KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TARİH
TÜRK ADININ ANLAMI
 Uygur, Köktürk Kaynakları; Güç, kuvvet
 Çin Kaynakları; Miğfer
 Ziya Gökalp; Nizam sahibi, töreli
 Kaşgarlı Mahmut; Olgunluk çağı
 İran Kaynakları; Güzel insan
 İslam Kaynakları; Terk edilmiş, deniz
kıyısındaki adam
 Doerfer; Siyasi teşekküllü halk
 Müller; Nizamlı, kuvvetli
 Wambery; Çoğalan, türeyen, yaratılan
 W.Barthold; Kanunlu, düzenli
ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLERİ
ANAV (MÖ 4500-MÖ 1000)
 En eski kültür merkezidir.
 Bugünkü Türkmenistan’da Aşkabat
yakınlarında ortaya çıkmıştır.
KELTEMİNAR (MÖ 3000)
 Yerleşik yaşam görülür.
 Amuderya deltası civarında balıkçılık ve
avcılık ile uğraşmışlardır.
AFANESYOVA (MÖ 3000-MÖ 1700)
 En eski Türk kültür merkezidir.
 Orta Asya uygarlığının temelini
oluşturmuştur.
 Altay ve Sayan dağlarının kuzeybatısında
ortaya çıkmıştır.
ANDRONOVA (MÖ1700-MÖ1200)
 Türklerin atalarının yaşadığı kültürdür.
 Tunç ve altın eşyalara ilk kez bu kültürde
rastlanılmıştır.
 Altay-Tanrı dağları Güney Sibirya ve
Hazar’ın doğusunda kalan bölgede ortaya
çıkmıştır.
KARASUK (MÖ 1200-MÖ700)
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:1
 İlk demir işlemeciliğine burada
rastlanılmıştır.
TAGAR-TAŞTIK (MÖ 700-MÖ 100)
 Diğer kültürlere göre en gelişmiş kültürdür.
TÜRKLERİN ANA YURTTAN GÖÇLERİ
TÜRK GÖÇLERİNİN NEDENLERİ
 İklim şartlarının olumsuz etkiler ( kuraklık )
 Hayvan hastalıkları,
 Otlak ve meraların azalması.
 Diğer kavimlerin baskılarının giderek
artması (Çin, Moğol, Tunguz, yüeçi)
 Nüfusun artması ve buna bağlı olarak
sosyoekonomik sorunların da artması.
 Türk boylarının kendi aralarında sorunlar
yaşaması.
 Yeni yerler görme isteği.
 Cihan Hâkimiyeti fikri. (Türk cihan
hakimiyeti mefkuresi / Kızıl Elma)
TÜRK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI
 Türk kültürü geniş bir coğrafya da yayılım
göstermiştir.
 Yeni devletler kurulmuştur.
 Bazı Türk toplulukları göç ettikleri
bölgelerdeki yerli kültürlerinden
etkilenerek asimile olmuşlardır.
 Türk boyları arasında siyasi, sosyal,kültürel,
dini farklılıklar ortaya çıktı.
 Türk tarihinin bir bütün içerisinde
incelenmesi zorlaşmıştır.
İSKİTLER (SAKALAR)
(MÖ VII-MÖ II. YÜZYIL)
 İskitler, Saka Türkleri tarafından yönetilen
bir konfederasyondur.
 Tanrı Dağları bölgesinde yaşamışlar daha
sonra Karadeniz’in Kuzey bölgesinde
yerleşmişlerdir.
1
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TARİH
 Bilinen ilk hükümdarı Alp Er Tunga’dır.
 Orta Asya’da kurulan ilk Türk topluluğudur.
 Persler ve Medler ile yaptığı savaşlar
şehname’ye konu olmuştur.
 Alper Tunga, Şehname’de “Efrasiyap” adı
ile anılmıştır.
 Atı evcilleştirmişlerdir ve bir savaş aracı
olarak ilk defa kullanmışlardır.
 Tarihin ilk kadın hükümdar “Tomris
Hatun” bu uygarlıkta yer alır.
 Amazon kadın savaşçıları vardır.
 Eşyalarında hayvan üslubunu
kullanmışlardır.
 Kıyafetleri uzun etekli ceket ve
pantolondur.
 Madencilikte üst seviyede olan iskitlere
bozkırın kuyumcuları ünvanı verilmiştir.
 Hayvan üslubunu kullanmışlar Balbal adı
verilen taşlar dikmişlerdir.
 İskitler batıda Avrupalıların doğuda
Yüeçilerin baskısı ile dağılmışlardır.
BÜYÜK HUN DEVLETİ
(ASYA HUNLARI) (MÖ 220-MS 216)
 Orta Asya’da bilinen ilk teşkilatlı Türk
devletidir.
 İlk hükümdarı Teoman merkezi ise
Ötüken’dir.(Kutlu Vatan)
 En önemli hükümdarı Metehan’dır.
TEOMAN DÖNEMİ:
 Çin üzerine düzenlenen akınlar Çin
Seddi’nin inşa edilmesinde etkili olmuştur.
 Teoman Çin kaynaklarında Tuman olarak
geçer.
METEHAN DÖNEMİ:
 En gelişmiş dönemlerini Metehan ile
yaşamışlar.
 Metehan döneminde Türk boyları tek çatı
altında birleşmiştir. Böylece, Orta Asya’da
ilk kez siyasi birlik sağlanmış oldu.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:1
 Moğol kökenli Tunguzların toprak istemesi
üzerine Metehan bu duruma karşı çıkmış ilk
seferini Tunguzlar, ikinci sefer Seferini ise
Yüeçiler üzerine yapmıştır.
 Bu seferlerden sonra Metehan Çin’e
yönelmiş Çin ile yapılan mücadeleler de
Metehan galip gelmiştir (Paiteng Savaşı).
 METE’NİN ÇİN POLİTİKASI: Metehan Çin’e
karşı mücadelelerinde galip çıktığı halde
Çin nüfusu içerisinde halkın asimile olması
endişesi ile Çine yerleşmemiş Çin’i vergiye
bağlamıştır.
 Çin ile MÖ 200 de ilk Türk-Çin Antlaşması
olan Kuzey Şansi Antlaşması yapılmıştır.
 Metehan döneminde devlet Merkez sağ ve
sol şeklinde yönetilmiştir. (İkili devlet
teşkilatı)
 Metehan döneminde Türk tarihinin ilk
düzenli ordusu oluşturulmuş ve ilk kez
ordu onluk sisteme göre düzenlenmiştir.
NOT: Mete’nin tahta çıkış tarihi M.Ö. 209 Türk
Kara Kuvvetlerinin kuruluş yılı olarak kabul
edilir. Kara Kuvvetleri Brövesinde yer alır.
NOT: Mete Han çoğu araştırmacıya göre Oğuz
Kağan Destanı’ndaki OĞUZ KAĞAN olarak
kabul edilmektedir.
HUNLARIN YIKILIŞI:
 Kiok kağan döneminde Çin ile ilişkilerin
geliştirilmesi için Çin Hanedanı’nın kadın
üyeleri ile evlenilmeye başlanmıştır.
 Siyasi amaçla yapılan bu evlilikler Çinli
prenslerin casusluk yapması ve boyları
birbirine düşmesine neden olmuştur.
 Hohan-Yeh çareyi Çin hâkimiyetine
girmekte bulmuş buna karşı olan Çi-Çi bu
durumu utanç verici olarak görmüş ve
Hohan-yeh’i tanımadığını bildirmiştir.
 Çinlilerin böl, parçala, yok et politikasına
dayanamayan Hunlar zaman içerisinde
parçalanmıştır.
2
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TARİH
 MÖ 58 de Batı ve Güney olmak üzere ikiye
ayrılmış Batı kısmı Çin hâkimiyetine
girmiştir.
 Güney Hunlar, Kuzey ve Güney Hunlar
olmak üzere ikiye ayrılmışlardır.
 Kuzey Hunları Siyanpiler, Güney Hunları
Çinliler tarafından yıkılmıştır.
NOT: Kuzey Hunları Asya’yı terk ederek
Karadeniz’in kuzeyine gitmişler ve Kavimler
Göçü’nün başlamasında etkili olmuşlardır.
KAVİMLER GÖÇÜ (375)
 Yurtlarında egemenliklerini kaybeden
Hunlar batı yönünde ilerleyerek
Karadeniz’in kuzeyine gelmişlerdir.
 Balamir önderliğinde Volga kıyılarına kadar
gelen Hunlar, Karadeniz’in kuzeyine
geçerek Gepit, Vandal, Süev, Sakson, Frank,
Got, Angıl, Ostragot gibi kavimleri (BARBAR
KAVİMLER) harekete geçirerek Kavimler
göçü’nü başlatmışlardır.
NOT: Barbar ifadesi Romalılar tarafından Tuna
Nehri’nin doğusunda yaşayan kavimler için
kullanılmış bir tabirdir.
SONUÇLARI
 İlk çağ sona ermiş orta çağ başlamıştır.
 Avrupa 100 yıla yakın bir süre kargaşa
yaşamıştır.
 Roma İmparatorluğu doğu ve batı olmak
üzere ikiye ayrılmıştır.
 Bugünkü Avrupa milletlerinin temelleri
atılmıştır.
 Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya
çıkmıştır.
 Hıristiyanlık yayılmıştır.
 Dogmatik (skolastik) düşünce doğmuştur.
 Avrupa’ya yerleşen Türkler yeni devletler
kurmuşlardır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:1
AVRUPA’YA GÖÇ EDEN TÜRK BOYLARI VE
KURULAN TÜRK DEVLETLERİ
AVRUPA HUN DEVLETİ( 374-469)
 Avrupa’ya göç eden Hunlar’ın lideri
Balamir’dir.
 Balamir’den sonra başa Uldız geçmiştir.
ULDIZ DÖNEMİNDE:
 Macaristan’a ulaşılmış ve Avrupa Hun
Devleti kurulmuştur.
 Ulduz, Bizans’ı baskı altında tutmak istemiş
ve Trakya’ya sefer düzenlemiştir.
 Sefer sonucunda barış isteyen Trakya
Valisi’ne “İstersem Güneşin Battığı Yere
Kadar Her Yeri Zapt Edebilirim” demiştir.
DİKKAT: Hunlar, Uldız dönemde Anadolu’ya ilk
kez ayak bastılar.
RUA DÖNEMİNDE:
 Bizans vergiye bağlandı ve Batı Roma ile
dostluk Antlaşması imzalandı.
ATTİLA DÖNEMİNDE:
 Devletin en güçlü dönemi Attila zamandır.
 Atilla, Hun kaçakları sorununu çözmek için
Bizans’a karşı sefere çıkmış ve Bizans’ın
isteği üzerine 434 Margos Antlaşması
imzalanmıştır.
Bu anlaşmaya göre;
1. Bizans’ın ödemiş olduğu vergi arttırılmıştır.
2. Bizans’ın elindeki Hun esirlerinin iadesi
karara bağlanmıştır.
3. Bizans’ın Hunlara bağlı kavimlerle anlaşma
yapmaması kabul ettirilmiştir.
 Atilla döneminde Bizans üzerine I. ve II.
Balkan seferine çıkılmış Bizans mağlup
edilmiştir.
 Bunun sonucunda 447 Anatolyus
Antlaşması imzalanmıştır.
3
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TARİH
 Batı Roma’ya yönelen Atilla, Galya ve
İtalya seferine çıkmıştır.
 Attila’nın ölümünden sonra Avrupa Hunları
gerileme ve çöküş yaşamışlardır.
 Attila “Tanrının Kamçısı” ve “Cesur
Kavimlerin Efendisi” olarak bilinmektedir.
NOT: Nibelungen destanında Etzel olarak da
Attila’nın adı geçer.
AVARLAR ( 562-805)
 Çin kaynaklarında Juan-Juan, Arap
kaynaklarında ve Bizans kaynaklarında
Avar, Köktürk kaynaklarında Apar olarak
adlandırılmışlardır.
 Bayan Han zamanında kurulmuşlardır.
 Sasaniler ile anlaşarak 619-626 yıllarında
İstanbul’u iki kez kuşatmışlar fakat sonuç
alamamışlardır.
 Hem Orta Asya’da hem de Avrupa’da
devlet kurmuşlardır.
 İstanbul’u ilk kuşatan Türk devletidir.
 Üzengiyi Avrupa’ya taşımışlardır.
 805 yılında Franklar son vermiştir.
OĞUZLAR / UZLAR (562-805)
 “Oğuz” boylar, kabileler anlamına gelir.
 Tarihte en önemli rolleri oynayan Türk
kavmidir.
Oğuzların bir kısmı; Karadeniz’in kuzeyinden
Avrupa’ya göç etmiştir.
 Hıristiyan olan Oğuzlara Uz denir. (Bizans
kaynakları)
 Bizans ordusunda ücretli askerlik yaptılar.
 1071 Malazgirt Savaşı sırasında taraf
değiştirmişlerdir.
 Günümüzde Gagavuz Türkleri olarak
yaşamaktadırlar.
Geri kalan asıl kalabalık kitle ise:
 Müslüman ve Türk Oğuzlara Türkmen ya
da Türk denir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:1
 Büyük Selçuklu Devleti, Türkiye Selçuklu
Devleti ve Osmanlı Devleti başta olmak
üzere pek çok devlet kurmuşlardır.
 Türklerin Anadolu’yu yurt edilmesini
sağlamışlardır.
 Oğuzlar için Türkiye Türklerinin Ataları
ifadesi kullanılmıştır.
PEÇENEKLER
 Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya göç
etmişlerdir.
 Devlet kuramayan Türk topluluklarından
birisidir.
 Bizans ordusunda ücretli askerlik yaptılar.
 1071 Malazgirt Savaşı’nda Bizans
tarafından yer alan Peçenekler
Selçukluların tarafından geçerek Türklerin
Savaşı kazanmasında önemli rol
oynamışlardır.
 Siyasi varlıklarına 1091 Meriç Savaşı’nda
Kıpçaklar son vermiştir.
MACARLAR (896-XV.YÜZYIL)
 Arpat liderliğinde kurulmuştur.
 Bugünkü Macaristan’da yaşamaktadırlar.
 XI. yüzyıl başlarında Hıristiyanlığı kabul
etmişlerdir.
 Türk kimliklerini kaybetmişlerdir.
 Türkoloji Enstitüsü’nü kurmuşlardır.
BULGARLAR (583-1237)
 Bulgar kelimesinin anlamı karışık
karışmaktır.
TUNA BULGARLARI DEVLETİ (679-864)
 Asparuh yönetimde kurulmuşlardır.
 Kurum Han döneminde İstanbul’u
kuşatmışlardır.
 Boris Han zamanda Hıristiyan oldular.
 Kalabalık Slav toplulukları arasında Türklük
özelliklerini kaybettiler.
 Bugünkü Bulgaristan’da yaşayan
Bulgarlardır.
4
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TARİH
 İlk defa Han unvanı yerine Çor unvanını
kullanmışlardır.
 Bu unvanı kullanan ilk Türk hükümdarı
Simon’dur.
İTİL (VOLGA) BULGAR DEVLETİ (968-1237)
 Başkenti Bulgar şehridir.
 Almış Han zamanında İslam dinini kabul
etmişlerdir.
 İslamiyet’i resmi din haline getiren ilk Türk
devletidir.
 Kürk yolunu kullanarak ekonomilerini
güçlendirmişlerdir.
 Altın Orda Devleti 1237 yılında son
vermiştir.
HAZARLAR (630-968)
 İlk Türk-Arap savaşları bu dönemde
başlamıştır.
NOT: Bu mücadele Kafkaslara ve Karadeniz’in
kuzeyine İslamiyet’in yayılışını geciktirmiştir.
 Museviliği kabul eden tek Türk devletidir.
 Hazarlara, Müslümanların liderleri “Hazz”
demiştir.
 Kürk yolunu kullanarak ekonomilerini
güçlendirmişlerdir.
 Hükümdar ailesi Musevi olsa da Hazarlarda
dini serbestlik vardır. Bu yüzden yaşadıkları
döneme “Hazar Barış Çağı” denilmiştir.
 Hazar Denizi ismini Hazar Türklerinden
almıştır.
SABİRLER (SİBİRLER-SABARLAR)
 Anadolu’ya sefer düzenleyen ikinci Türk
topluluğu Sabirler olmuştur.
 Bugünkü Sibirya adını Sabirler’den almıştır
KIPÇAKLAR (KUMANLAR) (1000-1303)
 Karadeniz’in kuzeyinde yaşamışlardır.
 Kelime anlamı sarı saçlı, sarımtırak, öfkeli
anlamına gelmektedir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:1
 Eyyübiler ve Memlük ordularında görev
almışlardır. (Gulam / Kölemen sistemi)
 Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler Dede
Korkut hikâyelerine konu olmuştur.
 Codex Cumanicus adı verilen iki ciltlik
Kıpçak sözlüğü oluşturmuşlardır.
 Ruslar ile yaptıkları mücadeleler ise İgor
Destanına konu olmuştur.
 Karadeniz’in kuzeyindeki geniş düzlükler
yüzyıllarca Deşt-i Kıpçak (Kıpçak bozkırları)
olarak anılmıştır.
ORTA ASYA’DA KALAN DİĞER TÜRK
BOYLARI VE KURULAN TÜRK DEVLETLERİ
I. KÖKTÜRK DEVLETİ (552-659)
 Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
 Asya Hun devletinden sonra Türk birliğini
sağlayan ikinci büyük devlettir.
 Aşina soyundan olan Bumin Kağan
tarafından kurulmuştur.
DİKKAT: Ergenekon Destanı I. Köktürk
Devleti’nin kuruluşunu anlatmaktadır.
 Ötüken merkezli kurulmuştur.
 Orta Asya’da sınırları en geniş olan Türk
devletidir.
 Devlet doğu-batı şeklinde iki idari birime
ayrılmıştır.
 Bumin Kağan, ülkeyi kardeşi İstemi Yabgu
ile birlikte yönetmiştir.
 İlk resmi ilişkilerini Çin’deki Batı Wei Devleti
ile kurmuşlardır.
 İpek Yolu’na hâkim olabilmek için;
Sasaniler ile ittifak yaparak Akhunları
yıkmışlar; daha sonra da Bizans ile ittifak
yaparak Sasanilere karşı mücadele
etmişlerdir.
NOT: Sasaniler yıkılmasa bile çok zayıflamıştır.
Böylece yakın gelecekte İslam Devleti (Hz.
Ömer) tarafından kolayca yıkılmıştır.
5
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TARİH
 Bizans’a ilk Türk elçi İstemi Yabgu
döneminde gönderilmiştir.
 Bizans elçisi Zemerkhos, Köktürk elçisi
Maniech’dir.
NOT: Bizans ile ittifak kurulurken Asya’dan
Anadolu’ya, Anadolu’dan Asya’ya elçiler gidip
gelmiştir. Bu, Anadolu ile Asya arasında kurulan
ilk ilişkidir.
 En güçlü zamanı Mukan Kağan dönemidir.
 Mukan Kağandan sonra Devletin başına
geçen Tapo Kağan halka Budizm’i
benimsetmek istemiş sonucunda devlet
ikiye ayrılmıştır.
DOĞU KÖKTÜRK
 İşbara liderlik yapmıştır.
 Sürekli İsyan çıkması, Çin baskısı ve kıtlık ile
karşı karşıya kalmışlardır.
 Çinliler tarafından yıkılmıştır.
BATI KÖKTÜRK
 Tardu liderlik yapmıştır.
 Tardu’nun Bizans İmparatorluğu’na yazdığı
bir mektupta kendisini yedi iklimin ve yedi
ırkın hükümdarı olarak tanıtmıştır.
 Çinliler tarafından yıkılmıştır.
II. KÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK) (682-744)
 Kurucusu Aşina soyundan olan Kutluk
Kağandır.
 Merkezi Ötüken’dir.
 Türkler, Çin’e karşı bir amaç uğruna
toplayan Kutluk kağan’a “Derleyen,
Toplayan” anlamında İLTERİŞ unvanı
verilmiştir.
 Kutluk Kağan devletin merkezini
Karakurum’a taşımıştır.
 Tonyukuk, Devletin kurulmasına önemli
katkılar sağlamıştır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:1
 Kutluk Kağan’dan sonra yerine Kapgan
Kağan geçmiş; Otuz Boyu Hükümdarı
unvanını almıştır.
 Kutlukların en çok gelişme kaydettiği
dönem Bilge Kağan ve Kültigin devridir.
 Çin ile 720 yılında Şantan Savaşı yapılmış
Bilge Kağan kazanmıştır.
 Bilge Kağan’dan sonra taht kavgaları
başlamış; Karluk, Basmil ve Uygur İsyanları
ile devlet yıkılmıştır.
 Köktürkler Batı Türkistan Bölgesi’nin
Türkleşmesinin sağlamışlardır.
 Türk tarihinin ilk Milli alfabesi olan Orhon
alfabesini (Göktürk Alfabesi)
kullanmışlardır.
 Ergenekon ve Bozkurt destanları
Köktürklere aittir.
NOT: Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı
kaynakları olan Orhun Abideleri (Köktürk
Yazıtları) II. Köktürk Devleti’ne aittir. Orhun
Abideleri ile ilgili ayrıntılı bilgi İslam öncesi Türk
kültür ve uygarlığı ders notlarımızda mevcuttur.
NOT: Vezir Tonyukuk Köktürk kaynaklarında
Apa Tarkan olarak bilinmektedir. Batılı
tarihçiler tarafından ise Türklerin Bismark’ı
olarak adlandırılır.
UYGUR HAKANLIĞI ( 744-840)
 Uygur adı kaynaklarda Müttefik anlamına
gelir.
 Çin kaynaklarında ise Şahin gibi dolaşan,
Hücum eden anlamındadır.
 Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül
Kağan’dır.
 Merkezi Karabalgasun’dur( ordubalık)
 En güçlü dönemleri Moyen-Çur (Bayan-
Çor) zamanıdır.
 Böğü Kağan döneminde Maniheizm resmi
din haline gelmiş; Bögü Kağan, Maniheizm’i
6
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TARİH
resmi din olarak kabul eden ilk Türk lideri
olmuştur.
DİKKAT: Maniheizm dinini kabul etmeleri ile
birlikte Uygurların yaşamlarında birçok
değişim olmuştur:
1. Uygurlar Mani dinini kabul etmeleri ile
birlikte hayvansal gıdalardan uzaklaşmış
tarımsal faaliyetlere yönelmişler
2. En önemli özellikleri olan savaşçılık
özelliklerini kaybetmişlerdir.
DİKKAT: Savaşçı özelliklerini kaybetmeleri
Türklük özelliklerini kaybettikleri anlamına
gelmez. Milli kimliklerini korumak için özel
önlemler almışlardır. Örneğin dillerine yabancı
kelimelerin girmesine izin vermemişlerdir.
3. Yeni din ile tarım faaliyetleri ne başlayan
Uygurlarda yerleşik yaşam başlamış Ve ilk
Türk şehirleri kurulmuştur.
4. Bu şehirlerin kurulması ile birlikte Türk
tarihinin ilk mimari eserleri ortaya
konmuştur.
5. İlk defa kütüphane oluşturdular.
6. Maniheizmin öğrenilmesi amacıyla çok
sayıda kitap yazılmıştır.
7. Törelerini yazıya geçirmişlerdir. (Türklerde
ilk kez yazılı hukuk)
8. Örgün eğitim başlattılar ve ilk defa Şan,
Opera, Pandomim kullandılar.
9. Türk tiyatrosunun, tiyatrolarının temellerini
attılar. (Orta Oyunu)
10. İlk defa Çav adını verdikleri Kağıt parayı
kullanmışlardır.
11. Nişa adında maden kullanmışlardır (Uygur
tuzu)
12. 14 harften oluşan milli alfabe (Uygur
Alfabesi) kullanmışlardır.
13. Minyatür ve Fresko sanatlarının ilk
örnekleri görülür.
14. Türklerde Bankacılığın temellerini
atmışlardır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:1
15. Yeni dinin etkisi ile Stupa adı verilen
tapınakları yapmışlardır.
16. Harf hareketli matbaayı kullandılar.
NOT: Orta Asya Türkleri ile ayrılan tüm bu
özelliklerinin yanında değişmeyen iki özellikleri
vardır. Bunlar: Dilleri ve Devlet yönetim
anlayışlarıdır.
 Uygur Devleti, Kırgızlar tarafından
yıkılmıştır.
 Bağımsızlıklarını kaybeden Uygurların bir
kısmı, Çin’deki Sarı ırmak dolaylarına
yerleştiler. Bunlar; Sarı Uygurlar ya da
Kansu Uygurları olarak anıldılar. Diğer
kısmı ise Doğu Türkistan Bölgesine göç
ettiler. Bunlar ise Doğu Türkistan Uygurları
ya da Turfan Uyguları olarak anıldılar.
NOT: Göç Destanı Uygurların yıkılışını ve bu
göçü konu almaktadır.
NOT: Turfan Uygurları bir süre sonra Moğol
egemenliğine girdiler ve Moğol Devleti’nde
yönetici olarak görev yaptılar.
Uygurlar Moğolları pek çok açıdan etkilediler:
1. Devlet teşkilatı konusunda,
2. Uygur alfabesini kullandıkları için Moğol
diline pek çok Türkçe kelime girdi.
3. Ünlü Cengiz yasaları, Uygur Kanunlarının
etkisi ile hazırlanmıştır.
4. Kültür ve Medeniyet açısından etkilediler.
SONUÇ olarak; Moğolların ileride
Türkleşmesinde önemli katkıları olmuştur.
KIRGIZLAR (840-1207)
 Merkezi Ötüken’dir.
 Cengizhan zamanında Moğollara boyun
eğerek bağımsızlıklarını kaybetmişlerdir.
 Manas Destanı Kırgızlara aittir.
NOT: Manas Destanı dünyanın en uzun
destanıdır.
7
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ KPSS KONU:1
TARİH

 Yenisey Kitabelerini oluşturmuşlardır.

 Dünyada ilk defa milletlerarası yarışmalar
düzenlemişlerdir.
 Orta Asya’da en son kurulan Türk
devletidir.
 Günümüzde Kırgızistan devletidir.
TABGAÇLAR
 Çin’in kuzeyinde yaşamışlardır ve iki
asırdan fazla bu bölgeye hâkim olmuşlardır.
 Budizm’e inanmışlardır.
 Çinliler ile yaşayarak asimile olmuşlardır.

KARLUKLAR (627-1212)
BAŞKIRTLAR (BAŞKURTLAR)
 Karluklar, ilk Müslüman Türk boyudur.
 Türgişler’in siyasi varlığına son vererek bir  Şamanizm’e inanmışlardır ve Ural
devlet kurmuşlardır. Bölgesi’ni kutlu saymışlardır.
 751 Talas Savaşı’nda Müslümanların  Cengiz Han döneminde Moğol egemenliği
yanında yer alarak Çinlilerin yenilmesini altına girmişlerdir.
sağlamışlardır.  Altın Orda Devleti’ne bağlı olarak
 Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk boyu İslamiyet’i kabul etmişlerdir.
Karluklardır.
 Karahanlı Devleti’nin kuruluşunda etkili
KİMEKLER
olmuşlardır.
 Ülkeyi on bir ile ayırmışlardır.
 Her ilin başına Tutu adı verilen yöneticiler
TÜRGEŞLER (TÜRGİŞLER) (659-766) görevlendirmiştir. Seçilen yöneticiler
 İlk hükümdarı Baga Tarkan’dır. Hakan’ın soyundan gelenler arasında
 Baga Tarkan kendi adına para bastıran seçilmektedir.
ilk Türk hükümdarıdır.
 Hükümdarlarına Çor unvan verilmiştir.
 Sulu Kağan zamanında Hazarlar ile
birlikte Müslümanlara karşı savaşmış
(Haristan Savaşı) Orta Asya’da
Müslümanların ilerlemesine engel
olmuşlardır.
 Karluklar son vermiştir.

AKHUNLAR (EFTALİTLER) (367-557)

 İlk lideri Aksuvar Kağandır.
 Merkezi Belh şehridir.
 Sasanilerde çıkan Mazdek isyanın
bastırılmasında önemli rol oynadılar.
 Köktürk ve Sasaniler’in işbirliği sonucu
yıkılmışlardır.

www.tarihdersi.net
8
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
DEVLET YÖNETİMİ
HÜKÜMDARIN GÖREVLERİ
 Ordunun başında bulunmak ve barışı
sağlamak.
 Ülkede adaleti ve asayişi sağlamak.
 Kurultaya başkanlık etmek.
 Töre hükümlerini uygulayarak ülkede dirliği
ve birliği sağlamak.
 Elçi göndermek ve kabul etmek.
 Aç halkını doyurmak ve giydirmek.
 Halkın refah seviyesini yükseltmek.
HÜKÜMDAR OLMA DURUMU
(VERASET SİSTEMİ)
 Hükümdar Töreye göre Kurultay’da
seçilmiş ve bu seçimlere halk da katılmıştır.
 Kurultayda Başhatun’un büyük oğlu
hükümdar olurken küçük tiginler ise şad
(komutan)olarak görev alırdı.
DİKKAT: Yukarıda verilen bilgilere rağmen
Türklerde düzenli bir veraset sistemi yoktur.
Hükümdar olabilmenin tek şartı Kut taşımaktır.
Kut, tanrı tarafından verildiğine inanılan
yönetme yetkisidir. Kut’un Hanedan üyelerinin
kanında olduğuna inanılır.
Bu durum:
1. Egemenliğin kaynağının ilahi olmasına,
dolayısıyla halkın hükümdara bağlılığının
artmasına,
DİKKAT: Egemenliğin kaynağı ilahi olsa da Türk
devletleri Teokratik devletler değildir.
2. Ülkenin hanedan üyelerinin ortak malı
sayılmasına ve federatif yönetim
anlayışına,
3. Taht kavgalarına ve Türk devletlerinin
zayıflamasına ya da yıkılmasına
sebep olmuştur.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:2
GÖK TANRI’NIN HÜKÜMDARI DONATTIĞI
YETKİLER
 Ülkeyi yönetme yetkisinin hükümdarlara
Gök Tanrı tarafından verildiğine
inanılmaktaydı.
 Bu güce kut denir ve kut kan yolu ile
hanedanın tüm üyelerine geçmiştir.
 Hükümdarların güçleri tanrı bağışına
dayandığı için bu iktidar tipine “Karizmatik
İktidar” denilmiştir.
 Türklerde iktidar hem ilahi hem de kanuni
temellere dayanmıştır.
 Tanrının bağışladığı güç ve yetenekler
Orhun kitabelerinde kut, ülüg, küç olarak
ifade edilmiştir.
KUT; Gök tanrının hükümdara ve sülalesine
devleti yönetme yetkisi vermesine denir.
KÜÇ (GÜÇ); Gök tanrının hükümdar ve
sülalesine verdiği askeri güce denir.
ÜLÜŞ (PAY); Gök tanrının hükümdar ve ailesine
verdiği ekonomik güçtür.
 Türk kağanları yeryüzünün hükümdarı
sayılmışlar tanrının varlığı ile dünya’nın
bütün ülkelerini idare edebilme gücünü
kendilerinde bulmuşlardır.
NOT: Bu anlayış Türk Cihan Hâkimiyeti
(KIZILELMA) mefkûresini doğurmuştur.
 Tahta geçen hakanların ilk işi töreyi tespit
etmek olmuştur.
HATUN (KATUN)’UN GÖREV VE YETKİLERİ
 Hükümdarın eşidir.
 Hükümdarların olmadığı zamanlarda elçi
kabul edebilir.
 Kurultay da yer alır ve oy kullanabilir.
 Hakanın yanında savaşa katılabilir.
 Kendi saray, buyruk ve askerleri vardır.
1
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI KPSS KONU:2

 Kağanın ölmesi durumunda tahta geçecek İKİLİ TEŞKİLAT

tigin küçük ise hatun oğlu adına devlet
 İlk defa Asya Hunları uygulamıştır. (Mete
yönetebilmiştir.
Han)
 İkili teşkilatta batıdaki yöneticinin iç
HÜKÜMDARIN SEMBOL VE UNVANLARI işlerinde serbest dış işlerinde doğuya bağlı
yaşaması federatif yapının kanıtıdır.
SEMBOL UNVAN
BATI
Otağ (çadır) Han  Hükümdarın kardeşi yönetir. (Yabgu)
 Yabgu iç işlerinde serbesttir, dış işlerinde
Örgin (taht) Hakan
ise doğudaki hakana bağlıdır.
Nevbet (davul) Yabgu DOĞU
Tuğ (sancak) Kağan  Kağan yönetir.
 Merkez kabul edilir.
Kemer (kur) İlteber
 Güneşin doğduğu yön kutsal kabul edildiği
Berge (kamçı) İlteriş için doğu merkezdir.

Ordu İdikut
KURULTAY (TOY-KENGEŞ)
Ziyafet (toy) İlber
 Günümüz bakanlar kuruludur.
Kılıç İlig  Katılan bütün üyelere Toygun adı verilirken
kurultayda oturma sırasını belirleyen
Örgin (taht) Erkin
törelere ise orun adı verilir.
Yay Tanhu  Toylarda devlet meseleleri görüşülmüştür.
 Her boyun kendisine ait küçük kurultay
Kotuz (soguç) Şanyü
denilen bir meclisi vardır.
Kama (bıçak) Ay Tengri  Kurultaya kağan başkanlık yapar kağanın
olmadığı zamanlarda ise hatun veya aygucı
Ordu (çadırkent) Külerkin toplamıştır.
 Genellikle yaylak-kışlak yaşamına göre
Yarlıg (kağan emiri) İlkağan
toplanan kurultay olağan üstü durumlarda
DİKKAT 1: Orta Asya Türk hükümdarları Sultan, da toplanır.
Padişah, Şah gibi unvanları kullanmamıştır. Bu  Kurultayın kanun yapma, hakan seçme
unvanlar İslamiyet’in kabulünden sonra hakanı, denetleme, hakanın yetkisini
hayatımıza girmiştir. kısıtlama ve hakanı görevden alma yetkisi
bulunur.
DİKKAT 2: Orta Asya Türklerinde Hutbe
 Dini konular dâhil her konu kurultayda
okutmak ve Para bastırmak hâkimiyet
görüşülür.
sembolleri içerisinde yoktur. Bu semboller
 Hakan töreye uymazsa görevinden alınır ve
Türk-İslam Devletleri’nde Bağımsızlık sembolü
yeni bir hakan seçilebilir.
olacaktır.

www.tarihdersi.net
2
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI KPSS KONU:2

DEVLET-BOY MECLİSLERİ  TAMGACI; mühürdar

 HAZARLAR İhtiyarlar Meclisi  KÜLERKİN; oğuzlarda hükümdar
 YALVAÇ; elçi
 TUNA BULGARLARI Millet meclisi
 AVRUPA HUNLARI Seçkinler Meclisi  TİLMAÇ; tercüman
 TABGAÇLAR Nazırlar Meclisi  TAYANÇ; danışman
 PEÇENEKLER Komenton Meclisi
 OĞUZLAR Tirnek
TÜRKLERDE SOSYAL HAYAT
DEVLET; İL
KURULTAY ÜYELERİ
MİLLET; BUDUN(BODUN)
 Kağan (başkan)
BOY; BOY(BOD)
 Hatun
 Bağlı kavimlerin yöneticileri SÜLALE; URUG
 Boy beyleri AİLE; OĞUŞ
 Şad
 Genellikle aile yapılarında kalabalık gruplar
 Subaşı
oluşmazdı ve çekirdek aile tipi mevcuttu.
 Buyruk
 Türklerde tek eş ile evlilik (monogami) ve
 Yabgu
başka kabileden evlilik (exogami) geçerli
 Aygucı olmuştur.
 Tarkan  Türklerde obanın devamlılığını sağlamak
 Ağılıg için kalıcı miras küçük erkek çocuğa
 Tigin bırakılırdı. (Baba ocağını tüttürmek)
 Türk toplumunda kadınlar erkeklerle eşit
haklara sahip olmuşlardır.
DEVLET GÖREVLİLERİ
Türk toplumunda sosyal sınıf farklılıklarının
 AYGUCI; vezir
oluşmamasında ve eşitçi bir anlayış
 İÇ BUYRUK; saray idarecisi
görülmesinde
 APA; sivil yönetici
 TOYGUN; kurultay üyesi 1. Konar-göçer yaşantıdan dolayı tarımın
 İLTEBER; yüksek idareci yoğun değil, tarımda çalışacak iş gücü
 AĞILIK; hazine sorumlusu ihtiyacı da yok dolayısıyla kölecilik yok.
2. Ülke toprakları devletin malı sayıldığı için
 BUYRUK; devlet bakanı
toprak üzerinde özel mülkiyet kavramının
 TİGİN; hükümdarın oğlu
gelişmemesi, toprağa sahip ayrıcalıklı bir
 TUTUK; askeri vali
sınıfın doğmasını engellemiştir. (Avrupa’da
 AYUKİ; hükümet
feodalite örneğinde olduğu gibi)
 TUDUN; vergi memuru,
 EMÇİ (OTACI); doktor DİKKAT: Özel mülkiyet anlayışı vardır. Sadece
 ATAMAN (İNAL,İNANÇ); tigin hocası toprak üzerinde fazla gelişmemiştir.
 ŞAD; hanedan üyesi komutan 3. Töre düzeninin toplumda ayrıma izin
 BİTİKÇİ; katip vermemesi etkilidir.

www.tarihdersi.net
3
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI KPSS KONU:2

 İnsanlar dini ve mali özgürlüğe de sahip Türkler tarih sahnesinden hiç

olmuşlardır. Bireyler vergi vermek, askerlik silinmemiştir.
yapmak, devlete bağlı kalmak ile yükümlü 2. Boylar yarı bağımsız bir karaktere sahiptir.
olmuştur. Bu özellik Türk devletlerinin federatif bir
 Atlı göçebe (konargöçer) hayat tarzı yapıda olmasının sebeplerinden biridir.
benimsenmiştir. Ayrıca bu durum genellikle iç karışıklıklara
 Yerleşik yaşama en yaygın biçimde ve Türk devletlerinin zayıflamasına neden
Uygurlar zamanında geçilmiştir. olabilmiştir.
 Türklerde sosyal yaşamın gelişmesine katkı
sağlayan gökbörü (oğlak), beyge, cirit,
kızbörü, çöğen (çevgen), tepük (ayak topu), TÜRK TOPLUM HAYATINDA BAZI
kures (güreş), seğirtme (koşu), cundi KAVRAMLAR
(binicilik) gibi oyunlar yer almıştır.  Kang; bab
 Ög; anne
 Kımız; içecek
TOPLUMSAL HİYERAŞİ
 Toy; şölen
 Kün; halk
İL-EL Devlet ve Siyasi niteliğe  Yeniküm; nevruz bayramı
Barış sahip  Ordu; başkent
 Oba; çadır yaşamı
BUDUN Boylar Birliği- Siyasi niteliğe
Millet sahip  Yurt; vatan
 Börk; başlık
BOD Siyasi niteliğe
BOY sahip  Tamga; damga
 Ok; bir siyasi birliğe katılan boy
URUG Sülale- Aileler
 Ülüş; pay
Birliği

OĞUŞ Aile TÜRKLERDE HUKUK

 Yazısız hukuk kurallarına TÖRE denir.
 Türk toplumunun örgütlenişinde temel yapı Törenin oluşmasında;
Boy teşkilatıdır. Çünkü Türkler boylar
1. Kut anlayışı
halinde yaşamıştır.
2. Hakanlar tarafından konulan yasalar
Boylar halinde yaşamalarının nedeni: 3. Kurultayda alınan kararlar etkili olmuştur.
 Konar-göçer hayat tarzına en uygun  Töreler hakanın isteği ve kurultayın kararı
yaşantının boy yaşantısı olmasıdır. ile değişir.
 Değişmez dört hükmü vardır bunlar;
Boylar halinde yaşamalarının sonuçları:
1. Könilik (adalet)
1. Devlet yıkılsa bile boylar varlığını korur. Bu 2. Tüzlük (eşitlik)
sayede yıkılan her Türk devletinin 3. Uzluk (iyilik)
arkasından yenisi kurulabilmiştir. Böylece 4. İnsanlık

www.tarihdersi.net
4
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI KPSS KONU:2

 Herkesin, hakanlar da dâhil töreye uyma Kuvvetleri Komutanlığının da temeli

zorunluluğu vardır.
 Başkanlığını kağan’ın yaptığı yüksek
mahkemelere yargu adı verilir.
 Siyasi davaların görüldüğü bu mahkemeler
üst mahkeme özelliğine de sahip olmuştur.
 Olağan suçlarla ilgili davalara bakan kişilere
yargan adı verilmiştir.
 Töreyi ilk yazılı hale getiren Uygurlardır.
 Uygurlar döneminde mal edinme, satış
sözleşmesi, vakıfname, gibi hukuki işlemler
başlamıştır.
 Eski Türk medeni hukukunda çocukların
velayeti babaya aittir.
sayılmıştır. Mete Han’ın kurduğu bu ordu
ONLU SİSTEM’e göre örgütlenmiştir.
 Ordu; merkez sağ ve sol olmak üzere üçlü
sisteme sahip olmuştur.
 Türk orduları genellikle atlı askerlerden
oluşurken yaya birlikler de vardır.
TÜRKLERİN SAVAŞ TAKTİKLERİ
 Turan, (Kurt kapanı, Sahte ricat),
 Pusu taktikleri
 Keşif seferleri
 Yıpratma saldırıları

Törenin kaynakları arasında; en önemlileri olmak üzere 200’ün üzerinde

savaş taktiği kullanılmıştır.
1. Hakan
2. Kurultay
3. Halk BU ORDUDA;
4. Beyler yer almıştır.
 Onluk sistem (Ordu, onluk, yüzlük, binlik ve
 Göçe yaşam tarzını benimsedikleri için
on binlik birimlere ayrılır. En büyük birlik
hapis cezaları on günü geçmez.
olan tümen 10 bin askerden oluşur.)
 İdam cezası da yer alır idamlık ağır suçlar
 Süvari kıyafetleri
ise şunlardır:
1. Vatana ihanet  Islıklı oklar
2. Askerden kaçma  Keskin kılıçlar
3. İsyan  Çift kavisli yaylar kullanılmıştır.
4. Adam öldürme
5. Barışta kılıç çekme TÜRK ASKERİ TEŞKİLATI İLE İLGİLİ BAZI
6. Hırsızlık KAVRAMLAR

 Yelme; İslamiyet öncesinde düşmanın

ORDU YAPISI durumunun öğrenilmesi amacıyla
gönderilen keşif birliğine denilir.
 İlk Türk devletlerinde Ordu-Millet anlayışı  Bug; komutan
yer almıştır.  Sü; asker
ORDU-MİLLET: Türklerde askerlik özel bir  Tümen; on bin kişilik ordu birimi
meslek değildir. Savaş zamanı eli silah tutan  Böri; asker
herkes savaşır. (Her Türk asker doğar.)  Tarkan; komutan
 Mete Han Döneminde ilk kez düzenli ordu  Yarık; zırh
kurulmuş; Mete Hanın tahta geçtiği tarih  Yelme; öncü birlik
ve ordunun kuruluşu olan MÖ 209 yılı Kara  Tolga; asker başlığı

www.tarihdersi.net
5
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
TÜRKLERİN ASKERİ ALANDA DÜNYAYA
ETKİLERİ
 Türkler dünyayı en çok askeri alanda
etkilemiştir.
 Roma ordusunda onlu sistem uygulanmaya
başlanmıştır.
 Batıda ceket ve pantolon giyilmeye
başlanmıştır.
 Üzengi kullanımı yaygınlaşmıştır.
 Bizans ordusunda turan taktiği
uygulanmaya başlanmıştır.
 Çinliler ve Avrupalı kavimler et konservesi
yapmayı öğrenmiştir.
TÜRKLERDE BİLİM VE EĞİTİM
 Eski Türklerde Kengeş adı verilen meclisler
vardır ve bu meclisler kengeşçi veya tayanç
adı verilen bilirkişilerin olduğu bu kurullar
danışmanlık görevi de üstlenmiştir.
 Astronomi ve sayı bilgisi sayesinde on iki
hayvanlı takvimi yapmışlar ve bu takvimde
her yıla bir hayvan ismi vermişlerdir.
 Ay ve güneş’in hareketlerini izleyerek
Merkür ile Venüs gezegenlerinin
saptamışlar ve bunlarla yön tayin
etmişlerdir.
 Uygurlarda çiçek hastalığına karşı
çalışmalar yapılmış; akupunktur tedavisi
uygulanmış ve otacı adı verilen hekimler
sayesinde eczacılık gelişmiştir.
 Türklerde öğretmenlere Bahşi adı verilirken
eğitim aileden başlamıştır.
 Türklerde yaygın eğitim ilk kez Asya
Hunlarında başlamıştır.
 Uygurlar ilk örgün eğitim kurumlarını
oluşturmuşlardır.
 Uygurlar, Çin den öğrendikleri kâğıt ve
matbaa sayesinde kitap yazmışlar ve Türk
tarihinin ilk kütüphanesini kurmuşlardır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:2
TÜRKLERDE SANAT
 Eski Türk topluluklarında sanatsal
faaliyetleri geçim kaynakları ve yaşam
tarzları şekillendirmiştir.
 Göçebe yaşamın etkisiyle kalıcı sanat eseri
yoktur. Fakat Uygurlar ile birlikte yerleşik
yaşama geçilmesi ile kalıcı sanat eserleri ilk
kez ortaya çıkmıştır.
 İskitlerden itibaren hayvan üslubu
kullanılmaya başlanmıştır.
HAYVAN ÜSLUBU: gündelik hayatta
kullandıkları eşyaların üzerine hayvan motifleri
işlenmesidir.
 Hayvan figürleri dışında çiçek ve bitki
motifleri de sıklıkla kullanılmıştır.
DOKUMACILIK
 Hayvancılıktan geçimini sağlayan Türklerde
yün, kıl gibi hayvansal malzemelerin
bulunması dokumacılığın gelişmesinde
oldukça etkili olmuştur.
 Yün, keçe, çadır ve kıyafet yapımında
kullanılmıştır.
 Yaşam tarzına bağlı olarak çadır sanatı
gelişmiştir.
 Dünyanın ilk halısı olan Pazırık Kurganı’nda
bulunan Pazırık Halısı Hunlardan
günümüze kalan en önemli eserdir.
RESİM
 Uygurlar ile birlikte resim sanatı gelişmiş;
(fresko) yapıların duvarlarına işlenmiştir.
 Kitaplarını süslemek için Minyatür sanatını
kullanmışlardır.
 İlk minyatür örnekleri Uygurlarda
görülmüştür.
 Türklerde ressamlara Bedizci adı
verilmiştir.
6
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI KPSS KONU:2

MADENCİLİK  Heykel sanatının ilk örnekleri İskitlerde

 Altın, gümüş, demir ve bronz gibi madenler
Türk maden sanatının ilk örnekleridir.
 Eski Türklerde demircilik milli sanat olarak
kabul edilmiştir.
 Esik Kurganı’nda bulunan Altın Elbiseli
Adam Zırhı önemli Türk maden işlemeciliği
ürünüdür.
MÜZİK
 Kopuz; milli çalgı
 Kithora; Türk kanunu
 Çevgan; müzik aleti
 Küg; melodi
 Kög; müzik
 Ir; beste
Türklerin milli çalgısı olan kopuz dışında pili,
kithora da önemli Türk sazlarındandır.
ÇİNİ
 İlk örneklerine Uygurlarda rastlanmıştır.
MİMARİ
 Köktürkler anıt mezarlar yapmış Uygurların
yerleşik yaşama geçmesi ile anıt mezarlar
Kubbeli hale gelmiştir.
 Uygurlar Stupa adı verilen tapınaklar
yapmışlar bu tapınaklarda kubbe ile duvar
arasındaki geçişi sağlamak için üçgenler
kullanmışlardır. Bu tarz daha sonraki
dönemlerde Türk üçgeni olarak
adlandırılmıştır.
 Uygurlar tapınak duvarlarını yoğun bir
fresko tekniği ile yapmış ve dini anlamı olan
resimlerle bezendiği için bezeklik adını
almıştır.
HEYKEL
 Bengütaş; Abide
 Bitigtaş; Kitabe
 Bark; Ata kabri
başlayan balbal taşları olmuştur.
 Heykel sanatı Köktürklerle önemli bir
ilerleme kaydederken Uygurlar dönemine
gelindiğinde en yüksek seviyesine
ulaşmıştır.
 Kültigin Başı Heykeli Köktürklerden kalan
önemli bir eser olmuştur.
 Diz çökmüş adam ve at başı heykeli
Uygurlardan günümüze kalmış önemli
eserlerdir.
İNANÇ SİSTEMİ
 Orta Asya Türkleri arasında en yaygın din
GÖKTANRI dinidir.
 Bunun yanında Gök tanrı dininin içine
yerleşmiş bazı inanış biçimleri de vardır.
Bunlar: Totem inancı, Doğalar kültü,
Şamanizm, Atalar kültü
 Ayrıca tarih boyunca din değiştirerek;
Manihaizm, İslamiyet, Musevilik,
Hıristiyanlık ve Budizm dinlerine inanan
Türk toplulukları da olmuştur.
 İlk Türk topluluklarında yuğ adı verilen
cenaze törenleri düzenlenmiştir.
 Kurgan adı verilen mezarların başına kişinin
öldürdüğü düşman sayısı kadar balbal adı
verilen taşlar dikilmiştir.
 Türkler ikinci bir yaşama inanmış (ahiret
inancı) bunun için ölülerini mezarlarına
eşyaları ile birlikte gömmüşlerdir. Ayrıca
Balballar da ahret inancının varlığını
kanıtlar.
 Cennet ve cehenneme inanmışlardır.
DİN VE İNANIŞLA İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR
 Uçmağ; Cennet
 Tamu; Cehennem
 Yuğ; Cenaze töreni
 Yuğ Aşı; Cenaze yemeği
 Kurgan; Mezar

www.tarihdersi.net
7
 KPSS İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
TARİH
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI KPSS KONU:2

 Balbal; Mezar taşı TÜRK DESTANLARI

 Şaman, Kam; Din adamı  Göç, Türeyiş; Uygurlar
 Burkan; Put
 Yaradılış; Yakutlar
 Stupa; Tapınak  Şu, Alp Er Tunga; İskitler
 Ülgen; Gök tanrı  Oğuz Kağan; Asya Hunları
 Ergenekon, Bozkurt; Köktürkler
 Manas; Kırgızlar
TÜRKLERDE EKONOMİ
 Şan Kızı; Bulgarlar
 Parayı ilk bastıran ve ilk defa ticarette
YAZILI EDEBİYAT
kullanan devlet, Köktürkler olmuştur.
 Kendi adına para bastıran ilk lider Türgiş  Orhun abideleri 8. Yüzyıl (İlk yazılı kaynak)
hükümdarı Baga Tarkan’dır.  Bugut Yazıtı
 Türklerde vergiye önem verilmiş;  Karabalasagun Yazıtı
Köktürklerde Tudunlar hakan adına vergi  Moyen Çur Kitabesi
toplamışlardır.  Prens Kalyanamkara vePapamkara Hikayesi
 İpek ve kürk yolları önemli bir ticaret ağı  Altın Yaruk
olmuştur.  Sekiz Yükmek
EKONOMİ İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR  Yenisey Yazıtları 6. Yüzyıl

 ÇAV; Kâğıt para NOT: Yenisey yazıtları daha eski olmasına

 KUANPO; Bez para
 YARMAK; Madeni para
 BÖZ; Mühürlenmiş kumaş
 TARHAN; Zanaatkâr
 TARIGÇI; Çiftçi
TÜRKLERDE DİL YAZI VE EDEBİYAT
SAV; Atasözü anlamına gelir.
SAGU; Yuğ adı verilen cenaze törenlerinde
yakılan ağıtlardır. Ölen kişinin önemini ve
yaptıklarını anlatan şiirlerdir.
KOŞUK; Şölenlerde sazlar ile söylenen şiirlerdir.
Aşk doğa, iyilik konularını ele alır.
DESTAN; Olağan üstü olaylar, doğaüstü
kahramanlar ile dolu eserlerdir. Türklerin adet,
yaşam tarzı, töre, inanış gibi alanları ile ilgili
bilgi edinilebilir.
rağmen kaynak özelliği taşıayacak bilgi vermez.
Bu Yüzden Türk tarihinin ve edebiyatının ilk
yazılı kaynakları Orhun Abideleridir.
TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIKLARI
ALFABELER
ORHUN ALFABESİ; İlk milli alfabemizdir. 38
harften oluşur. Sağdan sola yazılır. Runik
özelliktedir
UYGUR ALFABESİ; İkinci milli alfabemizdir. 14
harften oluşur. Soğd alfabesi temel alınarak
hazırlanmıştır.
SOĞD ALFABESİ; Uygurlarda ticarete bağlı
etkileşimle kullanıldı.
İBRANİ ALFABESİ; Hazar Türkleri kullandılar.
KİRİL ALFABESİ; Ruslarla etkileşimde olan
Türkler kullandılar.
ARAP ALFABESİ; İslam’a geçişle kullanımı
başladı.
LATİN ALFABESİ; Günümüzde kullanımı devam
etmektedir.

www.tarihdersi.net
8
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
TÜKLER İLE MÜSLÜMANLAR ARASINDAKİ
İLİŞKİLER BEŞ BAŞLIK ALTINDA TOPLANABİLİR.
1. HZ. ÖMER DÖNEMİ
 Türkler ile Müslümanlar arasındaki ilk
ilişkiler Hz. Ömer Dönemi’nde İslam Devleti
İran’daki Sasani Devleti’ni yıktığında
başlamıştır.
 Böylece Türkler ile Müslümanlar komşu
olmuştur.
2. HZ. OSMAN DÖNEMİ
 Türkler ile Müslümanlar arasındaki ilk
savaşlar Hz. Osman Dönemi’nde
başlamıştır.
3. EMEVİLER DÖNEMİ
 Türk-Arap ilişkilerinin en kötü olduğu
dönem Emeviler Devri’dir.
 Çünkü Emeviler Mevali politikası (Arap
Milliyetçiliği) yapmışlar; İslamiyet’i kılıç
zoruyla yaymaya çalışmışlardır. Bu yüzden
en yoğun mücadeleler bu dönemde
yaşanmıştır.
 Emeviler bu süreçte Türklerin yaşadığı
Maveraünnehir bölgesini ele geçirmiştir.
 Ancak Emevi ilerleyişi Orta Asya’da
Türgişler, Kafkaslarda Hazarlar tarafından
yavaşlatılmıştır.
4. TALAS SAVAŞI
 Talas Savaşı’ndan aşağıda ayrıntılı olarak
bahsedeceğiz.
5. ABBASİLER DÖNEMİ
 Talas Savaşı ile başlayan iyi ilişkiler,
Abbasilerin Ümmetçi Politikasıyla (Tüm
Müslümanlara eşit) birleşince Türkler bu
dönemde topluca Müslüman olmaya
başlamıştır.
 İslamiyet’i kabul eden Türkler Abbasi
Devleti’nde Komutanlık, valilik gibi önemli
görevlere gelmiştir.
TALAS (ATLIK) SAVAŞI (751)
SEBEPLERİ
 II. Köktürk Devleti’nin yıkılmasının ardından
Çin Orta Asya’yı hâkimiyeti altına almak için
harekete geçmiştir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
 Türkistan coğrafyasında ve İpek Yolu
konusunda artan Çin-Arap rekabeti bu
savaşın sebebi olmuştur.
TÜRKLERİN SAVAŞTAKİ ROLÜ
 Uygurlar ve Karluklar gibi Türk boyları bu
savaşta Arapların Yanında olmuş ve Çin
ordusunun mağlup edilmesinde etkili
olmuşlardır.
SAVAŞIN SONUÇLARI
 Türk-İslam Tarihi başlamıştır.
 Orta Asya Çin hâkimiyeti altına girmekten
kurtulmuştur.
 Türk-Müslüman ilişkileri gelişmiştir.
 Türkler arasında İslamiyet’in yayılması
başlamıştır.
 Türkler Abbasi Devleti’nin ordusunda ve
idari kademelerinde yer almaya
başlamışlardır.
 Kağıt, matbaa, pusula ve barut gibi buluşlar
Abbasiler aracılığı ile Orta Asya dışına
yayılmıştır. (Kültür tarihi açısından önemi)
 Buhara, İslam’ın Roması; Kaşgar ise
ışıldayan İnci unvanını almıştır.
NOT: İslamiyet’i benimseyen ilk Türk boyu
Karluklar olmuştur.
TÜRKLERİN İSLAMİYET’E GEÇİŞİNİ
KOLAYLAŞTIRAN ETKENLER
 Kök tanrı inancı ile İslam dininin benzerlik
göstermesi.
 İslamiyet’te yer alan ahlak anlayışının ve
Türk ahlak anlayışının birbirine benzemesi.
 Her iki dinde de toplumsal sınıf farkının
olmaması.
 İslamiyet’teki Cihat anlayışının Türklerdeki
Cihan hâkimiyeti fikri ile benzerlik
göstermesi.
 Abbasilerin, Türklere karşı hoşgörülü
olması.
1
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
TÜRKLERİN İSLAMİYET’E HİZMETLERİ
 İslamiyet’in geniş alanlara yayılmasını
sağlamışlardır.
 İslam dünyasının koruyuculuğunu
üstlenmişler ve halifeliğin devamlılığını
sağlamışlardır.
 Abbasiler Türk komutanlar için Avasım adı
verilen sınır şehirleri oluşturmuşlar.
Böylelikle İslam devletine karşı olabilecek
saldırılar önlenmiştir.
 Türkler, Hindistan, Orta Asya, Anadolu,
Balkanlar ve Avrupa’ya kadar İslamiyet’i
yaymışlardır.
 Batıda Bizans ve Haçlılara karşı Doğuda
Moğollara karşı İslam dünyasını
korumuşlardır.
 Bilim insanları, düşünürler ve sanatçılar
yetiştirerek İslam Rönesans’ının
yaşanmasına katkı sağlamışlardır.
MEVALİ; Ermenilerin Arap olmayanlara
uyguladığı Azatlı köle politikası.
AVASIM; Abbasilerin kurduğu ve daha çok
Türklerin görevlendirildiği sınır şehri.
SAMERRA; Abbasilerin Türk Savaşçılar için özel
olarak kurduğu Bağdat’ın kuzeyindeki ordugâh
şehir.
ORTA ASYA’DA İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ
KARAHANLILAR (AFRASYABOĞULLARI)
( İLİG HANLAR) (840-1212)
DİKKAT 1: İslamiyet’i kabul eden ilk Türk
devleti Karahanlılar olduğuna göre Orta Asya
Türk kültüründen Türk-İslam kültürüne geçiş
sürecinin başlangıcı da Karahanlılar ile
olmuştur. Bu durumu tersten okursak Türk-
İslam Devleri içerisinde özellikleri açısından en
çok eski Türk Devletlerine benzeyen yine
Karahanlılar olur.
DİKKAT 2: Türk-İslam Devletleri içerisinde
nüfusunun tamamı Türklerden oluşan sadece
Karahanlılar’dır. Bu özellikleri de yukarıda
söylediklerimizi kuvvetlendirir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
 Orta Asya’da kurulan ilk Müslüman Türk
devletidir.
 Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.
 Batı Türkistan’da kurulmuştur. Balasagun,
Kaşgar ve Semerkant’ı merkez alarak
kurulmuşlardır.
 Saltuk Buğra Han zamanında İslamiyet
resmi din haline gelmiş Saltuk Buğrahan
ismini Abdülkerim olarak değiştirmiştir.
 Yöneticisi ve halkı Türk’tür.
 Resmi dilleri Türkçedir.
 Devleti’nin en parlak dönemi Yusuf Kadir
Han zamandır.
 İlk düzenli posta teşkilatını kurdular.
 Ribat denilen kervansaraylar yaptılar.
 Uygur alfabesini kullanmışlardır.
 İkili yönetim anlayışını devam
ettirmişlerdir.
 İlk Türk İslam edebi ve Mimari eserlerini
vermişlerdir.
DİKKAT: Bu eserler; Divan-ı Lügati’t Türk,
Kutadgu Bilig, Divan-ı Hikmet ve Atabetül
Hakayık’tır. Bunlar hakkındaki ayrıntılı bilgi
için tıklayınız
 Tamgaç Buğra Han zamanında Semerkant
Medresesi kurulmuştur.
 Dünya tarihinde ilk defa burslu öğrencilik
sistemini başlattılar.
 Bimarhane adını verdikleri hastaneler inşa
ettiler.
 Türk-İslam sentezi oluşturulmuştur.
 Gaznelilerin baskıları ve hanedan içi
kavgaların artması üzerine doğu ve batı
olmak üzere ikiye ayrılmışlardır.
DOĞU KARAHANLILAR (1042-1211)
 Merkezi Balasagun
 Liderleri ise Tamgaç Buğra Han’dır.
 1211’de Karahitaylar yıktı.
BATI KARAHANLILAR (1042-1212)
 Merkezi Semerkant ve Özkent’tir.
 Lideri Ahmet Arslan Handır.
 1212 Harzemşahlar yıktı.
2
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
GAZNELİLER (YEMİNİLER) (963-1187)
 Kurucusu Alp Tigin’dir.
 Gazne şehrinde (Bugün Afganistan
dolaylarında) kurulmuştur.
 Devlet, ismini kurulduğu şehir olan Gazne
den almıştır.
 En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.
 Gazneli Mahmut, Abbasi halifesini Şii
Büveyhoğullarına karşı korumuş; Bunun
neticesinde halifeden hükümdara Sultan
unvanı, Hilat ve Menşur gelmiştir.
NOT: Böylece Gazneli Mahmut, sultan unvanını
kullanan ilk Türk hükümdarı olmuştur.
 Gazneli Mahmut Dönemi’nde Selçuklu
Türkleri (henüz devlet olamamışlardır.)
giderek güçlenmiş; Bu durumdan rahatsız
olan Gazneliler ve Karahanlılar, onlara karşı
1025 yılında Maveraünnehir ittifakını
kurmuşlardır.
 İttifakın hemen ardından Sultan Mahmut, B
Selçuklu Türklerinin lideri Arslan Yabgu’yu
öldürmüştür.
 Gazneli Mahmut, İslamiyet’i yaymak için
Hindistan’a 17 sefer düzenlemiştir. Bu
seferler sonucunda:
1. İslamiyet Hindistan ve Güney Doğu
Asya’ya yayılmıştır.
NOT: Günümüzde Pakistan, Endonezya,
Malezya gibi ülkelerde İslam inancı böyle
yayıldı.
2. Bu bölgede sonradan ortaya çıkacak
Türk-İslam Devletlerinin temli
atılmıştır. (Babür Devleti gibi)
 En önemli seferi Sumnat Seferi’dir.
 Bu sefer sırasında oradaki putları kırdığı için
Put Kırıcı, Âlemin Aslanı, Zamanın Yeganesi
unvanlarını almıştır.
 Gazneli Mahmut’un vefatından sonra başa
oğlu Sultan Mesut geçmiştir.
 Gazneliler ve Selçuklular arasında 1040
Dandanakan Savaşı yapılmıştır. Bu savaşla
Gazneli Devleti yıkılış sürecine girerken;
Büyük Selçuklu Devleti kurulmuştur.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)
 Oğuzların Üç ok kolunun Kınık boyuna
mensupturlar.
 İslamiyet’i X.yüzyılın sonuna doğru, Cend
şehrine geldiklerinde benimsemişlerdir.
 Bilinen ataları Dukak’tır. (Demir Yaylı)
 İlk liderleri Selçuk Beydir.
SELÇUK BEY DÖNEMİ
 Orta Asya’daki Oğuz Yabgu Devleti’nde
Subaşı olan Selçuk Bey, Oğuz Yabgu’su ile
arası açılınca boyu (Kını Boyu) ile birlikte bu
devletten ayrılarak Cent şehrine gelmiştir.
NOT: Sü kelimesi eski Türkçede asker demektir.
Subaşı da asker başı yani komutan anlamına
gelir.
 Selçuk Bey, oğlu Mikail’in ölmesi ile
torunları Tuğrul ve Çağrı Bey’i bizzat
kendisi yetiştirmiştir.
ARSLAN YABGU DÖNEMİ
 Babasının ölümü üzerine Arslan Bey, Yabgu
unvanını alarak Kınık Boyunun başına
geçmiştir.
 Bu dönemde Selçukluların güçlenmesi
Karahanlı-Gazneli ittifakına yol açmıştır.
 Bu ittifak sonucu Arslan yabgu Gazneliler
tarafından hapsedilip (Kalincar Kalesi’ne)
öldürülmüştür.
TUĞRUL VE ÇAĞRI BEY DÖNEMİ (BÜYÜK
SELÇUKLU DEVLETİ KURULUYOR)
 1035 Nesa, 1038 Serahs Savaşları ile
mağlup edilen Gazneliler, Selçuklular’ı
siyasi bir güç olarak tanımak zorunda
kalmışlardır.
 1038’de Nişabur alınarak Tuğrul Bey adına
hutbe okutulmuştur.
NOT: Hutbe okutmak Türk-İslam Devletleri’nde
bağımsızlık alametidir.
 1040 yılında Dandanakan Savaşı yapılmış;
Gazneliler mağlup edilerek Selçuklu
üstünlüğü sağlanmıştır.
3
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
 Bu savaşın ardından toplanan Toy’da
Tuğrul Bey Selçuklu sultanı ilan edilmiş,
Merv şehri de başkent yapılmıştır.
DİKKAT: Böylece 1040 Dandanakan Savaşı ile
Büyük Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.
NOT: Tuğrul Bey Büyük Selçuklu Devletinde
sultan unvanını kullanan ilk Bey olmuştur.
 Toy’da alınan bir diğer karar ile
Anadolu’nun fethi için ilk Selçuklu akınları
başlamıştır.
DİKKAT: Tuğrul ve Çağrı Beyler, Kınık Boyu’nun
başına geçtikleri ilk yıllarda yerleşebilecekleri
alternatif topraklar aranmıştır. Bu arayış
sırasında Çağrı Bey 1015’de Anadolu’ya keşif
amaçlı bir sefer düzenlemiştir. Bu keşif
seferiyle;
1. Anadolu’nun iklim, coğrafi özellikler
açısından Türklerin yapısına uygun,
2. Siyasi açıdan ise fethe müsait olduğunu
görmüşlerdir.
3. Bu keşif seferiyle Anadolu’nun fethine
karar verilmiştir.
Bu seferden itibaren Anadolu’nun fethi ile ilgili
planlı adımlar atılmıştır.
1048 PASİNLER (HASANKALE) SAVAŞI
 Bizans ve Gürcü ittifakı ile yapılmıştır.
 Savaş, bugünkü Erzurum’da yapılmıştır.
 Yeni yurt olarak Anadolu’yu hedef alan
Tuğrul Bey Bizans’ı ağır bir yenilgiye
uğratmış ve Gürcü Prensi Liparit’i esir
almıştır.
NOT: Savaş sonunda yapılan antlaşma ile
Bizans İstanbul’da Halife adına ve Tuğrul Bey
adına hutbe okutulmasını kabul etmiştir.
ÖNEMİ: Bu savaş Büyük Selçuklu Devleti ile
Bizans arasında yapılan ilk savaştır.
1055 BAĞDAT SEFERİ
 Tuğrul Bey, Abbasi halifesinin yardım isteği
üzerine Bağdat’ı kurtarmak için Şii Büveyh
oğullarına karşı bu seferi başlatmıştır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
 Tuğrul Bey, Büveyhi hükümdarlığını yıkmış
ve Abbasi halifeliği yeniden güçlenmiştir.
 Bunun üzerine halife, Tuğrul Bey’e 1058
yılında iki Altın kılıç kuşatmış ve “Doğunun
ve Batının Sultanı” “Dinin direği”
unvanlarını vermiştir.
DİKKAT: Bu olay Türk-İslam tarihinde bir
dönüm noktasıdır. Bu olayla birlikte:
1. İslamiyet’in siyasi lideri Türkler olmuştur.
2. İslamiyet’i korumak ve yaymak Türklerin
görevi haline gelmiştir.
3. Halife siyasi gücünü kaybederek sadece
dini lider haline gelmiştir. Dolayısıyla
Halifelik kavramı da anlam değişikliğine
uğramıştır.
 Ayrıca Tuğrul Bey döneminde Büyük
Selçukluların ilk medresesi olan Nişabur
Medresesi açılmıştır.
SULTAN ALPARSLAN DÖNEMİ
 Sultan Alparslan döneminde vezirlik
makamını Nizamülmülk getirilmiştir.
NOT: Nizamülmülk Türk tarihinin en önemli
devlet adamlarından birisidir. Onun vezirliğe
getirilmesinin Selçuklu Devleti için iki yönlü bir
etkisi olmuştur.
1. Nüzamülmülk ile birlikte Büyük Selçuklu
Devleti daha teşkilatlı bir yapıya kavuşmuş,
devlet örgütlenmesi tamamlanmıştır. Bu
örgütlenme ileride Osmanlı Devleti gibi pek
çok devlete kaynak teşkil etmiştir.
2. Nizamülmülk İran asıllıdır. Onunla birlikte
Selçuklu Devleti’nde Fars eskisi giderek
artmıştır. Bu da devletin giderek kendi
kurucusu olan Oğuz Türklerinden
uzaklaşmasına sebep olmuştur.
 Azerbaycan fethedilmiştir.
 Ermeni Vaspurogan Krallığı’na son
verilmiştir.
 Doğu Anadolu’da Ani ve Kars kaleleri
fethedilmiştir.
 Bu gelişmeler üzerine Sultan Alparslan’a
halife tarafından fetihlerin babası anlamına
gelen Ebu’l-Feth unvanı verilmiştir.
4
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
1071 MALAZGİRT MEYDAN MUHAREBESİ
SAVAŞIN SEBEPLERİ
 Büyük Selçuklu Devleti’nin Anadolu’yu yurt
edinmek için Anadolu’nun doğusunda
yürüttükleri faaliyetler
 Bizans İmparatoru Romen Diyojen’in
Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını
durdurmak istemesi.
 Sultan Alparslan’ın Türk İslam dünyası
üzerindeki Bizans baskısını azaltmak
istemesi
SAVAŞ
 Savaşta Selçuklular kendisinden sayıca dört
kat üstün (50 bin-200 bin) Bizans ordusunu
Turan taktiği ile yenmiştir.
 Tarihte ilk kez Bizans İmparatoru
Müslüman bir Sultan’a esir düşmüştür.
SAVAŞIN SONUÇLARI
 Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.
Yani Türklerin Anadolu’da ilerleyişini
durdurabilecek bir kuvvet kalmamıştır.
 Anadolu’da 1. Beylikler Dönemi başlamıştır.
DİKKAT: Anadolu’da ilk beyliklerin ortaya çıkma
nedeni, Sultan Alparslan’ın fetihleri
hızlandırmak için başlattığı “Fethedilen yer
fethedenin malıdır.” uygulamasıdır.
 Böylelikle Türkiye Tarihi başlamıştır.
DİKKAT: Türkiye tarihi Malazgirt Savaşı ile
başlamıştır. Ancak Avrupalılar Anadolu’ya 1176
Miryakefalon Savaşı’ndan sonra yani
12.yüzyıldan itibaren Türkiye demiştir.
 Bizans, Papa ve Avrupa devletlerinden
yardım istemiş; Bu gelişme ile İslam
dünyası üzerine Haçlı Seferleri başlamıştır.
 Bu savaş Yurt Açan Savaş olarak da
tanımlanır.
 Türklerin batıya ilerleyişi hızlanmıştır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
SULTAN MELİKŞAH DÖNEMİ
 Büyük Selçuklu Devleti’nin parlak
dönemidir.
 Dönemin en önemli devlet adamı
Nizamülmülktür.
 Bu dönemde Gazneli-Karahanlı ittifakı ile
mücadele edilmiştir.
 Kudüs, Şam ele geçirilmiş Kafkasya,
Trabzon, Diyarbakır, Silvan, Halep ve Urfa
alınmıştır.
 1077 yılında Sultan Melikşah’ın izniyle
Süleyman Şah tarafından başkenti İznik
olan, Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur.
 Bu dönemde celali takvimi hazırlanmış ve
ilk defa ikta sistemi uygulanmıştır.
 Bu dönemde Hasan Sabbah önderliğindeki
Batınilik hareketi ile mücadele edilmiştir.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ YIKILIŞ NEDENLERİ
 İlk nedenlerin başında “Ülke hanedanın
ortak malıdır.” (veraset) anlayışı vardır.
DİKKAT: Bu özellik Orta Asya Türk Devletleri ile
aynıdır. Bu özellikten dolayı Büyük Selçuklu
Devleti de Federatif yönetim yapısına sahiptir.
 Bâtınilik hareketi sonucu önemli bir devlet
adamı olan Nizamülmülk öldürülmüştür.
 Devlet kadrolarına İran (Fars) kökenlilerin
geçmesi sonucu Oğuzlar isyan etmiştir.
 Melik ve atabeyler bağımsız çalışmalar
yapmaya başlamışlardır.
NOT: Melik, eyaletlere yönetici olarak
gönderilmiş Selçuklu şehzadesidir. Atabey ise
onun yanına verilen tecrübeli devlet adamıdır.
 Abbasi halifeleri kaybettikleri siyasi nüfusu
geri kazanmak için Büyük Selçuklu
aleyhinde çalışmalar yapmışlardır.
Tüm bu gelişmelere sonucunda
 Melikşah’ın ölümünün ardından Selçuklu
Şehzadeleri arasında taht kavgaları (Fetret
Devri) başlamıştır. Bu mücadeleyi Sultan
Sencer kazanmıştır.
5
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
NOT: Sultan Sencer son büyük Selçuklu
hükümdarıdır.
 Selçuklu Devleti Karahitaylarla yaptığı
Katvan savaşını (1141) kaybederek yıkılma
sürecine girmiş.
 Bir Oğuz İsyanı sonucu 1157 yılında
yıkılmıştır.
NOT: Devletin kurucusu olan Oğuzlar, böylece
yıkılmasında da etkili olmuşlardır.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMASIYLA
ORTAYA ÇIKAN ATABEYLİK VE DEVLETLER
DEVLETLER
 Kirman Selçukluları
 Suriye Selçukluları
 Türkiye (Anadolu) Selçukluları
 Irak ve Horasan Selçukluları
ATABEYLİKLER
 Salgurlular
 İldenizoğulları
 Beg-Teginoğulları
 Börüliler
 Zengiler
MISIR’DA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
TOLUNOĞULLARI (868-905)
 Tolunoğlu Ahmet tarafından kurulmuştur.
 Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk
devletidir.
 Halkın çoğunluğu Arap, yöneticileri ve
ordular Türk’tür. Bu da devletin kısa
ömürlü olma sebebidir.
 Abbasilerden ayrılarak kurulmuştur. Yani
bir Tevaif-i Mülk devletidir.
 Türk İslam mimarisinin Mısır’daki ilk
örneklerini vermişlerdir.
 Mısır’ı Bayındır hale getirmişlerdir.
 Maristan adını verdikleri hastaneler
yapmışlardır.
 Eczaneler açmışlardır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
 Resmi dili Arapçadır.
 Devlete Abbasiler son vermiştir.
AKŞİTLER (İHŞİDİLER) (935-969)
 Mısır’da kurulan ikinci Türk-İslam
devletidir.
 Kurucusu Muhammed Bin Togaç’tır.
 Akşitler’de de ordu ve yönetim Türklerden
halk ise Araplardan oluşmuştur. Bu da tıpkı
Tolunoğulları gibi kısa ömürlü olmalarının
sebebidir.
 Muhammed Bin Togaç ‘a Abbasi halifesi
“Nur yüzlü, güneş gibi parlak” anlamına
gelen Akşit unvanını vermiştir. Muhammet
Fergana asıllıdır. Akşit, Fergana
hükümdarlarının kullandığı bir unvandır.
Devlet ismini buradan alır.
 Tıpkı Tolunoğulları gibi Abbasilerden
ayrılarak kurulmuştur. Yani bir Tevaif-i
Mülk devletidir.
 Hicaz’a (Kutsal topraklar) egemen olan ilk
Türk-İslam devletidir.
 Fatımiler tarafından yıkılmıştır.
EYYÜBİLER (1171-1252)
 Selahattin Eyyubi tarafından kurulmuştur.
 1187 yılında Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü
haçlılardan geri almış “Kudüs Fatihi”
unvanını almıştır.
 Bunun üzerine üçüncü Haçlı Seferi
başlatılmıştır.
 Musevi Hekim İbn-i Meymun bu devlette
yaşamıştır.
 Yapmış oldukları arma sistemi ile Avrupalı
şövalyelere örnek olmuşlardır.
 Ordularında Kıpçak Türklerinden genç yaşta
satın alarak eğittikleri Memlük/Kölemen
askerleri kullanmışlardır. (Gulam Sistemi)
 Bu askerler tarafından yıkılmışlardır.
6
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
MEMLUKLAR ( DEVLET-İ TÜRKİYYE/KÖLEMEN
DEVLETİ) ( 1250-1517)
 Kurucusu Sultan İzzeddin Aybek,
Eyyubilerin Memlük ordusunda bir
komutandır.
 Selahattin Eyyubi’nin ölümünün ardından
Eyyubi yönetimini el geçirerek Mısır’da
kurulmuşlardır.
 1260 Aynı Calud Savaşı ile Moğolların
(İlhanlılar) batıya ilerleyişini
durdurmuşlardır.
NOT: Memlukler, Moğolların batıya ilerleyişini
durduran ilk devlettir.
 Halifeliği korumuşlardır.
 1277 Elbistan Savaşı’nda Moğolları ikinci
kez mağlup etmişlerdir.
NOT: Veraset sistemi tek farklı Türk İslam
devletidir. Ordu kökenli bir devlet olduğu için
kut anlayışı yoktur. Komutanların en güçlüsü
hükümdar olmuştur.
 Resmi dilleri Türkçe ve Arapçadır.
 Mercidabık 1516 ve Ridaniye 1517
Savaşları ile Osmanlı Devleti son vermiştir.
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
(I. BEYLİKLER DÖNEMİ)
SALTUKLULAR (1072-1202)
 Kurucusu Ebu’l Kasım Saltuk tur.
 Erzurum ve Kars çevresinde kurulmuştur.
 Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliği’dir.
 Danışmentliler ile birlikte haçlılara karşı
savaşmışlardır.
 Anadolu Selçuklu Devleti tarafından
yıkılmıştır.
DANIŞMENDLİLER (1080-1178)
 Kurucusu Danişment Ahmet Gazidir.
 Merkezi Sivas’tır.
 Ahmet Gazi döneminde haçlılara karşı
mücadele etmişlerdir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
 Emirgazi döneminde en geniş sınırlara
ulaşılmıştır.
NOT: Danışmendliler tarafından kurulan Tokat
Yağıbasan Medresesi Anadolu’da kurulan ilk
medresedir.
MENGÜCEKLİLER (1080-1228)
 Kurucusu Mengücek Gazi’dir.
 Erzincan merkezli kurulmuştur.
 Erzincan ve Divriği olmak üzere iki kola
ayrıldılar.
 Türkiye Selçuklu Devleti’nin himayesine
girmişlerdir.
ARTUKLULAR (1102-1409)
 Atruk Bey’in çocukları İlgazi ve Sökmen
tarafından kurulmuştur.
 Anadolu’da üç kol halinde kurulmuşlardır.
1. Hasankeyf Artukluları
2. Mardin Artukluları
3. Harput Artukluları
NOT: Robotik ve Sibernetik biliminin kurucusu
El Cezeri bu devlette yaşamıştır.
ÇAKA BEYLİĞİ (1081-1093)
 Çaka Bey tarafından İzmir ve çevresinde
kurulmuştur.
 Çaka Bey ilk Türk denizcisidir.
 Çaka Bey’in 1081 yılında kurmuş olduğu
donanma günümüzde Deniz Kuvvetleri
Komutanlığı’nın kuruluş yıl dönümü olarak
kutlanmaktadır.
ÇUBUKOĞULLARI(1085-1112)
 Çubuk Bey ve Mehmet Bey tarafından
Harput merkezde kurulmuştur.
 Artuklu Beyliği hâkimiyeti altına
girmişlerdir.
DİLMAÇOĞULLARI (1085-1192) (TOGAN
ASLANOĞULLARI)
 Dilmaç Mehmet Bey tarafından Bitlis ve
Erzen’de kurulmuştur.
 Haçlılara ve Gürcülere karşı Saltuklular ve
Artuklular ile birlikte savaşmışlardır.
7
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
SÖKMENLİLER (AHLATŞAHLAR) (1110-1207)
 Sökmen bey tarafından Ahlat’ta
kurulmuştur.
 Eyyübiler tarafından son verilmiştir.
TANRIVERMİŞOĞULLARI (XI YÜZYIL)
 Tanrıvermiş tarafından Efes’de
kurulmuştur.
KIZILARSLANOĞULLARI (1095-1132)
 Siirt ve civarında kurulmuştur.
İNALOĞULLARI (1098-1183)
 Sadr tarafından Diyarbakır ve çevresinde
kurulmuştur.
ORTA ASYA VE YAKIN DOĞUDA KURULAN
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ
AKKOYUNLULAR (1350-1502)
 Bilinen ilk lideri Tur Ali Bey’dir.
 Merkezi Diyarbakır’dır.
 Şii karakterli bir devlettir.
 1473 Otlukbeli savaşı ile Fatih’e mağlup
olmuşlardır.
 Kur’an-ı Kerim’i Türkçeye çevirmişlerdir.
 Dede Korkut hikâyelerini yazılı hale
getirmişlerdir.
KARAKOYUNLULAR
 Tebriz merkezli kurulmuştur.
 Sünni yapıdadır.
 Osmanlı Devleti yanlısı politika
izlemişlerdir.
 Azerbaycan’ın Türkleşmesinde etkili
olmuşlardır.
SAFEVİLER
 Kurucusu Şah İsmail’dir.
 1514 Çaldıran Savaşı’nda Osmanlı
Devleti’ne (Yavuz Sultan Selim)
yenilmişlerdir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
BABÜR DEVLETİ (1526-1858)
 Muhammed Zahüriddin Babür tarafından
Hindistan’da kurulmuştur.
 Babür Şah, hayatını vekayi (babürname)
adlı eserinde toplamıştır.
 Taç Mahal, Babür hükümdarı Şah Cihan
tarafından, eşi Mümtaz Mahal’in ölümü
üzerine inşa ettirilmiştir.
 Hindistan’da kurulan ikinci Türk devletidir.
HARZEMŞAHLAR DEVLETİ (1097-1231)
 Kuruldukları bölgeden isimlerini almışlardır.
 Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin
varisleri olarak tanımlamışlardır.
 En parlak dönemlerini Alaeddin Tekiş
döneminde yaşamışlardır.
 Cengiz Han gönderdiği ticaret kervanına
Vali İnalcık’ın saldırması ile Otrar Faciası
yaşanmıştır.
NOT: Moğol istilası onların döneminde başladı.
 1230 yılında Yassıçemen Savaşı (Celaleddin
Harzemşah) ile Anadolu Selçuklu Devleti’ne
mağlup oldular.
 1231 yılında İlhanlar tarafından
yıkılmışlardır.
TİMUR DEVLETİ (1369-1507)
 Timur tarafından Belh şehrinde
kurulmuştur.
 Timur, Çağatay Hanlığı’nın yönetimini ele
geçirerek kendi devleti haline getirmiştir.
 Kendisi Türk halkı Moğol’dur.
 1402 Osmanlı Devleti ile Ankara Savaşı
yapılmıştır.
 Özbeklerin saldırıları ile yıkılmıştır.
 1042 Ankara Savaşı ile Osmanlı Devleti
Fetret Devri’ne girmiştir.
NOT: Ali Kuşçu ve Ali Şir Nevai bu dönemde
yaşamışlardır.
MOĞOL İMPARATORLUĞU
 Cengiz Han tarafından Karakurum da
kurulmuştur.
8
 KPSS TÜRK İSLAM TARİHİ
TARİH
 Asıl adı Timuçin’dir. Moğollar arasında
birliği sağladıktan sonra Cengiz adını
almıştır.
 Cengiz Han Orta Çağ’ın en büyük
imparatorluklarından birini kurmuştur
 Türk töresini (Uygur Kanunları) ilham alarak
Cengiz yasaları anlamına gelen Yasaname-i
Büzürg’ü oluşturmuşlardır.
 Cengiz Han, ölmeden önce ülkeyi çocukları
arasında paylaştırmıştır.
MOĞOL-TÜRK DEVLETLERİ
 Moğol İmparatorluğu’nun parçalanması ile
ortaya çıkan bu devletler kalabalık Türk
toplulukları içerisinde zamanla
Türkleşmişlerdir.
ÇAĞATAY HANLIĞI
 Cengiz Han’ın çocuklarından Çağatay
tarafından kurulmuştur.
 Moğol İmparatorluğu’nun merkezinde
kalan topraklar (Kaşgar ve Maveraünnehir
bölgesinin büyük kısmı) Çağatay’ın
hissesine düşmüştür.
 Timur, bu devletin Emirlerinden birisi iken
yönetimi ele geçirmiş ve kendi devleti
haline dönüştürmüştür.
NOT: İslamiyet’i kabul ederek kalabalık Türk
kitleleri içerisinde Türkleşmişlerdir.
ALTIN ORDA DEVLETİ
 Cengiz Han’ın büyük oğlu Cuci’nin çocukları
Batu ve Orda tarafından kurulmuştur.
 Karadeniz’in kuzeyindeki geniş
düzlüklerden Balkaş Gölü’ne kadar ki
topraklarda hâkim olmuşlardır.
 Berke Han Dönemi’nde İslamiyet’i kabul
ettiler. İlhanlılar ve Bizans ile savaştılar.
 Timur’un saldırısı ve tahta kavgaları
yüzünden devlet parçalanmışlardır.
NOT: İslamiyet’i kabul ederek kalabalık Türk
kitleleri içerisinde Türkleşmişlerdir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:3
NOT: Altın Orda Devleti’nin parçalanması
bölgede Rus’ların güçlenmesini sağladı.
Altın Orda Devleti’nin yıkılışı ile;
1. Astrahan Hanlığı kuruldu.
2. Sibir Hanlığı kuruldu.
3. Kırım Hanlığı kuruldu.
4. Kazan Hanlığı kuruldu.
5. Nogay Hanlığı kuruldu.
6. Moskova Knezliği bağımsız oldu. Bu Knezlik
ileride Rus Çarlığını kurmuştur.
İLHANLI DEVLETİ
 Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafından
kurulmuştur.
 Mezkezi Tebriz olmak üzere İran ve
Azerbaycan’a hâkim olmuşlardır.
 İlhanlılar Türk-İslam dünyasına en çok zarar
veren Moğol devletidir.
 Bağdat’ı ele geçirerek Abbasi Devleti’ne
son vermişler; Bağdat’taki binlerce kitabı
yok etmişlerdir.
 Türkiye Selçuklu Devleti’ni 1243 Kösedağ
Savaşı’nda yenerek Anadolu’yu
egemenliklerine almışlardır.
NOT: Ayrıntılı bilgi için bakınız: KÖSEDAĞ
SAVAŞI
 İlhanlı ilerleyişi Memlük Devleti’ne karşı
aldıkları Ayn-ı Calut savaşına kadar
sürmüştür.
NOT: İslamiyet’i kabul ederek kalabalık Türk
kitleleri içerisinde Türkleşmişlerdir.
KUBİLAY HANLIĞI
 Cengiz Han’ın torunu Tuluy’un oğlu Kubilay
tarafından kurulmuştur.
 Çin topraklarında kurulmuş ve tüm Çin’e
hâkim olmuşlardır.
 Kalabalık Çinliler arasında zamanla
Çinlileşmişlerdir.
NOT: Ünlü seyyah Marko Polo, İpek Yolu
üzerinden Kubilay Hanlığı’na ulaşmış, buradaki
izlenimlerini seyahatname’sinde anlatmıştır.
9
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU: 4

DİKKAT 1: Orta Asya’dan çıkan Türklerin büyük A. HÜKÜMDAR

bölümü, Ön Asya’ya; Yani Maveraünnehir,
 Türklerin İslamiyet’i kabulü ile birlikte
Horasan daha sonra da başta Anadolu olmak
Yönetim şeklinde bir değişiklik olmamıştır.
üzere Mısır, Suriye, Kafkasya gibi yeni
Yani Türk Devletleri’nin yönetim şekli yine
topraklara geldiler. Bu coğrafyada Müslüman
Mutlak monarşidir.
oldular. Ayrıca Başta İran (Fars) ve Arap olmak
 Eski Türk Devletleri’nde olduğu gibi
üzere farklı kültürlerle etkileşim kurdular. Bu
Hükümdar hala Yasama, Yürütme ve yargı
etkileşimin sonucunda Türk-İslam kültürü
erklerinin sahibi ve tek kullanıcısıdır. Bu
ortaya çıktı.
yetkilerini görevliler eliyle kullanır. (Yasama
NOT: Maveraünnehir nehrin ötesindeki ülke gücü hariç. Türk hükümdarları bu gücü
anlamına gelir. Bu tabir, tarihte Aral Gölü’ne kimseye devretmez.)
dökülen Seyhun ile Ceyhun nehirlerinin  Orta Asya Türk Devletleri’ndeki Egemenlik
arasında kalan bölge için kullanılmıştır.. anlayışı ve veraset sisteminde de değişiklik
DİKKAT 2: Türk-İslam Kültürü Türklerin Orta yoktur. Kut anlayışı devam etmektedir.
Asya’dan getirdikleri uygarlıkları (Devlet Veraset sistemi de hala belirsizdir ve kut
yönetim anlayışı, devlet teşkilatı, yaşantı, anlayışına dayanır.
askerlik, sosyal yaşantı kısacası her şey) ile NOT: Bu konuda ayrıntılı bilgi için bakınız:
İslam uygarlığının kaynaşması sonucu ortaya
HÜKÜMDARIN ÜNVANLARI
çıkmış SENTEZ bir uygarlıktır.
DİKKAT 3: Bu sentez oluşurken Türklerin bazı DİKKAT: Türk hükümdarları Orta Asya’da
özellikleri değişmeden devam ederken, bazı kullandıkları unvanların yanında Arapça ve
özelliklerinin yanına yenileri eklenmiştir. Bu Farsça unvanlar da kullanmaya başlamıştır. Bu
bölüm için yaptığımız çalışmalarda sürekli bunu konuda dikkat noktamız bu olmalıdır.
göz önünde bulundurmalıyız. Kullandıkları başlıca unvanlar:
DİKKAT 4: Türk-İslam sentezinin başlangıcı Han Hakan Erkin
Karahanlılar, olgunlaşma dönemi Büyük İlig Melik Padişah
Selçuklu Devleti’dir. Bu Yüzden ağırlıklı olarak Sultan Sultan-ı şahane Sultan-ı azam
Büyük Selçuklu kültür ve uygarlığından Kara Arslan Yabgu
bahsedeceğiz. Togan Uluğ Kadır
Şah Şahinşah Şahane
DEVLET TEŞKİLATI
Gazi Bey Buğra
Devlet teşkilatını iki bölüme ayırabiliriz: Mağrip (batı) Maşrık (doğu) Alem
1. Merkez Teşkilatı NOT: Orta Asya Türk Devletleri’nde olmayıp
2. Taşra Teşkilatı Türk-İslam Devletleri’nde olan unvanlar koyu
1. MERKEZ TEŞKİLATI ile belirtilmiştir.
HÂKİMİYET (BAĞIMSIZLIK) SEMBOLLERİ
Türk-İslam devletlerinde merkez teşkilatı;
DİKKAT: Aynı durum hâkimiyet sembolleri için
 Hükümdar
de geçerlidir. Orta Asya Türk Devletleri’nde
 Hükümet
olan hâkimiyet sembollerinin yanına İslami
 Saray
hâkimiyet sembolleri eklenmiştir. Bunlara
Unsurlarından oluşmuştur. dikkat etmeliyiz.

www.tarihdersi.net
1
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU: 4

Başlıca hâkimiyet sembolleri: Büyük Selçuklular Devleti’nde divanlar

Otağ Çadır Menşur
Hutbe Tiraz Hilat
Unvan Tuğra Mühür
Para bastırma Çetr Ferman
Yay Gaşiye Kotuz
NOT: Orta Asya Türk Devletleri’nde olmayıp
Türk-İslam Devletleri’nde olan semboller koyu
ile belirtilmiştir.
Hutbe: İslam inancına göre Cuma ve bayram
namazlarında imamın halka yaptığı
konuşmadır.
Menşur: Halifenin, Hükümdara gönderdiği ve
onun iktidarını tanıdığına dair belgedir.
Tıraz: Halifenin hükümdara gönderdiği
elbisedir.
Hilat: Halifenin hükümdara gönderdiği külah,
kemer, kılıç, para, bayrak gibi hediyelerin
hepsine denir.
Çetr: Saltanat şemsiyesidir.
Gaşiye: Süslü eyer örtüsü
B. HÜKÜMET
DİKKAT: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde bir
meclis geleneği olsa da İslamiyet’in kabulü ile
yine İran (daha çok İran) ve Arap Devlet
teşkilatında olan Divan teşkilatı Türk-İslam
devlet hayatına girmiştir.
DİVAN TEŞKİLATI
 Günümüzdeki Bakanlar Kurulu yani
hükümetin yerini tutan yapıdır.
Günümüzdeki bakanlıkların yerini tutan
küçük divanlar vardır.
 Bu divanların üstünde ise Divan-ı Saltanat
(büyük divan) yani hükümet bulunur.
Burada devlet meseleleri görüşülüp karara
bağlanırdı.
 Divan-ı Saltanat’ın başında hükümdarın en
büyük yardımcısı olan vezir bulunur.
Vezirin atamasını ise bizzat hükümdar
yapardı.
NOT: Vezir,Karahanlılarda yuğruş, Gazneliler ise
hâce-i büzürg’dür.
Divan-ı Âla (Divan-ı Saltanat, Büyük Divan):
Yukarıda hakkında bilgi verdiğimiz divan yani
hükümet.
Divan-ı Tuğra (İnşa): İç ve dış yazışmalardan
sorumludur. Başında münşi veya tuğraî vardır.
Divan-ı İstifa: Devletin ekonomisinden
sorumludur. Başında müstevfi vardır.
Divan-ı İşraf: Mali ve idari işlerini teftişinden
sorumludur. Başında müşrif vardır.
Divan-ı Arz (Ceyş): Askerlikle işlerinden
sorumludur. Başında arız vardır.
C. SARAY
DİKKAT: Türk-İslam kültürü ile Türk devlet
hayatındaki en büyük değişikliklerden birisi
İslam ve İran devlet teşkilatında olan Saray ve
Saray Teşkilatının ortaya çıkmasıdır.
Saray;
1. Harem; Sultan ve mahiyetinin oturduğu
yer
2. İdari merkez; selamlık
3. Memur yetiştirme okulu unsurlardan
oluşmaktadır.
Türk-İslam devletlerinde saray içerisinde birçok
görevli yer almıştır. İçlerinden en önemli olan
ise Haciplerdir.
Haciplerin görevleri ise şunlardır;
 Hükümdarın halk ve hükümet arasındaki
ilişkilerini düzenleme.
 Elçiler ile ilgilenme.
 Haksızlığa uğrayanları Divanı Mezalime
çıkartma.
 Törenlerde Protokolü düzenleme.
NOT: Haciplerin başındaki kişilere Büyük
Selçuklularda Büyük Hacip, Karahanlılar da ise
Tayangu, Uluğ Hacip adı verilmiştir.
SARAY GÖREVLİLERİ
Hacip: hükümdar ve vezirlerden sonra gelen en
yetkili devlet adamıdır.

www.tarihdersi.net
2
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU: 4

Abdar: hükümdarın temizlik işleri ile ilgilenir.
Candar: Saray muhafız birliğinin komutanı.
Camedar: Hakan ve ailesinin elbiselerinin
sorumlusu.
Çaşnigir: Hakan’ın ve ailesinin yiyecek işlerinin
sorumlusu.
Alemdar: Bayrağı taşıyan görevli
Şarapdar: İçeceklerden sorumlu kişi.
Silahtar: Hakan’ın silahlarının sorumlusu
Serhenk: törenleri ve hükümdarın yol
güzergâhını düzenler.
Devaddar: Hakan’ın yazı yazma setini taşıyan
görevli.
Kıssadar: Hakan’a dilekçeleri sunan görevli
Kapucubaşı: Sarayın günlük işlerinin sorumlusu
Emir-i ahur: atların bakımından sorumlu kişi.
Emir-i şikar: Hakan’ın av işlerinin sorumlusu
Hares Emiri: devlete karşı suç işleyenleri
cezalandıran kişi.
Hansalar: Hakan’ın sofrasından sorumlu kişi
BELLİ BAŞLI DEVLET GÖREVLİLERİ
Amid: sivil yöneticidir.
Melik: hükümdarın oğlu eğer bir eyalete
yönetici olarak gönderilirse bu unvanı alır.
Amil: vergi toplayan kişi
Atabey: Melik eğitmeni
Muhtesip: belediye işlerinden sorumlu kişi
 Meliklere bu eyaletlerde daha tecrübeli
olan Atabeyler eşlik etmiştir.
 Melikler büyüdükleri zaman Atabeyler
komutan, vezir gibi görevlerde hizmetlerine
devam etmişlerdir.
 Atabeyler, Melikleri eğittikleri gibi Melikleri
Sultanlığa karşı kışkırttığı için sorunlara yol
açmıştır.
NOT: İlk Atabey Vezir Nizamülmülk’tür.
2. TAŞRA İDARESİ
NOT: Ülke topraklarında Başkentin dışında
kalan dışında kalan her yer taşra olarak
nitelendirilir.
Türk-İslam devletlerinde ülke;
1. Eyalet
2. Kaza
3. Köylere
Ayrılmıştır. Temel yönetim birimi eyalettir.
NOT: Büyük Selçuklu Devleti’nde “Ülke
hanedan üyelerinin ortak malıdır.” Anlayışı
devam etmektedir. Bu yüzden ülke
topraklarının idaresi federatif özellik gösterir.
NOT: Karahanlılar da eski Türk devlet
geleneğine uygun olarak ikili devlet teşkilatı
uygulamışlardır. Bu yüzden onlarda da ülke
topraklarının idaresi federatif özellik gösterir.
 Eyaletler ve Merkez arasında haberleşmeye
büyük önem verilmiş; Berit adı verilen
teşkilat, istihbarat, haberleşme gibi işleri
yürütmüştür.
GAZNELİ KARAHANLI SELÇUKLU

Şıhne: Taşra şehirlerini yöneten askeri vali MÜLKİ Sahip-i Askeri Vali Şıhne, Melik
Divan
ATABEYLİK
ASKERİ Salar Sahip-i Şura
 Selçuklularla İslam dünyasına girmiş olan
Atabeylik sistemi Selçuklulardan sonra MALİ Amil Amil Amil
birçok devleti de etkilemiştir. BELEDİ Muhtesip Muhtesip Muhtesip
 Selçuklularda melikler küçük yaşlarda YE
eyaletlere gönderilmiştir. ADLİ Kadilkudat Kadı Kadı

www.tarihdersi.net
3
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU: 4

HUKUK SİSTEMİ ÖRFİ HUKUK

DİKKAT: Türklerin İslamiyet’i kabulü ile birlikte
yaşanan büyük değişikliklerden birisi de hukuk
alanında gerçekleşmiştir.
Orta Asya’da Türklerin devlet ve toplum
yaşantısını belirleyen Töre’nin (Örfi hukuk)
yanına İslam hukuku (Şer’i hukuk) eklenmiştir.
Böylece bu iki hukuk sistemi birleşerek Türk-
İslam hukuk sistemini oluşturmuştur.
Türk-İslam hukukunun oluşmasında etkili olan
hususlar şunlardır;
 İslamiyet’in getirdiği esaslar
 Göktürk, Uygur, Akhun gelenekleri
 Oğuzların kabile anlayışıdır.
Bu iki hukuk siteminin işleyişi şu şekildedir:
ŞER’İ HUKUK ÖRFİ HUKUK
Aile yönetim
 Kaynağı gelenek ve göreneklerdir.
(İslamiyet öncesi Türk hukuku; Töre)
 Örfi davalara Emir-i Dad bakmıştır.
 En yüksek örfi mahkeme ise bizzat
hükümdarın başkanlık ettiği Divan-ı
Mezalim’dir.
NOT: Hükümdarın yasaları da örfi hukuka
kaynak kaynaklık etmiştir. Türk hükümdarları
Orta Asya’dan getirdikleri yasa (Töre)
yapabilme gücünü kullanmaya devam
etmektedir.
DİVAN-I MEZALİM
Divan-ı Mezalime Sultan başkanlık etmiştir.
Yasama, yürütme, yargı görevleri dışında idari
dini ve mali alandaki görevleri de yerine
getirmiştir. Kadıların verdikleri kararlara yapılan
itirazlar bu Divanda görüşülmüştür.

Miras askeri Divan-ı Mezalimin görevleri arasında şunlar

yer alır;
Ölüm maliye
 Vatana ihanet gibi büyük suçların
Ticaret yargılanması
Vakıflar  İdareciler ve memurlar hakkında
şikâyetlerin incelenmesi
ŞER’İ HUKUK
 Kadı mahkemelerinde verilen kararların
 Temeli İslam kurallarıdır. uygulanması
 Kaynağını Kuran, hadis, İcma, kıyas  Muhtesibin yerine getiremediği kararların
öğelerinden almıştır. uygulanması
 Şeri davalara Kadı bakar. Kadıların en  Vakıfların denetlenmesi
büyüğüne ise Kad’il Kudat denilir.
 Kadıların verdikleri kararlara itiraz etmek
istenirse dava ikinci kez Divan-ı Mezalim de ASKERİ TEŞKİLAT (BÜYÜK SELÇUKLU
görülmüştür. DEVLETİ)
Yukarıda sayıların dışında Şer’i hukuk DİKKAT: İslamiyet’in kabulü ile birlikte
konuları: Türklerin askerlik anlayışında (ordu-millet
anlayışı) bir değişiklik olmamıştır. Ancak daha
 Evlenme
önce tamamı atlılardan oluşan ve boyların
 Boşanma
katılımı ile oluşan orduların yerine daha çeşitli
 Miras
askerleri gruplardan oluşan ordular ortaya
 Zina
çıkmıştır.
 Hırsızlık
 Dinden dönme

www.tarihdersi.net
4
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Büyük Selçuklu Devleti’nde ordu genel olarak
iki gruptan oluşmuştur:
1. MERKEZ ORDUSU
 Gulam-ı Saray
 Hassa ordusu
2. DİĞER BİRLİKLER
 Sipahiler (İkta askerleri)
 Melik ve askeri valilerin Kuvvetleri
 Bağlı Beylik ve devletlerin askerleri
 Türkmenler
GULAM ORDUSU
 Savaşlarda esir edilenlerin ve küçük yaşta
toplanan çocukların Gulamhanelerde
yetiştirilmesi ile oluşturulmuştur.
 Bu sistem, hem askeri hem de idari
personelin yetiştirilmesinde kullanılmıştır.
 Sultan’a bağlı muhafız birlikleri olarak
görev yapmışlardır.
 En önemli eğitim merkezi saraydır.
 Bistegani adı verilen yılda dört kez maaş
almışlardır.
HASSA ORDUSU
 Ordu’nun asıl savaş gücüdür.
 Sultan’a bağlı olan bu orduya maaş yerine
İktalardan elde edilen vergiler verilmiştir.
SİPAHİLER (İKTA ASKERLERİ)
 Selçuklu ordusunun en büyük kısmını
oluşturmuşlardır.
 Nizamülmülk tarafından oluşturulan bu
düzeni bütün Türk-İslam devletleri
kullanmıştır.
 Ülkede topraklar toplanan vergi gelirlerine
göre bölümlere ayrılmış ve bu bölümlerden
her birine İkta adı verilmiştir.
 Emirler kendilerine verilen İktalarda
otururlar vergisini toplarlar ve bu vergilere
karşılıkta belirlenen sayıda Asker beslerdi.
 Savaş zamanında bu kuvvetler bir araya
gelirdi. Bu düzen sayesinde devlet hiç bir
harcama yapmadan çok sayıda askere
www.tarihdersi.net
KPSS KONU: 4
sahip olduğu gibi vergi toplama işlerini de
düzene koymuş oluyordu.
NOT: Osmanlı Devleti’nde Tımar adını almıştır.
NOT: Selçuklu Devleti’nde uygulanan ikta
sistemi ile Osmanlı Devleti’nde uygulanan
Tımar sistemi arasındaki en büyük fark şudur:
Osmanlı toprağı daha küçük birimlere bölerek
askerlere dağıtır. Böylece merkezi otoriteye
zarar verecek bir durum ortaya çıkmaz. Diğer
yandan Selçuklu Devleti komutanlara büyük
toprakları ikta olarak verir. Böylece bu
komutanların emri altında önemli miktarda
asker bulunmasına sebep olur. Bu da devletin
federatif özellikte olmasına sebep olur.
MELİK VE ASKERİ VALİLERİN KUVVETLERİ
 Kendilerine ait atlı askeri birlikler
oluşturmuşlardır.
 Bu birlikler farklı Türk boylarından
kurulmuştur.
 Savaş zamanında ana orduya dahil
olmuşlardır.
TABİİ DEVLET VE BEYLİKLERİN ASKERLERİ
 Yardımcı kuvvetlerdir.
 Savaş zamanı devlet ihtiyaç halinde bağlı
devletlerden de asker isteyebilir.
TÜRKMENLER
 Türkmen; İslamiyet’i kabul etmiş, konar-
göçer yaşama devam eden Oğuz Türküdür.
 Devlet genellikle Türkmenleri Serhatlara
(sınır boylarına) yerleştirir. Onlardan Uç
Teşkilatı içerisinde yararlanır.
 Türkmenler Savaş zamanında da orduya
katılırlar.
SELÇUKLU ORDUSUNDAKİ DİĞER KUVVETLER
 Mızrakçılar
 Mancınıklar
 Lağımcılar
 Okçular
 Gözcüler
 Neftçiler
5
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU: 4

TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE ORDU Şehirliler: Ticaret ve zanaatla uğraşanlar

KARAHANLI ORDUSU Köylüler: Tarımla geçimini sağlayanlar
 Hassa ordusu Konar-göçerler: Eskisi gibi hayvancılıkla
 Saray muhafızları uğraşanlar
 Eyalet askerleri  Türkler mimari faaliyetlere başladı.
 Türkmenler Şehirler kurdu. Bu şehirlerde saraylar,
GAZNE ORDUSU camiler, surlar v.b inşa etti.
 Eskiden sadece töre doğrultusunda
 Gönüllüler
yaşayan Türklerin hayatına İslami kural ve
 Gulam askerleri
gelenekler girdi.
 Türkmenler
 Ücretli askerler Bunun yanında değişmeyen özellikler de
 Eyalet askerleri vardır.

TOLUNOĞULLARI ORDUSU Örneğin:

 Kıpçak Türkmenleri (Memlük-Kölemen)  Tarım başlasa da Avrupa’daki gibi bir sosyal

sınıflaşma olmamıştır.
NOT: Memlük/Kölemen ordusu Mısır’da  Toplum sadece yapılan işe bağlı olarak
kurulan Türk-İslam Devletlerinde uygulanan yönetenler ve yönetilenler olarak ayrılmaya
Gulam sistemidir. Bu ordu en son Eyyubi devlet devam etmiştir.
yönetimini ele geçirerek Memlük Devleti’ni
 Yine tarım başlasa da kölecilik ortaya
kurmuştur.
çıkmamıştır.
HARZEMŞAHLAR ORDUSU  Özelikle Konar-göçerler arasında Boy
yaşantısı devam etmiştir.
 Hassa ordusu
 Toplum hala Ataerkil (baba egemen)
 İkta askerleri
özelliktedir.
 Valilerin askerleri
SOSYAL VE EKONOMİK HAYATLA İLGİLİ
ÖNEMLİ KAVRAMLAR
SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT
İmarethane: aşevi
İslamiyet’in kabulü Türklerin toplumsal ve
Tabhane: misafirhane
ekonomik yaşantısında büyük değişikliklere
neden olmuştur. Debbahhane: deri işlenen yer

Bunların başlıcaları:
 Öncelikle hem İslam dininin etkisi hem de
geldikleri bölgenin tarıma daha uygun
olması nedeniyle yerleşik yaşama geçtiler.
 Böylece Türklerin başlıca geçim kaynağı
tarım oldu.
 Diğer yandan bazı Türk toplulukları konar-
göçer yaşantıyı ve hayvancılığı sürdürdü.
Böylece Türk toplumu Şehirliler, Köylüler,
konar-göçerler olarak üç gruba ayrıldı.
Kapan tek bir cins malın satıldığı yerdir (Un
kapanı)
Sebil: çeşme
Bedesten: her cins malın satıldığı kapalı yerdir.
Tutmaç: Türkleri milli yemeğidir
Darüşşifa: hastane
Türbe: Devlet ve din adamlarının defnedildiği
çatısı kubbe biçimli mezarlardır.

www.tarihdersi.net
6
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Kümbet: Devlet ve din adamlarının defnedildiği
çatısı külah biçimli mezarlardır.
Külliye: yapılar topluluğudur. Cami etrafında
toplanan yapıların tamamına denir
Arasta: Çarşı, aynı işi yapan zanaatkârların
dükkânlarının bulunduğu çarşılardır.
(Marangozlar arastası gibi)
Tekke: din öğretilen kurum (daha çok tarikatlar
tarafından)
Bergah: Saray
Zaviye: Tekkelerin küçüğüdür.
TOPRAK YÖNETİMİ
MİRİ ARAZİ
Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. Bu
toprak üzerinde yaşayan, ekip-biçen köylü alıp
satamaz, miras bırakamaz, başkasına
devredemez.
Has arazi: Hükümdar ve ailesine ait arazidir.
Elde edilen gelir hazineye aktarılır.
İkta arazi: Devlete hizmet eden Emir, Melih,
Komutan ve Hassa mensuplarına verdikleri
hizmetlerin karşılığı olarak tahsis edilen
topraklardır.
MÜLK ARAZİ
Mülkiyeti kişilere ait arazidir. Sahiplerince;
satılabilir, miras bırakılabilir, vakfedilebilir.
Öşriye ve Hariciye olmak üzere ikiye ayrılır.
Öşriye: Müslümanların elinde bulunan
topraktır.
Hariciye: Gayrimüslimlere ait topraklardır.
VAKIF ARAZİSİ
 Gelirlerinin dinsel, bilimsel ve sosyal
hizmetlerin yürütülmesi için hayırseverler
tarafından hayır kurumlarına bağışlanmış
topraklardır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU: 4
EĞİTİM
DİKKAT: İslamiyet’in kabulü ile değişime
uğrayan şeylerden birisi de eğitimdir.
İslamiyet’ten önce Türkler hayatın akışı içinde
yaygın eğim alarak yetişirdi. İslamiyet’in kabulü
ile örgün eğim kurumları olan medreseler
Türklerin hayatına girmiştir.
 Buhara, Semerkant ve Kaşgar, Karahanlılar
döneminde en önemli bilim kültür
merkezleri haline gelmiştir.
 Karahanlılara ait ilk medrese Semerkant
Medresesi’dir.
 Sultan Alparslan tarafından Nizamiye
Medreseleri’nin ilki Nişabur’da açılmıştır.
NOT: Vezir Nizamülmülk tarafından kurulan
Nizamiye medresesi bir kurum çatısı altında
programlı eğitim verdiği için dünyanın ilk
üniversitesi olarak kabul edilir. Bu medreseler:
 Artmakta olan devlet adamı ihtiyacını
karşılayabilmek,
 Batınilik ve Hasan Sabbah’la
mücadele edecek âlimler yetiştirmek,
 Türklere İslamiyet'i doğru öğretecek din
âlimi yetiştirmek amaçlarıyla kurulmuştur.
YAZI, DİL VE EDEBİYAT
DİKKAT: Türklerin İslamiyet’i kabulü ile birlikte
yazı, dil ve edebiyat konusunda iki büyük
değişiklik yaşanmıştır.
1. Yerleşik yaşamla birlikte yazılı edebiyat
eskiye nazaran önem kazanmıştır.
2. Türkçe, yoğun bir şekilde Arapça ve
Farsçanın etkisinde kalmış; Bu da Türk
dilinin gelişimini yavaşlatmıştır.
KARAHANLILAR DÖNEMİNDE TÜRK-İSLAM
EDEBİYATININ İLK YAZILI ESERLERİ
DOĞMUŞTUR.
KUTADGU BİLİG:
 Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
 Türk-İslam edebiyatının ilk yazılı eseridir.
7
 KPSS TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET
 Mutluluk veren bilgi anlamına
gelmektedir.
 Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
 Alegorik (simgesel anlatım)bir eserdir.
 Hükümdarlara ideal devlet yönetimi ile ilgili
öğüt veren bir siyasetname’dir.
DİVAN-I LÜGATİ’T-TÜRK
 İlk Türk dil bilgini olan Kaşgarlı Mahmut
tarafından yazılmıştır.
 İlk Türkçe sözlüktür.
 İslamiyet’in kabulü ile başlayan Arapça
hayranlığına karşı olan Kaşgarlı Mahmut,
Türkçenin Arapçadan üstün olduğunu
göstermek istemiştir.
 Araplara Türkçe öğretmek için yazıldığı için
Arapça yazılmıştır.
 Ansiklopedik bir sözlüktür.
 İçerisinde bir de Türk dünyası
haritası vardır. Bu yönü ile de ilk olma
özelliğine sahiptir.
ATABETÜ’L-HAKAYIK
 Yüknek’li Edip Ahmet tarafından Hakaniye
Lehçesi ile yazılmıştır.
NOT: Hakaniye Lehçesi, Karahanlılar
Dönemi’nde kullanılan Türkçedir. Özelliği ise ne
Orta Asya Türkçesi kadar saftır; Ne de daha
sonraki dönemler kadar içerisinde Arapça ve
Farsça kelime vardır.
 Hakikatler eşiği anlamına gelir.
 İslami, ahlaki bir eserdir.
DİVAN-I HİKMET
 Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
 Ahmet Yesevi, Tasavvufun kurucusu ve
Türklere İslamiyet’i öğreten kişi olarak
bilinir.
 Eseri İslami, ahlaki öğütler verir.
SİYASETNAME
 Ünlü Vezir Nizamülmülk tarafından yazılmış
ve Melikşah'a sunulmuştur.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU: 4
 Eser, iyi bir devlet yöneticisinde bulunması
gereken özellikleri anlatmıştır.
Selçuklularda Devletin;
 Resmi ve edebiyat dili Farsça,
 Eğitim-öğretim ve bilim dili ise Arapça
 Orduda ve halk arasında konuşulan dil
Türkçedir.
MİMARİ VE SANAT
DİKKAT: İslamiyet’in kabulü ile Türk sanatında
iki büyük değişim göze çarpar:
1. Mimari faaliyetleri başlamıştır.
NOT: Öncelikle dini ve askeri mimari gelişmiştir
2. Resim ve heykel sanatı İslam dini
tarafından hoş karşılanmadığı için
gelişmemiş; yerlerine Minyatür, Çinicilik,
Oymacılık, Hat gibi süsleme sanatları
gelişmiştir.
Büyük Selçukluların mimariye getirdiği yeni
unsurlar şunlardır;
 Çift Kubbe
 Silindirik Minare
 Yivli Minare
 Dikdörtgen Mihrap
 Beş Köşeli Mihrap
 Köşeli Çatı
 Sivri Kemer
Gazneliler; Türk tarihinin ilk ahşap direkli
camilerini yapmışlardır
Karahanlılar; Türk-İslam tarihinde ilk
kervansaray, ilk türbe, ilk medreseyi
yapmışlardır. Yaptıkları kervansaraylara Ribat
adını vermişlerdir.
DİNİ MİMARİ: Medrese, Kümbet, Türbe, Cami,
Mescit, Tekke, Zaviye
SİVİL MİMARİ: Ev, Çeşme, Han, Hamam, Ribat,
Kervansaray,
ASKERİ MİMARİ: Kışla, Tersane, Kale, Burç
8
 KPSS TÜRKİYE TARİHİ
TARİH
DİKKAT: Türkiye Tarihi, Selçuklu Türklerinin
1071 Malazgirt Savaşı ile başlayıp günümüze
kadar devam eden Anadolu’nun tarihidir.
Türkiye Tarihini beş döneme ayırabiliriz:
1. Birinci Beylikler dönemi
2. Türkiye Selçuklu Devleti dönemi
3. İkinci Beylikler dönemi
4. Osmanlı Devleti dönemi
5. Türkiye Cumhuriyeti dönemi
İLK TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ
Malazgirt Zaferi’nden sonra Sultan Alparslan,
Anadolu’nun fethini hızlandırabilmek için;
“Fethedilen yer fethedenin malıdır.”
Uygulamasını başlatmıştır. Böylece
Anadolu’nun ilk fatihleri olan Selçuklu
şehzadeleri ve komutanları ele geçirdikleri
topraklarda Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı
olarak beylikler kurmuştur.
NOT: Bu beylikler, Büyük Selçuklu Devleti’nin
dağılması ile bağımsız hale gelmiştir.
DANİŞMENTLİLER (1080-1178)
 Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından
kurulmuştur.
 Orta Anadolu'da kurulan bu beyliğin
Merkezi Sivas’tır.
 Bizansla, Haçlılarla ve Ermenilerle
mücadele etmişlerdir.
 Sınırları Fırat'tan Sakarya'ya kadar
uzanmıştır.
NOT: Bu yüzden I. Beyliklerin en güçlüsüdür.
(Türkiye Selçuklu Devleti’ni beylik olarak
saymıyoruz.)
 Taht kavgaları ile Sivas, Malatya ve Kayseri
kollarına ayrılmışlardır.
 Beyliğe, Türkiye Selçuklu Sultanı
II. Kılıçarslan, son vermiştir.
NOT: Böylece, Türkiye Selçuklu Devleti'ne
katılan ilk Türk Beyliği olmuşlardır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:5
Danişmetlerden kalan önemli eserler:
1. Tokat/ Niksar’daki Yağıbasan Medresesi,
DİKKAT: Yağıbasan Medresesi, Türkiye'de inşa
edilen ilk medresedir.
2. Kayseri Ulu Cami,
3. Melikgazi Türbesi
NOT: Danişmentname, Battal Gazi'nin torunu
olan Danişmentli Ahmet Gazi’nin
kahramanlıklarını anlatır.
SALTUKLULAR (1072-1202)
 Anadolu'da kurulan ilk Türk Beyliğidir.
 Emir Kasım Saltık tarafından kurulmuştur.
 Merkezi Erzurum olarak Doğu Anadolu’da
kurulmuştur.
 Gürcülerle, Ermenilerle, Haçlılarla
mücadele etmişlerdir.
 Türkiye Selçuklu Sultanı Rükneddin
Süleyman Şah, Gürcistan seferi dönüşünde
beyliğe son vermiştir.
Saltuklulardan kalan önemli eserler:
1. Kale Cami,
2. Tepsi Minare,
3. Üç Kümbetler,
4. Mama Hatun Türbesi
MENGÜCEKLER (1072-1228)
 Mengücek Gazi tarafından Erzincan, Kemah
ve Divriği yörelerinde kurulmuştur.
 Kuruluşundan kısa bir süre sonra Erzincan
ve Divriği kollarına ayrılmıştır.
 Anadolu'nun Türkleşmesine ve Anadolu’da
Türk kültürünün yerleşmesinde önemli
katkıları vardır.
 Bizans ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir.
 Beyliğe, Türkiye Selçuklu Sultanı I. Aleaddin
Keykubat son vermiştir.
DİKKAT: Mengücekler, Türkiye Selçuklularına
bağlanan son Beyliktir. Böylece Anadolu Türk
birliği ilk kez tam olarak sağlanmıştır.
1
 KPSS TÜRKİYE TARİHİ KPSS KONU:5
TARİH

Mengüceklerden kalan önemli eserler: DİĞER TÜRK BEYLİKLERİ

1. Moğol istilası ve depremler yüzünden BEYLİĞİN ADI KURUCUSU KURULDUĞU YER
eserlerinin birçoğu zamanımıza kadar
gelememiştir. Sökmenliler Sökmen bey Van-Ahlat
2. Günümüze kalan en önemli eserleri, Divriği İnaloğulları Sadr bey Diyarbakır
Ulu Camiidir. Bu cami, darüşşifa ile birlikte
yapılmış bir külliyedir. Çubukoğulları Çubuk bey Harput ve yöresi

Dilmaçoğulları Mehmet bey Bitlis ve yöresi

ARTUKLAR (1072-1202) İnançoğulları Mehmet bey Denizli-Ladik

 Artuk Beyin oğulları, İl Gazi ve Sökmen Tanrıvermişoğulları Tanrıvermiş Efes ve yöresi
tarafından Güneydoğu Anadolu'da
kurulmuştur.
 Üç kol halinde kurulmuşlardır; İLK TÜRK BEYLİKLERİNİN TÜRK TARİHİNDEKİ
1. Hasan Keyf(Hısn-ı Keyfa- Diyarbakır’da) YERİ VE ÖNEMİ
2. Mardin
 Anadolu'nun fethini gerçekleştirdiler.
3. Harput
 Anadolu'nun Türkleşmesini sağladılar
Artuklardan kalma önemli eserler:
Bunu;
1. Malabadi Köprüsü
1. Yaptıkları fetihlerle,
2. Mardin Hatuniye Medresesi
2. Yatıkları imar faaliyetleriyle,
3. Mardin Ulu Cami
3. Anadolu'daki yerlere Türkçe adlar vererek
4. Diyarbakır Artuklu Sarayı
5. Semanin ve Şehidiye Medreseleri Gerçekleştirdiler.
 Türk-İslam dünyasını;
1. Bizans,
ÇAKA BEYLİĞİ (1081-1093)
2. Ermeni,
 Çaka Bey tarafından İzmir’de kurulmuştur. 3. Gürcü
 Çaka Beyi Bizans’ta esirken denizciliği 4. Haçlılara
öğrenmiştir.
karşı korudular.
NOT: Böylece, ilk Türk denizcisi Çaka Bey
olmuştur.
TÜRKİYE (ANADOLU) SELÇUKLU DEVLETİ
 Güçlü bir donanma kurarak Midilli, Sakız,
Sisam ve Rodos adalarını fethetmiştir. Türkiye Selçuklu Devleti’ni üç bölüme ayırarak
 Bizans ve Haçlılara karşı denizlerde inceleyebiliriz.
mücadele etmiştir. 1. Kuruluş dönemi
 İstanbul'u almak amacı ile damadı Türkiye
Selçuklu Sultan'ı I. Kılıçaslan ve Peçenekler ---- Haçlı Seferleri
ile bir ittifak kurmuştur. 2. Yükselme dönemi
 Ancak, Bizans entrikaları sonucu damadı
---- Moğollar ve Kösedağ savaşı
olan I. Kılıçaslan tarafından öldürülmüştür.
 Çaka Bey'in ölümü üzerine İzmir ve yöresini 3. Dağılma ve yıkılış devri
ele geçiren Bizanslılar bu beyliğe son
vermişlerdir.

www.tarihdersi.net
2
 KPSS TÜRKİYE TARİHİ KPSS KONU:5
TARİH

KURULUŞ DÖNEMİ  Bu gelişmeler üzerine Büyük Selçuklu

sultanı Muhammed Tapar ordusunu
 Devlet, Kutalmışoğlu Süleyman Şah
Kılıçarslan’ın üzerine göndermiştir.
tarafından Büyük Selçuklu sultanı
Melikşah’tan alınan ferman ile  Yapılan savaşta I. Kılıçarslan atı ile Habur
kurulmuştur.(1075) Irmağı’nı geçerken boğularak ölmüştür.
 Başkenti İznik’tir ve bu dönemde I. MESUT DÖNEMİ
boğazlarda hâkimiyet sağlanmıştır.
 Kılıçarslan'ın oğlu Şahinşah ile mücadele
 Boğazların hâkimiyet altına alınmasıyla
ederek tahta geçmiştir.
Bizans İmparatoru Aleksi Komnen ile
 Önce danişmentliler ile işbirliği yaparak
Türkiye Selçukluları İstanbul Boğazı'nı sınır
Bizans'a karşı başarılar kazanmış; Ardından
olarak belirleyen Drakın Çayı Antlaşması'nı
Danışmentler’in taht kavgalarından
imzalamıştır. Süleyman Şah, böylece Batı
yararlanarak Ankara, Çankırı, Elbistan ve
sınırını güvence altına almıştır.
Kastamonu’yu ele geçirmiştir.
 Selçuklu sultanı Süleyman Şah, Adana,
 I. Mesut, Konya yakınlarda Bizans ordusunu
Tarsus, Antalya, Antep ve Antakya' yı da
yenmiştir.
fethedince Suriye Selçuklu Meliki Tutuşla
 II. Haçlı ordusunun Anadolu'ya yaklaştığı
araları açılmış Halep yakınlarında yapılan
haberi üzerine Bizans ile bir anlaşma
savaşı Süleyman Şah kaybetmiş ve bu
yapmıştır.
savaşta ölmüştür.
 II. Haçlı ordusunu Eskişehir'de yenerek
NOT: Bazı kaynaklara göre yenilgiden sonra büyük bir zafer kazanmıştır.
Fırat Nehri’ni geçmeye çalışırken boğularak  Çukurova'daki bazı şehirleri de ele geçiren
ölmüştür. I. Mesut Konya'da ölmüştür.
 Süleyman Şah'ın mezarı bugün Suriye DİKKAT:
sınırları içinde bulunan Caber Kalesi'nde
1. Anadolu Selçuklu Devletinin ilk bakır parası
yer alırken bölgede yaşanan sorunlar
bu dönemde basılmıştır.
nedeniyle Suriye'nin Eşme köyüne
2. İlk İmar ve şehirleşme faaliyetleri bu
taşınmıştır.
dönemde başlamıştır.

I. KILIÇ ARSLAN DÖNEMİ

HAÇLI SEFERLERİ
 I.Kılıçarslan döneminde I.Haçlı Seferi
nedeniyle başkent İznik'ten Konya'ya  Orta Çağ'da Hıristiyan Avrupa’nın
taşınmış; İznik Bizans'a bırakılmak zorunda birleşerek, Kudüs ve çevresini
kalmıştır. Müslümanların elinden almak ve pek çok
ekonomik ve siyasi sebeple İslam
 İzmir'deki Çaka Beyliği ile akrabalık ilişkileri
dünyasının üzerine düzenledikleri
kurulmuştur.
seferlerdir.
 Çaka Bey'in kuvvetlenmesini istemeyen
 Seferlere katılan askerler giderken
Bizans İmparatoru, Çaka Bey ile
kıyafetlerinin önünde, dönerken
I.Kılıçarslan'ın arasını açmış ve I. Kılıçarslan
arkasında haç işareti taşımışlardır. Bu
Çaka Bey'i ortadan kaldırmıştır.
yüzden seferler "haçlı seferleri" adını
 Bizans ile saldırmazlık antlaşması yapan
almıştır.
Kılıçarslan, Danişmentlilerden Malatya'yı
 Haçlı Seferleri 11. yüzyıl sonlarından 13.
daha sonra Suriye'ye yönelerek Musul’u
yüzyıl sonlarına kadar sürmüştür.
almıştır.

www.tarihdersi.net
3
 KPSS TÜRKİYE TARİHİ
TARİH
 Seferlere karşı en çok Türkiye Selçuklu ve
Eyyubi Devletleri ile Anadolu beylikleri
mücadele etmiştir.
YÜKSELME DÖNEMİ
II. KILIÇARSLAN (SULTAN-I MUAZZAM)
 II. Kılıçarslan'ın ilk işi Bizans ile saldırmazlık
anlaşması imzalamak olmuştur.
 Danışmentliler Beyliğinden Kayseri,
Elbistan, Tokat, Niksar ve Sivas'ı almıştır.
 Bu dönemde önemli bir gelişme olarak
Kayseri'de uluslararası fuar niteliğinde
Yabanlu pazarı kurulmuştur.
 Mengücekoğulları Beyliği egemenlik altına
alınmıştır.
 Böylece Türkiye Selçuklu sınırı Fırat
Nehri'nden Sakarya Nehrine kadar
genişlemiştir.
 Selçukluların Anadolu'daki gelişimini gören
Bizans İmparatorluğu ile 1176
Miryokefalon savaşı yapılmıştır.
MİRYOKEFALON SAVAŞI
 Miryokefalon Savaşı'nın diğer adı (Yurt
tutan) veya (kumdanlı) savaşıdır.
Miryokefalon savaşı sonucunda;
1. Türklerin Anadolu'dan atılmayacağı;
Anadolu'nun Türk yurdu olduğu anlaşıldı.
2. Bu zafer ile Türkiye Selçuklu Devleti Türk-
İslam dünyasında önemli bir konuma
yükseldi.
3. Bizans saldırı durumundan savunma
durumuna geçti.
4. Türkiye Selçuklunun bu zaferi III. Haçlı
seferinin nedenlerinden birisi oldu.
5. Bu zaferden sonra Batı kaynakları ilk defa
Anadolu'dan Türkiye ismi ile bahsetmiştir.
 II. Kılıçarslan Dönemi’nde Eskişehir ve
Kütahya fethedildi.
 II. Kılıçarslan ülkeyi 11 oğlu arasında
paylaştırmıştır. Bu da taht mücadelelerinin
yaşanmasına sebep olmuştur.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:5
NOT: Bu dönemde Anadolu'nun ilk
Kervansarayı olan Alay Han yapılmıştır.
NOT: Anadolu Selçuklu Devleti'nde ilk altın
para bu dönemde basılmıştır.
I.GIYASEDDİN KEYHÜSREV
 II. Rükneddin Süleyman Şah'ın ölümü
üzerine tahta geçmiştir.
 Trabzon Rum İmparatorluğu üzerine sefere
çıkarak Samsun'u almıştır.
 Antalya alınarak önemli bir limana sahip
olunmuştur.
 Antalya alınca buradaki Hıristiyanlar için
Mina adı verilen bir mahalle kurulmuştur.
 Kıbrıs krallığı ve Venedik ile ticaret
antlaşmaları imzalanmıştır.
 İznik İmparatoru ile yapılan Alaşehir
savaşında şehit olmuştur.
NOT: Ravendi’nin Selçuklu isimli eseri I.
Gıyaseddin Keyhüsrev’e sunulmuştur.
NOT: Anadolu Selçuklu Dönemi’nin ilk
medresesi olan Koca Hasan Medresesi ve ilk
hastane Gevher Nesibe Darüşşifası bu
dönemde açılmıştır.
I. İZZEDDİN KEYKAVUS DÖNEMİ
 Bu dönemde kara deniz ticaretinde önemli
bir güç elde edilmiştir.
 Kastamonu ve Sinop fethedilmiştir.
 Çukurova Ermenileri ve Trabzon
İmparatorluğu vergiye bağlanmıştır.
 Artuklu Beyliği alınmıştır.
NOT: Anadolu Selçuklunun ilk Tersanesi bu
dönemde Sinop'ta açılmıştır.
I. ALAEDDİN KEYKUBAD DÖNEMİ
 Anadolu Selçuklu Devleti'nin en güçlü
dönemidir.
 Moğol tehlikesi sebebiyle kaleler ve surlar
onarılmış ve Moğollara karşı Eyyübiler ile
işbirliği yapılmıştır.
 Önemli bir liman şehri olan Alanya (Alaiye,
Alaaddin Keykubat’tan ismini almıştır.)
alınmıştır.
4
 KPSS TÜRKİYE TARİHİ
TARİH
 Kırım'ın suğdak Limanı ele geçirilmiştir.
NOT: Selçukluların yaptığı ilk denizaşırı sefer.
 Bu dönemde Selçuklu donanması denizaşırı
sefer düzenleyebilecek kadar güçlenmiştir.
 Mengücekliler ve Harput Artuklularına son
verilmiştir.
 Gürcistan üzerine seferler düzenlenmiştir.
 Harzemşahlarla yapılan 1230 Yassı Çemen
Savaşı ile bu devlete son verilmiştir.
NOT: I. Alaaddin Keykubat döneminde
Kubadabad ve Alaiye Sarayları yapılmıştır.
NOT: Dünyada ilk defa devlet sigortacılığı
uygulanmıştır.
II. GIYASEDDİN KEYHÜSREV DÖNEMİ
 Bu dönemde Baba İshak İsyanı çıkmıştır.
BABA İSHAK İSYANI (BABAİ AYAKLANMASI)
 Ayaklanma Adıyaman Kâhta’da çıkmıştır.
 Baba İshak İsyanı bu dönemdeki en büyük
Türkmen ayaklanmasıdır.
İsyanın başlama nedenleri şunlardır;
1. Devletin iyi yönetilememesi (I. Alaaddin
Keykubat’ın öldürülmesi sonrası başlayan
entrikalar)
2. Moğol baskısı nedeniyle yoğunlaşan Türk
göçünün Anadolu’da yarattığı sosyal,
ekonomik sıkıntılar
3. Göçerlerle konarlar arasında çatışmaların
artması
4. Türkmenler arasında otlak ve kışlak
kavgalarının yaşanması.
5. Türkmenlerin İslam’ı kabul etmelerine
rağmen eski inançlarını terk edememeleri.
 Bu ayaklanma güçlükle bastırılmıştır.
Ayaklanmanın sonucunda:
1. Anadolu’nun kapısında bekleyen Moğolları
Anadolu’ya çeken bir mıknatıs görevi
görmüştür.
2. Moğol Türkmenler ile devlet arasında
sorunlar olduğunu; Dolayısıyla Selçukluların
eskisi kadar güçlü olmadıkların anlamıştır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:5
3. Moğol İstilası öncesi Türkiye Selçuklu
Devleti’nin zayıflamasına neden olmuştur.
KÖSEDAĞ SAVAŞI (1243)
 Anadolu Selçuklu Devleti ve Moğol İlhanlı
Devleti arasında yapılmıştır.
 Kösedağ Savaşı Sivas yakınlarında yapılmış
Selçuklular büyük bir yenilgiye uğramıştır.
SONUÇLARI
1. Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılması
süreci başlamıştır.
2. Beylikler bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
Böylece Anadolu’da İkinci Beylikler Dönemi
başlamıştır.
3. Anadolu Türk siyasi birliği bozulmuştur.
4. Anadolu bir süre Moğol baskısına maruz
kalmıştır.
5. Özellikle Doğu ve Orta Anadolu’daki Sivas-
Kayseri gibi şehirler tahrip olmuştur.
6. Anadolu'da Ticaret Bilim ve Kültür
faaliyetleri zayıflamıştır.
DİKKAT: Moğol istilasının Anadolu Türkleri için
tek olumlu sonucu ise; Moğollardan kaçan
Türkmenlerin Batı bölgelerde yoğunlaşması
sonucu Anadolu’nun Türkleşmesi hızlanmıştır.
YIKILIŞ DÖNEMİ
 Moğolların etkisi ile artan taht kavgaları
yıkılış sürecini hızlandırmıştır.
 Moğollar önce Selçuklu Sultanlarını
kullanarak, sonra da ordugâhlar kurarak
Anadolu’yu idare etmeye çalışmıştır.
 Kösedağ Savaşı’ndan sonra Türkiye
Selçuklu Devleti görüntüden ibaret bir
devlet haline gelmiş; Moğol etkisinin
ulaşamadığı Anadolu’nun batı bölgelerinde
bağımsız Türk beylikleri kurulmuştur.
 Son Selçuklu Sultanı Mesut'un 1308’de
ölümünden sonra tahta Selçuklu soyundan
hiç kimse çıkarılmamıştır. Moğollar
Anadolu'yu merkezden gönderdikleri valiler
(Timurtaş Paşa) ile yönetmeye başlamıştır.
Böylece, Türkiye (Anadolu) Selçuklu
Devleti’nin 1308’de yıkıldığı kabul
edilmiştir.
5
 KPSS TÜRKİYE TARİHİ
TARİH
II. BEYLİKLER DÖNEMİ
 Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılması
sırasında Anadolu birçok Türkmen Beyliği
kurulmuştur.
 Moğollar bu beyliklerle mücadele etmiş
fakat Anadolu birliğini sağlayamamıştır.
 I. Beylikler ile bu dönem arasındaki temel
fark; bu dönemin Anadolu Türklüğü için
huzurun ve refahın bozulduğu, her açıdan
sıkıntılı bir dönemdir. Türkler Doğuda
Moğol, Batıda Bizans baskısına maruz kalır.
OSMANOĞULLARI (13.YÜZYIL-1922)
 Söğüt ve Domaniç’te kurulmuşlardır.
 Oğuzların Kayı boyundandırlar.
 Bizans sınırında olması sebebiyle Bizans'la
mücadeleye öncelik vermiştir.
 Başarılı iskân politikası, ileri görüşlü
yöneticilere sahip olması ve hoşgörüsü ile
kısa sürede büyük bir devlet haline
gelmiştir.
KARAMANOĞULLARI (1256-1487)
 Oğuzların Aktar, Avşar boyundandırlar.
 Konya ve Karaman'da kurulmuşlardır.
 Selçuklu başkentinde kuruldukları için
kendilerini Anadolu Selçuklu Devleti'ni
mirasçısı saymışlardır.
 Osmanlı Devleti'ni en çok uğraştıran
devlettir.
 II. Bayezit Dönemi’nde Osmanlı Devleti'ne
bağlantılar.
NOT: Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi
resmi dil ilan etmiştir. 13 Mayıs 1277
günümüzde Dil Bayramı olarak kutlanır.
KARESİOĞULLARI (1304-1360)
 Danışment soyundandırlar
 Balıkesir ve Çanakkale'de kurulmuşlardır.
 Denizcilik ile uğraşan Türk beyliklerinden
birisidir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:5
 Osmanlı Devleti'ne Orhan Bey döneminde
bağlanmışlardır.
 Güçlü donanması böylelikle Osmanlı'ya
geçmiştir. Osmanlı Devleti böylece ilk defa
Deniz gücüne sahip olmuştur.
GERMİYANOĞULLARI (1299-1429)
 Kütahya'da kurulmuşlardır.
 Germiyan beyi Yıldırım Bayezid’e kızını
vermiş çeyiz olarak Kütahya, Simav ve
Tavşanlı'yı Osmanlı'ya vermiştir.(I. Murat
Dönemi’nde)
DİKKAT: Çeyiz yoluyla Osmanlı’ya toprak veren
tek beyliktir.
 Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı'ya
bağlanmış Ankara Savaşı'ndan sonra tekrar
bağımsız olmuşlardır.
DİKKAT: Karesioğulları, Dulkadiroğulları ve
Ramazanoğulları dışındaki tüm beylikler için
durum aynıdır. Yıldırım Bayezid Dönemi’nde
Osmanlı Devleti’ne katılırlar; Ankara
Savaşı’ndan sonra yeniden bağımsız olurlar.
 II. Murat döneminde vasiyet yoluyla
Osmanlı Devleti'ne bağlandılar.
NOT: Vasiyet yoluyla Osmanlı’ya katılan tek
beyliktir.
HAMİTOĞULLARI( 1300-1423)
 Isparta-Antalya’da kuruldular.
 Karaağaç, Yalvaç, Beyşehir, Seydişehir ve
Alaşehir’i Osmanlı Devleti'ne satmıştır.
NOT: Para ile toprak satan tek beyliktir.
 Son olarak, II. Murat döneminde Osmanlı
Devleti'ne bağlandılar.
MENTEŞEOĞULLARI (1261-1464)
 Muğla'da kuruldular.
 Karamanoğulları Beyliği ile Osmanlı'ya karşı
ittifak yapmıştır.
6
 KPSS TÜRKİYE TARİHİ KPSS KONU:5
TARİH

 Bunun üzerine Yıldırım Bayezid bu beyliğe  Kadı Burhanettin, Karakoyunlu hükümdarı

son vermiştir. Kara Yülük Osman tarafından
 Ankara Savaşı'ndan sonra bağımsız olmuş; öldürülmüştür.
II. Murat zamanda tekrar Osmanlı'ya  Yerine geçen oğlu, Timur tehlikesi
bağlanmıştır. nedeniyle beyliği Osmanlı’ya katmıştır.
(Yıldırım Bayezid Dönemi’nde)
AYDINOĞULLARI (1308-1426)
 Yıldırım Bayezid Osmanlı'ya bağlamış DİĞER BEYLİKLER
Ankara Savaşı ile bağımsız olmuş; II. Murat
Eşrefoğulları, Beyşehir
bu Bey'le son vermiştir.
 Deniz gücü olan Türk beyliklerinden Saruhanoğulları, Manisa
birisidir. Alaiye beyleri, Alanya
Canik Beyliği, Fatsa-Samsun
CANDAROĞULLARI (İSFENDİYAROĞULLARI) Sahipataoğulları, Afyon
(1291-1461)
Tacettinoğulları, Niksar, Samsun, Çarşamba
 Kastamonu ve Sinop'ta kurmuşlardır.
Dulkadiroğulları, Maraş, Elbistan
 Fatih Sultan Mehmet bu beyliğe son
vermiştir. Ramazanoğulları, Adana, Çukurova
NOT: Ramazanoğulları ve Dulkadiroğulları
(Turnadağ Savaşı) Osmanlı'ya bağlanan son
ERETNA DEVLETİ (ERETNA BEYLİĞİ)
beyliklerdir. Böylece Anadolu'da kesin Anadolu
 İlhanlıların Anadolu valisi Timurtaş’ın Türk siyasi birliği sağlanmıştır.
emrindeki komutanlardan birisi olan Eretna
NOT: Bu beyliklerden;
tarafından kurulmuştur.
 Sivas, Kayseri dolaylarında kurulmuştur.  Karesioğulları (Balıkesir,Çanakkale),
 Eretna Bey, öldüğünde akasında Sivas,  Candaroğulları (Kastamonu, Sinop),
Amasya, Kayseri, Tunceli, Çorum, Tokat,  Saruhanoğulları (Manisa),
Ankara, Niğde, Aksaray, Erzincan’ı içene  Aydınoğulları (Aydın, İzmir),
alan büyük bir devlet bıraktı.  Menteşeoğulları ( Menteşe yöresi),
 Kadı Burhanettin tarafından yıkılmıştır.  Pervaneoğulları (Sinop)
Denizcilikle de ilgilenmişlerdir.
KADI BURHANETTİN DEVLETİ
 Eretna Devleti topraklarında kurulmuştur.
 Eretna Veziri Kadı Burhanettin Ahmet
tarafından kurulmuştur.
 Merkezi Sivas’tır.
 Kısa zamanda Orta Anadolu’da güçlü bir
devlet haline gelmiştir.
 Yayılma siyaseti izlediği için, çevresindeki
Türk devletleriyle arası bozulmuştur.

www.tarihdersi.net
7
 KPSS TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU:6

DİKKAT:
 Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kültür ve
Medeniyeti çok büyük oranda Büyük
Selçuklu Devleti’nin etkisinde ve onun
devamı olarak oluşmuştur.
 Bu yüzden kendimizi tekrar etmemek adına
pek çok konu başlığında TÜRK-İSLAM
DEVLETLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ KPSS
KONU:4 bölümünü hatırlatacağız.
DEVLET YÖNETİMİ
Bu durum;
1. Bir yandan güçlü kişilerin tahta çıkmasını
sağlar.
2. Diğer yandan da devletin zayıflamasına,
hatta parçalanmasına neden olabilir.
DİKKAT:
1. Bu anlayış Türk devletlerinin en büyük
yıkılma sebebidir.
2. Türklerdeki veraset anlayışı DÜZENSİZDİR.
3. Türk devletlerinin federatif olma
sebeplerinden biridir.

 Türkiye Selçuklu Devleti’nin yönetim HÜKÜMDARIN ÜNVANLARI

anlayışı ve devlet teşkilatı, büyük oranda
Büyük Selçuklu Devleti’nin aynısıdır.
 Tıpkı Büyük Selçuklu Devleti gibi devlet
teşkilatı aşağıdaki şekilde bölümlenmiştir.
1. Merkez Teşkilatı
 Hükümdar
 Hükümet
 Saray
2. Taşra Teşkilatı
 Eyalet
 Kaza
 Köy
NOT: Bu konularla ilgili ayrıntılı bilgi için
bakınız: KPSS DERS NOTU KONU 4
1. HÜKÜMDAR
 Egemenlik anlayışı, hükümdarın yetkileri,
hükümdarın kullandığı unvanlar, egemenlik
sembolleri ve veraset anlayışı Büyük
Selçuklu Devleti’nin nerdeyse aynısıdır.
 Egemenliğin “tanrının lütfu” (Kut
anlayışı) olduğu anlayışı devam etmektedir.
 Bu yüzden, “Devlet hükümdar ailesinin
ortak malıdır." anlayışı devam etmiştir.
 Dolayısıyla Hükümdar
ailesinin (Hanedan) erkek üyeleri tahta
geçme hakkına sahiptir.
 Türkiye Selçuklu hükümdarları, Büyük
Selçuklu hükümdarlarının kullandıkları
unvanları kullanmakla beraber;
 Özellikle farsça ve Arapça kökenli
unvanların (Keykubat, Keyküsrev,
Keykavus gibi) daha da arttığını görüyoruz.
 Aynı artış hükümdarların isimlerinde de
görülmektedir. (alaaddin, gıyaseddin,
İzzeddin gibi)
DİKKAT: İsim ve unvanlarda görülen farsça ve
Arapça kelimelerdeki artış, bize Türk dilinin ve
Türk kültürünün daha fazla İran ve Arap
kültürünün etkisinde kaldığını gösterir.
Türkiye Sulçuklu Hükümdarları;
 Emir-i Azam
 Bey
 Rükneddin
 Sultan
 Gıyasettin
 Keykubat
 İzzeddin
 Keyhüsrev
 Keykavus
 Sultanü-l Azim
 Sultanü-l Galip
 Sultanü-l Muazzam
 İmamettin
Gibi unvan ve isimler kullanmışlardır.

www.tarihdersi.net
1
 KPSS TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU:6

HÂKİMİYET ALAMETLERİ DİVAN-I İŞRAF

 Taç  Başkanı Müşriftir.
 Hutbe okutmak  Ülkede İdari ve Mali teşkilatın işleyişini
 Saray kontrol eder denetimini yapar.
 Sancak DİVAN-I İSTİFA
 Unvan
 Hilat  Başkanı Müstevfi’dir.
 Taht  Devletin gelir ve gider hesaplarını kontrol
 Tiraz eder ve vergilerin toplanmasını sağlar.
 Nevbet DİVAN-I ARZ
 Tuğ
 Başkanı Emir-i Ariz’dir.
 Çetr
 Devleti merkezindeki askerlerin
 Tuğra
ihtiyaçlarını karşılar. Ordu'nun her türlü
 Tevki ihtiyacını karşılar.
 Otağ
DİVAN-I TUĞRA (DİVAN-I İNŞA)
DİKKAT: Büyük Selçuklu Devleti’ndeki
hâkimiyet sembolleri Türkiye Selçukluları içinde  Divanda hükümdarın Nişan ve Tuğrasını
geçerlidir. Bu sembollerden anlamını çeken kişilere Münşi veya Tuğrai denir.
hatırlamadıklarınız için bakınız: KPSS DERS  Devletin her türlü yazışmalarından
NOTU KONU 4 sorumludur.

ŞEHZADELERİN YETİŞTİRİLMESİ NİYABET-İ SALTANAT DİVANI

Şehzadelerin yetiştirilmesi konusunda da melik
ve atabey uygulaması devam etmektedir.
Ayrıntılı bilgi için bakınız: KPSS DERS NOTU
KONU 4
2. HÜKÜMET (DİVAN TEŞKİLATI)
 Türkiye Selçuklu Devleti’nde hükümet
divanlar şeklinde örgütlenmiştir. Bunlar:
DİVÂN-I ALÂ, (BÜYÜK DİVÂN)
 Divân-ı Vezâret, Divân-ı Saltanat gibi
isimleri de vardır.
 Diğer divanlar (Divan-ı Mezalim hariç) bu
divana bağlıdır.
 Devlet meselelerinin görüşülür. Bugünkü
Hükümet’e karşılık gelir. Başkanı vezirdir.
DİVAN-I PERVANE
 Başkanı Pervaneci’dir.
 Arazi defterlerinde tutulan Has ve İktaların
düzenlenmesinden sorumludur.
 Aynı zamanda istihbarat işlerine de bakar.
 Makamı idare eden kişiye Naib-i Sultan adı
verilmiştir.
 Devlet idaresinde vezirden sonra gelen
kişidir.
 Görevi hükümdar Başkentte olmadığı
sürece ona vekâlet etmekti.
DİVAN-I MEZALİM
 Hükümdarın başkanlık ettiği yüksek örfi
mahkemedir.
 Doğrudan hükümdara bağlıdır.
3. SARAY TEŞKİLATI
 Saraya Selçuklularda Kapu, Divan gibi
isimler verilmiştir.
 Saray hem Selçuklu hükümdarlarının evi,
hem de devlet yönetim merkezidir.
Selçuklu Saray’ındaki başlıca görevliler:
Emir-i Hacip; Saray Amiri

www.tarihdersi.net
2
 KPSS TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Emir-i Mahfil; Saray protokol görevlisi
Perdedar; Sultan'ın huzuruna giriş çıkıştan
sorumlu kişi.
Üstad-ı Saray; Şehzade Muallimi
Hace-i Saray; Hadım Ağası
İğdişbaşı; Taşra vergi sorumlusu
HUKUK SİSTEMİ
 Büyük Selçuklu Devleti'nde olduğu gibi
Anadolu Selçuklu hukuku Şer'i hukuk ve
örfi hukuk olarak ikiye ayrılmıştır.
 Ayrıntılı bilgi için bakınız: KPSS DERS
NOTLARI KONU 4
ORDU TEŞKİLATI
DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti ordu teşkilatı
da büyük oranda Büyük Selçuklu ordu
teşkilatına dayanmaktadır.
 Hassa askerleri
 Sipahiler
 Bağlı devlet ve beyliklerin askerleri
 Türkmen Birlikleri
 Ücretli askerler
 Gönüllüler
 Donanma
HASSA ASKERLERİ: Doğrudan sultana bağlı özel
birliklerdir. Her an savaşa hazır, iyi eğitilmiş
askerlerdir. Devlet hazinesinden maaş alırlar.
DİKKAT: Büyük Selçuklu Devleti'nde hassa
askerleri İkta geliri ile geçiniyorlardı.
DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti’nde hassa
askeri gulam askerlerinin yerini tutmuştur.
İKTA ASKERLERİ: İkta sistemi içerisinde
yetiştirilen askerler
TÜRKMENLER: Sınırlarda yaşayan Oğuz
boylarından, (UÇ BEYLİĞİ ) savaş zamanlarında
orduya katılan askerleri (ALPLER)
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:6
EYALET ASKERLERİ: Melik ve eyalet valilerinin
yine ikta sistemi ile yetiştirdikleri askerler.
YARDIMCI KUVVETLER: Selçuklulara bağlı
devlet ve beyliklerin savaş zamanında
gönderdiği birlikler.
EKONOMİ
Türkiye Selçuklu Devleti’nde başlıca geçim
kaynakları tarım, hayvancılık ve ticaret
olmuştur.
TARIM
 Türkiye Selçuklu Devleti’nde artık başlıca
geçim kaynağı tarımdır.
Selçuklularda ülke toprakları dört bölüme
ayrılırdı:
1. Has arazi:
 Mülkiyeti devlete ait arazi çeşitlerinden
(Miri Arazi) birisidir.
 Haz arazinin gelirleri sultana, ailesine ve
yakınlarına verilirdi.
2. İkta arazi:
 Mülkiyeti devlete ait arazi çeşitlerinden
(Miri Arazi) birisidir.
 Gelirleri meliklere, emirlere, komutanlara
hizmetleri karşılığı verilen arazilerdir.
 Ikta sahipleri topladıkları vergilerden bir
bölümü ile geçimlerini sağlar; Geri kalanı ile
asker beslerlerdi.
 Bu topraklar devlete ait olduğundan Ikta
verilen kişi bu toprakları satamaz,
devredemez veya miras olarak
bırakamazdı.
Selçuklular Ikta Sistemi sayesinde;
1. Konar-göçer Oğuzları yerleşik yaşama
geçirerek onların kontrolünü sağlamıştır.
2. Hazineden para harcamadan pek çok asker
yetiştirilmiştir.
3. Toprağın sürekli ve verimli işlenmesi
sağlanmıştır.
3
 KPSS TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET
4. Devlet otoritesi ülkenin her yanına
yayılmıştır.
5. Devlet ayrıca güvenlik gücü ya da vergi
memuru beslemekten kurtulmuştur.
3. Mülk arazi:
 Mülkiyeti kişilere ait topraklardır. Bu
topraklar sahibi tarafından satılabilir,
çocuklarına miras olarak bırakılabilirdi.
4. Vakıf arazi:
 Gelirleri dinî ve sosyal kurumların
yapılması, masraflarının karşılanması için
ayrılmış arazilerdir.
TİCARET
Türkiye Selçuklu Devleti, Anadolu’da ticareti
geliştirmek ve Anadolu’yu uluslararası ticarete
açmak için:
1. Karadeniz ve Akdeniz limanlarını
fethettiler. (Antalya, Alanya, Sinop, Kırım’ın
Suğdak limanı)
2. Çevre ülkelerle ticaret anlaşmaları yaptılar.
3. Anadolu’nun dört bir yanına kervansaraylar
yaptırdılar
4. Dünya tarihinde ilk kez tüccarlar için
sınırları içerisinde Devlet sigortası
uyguladılar.
AHİLİK TEŞKİLATI (FÜTÜVVET)
 Şehirlerde üretim ve ticaret ahilik teşkilatı
ile yürütülmüştür.
 Ekonominin temeli Fütüvvet anlayışına
dayalıdır.
DİKKAT: Fütüvvet kelimesini Fütühat ile
karıştırmayalım. Fütühat fetihler demektir.
 Ahilik Teşkilatı Esnaf ve Zanaatkârlar
kuruluşudur.
 Kurucusu Ahi Evran’dır (Şeyh Nasüriddin).
ÖZELLİKLERİ
 Ahilik teşkilatına bağlı esnaflar; Dericiler,
Ayakkabıcılar, Terziler gibi gruplara ayrılır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:6
Yani her üretim dalının kendi loncası vardır.
Bu üretim dallarına hirfet adı verilir.
 Ahilerin toplanmış oldukları alana Zaviye
adı verilmiştir.
 Ahilik teşkilatına Müslüman olmayanlar
alınamaz. (Gayrimüslimler)
 Üyelerine mesleki eğitim verilmiştir.
 Ahilik teşkilatının en üst basamağında Ahi
baba adı verilen Pir yer alır.
 Üretilen malları ederinden aşağı veya
yukarı fiyata satamazlar. (Narh Sistemi)
 Her esnaf grubunda; Şey, Yiğitbaşı, Kethüda
gibi görevliler yer alır.
 Üyelerin gelirlerinin bir kısmı orta sandıkta
toplanmıştır.
 Esnaflar gerektiği zaman Cihat'a katılırlar.
Ahilik Teşkilatı sayesinde Selçuklu
şehirlerinde:
1. Üretici ve tüketici korunmuş,
2. Üretimin kalitesi ve fiyatlar kontrol altında
tutulmuş,
3. Usta-çırak ilişkisi içinde mesleğe yeni
eleman yetiştirilmiştir.
HAYVANCILIK
 Anadolu’ya gelen Türkmenlerin bir kısmı
ise konar-göçer yaşantıya devam etmiştir.
Bildiğiniz gibi konar-göçerlerin başlıca
geçim kaynağı hayvancılıktır.
 Konar-göçerler sahip oldukları hayvan
sayısı kadar devlete ağnam vergisi
ödemiştir.
Türkiye Selçuklu Devletinin başlıca gelir
kalemleri;
 Öşür: Müslüman çiftçiden alınan toprak ve
ürün vergisidir.
 Haraç: Müslüman olmayan çiftçiden
alınan toprak ve ürün vergisidir.
 Cizye: Müslüman olmayan askerlik
çağındaki erkeklerden alınan baş vergisidir.
 Ağnam: Hayvan üreticilerinden alınan
vergidir.
 Gümrük vergileri
4
 KPSS TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET
 Ganimet: Savaşlardan elde
edilen ganimetin beşte biri devletin
hakkıdır.
 Maden, orman ve tuzla gelirleri.
 Bağlı beylik ve devletlerden alınan vergiler.
SOSYAL HAYAT
 Anadolu'yu fethinden sonra, gerek I.
Dönem beylikler gerekse Türkiye Selçuklu
Devleti tarafından Anadolu'nun dört bir
köşesinde İmar faaliyetleri gerçekleştirildi.
DİKKAT: Anadolu’dan günümüze kalan
eserlerin çok büyük kısmı da bu dönemden
kalmıştır. Osmanlı Devleti imar faaliyetlerini
daha çok Bursa, İstanbul ve Balkanlarda
yoğunlaştırmıştır.
 Türkiye Selçuklularında Sosyal tabakalaşma
yoktu. Yaptığı işe göre nüfus, yönetenler ve
yönetilenler (halk) olarak ayrılıyordu.
Yönetilenler ise üç gruba ayrılırdı:
1. Şehirliler: şehirlerde yaşayıp, ticaret ve
zanaatla uğraşanlar
2. Köyüler: köylerde yaşayan ve temel geçim
kaynağı tarım olanlar.
3. Konar-göçerler: Henüz yerleşik yaşama
geçmeyen, temel geçim
kaynağı hayvancılık olanlar.
DİKKAT: Bunların dışında Gaza ideolojisi ile
ortaya çıkan, özellikle Kösedağ Savaşı’ndan
sonra Anadolu Türklerini birleştirmeye çalışan,
Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda da önemli rol
oynamış bir takım sosyal gruplar vardır.
Bunlar:
 Bacıyan-ı Rum; Anadolu Kadınları Teşkilatı
 Feteyan-ı Rum; Anadolu gençler Teşkilatı
 Gaziyan-ı Rum; Anadolu Gazileri Teşkilatı
 Abdalan-ı Rum; Anadolu dervişleri teşkilatı
 Ahiyan-ı Rum; Anadolu Ahileri teşkilatı
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:6
BİLİM VE KÜLTÜR HAYATI
 Konya'da Mevlana Celaleddin-i Rumi 13.
yüzyılda yaşamış ve ünlü Mesnevi’sini
kaleme almıştır.
 Yine aynı dönemde Yunus Emre Türkçe
tasavvufi şiirler yazmıştır.
 Türkiye Selçuklu Devleti özellikle Orta
Anadolu'da pek çok eser bıraktılar. Konya,
Kayseri, Aksaray, Niğde'de ki eserlerin
tamamına yakını Selçuklulardan kalmıştır.
 Türkiye Selçuklu Devleti egemen olduğu
toprakları pek çok kervansaray, medrese,
darüşşifa, Külliye, Han, hamam, Kümbet,
İmarethane gibi pek çok eserle donattılar.
NOT: Bu eserlerin anlamı ve işlevi ile ilgili
ayrıntılı bilgi için bakınız: KPSS DERS NOTU
KONU 4
BİRİNCİ BEYLİKLER VE ANADOLU SELÇUKLU
DEVLETİ’NDE MİMARİ
NOT:
 Anadolu’da Türklerinin ilk mimari yapıtları
Camiler’dir.
 Anadolu’nun ilk Külliyesi ise Mengüceklerin
Divriği Külliyesidir.
 İlk Selçuklu Külliyesi Kayseri Hunat Hatun
Külliyesidir.
 Anadolu’da ilk Medrese Danişmendliler
tarafından yapılan Yağıbasan
Medresesidir.
 Anadolu Selçuklularında ilk Medrese Koca
Hasan Medresesi’dir.
CAMİLER
 Diyarbakır Ulu Camii
 Konya Alaaddin Camii
 Sivas Ulu Camii
 Niğde Alaaddin Camii
 Ankara Arslanhane Camii
 Malatya Ulu Camii
 Konya Sahip Ata camii
5
 KPSS TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE
TARİH
KÜLTÜR VE MEDENİYET KPSS KONU:6

MEDRESELER MİMARİDE KULLANILAN MALZEME VE

UNSURLAR
 Kayseri Koca Hasan Medresesi
 Sivas Buruciye Medresesi  Mihrap
 Sivas Şifaiye Medresesi  Minare
 Sivas Gök Medrese  Minber
 Kırşehir Cacabey Medresesi  Şemse
 Kayseri Huand Hatun Medresesi  Madalyon
 Kayseri Şifaiye Medresesi  Taş
 Amasya Gök Medrese  Ahşap
 Erzurum Çifte Minareli Medrese  Çini
 Konya Karatay Medresesi  Kurşun
 Konya İnce Minareli Medrese  Rölyef
 Mozaik
KÜLLİYELER
 Tuğla
 Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi  Hat
 Kayseri Hunat Hatun Külliyesi  Alçı
 Konya sahip Ata Külliyesi  Maden
HASTANELER (DARÜŞŞİFA)  Vitray
 Bitki Motifi
 Aksaray Keykubat Darüşşifası
 Hayvan figürü
 Tokat Pervane Darüşşifası
 İnsan figürü
 Amasya Torumtay Darüşşifası
 Geometrik Motifler
 Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası
 Kemer
 Konya Keykavus Darüşşifası
 Kubbe
 Divriği Turan Melek Darüşşifası
 Mozaik
HANLAR
 Evdir Han
NOT: Türkiye Selçuklularında gelişen diğer
 Ak Han sanat dalları yine Büyük Selçuklu Devleti ile
 Kırkgöz Han benzerlik gösterir. Bu sanatlarla ilgili ayrıntılı
 Alara Han bilgi için bakınız: KPSS DERS NOTU KONU 4
 Hekim Han
 İshaklı Han
SARAY VE KÖŞKLER
 Antalya Alaiye
 Alanya Alara
 Alanya Kışlık
 Kayseri Kubadiye
 Kayseri İlyas
 Kayseri Haydar Bey
 Beyşehir Kubadabat

www.tarihdersi.net
6
 KPSS OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (1302-1453)
TARİH
(BEYLİKTEN DEVLETE) KPSS KONU:7
XIV. YÜZYIL BAŞLARINDA YAKIN DOĞU
İLHANLILAR:
 Cengiz İmparatorluğu’nun İran'da egemen
olan parçasıdır.
 Alamut Kalesi’ni ele geçirerek Batıniliği
ortadan kaldırmışlardır.
 Abbasilere son vermişlerdir.
 Kösedağ Savaşı ile Türkiye Selçuklu
Devleti’ni ve Anadolu’yu egemenlik altına
almışlardır.
 Gazan Han zamanında İslamiyet’i kabul
etmişlerdir.
ALTIN ORDA:
 Batuhan tarafından Karadeniz'in kuzeyinde
kuruldular.
 Rusların güneye inmesini engellediler.
 Timur saldırıları sonucu yıkıldılar.
NOT: Ayrıntılı bilgi için bakınız: KPSS TARİH
DERS NOTLARI KONU 3
MEMLUKLER:
 Aybek tarafından 1250’de Mısır’da
kuruldular.
 Moğol istilasını durdurdukları için (Ayn-ı
Calut Savaşı) siyasi açıdan,
 Baharat yolunu kontrol ettikleri için
ekonomik açıdan,
 Halifeliği korudukları için dini açıdan
 Osmanlı Devleti İstanbul’u fethedene kadar
Türk-İslam dünyasının en güçlü devletidir.
 Yavuz’un Ridaniye Seferi ile yıkıldılar.
TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ:
 Süleyman Şah tarafından İznik’te kuruldu.
 1243 Kösedağ Savaşı ile İlhanlılara tabi
oldu.
 Sultan III. Mesut’un ölümü ile yıkılmıştır.
 14. Yüzyıl başlarında yıkılma sürecindedir.
Selçukluların dağılması Anadolu’da ikinci
beylikler Dönemi’ni başlatan şeydir.
NOT: Ayrıntılı bilgi için bakınız: KPSS TARİH
DERS NOTLARI KONU 5
www.tarihdersi.net
BİZANS (DOĞU ROMA) İMPARATORLUĞU:
 İmparatorluk çöküş dönemine girmiştir.
 Tekfur adı verilen valiler merkezi
dinlememekte halka zulüm yapmaktadır.
TRABZON RUM İMPARATORLUĞU:
 IV. Haçlı Seferi sırasında Haçlılar İstanbul’u
ele geçirince İstanbul’dan kaçan Rumlar
tarafından kurulmuştur.
NOT: IV. Haçlı Seferi sırasında yaşananlar
Katolikler ile Ortodokslar arasındaki ayrılıkları
iyice derinleştirmiştir.
 Fatih Sultan Mehmet tarafından 1461
yılında son verilmiştir.
OSMANLI DEVLETİ’NİN KISA SÜREDE
BÜYÜMESİNİN NEDENLERİ
 Bizans sınırında kurulmuş olması (Uç
Beyliği) ve önüne başka bir beyliğin
geçmesine izin vermemesi
 En baştan itibaren yönünü batı’ya dönerek
Gaza ve Cihat politikası benimsemesi
NOT: Gaza, din adına yapılan savaşların genel
adıdır. Cihat ise dini yaymak için yapılan
savaşlardır.
DİKKAT: Kavramların arasındaki küçük farka
takılmadan her ikisinin de Müslümanların
Müslüman olmayanlarla yaptıkları mücadele
olduğuna odaklanmalıyız. Bu konu Kuruluş
Dönemi ile ilgili sorularda çok defa karşımıza
çıkar. Bir örnekle açıklayalım: Osmanlıların
Bizans’tan Bursa’yı alması gaza ve cihattır. Ama
Osmanlıların Karesioğullarını topraklarına
katması ikisi de değildir ve Gaza ya da cihat
politikası benimsediklerini göstermez.
 Benimsenen gaza ve cihat ideolojisi hem
Anadolu’daki, hem de Anadolu’ya yeni
gelen Türk göçünü üzerine çekmesini
sağlamıştır.
1
 KPSS OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (1302-1453)
TARİH
(BEYLİKTEN DEVLETE) KPSS KONU:7
 Benimsenen gaza ve cihat ideolojisi
Anadolu’daki dini-iktisadi grupların
desteğini almasını sağlamıştır.
 Merkeziyetçi yönetim benimsemesi
DİKKAT: Merkeziyetçi yönetim anlayışı,
Osmanlı Devleti’nin daha önceki Türk
Devletlerinden ayıran en büyük farktır.
 Devlet yöneticilerinin yetenekli olması
 Bizans’ın siyasi karışıklık içinde olması
 Anadolu’da güçlü bir devletin yer almaması
 Başarıyla ve birlikte uygulanan İskân ve
istimalet politikası politikasının
uygulanması
NOT: İskân, yerleştirme, şenlendirme
anlamlarına gelir. Rumeli’de fethedilen
topraklara Anadolu’dan getirilen Türklerin
yerleştirilmesidir.
NOT: İstimalet, Hoşgörü, gönlü alma
politikasıdır. Fethedilen bir bölgede din ayrımı
yapılmaksızın halka din ve ibadet özgürlüğü
sağlanmasıdır.
 Anadolu beylikleri ile iyi geçinmesi
 Beylikleri ile mücadele edilmemesi
 Avrupa’da Feodalite rejiminin bulunması
 Avrupa’da meydana gelen yüzyıl
Savaşları’nın (İngiltere-Fransa) Osmanlı
Devleti’nin Balkanlar’daki ilerleyişinin
hızlandırması
OSMANLI’NIN KURULUŞUNDA DESTEK VEREN
DİNİ-İKTİSADİ GRUPLAR
 Ahiyan-ı Rum (Anadolu Ahileri)
 Gaziyan-ı Rum( Anadolu gazileri)
 Abdalan-ı Rum (Anadolu dervişleri)
NOT: Abdallar ya da dervişler Alperenler olarak
da karşımıza çıkabilir. Alp+Eren iki kelime ve iki
anlayış birleşmiştir. Oğuz’un Alp’i ile derviş
birleşmiş, savaşçı ermiş, eren ortaya çıkmıştır.
 Bacıyan-ı Rum (Anadolu kadınları)
 Fakıyan-ı Rum( Bilim adamları)
www.tarihdersi.net
KAYI BOYU’NUN ANADOLU’YA GELİŞİ VE
OSMANLI DEVLETİ’NİN KURULUŞU
 Osmanlı Devleti, Oğuzların Bozok kolunun,
Günhan soyunun, KAYI BOYU tarafından
kurulmuştur.
 Kayılar, Orta Asya’daki Moğol baskısından
dolayı başlarında Ertuğrul Gazi varken
Türkiye Selçuklu hükümdarı I.Alâeddin
Keykubat zamanında Anadolu’ya gelerek
Ankara'nın batısındaki Karacadağ bölgesine
yerleştirildi.
 Daha sonra bir uç bölgesi olan Söğüt-
Domaniç yöresine yerleştiler.
DİKKAT: Yakın zaman kadar 1299 tarihi
Osmanlı Devleti’nin kuruluş tarihi olarak kabul
edilmekteydi. Ancak Şu an kullanılan MEB ders
kitaplarına göre kabul gören görüş Halil
İnalcık’ın görüşüdür.
Halil İNALCIK’a göre Osmanlı Devleti'nin
kuruluş tarihi 1302 yani KOYUNHİSAR
(BAFEON) SAVAŞI'DIR.
Çünkü:
1. Küçük bir aşiret beyinin İmparatorluk
ordusuna karşı kazandığı bu başarı
onu karizmatik bir lider olarak ortaya
çıkarmış,
2. Anadolu Türkleri tarafından
tanınmasını sağlamış,
3. Böylece bir hanedan kurucusu konumuna
getirmiştir.
OSMAN BEY DÖNEMİ (1281-1326)
 Osman Bey’in lakabı; Fahrüddin’dir.
 1291 yılında Karacahisar’ı alıp beyliğin
merkezini buraya taşıdı.
 1298 yanında Yarhisar, Bilecik ve İnegöl’ü
fethetti.
 1302 yılında Bizans ile (Bafeon) Koyunhisar
Savaşı yapıldı.
NOT: Koyunhisar Savaşı ilk Osmanlı-Bizans
savaşıdır. Osmanlı Devleti kazanmıştır.
2
 KPSS OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (1302-1453)
TARİH
(BEYLİKTEN DEVLETE) KPSS KONU:7
 Osman Bey Şeyh Edebali’nin kızı Bala Hatun
ile evlenmiştir.
 1231 tarihinde Mudanya fethedilmiş
Osman Bey bu savaşta rahatsızlandığı için
görevi oğluna vermiştir.
 Osman Bey’in mezarı Bursa’da, Gümüşlü
Kümbet olarak adlandırılır.
 Osman Bey döneminde ilk defa bac adı
verilen vergi alındı.
NOT: Bac pazardaki üründen alınan vergidir
 İlk Kadı ataması yapıldı. Dursun Fakih
Karacahisar’a atandı.
 İlk defa bakır para bastırıldı.
 İlk defa tımar sistemi uygulandı.
 İlk Kale Fethi yapılmıştır Kulaca Hisar Kalesi
ORHAN BEY DÖNEMİ (1326-1362)
 Orhan Bey’in lakabı; İhtiyarüddin’dir.
 1326 tarihinde Bursa fethedilmiş; Osmanlı
Devleti’nin ilk başkenti yapılmış ve Bey
sancağı ilan edilmiştir.
 1329 tarihinde (Palekanon) Maltepe Savaşı
yapıldı ve kazanıldı.
 1330 tarihinde İznik fethedildi. İznik’ten ilk
Cizye vergisi alındı.
NOT: Cizye vergisi, Askerlik çağındaki
gayrimüslim erkeklerden alınan baş vergisidir.
NOT: Koyunhisar savaşı, Bursa’nın fethine;
Maltepe Savaşı ise İznik ve İzmit’in fethinine
zemin hazırlamıştır.
 1345 tarihinde Karesioğulları Beyliği alındı.
ve Osmanlı Devleti Deniz gücü elde etti,
Rumeli’ye geçiş hızlandı.
NOT: Böylece Anadolu Türk birliğini sağlamak
için ilk adım atılmıştır. Ayrıca Karesioğullarının
alınması Gaza ve cihat politikası izlendiği
anlamına gelmez.
 1353 tarihinde Osmanlı Devleti’nin
Rumeli’deki ilk toprağı olan Çimpe Kalesi
alındı.
www.tarihdersi.net
ORHAN BEY DÖNEMİNDE DEVLET
ÖRGÜTLENMESİ İLE İLGİLİ GELİŞMELER;
 İlk gümüş para (akçe) bastırıldı.
 İlk cami olan İznik Hacı Özbek Cami
yaptırıldı.
 İlk Saray olan Bey Sarayı Bursa’da
yaptırıldı.
 İlk medrese açıldı. İznik Orhaniyesi
 İlk vezir ataması yapıldı. Alaaddin Paşa
 İlk müderris atama yapıldı. Davud’u Kayseri
 İlk kez Divan kuruldu.
 İlk tersane Karamürsel’de kuruldu.
 İlk kez Bursa’da imarethane açıldı.
 İlk kez Rumeli’ye geçildi. (Çimpe Kalesi)
 İlk kez Bedesten açıldı.
 Yaya ve Müsellem adında ilk düzenli
Osmanlı ordusu kuruldu.
 İlk kez Cenevizlilere kapitülasyonlar verildi.!
(1352)
DİKKAT: Devlet örgütlenmesi konusunda
yapılan tüm bu çalışmalardan dolayı
Osmanlıları Aşiret düzeninden beylik düzenine
geçiren hükümdar Orhan Bey olmuştur.
I. MURAT DÖNEMİ (1362-1389)
BALKANLAR’DAKİ FETİHLER
 1363 tarihinde Bizans-Bulgar ittifakına karşı
Sazlıdere Savaşı kazanıldı ve Edirne
fethedildi.
NOT: Sazlıdere Savaşı’ndan sonra ile kez iskân
siyaseti uygulanmaya başladı.
 1364 tarihinde Haçlılar ile Sırpsığındığı
(I.Çirmen) Savaşı yapıldı. Bu zaferden sonra
Edirne’nin güvende olduğuna karar veren
Osmanlılar, başkenti Edirne’ye taşıdı.
NOT: Sırpsındığı, Osmanlı ile Haçlılar arasında
yapılan ilk savaştır.
 1371 tarihinde II.Çirmen Savaşı yapıldı.
Sırplar mağlup edildi.
3
 KPSS OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (1302-1453)
TARİH
(BEYLİKTEN DEVLETE) KPSS KONU:7
 1386’da Şahin Paşa komutasındaki Osmanlı
kuvvetleri Ploşnik’te yenilgiye uğradı.
NOT: Ploşnik bozgunu Osmanlı Devleti’nin
Balkanlar’da aldığı ilk yenilgidir. Bu yenilgiden
cesaret bulan Haçlılar Osmanlılar’ı
Balkanlar’dan atmak için harekete geçmiş ve
I.Kosova Savaşı olmuştur.
 1389 tarihinde I. Kosova zaferi kazanıldı.
NOT: Osmanlılar ilk kez bu savaşta top
kullanmışlardır.
NOT: I. Murat savaş meydanında
öldürülmüştür. Savaş meydanında hayatını
kaybeden ilk ve tek Osmanlı Sultanı
I.Murat’tır.
NOT: İlk defa bir savaşta Osmanlı’ya beylikler
tarafından destek gönderilmiştir.
ANADOLU TÜRK BİRLİĞİNİ SAĞLAMAK İÇİN
ATILAN ADIMLAR
DİKKAT: I. Murat Anadolu Türk birliğini
sağlamak için bazı adımlar atmıştır. Ancak bunu
yaparken beyliklerle mücadele etmemeye, zor
kullanmamaya dikkat etmiş; fırsatları
değerlendirmiştir.
 1362 tarihinde Ankara, isyan eden ahilerin
elinden tamamen alındı.
 Germiyanoğulları’ndan çeyiz yoluyla
Kütahya, Simav, Tavşanlı, Emet alınmıştır.
 Hamitoğulları’ndan ise para karşılığı
Beyşehir, Isparta, Yalvaç, Akşehir alınmıştır.
 Karamanlarla ilk kez savaşılmıştır.
DEVLET ÖRGÜTLENMESİ İÇİN ATILAN
ADIMLAR
 Rumeli Beylerbeyliği kuruldu. Merkezi
Manastır, ilk atanan Beylerbeyi de Lala
Şahin Paşa’dır
 Edirne’de Kapıkulu Ordusu (Yeniçeri Ocağı,
Acemi Oğlanlar Ocağı, Topçu Ocağı)
kuruldu.
www.tarihdersi.net
 Bu orduya kaynak temin etmek için Pençik
Sistemi uygulanmaya başlamıştır.
NOT: Pençik sistemi, Penç, Farsçada beş
demektir. Savaş esirlerinden beşte biri devletin
hakkı olarak alınması, kısa bir eğitimin ardından
yeni kurulan Kapıkulu ordusunda asker olarak
kullanılmasıdır.
 Veraset anlayışında ilk kez değişikliğe
gidilmiştir. Yapılan bu değişiklik: “Ülke
hanedanın ortak malıdır.” yerine “Ülke
hükümdar ve oğullarınındır.” anlayışı
getirilmiştir.
YORUM 1: Böylece Osmanlı Devleti’nin ilk
devirlerden itibaren Merkeziyetçi anlayışı
güçlendiren adımlar attığını görüyoruz.
YORUM 2: Yapılan bu değişiklik veraset
sistemini düzenli hale getirmez. Taht
kavgalarını da bitirmez. Ancak azaltır.
 İlk kez sadrazamlık (Veziriazamlık) makamı
kuruldu. İlk sadrazam Çandarlı Halil paşa
oldu.
NOT: Sadrazam bugünkü başbakana karşılık
gelir.
 Defterdarlık makamı kurularak, ilk mali
teşkilat oluşturuldu.
NOT: Defterdar, bugünkü maliye bakanına
karşılık gelir.
 İlk kazaskerlik makamları kurulmuştur.
NOT: Kazasker ise bugünkü adalet ve milli
eğitim bakanıdır.
 Sultan, Hüdavendigar, Gazi, Hünkar
unvanlarını kullanmıştır.
NOT: Sultan unvanını ilk kullanan Osmanlı
padişahı, I. Murat olmuştur.
DİKKAT: Devlet yönetimi ile ilgili çok ciddi
adımların atıldığı I. Murat dönemi,
Osmanlıların beylik düzeninden devlet
düzenine geçtikleri dönem olmuştur.
4
 KPSS OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (1302-1453)
TARİH
(BEYLİKTEN DEVLETE) KPSS KONU:7
I. BAYEZİD DÖNEMİ (YILDIRIM BAYEZİD)
(1389-1402)
 I.Bayezit’in lakabı, Yıldırımdır.
 1396 tarihinde Haçlılara karşı yapılan
Niğbolu Savaşı kazanıldı ve Halife Bayezit’e
Sultan-ı İklim-i Rum unvanını verdi.
(Anadolu’nun sultanı)
NOT: Niğbolu zaferi, Yıldırım Bayezid’in en
büyük başarısıdır. Yıldırım, bu zaferle;
1. Türk-İslam dünyasında büyük üne
kavuşmuştur. Bu başarı da Timur’un onu
kendisine rakip olarak görmesine neden
olmuştur.
2. Ayrıca bu zaferden sonra Batı’dan bir tehdit
gelmeyeceğine karar veren Yıldırım,
Anadolu Türk birliğini sağlamak için
Anadolu’ya yönelmiştir.
 1391-1401 yıllar arasında İstanbul dört kez
kuşatılmış; kuşatmalar da kullanılmak
üzere Güzelcehisar (Anadolu Hisarı
yaptırılmıştır.)
NOT: İstanbul’u kuşatan ilk Osmanlı padişahı
Yıldırım Bayezit olmuştur.
 Germiyanoğulları, Aydınoğulları,
Candaroğulları, Menteşeoğulları,
Saruhanoğulları alınmış; Böylece ilk kez
Anadolu Türk siyasi birliği büyük ölçüde
sağlanmıştır.
YORUM 1: Yıldırım Bayezid’in hangi beylikleri
aldığını ezberlemek yerine hangilerini
almadığına odaklanmalıyız. Bunlar
Karesioğulları, Dulkadiroğulları ve
Ramazanoğulları.
YORUM 2: Bu bilgi aynı zamanda Ankara
Savaşı’ndan sonra hangi beyliklerin tekrar
kurulduğu konusunda da işimize yarayacaktır.
 Anadolu Beylerbeyliği kuruldu. Anadolu
eyaletinin merkezi Kütahya’dır.
 Bursa Ulu Cami yapıldı.
 Gelibolu’da Tersane açılmıştır.
www.tarihdersi.net
 Yıldırım Bayezid ilk kez cülus bahşişi
dağıtan padişahtır.
NOT: Culus, padişahların tahta çıkışı demektir.
Cülus bahşişi ise tahta çıkan padişahın
yeniçerilere dağıttığı paradır.
 Timur’la Yıldırım Bayezid arasında 1402
tarihinde Ankara Savaşı yapılmış ve savaş
kaybedilmiştir.
ANKARA SAVAŞI
SAVAŞIN NEDENLERİ
 Her iki hükümdarın da Türk İslam liderliğini
ele geçirmek istemesi
 Çin üzerine sefere çıkacak olan Timur’un
arkasına güçlü bir devlet bırakmamak
istemesi
 Karakoyunlu Hükümdarı Kara Yusuf ile
Bağdat hükümdarı Ahmet Celayir’in
Yıldırım Bayezid’i kışkırtması
 Yıldırım Bayezid’in son verdiği Anadolu
beylerinin Timur’u kışkırtması
 Timur’un Sivas’ı yağmalaması
 İki hükümdar arasındaki karşılıklı hakaretler
içeren mektuplaşmalar
SAVAŞIN SONUÇLARI
 Osmanlı Devleti yenildi.
 Yıldırım Bayezit ve oğlu Mustafa Timur’a
esir düşmüşlerdir. Yıldırım Bayezid bu
esaret sırasında ölmüştür.
NOT: Yıldırım Bayezit, Osmanlı Devleti’nde esir
düşen ilk ve tek padişahtır
 Timur, Osmanlı topraklarını Yıldırım
Bayezid’in çocukları arasında paylaştırdı.
Böylece Osmanlı Devleti, 11 yıllık Fetret
Devri’ne girdi
 Timur Anadolu Türk beyliklerini yeniden
kurdu. Böylece Anadolu Türk siyasi birliği
bir kez daha bozuldu.
 Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki ilerleyişi
durdu.
 İstanbul’un fethi gecikti.
5
 KPSS OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (1302-1453)
TARİH
(BEYLİKTEN DEVLETE) KPSS KONU:7
FETRET DEVRİ
 1402 Ankara Savaşı ile başlayıp 11 yıl
boyunca devam eden kardeşler arası taht
kavgaları dönemidir.
 Fetret Devri’nde Bayezit’in çocukları
Süleyman, İsa, Musa ve Mehmet Çelebi
birbirleriyle taht mücadele etmiş; En son
kardeşlerini yok eden Mehmet Çelebi
Osmanlı tahtını ele geçirmiştir.
 Fetret Devri’nde Osmanlı Devleti özellikle
Anadolu siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan
büyük bir karışıklığın içine düşmüş; Osmanlı
Devleti yıkılmanın eşiğinden dönmüştür.
NOT: Çelebi Mehmet, Osmanlı Devleti’ni
yıkılmaktan kurtardığı için Osmanlı Devleti’nin
ikinci kurucusu olarak kabul edilir.
DİKKAT: Fetret Devri’nde Anadolu’da büyük
toprak kayıpları ve karışıklık yaşanırken
Balkanlarda büyük kayıplar olmamıştır. Bunun
nedenleri; Uygulanan İskân siyaseti,
Uygulanan istimalet siyaseti ve Akıncı
birliklerinin görevlerinin başında olmasıdır.
NOT: Ankara Savaşı’ndan sonra bir süre pençik
yapılamadığı için Devşirme Sistemi’ne geçildi.
I. MEHMET (ÇELEBİ) DÖNEMİ (1413-1421)
 Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusudur.
 1416 tarihinde Venedik ile ilk deniz savaşı
olan Çalıbey Savaşı yapılmış Osmanlı
yenilgiye uğramıştır.
 Şeyh Bedrettin isyanı çıkmıştır.
NOT: Osmanlı tarihinin ilk dini ve toplumsal
nitelikli ayaklanması Şeyh Bedrettin isyandır.
Bu isyan Fetret devri’nin siyasi ve sosyal
karışıklığından faydalanmıştır.
 MUSTAFA ÇELEBİ OLAYI; Timur’a esir
düşmüş olan Mustafa Çelebi, Timur’un
ölümü üzerine serbest kalmış ve Bizans’ın
desteği ile abisine karşı isyan etmiştir.
Başarılı olamayan Mustafa Çelebi Bizans’a
sığınmıştır.
www.tarihdersi.net
II. MURAT DÖNEMİ (1421-1451)
 Padişah-ı Alem Penah (Cihan halkının
sığındığı Ulu hükümdar)
 Önce amcası Mustafa Çelebi isyanı;
(Düzmece Mustafa olayı) Ardından kardeşi
şehzade Mustafa’nın isyanı ile uğraşmıştır.
 Düzmece Mustafa Olayı’nda Bizans’ın
parmağı olduğu için İstanbul’u kuşatmıştır.
NOT: İstanbul’u kuşatan ikinci Osmanlı
padişahıdır.
 1430 tarihinde Venedik ile savaş
yapılmıştır. (Güvercinlik Savaşı)
 1440-1444 yılları arasında Osmanlı
kuvvetleri Balkanlarda ard arda yenilgiler
almıştır. Bu yenilgilerden en önemlisi 1443
tarihinde Haçlılar ile yapılan İzladi
Derbendi Savaşı’dır.
NOT: II. Murat Dönemi’nde Osmanlılar güçlü
bir ittifak ile karşı kaşıyadır. Bu ittifakın başında
Macar Kralı Ladislas ve Erdel Beyi Hünyadi
Yanoş vardır.
 Bu yenilgilerin ardından Haçlılarla 1444
Edirne-Segedin antlaşması imzalayan
II.Murat, tahtı oğlu II. Mehmet’e
bırakmıştır.
NOT: Edirne-Segedin Antlaşması, Osmanlı
Devleti’nin Haçlılarla imzaladığı ilk antlaşmadır.
NOT: Kendi isteğiyle tahttan çekilen ilk ve tek
Osmanlı padişahı II.Murat’tır.
 Osmanlı tahtına 12 yaşında bir çocuk
çıkınca Haçlılar anlaşmayı bozarak harekete
geçti. Bunun üzerine II. Murat tahtı
oğlundan geri aldı.
NOT: Bu süreçte II. Mehmet’e karşı Buçuktepe
isyanı çıkmıştır. ilk Yeniçeri isyanıdır.
 1444 Tarihinde Varna Savaşı yapıldı
 1448 tarihinde Haçlılar ile II.Kosova Savaşı
yapıldı. Böylece Osmanlının Balkanlardaki
hâkimiyeti kesinleşti.
 I.Murat Hayır babası olarak bilinir.
6
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
NOT:
 Osmanlı Devleti’nin yükselme devri 1453
İstanbul’un fethi ile başlar ve 1579 Sokullu
Mehmet Paşa’nın ölümü ile son bulur.
 15. yüzyılın ikinci yarısından başlayan bu
dönem bütün 16. yüzyılı da içine alarak
yaklaşık 150 yıl sürmüştür.
 Bu dönem Osmanlı Devleti’nin tam
anlamıyla dünya gücü (Cihanşumül) haline
geldiği dönemdir.
YÜKSELME DÖNEMİ PADİŞAHLARI:
 FATİH SULTAN MEHMET (II. MEHMET)
 II. BAYEZİD
 YAVUZ SULTAN SELİM (I. SELİM)
 KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN (I. SÜLEYMAN)
 II. SELİM (SARI SELİM) (SOKULLU MEHMET
PAŞA)
 III. MURAT (SOKULLU MEHMET PAŞA)
FATİH SULTAN MEHMET (II. MEHMET)
DÖNEMİ
 II. Mehmet ikinci kez tahta çıktığında
yapmayı planladığı her şeyin ön şartı olarak
İstanbul’un fethini görmüş, bu yüzden
tahta çıkar çıkmaz fethin hazırlıklarına
girişmiştir.
İSTANBUL’UN FETHİ
NEDENLERİ
 Hz. Muhammed’in hadisi
 Bizans’ın beylikleri kışkırtması ve Anadolu
siyasi birliğini bozmaya çalışması
 Osmanlı’nın Rumeli’de ilerleyişine Bizans’ın
engel olması
 Anadolu ve Rumeli’deki Osmanlı toprakları
arasındaki bağlantının kurulmak istenmesi
 İstanbul’un eski bir kültür din ve yerleşim
merkezi olması
www.tarihdersi.net
 Boğazlarda hâkimiyetin sağlanmak
istenmesi
 İstanbul’un coğrafi (jeopolitik) konumu
 Bizans’ın Haçlı ittifaklarına sebep olması
 Bizans’ın Hıristiyan dünyasını Osmanlı
Devleti’ne karşı kışkırtması
FETİH HAZIRLIKLARI
 Bizans’a Karadeniz’den gelebilecek
yardımları önlemek amacıyla Rumeli Hisarı
(Boğazkesen) yapıldı.
NOT: Yıldırım Bayezid’in yaptırdığı Anadolu
Hisarı’nın karşısına
 Bizans’a ait olan Silivri ve vize kaleleri alındı
 400 parçalık bir donanma hazırlandı.
 ŞAHİ adı verilen toplar döktürüldü
NOT: Şahi topları dünyanın o zaman kadar
görmediği bir yıkım gücüne sahiptir. Şahi
topları, savaş teknolojisinde yeni bir çağın
kapısını açmıştır. Bu topların planları bizzat
Sultan II. Mehmet tarafından çizilmiş; Macar
topçu ustası Urban tarafından dökülmüştür.
 Tekerlekli kuleler yapıldı
 Karamanoğulları ile antlaşma yapıldı
 Balkanlarda güvenlik sağlandı.
BİZANS İMPARATORLUĞU’NUN HAZIRLIKLARI
 Kaleler ve surlar onarılarak askerler
yetiştirildi.
 Grejuva (Rum Ateşi) adı verilen savaş
malzemesi geliştirildi.
 Haliç’in ağzı zincirlerle kapatıldı.
 Avrupa devletlerinden yardım istendi.
 Yardım alabilmek için Katolik ve Ortodoks
kiliseleri birleştirmeye çalışıldı.
KUŞATMA VE FETİH
 Tüm bu hazırlıklardan sonra Osmanlı
ordusu 6 Nisan 1453'te İstanbul'u kuşattı.
 18 Nisana kadar toplarla surlar yıkılmaya
çalışıldı.
 Sultan Mehmet, tüm ümitlerin söndüğü bir
anda dünya tarihine geçecek bir karar
1
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
verdi. Kasımpaşa sırtlarından açılan bir
yolla gemiler karadan Haliç'e indirildi.
 Sonunda 54 gün süren kuşatma büyük
fedakârlıklarla 29 Mayıs 1453'te başarıyla
sonuçlandı ve İstanbul Fethedildi.
NOT: Kuşatma sırasında ordunun maneviyatını
kuvvetlendiren bir olay daha yaşanmıştır.
Sultan Mehmet’in hocası Ak Şemseddin
rüyasında Peygamberimizin Mihmandar’ı Ebu
Eyüp El Ensari’nin kaybolmuş mezarını görür.
Bu mezar bulunarak oraya bir türbe yapılır.
Bugünkü Eyüp Sultan Türbesi ve Eyüp Sultan
semti böyle ortaya çıkmıştır.
NOT: Yine kuşatma sırasında aşırtma gülleler
atabilen HUMBARA silahı bizzat Fatih Sultan
Mehmet tarafından icat edildi. Humbara
bugünkü HAVAN TOPUNUN atasıdır.
FETHİN DÜNYA TARİHİ AÇISINDAN
SONUÇLARI
 Yaklaşık bin yıldır yaşayan ve dünyanın en
uzun süre yaşayan İmparatorluklarından
birisi olan Bizans İmparatorluğu sona erdi.
 Kalelerin ve surların topla yıkılabileceği
anlaşıldı. Bu durum Avrupa’da Feodalite
rejiminin (derebeylik) gücünü
kaybetmesine neden oldu.
 Orta Çağ sona erdi. Yeni Çağ başladı.
 İtalya’ya giden bazı Bilginler Rönesans’ın
başlamasında etkili oldular.
 Önemli ticaret yollarının Türklerin eline
geçmesi, Avrupalıların yeni arayışlara
yönelmesine neden oldu. Bu da Coğrafi
keşiflerin başlamasında etkili oldu.
DİKKAT: Dünyadaki iki önemli ticaret yolu, İpek
ve Baharat yoludur. Baharat yolu zaten bir
Türk devleti olan Memluk Devleti’nin
kontrolündedir. İstanbul’un fethi ile birlikte
İpek Yolu’nun kontrolü de Türklerin eline geçti.
www.tarihdersi.net
FETHİN TÜRK TARİHİ AÇISINDAN SONUÇLARI
 Osmanlı Devleti yükselme dönemine girdi.
 Anadolu ve Rumeli arasında toprak
bütünlüğü sağlandı.
 Başkent İstanbul oldu.
 İpek Yolu Türklerin kontrolüne geçti.
 Osmanlı Devleti Türk İslam dünyasında
daha da üstün hale geldi.
 II. Mehmet, Fatih unvanını aldı.
 II. Mehmet’in yayınlamış olduğu
Amanname, Ortodoks halk üzerinde etkili
olunmuştur.
ORTODOKS KİLİSESİNİN DURUMU:
 İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi,
Hıristiyanlığın dininin Ortodoks mezhebinin
merkezidir.
DİKKAT: Henüz Reform yaşanmadı. Dolayısıyla
henüz Protestanlık ve diğer mezhepler yok.
 Fatih, Patrikhanenin İstanbul da kalmasına
izin verdiği gibi onu koruması altına aldı.
BÖYLECE:
 Osmanlı Devleti Ortodoks Mezhebinin
koruyucusu oldu.
 Osmanlı, bu sayede topraklarında yaşayan
Hıristiyanları kontrol altına almayı başardı.
 Hıristiyanların birleşmesi engellendi.
DİĞER FETİH HAREKETLERİ
DİKKAT: Fatih, İstanbul'un fethi ile peygamber
müjdesine ulaştı. Hem Osmanlı ülkesinde hem
de Türk-İslam dünyasında sınırsız bir otorite
elde etti.
Fatih Sultan Mehmet bu otorite ile;
 Kendisi ile ilgili daha önce oluşan olumsuz
düşünceleri (İlk taht tecrübesi) yok etti.
 Öncelikle Sadrazam Çandarlı Halil Paşa
başta olmak üzere iktidarını gölgeleyen
kişileri yok etti.
2
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
 Başta Yeniçeriler olmak üzere tüm orduyu
disiplin altına aldı.
 Devlet teşkilatında yaptığı bir dizi değişiklik
ile iktidarını güçlendirdi ve Devleti çok daha
merkeziyetçi bir yapıya kavuşturmuştur.
 BÖYLECE: Kurmayı düşündüğü CİHAN
DEVLETİ "CİHANŞÜMÜL DEVLET" için
fetihlere girişti.
BİZANS’I DİRİLTME UMUTLARININ YOK ETMEK
İÇİN YAPILAN FETİHLER:
Bu fetihler ileride birileri çıkıp Bizans’ı tekrar
kurma umudu taşımasın diye yapılmıştır.
 Mora Fethedildi.
 Trabzon Rum İmparatorluğu yıkıldı.
Ve Trabzon alındı.
BALKANLARDAKİ FAALİYETLER
 1459’da Sırbistan fethedildi. (Belgrat hariç)
 1464 Mora fethedildi.
 1462 Eflak fethedildi.
 1463-65 Bosna-Hersek fethedildi.
 1476 Boğdan fethedildi.
 1479 Arnavutluk fethedildi.
AKDENİZ HAKİMYETİNİN SAĞLANMASI İÇİN
YAPILAN FETİHLER:
 Mora fethedildi.
 Zenta, Kefalonya, Ayamavra adaları alındı.
 İtalya Seferi ile OTRANTO kalesi alındı.
NOT: Fatih Otranto’yu fethederek İtalya’ya
ayak basmıştır. (Roma Kayzeri olma
amacındadır.) Ancak ondan sonra gelenler bu
kalenin önemini anlayamamış ve kale tekrar
kaybedilmiştir.
KARADENİZ HÂKİMİYETİNİN SAĞLANMASI
İÇİN YAPILAN FETİHLER:
 Cenevizlilerden, AMASRA alındı.
 İsfendiyaroğullarından, SİNOP alındı.
 Trabzon Rum İmparatorluğu yıkıldı.
Trabzon alındı.
www.tarihdersi.net
DİKKAT: Bu üç fetihle Karadeniz’in Anadolu
kıyıları egemenlik altına alındı. (İstanbul’un
fethini buna ekleyebiliriz)
 Cenevizlilerden, KIRIM alındı.
DİKKAT: Böylece Karadeniz bir Türk gölü haline
geldi.
NOT: Fatih Sultan Mehmed’e deniz seferi
nedeni ile Sultan-ül Bahreyn ve Hakanü’l
Berreyn unvanları verildi.
ANADOLU SİYASİ BİRLİĞİNİ SAĞLAMAK
İÇİN YAPILAN FETİHLER:
 Amasra fethedildi.
 Trabzon fethedildi
 Sinop alındı.
 Karamanoğullarından Niğde, Konya,
Karaman alındı.
 Akkoyunlu Devleti ile Otlukbeli
savaşı yapıldı.
ANADOLU TÜRK SİYASİ BİRLİĞİNİN
SAĞLANMASI İÇİN YAPILAN FETİHLER:
 Sinop alındı.
 Karamanoğullarından Niğde, Konya,
Karaman alındı.
 Akkoyunlu Devleti ile Otlukbeli
savaşı yapıldı.
DİKKAT: Dikkat ettiyseniz bazı fetihler birden
fazla başlığın altında yer almaktadır. Fetihlerle
ilgili çıkabilecek bir soruda başlıklara dikkat
etmeliyiz. Örneğin Anadolu siyasi birliği için
yapılan fetihlerde tek kıstas Anadolu’da yer
alması iken; Anadolu Türk Birliğinin sağlanması
için yapılan fetihlerde Anadolu’da bulunması
ve Türklerden alınması gerekmektedir.
1473 OTLUKBELİ SAVAŞI
NEDENLERİ
 İstanbul’un Fethi’nden sonra Fatih ile Uzun
Hasan arasında başlayan Türk-İslam liderliği
rekabeti.
 Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın
Karamanoğulları ve Trabzon Rum
3
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
İmparatorluğu’nun topraklarının geri
verilmesini talep etmesi.
 Akkoyunluların Türk siyasi birliğini tehdit
etmesi.
 Osmanlı’nın Doğu Anadolu’da nüfuz elde
etmek istemesi.
 Akkoyunluların Osmanlı’ya karşı
Venediklilerle işbirliği yapması.
SONUÇLARI
 Akkoyunlu Devleti çöküş dönemine girdi.
NOT: Akkoyunlu Devleti’nin yıkılışı ile İran’da
Osmanlı Devleti için çok daha büyük bir tehdit
olacak Şii Safevi Devleti ortaya çıktı.
 Doğu Anadolu’da güvenlik sağlandı.
 Osmanlı Devleti sınırlarını Fırat Nehri’ne
kadar genişletmiştir.
 Anadolu Türk Birliğini sağlamak için önemli
bir adım atıldı.
TEŞKİLATLANMA FAALİYETLERİ
 Veziriazamlar Divana başkanlık etmeye
başladı.
 Kanunname-i Al-i Osman yayınlandı.
Bununla birlikte;
1. Sancak sistemi
2. Kardeş katli
3. Cülus bahşişi
4. Müsadere usulü
Yasal nitelik kazanmıştır.
NOT: Kanunname-i Al-i Osman Osmanlı
Devleti’nin ilk kanunnamesi olarak geçer.
 İlk altın para basıldı.
 Sahn-ı Seman Medresesi kuruldu.
 Topkapı Sarayı yapıldı
 Çinili Köşk yapıldı (Osmanlı’nın ilk
Köşküdür)
 Ayasofya Kilisesi Camiye çevrildi.
 Ali Kuşçu İstanbul’a getirtildi.
 Padişah portresi yapıldı. İtalyan ressam
Gentille Bellini Fatih’in portresini yaptı.
www.tarihdersi.net
 Nesir ustası Sinan Paşa ile Şair Ahmet Paşa
vezirliğe yükseltildi.
 Enderun Mektebi Topkapı Sarayı’na
taşındı.
NOT: Fatih Sultan Mehmet Avni mahlasını
kullanarak şiirler yazmıştır.
II. BAYEZİT DÖNEMİ (1481-1512)
DİKKAT: II. Bayezid devri yükselme dönemi
içinde duraklama dönemi olarak kabul edilir.Bu
dönemde fetihler durma noktasına gelmiştir.
BUNUN NEDENLERİ:
1. Cem Sultan İsyanı
2. Şahkulu ve Nur Halife İsyanları
3. II. Bayezid’in kişiliği
CEM SULTAN OLAYI
 Fatih hayatını kaybettiğinde Şehzade Cem
Konya’da Şehzade Bayezit Amasya’da
valiydi. Oğullarının ikisine de Fatih’in vefat
haber verilmiş; fakat Şehzade Cem’e
gönderilen haberci yolda öldürülünce
Bayezit İstanbul’a gelerek devşirme devlet
adamlarının desteği ile tahta geçmiştir.
 Bu durumu kabullenemeyen Şehzade Cem
Anadolu’dan toplamış olduğu kuvvetlerle
Bursa üzerine yürümüş ve Bursa’yı ele
geçirerek adına hutbe okutmuştur.
 Bayezit’e kendisinin Anadolu’da Bayezit’in
de Rumeli’de hükümdar olmasını teklif
etmiş; Ancak bu teklif Bayezit tarafından
kabul edilmemiş ve Yenişehir’de yapılan
savaşta Cem Sultan yenilerek Karaman’a
çekilmiş daha Sonraları ise Memluklara
sığınmıştır.
 Cem Sultan daha sonra Rodos
şövalyelerine sığınmıştır. Şövalyeler onu
önce Fransa’ya götürdü. Daha sonra
Vatikan’a götürülerek Papa’ya teslim
edildi.
4
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
 Fransa kralı İtalya’ya giderek bir Haçlı Birliği
kurmada kendisinden faydalanmak için
Cem sultanı teslim almıştır.
 Cem Sultan 1495 yılında vefat etmiştir.
NOT: Cem Sultan olayı bir iç sorun iken dış
sorun haline gelmiştir.
NOT: Cem Sultan’ın Avrupalıların elinde
bulunması II. Bayezid’i fetihler ve İspanya’ya
(Endülüs) yapılan yardım konusunda
sınırlandırmıştır.
İSPANYA’YA YARDIM:
 İspanya’da Hıristiyanlar birleşerek
yüzyıllardır burada yaşayan Müslüman ve
Yahudileri (ENDÜLÜS EMEVİLERİ)
katletmeye başlamıştır.
 Bunun üzerine yardıma giden Osmanlı
denizcileri Müslümanları Afrika’ya,
Yahudileri (SEFARDİK YAHUDİLERİ)
Osmanlı topraklarına taşımışlardır.
 Ancak Yukarıda da belirttiğimiz gibi Cem
Sultan’ın Avrupalıların ellerinde olması,
Endülüs’e gerektiği kadar yardım
edilememesine neden olmuştur.
OSMANLI MEMLÜK SAVAŞLARI
DİKKAT: Fatih’in İstanbul’u fethinden sonra
Memluklar Osmanlı Devleti’ni rakip olarak
görmeye başladığı için ve Hicaz suyolları
meselesi nedeniyle Osmanlı- Memluk ilişkileri
bozulmuştur. Ancak Fatih Dönemi’nde bir savaş
olmamıştır.
AĞA ÇAYIRI SAVAŞI
1485-1491 yılları arasında yapılmıştır. Savaş altı
yıl sürmüş taraflar birbirine üstünlük
sağlayamamıştır.
NEDENLERİ
 Hicaz suyolları meselesi
 Memlukların Karaman beylerini ve Cem
sultanı himaye etmeleri.
www.tarihdersi.net
OSMANLI-VENEDİK SAVAŞLARI
 1499-1502 yılları arasında yapılan
savaşlarda İnebahtı, modon ve kolon
kaleleri ele geçirilmiştir.
 Böylece Venedik’in Mora Yarımadası’ndaki
egemenliği sona ermiştir.
ŞAHKULU VE NUR HALİFE İSYANLARI:
 Akkoyunlu Devleti’nin yıkılması ile İran’da
Şah İsmail tarafından Şii Safevi Devleti
kurulmuştu.
 Safevi Devleti, II. Bayezit’in izlediği pasif
politikadan yararlanarak Anadolu’da yoğun
şekilde Şii propagandası yapmaya başladı.
 Anadolu’daki Şii faaliyetleri sonucunda
ŞAHKULU ve NUR HALİFE isyanları çıkmış,
özellikle Şahkulu isyanı güçlükle
bastırılabilmiştir.
DİKKAT: Anadolu'da tüm bunlar yaşanırken, Şii
faaliyetleri ve isyanlar artarken Şehzade Selim
(İleride Yavuz olacak) Trabzon Sancakbeyidir.
Babasının pasif politikasını eleştirerek ona karşı
harekete geçer. Ayrıca tahta çıktığında önce
doğu meseleleri ile ilgilenmesi de bu yüzdendir.
II. BAYEZİT DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER
 1484 Kili ve Akerman kaleleri alınmıştır.
 Karamanoğullarına son verilmiştir.
 Kanunname-i ihtisap adı ile dünyanın ilk
standart kanunu çıkarıldı.
 Divan edebiyatında Bayezit, Veli, Sofi, Adli
mahlasları ile şiir yazmıştır.
 Edirne’de müzikle tedavi yapan bir
darüşşifa açılmıştır.
 İlk kez Avarız vergisi (İmdad-ı seferiye)
toplanmıştır
 Küçük Kıyamet denilen İstanbul depremi
yaşanmıştır.
 Tarihçi Kemal Paşazade ve İdris’i Bitlis’i
sarayda çalışmalar yapmıştır.
5
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
I. SELİM (YAVUZ) DÖNEMİ (1512-1520)
 I.Selim babasını tahttan indirerek iktidarı
ele geçirilmiştir. (Karıştıran Savaşı)
 Bu Savaşta yenilmesine rağmen
II.Bayezid’in pasif politikasından sıkılan
Yeniçeriler tarafından beğenilen şehzade
Selim, onların desteği ile tahtı ele
geçirmiştir.
NOT: I. Selim babasını tahttan indirerek yerine
geçen tek padişahtır.
NOT: I. Selim sekiz yıla seksen yıllık iş sığdıran
padişah olarak bilinir.
İRAN SEFERİ (ÇALDIRAN VE TURNADAĞ
SAVAŞLARI)
İRAN SEFERİNİN SEBEPLERİ
 Sultan Selim, Trabzon Sancakbeyi iken
Anadolu’daki Şii tehlikesinin ve Safevi
Devleti’nin ne kadar tehlikeli olduğunu
görmüştü.
 Sultan Selim, Osmanlı Devleti için asıl
tehlikenin (Timur’da olduğu gibi) doğu'dan
geleceğini düşünmekteydi. Ancak Doğu'da
güvenlik sağlandıktan sonra Batı'da fetihler
yapılabileceğine karar vermiştir.
 Bu yüzden tahta çıkar çıkmaz İRAN
SEFERİNE çıkmıştır.
1. ÇALDIRAN SAVAŞI (1514)
NEDENLERİ:
 Yavuz Sultan Selim ve Safevi hükümdarı
Şah İsmail’in Türk-İslam dünyasının lideri
olmak istemesi.
NOT: Tıpkı Yıldırım Bayezid ile Timur arasında
yapılan Ankara Savaşı ve Fatih ile Uzun Hasan
arasında yapılan Otlukbeli Savaşı’nda olduğu
gibi.
 Şah İsmail’in, Anadolu’da yürüttüğü Şii
propagandası.
www.tarihdersi.net
 Safevilerin Orta Asya Türk göçlerini
engellemesi ve Bu durumun İskân siyasetini
olumsuz etkilemesi.
 Sultan Selim’in İpek Yolu’nun Van-Tebriz
hattını ele geçirmek istemesi.
SONUÇLARI:
 Savaş, özellikle ateşli silahlardaki üstünlüğü
sayesinde Osmanlı Devleti’nin galibiyeti ile
sonuçlandı.
 Anadolu’daki Şii tehlikesi ortadan kalktı.
 Tebriz, Musul ve Kerkük fethedildi.
2. TURNADAĞ SAVAŞI (1515):
 İran seferi dönüşünde Dulkadiroğulları ile
Turnadağ Savaşı yapıldı.
 Maraş, Elbistan dolayları alınarak bu
beyliğe son verildi.
BÖYLECE:
1. Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlandı.
2. Osmanlı Devleti Memluk Devleti ile komşu
oldu.
3. Osmanlı-Memlük ilişkileri bozulmuştur.
DİKKAT: Şimdiye kadar bu iki büyük devlet
arasında tampon bölge olduğu için bu beyliğe
dokunmamıştı. Osmanlı Devleti’nin
Dulkadıroğulları’nı alması sıradaki hedefin de
Memluk Devleti olduğunu gösterir.
MISIR SEFERİ (1515 MERCİDABIK VE 1516
RİDANİYE SAVAŞLARI)
MISIR SEFERİ’NİN SEBEPLERİ:
 Abbasi halifesi Memluk himayesi altında
olduğu için İstanbul’un fethine kadar
Memluk Devleti İslam dünyasının lideri
durumundadır.
 İstanbul’un fethinden itibaren bu iki devlet
İslam liderliği konusunda rekabete
girmiştir.
6
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
 Mısır’dan geçen Baharat Yolu’nu Memluk
Devlet’i kontrol etmekteydi.
 Memluk Devleti Fatih döneminden beri
Osmanlı’nın düşmanları ile işbirliği
yapıyordu.
 Dulkadiroğulları’nın alınması ile aradaki
tampon bölge de ortadan kalkmıştı.
Yavuz Sultan Selim; 1515 Mercidabık ve 1516
Ridaniye Savaşları ile Memluk Devletini
yıkarak onlara ait toprakları ele geçirmiştir.
MISIR SEFERİNİN SONUÇLARI:
 Memluk Devleti yıkıldı.
 Mısır, Suriye, Filistin, Hicaz (kutsal
topraklar) Osmanlı toprağı haline geldi.
 Halifelik Osmanlı Devleti’ne geçti.
NOT: Böylece Osmanlı Devleti’nin teokratik
özelliği kuvvetlenmiştir.
NOT: Osmanlı Padişahları, Halifelik makamını
üzerlerine almasına rağmen uzun süre (1774
Küçük Kaynarca Antlaşması’na kadar)
Halifeliğin siyasi gücünden yararlanma yoluna
gitmemiştir.
NOT: Yavuz Sultan Selim, Memluklar gibi
Abbasi soyunu koruyarak Halifeliği devam
ettirmemiştir. Bu unvanı kendisi kullanmıştır.
Yani Halife unvanını kullanan ilk Osmanlı
Padişahıdır.
 Mekke ve Kahire’de yer alan kutsal
emanetler İstanbul’a getirildi
 Osmanlı Devleti, Türk-İslam dünyasının
tartışmasız lideri oldu.
 Baharat Yolu Osmanlı kontrolüne geçti.
NOT: Osmanlı Devleti Baharat Yolundan
yeterince faydalanamamıştır. Çünkü Avrupalılar
Hint Deniz Yolu'nu keşfetmiş ve Akdeniz
ticaretinin önemi azalmıştır.
 Osmanlı Devleti Büyük bir zenginlik elde
etti. Böylece Osmanlı hazinesi ağzına kadar
doldu.
www.tarihdersi.net
NOT: Yavuz Sultan Selim: “Benim altın ile
doldurduğum Hazineyi neslimden her kim
benden daha fazla doldurursa kendi mührü ile
mühürlesin, o zamana kadar hazine benim
mührümle mühürlensin.” sözünü söylemiştir.
 Kuzey Afrika’daki ilk toprak olan Mısır
fethedildi. Böylece ileride Kuzey Afrika’nın
fethi için önemli bir üs elde edildi.
 Venedik, Kıbrıs için Memluk Devleti’ne
ödediği vergiyi Osmanlılara ödemeye
başladı.
NOT: Bu savaşlar sonucu Yavuz’a Hâdimü’l-
Haremeyn-i Şerifeyn unvanı verildi
DİĞER GELİŞMELER
 1519 Bozoklu Celal isyanı çıkmıştır.
NOT: Bozoklu Celal, 17. yüzyılda Anadolu’da
çıkan sosyal ve ekonomik isyanların isim babası
olmuştur.
 Hazineyi en fazla dolduran padişahtır. Bu
yüzden Hazine Osmanlı Devleti’nin
yıkılışına kadar hep Yavuz’un mührü ile
açılıp kapanmıştır.
 Piri Reis’in haritası 1517 yılında Yavuz
Sultan Selim’e sunulmuştur.
 Yavuz Sultan Selim tahtta kaldığı süreye
göre (8 yıl) en çok toprak kazanan
padişahtır.
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ
(I.SÜLEYMAN) (1520-1566)
 Sultan I. Süleyman, Avrupalılar tarafından
MUHTEŞEM SÜLEYMAN; Doğu dünyasında
ise KANUN YAPAN SÜLEYMAN olarak
anılmıştır.
 46 yıl boyunca Osmanlı tahtında Oturan
Kanuni, en uzun saltanat süresine sahip
padişahtır.
7
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DEVRİ OSMANLI Sipahilerin Tımarlarının ellerinden alınması

DEVLETİ'NİN EN PARLAK DÖNEMİDİR. isyanın çıkış nedenidir.
BUNUN NEDENLERİ  Vezir İbrahim Paşa tarafından1527’de
bastırılmıştır.
 Sultan Süleyman Yavuz Sultan Selim’in tek
NOT: Sosyal ve dini nitelikli bir isyandır. Bu
oğludur. Dolayısıyla taht mücadelesi
yüzden CELALİ İSYANI özelliği gösterir.
yapmak zorunda kalmamıştır.
NOT: Dönemin en geniş çaplı isyanıdır.
 Babasından her alanda zirvede bir devlet
devralmıştır: 1526 BABA ZÜNNUN İSYANI
1. Artık olgunluğa erişmiş bir devşirme sistemi
 Yozgat’ta ki Bozok Türkmenleri kendilerine
ve Enderun mektebi ile yetişen Tecrübeli
belirlenen vergiyi ağır bularak (Arazi
devlet adamları,
tahririnde kendisine haksızlık edildiği) isyan
2. Düzenli, disiplinli ve çağın en modern
etmiştir.
silahlarını kullanan bir ordu,
 İsyanda Şii desteği de vardır.
3. Ağzına kadar dolu bir hazine,
 İsyan, Baba Zünun’un Adana valisi Piri Bey
4. Türk-İslam dünyasının lideri konumunda
tarafından öldürülmesiyle bastırıldı.
olan bir devlet.
NOT: Sosyo-ekonomik ve dini nitelikli bir
 Kanuni Sultan Süleyman, uzun saltanatı ve
isyandır.
kendi yeteneklerini bunlarla birleştirmiştir.
OSMANLI- MACAR İLİŞKİLERİ
1521 BELGRAT’IN FETHİ
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİNDE
ÇIKAN İÇ İSYANLAR  Macarların Osmanlı’ya karşı saldırgan
tavırlar izlemesi ve gönderilen Osmanlı
1521 CANBERDİ GAZALİ İSYANI
elçisinin öldürülmesi üzerine Kanuni
 Memluk Devleti’nin yeniden kurmak için Belgrat’ı almıştır.
isyan etti ve isyan bastırıldı.
Böylece:
NOT: Siyasi nitelikli bir isyandır.
1. Doğu Avrupa’nın fethi tamamlanmıştır.
1523 AHMET PAŞA İSYANI 2. Orta Avrupa’nın kapısı durumundaki
Belgrat Kalesi Avrupa seferlerinde üst
 Vezir Ahmet Paşa sadrazam olmayı
olarak kullanmıştır.
beklerken Pargalı İbrahim Paşa sadrazam
oldu. 1526 MOHAÇ MEYDAN MUHAREBESİ
 Bunun üzerine Ahmet Paşa Mısır valisi
 Belgrat’ın alınmasından sonra Osmanlı-
olmak için Kanuni’den atanmasını istedi.
Macar ilişkileri tamamen bozulmuştur.
Kanuni’de Ahmet Paşa’yı Mısır valisi yaptı.
 Bu sırada Almanya Kralı Şarlken’e esir
 1523 yılında Ahmet Paşa Mısır’da isyan etti
düşen Fransa Kralı Fransuva, Kanuni’den
ve öldürüldü.
yardım istemiştir.
NOT: Siyasi nitelikli bir isyandır.  Bu durum üzerine Kanuni, Macaristan
1526 KALENDER ÇELEBİ İSYANI üzerine yürümüştür.
 Mohaç ovasında yapılan Savaşı Osmanlı
 Devletin, göçebe yaşam süren Şii kazanmıştır.
Türkmenleri denetlemek istemesi ve Bazı

www.tarihdersi.net
8
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
NOT: Mohaç Meydan Muharebesi Osmanlı
ordusu tarihinin en kısa süren zaferidir. İki saat
sürmüştür.
Böylece:
1. Macaristan Osmanlı toprağı haline
gelmiştir.
2. Macaristan’ın yıkılması ile birlikte 19.
yüzyıla kadar devam edecek olan Osmanlı-
Avusturya rekabeti başlamıştır.
NOT: Bu rekabetin nedeni Orta Avrupa
egemenliğidir.
OSMANLI -AVUSTURYA İLİŞKİLERİ
DİKKAT: Kanuni Dönemi boyunca Osmanlı
Devleti aslında Habsburg hanedanı ile
mücadele edilmiştir. Bu hanedanın başında
Kutsal Roma-Germen İmparatoru Şarlken
vardır. Ancak Avusturya Kralı Ferdinand
Şarlken’in kardeşidir. Yine Macaristan kralı
Layoş bu aile ile akrabadır.
1529 I.VİYANA KUŞATMASI
 Kanuni, Ferdinand ya da Şarlken’i savaşa
zorlamak için Viyana’yı kuşattı.
 Viyana ilk kez kuşatıldı.
 Fakat kuşatmaya hazırlıklı gidilmemesi ve
kış şartları nedeniyle alınamadı.
1532 ALMANYA SEFERİ
 Kanuni yine Şarlken ve Fedinand’ı savaşa
zorlamak için Almanya içlerine kadar
ilerlemiştir.
 Ancak her ikisi de karşısına çıkamamıştır.
 Avusturya’nın isteği üzerine 1533 İstanbul
(İbrahim Paşa) Antlaşması imzalanmıştır.
1533 İSTANBUL ANTLAŞMASI (İBRAHİM PAŞA)
ANTLAŞMASI
 Avusturya Arşidükü (kralı) Osmanlı
sadrazamına denk sayılacak.
 Antlaşma, Avusturya bozmadığı sürece
geçerli olacak.
www.tarihdersi.net
Önemi:
1. İlk Osmanlı-Avusturya Antlaşmasıdır
2. Avusturya, Osmanlı Devleti’nin
üstünlüğünü kabul etmiştir.
1541 MACARİSTAN SEFERİ
 Macar kralının ölmesi üzerine Avusturya
Kralı Ferdinand Macaristan’ı işgal etti.
 Kanuni, bunun üzerine sefere çıkıldı.
 Sefer sonucunda Macaristan üçe bölündü.
1566 ZİGETVAR SEFERİ
 Kanuni Sultan Süleyman’ın son seferidir.
 Avusturya’nın vergisini ödememesi üzerine
Zigetvar Kalesi kuşatılmıştır.
 Kanuni’nin vefatından bir gün sonra Kale
alınmıştır.
OSMANLI -FRANSIZ İLİŞKİLERİ
 Osmanlı Devleti, Kutsal Roma Germen
İmparatorluğu’na karşı Fransa ile ittifak
kurmuş, Fransa’nın ayakta kalması için
yardım etmiştir.
OSMANLI DEVLETİ’NİN FRANSA’YA
KAPİTÜLASYON VERMESİNİN NEDENLERİ
 Almanya’ya karşı mücadele eden Fransa’ya
destek vermek.
 Avrupa siyasetinde etkinlik kazanmak
 Akdeniz ticaretini canlandırmak
 Avrupa-Hıristiyan birliğini bozmak
 Gümrük gelirlerini arttırmak
SONUÇLARI
 Akdeniz ticareti nispeten yeniden
canlanmıştır.
 Almanya karşısına Fransa’nın desteği
alınmıştır.
NOT: Kapitülasyonlar, I. Mahmut döneminde
sürekli hale gelmiştir.
9
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8
OSMANLI- İRAN (SAFEVİ) İLİŞKİLERİ
 Yavuz Sultan Selim döneminde İran’daki Şii
Safevi Devleti’ne büyük darbe vurulmuştu.
 Şah İsmail’in ölümünden sonra yerine
oğlu Şah Tahmasb geçti ve düşmanca
siyaseti sürdürdü.
 Kanuni döneminde Osmanlı Devleti Batı’da
Avusturya ile mücadele ederken; Doğu’da
sürekli Safeviler ile mücadele edildi.
 Kanuni, İran’a 4 büyük sefer düzenledi.
 Bu seferlerden en ünlüsü I. İran seferi olan
IRAKEYN (İki Irak) seferidir.
 Bu seferlerin sonunda; Karabağ, Bağdat,
Revan, Nahçıvan ele geçirildi.
 Safevilerin isteği üzerine AMASYA
Antlaşması (1555) yapılmıştır.
1555 AMASYA ANTLAŞMASI
 Karabağ, Nahçıvan, Revan, Bağdat Osmanlı
Devleti’nin olacak
 Antlaşma 25 yıl geçerli olacak.
ÖNEMİ: Osmanlı Devleti ile Safevi Devleti
arasında yapılan ilk antlaşmadır.
DENİZLERDEKİ GELİŞMELER
DİKKAT: Akdeniz’de korsanlık yapan Hızır
Reis’in Osmanlı Kaptan-ı Derya’sı olarak
Barbaros Hayreddin Paşa adını alması Osmanlı
denizciliğinde bir dönüm noktasıdır.
1521 RODOS’UN FETHİ
 Rodos’un önemli bir konumda bulunması
ve Rodos şövalyelerinin Osmanlı Ticaret
gemilerine zarar vermesi üzerine Rodos
fethedildi.
1538 PREVEZE DENİZ SAVAŞI
 Akdeniz, Osmanlı egemenliğine girdi.
 Bu zafer Osmanlı Devleti’nin denizlerde
kazandığı en büyük başarıdır.
 Bu Zafer günü (27 Eylül) donanma günü
olarak kutlanmaktadır.
www.tarihdersi.net
1551 TRABLUSGARP’IN FETHİ
 Trablusgarp, Sen Jean şövalyelerinden
alındı.
 Turgut Reis tarafından alındı.
1560 CERBE DENİZ SAVAŞI
 Haçlılar bir kez daha yenildi
 Kuzey Afrika’da Türk üstünlüğü tartışılmaz
hale geldi.
 Denizlerde kazandığımız en büyük ikinci
zaferdir.
1565 MALTA SEFERİ
 Malta’nın Cezayir ve Trablusgarp’ın
güvenliği için alınması gerekliydi.
 Ada kuşatılmış fakat Turgut Reis şehit
düştüğü için kuşatma kaldırılmıştır.
1566 SAKIZ ADASININ FETHİ
 Bu Fetih ile Batı Akdeniz kıyılarının ve
boğazların güvenliği sağlanmış oldu.
HİNT DENİZ SEFERİ (1538-1553)
DÖRT SEFER DÜZENLENMİŞTİR. BUNLAR;
 Murat Reis
 Piri Reis
 Seydi Ali Reis
 Hadım Süleyman Paşa
NEDENLERİ
 Portekizlilerin ticareti engellemesi
 Portekizlilerin Basra Körfezi Kızıldeniz de
hâkimiyet çabaları
 Baharat Yolu’nun güvenliğinin sağlanmak
istenmesi
 Hindistan’ın Osmanlı’dan yardım istemesi
BAŞARISIZ OLMASININ NEDENLERİ
 Seferlerde gereken önemin verilmemesi
 Osmanlı gemilerinin okyanuslara dayanıklı
olmaması
 Osmanlı gemicilerin Hint Denizini iyi
tanımaması
10
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8

SONUÇLARI NOT: Bu iki gelişme tarihe Sokullu Mehmet

 Baharat yolu ve Hint ticareti Osmanlı’dan
çıktı.
 Akdeniz limanları önemini kaybetti.
 Arap Yarımadası Osmanlı egemenliğine
girdi.
SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ (II. SELİM
VE III. MURAT DÖNEMİ)
 Sokullu Mehmet Paşa, I. Süleyman
döneminin sonlarında Sadrazam olmuş;
Tüm II. Selim dönemi boyunca ve III. Murat
Dönemi’nin başlarında Sadrazamlık
yapmıştır.
 Devşirme kökenli bir devlet adamıdır.
KIBRIS’IN FETHİ (1571)
 Venediklilerin elinde bulunan Kıbrıs
Osmanlı’nın Doğu Akdeniz egemenliğine
gölge düşürüyordu.
paşa'nın Venedik elçisine yatığı benzetme ile
geçmiştir. Sokullu Mehmet Paşa, Venedik
elçisine hitaben: "Siz bizim sakalımızı
kestiniz. (İNEBAHTI), Biz ise sizin kolunuzu
kestik (KIBRIS). Kesilen sakal daha gür bir
şekilde tekrar çıkar. Ama kesilen kol tekrar geri
gelmez." demiştir.
TUNUS’UN FETHİ (1574)
 İnebahtı’nda yanan Osmanlı donanmasının
yerine kısa sürede yenisi yapıldı.
 İnebahtı yenilgisini telafi etmek için Tunus
İspanyollardan alındı.
LEHİSTAN’IN OSMANLI HİMAYESİNE ALINMASI
(1575)
 Lehistan kralının ölmesi üzerine Fransa,
Almanya ve Rusya nüfuz mücadelesine
girdiler.
 Osmanlı devleti Fransa'nın desteğini alarak
Erdel prensi Baturi'yi Lehistan kralı seçtirdi.
 Böylece Lehistan Osmanlı himayesine girdi.

Kıbrıs’ın fethi ile: Böylece: Osmanlı Devleti'nin egemenlik sahası

Baltık Denizi'ne kadar ulaştı.
1. Doğu Akdeniz’deki Osmanlı egemenliği
kesinleşti.
2. Baharat yolu güvenlik altına alındı. FAS’IN HİMAYE ALTINA ALINMASI (1578)
3. Anadolu’nun savunması için bir iç güvenlik
 Fas’ı ele geçirmek isteyen Portekizliler ve
hattı oluşturuldu.
Haçlılarla yapılan Vadi-üs-seyl (Vadi-üs
4. İNEBAHTI deniz bozgununa neden oldu.
Sebil) savaşında Portekizliler Fas’tan atıldı.
 Fas himaye altına alındı.
İNEBAHTI DENİZ BOZGUNU: Böylece:
 Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ı fethi Avrupa’da 1. Osmanlı egemenliği Atlas Okyanusu’na
büyük tepkiye neden oldu ve bir Haçlı ulaşmıştır.
donanması kuruldu. 2. Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır.
 Osmanlı donanması büyük bir bozguna
uğradı.
NOT: İnebahtı, denizlerde uğradığımız dört
büyük felaketten ilkidir.
Sonuç: Bu yenilgi, Avrupalıların gözündeki
yenilmez Türk imajının yıkıldığı andır.

www.tarihdersi.net
11
 KPSS OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
TARİH
(DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ) KPSS KONU:8

SOKULLU MEHMET PAŞA’NIN KANAL NOT: Proje günümüze kadar hayata

PROJELERİ geçirilmemiştir.
SÜVEYŞ KANALI PROJESİ
 Akdeniz ile Kızıldeniz’i birbirine bağlayacak
bir kanal açmayı planlamıştır.
Böylece:
1. Baharat Yolu ve Akdeniz ticareti tekrar
canlanacak,
2. Hint Deniz Yolu için Portekizlilerle yapılan
mücadelede Akdeniz’deki donanmadan
yararlanılabilecekti.
NOT: Proje tasarı aşamasında kalmış, Aynı
kanal 1869’da Fransızlar tarafından açılmıştır.
DON-VOLGA (İTİL-TEN) PROJESİ
 Don ve Volga nehirlerinin arasında bir kanal
açarak Karadeniz ve Hazar Denizi’ni
birbirine bağlamayı amaçlamıştır.
Böylece:
1. İpek yolu ticareti yeniden canlanacak,
2. İran’la yapılan savaşlarda donanmadan
yararlanılabilecek,
3. Orta Asya Türkleri ile irtibat sağlanabilecek,
4. Rusların güneye inmelerine engel
olunacaktı.
NOT: Kanalın üçte biri kazılmasına rağmen,
mevsimin kışa yaklaşması, asker arasında erzak
sıkıntısı ve Kırım Hanı’nın isteksiz davranması
nedeniyle projesi yarıda kaldı. Don – Volga
kanalı 1952 yılında SSCB tarafından açıldı.
KARADENİZ-MARMARA KANAL PROJESİ
 İzmit körfezi, Sapanca gölü, Sakarya
nehri arasına bir kanal açarak Karadeniz’i
Marmara denizine bağlayacak ikinci bir
boğaz açmayı planlamıştır.
Böylece:
1. İstanbul boğazının yükü hafifleyecek,
2. Doğu Karadeniz’den gelecek kereste bu
yolla taşınacaktı.

www.tarihdersi.net
12
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
DÖNEMİN PADİŞAHLARI
 1574-1595 III. Murat
 1595-1603 III. Mehmet
 1603-1617 I. Ahmet
 1617-1618 I. Mustafa
 1618-1622 II.(Genç) Osman
 1622-1623 I. Mustafa (tekrar)
 1623-1640 IV. Murat
 1640-1648 Sultan I. İbrahim
 1648-1687 IV. Mehmet
 1687-1691 II. Süleyman
 1691-1695 II. Ahmet
 1695-1703 II. Mustafa
DURAKLAMA DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
 Osmanlı tarihinde 1579’da Sokullu
Mehmet Paşanın ölümü ile başlayıp
1699’da imzalanan Karlofça Antlaşması’na
kadar süren döneme Duraklama Dönemi
denilmiştir.
 Osmanlı Devleti için 1600’lü yıllar yani 17.
Yüzyıl, Duraklama Dönemi’dir. Dikkat
edelim geri gitme demiyor. Durma da
demiyor. Osmanlı Devleti bu yüzyılda hala
ilerlemeye çalışan, ancak bu konuda eskisi
kadar başarılı olamayan bir devlet
durumundadır.
 Bunun, devletin iç yapısından kaynaklanan
sebepleri olduğu gibi; Avrupa’daki
gelişmelerle alakalı da pek çok nedeni
vardır.
NOT: Bu nedenleri aşağıda işleyeceğiz.
 Duraklama Dönemi’nde Osmanlı devleti
Kurulduğundan beri izlediği fetih
(genişleme/yayılma) siyasetini
sürdürmüştür.
 Bu amaçla başta Avusturya ve İran, olmak
üzere Rusya, Venedik, Lehistan ile uzun,
sonuçsuz ve masraflı savaşlar yapılmıştır.
NOT: 24 yıl süren Girit kuşatması örneğinde
olduğu gibi.
www.tarihdersi.net
 Duraklama Dönemi’nde en büyük
düşmanlar; Batı’da Avusturya, Doğuda ise
Safevi Devleti’dir.
 Duraklama döneminin bir diğer belirgin
özelliği her alanda görülen bozulmalar
olmuştur.
 Bozulmalar yüzünden pek çok isyan çıkmış;
Bu isyanlar da bozulmanın şiddetini daha
da artırmıştır.
 Duraklama Dönemi aynı zamanda “Arayış
Yılları” olarak kabul edilir. Çünkü devlet
adamları ve padişahlar devletteki
bozulmanın ve kötü gidişatın sebeplerini
anlamaya çalışmışlardır. Ancak bu konuda
başarılı olamazlar.
 Yine de Savaşlarda alınan başarısızlıklar ve
isyanlar, devlet adamlarını Osmanlı
tarihinin ilk ıslahatlarını yapmaya
zorlamıştır.
DURAKLAMA DÖNEMİNE GİRİLMESİNİN
NEDENLERİ
DURAKLAMANIN İÇ NEDENLERİ
A) MERKEZİ YÖNETİMİN BOZULMASI
1. Veraset sisteminin değişmesi - kafes
usulüne geçilmesi.
 Ahmet döneminde Ekber ve Erşat
sistemine geçildi.
Ekber ve Erşet Sistemi: Osmanlı tahtına,
Osmanlı Hanedanı’nın en büyük ve aklı
başında üyesinin geçmesini sağlayan
uygulamadır.
 Ekber ve Erşet sisteminin mecburi bir
sonucu olarak şehzadeler Kafes Usulü ile
yetişmeye başladı.
Kafes Usulü: Osmanlı şehzadesinin Sanacaklara
yönetici olarak gönderilmeyip, sarayda eğitim
gördüğü, eğitildiği ve bir çeşit hapis hayatı
yaşadığı uygulamadır.
1
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
Kafes Usulüne geçilmesi ile birlikte:
1. Şehzadeler uygulamalı eğitim alamadı.
Böylece devlet yönetiminde ilgisiz ve
tecrübesiz kişiler padişah oldu.
2. Şehzadeler çevresini, halkı, dünyayı
tanımadı.
3. Harem’in (Saray kadınları) yönetimde etkisi
arttı.
4. Bazı şehzadeler Akıl ve ruh sağlıklarını
yitirdi.
5. Yönetimde çıkar grupları etkili olmaya
başladı.
2. Rüşvet ve iltimasın artması
 Devlet adamları eskiden liyakat (layık
olmak, hak etmek) ile göreve gelirlerdi. Bu
dönemde ise rüşvetle, iltimasla (Adam
kayırma, torpil) göreve gelmeye başladılar.
B) ORDUNUN BOZULMASI:
1. Kapıkulu Ordusunun (Yeniçeriler) bozulması
 Coğrafi keşiflerin sonucunda Osmanlı
ülkesinde ilk kez enflasyon ortaya çıktı.
Yeniçeriler, aldıkları maaşla (Ulufe)
geçinemez olunca kanunları çiğneyerek
ticaret yapamaya ve evlenmeye başladılar.
NOT: III. Murat, devşirme kanuna aykırı olarak
ocağa oğlunun sünnet törenindeki Soytarı,
cambaz ve hokkabazları aldırdı. Kanun bir kere
çiğnenince arkası geldi.
 Eskiden "Ocak devlet içindir" anlayışı
varken; Şimdi, "Devlet ocak içindir"
anlayışı ortaya çıktı.
Böylece;
1. Zamanı ve teknolojiyi takip etmeyen,
2. Düzenli talim yapmayan, kendini
yetiştirmeyen,
3. Haremin ve devlet adamlarının kolayca
etkisinde kalan,
4. Amacı devlete hizmet etmek olamayan
askerler haline geldiler.
www.tarihdersi.net
2. Tımar (Eyalet) ordusunun bozulması
 Coğrafi keşifler ile birlikte toprağın yerini
para aldı. Böylece toprağı iyi değerlendirme
üzerine kurulmuş olan tımar sistemi
işlemez hale geldi.
 Tımarlı sipahiler daha fazla para kazanmak
için hileli yollara başvurdular. Yetiştirmesi
gereken askere çok masraf yapmamanın
yollarını aradılar. Köylüden daha fazla vergi
aldılar. v.s.
 Ülkede ortaya çıkan enflasyon, devletin
sıcak para ihtiyacını artırdı. Bu yüzden
tımarlar iltizama çevrilmeye başladı.
 Böylece işsiz kalan tımarlı sipahiler eşkıya
oldular.
 Ayrıca tımarlar layık olamayanlara verildi.
Böylece devletin tüm kurumlarında görülen
bozulmalar tımar sisteminde de görüldü.
C) EKONOMİNİN BOZULMASI
 Coğrafi keşiflere bağlı olarak İpek ve
Baharat Yolları önemini kaybetti. Bu
yüzden devletin gümrük geliri azaldı.
 Coğrafi keşifler, Osmanlı ülkesinde
enflasyona neden oldu. Yaşanan enflasyon
en çok devleti ve devletten maaş alanları
etkiledi.
 Yine Coğrafi keşiflerle Dünya ekonomik
sistemini tamamen değiştirdi. Osmanlı
ekonomik sistemini işleyemez hale getirdi.
NOT: Avrupa'da Merkantilizm geçerli olurken,
Osmanlı Devletinde bunun tam tersi bir
ekonomik sistem olan Bolluk ekonomisi
(iaşecilik) geçerlidir.
Merkantilizm: Para üzerine kurulmuş
ekonomik sistemdir. “Bir devletin ne kadar
parası varsa o kadar zengindir. Ne kadar
zenginse o kadar güçlüdür.” Diyen ekonomik
akımdır.
İaşecilik: Asıl hedef para değil, mal bolluğudur.
Orta Çağ’ın ekonomik anlayışıdır.
2
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
 Devletin nakit para ihtiyacı arttıkça vergiler
de arttı; Bu da köylünün toprağı terk
etmesine ve tarımsal üretimin azalmasına
neden oldu.
 Eskisi kadar gibi başarılı olunamayan ve
uzayan savaşların getirdiği büyük
harcamalar.
 Yeniçerilerin sayısı arttıkça ulufe ve cülus
bahşişinin de getirdiği yük artmıştır.
Cülus Bahşişi: Osmanlı Padişahlarının tahta
cülus etmeleri nedeniyle yeniçerilere
dağıttıkları paradır.
 Saray masrafları, saraydaki lüks ve israf da
bu dönemde artmıştır.
D) EĞİTİM SİSTEMİNİ BOZULMASI
 Köyden kente göç sonucunda vergi ödemek
istemeyenler medreselere doluştu. Bu da
medreselerdeki eğitimin kalitesini düşürdü.
 Beşik Ulemalığı ortaya çıktı.
Beşik Uleması: Babası Ulema olan bir çocuğun
doğuştan ulema sayılması demektir.
 Medreselerde pozitif bilimler terk edilerek
dini bilimlere ağırlık verildi.
E) SOSYAL ALANDAKİ BOZULMALAR
 Devlet adamları rüşvet ile iş görür hale
geldi.
 Celali isyanları nedeniyle halkın devlete
olan güveni azaldı.
 Yine Celali İsyanları nedeniyle köylü toprağı
terk edip kente göç etmiştir.
 Köyden kente göç, hem köylerin
boşalmasına, üretimin azalmasına hem de
şehirlerde işsizliğin artmasına, asayişin
bozulmasına neden olmuştur.
 Merkezi otoritenin zayıflaması ve iş
bilmeyen devlet adamaları eyaletlere
gönderilince eyaletlerde de isyanları ortaya
çıktı.
www.tarihdersi.net
DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ
 Devletin genişlemesine engel olacak doğal
sınırlara ulaşılmıştı. (Çöller, Okyanuslar,)
 Rekabet edilen Avrupa’da artık feodalite
yerine güçlü merkezi krallıklar ortaya
çıkmıştı.
 Coğrafi keşifler yukarıda değindiğimiz gibi
pek çok açıdan Osmanlı Devleti’ni olumsuz
etkilemiştir.
 Avrupa’nın Rönesans ve Reform sayesinde
düşünce, bilim ve teknolojide büyük
ilerleme sağlaması
DİKKAT: Rönesans ve Reform’un Osmanlı
Devleti’ne doğrudan bir zararı olmamıştır.
Hatta Avrupa’nın Reform sırasında yaşadığı
çatışmalar Osmanlı Devleti’nin Safevi Devleti ile
mücadelesini kolaylaştırmıştır. Ancak Rönesans
ve Reform rakibimiz durumundaki Avrupa’nın
kelepçelerinden, prangalarından kurtulmasını
sağlamıştır.
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ SİYASİ
OLAYLARI
OSMANLI-VENEDİK İLİŞKİLERİ
1645-1669 OSMANLI-VENEDİK SAVAŞI (GİRİT
KUŞATMASI) (IV. MEHMET DÖNEMİ)
Duraklama Dönemi’nde Osmanlı-Venedik
ilişkisinde en önemli olay Girit Kuşatması’dır.
Kuşatmanın Sebepleri
 Venediklilerin Ege Denizi’ndeki varlığına
tamamen son verilmek istenmesi
 Girit adasının stratejik bir öneme sahip
olması
 Girit adasındaki korsanların Osmanlı ticaret
gemilerine saldırması
 Kuzey Afrika suyollarının güvenliğinin
sağlamak istenmesi
NOT: Sultan İbrahim döneminde başlayan
kuşatma IV. Mehmet döneminde 1699'da
3
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
Köprülü Fazıl Ahmet Paşa tarafından
sonuçlandırıldı. Yani Girit, 24 yıl süren bir
kuşatmanın ardından alınabilmiştir. Bu
kuşatma Osmanlı Ordusunun durumunu da
gözler önüne serer.
Girit’in fethinin sonuçları
 Girit adasının alınması ile Doğu Akdeniz
tamamen Osmanlı hâkimiyetine girdi.
 Girit'in Fethi, Osmanlı Devleti'nin
denizlerdeki son başarısıdır.
OSMANLI-RUSYA İLİŞKİLERİ
DİKKAT: Bu yüzyılda Rusya yeni ortaya
çıkmıştır. Henüz Osmanlı Devleti’ne sıkıntı
olacak kadar güçlü değildir. Ancak 18. Yüzyıldan
itibaren en büyük düşmanımız haline gelmiştir.
1687 Çehrin (Bahçesaray) Antlaşması: Osmanlı
Devleti ve Rusya arasındaki ilk antlaşmadır.
OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ
1577-1590 OSMANLI-İRAN SAVAŞI VE FERHAT
PAŞA ANTLAŞMASI
SEBEPLER
 Şah II. İsmail’in Amasya Antlaşması’nı
bozarak Anadolu halkını Osmanlı Devleti’ne
karşı kışkırtması.
 III. Murat’ın İran’da başlamış olan taht
kavgalarından faydalanmak istemesi
SONUÇ
 Osmanlı ordusu başarılı oldu.
 Osmanlı ordusu İran ve Azerbaycan’a girdi.
 Savaş sonunda Ferhat Paşa Antlaşması
imzalandı.
1590 Ferhat Paşa (İstanbul Antlaşması):
Doğu’da en geniş sınırlara ulaşıldı
www.tarihdersi.net
1603-1612 OSMANLI-İRAN SAVAŞI VE NASUH
PAŞA ANTLAŞMASI
 Osmanlı’nın isyanlarla uğraşması ve
Avusturya ile savaşmasından yararlanan
İran’ın saldırıya geçerek daha önce
kaybettiği yerleri ele geçirmek istedi.
 İran’ın, Diyarbakır ve Musul’a kadar
ilerlemesi üzerine Nasuh Paşa Antlaşması
imzalandı.
 Sonucunda Nasuh Paşa Antlaşması
imzalandı.
1612 Nasuh Paşa (II. İstanbul Antlaşması):
Osmanlı Devleti, Ferhat Paşa Antlaşması ile
aldığı yerleri geri verdi.
1614-1618 OSMANLI-İRAN SAVAŞI VE SERAV
ANTLAŞMASI
 İran’ın hem vaat ettiği ipeği göndermemesi
hem de Osmanlı elçisini tutuklaması
 İran mağlup oldu.
 Sonucunda Serav Antlaşması imzalandı.
1618 Serav Antlaşması: Sınırlar Nasuh Paşa
Antlaşması’na göre belirlenecek
1635-1639 OSMANLI-İRAN SAVAŞLARI VE
KASR-I ŞİRİN ATLAŞMASI
 IV. Murat, İran savaşlarını sonlandırmak
için ordusunun başına geçti ve 1635 yılında
çıktığı Revan seferinde Ahıska ve Revan’ı
fethetti.
 1638-1639 yıllarında ise düzenlediği
Bağdat seferi ile Bağdat’ı İran’dan geri aldı
NOT: IV. Murat Bağdat Fatihi olarak bilinir
 Savaşlar sonunda Kasr-ı Şirin Antlaşması
imzalandı.
1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması: Bağdat ve Irak
Osmanlı’ya bırakılmış; bugünkü Türkiye-İran
sınırı (Zağros Dağları) çizilmiştir.
4
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ
DİKKAT: Lehistan bugünkü Polonya’dır.
Yükselme Dönemi’nde himayemiz altındayken
bu dönemde özellikle Eflak, Boğdan, Ukrayna
için Osmanlı Devleti’ne karşı mücadeleye
girmiştir.
DİKKAT: Lehistan’ın Osmanlı Devleti’ne sorun
olduğu tek yüzyıl, 17. Yüzyıldır. 18. Yüzyılda
Ruslar karşısında yine Osmanlı Devleti’nin
yardımına muhtaç olacaktır.
1621 HOTİN SEFERİ VE HOTİN ATLAŞMASI
 Lehistan’ın Eflak ve Boğdan iç işlerine
karışması üzerine Sultan II. Osman (Genç
Osman) sefere çıkarak Hotin Kalesi’ni
kuşattı.
 Ancak, Yeniçerilerin disiplinsiz davranışları
nedeniyle sorunlar yaşandı ve Hotin
Antlaşması yapıldı
1621 Hotin Antlaşması: Hotin Kalesi
Osmanlı’da kalacak ve Lehistan Osmanlı
topraklarına saldırmayacak
DİKKAT: Hotin Kuşatmasından sonra Genç
Osman Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya karar
verdi. Ancak bu karar hayatına mal oldu.
1672 OSMANLI-LEHİSTAN SAVAŞI VE BUCAŞ
ANTLAŞMASI
 Lehistan’ın Osmanlı’ya bağlı kazaklara
saldırması üzerine savaş başlamıştır.
 Lehistan yenilgiye uğramıştır.
 Sonucunda Bucaş Antlaşması yapılmıştır.
1672 Bucaş Antlaşması: Osmanlı Devleti’nin
Batıda son toprak kazandığı antlaşmadır.
(Podolya)
ÖNEMLİ Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti Batıda
en geniş sınırlarına ulaşmıştır
www.tarihdersi.net
OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ
DİKKAT:
 Osmanlı-Avusturya mücadelesi aslında
Kanuni Dönemi’nde başlayan, Osmanlı-
Habsburg mücadelesidir.
 Bu Devletlerin ve hanedanların rekabet
konusu ise Macaristan, yani Orta Avrupa
egemenliğidir.
 Bu mücadelenin başlangıcında 1533
İstanbul Antlaşması ile Avusturya, Osmanlı
üstünlüğünü kabul etmişti. Ancak 17.
yüzyılda Osmanlı devleti önce bu üstünlüğü
kaybetmiş; sonra da Avusturya’nın
üstünlüğünü kabul etmiştir.
1593-1606 SAVAŞLARI VE ZİTVATORUK
ANTLAŞMASI (III. MURAT-III. MEHMET-I.
AHMET DÖNEMİ )
 Avusturya’nın Eflak ve Boğdan içişlerine
karışması ve Bosna Beylerbeyi Hasan
Paşa’yı öldürmesi üzerine savaş başladı.
 Savaşların başında Avusturya üstünlük
sağlayınca III. Mehmet sefere çıkmıştır.
 Eğri, Kanije, Estergon kaleleri fethedildi.
NOT: III. Mehmet, Eğri Fatihi unvanını almıştır.
Tiryaki Hasan Paşa Kanije Fatihi unvanını
almıştır.
 Ardından Haçova Meydan Savaşı kazanıldı.
NOT: Hoçova, kazanılan son büyük meydan
savaşıdır.
NOT: Savaş, ordunun geri hizmet birimleriyle
son anda kazanılmıştır. Savaş sonunda kaçan
askerler ordudan atılmış; Atılan bu askerler
Anadolu’ya giderek Celali isyanlarının
artmasına neden olmuştur.
 1593’te başlayan mücadele, Celali isyanları
ve İran Savaşları nedeniyle 1606 Zitvatoruk
antlaşması ile sona ermiştir.
1606 Zitvatoruk Antlaşması:
 Ahmet döneminde yapılmıştır.
5
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
 Eğri, Kanije, Estergon kaleleri Osmanlı’da
kalmıştır.
 Avusturya Arşidükü Osmanlı padişahına
denk sayılmıştır.
DİKKAT: Bu madde ile İstanbul Antlaşmasında
elde edilen üstünlük kaybedilmiş; yerini eşitliğe
bırakmıştır.
1658-1664 SAVAŞLARI VE VASVAR
ANTLAŞMASI (IV. MEHMET DÖNEMİ)
 Osmanlı’nın elinde olan Erdel, Eflak,
Boğdan beylerinin Avusturya tarafından
kışkırtılarak İsyan etmeleri
 Köprülü Mehmet Paşa ve Köprülü Fazıl
Paşa bu isyanları bastırmıştır.
 Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa,
Avusturya üzerine sefere çıkarak, Uyvar ve
Novigrad kalelerini fethetmiştir.
NOT: Uyvar'ın fethi sırasında yaşananlar
Avrupa’da " Uyvar önlerinde bir Türk kadar
güçlü" sözünün doğmasına neden olmuştur.
 Sonuçta Vasvar Antlaşması imzalanmıştır.
1664 Vasvar Antlaşması: Uygar ve Novigrad
Osmanlıda kalmış; Avusturya savaş tazminatı
ödemeyi kabul etmiştir.
DİKKAT: Osmanlı Devleti, Avusturya’dan son
kez savaş tazminatı almıştır.
1683-1699 II. VİYANA KUŞATMASI-KUTSAL
İTTİFAK’LA SAVAŞLAR VE KARLOFÇA
ANTLAŞMASI
II. VİYANA KUŞATMASI
 Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
komutasındaki Osmanlı ordusu Viyana’yı
kuşatmış ancak başarısız olmuştur.
Bu başarısızlıkta;
1. Tuna Nehri’ni tutmakla görevlendirilen
Kırım Hanı’nın görevini yapmaması,
2. Merzifonlu’nun son yürüyüşü geciktirmesi,
3. Lehistan kuvvetlerinin Avusturya’nın
yardımına gelmesi etkili olmuştur.
www.tarihdersi.net
KUTSAL İTTİFAK İLE SAVAŞLAR
 Osmanlı ordusu ağır bir yenilgiye uğrayınca
Batıda Türklerin yenilebileceği ve
Avrupa’dan atılabileceği düşüncesi
doğmuştur.
 Avrupa devletleri Papa’nın öncülüğünde
Kutsal İttifak adını verdikleri bir Haçlı Birliği
oluşturmuştur.
Kutsal ittifaka katılan ülkeler;
1. Avusturya
2. Malta
3. Rusya
4. Lehistan
5. Venedik
 Osmanlı Devleti Kutsal ittifak ile 4 cephede
16 yıl savaşmıştır.
 Selankamen ve Zenta gibi ağır yenilgiler
alınmıştır.
NOT: Avrupalılar bu savaşlara "Büyük Türk
Savaşları" adını vermiştir.
 Yenilgiyi kabul eden Osmanlı Devleti
ile Kutsal İttifak devletleri arasında 1699
Karlofça antlaşması imzalandı.
DİKKAT: Rusya ile savaşlar bir yıl daha devam
etti. Ruslarla da 1700 İstanbul Antlaşması
imzalandı.
1699 KARLOFÇA ANTLAŞMASI
 II. Mustafa döneminde yapılmıştır.
1. Avusturya’ya, Banat Yaylası, Temeşvar
hariç tüm Macaristan verildi.
2. Venedik’e, Mora yarımadası ve Dalmaçya
kıyıları verildi.
3. Lehistan’a, Podolya ve Ukrayna verildi.
4. Anlaşmanın 25 yıl sürmesi ve Avusturya’nın
Garantörlüğünde olması kabul edildi.
1700 İSTANBUL ANTLAŞMASI
 Azak kalesi Rusya’ya verildi.
 Rusya, İstanbul’da sürekli elçi bulundurma
hakkını elde etti.
6
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
Karlofça ve İstanbul antlaşmalarının önemi
1. Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez büyük
çapta toprak kaybetti.
2. Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa’daki
(Macaristan) hâkimiyeti sona erdi.
3. Duraklama Dönemi bitti; Gerileme dönemi
başladı.
4. Osmanlı Devleti, Avusturya'nın kendisinden
üstün olduğunu kabul etti. (Avusturya'nın
garantörlüğünü kabul ettiği için)
5. İstanbul Ant. Ruslar Karadeniz’e inme
imkânı elde etti. (Azak kalesini Rusya'ya
verdiği için)
NOT: Antlaşmanın imzalanmasında
arabuluculuk yapan İngiltere ve Hollanda’ya
kapitülasyonlar verildi.
XVII. YÜZYIL İSYANLARI
İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI
 İsyan yeniçeriler tarafından çıkarılmıştır.
DİKKAT 1: İstanbul isyanları başkentte ortaya
çıktığı ve devlet yönetimine müdahalesi olduğu
için SİYASİ niteliklidir.
DİKKAT 2: Bu isyanlar rejimi değiştirme ya da
hanedanı değiştirme amacı taşımaz.
NEDENLERİ
 Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan
faydalanan yeniçerilerin yönetimi olumsuz
yönde etkilemeleri
 Ekonominin bozulmasının ardından
yeniçerilere ayarı düşük paralar (Kelp akçe
/Kırpık açe) verilmesi
 Yeniçeri Ocağı’na askerlikle ilgisi olmayan
kişilerin alınması
 Cülus bahşişi almak isteyen yeniçerilerin sık
sık padişah değiştirmek istemeleri
 Yönetimde etkinliğini arttırmak isteyen
devlet adamlarını yeniçerileri kışkırtması
 Yeniçerilerin askerlik dışı işlerle
ilgilenmeleri
www.tarihdersi.net
 Ocak Devlet içindir anlayışı yerine Devlet
Ocak içindir anlayışının hâkim olması
BELLİ BAŞLI İSTANBUL İSYANLARI
III. Murat döneminde: Kapıkulu Askerleri ve
maaşlarının ayarı düşük paradan verileceğini
duyan Yeniçeriler isyan ederek defterdarın
öldürülmesiyle yetindiler.
II. Osman’ın (Genç Osman) öldürülmesi: 1622
yılında II. Osman’ın Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak
istediğini öğrenen Yeniçeriler, II. Osman’ı
tahttan indirdiler ve Yedikule Zindanları’nda
boğarak öldürdüler.
IV. Murat Dönemi İsyanları: Yeniçeriler, küçük
yaşta tahta çıkan IV. Murat’a gözdağı vermek
için cülus bahşişi bahanesiyle ayaklandılar.
Hazinede para olmadığı için saraydaki altın ve
gümüş eşyalar eritilerek bahşişler dağıtıldı.
1632’de yeniden ayaklanan yeniçeriler,
Padişahın gözü önünde Sadrazam Hafız Ahmet
Paşa’yı öldürdüler.
IV. Mehmet Dönemi (Çınar Vakası / Vakayı
Vakvakiye): Ulufelerinin ayarı düşük parayla
verilmesini gerekçe gösteren Yeniçeriler,
saraydan 36 devlet adamının kendilerine teslim
edilmesini istedi. Çaresiz kalan saray devlet
adamlarını teslim etti. Bu devlet adamları
Sultan Ahmet Meydanı’ndaki Çınar ağacına
asıldı. 1656’daki bu ayaklanmaya “Vakayı
Vakvakiye” (Çınar Vakası) denildi.
NOT: 36 devlet adamı asılmış haliyle Çınar
Ağacı, İran Mitolojisi’ndeki meyveleri insan başı
şeklinde olan vakvak ağacına benzetildiği için
bu isimle anılmıştır.
II. Mustafa Dönemi (Edirne Vakası): Padişah
II.Mustafa, Edirne’deki saraya çekilmiş; Devlet
işlerini hocası ve danışmanı Şeyhülislam
Feyzullah efendiye bırakmıştı. 1687 yılında
ayaklanan Yeniçeriler, İstanbul’dan çıkarak
Edirne üzerine yürümüş, II. Mustafa'yı tahttan
indirerek yerine kardeşi III. Ahmet'i tahta
çıkarmışlardır.
7
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
İSTANBUL İSYANLARI’NIN SONUÇLARI
 Genellikle İsyancıların isteklerini elde etti.
Bu da Merkezi otoritenin bozulmasına ve
yeni isyanların çıkmasına neden oldu.
 Başkentte can ve mal güvenliği ortadan
kalktı.
 Yeniçerilerin devlet üzerindeki etkinliği
arttı.
CELALİ (ANADOLU İSYANLARI)
 17. yüzyılda Anadolu'da ortaya çıkan sosyal
ve ekonomik nitelikli isyanların genel
adıdır.
 İsyanlar ismini, Yavuz S. Selim döneminde
Tokat dolaylarında isyan eden Bozoklu
Celal isimli bir sipahiden alır.
DİKKAT 1: Celali İsyanlarını siyasi nitelik
taşımaz bu yönüyle İstanbul İsyanlarından
ayrılır.
DİKKAT 2: Bağımsız devlet kurma amacı yoktur.
Bu yönüyle de eyalet isyanlarından ayrılır.
NEDENLERİ
 Merkezi Otoritenin bozulması
 Devşirme kökenli olan devlet adamlarının
halk ile kaynaşamamaları
 Ekonominin bozulması
 Tımar sisteminin bozulması
 Savaşların gereğinden uzun sürmesi
 Vergilerin yükseltilmesi
 Kadıların ve Sancak beylerinin Kanunlara
aykırı davranması
BAŞLICA CELALİ İSYANLARI
 Deli Hasan
 Karayazıcı
 Canbolatoğlu
 Kalenderoğlu
 Katırcıoğlu
 Abaza Mehmet Paşa
 Tavil Ahmet
 Gürcü Nebi
www.tarihdersi.net
Büyük Kaçgun:
1575 ile 1610 yılları arasında Celali
İsyanları tüm Anadolu'ya yayıldı. Büyük Kaçgun
denilen bu olay sonucunda; köylülerin büyük
kısmı köyünü, toprağını terk ederek dağlara
çekildi. Anadolu'da üretim neredeyse durma
noktasına gelmiştir. Anadolu'nun sosyal,
ekonomik ve kültürel yapısı derinden etkilendi.
CELALİ İSYANLARININ SONUÇLARI
 Anadolu’da devlet otoritesi sarsılmıştır.
 Anadolu’da huzur ve güvenlik bozulmuştur
 Vergiler toplanamamış devletin geliri
azalmıştır.
 Yüz binlerce insan yaşamını yitirmiştir.
 Üretim azalmıştır.
NOT: Celali İsyanları ya zor kullanılarak
bastırıldı; ya da bastırılamayan isyanı
durdurmak için tavizler verildi. Böylece
isyanların altında yatan nedenler ortadan
kalkmadığı için sürekli olarak yeni isyanlar
çıkmaya devam etti.
NOT: Celali İsyanları nedeniyle Osmanlı
ordusunun bir kısmı sürekli olarak Anadolu’da
kaldı. Bu da cephelerdeki askeri güç
zayıflamasına ve savaşlarda istenilen sonuçların
alınamamasına neden oldu.
EYALET İSYANLARI
 Eyalet isyanları, Eyaletlerdeki yöneticilerin
keyfi uygulamaları sonucu Celali İsyanlarına
benzer sebeplerle halk tarafından
çıkarıldığı gibi merkezi yönetimin
zayıflamasını fırsat bilen eyalet yöneticileri
tarafından da çıkarılmıştır.
DİKKAT 1: Eyalet isyanları, bağımsız devlet
kurma amacı taşıması yönüyle diğerlerinden
ayrılır.
DİKKAT 2: Diğer yandan Osmanlı Devleti’nden
ayrılmak isteme sebepleri milliyetçilik fikri
değildir. Çünkü henüz milliyetçilik fikri yoktur.
8
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9
 Eflak, Boğdan, Halep, Bağdat, Kırım, Erdel
gibi eyaletlerde çıkmıştır
 Sonuç olarak ise otorite sarsılmış ve
isyancılara birtakım tavizler verilmiştir.
XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI (DURAKLAMA
DÖNEMİ)
DİKKAT: Islahat: İyileştirme, düzeltme
anlamına gelir. Her zaman yenilik olarak
algılamamalıyız. Özellikle 17. Yüzyıl ıslahatları
yenilik değildir.
ISLAHATLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ
 Islahatlar duraklamanın gerçek sebeplerini
ortadan kaldırmamış; yüzeysel kalmıştır.
 Bu dönemde yapılan ıslahatlarda
devamlılık sağlanmamış ıslahatı yapanın
ömrü ile sınırlı kalmıştır.
 Yapılan ıslahatlara çıkarları zedelenen
gruplar tepki göstermiştir.
 Şiddet ve baskı ile asayiş sağlanmaya
çalışılmıştır.
 Halk tarafından desteklenmemiştir.
 Islahatlar geleneksel yapıda (Değişmeyi
değil Kanuni Dönemi’ndeki ideal düzene
geri dönmeyi amaçlamıştır.) olmuştur.
 Yapılan ıslahatlarda Batı örnek
alınmamıştır.
 Devlet politikası haline gelmemiştir.
 Amaç merkezi otoriteyi sağlamak olmuştur.
 Daha çok askeri ve ekonomik alanda
yapılmıştır.
XVII. YÜZYILDA ISLAHAT YAPAN DEVLET
ADAMLARI VE PADİŞAHLAR
I.AHMET DÖNEMİ
 Veraset anlayışında değişiklik yapmış
Ekber-Erşet sistemini uygulamıştır.
 Sık sık Adaletnameler yayınlamıştır
 Sadrazamı Kuyucu Murat Paşa’dır.
NOT: Osmanlı Devleti tarihinde sancağa
çıkmadan tahta geçen ilk padişah I. Ahmet
www.tarihdersi.net
olmuştur. En son sancağa çıkarak padişah olan
Şehzade ise III. Mehmet olmuştur.
KUYUCU MURAT PAŞA
 I. Ahmet dönemi veziriazamıdır.
 Celali isyanların bastırılmasında şiddet ve
baskı yöntemi kullanmıştır.
II. OSMAN (GENÇ) DÖNEMİ
 Şeyhülislam’ın yetkilerini kısıtlamıştır.
 İlk kez Saray dışından evlilik yapmıştır.
Böylece Saray’ı halka açmayı amaçlamıştır.
 Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımak
istemiştir.
 Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırmak
istemiştir.
 Yedikule zindanlarında yeniçeriler
tarafından öldürülmüştür.
NOT: II. Osman ıslahat hareketlerine girişen ilk
padişahtır.
IV. MURAT
 Saray kadınları ve Saray ağlarının etkinliğini
kırmak için çalışmıştır.
 İçki ve tütün yasağı getirmiştir.
 Yeniçerilerin sayısını azaltmıştır.
 İstanbul’da geceleri fenersiz sokağa çıkma
yasağı uygulamıştır.
 Devletin bu gidişatına çözüm üretmek için
Koçibey ve Katip Çelebi’ye rapor
hazırlatmıştır.
DİKKAT: Koçibey Risalesi Duraklamanın gerçek
sebeplerini tespit eden ilk belgedir.
 Lagari Hasan Çeleb,i Bekri Mustafa, Nefi,
Hazerfan Ahmet Çelebi, Evliya Çelebi bu
dönemde yaşamıştır.
 İlk kez Şeyhülislam öldürten padişahtır
(Ahizade Hüseyin Efendi)
NOT: Saltanat Naibesi olarak ilk kez devleti
yöneten IV. Murat’ın annesi olan Kösem
Sultan’dır.
9
 KPSS OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
TARİH
(17. YÜZYIL / ARAYIŞ YILLARI) KPSS KONU:9

TARHUNCU AHMET PAŞA DÖNEMİ KÖPRÜLÜ FAZIL MUSTAFA PAŞA DÖNEMİ

 Tarhuncu Ahmet Paşa ilk kez denk bütçeyi  IV. Mehmet dönemi Veziriazamıdır.
hazırlamıştır.
KÖPRÜLÜ AMCAZADE HÜSEYİN PAŞA
 Saray masraflarını azaltma yoluna gitmiştir.
 Devlete borcu olanlardan borçları tahsil  II. Süleyman dönemi Veziriazamıdır.
etmiştir.  Naima tarihi adlı eseri yazdırmıştır.
 IV. Mehmet dönemi sadrazamıdır. NOT: Mustafa Naima Efendi Osmanlı
 Ahmet Paşa’nın Şehzade Süleyman’ı Devleti’ndeki ilk vakanüvist’tir.
padişah yapacağı algısı yaratılmış ve idam
Vakanüvist: Osmanlı Saray tarihçisidir.
edilmiştir.
 Barutnam-i Amire adını vermiş oldukları
KÖPRÜLÜLER DÖNEMİ
imalathaneye kurdurmuştur.
DİKKAT: Köprülüler Devri, Duraklama Dönemi
içindeki Yükselme Dönemi olarak kabul edilir.
KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA DÖNEMİ
 İlk kez devlete şartlar ileri sürerek
sadrazam olan devlet adamıdır.
NOT: Köprülü Mehmet Paşa’nın Saray’a şartlar
sunmasının nedeni uygun çalışma ortamını
oluşturmak istemesidir.
 Islahatların uygulanmasında ve düzenin
sağlanmasında şiddet ve baskı
uygulamıştır.
 Hatalı devlet adamlarının maaşlarını
kesmiştir.
 IV. Mehmet dönemi veziriazamıdır.
KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAŞA DÖNEMİ
DİKKAT: Köprülü Mehmet Paşa’nın oğludur.
Onun ölümünden sonra genç yaşta Sadrazam
olmuş, bu görevi başarıyla yürütmüştür.
Köprülüler döneminin duraklama içindeki
yükselme dönemi olarak kabul edilmesinin
nedeni o’dur.
 IV. Mehmet dönemi veziriazamıdır
 Orduyu disiplin altına almıştır
 Maliyeyi düzenledi askeri alanda yenilikler
yaptı
 Önemli günlerde devlet adamlarına verilen
hediyeleri yasakladı

www.tarihdersi.net
10
 KPSS OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
TARİH
(18. YÜZYIL / DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ) KPSS KONU:10
DÖNEMİNİN PADİŞAHLARI
 1703-1730 III. Ahmet
 1730-1754 I. Mahmut
 1754-1757 III. Osman
 1757-1774 III. Mustafa
 1774-1789 I. Abdülhamit
 1789-1807 III. Selim
GERİLEME DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ
 Osmanlı Devleti’nin Gerileme Dönemi
Karlofça Antlaşması ile başlayıp; 1792 Yaş
Antlaşması’na kadar geçen dönemdir.
 Osmanlı Devleti’nin ilk kez büyük oranda
toprak kaybettiği dönemdir.
 Osmanlı Devleti bu dönemin başlarına
kadar Fetih politikası (Yayılma siyaseti-
Yalnızlık politikası) sürdürmüştür.
 1718 Pasarofça Antlaşması’ndan sonra
mevcut topraklarını korumaya yönelik bir
politika izlemiştir.
DİKKAT: Uygulanan temel politika, topraklarını
koruma / barış siyasetidir. Bu politikayı denge
siyaseti ile karıştırmayalım!
 Bu dönemde Batının üstünlüğü kabul
edilerek Batı tarzı ıslahatlar yapılmaya
başlanmıştır.
 Bu dönemde özellikle askeri kurumlara
yönelik ıslahatlar yapılmaya çalışılmıştır
 Gerileme Dönemi’nde devlet azalan
gücüne bağlı olarak Avrupalı devletlerle
diplomatik ilişki kurması gerektiğini
kabullenmiştir. Yüzyılın başında (Lale Devri)
geçici elçiler gönderilirken; sonunda
(Nizam-ı Cedid Dönemi) sürekli elçilikler
kurulmuştur.
 18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin en büyük
düşmanları Rusya ve Avusturya’dır. Ayrıca
bu iki devlet, 18. yüzyılda Osmanlı
Devleti’ne karşı birlikte hareket etmiştir.
www.tarihdersi.net
NOT: Rusya ve Avusturya 19. yüzyılda, Fransız
İhtilali ve milliyetçilik fikri nedeniyle
birbirlerine düşman olmuşlardır.
 17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin en çok
mücadele ettiği devletlerin başında gelen
İran ve Lehistan 18. yüzyılda güçten
düşmüştür. Bu iki devlet Osmanlı
Devleti’ne sıkıntı yaratamazlar.
RUSYA'NIN TARİHİ POLİTİKASI
 Rusya 17. Yüzyılda ortaya çıktığı andan
itibaren sıcak denizlere inme politikası
izlemiştir.
 Ruslar, sıcak denizlere inebilmek için önce
Kırımı ele geçirip Karadeniz'e inmeyi
hedeflemiştir.
 Ardından da Boğazları ele geçirerek
Akdeniz'e inmeyi hedeflemiştir.
 Tüm bunları yapabilmek için Osmanlı
Devletini yıkmaya çalışmıştır.
Sıcak denizlere inmek isteyen Rusya, 18.
yüzyılda;
1. Ortodoks haklarını himaye etme
politikasını uygulamıştır.
2. Avusturya ile birlikte hareket etmiş,
Osmanlı Devleti’ne karşı Dakya Projesi,
Grek Projesi gibi projeler üretmiştir.
DİKKAT: Fransız ihtilali’nden itibaren, yani 19.
yüzyılda Panslavizm (bütün Slavların katıldığı
Slavları tek bir bayrak altında toplamak)
politikasını benimsemiştir.
1
 KPSS OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
TARİH
(18. YÜZYIL / DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ) KPSS KONU:10
III. AHMET DÖNEMİ
 Lale Devri 1718 Pasarofça Antlaşması ile
başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı’na kadar
geçen dönemi kapsar.
 Osmanlı tarihinde ilk kez Batı tarzı
ıslahatlar bu dönemde başlamıştır.
SİYASİ OLAYLAR
1710-1711 PRUT SAVAŞI VE PRUT ANLAŞMASI
Sebebi:
1. Osmanlı Devleti’nin Karlofça
Antlaşması’nda kaybettiği yerleri geri
almak istemesi.
2. Osmanlı topraklarına sığınan İsveç kralını
takip eden Rusların Osmanlı topraklarına
girmesi.
NOT: İsveç Kralı DEMİRBAŞ ŞARL, Rus Çarı I.
Petro (Deli Petro) ile yaptığı Poltova
Savaşı’nda büyük bir yenilgi almıştır.
Sonuç:
 Rus ordusu Prut Irmağı kıyılarında köşeye
sıkıştırılmış fakat Baltacı Mehmet Paşa
yeniçerilere güvenmediğinden dolayı
Rusların barış isteğini kabul etmiştir.
1711 PRUT ANTLAŞMASI
1. Ruslar İstanbul’da daimi elçi
bulunduramayacak.
2. Azak Kalesi ve çevresi Osmanlı Devleti’ne
verilecek.
Önemi:
1. Osmanlı Devleti 1700 İstanbul Antlaşması
(Karlofça) Rusya’ya verdiklerini geri
almıştır.
2. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Karlofça
Antlaşması’nda kaybedilen topraklarını geri
alabileceğine inanmıştır.
3. Bu yüzden önce Venedik, sonra da
Avusturya ile savaşa girildi.
www.tarihdersi.net
1715-1718 OSMANLI VENEDİK SAVAŞI VE
PASAROFÇA ANTLAŞMASI
Sebebi:
1. Osmanlı Devleti’nin Karlofça
Antlaşması’nda kaybettiği yerleri geri
almak istemektedir.
2. Venedik yönetiminden memnun olmayan
Mora halkı Osmanlı Devleti’nden yardım
istemiştir.
3. Venedikliler Karadeniz’deki Osmanlı
gemilerine zarar vermişler ve Karadağ
halkını Osmanlı’ya karşı kışkırtmışlardır
Sonuç:
 Bunun üzerine başlayan savaşta, Mora,
Korint, Anapoli, Modon, Kodon, Navarin
alınmıştır.
 Fakat bu durum Avusturya’nın Osmanlı
Devleti’ne Savaş açmasına sebep olmuştur.
DİKKAT: Avusturya, Karlofça Antlaşması’ndaki
garantörlük hakkını kullanarak savaşa dahil
olmuştur.
 Zor durumda kalan Osmanlı Devleti, barış
istemiştir. Böylece 1718 Pasarofça
Antlaşması imzalanmıştır.
NOT: Pasarofça Antlaşması’nı aşağıda
işleyeceğiz.
1716-1718 OSMANLI-AVUSTURYA SAVAŞI VE
PASAROFÇA ANTLAŞMASI
Sebebi:
 Avusturya Venedik’in aldığı yenilgilerden
dolayı Mora’nın Venediklilere geri verilmesi
isteyerek savaşa dâhil olmuştur.
Sonuç:
 Venedik’e karşı üstün olan Osmanlı Devleti
Avusturya karşında başarısız olmuştur.
(Petervaradin Savaşı)
 Damat İbrahim Paşa Venedik ve Avusturya
ile Pasarofça Antlaşmasını imzalanmıştır.
2
 KPSS OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
TARİH
(18. YÜZYIL / DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ) KPSS KONU:10
PASAROFÇA ANTLAŞMASI
1. Belgrat, Batı Eflak, Kuzey Sibirya, Temeşvar
Avusturya’ya bırakıldı.
NOT: Böylece Osmanlı Devleti’nin Orta
Avrupa’daki varlığı tamamen sona ermiştir.
2. Mora ve Girit Osmanlı Devleti’nde kalacak
Önemi:
1. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Karlofça’da
kaybettiği toprakları kurtaramayacağını
anladı.
2. Kuruluştan beri izlenen fetih-yayılma
siyaseti terk edildi. Bunun yerine toprak
koruma-barış siyaseti izlenmeye başlandı.
3. Osmanlılar Batı üstünlüğünü tamamen
kabul etti.
4. Lale Devri başladı.
1722-1746 OSMANLI-İRAN SAVAŞLARI
 Osmanlı Devleti, 18. yüzyılda batıda
kaybettiği toprakları İran’dan kazanacağı
topraklarla telafi etmek istemiştir.
 Savaşlar ve antlaşmaların ardından 17.
yüzyılda Kasr-ı Şirin Antlaşması ile
belirlenen sınırlara geri dönülmüştür.
Bu antlaşmalar:
 1724 İstanbul Antlaşması
 1731 Ahmet Paşa Antlaşması
 1732 İstanbul Antlaşması
 1743 Kerden Antlaşması
DİKKAT: Bu antlaşmalardan en önemlisi Kerden
Antlaşmasıdır. Bu antlaşmanın diğer adı 2.Kasr-
ı Şirin Antlaşması’dır. Adından da anlaşılacağı
gibi bugünkü sınıra geri dönülmüştür.
III. AHMET DÖNEMİ ISLAHATLARI
(LALE DEVRİ)
Osmanlı tarihinde 1718 Pasrofça Antlaşması ile
başlayıp; 1730 Patrona Halil İsyanı’na kadar
geçen ıslahat devrine Lale Devri denilmiştir.
Dönemin sadrazamı ve ıslahatlara asıl yön
veren kişi, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.
www.tarihdersi.net
DİKKAT: Lale Devri’nin en önemli özelliği Batı’yı
örnek alan ilk ıslahat devri olmasıdır.
DİKKAT: Askeri alanda ıslahat yapılmamıştır
Lale Devri’nde:
 İlk kez Avrupa’nın önemli başkentlerinde
geçici elçilikler açıldı. (Paris, Moskova,
Varşova, Viyana)
NOT: Viyana’ya İbrahim Paşa; Paris’e Yirmisekiz
Çelebi Mehmet gönderilmiştir.
 İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi
tarafından ilk özel Türk Matbaası kuruldu.
NOT: Bu matbaada basılan ilk eser Vani
Efendi’ye ait olan Vankulu Lügati adlı sözlüktür.
 İlk İtfaiye teşkilatı kurulmuştur.
(tulumbacılar Ocağı)
 Tercüme encümenliği kuruldu.
 Doğu ve Batı eserleri tercüme edildi.
NOT: Türkçeye çevrilmiş olan ilk Batılı eser
Aristo’nun fizik adlı eseridir ve Doğudan
Türkçeye ilk çevrilen Dede Efendi’nin Camüd
Düvel eseridir.
 Mimari de Batı tarzı (Barok ve Rokoko)
üslup kullanılmıştır.
NOT: III. Ahmet Çeşmesi ve Nuri Osmani Camii
Batı tarzında yapılmıştır.
 Sivil mimari gelişmiştir.
NOT: İlk sivil mimari eser Sadabat Kasrı’dır.
 İlk defa çiçek aşısı uygulanmıştır
 İstanbul’da kumaş fabrikaları ve çini
İmalathaneleri açıldı.
 Yalova’da İlk kâğıt fabrikası açıldı.
DİKKAT: Lale Devri Patrona Halil İsyan’ı ile sona
ermiştir. İsyancılar, Sadabat köşklerini, lale
bahçelerini yok etmiş; Ancak III. Ahmet
Çeşmesi ya da matbaaya dokunmamıştır. Bu da
bize isyancıların yeniliklere değil; bu devirde
yaşanan lüks ve israfa karşı olduklarını gösterir.
NOT: III. Ahmet’in mahlası Necip’tir.
3
 KPSS OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
TARİH
(18. YÜZYIL / DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ) KPSS KONU:10
NOT: Osmanlı tarihinin en büyük miyatür
sanatçısı Levni ve ünlü divan şairi Nedim bu
dönemde yaşamıştır
I. MAHMUT DÖNEMİ
SİYASİ OLAYLAR
OSMANLI-RUSYA, AVUSTURYA SAVAŞLARI
1736-1739 VE BELGRAT ANTLAŞMASI
Sebep:
 Rusya ve Avusturya, Osmanlı Devleti’ni
Balkanlardan tamamen atmak için
aralarında anlaştılar.
 Rusya’nın Kırım’a girmesi ve Kırım Hanı’nın
Osmanlı-İran savaşlarında Osmanlı
Devleti’ne göndereceği yardımın Rusya
tarafından engellenmesi
Sonuç:
 Osmanlı Devleti savaşlarda başarılı
olmuştur.
NOT: İki büyük düşmanına karşı Gerileme
Dönemi’nin ortasında alınan bu galibiyette
Humbaracı Ahmet Paşa’nın orduda yaptığı
ıslahatlar etkili olmuştur.
 Fransa’nın arabuluculuğu ile Belgrat
Antlaşması imzalanmıştır.
NOT: Bu arabuluculuk karşısında 1840 yılında
Fransa’ya sürekli kapitülasyonlar verildi.
1739 BELGRAT ANTLAŞMASI
 Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile almış
olduğu yerleri ve Belgrat’ı geri verecek.
 Azak Kalesi yıkılmak şartıyla Ruslara
kalacak. Ancak Rusya Karadeniz ve Azak
Denizi’nde tersane ve donanma
bulunduramayacak.
 Ruslar savaşta aldıkları yerleri geri verecek
Önemi:
 18. yüzyıldaki son kazançlı antlaşmadır.
 Karadeniz’in bir Türk gölü olduğu son kez
kabul edilmiştir.
www.tarihdersi.net
I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI
 İlk kez Batı tarzında askeri ıslahatlar
yapılmıştır.
 Avrupa’dan askeri alanda ilk kez uzmanlar
getirtilmiştir.
 Getirtilen İlk uzman Fransız asıllı Comte de
Boneval’dir. (Humbaracı Ahmet Paşa)
Humbaracı Ahmet Paşa;
 Ordu, onluk sisteme göre yeniden
düzenledi. (Alay, Bölük, Tabur, Takım)
 Topçu ve humbaracı ocakları ıslah edildi.
 Kara Mühendishanesi adıyla subay
yerleştirmek için bir askeri okul açtı.
NOT: Kara Mühendishanesi (Hendesehane)
Batı tarzında eğitim veren ilk askeri okul.
NOT:
 İlk Osmanlı madalyası bu dönemde
hazırlanmıştır.
 I. Mahmut, Sekbati mahlasını kullanmıştır
III. OSMAN DÖNEMİ
 En uzun kafes hayatı yaşayan padişah
III.Osman olmuştur. (51 yıl)
 Osmanlı’nın ilk Deniz Feneri olan Ahırkapı
Feneri yapılmıştır
NOT: III. Osmanlı döneminde ıslahat
yapılmamıştır.
III. MUSTAFA DÖNEMİ
SİYASİ OLAYLAR
1768-1774 OSMANLI-RUS SAVAŞLARI VE
KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI
Sebepleri:
 Savaşın en önemli sebebi Rusya'nın sıcak
denizlere inmek için önce Kırım'ı, ardından
Boğazları ele geçirmek istemesidir.
 GREK ROJESİ: Rus projesidir. Bu projeye
göre, Türkler Avrupa'dan atılacak İstanbul
merkezli ve bir Rus prensin yönetiminde
olan Grek Devleti kurulacaktı.
4
 KPSS OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
TARİH
(18. YÜZYIL / DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ) KPSS KONU:10
 LEH MÜLTECİLER SORUNU: Ruslardan
kaçan Lehistan mültecileri Osmanlı
topraklarına sığınmıştı. Bu mültecileri takip
eden Rus askerleri Osmanlı topraklarına
girerek hem mültecileri hem de Osmanlı
vatandaşlarını katletmiştir. Bu olaydan
sonra savaş başlamıştır.
Sonuç:
 Ruslar savaşta Eflak, Boğdan ve Kırım’ı işgal
ederek Mora'ya kadar geldi.
 Osmanlı orduları çok ağır yenilgiler aldı.
 Rusların Baltık donanması İngiltere’nin
desteği ile Akdeniz'e inerek Çeşme
limanında Osmanlı gemilerini yaktı.
NOT: Çeşme baskını Osmanlı donanmasının
tarihinde uğradığı en büyük 2. Büyük felakettir.
(1. Felaket İnebahtı Bozgunu)
 Avusturya ve Prusya'nın araya girmesi ile
Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
imzalandı.
1774 KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI
DİKKAT: Sorularda daha çok maddeler değil; bu
maddelerin ne anlama geldiği sorulmaktadır.
Bu yüzden konuyu böyle işleyelim
Madde: Kırım bağımsız olacak; Ancak Kırım
halkı dini bakımdan Osmanlı halifesine bağlı
kalacak.
Yorum 1: İlk kez halkın tamamı Türk ve
Müslüman olan bir toprak kaybedildi.
Yorum2: Karadeniz, Osmanlı gölü olmaktan
çıktı.
Yorum3: Osmanlı Devleti ilk kez halifeliğin
siyasi gücünden yararlanmak istedi.
Madde: Azak kalesi ve çevresi Rusya'ya
verilecek.
Yorum: Böylece Rusya, Karadeniz'e inme
imkânı elde etti.
Madde: Rusya Osmanlı’da yaşayan Ortodoks
halklarının koruyuculuğunu üstlenecek.
www.tarihdersi.net
Yorum: Rusya böylece Osmanlının iç işlerine
karışma imkânı buldu.
Madde: Rusya, İstanbul’da sürekli elçi
bulundurabilecek, istediği Osmanlı toprağında
konsolosluk açabilecek.
Yorum: Rusya bu madde ile de Osmanlının iç
işlerine karışma imkânı buldu.
Madde: Osmanlı Devleti, Rusya'ya savaş
tazminatı ödeyecek
Yorum: Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez savaş
tazminatı ödemiştir.
Madde: Rusya diğer devletlere verilen
kapitülasyonlardan yararlanabilecek.
Madde: Rusya savaşta elde ettiği toprakları geri
verecek.
Sonuç: Tüm bu maddeler nedeniyle küçük
Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devletinin 18.
Yüzyılda imzalandığı en ağır antlaşmadır.
DİKKAT: Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım
Rusya’nın olmamış; bağımsız olmuştur.
Kırımın elden çıkış süreci:
1. Küçük Kaynarca Antlaşması ile bağımsız
oldu.
2. Aynalıkavak Tenkihnamesi ile Rusya yanlısı
Şahin Giray Kırım Hanı oldu.
3. Yaş antlaşması ile Kırım Rusya'ya bağlandı.
III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI
NOT: III. Mustafa dönemi ıslahatlarında Baron
Dö Tott ‘un çalışmaları önemli bir yer
tutmuştur.
 Esham uygulaması ile İç borçlanma yoluna
gidilmiştir.
ESHAM: Pay ve gelir ortaklığı anlamına
gelmektedir. Devlet, Esham denilen borç
senetleri hazırlayarak iç borçlanma yolun
gitmiştir. Esham uygulamasını hazine
bonolarına benzetebilir. Ayrıca esham
uygulaması kâğıt paraya geçişin ilk aşaması
olarak kabul edilir.
5
 KPSS OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
TARİH
(18. YÜZYIL / DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ) KPSS KONU:10
 Macar asıllı Baron Dö Tott, Sürat Topçuları
Ocağı’nı kurmuştur.
 Deniz mühendishanesi kurularak deniz
subayı yetiştirilmesi amaçlanmıştır.
 Donanma yenilenmiştir.
 Laleli Cami yaptırılmıştır.
NOT: 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı başladığı
için ıslahatlar yarım kalmıştır.
NOT: Koca Ragıp Paşa Cezayirli Hasan Paşa
dönemin önemli devlet adamlarıdır.
I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ
 Yapılan ıslahatların yetersiz olması
nedeniyle yurt dışından danışmanlar
getirterek ıslahatlara devam etmiştir.
1779 AYNALIKAVAK TENKİHNAMESİ
Kırım Hanı olmak isteyen Rus yanlısı Şahin
Giray’ın daveti üzerine Rusya Kırım’a girmiştir.
Bu durumu protesto eden Osmanlı Devleti ile
Rusya arasında yapılmıştır.
Antlaşmaya göre:
 Rusya Kırım’dan askerlerini geri çekecek,
 Osmanlı Devleti, Şahin Giray’ın hanlığını
tanıyacak
Böylece: Kırım, Rusya’ya yakın birisi olan Şahin
Giray’ın yönetimine girdi. Yani Rusya’nın
güdümüne girdi.
I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI
 İstihkâm Okulu açıldı.
 Yeniçeri sayımı yapıldı
 Ulufe alım satımı yasaklandı
 Yurt dışından getirilmiş olan uzmanların
Müslüman olma şartı kaldırıldı.
 Mühendishane -i Bahri Hümayun açıldı.
 Cülus dağıtımı kaldırıldı
 Osmanlı elbiselerini giyme zorunluluğu
kaldırıldı.
NOT: Halit Hamit Paşa dönemin önemli devlet
adamıdır.
www.tarihdersi.net
III. SELİM DÖNEMİ (NİZAM-I CEDİD)
SİYASİ OLAYLAR
1787-1792 OSMANLI, RUSYA VEAVUSTURYA
SAVAŞLARI ZİŞTOVİ VE YAŞ ANTLAŞMALARI
Savaşın sebebi
 Dakya Projesi’dir. Dakya projesine göre;
Rusya ve Avusturya, Balkanlardan Türkleri
tamamen atacak; Bu topraklarda birlikte
yönetecekleri bir DAKYA DEVLETİ
kuracaklardı.
Sonuç:
 Savaş, Osmanlı devletinin toprak kayıpları
ile devam ederken 1789’da Fransız İhtilali
patlak vermiştir.
 Avusturya, Fransız İhtilali’nin kendisini
etkilemesinden çekinerek; Ziştovi
antlaşması (1791) ile savaştan çekilmiştir.
1791 Ziştovi Antlaşması: Avusturya savaşta
aldığı yerleri geri vermiştir.
 Savaş, Rusya ile bir yıl daha devam etmiş,
Osmanlı Devleti'nin isteği üzerine Yaş
antlaşması (1792) imzalanmıştır.
1792 Yaş Antlaşması: Kırım, Rusya'ya ait olacak
ve Dinyester Nehri iki devlet arasında sınır
olacak.
Önemi: Yaş antlaşması ile gerileme dönemi
bitti dağılma dönemi başladı.
1798 FRANSA'NIN MISIRI İŞGALİ VE
1801 EL-ARİŞ ANTLAŞMASI
 Fransız İhtilalından sonra iktidarı ele
geçiren Napolyon Bonopart, İngiltere'nin
sömürge yollarını kontrol etmek için Mısır'a
saldırdı.
 Rus ve İngiliz donanmaları Osmanlıya
yardım ederek Fransız donanmasını yaktı.
DİKKAT: Osmanlı Devleti böylece ilk kez denge
siyaseti izlemeye başlamıştır. Yıkılana kadar bu
siyaseti sürdürmüştür.
6
 KPSS OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
TARİH
(18. YÜZYIL / DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ) KPSS KONU:10
 Ayrıca Nizam-ı Cedit ordusu, Cezzar Ahmet
Paşa komutasında, Akka kalesi önlerinde
Napolyon'u bozguna uğrattı.
 Yenilgiyi kabul eden Fransa ile 1801 El-Ariş
Antlaşması imzalandı.
1801 El-Ariş Antlaşması: Fransa, Mısır'ın
Osmanlı toprağını kabul ederek Mısır’dan
çekildi.
NOT: Mısır’ı işgal girişimi, Fransa ile girilen ilk
savaştır.
III. SELİM DÖNEMİ ISLAHATLARI (NİZAM-I
CEDİD)
DİKKAT: İlk Radikal ve programlı ıslahatlar
yapan padişahtır.
DİKKAT: Bu dönemde yapılan Islahatlara da
kurulan yeni orduya da Nizam-ı Cedid (yeni
düzen) adı verilmiştir.
Nizam-ı Cedid döneminde:
 Uzmanlara Lahiya adı verilen raporlar
hazırlatmıştır.
NOT: Lahiyalar için kurulan komisyona Esseyyid
İbrahim İsmet Efendi başkanlık etmiştir.
 Islahatların yapılması için Meşveret Meclisi
(Danışma Meclisi) kurulmuştur.
 Nizam-ı Cedid adına yeni bir ordu kurulmuş
ve bu ordunun masraflarının giderilmesi
için İrad-ı Cedid hazinesi kurulmuştur.
 Levent ve Selimiye kışlaları yapılmıştır.
 Şeyhülislamların yetkileri kısıtlanmış ve
kadıların görev yerlerine gitmeleri
sağlanmıştır.
 Mühendishane-i Berri Hümayun (Kara
Mühendishanesi) oluşturuldu.
 İlk devlet Matbaası olan Matbaa-i Amire
kuruldu.
 İlk kez sürekli elçilikler açıldı.
NOT: İlk sürekli elçilik Londra’da açılmış; ilk Elçi
ise Yusuf Agah Efendi olmuştur.
 Askeri okullarda Fransızca resmi dil
olmuştur.
www.tarihdersi.net
 Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir
NOT: III. Selim, İlhami ve Halim mahlaslarını
kullanarak eserler yazmıştır. Suzi Dilara
Makamının mucididir.
NOT: III. Selim ve Nizam-ı Cedid Dönemi
KABAKÇI MUSTAFA İSYANI ile sona ermiştir.
Bu isyanla III. Selim tahttan indirilmiş yerine IV.
Murat geçmiştir.
18. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL
ÖZELLİKLERİ
 Osmanlı Devleti, artık Avrupa'dan geri
kaldığını kabul etmiştir. Bu yüzden yapılan
Islahatlarda Avrupa örnek alınmıştır.
DİKKAT: Avrupa’nın örnek alınması 17. Yüzyıl
ıslahatları ile arasındaki en büyük farktır.
 17. Yüzyılda geriye dönmeyi (Yükselme
Devri) amaçlayan ıslahatlar
yapılırken; 18.yüzyılda değişim ve
Avrupa’ya ayak uydurma amaçlanmıştır.
 18. Yüzyıl ıslahatları, 17. yüzyıldaki kadar
yüzeysel; 19. yüzyıldaki kadar köklü
değildir. İki yüzyıl arasında bir geçiş
dönemidir.
 Bu ıslahatlar, Osmanlı’nın yıkılışını
engelleyemese de geciktirmiştir.
 Islahatların karşısındaki en büyük engel
yeniçeriler olmuştur. (17. Yüzyılda olduğu
gibi)
 Islahatlar genellikle askeri alandadır.
 Islahatlar, Padişahlar ve devlet adamları
tarafından yapılmıştır. Devlet politikası
haline getirilememiştir.
 Islahatlar Halka indirilememiştir. Halkın
ıslahatlar konusunda isteği ya da desteği
yoktur.
7
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
YENİÇAĞ
 Yeni Çağ, İstanbul’un fethi ile başlar,
Fransız İhtilali ile sona erer.
 Dolayısıyla Yeni Çağ, 15. yüzyılda başlamış;
19. yüzyılın başına kadar (Fransız İhtilali
1789) sürmüştür.
Bu yüzden bu ders notumuzu üç ana başlık
altında işleyeceğiz:
A. 15.-16. Yüzyıllarda Avrupa
B. 17. Yüzyılda Avrupa
C. 18.-19. Yüzyıllarda Avrupa
A) 15. VE 16. YÜZYILLARDA AVRUPA
 Bu çağın başlangıcına denk gelen 15-16.
yüzyıllarda günümüz Avrupa’sının
temellerinin atıldığı çok önemli gelişmeler
meydana gelmiştir.
Bu gelişmeler:
1. TEKNOLOJİK GELİŞMELER:
Barut: Avrupalılar, Haçlı Seferleri’nde barut’u
Müslümanlardan öğrendiler. Barutun ateşli
silahlarda kullanılması ve İstanbul’un fethi ile
top teknolojisindeki gelişme Feodalite’nin
yıkılma sebeplerinden birisi oldu.
Pusula: Avrupalılar, yine Haçlı Seferleri’nde
pusulayı (usturlap) öğrendiler. Üzerine
pusuladaki sapma açısını hesapladılar. Pusula
sayesinde açık denizlere güvenle açılabildiler.
Buda Coğrafi keşiflerin sebeplerinden birisidir.
Kâğıt ve Matbaa: Avrupalılar, Endülüs’ten kâğıt
yapımını, Haçlı Seferleri’nde matbaayı öğrendi.
Böylece pek çok kitap basıldı. Bu da Rönesans
ve Reform’un en önemli sebebi oldu.
2. FEODALİTE’NİN ÇÖZÜLÜŞÜ
 Feodalite (Derebeylik), Kavimler Göçü ile
başlayan ve bin yıl boyunca Avrupa’nın
hem siyasi hem de sosyal yaşamının adıdır.
 Feodalite, toprağa sahip soylular sınıfının
en önemli güç olduğu federal bir yönetim
sistemidir.
www.tarihdersi.net
 Feodalite, 15. yüzyıldan itibaren
zayıflamaya başlamıştır.
Bu sebepler:
1. Haçlı Seferleri’ne katılan derebeyleri,
hayatlarını ya da servetlerini kaybetti.
Derebeyleri azaldıkça krallar güçlenmiştir.
NOT: Haçlı Seferleri, Feodalitenin
zayıflamasının başlangıç noktasıdır.
2. İstanbul’un fethi ile sağlam surların bile
yıkılabileceğini gösterdi.
3. Coğrafi keşifleri finanse eden krallar
zenginleşerek güçlendiler. Ayrıca keşiflerle
toprak yerine para ve ticarete dayalı yeni
bir ekonomik sistem doğdu. Böylece
derebeyleri güç kaybederken burjuvalar
onların yerini almaya başladı.
4. Çifte Gül Savaşları: İngiltere Kralı bu
savaşla İngiliz derebeylerini yenerek güç
kazandı.
5. Yüzyıl Savaşları: Fransa, bu savaşlarda
İngiltere’ye yenilince Fransız derebeyleri
güçten düştü.
3. COĞRAFİ KEŞİFLER
Nedenleri:
 İpek ve Baharat yolları Türklerin eline
geçmişti. Avrupalılar Doğu’nun (Asya’nın)
zenginliklerine ilk elden ulaşmak istiyordu.
 Pusulanın öğrenilmesi ve geliştirilmesi
 Coğrafya bilgisinin gelişmesi.
 Okyanuslara dayanıklı, yelkenli ve
hızlı (kalyon) gemiler yapılması.
 Avrupalıların dünyayı öğrenmek ve
Hıristiyanlığı yaymak istemeleri.
Başıca Keşifler:
Amerika’nın keşfi: Amerika’ya ulaşan ilk
Avrupalı denizci Cristof Colomb olmuştur.
Ancak buranın yeni bir kıta olduğunu fark
edememiştir. Bunu ilk fark eden İtalyan denizci
Americo Vespuçi olmuştur.
1
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
Hint Deniz Yolu’nun keşfi: Portekizli Bartelmi
Diaz, Afrika’nın en güney ucuna ulaştı. Buraya
Ümit Burnu (Fırtınalar Burnu) adı verildi. Başka
bir Portekizli Vasco dö Gama Hindistan'ın
Kaliküt limanına ulaştı. Böylece Hint Deniz Yolu
keşfedilmiş oldu.
Dünya’nın dolaşılması: Macellan, Dünyanın
yuvarlak olduğunu ispatlamak için yola çıktı.
Ancak Yolculuk sırasında öldü. Seyahati ikinci
kaptan Del Kano tamamladı.
Coğrafi Keşiflerin Sonuçları:
 Yeni medeniyetler, bitki ve hayvan türleri
öğrenildi.
 Sömürgecilik ortaya çıktı. Sömürge
imparatorlukları kuruldu.
 Akdeniz ticareti ve limanları önem kaybetti.
Atlas Okyanusu kıyısındaki limanlar önem
kazandı.
 Keşfedilen yerlere Avrupa’dan göçler oldu.
Böylece Hıristiyanlık yayılma alanı buldu.
NOT: Hıristiyanlık, Dünya’da en yaygın dindir.
 Keşfedilen topraklardan Avrupa’ya gemiler
dolusu altın ve gümüş geldi. Böylece güç ve
zenginlik kaynağı toprak yerine para oldu.
DİKKAT: Yukarıda bahsi geçen değişiklik
Merkantilizm adı verilen ekonomik anlayışı
doğurmuştur. Merkantilizmi ileride işleyeceğiz.
 Soylular (Feodal Beyler) eski güçlerini
kaybetti. Ticaretle uğraşan burjuva sınıfı
zenginleşti.
 Keşifleri destekleyen krallar güçlendi.
 Elde edilen zenginlik, sanata ve bilime
değer veren Mesen sınıfının doğmasını
sağladı.
DİKKAT: Mesen sınıfı, Rönesans'ın ortaya
çıkmasında etkili oldu.
 Kiliseye duyulan güven azaldı. (Kilisenin
söylediklerinin yalan olduğu anlaşıldığı için)
DİKKAT: Kiliseye duyulan güvenin zayıflaması
Rönesans ve Reform'a neden oldu.
www.tarihdersi.net
 Keşifler insanlar üzerinde araştırma, merak
ve yeni şeyler keşfetme arzusu uyandırdı.
Bu durum da Rönesans ve Reform’un
ortaya çıkmasında etkili oldu.
COĞRAFİ KEŞİFLERİN OSMANLI’YA ETKİLERİ:
1. Doğu-Batı ticaretinin güzergâhı değişti.
Böylece Osmanlı Devleti büyük miktarda
gümrük gelirini kaybetti.
2. Osmanlı topraklarına giren altın ve gümüş
İlk kez enflasyona neden oldu.
3. Dünya'daki ekonomik sistem değişti.
Gelişmeleri yakından takip etmeyen
Osmanlı Devleti, yeni ekonomik sisteme
uyum sağlamakta zorlandı.
4. RÖNESANS
 Rönesans “Yeniden Doğuş” demektir.
 Terim olarak ise 15 ve 16. Yüzyıllarda
Avrupa’da bilim, güzel sanatlar ve edebiyat
alanlarındaki gelişmelerin tümüdür.
 Avrupalılar Rönesans ile Orta Çağ boyunca
unuttukları Antik Yunan ve Roma
felsefesine geri dönmüştür.
NOT: HÜMANİZM: Orta Çağ’ın Skolâstik
düşüncesine karşı çıkarak, insan ve doğa
sevgisini temel alan düşünce sistemidir.
Rönesans ilk olarak İtalya’da Başlamıştır.
Çünkü:
 İtalya, İslam uygarlıklarıyla yakın
ilişki halindeydi.
 İstanbul’un Fethi’nden sonra İtalya’ya
giden Bizans bilginleri Antik Yunan
eserlerini yanlarında götürdü.
 Akdeniz ticareti sayesinde zengin
durumdaki şehir devletlerinde zaten bir
mesen sınıfı vardı.
 Yine Akdeniz ticareti sayesinde, başta İslam
ülkeleri olmak üzere, pek çok ülke ile
etkileşim içinde olmaları.
Rönesans’ın Genel Nedenleri:
 Matbaa ile pek çok kitap basılması
2
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
 Coğrafi keşiflerle oluşan Mesen sınıfı
 Kiliseye duyulan güvenin azalması ve
Skolâstik düşüncenin zayıflaması
 Yetenekli sanatçı ve bilim insanlarının
yetişmesi,
 Eski Yunan, Roma (antikite) ve İslam
uygarlığı eserleri sayesinde ortaya çıkan
akılcı düşünce
Rönesans’ın Sonuçları:
 Avrupa’da resim, heykel, edebiyat ve
mimari en üst düzeyde gelişme gösterdi.
 Eski eserler ve İncil, Avrupa dillerine
çevrildi. Böylece Reform’a zemin hazırlandı.
 Skolâstik düşünce yıkıldı. Deney ve gözleme
dayalı pozitif düşünce ortaya çıktı.
 Pozitif düşünce, yeni buluşların ortaya
çıkmasını sağladı.
NOT: Rönesans, Avrupa’nın dışında görülmedi.
RÖNESANS’IN OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİSİ:
 Rönesans’ın ortaya çıktığı dönemde
Osmanlı Devleti, bilim, teknik ve düşünce
alanında Avrupa’dan ileri düzeydeydi. Bu
yüzden Rönesans’ın Osmanlı Devleti’ne
doğrudan bir etkisi olmadı.
 Ancak Avrupa, Rönesans’ın etkisiyle hızlı bir
gelişme içine girerek, Doğu uygarlığı ile
arasındaki mesafeyi kapattı.
5. REFORM
 Reform’un kelime anlamı, yeniden
düzenleme ve geliştirmedir.
 Terim anlamı ise, XVI. yüzyılda Almanya’da
başlayan ve tüm Avrupa’ya yayılan mezhep
çatışmalarıdır. Reform ile Hıristiyanlık
inancı yeniden yorumlanıp, tanımlanmıştır.
Reform’un nedenleri:
 Kilise ve Papa’nın sahip olduğu siyasi güç
kralları rahatsız ediyordu.
 Kilise ve din adamları zenginlik ve lüks
içinde yaşarken; Halk, kilisenin ekonomik
www.tarihdersi.net
uygulamaları altında fakirliğe mahkûm
edilmişti.
 Kilisenin Endülüjans, Aforoz, enterdi gibi
uygulamaları tepkite neden oluyordu.
DİKKAT: ENDÜLÜJANS: Kilisenin para karşılığı
insanlara sattığı af kâğıdıdır. (Cennetten tapu
satılması)
DİKKAT: AFOROZ: Papa’nın emirlerine karşı
gelen birisinin dinden atılmasıdır.
DİKKAT: ENTERDİ: Papa’nın emirlerine karşı
gelen kralın ülkesi ile birlikte dinden atılmasıdır
 Haçlı Seferleri,
 Coğrafi Keşifler,
 Feodalitenin zayıflaması
 Rönesans
Reform'un Gelişimi
 XVI. yüzyıl başlarında hümanist Erasmus,
Katolik Kilisesi’nin reforma ihtiyaç
duyduğunu savundu.
 MARTİN LUTHER, 1517’de Wittenberg
Kilisesi’nin kapısına doksan beş maddelik
bir bildiri astı. Luther, bu bildiride Katolik
kilisesinin uygulamalarını eleştiriyor ve
bunları protesto ediyordu.
 Papa ve savunucusu Kutsal Roma-Germen
İmparatorluğu ile Luther’i savunan Alman
prenslikleri mezhep çatışmaları başladı. Bu
çatışmalar sonunda Katolikler, Augsburg
(Ogsburg) Antlaşması ile (1555) Protestan
mezhebinin varlığını resmen kabul ettiler.
 Luther’in fikirleri bütün Avrupa’da yayıldı.
Fransa’da Reform, kanlı çatışmalara neden
oldu. Kalven'in başlattığı Kalvenizm, Nant
Fermanı ile resmen tanındı.
 İngiltere’de reform bizzat kralın eliyle
gerçekleştirildi. Kral VIII. Henry, Anglikan
Kilisesi’ni kurarak Katolik Roma Kilisesi’yle
bağlarını kopardı.
 İskoçya’da Presbiteryenlik, İsveç, Norveç,
Danimarka’da Protestanlık mezhebi kabul
edildi.
3
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
Reform'un Sonuçları
 Avrupa’da mezhep birliği parçalandı.
 Katolik mezhebi yanında Protestanlık,
Kalvenizm, Anglikanizm, Presbiteryenlik
mezhepleri ortaya çıktı.
 Papa ve din adamlarının saygınlığı azaldı.
Katolik kilisesinin otoritesi sarsıldı. Ve kendi
içinde düzenlemeler yaptı.
 Papa, siyasi yetkilerini kaybetti.
 Kilise, zenginliklerini ve topraklarını büyük
ölçüde kaybetti.
 Eğitim ve öğretim kilisenin elinden
alınarak laik eğitim sistemi kuruldu.
 Kilisenin düşünce alanındaki etkisinin
azalmasıyla daha serbest bir ortam oluştu.
REFORM'UN OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ
DİKKAT: Reform, Kanuni Dönemi’ne denk gelir.
Ve Osmanlı tarafından yakından takip edildi.
Hatta Avrupa Hıristiyan birliğinin parçalanması
için Luther ve Protestanlık Kanuni tarafından
desteklendi.
 Reform, Osmanlı topraklarında yaşayan
gayrimüslimler (Ortodokslar) arasında etkili
olmadı.
 Osmanlı Devleti, Ortodoks din adamlarının
halk üzerinde baskı oluşturmasına izin
vermemiştir. Avrupa’da kanlı mezhep
çatışmaları yaşanırken Osmanlı içindeki
Hıristiyanlar refah ve mutluluk içinde
yaşamışlardır.
B) 17. YÜZYILDA AVRUPA
1. GÜÇLÜ MONARŞİLER ÇAĞI
 17. Yüzyıl, Avrupa’da Mutlak Monarşilerin
aşırı güç kazandıkları bir dönem olmuştur.
 Haçlı Seferleri’nden itibaren sürekli güç
kaybeden feodalite, Avrupa genelinde
(Almanya hariç) etkisini kaybetmiştir.
www.tarihdersi.net
NOT: Fransa Kralı XIV. Lui'nin; "Devlet demek,
Ben demek" sözü, Monarşilerin ulaştığı gücü
gösterir.
2. MERKANTİLİZM (YENİ EKONOMİK MODEL)
 Coğrafi Keşiflere kadar Dünya’da ekonomik
sistemin temeli, güç ve zenginlik kaynağı
topraktı. Coğrafi keşiflerden itibaren
toprağın yerini PARA aldı. Bu ekonomik
değişimin adına Merkantilizm denilmiştir.
 Merkantilizm; Bir devletin ne kadar çok
değerli madeni, yani parası varsa o kadar
zengindir. Ve bir devlet ne kadar zenginse o
kadar güçlüdür diyen ekonomik anlayıştır.
 Coğrafi Keşiflerden sonra, Avrupalı
devletler politikalarını, dostluk ya da
düşmanlıklarını bu fikre göre
belirlemişlerdir.
DİKKAT: Merkantilizm, bu noktada
Makyavelizm ile örtüşmektedir. Çünkü
Makyavelliye göre; "Amaca giden her yol
mubahtır." Dolayısıyla devletlerin amacı daha
fazla zengin olmak ise bu yolda her yönteme
başvurulabilir. Devletlerin ebedi dostlukları ya
da düşmanlıkları yoktur; Ebedi vardır.
Merkantilizmin sonucunda:
 Avrupalı devletler, gelirlerini artırmak için
dış ticarete önem verdiler.
 İhracatı artıracak, ithalatı kısıtlayacak
tedbirler aldılar.
 Yeni yollar bulma ve yeni sömürgeler elde
etme yarışına girdiler.
 Avrupa’da gelir düzeyi ve tüketim isteği
arttı.
MERKANTİLİZİMİN OSMANLI’YA ETKİSİ
 Coğrafi keşiflerden itibaren Avrupa’da
merkantilizm etkili olmaya başladığında
Osmanlı, hala eski ekonomik anlayışa göre
hareket ediyordu. Ve bu anlayışa göre ilk
hedef para kazanmak değildi.
DİKKAT: Devletin ekonomideki temel hedefi
mal bolluğunun sağlanmasıydı. Buna İAŞECİLİK
4
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
ilkesi denilmektedir. Örneğin
kapitülasyonlar bu yüzden verilmişti. Ya da bazı
malların dışarı satışı bu yüzden yasaktı.
 Sonuç olarak; Avrupa Devletleri, daha fazla
para kazanmak için İhracatı artırıp ithalatı
kısıtlamaya çalışırken; Osmanlı Devleti tam
tersi bir anlayışla ithalatı artırıp, ihracatı
kısıtlamaya çalışmıştır.
 Bu ekonomik anlayış; 17. yüzyıldan itibaren
Osmanlı hazinesinin sürekli nakit para
ihtiyacı duymasına sebep olmuştur.
 Osmanlı Devleti, artan nakit para ihtiyacını
karşılamak için uygulamasını
yaygınlaştırmıştır.
3. OTUZ YIL SAVAŞLARI VE WESTFALİA
ANTLAŞMASI
 17.yy Avrupa siyasi tarihinin en önemli
olayı Otuz Yıl Savaşları olmuştur.
 Bu savaşlar 1618-1648 arasında otuz yıl
boyunca devam eden mezhep savaşlarıdır.
Bu savaşlarda;
 Bir tarafta Katolikler (Kutsal Roma-
Germen İmparatorluğu ve İspanya Krallığı),
 Diğer tarafta Protestan Alınan Prensleri,
Fransa, Danimarka, Hollanda ve İsveç yer
aldı.
DİKKAT: Fransa, Katolik olmasına rağmen
Protestanların yanında yer aldı. Bu da Otuz yıl
Savaşları’nın sadece mezhep çatışması
olmadığını, ekonomik ve siyasi sebeplerinin de
olduğunu gösterir.
 Savaşlarda Katolik taraf yenilgiye uğradı.
Sonuçta Westfalia Antlaşması imzalandı.
WESTFALİA ANTLAŞMASI
 Avrupa’da mezhep seçme özgürlüğü kabul
edildi.
 İsveç, Norveç ve Danimarka Protestan
mezhebini, İskoçlar Kalvenizm’i kabul etti.
Almanlar ise Katolik kaldı.
 Kutsal Roma-Germen İmp. dağıldı.
www.tarihdersi.net
 İspanya güç kaybetti.
 Fransa, Kutsal Roma-Germen İmp.’dan
toprak aldı. Ve daha da güçlendi.
AYRICA
 Westfalia konferansı tüm Avrupa’nın
toplandığı ilk büyük konferanstır.
 Avrupa tarihinde ilk kez sorunlar dinin ve
kilisenin etkisinde kalmadan tartışılmış,
kilisenin temsilcilerine söz hakkı verilmemiş
ve antlaşma Papa'ya imzalatılmamıştır.
 Böylece Avrupa'da uhrevi (dini) devlet
yapısının yerini, seküler (dünyevi) devlet
yapısı almaya başlamıştır.
 Böylece Modern Diplomasi ve Modern
Devletler Hukuku doğmuştur.
 Ayrıca Evrensel İmparatorluklar yerini,
Ulusal Krallıklara bırakmıştır.
4. AKIL ÇAĞI
 Avrupa 15. yüzyılda Rönesans'ı, 16.
yüzyılda Reform'u gerçekleştirdi. Böylece
Skolâstik düşüncenin etkisinden kurtuldu.
 Skolâstik düşünce, yerini Hümanizm ve
Pozitif düşünceye bıraktı.
 Pozitif düşünce ile birlikte Rasyonalizm
(akılcılık) önem kazandı.
RASYONALİZM: İnsana sadece aklının
rehberliği yeter. İnsan aklı, onu engelleyecek ya
da kısıtlayacak bir şeyle karşılaşmazsa her şeyi
gerçekleştirebilecek güçtedir.
 Böylece 17. Yüzyıl düşünürleri, dünyayı akıl
yardımıyla yeniden anlamaya çalışmıştır.
Aklın ve bilimin kullanılması bu döneme
AKIL ÇAĞI denmesini sağlamıştır.
 Akıl çağında Galileo, Kepler, Kopernik,
NEWTON gibi bilim adamları sayesinde
bilim devrimi gerçekleşmiştir.
 Böylece 18. ve 19. yüzyıllarda Aydınlama
Dönemi yaşanmıştır.
5
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
C. 18. VE 19. YÜZYILLARDA AVRUPA
1. AYDINLANMA ÇAĞI
 Avrupa’da 15. ve 16. yüzyıllarda meydana
gelen; Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Reform
Hareketleri skolâstik düşüncenin
zayıflamasını sağladı.
 Bütün bu gelişmeler, 17. yüzyılda Akıl
Çağı’nın; 18. ve 19. Yüzyıllarda Aydınlanma
Çağı’nın yaşanmasını sağladı.
Aydınlanma Dönemi, aşağıdaki gelişmelerin
ortaya çıkmasının en önemli nedeni oldu:
1. Akıl, deney ve gözlem yöntemi ön plana
çıktı.
2. Avrupa’da fizik, kimya, astronomi ve tıp
gibi birçok alanda buluşlar yapıldı. Ve insan
hayatını kolaylaştıran icatlar yapıldı.
3. Aydınlama felsefesi, Avrupa’nın sınıflı
toplum yapısını ve mutlakıyet yönetimini
eleştirilir hale getirdi. Bu eleştiriler halkın
bilinçlenmesine ve Avrupa’da ihtilallere
sebep oldu.
4. Avrupa’da toplumsal yapıda eşitliğin;
Siyasal alanda demokrasinin ortaya
çıkmasına zemin hazırladı.
5. Avrupa’da siyasal ve toplumsal alanda
laiklik anlayışı gelişti.
Dolayısıyla;
 Sanayi İnkılâbı
 ABD’nin Kuruluşu
 Fransız İhtilali
 Sanayi İnkılâbı
Gibi 18. Yüzyıl Avrupa’sını ortaya çıkaran tüm
önemli gelişmelerin temel sebebi oldu.
2. SANAYİ İNKILÂBI
 Sanayi inkılâbı kısaca, üretimde el emeğinin
yerini makinelerin alması demektir.
 İlk olarak İngiltere'de ve 18.yüzyılda ortaya
çıkmış, kısa sürede tüm Avrupa ülkelerine
yayılmıştır.
www.tarihdersi.net
 Sanayi inkılâbı, buhar gücünün sanayide
kullanılmasıyla, ilk dokumacılık alanında
başlamıştır.
DİKKAT: Sanayi inkılâbı konusunda özellikle iki
icat çok önemlidir.
1. James WATT, buhar gücü ile çalışan
makineyi icat etmiştir.
2. Dannis PAPPİN, ateşli pompa sistemini
(içten yanmalı motorların çalışma şekli) icat
etmiştir.
Sanayi İnkılâbı’nın İngiltere'de başlamasının
sebepleri:
 İngiltere'nin uzun zaman önce (1215
Magna Carta) anayasal düzene geçmişti.
Böylece ülkede bireysel hak ve özgürlükler
korunma altındaydı.
 İngiltere Aydınlanmanın merkezlerinden
birisiydi.
 Sömürgecilik sayesinde gereken sermaye
birikimine sahip olmuştu.
 Yine Sanayi için gereken ham madde
kaynaklarına (kömür, demir) sahipti.
SANAYİ İNKILÂBININ GENEL NEDENLERİ:
 Pozitif bilimlerdeki ilerleme sonucu ortaya
çıkan buluş ve icatların üretime
uygulanması (Aydınlanmanın etkisi)
 Avrupa'da Coğrafi Keşifler ve sömürgeler
sayesinde gerçekleşen sermaye ve
hammadde birikimi.
 Avrupalı devletler siyasi güçlerini artırmak
için ekonomik alanda daha çok gelişmek
istemeleri.
SANAYİ İNKILÂBININ SONUÇLARI:
 Hammadde ve pazar ihtiyacı arttı.
Dolayısıyla Sömürgecilik faaliyetleri hızlandı
 Sanayide makineleşme, büyük fabrikalar ve
şirketlerin kurulmasına, ticaretin
gelişmesine neden oldu.
 Kömür, buhar, elektrik ve petrol gibi
hammaddeler büyük önem kazandı.
6
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
 Büyük fabrikalar sayesinde üretim arttı,
Seri ve ucuz üretim yapılmaya başladı.
 İşçi sınıfı ortaya çıktı.
 Kapitalizm, emperyalizm, sosyalizm,
komünizm gibi akımlar doğdu.
 Avrupalılar buluşlara ve teknik ilerlemeye
daha da önem verdiler.
 Sömürgeci devletler arasında rekabet ve
silahlanma yarışı başladı. Bu rekabet
Dünya’yı iki büyük savaşa soktu. (I.Dünya
ve II. Dünya Savaşları)
 Köyden kente göç başladı ve Büyük sanayi
şehirleri oluştu.
 Dünya ticaretinin yönü değişti. Eskiden
doğudan batıya giden mallar şimdi
Avrupa'dan Doğu’ya gitmeye başlandı.
 Bankacılık, kâğıt para ve çek gibi ekonomik
gereçler gelişti veya ortaya çıktı.
 Buharlı makineler (Tren, Gemi) ulaşımı
kolaylaştırdı. Böylece dünya toplumları
arasında etkileşim arttı.
NOT: Japonya, sanayi inkılâbını gerçekleştiren
ilk Asya devleti olmuştur.
SANAYİ İNKILÂBININ OSMANLI’YA ETKİLERİ
 Sanayi inkılâbı, Osmanlı topraklarında
gerçekleşemedi.
Çünkü:
1. Avrupa'daki yaşanan Aydınlanma, Osmanlı
ülkesinde yaşanmamıştır. Dolayısıyla Sanayi
İnkılâbı için gereken bilgi birikimi ve
kültürel gelişme olmamıştır.
2. Sanayi inkılâbını için gereken sermaye
birikimi de Osmanlı Devleti’nde yoktur.
 Sanayi İnkılâbı, Osmanlı ekonomisi için tam
anlamıyla yıkıcı olmuştur.
 Düşük maliyetli mallar, kapitülasyonlar
sayesinde düşük gümrük vergisi ile Osmanlı
ülkesine girdiklerinde, ülkedeki küçük
üreticinin rekabet şansı kalmamıştır.
 Böyle Osmanlı ülkesinin Avrupalıların AÇIK
PAZARI haline gelmesine neden olmuştur.
www.tarihdersi.net
3. A.B.D.’NİN KURULUŞU
 Coğrafi Keşifleri gerçekleştirenler, yeni
kıtanın nimetlerinden de ilk yararlananlar
olmuştur. Güney Amerika'yı İspanya ve
Portekiz; Kuzey Amerika'yı ise İngiltere ve
Fransa sömürgeleştirmiştir.
 Avrupa kıtasından pek çok insan Amerika
kıtasına göç etmiş ve yerleşmiştir.
 Kuzey Amerika’da İngiltere'ye bağlı olan on
üç kolonisi bulunmaktaydı.
Amerikan Bağımsızlık Savaşı
 Yedi Yıl Savaşları (1756-1763 ) İngiltere
maliyesinin bozulmasına neden olmuştur.
 İngiltere bu yüzden Amerika'daki kolonilere
yeni vergiler koymuştur.
 Koloniler, bu vergileri kabul etmemiş ve
İngiliz mallarını da boykot etmişlerdir.
(Boston Çay Partisi)
 Protestolara karşı İngiltere'nin sert tepkisi
ile karşılaşan koloniler, 1774 I. Filedefilya
Kongresi’nde toplanarak İngiltere’ye karşı
savaşa karar vermişler.
 Fransa, İspanya ve Hollanda'dan yardım
alan koloniler İngilizleri yenmişlerdir.
DİKKAT: Özgürlük Anıtı, Fransa tarafından
ABD'ye hediye edilmiştir. Fransa’nın ABD
Bağımsızlık mücadelesine verdiği desteği
gösterir.
 Koloniler 4 Temmuz 1776 II. Filedefiya
Kongresi’nde bağımsızlıklarını ilan
etmiştir. (George Washington) Ayrıca,
İnsan Hakları Bildirisi’ni ilan ettiler.
 1783 Versay Antlaşması ile savaşa son
verilmiş ve koloniler bağımsız olmuştur.
Amerika'nın kuruluşunun sonuçları:
 Amerikan kolonileri 1787 yılında bir
anayasa hazırladılar. Kolonilerin her biri iç
işlerinde bağımsız eyaletleri oluşturdu.
Böylece Amerika Birleşik Devletleri adında
federasyonlardan oluşan cumhuriyet rejimi
kurulmuş oldu.
7
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
 Amerikan bağımsızlık mücadelesi,
Dünyadaki diğer sömürgelere örnek oldu.
 Fransız ihtilalına esin kaynağı olmuşlardır.
 ABD, ileride Avrupa devletlerine karşı bir
denge unsuru oluşturmuştur.
DİKKAT: ABD, öncelikle 1823 Monreo Doktrini
doğrultusunda yalnızlık siyasetini benimser. Bu
doğrultuda Avrupa meselelerine karışmaz ve
Amerika kıtasına karışılmasına izin vermez.
Monreo Doktrini’ni ilk kez I. Dünya Savaşı’na
girerek terk etmiştir.
4. FRANSIZ İHTİLALİ
NEDENLERİ:
1. Sosyal ve Siyasal sebepler
 Fransa, ihtilal öncesi XVI. Lui tarafından katı
bir mutlakıyetle yönetiliyordu.
 Kral, nüfusun çoğunluğunu oluşturan köylü
ve burjuva sınıfını hiçe sayıyor, soylu ve
ruhban sınıfına ayrıcalıklar veriyordu.
 Ülke yönetiminde asillerin ve din
adamlarının çıkarları ön plana alınıyordu.
 Ülkenin ekonomik yükünü ticaretle uğraşan
burjuvalar ve üreten halkın yönetimde
hiçbir hakları yoktu. Ancak asker ve vergi
sadece onlardan alınıyordu.
 Bu durumdan rahatsız olan Burjuva sınıfı,
siyasal haklar elde etmek istiyordu.
2. Ekonomik sebepler
 Önce Yedi Yıl Savaşları ardından Amerikan
bağımsızlık mücadelesini desteklemesi ülke
ekonomisini sarsmıştı.
 Kral ve yöneticiler lüks ve israf içinde
yaşarlarken fakir halk ağır vergiler altında
eziliyordu.
NOT: Fransa Kraliçesi Mari Antuanet, halk
sarayın kapılarına dayandığında "Ekmek
bulamıyorlarsa pasta yesinler" demiştir.
www.tarihdersi.net
3. Dünya'da demokrasi ile ilgili gelişmeler
 Fransa'nın yanı başındaki İngiltere'de uzun
süreden beri demokratik ve anayasal bir
yönetim vardı.
DİKKAT: 1215 Magna Carta (Büyük Şart)
Dünya'da anayasacılığın ve demokrasinin
başlangıcı kabul edilir.
 ABD bağımsızlık mücadelesi sonunda
demokrasiye dayalı yeni bir yönetimin
kurulmuştu.
4. Aydınlanmacı düşünürlerin etkisi
 Aydınlanmacı düşünürlerin özgürlük,
demokrasi ve eşitlik ile ilgili fikirleri,
 Devletin düşünürleri hapisetmelsi veya
idam etmesi, halkın yöneticilerine karşı
olan kin ve nefretini artırıyordu.
İHTİLALİN GELİŞİMİ:
 Ekonomik sıkıntılardan dolayı Fransa Kralı
16. Lui, yeni vergiler almak için soylular,
rahipler ve halk temsilcilerinden
oluşan Etejenaro Meclisi'ni toplar.
 Ancak mecliste çoğunluğu Burjuvalar ve
halk oluştursa da, soyluların ve din
adamlarının istediği olur. Meclisteki bu
çarpıklık olayların başlamasına neden olur.
 Olayların daha fazla büyümesini istemeyen
kral, meclisi kapatma kararı alır. Meclis,
Kralın kapatma kararına karşı çıkarak
kendini "kurucu meclis" ilan eder.
 14 Temmuz 1789’da Bastil Hapishanesi ele
geçirildi, tüm tutuklular serbest bırakıldı.
 Kurucu Meclis, soyluların ve rahiplerin
haklarına son vererek "İnsan ve Vatandaşlık
Hakları Bildirgesi"ni yayınlamıştır.
 Yeni anayasa ile kralın yetkileri sınırlandı ve
meşrutiyet sistemine geçildi. Kral XVI. Lui,
bu gelişmeleri kabul etmediği için idam
edildi (1792). Fransız İhtilali, 1804 yılına
kadar sürdü. Bu tarihte Napolyon
Bonapart, imparator seçildi. Fransa’da
Birinci imparatorluk Devri başladı.
8
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
FRANSIZ İHTİLALİ’NİN SONUÇLARI:
 Hürriyet, Adalet, Milliyetçilik, İnsan Hakları,
Demokrasi ve Eşitlik ilkeleri doğdu ve tüm
Dünya’ya yayıldı.
DİKKAT: Fransız İhtilalı’na evrensel olma
özelliği katan, bu fikirlerdir. İlkeleri "HAMİDE"
diye kodlayabiliriz.
 Milliyetçilik fikri, imparatorlukların
parçalanmasına neden oldu.
 Mutlak Monarşiler zayıflayarak demokratik
yönetimler kurulmaya başladı.
 Ulus devletleri kurulmaya başladı.
 Sınıf farklılıkları ortadan kalktı.
 Yeniçağ sona erdi; Yakınçağ başladı.
FRANSIZ İHTİLALİNİN OSMANLI’YA ETKİLERİ
İhtilal, Osmanlı Devleti’ne iki yönlü etki etmiştir
Olumsuz etkisi: Osmanlı Devleti çok uluslu bir
imparatorluktu. İhtilaldan yayılan milliyetçilik
fikri Osmanlı'da yaşayan farklı milletlerin
isyan etmelerine ve devletin parçalanmasına
neden oldu.
NOT: Bu yüzden 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti'nin
Dağılma Dönemi’dir.
Olumlu etkisi: Osmanlı Devleti milliyetçilik
fikrinin etkisi ile parçalanırken, buna engel
olmak için yine Fransız İhtilalı’ndan yayılan
diğer fikirleri kullanmaya çalışmıştır. Bu amaçla
tarihinin en köklü ıslahatlarını gerçekleştirmiş;
Anayasal düzen ve demokratikleşme yolunda
ciddi adımlar (Tanzimat Fermanı, Islahat
Fermanı, I. Ve II. Meşrutiyet gibi) atılmıştır.
5. İHTİLAL SAVAŞLARI
 Avrupa'nın çok uluslu ve mutlak monarşi ile
yönetilen devletleri, İhtilalın kendileri için
tehlikesinin farkındaydı. İhtilalin yayılmasını
engellemek isteyen bu devletlerle, Fransa
arasında İhtilal Savaşları başladı.
 Bu devletler: İngiltere, Avusturya, Prusya,
Sicilya, Piyomente ve Rusya’dır.
www.tarihdersi.net
 Napolyon, yenilediği ordusu ve “her millete
bir devlet” sloganı ile 1792-1815 tarihleri
arasında koalisyon güçlerine karşı önemli
başarılar kazanmıştır.
NOT: Bu savaşlar sırasında Napolyon, en büyük
rakibi İngiltere’yi yenmek için sömürgeleriyle
bağlantısını kesmeyi planlamış, bu amaçla
Osmanlı toprağı olan Mısır’a saldırmıştır.
Napolyon’un donanması Ebukır önlerinde
İngilizler tarafından yenilgiye uğratılmıştır.
Nizam-ı Cedid askerleri Akka kalesi önlerinde
Napolyon’a ilk yenilgisini yaşatmıştır. Mısır
işgalinden bir sonuç alamayan Napolyon
Fransa’ya dönmüştür.
YORUM: Napolyon'un Rusya'yı işgal girişimi en
büyük hatası olarak değerlendirilir. (Tıpkı
HİTLER gibi) Moskova'yı ele geçirmeyi başarsa
da Rusya'nın zorlu koşulları ordusunun
yıpranmasına neden olmuştur. (Tolstoy’ un
Savaş ve Barış adlı eseri bu olayı anlatır.)
 Napolyon, Waterloo Savaşı’nda yenilince
İhtilal Savaşları sona ermiştir.
 Avrupalı Devletler, İhtilal ve Napolyon
sonrası Avrupa’nın durumunu belirlemek
için Viyana Kongresi’ni toplamışlardır.
VİYANA KONGRESİ (1815)
 Avrupa’da İhtilal Savaşları yüzünden
bozulan siyasal durumunu düzeltmek
amacıyla Avrupa Devletleri Viyana’da
toplandılar.
 Kongrede, İngiltere, Avusturya, Rusya ve
Prusya etkili olmuşlardır.
 Kongrede Meternik Sistemi olarak bilinen
esaslar kabul edildi.
METERNİK SİSTEMİ: Avrupa'nın herhangi bir
yerinde Fransız İhtilali nedeniyle isyan çıkarsa
bu devletler birlikte hareket edecekler. İsyan
çıkan ülkeye yardım edeceklerdi.
NOT: Viyana kongresinde Meternik sisteminin
kabul edilmesiyle başlayan döneme
Restorasyon Devri denir.
9
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11
 Bu kongrede Fransız İhtilalı’nden yayılan
hürriyet, milliyet ve eşitlik ilkeleri dikkate
alınmamıştır. Bu yüzden Avrupalı Devletler
Viyana Kongresi kararlarını uygulayabilmek
için silaha başvurmuşlardır.
 Tüm tedbirlere rağmen ihtilalın yayılması
engellenememiş, Avrupa’da 1830 ve 1848
ihtilalları çıkmıştır.
 Ayrıca "ŞARK MESELESİ" tabiri ilk kez bu
kongrede kullanılmıştır.
DİKKAT: Meternik Sistemi ve Restorasyon Devri
Yunan İsyanı’na (1827 Navarin baskını) kadar
sürmüştür. Aldıkları kararları Yunan İsyanı’ndan
uyulamadılar ve Yunan İsyanı’na destek
verdiler. Böylece Meternich sistemi çöpe gitti
ve Restorasyon devri bitti.
NOT: Osmanlı Devleti, Balkan sorununun
gündeme gelmesinden ve iç işlerine
karışılmasından çekindiği için Viyana
Kongresi’ne katılmamıştır.
ŞARK MESELESİ: Şark, doğu demektir.
Avrupalılar Şark Meselesi ile doğularındaki
Osmanlı’yı kastetmiştir. Osmanlı Devleti'ni nasıl
paylaşacaklarını görüşmüşler; Ancak bir
anlaşmaya varamamışlardır.
6. 1830 İHTİLALLERİ VE 1848 İHTİLALLERİ
1830 İHTİLALLERİ
DİKKAT: 1830 ihtilalleri, milliyetçi niteliklidir.
Sebepleri:
 Napolyon'dan sonra Fransa'da tekrar
monarşik bir yönetim kuruldu. Kral X.Şarl,
özgürlükleri kısıtlayacak bazı önlemler aldı.
Özellikle de basın özgürlüğünü kısıtladı.
Viyana Kongresi kararlarını uygulamaya
çalıştı.
 Fransa'da başlayan 1830 İhtilalleri kısa
sürede İngiltere, Hollanda, Belçika ve
Norveç'e sıçradı.
www.tarihdersi.net
Sonuçları:
 Fransa'da kısıtlanan haklar geri verildi.
 İngiltere'de seçimleri liberaller kazandı.
 Belçika, Hollanda'dan ayrılarak bağımsız
oldu.
 İsveç ve Norveç ayrılarak bağımsız
devletler haline geldiler.
 Avrupa'da orta sınıf bazı haklar elde
etmeye başladı.
 Böylece Avrupa'da milliyetçi ve liberal
akımlar güçlendi.
1848 İHTİLALLERİ
DİKKAT: İşçi sınıfı kaynaklı ve sosyalist
niteliklidir.
Sebepleri
 Sanayi İnkılâbı ile ortaya çıkan işçi sınıfının
haklarını savunmak üzere kurulan sendika
ve sosyalist partilerin güçlenmesi
 Bazı Avrupa ülkelerinde milliyetçi
hareketlerin güç kazanması.
 Siyasi haklara sahip olamayan burjuva
sınıfının, eşitlik ve özgürlük isteyen işçi
sınıfına destek vermesi.
Sonuçları
 Fransa'da ölüm cezası kaldırıldı ve esir
ticareti yasaklandı.
 Avusturya'da toprak köleliği yasaklandı.
 Avrupa'da sosyalist akımlar ön plana
çıkarken, işçi hakları iyileşmeye başladı.
 Almanya ve İtalya'nın siyasi birliklerini
sağlamalarına zemin hazırladı.
 Avrupa ülkelerinde sosyal hukuk
devleti anlayışı güçlenmeye başladı.
 Fransa'da cumhuriyet ilan edildi ve sosyal
demokrasi anlayışı ve siyasi haklarda eşitlik
kabul edildi.
10
 KPSS YENİ ÇAĞ AVRUPA’SINDAKİ GELİŞMELER VE
TARİH
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKLERİ KPSS KONU:11

7. ALMANYA VE İTALYA'DA SİYASİ BİRLİĞİN kaptırması, I. Dünya Savaşı’nda Almanya'nın

SAĞLANMASI karşısında yer almasının sebeplerinden biridir.
İTALYAN BİRLİĞİNİN KURULMASI  Prusya Kralı l. Vilhelm, Alman imparatoru
oldu.
 Viyana Kongresi, İtalya’yı yedi hükümete
ayırmıştı. Hepsi de mutlakıyetle  Ancak Almanya'yı güçlü bir İmparatorluk
yönetiliyordu. haline getiren kişi Bismark olmuştur. Ayrıca
Bismark, Almanya'nın ilk başbakanı (Demir
 Piyemonte bu hükümetlerin en kuvvetli
Şansölye) olmuştur.
olanıydı.
 Ülkenin bir kısmı Avusturya'nın işgali Alman Birliği'nin kurulması Avrupa ve
altındaydı. Dünya’da önemli sonuçlar doğurdu:
 Ancak Fransız İhtilali ile İtalya’da milliyet ve  Viyana Kongresi'nden sonra kurulan
hürriyet fikirleri yayılmaya başlamıştı. Avrupa güç dengesi değişti.
 İtalyan aydınları ülkede birliği kurmak ve  Fransa ve Avusturya büyük ölçüde
yabancı işgalinden kurtulmak istiyorlardı. etkinliklerini kaybettiler.
Bu amaçla Karbonari adlı gizli cemiyetin
 Almanya, kısa sürede Avrupa'nın kuvvetli
etrafında birleşerek çalışmalara başladılar.
devletlerinden biri oldu.
Fakat başarılı olamadılar.
 Sömürgecilik faaliyetlerine başladı. Artan
 İtalya birliğinin kurulması öncelikle
sömürgecilik rekabeti Avrupa'da
Avusturya'nın ülkeden çıkarılmasına
bloklaşmaya neden oldu. Bu bloklaşma,
bağlıydı. Piyemonte, Kırım Savaşı'na
Avrupa Devletlerini I.Dünya Savaşı’na
katılarak Fransa'nın desteğini sağladı.
sürükledi.
 1859’da Avusturya yenildi. Bu zafer, İtalya
siyasi birliğine giden yolu açtı.
 İtalyan birliği 1870'de sağlandı. Roma, yeni
kurulan İtalya’nın başkenti oldu.
DİKKAT: İtalya’nın, siyasi birliğini sağlayarak
sömürgecilik yarışına katılması 19. Yüzyılda
oluşan dengeyi değiştirmiştir. 20. yüzyılın
başlarında artan sömürgecilik rekabeti I. Dünya
Savaşı’na neden olmuştur.

ALMAN BİRLİĞİNİN KURULMASI

 Alman Birliği'nin kurulması Danimarka,
Avusturya ve Fransa ile yapılan savaşlarla
sağlanmıştır.
 Fransa'nın Sedan Muharebesi’nde aldığı
yenilgi sonrasında Alman Birliği, 1871’de
Prusya önderliğinde kuruldu
NOT: Fransa’nın, zengin kömür yataklarına
sahip Alsas-Loren bölgesini Almanya'ya

www.tarihdersi.net
11
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
DİKKAT: Osmanlı Devleti’nin Dağılma
Dönemi’nin 1792 Yaş Antlaşması ile başlayıp
1922 Saltanatın kaldırılmasına kadar sürdüğü
kabul edilmektedir. Ancak biz ders notumuzu
19. yüzyıl ile sınırlayacağız. 20.yüzyılda Osmanlı
Devleti konusunu ise İnkılâp Tarihi ders
notlarımızda işleyeceğiz.
DÖNEMİN PADİŞAHLARI
 1789-1807 III. Selim
 1807-1808 IV. Murat
 1808-1839 II. Mahmut
 1839 -861 Abdülmecit
 1861-1876 Abdülaziz
 1876-1876 V. Murat
 1876-1909 II. Abdülhamit
XIX. YÜZYILIN GENEL ÖZELLİKLERİ VE
OSMANLI DEVLETİ’NİN DURUMU
 19. Yüzyıl içerisinde gerek Osmanlı Devleti;
gerekse tüm Dünya için en belirleyici
olay Fransız İhtilali olmuştur.
 Bu ihtilalden yayılan, başta milliyetçilik
olmak üzere hürriyet, demokrasi, eşitlik,
adalet fikirleri dünya üzerinde büyük etki
ve değişiklik yaratmıştır.
 Çok uluslu bir imparatorluk olan Osmanlı
Devleti, milliyetçilik fikrinin etkisi ile
çözülme içerisine girmiştir. Özellikle
Balkanlarda yaşayan azınlıklar kendi milli
devletlerini kurabilmek için bu yüzyılda
sürekli isyan etmiştir. Böylece Osmanlı
Devleti bir çeşit parçalanma, çözülme
sürecine girmiştir.
DİKKAT: Osmanlı Devleti, daha önce de toprak
kaybetmiştir. Ancak şimdi yaşanan süreç toprak
kaybından daha ziyade dağılmadır.
 Osmanlı Devleti parçalanmayı önlemek
amacıyla milliyetçilik fikrine karşı fikirler
(Osmanlıcılık, Batıcılık, İslamcılık gibi)
üretmiştir. Ve bu fikirleri hayata geçirmek
için (özellikle Osmanlıcılık) tarihinin en
büyük ve köklü ıslahatlarını
www.tarihdersi.net
gerçekleştirmiştir. (Tanzimat Fermanı,
Islahat Fermanı, Meşrutiyet)
 Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda topraklarını
kendi gücüyle koruyamayacak kadar
güçsüzdür. Bu yüzden uygulanan temel
politika denge politikası olmuştur.
DENGE POLİTİKASI: Büyük devletlerin
aralarındaki çıkar çatışmasından yararlanarak
ayakta kalmaya çalışmak demektir. Bir devlete
karşı diğeri ile yakınlaşarak onu denge unsuru
olarak kullanmak demektir.
 19. Yüzyılda devletin ekonomisi de son
derece kötüdür. Sanayi İnkılâbı ve
kapitülasyonlar Osmanlı ekonomisini yok
etmiştir. Devletin içine düştüğü ekonomik
çıkmaz, siyasi tavizlere; bu tavizler de
ekonominin daha da bozulmasına neden
olmuştur.
19. YÜZYILDA NASIL BİR DENGE OLUŞTU?
 19. yüzyılın en güçlü devleti, büyük bir
sömürge imparatorluğu kurmuş olan
İngiltere’dir. (Üzerinde güneş batmayan
ülke) Dünya siyasetine İngiltere yön
vermektedir. İngiltere’nin temel politikası
ise sömürgelerine giden yol, yani Akdeniz
üzerinde güçlü bir devlet olmamasıdır.
 Diğer yandan Rusya, kurulduğundan beri
Sıcak denizlere, yani Akdeniz’e inmeyi
temel amaç edinmiştir. Bunun için önce
Kırım üzerinden Karadeniz’e inmesi;
Ardından Boğazları ele geçirmesi, yani
Osmanlı Devleti’ni yıkması gerekmektedir.
 SONUÇ olarak Bu iki büyük devletin
çıkarları Akdeniz üzerinde çakışmaktadır.
Bu yüzden 19. yüzyılın genelinde, Rusya
Osmanlı Devleti’ni yıkmaya çalışırken;
İngiltere Osmanlı toprak bütünlüğünü
koruyan bir politika izler.
DİKKAT: Yüzyılın genelindeki tablo böyle olsa
da istisnai durumlar da yaşanmıştır. Örneğin
Mısır meselesinde İngiltere’den yardım
1
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
alamayan Osmanlı Devleti, Rusya’dan yardım
istemiştir.
DEĞİŞEN ŞARTLAR VE AVRUPA
DEVLETLERİNİN OSMANLI POLİTİKALARI
RUSYA
 Sıcak denizlere inmesi için Osmanlı
Devleti’ni yıkması gerekmektedir. Bu
yüzden sürekli saldırmıştır. Dolayısıyla
19.yüzyılda en çok mücadele ettiğimiz
devlettir.
 Ayrıca Osmanlı Devleti’ni içeriden
zayıflatabilmek için Ortodoks haklarını
koruma bahanesini kullanmıştır.
 Ancak 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin
içeriden zayıflatabilmek için uyguladığı en
tehlikeli faaliyet Panslavizm (Slav
Milliyetçiliği) politikasıdır. Böylece Balkan
uluslarının isyanlarında büyük rol
oynamıştır.
DİKKAT: 18. Yüzyılda Panslavizm politikası
uygulanmamıştır. Çünkü henüz milliyetçilik fikri
yoktur.
AVUSTURYA
 Kanuni Sultan Süleyman’ın Macaristan’ı
fethi ile başlayan ve tüm 17. ve 18. yüzyıllar
boyunca devam eden Osmanlı Avusturya
mücadelesi 19. yüzyılda büyük oranda sona
ermiştir.
 Çünkü Avusturya'da çok uluslu bir
imparatorluktur. Bu yüzden Avusturya
Fransız İhtilali’nden yayılan milliyetçilik
fikrinden etkilenmiş ve eski gücünü
kaybetmiştir.
DİKKAT: Avusturya ve Rusya, 18. yüzyılda
Osmanlı Devleti’ne karşı birlikte hareket
ederken 19. yüzyılda bu ittifak sona ermiştir.
Çünkü Rusya'nın Balkanlar’da izlediği
Panslavizm politikası, Avusturya'ya da büyük
zarar vermiştir.
www.tarihdersi.net
FRANSA
 Fransa, İngiltere kadar olmasa
da sanayileşmiş ve sömürgeler elde
etmiştir.
 Özellikle Napolyon’dan sonra Fransa’nın
politikası ve çıkarları İngiltere ile ortak
hareket etmesini gerektirmiştir.
ŞARK MESELESİ
 Şark Meselesi tabiri İlk kez Viyana
Kongresinde Avrupa Devletleri tarafından
Osmanlı Devleti için kullanılmıştır.
Şark Meselesi’nde ana hatlarıyla aşağıdaki
gelişmeler yaşanmıştır:
19.yy başlarında: Avrupa devletleri Osmanlı
egemenliğindeki Hıristiyanların (azınlıklar)
durumlarını bahane edip Osmanlı'nın iç işlerine
karıştılar.
19.yy ikinci yarısından sonra: Osmanlı’nın
Avrupa’dan çıkarılması, bu toprakların
paylaşılması ve Bizans’ın canlandırılması halini
almıştır. Bu süreçte Rusya'nın kışkırtması ve
Panslavizm politikası ile Balkanlardaki Hıristiyan
azınlıkların isyanlarına neden olmuştur.
20.yüzyılda ise: Avrupa devletleri artık Osmanlı
topraklarını paylaşma yarışına girdi.
HASTA ADAM İFADESİ NEREDEN GELİYOR?
Hasta Adam ifadesi, ilk kez Rus Çarı 1. Nikola
tarafından dile getirilmiştir. Rus Çarı, İngiliz
Büyükelçisi Sir Hamilton Seymour’a: "Bakınız
sayın büyükelçi ortada hasta bir adam var. Her
an öldü ölecek. O ölmeden önce topraklarını
paylaşmalıyız. Biz aramızda anlaşamadan
ölürse korkarım büyük bir savaş çıkar." der.
İngiliz büyükelçi ise, o dönemde İngiltere,
Osmanlı Devleti'nin yıkılmasını ve Rusya'nın
daha fazla güçlenmesini istemediği için "Sayın
Çar. Neden biz bu hasta adamı öldürmek yerine
iyileştirmeyelim?" diye sormuştur.
2
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
19. YÜZYIL SİYASİ OLAYLARI
MİLLİYETÇİLİK HAREKETLERİ VE İSYANLAR
Azınlık İsyanlarının nedenleri:
 Fransız ihtilali ve ihtilalden yayılan,
milliyetçilik akımı.
 Avrupa devletleri, özellikler Rusya'nın
kışkırtmaları. (Panslavizm)
 Avrupa devletleri arasında artan
sömürgecilik rekabeti.
 Balkanlarda, Rusya ve Avusturya ile
yaşanan sürekli savaşlar nedeniyle oluşan
istikrarsızlık.
1804 SIRP İSYANI
DİKKAT: Milliyetçilik fikrinin etkisi ile Osmanlı
Devleti’ne karşı isyan eden ilk azınlık Sırplar
olmuştur.
 Milliyetçilik akımının yayılması ve Rusya’nın
kışkırtmaları sonucu Sırplar Kara Yorgi
önderliğinde isyan etmişlerdir.
 Osmanlı Devleti isyanı bastırmış; Ancak
Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Rusya ile
imzalanmış olan Bükreş Antlaşması ile
Sırplar birtakım imtiyazlar elde etmişlerdir.
NOT: Sırp İsyanı’nın başarısız olmasının en
önemli sebebi; Meternik Sistemi nedeniyle
Avrupa Devletler tarafından
desteklenmemesidir.
1812 Bükreş Antlaşması ile, Sırplar bazı
imtiyazlar elde etmiştir.
DİKKAT: Bükreş Antlaşması ile ilk kez bir azınlık
bazı ayrıcalıklar elde etti. Bu da diğer Balkan
uluslarının cesaretlenmelerine ve yeni isyanlara
sebep oldu.
1829 Edirne Antlaşması ile, Sırplar özerklik
kazanmıştır.
1878 Berlin Antlaşması ile, Sırplar bağımsız
olmuştur.
www.tarihdersi.net
RUM İSYANI (YUNAN İSYANI)
DİKKAT: Milliyetçilik fikrinin etkisiyle isyan
eden ilk azınlık Sırplar olsa da bağımsız olan ilk
azınlık Rumlar (yunanlılar) olmuştur.
Nedenleri
 Milliyetçilik akımının etkili olması
 Rusların Osmanlı’ya karşı Rumları
kışkırtması
 Fener Rum Patrikhanesi’nin kışkırtmaları
 Filik-i Eterya Cemiyeti’nin çalışmaları
NOT: Rumların ilk isyanı 1820 yılında Eflak da
çıkmıştır ve bastırılmıştır.
MORA İSYANI
 1821 yılında Yanya Valisi Tepedelenli Ali
Paşa isyan etmiş; Bu durumu fırsat bilen
Rumlar tekrar İsyan etmişlerdir
 Dönemin padişahı II. Mahmut, isyanın
bastırılması için Mısır valisi Kavalalı
Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemiştir.
 Girit ve Mora Valiliği’nin kendisine
verilmesi karşılığında Mehmet Ali Paşa
isyanı bastırmıştır.
 İsyanın bastırılması üzerine 1827 tarihinde
İngiltere, Fransa ve Rusya Navarin’de
Osmanlı donanmasını yakmıştır.
DİKKAT 1: Navarin Baskını ile Avrupa devletleri
Yunan İsyanı’na destek vermiş oldu.
DİKKAT 2: Avrupalıların Yunan İsyanı’na destek
vermeleri Meternik Sistemi’nin ve Restorasyon
Devri’nin sona ermesine neden oldu.
DİKKAT 3: Meternik Sistemi’ne rağmen Yunan
İsyanı’nın desteklenmesinin nedeni:
Avrupalıların Rönesans nedeniyle Helen
çocukları olarak gördükleri Rumlara duydukları
sempatidir.
DİKKAT 4: Navarin Baskını, Osmanlı
Donanmasının denizlerde uğradığı üçüncü
büyük felakettir. ( Birincisi İnebahtı, İkincisi
Sinop Baskını)
3
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
 Osmanlı Devleti, donanmasının yakılmış
olmasına karşılık Rusya’dan tazminat
istemiştir.
 Rusya, bu talebi kabul etmediği gibi
Rumların bağımsızlığını isteyerek Osmanlı
Devleti’ne savaş açmıştır.
 1828-1829 yılları arasında yapılan Osmanlı-
Rus savaşında yenilgiyi kabul eden Osmanlı
Devleti ile Rusya arasında 1829 Edirne
Antlaşması imzalanmıştır.
1829 EDİRNE ANTLAŞMASI
 Yunanistan bağımsızlığını kazanmıştır.
 Sırbistan, Eflak ve Boğdan’a özerklik
verilmiştir
 Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı
ödemeyi kabul etmiştir.
BÖYLECE:
1. Osmanlı Devleti’nden ayrılan ilk azınlık
Rumlar olmuştur. Yunan İsyanı, Osmanlı
topraklarında yaşayan diğer azınlıklara
örnek oldu.
2. Osmanlı Devleti’nin Eflak, Boğdan ve
Sırbistan'a tanıdığı özerklik Balkanlardaki
egemenliğini büyük ölçüde yitirmesine
neden oldu.
3. Edirne Antlaşması, Küçük Kaynarca
Antlaşması’ndan beri Osmanlı Devleti’nin
imzaladığı en ağır antlaşma olmuştur.
NOT: Osmanlı Devleti’nin bu durumundan
faydalanan Fransa, Cezayir’i işgal etmiştir.
Böylece Cezayir, Osmanlı Devleti’nin Kuzey
Afrika’da işgal edilen ilk toprağı olmuştur.
 19. Yüzyılın başlarında yaşanan Sırp ve
Yunan isyanlarından sonra Osmanlı
topraklarında yaşayan diğer azınlıklar yüzyıl
boyunca hatta Osmanlı Devleti’nin yıkılışına
kadar sürekli isyan etmiştir.
www.tarihdersi.net
MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA
İSYANI)
MEHMET ALİ PAŞA’NIN İLK İSYANI
 Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanması
üzerine Mora kaybedilmiş ve Mehmet Ali
Paşa Mora yerine Girit ve Suriye valiliğini
istemiştir.
 Mehmet Ali Paşa’nın isteği kabul
edilmeyince isyan etmiştir.
 Mısır orduları harekete geçirip (oğlu
İbrahim Paşa komutasında) Kütahya’ya
kadar ilerlemiştir.
 Bu durum karşısında II. Mahmut, İngiltere
ve Fransa’dan yardım istemiştir. İngiltere
ve Fransa yardım isteğini reddedince
Rusya’dan yardım istemiştir.
DİKKAT: Osmanlı Devleti’nin Mısır Sorunu’nda
Rusya’dan yardım istemesi bu olayın
tarihimize; “Denize düşen yılana sarılır.” olarak
geçmesine neden olmuştur.
 Yardım isteğini kabul eden Rusya,
donanmasını İstanbul’a gönderince
Boğazların Rus tehdidine açık hale gelmesi
İngiltere’yi harekete geçirdi.
 Böylece İngilizlerin araya girmesiyle
Osmanlı Devleti ile Mısır valisi Kavalalı
arasında Kütahya Antlaşması imzalanmıştır.
KÜTAHYA ANTLAŞMASI 1833
 Girit ve Mısır valilikleri dışında Mehmet Ali
Paşa’ya Şam Valiliği de verilmiştir.
 Mehmet Ali Paşa’nın oğluna ise Cidde
Valiliği ve Adana Valiliği verilmiştir.
ÖNEMİ: Kütahya Antlaşması ile Kavalalı
Mehmet Ali Paşa’nın birinci isyanı sona
ermiştir. Bu antlaşma iki tarafı da memnun
etmediği için ikinci isyana neden olmuştur.
HÜNKÂR İSKELESİ ANTLAŞMASI 1833
 II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’ya karşı
kendisini güvende hissetmediği ve İngiltere
ve Fransa’ya güvenmediği için 1833 yılında
4
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
Rusya ile Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı
imzalanmıştır.
Antlaşmaya göre:
 Rusya saldırıya uğradığı zaman Osmanlı
Devleti boğazları Rusya’nın savaştığı
devlete kapatacaktır.
 Osmanlı saldırıya uğrarsa Rusya Osmanlı’ya
yardım edecektir.
 Antlaşma sekiz yıl sürecektir.
ÖNEMİ:
1. Bu antlaşma Boğazları Rus tehdidine açık
hale getirdi.
2. İlk kez Boğazlar Sorunu bu antlaşmada
ortaya çıkmıştır.
3. Osmanlı Devleti’ni Boğazlar hakkında son
kez tek başına karar verdiği antlaşmadır.
BALTALİMANI TİCARET SÖZLEŞMESİ 1838
 Osmanlı Devleti ve İngiltere arasında
imzalanmıştır.
 Osmanlı Devleti, Mısır Meselesi’nde
İngiltere’nin desteğini almak için
İngiltere’ye bir çeşit kapitülasyon vermiştir.
 Bu sözleşmeyle Osmanlı Devleti, Avrupalı
devletlerin açık pazarı haline gelmiştir.
 Antlaşma, Osmanlı Devleti’ni yarı sömürge
olma durumuna düşürmüştür
1839 MEHMET ALİ PAŞANIN II. İSYANI
 Kavalalı, 1839 yılında bu kez bağımsız
olmak için yeniden isyan etmiştir.
 Osmanlı Devleti ile Mehmet Ali Paşa
arasında Nizip Savaşı yapılmış Osmanlı
Devleti yenilmiştir
 Rusya’nın yeniden İstanbul’a gelmesini
istemeyen İngiltere, Avusturya ve Prusya
olaya müdahale etmişler ve 1840 yılında
Londra Konferansı toplanmıştır.
1840 LONDRA ANTLAŞMASI
 Konferansa katılan devletler Osmanlı
Devleti, İngiltere, Rusya ve Avusturya’dır.
www.tarihdersi.net
 Mısır, iç işlerinde serbest dış işlerinde
Osmanlı Devleti’ne bağlı olacaktır. Fakat
Mısır Valiliği babadan oğula geçmek şartı
ile Mehmet Ali Paşa’ya bırakılmıştır.
NOT: Böylece Mısır’da 1882’de İngiliz işgaline
kadar Hidivler Devri başlamıştır.
 Adana, Suriye ve Girit Osmanlı Devleti'nin
yönetimine bırakılmıştır.
ÖNEMİ: Böylece Mısır Sorunu tamamen
çözülmüştür.
1841 LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ
 Hünkâr İskelesi Antlaşması’nın süresi
bitmek üzereyken, Mısır Sorunu’nun
çözümünde Osmanlı Devleti’ne yardım
eden Avrupalı devletler boğazların
durumunu görüşmek için yeni bir
konferansın toplanmasını istemişlerdir.
 Konferansa katılan ülkeler İngiltere, Rusya,
Fransa, Avusturya, Prusya ve Osmanlı
Devleti’dir.
 Konferansın sonucunda Londra Boğazlar
Sözleşmesi imzalanmıştır
Sözleşmenin maddeleri;
 Boğazlar, Osmanlı Devleti egemenliğinde
kalacak,
 Boğazlar, savaş zamanında bütün
devletlere kapalı olacak.
ÖNEMİ
 Boğazlar, ilk kez uluslararası statüyü bu
sözleşme ile kazanmıştır.
 Bu sözleşme ile Rusya’nın Akdeniz’e inmesi
engellenmiş oldu.
 Rusya, Hünkâr İskelesi Antlaşması ile elde
etmiş olduğu ayrıcalıkları kaybetmiştir. Bu
da Kırım Savaşı’na neden olmuştur.
 Sözleşmeden en karlı çıkan İngiltere ve
Fransa olmuştur.
DİKKAT: Mısır Meselesi, Osmanlı Devleti’nin ne
kadar güçsüz olduğunu göstermiştir. Ayrıca bir
iç sorunken dış sorun haline gelmiştir.
5
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
DİKKAT: Mısır Meselesi’nde Fransız İhtilali ya
da milliyetçilik fikrinin herhangi bir etkisi
yoktur. Bu yönüyle 19. yüzyıldaki diğer
isyanlardan ayrılır.
DİKKAT: Mısır Meselesi’nde Avrupalı
Devletlerin desteğini almak isteyen Osmanlı
Devleti, 1839’da Tanzimat Fermanı’nı ilan
etmiştir.
KIRIM SAVAŞI (1853-1856 OSMANLI-RUS
SAVAŞI)
NEDENLERİ
 Rusların Hünkâr İskelesi Antlaşması’nda
elde ettikleri hakları yeniden sağlamak
istemeleri,
 Rusların sıcak denizlere inmek istemesi
 Kutsal yerler sorunu
KUTSAL YERLER SORUNU: Osmanlı Devleti,
Hıristiyanlar için kutsal olan Kudüs ve
çevresinin temsilciliği hakkını Katolik olan
Fransa'ya vermişti. Rusya, Ortodoks haklarının
koruyucusu olarak, buraların temsilciliğinin
kendisine verilmesini istiyordu.
 Rusya, Osmanlı Devleti’ne elçi göndererek
(Prens Mençikof) isteklerini diplomatik
olmayan bir şekilde sıralamış; Osmanlı
Devleti bu istekleri kabul etmemiştir.
GELİŞMELER
 Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş açmış;
Eflak ve Boğdan’ı işgal etmiştir.
 Avusturya, Osmanlı Devleti’nin yanında
savaşa girmiş; İngiltere ve Fransa, Osmanlı
Devleti’ne destek olmak üzere İstanbul’a
gelmişlerdir.
 Bu durum üzerine Londra Boğazlar
Sözleşmesi’nin ihlal edildiğini savunan
Rusya, Sinop’ta bulunan Osmanlı
donanmasını yakmıştır.
NOT: Sinop baskını Osmanlı Donanması’nın
denizlerde uğradığı dördüncü büyük felakettir.
(1. İnebahtı, 2. Çeşme, 3. İse Navarin)
www.tarihdersi.net
 İngiltere, Piyomente ve Fransa, Osmanlı
Devleti yanında savaşa girmiş ve Rusya’nın
Kırım’daki Sivastopol limanlarını
bombalayarak Kırım’a asker çıkarmıştır.
DİKKAT: Kırım savaşı ile Osmanlı Devleti’nin
temel politikası denge politikası olmuştur.
NOT: Kırım Savaşı’nda Avrupalı Devletlerin
yanında yer alan Piyomente bu sayede onların
desteğini alarak Avusturya’yı İtalya’dan
çıkaracak ve İtalya birliği için önemli bir adım
atacaktır.
 Zor durumda kalan Rusya barış istemiştir.
PARİS ANTLAŞMASI 1856
Katılan devletler: Osmanlı Devleti, İngiltere,
Fransa, Rusya, Avusturya, Prusya, Piyemonte
Antlaşmanın Maddeleri:
 Osmanlı Devleti, Avrupa Devleti sayılacaktır
ve Avrupa hukukundan faydalanacaktır.
YORUM: Böylece Osmanlı Devleti ilk kez
Avrupa devleti sayılmıştır.
 Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü
Avrupalı devletlerin garantisi altında
olacaktır.
YORUM: Böylece Osmanlı Devleti, kendi
topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz
olduğunu kabul etmiş oldu.
 Karadeniz, bütün devletlerin ticaret
gemilerine açık; Savaş gemilerine kapalı
olacaktır.
YORUM: Böylece Rusya’nın sıcak denizlere
inmesi bir kez daha engellendi. Ayrıca aynı
maddenin Osmanlı Devleti’ne de kabul
ettirilmesi yenik devlet muamelesi gördüğünü
gösterir.
 Boğazlar konusu ile ilgili Londra Boğazlar
Sözleşmesi maddeleri geçerli olacaktır.
YORUM: Bu madde de Rusya’nın sıcak
denizlere inmesinin önünü keser.
6
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
DİKKAT 1: Osmanlı, Paris Konferansı’ndan
hemen önce Islahat Fermanı'nı ilan etmiştir.
DİKKAT 2: Osmanlı Devleti bu savaş
sırasında ilk kez İngiltere'den dış borç aldı.
1859 KULELİ OLAYI
 Fedailer Cemiyeti tarafından planlanmıştır.
 Amacı Abdülmecit’i tahtan indirip yerine
Abdülaziz’i geçirmektir.
 Planlanmış fakat bir ihbar sonucu ortaya
çıkmış, başarısız bir darbe girişimidir.
 Islahat Fermanı’na karşı bir tepki olarak
ortaya çıkmıştır.
BALKAN BUNALIMI/TERSANE KONFERANSI
1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ)
1876 BALKAN BUNALIMI
 1876 yılında önce Bulgarlar isyan etti.
Bulgar isyanını Karadağ ve Sırp
ayaklanmaları izledi.
 Balkan uluslarının birbirine sıçrayan
isyanları Osmanlı Devleti’ni zor durumda
bıraktı.
 Osmanlı Devleti, bu isyanları bastırmaya
çalıştığında Avrupalı Devletlerin
müdahalesi ile karşılaştı.
 Bu gelişmeler Osmanlı tarihine Balkan
Bunalımı olarak geçmiştir.
 Avrupa Devletleri, Balkanların durumunu
görüşmek için İstanbul’da bir konferans
toplamaya karar verdiler.
1876 TERSANE (İSTANBUL) KONFERANSI
DİKKAT: Osmanlı Devleti, konferansın
toplandığı gün Meşrutiyet’i İlan ederek
Avrupalı Devletlerin iç işlerine karışmasını
konferansın toplanması önlemeye çalışmıştır.
Meşrutiyet’e rağmen konferans toplanmış ve
şu kararlar alınmıştır:
1. Sırbistan ve Karadağ'a bağımsızlık
verilecek.
www.tarihdersi.net
2. Bulgaristan ve Bosna-Hersek'e özerklik
verilecek.
Osmanlı Devleti, bu kararları kabul etmeyince,
Rusya’nın saldırısı ile 1877-1878 Osmanlı-Rus
Savaşı (93 harbi) başlamıştır.
93 HARBİ (1877-78 OSMANLI RUS SAVAŞI)
NOT: Tanzimat Dönemi’nden beri kullanılan
Rumi takvime göre 1293 yılına denk geldiği için
yaygın olarak bilinen ismi 93 harbi’dir.
 İki koldan saldırıya geçen Rus ordusunun
bir kolu, Balkanlar üzerinden Şıpka
Geçidi’ne ulaştı. Bu cephede Gazi Osman
Paşa, büyük zorluklara rağmen Pelevne'yi
savunsa da sonunda teslim olmak zorunda
kaldı. Ruslar, Meriç nehrini geçerek
İstanbul yakınlarındaki Yeşilköy'e kadar
ulaştılar.
 Rus ordusunun diğer kolu ise, Kafkaslara
saldırdı. Bu cephede de önemli kayıplar
yaşandı. Ruslar ancak Erzurum içlerindeki
Aziziye Tabyaları’nda Nene Hatun
önderliğindeki Erzurum halkı tarafından
durduruldu.
 Yenilgiyi kabul eden Osmanlı Devleti ile
Rusya arasında 1878 Ayastefanos
(Yeşilköy) Antlaşması yapıldı.
DİKKAT: İngiltere, ilk kez Rusya’ya karşı
Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü
korumaktan bu savaş sırasında vazgeçmiştir.
DİKKAT: İlk kez bu savaşla Balkanlar’dan
Anadolu’ya göçler başlamıştır.
DİKKAT: Ermeni Meselesi ilk kez 93 Harbi ve bu
savaş sonunda imzalanan antlaşmalarla ortaya
çıkmıştır.
1878 AYASTEFANOS (YEŞİLKÖY) ANTLAŞMASI
 Büyük bir Bulgaristan Krallığı kurulacak,
YORUM: Bu madde Rusya’nın, Bulgaristan
üzerinden sıcak denizlere inebilmesi anlamına
gelmektedir. İngiltere’nin Ayastefanos’a
itirazının temel sebebi bu maddedir.
7
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
 Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız
olacaktır.
 Kars, Ardahan, Batum (Evliye-i Selase) ve
Doğubeyazıt Rusya’nın olacak,
 Bosna Hersek’e özerklik verilecek,
 Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı
ödeyecek,
 Girit ve Ermenilerin bulunduğu yerlerde
ıslahatlar yapılacak
YORUM: Bu madde Rusya’nın yapay bir şekilde
Ermeni Meselesi yaratma çabasını gösterir.
Nitekim başarılı da olmuştur.
DİKKAT: Ayastefanos Antlaşması, İngiltere’nin
itirazı sonucu yürürlüğe girmedi. Böylece Sevr
Antlaşması ile birlikte tarihimizde ölü doğmuş
iki antlaşmadan birisi olmuştur.
1878 BERLİN ANTLAŞMASI
 İngiltere, Ayastefanos Antlaşması’nı kabul
etmeyince onun yerine 1878 yılında Berlin
Konferansı toplanmıştır.
 Katılan devletler Osmanlı, Fransa, İtalya,
Rusya, Avusturya ve Almanya
Antlaşmanın maddeleri:
 Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız
olacaktır.
YORUM 1: İngiltere’nin böylece Osmanlı
topraklarının parçalanmasına izin vermiştir. Bu,
19. yüzyıl boyunca izlediği Osmanlı topraklarını
koruma politikasını terk etmesi anlamına gelir.
YORUM 2: Böylece Balkan topraklarının, büyük
kısmı kaybedildi. Bunun üzerine Osmanlıcılık
fikri terk edilerek İslamcılık fikri uygulanmaya
başladı. (II. Abdulhamit)
 Bulgaristan’a özerklik verilecektir ve Bulgar
Krallığı üç parçaya bölünecektir.
YORUM: Böylece İngiltere, son kez Rusya’nın
Bulgaristan üzerinden sıcak denizlere inmesini
engellemiş oldu.
www.tarihdersi.net
 Doğubeyazıt Osmanlılarda kalacak; Kars,
Ardahan, Batum Rusya'ya verilecek,
 Bosna-Hersek Osmanlı’ya bağlı kalacak
yönetimi geçici olarak Avusturya’ya
bırakılacaktır.
 Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı
ödeyecek,
 Ermenilerin yaşadığı yerlerde ve Girit’te
ıslahat yapılacak.
YORUM: Avrupalı devletler bu maddeyi kabul
ederek, Rusya'nın Ermeni Meselesi çıkarmaya
çalışmasına destek vermiş oldu.
DİKKAT: İngiltere, Berlin Konferansı’ndan önce
bir çeşit rüşvet olarak Kıbrıs’ı işgal etmiş;
Osmanlı ise konferansta İngiltere'nin desteğini
kaybetmemek için buna ses çıkaramamıştır.
19. YÜZYIL ISLAHATLARI
II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI 1808-1839
DİKKAT: II. Mahmut pek çok alanda köklü
ıslahatlar yapmış; Bu yüzden Osmanlı tebaası
tarafından Gâvur Padişah olarak anılmıştır.
II. Mahmut'un yaptığı ıslahatların iki genel
amacı vardır:
1. Çok sarsılmış olan merkezi otoriteyi
yeniden kuvvetlendirmek,
2. Artık işlemez hale gelmiş ve çağın gerisinde
kalmış devlet teşkilatını çağa uygun hale
getirmek.
1808 SENED-İ İTTİFAK
 II. Mahmut ve Ayanlar arasında
imzalanmıştır.
AYAN: 17 ve 18 yüzyıldan itibaren İltizam ve
Malikâne sistemlerinin yaygınlaşması ile
Osmanlı taşrasında doğmuş ve giderek
güçlenmiş yerel güçlere verilen unvandır.
 Padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır
 Ayanların varlıkları hukuki olarak
tanınmıştır.
8
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
ÖNEMİ: Osmanlı Padişahı ilk kez kendi gücünün
yanında başka bir gücün varlığını kabul
etmiştir. Böylece demokratikleşme yolunda
önemli bir adım atılmıştır.
DİKKAT: Bazı tarihçiler tarafından Magna
Carta’ya benzetilse de bizde Anayasacılığın
başlangıcı kabul edilmez.
DİKKAT: Sened-i İttifak’ın ortaya çıkışında
Fransız İhtilali’nin, milliyetçilik fikrinin ya da
batılılaşma çabasının etkisi yoktur.
YÖNETİM ALANINDA YAPILAN ISLAHATLAR
 Divan kaldırılarak yerine nazırlıklar
(bakanlıklar) kuruldu. Böylece Heyet-i
Vükela oluşturuldu ve Kabine sistemine
geçildi.
 Devlet memurluğu ikiye ayrıldı Hariciye ve
Dahiliye
 Memurlar maaşa bağlandı.
 Memurlara pantolon, ceket, fes giyme
zorunluluğu getirildi.
 Köylerde ve mahallelerde muhtarlıklar
kuruldu.
 Posta Teşkilatı kuruldu.
 Yurtdışına çıkışlarda pasaport, uygulaması
başlatıldı.
 İlk resmi gazete yayınlandı. (Takvim-i
Vekayi)
 Müsadere usulü ne büyük ölçüde son
verilmiştir. Böylece özel mülkiyet hakkı
güvence altına alınmaya çalışıldı.
MÜSADERE: Yolsuzluk yapan devlet
memurunun malına el konulmasıdır. Ancak
Duraklama Dönemi’nden itibaren tüm
memurların mallarına el koyma şekline
dönüşmüştür.
 Tımar ve zeamet uygulamalarına son
verilmiştir.
 Milli marş olarak Mahmudiye Marşı kabul
edilmiştir.
 İdari işleri düzenlemek amacıyla Darüş-ş
Şura-ı Babı Ali kurulmuştur.
 Ayanlık kaldırılmıştır
www.tarihdersi.net
 Anadolu’dan İstanbul’a gelmek isteyenler
için Mürur tezkeresi uygulaması
başlatılmıştır.
 “Kanunsuz Suç ve Ceza olmaz.” ilkesi kabul
edilmiştir.
ASKERİ ALANDA ISLAHATLAR
 Nizam-ı Cedid ordusunun yerine Sekban-ı
Cedid ordusu kurulmuştur.
 Sekban-ı Cedid, bir yeniçeri isyanı sonucu
kaldırılınca bu kez Eşkinci Ocağı kuruldu.
 Vaka-i Hayriye ile Yeniçeri Ocağı
kaldırılmıştır.
 Kaldırılan Yeniçeri Ocağı yerine Asakir-i
Mansure-i Muhammediye adıyla yeni bir
ordu kuruldu.
 Seraskerlik makamı kurulmuştur.
 Tımar sistemi kaldırılmıştır.
 Anadolu’da Redif birlikleri Rumeli’de ise
Müşirlikler kurulmuştur.
 Askeri amaçla ilk nüfus sayımı bu dönemde
yapılmıştır.
 Mekteb-i Harbiye ve Mekteb-i Tıbbiye
açılmıştır.
 Askerlik ile ilgili işlerin düzenlenmesi amacı
ile Darü’l Şuray-ı Askeri kurulmuştur.
EKONOMİK ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR
 Yerli üreticiye gümrük kolaylığı sağlanmıştır
 Mülk sayımı yapılmıştır. Amacı toplanacak
vergi oranlarını belirlemektir.
 Bakırköy’de çuha fabrikası kurulmuştur
 Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir
 Ticaret Nezareti kurulmuştur
 İhtisap Ağalığı kurulmuştur (İstanbul
esnafları içindir.)
 İlk buharlı makine İngiltere’den alınmıştır
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN
ISLAHATLAR
 Avrupa’ya ilk defa öğrenci gönderildi.
 Rüştiyeler (Bugünkü ortaokul) açıldı.
 İstanbul’da ilköğretim zorunlu hale
getirilmiştir.
9
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12

 Medreselere ek Avrupa tarzında eğitim Temel Düşüncesi (Amacı)

veren kurumlar açıldı.
 Osmanlı Devleti sınırları içerisinde
 Mektebi Ulum-u Edebiye açıldı. yaşayanların din, dil, ırk ayrımı yapılmadan
 Enderun yerine Mekteb-i Maarif-i Adliye kanun önünde herkesi eşit gören düşünce
açıldı. Amacı devlet memuru yetiştirmektir. akımıdır.
 Tercüme odaları kurulmuştur. Amacı  Osmanlı Devleti içerisinde yaşayan bütün
tercüman yetiştirmektir topluluklar eşit ölçüde bir arada
 Avrupai müzik serbest bırakılmıştır. yaşamalılar. (Osmanlı Toplumu)
OSMANLI DEVLETİ’Nİ DAĞILMAKTAN NOT: 93 Harbi, ardından Balkan Savaşları
KURTARMA FİKİRLERİ sonucunda önemini yitirdi.
 Bu fikirlerin ortaya çıkış nedenleri, Osmanlı İSLAMCILIK (ÜMMETÇİLİK)
Devleti’nin milliyetçilik fikri nedeniyle
parçalanmasıdır. Yani bu fikirler başlangıçta Temsilcileri;
milliyetçilik fikrine karşı üretilmiştir.  II. Abdülhamit
 Dolayısıyla Osmanlı Devleti topraklarında  Mehmet Akif Ersoy
farklı milletler yaşarken önce Osmanlıcılık  Ahmet Hamdi Akseki
fikri uygulanmıştır. Ancak 19. yüzyılın  Said Halim Paşa
boyunca Osmanlıcılık uygulansa da azınlık  Cemaleddin Afgani
isyanları engellenemedi.  Musa Kazım Efendi
 93 Harbi sonucunda Balkan topraklarının  Eşref Edip
büyük kısmı kaybedildi. II. Abdülhamit, elde  Şemsettin Günaltay
kalan Anadolu ve Arap topraklarını bir
arada tutmak için İslamcılık fikrini Temel Düşüncesi (Amacı)
uygulamaya başladı.  Toplumu oluşturan milletin en önemli
 İslamcılık fikrinin de işe yaramadığını özelliği dindir ve millet olmada dini birlik
anlayan İttihat ve Terakki yönetimi, Balkan çok önemlidir.
savaşlarından sonra Türkçülük fikrini devlet  Devletin kurtuluşu, halifelik makamının
politikası haline getirdi. bütünleştirici gücü ile gerçekleştirilebilir.
 Türkçülük fikri, Osmanlı Devleti’nin yıkılışını
NOT: I. Dünya Savaşı’nda önemini kaybetmiştir.
engelleyemedi. Ancak Türkiye Cumhuriyeti,
bu esaslar üzerine kuruldu. TURANCILIK (PANTÜRKİZM-TÜRK BİRLİĞİ)
OSMANLICILIK (İTTİHAT-I ANASIR) Temsilcileri;
Temsilcileri;  Yusuf Akçura
 Gaspıralı İsmail
 Mithat Paşa
 Ziya Gökalp
 Mustafa Reşit Paşa
 Şemsettin Sami
 Namık Kemal
 Ömer Seyfettin
 Halil Paşa
 Zeki Veledi Togan
 Şinasi
 M.Emin Yurdakul
 Ali Suvai
 Necib Asım
 Ziya Paşa
 Ağaoğlu Ahmet
 DR.Fuat Sabit

www.tarihdersi.net
10
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12

 Enver Paşa TANZİMAT DÖNEMİ 1839-1876

 Ali Canip  Osmanlı Devleti’nin eski ve yeni kurumlar
Temel Düşüncesi (Amacı) işlevlerini bir arada yürütmüştür.
 Batıcılık ve Osmanlıcılık akımları etkili
 Türkleri milli bir duygu ile birleştirerek
olmuştur.
Osmanlı bayrağı altında kuvvetli bir unsur
 En çok yönetim ve hukuk alanında ıslah at
olarak yeniden dünya devletleri arasına
yapılmıştır.
sokmak.
 Amacı dünyadaki bütün Türkleri tek çatı Tanzimat Dönemi Padişahları
altında toplayabilmektir.
 1839-1861 Sultan Abdülmecid
NOT: I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas  1861-1876 Sultan Abdülaziz
Cephesi’nin açılma nedenlerinden birisidir.  1876 V. Murat
BATICILIK (GARPÇILIK) 1839-1861 ABDÜLMECİD DÖNEMİ
Temsilcileri; 1839 TANZİMAT FERMANI (GÜLHANE HATT-I
 DR. Abdullah Cevdet HÜMAYUNU)
 Tevfik Fikret  Sadrazam Mustafa Reşit Paşa tarafından
 İbrahim Temo hazırlanmış ve Gülhane Parkı’nda yine
 Celal Nuri Mustafa Reşit Paşa tarafından halka
 Terbiyeci Satı duyurulmuştur.
 Fermanın hareket noktası Osmanlıcılık
Temel Düşüncesi (Amacı)
fikridir.
 Amacı Avrupa’daki gelişmeleri takip etmek  Fermanın ulaşmak istediği temel amaç,
ve gelişmelerden faydalanmaktır Osmanlı topraklarında yaşayan herkesi
 Batı’nın sadece bilim ve tekniğinin (Müslüman-Gayrimüslim) eşit hale
alınmasını amaçlayan batıcılık düşüncesi getirmektir.
yeni Türk devletinin temel taşlarından birini
İLAN EDİLİŞ NEDENLERİ
oluşturmuştur.
 Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek,
NOT: Batıcılık, Lale Devri’nden itibaren Osmanlı
 Milliyetçilik isyanlarının önüne geçmek
Devleti’nde geçerli olan bir fikirdir.
 Avrupalı devletlerin azınlıkları bahane
ADEM-İ MERKEZİYETÇİLİK ederek Devleti’nin iç işlerine karışmasını
Temsilcileri; önlemek
 Rusların Balkanlardaki nüfuzunu kırmak
 Prens Sabahattin
isteği
 Ahrar Fırkası
 Mısır Meselesi ve Londra Konferansı’nda
Temel Düşüncesi (Amacı) Avrupalı devletlerin (İngiltere) desteğini
almak
 Merkezi yönetimin yetkilerini azaltıp yerel
yönetimlerin güçlenmesini savunur
NOT: Bu fikir Osmanlı Devleti’nde hiçbir zaman
uygulanmamıştır.

www.tarihdersi.net
11
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
FERMANIN MADDELERİ
 Herkesin mal can namus güvenliği
sağlanacaktır.
 Hiç Kimse yargılanmadan
cezalandırılmayacak ve mahkemeler
herkese açık olacaktır.
 Vergiler. Herkesin gelirine göre
düzenlenecek.
 Askerlik Vatan hizmeti haline gelecektir ve
askere alımlar terhis işlemleri belirli
yöntemlere göre yapılacaktır.
 Rüşvet ve İltimas kaldırılacaktır.
 Müsadere sistemi kaldırılacaktır.
 Yapılacak olan kanunlar şeriata uygun
olacaktır.
 Herkes mal, mülk edinebilecek.
 Fermana padişah başta olmak üzere herkes
uyacaktır.
DİKKAT: Testte verilen bir ifadenin Tanzimat
Fermanı’nın maddesi olduğunu en kolay nasıl
anlarız? İfade HERKES ile başlıyorsa madde
Tanzimat Fermanı’nındır.
DİKKAT: Fermanın yayınlanmasında herhangi
bir iç ya da dış baskı etkili değildir. Padişah, bazı
yetkilerinden isteyerek vazgeçmiştir.
TANZİMAT FERMANI’NIN ÖNEMİ
 Ferman’ın yayınlanması, demokratikleşme
yolunda atılan önemli bir adımdır.
 Tanzimat Fermanı, anayasal yönetime
geçişin (anayasacılığın) ilk aşamasıdır.
 Padişah ilk kez kendi gücünün üzerinde
başka bir gücün varlığını kabul etmiştir.
(Yani hukuk üstünlüğünü)
 İlk kez yurttaş askerliği anlayışına
geçilmiştir. Bu bağlamda ilk kez
gayrimüslimlerin de askere gitmeleri
kararlaştırılmıştır.
 Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermanı ile
tebaa anlayışından vatandaş (yurttaş)
anlayışına geçmeye çalışmıştır.
www.tarihdersi.net
1856 ISLAHAT FERMANI
 Tanzimat Fermanı’nın devamı
niteliğindedir.
 Dönemin padişahı Abdülmecid tarafından
ilan edilmiştir.
 Dolayısıyla ilan edilmesindeki temel fikir
yine Osmanlıcık fikridir.
DİKKAT: Islahat Fermanı’nın temel amacı,
Osmanlı topraklarında yaşayan herkesi eşit
hale getirmektir. Ancak Ferman, amacını
aşarak Gayrimüslim halka daha fazla hak
verilmesine neden olmuştur. Bu da Müslüman
halkın tepkisine neden olmuştur.
FERMANIN YAYIMLANMA SEBEPLERİ
 Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek.
 Milliyetçilik akımından Osmanlı Devleti’nin
etkilenmesinin önüne geçmek.
 Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nin iç
işlerine karışmasını önlemek.
 Tanzimat Fermanı ile istenilen sonucun
elde edilememesi.
DİKKAT: Islahat Fermanı ilan edildiğinde Kırım
Savaşı sona ermiş; Paris Konferansı toplanmak
üzeredir. Fermanla Paris Konferansı’nda azınlık
haklarının gündeme gelmemesi ve iç işlerimize
karışmaları engellenmeye çalışılmıştır. Ancak
buna engel olunamamıştır.
FERMANIN MADDELERİ
 Gayrimüslim halka karşı küçük düşürücü
sözler söylenmeyecek,
 Gayrimüslimler memur ve mülk sahibi
olabilecekler il genel meclisine üye
olabilecekler.
 Rüşvet ve iltimasın önüne geçilecek.
 İşkence ve angarya kaldırılacak.
 Gayrimüslimler Nakdi Bedel karşılığında
askerlikten muaf olabileceklerdir.
 Gayrimüslimlere din ve vicdan özgürlüğü
sağlanacaktır.
DİKKAT: Testte verilen bir ifadenin Islahat
Fermanı’nın maddesi olduğunu en kolay nasıl
12
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
anlarız? İfade GAYRİMÜSLİMLER ile başlıyorsa
madde, Islahat Fermanı’nındır.
ABDÜLMECİD DÖNEMİ DİĞER ISLAHATLARI
 Ticaret Mahkemeleri kurulmuştur.
 İltizam sistemi kaldırılmıştır.
 Ticaret kanunu çıkarılmıştır.
 İlk belediye teşkilatı İstanbul için
kurulmuştur.
 İl genel meclisleri kurulmuştur
 İlk telgraf hattı Edirne Varna ve Kırım
arasında kurulmuştur.
 Vergi görevlileri oluşturulmuştur (muhassıl)
 Jandarma teşkilatı kurulmuştur.
 Askeri idadiler açılmıştır.
NOT: Osmanlı ordusunun adı Asakir-i Şahane
adını almıştır
 Osmanlı Devletinin ilk bankası olan Bank-ı
Dersaadet kurulmuştur
 Bank-ı Osmani açılmıştır
 İlk kâğıt para Kaime bastırılmıştır.
 Anadolu’da İzmir-Turgutlu arasında ilk
demiryolu hattı yapıldı.
 Şirket-i Hayriye ilk anonim şirket
kurulmuştur.
 Kafa kağıdı (kimlik) çıkarılmıştır.
 Arazi Kanunnamesi çıkarıldı.
 Gümrük teşkilatı kurulmuştur.
 Gedik usulüne son verildi.
 Muhasıllık sistemi getirildi.
 Darülmuallim açıldı. (Erkek öğretmen
okulu)
 Encümen-i Daniş kuruldu. (bilim akademisi)
 Meclis-i Maarif- Umumiye kuruldu.
 Mülkiye mektebi kuruldu.
 İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval
çıkarıldı
 İlk kız rüştiye ve idadiler kuruldu.
SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ ISLAHATLAR
1861-1876
 Osmanlı Devleti’nin ilk medeni kanunu
olan Mecelle 1868’de yürürlüğe girmiştir.
www.tarihdersi.net
 Nizamiye mahkemeleri kurulmuştur.
 1864 Vilayet Nizamnamesi yayımlanmış ve
liva uygulaması başlatılmıştır.
 1871 Nizamnamesi yayımlanmış ve
Nahiyeler oluşturulmuştur.
 Düstur adı verilen mecmua çıkarılmıştır.
 Divan-ı Ahkam-ı Adliye kurulmuştur.
(Yargıtay)
 Şuray-ı Devlet kurulmuştur. (Danıştay)
 Ceride-i Mehakim çıkarılmıştır. (gazete)
 İlk resim sergisi açılmıştır.
 İlk mizah dergisi çıkartılmıştır. (Diyojen)
 Darülfünun açılmıştır.
 Darülmuallimat açılmıştır. (Bayan
Öğretmen Okulu)
 Galatasaray Sultanisi açılmıştır.
 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi
uygulanmıştır.
 Darüşşafaka Lisesi açılmıştır.
 Memleket sandıkları ve Emniyet sandıkları
açılmıştır.
 Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur.
 İlk Türk fuarı açılmıştır.
 İlk posta pulu basılmıştır.
II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI
I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ 1876-1878
 Genç Osmanlılar (Jön Türkler)
Meşrutiyet’in ilanına yanaşmayan
Abdülaziz’i tahttan indirmiş ve yerine
V.Murat’ı tahta geçirmişlerdir. V. Murat’ın
sağlık sorunları nedeni ile meşrutiyeti ilan
edeceği garantisini veren II. Abdülhamit
yönetime gelmiştir.
 Sadrazamlığa getirilen Mithat Paşa,
Meşrutiyet çalışmalarına başlamıştır
DİKKAT: Yeni Anayasa çalışmaları devam
ederken Avrupa devletleri, İstanbul’da bir
konferans (Tersane Konf.) düzenlenmiştir.
MEŞRUTİYET’İN İLAN EDİLME NEDENLERİ
DİKKAT: Meşrutiyetin ilanında da çıkış noktası
olan fikir yine Osmanlıcılık fikridir.
13
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12
 Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemeye
çalışmak
 Milliyetçilik akımından etkilenmeme isteği
 Tersane Konferansı sonucunda Osmanlı
Devleti aleyhine karar çıkmasını engelleme
isteği
MEŞRUTİYET’İN İLANININ ÖNEMİ
 İlk kez rejim değişmiştir. (Mutlak
monarşiden meşruti monarşiye geçilmiştir.)
 İlk kez halk kısıtlı da olsa yönetime
katılmıştır.
 Türk tarihinde ilk kez anayasa (Kanun-u
Esasi) ilan edilmiştir.
 İlk kez padişahın yetkileri anayasa ile
kısıtlanmıştır.
 İlk kez parlamento açılmıştır.
1876 KANUN-U ESASİ
 Mithat Paşa başkanlığında toplanan bir
kurul tarafından hazırlanmıştır.
 Hazırlanırken Prusya ve Belçika anayasaları
örnek alınmıştır.
 Türk tarihinin ilk anayasasıdır.
MADDELER
 Devletin dini İslam, resmi dili Türkçe,
başkenti İstanbul’dur.
 Padişah dokunulmazdır.
 Genel Meclisi oluşturanlar Mebusan ve
Ayan gruplarıdır.
 Ayanların görevleri ömür boyudur.
 Ayanlar 40 yaşını doldurmadıkları sürece
meclis üyesi olamazlar.
 Mebuslar bütün Osmanlı Devleti halkını
temsil eder.
 Mebusan Meclisi üyeleri 4 yıllığına seçilir ve
seçme yaşı 25 seçilme yaşı ise 30’dur
 Erkekler, Mebusan Meclisi üyesi olabilirler.
 Yasalarda son söz her zaman padişaha
aittir.
 Padişah, Meclisi feshedebilir.
 Hükümet, padişaha karşı sorumludur.
www.tarihdersi.net
İSTİBDAT DÖNEMİ 1878-1908
 II. Abdülhamid’in 30 yıl boyunca iktidarda
kaldığı dönemi kapsar.
GELİŞMELER
 Muharrem Kararnamesi ile borçların
ödeme şekli belirlenmiş buna bağlı olarak
da Duyun-u Umumiye kurulmuştur.
 Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan etmiş,
isyanlara engel olabilmek için Hamidiye
Alayları kurulmuştur.
 Erkan-ı Harbiye Vekaleti kurulmuştur.
 Tarih-i Osmaniye Encümeni kurulmuştur.
 Yıldız İstihbarat Teşkilatı kurulmuştur.
 Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel sanatlar
mektebi) açılmıştır.
 İstanbul Arkeoloji Müzesi açılmıştır.
 Berlin-Bağdat demiryolu inşaatı
başlamıştır.
 İslamcılık, devlet politikası haline gelmiştir.
 Darülaceze kurulmuştur.
 1888’de Ziraat Bankası kurulmuştur.
 Basına sansür uygulanmıştır
 Şehir postaları kurulmuştur
 İstanbul’a telefon getirilmiştir
 Reji İdaresi (Yabancıların kurduğu tütün
tekeli) kurulmuştur.
 İlk Deniz Müzesi açılmıştır.
OSMANLI DEVLETİNDE BASIN VE YAYIN
HAREKETLERİ
 1795 Bulletin Des Novelles; Çıkarılan ilk
gazetedir.
 1825 Vakayı Mısrıyye; Mısır’ın resmi vilayet
gazetesidir.
 1831 Takvim-i Vekayi; Osmanlı Devleti’nin
ilk resmi gazetesidir.
 1831 Le Moniteur Otoman; Osmanlı
Devleti’nde Fransızca olarak çıkarılan ilk
resmi gazetedir.
 1840 Ceride-i Havadis; Yarı resmi gazetedir.
 1860 Tercüman-ı Ahval; Osmanlı
Devleti’nde çıkarılan ilk özel gazetedir.
14
 KPSS OSMANLI DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1878)
TARİH
(19. YÜZYIL / EN UZUN YÜZYIL) KPSS KONU:12

 1862 Tasvir-i Efkâr; Kadınların okutulması

ve İstanbul’un sorunları görüşülmüştür.
 1867 Muhbir; Giritli Müslümanlara yardım
kampanyası başlatılmıştır.
 1871 İbret; Namık Kemal’in gazetesidir.
 1878 Tercüman-ı Hakikat; İnsanlara gazete
okuma alışkanlığı kazandırmaya çalışmıştır.
 1878 Tercüman-ı Şark; İttihatçıların
gazetesidir.
 1908 Tanin; İttihatçıların gazetesidir.
 1908 Volkan; 31 Mart isyanını destekleyen
gazetedir.
OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇIKARILAN DERGİLER
 1850 Vekayı Tıbbıye; Osmanlı Devleti’nde
çıkarılan ilk dergidir.
 1860 Mecmua-i Fünun
 1862 Mirat
 1864 Mecmua-i Askeriye
 1870 Diyojen
OSMANLI DEVLETİNDE ÇIKARILAN KADIN
GAZETELERİ VE DERGİLERİ
 1868 Terakki; İlk defa kadın haklarından
bahseden gazetedir.
 1869 Terakki-i Muhadderat; Kadınların
yükselişi
 1886 Şükufezar; kadrosu tamamen
kadınlardan oluşan gazetedir.
 1887 Mürevvet; Osmanlı kadınlarını dünya
kadınlarından haberdar eden gazetedir.
 1889 Parça Bohçası; Ev düzeni ile ilgili bilgi
veren gazetedir.
 1895 Hanımlara Mahsus Gazete; Kadın
haklarını savunan gazetedir.
 1908 Demet
 1908 Mehasin; Renkli basılan ilk gazetedir.
 1908 Kadın
 1913 Kadınlar Dünyası; Kadın haklarından
ve çalışma hayatından bahseden gazetedir.
 1914 Seyyale

www.tarihdersi.net
15
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -1-
TARİH
20. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ KPSS KONU:13
KONU 1: İNKILÂP, DEVRİM, İHTİLAL, DARBE,
REFORM, ISLAHAT NEDİR? BİRBİRLERİNDEN
FARKLARI VE BENZERLİKLERİ NELERDİR?
Dersimizin adı Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp
Tarihi ve Atatürkçülük olduğuna göre ne
anlama geldiğini öğrenerek başlamalıyız.
İnkılâp Nedir? Genellikle birbirinin yerine
kullandığımız bu kelimelerin hepsi aynı anlama
gelmiyor. Aralarında mutlaka bir yakınlık olan
bu kelimelerden en kapsamlı ve köklü değişimi
ifade eden kavram İnkılâp kavramıdır. İnkılâp
bir halk hareketi sonucu mevcut düzenin zor
kullanarak yıkılması ve yerini yeni bir düzenin
kurulmasıdır. Bir inkılâbın 3 aşaması vardır.
Bunlar:
1. Fikri hazırlık aşaması: İnkılâbın en uzun
süren aşamasıdır. 100-150 yıl sürebilir. Bu
süreçte halk bilinçlenerek mevcut düzeni
sorgular ve değişmesi gerektiğine karar
verir.
2. İhtilal (Devrim): Şartlar olgunlaşmıştır.
Halkın ayaklanması ile mevcut düzenin
yıkıldığı aşamadır.
3. Yeni Düzenin Kuruluşu: Eski düzene ait
tüm kuruluşlar yok edilir. Yerine yeni
düzenin ön gördüğü sistem ve değişiklikler
getirilir.
İhtilal/Devrim Nedir? Yukarıda gördüğünüz gibi
İhtilal ve Devrim kavramları eş anlamlıdır ve
İnkılâbın aksiyon aşamasıdır. Mevcut düzenin
bir halk hareketi ile güç kullanılarak
yıkılmasıdır.
Islahat/Reform Nedir? Eş anlamlı olan bu
kelimler Devrim ya da İnkılâptan daha hafif
değişiklikleri ifade eder. Kelime manası
iyileştirme, düzeltme demektir.
Darbe Nedir? Memleket içerisinde yuvalanmış
güç sahibi bir hizbin ( bu tarihimizde ordu
içerisine yuvalanmış gruplar tarafından
gerçekleştirildi. Ancak darbeyi sadece ordu
yapar diye bir kural da yoktur. 15 Temmuz
www.tarihdersi.net
örneğinde gördüğünüz gibi.) hukuksuz yollarla
iktidarı ele geçirmesidir.
TÜRK İNKILÂBININ EŞSİZ ÖZELLİKLERİ
1. Türk İnkılâbı hem emperyalizme karşı
yürütülen bir Milli bağımsızlık mücadelesi
hem de Padişaha karşı yürütülen bir Milli
egemenlik mücadelesidir.
DİKKAT: Kurtuluş Savaşı’na İnkılâp özelliği
katan kısım Padişaha karşı yürütülen Milli
Egemenlik mücadelesidir.
2. Türk İnkılâbının fikri hazırlık safhası yoktur.
Dolayısıyla Dünya’da tabandan tavana
yayılan İnkılâp, bizde tavandan tabana
doğru ilerlemiştir.
KONU 2: 20. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA VE
OSMANLI DEVLETİ’NİN GENEL DURUMU
İNGİLTERE-FRANSA: 20. Yüzyıla girerken
Dünya’da devletler hızlı bir sömürgecilik ve
silahlanma yarışına girmişlerdi. Bu yarışta
safların bir yanında 19. Yüzyılda süper güç
durumuna yükselmiş, üzerinde güneş
batmayan bir imparatorluk haline gelmiş
İngiltere (Büyük Britanya İmparatorluğu) ve
İngiltere gibi sömürgelerini korumayı
amaçlayan Fransa bulunmaktaydı.
ALMANYA-İTALYA: Diğer yanda ise 19. Yüzyılda
siyasi birliklerini tamamlayarak sömürgecilik
yarışına geç dâhil olan Almanya ve İtalya yer
almaktaydı. Bu iki grup arasındaki rekabet
yakın gelecekte dünyayı genel bir savaşın içine
sokacaktı.
ÇARLIK RUSYA’SI: Diğer taraftan Rusya ortaya
çıktığı günden (Çar I. Petro ile birlikte 17. Yüzyıl
sonlarında ilk kez önemli bir güç haline
gelmeye başlar.) beri benimsediği sıcak
denizlere inme hayalinin peşinde koşmaktadır.
Bu amaçla 19. Yüzyıldan itibaren başvurduğu
en önemli propaganda araçlarından bir tanesi
olan Panslavizm (Slav ırklarını içine alan bir Slav
devleti kurma hayali olan bu fikir Fransız İhtilalı
sonrası doğan milliyetçilik fikrinin etkisi ile
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -1-
TARİH
20. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
ortaya çıkmıştır.) politikası uygulamaktadır. Bu
politikadan zarar gören iki devlet vardır. Bu
devletler Balkan uluslarını bünyesinde
barındıran Avusturya-Macaristan İmp. ve
Osmanlı Devleti’dir.
Yukarıda açıklamaya çalıştığımız genel
sebeplere eklenen devletlerarası özel
sebeplerle birlikte Dünya hızla büyük bir savaşa
doğru ilerlemektedir.
OSMANLI DEVLETİ: Osmanlı Devleti 19. Yüzyıl
boyunca Fransız İhtilalı’nın getirdiği milliyetçi
kökenli ayaklanmalar nedeniyle dağılma
(çözlüme) süreci yaşamaktadır. 20. Yüzyıl
başlarında Balkan topraklarının büyük kısmını
bu nedenle kaybetmiş, bu topraklarda
Yunanistan, Sırbistan, Karadağ, Romanya
devletleri ortaya çıkmıştır.
DİKKAT: Henüz Bulgaristan ve Arnavutluk bu
devletler arasında yok.
Osmanlı Devleti 19. Yüzyıl boyunca yalnız kendi
gücü ile ayakta kalamayacağını anlayarak
Denge politikası uygulamıştır. Avrupalı
Devletler ise Osmanlı Devleti’ni aylaşma
konusunda anlaşamadıkları (Anlaşmazlık
özellikle İngiltere ve Rusya arasında) için Şark
Meselesi 20. Yüzyıl başlarına kadar devam
etmiştir.
Osmanlı Devleti’nin 20. Yüzyıl başlarındaki
ekonomik durumu siyasi durumundan da kötü
vaziyettedir. Sanayi İnkılâbını
gerçekleştiremeyen Osmanlı ülkesi tam
anlamıyla Avrupalıların ham madde kaynağı ve
açık pazarı haline gelmiştir. Bu bozuk ekonomik
tablo siyasi tavizleri de beraberinde
getirmektedir.
Sonuç olarak Avrupa’nın Hasta Adam olarak
gördüğü bir devlet durumundadır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:13
KONU 3: II. MEŞRUTİYET’İN İLANI (24
TEMMUZ 1908
DİKKAT: 1876’da gerçekleşen ilk meşrutiyet
denemesinin ardından Padişah II. Abdülhamit,
anayasayı askıya almış, meclisi kapatmıştı. 33
yıl boyunca ülkede meşrutiyet benzeri olayların
yaşanmasını engelleyecek her türlü tedbirin
alındığı (Jurnalcilik, Hafiyelik, Sürgünler v.b)
İstibdat Devri yaşanmıştır. Ancak Sultan
Abdülhamit’in baskılı yönetimi dahi, ülkede
meşrutiyet yanlısı fikirlerin ve örgütlerin
oluşmasının önüne geçememiştir.
II. Meşrutiyet’in İlanının Sebepleri
1. Harp ve Tıp Akademilerinde kurularak
özellikle ordudaki subaylar arasında hızla
yayılan gizli İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin
çalışmaları.
2. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ya da daha
geniş ifade ile Jön Türklerin Meşrutiyet
idaresinin Osmanlı Devleti’ni yıkılmaktan
kurtaracağına inanmaları
NOT: Meşrutiyet, Meşruti monarşi demektir.
Şartlı monarşi anlamına gelen bu kavram
tarihimizde Padişah ve halkın devleti birlikte
yönettiği yönetim şeklini tanımlamak içi
kullanılır.
3. Reval (Talin) Konferansı: İngiltere ve
Rusya’nın yakınlaşarak Osmanlı Devleti’ni
paylaştıkları bu konferans İttihat ve
Terakki’nin harekete geçmesine neden
olmuştur.
NOT: Yukarıda kısaca açıklamaya çalıştığımız
gibi 19. Yüzyıl boyunca Rusya bizi yok etmeye
çalışırken İngiltere bunu engelleyen başlıca güç
durumunda idi. Şimdi bu iki devletin anlaşması
Osmanlı için yeni bir savaşın kapıya dayandığı
anlamına geliyordu. Nitekim Reval
konferansından hemen sonra Rusya’nın
kışkırttığı Balkan devletlerinin saldırısı ile
Balkan Savaşları başlayacaktır.
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -1-
TARİH
20. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ KPSS KONU:13
Temmuz Devrimi (Jön Türk Devrimi) SÜREÇ
 İttihat ve Terakki Cemiyeti özellikle
padişahın etkisinin daha zayıf olduğu
Balkanlardaki 2 ve 3. Ordularda oldukça
güçlenmiştir. Reval Konferansı’nın ardından
önce Resneli Niyazi, ardından Enver
Makedonya’da birlikleri ile isyan ettiler.
 Ayaklanmanın ülke geneline yayılmasından
endişe eden Padişah II. Abdülhamit,
Anayasayı yeniden yürürlüğe sokarak II.
Meşrutiyet’i ilan etmek zorunda kaldı.
DİKKAT: Jön Türk Devrimi’nde oynadığı rol
nedeniyle büyük bir üne kavuşan Enver,
Hürriyet Kahramanı olur. Böylece hızla
yükselerek Cemal Paşa ve Talat Bey’le birlikte
İttihat ve Terakki’nin üç önemli isminden birisi
haline gelir.
II. Meşrutiyet’in Sonuçları
1. Meşrutiyet’in ilanı sırasında ve sonrasında
yaşanan iktidar boşluğundan yararlanan
Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
2. Aynı boşluk sayesinde Avusturya-
Macaristan halihazırda yönetmekte olduğu
Bosna-Hersek’i topraklarına kattı.
3. Girit, Yunanistan’a bağlanma kararı aldı.
4. İç politikada ise bu boşluğun sonucunda 31
Mart Vakası ortaya çıktı.
KONU 4: 31 MART VAKASI (13 NİSAN 1909)
NOT: O dönemde kullanılan Rumi takvime göre
31 Mart 1325’e denk geldiği için tarihimizde bu
isimle bilinmektedir.
 II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında Padişah II.
Abdülhamit, yönetimden elini biraz
çekmişti. Buna karşılık henüz İstanbul’da
yeterinde güçlü olmayan İttihat ve
Terakki’de yönetimde etkili olamamıştı.
Sonuç olarak Osmanlı yönetiminde büyük
bir boşluk ortaya çıktı. Yukarıda saydığımız
olumsuz gelişmeler de buna eklenince
İstanbul’da eski düzenin yeniden gelmesini
www.tarihdersi.net
isteyen gerici (irticai) bir ayaklanma patlak
verdi.
 Medrese talebeleri, bazı askeri gruplar,
padişah yanlıları ya da İttihat ve Terakki
karşıtları gibi farklı grupların birleşmesi ile
ortaya çıkan isyanın ortak amacı meşrutiyet
idaresinin kaldırılması ve mutlak
monarşinin yeniden gelmesidir.
DİKKAT: Bu yüzden tarihimiz rejime karşı çıkan
ilk gerici nitelikli isyan olarak kabul edilir.
DİKKAT: Jön Türk Devrimi de rejimi
değiştirmeyi amaçlamaktaydı. Ancak onu
devrim olarak isimlendirmemizin nedeni
yönetim şeklini ileriye doğru taşımayı
amaçlamasıdır.
 İsyanı haber alan İttihat ve Terakki,
HAREKET ORDUSU ismi verilen bir orduyu
İstanbul’a gönderdi. Komutanlığını
Mahmut Şevket Paşa’nın yaptığı bu
ordunun ikinci komutanı Kolağası Mustafa
Kemal’dir. Hareket planlarını Mustafa
Kemal’in yaptığı bu ordu İsyanı bastırdı.
NOT: Mustafa Kemal ilk tarih sahnesinde
önemli bir olayda rol oynamıştır.
31 Mart Vakası’nın Sonuçları
1. Padişah II. Abdulhamit, tahttan indirildi.
Yerine 5. Mehmet Reşat Padişah oldu.
2. İttihat ve Terakki’nin Osmanlı
yönetimindeki etkisi biraz daha arttı. Ayrıca
gizli bir örgütten siyasi bir partiye
dönüşerek mecliste temsil edilmeye
başladı.
3. Kanun-i Esasi’de Padişahın yetkilerini
sınırlayan bir dizi değişiklik yapıldı.
Örneğin:
 Padişahın meclisi açma kapama yetkisi
alındı.
 Padişahın sınırsız Veto yetkisi elinden
alındı.
 Padişahın sürgün yetkisi elinden alındı.
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -1-
TARİH
20. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ KPSS KONU:13
 Hükümet Padişaha karşı değil meclise karşı
sorumlu hale getirildi.
DİKKAT: Bu değişikler nedeniyle iki meşrutiyet
dönemini kıyasladığımızda daha demokratik
olan (halkın yönetimde etkisinin daha fazla
olması nedeniyle) II. Meşrutiyet dönemidir.
DİKKAT: Ayrıca II. Meşrutiyet Dönemi’nde
tarihimizin ilk çok partili demokratik yaşamı
başlamıştır. Bu da yukarıda ulaştığımız sonucu
kuvvetlendirir.
KONU 5: TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912)
Trablusgarp Savaşı’nın Sebepleri
1. Bu savaşın temel sebebi
SÖMÜRGECİLİK’tir. Birliğini yeni
tamamlayan İtalya’nın sömürge arayışıdır.
2. Trablusgarp’ın İtalya’ya yakın ve koruması
oluşu (Mısır, İngiliz işgalinde olduğu için
karadan, donanmamız olmadığı için
denizden asker gönderme şansımız yok.)
3. İtalya’yı yanına çekmek isteyen
İngiltere’nin, bu devleti işgal konusunda
teşvik etmesi.
NOT: Bu süreç İngiltere’nin Batı Anadolu’yu
İtalya’ya vaat etmesi ile devam edecek ve
sonuçta İtalya I. Dünya Savaşı’na İtilaf devletleri
safında katılacaktır.
Savaş
 İtalya’nın Trablusgarp’a saldırısı ile savaş
başlar. Osmanlı Devleti’nin tek yapabildiği
gönüllü bazı subaylarını bölge halkını
örgütlemek için bölgeye göndermek
olmuştur.
www.tarihdersi.net
 Trablusgarp Savaşı’na katılanlar arasında
Mustafa Kemal Tobruk ve Derne’de, Enver
ise Bingazi’de önemli başarılar elde eder.
NOT 1: Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal’in
katıldığı ilk savaştır.
NOT 2: Bu savaşta düzensiz halk kuvvetlerini
örgütleyerek düzenli işgal ordularına karşı
mücadele etmiştir. Yani Gayri Nizami harp
uygulanmıştır. Bu açıdan Trablusgarp Savaşı
Mustafa Kemal açısından Kurtuluş Savaşı’nın
provası niteliği taşır.
 Savaş sırasında işgali iç kesimlere
ilerletemeyen İtalya Osmanlı Devleti’ni
barışa zorlamak için 12 Ada’yı işgal
etmiştir.
 Tüm bunlara rağmen direnmeye devam
eden Osmanlı Devleti, Balkan Savaşları’nın
başlaması üzerine yenilgiyi kabul etmiştir.
Sonuçta UŞİ Antlaşması imzalanmıştır.
UŞİ ANTLAŞMASI (1912)
1. Trablusgarp ve Bingazi İtalya’ya
bırakılmıştır.
2. Trablusgarp halkı dini bakımdan Osmanlı
halifesine bağlı kalacaktır.
YORUM: Bu madde ile Osmanlı Devleti’nin
halifeliğin siyasi gücünden ikinci kez (Birincisi
Küçük Kaynarca) yararlanmaya çalıştığını
görüyoruz.
3. Balkan Savaşları bitimine kadar 12 Ada
İtalya’da kalacaktır.
NOT: İtalya 12 Ada’yı II. Dünya Savaşı’na kadar
işgal altında tutmuştur. II. Dünya Savaşı’ndan
sonra ise 12 Ada Müttefik Devletler tarafından
Yunanistan’a verilmiştir.
Trablusgarp Savaşı’nın Sonucu (Önemi)
 Bu savaşla birlikte Osmanlı Devleti’nin
Kuzey Afrika’da varlığı tamamen sona
ermiştir.
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -1-
TARİH
20. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
 İngiltere, İtalya’yı yanına çekme konusunda
önemli bir adım atmıştır.
KONU 6: BALKAN SAVAŞLARI
I. BALKAN SAVAŞI
Sebepleri
1. En önemli sebep milliyetçilik fikridir. Şöyle
ki: Çoğunluğunu Slavların oluşturduğu
Balkan milletleri Türkleri Balkanlardan
tamamen atmak istemektedir.
2. Sıcak denizlere inmek isteyen Rusya’nın
Balkan uluslarını Osmanlı’ya karşı
kışkırtması
3. İngiltere ve Rusya’nın Reval Konferansı’nda
anlaşması (Yukarıda açıklamıştık.)
Savaş
Rusya’nın birleştirdiği;
 Bulgaristan,
 Yunanistan,
 Sırbistan ve
 Karadağ
 Osmanlı Devleti’ne saldırdı.
Savaş Sırasında;
 Selanik ve Manastır dahil tüm Makedonya
Sırbistan ve Yunanistan tarafından işgal
edildi.
 Batı Trakya’nın tamamı, Doğu Trakya’nın
büyük bölümü kaybedildi.
 Bulgaristan Silivri önlerine kadar ilerledi.
 Ege Adaları’nın tamamı Yunanistan
tarafından işgal edildi.
NOT: Rauf Orbay tek bir Hamidiye Kruvazörü ile
büyük kahramanlık gösterse de sonucu
değiştirememiştir. Diğer yandan kendisinin
HAMİDİYE KAHRAMANI olarak ünlenmesini
sağlamıştır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:13
 Arnavutluk isyan ederek bağımsızlığını ilan
etti.
 Savaş, İngiltere ve Rusya’nın araya girmesi
sonucu LONDRA Antlaşması ile sona erdi.
LONDRA ANTLAŞMASI (1913)
1. Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan’a
verildi.
2. Güney Makedonya, Selanik, Girit ve
Manastır Yunanistan’a verildi.
3. İmroz (Gökçeada) ve Bozcaada hariç Ege
Adaları Yunanistan’a verildi.
4. Osmanlı, Bulgaristan sınırı Midye-Enez hattı
olarak kabul edildi.
5. Arnavutluk’un geleceği Avrupalı Devletlere
bırakıldı.
I. BALKAN SAVAŞI’NDA YAŞANAN AĞIR
HEZİMETİN NEDENLERİ
1. Osmanlı yönetiminde hala sürmekte olan
iktidar boşluğu
2. Ordudaki subaylar arasında yaşanan alaylı-
mektepli çatışması ve siyasi çekişmeler
DİKKAT: Bu durum Mustafa Kemal’in kısa süre
önce İttihat Terakki Kongresi’nde belirttiği ve
cemiyetten uzaklaşmasına neden olan askerin
siyaset yapmaması fikrinin doğruluğunu
kanıtlar.
3. Savaşın hemen öncesinde mevcut
hükümetin 60.000 kadar askeri terhis
etmesi
4. Savaş süresinde yaşanan ulaşım ve iletişim
sıkıntıları
I. BALKAN SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
1. Yukarıda saydıklarımıza ek olarak Osmanlı
Devleti’nin Balkanlardaki varlığı sona
ermiştir.
2. Tüm Batı Trakya ve Doğu Trakya’nın büyük
bölümü kaybedilmiştir. Sınırın Midye-Enez
5
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -1-
TARİH
20. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ KPSS KONU:13
hattı olması Edirne ve Kırklareli’nin
kaybedilmesi anlamına gelmektedir.
3. ÖNEMLİ: Arnavutların isyanı hem
Osmanlıcılık hem de İslamcılık fikrinin
geçersizliğini kanıtlamaktadır. Arnavutlar
böylece Balkanlarda Osmanlı’dan kopan
son azınlık olmuştur.
4. Kaybedilen Balkan topraklarından
Anadolu’ya yoğun bir Türk göçü yaşandı.
Bu durum ülkede TÜRKÇÜLÜK fikrinin güç
kazanmasına neden oldu.
5. Kaybedilen topraklarda yaşayan Türklerin
bir kısmı orada kaldı. Böylece Balkan
Türkleri Sorunu ortaya çıktı.
6. Ayrıca yaşanan kaybedilen topraklar ve
yaşanan Türk göçü, bir yandan genel
nüfusun azalmasına diğer yandan ise Türk
nüfusunun genel nüfus içindeki oranının
artmasına neden oldu.
7. Bu savaşta Bulgaristan’ın fazla pay alarak
güçlenmesi diğer Balkan devletlerini
rahatsız etti. Böylece II. Balkan Savaşı’nın
çıkmasına neden oldu.
8. Bu yenilgiden mevcut hükümeti sorumlu
tutan İttihat ve Terakki Cemiyeti, BAB-I ALİ
BASKINI ile Osmanlı Devleti’nde iktidarı
tam olarak ele geçirmiştir.
DİKKAT: İttihat ve Terakki iktidara uzanan
yolda adım adım ilerlemiştir. Önce Jön Türk
Devrimi (II. Meşrutiyet), sonra 31 Mart
Vakası’nın bastırılması ve II. Abdülhamit’in
tahttan indirilişi, son olarak Bab-ı Ali baskını ile
tam anlamıyla İttihat ve Terakki iktidarı
başlamıştır.
DİKKAT: Bab-ı Ali Baskını, hükümete karşı
gerçekleştirilen bir DARBE’dir.
II. BALKAN SAVAŞI
NEDENİ
 Balkan Savaşı’nda Bulgaristan’ın çok toprak
alarak aşırı güçlenmesi ve Boğazları tehdit
www.tarihdersi.net
eder hale gelmesi hem diğer Balkan
Devletleri’ni hem de Rusya’yı rahatsız
etmişti.
 Bulgaristan’a karşı birleşen Yunanistan,
Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın
saldırısı ile II. Balkan Savaşı başlamıştır.
NOT: I. Balkan Savaşı’nda olmayıp ikincisine
katılan Balkan Devleti Romanya’dır.
II. BALKAN SAVAŞI’NDA OSMANLI’NIN ROLÜ
İktidarı ele geçiren İttihat ve Terakki hükümeti
Bulgaristan’ın zor durumundan yararlanarak
Meriç Nehri’ne kadar ilerledi ve Edirne’yi
kurtardı.
NOT: Hürriyet Kahramanı Enver Paşa şimdi bir
de Edirne Fatihi oldu.
DİKKAT: İttihat ve Terakki’nin, dolayısıyla Enver
Paşa’nın bu başarısı Osmanlı Devleti’nin I.
Dünya Savaşı’na girmesinde etkili oldu. (Nasıl
Edirne’yi kurtardıysak kaybettiğimiz diğer
toprakları da kurtarabiliriz diyecekler)
II. BALKAN SAVAŞI SONUNDA
 Balkan Devletleri kendi aralarında Bükreş
Antlaşması’nı imzalayarak savaşı bitirdiler.
 Osmanlı Devlet’i ile Bulgaristan arasında
İstanbul Antlaşması (1913) imzalandı. Bu
antlaşmaya göre sınır Meriç Nehri olarak
belirlendi.
NOT: Böylece Doğu Trakya kurtarılmış oldu.
 Diğer Balkan Devletleri ile Osmanlı Devleti
arasında azınlık haline gelen Türklerin
durumunu düzenleyen antlaşmalar
imzalandı.
 Osmanlı ile Yunanistan arasında Atina Ant.
 Osmanlı ile Romanya arasında Bükreş Ant.
 Osmanlı ile Sırbistan arasında İstanbul Ant.
6
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
KONU 1: I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SEBEPLERİ
Dünya’daki Düvel-i Muazzama (Avrupa’nın
büyük güçlerine Osmanlı Devleti’nin verdiği
isim. Kelime anlamı muazzam devletler
demektir.) başta olmak üzere pek çok devleti
karşı karşıya getiren bu ilk büyük savaşın pek
çok nedeni vardır. Bu nedenleri genel ve özel
nedenler olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN GENEL NEDENLERİ
 Dünya Savaşı’nın en önemli nedeni özellikle
Sanayi İnkılâbı ile hız kazanan sömürgecilik
yarışıdır. Bir başka ifade ile Sanayi
İnkılâbını gerçekleştiren Avrupalı devletler
arasında meydana gelen hammadde ve
Pazar rekabeti savaşın tartışmasız en
önemli sebebidir.
NOT: Bu sebep savaşa sebep olan iki büyük
devleti karşı karşıya getirmiştir. Bir tarafta
İngiltere, diğer yanda Almanya I. Dünya
Savaşı’na sebep olan asıl devletlerdir.
 Savaşın ikinci büyük nedeni ise Fransız
İhtilali ile yayılan milliyetçilik fikrinin bazı
devletler tarafından diğerlerinin zararına
kullanılmasıdır.
NOT: Bu durumda özellikler Rusya’nın
Balkanlarda uyguladığı Panslavizm politikası ve
bu politikadan büyük zarar gören Avusturya-
Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti
akla gelmelidir.
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN ÖZEL NEDENLERİ
 Almanya, Prusya önderliğinde birliğini
sağlamaya çalışırken Fransa ile SEDAN
muharebesini gerçekleştirmişti. Bu savaşı
kaybeden Fransa gelişmiş sanayisi çok
önemli kömür yataklarının olduğu Alsas-
Loren bölgesini Almanya’ya kaptırmıştı.
 Avusturya-Macaristan’ın Almanya ile çok
eskilere giden bağları bulunmaktaydı. Her
ikisi de yüzyıllarca Habsburg hanedanı
tarafından yönetilmiş bu iki devletin nüfus
www.tarihdersi.net
yapıları da büyük oranda birbirine
benziyordu. Avusturya sınırları içerisinde
önemli miktarda Alman nüfusu
yaşamaktaydı. Bu ortak bağlar bu iki devleti
birbirlerine yaklaştırmaktaydı.
 Almanya ve İtalya’nın birliklerini
tamamlayarak 19. Yüzyılda kurulan dengeyi
değiştirmelerinin ardından İngiltere, Rusya
ile yakınlaşmaya başlamış, 20. Yüzyılın
başında Reval Konferansı ile Osmanlı
topraklarını paylaşma konusunda
anlaşmışlardı.
 Trablusgarp’ın ardından Batı Anadolu’yu
İtalya’ya vaat eden İngiltere, bu devleti
kendi yanına çekmeyi başarmıştı.
 Kuruluşlarında Rusya ve İngiltere’nin büyük
desteği olan Yunanistan, Sırbistan,
Romanya gibi Balkan devletleri İtilaf
Devletleri safında yer alacaklardı.
NOT: Bir tek II. Balkan Savaşı’nda diğer Balkan
devletlerinin saldırısına uğrayan Bulgaristan
bunun dışında kalmış, Çanakkale Zaferi’nin
ardından İttifak devletleri safında savaşa
katılmıştır.
 Savaşın sonlarına doğru Almanya’nın
Uzakdoğu sömürgelerine göz diken
Japonya, İtilaf Devletlerine katılmıştır.
 Yine savaşın başlarında Monreo Doktrini
gereği Avrupa işlerine karışmayan A.B.D.,
sonradan İtilaf Devletleri safında savaşa
girerek savaşın kaderini değiştirmiştir.
NOT: Monreo Doktrini 1823’de ABD Kongresi
tarafından kabul edilen doktrin ABD’nin
benimsediği yalnızlık siyasetidir. Doktrine göre
ABD, Avrupa meselelerine karışmayacak,
Avrupa’nın Amerika kıtasına karışmasına izin
vermeyecektir. ABD’nin I. Dünya Savaşı’na girişi
bu doktrini ilk kez terk etmesi anlamına gelir.
I. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ ÜÇLÜ İTTİFAK VE
ÜÇLÜ İTİLAF DEVLETLERİNİ GRUPLARININ
ORTAYA ÇIKMASI
 Yukarıda belirttiğimiz gibi I. Dünya
Savaşı’nın temel sebebi Sömürgecilikten
kaynaklanan rekabettir.
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
 Bu rekabette bir tarafta daha önce
saniyeleşerek sömürgeler edinmiş ve
bunları kaybetmek istemeyen İngiltere ve
Fransa yer alırken; diğer tarafta birliğini geç
tamamlamış, sömürgecilik yarışına geç
katılmış ve sömürge bulmak isteyen iki
devlet, Almanya ve İtalya yer almaktadır.
 Diğer yandan Rusya’nın Balkanlarda
uyguladığı Panslavist politika ile düşman
haline gelen Avusturya-Macaristan ve
Rusya yukarıda saydığımız özel sebeplerin
de etkisi ile farklı kutuplarda yer almıştır.
Böylece savaş öncesinde iki grup ortaya
çıkmıştır.
Üçlü İttifak Devletleri
 Almanya
 İtalya
 Avusturya-Macaristan
DİKKAT: İtalya savaş öncesinde ittifak devletleri
arasında yer almış ancak savaşa İtilaf Devletleri
safında girmiştir. Sebebini yukarıda belirtmiştik.
Üçlü İtilaf Devletleri
 İngiltere
 Fransa
 Rusya
OSMANLI DEVLETİ’NİN ALMANYA İLE
YAKINLAŞMASININ SEBEPLERİ
 Uzun süredir DENGE POLİTİKASI ile ayakta
kalmaya çalışan Osmanlı Devleti’nin siyasi
yalnızlıktan kurtulmaya çalışması
NOT: 19. Yüzyılda Rusya karşında İngiltere
Osmanlı Devleti’nin yanında yer alıyordu.
Ancak Bu iki devletin anlaşması Osmanlı
Devleti’ni yalnız bırakmıştı.
 İktidarda bulunan İttihat ve Terakki
yöneticilerinin Alman hayranı olması,
Almanların savaşı kazanacağına inanmaları
 II. Balkan Savaşı’nda olduğunda gibi daha
önceden kaybedilen toprakları yeniden
kazanma düşüncesi
www.tarihdersi.net
ALMANYA’NIN OSMANLI DEVLETİ İLE
YAKINLAŞMASININ SEBEPLERİ
 Bu yakınlaşmanın en önemli nedeni
Osmanlı topraklarının Jeopolitik
konumudur. Biraz daha açacak olursak,
Osmanlı toprakları hem İngiltere’nin
sömürgelerine giden yol üzerinde hem de
Rusya ile İngiltere’nin arasındaydı.
 Almanların Halifeliğin siyasi gücünden
yararlanma isteği
NOT: Nitekim Osmanlı Devleti savaşa girerken
padişah tüm Müslümanları KUTSAL CİHAT’a
davet etmiş; Ancak bu davet umulan etkiyi
yaratmamıştır.
 Osmanlı Devleti’nin savaş gücü ya da
ekonomik gücü olmasa da İnsan gücünden
yararlanma isteği
 Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesi ile
açılacak yeni cephelerle Almanya’nın
savaşta yükü hafifleyecekti.
KONU 2: I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI VE
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI
 Savaş Avusturya-Macaristan veliahdı Franz
Ferdinand’ın Saraybosna ziyaretinde Sırp
bir milliyetçi tarafından öldürülmesi ile
başlamıştır.
 28 Temmuz 1914’te Avusturya-Macaristan,
Sırbistan’ı işgal etti. Ardından İtilaf ve
İttifak Devletleri ardı ardına savaşa dâhil
oldu. Böylece I. Dünya Savaşı başladı.
 Bir Avrupa Savaşı olarak başlayan savaş,
ABD’nin savaşa girişi ile Dünya Savaşı halini
aldı.
DİKKAT: I. Dünya Savaşı’nda asıl sonucu
belirleyen cephe Almanya ile İngiltere ile
Fransa’nın savaştığı batı cephesi olmuştur. Bu
cephede her iki taraf ta ilerleme
kaydedemeyince çözümü başka yerlerde
aramışlardır.
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
ÖRNEĞİN;
 Almanya, Osmanlı Devleti’ni savaşa sokarak
Batı Cephesi’ndeki yükünü hafifletmek,
savaşı geniş alana yaymak istemiştir.
 İngiltere Osmanlı Devleti’ni saf dışı
bırakmak ve Rusya ile gücünü birleştirmek
için Boğazlara saldırmıştır.
 Ya da İngiltere, ABD’nin savaşa girmesini
sağlamıştır. Nitekim savaşın düğümünü
çözen gelişme de bu olmuştur. ABD’nin
Batı Cephesine yaptığı çıkarma sonucu
Almanya yenilmiştir.
OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA
GİRİŞİ
Akdeniz’de İtilaf donanmasından kaçan iki
Alman gemisi Goben ve Breslav, Osmanlı
Devleti’ne sığınmıştır. Osmanlı Devleti bu
gemileri teslim etmeyerek satın aldığını ilan
etmiştir. Yavuz ve Midilli ismini alan bu iki
gemi tatbikat bahanesi ile çıktığı Karadeniz’de
Rusya’nın Odessia ve Sivastopol limanlarını
bombalamıştır. Böylece Enver Paşa ve
Almanların oldubittisi ile savaşa girmiştir.
OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NDA
YER ALDIĞI CEPHELER
I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin
savaştığı cepheleri üç ana başlık altında
toplayabiliriz.
1. TAARRUZ CEPHELERİ
 Kafkas Cephesi
 Kanal Cephesi
2. SAVUNMA CEPHELERİ
 Irak Cephesi
 Yemen-Hicaz Cepheleri
 Filistin-Suriye Cepheleri
 Çanakkale Cephesi
3. MÜTTEFİLERİNE YARDIM AMACIYLA ASKER
GÖNDERDİĞİ CEPHELER
 Romanya Cephesi
 Galiçya Cephesi
www.tarihdersi.net
 Makedonya Cephesi
NOT: Bu cepheler aynı zamanda Osmanlı
Devleti’nin sınırları dışında savaştığı cepheler
olarak da geçmektedir. Bunun dışında bu
cephelerle ilgili bir şey bilmenize gerek yok.
1. TAARRUZ CEPHELERİ
A. KAFKAS CEPHESİ
NOT: I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin
savaştığı ilk cephedir.
Kafkas Cephesinin Açılış Sebepleri
 Yeni Cepheler açarak Almanya’nın Doğu
Cephesindeki yükünü hafifletmek istemesi
 Orta Asya Türklerine ulaşarak onlardan
oluşturulacak büyük ordu ile savaşı
kazanmak
DİKKAT: Bu amacın ortaya çıkmasında
TURANCILIK (PANTÜRKİZM) fikri etkili
olmuştur.
 Kafkaslar üzerinden Bakü ve Hazar
petrollerine ulaşmak
 Kafkaslar üzerinden İran’a oradan
Hindistan’a ulaşarak İngiltere’yi zor
durumda bırakmak.
Kafkas Cephesinde Mücadele
 Kafkas Cephesi, Enver Paşa’nın planladığı
Sarıkamış Harekâtı ile başlamıştır. Ancak
mevsim şartlarını, coğrafi özellikleri dikkate
almayan Enver Paşa’nın saldırı planı büyük
bir felaketle sonuçlandı. Hazırlıksız olarak
Allahuekber dağlarına sürülen Doksan bin
(Sonraki kayıplarla birlikte bu sayı 120 bine
ulaştı.) Türk askeri donarak şehit oldu.
 Sarıkamış felaketinin ardından cephede
üstünlüğü ele geçiren Rusya, karşı saldırıya
geçti. Trabzon, Erzincan, Bayburt, Muş,
Bitlis, Van Rusya’nın işgaline uğradı.
 Çanakkale cephesindeki başarının ardından
Mustafa Kemal, Kafkas Cephesine atandı.
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
Rusya’dan Muş ve Bitlis’i geri almayı
başardı.
NOT: Kafkas Cephesi, Mustafa Kemal’in I.
Dünya Savaşı’nda görev aldığı ikinci cephedir.
DİKKAT: Kafkas Cephesi ile ilgili en önemli
olaylardan bir tanesi de Tehcir Kanunu’dur.
TEHCİR KANUNU (1915): Doğu Anadolu’da
yaşayan Ermeniler, bir yandan cephe gerisinde
Türk ordusuna zarar veriyor, bir yandan da
savunmasız Türk köylerine saldırıyordu. Bunun
üzerine İktidardaki İttihat ve Terakki hükümeti
Tehcir Kanunu’nu çıkararak Doğu Anadolu’da
yaşayan Ermenileri savaş tehdidi olmayan
Suriye’ye zorunlu olarak göç ettirdi.
Günümüzdeki soykırım iddialarının temelinde
bu kanun ve göç nedeniyle yaşanalar
yatmaktadır.
Kafkas Cephesinin Kapanışı
 Rusya’da yaşanan Bolşevik İhtilali
nedeniyle Rusya’nın bu cepheye ilgisi
giderek azaldı.
 Sonunda iktidarı ele geçiren Bolşevikler ile
İttifak devletleri arasında 1918 Brest-
Litovsk Antlaşması imzalandı. Böylece
cephe kapandı.
Brest-Litovsk Antlaşması
 Rusya savaşta işgal ettiği yerleri boşaltacak,
 1878 Berlin Antlaşması ile Rusya’ya verilen
Kars, Ardahan ve Batum Osmanlı’ya geri
verilecek
DİKKAT: Kars, Ardahan ve Batum tarihimizde
Evliye-i Selase olarak geçmektedir.
NOT: Evliye-i Selase’nin geri alınması, Brest-
Litovsk antlaşmasına Osmanlı Devleti’nin
toprak kazandığı son antlaşma özelliği
kazandırır.
www.tarihdersi.net
B. KANAL CEPHESİ
DİKKAT: Kanaldan kastedilen Mısır’da bulunan,
Akdeniz ile Kızıldeniz’i birbirine bağlayan
Süveyş Kanalıdır.
Kanal Cephesinin Açılış Sebepleri
 Süveyş Kanalı’nı ele geçirerek İngiltere’nin
sömürgeleri ile bağlantısını koparmak
 Yeni bir cephe açarak Almanya’nın yükünü
hafifletmek
 Eskiden Osmanlı toprağı olan Mısır’ı geri
almak
Kanal Cephesinde Mücadele
 Osmanlı Devleti Almanya’nın yoğun baskısı
ile 14 Ocak 1915’te kanala ilk saldırısını
gerçekleştirmiştir.
 İki büyük taarruzda başarılı olamayan
Osmanlı birlikleri, İngilizleri karşı saldırısı
sonrası geri çekilmeye başlamıştır.
 Bu geri çekiliş önce Filistin, ardından Suriye
cepheleri ile devam etmiştir.
DİKKAT: Görüldüğü gibi Kanal, Filistin ve Suriye
cepheleri birbirinin devamı niteliğinde
cephelerdir.
NOT: Bu cephede İttihat ve Terakki’nin bir
diğer asker lideri Cemal Paşa bulunmuştur.
2. SAVUNMA CEPHELERİ
A. IRAK CEPHESİ
DİKKAT: Osmanlı Devleti’nin ilk savunma
cephesidir. Bu cephede İngiltere ile mücadele
edilmiştir.
Irak Cephesinin Açılış Nedenleri
 İngiltere’nin Irak petrollerini el geçirmek
istemesi
 İngiltere’nin Irak ve Kafkaslar üzerinden
Rusya ile birleşmek istemesi
 Bu birleşme ile hem Rusya’ya ihtiyaç
duyduğu yardım ulaşacak hem de Hindistan
sömürgeleri güvenlik altına alınacaktı.
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
Irak Cephesinde Mücadele
 Cephe İngiltere’nin 1914’te Basra Körfezine
asker çıkarması ile açılmıştır.
 Bu cephede kendisinden üstün İngiliz
birliklerine karşı büyük bir mücadele veren
Osmanlı birlikleri, 16 Nisan 1916’da Kut’ül
Amare zaferini kazanmıştır.
 Ancak cepheye çok önem veren İngiltere
takviye birliklerle tekrar saldırıya geçtiğinde
hem yeterli takviye alamayan hem de bölge
halkının ihanetine uğrayan Osmanlı ordusu
geri çekilmeye başlamıştır.
YORUM: Arapların Osmanlı Devleti’ne ihaneti
İslamcılık fikrinin geçersizliğini kanıtlar. Ya da
bir başka ifade ile kazanan milliyetçilik
olmuştur.
 Kuzeye doğru önce Bağdat, ardından
Kerkük düşmüştür.
 İngiliz birlikleri Musul önlerine geldiğinde
Mondros Ateşkes Antlaşmasının
imzalanması ile cephede çatışmalar sona
ermiştir.
DİKKAT: Mondros imzalandığı sırada Musul
henüz işgal altında değildir. Bu, ileride Misak-ı
Milli’de sınırlar belirlenirken bizim için önemli
bir ölçüt olacak.
B. ÇANAKKALE CEPHESİ
DİKKAT: Osmanlı Devleti’nin I. Dünya
Savaşı’nda tam anlamıyla başarılı olduğu tek
cephedir. Bu cephede İngiliz, Fransız ve Anzak
(Avusturya-Yeni Zelanda) kuvvetleri ile
mücadele edilmiştir.
Çanakkale Cephesinin Açılış Sebepleri
 Cephenin açılmasının en önemli nedeni
Müttefiklerin Osmanlı Devleti’nin
başkentini ele geçirerek, onu savaş dışı
bırakmak istemesidir.
 İtilaf Devletleri Osmanlı’yı saf dışı bırakarak
daha I. Dünya Savaşı’nın başlarında savaşın
www.tarihdersi.net
geniş alanlara yayılmasını engellemiş
olacaktı.
 Bolşevik İhtilali nedeniyle zor durumdaki
Rusya’ya yardım götürmek
 Rusya’dan başta buğday olmak üzere
ihtiyaç duydukları ham maddeleri almak
Çanakkale Cephesinde Mücadele
 Çanakkale Savaşları iki aşamadan
oluşmaktadır. İtilaf Devletleri önce karaya
asker çıkarmadan Boğazı geçebileceklerini
düşünerek denizden saldırıya geçmiştir.
Ancak üstün teknolojilerine rağmen Türk
topçusunun direnişi ve Nusrat Mayın
Gemisi’nin döşediği mayınlar sayesinde 18
Mart 1915’te Çanakkale Deniz Zaferi
kazanılmıştır.
 Kara muharebeleri 25 Nisan 1915’te
başlamış ve yaklaşık bir yıl sürmüştür. Bu
muharebelere Yarbay rütbesi ile katılan
Mustafa Kemal, kazanılan başarılarda
büyük paya sahiptir.
NOT: Müttefik devletlerin Gelibolu
Yarımadasına yaptıkları çıkarma, II. Dünya
Savaşı’ndaki Normandiya çıkarmasına kadar
Dünya’nın en büyük kara çıkarması olarak
kalmıştır.
NOT: Yarbay Mustafa Kemal, bir tümen
komutanı olarak katıldığı savaşın sonlarına
doğru Generalliğe terfi etmiş ve Anafartalar
Grup Komutanı olmuştur.
Çanakkale Cephesinin Sonuçları
 İtilaf Devletleri Çanakkale Boğazını
geçemedi. Osmanlı Devleti savaş dışı
kalmadı. Böylece;
o Yeni Cepheler açıldı ve savaş daha
geniş alana yayıldı.
o I. Dünya Savaşı en az iki yıl daha
uzadı.
 Rusya’ya yardım gitmedi. Rusya’da Bolşevik
İhtilali çıktı ve Rusya savaştan çekildi.
5
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
 Bulgaristan, İttifak Devletleri safında savaşa
dâhil oldu. Böylece Osmanlı Devleti ile
Almanya arasında kara bağlantısı kuruldu.
 Gelibolu’ya dışlanmış bir asker olarak gelen
Mustafa Kemal, ulusal bir kahraman olarak
ayrıldı. Bu savaşta halk arasında kavuştuğu
ün, onun Kurtuluş Savaşı’nın lideri olmasını
sağladı.
 “Çanakkale geçilmez.” Ruhu doğdu. Bu ruh
belki I. Dünya Savaşı’nı kazanmamıza
yetmedi. Ancak aynı ruh Kurtuluş
mücadelesinin doğmasını sağladı.
C. YEMEN-HİCAZ CEPHELERİ
DİKKAT: Osmanlı Devleti’nin Arabistan
Yarımadasını savunmak için oluşturduğu iki
cephedir.
Yemen ve Hicaz Cephelerinin Açılış Sebepleri
 İngiltere’nin sömürgelerine giden yolun
güvenliğini ve kontrolünü tam olarak
sağlamak istemesi
Yemen ve Hicaz Cephelerinde Mücadele
 Arabistan’ın en güney ucu Yemen’dir.
Burada savaş İngiltere’nin Yemen’e asker
çıkarmasıyla başlamıştır.
 Yemen’in ardından Hicaz bölgesi boyunca
kuzeye doğru ilerleyen İngilizler, Mekke ve
Medine’nin bulunduğu kutsal toprakları ele
geçirmiştir.
 Bu cephelerde Osmanlı kuvvetleri İngiliz
askerlerinden daha çok bölgenin yerli halkı
Müslüman Araplarla mücadele etmiştir.
 Bu cephede özellikle Fahrettin Paşa’nın
Medine Müdafaası önemlidir.
DİKKAT: Araplar, Şerif Hüseyin önderliğinde
İngiltere ile milli bir devlet sözü (Mc. Mahon
Ant.) karşılığında Osmanlı Devleti’ne ihanet
etmiştir. Arapların ihaneti İslamcılık
(ümmetçilik) fikrinin geçersizliğini kanıtlar.
www.tarihdersi.net
D. FİLİSTİN-SURİYE CEPHELERİ
DİKKAT: Filistin ve Suriye Cephelerinin, Kanal
cephesinin devamı niteliğinde olduğunu
yukarıda belirtmiştik.
Filistin ve Suriye Cephelerinin Açılış Nedenleri
 Kanal saldırısının ardından İngiltere,
Sömürgelerine giden yoldan Osmanlı
tehdidini tamamen kaldırmak için karşı
saldırıya geçti.
Filistin-Suriye Cephelerinde mücadele
 İngiltere’nin saldırısını durdurmak için önce
Filistin, bu cephedeki başarısızlığın
ardından Suriye Cephesi kuruldu.
 Mustafa Kemal, Kafkas Cephesinin
ardından Suriye cephesine atandı. Ancak
geldiğinde savaş kaybedilmiş, Osmanlı
birlikleri düzensiz bir şekilde geri
çekilmekteydi.
NOT: Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda
görev aldığı üçüncü ve son cephe, Suriye
Cephesidir.
 Alman General Liman Von Sanders’ten
komutayı devralan Mustafa Kemal, Yıldırım
Orduları Grup Komutanı oldu.
 Mustafa Kemal, bugünkü Türkiye-Suriye
sınırında son savunma hazırlıklarını yaptığı
sırada Mondros Ateşkes Antlaşmasının
imzalanması ile cephede savaş sona erdi.
NOT: Arapların yaşadığı tüm Osmanlı
topraklarında olduğu gibi bu cephelerde de
Araplar, İtilaf Devletleri ile işbirliği yapmış ve
Osmanlı kuvvetleri ile savaşmıştır.
KONU 3: İTİLAF DEVLETLERİNİN
İMZALADIKLARI GİZLİ ANTLAŞMALAR
(OSMANLI DEVLETİ’Nİ PAYLAŞIM TASARILARI)
 İtilaf Devletleri I. Dünya Savaşı sırasında
aralarında yaptıkları gizli antlaşmalarla
Osmanlı topraklarını paylaşmışlardır.
6
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
 Bu antlaşmalar, Rusya’da iktidarı ele
geçiren Bolşevik yönetimi tarafından savaş
devam ederken tüm Dünya’ya
açıklanmıştır.
İTİLAF DEVLETLERİNİN GİZLİ ANTLAŞMALAR
YAPMA NEDENLERİ
 Savaş sonunda paylaşım konusunda
aralarında oluşabilecek sorunları
engellemek.
 Bazı devletleri kendi yanlarında savaşa
sokabilmek. (Örneğin İtalya)
 Osmanlı topraklarında ayaklanmalar
çıkarmak. (Arap ihanetlerini hatırlayalım)
A. Sykes-Picot Antlaşması
İtilaf Bloğunun iki büyük devleti İngiltere ve
Fransa, Osmanlı Devleti’nin Ortadoğu
topraklarını aralarında bu antlaşma ile
bölüşmüştür. Bölüşüme göre:
 İngiltere Irak’ı alacak.
 Fransa Suriye, Lübnan ve Çukurova
Bölgesini alacaktı.
 Ayrıca Lübnan ve Suriye’nin bir bölümünde
iki devletin nüfuzu altında bir Arap devleti
kurulacaktı.
B. Londra Antlaşması
 Akdeniz bölgesi ve 12 Ada İtalya’ya
verilecekti.
C. St. Jean de Maurienne Antlaşması
 Batı Anadolu’nun İtalya’ya verildiği
antlaşmadır.
 İtalya bu antlaşmadan sonra savaşa
girmiştir.
D. Mc Mahon Antlaşması
 İngiltere ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin
arasında yapılmıştır. Araplar savaşta İtilaf
www.tarihdersi.net
Devletlerinin yanında yer alacak, buna
karşılık Şerif Hüseyin önderliğinde
Arabistan’da büyük bir Arap Devleti
kurulacaktı.
E. Boğazlar Antlaşması
 Müttefik devletler ile Rusya arasında
yapılmıştır.
 İstanbul ve Boğazlar, Rusya’ya verilmiştir.
F. Petrograt Sözleşmesi
 Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgesi
Rusya’ya verilmiştir.
PAYLAŞIM TASARILARINDA MEYDANA GELEN
DEĞİŞİKLİKER
İtilaf Devletlerinin gizli antlaşmalarla
gerçekleştirdiği paylaşım tasarılarında iki büyük
değişiklik meydana gelmiştir.
 Bunlardan Birincisi Rusya’nın savaştan
çekilmesiyle yaşanmıştır. Rusya savaştan
çekilince bu devlete vaat edilen İstanbul ve
Boğazlar için tüm devletlerin birlikte
yöneteceği bir komisyon kurulması
kararlaştırılmıştır. Doğu Anadolu
bölgesinde ise bir Ermeni devleti kurma
fikri ortaya çıkmıştır.
 İkinci büyük değişiklik ise Wilson ilkelerini
bahane eden İngiltere’nin Batı
Anadolu’nun İtalya yerine Yunanistan’a
verilemesini sağlamasıdır.
NOT: Bu konuyu ileride daha ayrıntılı olarak
işleyeceğiz.
DİKKAT: Bu değişiklilerden sonra ortaya çıkan
tasarı SEVR Antlaşmasını doğurmuştur.
KONU 4: BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN SONA
ERMESİ
 Dünya Savaşı’nın genelinde İttifak
Devletlerinin karada, İtilaf Devletleri’nin ise
7
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -2-
TARİH
I. DÜNYA SAVAŞI KPSS KONU:14
denizde daha üstün olduğunu
söyleyebiliriz.
 Ayrıca savaşın uzaması kaynakları daha
fazla olan İtilaf Devletleri’nin işine
geliyordu.
 Dünya Savaşı’nda iki kırılma anı olmuştur.
Bunlardan ilki İtilaf Devletleri’nin Çanakkale
Boğazını geçememeleri ile yaşanmıştır.
Büyük itibar kaybına uğramışlar,
müttefikleri Rusya’yı kaybetmişler ve karşı
saflara Bulgaristan katılmıştır.
 İkinci kırılma anı ABD’nin İtilaf Devletleri
safında girmesi olmuştur. ABD, savaş
sürerken tarafsızlığını ilan etse de
İngiltere’ye silah satmıştır. Bunu
engellemeye çalışan Alman denizaltıları bir
Amerikan yolcu gemisini batırınca ABD,
bazı şartlarla (Wilson ilkeleri) savaşa
girmiştir. Doğrudan Batı cephesine çıkarma
yapan ABD, bu cephedeki dengeyi bozmuş
ve Almanya savaşı kaybetmiştir. Bunun
ardından İttifak Devletleri ard arda teslim
olmuştur.
NOT: İlk teslim olan İttifak Devleti Bulgaristan
olmuştur.
I. DÜNYA SAVAŞI SONUNDA İMZALANAN
ATEŞKES ANTLAŞMALARI
 Osmanlı Devleti ile Mondros Ateşkes Ant.
 Almanya ile Rethandes Ateşkes Ant.
 Avusturya-Macaristan ile Villa Quist
Ateşkes Ant.
 Bulgaristan ile Selanik Ateşkes Ant.
İmzalanmıştır.
I. DÜNYA SAVAŞI SONUNDA İMZALANAN
BARIŞ ANTLAŞMALARI
 Osmanlı Devleti ile SEVR (Ancak ölü doğan
Sevr’in yerine LOZAN Barış Antlaşması)
 Almanya ile Versay Barış Ant.
 Avusturya ile St. Jermen Barış Ant.
 Macaristan ile Trianon Barış Ant.
 Bulgaristan ile Nöyyi Barış Ant.
www.tarihdersi.net
DİKKAT: Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
iki parçaya ayrılmış, ortaya çıkan iki devletle
ayrı barış antlaşmaları imzalanmıştır.
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN GENEL SONUÇLARI
 Dünya Savaşı İngiltere ve Fransa dışında
kimseyi mutlu etmedi. Kalıcı barışın
sağlanamaması 2. Dünya Savaşı’na neden
oldu.
 Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Rusya gibi
imparatorluklar parçalandı.
 Osmanlı, Rusya, Avusturya, Almanya’daki
Hanedanlar iktidarı kaybetti.
 Macaristan, Çekoslovakya, Yugoslavya,
Polonya gibi yeni devletler kuruldu.
 Pek çok ülkede rejimler değişti. Örneğin
Rusya’da Bolşevijm, Almanya’da Nazizm,
İtalya’da Faşizm, Türkiye’de Cumhuriyet
gibi…
 Bu savaşta ilk kez kimyasal silah, tank,
denizaltı kullanıldı.
 Özellikle cephe gerisinde yaşanan kayıplar
cephe kavramının değişmesine ve Sivil
Savunma teşkilatlarının doğmasına neden
oldu.
 Sömürgecilik isim değiştirerek Manda ve
Himaye adını aldı.
 Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam)
kuruldu.
NOT: Son iki maddede yazan gelişmelerin
nedeni yine Wilson İlkeleridir. Bu konuyu bir
sonraki ders notumuzda daha ayrıntılı olarak
işleyeceğiz.
8
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15
KONU 1: MONDROS MÜTAREKESİ (ATEŞKES
ANTLAŞMASI) 18 EKİM 1918
 Mondros, bir ateşkes antlaşması olmasına
rağmen maddelerine baktığımızda kayıtsız
şartsız bir teslim antlaşması özelliği taşır.
 Antlaşma Rauf Orbay başkanlığındaki bir
heyet tarafından imzalanmıştır.
 Antlaşma Ege Denizi’ndeki Limni Adası’nın
Mondros limanında imzalanmıştır.
NOT: Limni Adası, Çanakkale Savaşı’nda İtilaf
Devletlerinin üssü olmuştur. Antlaşma yerinin
Mondros olarak seçilmesi, onlar için Çanakkale
Savaşı’nın rövanşı özelliği taşır.
Mondros Ateşkes Antlaşmasının Maddeleri
 İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehlikede
gördükleri herhangi bir stratejik noktayı
işgal edebilecek (7. MADDE)
DİKKAT: Mondros Ateşkesinin en tehlikeli
maddesidir. Çünkü bu madde İtilaf
Devletleri’nin yapacakları işgallere hukuki
zemin hazırlamaktadır.
 İtilaf Devletleri Doğu Anadolu’daki altı
önemli ilde (Vilayet-i Sitte) güvenliklerini
tehlike gördükleri bir durumda bu illeri
işgal edebilecektir. (24. MADDE)
DİKKAT: Mondros Mütarekesi’nin ikinci
tehlikeli maddesidir. Bu madde de tıpkı 7.
Madde gibi İtilaf Devletleri’nin yapacakları
işgallere zemin hazırlamaktadır. Ayrıca Vilayet-i
Sitte kurmayı planladıkları Ermeni Devleti’ne
verecekleri topraklardır.
NOT: Vilayet-i Sitte: Doğu Anadolu’daki 6 il için
kullanılmaktadır. Bu iller: Diyarbakır, Harput
(Elazığ), Sivas, Bitlis, Van ve Erzurum’dur.
 Boğazlar derhal açılacak ve İtilaf
Devletleri’ne teslim edilecektir.
 Tüm Osmanlı orduları terhis edilecek, her
türlü silah ve cephane İtilaf Devletleri’ne
teslim edilecektir.
www.tarihdersi.net
 İtilaf Devletleri her türlü haberleşme ve
ulaşım yollarına el koyacaktır. (Bütün
Telgrafhaneler, Demiryolları, Toros
Tünelleri v.b)
DİKKAT: Yukarıdaki üç madde itilaf
Devletleri’nin yapacakları işgalleri
kolaylaştırmak için antlaşmaya ekledikleri
maddelerdir. Daha açık ifade etmek gerekirse,
işgaller başladığında oluşabilecek bir Türk
direnişini baştan engellemek istemişlerdir.
 Osmanlı Devleti, savaş esirlerini derhal
serbest bırakacak. Ancak aynı durum
Osmanlı esirleri için geçerli olamayacak.
DİKKAT: Bu madde de bize antlaşmada
Mütekabiliyet (Devletlerin Eşitliği) ilkesinin
gözetilmediğini gösterir.
KONU 2: MONDROS’TAN SONRA
MEMLEKETİN DURUMU
Mondros’tan Sonra Başlayan İşgaller
 Mütareke’nin imzalanmasının hemen
ardından İtilaf Devletleri daha önce
yaptıkları gizli antlaşmalar doğrultusunda
işgallere başladı.
 Mondros’tan sonra ilk işgal edilen Osmanlı
toprağı Musul olmuştur.
 İngiltere, Musul, Urfa, Antep, Maraş,
Batum, Kars, Samsun, Merzifon’u işgal etti.
 Fransa Adana, Dörtyol yani Çukurova
yöresini (Kilikya) işgal etti. Ardından
İngilizlerden Antep, Urfa, Maraş yöresini
devraldı.
 İtalya, Antalya’dan Konya’ya kadar Akdeniz
Bölgesi’ni, Kuşadası, Marmaris, Fethiye ve
Bodrum’u işgal etti.
 Yunanistan, bu işgallerden biraz daha
sonra İzmir’i işgal ederek (15 Mayıs 1919) iç
kesimlere doğru ilerlemeye başladı. Ayrıca
Doğu Trakya’yı işgal etti.
 Boğazlar ateşkes hükümlerine göre açıldı.
Böylece İtilaf Devletleri 13 Kasım 1918’de
İstanbul’u fiilen işgal etti.
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15
NOT: İtilaf donanmasının İstanbul’a girdiği gün,
hastalığını bahane ederek Yıldırım Orduları
Grup Komutanlığı’nı bırakan Mustafa Kemal’de
İstanbul’a ulaşmıştır. Boğazda demirli gemilere
bakarak “Geldikleri gibi gidecektir.” Demiştir.
Bu olay bize Mustafa Kemal’in en baştan
Kurtuluşa duyduğu inancı göstermektedir.
İstanbul’da Durum
 Bu arada Osmanlı Devleti’ni savaşa sokan
İttihat ve Terakki liderleri ülkeyi terk
etmişti.
 Savaş boyunca tahtta oturan V. Mehmet
Reşat, tahttan indirilmiş, yerine VI.
Mehmet Vahdettin, padişah olmuştu.
 Ayrıca Osmanlı Mebusan Meclisi
dağıtılmıştı.
 Sultan Vahdettin, önce Ahmet İzzet Paşa,
ardından Tevfik Paşa’ya hükümet kurma
görevi verdi. Ancak bu hükümetler kalıcı
olmadı.
 Sonunda Damat Ferit Başbakanlığa
getirildi.
DİKKAT: Sultan Vahdettin ve Damat Ferit
başkanlığındaki İstanbul Hükümeti,
Mondros’tan sonra gerçekleşen işgallere
herhangi bir tepki vermeyip; İtilaf Devletleri’ne
karşı işbirlikçi ve teslimiyetçi bir politika
belirlediler.
Anadolu’da Durum
 Anadolu’da ise hem İtilaf Devletleri’nin
hem de İstanbul Hükümeti’nin işgallerin
kalıcı olmadığı (İlhak niteliği taşımadığı)
yönündeki telkinleri nedeniyle Halk ne
yapacağını bilmez durumdaydı.
 Ülke genelinde yenilgiden sorumlu tutulan
İttihatçılar yakalanıyor. Bir yandan da
yoğun bir şekilde Amerikan ya da İngiliz
mandasına girme fikirleri gündeme
geliyordu.
www.tarihdersi.net
 Bu ortamda Wilson İlkeleri’nin etkisi ile
Türk Halkı, Cemiyetler kurma yoluna gitti.
NOT: Sebeplerini aşağıda işleyeceğiz.
KONU 3: WİLSON PRENSİPLERİ
DİKKAT: Öncelikle Wilson İlkelerinin I. Dünya
Savaşı sürerken ABD Başkanı Woodrow
Wilson’un yayınladığı ilkeler olduğunu
belirtelim. Bu konuyu şimdi ele almamızın
nedeni ise Mondros’tan sonra ülkede ortaya
çıkan tablonun oluşmasındaki etkisidir.
 Wilson İlkeleri, ABD’nin savaşa girmek için
belirlediği ve çaresiz durumdaki İtilaf
Devletleri’nin savaş sonunda uymaya söz
verdiğini ilkelerdir.
Wilson İlkeleri’nin Başlıca Maddeleri
 Savaş sonunda yenenler yenilenlerden
toprak almayacak,
 Savaş sonunda yenenler yenilenlerden
savaş tazminatı almayacak,
 Bundan sonra devletler sömürgecilik
yapmayacak,
 Devletler arasında gizli antlaşmalar
yapılmayacak
 Devletler arasındaki anlaşmazlıkları barış
yoluyla çözmek için uluslar arası bir
cemiyet kurulacak
 Bundan sonra milletler kendi kaderlerini
tayin etme hakkına sahip olacak.
DİKKAT: Bu ilke tarihe Self Determination
olarak geçmiştir.
 Osmanlı topraklarında hangi ulus
çoğunluktaysa o ulusa kendi kaderini tayin
etme hakkı verilecektir.
DİKKAT: Self Determination ilkesinin Osmanlı
Devleti’ne uyarlanmış hali.
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15
 Boğazlar, Dünya ticaretine açılacak ve
uluslar arası bir komisyon tarafından
yönetilecek
DİKKAT: Doğrudan Osmanlı Devleti’ni
ilgilendiren bu iki madde, aynı zamanda Wilson
İlkeleri’nin Osmanlı Devleti açısından zararlı
olan maddeleridir. Özellikle Self Determination
ilkesi Osmanlı Devleti’nin kesinlikle
parçalanacağını göstermektedir.
Wilson İlkeleri’nin Sonuçları
 Bu ilkelerin ilk etkisi I. Dünya Savaşı’nın
bitişini hızlandırması olmuştur. Bu ilkelerin
uygulanacağına inanan İttifak Devletleri
daha kolay teslim olmuştur.
 İtilaf Devletleri’nin, Mondros’tan sonra
başladıkları işgallerin geçici olduğunu, barış
antlaşmasının ardından Anadolu’dan
çekileceklerini söylemesine zemin
hazırlamıştır.
 Bu propaganda Anadolu halkının işgallere
tepki vermesini, dolayısıyla Kurtuluş
Savaşı’nın başlamasını geciktirmiştir.
 Self Determinasyon ilkesi nedeniyle Türk
halkının cemiyetler şeklinde
örgütlenmesine sebep olmuştur.
NOT: Türk halkı “Bulunduğumuz bölgede
Türklerin çoğunlukta olduğunu Dünya’ya ispat
edersek bize bağımsız olma hakkı tanınır.” diye
inanmış.
 Yine Self Determination ilkesi Anadolu’da
ulusal değil bölgesel kurtuluş çareleri
aranmasına sebep olmuştur.
 Wilson ilkeleri, Anadolu’da bir Amerikan
sempatisi yaratmıştır. Böylece vatansever
aydınlar arasında bile Amerikan
mandasına girme fikri ciddi bir şekilde
gündeme gelmiştir.
 İngiltere, Wilson ilkelerini bahane ederek
Batı Anadolu’nun İtalya yerine
Yunanistan’a verilmesini sağlamıştır.
www.tarihdersi.net
 Paris Barış Konferansı’nda gerçekleşen bu
olay sonucunda İtilaf Devletleri arasındaki
ilk parçalanmalar da başlamıştır.
 Sömürgeciliğin yerine Manda ve Himaye
fikrinin doğmasına sebep olmuştur.
 Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam)
doğmuştur.
ABD’nin I. Dünya Savaşı’na Girerken Wilson
İlkelerini Yayınlama Nedeni Nedir?
 Wilson ilkeleri, Dünya devletleri arasında
süregelen ekonomik yarışa ABD’nin girme
çabasının bir ürünüdür. Sömürgeciliğin
bitmesi durumunda ABD, Dünya’nın her
yerinde ticaret yapabilecektir.
 Ayrıca ABD’nin I. Dünya Savaşı’na girmesi,
kurulduğundan beri izlediği Monreo
Doktrini’ni (ABD’nin yalnızlık siyaseti) ilk
kez terk etmesi anlamına gelir. Wilson
ilkelerine rağmen umduğunu bulamayan
ABD, savaştan sonra Monreo Doktrini’ne
geri dönmüştür.
KONU 4: MONDROS’TAN SONRA KURULAN
CEMİYETLER
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın ardından
başlayan işgaller ve bu işgallere karşı İstanbul
Hükümetinin tepkisiz kalması üzerine Türk halkı
cemiyetler şeklinde örgütlenmiştir.
Halkın cemiyetler şeklinde örgütlenmesinin bir
nedeni de yukarıda bahsettiğimiz gibi Wilson
İlkeleri’dir.
Gerçekleşen işgallerin geçici olduğunu düşünen
halk, yaşadığı bölgede Türklerin çok olduğunu
ispat etmeyi kurtuluş reçetesi olarak
görmüştür.
Mondros’tan sonra kurulan cemiyetleri yararlı
cemiyetler ve zararlı cemiyetler olarak ikiye
ayırırız.
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15
A. YARARLI (MİLLİ) CEMİYETLER
YARARLI CEMİYETLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
 Bulundukları bölgede Türklerin çoğunlukta
yaşadığını basın-yayın yoluyla Dünya’ya
ispat etmek için kurulmuşlardır.
DİKKAT: Bu yüzden büyük çoğunluğunun
isminde Müdafaa-i Hukuk ya da Muhafaza-i
Hukuk kelimeleri vardır.
 Kuruluşlarında milliyetçilik fikri etkili olsa
da ulusal değil bölgesel kurtuluşu
amaçlamışlardır.
NOT: Bunun nedeni de yine Wilson ilkelerinin
Self Determination ilkesidir.
 İşgal güçleri, azınlık çeteleri ve İstanbul
Hükümeti ile mücadele etmişlerdir.
 Hukukla müdafaanın bir anlamı olmadığını
anladıktan sonra silahlı direnişi
başlatmışlardır. Yani Kuvayi Milliye’nin
ortaya çıkmasını sağlamışlardır.
NOT: Bu konuda dönüm noktası İzmir’in işgali
olmuştur.
 Çalışmalarıyla Milli Direniş Ruhunun
doğmasını sağlamışlardır.
 Erzurum Kongresi ile Doğu
Anadolu’daki, Sivas Kongresi ile tüm
yurttaki yararlı cemiyetler birleşmiştir.
MONDROS’TAN SONRA KURULAN BAŞLICA
YARARLI CEMİYETLER
Kilikyalılar Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
 Çukurova Bölgesi’nde Türklerin çoğunlukta
yaşadığını basın-yayın yoluyla ispatlamaya
çalışmışlardır.
 Fransızlarla ve Fransızların silahlandırdığı
Ermenilerle mücadele etmişlerdir.
NOT: Tehcir Kanunu ile Suriye’ye gönderilen
Ermeniler, İntikam Tugayları kurmuş, bunlar
Fransa tarafından donatılmış ve kullanılmıştır.
www.tarihdersi.net
Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
(Şark Vilayetleri Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti)
 Doğu Anadolu’da Türklerin çoğunlukta
yaşadığını basın-yayın yoluyla ispatlamaya
çalışmışlardır.
 Ermeni çeteleri ile mücadele etmişlerdir.
NOT: Bu cemiyet Erzurum Kongresi’nin
toplanmasında etkili olmuştur.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
 Karadeniz Bölgesi’nde Türklerin çoğunlukta
olduğunu basın-yayın yoluyla ispatlamaya
çalışmıştır.
 Pontus Rumlarının oluşturduğu çetelerle
mücadele etmişlerdir.
İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
 İzmir ve çevresinde Türklerin Rumlardan
çok olduğunu basın-yayın yoluyla
ispatlamaya çalışmışladır.
 İzmir’in işgalinden sonra kapanmış, yerini
Reddi İlhak Cemiyeti’ne bırakmıştır.
Reddi İlhak Cemiyeti
 İzmir’in işgali ve işgal sırasında yaşananlar,
işgallerin ilhak (kalıcı olarak toprağına
katma) niteliğinde olduğunu gösterdi.
 Bunun üzerine kurulan cemiyet, Batı
Anadolu’da Kuvayi Milliye’nin doğmasını
sağladı.
 Yunan kuvvetleri ve Rum çeteleri ile
mücadele etti.
NOT: Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri bu
cemiyetin çalışmalarıyla toplanmıştır.
Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
 Trakya bölgesinde Türklerin çoğunlukta
olduğunu basın-yayın yoluyla ispat etmeye
çalıştı.
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15
 Trakya Bölgesi’nde Rum çeteleri ve
Yunanlılarla mücadele etti.
Milli Kongre Cemiyeti
 İstanbul’da aydınlar tarafından kurulan bu
cemiyet bölgesel kurtuluşun çare
olmadığını, ulusal kurtuluşun gerekli
olduğunu savundu.
DİKKAT: Ulusal kurtuluşu amaçlaması açısından
diğer cemiyetlerden ayrılır.
Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
 Türk kadınının Milli mücadele süresince
örgütlenmesini ve bu mücadeleyi destek
vermesini amaçlamıştır.
Karakol Cemiyeti
 Eski İttihatçı Kara Kemal tarafından
kurulmuş ve İstanbul’da bir yer altı örgütü
şeklinde faaliyet göstermiştir.
 İstihbarat faaliyetleri, Anadolu’ya silah ve
milli mücadeleye katılmak isteyenlerin
geçirilmesi konusunda büyük hizmetleri
olmuştur.
B. ZARARLI CEMİYETLER
TÜRKLERİN KURDUĞU ZARARLI CEMİYETLER
(MİLLİ VARLIĞA DÜŞMAN CEMİYETLER)
DİKKAT: Bu cemiyetlerin tek ortak özelliği
başlıkta yazdığı gibi milli varlığa düşman
cemiyetler olmasıdır.
Sulh ve Selameti Osmaniye Cemiyeti
 Bu cemiyet yaşananların sebebinin
padişahın sözünden dışarı çıkılması
olduğunu, sulhun ve selametin ancak
www.tarihdersi.net
padişahın emirlerine uymakla geleceğini
savunur.
Teali İslam Cemiyeti
 Sulh ve Selameti Osmaniye Cemiyeti ile
benzer şeyleri savunur.
 Padişah aynı zamanda halifedir. Kurtuluş
halifenin emirlerine uymakla gelecektir.
İngiliz Muhipler Cemiyeti
 İngiliz sevenler cemiyeti, İngiliz mandasına
girilmesi gerektiğini savunur.
 Bu cemiyetin üyeleri arasında Başbakan
Damat Ferit ve İstanbul Hükümeti’ndeki
pek çok devlet adamı vardır.
Kürt Teali Cemiyeti
 Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bir Kürt
devleti kurmayı amaçlar.
DİKKAT: Bağımsız bir Kürt devleti amacı taşısa
da bu cemiyeti milli varlığa düşman cemiyetler
içerisine alıyoruz. Çünkü kurucularına rağmen
Kürt halkının böyle bir talebi ya da ayrılıkçı
düşünceleri yoktur.
Wilson Prensipleri Cemiyeti
 Amerikan mandasına girmenin en gerçekçi
kurtuluş yolu olduğunu savunur.
DİKKAT: Bu cemiyet zararlı cemiyetlerin en
masumudur diyebiliriz. Kurucuları arasında
Halide Edip gibi vatansever aydınlar vardır.
Ayrıca Amerikan mandası fikri hem Erzurum
hem de Sivas Kongreleri’nde gündemi epeyce
meşgul etmiştir.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası Ve Ahrar Fırkası
 Bu iki parti Meşrutiyet devrinden beri
İttihat ve Terakki’nin siyasi rakibidir.
5
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15
 Şimdi de Milli mücadele yanlılarını
İttihatçılıkla suçlayarak karşısında
durmaktadır.
AZINLIKLARIN KURDUKLARI ZARARLI
CEMİYETLER
AZINLIK CEMİYETLERİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
 Azınlık cemiyetlerini diğer cemiyetlerden
ayıran en önemli özellik, bu cemiyetlerin
bağımsız devlet kurmayı amaçlamasıdır.
 Bu cemiyetler İtilaf Devletleri tarafından
finanse edilmiş, yönlendirilmiş ve
kullanılmıştır.
 Gerçekleştirdikleri saldırılarla Türk
topraklarının işgalini kolaylaştırmışlardır.
NOT: Mondros Mütarekesi’nin 7. Maddesini
hatırlayalım.
 Kuruluşlarında Ermeni ve Rum
patrikhanelerinin etkisi vardır.
ERMENİLERİN KURDUĞU ZARARLI
CEMİYETLER
 Taşnak
 Hınçak
NOT: Ermeniler Doğu Anadolu, Çukurova
Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu’da faaliyet
göstermiştir.
RUMLARIN KURDUĞU CEMİYETLER
 Mavri Mira: Megali İdea’yı gerçekleştirmek
için Batı Anadolu ve Trakya’da faaliyet
yürütmüştür. MEGALİ İDEA: Yunan büyük
ülküsüdür. Nihai amaç Bizans devletini
yeniden kurmaktır.
 Etniki Eterya: Megali İdea’yı
gerçekleştirmek için Batı Anadolu ve
Trakya’da faaliyet yürütmüştür.
 Pontus Rum: Trabzon Rum
İmparatorluğunu yeniden kurma amacı
taşır. Karadeniz Bölgesi’nde faaliyet
göstermiştir.
www.tarihdersi.net
YAHUDİLERİN KURDUĞU ZARARLI
CEMİYETLER
 Makabi
 Alyans İsrailit
NOT: Yahudilerin amaçları da Kudüs ve
çevresinde bağımsız bir Yahudi devleti
kurmaktır. (Bugünkü İsrail Devleti)
KONU 5: PARİS BARIŞ KONFERANSI VE
İZMİR’İN İŞGALİ
PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919)
 Dünya Savaşı’nı kazanan İtilaf
Devletleri’nin, İttifak Devletleri’ne
imzalatacakları barış antlaşmalarının
koşullarını kendi aralarında belirlemek için
toplandıkları konferanstır.
 Konferansa İngiltere’nin çıkarlarının damga
vurduğunu söyleyebiliriz.
Paris Barış Konferansı’ndan Şu Sonuçlar
Çıkmıştır:
 Osmanlı Devleti dışında kalan diğer İttifak
Devletleri ile imzalanacak olan (Versay, St.
Jermen, Nöyyi, Trianon) barış
antlaşmalarının koşulları belirlenmiştir.
 İngiltere, bu konferansta Yunan tezinin
kabul edilmesini sağlamıştır. Konferansa
sahte belgeler sunan Yunanistan, Batı
Anadolu’da Rumların Türklerden çok
olduğunu iddia etmiş ve İngiltere’nin
desteği ile bu iddiayı kabul ettirmiştir.
 Böylece Wilson ilkelerini bahane eden
İngiltere, Batı Anadolu’nun İtalya’ya değil
de Yunanistan’a verilmesini sağlamıştır.
NOT: Gerçekte ise İngiltere’nin asıl amacı
Sömürgelerine giden yol, yani Akdeniz’de
İtalya’nın daha güçlü hale gelmesini
istememesidir.
 Ayrıca, Batı Anadolu’da Rumların Türkler
tarafından katledildiğini iddia eden
6
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15
İngiltere, konferansa acilen Yunanistan’ın
İzmir’i işgal etmesi kararını kabul
ettirmiştir.
 Bu kararları kabul etmeyen İtalya
konferansı terk etmiştir. Böylece İtilaf
Devletleri arasındaki ilk bölünme
gerçekleşmiştir.
 İtalyan delegesinin konferansı terk etmesi
Osmanlı Devleti ile yapılacak barış
antlaşmasının esaslarının belirlenmesini de
engellemiştir.
 Savaş sonunda sömürgecilik yapmamaya
söz veren İtilaf Devletleri, Manda ve
Himaye fikrini ortaya atmıştır.
 Savaş sonunda Savaş tazminatı almamaya
söz veren İtilaf Devletleri Savaş tamiratı adı
altında aynı parayı almaya karar vermiştir.
 Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler Cemiyeti)
kurulması kararlaştırılmıştır.
DİKKAT: Konferansta Wilson İlkelerine uymaya
söz veren İtilaf Devletleri’nin bu ilkeleri bile
kendi çıkarları doğrultusunda kullandığını gören
ABD, Monreo Doktrini’ne geri döndü.
İZMİR’İN İŞGALİ (15 Mayıs 1919)
 Paris Barış Konferansı’nda alınan karar
gereği İtilaf donanmasının koruması altında
İzmir’e gelen Yunanlılar 15 Mayıs 1919’da
karaya çıktılar.
 Yunan ordusunun Kordon’dan geçişi
sırasında gazeteci Hasan Tahsin, düşmana
ilk kurşunu sıktı.
NOT: Hasan Tahsin’in attığı ilk kurşun Batı
Anadolu’daki direnişin başlaması açısından
önemlidir. Ancak düşmana karşı atılan ilk
kurşun Hatay/Dörtyol’da atılmış ve Kuvayi
Milliye ilk burada doğmuştur.
 Yunanlılar İzmir’e çıktıktan sonra halka
karşı saldırgan bir tutum izlediler ve iç
kesimlere doğru ilerlemeye başladılar.
www.tarihdersi.net
İzmir’in İşgalinin Sonuçları
 İşgal ve sonrasında yaşananlar Türk
halkının büyük tepkisine neden oldu. Ülke
çapında büyük protesto gösterileri yapıldı.
NOT: Bunların en büyüğü Sultan Ahmet
Mitingi’dir.
 İzmir’in işgali Türk halkının işgallerin geçici
olmayıp ilhak niteliğinde olduğunu
anlamasını sağladı.
 Böylece hukukla müdafaadan vazgeçen
halk, silahla müdafaaya başladı. Yani Batı
Anadolu’da Kuvayi Milliye hareketi
başladı.
DİKKAT: İşgal ve sonrasında yaşananlar İtilaf
Devletleri’nin bölgeye bir araştırma heyeti
göndermesine neden oldu. Böylece Amiral
Bristol Raporu ortaya çıktı.
AMİRAL BRİSTOL RAPORU
 İtilaf Devletleri’nin İzmir’in işgalinden sonra
yaşananları araştırmak için bölgeye
gönderdiği heyetin düzenlediği rapordur.
Amiral Bristol Raporuna Göre:
 Batı Anadolu’da iddia edildiği gibi Rumlar
Türklerden çok değildir.
 Yine iddia edildiği gibi Türkler tarafından
Rumlara yönelik bir katliam yoktur.
 Bölgede yaşanan olayların sorumlusu
Yunanistan’dır.
 Bu yüzden derhal Yunanistan bölgeyi terk
etmeli, Bölgeye düzeni sağlayacak başka bir
İtilaf Devleti gönderilmelidir.
Amiral Bristol Raporunun Önemi
Bu belge İtilaf Devletleri’nin yaptıkları işgalin
haksızlığını, dolayısıyla Türklerin haklılığını
kendi kendilerine itiraf etmeleri demektir.
NOT: Bu itirafa rağmen işgal konusunda hiçbir
şey değişmemiştir.
7
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -3-
TARİH
MONDROS ATEŞKESİ VE MEMLEKETİN DURUMU
KPSS KONU:15

GENERAL HARBOUR RAPORU Kuvayi Milliye’nin Faydaları

 Amiral Bristol Raporu, Batı Anadolu’da  Yunan ordusunu durduramasa da

İngiliz çıkarlarına ters düşmekteydi. Bunun
üzerine İngiltere’de adeta intikam almak
için İngiliz General Harbour başkanlığındaki
bir heyeti Ermeni iddialarını araştırmak için
Doğu Anadolu’ya gönderdi.
General Harbour Raporuna göre:
 Ermeni iddiaları asılsızdır.
 Doğu Anadolu’da Türkler Ermenilerden
daha fazladır.
 Doğu Anadolu’da Türklerin Ermenileri
katlettiği iddiası temelsizdir.
yavaşlatmıştır.
 Böylece Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesi
için gereken zamanı kazandırmıştır.
 Verdiği mücadele ile milli direniş ruhunu
ateşlemiştir.
 TBMM’ye karşı çıkan isyanları bastırmıştır.
 Düzenli ordunun çekirdeğini oluşturmuştur.
 İşgal güçlerinin yanı sıra Ermeni ve Rum
çeteleri ile mücadele etmiş, savunmasız
Türk halkını bunlara karşı korumuştur.
 Güney Cephesi’nde mücadeleyi sonuna
kadar Kuvayi Milliye birlikleri
sürdürmüştür.

General Harbour Raporunun Önemi

 Bu rapor da Ermeni iddialarının asılsızlığını

ve Doğu Anadolu’nun Türk yurdu olduğunu
İtilaf Devletleri’nin kabul etmesi anlamına
gelmektedir.
NOT: Ancak bu itirafa rağmen Doğu Anadolu’yu
Ermenilere vermeye çalışmaktan
vazgeçmemişleridir.

KUVAYİ MİLLİYE

 Mondros Ateşkesi’nden sonra başlayan

işgallere karşı İstanbul Hükümeti’nin
tepkisiz kalması üzerine Türk halkı
tarafından başlatılan milis direniş
hareketinin adıdır.

DİKKAT: Kuvayi Milliye sivillerden ve küçük

gruplardan oluştuğu için gayri nizami harp
(Gerilla Savaşı) tekniklerini uygulamıştır.

 Yukarıda da değindiğimiz gibi Kuvayi Milliye

ilk olarak Hatay/Dörtyol’da doğmuştur. Batı
Anadolu’da ise İzmir’in işgali ile başlamıştır.

www.tarihdersi.net
8
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16

KONU 1: ATATÜRK’ÜN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 Kurultayı’nda okuduğu NUTUK adlı eseri “19
MAYIS 1919) Mayıs 1919’da Samsun’a çıktım.” İfadesi ile
 Karadeniz Bölgesi’nde Rum çetelerinin başlar.
saldırısına uğrayan Türk halkı kendisini
korumaya çalışıyor, bu da bölgede
karışıklığa sebep oluyordu.
 Mondros’un 7. Maddesine sebep
vermemek ve yeni işgalleri önlemek
isteyen İstanbul Hükümeti bölgeye
gönderecek, güvenilir ve halkın sözünü
dinleyeceği birisini arıyordu.
NOT: Mustafa Kemal’in İttihatçı olmadığı
biliniyordu. Çanakkale’de kazandığı başarı onu
halk tarafından tanınan bir kahraman haline
gelmiştir. Ayrıca Mustafa Kemal, Padişah HAVZA GENELGESİ (27-28 MAYIS 1919)
Vahdettin’in şehzadeliği döneminde yaptıkları
Genelgenin Amacı: 15 Mayıs 1919’da İzmir
Viyana gezisinde ona yaverlik yapmıştı. Yani
işgal edilmiş, işgallerin gerçek niteliği ortaya
padişah Mustafa Kemal’e güveniyordu.
çıkmıştı. Türk halkında oluşan büyük tepkiyi
 Bu sırada İstanbul’da memleket için bir şey birleştirmeyi amaçlayan Mustafa Kemal, bu
yapılamayacağına karar veren Mustafa amaçla Havza Genelgesi’ni yayınladı.
Kemal ve arkadaşları Anadolu’ya geçmenin
Tük Yurttaki idarecileri 9. Ordu Müfettişi
yollarını arıyordu.
sıfatıyla gönderdiği bu genelgede:
NOT: Kurtuluş mücadelesinin başarıya ulaşması
için halk tarafından ve onaylanan bir mücadele
olması gerekiyordu. Havza Genelgesi’nin Maddeleri

 Bu ortak çıkarlar Mustafa Kemal’in 9. Ordu
Müfettişi olarak Samsun’a gönderilmesini
sağladı.
 Hükümet, ondan Karadeniz Bölgesi’nde
halkın elindeki silahları toplamasını ve
bölgede asayişi sağlamasını bekliyordu.
 Tüm yurtta İzmir’in işgalini protesto eden
mitingler düzenlensin,
 İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümeti’ne
protesto telgrafları çekilsin,
 Gösteriler sırasında azınlıklara karşı
herhangi bir taşkınlıkta bulunulmasın

NOT: Görev yazısını kendisi yazan Mustafa DİKKAT: Mustafa Kemal’in genelgeye son
Kemal, en azından başlangıç için geniş maddeyi eklemekteki amacı, oluşabilecek
yetkilerle donatılmıştı. 5 ilin askeri ve sivil kargaşa nedeniyle Mondros’un 7. Maddesi için
amirlerine emir verme yetkisine sahipti. İtilaf Devletleri’ne bahane vermemektir.

 Mustafa Kemal, Bandırma Vapuru ile

yaptığı yolculuk sonunda 19 Mayıs 1919’da
Samsun’a çıktı. Böylece Kurtuluş Savaşı
başlamış oldu.
DİKKAT: Mustafa Kemal’in Türk Milletine
yaptıklarının hesabını vermek için hazırladığı ve
1927’de Cumhuriyet Halk Partisi’nin 2.
AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ)
(22 HAZİRAN 1919)
 Mustafa Kemal ve arkadaşları
İstanbul’dayken Amasya’da buluşmayı
kararlaştırmışlardı. Beklenen toplantı 21
Haziran’da gerçekleşti. Toplantıdan

www.tarihdersi.net
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16

tarihimize Amasya Tamimi olarak geçecek
belge çıktı.
 Amasya Genelgesi, Osmanlı Devleti’nin
görevdeki 6 büyük komutanının imzası ile
tüm yurttaki askeri ve sivil yöneticilere
gönderilmiştir.
Genelgede imzası olanlar:
 Mustafa Kemal
 Ali Fuat ( Cebesoy)
 Hüseyin Rauf (Orbay)
 Refet (Bele)
 Kazım Karabekir (Erzurum’dan telgrafla
onaylamıştır.)
 Cemal Paşa (Konya’dan telgrafla
onaylamıştır.)
AMASYA GENELGESİ’NİN MADDELERİ
Amasya Genelgesi’nin ilk üç maddesi açık, geri
kalan maddeleri ise gizli kaydı ile
gönderilmiştir.
MADDE 1: Vatanın bütünlüğü, milletin
bağımsızlığı tehlikededir.
MADDENİN YORUMU: Bu madde Kurtuluş
Savaşı’nın Amacını ve gerekçesini dile
getirmektedir.
DİKKAT: Maddeye Neden? Ve Amacınız Nedir?
Sorularını sorduğunuzda gelen cevap bu
yorumu yapmamızı sağlıyor.
MADDENİN YORUMU 2: İçinde bulunulan
durum, halkın sözüne itibar ettiği bu
komutanlar tarafından Türk halkına
duyurulmuş oluyor.
MADDENİN YORUMU 3: Ayrıca bölgesel
kurtuluşun çare olmadığı, tüm vatanın
kurtarılması gerektiği vurgulanmıştır.
NOT: Şimdiye kadar ki Milli cemiyetler ve
Kuvayi Milliye’nin en büyük eksikliği bölgesel
kurtuluşu amaçlamalarıdır.
MADDE 2: İstanbul Hükümeti üzerine aldığı
sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu
durum milletimizi yok hükmüne
düşürmektedir.
MADDENİN YORUMU: Kurtuluş Savaşı’nın bir
başka gerekçesi dile getirilmiştir.
MADDENİN YORUMU: İstanbul Hükümeti’nin
durumu Türk halkına duyurulmaktadır.
MADDE 3: Milletin bağımsızlığını yine milletin
azim ve kararı kurtaracaktır.
MADDENİN YORUMU: Bu maddede ilk kez
üstü kapalı olsa da milli egemenlikten
bahsedilmektedir.
DİKKAT: Bu madde Amasya Genelgesi’ne İhtilal
Bildirisi özelliği katmaktadır.
NOT: İleride milli egemenliğe dayalı bir
yönetim şekline geçileceğinin üstü kapalı
şekilde ifade edilmesinin sebebi önceliğin milli
bağımsızlık mücadelesinde oluşudur.
Bağımsızlık mücadelesi öncesinde halkın
bölünmesi istenmez. Bu hareket tarzı tüm
Kurtuluş Savaşı boyunca devam edecektir.
MADDENİN YORUMU 2: Kurtuluş Savaşı’nın
yönetimi bu madde ile belirtilmiştir.
DİKKAT: Burada da maddeye NASIL? Sorusunu
sorabilirsiniz.
MADDE 4: Memleketin her açıdan güvenli bir
yeri olan Sivas’ta ulusal bir kongre
toplanacaktır.
MADDE 5: Memleketin her sancağından
Sivas’ta yapılacak kongreye katılmak için 3
delege seçilerek gönderilecektir.
MADDE 6: Delegelerin seçiminde parti ayrımı
gözetilmeyecektir.
MADDENİN YORUMU: Kurtuluş Savaşı’nı halkın
tamamına mal etmeye çalışmaktadırlar.
MADDE 7: Kongreye katılacak delegeleri her
ilde Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ya da Reddi
İlhak cemiyetleri seçecektir. Olmazsa
belediyeler tarafından seçim yapılacaktır.
MADDENİN YORUMU: Sivas’a gelecek
delegelerin Milli bağımsızlık yanlısı, vatansever
kişiler olmasını sağlamaya çalışmışlardır.

www.tarihdersi.net
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
AMASYA GENELGESİ’NİN ÖNEMİ
 Bu genelge hem bir bağımsızlık bildirisi
hem de ihtilal bildirisi özelliği taşır.
 Kurtuluş Savaşı’nın amacı, gerekçesi ve
yönetimi ilke dile getirilmiştir.
 Kurtuluş Savaşı’nın başladığı Türk halkına
ve Dünya’ya ilan edilmiş olur.
 İleride milli egemenliğe dayalı bir yönetim
şekline geçileceğinin (Cumhuriyet) ilk
işareti verilmiştir.
DİKKAT: Mustafa Kemal, Amasya
Genelgesi’nden sonra İstanbul Hükümeti
tarafından görevden alınacağını öğrenince
daha erken davranarak çok sevdiği askerlik
mesleğinden istifa etmiştir. Nutuk’ta kendi
ifadesi ile Sine-i Millete dönmüştür.
ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ- 4
AĞUSTOS 1919)
 Mustafa Kemal, Amasya’dan sonra Kazım
Karabekir’in daveti üzerine Erzurum’a
geçmiştir. Burada Doğu Anadolu Müdafaa-i
Hukuk Cemiyeti’nin çalışmaları ile Doğu
illerinin geleceğini görüşmek üzere
toplanan Erzurum Kongresi’ne katılır.
DİKKAT: Mustafa Kemal’in katılımı bölgesel
nitelikli olarak ve bölgesel amaçlar için
toplanan Erzurum Kongresi’nden ulusal nitelikli
kararlar çıkmasını sağlar. Erzurum Kongresi,
alınan kararlar açısından değil ancak bölgesel
toplanış şekli ve bölgesel amaçlı olması
açısından Sivas Kongresi’nden ayrılır.
ERZURUM KONGRESİ’NİN KARARLARI
 Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür,
bölünemez.
NOT: İlk kez milli sınırlardan bahsedilmiştir.
 Her türlü yabancı işgaline ve müdahalesine
karşı millet topyekûn kendini savunacak ve
direnecektir.
 Kuvayi Milliye’yi etkin, milli iradeyi egemen
kılmak esastır.
www.tarihdersi.net
NOT: İkinci kez ileride milli egemenliğe dayalı
bir yönetim şekline geçileceğinin işareti
verilmektedir.
 Manda ve Himaye kabul olunamaz
NOT: Manda ve Himaye fikri ilk kez
reddedilmiştir. Kongrenin gündemini en çok
meşgul eden meselelerden birisi olmuştur.
 Azınlıklara siyasi, sosyal, ekonomik
dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
YORUM: Bu maddede kongre’nin dış politika
ilgili karar aldığını görüyoruz. Bu tür kararlar
yasama gücünü kullanan meclis tarafından
alınır. Bu yüzden kongrenin meclis gibi hareket
ettiği sonucuna ulaşıyoruz.
 Doğu’daki yararlı cemiyetler Doğu Anadolu
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adıyla
birleştirilecektir. Doğu illerini ve bu
cemiyeti temsil edecek bir Temsil Heyeti
kurulacaktır.
NOT: Kurulan Temsil Heyeti’nin başkanlığına
Kazım Karabekir’in desteği ile Mustafa Kemal
Seçilmiştir.
 İstanbul Hükümeti görevini yapamadığı
takdirde geçici bir hükümet kurulacak, bu
hükümet milli kongre tarafından, olmazsa
Temsil Heyeti tarafından seçilecektir.
 Dağıtılmış vaziyetteki Osmanlı Mebusan
Meclisi’nin yeniden toplanması için
çalışılacaktır.
 Esaret altındaki Padişah ve Halife milli
kuvvetler tarafından kurtarılacaktır.
NOT: Milli egemenlik ilkesine ter bu maddenin
eklenmesinin sebebi, kurtuluş mücadelesi
öncesinden halkın bölünmesinin
istenmemesidir.
ERZURUM KONGRESİ’NİN ÖNEMİ
 Erzurum Kongresi’nin kararları önce Sivas
Kongresi sonra da Misak-ı Milli kararlarına
temel olmuştur. Bu yönüyle Kurtuluş
Savaşı’nın programı niteliğindedir.
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
SİVAS KONGRESİ (4 EYLÜL-11 EYLÜL 1919)
DİKKAT: Sivas Kongresi’nin toplanma kararı
Amasya Genelgesi’nde alınmıştır. Erzurum’da
değil.
 Sivas Kongresi, İstanbul Hükümeti’nin
kongrenin toplanmasını engelleme
yönünde çabaları (ALİ GALİP OLAYI)
nedeniyle zor şartlar altında toplanmıştır.
Ulusal bir kongre olmasına rağmen pek çok
delege kongreye katılamamış ve sadece bir
hafta sürebilmiştir.
SİVAS KONGRESİ’NİN MADDELERİ
DİKKAT: Sivas Kongresi’nin maddeleri temelde
Erzurum Kongresi’nde alınan kararların bazı
eklemelerle aynen kabul edilmiş halidir. O
yüzden Erzurum Kongresi’ne ilave özellikleri
belirtmek daha faydalı olacaktır.
 Sivas Kongresi, hem toplanış amacı hem
toplanış şekli hem de alınan kararlar
açısından ulusal bir kongredir.
 Manda ve Himaye fikri ikinci ve son kez
reddedilmiş, Kurtuluş Savaşı’nın
gündeminden tamamen çıkarılmıştır.
 Tüm yararlı cemiyetler Anadolu ve Rumeli
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında
birleştirilmiştir.
 Temsil Heyeti’nin görev ve yetkileri ayrıca
üye sayısı genişletilmiştir. Temsil heyeti
artık tüm memleketi temsil edecektir.
Başkanlığına yine Mustafa Kemal
seçilmiştir.
 Kongre, Ali Fuat Cebesoy’u Batı Cephesi
Kuvayi Milliye Komutanlığına atamıştır.
YORUM: Atama yapmak yürütme gücünün
kullanılması anlamına gelir ve Hükümetler
tarafından kullanılır. Kongre’nin bu kararı bir
hükümet gibi hareket ettiğini göstermektedir.
www.tarihdersi.net
BALIKESİR KONGRESİ (26-30 TEMMUZ 1919)
DİKKAT: Mustafa Kemal, Erzurum ve Sivas
Kongreleri ile Kurtuluş Savaşı’nı örgütlemeye
çalıştığı sırada Batı Anadolu’da ondan bağımsız
gerçekleşen iki kongreden birisidir.
 Balıkesir Kongresi, Reddi İlhak Cemiyeti’nin
çalışmaları ile toplanmıştır.
 Kongrede Yunan işgaline karşı sonuna
kadar mücadele edilmesi kararı alınmıştır.
 Batı Anadolu’daki Kuvayi Milliye birlikleri
koordine edilmiştir. Bu çerçevede Batı
Cephesi Kuvayi Milliye komutanlığı
kurulmuştur.
 Kongre ayrıca Padişah bağlılık vurgusu
yapmıştır.
NOT: Bu vurgu, Kongrenin milli egemenlik ilkesi
yönünden eksikliğini gösterir.
ALAŞEHİR KONGRESİ (16-25 AĞUSTOS 1919)
DİKKAT: Balıkesir Kongresi gibi Mustafa
Kemal’in başlattığı örgütlenmenin dışında
gerçekleşmiştir.
 Kongre yine Reddi İlhak Cemiyeti’nin
çalışmaları ile toplanmıştır.
 Kongrede Balıkesir ve Erzurum
Kongrelerinde alınan kararlar
değerlendirilmiştir.
 Balıkesir Kongresi kararları aynen kabul
edilmiştir.
 Kongre ayrıca gerekirse bazı tavizler
vererek büyük bir devletin yardımına
başvurulabileceğini kabul etmiştir.
NOT: Yani Alaşehir Kongresi Manda ve Himaye
fikrine sıcak bakmış oluyor. Bu yüzden
kongrenin tam bağımsızlık ilkesi açısından
eksiği olduğunu söyleyebiliriz.
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
DİKKAT: Zaman zaman Kurtuluş Savaşı hazırlık
dönemi ile ilgili kronolojik sıralama soruları
sorulmaktadır. Her olay, kendisinden sonraki
olaya sebep olduğu için olayların gerçekleşme
sırası önemlidir. Buna dikkat edelim!
AMASYA GÖRÜŞMELERİ (AMASYA
PROTOKOLÜ) (20-22 EKİM 1919)
Sivas Kongresi, İstanbul Hükümeti’nin (Damat
Ferit Hükümeti) baskısı altında toplanmıştı.
Ayrıca Kongre Temsil Heyeti’ne, Mebusan
Meclisi’nin yeniden açılması için çalışma görevi
vermişti. Bu sebeplerle Temsil Heyeti Anadolu-
İstanbul ilişkisinin kesilmesi kararı aldı.
Bu karar göre:
 Anadolu İstanbul’a tabi olmayacak,
 Her türlü telgraf bağlantısı kesilecek,
 İstanbul’dan gelen emirler
uygulanmayacaktı.
Bu karardan sonra kendi halkına söz
geçiremeyen bir hükümet durumuna düşen
Damat Ferit Hükümeti istifa etmek zorunda
kaldı. Onun yerine daha ılımlı bir devlet adamı
olan Ali Rıza Paşa Başbakanlığında yeni bir
hükümet kuruldu. Bu hükümet İstanbul-
Anadolu bağlantısını yeniden sağlamak için
temsilcisini Amasya’ya gönderdi.
Amasya Protokolü, İstanbul Hükümeti
temsilcisi Bahriye Nazırı Salih Paşa ile Temsil
Heyeti Başkanı Mustafa Kemal arasında
www.tarihdersi.net
gerçekleşti. Salih Paşa Anadolu’nun İstanbul’a
tekrar tabi olması karşılığında bazı sözler verdi.
AMASYA GÖRÜŞMELERİNDE ALINAN
KARARLAR
 Dağıtılmış durumdaki Osmanlı Mebusan
Meclisi yeniden toplanacak
 İstanbul Hükümeti, Türk topraklarının
işgaline izin vermeyecek
 İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti’nin onayı
olmadan barış görüşmelerine katılmayacak
 İstanbul Hükümeti, Erzurum ve Sivas
Kongrelerinde alınan kararları kabul edecek
 Tüm bu sözlere karşılık Anadolu tekrar
İstanbul Hükümeti’ne tabi olacak
NOT: Salih Paşa, şahsı adına bu şartları kabul
etmiş, İstanbul Hükümeti’ne kabul ettirmeye
söz vermiştir. Hatta kabul ettiremediği takdirde
istifa edeceğini söylemiştir. Ancak bu
şartlardan yalnızca Mebusan Meclisi’nin tekrar
toplanması İstanbul Hükümeti tarafından kabul
edilmiştir.
AMASYA PROTOKOLÜ’NÜN ÖNEMİ
 İstanbul Hükümeti ile Temsil Heyeti
arasında gerçekleşen bu görüşme İstanbul
Hükümeti’nin Temsil Heyeti’nin varlığını
resmen kabul etmesi anlamı taşır.
 Ayrıca bu görüşmeler Son Osmanlı
Mebusan Meclisi’nin toplanmasını
sağlamıştır.
TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27
ARALIK 1919)
Mustafa Kemal, Amasya Görüşmelerinde
İstanbul Hükümeti’ne Mebusan Meclisi’nin
yeniden açılmasını kabul ettirmişti. Hükümetin
bunu kabul etmesinin nedenlerinden bir tanesi
de Temsil Heyeti’nden kurtulmak istemesidir.
Bu yüzden görüşmelerden sonra Temsil
Heyeti’ne gerek kalmadığını, dağılması
gerektiğini savundu.
Ancak Mustafa Kemal, Mebusan Meclisi’nin
İstanbul’da çalışamayacağını düşünüyordu. Bu
5
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
yüzden Temsil Heyetini dağıtmak yerine
Ankara’ya taşıdı.
Temsil Heyeti ve Mustafa Kemal Ankara
halkının daveti üzerine 27 Aralık’ta Ankara’ya
gelerek bu şehri Milli Mücadelenin merkezi
olarak seçmiştir.
Ankara’nın merkez olarak seçilmesinin
nedenleri:
 Anadolu’nun ortasında bulunması, savaşı
takip edecek kadar yakın, tehlikede
olmayacak kadar uzak olması
 Ankara’nın ulaşım ve haberleşme açısından
gereken imkâna sahip olması (Hem
demiryolu hattı geçiyor hem de telgraf
hattı)
 Ankara halkının milli mücadele yanlısı
olması
 İstanbul’da toplanacak olan Mebusan
Meclisi’ndeki çalışmaların yakından takip
edilmek istenmesi
SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN
AÇILMASI 12 OCAK 1919
İstanbul Hükümeti, (Dolayısıyla Padişah ve İtilaf
Devletleri) Amasya Görüşmeleri’nde Salih
Paşa’nın verdiği diğer sözleri devletin
egemenlik haklarından taviz vermek gerekçesi
ile kabul etmedi.
Neden Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Açılması
İstanbul Hükümeti Tarafından Kabul Edildi?
 Temsil Heyeti’nden ve Mustafa Kemal’den
kurtulmak. (“Milletin gerçek temsilcisi olan
meclis açılırsa Temsil Heyeti de işlevsiz
kalır.” diye düşünüyorlar.)
 Yakında imzalanacak, Barış Antlaşmasını
onaylatarak mücadele’nin başlamadan
bitmesini sağlamak amaçlarıyla Osmanlı
Mebusan Meclisi’nin açılmasına izin verdi.
Bu kararın ardından ülke genelinde seçimler
yapıldı. Seçimleri büyük oranda Müdafaa-i
Hukuk Cemiyetlerinin adayları kazandı.
www.tarihdersi.net
NOT: Mustafa Kemal, bu seçimde Erzurum’dan
aday olmuş ve Son Osmanlı Mebusan Meclisine
Erzurum Mebusu olarak seçilmiştir.
Nihayet ülke genelinde yapılan seçimlerin
ardından 12 Ocak 1919’da Son Osmanlı
Mebusan Meclisi toplandı.
DİKKAT: Mustafa Kemal, Mebusan Meclisi’nin
İstanbul’da toplanmaması gerektiğini, fiilen
işgal altındaki şehirde meclisin çalışmasına izin
vermeyeceklerini söylese de fikrini İstanbul
Hükümeti’ne kabul ettirememiştir.
Bu yüzden İstanbul’a gitmeyerek, Ankara’da
Temsil Heyeti başkanlığını sürdürmüştür.
Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinden seçilen
mebusları Ankara’ya davet ederek onlardan
bazı isteklerde bulunmuştur.
Mustafa Kemal’in Mebusan Meclisi’ne
katılacak mebuslardan istekleri
 Mecliste Mustafa Kemal’i başkan seçmeleri
NOT: Bu isteğin gerekçesi, Mebusan Meclisi
herhangi bir sebeple dağıtılacak olursa meclis
başkanının, meclisi başka bir yerde toplama
hakkı bulunması
 Mecliste Müdafaa-i Hukuk adında bir
meclis grubu kurmalarını
NOT: Bu isteğin gerekçesi de vatansever
milletvekillerinin birlikte hareket etmesini
sağlamak ve grubun ismi ile hem İtilaf
Devletleri’ne hem de İstanbul Hükümeti’ne
mesaj vermek
 Mecliste Erzurum ve Sivas Kongrelerinde
alınan kararları kabul etmeleri
NOT: Bu isteğin sebebi ise Erzurum ve Sivas
Kongrelerinde alınan kararların Osmanlı
Mebusan Meclisi tarafından kabul edilmesi bu
kararlara resmiyet kazandıracaktı.
Mustafa Kemal’e söz vermelerine rağmen
İstanbul’a giden Mebuslar:
 Mustafa Kemal’i meclis başkanı seçmediler.
En yaşlı üye sıfatıyla Celalettin Arif Bey
meclis başkanı seçildi.
6
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
 Mecliste Müdafaa-i Hukuk grubu yerine
Felah-ı Vatan adında bir grup kurdular.
 Ancak en önemli sözleri olan Erzurum ve
Sivas Kongrelerinin kararlarını mecliste
kabul ederek kanun haline getirdiler. Bu
kanuna Misak-ı Milli diyoruz.
NOT: Mustafa Kemal, Nutuk’ta bu konu ile ilgili
şöyle diyor: “Sözlerinde durmayan bu efendiler
korkak idiler, aciz idiler. Nazik davranarak
büyük gayelere ulaşabileceklerini sandılar.”
MİSAK-I MİLLİ (AHD-I MİLLİ) KARARLARI (28
OCAK 1920)
Milli yemin, milli ant anlamına gelir. En basit
ifade ile Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan
kararların Osmanlı Mebusan Meclisi tarafından
resmileştirilmesi anlamına gelir.
BU KARARLAR:
 Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür,
bölünemez. Osmanlı topraklarında
Türklerin çoğunlukta yaşadığı yerler milli
sınırları oluşturmaktadır.
NOT: Bu sınırları belirlerken temel kriter
Mondros Ateşkes Antlaşması olmuştur.
Mondros imzalandığı sırada işgal edilmemiş
topraklar milli sınırlar olarak kabul edilmiştir.
Arap topraklarında bölge halkının oyuna
başvurulabilir.
 Batı Trakya’da bölge halkının oyuna
başvurulabilir.
 Evliye-i Selase’de (Kars, Ardahan ve Batum)
bölge halkının oyuna başvurulabilir.
 Ekonomik ve siyasi bağımsızlığımızın
önündeki en büyük engellerden birisi olan
kapitülasyonlar kaldırılacaktır.
 Azınlık hakları, komşu ülkelerde azınlık
haline gelmiş Türklere verilen haklar kadar
olacaktır.
 Boğazlar, tüm kontrolü bizde olmak şartıyla
Dünya ticaretine açılacaktır.
www.tarihdersi.net
MİSAK-I MİLLİ’NİN ÖNEMİ
 Böylece Erzurum ve Sivas Kongrelerinde
Türk halkının aldığı kararlar Osmanlı
Mebusan Meclisi, dolayısıyla Osmanlı
Devleti tarafından kabul edilmiş oldu.
DİKKAT: Misak-ı Milli kararlarını Erzurum ve
Sivas kararlarından ayıran en önemli fark,
Misak-ı Milli’de milli egemenlik ilkesi ile ilgili
bir karar olmamasıdır.
 Misak-ı Milli kararları Kurtuluş Savaşı’nın
hedeflerini belirledi.
 Bu yüzden Misak-ı Milli kararları Kurtuluş
Savaşı’nın kesin programı niteliğindedir.
MİSAK-I MİLLİ’NİN SONUCU
 Bu kararlardan sonra İtilaf Devletleri, 16
Mart 1920’de İstanbul’u resmen işgal
etmiştir. Resmi işgalden sonra Mebusan
Meclisi dağıtılmış, yakalanabilen
milletvekilleri Malta Adası’na
götürülmüştür.
NOT: İstanbul’un resmen işgali, Osmanlı
Devleti’nin de fiilen sona ermesi anlamına
gelmektedir.
 Bu arada Ali Rıza Paşa Hükümeti düşmüş,
onun yerine yine Damat Ferit Başbakanlığa
getirilmiştir.
 Tüm bu yaşananlar Mustafa Kemal’in
Ankara’da TBMM’yi açmasına zemin
hazırlamıştır.
KONU 2: I. TBMM’NİN AÇILIŞI (23 NİSAN 1920)
İstanbul’un resmen işgali ve Son Osmanlı
Mebusan Meclisi’nin dağıtılması, İtilaf
Devletleri’nin elinin uzanamayacağı bir yerde
milli meclisin açılmasını gerekli kılıyordu.
Mebusan Meclisinden kurtulabilenler I.
TBMM’nin doğal üyesi kabul edildi. Malta’ya
götürülen mebusların yerini doldurmak için
yeniden seçim yapıldı.
7
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
DİKKAT: TBMM ilk açıldığında BMM adını taşır.
1921 Teşkilat-ı Esasiye’nin ilanından sonra
TBMM adını almıştır.
I.TBMM’NİN ÖZELLİKLERİ
 Osmanlı Devleti’ni yıkan meclis olduğu için
yıkıcı meclistir.
 Yeni Türk Devleti’ni kurduğu için kurucu
meclistir.
DİKKAT: Cumhuriyet’i ikinci meclis ilan etmiştir.
İfadeye dikkat edelim!
 Kurtuluş Savaşı’nı gerçekleştiren meclistir.
 Mustafa Kemal’e karşı muhalefetin ve
görüş ayrılıklarının en fazla olduğu
meclistir.
DİKKAT: Milli bağımsızlık konusunda birleşseler
de milli egemenlik konusunda görüş ayrılığı
vardır.
 Güçler Birliği ilkesini benimsenmiştir.
 Hükümet modeli olarak Meclis Hükümeti
Sistemi ile çalışmıştır.
I. TBMM’NİN AÇILDIĞI GÜN MUSTAFA
KEMAL’İN VERDİĞİ ÖNERGE
Mustafa Kemal’in meclisin açıldığı gün verdiği
önerge, 1921 Teşkilat-ı Esasiye Anayasası’na
kadar meclisin çalışma esaslarını belirlemiştir.
Bu önergede kabul edilen esaslar:
 Mecliste ortaya çıkan irade milletin
kaderine fiilen el koymuştur. Meclisin
üzerinde hiçbir güç yoktur.
YORUM: Milli egemenliği gerçekleştirmek
adına ilk fiili adım böylece atılmış oldu.
 Bir hükümet kurmak zorunludur. Geçici bile
olsa bir hükümet başkanı ya da Padişah
vekili atamak doğru değildir.
YORUM: TBMM, Osmanlı Devleti’nden ayrı bir
kurum olduğunu ilan etmektedir.
 BMM, yasama ve yürütme güçlerini kendi
elinde toplar.
YORUM: Güçler Birliği ilkesinin benimsendiğini
görüyoruz.
www.tarihdersi.net
 Meclis tarafından seçilecek bir kurul
hükümet işlerini yürütür. Meclisin başkanı,
hükümetin de başkanıdır.
YORUM: Meclis Hükümeti Sisteminin
benimsendiği görüyoruz.
 Padişah, baskıdan kurtarıldığında meclisin
düzenleyeceği kanunlarla yerini alacaktır.
YORUM: Bu karar milli egemenlik ilkesi ile
çelişmektedir. Böyle bir kararın alınma sebebi
ise halkın tepkisini çekmeme, Kurtuluş Savaşı
öncesi halkın bölünmesinin istenmemesidir.
GÜÇLER BİRLİĞİ İLKESİ NEDİR?
Güçler Birliği, yasama, yürütme ve hatta gerekli
durumlarda yargı yetkisinin tek elde
toplanması, tek bir kişi ya da kurum tarafından
kullanılmasıdır.
DİKKAT: Güçler Birliği demokratik bir uygulama
değildir. Buna rağmen TBMM tarafından
benimsenmesinin iki nedeni vardır:
 İstanbul Hükümeti ile girişilecek olan
iktidar mücadelesinde TBMM’nin gücünü
artırmak istemesi
 Savaş koşullarında hızlı karar verip,
uygulama gerekliliği
TBMM’NİN GÜÇLER BİRLİĞİ İLKESİ
KULLANDIĞININ KANITLARI
DİKKAT: Bu konular genelde “Aşağıdakilerden
hangisi TBMM’nin yasama, yürütme ya da yargı
gücünü kullandığının kanıtıdır” şeklinde
gelmektedir.
TMBB’NİN YASAMA GÜCÜNÜ KULLANDIĞININ
KANITLARI
 Yasama, yani kanun yapma gücü meclisin
asli görevidir. Dolayısıyla I. TBMM’nin
çıkardığı her kanun bu gücü kullandığını
kanıtlar. Örneğin, Hıyanet-i Vataniye
Kanunu, Teşkilat-ı Esasiye v.b
8
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
 Bunun yanında savaşa ya da barışa karar
vermek, (TBMM Ermenilerle savaşa karar
verdi.)
 Uluslararası bir antlaşmayı onaylamak
(Mudanya Ateşkesini onayladı v.b)
 Olağanüstü hal ya da seferberlik ilan etmek
de yasama gücünün kullanımı anlamına
gelir.
I. TBMM’NİN YÜRÜTME GÜCÜNÜ
KULLANDIĞININ KANITLARI
 Yürütme, çıkarılan kanunların yürürlüğe
konulması demektir.
 Meclis Hükümeti sisteminin benimsenme
sebebi zaten güçler birliğinin kabul
edilmesidir.
 Her türlü görevlinin atanması (İsmet
İnönü’nün Batı Cephesi Komutanlığa
atanması v.b)
 Bütçe hazırlamak, bu bütçeyi gereken
yerlere harcamak v.b
 Kanunları yürütmek için kararname
çıkarmak
I. TBMM’NİN YARGI GÜCÜNÜ KULLANDIĞININ
KANITI
 TBMM’nin yargı gücünü kullandığının tek
bir kanıtı vardır. O da İSTİKLAL
MAHKEMELERİ’DİR.
DİKKAT: Bu yoruma açık bir konu değil. Bu
konuda ikinci bir anıt kesinlikle yoktur.
MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ NEDİR?
Meclisin aynı zamanda büyük bir hükümet
olduğu modeldir. Güçler Birliği ilkesinin bir
sonucudur. Meclisin dışında ayrı bir kabine
olmadığı için ayrı bir başbakan da yoktur.
Meclisin başkanı hükümetin de başkanıdır. Bu
sistemde bakanlıklar ise istekli milletvekilleri
arasından meclis gene kurulunun seçimi ile
doldurulur.
 Cumhuriyet’in ilanına kadar meclis
hükümeti sistemi uygulanmıştır.
www.tarihdersi.net
NOT: Normal şartlar altında bakanlıklar tek tek
seçildiği için meclis hükümeti sistemi ile
hükümet kurmak daha zordur. Ancak Kurtuluş
Savaşı döneminde milletvekilleri kişisel görüş
ayrılıklarını bir kenara bırakmış, ortak milli
bağımsızlık amacı için birleşmiştir. Bu sayede
savaş boyunca sorun çıkmaz.
TBMM’NİN AÇILIŞINA KARŞI İSTANBUL
HÜKÜMETİ VE İTİLAF DEVLETLERİ’NİN
ALDIKLARI TEDBİRLER
Türk milletinin gerçek temsilcisi olarak
TBMM’nin toplanması ile birlikte İstanbul
Hükümeti ile TBMM arasında bir iktidar
mücadelesi ortaya çıkmıştır.
İtilaf Devletleri tarafından yeniden
başbakanlığa getirilen Damat Ferit, işgal güçleri
ile birlikte TBMM’yi yok etmek için elinden
gelen her çabayı göstermiştir.
Bu tedbirleri şöyle sıralayabiliriz:
 Şeyhülislamdan Mustafa Kemal ve TBMM
üyelerinin Halife’nin sözüne karşı geldikleri,
din düşmanı oldukları ve katledilmelerinin
vacip olduğuna dair fetva alındı.
NOT: Bu fetvayı veren Şeyhülislam Dürrizade
Abdullah’tır.
 Bu fetva, İngiliz ve Yunan uçaklarıyla
memlekete dağıtılarak halk TBMM’ye karşı
kışkırtıldı.
 İstanbul’da kurulan düzmece mahkemede
Mustafa Kemal ve TBMM üyeleri gıyaben
yargılanarak idama mahkûm edildi.
 İstanbul’da halk silahlandırılarak doğrudan
milli kuvvetlerin üzerine gönderildi.
 Barış Antlaşmasının (SEVR) imzalanışı
hızlandırıldı.
NOT: Eğer başlığımız TBMM’ye karşı çıkan
isyanların nedenleri olsaydı bu maddelerin
arasına düzenli ordunun kurulmasını da
eklemeliydik.
9
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16
I. TBMM’NE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR
1. İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri’nin
kışkırtmaları sonucu çıkan isyanlar
 Konya/Bozkır Ayaklanması (Delibaş
Mehmet)
 Afyonkarahisar Ayaklanması (Çopur Musa)
 Yozgat Ayaklanması (Çapanoğulları)
 Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı
Ayaklanması
 Koçkiri Ayaklanması (Sivas-Erzincan)
 Cemil Çeto Ayaklanması (Batman)
 Ali Batı Ayaklanması (Mardin)
 Milli Aşiret Ayaklanması
NOT: Kuvayi Milliyeci olan bu aşiret kışkırtma
sonucu isyan ettiği için bu başlığın içine dâhil
edilebilir.)
2. Doğrudan İstanbul Hükümeti tarafından
çıkarılan isyanlar
 Anzavur Ayaklanması (Balıkesir, Manyas,
Susurluk, Gönen, Biga)
DİKKAT: Çanakkale Boğazı mıntıkası
 Kuvayı İnzibatiye/Halifelik Ordusu (İzmit,
Geyve,)
DİKKAT: İstanbul Boğazı mıntıkası
NOT: Yukarıda da gördüğünüz gibi aslında bu
isyanlar doğrudan İtilaf Devletleri’nin
çıkarlarına hizmet etmektedir. İtilaf Devletleri,
kontrol altında tuttukları Boğazların güvenliğini
bu isyanlarla sağlamaya çalışmıştır.
3. Eski Kuvayi Milliyecilerin çıkardıkları
isyanlar
www.tarihdersi.net
 Çerkez Ethem Ayaklanması (Düzenli
Ordunun kurulmasına karşı-Batı Anadolu)
NOT: Batı Anadolu’daki en büyük Kuvayi Milliye
birliğine komuta eden Çerkez Ethem’in
birliklerine Kuvayi Seyyare denilmiştir.
 Demirci Mehmet Efe (Daha çok Akdeniz
Bölgesi’nde İtalyanlara karşı mücadele
etmiş, Ancak düzenli ordu emrine girmek
istememiştir.)
 Milli Aşiret (Eski Kuvayi Milliyeci olduğu için
bu başlık altına da alabiliriz.)
4. Azınlık İsyanları
 Doğu Anadolu ve Güneydoğu
Anadolu’da Ermeni çeteleri
 Batı Anadolu ve Doğu Trakya’da Rum
çeteleri
 Karadeniz Bölgesi’nde Pontus Rum
çeteleri faaliyetlerine devam
etmektedir.
TBMM’NİN İSYANLARA KARŞI ALDIĞI
TEDBİRLER
 Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı.
HIYANET-İ VATANİYE KANUNU: TBMM’nin
varlığını yok sayan, ona karşı gelen herkesi
vatan haini kabul eden kanundur.
 Bu kanunu işler hale getirebilmek amacıyla
İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
 Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi
başkanlığında din adamlarından oluşan bir
heyetten (Yaklaşık 150 müftü ) karşı fetva
alındı.
 Halkın doğru kaynaktan, doğru bilgi
almasını sağlamak amacıyla Anadolu Ajansı
Kuruldu.
 Düzenli ordunun kuruluş süreci
hızlandırıldı.
 Damat Ferit, vatan haini ilan edildi ve
İstanbul Hükümeti ile ilişkiler kesildi.
10
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16

KONU 3: SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10  Nihayet Başbakan Damat Ferit

AĞUSTOS 1920) başkanlığındaki bir heyet tarafından Sevr
DİKKAT: Sevr Barış Antlaşması, İtilaf Devletleri Barış Antlaşması imzalanmıştır. (10 Ağustos
ile Osmanlı Devleti arasında imzalanmıştır. 1920)
 Damat Ferit Hükümeti, Osmanlı Mebusan
Antlaşmanın maddelerine geçmeden önce
Meclisi olmadığı için bürokratlardan oluşan
antlaşma ile ilgili bazı noktaların üzerinde
Saltanat Şurası adında bir heyet kurarak,
durmakta fayda var.
antlaşmayı bu heyete onaylatmıştır.
 Öncelikle I. Dünya Savaşı’nı bitiren son
barış antlaşması Sevr’dir. Diğer yenik
devletlerle barış antlaşmaları imzanmış, SEVR BARIŞ ANTLAMASININ MADDELERİ
Ancak Osmanlı topraklarını paylaşım
konusunda anlaşmazlık olduğu için şimdiye
kadar imzalanamamıştı.
 Temel anlaşmazlık noktası Paris Barış
Konferansında ortaya çıkmıştır. Batı
Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesini
İtalya kabul etmemiştir.
 Görüş ayrılıkları sürmesine rağmen Barış
Antlaşmasının imza sürecinin hızlanma
nedeni TBMM’nin açılmasıdır.
 Şöyle ki; İtilaf Devletleri “Türklere bir barış  Batı Anadolu ve Doğu Trakya’nın bir
verirsek, savaşmaktan, TBMM’yi bölümü Yunanistan’a verilecek
desteklemekten vazgeçerler.” diye  İmroz ve Bozcada Yunanistan’a verilecek
düşünmektedir.  İç Batı Anadolu ve Konya’ya kadar tüm
 Sevr Antlaşmasının koşullarını belirlemek Akdeniz Bölgesi İtalya’ya verilecek
için önce İtalya’nın San Remo kentinde bir  Fransa, Güneydoğu Anadolu Bölgesi
araya gelmişlerdir. (Mardin, Urfa, Antep, Maraş) Kilikya
NOT: San Remo Konferansı’na gözlemci olarak Bölgesi ve Adana-Sivas-Diyarbakır üçgeni
Osmanlı adına Tevfik Paşa katılmıştır. arasında kalan Anadolu topraklarını alacak
 İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’ni şartları  Fransa ayrıca Suriye ve Lübnan’ı alacak
çok ağır bu antlaşmaya ikna etmek için  İngiltere, Irak’ı ve Arap topraklarını alacak
Yunan ordusuna büyük bir taarruz  Suriye’nin bir bölümü ve Ürdün’de İngiliz
yaptırmıştır. ve Fransız mandası altında bir Arap devleti
 Bursa dâhil olmak üzere büyük miktarda kurulacak
toprak bu saldırı sonucu kaybedilmiş,  Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti
Yunan Ordusu Eskişehir önlerine kadar kurulacak
ilerlemiştir.  Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde eğer
isterlerse bir Kürt devleti kurulacak
DİKKAT: Bu saldırının Osmanlı Devleti’ni
 İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti
antlaşmaya zorlamak dışında bir sonucu daha
olmaya devam edecek ancak antlaşma
olmuştur. Bu saldırı, düzenli ordunun ilerleyişi
hükümlerine uyulmaması durumunda
karşısında Kuvayi Milliye birliklerinin
elinden alınacak
yetersizliğini ortaya koymuş, düzenli ordunun
kuruluşunu hızlandırmıştır.

www.tarihdersi.net
11
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -4-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS KONU:16

 Boğazların yönetimi ve kontrolü içinde Türk

olmayan uluslar arası bir komisyona ait
olacak
 Boğazlar, tüm ticaret gemilerine açık olacak
 Kapitülasyonlar artarak devam edecek ve
bu haklardan tüm devletler yararlanacak
 İç Anadolu, Batı ve Orta Karadeniz Osmanlı
toprağı sayılacak, ancak bu topraklarda da
İtilaf Devletleri’nin egemenlik hakları kabul
edilecektir.
 Azınlık hakları genişletilerek devam
edecektir.
 Osmanlı Devleti’nin ağır silah gücü, gemi
vs. askeri gücü olmayacak. Tüm askeri gücü
50.700’ü geçmeyecek
 Savaş Tazminatını tahsil için İtilaf Devletleri
bir komisyon oluşturacak, bu komisyon
öncelikle gümrük gelirlerine el koyarak
borçları tahsil etme yoluna gidecektir.
NOT: Sevr Barış Antlaşması 11 bölümden ve
433 maddeden oluşmaktadır. Yukarıda bu
maddelerin özeti çıkarılmıştır.
DİKKAT: Sevr Barış Antlaşması ölü doğmuş bir
antlaşmadır. Bunun nedenleri:
 Türk milletinin gerçek temsilcisi
durumundaki TBMM hiçbir zaman bu
antlaşmayı kabul etmemiş, kabul edenleri
vatan haini ilan etmiştir.
 Türk milleti, Kurtuluş Savaşı ile bu
antlaşmanın uygulanmasına engel
olmuştur. Dolayısıyla fiilen ölü doğmuştur.
 Osmanlı Anayasası’na göre uluslar arası bir
antlaşmayı onaylamak Mebusan Meclisi’nin
görevidir. Hâlbuki Mebusan Meclisi Sevr’in
zıddı olan Misak-ı Milli’yi ilan ettiği için
dağıtılmıştır. Bu yüzden Sevr hukuken de
geçersizdir.
 Ayrıca İtilaf Devletleri de Lozan Barış
Antlaşması’nı kabul ederek Sevr’in ölü
doğmuş bir antlaşma olduğunu ileride
kabul etmiştir.

www.tarihdersi.net
12
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
KONU 1: DOĞU CEPHESİ
DİKKAT: Doğu Cephesi, düzenli ordunun
savaştığı ilk cephedir. Çünkü burada Osmanlı
Devleti’nden kalan son askeri birlik olan 15.
Kolordu bulunmaktadır. Bu Kolordu’nun
komutanı olan Kazım KARABEKİR, Mondros
Ateşkesi’ne uymayarak birliğini dağıtmamıştır.
 Doğu Cephesi’nde ERMENİLER ile
mücadele edilmiştir.
Cephenin Açılışı
Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra zaten
bugünkü Ermenistan Devleti kurulmuştu.
Sevr Antlaşması’nın imzalanmasından sonra, bu
antlaşmada kendilerine verilen Doğu Anadolu
topraklarını ele geçirmek için saldırıya geçtiler.
Zaten böyle bir saldırıyı uzun süredir bekleyen
ve buna hazırlıklarını yapan Kazım Karabekir,
TBMM tarafından Doğu Cephesi komutanlığına
tayin edildi.
Doğu Cephesi’nin Kapanışı
15. Kolordu ile Ermeni saldırısını durduran
Kazım Karabekir, Ermenileri Gümrü’ye kadar
geri çekilmek zorunda bıraktı.
Sonunda yenilgiyi kabul eden Ermenistan ile
TBMM (TBMM’yi temsilen Kazım Karabekir)
arasında Gümrü Antlaşması imzalandı. (3 Aralık
1920)
Gümrü Antlaşması’nın Maddeleri
 Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır, Aras
Nehri-Çıldır Gölü hattı olacak
 Ermenistan SEVR’İN geçersiz olduğunu
kabul edecek.
DİKKAT: TBMM, açıldıktan sonra girdiği
mücadelede siyasi başarıları askeri başarılar
sayesinde elde etmiştir. Bu yüzden cepheler ve
muharebeler bölümüne en doğru şekilde böyle
www.tarihdersi.net
çalışabiliriz. Hangi askeri başarıdan sonra hangi
siyasi başarı elde edilmiştir? Şeklinde.
Ayrıca TBMM ilk açıldığında başta İtilaf
Devletleri olmak üzeri Dünya tarafından illegal
bir yapı olarak görülmüştür. Bu yüzden
TBMM’nin varlığının kabul edilmesi ile Misak-ı
Milli’nin kabul edilmesinin ayrı anlamlara
geldiğine dikkat edelim.
Gümrü Antlaşması’nın Önemi
 Gümrü Antlaşması TBMM’nin kazandığı ilk
siyasi başarıdır.
 Bu antlaşma ile TBMM’nin varlığı ilk kez bir
devlet tarafından tanınmış oldu. (Bunun
için taraflarına görüşmesi yeterli)
 Ayrıca Ermenistan Misak-ı Milli’yi kabul
eden ilk devlet oldu. Böylece Sevr’de
kendilerine verilen topraklardan da
vazgeçmiş oldular.
 Gümrü Antlaşması Doğu sınırımızı
belirleyen üç antlaşmadan ilki olmuştur.
(Diğerleri Moskova ve Kars antlaşmaları)
 Gümrü Antlaşması ile Doğu Cephesi
kapanmıştır. Doğu Cephesi’ndeki
birliklerimizin bir bölümü Batı Cephesi’ne
kaydırıldı.
NOT: Cephe kapanmasına rağmen Kazım
Karabekir, emrinde bir miktar kuvvetle Doğu
Anadolu’da bulunmaya devam etmiştir. Bunun
nedenleri ise:
 Ermenilerin tekrar saldırıma ihtimali,
 Sovyet Rusya’nın niyeti ile ilgili
endişelerimizin olması
 Kafkaslar üzerinden Enver Paşa’nın
yurda giriş yapacağı ile ilgili
dedikodular
KONU 2: GÜNEY CEPHESİ
DİKKAT: Güney Cephesi, düzenli ordunun
savaşmadığı tek cephedir. Burada mücadele
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17

baştan sona Kuvayi Milliye birlikleri ile  Urfa’ya 1984 yılında “ŞANLI” unvanı
yürütülmüştür. verilmiştir.

 Güney Cephesi’nde Fransa ve Fransızların Güney Cephesi’nin Kapanışı

silahlandırdığı Ermenilerle mücadele
Fransa Güney Cephesi’nde ummadığı kadar
edilmiştir.
sert bir halk direnişi ile karşılaştı. Ancak Güney
 Güney Cephesi düşmana ilk kurşunun
Cephesi’nde asıl sonucu belirleyen Batı Cephesi
atıldığı (Hatay/Dörtyol), Kuvayi Milliye’nin
olmuştur. Tüm planlarını Yunan başarısına göre
ilk doğduğu yerdir.
yapan Fransızlar, Sakarya Savaşı’nda yaşanan
 Güney Cephesi’nde bir taraftan Sütçü
Yunan yenilgisinin ardından TBMM ile 1921
İmam, Tayyar Rahime, Yılanoğlu gibi yerel
Ankara Antlaşmasını imzalayarak Anadolu’dan
kahramanlar, diğer taraftan Şahin Bey, Ali
tamamen çekilmiştir.
Saip Bey gibi TBMM’nin gönderdiği
subaylar Kuvayi Milliye hareketini 1921 Ankara Antlaşması
örgütlemiştir.
 Türkiye-Suriye sınırı Hatay ve İskenderun
Antep Savunması dışında bugünkü gibi çizilmiştir.
 Fransa, Hatay ve İskenderun yöresinde özel
 Antep savunması Üsteğmen Salih Bey
bir yönetim kurmayı, bölge halkının Türkiye
liderliğinde örgütlenmiştir. Antep halkının
ile kültürel bağlarının devam etmesini
Şahin Bey adını verdiği Üsteğmen Salih
kabul etmiştir.
Bey, bu mücadelede şehit düşmüştür.
 Suriye topraklarında kalan ve Süleyman
 Antep halkı Fransız ve Ermeni kışkırtmaları
Şah’ın mezarının bulunduğu Caber Kalesi,
karşısında ayaklanarak düşmanı şehirden
Türk toprağı sayılacak ve Türk askeri
atmış, ardından oldukça uzun süre
tarafından korunacak
kuşatmaya karşı direnmiştir. Bu mücadele
sırasında şehir halkının 2/3’si şehit 1921 Ankara Antlaşması’nın Önemi
düşmüştür.
 Antep’e, 6 Şubat 1921’de TBMM  Ankara Antlaşması ile Fransa Anadolu’yu
tarafından “GAZİ” unvanı verilmiştir. terk etti. Böylece İtilaf Bloğu tamamen
parçalandı ve İngiltere Anadolu’da yalnız
Maraş Savunması kaldı. (Yunanlıları saymıyoruz)
 Fransa, Ankara antlaşması ile Misak-ı
 Maraş’ta mücadelenin lideri Sütçü İmam
Milli’yi kabul eden ilk İtilaf Devleti oldu.
olmuştur.
 Güney Cephesi kapandı. Bu bölgedeki
 Maraş’ta mücadele 2 Şubat 1920’ye kadar
birlikler de Batı Cephesi’ne kaydırılabildi.
sürdü. Bu tarihte Fransızlar kenti terk
etmek zorunda kaldı. DİKKAT: Hatay ve İskenderun’un sınırlarımız
 Maraş’a 7 Şubat 1972’de TBMM tarafından dışında kalması, TBMM’nin Misak-ı Milli’den
“KAHRAMAN” unvanı verilmiştir. verdiği ikinci taviz oldu. (Birinci taviz
Batum’dur. Batı Cephesi’nde işleyeceğiz.)
Urfa Savunması
NOT: Akdeniz Bölgesi bildiğiniz gibi İtalya’nın
 Urfa’da Kuvayi Milliye, TBMM’nin bölgeye
işgali altındadır. Ancak en baştan küstürülen
gönderdiği Ali Saip Bey önderliğinde
İtalya ile ciddi bir çatışma yaşanmamıştır.
örgütlenmiştir.
İtalya, İkinci İnönü Muharebesi’nden sonra

www.tarihdersi.net
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
Anadolu’daki birliklerini çekmeye başlamıştır.
Tıpkı Fransa gibi Sakarya Muharebesi’ndeki
Yunan yenilgisinden sonra ise Anadolu’dan
tamamen çekilmiştir.
KONU 3: BATI CEPHESİ
DİKKAT: Öncelikle Batı’da Yunanlılara karşı
mücadelenin İzmir’in işgalinden itibaren
başladığını tekrar hatırlatalım.
Yunan ordusunun Sevr’i Osmanlı’ya kabul
ettirmek için yaptığı kapsamlı saldırı:
 Büyük miktarda toprağın kaybedilmesine,
 Yunanlıların Eskişehir önlerine kadar
ilerlemelerine
 Kuvayi Milliye’nin yetersizliğinin
anlaşılmasına sebep oldu.
NOT: Yunan Taarruzu karşısında Batı Cephesi
Kuvayi Milliye komutanı Ali Fuat Cebesoy ve
Kuvayi Seyyare Komutanı Çerkez Ethem’in bir
karşı saldırı harekâtı olmuştur. Tarihimize Gediz
Muharebesi olarak geçen bu harekâtta Gediz
geri alınsa da büyük kayıp verilmiştir. Bu olay
Ali Fuat Cebesoy’un Moskova elçiliğine
gönderilmesine sebep olmuştur. Diğer yandan
Kuvayi Milliye komutanlığının lağvedilerek
düzenli ordunun kuruluşunu hızlandırmıştır.
Kuvayi Milliye’nin düzenli orduya göre eksik
olan yönleri
 Kuvayi Milliye’nin en büyük eksikliği gayri
nizami harp tekniklerini kullanmasıdır.
Dolayısıyla karşısında düzenli ordunun
ilerleyişini durduracak ya da bu orduyu
gere çekilmeye zorlayacak gücü yoktur.
 Kuvayi Milliye birliklerinin askeri düzen ve
disiplinden yoksun oluşu
 Bazı Kuvayi Milliye liderlerinin emir almak
istememeleri
 Bazı Kuvayi Milliye birliklerinin, çoğunlukla
da Kuvayi Milliye’nin adını kullanan
www.tarihdersi.net
eşkıyaların ihtiyaçlarını halktan zorla
karşılaması
 Bazı Kuvayi Milliye liderlerinin hukuk
devleti anlayışına ters olarak suçlu
gördüklerini kendilerince cezalandırmaları
NOT: Özellikle TBMM’ye karşı çıkan isyanların
bastırılmasında büyük payı olan Çerkez Ethem,
yargılamaya gerek duymadan isyancıları
cezalandırmıştır.
SONUÇTA TÜM BUNLARDAN DOLAYI 8 KASIM
1920’DE DÜZENLİ ORDU KURULARAK ALBAY
İSMET BEY BATI CEPHESİ KOMUTANLIĞINA
ATANDI.
Böylece Batı Cephesi’nde düzenli Türk ordusu
ile Yunan ordusu arasında muharebeler süreci
başladı.
Batı Cephesi’nde Yunan ordusuna karşı beş
muharebe yapıldı.
 İnönü Muharebesi (Savunma)
 II. İnönü Muharebesi (Savunma)
 Kütahya-Eskişehir Muharebesi (Savunma)
 Sakarya Meydan Muharebesi (Savunma)
 Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan
Muharebesi (Saldırı)
I. İNÖNÜ MUHAREBESİ
Düşman: Yunanlılar
Türk Ordusunun başında: Batı Cephesi
Komutanı Albay İsmet Bey vardır.
Batı Cephesi’nde düzenli ordunun giriştiği ilk
savaş ve kazandığı ilk zaferdir.
I. İnönü Muharebesinin Sebepleri
 Yunanlıların Eskişehir üzerinden Ankara’ya
ulaşmak istemesi
 Yunanlıların TBMM’yi dağıtarak Sevr’i zorla
kabul ettirmek istemeleri
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
I. İnönü Muharebesi:
Yunanlılar, Eskişehir önlerine kadar ilerledikleri
saldırının ardından ciddi bir direnişle
karşılaşmadan Ankara’ya ulaşacaklarını
düşünmüşlerdir.
Türklerin Kuvayi Milliye birlikleri yerine düzenli
ordu kurduğunun haberini alsalar da bu haberi
çok ciddiye almamışlardır.
DİKKAT: Diğer yandan düzenli ordunun
kurulması sırasında Batı Anadolu’daki en büyük
Kuvayi Milliye birliklerine (Çerkez Ethem’in
birliklerine Kuvayi Seyyare denilmiştir.) komuta
eden Çerkez Ethem, İsmet İnönü’nün emrine
girmeyerek isyan etmiştir.
Çerkez Ethem İsyanı’nı değerlendirmek isteyen
Yunanlılar, 6 Ocak 1921’de Eskişehir’e doğru iki
koldan harekete geçtiler.
Ancak İnönü önlerinde ummadıkları kadar sert
bir direnişle karşılaşarak 11 Ocak 1921’de geri
çekilmek zorunda kalmışlardır.
NOT: I. İnönü Muharebesi’nin ardından Ali Fuat
Cebesoy komutasındaki birlikler Çerkez Ethem
isyanı ile ilgilenmiştir. Çetesindeki pek çok
Kuvayi Milliye’cinin Çerkez Ethem’i
desteklememesi sayesinde isyan bastırılmıştır.
Çerkez Ethem Yunanlılara sığınarak yurdu terk
etmiştir.
www.tarihdersi.net
I. İnönü Muharebesinin Sonuçları
 Düzenli ordunun kazandığı bu ilk başarı
ülkede büyük sevinç yaratmış, Kurtuluşa,
TBMM’ye ve düzenli orduya güveni
artırmıştır.
 Böylece askeri alma işlemleri hızlanmış,
asker kaçaklarının sayısı azalmıştır.
 Yeni Türk Devleti’nin ilk Anayasası olan
Teşkilat-ı Esasiye ilan edilmiştir.
 İstiklal Marşı kabul edilmiştir.
DİKKAT: Teşkilat-ı Esasiye’nin ve İstiklal
Marşı’nın kabul edilmesi yeni Türk Devleti’nin
kuruluşunu ilan anlamına gelmektedir.
 İtilaf Devletleri, Londra Konferansı’nı
düzenlemek ve TBMM’yi bu konferansa
davet etmek zorunda kaldılar.
 Sovyet Rusya ile Moskova Dostluk
Antlaşması imzalandı.
 Afganistan ile bir dostluk antlaşması
imzalandı.
NOT: Genellikle karıştırılan bir durumu
düzeltelim. Bu savaşın ismi Albay İsmet Bey
yönettiği için İnönü değildir. Savaş, Eskişehir’in
İnönü mevkiinde olmuştur. Bu yüzden 1934’te
Soyadı Kanunu çıkınca İsmet Bey, “İNÖNÜ”
soyadını almıştır.
DİKKAT: Yukarıda sıraladığımız sonuçlardan
dört tanesini daha ayrıntılı işlememiz gerekiyor.
TEŞKİLAT-I ESASİYE (1921 ANAYASASI)
TBMM açılalı yaklaşık bir yıl olmasına rağmen
Anayasa ilan edilmemiştir. Çünkü Anayasa ilan
etmek, yeni bir devlet kurulduğunu ilan etmek
anlamına gelmektedir. Bunu yapabilmek için
önemli bir başarı kazanmayı bekleyen TBMM,
kazanılan ilk büyük başarının ardından yeni
Türk Devleti’nin ilk Anayasası olan Teşkilat-ı
Esasiye’yi ilan etmiştir.
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
Teşkilat-ı Esasiye’nin Önemli Özellikleri
 Savaş şartlarında hazırlanmış bir anayasa
olduğu için ayrıntıya yer verilmemiştir.
TBMM’nin o zamana kadar çıkardığı
kanunların toparlanmasından ibaret bir
anayasadır.
 Kişi temel hak ve hürriyetleri ile ilgili bölüm
Kanun-i Esasi’den aynen alınmıştır.
 Güçler Birliği ilkesi kabul edilmiştir.
 Meclis Hükümeti Sistemi benimsenmiştir.
 Meclis üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.
(TBMM’nin üstünde hiçbir güç yoktur. V.b
maddelerden anlıyoruz.)
 Milli Egemenlik ilkesi benimsenmiştir.
(Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir. V.b
maddelerden anlıyoruz.)
 Tek Meclis ilkesi benimsenmiştir.(Türk
milletinin tek gerçek temsilcisi TBMM’dir.
V.b ifadelerden anlıyoruz.)
 Laik bir Anayasa değildir.
 1924 Anayasası’nın kabulüne kadar
yürürlükte kalmıştır.
NOT: Teşkilat-ı Esasiye’de gerçekleşen en
büyük değişiklik Cumhuriyet’in ilan edilmesi ve
aynı süreçte Kabine sistemine geçilmesidir.)
LONDRA KONFERANSI (21 ŞUBAT-12 MART
1921)
Konferansın toplanmasının genel amacı
 İtilaf Devletleri’nin Sevr’i biraz daha
yumuşatarak TBMM’ye kabul ettirmek
istemesidir.
Bu genel amacın yanı sıra katılan devletlerin
kendilerine göre sebepleri bulunmaktadır.
Fransa ve İtalya; Yunanlıların başarılı
olamayacağına inanmaktadırlar. Türklerle bir
an önce barış yapılarak kurtarabildiklerini
kurtarma düşüncesindedirler.
www.tarihdersi.net
İngiltere; Yunanlılara yeni bir taarruz öncesi
hazırlanmaları için zaman kazandırmak
istemektedir.
TBMM Hükümeti ise;
 Konferansa katılarak İtilaf Devletleri
tarafından resmen tanınmak,
 Misak-ı Milli’yi savaşımızın haklı sebeplerini
Dünya’ya duyurmak,
 İtilaf Devletleri’nin “Türkler barış
istemiyor.” şeklinde propaganda
yapmalarına engel olmak istemektedir.
Londra Konferansı:
İtilaf Devletleri konferansa hem Osmanlı
hükümetini hem de TBMM hükümetini davet
ederek taraflar arasında görüş ayrılığı
yaratmaya çalışmıştır.
Konferansa Osmanlı hükümeti adına Tevfik
Paşa, TBMM adına ise Dışişleri Bakanı Bekir
Sami Bey başkanlığında bir heyet katılmıştır.
Konferansta ilk olarak söz alan Tevfik Paşa:
“Söz milletin gerçek temsilcilerinindir.” Diyerek
görüş ayrılığı doğmasına izin vermemiştir.
YORUM: Tevfik Paşa’nın bu hareketinden
İstanbul Hükümeti’nin yok edemediği TBMM ile
artık iyi ilişkiler kurma çabasına girdiği
sonucunu çıkarmalıyız.
Konferansta küçük değişikliklerle SEVR’İN
neredeyse aynısı teklif edilmiştir. TBMM’nin
bunu reddetmesi üzerine konferans sonuçsuz
dağılmıştır.
NOT: Zaten konferanstan sonuç çıkmayacağını
bilen İngilizler, Yunanların harekete geçmesi
için konferansın dağılmasını bile beklememiştir.
NOT: Bekir Sami Bey, Konferans dışında şahsi
olarak İngilizlerle esir değişimine, İtalya ile bazı
ekonomik tavizler karşılığı yardım anlaşması
yapmıştır. Ancak devletlerin eşitliği ilkesine
aykırı bulunduğu için İngiltere ile yapılan
5
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17

sözleşme de, tam bağımsızlık ilkesine aykırı  Sovyet Rusya’nın Kurtuluş mücadelesine
bulunduğu için İtalya ile yapılan sözleşme de yapacağı para ve silah yardımına
TBMM tarafından reddedilmiştir. ihtiyacımız vardır.

Londra Konferansı’nın Sonuçları NOT: Tüm bu sebeplerin yanı sıra TBMM

Hükümeti’nin Londra Konferansı’na davet
 TBMM konferanstan barış gibi bir sonuç
edilmesi bir sebep olmasa da süreci
çıkmayacağını biliyordu. Yine katılma
hızlandırmıştır. Türklerin Emperyalist
amaçlarına ulaştı.
devletlerle anlaşma ihtimali Rusya’yı
 TBMM, İtilaf Devletleri tarafından resmen
telaşlandırmış ve antlaşmayı hızlandırmıştır.
tanınmış oldu.
 Misak-ı Milli ve Kurtuluş Savaşı’nın haklı Moskova Antlaşmasının Maddeleri
sebepleri Dünya’ya duyuruldu.
MADDE: İki taraftan birisinin kabul etmediği
 İtilaf Devletleri’nin “Türkler barış
uluslar arası antlaşmayı diğeri de kabul
istemiyor.” Yönünde propaganda yapmaları
etmeyecektir.
engellenmiş oldu.
YORUM: Bu madde iki devletin uluslar arası
MOSKOVA DOSTLUK ANTLAŞMASI (16 Mart
alanda birlikte hareket edeceği anlamına gelir.
1921)
Ayrıca bu maddeden Sovyet Rusya’nın Sevr’i
 Sovyet Rusya ile TBMM Hükümeti arasında
kabul etmediği anlamı çıkarabiliriz.
imzalanan bir dostluk anlaşmasıdır.
MADDE: Sovyet Rusya, Batum’un Gürcistan’a
Moskova Antlaşması’nın Sebepleri
verilmesi şartıyla Misak-ı Milli’yi kabul edecek
 İki tarafı da dost olmaya iten temel sebep
YORUM: Böylece Sovyet Rusya, Misak-ı Milli’yi
ortak düşmanlara sahip oluşlarıdır.
kabul eden ilk Avrupalı devlet oldu.
 Bolşevik İhtilali ile kurulan Sovyet Rusya,
Kapitalist Dünya ile arasında tampon bölge Ayrıca Batum, Misak-ı Milli’den verilen ilk taviz
olmasını istemektedir. oldu.
 Emperyalizmin etkisindeki Türkiye, Sovyet
Rusya için bir tehdit oluşturacaktı. Bu MADDE: Çarlık Rusya’sı ile Osmanlı Devleti
yüzden Kurtuluş Savaşı’nı kazanmamızı arasında daha önce imzalanan tüm antlaşmalar
istemektedir. geçersiz sayılacak
 Bağımsız Türkiye, Boğazlar, Karadeniz YORUM: Bu maddeden iki yeni rejimin (TBMM-
dolayısıyla Rusya’nın güney sınırlarının Sovyet Rusya) birbirlerine meşruiyet
güvende olması demektir. kazandırdıklarını görüyoruz.
 Ayrıca Şimdi kuracağı iyi ilişkiler sayesinde
ileride komünist rejimi Türkiye’ye ihraç AFGANİSTAN İLE DOSTLUK ANTLAŞMASI
edebileceğini düşünmektedir. Ali Fuat Cebesoy başkanlığındaki Türk heyeti
 TBMM’nin I. İnönü Muharebesi’ni antlaşma yapmak için Moskova’da bulunduğu
kazanması sırada Afgan heyeti ile karşılaşır.
 Diğer yandan TBMM’de doğu sınırının
güvende olduğunu bilmek istemektedir. Sonuçta Afganistan ile TBMM arasında bir
Böylece tüm kuvvetlerini ve ilgisini Batı dostluk antlaşması imzalanır.
Cephesi’ne kaydırabilecektir.

www.tarihdersi.net
6
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
Bu Antlaşmanın Önemi
Afganistan, TBMM’nin varlığını tanıyan ve
Misak-ı Milli’yi kabul eden ilk Müslüman devlet
oldu.
II. İNÖNÜ MUHAREBESİ
 Türk ordusunun başında yine Albay İsmet
Bey vardır.
II. İnönü Muharebesi’nin Sebepleri
 İnönü Muharebesi’nden farklı değildir.
Yunanlılar Eskişehir üzerinden Ankara’ya
ulaşmak,
 TBMM’yi dağıtarak Türklere Sevr’i kabul
ettirmek
 I. İnönü Muharebesi’nin intikamını almak
gibi amaçlarla İnönü mevzilerine bir kez
daha saldırdı.
II. İnönü Muharebesi
 Yunanlılar, I. İnönü Muharebesi’nde
aldıkları yenilginin ardından daha ciddi
hazırlıklarla tekrar aynı mevzilere saldırdı.
 23 Mart 1921’de başlayan Yunan saldırısı
yaklaşık bir hafta sürdü. 1 Nisan 1921’de
mevcut kuvvetleri ile İnönü mevzilerini
geçemeyeceklerini anlayan Yunanlılar geri
çekildi.
DİKKAT: Yunan geri çekilişi sırasında İsmet
İnönü bir fırsatı değerlendirerek Yunan
yenilgisini bozguna çevirmek amacıyla küçük
bir taarruz girişiminde bulundu. Ancak bu
www.tarihdersi.net
girişim başarılı olmadı. Bu girişim Türk
ordusunun savunma yapabilse de henüz
taarruz edecek güce sahip olmadığını gösterdi.
NOT: II. İnönü Muharebesi’nin kazanılmasının
ardından Mustafa Kemal, İsmet İnönü’ye
gönderdiği telgrafta: “Siz orada yalnız düşmanı
değil, milletin makus talihini de yendiniz.”
Demiştir.
II. İnönü Zaferi’nin Sonuçları
 Türk ordusuna, TBMM’ye ve Kurtuluşa
duyulan güven bir kez daha arttı.
 İtalya, Anadolu’yu terk etmeye başladı.
 Fransa, antlaşma zemini hazırlaması için
temsilcisini Ankara’ya gönderdi.
 Yunanistan, Anadolu işgali için daha büyük
kuvvetler gerektiğini anladı. Bunun için
yeniden hazırlıklara girişti. İngiltere’den
büyük miktarda borç alarak Anadolu’ya
önemli miktarda takviye kuvvet getirdi.
KÜTAHYA-ESKİŞEHİR MUHAREBESİ
 Ordunun başında yine Batı Cephesi
Komutanı İsmet İnönü bulunmaktadır.
Kütahya-Eskişehir Muharebesi’nin Sebepleri
 Bu muharebenin sebepleri de I. Ve II. İnönü
Muharebeleri ile aynıdır.
 Yunanlılar, Eskişehir üzerinden Ankara’ya
ulaşmak, TBMM’yi dağıtmak ve Türklere
Sevr’i zorla kabul ettirmek istemektedir.
Kütahya-Eskişehir Muharebesi
Yukarıda belirttiğimiz gibi Yunanlılar, mevcut
kuvvetleri ile Anadolu işgalini
tamamlayamayacaklarını anlayarak tekrar
hazırlıklara giriştiler ve Anadolu’ya önemli
miktarda birlik gönderdiler.
Bu durum iki ordu arasında bulunan sayı ve
teçhizat farkının iyice artmasına sebep oldu.
7
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
Bu savaşta Yunan ordusu 10 Temmuz 1921’de
iki kol üzerinden saldırıya geçti. Bir kol yine
Eskişehir’e doğru ilerlerken, diğer kol Kütahya
yönüne saldırıya geçti.
İki ordu arasında açılan güç farkı savunma
yapmayı imkânsız hale getirmişti. Ayrıca
Kütahya yönünden ilerleyen Yunan Kuvvetinin
Türk ordusunu çembere alma ihtimali
doğmuştu.
Bu gelişmeler üzerine Mustafa Kemal, tüm
siyasi sorumluluğu üzerine alarak İsmet
İnönü’ye orduyu Sakarya ırmağının doğusuna
çekme önerisinde bulundu.
Böylece Türk ordusu Sakarya Irmağı’ndan doğal
bir savunma olarak yararlanmak için Sakarya
Irmağı’nın doğusuna çekildi. (24 Temmuz 1921)
NOT: Kütahya-Eskişehir Muharebesi,
Yunanlılara karşı sapılan üçüncü savunma
savaşı ve tek yenilgidir. Ancak diğer yandan bir
yenilgiden çok planlı bir geri çekiliş olarak da
değerlendirilebilir. Çünkü Mustafa Kemal’in
Kurtuluş Savaşı ile ilgili temel stratejisi şudur:
Yunan ordusunu Anadolu içlerine çektikçe
durdurma ihtimalimiz artacaktır. Bir kez
durdurduğumuzda artık ilerleyecek güçleri
kalmayacaktır.
Kütahya Eskişehir Muharebesi’nin Sonuçları
 Eskişehir, Afyon, Kütahya ve Sakarya
Irmağı’nın batısı kaybedilmiştir.
www.tarihdersi.net
 Planlı bir geri çekiliş de olsa bu yenilgi, I. Ve
II. İnönü Muharebeleri ile oluşan olumlu
havayı dağıtmıştır.
 Asker kaçaklarının sayısı artmış, askere
alma işlemleri zorlaşmıştır.
 Meclisin Ankara’nın doğusuna Kayseri ya
da Sivas’a taşınması gündeme gelmiştir.
 Meclis’te yenilgiden Mustafa Kemal’i
sorumlu tutan muhalefet baskıyı artırmış,
onun ordunun başına geçmesini istemiştir.
 II. İnönü ile Anadolu’daki askerlerini
çekmeye başlayan İtalya, bu geri çekilişi
durdurmuştur.
 Yine temsilcisini Ankara’ya gönderen
Fransa, antlaşmadan vazgeçmiştir.
 Tüm bu gelişmeler üzerine Mustafa Kemal,
Başkomutanlık Yasası ile Türk ordusunun
başına geçmiştir.
DİKKAT: Amasya Genelgesi’nden sonra
çıkardığı asker üniformasını şimdi bir kez daha
giymiş oldu.
 Ordunun başına geçen Mustafa Kemal, ilk
iş olarak Tekâlif-i Milliye Emirlerini
yayınlamıştır.
BAŞKOMUTANLIK YASASI (5 AĞUSTOS 1921)
 5 Ağustos ta kabul edilen bu yasa ile
Mustafa Kemal, Türk ordusunun başına
geçti.
 Ayrıca TBMM, 3 aylığına yasama ve
yürütme yetkilerini Mustafa Kemal’e
devretti.
DİKKAT: Mustafa Kemal’in bu yetkileri
istemesinin sebebi, mecliste tartışmalarla
kaybedilecek zamanın olmayışı, hızlı karar alıp,
hızlı uygulamak gerekliliğidir.
 Başkomutanlık Yasası’nı kullanan Mustafa
Kemal’in ilk işi Tekâlif-i Milliye Emirlerini
yayınlamak olmuştur.
8
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17

TEKÂLİF-İ MİLLİYE EMİRLERİ (7-8 AĞUSTOS Kurtuluş Savaşı’nın ne kadar zor şartlar altında
1921) MİLLİ YÜKÜMLÜLÜKLER yapıldığının göstergesidir.

Tekâlif-i Milliye Emirlerinin yayınlanmasının SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (23

amaçları AĞUSTOS-13 EYLÜL)

 Kurtuluş Savaşı’nın en kritik muharebesi Türk ordusunun başında: Başkomutan

olan Sakarya Muharebesi öncesi ordunun Mustafa Kemal bulunmaktadır.
ihtiyaçlarını hızla karşılamak
Ayrıca Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve
 Zaten canı ile savaşta olan Türk halkını malı
Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü’de bu
ile de savaşa katmak. Böylece Türk halkının
savaşta görev almıştır.
durumun ne kadar kritik olduğunu
anlamsını sağlamak NOT: Mustafa Kemal’in Kurtuluş Savaşı’nda
Türk ordusunun başında görev aldığı ilk
Başlıca Emirler
muharebedir.
 Her aile bir askeri giydirecek. (bir çift çorap,
Sakarya Muharebesinin Sebepleri
çarık ve iç çamaşırı)
 Halk, elindeki her türlü silah ve mühimmatı  Kütahya-Eskişehir galibiyetinden sonra
orduya teslim edecek. Yunanlıların, Türklerin toparlanmasına izin
 Halkın elindeki ulaşım araçlarının %20’sine vermek istememesi
el konacak. Geri kalan ulaşım araçları ile  Yunanlıların, Ankara’ya ulaşarak TBMM’yi
halkı her ay ordu için 100 km taşımacılık dağıtmak, Türklere Sevr’i kabul ettirmek
yapacak. istemesi.
 Her türlü zanaatkâr (marangoz, demirci,
nalbant v.b) derhal ordu hizmetine girecek. Sakarya Meydan Muharebesi
 Tüccarın elindeki yiyecek ve giyecek
maddelerinin bedeli sonradan ödenmek
koşuluyla %40’ına el koyulacak.
 Ordu, ihtiyaç halinde her türlü sahipsiz
mala el koyabilecek.
 Her türlü makineli aracın %40’ına el
konacak
 Her ilde, ilçede ve kasabada kurulacak
Tekâlif-i Milliye komisyonları bu emirlerin
uygulanmasını sağlayacaktır.

DİKKAT: Tekâlif-i Milliye Emirleri, TBMM
tarafından çıkarılmış bir kanun değildir.
Başkomutanlık yetkisini kullanan Mustafa
Kemal’in meclise ait yasama gücünü kullanarak
çıkardığı bir kanundur.
NOT: Bu emirlerin Dünya tarihinde bir benzeri
daha yoktur. Hiçbir lider böylesine ihtiyaçlarla
halkına yönelmemiştir. Tekâlif-i Milliye Emirleri,
DİKKAT: Mustafa Kemal’in “Hattı müdafaa
yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün
vatandır.” Şeklinde başlayan sözü bir cephe
emridir. Bu emir Sakarya Meydan
Muharebesi’nde Türk ordusunun savaş taktiği
olmuştur.

www.tarihdersi.net
9
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
NOT: Mustafa Kemal’in cephe düzenini bir
kenara bırakan savaş taktiği, Dünya savaş
tarihinde ilk kez uygulanmıştır.
23 Ağustos’ta yaklaşık 100 km.’lik bir cephe
üzerinden başlayan Yunan saldırısı 20 gün
sürmüştür.
Ancak Mustafa Kemal’in savaş taktiği karşısında
çaresiz kalan ve tüm taarruz gücünü kaybeden
Yunan ordusu 13 Eylül’de yenilgiyi kabul ederek
geri çekilmiştir.
NOT: Kurtuluş Savaşı’nda en kanlı
çarpışmaların gerçekleştiği Sakarya
Muharebesi, çok fazla subayımızın şehit olması
nedeniyle “Subaylar Savaşı” olarak da
bilinmektedir.
Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sonuçları
 Sakarya Muharebesi Kurtuluş Savaşı’nda
rolleri değiştirmiştir. Yunan ordusunun
taarruz gücü kırılmış, taarruz sırası Türk
ordusuna geçmiştir.
 Ankara’yı almak, TBMM’yi dağıtmak, Sevr’i
kabul ettirmek gibi hayallerden vazgeçen
Yunanlılar Sakarya’nın batısında toprakları
korumanın derdine düşmüştür.
 Fransa ile Ankara Antlaşması imzalanmış,
Fransa Anadolu’yu terk etmiştir.
NOT: Daha ayrıntılı bilgi için Güney Cephesine
tekrar göz atabilirsiniz.
 İtalya, Anadolu’daki birliklerini tamamen
çekmiştir.
 Böylece İtilaf Bloğu tamamen parçalanmış,
İngiltere Anadolu’da yalnız kalmıştır.
 Kafkas Cumhuriyetleri ile Kars Antlaşması
imzalanmıştır.
 Mustafa Kemal’e “Gazilik” ve “Mareşallik”
unvanları verilmiştir.
 Türklerin Viyana’dan beri süren geri çekilişi
sona ermiştir.
www.tarihdersi.net
 İngiltere, Yunanlılara zaman kazandırmak
için ateşkes teklifinde bulunmuştur.
NOT: Ancak komik bir biçimde bu öneride Türk
ve Yunan ordularının tarafsız itilaf kuvvetlerinin
denetimine girmesi şartı vardır.
 İngiltere ile yapılan esir değişimi antlaşması
ile Malta’da sürgünde olan Türkler
kurtarılmıştır.
KARS ANTLAŞMASI (13 EKİM 1921)
 TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya’nın
güdümündeki Kafkas Cumhuriyetleri
(Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan)
arasında imzalanmıştır.
 Bu antlaşma Sovyet Rusya ile imzaladığımız
Moskova antlaşmasının sınırlar ile ilgili olan
kısmının asıl sınır komşumuz durumundaki
Kafkas Cumhuriyetleri ile tekrar
edilmesidir.
DİKKAT: Yeni bir şey yok. Batum yine Misak-ı
Milli’den taviz olarak kalmıştır.
Kars Antlaşmasının Önemi
 Bu antlaşma ile Doğu sınırımız kesinlik
kazanmıştır.
 Gümrü ve Moskova antlaşması ile birlikte
doğu sınırımızı belirleyen üçüncü ve son
antlaşma olmuştur.
BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK
MEYDAN MUHAREBESİ (26 AĞUSTOS-18
EYLÜL 1922)
Sakarya Muharebesi ile Yunan ordusunun
taarruz gücü yok olmuş, Afyon, Kütahya,
Eskişehir hattı boyunca savunma mevzileri
hazırlamaya başlamıştı.
Taarruz sırası Türk ordusuna gelmişti. Ancak
bunu yapabilecek güce sahip değildik.
Hazırlıklar yaklaşık bir yıl sürdü. Bu süre
sonunda Yunan ordusuna denk bir ordu
kurulabilmişti.
10
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
NOT: Bu süre boyunca Mustafa Kemal,
Başkomutanlık görevini sürdürmüştür. Yetkisi
3’er aylık dönemlerde meclis tarafından
uzatılmıştır. Ancak hasta olduğu ve meclis
toplantısına katılamadığı üçüncü uzatma
oylamasında muhaliflerin etkisi ile meclis
uzatma kararını reddetmiştir. Ertesi gün hasta
haliyle gelip yaptığı konuşmanın ardından
Başkomutanlık yetkisi süresiz olarak verilmiştir.
Büyük Taarruz
Taarruz planının özü kısa zamanda sonuç alacak
ancak riskli olmasıdır. Bu plana göre Yunan
ordusunu en son beklediği, en güçlü olduğu
Afyon mevzilerine saldırılacak ve Yunanlılar asıl
saldırının nereye yapıldığını anlamadan sonuç
alınacaktı.
Büyük Taarruz 26 Ağustos sabahı başladı.
İngiliz Generallerin 6 ayda geçilemez dediği
Afyon mevzileri 26 Ağustos’ta düştü.
Dumlupınar hattına çekilmeye çalışan düşman
çember içine alınarak 30 Ağustos’ta
Başkomutanlık Meydan Muharebesi kazanıldı.
Bu muharebeden sonra düzensiz bir şekilde
İzmir’e doğru kaçan ve kaçarken Türk köylerini
yakan düşmanın toparlanmasına izin vermeden
takip etmek gerekiyordu.
Yorucu bir saldırıdan çıksa da Türk ordusu
Mustafa Kemal’in “Ordular ilk hedefiniz
Akdeniz’dir. İleri!” emri ile hızla Yunan
kuvvetlerini takibe başladı. 9 Eylül 1922’de
www.tarihdersi.net
İzmir kurtarıldı. 18 Eylül’de Batı Anadolu’da
hiçbir Yunan kuvveti kalmamıştı.
Büyük Taarruz’un Sonuçları
 İngiltere’nin Ortadoğu politikası ve Yunan
Megali İdea’sı tamamen çöktü.
 Kurtuluş Savaşı’nın askeri mücadele safhası
sona erdi. Diplomatik mücadele safhası
başladı.
 Önce Mudanya Ateşkes Antlaşması’na
sonra Lozan Barış Antlaşmasına giden yol
açıldı.
KONU 4: MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI
(11 EKİM 1922)
Tarafları Mudanya Mütarekesine götüren
Sebepler
 Batı Anadolu’daki Yunan ordusu tamamen
atılmıştı. Ancak Boğazlar bölgesi ve Doğu
Trakya hala düşman elindeydi. TBMM,
Misak-ı Milli’yi gerçekleştirmek için
kararlıydı.
 Yunan Ordusu Büyük Taarruzdaki yenilginin
acısını savunmasız Türk köylerinden
çıkarmıştı. Aynı şeyi Doğu Trakya’da
yapacağı endişemiz, bu konuda baskıyı
artırmamıza ve acele etmemize sebep
oluyordu.
 Diğer yandan İngiliz Hükümeti, Boğazları
bırakmak istemiyordu. Ancak yeni bir savaş
için hem müttefiklerinden hem de kendi
kamuoyundan gereken desteği
bulamıyordu.
NOT: Loyd George, bu başarısızlığın kendi siyasi
kariyerinin de sonu olacağını bildiği için sonuna
kadar direnmiştir.
 Ayrıca Mustafa Kemal, Boğazlar için bir
savaş çıkması durumunda Sovyet Rusya’nın
da savaşa gireceği yönünde bir dedikodu
yaymıştı. Bu dedikodu da İngiltere’nin
11
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
savaşı göze alamaması konusunda etkili
oldu.
Sonuçta Marmara Denizi’nde Mudanya
Limanı’nda
 İngiltere,
 İtalya,
 Fransa,
 TBMM ( İsmet İnönü)
Arasında 11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes
Antlaşması imzalandı.
NOT: Görüşmelere Yunan temsilcisi alınmadı.
Mudanya açıklarındaki bir gemide haklarında
çıkacak kararı bekledi. Bu da bize Kurtuluş
Savaşı’nı gerçekte kimlere karşı yaptığımızı
gösterir.
Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Maddeleri
 14-15 Ekim gecesinden itibaren silahlı
çatışma durumu sona erecek
 Yunanistan, Doğu Trakya’yı (Meriç
Nehri’nin doğusunu) 15 gün içerisinde İtilaf
Devletleri’ne teslim edecek. İtilaf Devletleri
ise bir ay içerisinde Doğu Trakya’yı TBMM
temsilcilerine teslim edecek
NOT: Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu kararı
isteme sebebimiz Yunanistan’ın bölgedeki
halka zulmedeceği endişesidir.
 Türk ordusu barış imzalanıncaya kadar
Çanakkale ve Kocaeli yarımadalarında
belirlenen çizginin dışında duracaktır.
 İstanbul ve Boğazlar TBMM Hükümeti’ne
aittir. Ancak İtilaf Devletleri barış
antlaşması imzalanıncaya kadar bölgede
kalmaya devam edecektir.
DİKKAT: Bu maddeden iki önemli sonuç
çıkarmalıyız.
 Öncelikle Boğazlar ve İstanbul, savaş
yapılmadan kurtarılmış oldu.
www.tarihdersi.net
 İkincisi İtilaf Devletleri, İstanbul’un
TBMM Hükümetine ait olduğunu kabul
ederek Osmanlı Devleti’nin hukuken
sona erdiğini kabul etmiş oldular.
NOT: Osmanlı Devleti;
 16 Mart 1920’de İstanbul’un resmen
işgali ile FİİLEN sona ermiştir.
 11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes
Antlaşması ile HUKUKEN sona ermiştir.
 1 Kasım 1922’de Saltanatın kaldırılması
ile RESMEN sona ermiştir.
Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Önemi
 Kurtuluş Savaşının askeri mücadele kısmını
sona erdirmiştir. Lozan’a giden yol
açılmıştır.
 Doğu Trakya, Boğazlar ve İstanbul savaş
yapılmadan kurtarılmıştır.
 Bugünkü Türk-Yunan sınırı Meriç Nehri
olarak çizilmiştir.
 İngiltere’de Lyod George hükümeti
düşmüştür.
KONU 5: LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (24
TEMMUZ 1923)
DİKKAT: Barış görüşmelerinden önce
TBMM’nin karşısına bu konu ile ilgili bazı
problemler çıkmıştır. Görüşmelere güçlü bir
şekilde katılabilmek için bu problemlerin
halledilmesi gerekmektedir.
Lozan’dan önce ortaya çıkan başlıca
problemler
Konferansın toplanma yeri neresi olacaktır?
Türkiye’nin isteği konferansın İzmir’de
toplanmasıdır. Böylece Mustafa Kemal, Türk
tarafını kendisi temsil etmek istemiştir. Ancak
İtilaf Devletleri, konferansın tarafsız bir yerde
toplanması konusunda ısrar etmiştir. Sonuçta
tarafsız bir ülke olan İsviçre’nin Lozan kasabası
seçilmiştir.
12
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17
Lozan’da Türkiye’yi kim temsil edecek?
Rauf Orbay (Mondros’un kara lekesini
temizlemek için) çok istekli olmasına rağmen,
İsmet İnönü başkanlığında bir heyetin
gönderilmesine karar verilmiştir. İsmet İnönü
dışişleri bakanı olmuştur.
İtilaf Devletleri’nin Lozan’a Osmanlı Devleti’ni
de davet etmesi
İtilaf Devletleri Türk tarafını bölerek görüş
ayrılıklarından yararlanmak istemektedir. Bu
davet üzerine TBMM, 1 Kasım 1922’de
Saltanatı kaldırmıştır. Böylece Lozan’a Türk
milletinin tek temsilcisi olarak katılmıştır.
DİKKAT: İtilaf Devletleri’nin Lozan’a Osmanlı
Devleti’ni davet etmeleri Mudanya’da kabul
ettikleri kararları çeliştikleri anlamına gelir.
NOT: Saltanat’ın kaldırılmasını bir sonraki ders
notumuzda ayrıntılı olarak işleyeceğiz.
Lozan’da Türkiye’nin asla taviz vermeyeceği
konular nelerdir?
Lozan’a giden heyete verilen emre göre
1. Kapitülasyonlar
2. Ermeni Yurdu
Konularında asla taviz verilmeyecektir.
LOZAN’A KATILAN DEVLETLER
 Türkiye (TBMM)
 İngiltere
 Fransa
 İtalya
 Yunanistan
 Romanya
 Yugoslavya
 Japonya
 Sovyet Rusya (Sadece Boğazlar konusu için)
 Bulgaristan (Sadece Boğazlar konusu için)
 ABD (Gözlemci)
www.tarihdersi.net
LOZAN GÖRÜŞMELERİ
Lozan Konferansı’nda birinci tur görüşmeler 20
Kasım 1922’de başladı. Ancak;
 Dış borçlar,
 Kapitülasyonlar,
 Boğazlar,
 Musul,
 Karaağaç
Konularında yaşanan anlaşmazlık nedeniyle 4
Şubat nedeniyle sonuçsuz olarak dağıldı.
ÖNEMLİ
Türkiye, 1. Tur görüşmelerinin başarısızlıkla
sonuçlanmasının ardından Misak-ı Milli ve tam
bağımsızlık konularında ne kadar kararlı
olduğunu göstermek için;
 Musul ve Boğazlar Bölgesinde askeri
hazırlıklara başladı.
 İzmir İktisat Kongresi’ni topladı. Bu
kongrede Misak-ı İktisadi ilan edildi.
23 Nisan 1923’de başlayan ikinci tur
görüşmelerinde İtilaf Devletleri daha uzlaşmacı
bir tutum içindeydiler. Nihayet, 24 Temmuz
1923’de Lozan Barış Antlaşması imzalandı.
NOT: Lozan Konferansı’nın en öne çıkan ismi
İngiliz baş delegesi Lord Curzon’dur.
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NDA ALINAN
KARARLAR
Türkiye’nin Sınırları:
Batı Sınırı: Türkiye-Yunanistan sınırı, Mudanya
Ateşkes’inde belirlendiği gibi Meriç Nehri
olacak. Ayrıca Yunanistan Karaağaç Kasabasını
savaş tazminatı olarak verecek
Güney Sınırı: Fransa ile imzalanan 1921 Ankara
Antlaşmasına göre olacak. Dolayısıyla Hatay ve
İskenderun’un, Türkiye ile bağları devam etmek
13
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17

ve özel bir yönetime sahip olmak şartıyla Suriye Bunun yanında Türkiye, azınlıkların uluslar arası
toprağı sayılacak antlaşmalardan doğan haklarını kabul etti.

DİKKAT: Hatay konusunda Misak-ı Milli’den
taviz verilmiştir. Ancak bu sorun 1939’da
Hatay’ın anavatana katılması ile Misak-ı Milli’ye
göre çözümlenmiştir.
Irak Sınırı: Her iki taraf da (Türkiye ve İngiltere)
Musul konusunda taviz vermediği için bu konu
Türkiye ve İngiltere’nin daha sonra aralarında
yapacağı görüşmelere bırakılmıştır.
DİKKAT: Tam bir karar çıkmasa da Musul
konusunda Misak-ı Milli’den taviz verilmiştir.
Osmanlı Borçları (Dış Borçlar)
Türkiye’nin tezi kabul edilmiştir. Bu teze göre
Osmanlı borçları, Osmanlı Devleti’nden ayrılan
topraklara bölüştürülmüştür. Türkiye üzerine
düşen borcu kâğıt parayla ve taksitler halinde
ödemeyi kabul etmiştir.
Ayrıca Duyun-u Umumiye’nin (Genel Borçlar
İdaresi) kaldırılması kararlaştırılmıştır.
DİKKAT: Alacaklı devletlerin kağıt para ve
taksitleri kabul etmesi, Yeni Türk Devleti’nin
geleceğine duydukları güveni göstermektedir.
DİKKAT: Duyun-u Umumiye’nin kaldırılması
tam bağımsızlık, dolayısıyla milliyetçilik ilkesi
ile ilişkilendirilebilir.
Kapitülasyonlar
Osmanlı Devleti’nin şimdiye kadar verdiği tüm
kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır.
DİKKAT: Kapitülasyonların kaldırılması tam
bağımsızlık, dolayısıyla milliyetçilik ilkesi ile
ilişkilendirilebilir.
Azınlık Hakları
Azınlık diye bir şey olmadığı, Türkiye’de
yaşayan herkesin Türk Vatandaşı olduğu ve
aynı kanunlara tabi olacağı kabul edilmiştir.
DİKKAT: Bu kabul herhangi bir taviz anlamına
gelmez. Bütün devletlerin kabul ettiği evrensel
insan hakları ilkesidir.
DİKKAT: Azınlık haklarını koruma bahanesi ile iç
işlerimize karışılması engellenmiştir. Dolayısıyla
bu karar da tam bağımsızlık ve Milliyetçilik
ilkesi ile ilgilidir.
Nüfus Mübadelesi (Nüfus değiş-tokuşu)
İstanbul’da yaşayan Rumlar ve Batı Trakya’da
yaşayan Türkler dışında kalan her iki ülkedeki
Türk ve Rum nüfus karşılıklı olarak yer
değiştirecektir.
Boğazlar
Boğazların Türkiye’ye ait olduğu kabul edilse de
Boğazların kontrolü, başkanı Türk olan uluslar
arası bir komisyona bırakıldı.
Ayrıca Türkiye’nin Boğazlar her iki yakasında
20’şer kilometrelik kısımları askerden
arındırması kararlaştırıldı.
Boğazlar barış zamanında tüm ticaret
gemilerine açık olacak
DİKKAT: Boğazlar konusunda da Türkiye,
Misak-ı Milli’den taviz vermiştir. Ancak 1936
Montrö Boğazlar sözleşmesi ile Boğazlar
konusu Misak-ı Milli’ye göre çözümlenmiş,
Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki tüm egemenlik
hakları tanınmıştır.
Savaş Tazminatı
Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndaki
yenilgisi nedeniyle Türkiye savaş tazminatı
ödemeyecek
NOT: Savaştan önce İngiltere’ye parasını
ödediğimiz ancak alamadığımız iki savaş
gemisinin parası bu tazminata sayılmıştır.

www.tarihdersi.net
14
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -5-
TARİH
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE MUHAREBELER
KPSS KONU:17

Yunanistan, Kurtuluş Savaşı nedeniyle Karaağaç  Ermeni Yurdu

Kasabası’nı savaş tazminatı olarak vermiştir.
Ege Adaları
Balkan Savaşlarında kaybettiğimiz Ege Adaları
geri alınamamıştır. 1913 Londra Antlaşması’nda
kabul edilen karar geçerli olmuştur.
İmroz (Gökçeada) ve Bozcaada dışındaki Ege
Adaları Yunanistan’a aittir.
Ancak Yunanistan, Türkiye’ye yakın Ege
Adaları’nda silah, askeri üs bulundurmamayı
kabul etmiştir.
Patrikhane Sorunu
İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi artık
Ortodoks mezhebinin merkezi olamayacak
Yalnızca İstanbul Rumlarına hizmet veren
sıradan bir kilise olarak İstanbul’da kalacak
DİKKAT: Alınan bu karar patrikhanenin artık
“Ekümenik” yani Evrensel olmadığı anlamı
taşımaktadır.
 Dış Borçlar
 Azınlık Hakları
 Patrikhane Sorunu
 Boğazlar
 Yabancı Okullar
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN ÖNEMİ
 Lozan, Yeni Türk Devleti’nin varlığının ve
bağımsızlığının tüm Dünya tarafından kabul
edilmesidir.
 I. Dünya Savaşı’nı ve Kurtuluş Savaşı’nı
bitiren Barış antlaşmasıdır.
 I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan
antlaşmalar içerisinde günümüze kadar
geçerliliğini koruyan tek antlaşmadır.
(Türkiye II. Dünya Savaşı’na girmediği için)
 Türk Milletinin bu başarısı, tüm Dünya’daki
sömürge (Ya da Manda) altındaki mazlum
milletlere örnek olmuştur.
 Böylece Kurtuluş Savaşı tüm yönleriyle
sona ermiş, inkılâplar için gereken barış
ortamı sağlanmıştır.

Yabancı Okullar

Bu konunun Türkiye’nin bir iç meselesi olduğu,

yabancı okulların Türkiye’nin çıkaracağı
kanunlara, koyacağı kurallara uyacağı kabul
edilmiştir.

İstanbul’un Boşaltılması

İstanbul’un Lozan Antlaşması onaylandıktan

sonra, 6 hafta içerisinde boşaltılacağı
kararlaştırıldı.

DİKKAT: Mustafa Kemal, bir konuşmasında

“Lozan 3-5 yılın değil, Osmanlı’dan kalma asırlık
sorunların tartışıldığı ve çoğunun çözüme
kavuştuğu bir yer olmuştur.” Demiştir.

Bu bağlamda Osmanlı’dan kalma asırlık

sorunlar:

 Kapitülasyonlar

www.tarihdersi.net
15
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
DİKKAT: İnkılâp Tarihinin inkılâplar bölümü ile
ilgili şimdiye kadar çıkmış KPSS sorularını
imcelediğimizde:
 Osmanlı Dönemindeki uygulama neydi?
Dolayısıyla bu inkılâba neden ihtiyaç vardı?
 Gerçekleştirilen inkılâp neyi içermektedir?
 Gerçekleştirilen inkılâp hangi alanla
ilgilidir? (Siyasi, sosyal, eğitim-kültür v.b.)
 Gerçekleştirilen inkılâp hangi Atatürk
ilkeleri ile ilişkilidir?
 İnkılâbın gerçekleşme zamanı nedir? (En
azından yıl olarak bilmemizde fayda
olacaktır.)
Bu sebeple KPSS ders notlarımızın inkılâplar
bölümünü hazırlarken yukarıdaki soruları
cevaplamaya odaklandık.
KONU 1: SİYASİ ALANDA GERÇEKLEŞTİRİLEN
İNKILÂPLAR
1. SALTANAT’IN KALDIRILMASI (1 KASIM 1922)
Saltanat Nedir?
Saltanat yani sultanlık demektir. Mutlak
Monarşinin doğu dünyasındaki adıdır. Mutlak
monarşi ise tek bir kişi ya da ailenin tüm
yetkileri topladığı yönetim şeklidir.
Saltanatın Kaldırılma Sebepleri
 Türk inkılâbı hem milli bağımsızlık hem de
milli egemenlik mücadelesiydi. Dolayısıyla
Mustafa Kemal ve arkadaşları en baştan
itibaren milli egemenliği gerçekleştirme
amacındaydı.
 Milli egemenlik yolunda Amasya
Genelgesi’nden itibaren adımlar atılmış,
TBMM’nin açılması ve Teşkilat-ı Esasiye ile
milli egemenlik fiiliyata dökülmüştü.
 İtilaf Devletleri’nin Lozan Konferansı’na
Osmanlı Devleti’ni de çağırması süreci
hızlandırdı.
www.tarihdersi.net
Yapılan İnkılâp
TBMM 1 Kasım 1922’de Saltanat’ı kaldırdı.
Ayrıca Halife sıfatı ile Vahdettin’in İngiltere’ye
sığınması üzerine, Saltanat ve Halifelik
birbirinden ayrılarak Osmanlı ailesinden
Abdülmecit Efendi hiçbir siyasi yetkiye sahip
olmamak şartıyla Halife ilan edildi.
NOT: Son Padişah, Sultan 6. Mehmet
Vahdettin, saltanatın kaldırılması üzerine
İngilizlere sığınma talebinde bulunarak ülkeyi
terk etmiştir.
Saltanatın Kaldırılması hangi Atatürk ilkeleri
ile ilgilidir?
 Saltanatın kaldırılması öncelikle milli
egemenliği gerçekleştirmek için atılan bir
adım olduğu için önce Atatürk ilkelerinden
CUMHURİYETÇİLİK ilkesi ile ilgilidir.
 Saltanat ve Halifelik birbirinden ayrıldığı
(Din ve devlet işleri) için ikinci dereceden
LAİKLİK ilkesi ile ilgilidir.
DİKKAT: Atatürk ilkelerinin tamamı birbiri ile
ilişkilidir. Çoğu birbirinin sonucudur. Bu yüzden
bu tür sorularda mümkün olduğu kadar sınırlı
düşünmemiz gerekmektedir.
Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları
 Milli egemenliği gerçekleştirme yolunda
çok önemli bir adım daha atılmış oldu.
 Devlet başkanlığı ve rejimin adının konması
sorunlarını su yüzüne çıkardı. (Bu da
Cumhuriyet’in ilanını hızlandırdı.)
 Türkiye’nin Lozan’a tek ve güçlü bir şekilde
gitmesi sağlandı.
 Osmanlı Devleti resmen sona erdi.
NOT: Osmanlı Devleti, İstanbul’un resmen işgali
ile fiilen, Mudanya Ateşkesi ile hukuken sona
ermiştir.
 TBMM açıldığından beri süregelen ikili
yönetim (Ankara ve İstanbul’da iki ayrı
yönetim) sona erdi. Devlet düzeni
birleştirildi.
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
DİKKAT: Saltanatın kaldırılması I. TBMM
döneminde gerçekleştirilen tek inkılâptır.
2. II. TBMM’NİN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923)
II. TBMM’nin Açılış Nedenleri
 Teşkilat-ı Esasiye’ye (1921 Anayasası) göre
seçimlerin iki yılda bir yenilenmesi
gerekiyordu. Ancak Kurtuluş Savaşı devam
ettiği için seçim yapılamamıştı.
 I. TBMM, Kurtuluş Savaşı boyunca çok
yıpranmıştı.
 I. TBMM’de görüş ayrılıkları fazlaydı.
Kurtuluş Savaşı’nın sona ermesi bu
ayrılıkları iyice gün yüzüne çıkarmıştı. Böyle
bir meclisle inkılâpları yapmak zor olacaktı.
 Mustafa Kemal, kendisi gibi düşünenlerden
oluşacak bir meclisle inkılâpları
gerçekleştirmek istiyordu.
 Muhalif milletvekilleri de daha fazla
güçlenecekleri bir meclis istiyordu.
NOT: I. TBMM’de siyasi parti yoktur. Bunun
yerine meclis grupları bulunmaktadır.
 Mustafa Kemal ve çevresindekiler I.
Grup’u,
 Muhalif milletvekilleri II. Grup’u
oluşturmuştur.
 Daha sonra mecliste grupların sayısı
artmış, Tesanüt, Halk, Müdafaa-i
Hukuk, İstiklal, Islahat gibi gruplar
oluşmuştur.
II. TBMM’nin Açılışı
Yukarıda saydığımız sebeplerden dolayı I.
TBMM, 1 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesi
kararı aldı. Mustafa Kemal, kendi kadrolarını
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
çatısı altında belirledi ve bu cemiyet kanalı ile
seçimlere katıldı.
Yapılan seçimlerin ardından II. TBMM, 11
Ağustos 1923’te açıldı.
www.tarihdersi.net
Meclisin açılmasının hemen ardından Mustafa
Kemal, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti aracılığıyla
meclise soktuğu milletvekillerinden oluşan yeni
Türk Devleti’nin ilk siyasi partisini kurdu.
DİKKAT: Halk Fırkası adı ile kurulan ilk siyasi
parti, 9 Eylül 1923’te tüzüğünü TBMM’ye teslim
etti. Cumhuriyet’in ilanından sonra Cumhuriyet
Halk Fırkası adını alan parti, 1935 yılında
Cumhuriyet Halk Partisi oldu ve 1950’ye kadar
iktidarda kaldı.
II. TBMM’nin Belli Başlı Faaliyetleri
 II. TBMM, İnkılâp meclisidir.
 26 Haziran 1927’de görev süresi dolana
kadar pek çok büyük inkılâp bu meclis
tarafından gerçekleştirilmiştir.
 II. TBMM’nin ilk büyük icraatı Lozan Barış
Antlaşması’nı onaylamak olmuştur.
 Ankara’yı başkent ilan etmiştir. (13 Ekim
1923)
 Cumhuriyet’i ilan etmiştir (29 Ekim 1923)
 Halifeliği kaldırmıştır. ( 3 Mart 1924)
II. TBMM’nin açılışı hangi Atatürk ilkeleri ile
ilgilidir?
 Demokratik bir uygulama olan seçim ve
demokrasinin tecelli ettiği yer olan meclisin
varlığı öncelikle bizi CUMHURİYETÇİLİK
ilkesine ulaştırır.
 Diğer yandan yenilikçi kadrosu ve yaptıkları
düşünüldüğünde II. TBMM’nin açılışı
İNKILÂPÇILIK ilkesi ile de ilişkilendirilebilir.
3. ANKARA’NIN BAŞKENT İLAN EDİLİŞİ (13
EKİM 1923)
Ankara’nın Başkent İlan Edilmesinin Sebepleri
 Lozan Antlaşması ile birlikte İstanbul’un
boşaltılması kararı alınmıştı. Bu durum
devlet merkezinin neresi olacağı sorununu
ortaya çıkardı.
 Lozan’a göre Türkiye, Boğazları
koruyamıyor, 20’şer kilometresini askerden
arındırmak zorunda kalıyordu. Dolayısıyla
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
İstanbul için önemli bir güvenlik zafiyeti söz
konusuydu.
 Ankara, Anadolu’nun ortasında ve her
bakımdan daha güvenli bir yerdeydi.
 Ankara, önce Temsil Heyeti’ne sonra
TBMM’ye kucak açmış ve ulusal bağımsızlık
mücadelesinin, Yeni Türk devletinin
sembolü haline gelmişti.
 Diğer yandan İstanbul, eski düzenin,
Osmanlı Devleti’nin, teslimiyetçiliğin
simgesi durumundaydı.
 Ayrıca Ankara’nın başkent ilan edilişi
herkese bir mesaj niteliğindeydi. Gelecek
köklü değişikliklerin başlangıcıydı.
Sonuçta 13 Ekim 1923’te Yeni Türk Devleti’nin
devlet merkezi Ankara olarak ilan edildi.
Ankara’nın Başkent İlan Edilişi Hangi Atatürk
İlkesi ile ilgilidir?
Atatürk bir konuşmasında:” Türkün imkânsızı
mümkün kılan gücünü bir kez daha Dünya’ya
göstermek istedim. Gün gelecek şu çorak
topraklar koskoca bir şehre dönüşecek…”
diyerek Ankara’nın başkent ilan edilme
sebebini açıklamıştır. Bu yüzden Ankara’nın
başkent ilan edilişi en çok İNKILÂPÇILIK ilkesi
ile ilgilidir.
4. CUMHURİYET’İN İLANI (29 EKİM 1923)
Cumhuriyet Nedir?
Cumhur, halk demektir. Cumhuriyet ise halkın
kendi kendisini yönettiği devlet şeklidir.
Demokrasi ile yönetilen devlet yapısının adı
cumhuriyettir. Yani Yönetim şeklinin (rejimin)
adı demokrasi, devlet şeklinin adı
cumhuriyettir.
Cumhuriyet’in İlan Edilme Sebepleri
 Amasya Genelgesi’nden itibaren adım adım
milli egemenliğe dayalı bir yönetim zaten
kurulmuştu. Şimdi bu yönetimin adını
koyma vakti gelmişti.
www.tarihdersi.net
NOT: İlk kez Abdurrahman Şeref Bey tarafından
dile getirilen “Çoktan doğmuş olan çocuğun
adının konulma vakti gelmişti.” İfadesi
Cumhuriyet’in ilanı için söylenmiş ve sonraki
dönemlerde pek çok kişi tarafından da
kullanılmıştır.
 Saltanat’ın kaldırılması ile ortaya çıkan
devlet başkanlığı sorunu
 Meclis Hükümeti sisteminden kaynaklanan
ve 1923 sonbaharında ortaya çıkan
hükümet bunalımı
29 Ekim 1923’te Teşkilat-ı Esasiye’de yapılan
bir değişiklikle Cumhuriyet ilan edildi.
Cumhuriyet’in İlanı’nın Sonuçları
 Devletin adı konmuş oldu. Böylece Devletin
rejimi ve ismi tartışmaları sona erdi.
 Meclis Hükümeti siteminden Kabine
sistemine geçildi.
DİKKAT: Böylece güçler ayrılığı yolunda önemli
bir adım atılmış oldu. Anayasaya göre hala
TBMM, Yasama ve yürütme yetkilerini elini
bulundursa da uygulamada Yasama ve yürütme
güçleri faklı ellere dağıtılmış oldu.
 Aynı gün Mustafa Kemal ilk cumhurbaşkanı
seçildi.
NOT: Böylece Devlet başkanlığı sorunu
çözümlenmiş oldu.
 İsmet İnönü ilk Başbakan oldu.
 Refet Bele ise TBMM başkanı oldu.
Cumhuriyet’in İlanı Hangi Atatürk İlkesi ile
İlgilidir?
Bu konuda fazla söze gerek yok. Tabi ki
CUMHURİYETÇİLİK ilkesi ile ilgilidir.
5. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 MART 1924)
DİKKAT: Halifeliğin kaldırılmasını “Devlet ve
toplum yapısının laikleştirilmesi” başlığı altında
da işleyebilirdik. Diğer siyasal alanda yapılan
inkılâplardan birisi olduğunu belirtmeliyiz.
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
Halifelik Nedir?
Halife, Arapça halef yani sonradan gelen
kelimesinden gelmektedir. Ortaya çıktığında
siyasi anlamı, dini anlamından daha ağır basan
bir kelimedir. Hz. Muhammed’in vefatı üzerine
İslam Devleti’nin yöneticisi ve Müslümanların
lideri kim olacak sorusundan doğmuştur.
Yavuz Sultan Selim döneminde Halife sıfatını
kullanmaya başlayan Osmanlı Padişahları ise
uzun süre bu makamın siyasi gücünden
yararlanma çabası gütmemiştir.
Halifeliğin Kaldırılma Sebepleri
 Devlet ve toplum düzeninin laikleştirilmesi
gerekmektedir.
 Cumhuriyet yönetimi içerisinde Halifelik
gibi bir makama yer olmaması. Çünkü
gücünü milletten almayan her türlü güç
odağı demokrasi yönetimine aykırıdır.
 Saltanatın kaldırılmasının ardından
Halifeliğin eski rejim yanlılarının çevresinde
toplandığı bir makam haline gelmesi
 Son Halife Abdülmecit Efendi’nin padişah
gibi demeçler verip açıklamalarda
bulunması, yabancı elçileri TBMM’ye
danışmadan kabul etmesi
 Halifeliğin bizde olması nedeniyle
Müslüman devletlerin “içlerimize karışırlar”
endişesiyle Türkiye’ye mesafeli olması
Halifeliğin Kaldırılması Hangi Atatürk İlkeleri
ile İlgilidir?
 Halifelik, son haliyle dini anlamı daha ağır
basan bir kavramdır. Dolayısıyla Halifeliğin
kaldırılması öncelikle LAİKLİK ilkesi ile
ilgilidir.
 Diğer yandan yukarıda açıkladığımız üzere
Halifelik ile demokrasi rejimi de
bağdaşmamaktadır. Bu yüzden halifeliğin
kaldırılması ikinci olarak CUMHURİYETÇİLİK
ilkesi ile ilgilidir.
Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te bir dizi
kanun daha kabul edilerek, devlet ve toplum
www.tarihdersi.net
düzeninin laikleşmesi adına önemli adımlar
atılmıştır.
3 Mart 1924’te kabul edilen diğer kanunlar
Şeriye ve Evkaf Vekâleti kapatıldı.
Osmanlı Döneminde Din işleri ve vakıflar
bakanlığı olan bu kurum, devletin icraatlarının
şeriata uygun olup olmadığını denetler ve
vakıfların işleyişinden sorumludur. Bunun
yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar
Genel Müdürlüğü kuruldu.
YORUM: atılan bu adım LAİKLİK ilkesi ile
ilgilidir. Laikliğin ne olup ne olmadığını çok
güzel anlatır. Devlet din kurallarına göre
yönetilmeyecek ancak devlet vatandaşına din
hizmeti verecek.
Tevhidi Tedrisat Kanunu kabul edildi.
Eğitim-öğretimde birlik sağlayan bu kanun
kapsamında medreseler kapatılmıştır. Bu
yüzden öncelikle LAİKLİK ilkesi ile ilgilidir
NOT: Daha ayrıntılı şekilde eğitim ve kültür
alanında yapılan inkılâplar konusunda
işleyeceğiz.
Erkan-ı Harbiye Vekâleti kaldırıldı.
Savaş Bakanlığı olarak tarif edebileceğimiz bu
bakanlık askerlik ile siyasetin birleşmesi
anlamına gelmektedir. Bu bakanlığın yerine
Milli Savunma Bakanlığı (Siyaset) ve Genel
Kurmay Başkanlığı (Askerlik) kuruldu.
YORUM: Askerin siyasetten uzaklaştırılmasının
ilk aşaması olan bu adım CUMHURİYETÇİLİK
ilkesi ile ilgilidir. Ne demiştik? Demokrasi
yönetimi, gücünü milletten almayan hiçbir güç
odağını hoş karşılamaz.
Osmanlı Hanedanı Yurt dışına çıkarıldı.
Böylece Osmanlı Hanedanı üyelerinin gelecekte
Saltanat ya da Hilafet gibi iddialarla ortaya
çıkmalarının önüne geçilmek istendi.
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
ÖNEMLİ: Halifeliğin kaldırılması ve aynı gün
gerçekleştirilen bir dizi kanun, ülkede “Din
elden gidiyor.” Tartışmalarına neden oldu. Bu
gergin ortamda açılan Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası’nın açılması eklenince Şeyh
Sait Ayaklanması patlak verdi.
6. 1924 ANAYASASI’NIN KABULÜ
1924 Anayasası Neden Hazırlandı?
1921 Anayasası, savaş şartlarında hazırlanmış
bir anayasaydı. Kişi temel hak ve hürriyetleri ile
ilgili kısım bulunmuyordu.
Şimdi savaş bitmiş, ayrıntılı ve daha sağlıklı bir
anayasa hazırlanmasının vakti gelmişti.
1924 Anayasası’nın Belli Başlı Özellikleri
 İlke olarak Güçler Birliği devam etse de
uygulamada Güçler Ayrılığı benimsenmiştir.
NOT: Bu durum, güçler birliği görevler ayrılığı
ilkesi olarak geçmektedir.
 Karma hükümet sitemi benimsenmiştir.
(Uygulamada Kabine Sistemi)
 Madde 2’de yer alan “Devletin dini
İslam’dır.” İfadesinden dolayı laik bir
anayasa değildir.
 Kişi temel hak ve hürriyetleri
düzenlenmiştir.
 Siyasal haklar düzenlenmiştir.
 Ancak sosyal haklar düzenlenmemiştir.
 Ayrıca meclisin ne ölçüde sınırlama
yapabileceği de belirlenmemiştir.
NOT: 1924 Anayasası Türkiye tarihinin en sivil
anayasası olarak kabul edilir. 1960 askeri
darbesine kadar 36 yıl yürürlükte kalmıştır.
1924 Anayasası’ndaki Önemli Değişiklikler
 1928 yılında 2. Maddede yer alan “Devletin
dini İslam’dır.” İbaresi ve 26. Maddede yer
alan “TBMM şer’i hükümlerin yerine
getirilmesini sağlamakla yükümlüdür.”
İbaresi anayasadan çıkarılmıştır.
www.tarihdersi.net
NOT: Bu değişikliklerden sonra 1924
Anayasası’nın LAİK bir anayasa haline geldiğini
söyleyebiliriz.
 1934 yılında Anayasanın 10. Maddesi “ 30
yaşını bitiren kadın, erkek her Türk
milletvekili seçilebilir.” Şeklinde
değiştirilmiş ve kadınlara seçme seçilme
hakkı verilmiştir.
 1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya
girmiştir.
NOT: Bu ilkelerden bir tanesi de laiklik
olduğuna göre, bu değişikliği de LAİKLİK
aşamalarından bir tanesi olarak
değerlendirebiliriz.
7. ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ
Demokrasinin ilkeleri
Çoğulculuk: Toplumda her kesimin görüşlerinin
temsil edilmesi demektir. Çok partili
demokratik yaşam, demokrasinin Çoğulculuk
ilkesi gereğidir.
Çoğunluk: Çoğunluğun isteğinin olması
demektir. Örneğin iki dereceli seçim
sisteminden tek dereceli seçim sistemine
geçilmesi bu ilke ile ilgilidir.
Seçimler ve Temsil: Temsili demokrasinin
temeli sağlıklı seçim yapılması ve toplumun
kendi seçtiği milletvekillerini meclise
göndermesidir. Örneğin gizli oy, açık tasnif bu
amaca hizmet edebilir.
Katılım: Demokratik sürece toplumda ne kadar
çok kişi katılırsa demokrasi o derece sağlıklı
olur. Örneğin kadınlara seçme seçilme hakkının
verilmesi ya da seçmen yaşının 22’den 18’e
düşürülmesi katılım ilkesi gereğidir.
DİKKAT: Burada örnek olarak verdiğimiz
uygulamaların tamamı demokrasiyi güçlendirir.
Dolayısıyla CUMHURİYETÇİLİK ilkesi ile
doğrudan ilgilidir.
5
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI
Atatürk’ün Cumhuriyet’in ilanından hemen
önce Halk Fırkasını kurduğunu daha önce
işlemiştik. Ancak sağlıklı bir demokrasi için çok
partili hayata geçmek şarttı.
Atatürk Dönemi’nde başarısızlıkla sonuçlanan
iki çok partili hayata geçiş denemsi olmuştur.
Bunlar:
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1925)
 Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930)
TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (1925)
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Kurulma
Sebebi
 Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasının
ardından başlayan köklü inkılâplar, Mustafa
Kemal ve silah arkadaşlarını yol ayrımına
getirmiştir.
 Mustafa Kemal’in dava arkadaşlarından
kimisi daha yumuşak bir değişimi istiyor.
Kimisi onun gölgesinde ve geri planda
kalmaktan rahatsız oluyordu.
 Dolayısıyla bu parti Mustafa Kemal ve
Cumhuriyet Halk Fırkasına muhalefet
amacıyla açıldı.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Kuruluş
Süreci
 Partinin kurucuları Mustafa Kemal’in yakın
silah ve dava arkadaşlarıdır. Bunlar
arasında Kazım Karabekir, Rauf Orbay,
Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy ve Adnan
Adıvar bulunmaktadır.
 Partinin kurucusu ve başkanı Kazım
Karabekir’dir.
 Parti, ekonomik model olarak Serbest
ekonomiyi savunmuştur.
 TPCF, Halifeliğin kaldırıldığı ve laiklik
konusunda önemli adımların atıldığı bir
dönemde kurulmuştu. Partinin kurucuları
bunu kullanmak için parti tüzüğüne
“Partimiz dini inançlara saygılıdır.”
İfadesini eklemişti. Ayrıca partinin ilk
şubesinin Urfa’da açılması dikkat çekicidir.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:18
DİKKAT: Bunlar TPCF’nin LAİKLİK ilkesi
yönünden sorunlu olduğunu gösterir.
NOT: Partinin açılış sürecinde Mustafa Kemal,
çok uzun zamandan beri düşündüğü askerlerin
siyasetten uzaklaştırılmasını sağlamıştır.
TBMM, çıkardığı bir kanunla “ASKERE SİYASET
YASAĞI” getirmiştir.
BÖYLECE:
 Her biri aynı zamanda komutan olan
muhaliflerinin arkasındaki ordu desteği
engellenmiştir.
 Askerin siyasetten tamamen el çekmesi
sağlanmıştır. Bu adım daha sağlıklı bir
demokrasi anlamına geldiği için
CUMHURİYETÇİLİK ilkesi ile ilgilidir.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın
Kurulması Sonrasında Yaşananlar
 “Din elden gidiyor.” tartışmalarının
yarattığı gerginlik.
 TPCF’nın açılması ve bunu kullanmaya
çalışması sonucu siyasi ortamın hızla
kargaşaya dönüşmesi
 İngiliz ajanlarının “Musul Meselesi”
nedeniyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu
halkını kışkırtmaları sonucu ŞEYH SAİT
İSYANI patlak verdi.
ŞEYH SAİT İSYANI
İngilizlerin, bağımsız bir kürt devleti vaadi ile
kandırdığı Şeyh Sait ve çevresindekiler, “Din
elden gidiyor.” Propagandası ile harekete
geçtiler.
NOT: Şeyh Sait, isyandaki İngiliz parmağını
çıkarıldığı İstiklal Mahkemesi’nde itiraf etmiştir.
Piran köyünde başlayan isyan kısa sürede tüm
Güneydoğu Anadolu’ya yayıldı.
Fethi Okyar hükümeti, isyanı engellemek
konusunda yetersiz kalınca İsmet İnönü
Başbakanlığa getirildi.
6
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI
İsmet İnönü Hükümeti, olağanüstü hal ilan
etmek gibi geniş yetkiler içeren TAKRİR-İ
SÜKÛN kanunu ile isyanı bastırdı.
Bu kanun kapsamında bir kez daha hayata
geçirilen İSTİKLAL MAHKEMESİ’NDE yargılanan
Şeyh Sait ve beraberindeki 46 kişi idam edildi.
NOT: Şeyh Sait Ayaklanması, demokrasi
tarihimizin ikinci (birinci 31 Mart Vakası),
cumhuriyet tarihimizin ilk gerici nitelikli
isyanıdır.
Şeyh Sait Ayaklanması Sonucunda:
 Hükümet, TPCF’yi isyanın çıkmasındaki
siyasi sorumluluğu nedeniyle Takrir-i Sükûn
Kanunu’na dayanarak kapattı.
 İsyandan sonra tekke ve zaviyeler
kapatıldı.
NOT: Mustafa Kemal, “"Efendiler ve Ey millet,
iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti, şeyhler,
dervişler, müritler, meczuplar memleketi
olamaz." Sözünü bu olay nedeniyle söylemiştir.
 Türkiye, Musul’a saldırıp alma şansını
kaçırmış, İngiltere ile 1926 Ankara
Antlaşması imzalanarak, Musul’dan
vazgeçilmiştir.
1926 Ankara Antlaşması’na Göre:
 Türkiye, Musul ve çevresinin Irak’a ait
olduğunu kabul etti.
 Irak, Musul bölgesinden elde ettiği petrol
gelirinin %10’unu 25 yıl süreyle Türkiye’ye
vermeyi kabul etti.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
Denemesinin sonucunda:
 İlk çok partili hayata geçiş denememiz
başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
 Türkiye’nin henüz çok partili yaşama
geçecek kadar siyasi olgunluğa erişmediği
ortaya çıkmıştır.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:18
MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (İZMİR
SUİKASTİ) 1926
 Suikast girişiminde bulunanlar İttihat ve
Terakki’nin ülkedeki kalıntılarıdır.
 Mustafa Kemal’in 17 Haziran 1926’daki
İzmir ziyaretine göre plan yapan
suikastçılar, ziyaretin ertelenmesi üzerine
başarısızlığa uğramıştır.
 Suikastçıları kaçıracak olan Giritli Şevki adlı
motorcunun suikastı ihbar etmesi üzerine
suikast ortaya çıkarılmıştır.
 Suikastçılar, İstiklal Mahkemesi’nde
yargılanmış ve idam edilmiştir.
NOT: İstiklal Mahkemeleri son kez İzmir suikastı
nedeniyle görev yapmıştır.
NOT: Mustafa Kemal, bu girişimden sonra
“Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak
olacaktır. Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet
payidar kalacaktır.” Demiştir.
ÖNEMLİ:
Mustafa Kemal, önce TPCF deneyimi ile dava
arkadaşları ile yaşadığı görüş ayrılığı, ardından
suikast girişimi sonrasında Türk milletine
yaptıklarının hesabını vermek amacıyla
NUTUK’U hazırlamıştır.
NUTUK, 19 Mayıs 1919, Atatürk’ün Samsun’a
çıkışı ile başlar; 1927’ye kadarki olayları kapsar.
Atatürk, Nutuk’u CHF’nin 1927’deki ikinci
kongresinde 15-20 Ekim arasında yaklaşık 37
saat boyunca okumuştur.
DİKKAT: İktidara yönelik hamlelerin boşa
çıkarılması ve muhalefetin sindirilmesi, aranan
huzur ortamını sağlamıştır. Bu ortamda yaklaşık
beş yıl boyunca çok önemli inkılâplar nerdeyse
hiç itirazsız gerçekleştirilmiştir.
7
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18

SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (1930) MENEMEN OLAYI

Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Açılış Derviş Mehmet liderliğindeki gericiler İzmir’in

Nedenleri
 Mustafa Kemal, çok partili yaşamın
demokrasinin olmazsa olmazları arasında
olduğunun arkındaydı. Kendi sağlığında
tam anlamıyla demokratik hayatın ülkede
yerleştiğini görmek istiyordu.
 TPCF deneyiminin ardından 5 yıl geçmiş, bu
beş yıl boyunca önemli inkılâplar
gerçekleştirilmişti. Bu sükûnet, Mustafa
Kemal’i çok partili yaşama geçme
konusunda cesaretlendirmişti.
 Tek partili yönetimin demokrasi açısından
pek çok sakıncası vardı. Muhalefet
aracılığıyla iktidarın denetlenmesi, halkın
bilgilendirilmesi gerekiyordu.
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Açılışı
Mustafa Kemal, Fethi Okyar’ı cumhuriyetin
temel değerlerine saygılı olmak koşuluyla yeni
bir siyasi parti kurması konusunda teşvik etti.
Böylece Mustafa Kemal’in teşviki ve teminatı
ile Serbest Cumhuriyet Fırkası Fethi Okyar
tarafından 1930 yılında kuruldu.
Parti, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın (Kara
Perşembe) Türkiye’yi de etkilemesi nedeniyle
CHF’nin ekonomi politikalarını eleştirerek
serbest (liberal) ekonomiyi savunmuştur.
Partini isminde “Serbest” ibaresi bundan
dolayıdır.
Serbest Cumhuriyet Fırkası açıldıktan sonra
siyasi ortam hızla gerilir. Fethi Okyar, parti
şubelerinin gerici çevrelerin eline geçmesine
engel olamaz.
Sonuçta daha vahim bir olay yaşanmaması için
parti yine Fethi Okyar tarafından 3 ay sonra
kapatıldı. (Ağustos 1930 açılış-Kasım 1930
kapanış)
NOT: Partinin kapanmasından kısa süre sonra
23 Aralık 1930’da Menemen Olayı patlak verdi.
Menemen İlçesi’nde ayaklandılar, şehirdeki
karakol komutanı yedek subay KUBİLAY’I ve iki
askeri şehit ettiler. Olay duyulunca isyan hızla
bastırıldı.
NOT: Menemen olayı, cumhuriyet tarihimizin
ikinci, demokrasi tarihimizin üçüncü gerici
nitelikli isyanıdır.
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın ardından
 Bir kez daha Türkiye’nin çok partili yaşama
geçmesi için henüz erken olduğu anlaşıldı.
 Mustafa Kemal, çok istemesine rağmen
hayattayken bunu göremedi.
 Cumhuriyet tarihinde çok partili hayata
kesin olarak 1945 Milli Kalkınma Partisi
(Nuri Demirağ) ve 1946 Demokrat Parti
(Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat
Köprülü ve Hasan Polatkan) ile geçilmiştir.
8. KADINLARA SİYASİ HAKLAR VERİLMESİ
DİKKAT: Kadınlara siyasal haklar verilmesi aynı
zamanda toplumsal yaşamda da kadın-erkek
arasındaki eşitliği sağlayan bir inkılâptır. Ancak
verilen haklar siyasi olduğuna göre bu siyasi
alanda yapılan inkılâplar içerisinde
değerlendirmek daha doğru olacaktır.
Türk kadınına Dünya, hatta pek çok Avrupa
ülkesinden daha önce;
 1930 yılında belediye seçimlerine katılma
hakkı
 1933 yılında köy veya mahalle muhtarı
olma, ihtiyar heyetine girme hakkı
 1934 yılında milletvekili seçme ve seçilme
hakkı verilmiştir.
Kadınlara Siyasi Haklar Verilmesi Hangi
Atatürk İlkesi ile İlgilidir?
 Dikkat kısmında bahsettiğimiz gibi yapılan
inkılâp öncelikle siyasi hayatla ilgilidir. Bu
yüzden kadınlara siyasi haklar verilmesi

www.tarihdersi.net
8
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
önce CUMHURİYETÇİLİK ilkesinin bir
gereğidir.
NOT: Demokrasinin katılım ilkesinin bir gereği
olarak.
 İkinci dereceden ise kadın ile erkek
arasındaki eşitliği sağladığı için HALKÇILIK
ilkesi ile ilgilidir.
KONU 2: HUKUK ALANINDA YAPILAN
İNKILÂPLAR
TÜRK MEDENİ KANUNU’NUN KABULÜ (1926)
Medeni Kanun Nedir?
Toplumsal hayatı düzenleyen kanunlar
bütünüdür. Medeni kanunun içerisinde kişiler
arası ilişkiler, aile hukuku (evlenme, boşanma,
miras v.b) yer almaktadır.
DİKKAT: Medeni Kanun’u, Anayasa ile
karıştırmamak gerekir. Medeni Kanun’un
içeriğinde devletin yönetim şekli veya devlet
yapısı ile ilgili kanunlar yer almaz.
Yeni ve Modern bir Medeni Kanuna Neden
İhtiyaç Vardı? (Osmanlı Dönemindeki Hukuk
Sistemi Nasıldı?)
A. Osmanlı Döneminde aile ve toplum
yaşamında Şer’i kanunlar geçerliydi. Kaynağı
İslam hukuku olsa Şer’i hukuk kadınla erkek
arasında pek çok konuda eşitsizliğe neden
oluyordu.
Eşitsizliğe neden olan Şer’i uygulamalardan
bazıları şunlardı:
 Erkekler birden fazla kadınla evlenme
hakkına sahipti.
 Kadınların evlenme, boşanma ya da istediği
meslekte çalışma hakkı yoktu.
 Kız çocuklar, mirastan erkek çocuklarla eşit
pay alamıyordu.
 Kadınların mahkemelerdeki şahitliği
erkeklerle eşit tutulmuyordu. ( İki kadını
www.tarihdersi.net
şahitliğine karşılık bir erkeğin şahitliği
yeterliydi.)
B. Osmanlı Ülkesi’nde Müslüman halk için Şer’i
kanunlar geçerliydi. Bu yüzden
gayrimüslimlerin kendi hukuk kuralları ve
mahkemeleri (Cemaat Mahkemeleri)
bulunuyordu. Sonuç olarak ülkede bir hukuk
birliği yoktu.
C. Diğer yandan Şer’i kanunların
uygulanmasında bile farklılıklar olabiliyordu.
NOT: Bu faklılığı önlemek için Meşrutiyet
Dönemi’nde Şer’i kanunların toparlanmasından
ibaret Osmanlı’nın ilk medeni Kanunu olan
MECELLE hazırlanmıştı. Ancak bu da ülkede
tam bir hukuk birliği sağlayamamıştı.
Yapılan İnkılâp
Yukarıdaki sebeplerden dolayı acilen Türk
toplumunun çağdaş bir medeni kanuna ihtiyacı
vardı.
Avrupa’da en son yürürlüğe giren, en modern
medeni kanun olan İsviçre Medeni Kanunu
örnek alınarak Türk Medeni Kanunu hazırlandı
ve 4 Ekim 1926’da yürürlüğe girdi.
Böylece:
 Türk toplumu çağın gereklerine uygun
modern bir medeni kanuna kavuştu.
 Toplumsal hayatta kadın ile erkek
arasındaki eşitsizlik büyük oranda ortadan
kaldırıldı.
 Azınlıkların da bu kanuna tabi olması ile
ülkede hukuk birliği sağlandı.
Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü Hangi
Atatürk İlkeleri İle İlgilidir?
Şer’i kanunların yerine Modern kanunları
getirdiği için LAİKLİK ve İNKILÂPÇILIK ilkeleri ile
ilgilidir.
Kadın ile Erkek arasında eşitliğe sağladığı için
ise HALKÇILIK ilkesi ile ilgilidir.
9
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI
DİKKAT: Türk Medeni Kanunu’nun kabulü
konusunda yukarıdaki ilkelere arasında bir
öncelik sıralaması belirtemeyiz. Ancak
CUMHURİYETÇİLİK ilkesinin olmadığına dikkat
etmeliyiz.
HUKUK ALANINDA YAPILAN DİĞER
İNKILÂPLAR
 1926 yılında İtalya Ceza Kanunu örnek
alınarak Türk Ceza Kanunu hazırlandı.
 1926 yılında Almanya ve İtalya ticaret
kanunları örnek alınarak Türk Ticaret
Kanunu hazırlandı.
 1929 yılında Almanya’dan Ceza
Muhakemeleri Kanunu örnek alınarak Türk
Ceza Muhakemeleri Kanunu hazırlandı.
 1929 yılında Almanya ve İtalya deniz ticaret
kanunları örnek alınarak Türk Deniz Ticaret
Kanunu hazırlandı.
 1929 yılında İsviçre İcra ve İflas Kanunu
örnek alınarak Türk İcra ve İflas Kanunu
hazırlandı.
KONU 3: EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA
YAPILAN İNKILÂPLAR
TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU 1924 (EĞİTİM VE
ÖĞRETİMDE BİRLİĞİN SAĞLANMASI)
Osmanlı Dönemi’nde Eğitim Sistemi Nasıldı?
(Eğitim alanında inkılâplara neden ihtiyaç
vardı?)
 Osmanlı Dönemi’nde eğitimde bir birlik
yoktu. Bir tarafta eski usûl ve sadece dini
eğitim veren medreseler bulunmaktaydı.
Diğer yanda ise Tanzimat Dönemi’nden
itibaren açılmaya başlanan ve modern
eğitim metotları uygulanan eğitim
kurumları bulunuyordu. Bu iki faklı model
faklı insan tipleri oluşturuyordu. Bu da milli
ve kültürel birliğin oluşmasını engelliyordu.
 Ayrıca devletin müdahale etmediği Cemaat
okullarında azınlıklar kendi eğitimlerini
uyguluyordu.
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:18
 Yabancı okulların uyguladığı eğitime de
devletin herhangi bir müdahalesi ya da
kontrolü yoktu.
 Tüm bunların yanında devlet tarafından
belirlenen bir eğitim politikası ya da
müfredat programı da yoktu. Her kurum
kendi müfredatını belirliyordu.
Yapılan İnkılâp
3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu
çıkarılarak eğitim ve öğretimde birlik sağlandı.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile:
 Türkiye’deki tüm eğitim kurumları, kurulan
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Bu
kurumlara Yabancı okullar ve daha
önceden Şeriye ve Evkaf Vekâleti’ne bağlı
olan medreseler, askeri rüştiye (ortaokul)
ve İdadiler (lise), yetim mektepleri de
dâhildir.
NOT: Şeriye ve Evkaf Vekâleti’nin de aynı gün
kapatıldığını hatırlayalım.
 Çağın çok gerisinde kalmış ve artık işlevini
tamamen kaybetmiş medreseler kapatıldı.
(1925)
 Halka doğru din hizmeti verecek din adamı
yetiştirmek amacıyla İlahiyat Fakülteleri
kuruldu.
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanan yabancı
okullar ile ilgili bir dizi düzenleme yapıldı. Bu
kurallar:
 Yabancı okullarda Türk öğretmenler
tarafından Türkçe genel kültür derslerinin
okutulması zorunlu hale getirildi.
 Yabancı okulları Türk müfettişleri
denetleyecekti.
 Yabancı okullardaki öğretmenleri dini
kıyafetler giyinmesi ya da öğrencilerin dini
ayinlere zorlanması yasaklandı.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile:
 Eğitim ve öğretimde birlik sağlanmıştır.
 Eğitim devletin kontrolüne alınmıştır.
10
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
 İkili eğitim sona ermiş; Cumhuriyet, eğitim
modeli olarak çağdaş ve batılı eğitime
yönelmiştir.
 Tüm Türk halkını kapsayacak, çağdaş ve
fırsat eşitliğine dayalı bir eğitim sistemine
geçilmiştir.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu Hangi Atatürk İlkesi
ile İlgilidir.
 Türkiye Cumhuriyeti, kontrol edemediği,
çağın gerisinde kalmış ve sadece dini eğitim
veren Medrese eğitiminden bu kanunla
vazgeçtiği için öncelikle LAİKLİK ilkesi ile
ilişki kurabiliriz.
 Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir
eğitim sistemi, devletin istediği, milli birlik
ve beraberlik hislerine sahip vatandaşlar
yetiştireceği için MİLLİYETÇİLİK ilkesi ile de
ilişkilidir. Bu ilişkiyi yabancı okullara
getirilen düzenlemeler açısından da
kurabiliriz.
DİKKAT: Sorunun geliş şekline göre İnkılâpçılık
ve Halkçılık ilkelerine de rahatlıkla
ulaşabileceğinizi belirtelim.
MAARİF TEŞKİLATI HAKKINDA KANUN (1926)
DİKKAT: Bugünkü Milli Eğitim Temel Kanunu
 Milli eğitim Bakanlığı’nın görev ve
yükümlülükleri,
 Bakanlığa bağlı tüm eğitim kurumlarının
çalışma prensipleri bu kanunla
belirlenmiştir.
HARF İNKILÂBI (1 KASIM 1928)
Osmanlı Dönemi’nde Kullanılan Alfabe’nin
Özellikleri (Harf İnkılâbına neden ihtiyaç
vardı?)
 Osmanlı Dönemi’nde yazı dili olarak Arap
Alfabesi kullanılmaktaydı.
DİKKAT: Osmanlıca diye farklı bir dil yoktur.
Osmanlı Dönemi Türkçesi, Arap harfleri ile
yazılmıştır.
www.tarihdersi.net
 Arap Alfabesinin Türk diline uygun olmayışı
ve öğrenmesinin zorluğu ülkede okuma
yazma oranının düşük olmasının en önemli
sebebiydi.
Arap Alfabesini zorlaştıran özellikleri şöyle
sıralayabiliriz:
 Türkçede olup, Arap Alfabesinde
bulunmayan sesler vardı.
 Arap Alfabesinde bulunan bazı harfler ise
Türkçede bulunmuyordu.
 Arap Alfabesinde harfler kelimenin
başında, ortasında ve sonunda şekil
değiştiriyordu.
 Ayrıca Osmanlı Dönemi’nde bu alfabe
Hareke (sesli harfe karşılık gelen işaretler)
olmadan kullanılmaktaydı.
Tüm zorluklar, alfabe ile okuma değil, şekil
ezberleme gibi bir sonuca ulaştırıyordu. Bu da
okuma-yazmayı oldukça zorlaştırıyordu.
Yapılan İnkılâp
 Cumhuriyetin en büyük hedeflerinden birisi
halkı cehaletten kurtarmaktı. Bu da en
kolay okuma-yazma oranını hızla artırmakla
mümkündü.
 Bunun için Türk dilinin yapısına uygun ve
daha kolay öğrenilebilecek bir alfabe
gerekiyordu.
 Ayrıca Türk toplumu, yönünü Batı
Medeniyeti olarak belirlemişti. Çağdaş
Batılı ülkelerle ilişkilerini artırmak istiyordu.
DİKKAT: Latin Alfabesinin seçilmesinin bir
nedeni de Orta Asya Türklerinin de bu alfabeyi
kullanmasıdır. Ancak Sovyet Rusya, buna engel
olmak için Kiril Alfabesine geçmiştir.
 Bunun için oluşturulan bir komisyon, Latin
Alfabesini temel alarak Türk Alfabesini
oluşturdu. Bu alfabenin kullanımı 1 Kasım
1928’den itibaren zorunlu hale getirildi.
11
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
Harf İnkılâbı Hangi Atatürk İlkesi ile ilgilidir?
 Harf İnkılâbı en doğrudan İNKILÂPÇILIK
ilkesi ile ilgilidir.
Dikkat etmemiz gereken en önemli nokta ise
harf inkılâbının LAİKLİK ile kesinlikle bir
ilgisinin olmamasıdır.
Harf İnkılâbı ile
 Tüm yurtta okuma-yazma seferberliği ilan
edildi.
 Okul çağının dışına çıkmış halka okuma-
yazmayı öğretebilmek için MİLLET
MEKTEPLERİ açıldı (1929). Millet
mekteplerinde 16-45 yaş arasındaki isteyen
herkese ücretsiz okuma-yazma öğretildi.
DİKKAT: Millet Mektepleri, kadın-erkek okul
çağı dışındaki herkese eğitim verdiği için
HALKÇILIK ilkesi ile ilgilidir. Ayrıca toplumdaki
okuma-yazma oranını hızla artırdığı için de
İNKILÂPÇILIK ilkesi ile ilgilidir.
NOT: 24 Kasım 1928, Atatürk’ün Bakanlar
Kurulu tarafından verilen “Millet Mektepleri
Başöğretmenliği” unvanını kabul ettiği gündür.
Ülkemizde Öğretmenler Günü olarak
kutlanmaktadır.
NOT: Tüm bu adımlar sayesinde Osmanlı
Dönemi’nde erkeklerde yüzde 7, kadınlarda
binde 4 olan okuma yazma oranı 10 yıl
içerisinde yüzde yirmiye çıkmıştır.
TÜRK TARİH KURUMU’NUN KURULUŞU 1931
(TÜRK TARİHİNİ TEDKİK CEMİYETİ)
Osmanlı Dönemi’ndeki Tarih Anlayışı Nasıldı?
(Türk Tarih Kurumuna Neden İhtiyaç Vardı?)
Osmanlı Devleti Dönemi’nde iki türlü tarih
anlayışı hâkimdi.
 Hanedancı tarih anlayışına göre geçmiş,
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren
başlıyordu.
www.tarihdersi.net
 Ümmetçi tarih anlayışında ise geçmiş,
İslamiyet’in doğuşu ile başlıyordu.
Yapılan İnkılâp
 Hâlbuki Anadolu halkından Türk olmakla
gurur duyan bir millet yaratmak
gerekiyordu.
 Bunun için Türk tarihinin en eski
dönemlerinin araştırılması, Türklerin Orta
Asya’dan itibaren tarihte ne kadar önemli
roller oynadığının ortaya çıkarılması
gerekiyordu. Yani cumhuriyetin Milliyetçi
bir tarih anlayışına ihtiyacı vardı.
 Bunun için çalışmalar yapması amacıyla 13
Nisan 1931’de Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti
kurulmuştur.
Atatürk bu cemiyetten:
 İslamiyet öncesi Türk tarihi ile ilgili
çalışmalar yapmasını,
 Türk yurdunun belirsizliğini giderecek
çalışmalar yapmasını,
 Türklerin tarih boyunca Dünya
Medeniyeti’nde ne gibi izler bıraktığının
aydınlatılmasını istemiştir.
DİKKAT: Tarihe özel bir ilgi besleyen ve bizzat
kendisi araştırmalar yapan Atatürk;
 1932’de I. Türk Tarih Kongresi’nin
toplanmasında ve bu kongrede TÜRK
TARİH TEZİ’NİN kabul edilmesinde
etkili olmuştur.
NOT: Bu tezde Hititlerin ve Sümerlerin Türk
oldukları iddiası ilk kez dile getirilmiştir.
 Türk Tarih Kurumu’nun çalışmalarını
yayınlamak için kurulan BELLETEN
DERGİSİ’NE ismini vermiştir.
 İş Bankası’ndaki hisselerinin bir kısmını
Türk Tarih Kurumu’na miras
bırakmıştır.
12
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
Türk Tarih Kurumu’nun Kuruluşu Hangi
Atatürk İlkesi ile İlgilidir?
Türk Tarih Kurumu’nun kuruluşu tartışmasız ve
alternatifsiz bir şekilde MİLLİYETÇİLİK ilkesi ile
ilgilidir.
TÜRK DİL KURUMU’NUN KURULUŞU (1932)
Osmanlı Dönemi’nde kullanılan dil nasıldı?
 Osmanlı Dönemi’nde kullanılan dil
Türkçedir. Ancak bu Türkçenin içerisine
çokça Arapça ve Farsça kelime girmiştir.
DİKKAT: Osmanlıca diye farklı bir dil yoktur.
“Osmanlı Dönemi Türkçesi” çok daha uygun bir
ifade olur. Bu Türkçenin özelliğini de yukarıda
belirttik.
 Ayrıca İstanbul ve Saray çevresinde
kullanılan Türkçe ile Anadolu’da kullanılan
Türkçe arasında büyük fark bulunmaktaydı.
Anadolu halkı arasında sade ve öz Türkçe
kullanılmaktaydı. Ancak sanat ve kültür dili,
Arapça ve Farsçanın etkisi ile çok daha
anlaşılmaz durumdaydı.
Türk Dil Kurumu’nun Kurulmasına neden
ihtiyaç vardı?
 Milli birlik, beraberliğin sağlanabilmesi için
ortak kültür; ortak kültürün oluşabilmesi
için ise milli bir dil ilk şarttır. Dolayısıyla
Türk milletinin yabancı dillerin etkisinden
kurtarılmış, tüm halkın kullanabileceği
ortak ve milli bir dile ihtiyacı vardı. Türk Dil
Kurumu’nun kurulmasının temel amacı
budur.
 Bu amaçla 1932’de Türk Dil Kurumu
kurulmuştur.
Türk Dil Kurumu’nun Kurulması Hangi Atatürk
İlkesi ile ilgilidir?
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere
Türk Dil Kurumu’nun kurulması MİLLİYETÇİLİK
ilkesi ile ilgilidir.
www.tarihdersi.net
Türk Dil Kurumu’nun Açıldığında başlıca
Görevleri
 Türk dili üzerinde çalışmalar yaparak onu,
yabancı kelimelerden ve yabancı dillerin
etkisinden kurtarmak
 Türkçeye yeni kelimeler katarak dilimizin
zenginleşmesini sağlamak
 Türkçeyi sadeleştirerek, İstanbul Türkçesi
ile Anadolu Türkçesi arasındaki
uyumsuzluğu ortadan kaldırmak
 Türkçeyi bilim dili haline getirecek
çalışmalar yapmak
 Böylece Türk halkının okur-yazarlık oranını
kısa sürede artırmak
NOT: Tarih çalışmaları gibi dil çalışmalarına da
aktif olarak katılan Mustafa Kemal, “Güneş Dil
Teorisi” başta olmak üzere pek çok çalışma da
etkili olmuştur.
Güneş Dil Teorisi: Dünya üzerinde kullanılan
bütün dillerin merkezinde, temelinde
Türkçenin olduğunu iddia eden teoridir.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ’NİN KURULMASI
1933 (ÜNİVERSİTE REFORMU)
 Osmanlı Dönemi’nde kurulan Darülfünun,
üniversite düzeyinde eğitim veren bir
kurumdur.
 Üniversitelerin özerk olması ilkesi gereği
uzun süre Darülfünun’un kendi kendisine
çağdaş bir eğitim kurumuna dönüşmesi
beklenmiştir. Ancak bu konuda pek mesafe
kat etmeyince 1933’de Darülfünun
kapatılarak yerine İstanbul Üniversitesi
kuruldu.
 Üniversite’nin kuruluşunda yabancı
akademisyenlerin bilgi ve tecrübelerine
başvuruldu. Özellikle İsviçreli Pedagoji
uzmanı Albert Malşe bunların başında
gelmektedir.
NOT: İstanbul Üniversitesi’nin çağdaş bir eğitim
kurumu haline gelmesinde Almanya’da Nazi
baskısından kurtulmak isteyen Yahudi bilim
13
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
adamlarının da büyük katkısı vardır. Bu süreçte
Yahudi bilim adamı Albert Einstein ile
mektuplaşan Mustafa Kemal, kendisini
Türkiye’ye davet etmiş, ancak Einstein ABD’yi
tercih etmiştir.
İstanbul Üniversitesi’nin kurulması hangi
Atatürk ilkesi ile ilgilidir?
Çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak için atılan en
önemli adımlardan birisi olarak üniversite
reformu öncelikle İNKILÂPÇILIK ilkesi ile
ilgilidir.
EĞİTİM ALANINDA YAPILAN DİĞER
İNKILÂPLAR
 1933’te Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu.
NOT: Bu inkılâp önce İnkılâpçılık, sonra
halkçılık ile ilgili olabilir.
 1936’da Ankara’da Dil Tarih Coğrafya
Fakültesi açıldı.
NOT: Bu inkılâp için Milliyetçilik ve İnkılâpçılık
ilkeleri ile ilişki kurabiliriz.
DİKKAT: Atatürk Dönemi’nde eğitim alanında
yapılan inkılâplar içerisinde KÖY ENSTİTÜLERİ
(1942) yoktur. Aynı şekilde Milli Eğitim Bakanı
denilince ilk akla gelen ve Köy Enstitülerinin
fikir babası olan Hasan Ali Yücel, Atatürk
Dönemi’nin Milli Eğitim Bakanları içerisinde
bulunmaz.
KONU 4: TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN
İNKILÂPLAR
TEKKE, ZAVİYE VE TÜRBELERİN KAPATILMASI
1925
Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması Neden
Gerekliydi?
 Tarikat mensuplarının toplandıkları yerlere
Tekke, bunlarında daha küçüğüne zaviye
denilmektedir.
 Ayrıca Osmanlı Dönemi’nde Türbeleri
işleten, buralara getirilen adak v.b
www.tarihdersi.net
şeylerden kazanç elde eden türbedar
denilen kişiler vardı.
 Laik bir toplum içerisinde tarikatların yeri
yoktur. Bu özellikle Şeyh Sait İsyanı ile
kendisini göstermişti.
DİKKAT: Halifeliğin kaldırılması, Şeyh Sait
İsyanı’na, Şeyh Sait İsyanı ise Tekke ve
Zaviyelerin kapatılmasına etki etmiştir.
Yapılan İnkılâp
 1925’te çıkarılan kanunla tekke, zaviye ve
türbeler kapatıldı.
 Aynı kanunla genelde tarikat üyelerinin
kullandığı, şeyh, mürit, şerif, seyyid,
türbedar, falcı, üfürükçü gibi unvanların
kullanılması yasaklanmıştır.
DİKKAT: Cami ya da mescitlere
dokunulmamıştır. Tekke ve zaviyelerin mülkiyet
hakkı da saklı tutulmuştur.
Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması Hangi
Atatürk İlkeleri ile İlgilidir.
 Tekke ve zaviyelerin kapatılması öncelikle
LAİKLİK ilkesi ile ilgilidir.
 Diğer yandan toplumda ayrıcalık bildiren
unvanların kullanılmasının yasaklanması
yönüyle HALKÇILIK ilkesi ile de ilgi
kurulabilir.
ŞAPKA KANUNU 1925 (KILIK-KIYAFET
KANUNU)
Osmanlı Dönemi’nde kılık kıyafet nasıldı?
(Kılık-kıyafet kanunu neden gerekliydi?)
 Osmanlı Dönemi’nde insanların mensup
oldukları din, ırk, devlet görevlisi olup
olmadıkları, zengin ya da fakirlikleri
giydikleri kıyafetlerden anlaşılabiliyordu.
Dolayısıyla kılık kıyafet konusunda birlik
olmayışı toplumsal birlikteliği de
engellemekteydi.
 Diğer yandan toplum, görünüş itibariyle
çağdaş bir görüntü de vermiyordu.
14
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
Yapılan İnkılâp
Atatürk ilk olarak Kastamonu gezisinde halkın
önüne şapka ile çıkmıştır.
1925’te ise Kılık-kıyafet Hakkında Düzenleme
adıyla TBMM’de bir kanun çıkarılmıştır.
Çıkarılan bu kanunla;
 Devlet memurlarına fes yerine şapka
giymeleri zorunlu tutulmuştur.
 1934 yılında din adamları dışındaki
kimselerin mensup oldukları dini belli
edecek kıyafetler giymeleri yasaklanmıştır.
Din adamlarının ise dini kıyafetlerini
yalnızca ibadethanelerde giymesi
yasalaştırılmıştır.
NOT: Her dinin ülkedeki en yüksek temsilcisi bu
kapsamın dışında tutulmuştur. Örneğin yalnızca
Diyanet İşleri Başkanı sokakta cübbe ile
dolaşabilir.
NOT: Bu kanunda kadınların giysileri ile
herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.
Kılık-Kıyafet Kanunu Hangi Atatürk ilkeleri ile
İlgilidir?
 Şapka Kanunu, Türk toplumunu görüntü
olarak da çağdaş bir toplum haline
getirmeyi amaçladığı için İNKILÂPÇILIK
ilkesi ile ilgilidir.
 Kıyafetten kaynaklanan toplumsal eşitsizliği
yok etmeyi amaçladığı için HALKÇILIK ilkesi
ile ilgilidir.
 Dini kıyafetler ile ilgili düzenlemeler
nedeniyle LAİKLİK ilkesi ile ilgilidir.
SOYADI KANUNU 1934
Soyadı Kanunu Neden Gerekliydi? (Osmanlı
Dönemi’ndeki Uygulama Nasıldı?)
Osmanlı Dönemi’nde soyadı bulunmuyordu.
Bunun yerine resmi işlemlerde kişiler baba adı
ve memleket ile birlikte kaydediliyordu. Ancak
bu pek çok karışıklığa neden oluyordu.
www.tarihdersi.net
Toplumsal yaşantıda ise genelde insanlar
ayrıcalık ifade eden ağa, bey, eşraf, gibi
unvanlar kullanıyordu.
Yapılan İnkılâp
1934 yılında Soyadı Kanunu çıkarıldı. Bu kanuna
göre herkes;
 Türkçe olmak,
 Gülünç ya da ahlaka mugayir olmamak,
 Yabancı millet, Irk veya aşiret adı
bildirmemek
 Ayrılık ya da ayrıcalık bildirmemek
şartıyla bir soyadı seçecekti.
NOT: Bu kanundan sonra TBMM tarafından
Mustafa Kemal’e ATATÜRK soyadı verilmiştir.
Ayrıca bu soyadını ondan başka hiç kimsenin
alamayacağı kanunlaştırılmıştır.
 Aynı yıl çıkarılan bir başka kanunla
toplumda ayrıcalık ifade eden ağa, bey,
ayan, eşraf v.b unvanların kullanılması
yasaklanmıştır.
Soyadı Kanunu Hangi Atatürk İlkesi ile İlgilidir?
Özellikle toplumda ayrıcalık bildiren unvanların
ortadan kaldırılması açısından Soyadı Kanunu
HALKÇILIK ilkesi ile ilgilidir.
SAAT, TAKVİM VE ÖLÇÜLERDE DEĞİŞİKLİK
Takvim, saat ve ölçülerde değişikliğe neden
ihtiyaç vardı? (Osmanlı Dönemi’nde uygulama
nasıldı?)
 Osmanlı Dönemi’nde Alaturka saat sistemi
kullanılmaktaydı. Bu saat sistemine göre
güneşin batışı 12:00’ydi ve her gün
ayarlamak gerekliydi. Her yerde ve
zamanda değişkenlik göstermekteydi.
 Osmanlı Dönemi’nde Hicri Takvim
kullanılmaktaydı. Hicri takvim ay yılı esaslı
bir takvimdi. Tanzimat Dönemi’nde mali
işlerde kullanılmak üzere güneş yılı esaslı
Rumi Takvim’de devreye girmiştir.
Dolayısıyla hem takvimde bir ikilik
15
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18

mevcuttu hem de Batı ile ilişki kurmakta
zorluk çekiliyordu.
 Ölçülerde ise yöreden yöreye değişkenlik
gösteren, standardı olmayan arşın, endaze,
okka, v.b ölçüler kullanılmaktaydı.
Takvim, saat ve ölçülerde yapılan başlıca
inkılâplar
DİKKAT: Konferansın toplanma zamanı çok
önemlidir. Bu kongre ile ekonomik
bağımsızlığın kırmızı çizgimiz olduğunu
göstermeyi amaçlarız.
İzmir İktisat Kongresi’ne Türkiye’de ekonominin
paydaşı olan sanayici, tüccar, çiftçi, esnaf, işçi
gruplarından toplam 1135 delege katılmıştır.

 26 Aralık 1925’te kabul edilen Miladi İzmir İktisat Kongresi’nin açışlında Mustafa
Takvim, 1 Ocak 1926’dan itibaren Kemal’in yaptığı konuşma, kongrenin
kullanılmaya başladı. çalışmalarına da yön vermiştir. Mustafa Kemal
 1926’da alaturka saat sistemi yerine uluslar bu konuşmada “Askeri ve siyasi zaferler ne
arası saat sistemine geçildi. kadar parlak olurlarsa olsunlar ekonomik
 1928’de (harf inkılâbı ile bağlantılı olarak) zaferler ile taçlandırılmazlarsa sönmeye
uluslar arası rakamlar kabul edildi.
mahkûmdurlar. Ekonomik bağımsızlık, en az
 1931’de arşın, endaze yerine metre (metrik
siyasi bağımsızlık kadar önemlidir.” demiştir.
sistem), okka, dirhem v.b yerine kilogram
İzmir İktisat Kongresi’nde;
kabul edildi.
 Misak-ı İktisadi ilan edilmiştir.
 1935’te hafta sonu tatili Cuma gününden
Pazar gününe alındı.  On yıl boyunca izlenecek (1923-1933
arası) ekonomik kalkınma modeli
Takvim, saat ve ölçülerde yapılan değişiklikler belirlenmiştir.
hangi Atatürk ilkesi ile ilgilidir? MİSAK-I İKTİSADİ:
Tüm bu değişikliklerdeki temel amaç, Batı
uygarlığı ile daha kolay ilişki kurabilmemizi
sağlayacak adımlar atmaktır. Bu yüzden takvim,
saat ve ölçülerdeki değişikliklerin tamamı
İNKILÂPÇILIK ilkesi ile ilgilidir.

KONU 5: EKONOMİ ALANINDA YAPILAN

İNKILÂPLAR

İZMİR İKTİSAT KONGRESİ VE MİSAK-I İKTİSADİ

Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Türk ekonomisini

yabancıların etkisinden kurtarmak ve kalkınmak
için neler yapılması gerektiği konusunda yol
haritası çizmek için toplanmıştır.

I. İktisat Kongresi olarak da bilinen bu kongre

Lozan Konferansı’nda görüşmeler çıkmaza
girdiği için (Özellikle kapitülasyonlar, dış
borçlar gibi konularda anlaşmaya varılamadı.)
dağılmasından sonra 17 Şubat 1923’te
toplanmıştır.
Misak-ı Milli, siyasi bağımsızlık için edilen
yeminse, Misak-ı İktisadi de ekonomik
bağımsızlık için edilen yemini ifade eder.

www.tarihdersi.net
16
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
Misak-ı İktisadi hangi Atatürk İlkesi ile ilgilidir?
Ekonomik bağımsızlık, tam bağımsızlık için
olmazsa olmazdır. Tam bağımsızlık için atılan
her adım ise öncelikle MİLLİYETÇİLİK ilkesi ile
ilgilidir.
İzmir İktisat Kongresi’nde benimsenen
ekonomik kalkınma modeli karma ekonomik
modeldir.
Bu modele göre:
 Kalkınma öncelikle özel teşebbüs eliyle
gerçekleştirilecek, devlet özel teşebbüse
gereken desteği verecektir.
 Özel teşebbüssün yetersiz olduğu alanlarda
ise devlet doğrudan yatırımlar yaparak
ekonomiye müdahale edecektir.
 Kalkınma önce kendi öz kaynaklarımızla
gerçekleştirilecektir. Kalkınma için
dışarıdan hiçbir şey beklenmeyecektir.
 Diğer bir konu ise yabancı sermaye
tümüyle dışlanmamıştır. Kapitülasyonlarda
olduğu gibi bağımsızlığımızdan ve
egemenlik haklarımızdan taviz vermemek
şartıyla yabancı sermayeye karşı
çıkılmamıştır.
SANAYİ ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR
Atatürk Dönemi sanayi inkılâplarını iki bölüme
ayırabiliriz:
1. İzmir İktisat Kongre’si ile başlayan ve karma
ekonomik modelin benimsendiği 1923-
1933 arası dönem
2. 1934 yılında 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın
uygulanmaya başlamasıyla tam anlamıyla
devletçi ekonominin uygulandığı dönem.
1. KARMA EKONOMİK MODEL (1923-1933)
Bu süreçte öncelikli olarak özel teşebbüsün
yatırımlar yapması beklenmiştir. Özel
teşebbüsü harekete geçirebilmek için 1927’de
Teşvik-i Sanayi kanunu çıkarılmıştır.
www.tarihdersi.net
Teşvik-i Sanayi Kanunu’na göre:
 Devlet, özel teşebbüse ulaştırma ve
depolama imkânları sunmaya, Ucuz
elektrik, vergi muafiyeti, ucuz arsa ve bina
imkânı, taşıma indirimi gibi pek çok konuda
kolaylık sağlamaya söz vermiştir.
DİKKAT: Ancak tüm bu imkânlara rağmen
Teşvik-i Sanayi Kanunu başarıya ulaşmamıştır.
10 yıllık süreçte özel teşebbüs tarafından
gerçekleştirilebilen tek sanayi yatırımı Nuri
Şeker’in Uşak’ta açtığı özel şeker fabrikası
olmuştur.
Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun başarısız olma
sebepleri
 Özel teşebbüsün elinde sanayi yatırımları
için gereken sermaye birikiminin olmayışı
 Teknik eleman ve bilgi eksikliği
 Makine ve yedek parçanın yurt dışından
getirilmesi ve bu konuda yaşanan zorluklar
 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın (Kara
Perşembe) Türkiye’yi de etkilemesi
 1929 yılına kadar koruyucu gümrük
tedbirlerinin alınmayışı
Teşvik-i Sanayi Kanunu hangi Atatürk ilkeleri
ile ilgilidir?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi bağımsız ekonomi,
tam bağımsızlık demektir. Bu amaçla atılan bir
adım olduğu için MİLLİYETÇİLİK ilkesi ile
ilgilidir. Diğer yandan devletin ekonomiye
müdahale etmesi anlamına geldiği için Teşvik-i
Sanayi Kanunu’nu DEVLETÇİLİK ilkesi ile
ilişkilendiren sorular gördüğümü de
belirtmeliyim.
2. I. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI İLE DEVLETÇİ
EKONOMİYE GEÇİŞ
 Özel teşebbüs ve Teşvik-i Sanayi Kanunu
beklenen kalkınmayı gerçekleştirmeyince
1933 yılında 5 yıl boyunca
gerçekleştirilecek yatırımlar planlanarak
17
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18
devletçi ekonomik modele tam olarak
geçildi.
 I. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1934 yılında
uygulanmaya başladı.
NOT: Birinci planın başarıya ulaşmasının
ardından 1939 yılında 2. Beş Yıllık Kalkınma
Planı hazırlandı. Ancak bu plan patlak veren II.
Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamadı.
 Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda belirlenen
hedefler başarıyla gerçekleştirildi.
 Bu planda öncelikle kalkınma için diğer
sanayi kollarının ihtiyaç duyacağı
hammadde kaynaklarını üretecek sanayi
kolları hedeflendi. Bu sanayi kolları üç
siyah (petrol, demir ve kömür) ve üç beyaz
(şeker, un ve pamuk) olarak belirlenmiştir.
I. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın uygulandığı
dönemde gerçekleştirilen başlıca yatırımlar
 Karabük Demir-Çelik Fabrikası kuruldu.
 İzmit’te kâğıt fabrikası (SEKA) kuruldu.
 Gemlik’te yapay İpek fabrikası kuruldu.
 Paşabahçe Cam sanayi kuruldu.
 Kayseri, Manisa, Bursa ve Malatya’da
tekstil fabrikaları kuruldu.
 Beykoz’da deri sanayi kuruldu.
Atatürk Dönemi’nde Sanayi Alanında Atılan
Diğer Adımlar
 1925’te yabancıların elinde bulunan tütün
tekeli satın alınarak millileştirildi.
DİKKAT: Bu adım önce MİLLİYETÇİLİK, sonra
DEVLETÇİLİK ile ilgilidir.
NOT: Tütün tekelinin Osmanlı Dönemi’ndeki
adı REJİ İDARESİDİR.
 1925’te Sanayi ve Maden Bankası kuruldu.
Bu banka sanayici ve madencilere kredi
vermeyi amaçlıyordu.
DİKKAT: Bu bankanın kuruluşu öncelikle
DEVLETÇİLİK ilkesi ile ilgilidir.
 1933’te Sanayi ve Maden Bankası,
SÜMERBANK’A dönüştürüldü.
www.tarihdersi.net
DİKKAT: Aynı şekilde Sümerbank ta
DEVLETÇİLİK ilkesi ile ilgilidir.
 1935’te Maden Teknik Arama Enstitüsü
(MTA) ve ETİBANK kuruldu.
DİKKAT: Her iki adım da yine önce DEVLETÇİLİK
ilkesi ile ilgilidir.
ATATÜRK DÖNEMİ’NDE TİCARET ALANINDA
GERÇEKLEŞTİRİLEN İNKILÂPLAR
 Türkiye’nin ilk özel bankası olan Türkiye İş
Bankası kuruldu. Bankanın amacı tüccar ve
esnafa kredi imkânı sağlamaktı.
DİKKAT: İş Bankası’nın özel bir banka olduğu
için kuruluşunda Devletçilik ilkesi etkili
olmamıştır. Diğer taraftan bağımsız ekonomi
için atılan bir adım olduğu için MİLLİYETÇİLİK
ilkesi ile ilgilidir.
 1 Temmuz 1926’da KABOTAJ KANUNU
çıkarıldı. Bu kanun Türk liman ve
karasularında gemi işletme hakkını sadece
Türk denizcilere vermiştir.
DİKKAT: Kabotaj Kanunu da MİLLİYETÇİLİK
ilkesi ile ilgilidir.
NOT: 1 Temmuz, günümüzde de Kabotaj ve
denizcilik günü olarak kutlanmaktadır.
 1929’da koruyucu gümrük tedbirleri alındı.
(Milliyetçilik ilkesi ilk ulaşmamız gereken
ilke)
 1939’da Türkiye Merkez Bankası kuruldu.
Bankanın amacı Türk ekonomisini ve Türk
parasının değerini koruyacak tedbirler
almaktır.( Önce Milliyetçilik ilkesi sonra
Devletçilik ilkesine ulaşabiliriz.
ATATÜRK DÖNEMİ’NDE TARIM ALANINDA
YAPILAN İNKILÂPLAR
 1925’te aşar vergisi kaldırıldı. (Sadece
köylüden alınan bu verginin kaldırılması
öncelikle HALKÇILIK ilkesi ile ilgilidir.)
 1925’te Atatürk Orman Çiftliği kuruldu.
(Modern tarım metotlarını köylüye
18
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -6-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ İNKILÂPLARI KPSS KONU:18

uygulamalı göstermeyi amaçlayan bu çiftlik  Trohom, sıtma gibi salgın hastalıklarla

öncelikle İNKILÂPÇILIK ilkesi ile ilgilidir.) mücadele edilmiştir.
 1926’da Reji İdaresi’nin elinden tütün  Türk Kızılay’ının imkânları artırıldı.
tekeli alındı. (Tam bağımsızlık için atılan bir
NOT: Türk Kızılayı, ilk olarak 1868’de “Osmanlı
adım olduğu önce MİLLİYETÇİLİK, ardından
yaralı askerlere yardım cemiyeti” adıyla
DEVLETÇİLİK ilkeleri ile ilgilidir.)
kurulmuştur. 1877’de “Osmanlı Hilali Ahmer
 Ziraat Bankası’nın olanakları artırıldı.
Cemiyeti” adını almıştır. 1935’te ise “Türkiye
(Köylüyü ayağa kaldırmak için atılan bir
Kızılay Cemiyeti” olmuştur.
adım olduğu için öncelikle HALKÇILIK ilkesi
ile ilgilidir.) Sağlık alanında yapılan inkılâplar hangi
Atatürk ilkeleri ile ilgilidir?
DİKKAT: Ziraat Bankası, Osmanlı Dönemi’nde
1863’te kurulmuştur. Sağlık alanında atılan tüm adımlar SOSYAL
DEVLET anlayışının bir gereğidir. Dolayısıyla bu
 Tarım Kredi Kooperatifi kuruldu. Bu
adımların hepsi öncelikle HALKÇILIK ilkesi ile
kuruluşlar köylüyü örgütleyerek
ilgilidir. Bu yatırımları devlet yaptığı için
emeklerinin karşılığını almalarını ve
DEVLETÇİLİK ilkesi ile de ilgi kurulabilir.
organize olmalarını amaçlıyordu. (Öncelikle
HALKÇILIK, ardından DEVLETÇİLİK ilkeleri
ile ilişkilidir.)

NOT: Tarım Kredi Kooperatifi’nin geçmişi

1863’te Mithat Paşa’nın kurduğu Memleket
Sandıklarına kadar uzanır.

 1929’da Topraksız Köylüye Toprak

Verilmesi Hakkında Kanun çıkarılarak
Toprak Reformu konusunda ilk adım atıldı.
Ancak toprak reformu tam olarak
gerçekleştirilemedi. (Bu adım HALKÇILIK
ilkesi ile ilgilidir.)
 1933’te Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu.
(Bu kurumun görevi tarımda bilimsel
metotları araştırmak ve geliştirmek olduğu
için öncelikle İNKILÂPÇILIK ilkesi ile
ilgilidir.)

KONU 6: ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SAĞLIK

ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR

 Türkiye, sağlık alanında özellikle 1925’te

Dr. Refik SAYDAM’ın Sağlık Bakanı olması
ile önemli bir atılım gerçekleştirmiştir.
 Ülkenin her yerinde NUMUNE hastaneleri
açılmıştır.
 1928’de Hıfzısıhha Enstitüsü açılmıştır.

www.tarihdersi.net
19
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -7-
TARİH
ATATÜRK İLKELERİ KPSS KONU:19
Bildiğiniz gibi Atatürkçü düşünce sistemini
oluşturan 6 temel ilke bulunmaktadır. Bu
ilkeler:
 Cumhuriyetçilik
 Milliyetçilik (Ulusçuluk)
 Laiklik
 Halkçılık
 İnkılâpçılık (Devrimcilik)
 Devletçilik
NOT: Atatürk tarafından kurulan Cumhuriyet
Halk Partisi’nin 6 oku Atatürk ilkelerini
simgelemektedir.
ATATÜRK İLKELERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
 Atatürk ilkeleri, Türk milletinin
ihtiyaçlarından doğmuştur. Ayakları yere
basmayan felsefi düşünceler değil, pratikte
Türk milletinin ihtiyaç duyduğu öğretilerdir.
 Atatürk ilkeleri birbirini tamamlayıcı ve
birbiri ile uyumludur.
 Atatürk ilkeleri taklitçi değildir.
Belirlenmelerinde herhangi bir dış baskı ya
da zorlama yoktur.
 Atatürk ilkeleri milli bağımsızlık ve milli
egemenlik temellerine dayanır.
 Atatürk ilkelerinin kaynağı Türk milli
kültürüdür.
 Atatürk ilkeleri hak ve düşünceleri
koruyucudur.
 Atatürk ilkeleri ve Atatürkçü düşünce
sistemi durağan değildir. Her dönemde
çağın gereklerine hitap eder.
 Atatürk ilkeleri sadece fikir olarak
kalmamış, uygulamaya da yansımıştır.
 Atatürk ilkeleri, Türk milletinin her açıdan
gelişmesini temel amaç edinmiştir.
ATATÜRK İLKELERİ İLE İLGİLİ SORULAR İÇİN
DİKKAT ETMEMİZ GEREKEN ÖNEMLİ
NOKTALAR
 Atatürk ilkeleri bir bütündür. Her ilke bir ya
da birkaç ilkenin bütünleyicisidir. Bu
yüzden “Hangi Atatürk ilkesine ulaşılabilir?”
www.tarihdersi.net
şeklinde sorularda mümkün mertebe dar
düşünmeli ve en doğrudan ulaşmamış
gereken ilkeye odaklanmalıyız.
 Atatürkçü düşünce sisteminin, Atatürk
ilkelerinin hatta Türkiye Cumhuriyeti’nin
temlinde yer alan Atatürk ilkesi
Milliyetçiliktir.
 Atatürk’ün her türlü siyasi tartışmanın
dışında tutulması gerektiğini söylediği iki
Atatürk ilkesi vardır. Bunlar
Cumhuriyetçilik ve Laiklik ilkeleridir.
 Atatürk’ün Halkçılık ilkesi, Cumhuriyetçilik
ve Milliyetçilik ilklerinin doğal sonucu
olarak ortaya çıkmıştır.
 Atatürkçü düşünce sistemi ve Atatürk
ilkelerini durağanlıktan kurtaran, dinamik
bir özellik kazandıran böyle her zaman çağa
ayak uydurmasını sağlayan Atatürk ilkesi
İnkılâpçılık ilkesidir.
KONU 1: CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ
Cumhuriyet, demokrasi rejimine dayalı devlet
şeklinin adıdır. Cumhuriyetçilik ise demokrasiyi
korumak, yüceltmek, daha ideal hale getirmek,
bu amaçla çalışmak olarak tanımlanabilir.
Sorularda vurgu noktası aşağıdaki terimler
varsa cevabımız büyük ihtimalle
cumhuriyetçilik olacaktır.
 Cumhuriyet
 Demokrasi
 Milli egemenlik
 Ulusal egemenlik
 Meclis
 Parlamento
 Parlamenter sistem
 Seçim
 Milletvekili
 Mebus
Daha önceki ders notlarımızdan
hatırlayacağınız gibi Türk Kurtuluş Savaşı milli
egemenlik ve milli bağımsızlık mücadelesinin
birlikte yürütülmesine sahne olmuştur. Bu
yüzden Cumhuriyetçilik ilkesini öncelikle
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -7-
TARİH
ATATÜRK İLKELERİ KPSS KONU:19
Kurtuluş Savaşı boyunca milli egemenliği
gerçekleştirmek için atılan adımlarda aramamız
gerekmektedir. Ardından ise kurulmuş olan
milli egemenliğe dayalı yönetimi daha iyi hale
getirmek için atılan adımlar bize
cumhuriyetçilik ilkesini verecektir. Şimdi bu
adımları sıralayalım:
Milli Egemenliği gerçekleştirmek için atılan
adımlar:
 Amasya Genelgesi’ndeki “Milletin
bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı
kurtaracaktır.”maddesi
 Erzurum Kongresi’nde alınan “Kuvayi
Milliye’yi etkin, milli iradeyi egemen kılmak
esastır.” Kararı.
 Sivas Kongresi’nde, Erzurum Kongresi
kararları aynen kabul edilmiştir.
DİKKAT: Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenme
sürecinde Misak-ı Milli’de milli egemenliğe
geçileceğine dair herhangi bir karar olmadığını
belirtelim.
 TBMM’nin 23 Nisan 1920’de açılması
DİKKAT: TBMM’nin açılışına kadar milli
egemenliğe geçileceğine dair ifadeler
kullanılmıştır. TBMM’nin açılışı bu konuda
gerçekleştirilen ilk fiili adımdır.
 Teşkilat-ı Esasiye’nin ilanı (1921 Anayasası)
 1 Kasım 1922’de Saltanatın kaldırılması
 29 Ekim 1923’de Cumhuriyet’in ilanı
NOT: Cumhuriyetin ilanı ile birlikte milli
egemenliğe dayalı bir yönetim kurulmuştur.
Bundan sonraki adımlar, kurulmuş olan
demokrasiyi daha ideal hale getirmek için
atılmıştır. Bu adımlar da yine cumhuriyetçilik
ilkesini verir.
Cumhuriyetçilik ilkesi ile ilgili demokrasi
kuvvetlendiren adımlar
 Meclis Hükümeti sisteminden Kabine
sistemine geçilmesi (Güçler ayrılığına giden
ilk adımdır. Güçler ayrılığı daha demokratik
www.tarihdersi.net
bir hükümet modelidir. Cumhuriyet’in ilanı
ile geçilmiştir.)
 3 Mart 1924’te Halifeliğin kaldırılması
(Demokrasi rejimi gücünü millette almayan
her şeye karşıdır.)
 3 Mart 1924’te Erkan-ı Harbiye
Vekâleti’nin kapatılması (Askerin
siyasetten ayrılması için ilk adımdır. Aynı
şekilde demokrasi rejimi gücünü millette
almayan her şeye karşıdır.)
 1924 Anayasası (ilke olarak güçler ayrılığı
kabul edildiği için)
 1924’te Askere siyaset yasağının
getirilmesi
 Çok partili hayat (En azından geçiş
denemeleri) Çok partili demokrasi,
demokrasinin çoğulculuk ilkesinin
gereğidir.)
 Seçmen yaşının 20’den 19’e düşürülmesi
(Demokrasinin ilkelerinden katılım ilkesi ile
ilgilidir.)
 1934’te kadınlara verilen siyasi haklar
(Demokrasinin katılım ilkesi gereğidir.)
 İki dereceli seçim sisteminden tek dereceli
seçim sistemine geçilmesi (demokrasinin
ilkelerinden çoğunluk ilkesinin gereğidir.)
NOT: İki dereceli seçim sistemi: Seçimlerde oy
atılabilecek tek parti (CHP) olduğu için bu
sistem uygulanmaktadır. Seçimlerde halk
milletvekili adaylarını seçmiş, bu adaylar
arasından kimlerin milletvekili olacağına parti
yönetimi karar vermiştir.
Cumhuriyetçilik ilkesi hangi Atatürk ilkelerini
bütünler?
Demokrasi yönetimlerinde gücün tek kaynağı
vardır. O da millet. Demokrasinin en önemli
şartı ise herkesin eşit olduğu, kimsenin
kimseden üstün olmadığı bir toplumdur. Bu
yüzden Cumhuriyetçilik ilkesi Halkçılık ve
Milliyetçilik ilkelerini bütünler ve onlar
tarafından bütünlenir.
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -7-
TARİH
ATATÜRK İLKELERİ KPSS KONU:19
KONU 2: MİLLİYETÇİLİK İLKESİ
Yukarıda da belirttiğimiz gibi tüm Atatürk
ilkelerinin, Atatürkçü düşünce sisteminin, Türk
Kurtuluş Savaşı’nın ve Türkiye Cumhuriyeti’nin
temelinde Milliyetçilik ilkesi yer almaktadır.
Atatürk’ün milletçilik anlayışını en güzel
anlatan söz ise: “Ne mutlu Türküm diyene!”
sözüdür. Görüldüğü gibi Atatürk, “Ne mutlu
Türk olana” dememiştir. Atatürk’ün milletçilik
anlayışında ırk birlikteliği aranmaz. Onun yerine
kültür birliği, tarih birliği, ülkü birliği, coğrafi
birlik ve siyasi birlik önemlidir.
Ayrıca Atatürk milliyetçiliği sınıf ve zümre
ayrımını reddettiği gibi, milletlerarası eşitliğe
de önem verir.
Sorularda hangi kavramları görürsek cevap
milliyetçilik ilkesi olabilir?
 Milli bağımsızlık
 Ulusal bağımsızlık
 Tam bağımsızlık
 Türklük
 Ulusçuluk
Kurtuluş Savaşı ve inkılâplar içerisinden
milliyetçilik ile ilgili olanları iki şekilde
çıkarabiliriz.
1. Kurtuluş Savaşı boyunca ve sonrasında milli
bağımsızlığımızı, tam bağımsızlığı sağlamak
için atılan her adım bize milliyetçilik ilkesini
verecektir.
DİKKAT: Tam bağımsızlığın, sadece siyasi
bağımsızlıkla sağlanmayacağını unutmayalım.
Özellikle ekonomik bağımsızlık için atılan
adımları da bu kapsamda değerlendirmeliyiz.
 Erzurum Kongresi’nde “Milli sınırlar
içerisinde vatan bir bütündür, bölünemez.”
Kararı
NOT: Aynı karar önce Sivas Kongresi’nde sonra
Misak-ı Milli’de aynen kabul edilmiştir.
www.tarihdersi.net
 Erzurum ve Sivas Kongrelerinde Manda ve
Himaye fikrinin reddedilmesi
 Misak-ı Milli
 Türk Kurtuluş Savaşı’nın kendisi
 Misak-ı İktisadi
 Lozan’da kapitülasyonların kaldırılması
 Lozan’da Duyun-u Umumiye’nin
kapatılması
 Kabotaj Kanunu
 Reji İdaresi’nin (Tütün tekeli) imtiyazlarının
satın alınması
 Yabancılar tarafından işletilen Liman,
Demiryolu, Vapur v.s işletmelerin satın
alınması
 Koruyucu gümrük tedbirlerinin alınması
 Merkez Bankası’nın Kuruluşu
 Türk Parasını koruma Kanunu
NOT: Örnekler çoğaltılabilir. Dikkat etmemiz
gereken nokta devletin ekonomiye müdahalesi
devletçilik ilkesine ulaşmamızı da
sağlamaktadır. Ancak bu müdahalen amacı
Türk ekonomisini bağımsız hale getirmekse
önce milliyetçilik ilkesine ulaşmalıyız.
2. Türklük bilinci, şuuru oluşturmak için atılan
her adım da bize milliyetçilik ilkesini
verecektir.
 Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve bu kanun
kapsamında yabancı okullar ile ilgili
getirilen düzenlemeler
 Türk Tarih Kurumu’nun kurulması
 Türk Dil Kurumu’nun kurulması
 Türk Tarih Tezi
 Güneş Dil Teorisi
 Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nin açılması
v.b
Milliyetçilik ilkesini hangi Atatürk İlkeleri
bütünler?
Cumhuriyetçilik ilkesinde açıkladığımız gibi
milliyetçilik ilkesi, Cumhuriyetçilik ve Halkçılık
ilkeleri tarafından bütünlenir ve onları
bütünler.
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -7-
TARİH
ATATÜRK İLKELERİ KPSS KONU:19
KONU 3: LAİKLİK İLKESİ
Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden
ayrılmasıdır. Yani devletin din kullarına göre
yönetilmemesi demektir. Bu da kurumsal bir
varlık olan devletin dinsiz olması demektir.
Laiklik ayrıca düşünce ve vicdan hürriyeti
demektir. Laiklik insanların istediğine inanması,
istediğini özgürce düşünmesini öngörür.
Vatandaşlarının dini ya da düşüncelerinin
devlet için önemli olmaması demektir.
Son olarak laiklik, dogmatik düşünce yerine
akılcı ve bilimsel düşünceyi koymaktır.
DİKKAT: Sorularda yukarıdaki kavramlar, bize
laiklik ilkesini verecektir.
DEVLET VE TOPLUM KURUMLARININ
LAİKLEŞTİRİLMESİ İÇİN YAPILAN İNKILÂPLAR
(LAİKLİĞİN AŞAMALARI)
 Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922)
 Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924)
 Şeriye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması (3
Mart 1924)
 Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
 Medreselerin kapatılması (1925)
 Tekke ve zaviyelerin kapatılması (1925)
 Kılık-kıyafet kanunu (Şapka Kanunu 1925)
 Türk Medeni Kanunu’nun kabulü (1926)
 “Devletin dini İslam’dır.” Ve “Şeri
hükümlerin uygulanması TBMM’ye aittir…”
maddelerinin anayasadan çıkarılması
 Tüm Atatürk ilkeleri ile birlikte Laiklik
ilkesinin anayasaya girmesi (1937)
Laiklik İlkesi hangi Atatürk ilkelerini bütünler?
Ve hangi Atatürk ilkeleri tarafından
bütünlenir?
 Demokrasi yönetimi, gücünü milletten
almayan her türlü güç odağına karşıdır.
Buna gücünü dinden alanlar da dâhildir.
Laik devlet ve toplum düzeni bu yönüyle
Cumhuriyetçilik ilkesini bütünler ve onun
tarafından bütünlenir.
www.tarihdersi.net
 Laik devlet ve toplum hayatında insanların
mensup olduğu din onlara hiçbir ayrıcalık
katmaz. Böylece laiklik eşit toplum
düzenine yardım ettiği için Halkçılık ilkesini
bütünler ve onun tarafından bütünlenir.
 Din, cemaat, tarikat veya ümmet bilinci
yerine millet bilincinin kuvvetlenmesine
yardım ettiği için Milliyetçilik ilkesini
bütünler ve onun tarafından bütünlenir.
 Laiklik, akılcı ve bilimsel düşünceyi temele
oturttuğu için de İnkılâpçılık ilkesini
bütünler ve onun tarafından bütünlenir.
KONU 4: HALKÇILIK İLKESİ
Halkçılık ilkesine en kolay EŞİTLİK kavramı ile
ulaşabiliriz. Eşitlik, devletin gözünde halkın
tamamının eşit olması, aynı muameleyi
görmesi, imkânlarından vatandaşların eşit
şekilde yararlanabilmesi demektir.
Devletin gözünde;
 Zengin ile fakir arasında,
 Müslüman ya da dinsiz arasında,
 Kadın ile erkek arasında,
 Köylü ile şehirli arasında bir farkın
olmamasıdır.
HALKÇILIK İLKESİ GEREĞİNCE YAPILAN
İNKILÂPLAR NELERDİR?
1. Halkı eşit hale getirmeye çalışan her inkılâp
öncelikle halkçılık ilkesini verir.
 Kılık-kıyafet düzenlemesi (Şapka Kanunu
1925)
 Aşar Vergisi’nin kaldırılması (1925)
 Türk Medeni Kanunu’nun kabulü (1926)
 Kadınlara siyasi haklar verilmesi (1934)
DİKKAT: Kadınlara siyasi haklar verilmesi önce
cumhuriyetçilik, sonra halkçılık ilkesi ile ilgilidir.
2. Sosyal devlet anlayışı ile gerçekleştirilen her
türlü inkılâp yine halkçılık ilkesini verecektir.
 Millet Mekteplerinin açılması
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -7-
TARİH
ATATÜRK İLKELERİ KPSS KONU:19
 Parasız eğitim ve sağlık hizmetlerinin
verilmesi
 Bu amaçla çılan her hastane veya okul
Halkçılık İlkesi hangi Atatürk ilkelerini
bütünler? Veya hangi Atatürk İlkeleri
tarafından bütünlenir?
 Halkçılık ilkesinin, milliyetçilik ve
cumhuriyetçilik ilkelerinin mecburi sonucu
olduğunu daha belirtmiştik. Dolayısıyla bu
iki ilkeyi bütünler ve bu ilkeler tarafından
bütünlenir.
 Ayrıca laik düzenin eşit toplum yapısına
hizmet ettiğini de belirtmiştik. Dolayısıyla
Laiklik ilkesi ile de bütünleşir.
 Halkçılığın bir diğer sonucu da Sosyal
Devlet anlayışını güçlendirmesidir. Bu
açıdan halkçılık ilkesi Devletçilik ilkesi ile
de bütünleşir.
KONU 5: İNKILÂPÇILIK İLKESİ
İnkılâpçılık, çağdaşlaşmak, batılılaşmak,
yenileşmek ve bunun için yeniliğe sürekli açık
olmak demektir.
Atatürk, İnkılâbı “Mevcut müesseseleri zorla
değiştirmek demektir. Türk milletini son
asırlarda geri bırakmış olan müesseseleri
yıkarak yerlerine, milletin en yüksek medeni
icaplara göre ilerlemesini temin edecek yeni
müesseseleri koymuş olmaktır.” Şeklinde
tanımlamıştır.
Sorularda çıkacak hangi kavramlar bize
öncelikle inkılâpçılık ilkesini vermelidir?
 Çağdaşlaşma
 Batılılaşma
 Akılcı ve bilimsel düşünce
DİKKAT: Akılcı ve bilimsel düşünce, inkılâpçılık
ilkesinin laiklik ilkesi ile ortak noktasıdır. Eğer
bir soruda iki ilke arasında tercih yapmamız
gerekirse inkılâpçılık ilkesini birinci sıraya
yerleştirmeliyiz.
www.tarihdersi.net
Türk inkılâbının ve İnkılâpçılık ilkesinin
özellikleri
 Akla ve bilime dayanır.
 Taklitçi değildir.
 Uygulanabilir.
 Evrenseldir.
 Gerçekçidir.
DİKKAT: Çağdaşlaşma sürekli devam edecek bir
hareketi de beraberinde getirdiği için
inkılâpçılık ilkesi Atatürk ilkelerine ve Atatürkçü
düşünce sistemine dinamik olma özelliği katar.
Böylece onların korunmasını, zamana ayak
uydurmasını sağlar.
İNKILÂPÇILIK İLKESİ DOĞRULTUSUNDA
GERÇEKLEŞTİRİLEN BELLİ BAŞLI İNKILÂPLAR
 Kılık-kıyafet düzenlemesi (Şapka Kanunu
1925)
 Türk Medeni Kanunu’nun kabulü (1926)
 Takvim, saat ve ölçülerde yapılan tüm
değişiklikler
 Harf İnkılâbı (1928)
 İstanbul Üniversitesi’nin kurulması
DİKKAT: Adı üstünde gerçekleşen tüm
inkılâplarda mutlaka inkılâpçılık ilkesinin etkisi
vardır. O yüzden inkılâpçılık ilkesini ararken
mümkün olduğu kadar sınırlı düşünmemiz
gerekmektedir. Özellikle Batı medeniyeti ile
daha kolay ilişki kurmak, batılılaşmak için
attığımız adımlara odaklanabiliriz.
KONU 6: DEVLETÇİLİK İLKESİ
Tanım olarak devletçilik, özel teşebbüsün
yetersiz kaldığı alanlarda devletin ekonomiye
doğrudan müdahale ederek yatırımlar
yapmasıdır.
ÖNEMLİ İPUCU: Devletçilik ilkesi sadece
Ekonomi ile ilgilidir. Ancak ekonomi ile ilgili
atılan her adım devletçilik anlamına
gelmeyebilir. Ya da sorularda ilk ulaşmamız
gereken ilke devletçilik olmayabilir. Bu konuda
özellikle ekonomimizi bağımsız hale getirmek
5
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -7-
TARİH
ATATÜRK İLKELERİ KPSS KONU:19
için atılan adımlara dikkat etmeliyiz. Bu tür
adımlarda ekonomiye devlet müdahalesi olsa
ve devletçiliğe ulaşsak bile öncelikle ulaşmamış
gereken ilke milliyetçilik olmalıdır.
Atatürk’ün Devletçilik ilkesinin önemli
özellikleri
 Devletçilik ilkesi yabancı sermayeyi
tümüyle reddetmez.
 Devletçilik ilkesi özel teşebbüsü tümüyle
reddetmez.
 Devletçilik ilkesi, Türk milletinin
ihtiyaçlarından doğmuştur. Dolayısıyla
ekonomide devletin kontrolünü öngören
sosyalist-komünist ekol ile alakası yoktur.
 Türkiye’de gerçek anlamda devletçilik
ilkesinin uygulanışı, 1934 yılında 1. Beş
Yıllık Kalkınma Planı’nın uygulanmaya
başlaması olmuştur.
DİKKAT: Ancak siz yine de ekonomiye devlet
müdahalesi olan her adımda (1934’ten önce
bile olsa) devletçilik ilkesine ulaşabilirsiniz.
TÜRKİYE’DE DEVLETÇİLİK İLKESİ GEREĞİNCE
ATILAN BELLİ BAŞLI ADIMLAR
 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1933’te
hazırlanan bu plan 1934 yılında
uygulanmaya başladı.)
 2. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1939)
 Kalkınma planlarına göre gerçekleştirilen
tüm yatırımlar: Malatya, Bursa, Manisa ve
Kayseri’de tekstil sanayi, Gemlik’te yapay
ipek sanayi, Paşabahçe’de cam, Beykoz’da
deri, İzmit’te büyük bir kâğıt sanayi,
Karabük’te demir-çelik fabrikası kuruldu
 Yabancıların elinden tütün tekelinin (Reji
idaresi) satın alınması. (1925)
DİKKAT: Önce milliyetçilik sonra devletçilik
ilkesi ile ilgilidir.
 Sanayi ve Maden Bankası’nın açılması.
(1925)
 Sanayi ve Maden Bankası yerine
Sümerbank kuruldu. (1933)
www.tarihdersi.net
 Türk üreticisini koruyacak gümrük
tedbirleri alındı. (1929)
DİKKAT: Önce milliyetçilik ilkesi, sonra
devletçilik ilkesi ile ilgilidir.
 Türkiye Merkez Bankası’nın kurulması.
(1930)
DİKKAT: Önce milliyetçilik, sonra devletçilik
ilkesi ile ilgilidir.
 Etibank ve MTA’nın kurulması. (1935)
Devletçilik ilkesini hangi Atatürk ilkeleri
bütünler? Ya da devletçilik hangi Atatürk
ilkelerini bütünler?
 Devletin ekonomiye müdahalesinin temel
amacı, tam bağımsız, yabancı etkisinden
kurtulmuş milli bir ekonomidir. Bu açıdan
devletçilik, milliyetçilik ilkesi ile bütünleşir.
 Devletçilik, aynı zamanda sosyal devlet
anlayışı ile de ilgilidir. Devletin halkına
eğitim, sağlık gibi hizmetleri halkına bedava
ve eşit sunması halkçılık ilkesi ile ilgiliyse;
devletin bunu yapabilmek için okul,
hastane v.b. yaptırması devletçilik ilkesi ile
ilgilidir. Böylece devletçilik ilkesi halkçılık
ilkesi ile bütünleşir.
KONU 7: BÜTÜNLEYİCİ İLKELER
Bütünleyici ilkeler, altı temel ilkeyi bütünleyen,
onların anlamını kuvvetlendiren ilkelerdir.
Bunlar:
 Ulusal egemenlik (Cumhuriyetçilik ilkesini
bütünler.)
 Milli birlik, beraberlik ve ülke bütünlüğü
(Önce milliyetçilik, ardından
halkçılık ilkesini bütünler.)
 Ulusal bağımsızlık (Milliyetçilik ilkesini
bütünler.)
 Yurtta barış, Dünya’da barış
(Cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık,
laiklik ilkelerini bütünler.
 Akılcılık ve bilimsellik (Önce inkılâpçılık,
ardından laiklik ilkelerini bütünler.)
6
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -7-
TARİH
ATATÜRK İLKELERİ KPSS KONU:19

 Çağdaşlık ve batılılaşma (İnkılâpçılık ilkesini

bütünler.)
 İnsan ve İnsanlık sevgisi (Milliyetçilik ve
halkçılık ilkelerini bütünler.)

NOT: ATATÜRK İLKELERİ İLE İLGİLİ

ÖĞRENDİKLERİMİZİ PEKİŞTİRMEMİZİ
SAĞLAYACAK AŞAĞIDAKİ ETKİNLİKLERİ
YAPMANIZI TAVSİYE EDERİZ.

www.tarihdersi.net
7
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -8-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA
ATATÜRK DÖNEMİ TÜRKİYE DIŞ
POLİTİKASININ GENEL İLKELERİ
Atatürk dönemi Türk dış politikasını en güzel
özetleyen ifade yine Atatürk tarafından:
“Yurtta sulh, Dünya’da sulh” olarak
belirtilmiştir. Bunun yanında;
 Milli bağımsızlığımızdan ödün vermemek.
 Kendi gücümüze dayanmak, bunun dışında
ittifaklar peşinde olmamak.
 Gerçekleştiremeyeceğimiz hayaller
peşinden koşmamak.
 İç işlerimize karışılmasına müsaade
etmemek, başka devletlerin iç işlerine
karışmamak.
 Yakın komşularımız başta olmak üzere,
devletlerle eşitliğe dayalı dostluklar
kurmak.
 Dünya barışına hizmet etmek.
 Akılcılık.
 Gerçekçilik
Gibi temel ilkelerden hareketle Trük dış
politikası belirlenmiştir.
Atatürk Dönemi Türk Dış politikasını iki
bölümde inceleyebiliriz:
1923-1930 arası 1. Dönemde Lozan’da
halledemediğimiz meseleleri halletmeye
odaklanan bir dış politika yürütülür.
Bu süreçte:
 Musul Sorunu
 Osmanlı Borçları
 Nüfus mübadelesi sorunları gündeme
gelmiştir.
1930-1939 arası dönemde Almanya ve
İtalya’nın Dünya’yı hızla yeni bir savaşa
sürüklemesi söz konusudur.
Bu süreçte Türkiye;
 Bir yandan Milletler Cemiyeti’ne
girerek,
 Balkan Antantı ve
www.tarihdersi.net
KPSS KONU:20
 Sadabat Paktı gibi oluşumlarla Dünya
barışına hizmet etmeye çalışmıştır.
Diğer yandan ise II. Dünya Savaşı’nın
yaklaşmasını kendi lehine kullanarak
 Boğazlar ve
 Hayat sorunu gibi Lozan’dan kalma
bazı sorunları halletmeyi başarmıştır.
Şimdi bu meseleleri tek tek inceleyelim:
KONU 1: MUSUL MESELESİ (1925-1926)
 Musul, Misak-ı Milli’nin içerisinde yer
almasına rağmen, ne Türkiye ne de
İngiltere bu konuda geri adım atmayınca
Lozan Konferansı’nda çözümlenememişti.
 Lozan’da alınan karar Türkiye ve
İngiltere’nin daha sonra aralarında
yapacakları görüşmelere göre çözüme
kavuşturulmasıydı.
 Türkiye ve İngiltere arasında yapılan
görüşmelerden bir sonuç çıkmadı.
 Sorun Milletler Cemiyetine taşındı.
İngiltere’nin kontrolündeki bu cemiyetten,
Musul’un Irak toprağı olduğu şeklinde karar
çıktı.
 Türkiye, bu kararı tanımayarak Musul’a
askeri harekât hazırlıklarına başladı.
 Ancak bu sırada Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nde patlak veren Şeyh Sait
ayaklanması, askeri harekâtı engelledi.
 Türkiye, çok uzun süredir savaşıyordu.
Şimdi barışın ve yararları sarmanın
zamanıydı. 1925 yılının şartları da
Türkiye’nin Musul’a saldırmasına engel
olmuştu.
 Sonuç olarak Türkiye ile İngiltere arasında
1926 Ankara Antlaşması imzalandı.
1926 ANKARA ANTLAŞMASI
 Türkiye, Musul’un Irak toprağı olduğunu
kabul etmiştir.
 Irak, Musul bölgesinden elde ettiği petrol
gelirinin %10’unu 25 yıl süreyle Türkiye’ye
vermeyi kabul etmiştir.
1
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -8-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA KPSS KONU:20
KONU 2: OSMANLI BORÇLARININ ÖDENMESİ
 Lozan Barış Antlaşmasına göre Osmanlı
borçları, Osmanlı Devleti’nden ayrılan
parçalara pay edilecek, Türkiye üzerine
düşen miktarı kâğıt para ile ve taksitler
halinde ödeyecekti.
 Bu amaçla Türkiye ile Fransa arasında 1928
yılında bir ödeme planı hazırlandı.
 Ancak 1929 Dünya Ekonomik Buhranı (Kara
Perşembe) nedeniyle bu plan
gerçekleşmedi.
 1933 yılında tekrar bir ödeme planı
hazırlandı. Türkiye son taksiti 1945 yılında
olmak üzere Osmanlı’dan kalan tüm
borçları ödedi.
NOT: Osmanlı borçlarının paylaştırıldığı
Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan bu borçları
hiç ödemedi. Türkiye, Osmanlı borçlarının
kendi hissesine düşen kısmını ödeyen tek
devlet oldu.
KONU 3: NÜFUS MÜBADELESİ (NÜFUS DEĞİŞ-
TOKUŞU) (1930)
 Lozan Barış Antlaşması’na göre Batı Trakya
Türkleri ve İstanbul Rumları dışındaki Türk
ve Rum nüfus karşılıklı yer değiştirecekti.
 Ancak iki ülkenin yeni savaştan çıkması ve
Etabli Sorunu nedeniyle 1930 yılına kadar
bu konuda gelişme olmadı.
ETABLİ SORUNU NEDİR?
Yunanistan, ne zaman geldiğine bakılmaksızın
İstanbul’daki tüm rumların mübadele dışında
tutulması gerektiğini söylüyordu. Buna karşılık
Türkiye, Mondros’tan sonra İstanbul’a gelen
rumların buranın yerli halkı olmadığını,
(yerleşik, yani stabil olmadığını) bu yüzden
mübadeleye dahil olmaları gerektiğini
söylüyordu.
 Türkiye ile Yunanistan arasındaki gergin
ilişkiler Yunan Başbakanı Venizoles’in
1930’da Türkiye ziyareti ile yumuşamaya
başladı.
www.tarihdersi.net
 İyileşen ilişkiler çerçevesinde 1930 yılında
yerleşim durumuna bakılmaksızın tüm
İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri
mübadelenin dışında tutularak mübadele
gerçekleştirildi.
NOT: Türkiye ile Yunanistan arasındaki iyi
ilişkiler, Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne
girişinde ve Balkan Antantı’nın da ortaya
çıkmasında etkili olmuştur. Türk-Yunan ilişkileri
1954 Kıbrıs Sorunu’na kadar iyi devam
etmiştir.
DİKKAT: Bazı KPSS kitaplarında bu başlığın
altında Yabancı okullar sorununa da
değinilmektedir. Ancak bu konuda
yapabileceğimiz en büyük yanlış bu sorunun bir
dış sorun olduğunu düşünmek olacaktır. Çünkü
Türkiye, Lozan’da Yabancı Okullar sorununun
Türkiye’nin iç sorunu olduğunu kabul
ettirmiştir.
1924 Tevhid-i Tedrisat Kanunu kapsamında
yabancı okullar ile ilgili düzenlemeler
gerçekleştirildiğinde bazı devletler bu konuyu
görüşme talebinde bulunmuştur. Ancak Türkiye
bu talebi kesin bir dille reddetmiştir.
KONU 4: TÜRKİYE’NİN MİLLETLER
CEMİYETİ’NE GİRİŞİ (1932)
 Wilson İlkeleri gereğince Paris Barış
Konferansı’nda kurulan Milletler Cemiyeti
(Cemiyet-i Akvam) anlaşmazlıkların
çözümüne yardım edecek, yeni savaşları
önleyecekti.
NOT: Milletler Cemiyeti’ni Birleşmiş Milletler
ile karıştırmayalım. Milletler Cemiyeti yani
Cemiyet-i Akvam, 2. Dünya Savaşı’nın
başlaması ile tarihe karışmıştır. Birleşmiş
Milletler ise 2. Dünya Savaşı’ndan sonra
kurulmuş ve hala varlığını sürdürmektedir.
 1930 yılından itibaren Almanya ve
İtalya’nın saldırgan politikaları Dünya’yı
yeni bir savaşa doğru sürüklerken Türkiye,
2
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -8-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA KPSS KONU:20
Dünya barışına hizmet etme amacıyla bu
cemiyete üye olmuştur.
DİKKAT: Türkiye, cemiyete üyelik için
başvurmamıştır. Yunanistan’ın desteği,
İspanya’nın teklifi ile Milletler Cemiyeti’ne
davet edilmiştir. 1932 yılında bu daveti kabul
eden Türkiye, cemiyete davetle giren tek ülke
olmuştur.
KONU 5: BALKAN ANTANTI (1934)
Baklan Antantı’nın ortaya çıkma sebebi:
 Almanya’nın ve İtalya’nın hızla silahlanması
ve Dünya barışını tehdit etmesi, Balkan
devletlerini endişelendirmişti.
 Çünkü Almanya’nın Doğu Avrupa’da,
İtalya’nın Balkanlarda emelleri vardı.
Balkan Antantı’na katılan devletler
 Türkiye
 Yunanistan
 Yugoslavya
 Romanya
Balkan Antantı’na katılmayan devletler
 İtalya’nın baskısından çekinen Arnavutluk
katılmamıştır.
 Yayılmacı bir politika izlemeye devam eden
Bulgaristan katılmamıştır.
 Yugoslavya ve Yunanistan ile sınır sorunları
yaşayan Makedonya katılmamıştır.
Balkan Antantı’nın İçeriği nedir?
 Balkan devletleri herhangi bir savaş çıkması
durumunda birbirlerine sınırları ile ilgili
güvence vermiş, dostluklarını ilan etmiş, iç
işlerine karışmamaya söz vermiştir.
DİKKAT: Balkan Antantı, bir ittifak antlaşması
değildir. Bir dostluk antlaşmasıdır.
www.tarihdersi.net
Balkan Antantı’nın Önemi
 Yaklaşan II. Dünya Savaşı öncesinde
Türkiye, Batı sınırlarının güvenliğini
sağlamıştır.
 Türkiye’nin Dünya barışı için attığı diğer
adımlarla birlikte Montrö’ye zemin
hazırlamıştır.
NOT: Balkan Antantı, 2. Dünya Savaşı’nın
çıkması ile birlikte geçerliliğini kaybetmiştir.
KONU 6: MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ
(1936)
Montrö’yü ortaya çıkaran sebepler
 Boğazlar konusu Türkiye’nin Lozan’da taviz
verdiği konulardan bir tanesiydi. Lozan
Barış Antlaşması’na göre boğazlar, başkanı
Türk olan uluslar arası bir komisyon
tarafından idare edilecekti. Ayrıca Türkiye,
Boğazları koruyamayacaktı.
 Almanya’nın Versay Antlaşması’nda
askersiz bölge olarak kabul ettiği Ren
Bölgesi’ne asker sokması ve İtalya’nın
Habeşistan’ı işgal etmesi savaşın
yaklaştığının habercisiydi.
 Bu gelişmeler üzerine herhangi savaş
durumunda Boğazların korumasız durumda
olduğunu belirten Türkiye, bu konuyu
görüşmek için bir konferans toplanmasını
istedi.
Montrö Boğazlar Sözleşmesine göre
 Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki her türlü
egemenlik hakkı tanındı.
 Türkiye, boğazları tahkim etme ve koruma
hakkına sahip oldu.
 Boğazlar komisyonu kaldırılarak görev ve
yetkileri Türkiye’ye devredildi.
 Türkiye, savaş ya da savaş tehdidi gördüğü
durumlarda Boğazları tüm savaş gemilerine
kapatma hakkına sahip oldu.
3
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -8-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA KPSS KONU:20
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin önemi
 Türkiye, Lozan’da Misak-ı Milli’den ödün
verdiği bir meseleyi daha Misak-ı Milli
doğrultusunda çözmeyi başardı.
 Boğazların kontrolünün tamamen
Türkiye’de oluşu, Türkiye’nin Doğu Akdeniz
ve Dünya’daki stratejik önemi artırdı.
NOT: Dünya devletlerinin Montrö Sözleşmesi’ni
kabul etmelerinin nedenini söyle açıklayabiliriz:
Korumasız vaziyetteki ve stratejik açıdan çok
değerli Boğazlar, Almanya ya da İtalya
tarafından ele geçirileceğine, barışçıl niyetini
defalarca gösteren (Milletler Cemiyeti’ne giriş,
Balkan Antantı) Türkiye’nin kontrolünde ve
korumasında olmasını istemeleridir.
KONU 7: SADABAT PAKTI (1937)
DİKKAT: Sadabat Paktı, Balkan Antantı’nın Orta
Doğu’ya uyarlanmış halidir.
Sadabat Paktı’nın ortaya çıkış sebepleri
 Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikaları
ve Dünya barışını tehdit etmeleri
 Özellikle Faşist İtalya’nın Habeşistan’ı işgali,
Ortadoğu ülkelerini tedirgin etti.
Sadabat Paktı’na katılan Devletler
 Türkiye
 İran
 Irak
 Afganistan
Sadabat Paktı’na katılmayan devlet
 Türkiye ile yaşadığı Hatay sorunu nedeniyle
Suriye bu pakta katılmamıştır.
Sadabat Paktı’nın içeriği
 Tıpkı Balkan Antantı’nda olduğu gibi pakta
katılan devletler, birbirlerinin dostu
olduğunu, iç işlerine karışmayacaklarını,
sınırlarının güvende olduğunu kabul
etmişlerdir.
www.tarihdersi.net
Sadabat Paktı’nın Türkiye için önemi
 Türkiye Sadabat Paktı ile yaklaşan 2. Dünya
Savaşı öncesinde Güneydoğu sınırını
güvence altına almıştır.
KONU 8: HATAY’IN ANAVATANA KATILMASI
(1939)
 Türkiye, 1921 Ankara Antlaşmasına göre
(sonra da Lozan’da) Hatay ve
İskenderun’un Suriye’ye ait olduğunu kabul
etmiştir. Ancak Fransa Hatay ve
İskenderun’da özerk bir yönetim kurmayı
ve Türkiye ile kültürel bağlarının devam
edeceğini kabul etmişti.
 Buna rağmen bölgede referanduma bir
türlü yanaşmıyordu.
 Konu, Türkiye tarafından Milletler
Cemiyeti’ne taşındı.
 2. Dünya Savaşı’nın yaklaştığı bir dönemde
Fransa, 1936’da Suriye’de manda
yönetimini sona erdirme kararı aldığında
Hatay sorunu Türkiye tarafından çok daha
kuvvetli biçimde dile getirilmeye başladı.
 Atatürk liderliğinde Türkiye, Hatay
meselesinde çok sert ve kararlı bir politika
takip etti.
 Bu süreçte Atatürk, “Kırk asırlık Türk yurdu
düşman elinde bırakılamaz.” Gibi çok
kararlı açıklamalarda bulundu. Gerekirse
Cumhurbaşkanlığını bırakıp Hatay için
savaşacağını söyledi.
 2. Dünya Savaşı’nın kapıya dayandığı bir
dönemde Dünya barışı için önemli adımlar
atmış, Montrö ile stratejik önemini artırmış
bir Türkiye’yi karşısına almak istemeyen
Fransa geri adım atmak zorunda kaldı.
 1938 yılında Hatay Devleti kurulmuştur. Bu
devletin Başkanı Tayfur Sökmen,
Başbakanı Abdurrahman Melek ve Meclis
Başkanı Abdulgani Türkmen olmuştur.
 Hatay Meclisi, 29 Haziran 1939’da
Türkiye’ye katılma kararı aldı. Bu karar
doğrultusunda 7 Temmuz 1939’da Hatay
4
 KPSS T.C İNKILÂP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK -8-
TARİH
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA KPSS KONU:20

vilayeti kurularak, Hatay’ın anavatana

katılması gerçekleştirildi.

NOT: Atatürk, sağlığının daha da bozulması

pahasına Hatay meselesinde yoğun çaba sarf
etmiştir. Ancak meselenin tam çözümü onun
ölümünden sonra gerçekleşmiştir.

BOZKURT-LOTUS OLAYI (1926)

 1926 tarihinde Ege Denizi’nde Midilli adası

açıklarında Türk uyruklu Bozkurt gemisi ile
Fransız uyruklu Lotus gemisi çarpışmış,
kazada 8 Türk vatandaşı ölmüştür.
 Bu olay üzerine Türkiye, Lotus gemisinin
kaptanını tutuklamış, Fransa ise uluslar
arası sularda Türkiye’nin bunu yapmaya
hakkı yok diyerek itiraz etmiştir.

ÖNEMLİ: Türkiye bu davada Lahey Uluslar arası

Adalet Divanı’na gitmiş ve Türkiye’yi Adalet
Bakanı Mahmut Esat Bey temsil etmiştir.
Türkiye’nin kazandığı bu davadaki başarıdan
sonra Mahmut Esat Bey, Bozkurt soyadını
almıştır.

www.tarihdersi.net
5