ПОРТА

Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
263
ДЕКЕМВРИ 2017

Zaha Hadid Architects ја редефинираше

архитектурата на 21 век
А РХ И Т Е К Т УР А Архитектонска презентација на casual friday dress code
Е КО ЛО Г И Ј А
Динамичност и необичност што провоцираат

Среќни
празници

90 ДЕНАРИ
ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉ
ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺ
ȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ 

ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ

Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226

Fax:
00 389 034 211 964

e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA
БРОЈ 263 ПЕТОК 29.12.2017
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
Во строгиот центар на Скопје помеѓу
згради со класичен изглед, главно
изведени со армирано-бетонска
конструкција и фасада со класични
апликации и декорации, со светли
бои на завршната фасада сместен
е објектот Chelsea business center.
Поради самата локација, објектот е
замислен како контраст на околината
со цел да отскокнува од неа. Се
карактеризира со динамичност и
необичност што провоцираат.
Минатиот месец во Порта 3 пишувавме
за архитектурата на индустрискиот објект
на МЛ ГАРИ – MAYA. Овој пат станува збор
за ентериерот на објектот. Комплексен
простор, со доста различни функции,
кој на крај постигнува максимален
обилен ентериерен волумен кој е
пријатен, топол и близок до човекот,
до самиот вработен. Овој ентериер
допира и гали, разбудува некоја страст
и возбуда, раскажувајќи најразлични
просторни приказни (spacious stories)
исполнети со енергија и емотивност.
Во овој број на списанието го
објавуваме првиот текст на нашиот
соработник од Париз, Дејан Буѓевац.
Станува збор за изложба посветена на
Андре Дерен на која може да се видат
сите оние елементи што се суштински
обележја на неговото творештво:
специфичен однос кон реализмот,
длабок интерес за таканаречената
АРХИТЕКТУРА 12
ДИНАМИЧНОСТ И НЕОБИЧНОСТ
ШТО ПРОВОЦИРААТ
ЕНТЕРИЕР 18
АРХИТЕКТОНСКА ПРЕЗЕНТАЦИЈА
НА CASUAL FRIDAY DRESS CODE
АРХИТЕКТУРА 30
ZAHA HADID ARCHITECTS ЈА РЕДЕФИНИРАШЕ
АРХИТЕКТУРАТА НА 21 ВЕК
ИНТЕРВЈУ 36
АРХИТЕКТУРАТА Е МНОГУ ПОВЕЌЕ
ОД СОЗДАВАЊЕ ЗАСОЛНИШТА
АРХИТЕКТУРА ОД ДРВО 42
НОВ ЖИВОТ ВО ОДАМНА
ЗАБОРАВЕН ДЕЛ НА ПАРИЗ
СЕИЗМОЛОГИЈА 48
ЗЕМЈОТРЕСOТ ВО СКОПЈЕ ОД 26 ЈУЛИ 1963
ГОДИНА НАЈСМРТОНОСЕН НА БАЛКАНОТ
ЕКОЛОГИЈА 54
ШПАНИЈА СО ДЕЦЕНИИ ГО НАДГРАДУВА
СИСТЕМОТ ЗА СЕЛЕКЦИЈА НА ОТПАД
УМЕТНОСТ 74
РАДИКАЛНАТА ДЕЦЕНИЈА НА ДЕРЕН
ИСПОЛНЕТА СО ИНВЕНТИВНОСТ И СМЕЛОСТ
ГОДИНА XII
Редакција:
главен и одговорен уредник:
„примитивна“ уметност и потрага Дејан БУЃЕВАЦ
по современиот класицизам.
Во рамките на Интернационалниот соработници:
форум за архитектура и инженерство Ангел СИТНОВСКИ
Андреј АНДРЕЕВ
SHARE Скопје 2017 година што се одржа
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
во септември, најголем интерес побуди Насловна страница Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
специјалниот гостин Маурицио Меоси, CHELSEA BUSINESS Горан МАРКОВСКИ
постар соработник во бирото Zaha Hadid CENTER Даниела МЛАДЕНОВСКА
Architects, UK. Го искористивме неговиот Драган РИСТОВ
престој во Скопје да поразговараме за СКОПЈЕ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
неговото искуство во тимот на Хадид. Енис ХОЏА
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
Миша Витзман е еден од партнерите
во архитектонското студио Каравиц во
ПОРТА
ГРАДЕЖНИШТВО
263
ДЕКЕМВРИ 2017
Zaha Hadid Architects ја редефинираше
архитектурата на 21 век
Љупка ДУКОВСКА
АРХИТЕКТУРА Архитектонска презентација на casual friday dress code Mишко РАЛЕВ
Париз. Заедно со својата сопруга, исто ЕКОЛОГИЈА
Динамичност и необичност што провоцираат
Ненад ТОНИЌ
така архитект, Милена Каранешева ǿȞȓȹțȖ Соња ТАНЕСКА
го води студиото над десет години. ȝȞȎȕțȖȤȖ Филип ФИЛИПОСКИ
Нивниот фокус е ставен пред сè на
графички уредник:
квалитетни и одржливи станбени објекти. Гоце ЦВЕТАНОСКИ
За неговите погледи на архитектурата
разговаравме во текот на дводневната фоторепортер:
конференција САЕЕ која се одржа во Kиро ПОПОВ
Белград, во текот на месец октомври. лектор:
„Во Шпанија отпад се селектира Дијана РИСТОВА
веќе неколку децении и луѓето веќе
Издавачки совет:
имаат создадени навики. Мислам
Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
дека и свеста е на високо ниво и сите дипл.инж.арх. - претседател
размислуваме каков свет сакаме да им 90 ДЕНАРИ
Александра ПЕТРОВСКА
оставиме на нашите деца. Не можам дипл.инж.арх.
ни да го замислам мојот град полн со Доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ
отпад, за мене нема таква опција“, вели ПРОЕКТАНТ дипл.град.инж.
ракометарот на „Вардар“ Хуан Кањељас. ЃОРЃИ МОЈСОВ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
дипл.шум.инж.
ОД РЕДАКЦИЈАТА Управител:
ФОТО КИРО ПОПОВ Љупчо АТАНАСОВСКИ,
дипл.инж.арх.
Издавач:
„Биропрес“ ДОО Скопје
Aдреса на издавачот и редакцијата:
„Биропрес“ ДОО Скопје
Ул. Васил Ѓоргов број 21,
влез 2, локал 7, 1000 Скопје
Тел: 3109 311; 3151 311;
Факс: 3132 924
e-mail: porta3@porta3.com.mk
www.porta3.com.mk
18
Печати:
ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72,
42 2300 Кочани
Маркетинг:
biroproekt@biroproekt.com.mk
marketing@porta3.com.mk
Тел: 3243 790; 3243 797
Fax: 3243 796
Моб: 072 248 796
ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.
30 за физички лица: 600 ден.
жиро сметка: 300000001995035 во
Комерцијална банка АД Скопје
54 74 ЕДБ: 4030004528485
Првиот број на списанието Порта3
излезе на 29.12.2004 година
Датум на печатење: 27.07.2017
Број на примероци: 800
Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
објавени во списанието.
 градежништво
РЕГИОНАЛЕН КОНГРЕС НА
СТУДЕНТИ ОД ГЕОТЕХНОЛОШКИ
ФАКУЛТЕТИ
Учесници на ГЕОРЕКС 2017
ако секојдневно
И
користена, најверојатно
малку е познато дека
солта била
применувана како
платежно средство во
времето на Римското
Царство, а можеби дури и при размена на
скапоцени камења во неолитската ера.
Секако, денес таа има речиси занемарлива
„валутна“ вредност, па како „константа“ е
останата нејзината неопходност за
човечкиот организам. Во светот постојат
голем број рудници за сол, а меѓу
најблиските до Република Македонија е
оној во Тузла (Б и Х), град кој дури и името
го добил од зборот кој во Отоманската
Империја се користел за неа. Првите
документи за нејзините природни депозити
на сол и нивната експлоатација датираат од
средниот век, иако има индикации дека со
4 ПОРТА 29 декември 2017
тоа се започнало уште во Илирскиот
период. Студентите од Градежниот
факултет во Скопје имаа можност оваа
година да го посетат и градот и рудникот,
во рамките на активностите реализирани во
тек на јубилејниот X меѓународен конгрес
на студентите од геотехнолошките
факултети што се одржа токму во Тузла.
Конгресот, како и низата претходни, ги
собира на едно место одбраните студенти
по рударство, геологија, градежништво,
геотехника, геодезија и архитектура од
регионот и пошироко. Тој се одржа во
периодот од 13 до 16 јули со учество на над
50 студенти од регионот, коишто имаа
можност да ги презентираат своите трудови
изработени под менторство на наставниот
кадар, каде се опфатени многу актуелни
стручни аспекти и проблеми, анализирани и
обработувани во тек на неколкумесечна
работа. Покрај домаќините од Рударско-
ГЕОРЕКС 2017
геолошко-градежниот факултет (РГГФ) во
Тузла, на ГЕОРЕКС 2017 учествуваа и
претставници од: Градежно-
архитектонскиот факултет во Ниш,
Рударско-геолошкиот факултет во Белград,
Градежните факултети (ГФ) во Сараево,
Осијек и Скопје, а за првпат свои
претставници имаше и Природно-
математичкиот факултет од Тузла.
Конгресот започна со свечено отворање во
амфитеатарот на РГГФ и посета на
лабораториите на факултетот, а чинот беше
збогатен со литературна вечер кога беа
читани одбрани стихови на неколкумина
поети.
Како што е и вообичаено за конгресите,
во работниот дел следеа излагањата на
научните и стручните трудови на
учесниците, меѓу кои и рефератот
подготвен од страна на студентите при
скопскиот ГФ на тема: Компаративна
Приказ на брана „Лисиче“ со акумулација (2) и на алтернативен истражуван профил (1)

анализа за избор на преградно место на
брани низ пример на брана „Лисиче“ –
Велес. Во него е разработен процесот на
селекција на преградно место за брана,
односно нејзиното позиционирање во
просторот од геолошко-геотехнички
аспекти. Притоа, за компаративна анализа е
избрана локацијата на насипната брана
„Лисиче“ со глинено водонепропусно
јадро. Имено, за неа, покрај сегашниот
профил на браната, во одредени фази на
проектирање истражуван е уште еден
алтернативен профил којшто подоцна бил
напуштен. Компаративната анализа е
направена за двата профила со цел да се
илустрира постапката за избор на
преградно место.
Така, на преградното место 2 каде,
всушност, е изградена браната, застапени
се: цврсто сврзани карпести маси (гнајсеви,
мермери, микашисти); слабо сврзани
(псевдокохерентни) средини; несврзани
(растресити средини). Освен што профилот
има форма на несиметрична слика на
буквата V, за него е значајно дека на
десната страна од профилот е карпа,
додека на левата преовладуваат
обработливи земјени површини.
Од друга страна, преградното место 1,
кое примарно било разгледувано за

Приказ од инженерско-геолошкиот профил на сегашното преградно место

29 декември 2017 ПОРТА 5
 градежништво
изведба на браната, се наоѓа низводно од
сегашната акумулација, но во меѓувреме е
напуштено. На таа локација застапени се
цврсто сврзани карпести маси и слабо
сврзани средини, додека воопшто нема
нерастресити. Карактеристично е дека
основната карпа гнајс на десниот брег е
застапена до одредена висина, а над неа се
наоѓаат мермери и покрупнозрни
материјали низ плиоценските седименти.
Станува збор за бели сахароидни мермери
кои се доста кавернозни, не се целосно
заполнети со глина црвеница или друг
пукнатински заполнител, што кај
истражувачите од тој период
предизвикувало сомнеж за вододржливоста
на акумулациониот простор на овој
профил.
Но, резултатите од компаративната
анализа укажуваат дека напуштеното
преградно место покажува за нијанса
подобри услови за изведба на браната во
однос на сегашното преградно место.
6 ПОРТА 29 декември 2017
Причината за тоа се поповолните
водонепропусни и геолошки услови на
напуштеното преградно место. Сепак,
конечниот избор на локација на некоја
преграда зависи и од серија на други
фактори, како: услови за експропријација,
потопување на корисно земјиште, зафатен
простор за наводнување и слично, што е
предмет на други анализи кои, во
конкретниот случај, ги надвладеале
геолошко-геотехничките фактори, а
извори од литературата укажуваат дека
сличен бил случајот и кај некои други
брани.
Во преостанатиот дел од конгресот, сите
учесници имаа можност да ги посетат
интересните Панонски Езера во Тузла, а
исто така се реализираше и посета на
рудник за магнезит во Кладањ, каде што
имаше можност да се види организацијата,
начинот на работење и експлоатација на
рудникот. При посетата на овој рудник, кој
се наоѓа на педесетина километри од Тузла,
од страна на организаторите беше
обезбедено и ноќевање во идилично
планинско место кое овозможи услови за
продолжување на добрата дружба и
другарска атмосфера помеѓу учесниците.
Ова одлично доживување комбинирано
од научен, стручен, едукативен и социјален
дел, без какви било финансиски учества од
страна на учесниците, како и претходните
години, резултира со позитивни импресии и
незаборавни моменти, а дополнително и со
стекнато драгоцено и значајно – како сол –
искуство. Со надеж дека оваа прекрасна
традиција ќе продолжи и понатаму,
авторите изразуваат голема благодарност
до сите коишто го овозможија ГЕОРЕКС
2017.
Александра НИКОЛОВСКА
Васко ГАЦЕВСКИ
Константин БОЖИНОВСКИ
Учесници на ГЕОРЕКС 2017 од Градежен
факултет – Скопје
НЕВИДЛИВ ГРАД
Магла...
Депресивна и тегобна,
смрдлива и здодевна
Над градот распослана
Со честички збогатена
Маглата скопска

Магла...
Застој и зачмаеност,
недвижење, закоравеност
Чиниш годиништа натежнала
Чиниш времиња непознати врежала

Магла...
Сончеви зраци ко за инат не пушта,
го притиска градот без трунка душа.
Како станува сè погуста и погуста
надежта за светлина од пуста е попуста

Магла...
Мемориски слики таа трајно збриша
знајни силуети безмилосно ничкоса
Скри зад себе познати простори
грди сништа во јаве престори

Магла...
За миг ја измамив
тажно Водно искачив
Низ сиво море запловив
над градот, на дното послан, невидлив

Магла...
Сè стана невидливо
и Калето отспротива
и мостот камен под него
и Вардар наш тегобен
в густа магла заробен

Магла...
Со наметки туѓи прекри таа ѕидој градски
И зад себе задскри безброј фаци
Навлезе без обзир во простори тесни
И изгради таму магловити кули бесни

Магла...
Бунило в мисли таа трајно ни врачи
Бескрајно долго градот ќе го мачи
Замаглени прозорци исправи пред нас
Шепот тивок е нашиот бунтовен глас

Магла
Лутам низ умот и ноќ и ден
Заробен во себе се прашувам везден
Дал пролетен ветер некогаш ќе дувне
маглата скопска в неврат да ја турне
Горан МАРКОВСКИ

29 декември 2017 ПОРТА 7

 инфо ДЕСЕТ ГОДИНИ КОМОРА НА ОВЛАСТЕНИ АРХИТЕКТИ И ОВЛАСТЕНИ ИНЖЕНЕРИ

Активен чинител во развојот

на инженерската струка
Наградата од Одделението на градежни инженери именувана „Професор д-р Александар
Цане – Ангелов“ ја доби дипломираниот градежен инженер м-р Влатко Коцевски. За архитектура,
наградата именувана „Професор Борис Чипан“ ја поделија дипломираните инженери архитекти Миодраг
Радоњиќ – Бато и Ранчо Христов од „Атеље Ајвар“. Инженерот по електротехника Дејан Петковиќ ја
понесе наградата именувана „Професор д-р Станимир Јовановски. Дипломираниот машински инженер
Алекса Томовски ја доби наградата именувана „Професор д-р Илија Черепналковски“
со дигитално функционирање со воведување на
иновативни бази на сервиси“, порача
претседавачот на Собранието на КОАИ,
професор д-р Миле Станковски.
За професор д-р Зоран Шапуриќ, министер
без ресор задолжен за подобрување на
инвестициската клима за домашните
претпријатија, инженерите и архитектите даваат
значен придонес во економскиот развој на
државата преку нивната стручност, креативност
и инвентивност.
Комората на овластени архитекти и овластени
инженери додели четири именувани награди за
2017 година. Носител на наградата од
Одделението на градежни инженери именувана
„Професор д-р Александар Цане – Ангелов“ ја
доби дипломираниот градежен инженер м-р
Влатко Коцевски. За архитектура, наградата
именувана „Професор Борис Чипан“ ја поделија
дипломираните инженери архитекти Миодраг
Радоњиќ – Бато и Ранчо Христов од „Атеље
Комората на овластени архитекти и овластени инженерската струка и да ја зајакне улогата на Ајвар“. Инженерот по електротехника Дејан
инженери на Република Македонија на 18 инженерите во општеството. Петковиќ ја понесе наградата именувана
декември, одбележа 10 години од своето „Светот е во фаза на почеток на Четвртата „Професор д-р Станимир Јовановски“.
постоење. На свечената прослава присуствуваа индустриска револуција (или INDUSTRY 4.0). Зад Дипломираниот машински инженер Алекса
околу 200 гости – архитекти, инженери и сцената на водечките светски индустриски и Томовски ја доби наградата именувана „Проф.
соработници на Комората. производствени компании во тек е длабока д-р Илија Черепналковски“.
„Архитектите и инженерите треба да дигитална трансформација. Градежниот сектор На прославата се доделија и други награди и
создаваат иднина преку креирање нов не е исклучок и компаниите ги дигитализираат плакети за заслужни инженери и архитекти, кои
технолошки поефикасен свет, но и да создадат своите основни функции. Освен ова, го оставиле белег во својата професија изминатава
подобри услови за работа и живот на граѓаните. зголемуваат и своето портфолио на производи декада.
Затоа, глобална водилка на понатамошниот
развој е создавање автономна, модерна и
ефикасна Комора, базирана на најдобрите
искуства, традиција и стандарди на европските
комори“, во своето обраќање порача
претседателот на Комората, проф д-р Миле
Димитровски.
Според него, Комората веќе ужива голема
почит во опкружувањето преку соработка во
регионални, европски и пошироки рамки, но таа
соработка постојано треба да се унапредува.
Всушност, тоа е визијата на Комората, да се
позиционира како рамноправен и релевентен
член на меѓународната инженерска заедница, да
биде активен чинител во развојот на
8 ПОРТА 29 декември 2017

Голема годишна награда на ААМ
Асоцијацијата на архитекти на
Македонија - ААМ традиционално
организира доделување на Голема годишна
награда за најуспешен реализиран објект
за 2017 година под покровителство на
Претседателот на Република Македонија,
спонзорирана од Македонска авторска
агенција и поддржана од Министерство за
Култура на РМ.
Свеченоста ќе се одржи на 27.12.2017 г.
(среда) во Музеј на Град Скопје со почеток
во 20 часот. Воедно свеченоста претставува
и новогодишна средба на архитектите.
Објектите кои конкурираат за
наградата се следните:
1. ИНДУСТРИСКИ ОБЈЕКТ за полнење на
природна вода „МАYА“
Автор: Александар Карангелов, диа
година на изведба 2014 - 2017
2. ЧЕЛЗИ БИЗНИС-ЦЕНТАР, Скопје
Автор: Ѓорѓи Мојсов
Проектанска организација: ГМС ПРОЕКТ
година на изведба 2017
Сања Раѓеновиќ-
Јовановиќ нов главен
3. ФАБРИКА за производство на греачи за уредник на Порта 3
седишта за автомобили „ГЕНТЕРМ“,
Прилеп Архитектот Сања Раѓеновиќ-Јовановиќ е
Автор: Звонко Тасевски, диа новиот главен и одговорен уредник на
Светлана Цветковиќ-Ангеловска, диа Порта 3. Уредничката палка во своите раце
Соработник: Александар Симјаноски, диа таа ќе ја преземе веднаш по Нова година.
Проектанска организација ДСЦ ДИЗАЈН, Сања Раѓеновиќ е родена во Скопје,
ДООЕЛ, Скопје дипломирала на Архитектонскиот факултет
година на изведба 2015 - 2017 на УКИМ.
Работела во
4. ИНДИВИДУАЛНА КУЌА П+1, Скопје повеќе
Автор: Филип Марјановиќ, диа проектантски
Проектанска организација: ЕТАПА бироа во
ПРОЕКТ Скопје. Во
година на изведба 2015 - 2017 периодот од
2013 до 2016
5. ИНДИВИДУАЛНА КУЌА П+2+Пк, Скопје година беше
Автор: Филип Марјановиќ, диа претседател
Проектанска организација: СТАТИКА 001 на
година на изведба 2016 - 2017 Асоцијацијата
на архитекти
6. БЕНЗИНСКА СТАНИЦА СО на
ПРИДРУЖНИ ОБЈЕКТИ, Општина Македонија.
Желино Дејан
Автор: доц. д-р Енис Јакупи, диа Буѓевац,
Соработник: Рафет Јакупи, диа досегашниот главен уредник, замина на
Проектанска организација: NAER подолг престој во Париз. Но нашата
PROJEKT BB соработка продолжува. Читателите ќе
година на изведба 2016 - 2017 имаат можност и задоволство да ги читаат
неговите текстови од главниот град на
7. ПЛОШТАД „СКЕНДЕРБЕГ“ ,Скопје Франција. Редакцијата на Порта 3 му е
Автор: Бетим Зеќири, диа благодарна на Буѓевац за досегашната
Бекир Адеми, диа и Бесиан Мехмети, диа соработка и неговиот придонес во растот
Проектанска организација: Урбан Стил на Порта 3 како списание кое информира
Инженеринг, Скопје и едуцира, списание посветено на фелата
година на изведба 2015 - 2017 и со душа и со дела.
ПОРТА
 инфо

И Ниш пред Скопје

есетици години, генерации Клинички центар. најмодерна медицинска установа во

Д медицинари и пред се
пациенти од Скопје и
Македонија, па и пошироко,
сонуваат за нов Клинички
центар кој ќе ги подигне условите и
услугите на многу повисоко ниво од ова
сегашното.
Со пригодна свеченост по повод
завршувањето на работите на комплексот
на новиот Клиничкиот центар во Ниш,
беше пуштена во употреба оваа
Србија.
Градежните работи на новиот КЦ Ниш
завршени се пред два месеци, по што е
комплетно опремен со најмодерна опрема.

И десетици години се водат расправи за

избор на локација со основна дилема:
- 1. Да се остане во просторот на
сегашниот Клинички центар со сите
ограничувања за развој, проблеми со
инфраструктура и самата изведба во
период од 5 до 7 години;
- 2. Нов Клинички центар на локација во
реон Бардовци со дефиниран ДУП и
одлични можности за изведба на
содржини, кои покрај медицинските ќе
ги задоволи и останатите услужни,
комунални и бизнис-услови.
- И додека ние со месеци се мачиме со
избор на министер за здраство и се уште
далеку од решението што со НКЦ,
соседниот „провинциски“ Ниш го
изгради долгоочекуваниот нов современ

10 ПОРТА 29 декември 2017

Во објектот се вложени 50 милиона евра
– околу 35 милиони за градежни работи и
15 милиона за купување на опремата.
Кредитот за изградба на овој центар е
обезбеден преку Европската
инвестициона банка.
Во објектот од 50.000 метри квадратни,
изграден по моделот на „паметни
згради”, по највисоки стандарди,
опремен е еден од најголемите
операциони блокови во Србија и на
Балканот, со 16 најсовремени хируршки
сали и три ангиосали, интензивна и
полуинтензивн нега.
Во комплексот има и два ургентни
центри, дневни болници и повеќе
дијагностички центри, и модерен центар
за трансплантација на органи.

Скопската пречистителна станица за отпадни

води ќе чини 120 милиони евра
копскиот градоначалник Петре Шилегов, министерот за

С животна средина и просторно планирање Садула Дураки,

амбасадорот на Република Франција во нашата земја
Христијан Тимоние и претставникот на компанијата
„ЕЖИС“ Мирослав Влахов потпишаа анекс на
Меморандумот на разбирање за студијата за финансирање, изградба и
работа на Централната станица за третман на отпадни води за град
Скопје. Со потпишувањето на овој анекс се одредува временската
рамка за преостанатите активности и зголемувањето на грантот за
финансирање на овој проект. Министерот Садула Дураки изјави дека
капиталниот инфраструктурен објект за Скопје ќе чини 120 милиони
евра, a договорот за неговата изградба треба да се склучи најдоцна до
2020 година. Градоначалникот Петре Шилегов истакна дека со
пречистителната станица ќе се врши контрола и третман на водата што
се испушта во реката Вардар. Со проектот ќе се влијае на заштитата на
подземните води во Скопската Котлина, но и на целокупната животна
средина во градот.
Владата на Република Франција обезбеди дополнителни 197.863
евра, со што вкупниот износ на грантот сега изнесува 927.182 евра.

29 декември 2017 ПОРТА 11

архитектура CHELSEA BUSINESS CENTER, СКОПЈЕ

Динамичност и необичност
што провоцираат
Објектот е сместен помеѓу згради со класични апликации и
декорации. Избрани се материјали како темни и транспарентни
стакла за да се добие контраст на околината, но и да се отсликуваат
објектите во непосредна близина

ПОРТА
Објект:
Chelsea business center
Проектант:
Ѓорѓи Мојсов
Проектантска куќа:
ГМС проект
Инвеститор:
СМС ШОП
Година на проектирање:
2014
Година на изведба:
2017

„Челзи бизнис-центар“ е проектиран во 2014

Ѓорѓи МОЈСОВ, дипл. инж. арх.
година, и е залепен до Турскиот културен
еловниот објект се наоѓа центар „Јунус Емре“, а е наспроти познатата

Д
во централното градско
подрачје на Скопје, во
областа позната како
„Јадран сквер“ на улица
„27 Март“ број 11. Овој
кварт во центарот на
Скопје е познат по неколкуте современи
деловни и комерцијални објекти кои се
изградија во последнава деценија и му дадоа
урбан и автентичен лик на градот. Во 2014
година „Јадран сквер“ стана една од
најголемите пешачки зони во центарот на
Скопје и тоа му даде посебен шарм. Објектот
Арапска куќа. Површината за градба е 240 м2,
додека вкупната бруто-површина изнесува
1.200 м2. Висината на венецот е 16,20 метри,
односно приземје и 4 ката. Паркирањето е
обезбедено во склоп на катната гаража во
непосредна близина, бидејќи самата локација
е премногу мала за да овозможи паркинг во
подрумските простории, па дури и со
употреба на автолифтови.
ФУНКЦИЈА
Објектот е предвиден за деловна и
комерцијална намена. Горните катови имаат
29 декември 2017 ПОРТА 13
деловна намена со можност секој кат да
функционира посебно, додека приземјето и
подрумот може да имаат деловна или
комерцијална употреба и може да
функционираат како една целина.
КОНСТРУКЦИЈА
Конструкцијата ја сочинуваат армирано-
бетонски столбови со кружна основа и греди
со распон од 6 до 8 метри. Темелењето е
решено со армирано-бетонска плоча со
дебелина од 100 см, додека кровната
конструкција е решена како рамен кров со
кровна градина. Конзолните неправилни
испусти кои ја обликуваат фасадата се со
дебелина од 20 см и без ободна греда поради
естетскиот облик на објектот. Поради
укрутување на објектот на калканите кон
соседните објекти се предвидени и армирано-
бетонски платна со дебелина од 20 см.
ПОРТА
КОНЦЕПТ НА РЕШЕНИЕ НА ПРОСТОРОТ
Влезот во објектот се наоѓа странично со
цел да се добие голема и компактна
просторија во приземјето. Тој е потенциран
со ѕид од стара цигла на едната страна и
стаклена натстрешница. Веднаш води до
централно фоаје со пулт за информации, како
и до вертикалните комуникации. Лифтот и
скалите се модерни и комотни, но и природно
осветлени и вентилирани. Секој кат може да
функционира како посебна единица и може
независно да се користи. Распоредот на
канцелариските простории е конципиран
соодветно на фасадното обликување. Во
задниот дел се наоѓаат помошните функции
како санитарии, кујна, но и посебна
директорска канцеларија, кои се исто како и
скалишниот простор природно осветлени.
Предниот дел кој се наоѓа кон главната
фасада на објектот е слободен и отворен и
фукционира како океанска канцеларија.
Стаклената фасада овозможува доволно
природно светло во објектот и тераси за
користење од страна на вработените.
Распоредот на вертикалните поделби на
стаклото како и прозорците кои се отвораат
овозможуваат лесна поделба на океанската
канцеларија на повеќе помали единици во
зависност од желбите на клиентот.
Приземјето заедно со подрумските простории
можат да функционираат како посебен
ентитет со сопствен влез од надворешната
страна и внатрешното поврзување со
скалиште.
ИДЕЈА И КОНСТРУКЦИЈА НА ФАСАДАТА
Бидејќи објектот е лоциран на мала пешачка
улица која засега е слабо фреквентна поради
недостиг на објекти со комерцијална намена,
концептната идеја беше да се создаде
динамична разиграна фасада, којашто ќе биде
примамлива од повеќе агли и ќе ги привлекува
минувачите да дојдат кон самиот објект. Ова
беше појдовната точка за дизајнирање на
формата на објектот, при што секој кат е
формиран со различна прекршена полилинија
со остри агли. Силуетата на секој кат е
различна и дава особена динамика на
објектот. Местата каде овие полилинии се
прекршуваат на еден кат се искористени за
натстрешници на катот под него и за тераси на
катот над него. Фасадата е изведена од два
типа стакло, транспарентно и темно
рефлектирачко, кои се поставени така да ги
следат прекршувањата на фасадата и стакло кое ги следи линиите на долниот кат. За предната структурна фасада.
дополнително придонесуваат за нејзината да се добие контраст со стаклената фасада
разиграност и динамичност. Материјалите кои детали од објектот се обликувани со топли ВИЗУЕЛНО ПОВРЗУВАЊЕ СО ОКОЛНИТЕ
ја сочинуваат фасадата се структурално стакло материјали. Конзолните делови од фасадата се ОБЈЕКТИ
со алуминиумска потконструкција и употреба обложени со природно дрво за надворешна Објектот е сместен помеѓу згради со
на два типа на стакло со највисок коефициент употреба кое е заштитено од вода поради класичен изглед, главно изведени со
на термичка заштита. Вертикалниот фасаден самата положба, додека околу влезната армирано-бетонска конструкција и фасада со
носач кај спојот помеѓу аголните прекршувања партија на објектот се употребува стара цигла, класични апликации и декорации, со светли
е избегнат и поместен кон внатре за да се која го потенцира влезот во објектот и бои на завршната фасада. Поради самата
добие убаво и елегантно спојување на стакло продолжува во ентериерот на фоајето. локација, објектот е замислен како контраст
со стакло. Терасите се конципирани со Задната фасада е темно сива, „демит“ фасада на околината со цел да отскокнува од неа.
гелендер од структурално транспарентно со прозорци кои се големи и соодветни на Избрани се материјали како темни и

29 декември 2017 ПОРТА 15

 транспарентни стакла за да се добие
контраст на околината, но и да се отсликуваат
објектите во непосредна близина. Со самата
разиграна фасада тој контрира на останатите
објекти, кои се класични и смирени.

ОСВЕТЛУВАЊЕ
Осветлувањето на објектот е дискретно и
ненападно со неколку различни типови на
осветлување. Самите канцеларии имаат
плафонски линеарни светла кои се поставени
под различни агли и ја дополнуваат
динамичноста на самиот објект. Деловите од
објектот кои се обложени со топли материјали
како цигла и дрво се дискретно осветлени и
само ја потенцираат разиграноста на објектот
во вечерните часови.

ЕНТЕРИЕР
Ентериерот исто како и фасадата на
објектот е спој помеѓу индустриски дизајн и
топли детали. Дизајнот е неутрален во однос
на материјали и бои со цел да се прилагоди на
идните клиенти и да им овозможи
понатамошни интервенции во просторот.
Подот е изведен со крената конструкција под
која се спроведени сите кабли и цевки со што
се овозможува поголема флексибилност на
просторот во зависност од потребите на
клиентот. Завршницата е теписон бидејќи е
неутрален и лесен за одржување. Плафонот е
оставен во бетонската контрукција со видливи
кабли и надградни светла за осветлување и
вентилациони канали. Внатрешните прегради
се секогаш во стакло со дискретни апликации
за да се дозволи транспарентност и
осветленост на целата просторија. Употребата
на топли детали како дрво, цигла и зеленило се
мал, но битен дел од ентериерот кои
овозможуваат пријатна работна атмосфера.
Објектот „Челзи бизнис-центар“
претставува детал во квартот во кој се наоѓа,
кој плени со својата оригиналност,
разиграност, контрастност и транспарентност.
Отскокнува од целата околина и секогаш
провоцира со својата динамичност и
необичност. Со современиот дизајн и
квалитетните материјали претставува
автентичен белег на едно време.

16 ПОРТА 29 декември 2017

ПОРТА
 ентериер ПО 22 ПАТ ВРАЧЕНА СТИРЛИНГОВА НАГРАДА
ИНДУСТРИСКИ ОБЈЕКТ НА МЛ ГАРИ – MAYA

Архитектонска презентација

Овој комплексен простор, со доста

различни функции на крај постигнува
максимален обилен ентериерен
волумен кој е пријатен, топол и
близок до човекот, до самиот
вработен. Овој ентериер допира и
гали, разбудува некоја страст и
возбуда, раскажувајќи најразлични
просторни приказни (spacious stories)
исполенти со енергија и емотивност

18 ПОРТА 29 декември 2017

 на casual friday dress code
Александар КАРАНГЕЛОВ, дипл. инж. арх.
бјектот на МЛ ГАРИ –

О
MAYA со својата
програмска содржина
претставува синтеза од
повеќе различни
функции кои поради
самата местоположба
на објектот (длабоко вон урбана средина во
близина на село Гари) беа неизбежни да се
воспостават. Иако пред сè станува збор за
индустриски објект со функција полнење на
природна изворска вода со
административен блок, сепак во негов склоп
се обезбедени и повеќе други функции.
Објектот е поделен на неколку
функционални зони и тоа производствен дел
со свои магацини и придружни елементи,
простории за вработени потребни во, пред и
после процесот на производство (гардероби,
санитарии, трпезарија и слично) потоа
административен блок, дел за презентации, и
на крај дел за привремено сместување на
вработените и дружење. Внатрешниот
простор архитектонски е дефиниран со
своите волумени преплетени меѓу себе и со
непостоење, односно одбегнување на каква
било граница меѓу надвор и внатре. Објектот
и екстериерно и ентериерно е во допир со
природата што го опкружува и
инспирацијата ја црпи од неа во голема
мера. Трендот во архитектурата и
ентериерите за целосно отворање на
просториите за работа и престој, како и
трендот за целосна транспарентност
(наместо рефлектирачко стакло на пример) и
тука е достигнат со целосно провидно
стакло и надоврзување на просторите кои
само ја менуваат својата функција со
одредени ентериерни детали.
Влезниот хол беше центар на просторниот
интерес и фокален просторен елемент, а со
тоа доби можеби најдоминантен акцент во
ентериерот на целиот објект. Тој се развива
низ неколкуте нивоа со што чувството дека
си внатре во затворен простор е делумно
избришано. Оформен е со различни
волумени, а само надополнет со мал број
парчиња мебел. На холот се надоврзуваат
главните скали кои се оформени слободно
во просторот каде доминира присуството на
стакло (со ефект на кршено стакло) и тие
флуидно се движат низ објектот повеќе како
некоја стрмна улица отколку како скали. Во
Влезен Хол нивното јадро е сместен и стаклениот лифт.

29 декември 2017 ПОРТА 19

 Движењето по скалите и со лифтот
овозможува чувство дека секој присутен
таму е дел од една филмска лента на која
се менуваат и надополнуваат од момент во
момент различни сцени. Секој учесник во
ова не е само актер во сцените, туку и нивен
творец, постојано менувајќи слика со слика,
сцена со сцена, вистинско архитектонско
филмско уживање и редок момент на
успешно ентериерно архитектонско
решение, кое во ниту еден момент не е
статично, туку пред сè динамично и
променливо.
Во процесот на дизајн на мебелот се
водеше сметка за употреба и комбинација
на топли и ладни материјали и тоа дрво (во
случајот фурниран медијапан или масивно
дрво тип даб) како природен материјал и
контра него избор на материјали со сјајна и
мазна завршница (како стакло во боја или
фарбан медијапан во сјајна завршница или
сјајна керамика). Во изборот на материјалот
за подовите се присутни брилијант
завршницата на плочки и дрвените подови
(дабово дрво), а преодните материјали се со
лапато завршница. Обработката на ѕидовите
е поделена во две групи и тоа: основни
ѕидни површини со мазна еднобојна
завршница и ѕидни декор површини
(специфични техники на обработка и тапети)
во сјајна, но полуструктурирана завршница
со одредени текстури. Ваквиот избор на
материјали надополнет со изборот и
поставеноста на светилките придонесува
кон постојана игра на светлината и
рефлексија како на самите површини (мини
алтер-сцени) така и во меѓусебната спрега
создавајќи нови треперливи моменти. Ова е
надополнето со присуството на „висечката
ѕид-завеса-фонтана“ во влезниот хол која со
ефектот на постојано течење на водата низ
две катни висини рефлектира и дава чувство
на слобода. Изборот на материјалите,
боите како и самиот дизајн, пред сè на
мебелот, даваат тон на еден модерен, но Производство
топол простор далеку од стерилен со што
само ја надополнува идејата дека работниот
простор не е само затворена канцеларија,
туку пред сè претставува простор каде
вработените поминуваат еден добар дел од
животот и тој треба да овозможи пријатен
хуман простор за работа и интеракција меѓу
вработените. Тој е ослободен од стегите на
униформност и претставува архитектонска
репрезентација на casual friday dress cod-ot.
Крајната слика на ентериерот е смирен,
модерен, светол, релаксиран простор за
работа.
Оваа слика, ова чувство е надополнето и
во другите простории низ објектот. Така
самата лабораторија освен со својата
вообичаена стерилност во изборот на
20 ПОРТА 29 декември 2017
Кабинети
материјали и белата боја е надополнета со
транспарентност меѓу содржините и делумно
присуство на уште неколку акцент-бои.
Самиот производствен дел - погонот е
дизајниран така да ја долови и нагласи
чистината на природната вода и
технолошкиот процес со употреба на белата
боја за подот со полусјајна завршница
надополнета со изборот на плочки за
ѕидните површини со светли сино-бели
тонови подредени во апстрактна
брановидна форма. Транспарентноста на
стаклото како доминантен дел од
внатрешната страна на екстерните ѕидови ја
надополнува оваа идеја за чистина со тоа
што целосно го отвора погледот и допирот
кон природата, надвор различна со своите
слики во зависност од годишното време.
Ваквиот допир со природоата е нагласен во
сите простории низ објектот, а посебно во
трпезарискиот дел каде што дури и самите
столчиња, иако во повеќе нијанси, се
транспарентни. Организацијата на овој
простор е надополнета со дрвените ѕидни
површини и плафони и стаклена фасада со
што трпезаријата добива елементи и чувство
на близина и пријатен простор за оброк, на
моменти дури како да станува збор за
трпезарија на отворено, една современа
архитектонска интерпретација на појадокот
на трева ослободен од какви било стеги.
Канцелариите обилуваат со присуство на
истите материјали: дрво, стакло, сјајни
површини, рефлексија, транспарентност,
блиска колегијална комуникација и допир со
надворешноста. Единствена работна
29 декември 2017 ПОРТА 21
 Апартман

просторија која малку е изолирана е повисоко во однос на луксузноста на

директорската канцеларија, но сепак е изборот на материјали, но и оваа
делумно отворена кон внатрешноста на просторија како и целиот ентериер има за
производствениот погон. Нивото на цел да го направи попријатен и поблизок
опременост на оваа канцеларија е нешто просторот за работа. На вториот кат се

22 ПОРТА 29 декември 2017

решени три двокреветни апартмани. Холот
пред апартманите е осмислен, со изборот
на светилки, бои и декорации, како малку
поинтимен согласно на функцијата на
просториите односно апартманите. Секој
апартман е со посебна приказна, посебна
тема во однос на дизајнот и изборот на
бои и специфики, но за сите важи истото
правило, пријатен простор отворен кон
надвор, употреба на современи
материјали, комбинација на топли и ладни
материјали.
Ентериерот на овој објект не се
дефинира стилски, најмалку со своите
елементи. Едноставно овој ентериер е
емотивен приказ на една долга приказна и Ресторан
работа, пред сè волуменски оформен во
еден богат простор кој сам по себе е
апстрактно богат и голем. Мебелот на
моменти е незабележителен, се стопува во
целиот амбиент, а во друг момент само
пополнува функција или нагласува.
Деталите на декор (колку и малку да ги има
сепак се присутни) само ја надополнуваат
оваа слика ненаметливо. Добиениот
простор – ентериер се граничи со
емотивност на апстрактно ниво. Овој
комплексен простор, со доста различни
функции на крај постигнува максимален
обилен ентериерен волумен кој е пријатен,
топол и близок до човекот, до самиот
вработен. Овој ентериер допира и гали,
разбудува некоја страст и возбуда,
раскажувајќи најразлични просторни
приказни (spacious stories) исполенти со
енергија и емотивност.

ПОРТА
 aрхитектура УАКС - ФАКУЛТЕТ ЗА АРХИТЕКТУРА
И ДИЗАЈН, МАГИСТЕРСКИ ТРУД

Современ регионален
центар за ортопедија,
физикална терапија...
Kонцептот за спојување на Фотографија од модел

спортско-рекреативен простор и
болница за физикална терапија и
рехабилитација го менува
класичниот модел на болничка
институција

Фасада Исток

Изработи: Силвија ШАЛЕВА рехабилитација, наспроти зголемената потреба амбиентите со зеленило се нераскинлив дел од
Ментор: проф. м-р Викторија ЕРЕМЕЕВА од физикална терапија и медицина од друга. Да концептите на болници за физикална терапија,
се покаже како нивната архитектура и кои притоа се примарен фактор при процеси на
а Универзитетот „Американ опкружување директно влијаат врз човекот и рехабилитација и терапија. Kонцептот за

Н
колеџ“ во Скопје под човековото тело. При проектирање на болници, спојување на спортско-рекреативен простор и
менторство на проф. м-р како институции кои служат за подобрување на болница за физикална терапија и рехабилитација
Викторија Еремеева од човековото здравје, она што е важен фактор е го менува класичниот модел на болничка
страна на м-р Силвија како преку создавање одредени простори или институција. Се создава социокултурен модел кој
Шалева беше изработен атмосфери се влијае на значително побрзо дозволува посетителот на спортско-
магистерски труд на тема: закрепнување на пациентите. Со тоа се поставува рекреативната зона и пациентот во болничкиот
Современ регионален центар за ортопедија, прашањето, како архитектурата всушност влијае, комплекс да осознаат, совладаат или да научат
советување и научно истражување во Република или кои се принципите според коишто треба да начини за заемен соживот, интеграција и да
Македонија. Станува збор за актуелна тема во 21 се проектира болница? надминат одредени пречки.
век. Од една страна болниците за Опкружувањето, односно природата и Инволвирањето на повеќе функции со
24 ПОРТА 29 декември 2017
 Основа -ниво +4.70

едукативен, научно-образовен, комерцијален и

спортско-рекреативен карактер, покрај
основната односно покрај здравствената
функција придонесува за поголем број на
посетители и корисници. Со таквата постапка
креираме хибридни простори. Места кои се
производ од спојување на повеќе функции кои
овозможуваат различен спектар на доживувања.
Потребите на пациентите и останатите
корисници на спортско-рекреативната зона
преку социолошко-културните фактори задаваат
позиција која ги обединува.
Што значи долгорочен престој на пациенти во
болничка институција, и како со помош на
опкружувањето и архитектурата тој процес
значително се намалува. Архитектурата или
изградената структура е нешто што влијае на
исцелителниот процес. Создавањето на
одредени амбиенти или атмосфери се
стимулирачки фактор за пациентите. Употребата
на одредени бои и количеството на дневна
светлина преку игра со сенки е дизајнерски
пристап, но и стимулирачки фактор во
ентериерот, кој влијае на одредени индивидуи.
Поставувањето на одредени архитектонски
елементи, пред сè треба да нуди безбедност при
движењето на лицата со телесни пречки и
дисфункции. Воедно е и важен фактор кој може
да придонесе и влијае за побрзо закрепнување
или заздравување на одредени психолошки или опкружувањето со високо и ниско зеленило како Во првата зона се врши интервенција со тоа
физички состојби. Архитектурата дефинира постулат за креирање атмосфера за пократок што покрај спортски терени за кошарка, одбојка
простори за одредени намени, дизајнот креира болнички престој, пристапност до локација како и бадминтон се поставуваат и детски игралишта
можност за доусовршување на тие простори со фактор и парк-шумата која претставува со тематски зони на рекреација. Предвидено е
цел да се формираат места кои поттикнуваат, спортско- рекреативна зона која создава оваа зона да биде отворена и со можност за
стимулираат и помагаат на заздравувачките можност за надоврзување со болничкиот пристап на инвалидизирани лица кои секако го
процеси. комплекс. користат спортско-рекреативниот дел од
Предвидената локација на овој објект е во Покрај тоа што навидум се работи за две локацијата.
реонот на Општина Гази Баба во Скопје, од неспоиви функции според намената и Во втората средишна зона на локацијата
левата страна на реката Вардар, со корисниците, при процесот на анализа и според утврдените параметри, односно
контекстуално опкружување од истоимената проектирање согледано е дека она што природно-географските карактеристики на
парк- шума Гази Баба. Периферно на локацијата претставува простор за спорт и рекреација и она локацијата, предвидено е структурално решение
има веќе постоечка мрежа на трим-патека како што претставува простор за рехабилитација на кое се развива низ повеќе нивоа, но е делумно
дел од спортско-рекреативната зона, а при моториката на човековото тело се во тесна вкопано во терен. Она што е примарно како
проектирање на овој објект не се нарушува корелација, и не случајно е направен изборот на постулат во овој труд е тоа објектот со својата
нејзината функционалност. Изборот на локација локацијата. Обезбедувањето на три простори на архитектура да се интегрира и вклопи во
е спроведен според клучни аспекти кои се интервенција на локацијата е одговор на природниот амбиент и топографијата. Следејќи
карактеристични за ваков вид на објекти. Тие се: можната интеграција меѓу нив. го теренот во пад формиран е блоковски систем

Пресек

29 декември 2017 ПОРТА 25

 Основа -ниво +28.40
на објекти кои се ротирани под одреден агол за
да формираат затворена целина која од север и
запад е вкопана, додека од источната страна,
каде што се наоѓа и главниот влез во објектот се
прави надоврзување на објектите преку мост кој
го надвисува влезниот простор и ги поврзува
Секторот за физикална терапија и Секторот за
ортопедија, а пак од јужна страна формирана е
променада на ниво на терен која само ја
дефинира структурата на објектот и воедно ги
поврзува блокот за администрација и ортопедија
со блокот за ресторан. Притоа како доминантен
елемент кој е видлив во просторот е
стационарниот блок кој визуелно лебди во
просторот оформувајќи слободна површина под
него, која е дел од зоната за рекреација. Според
предвидената дисперзија на функции и
создавање блокови се оформуваат два
внатрешни двора од кои според корисниците
предвидено е едниот да е јавен со оглед на тоа
дека јавните функции се ориентирани кон него, а
кој покрај тоа што ги опфаќа корисниците на
болничкиот центар ги опфаќа и корисниците на
спортско- рекреативната зона или Научно- проектирана е подземна сервисна улица за но се фокусирани на враќање мобилност и
истражувачкиот центар при што се врши економско-технички потреби. Оваа улица служи физички капацитет и оние кои се подготвуваат за
интеграција на корисници. Додека, пак, кон на третиот блок каде е влезот за вработени, независен живот како дел од одредена
вториот внатрешен двор ориентирани се дел од влезот кон кујна и останатите економско- заедница. Со цел да се промовира што повеќе
терапевтските простории за рехабилитација и технички простории. движење, во зоните за комуникација се
простории од научно-истражувачкиот блок, со Проектот за центар за рехабилитација опфаќа предвидени дополнителни простори кои се
што е формиран мирен и интимен простор за концепти на простори за исцелување односно соодветно опремени за да стимулираат поттик за
корисниците на болничкиот центар. закрепнување, создавање на слободни простори одредено движење или пак извршување на
Третата горна зона на локацијата е мирна за терапија, кои се дел од зоните за циркулација некоја вежба.
зона. Каскадно поставени во однос на теренот во објектот сè со цел да се добие динамична, но Како спојувањето на функции влијае на
се предвидени градини за терапија, и практично и поразлична перцепција за начините на третман архитектурата, односно како различноста на
парковски простор за одмор кој е дел од при терапевтските методи. просторите и атмосферите се преклопуваат
болничкиот стационар, но е отворен и за Функционалната програма во објектот и прикажано е во идејното проектно решение со
корисниците од спортско-рекреативната зона. спортско-рекреативната зона е спој од повеќе кое се заклучува процесот на истражување и
Архитектонското и функционалното решение функции како директно применета физикална проектирање. Одговорот за тоа како се
на објектот е дефинирано како периматрален терапија со движење, терапија преку рекреација, воспоставуваат врските кои се зададени,
блок составен од повеќе независни блокови. акупунктура, масажа, но и преку процесите на карактеристиките на локацијата кои треба да се
При процесот на проектирање дефинирани се советување, нутриција и социјално-интегративни проучат, негата на пациентите и односот кон
пет блокови кои се разликуваат според процеси. Секако со нивно групирање и останатите корисници се препознава преку
функцијата и типологијата. Пристапот за поврзување се прикажува одразот врз пациентот архитектонската целина која нуди различни
пациенти и корисници се одвива преку за потребното ниво на терапија и временски рок атмосфери, дефинирани отворени простори,
новопредвидена улица од источната страна за за заздравување, од оние на кои им е потребна јасно дефинирани влезни партии и скулптурална
автомобилски и пешачки пристап со влезови во постојана помош и физикална терапија, до оние архитектура која нуди искуство, и поинаков
првиот и вториот блок. Периферно на објектот кои примаат повремено одреден вид на терапија, начин на перципирање на здравствените објекти.

Фасада Север

26 ПОРТА 29 декември 2017

ПОРТА
 Клубот на пријатели на ПОРТА
Г Р АДЕЖ Н И ШТВО
АР Х И ТЕКТУ Р А

и убавата архитектураЕКО ЛО Г И Ј А
Г

Ви ја честита
Новата 2018 година

stokuca.com.mk

gms.com.mk

biroproekt.mk
dscdesign.com.mk

28 ПОРТА 29 декември 2017

facebook: Megaron
Engineering
ajvarhrrm.com.mk

rado.com.mk

formikaplus.mk

syndicatestudio.mk

29 декември 2017 ПОРТА 29

 aрхитектура ИНТЕРВЈУ СО МАУРИЦИО МЕОСИ, АРХИТЕКТ ОД БИРО
ZAHA HADID ARCHITECTS, ВЕЛИКА БРИТАНИЈА

Zaha Hadid Architects

ја редефинираше
архитектурата на 21 век
Во нашето студио секогаш му дозволуваме на секој член од тимот да
придонесе според неговата стручност, а во исто време во текот на целиот
процес да се стекне со нови знаења и искуство, како и да ги унапреди веќе
стекнатите знаења, работејќи со поискусните колеги

Ана РАДОЊИЌ, дипл. инж. арх. Hadid Architects во 2002 година и работел како
3D дизајнер за неколку конкурси (BMW Лајпциг,
о рамките на

В
Железничка станица во Фиренца и други). Во
Интернационалниот
истата година го напуштил бирото и се вратил
форум за архитектура и
во Италија за да се придружи на инженерскиот
инженерство SHARE
тим MAXXI за работа на проект во 2003 година.
Скопје 2017 година што
Повторно се враќа во Zaha Hadid Architects во
се одржа во септември,
2006 година и работи како проектант на Citylife
најголем интерес побуди
Housing – станбен комплекс во Милано кој е
специјалниот гостин Маурицио Меоси, постар
завршен во 2013 година. Во истата година се
соработник во бирото Zaha Hadid Architects,
сели во бирото во Лондон, а во 2014 година
UK.
станува постар соработник во Zaha Hadid Archi-
Архитектот Маурицио Меоси дипломирал
tects, UK.
архитектура на Universita degli studi во
Маурицио Меоси од 2004 година е предавач на
Фиренца, а магистрирал на Design Research
Universita degli studi во Фиренца, а држел
Laboratory на Architectual Association во
предавања и на други универзитети во Италија и
Лондон.
Америка.
Тој првично се придружил на бирото Zaha

30 ПОРТА 29 декември 2017

 За почеток едно општо прашање: Кои Ви
беа мотивите да станете архитект и дали
имате идоли во архитектурата?
n Во времето кога требаше да се запишам
на студии најмногу ме интересираше
музиката, но се запишав на студии по
архитектура бидејќи во тоа време ми
изгледаше дека така најдобро можам да
избалансирам помеѓу уметничките амбиции
кои ги имав и желбата на моите родители да
се стекнам со некаква диплома, иако
верувам дека тие ќе беа посреќни ако
завршев фармација како мајка ми.
Во текот на првата година од студиите
имав среќа да се запознаам со еден одличен
професор – вистински инспиративна
индивидуа – кој придонесе да се вљубам во
архитектурата. Покрај него ја открив ЗАХА,
чии рани слики и архитектонски цртежи имаа
големо влијание на моето формирање како
архитект.
Кои се предностите да се работи во едно
такво големо архитектонско биро (Zaha
Hadid Architects), а кои се мааните со оглед
на тоа дека работите со голем тим и сте дел
од екипата, па постои опасност
индивидуалноста да дојде во втор план?
n Заха и Патрик (Patrick Schumacher) нè
научија колку е важно да ја споделуваш
работата. Да се биде дел од тимот не треба
да биде нешто на што се гледа негативно. Во
нашето студио секогаш му дозволуваме на
секој член од тимот да придонесе според
неговата стручност, а во исто време во текот
на целиот процес да се стекне со нови
знаења и искуство, како и да ги унапреди
веќе стекнатите знаења, работејќи со
поискусните колеги.
Во нашата фирма имаме јасна политика за
вреднување на заслугите на секој член од
тимот поединечно што не е честа пракса во
други архитектонски фирми.
Според Вас, што го разликува студиото
Zaha Hadid Architects од останатите
архитектонски бироа, освен се разбира,
славната Zaha Hadid?
n (Zaha Hadid Architects) ја
редефинираше архитектурата на 21 век со
имагинативни објекти насекаде на земјината
топка. Нашите проекти извираат од нивната
околина и поврзуваат различни концепти во
едно. Нашата архитектура се дефинира со
демократски став кој нуди вистински јавен
простор однатре и однадвор. Идеологијата
на секој наш дизајн има леснотија, но
ПОРТА
 воедно и принципиелна дисциплина, со што
објектите го разубавуваат градот, но не со
претерана наметливост.
Кој е најкрупниот проект или проекти
(ако можете да издвоите) на Zaha Hadid Ar-
chitects, а во кој од проектите вие лично
сте биле најмногу инволвирани? (по една
слика)
n Имав среќа да работам на MAXXI
Музејот во Рим еден од највлијателните
проекти на Заха Хадид, културен центар каде
ентериерот и екстериерот се преплетуваат
еден со друг. По отворањето, локалното
население од сите генерации го користи и
како нов римски плоштад, така што она што
за нас е исклучително возбудливо е дека
може да се каже дека музејот MAXXI стана
дел од урбанизмот на градот Рим. Јас лично
се сметам за исклучително среќен што имав
прилика да учествувам и во фазата на
креирањето, како и во фазата на изведбата
на овој проект.
Проект кој особено сакам да го наведам е
конкурсот за BMW Central Building во
Лајпциг. Тоа беше првиот проект во кој
32 ПОРТА 29 декември 2017
учествував откако започнав со работа во
студиото на Заха Хадид во 2002 година и
навистина беше одличен начин да се
започне!
На проектот City life Residencies во
Милано го водев тимот сè до пуштање на
комплексот во употреба.
Моментално сум вклучен во
резиденцијални проекти во Австралија и
Мексико.
Што е моментално најактуелно во Zaha
Hadid Architects и кои се плановите за во
иднина?
n ZHA (Zaha Hadid Architects),
моментално работи на повеќе од 60
културни, академски, спортски и
инфраструктурни проекти во шест земји.
Нашата цел е со страст и посветеност, под
водство на Patrick Shumacher и нашите
директори да го продолжиме наследството
на Заха Хадид со кое се подигаат
стандардите и сите имаат општествен
бенефит.
- Овој септември имавте прилика кратко
Citylife Housing complex
- Милано
-Станбениот комплекс City life во
Милано е дел од проектот за
реутилизација на просторот на
стариот саем во Милано. По
изградба на новиот саемски
комплекс од Massimiiano Fucksas,
градот Милано реши да го даде на
откуп овој простор и заедно со
понудата да се даде и архитектонски
проект за пренамена на просторот.
Ние зедовме учество заедно со
група инвеститори, изведувачи и
архитектите Arata Isozaky и Daniel
Libeskind.
Урбанистичкиот план се носеше во
две фази, во 2005 и 2007 година, а
нашиот резиденцијален проект
започна прв со реализација, за да
биде завршен во 2013 година.
Станбениот комплекс содржи седум
згради поделени во два дела со
голем пешачки булевар кој визуелно
и физички го спојува комплексот со
City life паркот и кулата Хадид која
во иднина треба да биде изградена.
Синусоидните кровни профили кои
се повторуваат на целиот комплекс,
но варираат со висините, од пет на
најнискиот објект до четиринаесет
ката на највисокиот го обединуваат
целиот комплекс и формираат
единствена петта фасада.
Диспозицијата на зградите дефакто
формира типологија на внатрешен
двор од што произлегува дуалитетот
во комуникацијата на станбениот
комплекс со останатото урбано
ткиво. Надворешните фасади каде
што се дневните соби, се со широки
отвори и пространи тераси што
овозможува непречена комуникација
со градот, додека внатрешните
фасади кон дворот, кој зградите го
формираат и каде се сместени
кујните и спалните соби се со
помали отвори и дрвени ролетни,
така што овозможуваат чувство на
интимност.

Учесници во проектот
Автори: Zaha Hadid, Patrick Shu-
macher
Директор на проектот: Gianluca
Racana
Главен архитект: Maurizio Meossi
Надзорен тим: Cristina Capanna, Ve-
ronica Erspamer, Stefano Iacopini,
Florindo Ricciuti, Giulia Scaglietta.

29 декември 2017 ПОРТА 33

да престојувате во Скопје. Какви се вашите
впечатоци и дали пред вашето доаѓање
имавте некакви сознанија за тековите во
архитектурата во Македонија и Скопје?
n Бев импресиониран од градот и
навистина уживав во посетата на Старата
чаршија и тврдината Кале. Искрено сметам
дека градот има големи потенцијали и ние
како студио би биле многу среќни ако
добиеме шанса да дадеме придонес во
изгледот на градот.

- Какви се вашите впечатоци од SHARE

Skopje International Architecture and Engi-
neering Forum?
Сметам дека SHARE е одлична платформа
за архитектите, дизајнерите и инженерите да
разменуваат мислења и идеи. Инаку покрај
тоа, ако повторно се одржува во Скопје го
гледам како добра шанса повторно да го
посетам вашиот град.

ПОРТА
ПОРТА
интервју МИША ВИТЗМАН, АРХИТЕКТОНСКО СТУДИО КАРАВИЦ ВО ПАРИЗ

Архитектурата е многу повеќе

од создавање засолништа
Многу архитекти
веруваат дека
архитектурата е
професија што
изумира. Јас верувам
во спротивното,
верувам дека ќе стане
сè позначајна и
поважна бидејќи
секогаш е потребен
некој кој ќе одлучи
како нешто да се
направи.
Компјутеризацијата е
важна, но секогаш ќе
има потреба некој да
одлучи што да се
направи и да му се
даде смисла на тоа

м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл. инж. арх. (СРБИЈА)

иша Витзман

М
е еден од
партнерите
во
архитектонс
кото студио
Каравиц во
Париз. Заедно со својата сопруга, исто
така архитект, Милена Каранешева го
води студиото над десет години.
Нивниот фокус е ставен пред сè на
квалитетни и одржливи станбени
објекти. За неговите погледи на
архитектурата разговаравме во текот
на дводневната конференција САЕЕ
која се одржа во Белград, во текот на
месец октомври.

ПОРТА
 Како го опишувате Вашиот
архитектонски пристап?
n Ние имаме прилично прагматичен
пристап. Сакаме едноставни мисли и сме
под влијание на традиционалната
архитектура, што доведува до тоа да се
обидуваме да ги разбереме едноставните
принципи на градба.
Дали Вие влијаете на клиентите за
архитектурата да биде одржлива или тие
доаѓаат кај Вас со барање – проектите
што ги работите да имаат одржливи
својства?
n Нашите клиенти главно знаат многу за
концептот на одржливост, а кај нас доаѓаат
бидејќи знаат што е тоа што ние го
работиме и дека знаеме многу на оваа
тема. Кога ќе видат како ние работиме
голем број од нив сакааат ние да им ја
проектираме куќата. Денес многу се
зборува за одржливост на архитектурата,
тоа е нешто што го „продава“ проектот,
иако сите не пристапуваат кон тоа со
сериозност.
Која е придобивката од учество на
настани како што е конференцијата SAEE?
n На вакви настани имам можност да
видам архитекти од целиот свет и како тие
успеваат да создадат одлична архитектура.
Тоа е секогаш добра работа.
n Можете ли да ни кажете нешто за
Вашите тековни проекти?
Во текот на моетото предавања покажав
многу мали проекти, ние сме мало, младо
архитектонско студио кое расте. Најмногу
работиме станбени објекти, семејни куќи,
но сега добиваме и поголеми проекти како
станбени згради со околу 100 единици.
Исто така почнавме да работиме и деловни
објекти.
Како ја доживувате архитектонската
сцена во Франција?
n Верувам дека се работи за богата
средина за архитектите, особено во Париз
каде што има многу работа. Нивото на
конкуренција е многу високо. Сепак да се
гради во Париз не е лесно, бидејќи тој е
густо населен град, така што има многу
работа за реконструкција и реставрација,
што е сепак тешко бидејќи архитектурата е
заштитена со закон.
Колку можеме да ја разбереме
состојбата на архитектурата во
општеството?
n Архитектурата е поврзана со
ПОРТА
 општеството. Луѓето сакаат да имаат добра
архитектура под која се подразбира и
одржлива архитектура, но тоа што често го
гледаме не припаѓа во таа категорија.
Особено масивните градби ширум светот не
спаѓаат во одржлива архитектура. Постои
контрадикција што се однесува на
економските аспекти. Компаниите во
потрага за профит сакаат многу да градат и
тие градби да ги продаваат како зелени.
Градбите имаат одредени одржливи
аспекти, но можат да бидат далеку од
вистинската одржлива архитектура.
Какво е Вашето мислење за стандардите
за зелена градба како LEED, Bream или
HQE?
Овие стандарди беа потребни на
почетокот, и денас се потребни за да
направат разлика помеѓу обичните згради
и градбите што имаат сегменти на
одржливост. Денес ги има премногу, тешко
е да се разберат и кои од тие стандарди
треба да се следат. Сè се сведува на тоа
дека сите ги сакаат тие сертификати, но
38 ПОРТА 29 декември 2017
забораваат што е важно. Вистинската
зелена архитектура може да има одредени
сертификати, но таа е тоа и без нив.
Што е архитектурата за Вас?
n Пред сè, таа е потребна за основната
потреба да се овозможи живот на земјата.
Исто така, архитектурата има врска и со
филозофијата и со религијата.
Архитектурата е много повеќе од
создавање засолништа.
Како ја гледате архитектурата за десет
години?
n Мислам дека архитектурата доцни во
технолошка смисла во однос на другите
индустрии, како на пример автомобилската
индустрија. Верувам дека архитектурата
оди во правец на компјутеризација и
автоматизација. Архитектурата е класична
професија, многу архитекти веруваат дека
таа е професија што изумира. Јас верувам
во спротивното, верувам дека ќе стане сè
позначајна и поважна бидејќи секогаш е
 Кога не сте архитект, со што се
занимавате?
n Чувствувам дека сум секогаш архитект,
мојот семеен живот е поврзан за
архитектурата. Мојата сопруга е исто така
архитект и ние постојано разговараме за
архитектурата, живееме во куќа која сами ја
направивме. Така што е многу тешко да се
направи разлика помеѓу работата и
животот. Особено ме интересира музиката,
и многу други нешта коишто верувам дека
се дел од архитектурата.

Имате ли некој неостварен

архитектонски сон или желба?
n Секако, работиме мали проекти, а јас
би сакал да работиме поголеми проекти
како училишта или музеи, како и тоа да
градиме во други земји. Учествуваме на
конкурси и се трудиме. Проблемот со
архитектурата е што главно мора да имате
изграден пример на нешто што сте
работеле за да добиете сличен проект.
Така што е многу тешко да го добиете
првиот проект.

Кој е Вашиот совет за младите

архитекти?
n Работете заедно со
други архитекти и
учествувајте во
проекти бидејќи
така ќе можете да
кажете дека сте
работеле на тие
проекти.

потребен некој кој ќе одлучи како нешто да

се направи. Компјутеризацијата е важна, но
секогаш ќе има потреба некој да одлучи
што да се направи и да му се даде смисла
на тоа.

n Кога одлучивте да бидете

архитект?
Јас не бев сигурен дали да студирам
архитектура. Барав нешто што е општо.
Верувам дека тоа беше вистинска одлука,
како архитект се занимавате со многу
животни аспекти. Додека студирав не бев
сигурен околу својата одлука, но на крај
сфатив дека јас сакам тоа да го работам.
Студирав во Виена.

n Каков бевте како студент?

Бев малку добар и малку лош студент во
исто време, секогаш се сомневав во себе.
Мојата дипломска работа беше многу
добра, на крај јас бев тој што одлучи што
сакам да бидам и од тој момент добив
многу самодоверба.

ПОРТА
ПОРТА
 Сте работеле во студиото на
Масимилијан Фуксас?
n Работев во неговото студио во Париз,
тоа беше многу добро искуство, по
завршувањето на моите студии. Пред тоа
работев во помалку познато студио и тоа
искуство толку не ми се допадна, бев
фрустриран да ја видам реалноста. Имав
пријател кој работеше во студиото Фуксас
и јас дојдов таму. После три дена видов
дека архитектурата може да биде многу
поинакво искуство од тоа што го имав во
студиото каде што претходно работев.
Денес, кога мора да се борам за себе и за
своето студио гледам колку е битно да се
одржи квалитетот.
n Вие сте од Австрија, а Вашата сопруга
е од Бугарија, зошто отидовте во Париз?
Ние сакавме да патуваме и да го видиме
светот. Првата идеја беше да одиме во
Америка и таму да работиме, но добивме
стипендија за работа во Франција за шест
месеци. Отидовме и сега сме веќе
седумнаесет години во Франција.
29 декември 2017 ПОРТА 41
 архитектура од дрво LA SEINE MUSICALE, МУЗИЧКИ ЦЕНТАР ВО ПАРИЗ NA
SHIGERU BAN ARCHITECTS

Нов живот во одамна

заборавен дел на Париз
Во поголемиот дел од 20 век, на просторот каде што е музичкиот центар се
наоѓала голема фабрика на автомобилскиот гигант Рено. Кога Рено ја затвори
својата фабрика во 1992 година, објектите останале неискористени сè до нивното
уништување во 2005 година. Во 2009 година, францускиот архитект Жан Нувел
(Jean Nouvel), го претстави својот урбанистички предлог-проект за островот на
реката Сена со големина од 11 хектари.

42 ПОРТА 29 декември 2017

Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ, инж. по дрвна

П
индустрија

ознатиот јапонски
архитект Шигеру Бан, кој
е добитник на
престижната
архитектонска награда
Притзкер, годинава го
заврши проектот за
музичкиот центар La Seine Musicale во
Париз. Овој објект се карактеризира со
јајцевидна форма која е направена од
масивна дрвна конструкција и еден
комплексен подвижен надворешен „ѕид“ со
соларни панели, кој се движи следејќи го
сонцето.
Париското седиште на архитектонското
биро Shigeru Ban Architects победи на
интернационалниот конкурс за идејно
решение на музички центар со
повеќенаменска содржина кој се одржа во
2013 година. За проектирањето на овој
музички центар, Шигеру Бан соработуваше
со познатиот француски архитект Жан Де
Гастинес (Jean de Gastines).
Во срцето на објектот се наоѓа голема концерти или поточно кажано концерти за Тамедиа за која во Порта 3 пишував пред
повеќенаменска концертна сала која има кои не треба озвучување. една година. Покрај дрвните конструкции,
6.000 седишта во која се организираат Помалиот аудиториум е сместен во Бан е препознатлив и по своите
најразлични настани како музички јајцевидната дрвна конструкција која е експериментални конструкции од картонски
концерти, мјузикли, балети и слично. Покрај типична за експерименталните дрвни туби, кои ги користи за засолништа во
големата концертна сала во комплексот има конструкции на Бан. Овие експериментални региони погодени од временски
уште еден помал аудиториум со 1.150 и комплексни конструкции можат да се катастрофи или војни каде има многу
седишта, која е дом на оркестарот Инсула, видат во многу дела на Бан, како што се раселени лица.
и која повеќе се користи за класични главната зграда на медиумската компанија Подвижниот соларен кров, покрај својата

29 декември 2017 ПОРТА 43

 главна намена да произведува струја од седишта кои ја заокружуваат централната
сончевата енергија, има и функција да ја сцена. Акустиката во салата се
заштитува отворената дрвна контролира со подвижни панели од дрво
конструкција од ултравиолетово и со картонски туби кои се прицврстени
зрачење од сонцето и исто така да на таванот.
прави сенка во лобито на концертниот Посетителите влегуваат во лобито на
аудиториум, со што може индиректно да објектот преку огромни подвижни врати
се регулира внатрешната температура. кои вертикално се подигаат и се
Триаголното едро како што популарно спуштаат. Во лобито се предвидени и
се нарекува е монтирано на големи продавници каде посетителите ќе можат
шини преку кои може да се движи и да да ги набават сите реквизити поврзани со
овозможува максимално искористување концертите кои се одржуваат. Покрај
на сончевата енергија во текот на продавниците во продолжение има и џез-
целиот ден. Поради дизајнот на клуб, пет студија за снимање и соби за
големиот соларен панел кој е директно вежбање за музичарите, а сите овие
инспириран од формата на едро, содржини можат да се видат однадвор
можеме La Seine Musicale да ја низ фасадните стаклени ѕидови. Кровот
претставиме како пловечки брод, на големиот аудиториум е покриен со
Ентериерот на главниот аудиториум е
односно еколошки пловечки брод кој таканаречен зелен кров со трева до кој
дизајниран да создаде топла и интимна
плови по реката Сена и треба да биде може да се стигне преку големите скали на
атмосфера за време на концертите, со
новиот симбол во западен Париз. почетокот од објектот.
44 ПОРТА 29 декември 2017
29 декември 2017 ПОРТА 45
 Во поголемиот дел од 20 век, на
просторот каде што е музичкиот центар се
наоѓала голема фабрика на
автомобилскиот гигант Рено. Кога Рено ја
затвори својата фабрика во 1992 година,
објектите останале неискористени сè до
нивното уништување во 2005 година. Во
2009 година, францускиот архитект Жан
Нувел (Jean Nouvel), го претстави својот
46 ПОРТА 29 декември 2017
урбанистички предлог-проект за островот
на реката Сена со големина од 11 хектари.
Овој урбанистички план претрпел повеќе
промени низ годините сè додека се отвори
концертната сала, која претставува прва
културна институција на островот. Покрај La
Seine Musicale, урбанистички се
проектирани и други културни содржини
како уметничкиот центар проектиран од
каталонското архитектонско студио RCR
Arquitectes, како и други станбени и
хотелски објекти.
Со изградбата на La Seine Musicale се
дава нов живот на еден дел од Париз кој
одамна беше заборавен. Просторот каде
претходно се наоѓаа напуштените
фабрички хангари сега живее нов живот,
живот полн со музика и уметност.
ПОРТА
 сеизмологија ПОГОЛЕМИ ЗЕМЈОТРЕСИ НА ТЕРИТОРИЈАТА НА МАКЕДОНИЈА И НЕЈЗИНАТА ОКОЛИНА(4)

Земјотресoт во Скопје од 26
јули 1963 година најсмртоносен
на Балканот
Затекнати на спиење или бегајќи панично животот го загубиле 1.070 жители на
Скопје, 3.330 биле тешко повредени, а околу 200.000 останаа без кров над глава.
Директните штети предизвикани од земјотресот пресметани се на околу 980 милиони
американски долари, односно 15% од вредноста на бруто националниот производ
(БНП) на СФРЈ за 1962 година

Н
а 26 јули 1963 година во 5 часот и
17 минути скопското епицентрално
подрачје генерираше силен
земјотрес со магнитуда ML = 6.1 -
природна стихија, која предизвика
големо разурнување на градот Скопје и однесе
бројни човечки жртви. Тој бил почувствуван на
целиот Балкански Полуостров. Картата на
изосеисти е прикажана на слика 1.
Последиците по жителите и на градбите во
Скопје беа катастрофални. Затекнати на спиење
или бегајќи панично животот го загубиле 1.070
жители на Скопје, 3.330 биле тешко повредени, а
околу 200.000 останале без кров над глава.
Според пишаните документи, скопскиот
земјотрес од 26 јули 1963 година, во кој градот
загуби 82,4 % од својата административна
вредност, е најсмртоносниот земјотрес кој се
случил на Балканскиот Полуостров.
Директните штети предизвикани од
земјотресот се пресметани на 980 милиони
американски долари, односно 15 % од
вредноста на бруто-националниот производ
(БНП) на СФРЈ за 1962 година. Со оглед дека Слика 1. Карта на изосеисти за земјотресот од 26 јули 1963 година
Извор на податоци: Сеизмолошка опсерваторија при УКИМ-ПМФ, Скопје
учеството на Македонија во БНП на СФРЈ беше
околу 7 %, директните штети предизвикани од
други материјали беше понудена од 78 земји. НЕОТЕКТОНСКИ И СЕИЗМОТЕКТОНСКИ
скопскиот земјотрес се нешто поголеми од два
Тогашниот американски претседател Џон Ф. КАРАКТЕРИСТИКИ
БДП на Македонија за 1962 година.
Кенеди му нареди на Министерството за Во неотектонскиот развој на територијата на
Првиот странски новинар кој пристигна во
одбрана и на Агенцијата за меѓународен развој Македонија Скопската Депресија е најстара, и
Скопје беше Дејвид Биндер од Њујорк Tајмс.
(УСАИД) да преземат активности за укажување почнала да се формира во првата етапа на
Додека го гледал Скопје од авионот, тој
на помош на Скопје со испраќање персонал, неотектонските процеси, односно во почетокот
прокоментирал дека „градот изгледа како да е
монтажни куќи, градови и други форми на на среден миоцен (баден). Во услови на
бомбардиран“.
помош. Голема помош пристигна и од екстензија, во првиот стадиум од генезата на
Неколку дена по земјотресот, 35 нации
Советскиот Сојуз. Нивниот лидер, Никита депресијата, создена е напречната раседна зона
побараа од Генералното собрание на
Хрушчов, дури и лично го посети Скопје во Куманово-Скопје-Гостивар. Во натамошниот
Обединетите нации помошта за Скопје да биде
август 1963 година. За првпат по нивната развој зоната се продолжила кон исток и запад,
ставена на дневен ред на првата наредна
историска средба на Елба во 1945 година, а се образувале и други гравитациони раседи,
седница на Генералното собрание. Помош за
американските и советските трупи стационирани со кои се издвоил хорстот Скопска Црна Гора на
Скопје, во форма на парични средства,
во Скопје можеа слободно повторно да си север и североисток, хорстот Водно-Mатка-Осој
монтажни куќи и градежни материјали,
подадат рака. и хорстот Јакупица-Караџица од јужната и
медицински, инженерски и градежни тимови и
48 ПОРТА 29 декември 2017
југозападната страна на депресијата. Со овие
Табела1: Параметри на силниот земјотрес од 26 јули 1963 година
раседнувања меѓу хорстовите се формирал
типичен грабен, издолжен во правец исток- Датум Време ϕ(о) λ(о) h(km) ML Io
запад (И-З) до северозапад-југоисток (СЗ-ЈИ) 26.07.1963 05:17:11.7 42.01 21.42 15 6.1 IX
правец, кој постепено преминал во слатководно
езеро, кое со прекини егзистирало сè до релјефот, а голем број од нив, внатре во земјотреси настануваат во услови на меѓусебна
квартер. Остатоците од езерската седиментна депресијата, се констатирани со геофизички тектонска поврзаност на планините Скопска
маса укажуваат дека Скопската Депресија кон методи. Меѓу контрасно изразените Црна Гора и Водно. Скопска Црна Гора, под
исток била поврзана со Кумановската, а таа реактивирани раседи, кои се изразити и вон дејство на постојаните регионални тектонски
натаму со Пробиштипската и Кочанската депресијата, е Скопско-црногорскиот Расед, сили на напрегања во насока запад-
тектонска Депресија, сите, според староста на долж западната граница на Скопско Поле е северозапад, сè уште се развива, за разлика од
седиментите зародени во среден миоцен. Драчевскиот Расед, долж паралелата 42°, стабилното Водно. Поради ова, на подземниот
Многу од неотектонските раседи, особено јужниот дел на депресијата е одделен од контакт на овие две планини (над којшто се
наложените, со ориентација И-З и СИ-ЈЗ, кои северниот со регионалниот Скопско- наоѓа Скопската Котлина и градот Скопје)
напречно пресекуваат повеќе геолошки ќустендилски Расед. Во северниот дел на постојано дејствуваат и се акумулираат
единици, се носители на доминантната депресијата постојат бројни геолошки податоци тектонски напрегања. Кога силите на овие
современа сеизмичка активност во Македонија. за нејзиното поместување во правец запад- напрегања ја надвладуваат силата на триење на
Така епицентрите на повеќетo силни земјотреси северозапад. Ова поместување предизвикува блоковите на Скопска Црна Гора и Водно, овие
се лоцирани долж овие раседи. Скопското латерално смолкнување од лева (западна) блокови претрпуваат нагло релативно
епицентрално подрачје е дел од раседна зона насока дoлж Скопско-ќустендилскиот Расед. придвижување долж нивниот контакт,
која се протега од исток кон запад на потегот Современата неотектонска активност е предизвикувајќи земјотреси.
Ќустендил-Крива Паланка-Куманово-Скопје- посебно изразена долж реверзниот Браздински На 26 јули 1963 година во 5 часот и 17 минути,
Гостивар-Дебар и Елбасан (Албанија). Со Расед, кој на север, на територијата на Косово градот Скопје и околината го потресе силен
должина од околу 220-240 km таа е најдолга (кај Генерал Јанковиќ), претставува современа земјотрес со магнитуда ML = 6.1 и интензитет од
раседна зона во Македонија. Одделните навлака, каде што неогените седименти се I0 = IX степени според EMS-1998 (Европска
раседни сегменти од зоната претставуваат покриени од постарите формации. макросеизмичка скала). Епицентарот на
гравитациони (нормални) раседи со пад кон земјотресот бил во близина на скопското село
север под агол 70-75о. Главниот расед е НАСТАНУВАЊЕТО НА ЗЕМЈОТРЕСИТЕ ОД Бразда со длабочина на хипоцентарот од 15 km
проследен со помали паралелни и дијагонални СКОПСКОТО ЕПИЦЕНТРАЛНО ПОДРАЧЈЕ (табела 1).
раседи. Покрај вертикалното поместување на Целокупноста од сеизмолошките, геодетските Во текот на истиот ден, Сеизмолошката
раседните блокови се јавува и лево (западно) и тектонските истражувања околу опсерваторија во Скопје регистрира уште 122
хоризонтално поместување по целата должина катастрофалниот земјотрес од 26 јули 1963 земјотреса од кои два со епицентрален
на зоната. година и другите земјотреси од скопското интензитет од I0=VII EMS-1998 степени, а
епицентрално подрачје укажуваат дека овие останатите со епицентрален интензитет од I0=III
СОВРЕМЕНА ТЕКТОНСКА И НЕОТЕКТОНСКА
АКТИВНОСТ ВО СКОПСКОТО ЕПИЦЕНТРАЛНО
ПОДРАЧЈЕ
Епицентралното подрачје - Скопје е поврзано
со современата тектонска активност на
Скопската неотектонска Депресија наложена
преку постарите структури од вардарската зона,
а делумно и преку Пелагонискиот Хорст-
антиклинориум и западномакедонската зона. Во
целост, таа зазема површина од преку 400 km2.
Според морфолошките карактеристика
Скопската Депресија се дели на три сегмента,
претставени со:
l Современото Скопско Поле – современа
алувијална рамнина, што продолжува
релативно да тоне;
l Подрачјата изградени од неогени
седименти (мио-плиоценски моласни
наслаги), кои ги градат слабо издигнатите
ритчести терени, со натамошна тенденција
на слабо издигање;
l Околните планински терени, изградени од
преднеогени комплекси, издигнати од 1.000
до 1.500 m и повеќе.
Овие морфоструктурни целини се издвоени
со системи на гранични раседи од вардарска и Слика 2. Епицентрална карта на историските (518 и 1555 година) и на земјотресите на те-
напречна насока. Меѓу раседните дислокации се риторијата на скопското епицентрално подрачје случени во периодот 1963 – 1970 година
разликуваат раседи кои се различно изразени во Извор на податоци: Сеизмолошка опсерваторија при УКИМ-ПМФ, Скопје

ПОРТА 49
29 декември 2017
 до VI EMS-1998 степени.
До крајот на 1963 година во скопското
епицентрално подрачје биле регистрирани
уште 411 земјотреси со епицентрален
интензитет од III до VI EMS-1998 степени, а во
текот на 1964 година уште 49 земјотреса со
EMS-1998 епицентрален интензитет од III до
V-VI степени или вкупно 582 дополнителни
земјотреси од главниот земјотрес до крајот
на 1964 година. Понатаму сеизмичката
активност се намалува и скопското
епицентрално подрачје преминува во режим
на нормална сеизмичка активност.
Распределбата на епицентрите во периодот
од 1963 година до 1970 година лоцирани во
скопското епицентрално подрачје е
прикажана на слика 2.
Земјотресот од 26 јули 1963 година е еден од
трите нам досега познати катастрофални
земјотреси од скопското епицентрално
подрачје (слика 2): првиот е земјотресот од
518 година, кој го зафатил византискиот
град Скупи кој се наоѓал во близина на
сегашно Скопје и вториот земјотрес од 1555
година за којшто за жал не постои
оригинален пишан документ, чијшто
предмет би биле токму ефектите од
земјотресот, како што е тоа случај со
земјотресот од 518 година.
Според досегашните интерпретации и
реинтерпретации на описите на овие два
историски земјотреси, утврдено е дека и
двата се со EMS-1998 епицентрални
интензитети од IX степени, врз основа на
што се претпоставува дека и нивната магнитуда
е околу 6,1 степен според Рихтеровата скала.
Споредувајќи ги локалитетите на најсилните
макросеизмички ефекти на земјотресите од 518,
1555 и 1963 година заклучено е дека сите три
земјотреса се генерирани долж истиот, скопско-
ќустендилски ешалон на раседи.
ЕФЕКТИ НА ЗЕМЈОТРЕСОТ
Уште правот не бил слегнат, кога започнала
процената на сеизмичката стабилност,
сигурност и употребливост на објектите за да се
проценат итните потреби за згрижување на
населението и ревитализација на сите
административни и социјални сервиси.
Сознанијата биле поразителни – градот бил
уништен, и овој факт ги изнуди следните итни
мерки и решенија (наведени само најважните):
- Евакуација, во рок од една недела, на
приближно 140.000 постари лица, мајки со
мали деца и деца (под 15 години).
Згрижувањето на населението било
обезбедено во одмаралишните капацитети
во Републиката, поголемите градови на
Македонија и другите Југословенски
Републики (слика 3);
- Сместување на населението во
неоштетените објекти кај нивните роднини
50 ПОРТА 29 декември 2017
Слика 3. Евакуација на постари лица, мајки со
деца и деца (фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)
Слика 5. Народна кујна за исхрана на населе-
нието згрижено во камповите
(фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)
во Скопје или околните градови: Куманово,
Тетово, Велес и други;
- Организација на кампови во парковите и
другите зелени површини во градот (слика
4) за згрижување на преку 40.000 жители и
нивните семејства;
- Организирање на народни кујни за исхрана
на населението згрижено во камповите
(слика 5);
- Евакуација на медицински центри, болници,
центри за снабдување, лесни индустрии
(текстилна индустрија), локална, републичка
и државна администрација во привремени
префабрикувани згради и шатори во градот
или соседните градови;
- Изградба на населби (17) од
префабрикувани монтажни објекти, за
индивидуално домување, со комплетна
инфраструктура, за дислокација на 70.000
жители на градот пред започнување на
зимата.
Поголемиот дел од населението, трговијата,
индустриските активности, администрацијата
итн., биле вратени назад во Скопје после 3 до 6
месеци, во нови префабрикувани населби и
зајакнати постојни објекти.
Слика 4. Населба со шатори (фото-архива на
УКИМ-ИЗИИС)
Оштетувањата на фондот на постојните
објекти биле огромни. Од вкупната бруто-
станбена површина, вклучувајќи ги и
индивидуалните станбени објекти (1.630.609 m2),
80,7 % биле уништени или тешко оштетени
поради што околу 75,5 % од жителите останале
без своите домови. Само 19,7 % од објектите
останале неоштетени или лесно оштетени кои
според применетата методологијата за процена
за штети и употребливост биле класифицирани
како употребливи.
Веднаш после земјотресот започна и
систематска процена на оштетувањата на
објектите којашто ја извршија инженерите од
Македонската градежна оператива
потпомогната од специјализирани тимови
составени од стручњаци од Заводот за
испитување на материјали (ЗИМ) при Техничкиот
факултет во Скопје, Zavod za reziskavo materijala
in konstrukcij (ZRMK) од Љубљана, Institut
gradjevinarstva Hrvatske (IGH) од Загреб, Завод за
испитивање материјала и конструкција (ЗИМК)
при Градежниот факултет во Сараево и Институт
за испитивање материјала и конструкција (ИИМК)
СР Србије, од Белград. Степенот на оштетување
и употребливоста на објектите е оценет
согласно критериумите прикажани во табела 2 и
истите се одбележувани со линии (црти) во три
бои: црвена (тешко оштетени или делумно до
тотално срушени објекти, објекти за рушење
и/или отстранување), жолта (објекти со оштетен
конструктивен систем, несигурни за употреба,
привремено неупотребливи, за иселување) и
зелена (лесно оштетени објекти, употребливи).
Утврдено е дека од вкупно 36.578 станбени
единици, повеќе од 67,4 % (75,1 % од станбената
површина) биле неупотребливи за наведената
функција, од кои 11,3 % (9,2 % од вкупната
станбена површина) била целосно или делумно
уништена, наметнувајќи итна потреба за
згрижување на 65,8 % од жителите на Скопје кои
останале без своите домови (слика 7).
Јавните објекти, училиштата и болниците,
претрпеле тешки оштетувања, слични на оние кај
 Табела 2.Опис на степенот на оштетување и добро се покажале поради спецификите
употребливост на објекти во постземјотресни услови на фреквентниот состав на земјотресот,
Неупотребливи, за рушење (една или меѓутоа и фактот дека, поради нивната
две црвени линии): тешко оштетени, де- висина, биле проектирани со повеќе
лумно или целосно срушени објекти. грижа, а во некои случаи и со земање
предвид на силите од ветар (објектот на
Привремено неупотребливи, за сана- Работнички дом, хотелот Гранд (сега
ција и зајакнување (една до три жолти Холидеј Ин), кулите во населбата Карпош
линии): објекти со значителни конструк- I). Преднапрегнатите конструкции
тивни и големи и масовни оштетувања претрпеле изразито тешки оштетувања
на неконструктивните елементи. поради рушењето на потпорните
столбови.
Истражувањата покажале дека
Употребливи, неоштетен или лесно локалните почвени услови во Скопје не се
оштетен конструктивен систем (една примарен фактор за настанатата штета.
до три зелени линии): објекти со не- Слика 6. Проектирањето на тогаш модерните
значителни оштетувања на носечкиот Означување на степенот на конструкции, со исклучок на објектите од
конструктивен систем и мали оштету- оштетување (фото-архива на
вања на неконструктивните елементи. масивна ѕидарија, во основа било
УКИМ-ИЗИИС)
адекватно, иако во одреден мал број
случаи малку потценето и со несоодветна
станбениот фонд. Основни училишта: 8 целосно но проектирани за нормални експлоатациони изведба на определени детали. Исто така
(17.298 m2) и 13 тешко оштетени (50.000 m2); услови, претрпеа мала штета. Двете бетонски е утврдено дека екстремно варијабилниот
средни училишта: 11 целосно уништени (31.110 брани во околината на Скопје немаа скоро квалитет на градежните материјали и
m2); универзитетски објекти: сите; спортски никаква штета. неадекватните методи на градба на објектите се
објекти: сите 32 објекти (9.185 m2) и тешко Во однос на другите типови на конструктивни повеќе „одговорни“ за настанатата штета и
оштетени 42 единици (155.850 m2); здравствени системи, објектите со масивни ѕидови од предизвиканата смртност отколку непостоењето
објекти: 9 поликлиники, 3 објекти за хирургија и (масивна ѕидарија) и објектите со мешани на асеизмички прописи за проектирање.
фармација како и сите останати објекти; системи настрадале најмногу. Дури и старите При разгледувањето на „Информацијата за
социјална и детска заштита: 12 објекти целосно бондрук систем-објекти далеку подобро го првичните резултати од истражувањето за
уништени (6.300 m2) и 37 потешко или полесно издржале земјотресот во споредба со објектите последиците од земјотресот врз градежните
оштетени (12.621 m2); јавни и државни објекти: 9 од масивна ѕидарија. Армирано-бетонските објекти во Скопје“, Одборот за комунални работи
целосно уништени (45.433 m2) и 25 тешко скелетни објекти проектирани според на Сојузното собрание на СФРЈ заклучува дека
оштетени (42.2015 m2). прописите (ПТП-2 и ПТП-3) од 1948 година се „не биле преземени организирани мерки за
Многу значајни, репрезентативни и покажале исклучиво сигурни. Само два објекта постигнување повисока безбедност на
монументални објекти биле целосно или тешко од овој тип биле уништени, од кои едниот е изградените објекти, иако подрачјето на нашата
оштетени. Тука треба да бидат споменат: главната хала на Скопскиот саем – комплетно земја е трусно. Резултатите од истражувањето во
Народната банка, Македонскиот народен уништена поради колапс на кровната лушпа. Скопје покажуваат дека во изградбата имало
театар, Централниот комитет на македонската Високите скелетни армирано-бетонски објекти субјективни пропусти и недостатоци, особено во
Комунистичка партија, Градското собрание,
Офицерскиот дом (слика 8), општинската зграда
Идадија, Секретаријатот на македонската Влада
и други.
Штета претрпеле и културно-историските
објекти. Значителен број џамии, минариња и
објектот на Куршумли-ан биле целосно
уништени. Релативно тешки оштетувања
претрпеле Мустафа пашината џамија, Саат
кулата и други објекти на културно-историското
наследство.
Штетите во индустријата биле значително
помали бидејќи индустриските објекти биле
лоцирани во предградието на Скопје, подалеку
од епицентралното подрачје, и конструкцијата на
индустриските објекти, проектирани за поголеми
експлоатациони оптеретувања, подобро ги
издржала сеизмичките сили генерирани од
земјотресот. Високите армирано-бетонски
скелетни објекти, модерните инженерски
конструкции (фабрики, млинови, мостови, брани,
подземни инсталации, насипи на автопати,
железници и други) и сите оние кои кои не беа
проектирани да ги издржат земјотресните сили, Слика 7. Населба Карпош I (фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)
ПОРТА 51

Слика 8. Објектот на Офицерскиот дом (фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)
однос на недоследното применување на
техничките норми и прописи“, фактори кои покрај
употребата на многу неквалитетни материјали,
неефикасна градежна инспекција, неадекватен
стручен надзор при изведувањето на градежните
работи и формално-административен технички
прием на објектите, доминантно придонеле
последиците од земјотресот – несразмерно
големата штета, катастрофалните рушења и
предизвиканата смртност – да бидат значително
поголеми и потешки, отколку кога
постземјотресно воочените слабости би биле
навреме отстранувани.
ОБНОВА И РЕКОНСТРУКЦИЈА
Веднаш после катастрофата, граѓаните заедно
со припадниците на Југословенската народна
армија, милицијата, како и припадниците на
цивилната одбрана, презеле итни мерки за
извлекување на населението заробено под
урнатините (слика 10). Итно биле организирани
и центри за укажување на прва помош. Многу
брзо стигнала и неопходната помош во храна,
шатори, ќебиња, лекови, крв, здравствена нега,
тимови за спасување и друго. Како никогоаш
дотогаш светската солидарност била покажана
на дело. Преку 80 земји, многу граѓани и
хуманитарни организации придонеле во
намалувањето на последиците од земјотресот.
Меѓународната помош, реализирана преку
„Фондот за солидарност“ изнесувала 37
милиони тогашни динари во готовина, 121
милион динари во материјална помош и 1.244
непроценливи уметнички предмети. Сè заедно,
биле изградени 914 станови, повеќе од 50
52 ПОРТА 29 декември 2017
Слика 9.
Посета на
највисоки
државни пре-
тставници во
погоденото
Скопје. Претсе-
дателот на
СФРЈ Тито и
Крушчев
(фото-архива
на УКИМ-
ИЗИИС)
училишни објекти, болници, амбуланти, дневни
центри за детска нега, фабрика за млеко,
фабрика за префабрикувани објекти и друго,
донирани како дел од меѓународната помош
која за период од 10 години стигнала до 539
милиони тогашни динари, односно 69 % од
средствата реализирани преку Фондот за
солидарност. Преостанатите 31 % се донации од
другите федерални единици на СФРЈ (Србија, 32
%; Хрватска, 26,9 %, Б и Х, 13,4 %; Словенија, 9,6
%; Црна Гора, 2,3 %), Македонија (8,4 %) и
Сојузното собрание (7,2 %).
Веднаш по итните мерки за спасување и
расчистување на урнатините, на 22 ноември 1963
година, Собранието на Град Скопје ја усвоило
„Привремената програма за реконструкција на
градот“ за реализација на која во периодот 1963-
1973 СФРЈ обезбедува 885 милиони
американски долари (6.190 милијарди динари) за
урбана реконструкција на градот. Паралелно со
неа, извршени се обемни истражувања
направени во доменот на геологијата,
сеизмологијата и урбанистичкото планирање за
да се обезбеди правилна и одржлива
реконструкција и обнова на градот. Врз основа
на препораката на Меѓународниот
консултативен одбор на Обединетите нации за
обнова и реконструкција на Скопје, како и
Одлуките на Владата на Република Македонија и
на Градот Скопје, во склоп на Универзитетот
„Свети Кирил и Методиј“ во Скопје, формиран е
Институт за инженерска сеизмологија,
земјотресно инженерство и урбанистичко
планирање, односно сегашниот Институт за
земјотресно инженерство и инженерска
сеизмологија, УКИМ-ИЗИИС – прва европска
институција од овој вид задолжена за помош и
надзор на реконструкцијата на Скопје по
земјотресот од 26 јули 1963 година.
Главни цели на Програмата за реконструкција
биле обезбедување на живеалишта за
бездомното население и обнова на економијата.
Во првите 10 години од земјотресот биле
изградени вкупно 35.500 нови станови, 16.000
станови биле санирани (слика 11) и зајакнати и
4.250 изградени нови објекти за индивидуално
домување. Во тој период, во кој што Скопје беше
„Град без Центар“, била докомплетирана
инфраструктурата на 17-те нови станбени
населби (сликa 12). Глобалниот раст на
економијата бил евидентен. Социјалниот
продукт на економијата во првите 10 години
пораснал за 713 %, националниот приход
пораснал за 677 %, нето-платите пораснале за
827 %, фондовите пораснале за 100 % и
економијата пораснала за 153 %.
Првичните трошоци потребни за реконструкција
на градот Скопје се пресметани на 980 милиони
односно 1,2 милијарди американски долари
(вклучувајќи ги и индиректните трошоци), односно
15 % од вредноста на бруто-националниот доход
на СФРЈ за 1962 година. Вкупните реституциони
трошоци за реконструција на градот Скопје се
пресметани на 2,5 – 3 милијарди американски
долари. Благодарејќи на домашните и светски
напори и солидарноста, денеска градот Скопје е
модерен индустриски, социо-економски и културен
 Слика 12. Префабрикувана населба Драчево (1.965 ста-
нови) (фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)
Слика 10. Извлекување на повредени и затрупани (фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)

Слика 13. Јапонскиот архитект Кензо Танге со својот

тим за изработка на Генералниот урбанистички план
на Скопје (фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)

Слика 11. Санација и зајакнување на ѕидана станбена зграда

(фото-архива на УКИМ-ИЗИИС)

центар на Македонија и е град на повеќе од

650.000 жители.

СЕИЗМИЧКА ОПАСНОСТ ЗА ПОШИРОКИОТ

РЕГИОН НА СКОПЈЕ
Потесниот регион околу градот Скопје
според најновите карти на сеизмичко зонирање
(слика 16) припаѓа во зона со изразито висока
сеизмичност во Македонија (Z-4). Оттаму,
објектите кои ќе се градат во овој регион според
европските прописи ќе бараат највисоко ниво
на сеизмичка заштита.

Автори: проф. д-р Зоран Милутиновиќ1, д-р

Драгана Черних-Анастасовска2, проф. д-р Никола
Думурџанов3, доц. д-р Радмила Шалиќ1, м-р Катерина
Дрогрешка2, д-р Вера Чејковска2, м-р Јасмина
Најдовска2, Даниел Томиќ1, Христина Ристовска1.
1
Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје,
Институт за земјотресно инженерство и инженерска
сеизмологија (ИЗИИС) Слика 14. Карти на сеизмичко зонирање на Македонија за повратен период од 475 година, изра-
2 Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје,
ботени според барањата на стандардот МКС EN 1998-1:2012 - Еврокод 8
Природно-математички факултет, Сеизмолошка Извор на податоци: Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, УКИМ-ИЗИИС, Скопје
опсерваторија
3 Рударско-геолошки факултет во Штип Автори: З. Милутиновиќ, Р. Шалиќ; Соработници: Н. Думирџанов, В. Чејковска, Л. Пекевски, Д. Томиќ

ПОРТА 53
 екологија ХУАН КАЊЕЉАС, РАКОМЕТАР НА ВАРДАР

Гетеборг

Шпанија со
децении го
надградува
системот за
селекција на отпад
Во резиденцијалните делови од
шпанските градови има локации
каде што се поставени по три или
четири контејнери за селекција на
различни видови отпад

Л
Соња ТАНЕСКА за пластика, сините ЗА ФРЛАЊЕ КАБАСТ
за хартија, зелените ОТПАД ВО ШПАНИЈА СЕ
уѓето во Шпанија сакаат да за стакло, а ПЛАЌА ТАКСА
селектираат и да четвртиот Покрај тоа, секој
рециклираат отпад, навиките контејнер е за град во Шпанија има
се веќе создадени бидејќи органски отпад. и голем центар за
системот постои и постојано Овие локации кабаст отпад, каде што
се унапредува веќе неколку се може да се остави стар
децении, вели Хуан Кањељас, позиционирани мебел, електрични
ракометар на нашиот шампион Вардар и на многу блиску до апарати, батерии, масло за
шпанската репрезентација. домовите, за речиси готвење и сѐ што не ни треба,
Кањељас живеел во Барселона, каде што никој да нема повеќе а може да се рециклира. За
системот на селекција на отпадот го уредува од пет минути одење. тоа се плаќа такса, но тоа е
каталонската власт, а не централната власт на Тоа е и потребно и многу мала сума, во споредба
Шпанија. Сепак, тој вели дека третманот на практично, објаснува со казната што може да се
отпадот е сличен насекаде во земјата. Во Кањељас, бидејќи добие ако отпадот се остави
резиденцијалните делови од шпанските секој треба да ги на улица.
градови има локации на кои се поставени по донесе вреќите со селектиран отпад од дома, Ова лето бил воведен и нов систем во еден
три или четири контејнери за селекција на а сакаме тоа да го прави што почесто и да не од градовите во близина на Барселона,
различни видови отпад. Жолтите контејнери се му претставува мака ниту губење време. сличен на скандинавската практика. Секое

54 ПОРТА 29 декември 2017

семејство дома селектира органски отпад, а
кантата еднаш неделно ја празнат јавните
комунални претпријатија. Ова е сосема нов
начин на собирање на отпадот во Каталонија,
но е дел од постојните напори нешто да се
подобри или унапреди. Во Германија, пак,
каде што ракометарот живеел неколку години,
има систем во кој за секое вратено пластично
шише во супермаркет се добиваат пари. Таква
практика имало и во Шпанија пред неколку
децении, но сега веќе не се применува.
„Системот во Шпанија постои веќе неколку
децении и луѓето имаат создадени навики за
селектирање отпад. Мислам дека и свеста е на
високо ниво и сите размислуваме каков свет
сакаме да им оставиме на нашите деца. Не
можам ни да го замислам мојот град полн со
отпад, за мене нема таква опција“, вели
Кањељас.

ДЕЦАТА ВО ГРАДИНКИТЕ ЗНААТ ДА
СЕЛЕКТИРААТ ОТПАД
На улиците во градовите има големи
контејнери, но само на пофреквентните
места има канти во различни бои за
селекција на пластика, стакло или хартија.
Кањељас нагласува дека во Шпанија
акцентот на селекцијата е повеќе ставен на
домаќинствата, што, според него, можеби
треба да се смени, да се унапреди системот
и да има повеќе контејнери и на улиците.
Во градинките и во училиштата најмалку
еднаш неделно децата разговараат или
слушаат предавање на теми од екологијата,
рециклирањето, отпадот, загадувањето.
Секое дете уште во градинка мора да научи
за каков отпад се наменети контејнерите во
различни бои. Има и денови на екологијата
во кои децата се запознаваат со природата
или на училиште одат со велосипеди или
пеш.
„Системот на селекција на отпадот
постојано се подобрува и се проширува.
Кога јас бев дете моето семејство не
селектираше органски отпад, а сега тоа е
вообичаено и нормално за секое семејство“,
вели Кањељас.

29 декември 2017 ПОРТА 55

 картонска кутија од пластика од контејнерите и претпоставува
автомобил и ја фрла дека тоа им е начин на заработка. Од една
во Вардар. страна, тие прават добра работа и ги
„Ова за мене одвојуваат шишињата од другиот отпад, но од
беше шок кога друга страна и ги кршат пластичните
дојдов во контејнери и оставаат многу ѓубре околу нив.
Македонија бидејќи „Можеби некој треба да им даде работа и
бев навикнат да тоа да го прават на правилен начин. На тој
селектирам сѐ. И начин ќе ги нема овие слики во градот, а и
сега се трудам да економијата ќе има придобивки“, смета
најдам начин Кањељас.
отпадот што го Во Скопје има прекрасни места, вели тој, со
одвојувам да дојде прекрасна природа, како Матка и Водно, и
до вистинскиот нема многу градови што имаат привилегија да
контејнер и да оди имаат толку близу планина и природни
на рециклирање. убавини за рекреација и уживање.
Мора да признаам „За жал, има многу ѓубре, а тажно е што
дека е многу луѓето не се загрижени за тоа, напротив
покомпликувано, многумина и сега фрлаат ѓубре на земја“, вели
отколку во Шпанија тој.
или во Германија“, За тоа, смета ракометарот, мора да се
вели ракометарот. стави акцент на едукацијата на луѓето, на
Тој вели дека ги подигнување на свеста, тоа ќе создаде
забележал и поинаква слика за земјата, ќе привлече
неформалните повеќе туристи и ќе отвори повеќе работни
собирачи како вадат места.

МАКЕДОНИЈА ИМА ПРЕКРАСНА ПРИРОДА,

НО МОРА ДА СЕ ЧУВА ЧИСТА
Во маркетите за секоја пластична кеса се
плаќа по пет центи и многу малку се користат.
Секој од дома си носи платнена торба. Тоа е
една од разликите со Македонија, вели
ракометарот, бидејќи тука за сѐ што ќе купиш
ти даваат пластична кеса. На крај дома имаш
една голема кеса полна со кеси, кои не знаеш
каде да ги фрлиш.
„Во Македонија кога ќе видам контејнер не
знам дали, навистина е за пластика или за
стакло бидејќи многу често внатре има
секакво ѓубре. Не знам дали, ако јас оставам
пластика, таа ќе отиде на рециклирање“, вели
Кањељас.
Тој вели дека не среќава на многу места
вакви контејнери, а сигурно знае дека нема во
близина на неговата куќа. Заклучил дека
проблемот е и во свеста на луѓето бидејќи
фрлаат сѐ и сешто во кантите за селекција
што ги има во трговските центри. Тој
раскажува дека првите денови кога дошол во
Македонија бил сведок како жена вади полна

ПОРТА
ɭɥɇɨɜɨɫɟɥɫɤɢɩɚɬɭɥɛɪɋɤɨɩʁɟɊɆɚɤɟɞɨɧɢʁɚ ƏƏƙǪNjǏǨǔƙǒnjƣǏƏ
ɌɟɥɟɮɨɧɎɚɤɫ ǪnjƏǑƦǨǪnjǔƙǪƙ
inYHVWD#LQYHVWDFRPPNZZZLQYHVWDFRPPN
ƏƏƏƏƏƏƏƏƚnjƘǏǍnjƣǏƏǪnjƏ
ƏƏƏƏƏƏǨǒnjǪǓǨƙƏǎǒǏƛƙ
ƏƏƏƏƙƏǕƦǪƛnjǐǏǪǔƙ
ƏǪnjƏǐnjƜƙǪƙƏ

ƛƙƘnjǔnjƗƙǫǪƙƏǕƦǎƙ

ƚǏƘǏǪƙƏǨǒǫǍǫǍƙ

ǖƙƛǒǫƙƚǫƘnjƗƙƙ

ǏǑǫǨǓƙƛǪƙƏǓƙǓǔǏǐƙ

ƙǪƛƦǓǔǒƙǓǨƙƏǑǫƛǫǍƙ

ǑǒǫǔƙǍǑǫơnjǒǪƙƏǓƙǓǔǏǐƙ

Среќни празници!

ПОРТА
 технологии AUTODESK UNIVERSITY 2017 – КРАТОК ВОВЕД ВО ИДНИНАТА НА КРЕИРАЊЕТО НА СТВАРИТЕ

„Информациите во центарот“
на вниманието на кориснците

Autodesk University 2017 беше јубилеен, 25-ти, и важен особено по неколку работи:
дебитантскиот настап на новиот извршен директор на Autodesk, Ендрју Анагност и
прикажаната цврста определба на компанијата да ги воведе и развива во своите
апликации новите технологии како што се Artificial Intelligence, Machine Learning,
Internet-of-Things

A
Трајче СТОЈАНОВ, дипл. инж. арх.
utodesk University (AU) е
најголемиот и
најважниот настан во
годината кој ја третира
проблематиката на
информатичката
технологија во АИГ-
индустријата во светот. Се одржува еднаш
годишно, во месец ноември, трае 3-4 дена,
го посетуваат неколку илјади посетители
кои за нешто над 2.000 долари (колку што
чини целосната влезница) имаат можност
да одберат помеѓу неколку стотини
презентации, работилници, курсеви и
слично. Присутните имаат можност од прва
рака да слушнат за новите технологии кои
се „крчкат“ во лабораториите на Autodesk,
да научат нови вештини или пак да се
дружат со колеги од индустријата. А
интересот е навистина голем. На
овогодишниот AU 2017 кој се одржа од 14-
ти до 16-ти ноември во Лас Вегас, САД,
присуствуваа околу 10.000 посетители,
додека веб- страницата
(http://au.autodesk.com) која го покрива
настанот има околу 2.5 милиони
регистрирани корисници. Битно за
спомнување е и трендот на одржување на
локални Autodesk University конференции
низ целиот свет (на пример, во Лондон и
Минхен во Европа и уште 12 низ целиот
свет). За „закоравените“ корисници на
Autodesk-овите апликации, Autodesk
University се третира на ниво на аџилак.
Autodesk University 2017 беше јубилеен,
25-ти, и важен особено по неколку работи:
дебитантскиот настап на новиот извршен
директор на Autodesk, Ендрју Анагност и
прикажаната цврста определба на
компанијата да ги воведе и развива новите
технологии како што се Artificial
Intelligence, Machine Learning, Internet-of-
Things во своите апликации. Ендрју
Анагност е новиот извршен директор на
Autodesk кој ја презеде диригентската
палка од Карл Бас во јуни годинава. Како
наследник на еден легендарен визионер
кој успеа да го збогати портфолиото на
Autodesk на 140 апликации и ја „турна“
компанијата кон новите технологии (БИМ
пред сè), Ендрју има сериозна задача „да
се раскрили“ и да ја оправда довербата кај

58 ПОРТА 29 декември 2017

инвеститорите, но и кај корисниците.
Нималку воздржано, Ендрју, го стави
акцентот на Autodesk University на
информациите во центарот на вниманието
на корисниците, одејќи неколку чекори
напред во напредните технологии, а
тотално „заборавајќи“ некои проекти во
развој кои пред година-две беа најавувани
како технологии на иднината. Новата
визија на Autodesk за информациите во
центарот на случувањата подразбира
напуштање на традиционалната поделба
на апликации, верзии и платформи од
типот AutoCAD или Revit, или пак,
Windows, Mac или Linux. Како што е тоа
случајот со BIM 360 платформата, се
очекува во блиска иднина, корисниците да
работат на веб-платформа базирана на
облак (cloud-based web platform) со тоа
што податоците ќе се движат без пречки
без разлика дали ни требаат ГИС или БИМ-
податоци. Ендрју најави блиска соработка
и партнерство со Esri, компанија која е
лидер на полето на ГИС-системите. Во
визијата на Autodesk, проектантите ќе
апликацијата (временски ограничена
можат своите БИМ-модели на објекти да
претплата). Корисниците би пристапувале
ги постават во функционален ГИС-модел платформата, беше само штуро најавено
на апликациите преку интернет без
од кој подоцна ќе можат да се извлечат и дека дел од истата ќе биде вклучена во
разлика дали станува збор за работна
употребат мноштво анализи и заклучоци следната генерација на BIM 360
станица, лаптоп, таблет или мобилен. Не
корисни при оптимизација на трошоци или платформата. Очигледно дека токму BIM
би постоеле (или барем би се свеле на
превенирање на незгоди. Од останатите 360, но и Fusion 360 технологиите како
минимум) локални инсталации на
партнерства и соработки, треба да се Software-As-A-Service (SAAS) ќе ја
софтверите. Не би постоеле верзии, ниту
спомене и онаа со Dropbox. Најавено е предводат новата револуција во
пак одвоени апликации. Фајлот нема да
дека наскоро корисниците ќе можат да инженерските апликации. А причините за
патува од една до друга апликација, туку
прегледуваат и коригираат dwg (AutoCAD) тоа се многу. SAAS-апликациите се
сите алатки/апликации би биле достапни
фајлови во самиот Dropbox дури и да базирани на облак, па лиценцирањето е
преку една платформа која всушност би
немаат инсталирано AutoCAD. Во однос по принцип на изнајмување на
била предмет на изнајмување. Податоците
на претходно
во таков „екосистем“ на софтверски
најавуваната
можности би се користеле во сите фази на
технологија
еден животен циклус на објектите. Токму
со кодно име
терминот „екосистем“ беше употребен за
Project
да се заменат софтверските пакети кои
Quantum,
некогаш се викаа Suite, а денес
која треба да
Collections.
ја замени
Апликациите базирани на облак,
Revit
се чини дека се
дотолку погодни
за воведување
на нови
технологии, што
Autodesk
планира на
голема врата да
ги воведе
технологиите
како Artificial
Intelligence,
Machine
Learning,
Internet-of-
Things со цел да
се добијат
29 декември 2017 ПОРТА 59
 најнапредни технолошки алатки. Во
своето мошне интересно излагање, Ејми
Буншел, потпретседател на „Дизајн и
креативни продукти“, направи паралела
помеѓу проектантите од една и пилотите
од друга страна. Очигледно и двете групи
на професионалци имаат одговорни
задачи и раководат со нешта кои вредат
милиони, односно милијарди долари.
Сепак, пилотите се тие кои имаат на
располагање исклучително напредна
технологија, како што е тоа автопилот кој
е способен да го донесе и слета авионот
на посакуваната дестинација. Autodesk,
рече Ејми, е решена да воведе слични
state-of-art технологии во своите продукти
на бенефит на корисниците. Времето е
зрело за тоа бидејќи се создадени услови
за новите технологии. Пример за тоа е
ЕВА (AVA – Autodesk Virtual Agent). Ева е
софтвер/услуга наменета за корисничка
поддршка. Во случај на проблем,
наместо контакт со човек, Autodesk ја
нуди Ева. Ева разговара со нас, поставува
прашања кои се битни за да го лоцира
проблемот, а потоа дава и одговори, т.е. прилагоди машините да извршуваат програмирање на машините, да научат
решенија на проблемот. Ејми Буншел ја задачи и да носат одлуки како луѓето. нешто за што не биле програмирани. Како
пофали дека за еден месец, Ева Учење на машините, како технологија пак, пример го наведе фактот што пред две
помогнала при неверојатни 35.000 претставува напор да се испрограмираат години, оваа технологија срамежливо се
барања за корисничка поддршка. Ова е машините да можат самите да извлечат спомнуваше додека денес е главна тема на
пример како уште една професија заклучоци од стекнатите искуства и истите развој на апликации на многу компании.
наскоро ќе замине во историјата да ги искористат при носење независни Autodesk оваа технологија ја развива со
(телефонски оператор за корисничка одлуки. Ананд Раџагопал, пак објасни кодно име Project Discover и веќе е
поддршка). Ова исто така е пример за дека е дојдено времето за рапиден употребена успешно во неколку наврати.
воведување на вештачка интелигенција напредок во областа на учење на Конкретно, во рамки на Generative Design
во ИТ. Вештачка интелигенција, машините, бидејќи се развиени алатките, употребена е технологијата
упростено, е наука која се труди да ги потребните техники и алатки за учење на машините за дизајнирање на
сала при Autodesk University 2017, при што
софтверот генерирал околу 30.000 можни
решенија. Подоцна преку нивна
евалуација, софтверот предложил
најприфатливо решение, кое било
применето, а значајно се разликувало од
решенијата од претходните години. Учење
на машините како технологија во
Autodesk-овите продукти е употребена и
за уредување на Autodesk-овите
канцеларии во Торонто, земајќи предвид
критериуми како природно осветлување,
стандардни димензии, потребна
канцелариска опрема, најкратки
растојанија, логични комуникациски врски
итн. Во случајот на Van Wijnen
компанијата, истата технологија е
употребена за развој на градска четврт во
Холандија, при што со избор на
најоптималното решение се заштедени 50
% од предвидените средства и 15 % од
предвиденото време за изведба. Конечно
создаден е софтвер кој ја решава
зададената програма, колку и да е
комплексна, за најкратко време и со
60 ПОРТА 29 декември 2017

најоптимално решение.
Од останатите технологии и платформи
презентирани на Autodesk University 2017,
www.atrium.mk studio@atrium.mk
ИНЖЕНЕРИНГ, ПРОЕКТИРАЊЕ, УРБАНИЗАМ, НАДЗОР, РЕВИЗИЈА И ДИЗАЈН
БАРСЕЛОНА - МАЛАГА -
ГРАНАДА - КОРДОБА - СЕВИЉА
Авион / 07 – 11 МАРТ 2018
499 €
ИНДОНЕЗИЈА - БАЛИ
Авион / 5 ноќевања
31.01-08.02 2018
490 €
+389 2 32 32 234
треба да се спомне и Autodesk Forge
платформата која на корисниците,
односно на софтверските инженери им
дава околина за развој на апликации и
додатоци на Autodesk-овите веб-
базирани апликации во една
униформирана средина без разлика за
која апликација се работи. И навистина
податоците се во центарот на
вниманието. Колку и да се држеа
говорниците до тоа дека Autodesk ги
слуша корисниците и прави апликации
согласно нивните барања и очекувања,
што дефинитивно е точно, сепак мислам
дека исто толку корисниците го слушаат
Autodesk во она што компанијата ни вели
дека е корисно за нас. Доказ? Длабоко
верувам дека Autodesk-овите стратези и
инженери, фантазираат повеќе од самите
проектанти во однос на она што
технологијата може да го направи за нас.
Иако од далечина, сепак поради
достапните видеа од презентациите,
Autodesk University 2017 покажа како во
блиска иднина ќе ги креираме работите.
ПОРТА
 најчудни градби АРХИТЕКТИТЕ НАЈАВУВААТ ЕРА НА ДРВЕНИ ОБЛАКОДЕРИ

Добре дојде за новата ера

на дрвото
Со векови, дрвото беше
главен градежен материјал
за изградба на куќи,
станови, продавници, па
дури и катедрали и
фабрики. Суровото дрво од
шумите се смета за доста
отпорен материјал. Доколку
се одржува суво, без многу
влага, тоа ќе трае со векови -
велат експертите

Т3 дрвена зграда
во Минеаполис,
САД

ПОРТА
„Hoho“ дрвена
зграда во Виена,
Австрија

К
Драган РИСТОВ првиот кој ќе има ексклузивни снимки од
промашувањето на векот и рушењето на
ога облакодерот „Ингалс“ во
објектот.
Синсинати во Охајо (САД)
Сега, во 2017 година, во време на секаква
беше изграден и пуштен во
техничко-технолошка револуција се појавува
употреба во 1903 година,
концептот за дрвени облакодери. Ваквата идеја,
никој не верувал дека тој ќе
нè навраќа на моментите за зградата од пред
стои еден век подоцна.
еден век. Исто како и тогаш, многумина денес
Всушност, најголем дел биле
овој концепт за дрвени облакодери го сметаат
на мисла дека нема да ја преживее ни ноќта. Но,
за смешен, неиздржан, банален или историска
16-катната зграда која била и прва изградена од
грешка. Во стилот на приказната за трите
бетон во историјата покажала издржливост,
прасиња, многумина веќе кажуваат дека ваков
бидејќи претходно бетонот бил само
облакодер или ќе биде дувнат, или ќе изгори
експериментален материјал, а челикот бил
или просто кажано ќе изгние. Но, дали е
доминантен при конструкцијата на згради.
навистина така?
Медиумите во тоа време, биле едногласни
Ола Џонсон од компанијата „Молер
дека зградата ќе се сруши, па само
архитектс“ која го предложи првиот дизајн на
шпекулирале што би било причината. Дека ќе се
дрвен облакодер вели дека дрвото како
сруши од сопствената тежина, па дури и
градежен материјал има свои предности и
тврделе дека ќе биде „оддувана“. Легендата
погодности. Всушност, нивниот дизајн за
вели дека кога конструкцијата за поставување
облакодер од дрво на 34 ката доби и престижна
на бетонот била ставена, сите очекувале дека
награда.
по отстранувањето, бетонските платформи ќе
- За почеток, брзо ќе се гради имајќи предвид
паднат. Еден новинар дури не спиел, цела ноќ
дека челичните облакодери и ден
бил дежурен покрај објектот очекувајќи да биде
29 декември 2017 ПОРТА 63
 Sakyamuni Pagoda
of Fogong Temple
денес се комбинираат со бетонски подови кои
се сушат со недели. Тоа се неколку недели по
кат. За разлика од ова, дрвените подови можат
прецизно да се направат во фабрика и да се
монтираат за само неколку часови - вели таа.
Како втора погодност, се посочува
проблемот со тежината. За изградба на зграда
од челик и бетон потребни се дузина машини, и
тоа за обична неколкукатна зграда. Колку
повеќе катови, толку повеќе машини, а со тоа и
повеќе тежина која треба да се балансира и
поставува со секој кат нагоре. Тука спаѓа и
оксидацијата и реакцијата на железото со
кислородот и емисијата на јаглерод на која во
светски рамки на годишно ниво отпаѓа најмалку
5-8 %. За разлика од ова, дрвото е прочистувач
на јаглеродот и го враќа назад како кислород
кој му е потребен на живиот свет за дишење.
Денес полека и скромно, дрвени облакодери
никнуваат низ целиот свет, од Норвешка до Нов
Зеланд. На пример, постои зграда од 18 ката
која е наречена T3 во американскиот град
Минеаполис, а која е изработена од борово
дрво, и во нејзината кора дури има и мали
бубачки, мал штетник на инсект кој живее во
нивната кора. Тука е „HoHo“ кулата од 60
милиони евра, елегантен објект од смрека кој во
моментов се гради во Виена, а вреди да се
спомене и возвишената 133 метри висока кула
„Trätoppen“ која ќе се гради во Стокхолм.
Преведено од шведски, тоа значи „седнати на
дрво“, бидејќи објектот ќе се гради на
поранешен паркинг-плац кој датира од 1960
година.
Секако, оваа идеја за промовирање на
дрвото како градежен елемент за облакодери,
не им се допаѓа на осигурителните друштва кои
сметаат дека ќе имаат многу проблеми. Но катовите па токму од тие причини, речиси сите направен од бетон, но сите греди, столбови и
архитектите кои ја застапуваат оваа идеја, велат куќи во земјотресно подрачје какво што е на подови се направени од дрво. Додека влегувате
дека новите форми на иверици од дрво, пример Нов Зеланд се направени од дрво. во зградата, воопшто не го гледате дрвото, а тоа
стануваат сè поавтентични и прават специјални Архитектите посочуваат и потсетуваат дека е поради безбедносни причини и избегнувње на
групи на дрво кои нудат капацитет и безбедност со векови, дрвото беше главен градежен пожар, но целото дрво е покриено со
за ваквите проекти. Архитектите потсетуваат материјал за изградба на куќи, станови, огноотпорни гипскартони.
дека со векови наназад, дрвото и каменот биле продавници, па дури и катедрали и фабрики. Главната грижа за повеќето облакодери е
основните елементи за градба при што го Суровото дрво од шумите се смета за доста нивната чиста тежина. Материјалот од кој се
посочуваат кинескиот „Сакјамуни Пагода“ отпорен материјал. Доколку се одржува суво, изградени мора да биде доволно силен за да ја
храмот кој е еден од најстарите градби од дрво. без многу влага, тоа ќе трае со векови - велат поддржи сопствената основа или структурата ќе
Тој не само што е направен од дрво, туку нема експертите. се распадне. Токму поради тоа сите беа толку
ниту еден клинец или завртка што би ја држеле Доказ за тоа се бројни објекти од дрво кои загрижени за зградата „Ингалс“ во почетокот на
целата структура. Тој е доказ за едно градежно денес имаат карактер на историски споменици. 20 век. Но, дрвените згради се толку лесни, па
чудо од дрво. Вештите дизајнери ја креирале Од куќите на семејството Тудор во Британија, па главниот предизвик не е да ги задржат надолу,
оваа 67 метри висока пагода која сè уште стои сè до првите цркви од бор направени во туку да не „одлетаат“. Додека се искачувате
без проблем по цели 900 години од градењето. Норвешка од типот на дрво кој се вика повисоко, ветерот станува побрз и посилен на
Таа сè уште се смета за највисоката дрвена „малмфуру“. Тие не само што се изградени и врвот. На пример, на највисоката зграда во
структура во светот, барем до изградбата на стојат, туку со древни материјали се заштитени светот, „Бурџ Калифа“ во Дубаи, ветрот може да
„HoHo“ кулата во Виена. Таа преживеала од влага и дожд. Се користел измет од животни, достигне 150 километри на час. Овие странични
вековни потреси како што се земјотресите. кал или дрвена смола која и ден денес успешно сили со години се водечки фактор во нивниот
Успеала да преживее седум земјотреси од кои ги штити од гниење и распад. структурен дизајн. Колку е потешка зградата,
најсилниот бил во 1556 година кој убил близу Засега еден од највисоките објекти е „Брок толку подобро. При посилни ветришта, „Трамп
милион луѓе во Кина. Кога земјотресот почнува, Комонс“, станбена зграда на Универзитетот во кулата“ во Њујорк имала голем степен на
кулата се ниша што води до балансирање на Британска Колумбија. Просторот за лифт е нишање, но таа иако е совршено безбедна,

64 ПОРТА 29 декември 2017

 Дрвена црква во
Норвешка
сепак морале да ја засилат со бетонски
столбови во 1995 година. Еден начин да се
надмине ова во дрвените згради е да се
направи бетонско јадро, но некои архитекти на
ова гледаат како на мамење. Во тој случај,
немаме дрвени облакодери.
- Ова нè доведува до вториот проблем. Иако
панелите од дрво се извонредно силни
поединечно, има голем предизвик за тоа како
да ги закачите заедно. На овие катови од дрво,
клинците и завртките не ја вршат комплетно
работата. За да се спречи дувањето на
градбата, ви требаат многу ѕидови и подови,
вели Џонсон.
Во станбените згради, ова не е проблем,
бидејќи таваните не треба да бидат толку
високи и архитектите може да ја издвојат
зградата во соби и посебни простории. Но,
отворен план како што се канцеларии и
продавници се вистински тест. На одредена
висина, овие згради имаат потреба од уште
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи;
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;
посилно зацврстување, како што се челични
шипки што се протегаат од дното до врвот на
објектот. Да не зборуваме дека просторот е
поотворен, без соби, честопати со големи
ходници и простории кои имаат и над 100
квадрати во кои се сместени одделенија со
десетина вработени. Ова се само некои од
причините поради кои технички сè уште не
постојат дрвени облакодери. Комитетот за
стандарди врз база на податоците за градба
вели дека облакодерите треба да бидат
најмалку 100 метри високи и тоа е далеку над
висината на која било дрвена зграда која во
моментов се планира.
За некои дизајнери, обидот за градење
облакодери од дрво како материјал се третира
како еден вид на покажување мускули, храброст
или снобовско истакнување.
„Треба да градиме со дрва поради еколошки
причини“, велат тие, но други тврдат дека
потребата да се изгради највисока кула од дрво
Архитектонска подготовка и изведба
+389 2 3114 360
е само манифестација на егото на архитектот.
Освен намалувањето на CO2, дрвените објекти
имаат многу подобри еколошки квалификации
низ целиот круг. Според Murray Grove
групацијата во градот Хакни, луѓето не користат
загревање, бидејќи дрвото е многу добар
изолатор.
Некои и го потврдуваат тоа и нагласуваат
дека затоа би било прекрасно да се направи
една 100 метри висока зграда од дрво. Тие
направиле пресметки и тоа е теоретски можно,
има некои големи предизвици коишто треба да
се решат, но од еколошки аспект најважно е
што само еден кубен метар дрво задржува еден
тон CO2.
Дваесеттиот век беше ера на бетонот и
челикот, сето тоа беше доминација на човекот
над природата. Сега е потребна транзиција,
различен став, поинаков пристап кој ќе ја негува
природата. Тоа значи, добре дојде за новата
ера на дрвото.
29 декември 2017 ПОРТА 65
 хортикултура

ГРАДИНИТЕ ЛОНГВУД –

Филип ФИЛИПОСКИ , дипл. шум. инж.

Г
радините Лонгвуд
претставуваат ботаничка
градина која се наоѓа во
сојузната американска држава
Пенсилванија. На површина
од 436 хектари (4.36 км2) таа е
една од најголемите
ботанички гардини во САД, отворена за
посетители преку целата година, со голем
број на автохтони и алохтони видови кои се
одгледуваат на отворено или во затворен
простор под строго контролирани услови.
Таму се организираат предавања за
професионалци и аматери од областа на
хортикултурата, курсеви, тематски сезонски
атракции и голем број работилници.
Ботаничката градина се состои од голем
број пејзажни остварувања во формален и
неформален стил, како и 20 градини од хектари. Во оваа градина може да се сретнат остварувања. Приоритетот во оваа градина е
затворен тип во форма на стакленици и повеке од 4.500 различи растителни видови, ставен на одредени колекции на растенија.
пластеници со вкупна површина од околу 2 како и голем број архитектонски За секоја колекција има план за нејзино
66 ПОРТА 29 декември 2017
НОВОГОДИШНА БАЈКА
развивање во етапи. Основни колекции кои
може да се сретнат во оваа ботаничка
градина се: австралиската колекција, која
вклучува изворни растенија со потекло од
австралискиот континент, колекцијата на
азалеи, бонсаи колекцијата во која се
застапени голем број на бонсаи стилови,
колекцијата на родот Buxus spp. – зеленики,
колекцијата на хризантеми, папрати,
јорговани, махонии, орхидеи, лилјани,
јужноафриканска колекција, дабова
колекција и многу други.
Во оваа ботаничка градина има пракса да
се изработува и чува хербариум, како начин
на документирање на колекцијата на живи
растенија кои се одгледувале или се
одгледуваат, а би послужиле за понатамошно
таксономско истражување на идните
генерации. Хербариумот освен за потребите
на ботаничката градина е достапен за
целокупната научна заедница во САД. се означува и почеток на сезоната на 500.000 светилки со кои се украсени повеќе
„Божиќ во Лонгвуд“ е една од сезонските тематски атракции. Стартот е на 24 ноември и од 120 дрвја. Највисокото украсено дрво во
атракции кои се случуваат секоја година. Тоа трае до 8 јануари. На отворениот простор од оваа ботаничка градина е околу 90 метри.
претставува празник на хортикултурата со кој градините може да се видат повеќе од Освен дрвјата осветлени се и фонтаните во

ПОРТА
 градината во најразлични бои.
Освен украсениот отворен простор посебна
атракција за време на овој настан претставуваат
трите најголеми стаклениците кои се
специјално украсени во духот на божиќните и
новогодишните празници. За таа цел се
искористени повеке од 50 новогодишни елки
украсени со црвени, златни и зелени стаклени
украси, околу 15.000 сезонски растенија,
вклучувајќи божиќни ѕвезди, циклами и
антириуми. Во еден дел е изработено цветно
дрво од 10 метри височина од божиќна ѕвезда и
орхидеи. Централно е поставена елка со висина
од околу седум метри. Во музичката просторија
има елка со висина од 5 метри која е украсена
со декоративни елементи и венци, која се
ротира. Елката е дел од музичка кутија која
постојано се ротира во 360о.
Една од атракциите кои се јавува за време
на овој период во градината е
минималистичката железница која се состои
од пруга во должина од околу 120 метри.
68 ПОРТА 29 декември 2017
ПОРТА
 уметност 450 МИЛИОНИ ДОЛАРИ ЗА „САЛВАТОР МУНДИ“ НА ЛЕОНАРДО ДА ВИНЧИ

Продадена слика или бренд?

Успехот на неодамнешната аукција упатените го сметаат за

маркетиншки триумф, но тој говори и за апетитите на самиот пазар
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ, дипл. инж. арх. англискиот крал Карло I, а потоа ја откупил Модестини. Сликата била многу оштетена

С
војвода од Бакингем во 1763 година. од невешти реставрации, префарбана и
Сликата повторно се појавува во 1900 темна. Но, Марио бил импресиониран,
ликата „Салватор Мунди“
година, ја купува британскиот колекционер сметал дека сликата може да е дело на
(Спасител на светот) од
Франсис Кук. Сликата била оштетена од некој Леонардов ученик. Се согласила и
неодамна припишана на
реставрации и нејзиното авторство не Дајана и почнала да ја чисти сликата.
Леонардо да Винчи е масло на
било јасно. Наследниците на Кук ја Додека ја отстранувала бојата на
дрво. Сликата е со димензии
продаваат во 1958 година за 45 фунти. маскираната слика на Исус Христос, не
65.6 х 45.4 сантиметри и го прикажува Исус
На сликата ѝ се губи трагата сè до 2005 можела да знае дека го обновува
Христос кој во левата рака држи кристална
година, кога е пронајдена на аукција на последното познато на светот дело на
топка, додека десната рака му е подигната
недвижности во Њу Орлеанс и купена за Леонардо да Винчи. Сликата била
и благословува.
помалку од 10.000 долари од конзорциум пресликана од некој друг и значително
Велат дека „Салватор Мунди“ е сликана
на колекционери предводени од Роберт оштетена, па затоа барала обемна, а некои
некаде околу 1500 година во Франција за
Симон, специјалист за стари мајстори. велат, прекумерна реставрација.
кралот Луј XII. По неодамнешното
Симон ја носи во Њујорк како подарок на Досега е објавена една единствена
проверување на авторството, утврдено е
своите пријатели, реставратори на фотографија од сликата пред
дека во 1649 година сликата ја поседувал
уметнички слики, Дајана и Марио реставрацијата во Dailymail. Приказната за

70 ПОРТА 29 декември 2017


реставрацијата вели дека по обновувањето
на сликата, се појавила нејзината вистина.
Со отстранување на косата и веѓите кои
биле додадени, се појавила Леонардовата
слика. Голем дел од генијално деликатните
детали и сложеното моделирање на
Леонардо низ годините се распаднале и
морале да бидат пресоздадени преку
информативните претпоставки на
Модестини.
Ако се суди по оваа стара фотографија,
отстрането, додадено и досликано е многу
повеќе. Со право можеме да се запрашаме
колку е „Салватор Мунди“ реставрација, а
колку е нова креација? Што навистина се
наоѓало под слоевите боја од претходните
реставрации? Од имагинацијата,
уметничката и техничката вештина на
реставраторот зависи што гледа публиката
денес. Реставрацијата на ренесансни дела
е мошне деликатна и макотрпна работа. И
најмала промена на тоналитетот на сенката
носи потполно различен израз на лицето и
остава различен впечаток. Реставраторката
Дајана Модестини, професорка на
Конзерваторскиот центар во Њујорк,
мајсторски ја завршила својата
шестгодишна работа. Кога завршила рекла
дека паднала во депресија и дека имала
чувство дека болно се распаѓа. По
завршувањето на реставрацијата
Модестини изјавила: „Сакав да бидам
сигурна дека мојата реставрација не влијае
на оригиналот, дека не направив премногу,
бидејќи старите слики треба да изгледаат
старо, ако ја отстраните секоја пукнатина,
секоја точка, секоја аномалија, многу
лесно може да се случи да личат на
репродукција“. Најинтересно би било да се
видат и фазите на реставрацијата, за кои
досега никаде не е зборувано. Можеби ќе
се појават сега откако сликата е
продадена. Авторството на ренесансните
слики не е баш кристално јасно. Во
работилницата на Леонардо работеле шест
сликари кои не подавале само четки и
ситнеле пигмент. По завршување на
реставрацијата во 2011 година,
авторитетите со консензус на чело со
директорот на Националната галерија во
Лондон Николас Пени, потврдиле дека
сликата е на Леонардо да Винчи. Салватор
Мунди е споредувана со други слики од
истиот период и утврдено е дека оваа е
посупериорна. Пронајдени се и траги од
притискање со долната страна на дланката
при сликање, што е познато и на други
дела на Леонардо. Утврдено е дека и
начинот на сликање на косата и пигментите
на подлогата одговараат на стилот на
Леонардо. Сликата конечно е изложена во
Националната галерија во Лондон во
периодот од ноември 2011 до февруари
2012 на изложбата „Леонардо да Винчи –
сликар на миланскиот двор“.
Сликата подоцна е продадена на рускиот
колекционер Димитриј Риболовљев за
127,5 милиони долари.
Потоа во 2017 година сликата е
изложувана во Хонг Конг, Лондон, Сан
Франциско и Њујорк, дигајќи така голема
прашина. За конечно во ноември 2017 да
се продаде на аукцијата на „Кристи“ во
Њујорк, после 20 минути, за фантастични
450.312.500 долари, нова рекордна цена за
уметничко дело (самата слика 400 милиони
плус 50,3 милиони долари за данок).
Аукциската куќа „Кристи“ наведува дека до
денес се сочувани помалку од 20 платна на
ренесансниот гениј Леонардо да Винчи, чиј
опус бил ценет уште за време на неговиот
живот. „За експертите на аукции, оваа
слика претставува Свет грал“, изјави на
медиумското претставување на сликата
Лоик Гоузер од куќата „Кристи“.
Британски „Телеграф” прашува дали
едно уметничко дело може да има толкава
цена. „Њујорк тајмс” се занимава со
прашањето дали Мунди е „машка Мона
Лиза” и дали „непознатиот“ купувач купил
„слика или бренд”. Слични теми отвора и
„Гардијан“, како едно дело успеало да
достигне трипати повисока цена од
проценетата, 120 милиони долари.
Успехот на неодамнешната аукција
упатените го сметаат за маркетиншки
триумф, но тој говори и за апетитите на
самиот пазар. Интересно е што аукциската
куќа „Кристи“ делото не го ставила во
одделот стари мајстори, туку во современи
дела. Тој потег сликата им ја наметнал на
најбогатите купувачи. Аукцијата е
најавувана како „единствена продажба“,
бидејќи е една од десетте Леонардови
29 декември 2017 ПОРТА 71

слики за кои се знае дека постојат. Не е
познато кој ја купил сликата, се
претпоставува дека е купувач од Азија или
од Блискиот Исток.
Но, околу еден месец по аукцијата,
угледниот The New York Times ги
разгледувал документите од продажбата
кои го идентификувале анонимниот
купувач. Тоа бил далечен роднина и близок
пријател на саудискиот Принц и
престолонаследник Mohammed ben
Salman. По повод пишувањата, саудиската
амбасада во Вашигтон понудила
објаснување, оспорувајќи дека саудискиот
Принц ја купил сликата преку својот
роднина. Тие велеат дека роднината
всушност бил агент на Министерството за
култура на Обединетите Арапски Емирати и
дека сликата ќе биде изложена во Лувр,
Абу Даби. Тоа го потврди и музејот на
својот твитер профил, велејќи дека очекува
да ја добие „Салватор Мунди“, но не наведе
дали сликата е поклонета, позајмена или
изнајмена.
Поменувањето на името на Принцот
Salman доаѓа во незгодно време, кога тој
води голема акција против корупција во
која се уапсени и затворени голем број
негови роднини и припадници на
саудиската елита.
И покрај тоа што се шпекулира и околу
автентичноста на сликата, сите написи
само правеа бесплатен маркетинг на
делото. Но, не е само тоа клучот на успехот
на аукцијата, оценуваат медиумите, туку и
убавината на самата слика.
72 ПОРТА 29 декември 2017
„Во прашање е мошне секуларен приказ
на Исус. Нема крст, нема ореол, но има
некоја двозначност во неговата појава која
го изразува духот на времето“ - изјави за
„Гардијан“ трговецот со уметнички дела
Филип Молд, додавајќи дека оваа слика
комотно може да се најде рамо до рамо со
дела на некои импресионисти како Џексон
Полока или Енди Ворхол.
Томас Кембел, некогашниот директор на
Метрополитен музејот, смета дека
постигнатата цена е изненадувачка, но тоа
не треба да чуди на пазар каде
„шпекулациите и маркетингот ја замениле
Музеј Лувр, Абу Даби
стручноста како мерка на вредност“. Без
оглед на сè, самата бројка на пари на
сликата ѝ гарантира „слава“. Ако некогаш
се најде во некој музеј ќе биде „лепак“ за
посетителите, каков што е случајот со
Мона Лиза во Лувр. Кембел иронично се
пошегува „конзерваторката Дајана
Модестини мора да биде меѓу најценетите
живи уметници во светот!“
Спротивно на некои извештаи, Салватор
Мунди не е последното Леонардово дело
во приватни раце. Војводата од Buccleuch
ја поседува Леонардовата „Мадона со
вретено“, а уметничкиот дилер Филип Мулд
изјави дека нема да биде изненаден ако
војводата сега размислува да ја продаде
на аукција. Молд предвидува дека ако тоа
го направи, тоа би можело да биде и
првата слика продадена за милијарда
долари.
По откривањето на идентитетот на
купувачот се појавува уште една
контраверза. Сликата на Леонардо
„Спасител на светот“ би можела да биде
незгодна во ултраконзервативното
кралевство и поради тоа што го прикажува
Исус Христос. Муслиманите веруваат дека
Исус бил пророк, а не спасител. Исто така
саудиските верски лица инсистираат дека
исламот забранува уметнички дела кои
претставуваат луѓе, додека
претставувањето на пророкот е посебно
забрането.
Како и да е, патот на сликата од
атељето на италјанскиот сликар до ѕидот
во Абу Даби не бил лесен. Останува
времето да покаже дали дошла до крајот
на своето патување и дали е помалку арт,
а повеќе бизнис.
www.fabrikakarpos.com.mk

ПОРТА
 уметност

Радикалната деценија на
Дерен исполнета
со инвентивност и смелост

На оваа изложба може да се видат сите оние

елементи што се суштински обележја на
неговото творештво: специфичен однос кон
реализмот, длабок интерес за таканаречената
„примитивна“ уметност и потрага по
современиот класицизам
74 ПОРТА 29 декември 2017
Г
Дејан БУЃЕВАЦ , (специјално за Порта 3 од Париз)

оген во Гран пале, Монеовата

колекција во Мармотан,
Рубенс во музејот Луксембург,
Андре Дерен во Бобур - се
само дел од атрактивната
зимска понуда во париските
музеи, во кои, како и секогаш,
редиците за влез се константно долги.
Текстот што следува се однесува на
значајната изложба во Центарот Помпиду, која
ни ја открива првата деценија (1904 - 1914) од
работата на влијателниот француски сликар
Андре Дерен (1880 - 1954), насловена како
André Derain 1904 - 1914. La décennie radicale.
Уметноста на Андре Дерен не била во
фокусот на големите монографски изложби
уште од ретроспективата во 1994 година во
Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris - со
други зборови, повеќе од дваесет години.
По неговата смрт во 1954 година, тој оставил
зад себе богато, разновидно и парадоксално
творештво, обележано со силни авторски
искуства, но сепак длабоко под влијание на
старите мајстори.
ВРАЌАЊЕ КОН РЕАЛИЗМОТ
Како таков, овој француски сликар одиграл
клучна интелектуална улога во појавата на две
големи авангардни движења во почетокот на
20 век: фовизмот и кубизмот. Во тоа време, во
кое експериментирањето почнува да добива
силна развојна улога во ликовната и визуелната
уметност, Дерен кaко еден специфичен вид на
самотник, барал враќање кон раниот реализам,
најавувајќи ги фигуративните движења на
магичниот реализам, почнувајќи од „Енгризмот“
на Пикасо до метафизичкото сликарство на Де
Кирико и германската Нова објективност.
Изложбата се осврнува на работата на овој
важен уметник од 20 век, следејќи ги
различните фази од неговата кариера пред
Првата светска војна, кога тој бил вклучен во
најрадикалните авангардни движења. Некои од
неговите највпечатливи дела беа собрани за
изложбата: така, тука меѓу останатите дела што
се презентирани е и неговото „Летно дело“ од
1905 година кое било насликано во Кољур; тука
се серијата лондонски сцени, како и неговите
алегориски платна во големи димензии кои
како композиции се посветени на танцот и на
капачки.
Изложени се седумдесет слики, бројни
скулптури, цртежи... Кога станува збор за слики,
неговите првични дела се морски пејсажи,
рибарски чамци, капачки, мотиви од Лондон
(како сликата „Биг Бен“), како и портрети („Г-ѓа
Дерен во зелено“).
Творештво на Дерен од пред Првата светска
војна е исполнето со голема инвентивност и
смелост.
На оваа изложба може да се видат сите оние
елементи што веќе се карактеризираат како
суштински обележја на неговата уметност:
специфичен однос кон реализмот, длабок
интерес за таканаречената „примитивна“
уметност и потрагата по современиот
класицизам.
Дерен, кој бил близок со Морис де Вламинк
и Анри Матис, а потоа и со Жорж Брак и Пабло
Пикасо, активно поврзувајќи ги и соочувајќи ги
фовизмот и кубизмот, развил мошне
автентично творештво уште веќе до Првата
светска војна. Тој визуелно експериментирал
на многу полиња, справувајќи се со
сликарството, цртежот, резбарството,
скулптурата, керамиката и филмот, а исто така,
ја практикувал фотографијата низ текот на
целиот свој живот, паралелно со неговото
сликарство.
Изложбата е фокусирана на истражување на
досега необјавени архивски материјали на
Дерен - негови фотографии, колекции на
принтови и репродукции на уметнички дела,
списи и текстови како и кореспонденции - и за
првпат фрла значително и поинакво светло на
некои од неговите најважни дела преку силни
визуелни контрапункти: фотографиите што тој
ги фотографирал и неговите атипични
уметнички референци како што се „Епинал“

ПОРТА
гравурите, предметите на Маорите што тој ги
копирал во Британскиот музеј во 1906 година, и
африканските скулптури од неговата колекција.
На изложбата се претставени околу седумдесет
слики, голем број дела на хартија (акварели,
цртежи, скици и гравури), скулптури и околу
педесет фотографии на Маори, африкански
скулптури и керамики.
Изложбата се отвора со раните дела на
Дерен, кои биле многу закотвени во реалниот
свет. Под влијание на неговото читање на Зола,
како и од анархистичките кругови, во кои тој се
движел со својот пријател Вламинк, Дерен ги
сликал кафулињата, булеварите и борделите со
една прониклива и сурова линија. Од самиот
почеток, тој ја практикувал фотографијата што
ПОРТА
му служела како модел на одредени платна.
Исто така, во овие години, следејќи ја
пејзажната традиција на импресионистите, тој
заедно со Вламинк почнале да ја посетуваат
истата страна на Сена, каде што сликале
некогаш импресионистите, за да го сликаат
прединдустриското предградие. Дерен бил
фасциниран и од Ван Гог, па како и него, и тој
ја фаворизирал употребата на светла и
неизмешана боја.
ПРВА ДЕЦЕНИЈА
Таа прва деценија на која се однесува
изложбата, во неговото творештво е клучна,
бидејќи во 1904 година на Парискиот есенски
салон се сретнал со делата на Сезан, кои врз
него извршиле силно влијание и го обележале
неговото подоцнежно творештво. Во текот на
таа деценија, кога се создадени делата кои
може да се видат на актуелната изложба во
Бобур, Дерен запознал многу сликари и
соработувал со нив (Пикасо, Брак, Матис) и
поети чии лирски дела тој ги илустрирал
(Аполинер, Јакобс, Бретон).
Иако, тој имал силно истражувачко искуство
во раниот развој на кубизмот, тој повеќе бил
обземен од реализмот на свој начин, за разлика
од својот пријател Пикасо кој докрај
продолжил по својот пат на аналитичкиот
кубизам.
Во тој период, Дерен ентузијастички бил
инспириран како од детските цртежи, така и од
таканаречените „ренесансни примитивци“ и од
незападната уметност.
Во 1911 година, тој се свртел кон
„неоархаичната“ стилизација инспирирана од
Italian Primitives и од поетскиот универзум на
Пол Клодел во хиератичките портрети и во
сликите исполнети со мистериозни и
симболично набиени сцени како што е Samedi.
Постепено, Дерен се исклучувал себеси од
кои било „доминантни“ случувања на
уметничката сцена во тоа време. Неговото дело
станувало „магично реалистично“, чудно и
меланхолично.
Исто така, во овој период, тој ја открил и
почнал да собира дела од таканаречената
примитивна африканска уметност.
Во 1914 година, тој се преселил на
Монмартр.
КОЛАБОРАЦИОНИСТ
Во текот на војната, а и подоцна, тој веќе бил
познат во уметничките кругови во кои се
движел. За рускиот балетски импресарио
Сергеј Павлович Ѓагилев, тој работел на
сценски уредувања во театарот. Во тоа време,
тој станува многу меѓународно познат и
неговите дела биле изложувани не само во
Франција, туку и во Лондон, Берлин,
Франкфурт, Дизелдорф, Њујорк и Синсинати.
За време на окупацијата на Франција во
текот на Втората светска војна, тој живеел во
Париз и како претставник на француската
култура бил поддржуван од власта, а во 1941
година дури и патувал во Германија во
организација на власта. По ослободувањето, за
многумина тој бил сметан за колаборационист
и по војната немал никакви изложби на своите
дела. Умрел во департментот Горна Сена, во
Париз.
Куратор на изложбата е Cécile Debray,
конзерваторка и врвна познавачка на
творештвото на Анри Матис, а од оваа година и
директорка на Мusée de l’Orangerie во Париз.
Изложбата André Derain 1904 - 1914. La
décennie radicale во Бобур трае до 29 јануари
2018 година.
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА