Yunit VI Literatura sa Metro Maynila

NAGMAMADALI ANG MAYNILA

ni Serafin C. Guinigundo
Serafin C. Guinigundo
 Ipinanganak sa San Miguel, Bulacan
 Nagtapos ng kursong Commerce mula sa Far Eastern University at ng abogasya sa
University of Manila.
 Ang kanyang maikling kuwento ay nakilala sa kakulangan nito ng sentral na karakter.
Sumusulat siya para makapag-iwan ng impresyon sa isip ng mga mambabasa.
 Ang ilan sa kanyang mga akda ay ang “At patuloy ang mga Anino”, “Nagmamadali
ang Maynila”,”Bahagyang Tag-araw sa Isang Tahanan”,at “Gatas”.
MAIKLING KUWENTONG KATUTUBONG-KULAY
 Ang Nagmamadali ang Maynila ay isang Maikling Kuwentong Katutubong-kulay
dahil inilalarawan dito ang uri ng pamumuhay ng mga karaniwang tao, ang kanilang
pag-uugali, mga diskarte kung papaaano mabuhay at mga pagkakakitaan.
BUOD
“ GINTO. GINTO… Baka po kayo may ginto riyan? Mga mama… mga ale… ginto?” ang
alok-anyaya ng isang babaeng nakakimona at ang saya ay humihilahod sa sakong at siyang
lumilinis sa makapal na alikabok sa bangketa. “Baka po kayo may ginto?” ang muling sigaw
ng babae.” Kung may ginto ako bakit ko ipagbibili? Hindi baga mas mahal ang ginto kaysa
kwalta?” Sambot ng isang lalaki na ang kausap ay ang kaakbay.
Ang mga tao ay nagdadagsaan sa Azcarraga, Avenida Rizal at Escolta maraming mamimili
na walang puhunan at mga tagapagbili ng mga bagay na wala sa kanila at lalong hindi
kanilang pag-aari.
Dito umiikot ang buhay ni Maciong. Ang hanap buhay nila ay ang magtala sa papel ng mga
bagay na nababalitaang ipinagbibili. Mabilis ang usapan , mabilis na magkasundo. Minsan
malaki ang kita; minsan naman ay wala. Walang humpay na tingin, tawad,sisilip; muling
titingin at tatawad muli. Titingin sa mga bagay na puwedeng ibenta, tulad ng singsing,
kwintas, hikaw, at pulseras,may mga lote, gulong, brilantes , at marami pang iba.
Lagi silang nagtatalo ng asawa niyang si Luisita na wala siyang mapapala sa kaka “buy and
sell” niya at hindi nito mapapakain ng kanilang mga anak. Ngunit sa Maciong ay
dinipensahan niya ang kanyang sarili at naniniwala siyang mayroon itong abilidad at hindi
niya bibiguin ang kanyang mga pangarap.
Dumating ang araw na may nag-alok sakanya ng dalawampung goma ng trak. Ito naman ay
naibenta niya agad kay tasiong Abuloy at agad nilang pinuntahan ang silong kung saan
napaparoon ang mga goma. Bumulandara sakanya ang mga gamit na maaari niyang ibenta,
na ipinagkait sakanyang ng matagal. Agad siyang tumawag kay Maximo Kabangis, kung
nais nitong bumili ng goma, pako, langis, yero ng trak, makina, bahay, at lote. Naramdaman
niyang tagumpay ay papalapit na sakanya. Natapos ang kuwento ng siyang papauwi ng
bahay na namimintog ang bulsa at bumili sigarilyo sa bata at hindi na kinuha ang sukli. At
iyon ang kuwento ng “Nagmamadali ang Maynila”.
MAYNILA: SA MGA KUKO NG LIWANAG
ni Clodualdo del Mundo, Jr.
 Ito ay isang Nobela na naging isang pelikula noong 1975 at pinamagatang Maynila:
Sa mga Kuko ng Liwanag, na nakilala sa Ingles bilang The Claws of Light. Ang
direktor ng pelikula ay ang nagantimpalaang si Lino Brocka. Ang panitik ng pelikula
ay isinulat ni Clodualdo del Mundo, Jr.
CLODUALDO DEL MUNDO JR.
 Kilala at tinatawag na 'Doy'
 Anak ng isang famous book writer Clodualdo del Mundo, Sr.
 Noong 1976: ginawaran siya bilang FAMAS award for Best screenplay for Maynila:
Sa mga kuko ng liwanag at the FAMAS Awards
Si Julio, isang mahirap na mangingisda. Isang araw umalis si Ligaya ang kanyang
kasintahan na kasama ang isang babaeng may pangalang Ginang Cruz na pinangakuang
makakapag-aral at makapag hanapbuhay sa Maynila si Ligaya. Kaya't sinundan ni Julio sa
Maynila ang kanyang nobyang si Ligaya. Noong nasa Maynila na, naging biktima si Julio ng
mga mapanlamang na mga tao sa lungsod. Nakaranas si Julio ng mga pang-aabuso habang
nagtatrabaho sa isang lugar ng konstruksiyon at pagbebenta ng sariling katawan para lang
kumita ng malaking pera.
Unti-unting nawawalan ng pag-asa si Julio na matagpuan pa si Ligaya. Ngunit nagbago
ang lahat ng muli niyang makita si Ligaya at malaman mula sa kasintahan na naging biktima
ito ng prostitusyon at pinagmamalupitan ng intyek na kinakasama. Nagbalak na tumakas ang
dalawa ngunit gaya ng sabi ni Ligaya,Kaya siyang patayin ng kinakasama kapag ito ay
nahuling tumatakas. Dumaan ang gabi at sa paggising ni Julio ay patay na si Ligaya.
Ipinaghiganti ni Julio si Ligaya at pinaslang ang kinakasama nitong intyek subalit maraming
nakasaksi at pinagmalupitan si Julio hanggang sa ito ay mawalan din ng hininga.

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa

Ni Andres Bonifacio
• Nobyembre 30, 1863- Mayo 10, 1897
• Ipinanganak sa Tondo, Maynila
• Tinaguriang “Supremo ng Katipunan” at “Ama ng Himagsikang Pilipino”.
• Siya ang unang nagsalin sa Tagalog ng “Mi Ultimo Adios” ni Jose Rizal.
• Sa unang bahagi ng tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ay binanggit ni Bonifacio
ang kanyang lubos na pagmamahal sa bayan gayundin ang kanyang respeto sa mga
nagpagal upang makamit ang kalayaan ng Pilipinas.
• Sa gitnang bahagi ng tula ay ibinahagi rin ni Bonifacio ang kanyang pagnanais na
imulat o gisingin ang ilang mamamayang nagbulag-bulagan sa mga naganap sa bansa.
 • Sa huling bahagi ng tula ay patuloy pa ring inilarawan ni Bonifacio ang labis niyang
pagmamalasakit sa bayan. Binanggit rin niya na kahit sino na makaramdam ng ganung
uri ng pagmamahal ay paniguradong handa rin magbuwis ng kanilang buhay para sa
bayan.
• Ang tulang "Pag-ibig sa Lupang Tinubuan“ ay isinulat ni Bonifacio noong 1896 bago
pumutok ang Rebolusyong 1896 upang himukin ang mga Pilipinong maging makabayan.
• Sa pagbuo ng akdang ito ay nais ipabatid ni Bonifacio ang kaniyang lubos na pagmamahal
sa kinamulatang lupa, ang Pilipinas.
• Nais iparating ng tulang ito sa bawat mamamayang Pilipino noon na kumilos at
labanan ang mga pang-aapi ng mga Kastila. Mula sa linya sa tula na “Nasaan ang dangal ng
mga Tagalog, ang dugong dapat na ibuhos? Bayan ay inaapi, bakit di kumikilos? At
natitilihang ito’y mapanuod.”
• Malinaw rin na naipahayag ni Andres Bonifacio ang kanyang hinaing patungkol sa
paghihirap na dinadanas ng mga Pilipino sa panahong iyon. Kaya naman, ninais
nya na lumaban ang mga Pilipino mula sa kasuklam-suklam na sinasapit nila
mula sa kamay ng mga Kastila.

LITANYA NI NINOY
-Patrocionio Villafuerte
• Isang guro at manunulat sa Filipino. Ipinanganak noong ika-7 ng Mayo taong 1948
• Kilalang makata, mananaysay, manunular at editor ang mga tula ni Professor
Patrocinio Villafuerte na mas kilala sa pangalang Pat V. ay patuloy na ginagamit
bilang piyesang pang-isahan at pansabayang bigkas tuwing sumasapit ang
pagdiriwang ng Buwan ng Wika.
• Isinilang sa Tondo, Manila siya ay produkto ng mga publikong paaralan
• Tumaggap siya ng Oustanding Award 2017 ng Lungsod ng Maynila at ginawaran ng
titulong “Ama ng Sabayang Bigkasan” ng Camarines Sur noong 2018.
• Ang Litanya ni Ninoy ay nabibilang sa Panitikan ng Metro Manila, ang Metro Manila
ay ang pabansang kapital na rehiyon ng Pilipinas, ang sentro ng politika,komersiyo,
industriya,komunikasyon, kultura atedukasyon ng ating bansa Ang mga lugar sa Metro
Manila ay naging saksisa maraming mga makasaysayang pangyayari saating bansa,
mula sa pagkapiit ni Rizal sa FortSantiago, pagbaril sa kanya sa Luneta, Digmaan
saManila Bay, Pananakop ng mga Hapon,Inagurasyon ng halos lahat ng naging
Pangulo ngBansa, Asasinasyon ni Ninoy Aquino, hanggang saEDSA 1, EDSA 2 at
napakarami pang ibav
Para kanino ang Tula?
• Ito ay nakatuon kay dating Benigno Simeon “Ninoy” Aquino Jr.
• Isa itong panalangin na ginawa para sa kaniya.Ang Litanya kay Ninoy ay tula para
ipakita sa mga mambabasa ang kaniyang mga nagawa salipunan. Sa tula na ito ay
 isinaysay ang mga pangyayaring naganap sa kanyang panunungkulan bilang isang
Presidente
• Siya’y hinangaan dahil sa kaniyang talino, tapang sa salita at gawa. Siya din ay
nagdarasal upang ang hustisya ay manaig at ang bayan ay umusbong sa ekonomiya
atteknolohiya at iba pa.
• Siya din ay hinusgahan at binatikos dahil sa kaniyang mga utos na hindi tanggap ng
mga tao sa lipunan dahil ito daw ay makasarili, awtoritateyb at barbadong mga utos .
Kaya marami ang nagalit at bumatikos sa kaniyang panunungkulan sa pamamagitan
ng masakit na mga salita.

1986 at 1996: Sa Mendiola at sa Kung Saan- Saan

Ni Rolando Bernales
Isang maikling kwento na isang Tuluyan o Prosa. May tatlong parte ito ang:
1.Kagabi, Sa panaginip… Noon Sa Mendiola…
2. Noon, Sa Kung Saan-saan
3. Bukas, Sa La Loma… Sa Mendiola…Sa EDSA
 Ang estoryang ito ay nangyari sa panahon ni PresidenteMarcos. Na ang mga tauhan
dito ay si Rex at si Bernie.
 Ang iniwang aral anya ng EDSA ay ang pagkaka-isa ng mga Pilipino sa pagtataguyod
sa mga kagandahang asal kabilang ang pagmamahal sa Diyos, sa mamamayan, sa
bayan at sa kapaligiran at ang sama-samang pagpapaunlad sa bansa.

Literatura sa Gitnang Luzon

Si Malakas at Si Maganda
Ang kwentong bayan ay isang kathang-isip na kuwento na ikinuwento mula sa henerasyon
hanggang sa henerasyon at walang malinaw na awtor.
Si Juan at ang mga Alimango
Ang kuwentong si Juan at mga alimango ay nagmula sa literatura ng mga katimugang
Tagalog. Isa itong uri ng kuwentong bayan kung kaya’t walang partikular na tao ang natukoy
na sumulat nito dahil ang kuwentong bayan ay pinapaunlad ng mga taong nagpasalin-salin sa
mga bibig ng mga tao kung kaya’t ito’y naisalibro ng mga iskolar.
Tungkol sa isang batang may kahinaan sa pag-iisip at hindi pa gaanong nahubog ang
kamalayan. Bagama’t isa itong kuwentong bayan, mainam ito sa mga bata sapagkat
kapupulutan ito ng aral.

Mga Tauhan
Juan – ang pangunahing tauhan, tamad at puno ng kursyusidadad ang isip.
Aling Maria – ina ni Juan
Tindera
Tapguan
Bahay nina Juan, palengke at silong ng puno.

Kumintang (Awiting Bayan)

Awiting Bayan
Ang awiting bayan ay tradisyonal na awit na nagpapahayag ng opinyon, damdamin, at
karanasan ng mga Pilipino. Ito ay naglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, kaugalian, at
kasaysayan, at tumutulong sa pagpapaunlad ng pagkakakilanlan. Likha ng karaniwang
mamamayan, ito’y madalas na tinatanghal sa mga okasyon tulad ng pista, kasal, at iba pa. Sa
awiting bayan, makikita ang mga kuwento at aral na nagmumula sa kulturang Filipino. Ito’y
hindi lamang isang sining, kundi salamin rin ng buhay ng mga Pilipino.
Kumintang
Ito ay isang uri ng awit na nagtatampok ng mga kwento ng pakikipaglaban, pakikidigma, at
kabayanihan.
Hal: Awit ng Kabataan
Rivermaya
Awit Ng Kabataan
Ang awit ng kabataan ay isang halimbawa ng kumintang sapagkat ipinapahiwatig nito
ang mga karanasan ng mga kabataan na ipinaglalaban ang kanilang mga karapatan at
kakayahan bilang mga kabataang Pinoy. Sa panahon ngayon, sila ay pilit na ibinababa ng
lipunan. Kaya naman ginamit nila ang awiting ito upang ipahayag at ipagsigawan ang kaya
nilang gawin.
Literatura ng Bicol
Hanapbuhay ng mga Bikolano
• pangingisda
• pagsasaka
Kultura at tradisyon
• kilala ang mga Bikolano sa pagiging relihiyoso.
• hilig nilang kumain ng mga maaanghang at may gata.
• mahilig sila sa sayawan at pagdalo sa mga kasiyahan.
• ang mga babae ay mahilig magpakaganda at gumamit ng mga palamuti sa katawan.
• ang mga kalalakihan naman ay simple lamang ang pananamit.
Paniniwala
• Paru-parong lumilipad sa loob ng bahay (pagbisita ng mga kaluluwa ng pumanaw na
kamag-anak.)
• Bawal dumiretso sa bahay kapag galing sa patay. (maari kang sundan ng malas.)
• Bawal magwalis sa gabi (kumakatawan ito sa pagtaboy ng mga biyaya.)
Mga ilang kaugalian sa panliligaw at kasalan
• Lagpitao o palaktaw-laktaw – ang unang pagkikita ng babae at lalaki sa
pamamagitan ng isang tagapamagitan.
• Pasanco – pagsusuri ng bawat kapareha.
• Pag-agad – paninilbihan sa Tagalog. Ang panunuyo ng lalaki sa pamilya ng babae.
May negosasyon din bago ikasal (dowry) o dote sa katagalugan.
• Sinakat – regalo sa babaeng ikakasal mula sa mga kamag-anak na dumalo sa kasalan.
• Inilakad – ekstrang bayad kapag ang babaeng ikakasal ay siyang pinakamatanda sa
pamilya.
• Sayod (drawings) ng kasunduan sa pagpapakasal – ang dalawang panig ay
nagsasagawa ng tronco (panunusog ng lahi/pinagmulan para maiwasan ang
pagsasama ng magkamag-anak)
• Pagcaya – ang pagsasaksi sa kasal.
• Paturuan o hurulungan – ang pagbibigay ng reagalo sa mga ikinakasal.
Uri ng Panitikang Bikolano
I. Ariwaga o sasabihon (Kasabihan) – ito ang kanilang naging batayan na ginagamit
kadalasan lalo na sa “pagpapaalala sa mga tao ng maaaring kalabasan ng maling gawa”. Ang
mga ito ay karaniwang tumatalakay sa moral, kabutihang loob at nagpapahiwatig ng pawang
katotohanantungkol sa buhay.
Halimbawa:
• An maraot saindo dai na guibohan sa ibang tao.
(Ang masama sa iyo huwag mong gawin sa ibang tao)
• Mahay pa man magsolo-solo can magiba ica con maraot na tao.
(Mabuti pang nag-iisa kaysa may masamang kasama)
• Ang masinanginsagin maanghit pa sa kanding.
(Ang magkukunwari ay maanghit pa sa kambing)
Uri ng Panitikang Bikolano
II. Tigsik (toast) – binubuo ng pagbigkas ng maikling tula bilang parangal o papuri sa isang
tao o bagay. Ginaganap sa isang tigsikan (drinking party).
Halimbawa:
 • Daraga
Tigsik ko ining daraga
Halaba an buhok asin may kurbada
Pag nakatalikod garo santa,
Pag atubang daing data
III. Patodan o paukod (bugtong) – madalas pa rin itong binibigkas sa kanila.
Halimbawa
• Dahon saning dahon idi nagarabok
(dahon nang dahon hindi namumulaklak)
sagot: kawayan
Uri ng Panitikang Bikolano
• Duwang bulang itom, harayo an inaboton daiman inapon
Halimbawa
(dalawang bolang itim, malayo ang nararating hindi naman itinapon)
sagot: mata
• Dara niya ako, dara ko man siya
(dala niya ako, dala ko naman siya)
sagot: sapatos
• Sira ko sa Mariveles kadakulon ang kaliskis
(isda ko sa Mariveles nasa loob ang kaliskis)
sagot: sili
IV. Suanoy – tawag sa mga awiting bayan sa Bikol. Ito ay pagpapahayag ng nararamdaman
at paniniwala ng mga tao na nilikha sa paraang paawit.
Uri ng awiting bayan
1. Dinusa – awit tungkol sa pag-ibig.
2. Tolbon – awitin sa kapistahan.
3. Diwata – awitin ukol sa kapighatian at kalungkutan sa pagkamatay ng kanilang mahal sa
buhay.
4. Sarague, dumanggo – awit para sa namatay na ninuno.
5. Angoy Tagulaylay – awit para sa pagbuburol ng patay.
6. Hoarasa – awit pagkatapos ng isang kalamidad.
7. Hollo – inaawit kapag naghahanay ng mga bagay.
8. Ambahan – inaawit kapag nagpapahinga o nagpapatulog ng bata.
9. Hela – inaawit kapag may hinihila o hinahatak na bagay.
10. Katumba – awit sa pagdadalamhati na sinasalinan ng sayaw.
ISIPON MO SANA
Ang awiting ito ay nabibilang sa uri ng awiting bayan ng Bikol na dinusa sapagkat
pumapaksa ito sa pag-ibig ng isang lalaki sa kaniyang iniirog. Kapansin-pansin sa nilalaman
nito na ang labis na pagkabighani ng lalaki sa kaniyang babaeng iniibig at ipinahahayag niya
ito sa pamamagitan ng awiting ito.
V. Rawitdawit – tawag sa tula ng mga Bikolano.
VI. Epiko – kwento tungkol sa kabayanihan.
Halimbawa: Ibalon – tanyag na epiko ng Bikol.
VII. Osipon - tawag nila sa mga sinaunang kwentong bayan.
VIII. Alamat – mga kwento ng pinagmulan ng mga bagay-bagay.

Ang Alamat ng Bulkang Mayon

Tikbalang
ni Araceli Calomos-Delgado
KWENTONG - BAYAN
■ Ito ay isang kuwentong nagsasalayay ng mga tradisyong Pilipino.
■ Karamihan sa kuwentong - bayan ay tungkol sa kanilang mga diyos at espiritu na siyang
nagtatakda ng kapalaran ng tao.
■ Ito rin ay naglalarawan ng mga kaugalian , pananampalataya at mga suliraning panlipunan
ng panahong iyon.
■ Ang mga pangyayari dito ay hindi kapani-paniwala o makatotohanan bagama’t may mga
pangyayari ditong kakitaan ng kultura ng mga Pilipino , gayndin ang mga gintong aral na
laging nakapaloob sa uri ng panitikang ito .
Si Araceli Calomos-Delgado ay isang Bikolanong manunulat at guro, kung saan ang
tubong ciudad niya ay Naga. Siya ay nagtuturo sa University of Nueva Caceres at sa Naga
Teacher’s College.
Naihayag ang ilan sa mga naisulat niya sa Bangaraw at sa Bikol Reporter.
Naging pinalista siya sa Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon na isang
rehiyonal na patiribayan sa pagsulat ng literatura sa Bikol, para sa kanyan rawidawit na
Magmata ka na, Uryol.
Ang Tikblang o tigbalang
ay isang nilalang na may mala-kabayong hitsura . Kabilang ito sa mga nilalang ng
mitolohiya at kuwentong bayan ng Pilipinas. Mayroon itong katawan ng isang tao subalit
may mga paa ng isang kabayo. Batay sa paniniwala , nakasasanhi ang tikbalang ng
pagkaligaw ng landas ng mga tao, partikular na habang nasa kagubatan at mga bundok.
Tumukoy ang tikbalangin sa pagkukulam sa tao sa pamamgitan ng pagsasaanyo ng isang
nilalang upang maligaw ito ng daan.
 KALAKASAN AT KAHINAAN
Ang kalakasan ng akda ay naipapakita dito ang pagiging masunurin ng mga bata
sa mga nakakatanda sa kanila. Ang kahinaan naman nang akda ay ang paglinlang ni Mang
Punying kay Pising at ang kanyang pagsasamantalang ginawa dito , sa murang edad ni Pising
ay masasabi natin na siya’y inosente at walang kamuwang muwang. Nang dahil sa ginawang
pagsasamantala ni Mang Puying sa kanya ay nabahiran na ng dungis ang kanyang
kainosentehan .
ARAL
Ang aral mula sa akda ay nagpapaalala sa atin na huwag tayong makipagusap o
makisalamuha sa mga taong hindi pamilyar sa atin dahil baka ito pa ang dahilan ng ating
kapahamakan.Huwag tayong magpalinlang sa mga taong mapagsamantala sapagkat sa
panahon ngayon dumadami na ang mga kaso sa mga taong nananamantala lalong na sa mga
kababaihan.Ang mga taong mapansamantala ay maaaring magkaroon ng sarili nilang
“Tikbalang” o dahilan na kung bakit sila gumagawa ng masasamang bagay .

"Sarung Banggi"
ni: Potenciano V. Gregorio Sr.
Potenciano V. Gregorio sr.
•kilalang musiko at kompositor.
• isinilang sa libog (santo domingo albay, 19 mayo 1880.
• nag-aral ng musika sa pamamatnubay ni mons, jorge barlin, 1883-1885, katulong ang kapa
310 na si bernardo, kumaha ng humigit kumulang sa 12 dakilang komposisyon nilikha ang
"sarung banggi naging klaskong awitin sa kabikulan, bo mayo 1910.
•pumanaw sa sakit na pulmonya samantalang patungo sa eksposisyon 12, pebrero 1929.
Ang Sarung Banggi ay isang katutubong sayaw na Pilipino na nagmula sa rehiyon ng Bicol.
Bago ito umunlad sa isang piyesa ng sayaw, ang pinagmulan nito ay nagmula sa kantang
Bicolano kundiman na may parehong pamagat na "Sarung Banggi" na nilikha ng isang
kilalang musikero, si Potenciano Gregorio.
•Ang awit na ito ay napakapopular sa Kabikolan. Ang Sarung Banggi na ang kahulugan ay
Isang Gabi.
•Ito ay tumutukoy sa panliligaw ng isang lalaki sa kanyang iniirog. Kapag ang lalaki ay
kumakanta, siya ay may kasamang kaibigan na sinasamahan siya sa pagtugtog ng gitara at
pati na din sa pagkanta. Kaya ating tangkilikin ang musika ng Bicol.
LITERATURA NG KABISAYAAN
Ang Kabisayaan ay isa sa mga pangkat ng pulo sa Pilipinas na mayroong napakayamang
kulturang maipagmamalaki. Ito ay pumapangatlo sa pinakamalaking pangkat ng pulo sa
ating bansa na pinangungunahan ng Luzon at pagkatapos ay Mindanao.
Ang panitikan sa Kabisayaan ay isang malaking bahagi sa pagkakaroon ng
pagkakakilanlan natin bilang mga Pilipino. Ito ay lumaganap sa pamamagitan ng pasalindila
na sumasalamin sa kanilang pamumuhay at kultura. Ito ay mayroong ibat- ibang wika gaya
ng Hiligaynon, wikang Cebuano at Tausug.
Sa kabila ng pagkakabuo ng ibat- ibang wika sa Kabisayaan ay nagkakaisa naman ang
mga ito sa diwa sa pamamagitan ng kaugalian at kultura na sumasalamin sa kanilang
panitikan.
Nangunguna naman ang Kabisayaan pagdating sa kasaysayan ng relihiyon at pananakop
ng mga Kastila. Pinaniniwalaang sila ang mga unang lumaban para sa ating kasarinlan kung
kaya naman maraming matatagpuang makasaysayang lugar sa ibat-ibang panig ng
Kabisayaan. Nariyan ang mga naglalakihang simbahan, mga sinaunang Unibersidad at mga
kabi-kabilang rebulto ng mga tanyag at makasaysayang personalidad gaya ni Lapu- lapu at
Heneral Douglas McArthur.
Si Eriberto Gumban ay binigyan ng karangalang maging Ama ng Panitikang Bisaya. Siya
ay Tubong Iloilo, nakasulat siya ng maraming moro-moro at komedya sa wikang Bisaya.
Ang kanyang mga moro-morong naisulat ay Ang Mutya Nga Matin-ao (Ang Makinang na
Alahas) Ang Yawa Nga Bulawan (Ang Dimonyong Ginto) at Ang Salamin San Pamatan-on
(Ang Salamin ng Kabataan). Ang kanyang mga komedya naman ay Carmelina, Felipro at
Clodones.
MGA PANITIKAN NA GINAGAMIT
Ang bulong ay isa sa mga pasalindilang tradisyon ng ating mga ninuno bago pa man
dumating ang mga Kastilang mananakop.Ginagamit ito sa pagpapasintabi kapag napararaan
sa kagubatan, kasukalan, nuno sa punso at tabing-ilog na pinaniniwalaang pinamumugaran o
tinitirahan ng mga engkanto at mga nilalang na hindi nakikita. Binibigkas ito ng mga ninuno
upang magbigay babala o pasintabi na sila ay darating upang maiwasan na sila ay masaktan
o maapakan. Kadalasan ding ginagamit ng mga albularyong bisaya ang bulong sa tuwing sila
ay manggagamot ng isang nasapian ng masamang espiritu, mga nausog, nakulam o mga
simpleng sakit ng tyan. Hanggang sa kasalukuyan, ginagamit pa rin ng mga nakatatanda ang
bulong sa kabisayaan.
Ang alamat rin ay isang malaking bahagi ng kultura ng mga Bisaya sapagkat dito nila
isinasaad kung paano nagsimula ang mga bagay-bagay. Karaniwang nagtataglay ito ng mga
kababalaghan at ang madalas na paksa ay mga katutubong kaugalian at kultura ng mga taga-
bisaya.
Nananatili naman hanggang ngayon ang alamat sa kabisayaan at sa natitirang pulo ng
Pilipinas bilang pang-aliw, panakot at isang mayamang sining na maipagmamalaki ng isang
Pilipino. Ang ilan sa mga alamat ay nakalimbag sa mga aklat na siyang pinag-aaralan ng
mga mag-aaral at dalubhasa ngayon.
 Ang epiko sa kabisayaan ay isa ring malaking parte ng kanilang kultura sapagkat
masasalamin dito ang mga kaugalian at yaman ng kanilang kapaligiran. Madalas na
itinatampok sa epiko ay ang mga lalaking nakikipagsapalaran
Ang awiting- bayan naman ay pasalindila ring lumaganap. Ito ay paraan nila ng
pagpapahayag ng sariling saloobin o opinyon at naging daan na rin upang mapagtibay ang
sariling pagkakakilanlan. Ito ay nagsimula sa tula na mayroong sukat at tugma na kalaunan
ay nilapatan ng himig upang ipahayag nang paawit. Ito ay hindi nakatala o naisusulat noong
mga panahong iyon ngunit nananahan ang himig sa isip at puso ng mga taga-bisaya sapagkat
ito ay naging repleksyon na rin ng kanilang pamumuhay.
Narito ang mga uri ng awiting - bayan na lumaganap sa kabisayaan:
1. Balitaw- awit na nagpapahayag ng damdamin at pag-ibig
2. Dalit- panrelihiyong awit tungkol sa pagpuri sa Maykapal
3. Kumintang-awit sa pakikipaglaban o digmaan.
4. Soliranin- ito ay awitin ng mga taga-bisaya sa paggaod o pamamangka
5. Makaway- habang sama-sama ang mga tao sa paggawa ay kanila itong inaawit
6. Uyayi- panghele ng mga Bisaya sa sanggol o bata
7. Kutang-kutang- awiting karaniwang inaawit sa mga lansangan
 

Lumaganap ang Panitikang Bisaya sa pamamagitan ng paglikha ng mga tula , epiko,

sawikain at kwento na may kaugnayan sa kanilang pamumuhay at lugar.
• Binalaybay ang tawag nila sa tula
• Asoy o Sugilanon ang tawag nila sa kwento
• Pakton o tigmo ang tawag nila sa bugtong
• Sanglitanan ang tawag nila sa salawikain
MGA HALIMBAWA
Tula ( binalaybay)
• Ang Pilipinas ug ako
• Ang hilas nimong dagway
Salawikain (sanglitanan)
• Ang hipong natutulog, pagadad-on sa sulog
(ang hipong natutulog, natatangay sa agos)
HALIMBAWA
Bugtong (pakton)
SL: ug malipay mogamay, ug masuko mudaku
 TL: kung masaya lumiliit, kung galit lumalaki
Sagot: aatm
SL: sa gamay pa, gisaninaan; sa dako na, gihuboan
TL: nung maliit pa dinamitan, nung lumaki na, hinubaran
Sagot:yanakaw
SL: ug malipay mogamay, ug masuko mudaku
TL: kung masaya lumiliit, kung galit lumalaki
Sagot: aatm
SL: sa gamay pa, gisaninaan; sa dako na, gihuboan
TL: nung maliit pa dinamitan, nung lumaki na, hinubaran
Sagot:yanakaw

SL: nagdagan, nagkurog,nagsubay iyang bukog

TL: tumatakbo, nanginginig, nakasunod ang kanyang buto
Sagot:nret

LAWISWIS KAWAYAN LAWISWIS KAWAYAN

Ako magtatanom lawiswis kawayan Akon la Sabi ng binata halina O hirang
kan pikoy palatay-latayan Salbahis nga pikoy
Magpasyal tayo sa lawiswis kawayan
ka-waray batasan Sinmulod ha kwarto, kan
Inday higdaan Pugad ng pag-ibig at kaligayahan
An panyo, an panyo nga may sigarilyo Ginpiksi Ang mga puso ay pilit magmahalan.
ni Inday kay may sentimiyento An nasisinahan,
Ang dalaga naman ay bigla pang umayaw
an nabi-,an nabibidu-an Tunghod la han hadton
nga waray katuman Sasabihin pa kay Inang nang malaman
Binata'y nagtampo at ang wika ikaw
An ine nga hugpo lawiswis kawayan, Diin an
pala'y ganyan
higugma nga may rayan-dayan Magburugto
gayud mga gin-angayan Maglipay ngatanan Akala ko'y tapat at ako'y minamahal
mga kasangkayan.
Ang dalaga naman ay biglang umiyak
An ine nga pikoy nga pikoy paglupad Luha ay tumulo sa dibdib pumatak
murayaw Natuntong han sanga tapos Binata'y naawa lumuhod kaagad
naparayaw Binuklad an pako, an pako daw
Nagmakaamo at humingi ng patawad.
hilaw nga Dahon An iya pagrayhak nga ak
ginkinantahon.

SL: nagatago nga nagabukot, nagpakita sa iya bungot

TL: nagtago ng nakakumot, nagpakita ang kanyang bigote
Sagot: sima
AWITING BAYAN O KANTAHING BAYAN

Labaw Dongon (Literatura ng Bisaya)

• EPIKO
• Ang epiko o epic sa Ingles ay isang uri ng panitikan na panulaan. Matatagpuan ito sa
mga grupong etniko na kilala bilang isang panulaang etniko gamit ang makalumang
pananalita. Ang karaniwang tema ng epiko ay tumutukoy sa kabayanihan o
makabayan. Dagdag pa rito, maaaring tumutukoy rin ito kaganapan o isang dakilang
tao na nabuhay.
• Ang mga kwentuhang epiko mula pa noong unang panahon ay punung-puno ng mga
kagila-gilalas na pangyayari. Dagdag pa rito, ang epiko ay galing sa salitang Griyego
na “epos” na nangangahulugan “awit.”
• Hinango din sa salitang “epikos” na ibig sabihin naman ay “Dakilang Likha”. Sa
ngayon ito ay tumutukoy sa pasalaysay na kabayanihan ng mga tauhan. Isang
magandang halimbawa nito ang Labaw Donggon.
Felipe Landa Jocano
• ay isang Pilipinong antropologo, tagapagturo, at may-akda na kilala sa kanyang mga
gawa sa Philippine Anthropology, lalo na sa pagdodokumento at ang kanyang
pinakatanyag na ginawa ay ang pagsasalin ng Hinilawod noong 1959. Isang epiko ng
katutubong Bisaya at isa rin sa pinakamahabang epiko.
• Nagtapos si Felipe Landa Jocano ng elementarya sa isang pampublikong eskwelahan
sa kanilang lugar, ngunit ng sekundarya sa Arellano High School sa Maynila, at
kursong Batsilyer sa Sining sa Central Philippine University sa Iloilo noong 1957. Sa
University of Chicago niya nakuha ang masterado at doktorado sa antropolohiya.
• Si Jocano ay nagsilbi bilang Propesor Emeritus sa Asian Center ng Unibersidad ng
Pilipinas at Executive Director ng PUNLAD Research House, Inc. Nakagawa siya ng
maraming aklat sa iba’t ibang aspeto ng lipunan at kulturang Pilipino.
• Ang epikong Labaw Dunggon ay naitala ni F. Landa Jocano noong 1956 mula kay
Ulang Udig, isang Sulod sa Iloilo. Kabilang sa kaniyang toun ng saliksik ay ang mga
katutubong alamat at epiko. Mga sinaunang panggagamot, kasaysayan at ang
pamumuhay ng mga etniko.
• Si Labaw Donggon ay anak ni Anggoy Alunsina at Buyung Paubari. Siya ay
napakakisig na lalaki na umibig kay Abyang Ginbitinan. Binigyan niya ng maraming
regalo ang ina ni Abyang Ginbitinan na si Anggoy Matang-ayon upang pumayag
lamang na makasal ang dalawa. Inimbita niya ang buong bayan sa kanilang kasal.
Mensahe o Aral
 • Ang aral na mapupulot sa epikong "Labaw Donggon" ay ang pagkakaroon ng
pagmamahal na walang hinihintay na kapalit. Tulad ng pagmamahal ng mga asawa ni
Labaw Donggon sakanya, na inilagaan nila ito ng mabuti pagkatapos nitong makulong
sa ilalim ng tahanan ni Saragnaya ng maraming taon at kahit na ang dahilan ng
pagkakakulong ni Labaw Donggon ay dahil sa babae na si Naglimatong Yawa na nais
niya ulit mapangasawa. Tinanggap, minahal at inalagaan pa rin nila Abyang
Ginbitinan at Anggoy Doroonan si Labaw Donggon kahit na ganoon ang nangyari.
• Ang isa pang mapupulot na aral ay ang pagmamahal ng kaniyang mga anak sa kanya
ay wala kapantay sapagkat ginawa nila ang lahat para iligtas nila ang kanilang ama
para lamang makapiling nila ito at hindi sila nagtanim ng sama ng loob dito. Hindi din
sagot ang pagsasakitan at pagpatay para lamang makuha natin ang ating nais.

Ang Kabisayaan
• Ang Visayas o kabisayaan (Kabisay-an sa Bisaya) ay tinagurian ding gitnang
Pilipinas, isa sa tatlong pangunahing pangkat ng mga pulo sa Pilipinas. Ito ay nahahati
sa talong (3) rehiyon at mayroong labing-pito (17) mga probinsya.
Introduksiyon
 Ang mga sinaunang mga tao sa rehiyon ng Kabisayaan ay mga Austronesyo at Negrito
na dumayo sa kapuluan na tinatayang 6,000 hanggang 30,000 taon ang nakalipas. Ang
mga unang nanirahan ay mga tribong animista.
 Noong ika-12 dantaon, ang mga mamamayan ng dating emperyo ng Srivijaya,
Majapahit at Brunei na pinamumunuan ni Datu Puti at ang kanyang mga katribo,
ay naglakbay at nanirahan sa pulo ng Panay at sa mga pulong nakapalibot dito.
 Noong ika-14 na dantaon, ang mga mangangalakal na Arabe at ang kanilang mga
tagasunod ay nangahas na dinayo ang mga karagatan sa Timog Silangang Asya at
hinikayat ang mga tribong pangkat sa Islam.
 Ang Kabisayaan ay nagtataglay ng makulay at mayamang kultura’t tradisyon na lalo
pang pinaningning ng mga katutubong panitikan.
 Hanggang sa ngayon, nananatiling mahiwaga ang kasaysayan ng Kabisayaan bago
dumating ang mga Kastila. Maraming mga alamat at mga kwento tungkol sa
kasaysayan ng Kabisayaan subalit maraming hindi sang-ayon kung may katotohanan
ang mga ito.
Pasalindilang Panitikan
 Ito ay naging laganap sa panahon ng ating mga ninuno bago pa man ang pananakop ng
mga Espanyol.
 Ito ang mga panitikang lumaganap sa pamamagitan ng pagpapasalin-salin ng
pasalitang tradisyon mula sa iba’t ibang henerasyon.
 Ang ilan sa mga uri ng panitikang lumaganap sa pamamagitan ng pasalindilang
pamamaraan ay ang mga salawikain, sawikain, bugtong, awiting-bayan at mga bulong.
Awiting Bayan
 Ang awiting bayan ay kilala rin bilang kantahing bayan. Ito ay isang tulang inaawit na
nagpapahayag ng damdamin, kaugalian, karanasan, pananampalataya at mga gawain o
hanap-buhay ng mga taong naninirahan sa isang pook.
Dandasoy
 Ito ay isang awiting-bayan na nagmula sa “payao” isang barangay sa Binalbagan
Negros Occidental at nakasulat sa wikang “Hiligaynon”
 Batay sa awitin, ito ay patungkol sa dalawang taong labis na nagmamahalan ngunit
ang babae rito ay kailangan niyang mamaalam kay Dandansoy.
 Ang mensaheng nakapaloob sa awitin ay “mahirap sa kalooban kapag nagkalayo ang
dalawang nagmamahalang magkasintahan ngunit sa huli ay pinatunayan ni
Dandansoyang ang wagas niyang pagmamahal sa dalaga.
 Ito rin ay sumasalamin sa katangian ng mga Pilipino na pagiging “matapat at
mapagmahal”.
 Ang awitin ding ito ay karaniwang kinakanta upang maghele o patulugin ang bata.
Nilalaman ng pyesa:
Sa unang bahagi ng kanta ay ang pag-iwan ng dalaga kay Dandansoy dahil kailangan
na nitong umuwi sa kanyang bayan, labag sa loob ang pag-iwan nito sa binatang kanyang
minamahal. Binigyan niya ito ng pagkakataon at sinabi niya sa binata na kung siya’y
nangungulila ay maglakas loob itong sumunod sa kanya sa Payaw ngunit binalaan niya
ito na kung ito’y susunod ay huwag nang magbaon ng tubig dahil sa daan ay may balon,
maaaring ipinapahayag dito na hinahamon ng dalaga si Dandansoy na gumawa ng mga
sakripisyo upang mapatunayan ang pagmamahal nito. Sinabi rin sa kanta na dalhin ni
Dandansoy ang kanyang panyo upang ikumpara sa panyo ng dalaga upang makita kung
magkatugma ito. Maaaring ito’y nangangahulugan na kailangan niyang patunayan ang
tunay na pagmamahal upang malaman at masiguro na sila talaga ang para sa isa’t isa.
 
Ang Pinagmulan Ng Araw At Gabi
Ang alamat o folklore sa wikang ingles ay isang uri ng panitikan na tumatalakay sa
pinagmulan ng isang bagay,hayop, o pook. Kung minsan, ito ay nagsasalaysay ng mga
pangyayari hinggil sa tunay na mga tao at pook. Tumatalakay din ito sa mga katutubong
kultura, kaugalian o kapaligiran. Ito ay kadalasang mga kathang-isip lamang na
nagpasalin-salin buhat sa ating mga ninuno.
Noong unang panahon ay panay na daw liwanag. Walang dilim, sapagkat noon ay
magkaisang-palad si Araw at si Buwan, kaya noon ay walang gabi, panay na araw.
Ang dalawa ay nagka-anak ng maraming bituin. Ang kanilang mga anak ay mga tala at
bituin at nagsilagay rin sa langit tulad ng kanilaga mga magulang, kaya ang daigdig ay
lalong nagliwanag.
Ngunit minsan, ang mga bituin sa kalikutan ay nakagalitan ng amang Araw. Si Buwan ay
nagkaroon ng sama ng loob, hanggang sa nagkagalit tuloy ang mag-asawa. Sa wakas,
sapagkat hindi magkasundo, sila ay nagkahiwalay
 Ang mga bituin at tala ay pinamili kung kanino sasama. Pinili nila ang kanilang ina, na
hindi nagpaparusa.
Naghiwalay si Araw at si Buwan, kasama ni Buwan ang mga tala at bituin. Kapag araw o
umaga ay sumisikat si Araw.
Ngunit kapag nakikita niyang papalapit si Buwan, siya’y umaalis at pinababayaan si
Buwan ay siyang magbigay naman ng Liwanag, kaya ngayon ay mayroon tayong araw na
maliwanag at gabing madilim.
Kapag ng gabi ay madilim na madilim, marahil ay abalang-abala si Buwan sa pag-aalaga
sa kaniyang mga tala at bituing may sakit.
Bilang kabuuan, ang Alamat ng Araw at Gabi ay isang akdang nagpapamulat sa bawat
kaisipan nating lahat dahil nagpapamalas ito sa atin na dapat tayong magkaroon ng
mahabang pag-intindi at pang-unawa upang ang samahang ating nabuo ay hindi matitinag
at hindi magkaroon ng lamat dahil lamang sa mababaw na dahilan.

“Naging Sultan si Pilandok” (Kwentong Bayan ng mga Maranao)

Ang mga Muslim sa Mindanao ay binubuo ng iba’t ibang tribo o pangkat at isa na dito
ang pinakamalaki at popular na tribo ng mga Muslim ang “Maranao”. Sila ay naninirahan sa
Lanao na nasa kapaligiran ng lawa ng Lanao, siyang pangalawang pinakamalaking lawa sa
Pilipinas. Ang orihinal na tawag sa lalawigang ito ay “Ranao” na nangangahulugang “lawa o
lanaw” at ang mga naninirahan dito ay tinatawag na “Maranao” (naninirahan sa may lawa) at
galing ito sa wikang Austronesian. Hindi lamang mayaman sa kultura at tradisyon ang mga
Maranao kundi maging sa mga akdang pampanitikan na tunay na sumasalamin sa kanilang
pamayanan.
Isa sa mga pinakakilala at pinakamatandang kwentong bayan ng mga Maranao ay ang
“Naging Sultan si Pilandok.” Binibigyaang diin dito ang pagbibigay aral sa mga nakaluklok
sa pwesto sa gobyerno at kanilang mga nasasakupan at ang pagbabago kaakibat ng mga
pagkakamali at sobrang pagtititwala. Binubuksan nito ang mga mata at kaisipan ng mga
mambabasa sa kahalagahan ng paggamit ng isip at diskarte kaysa sa pag-una ng mga
personal na mga hangarin sa pagharap ng mga problema.
Pilandok (Philippine Mouse Deer)
 Ito ay isang maliit na hayop na halos isang piye(1 foot) lang ang taas nito kapag
nakatayo, karaniwan itong matatagpuan sa mga bayan sa timog-kanluran Palawan.
 Nakilala bilang Pilandok mula sa mga pabulang Maranao, kung saan inilalarawan
bilang mapanlinalang, mapamaraan, tuso na laging nanlinlang sa mga nkakasalamuha
niya tulad ng buwaya, unggoy, baboy- ramo atmaging ng sultan.