktadır.
• 2-Sürekli Olma: Bir iĢletme kurulduktan sonra bu
iĢletmenin ilelebet faaliyet göstermesi zorunlu
değildir. Hatta bazı iĢler mahiyeti gereği kısa süreli
olabilir. Bazı iĢler yılın sadece belirli
mevsimlerinde yapılabilir. Bu durum onların ticari
iĢletme sayılmasını engellemez.
• Süreklilik unsurunun aranmasının sebebi arızi veya
tesadüfi olarak yapılan iĢleri ticari iĢletmelerden
• Bir diğer deyiĢle, önemli olan iĢletmenin
tesadüfi olarak bir kez faaliyette bulunması değil
sürekli olarak iĢletilme kast ve niyeti ile açılmıĢ
olmasıdır.
• 3- Bağımsızlık: Bağımsızlık unsuru, iĢletmenin
kendisi ile Ģubeleri arasındaki iliĢkiyi belirlemek
amacıyla konulmuĢtur. ġubeler bağımsız
olmadıkları için ticari iĢletme sayılmazlar.
• Ticari iĢletme tüm Ģubeleri ve merkezi ile
birlikte bir bütün teĢkil eder; Ģube ticari
iĢletmenin bir bölümü cüzüdür. Bu
tanımlamadaki bağımsızlık unsuru daha çok
kiĢilikle ilgilidir. Her ticari iĢletme bir tacir
tarafından iĢletilmektedir. ġubeleri iĢleten ayrı
bir kiĢilik bulunmaz. ġubeler ve merkez aynı
gerçek veya tüzel kiĢi tarafından iĢletilir.
• Ancak tacire bağlı olan ve onun talimatlarıyla
çalıĢan tellal, komisyoncu ve hatta tacirle
iliĢkisi sürekli olan acente dahi, ayrı bir kiĢilik
altında ticari iĢletme iĢlettikleri için, bağımsız
birer tacirdir ve bunların iĢletmeleri de ticari
iĢletmedir.
• 4-Esnaf Faaliyeti Sınırlarını AĢma:
• TTK md.15’e göre ESNAF, ister gezici ister bir
• Dükkanda veya bir sokağın belirli bir yerinde
sabit bulunan, ekonomik faaliyeti
sermayesinden fazla bedeni çalıĢmasına
dayanan ve geliri 11’inci maddenin ikinci
fıkrası uyarınca çıkarılacak kararnamede
gösterilen sınırı aĢmayan ve sanat veya
ticaretle uğraĢan kiĢidir.
• Bir iĢletmenin esnaf faaliyetinin sınırlarını aĢıp
aĢmadığını tespit etmek çok kolay değildir.
TTK’nın 11’inci maddesinin ikinci fıkrası ise
• Bakanlar Kurulu kararnamesine atıf yapmıĢtır.
• Bir kiĢinin esnaf olup olmadığı Ģöyle belirlenir.
• ``Esnaf ve Sanatkar ile Tacir ve Sanayiciyi
Belirleme Koordinasyon Kurulu’nca belirlenen
esnaf ve sanatkar meslek kollarına dahil olup
da;
• Basit usulde vergi ödeyecek olanlar,
• ĠĢletme hesabına göre defter tutanlar.(Vergi
Usul Kanunu md.177’deki sınırları aĢanlar tacir
ve iĢletmeleri ticari iĢletme; aĢmayanlar ise
• esnaf ve iĢletmeleri de esnaf iĢletmesi sayılır.)
• Gelir vergisinden muaf olanlar.
• Bu ayırım gerçek kiĢi tacirleri bakımından söz
konusudur. Tüzel kiĢi tacirleri bakımından
böyle bir ayrıma gerek yoktur. Çünkü esnaflar
sadece gerçek kiĢidir.
• TĠCARĠ ĠġLETMENĠN MAL VARLIĞI
• Genel olarak, bir kiĢiye ait olup, para ile
ölçülebilen hak ve borçların tümü, o kiĢinin
malvarlığını oluĢturur.
• Malvarlığının;
• aktif kısmında haklar (mülkiyet, rehin, intifa,
alacak, fikri ve sınai haklar vb.)
• pasif kısmında ise borçlar bulunur.
• Ticari iĢletmenin malvarlığı,
• tacirin iĢletmeye ayırdığı (ticari faaliyetlere
özgülediği) değerlerin toplamını ifade eder.
• Tacirin, ticari iĢletmesine özgülediği mal
ve hakları, iĢletme dıĢındaki mal ve
haklarından hukuken bağımsız olmamakla
birlikte, iĢletmeye özgülenmiĢ değerler
ekonomik bir bütün olarak rehin, satıĢ,
hasılat kirası gibi bazı iĢlemlere konu
olabilmektedir.
• Nitekim TTK m.11/3’de, ticari iĢletmenin,
içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için
zorunlu tasarruf iĢlemlerinin ayrı ayrı
yapılmasına gerek olmaksızın, bir bütün
hâlinde devredilebileceği ve diğer hukuki
iĢlemlere konu olabileceği hükme
bağlanmıĢtır. Bu nedenle iĢletmeye dâhil
değerlerin neleri kapsadığının ayrıca
incelenmesi gerekmektedir.
• TTK m.11/3, c.2’de “Aksi öngörülmemiĢse,
devir sözleĢmesinin duran malvarlığını,
iĢletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret
unvanı ile diğer fikri mülkiyet haklarını ve
sürekli olarak iĢletmeye özgülenen malvarlığı
unsurlarını içerdiği kabul olunur” denilmek
suretiyle iĢletmeye özgülenmiĢ malvarlığı
unsurlarının bir kısmına, devrin kapsamı
vesilesiyle değinilmiĢtir. ĠĢletmenin malvarlığı
unsurları, genellikle, maddi-maddi olmayan
unsurlar Ģeklinde iki ana gruba ayrılarak
incelenmektedir.
• Maddi unsurlar, el ile tutulan, göz ile
görülen, yani somut varlığı olan (cismani)
değerleri ifade eder. Tesisat, iĢletme
sermayesi, ham madde, üretilen/ stok
mallar gibi. Tesisat ise, iĢletmeye
özgülenmiĢ taĢınmaz mallar ve onların
bütünleyici parçası (TMK m.684) ve
eklentisi (TMK m.686) ile taĢınır malları
(makinalar, aletler, araçlar, arabalar gibi
taĢınır iĢletme tesisatını) kapsar.
• Gayrimaddi unsurlar ise, özellikle ticaret
unvanı, iĢletme adı, marka, patent, know-how,
endüstriyel tasarım, fikir ve sanat eserleri
üzerindeki haklar gibi ekonomik değeri olan,
fakat cismani varlığı olmayan veya varlığı bir
bütün olarak görülemeyen hakları ifade eder.
Bunlardan iĢletme adı, ticaret unvanı ve marka
ileride ayrıntılı olarak incelenecektir. Fakat
burada, önemi nedeniyle bazı kavramları
açıklamakta yarar vardır.
• Patent, teknolojinin her alanında, yeni, buluĢ
basamağı içeren ve sanayiye uygulnabilir
nitelikte bir buluĢ yapanlara veya haleflerine.
bu buluĢa paten alındıktan sonra baĢvuru
tarihinden itibaren 20 yıl süre ile hukuki
koruma sağlar (SMK m. 82-83, 101).
• Tasarım, ürünün tümü veya bir parçasının ya
da üzerindeki süslemenin, çizgi, Ģekil, renk,
malzeme veya yüzey dokusu gibi
özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür.
• Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması
Ģartıyla tasarımlar da Sınai Mülkiyet Kanunu
kapsamındaki korumadan yararlanır (SMK m.
55 vd.).
• Know-how, patent niteliğinde olmasa dahi,
iĢletme içerisinde organizasyon, yönetim,
üretim ve dağıtım gibi konularda ulaĢılan
teknik ve ticari bilgi ve tecrübe birikimi
anlamında kullanılır.
• Goodwill ise, bir ticari iĢletmenin sevk ve
yönetiminin kendi müĢteri çevresi üzerinde
yarattığı rağbetten dolayı sahip olunan hak
olup, iĢletmenin değerini oldukça etkileyebilen
bir faktör olarak özellikle belirtilmek gerekir.
• Nitekim Yargıtaya göre, uygulamada,
iĢletmenin devri veya hasılat kirasına konu
olması hâlinde hava parası adı altında ayrı bir
bedel talep edilmesi, sahip olunan müĢteri
çevresinin karĢılığı olarak mümkün ve
geçerlidir.