DEFINICJE GŁÓWNYCH POJĘĆ FARMAKOKINETYCZNYCH

Absorpcja p. wchłanianie
Biodostępność p. dostępność biologiczna
Biologiczny okres półtrwania (t0.5) - czas po zakończeniu faz wchłaniania i dystrybucji leku,
po upływie którego stężenie leku we krwi (surowicy) maleje o połowę. Jest miarą szybkości
eliminacji leku.

Biotransformacja p. metabolizm wątrobowy

Czas stężenia maksymalnego (tmaks) – czas, mierzony od chwili pozanaczyniowego podania

leku, po którym jego stężenie we krwi osiąga wartość maksymalną.

Dostępność biologiczna (biodostępność, F) – ułamek (procent) dawki leku, jaki przechodzi do

krążenia ogólnego po jego pozanaczyniowym podaniu oraz szybkość z jaką ten proces
zachodzi.. Przyjmuje się, że po dożylnym podaniu leku wartość tego ułamka wynosi jeden
(100%), natomiast po pozanaczyniowym podaniu jest mniejsza od jedności. Jest to
spowodowane m.in. niecałkowitym uwalnianiem leku z danej postaci, niecałkowitym
wchłanianiem z miejsca podania lub efektem pierwszego przejścia przez wątrobę.

Dystrybucja – proces przechodzenia leku z przestrzeni naczyniowej do pozanaczyniowej oraz

jego rozmieszczania w płynach i tkankach organizmu.

Efekt pierwszego przejścia przez wątrobę – metabolizm, jakiemu ulegają leki w wątrobie
przed osiągnięciem krążenia ogólnego. Występuje po doustnym oraz głębokim doodbytniczym
podaniu leków intensywnie metabolizowanych w wątrobie i jest jedną z głównych przyczyn ich
małej dostępności biologicznej.

Eliminacja – łączna nazwa procesów usuwania leku z organizmu w wyniku jego

biotransformacji (metabolizmu) i wydalania.

Farmakokinetyka - nauka o procesach wchłaniania, dystrybucji oraz eliminacji leków z

organizmu, która na podstawie zmian ich stężeń oznaczonych we krwi określa matematyczne
zależności pomiędzy podaną dawką a tymi stężeniami.

Fenotyp metaboliczny - cecha uwarunkowana dziedzicznie, dzieląca populację ludzką na dwie

fenotypowo odmienne grupy, t.zn. na szybko i wolno metabolizujących. Jest jedną z głównych
przyczyn osobniczych różnic w stężeniach leków metabolizowanych głównie drogą utleniania,
hydrolizy i acetylacji.

Klirens całkowity leku (ClT) – objętość osocza jaka w jednostce czasu została oczyszczona z
leku wszystkimi możliwymi sposobami jego eliminacji. Jest miarą wydajności procesu eliminacji
leku i stanowi sumę klirensów narządowych (głównie wątrobowego i nerkowego).

Klirens wątrobowy (CH) – objętość krwi przepływającej przez wątrobę, jaka zastaje
oczyszczona z leku w jednostce czasu. Zależy od szybkości przepływu krwi przez wątrobę,
aktywności enzymów mikrosomalnych wątroby oraz wiązania leku z białkami krwi.

Klirens nerkowy (ClR) – objętość osocza przepływającego przez nerki, jaka zostaje
oczyszczona z leku w jednostce czasu. Zależy od szybkości procesu przesączania kłebkowego
leku, jego aktywnego wydzielania kanalikowego oraz wchłaniania zwrotnego.

Kompartment – hipotetyczna przestrzeń organizmu obejmująca zespół tkanek i narządów (na

ogół nie określonych pod względem anatomicznym), w których lek z kinetycznego punktu
widzenia zachowuje się podobnie. Np. szybkość zmian stężenia leku w czasie jest taka sama.
Pojęcie kompartmentu wynika z przyjęcia modelu matematycznego do opisu procesu
dystrybucji leku w organizmie.
Liniowa farmakokinetyka – opisuje procesy farmakokinetyczne, których szybkości są liniową
funkcją stężenia, a wielkości parametrów farmakokinetycznych nie zależą od wielkości podanej
dawki leku.

Metabolizm wątrobowy (biotransformacja) – procesy przemiany cząsteczek leków

zachodzące z udziałem enzymów frakcji mikrosomalnej wątroby i obejmujące reakcje pierwszej
fazy (utlenianie, redukcja, hydroliza) oraz reakcje drugiej fazy (acetylacja, metylacja, sprzęganie
z glicyną, kwasem glukuronowym lub siarkowym). Produkty biotransformacji leku (metabolity) z
reguły dobrze rozpuszczają się w wodzie, a przez to łatwiej wydalane są z moczem.

Model jednokompartmentowy – opisuje kinetykę takich leków, które po podaniu ulegają

prawie natychmiastowej dystrybucji w organizmie (równowaga stężeń krew – tkanki ustala się
bardzo szybko). Organizm z kinetycznego punktu widzenia stanowi wówczas jeden
kompartment, a przebieg zmian stężenia leku obserwowany we krwi po dożylnym podaniu
odpowiada wyłącznie procesowi eliminacji leku, natomiast po podaniu pozanaczyniowym –
procesowi wchłaniania i eliminacji.

Objętość dystrybucji (Vd) – parametr charakteryzujący pozorną (hipotetyczną) objętość

płynów organizmu, w których lek w stanie stacjonarnym miałby takie samo stężenie jak we krwi.

Pole pod krzywą stężeń (AUC) – miara ilości leku, jaka dociera do krążenia ogólnego
obliczana metodą trapezów w przedziale czasu od zera do nieskończoności.

Populacyjna farmakokinetyka – dział farmakokinetyki zajmujący się określaniem parametrów

farmakokinetycznych, przewidywaniem stężeń oraz ustalaniem schematu dawkowania u
indywidualnego chorego na podstawie jednego pomiaru stężenia leku we krwi i w oparciu o
populacyjne wartości parametrów farmakokinetycznych, ich odchylenia standardowe oraz dane
fizjologiczne takie jak wiek, płeć, wzrost, masa ciała, klirens kreatyniny itp. Metoda wymaga
korzystania z programu komputerowego.

Przedział dawkowania (τ) – przedział czasu pomiędzy podaniem kolejnych dawek leku.
Przedział stężeń terapeutycznych – zakres stężeń leku we krwi zapewniający największe
prawdopodobieństwo jego działania terapeutycznego oraz najmniejsze ryzyko wystąpienia
objawów toksycznych u większości osób w populacji.

Stała szybkości eliminacji (K) – stała szybkości pierwszego rzędu dla prosesu eliminacji leku
z organizmu na drodze wydalania i biotransformacji. Określa ułamek dawki leku eliminowany z
organizmu w jednostce czasu.

Stała Michaelisa-Menten (Km) – stężenie substratu (leku), przy którym szybkość reakcji
enzymatycznej osiąga połowę szybkości maksymalnej. Enzymy o dużym powinowactwie
charakteryzują się niskimi wartościami Km.

Stan stacjonarny – stan, w którym szybkość wprowadzania leku do organizmu jest równa
szybkości jego eliminacji. Osiągany jest podczas wlewu dożylnego prowadzonego przez czas
równy co najmniej 4 – 5 biologicznym okresom półtrwania leku lub w wyniku wielokrotnego
podawania leku dożylnie lub pozanaczyniowo przez ten sam okres.

Stężenie maksymalne (Cmaks) – największe stężenie leku obserwowane we krwi natychmiast

po dożylnym jego podaniu lub po pewnym czasie, po podaniu pozanaczyniowym.

Stężenie minimalne (Cmin) – wartość stężenia leku obserwowana w trakcie jego wielokrotnego
podawania tuż przed podaniem kolejnej dawki.

Stężenie potencjalnie toksyczne – stężenia leżące powyżej górnej granicy zakresu stężeń
terapeutycznych, przy którym mogą wystąpić objawy toksyczne.

Stężenie stacjonarne ( Css) – stężenie leku lub metabolitu występujące we krwi i tkankach po
osiągnięciu stanu stacjonarnego. W przedziale dawkowania oscyluje ono między wartością
maksymalną (Cmaks) oraz minimalną (Cmin).
Szybkość maksymalna (Vmaks) – szybkość reakcji enzymatycznej osiągana przy wysokim
stężeniu substratu (leku) – znacznie przewyższającym wartość Km , przy którym cały enzym
ulega wysyceniu.

Wchłanianie – proces przechodzenia leku do krążenia ogólnego po pozanaczyniowym

(np.doustnym, domięśniowym, doodbytniczym itp.) jego podaniu.

Wiązanie leku z białkami – odwracalny proces powstawania kompleksu lek-białko, zależny od

powinowactwa leku do białka, liczby miejsc wiążących oraz stężenia białka i leku. Kliniczne
znaczenia ma wówczas, gdy stopień wiązania z białkami jest większy od 80%.

Wolna frakcja leku – lek wolny, nie związany z białkami krwi lub tkanek, aktywny
farmakologicznie.

Wydalanie – usuwanie leków oraz ich metabolitów z kałem, moczem, potem, śliną itp.