ПОРТА

Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
235
AВГУСТ 2015

Цареви Кули: Историското минато на виделина

Технологии:
А РХ И Т Е К Т УР А Чиста десетка за Microsoft
Е КО ЛО Г И Ј А „Херцог и де Меурон“ - добитници на
RIBA Jencks Award 2015

90 ДЕНАРИ
ɨɲɱɭɴɫɧɰɫ


ɲɱɧɰɫ


ɴɫɴɵɨɯɫ

ПОРТА
 градежништво

ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ɋ.ɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ.ɂɋɂɋɌȿɆɂ

ɂɇɈȼȺɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺɇȾȺɊȾɂ

Tel:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226

Fax:
00 389 034 211 964

e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA
4 ПОРТА 25 јули 2014

4
 Тел: 047 225353 /047 225354
e-mail: kobil@t-home.mk
web: www.kobil.biz

години

l Брза и квалитетна изведба на челични конструкции

и покривачки работи за индустриски и стамбени
објекти
l Изведба на типски објекти
l Продажба и монтажа на термоизолациони панели
со полиуретанска изолација и минерална волна
l Изработка на најразлични видови метални
производи
l Логистички услуги со автодигалки

ПОРТА
БРОЈ 235 ПЕТОК 28.08.2015
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
Швајцарското архитектонско студио
„Херцог и де Меурон“ се добитници
на RIBA Jencks Award за 2015
година. Станува збор за студио со
извонредна меѓународна кариера.
Нивната работа Чарлс Џенкс ја
опишува како олицетворение
на глобалната потрага по
архитектурата на плурализмот,
односно флексибилна архитектура
за различни култури и нации.
Нивните проекти претставуваат
препознатлив архитектонски
став кој протекува од работниот
процес и обврската за создавање
интелигентен дизајн, и овозможува
креативна флексибилност која
се издвојува над останатите
архитектонски практики денес.
Историското минато на Цареви
Кули, кај Струмица, излегува на
виделина. Со заокружување на
реконструкцијата и конзервацијата,
покрај културно-едукативната улога,
сега се додаваат нови и значајни
содржини на локалитетот, кои
културно ќе ја збогатат понудата на
градот, а за што секако ќе придонесе
и изградбата на жичарницата,
која е во фаза на студија.
Меѓународната летна
конференција на студенти по
градежништво - International
Summer Conference of Civil
ИНФО 6
ISUCCES - ПРИМАТОТ ПОВТОРНО
ЗА СТУДЕНТИТЕ ОД ГРАДЕЖНИОТ
ФАКУЛТЕТ ОД СКОПЈЕ
ГРАДЕЖНИШТВО 12
НОВИ СВЕДОЦИ НА
УСПЕШНАТА ТРАДИЦИЈА
АРХИТЕКТУРА 22
ЗАМОК НА СВЕТЛИНАТА
АРХИТЕКТУРА 26
„ХЕРЦОГ И ДЕ МЕУРОН“ - ДОБИТНИЦИ
НА RIBA JENCKS AWARD 2015
УРБАНИЗАМ 38
ВЕГЕТАЦИЈА ВО УРБАНА СРЕДИНА
ТЕХНОЛОГИИ 46
ЧИСТА ДЕСЕТКА ЗА MICROSOFT
КУЛТУРНО НАСЛЕДСТВО 56
ЦАРЕВИ КУЛИ: ИСТОРИСКОТО
МИНАТО НА ВИДЕЛИНА
ЕНТЕРИЕР 62
РАЈ ЗА „ГЕЈМЕРИТЕ“?
ГОДИНА XI
Редакција:
главен и одговорен уредник:
Engineering Students, како по Дејан БУЃЕВАЦ
традиција, минува во знакот на
новинари:
студентите од Градежниот факултет Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
од Скопје. И годинава моделот
што ја доби првата награда на Насловна страница: надворешни соработници:
Конференцијата беше оној на тимот VITRAHAUS, VITRA Ангел СИТНОВСКИ
со нашите студентки Александра Александар ПЕТРОВ (ИТАЛИЈА)
CAMPUS, Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
Ѓоревска и Сара Тоневска, и
нивниот партнерски тандем од WEIL AM RHEIN, Александра ШЕКУТКОВСКА
Андреа ЈАМАКОСКА
Машинскиот факултет во Малага. ГЕРМАНИЈА Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
Оформувањето и одржувањето Даниела МЛАДЕНОВСКА
на урбаната вегетација не е
само прашање на естетика или ПОРТА
ГРАДЕЖНИШТВО
235
AВГУСТ 2015
Цареви Кули: Историското минато на виделина
Технологии:
Драган РИСТОВ
Драгица ФАРРЕН (В.Британија)
АРХИТЕКТУРА Чиста десетка за Microsoft
одржување на психолошка врска ЕКОЛОГИЈА „Херцог и де Меурон“ - добитници на Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
RIBA Jencks Award 2015
на човекот и природата, туку од тоа Енис ХОЏА
Ивана ГРУПЧЕ
зависи степенот на подобрување на
Ивона МИТЕВА
еколошките услови во изградените Кате АНТЕВСКА
средини. Вегетацијата имала важна Сашо КУЗМАНОВСКИ
улога уште во древните цивилизации. Трајче СТОЈАНОВ
Соларни сообраќајни површини. Филип ФИЛИПОСКИ
Од стрип-фантазија во 70-тите, до
ароматична пареа на една добро графички уредник:
Гоце ЦВЕТАНОСКИ
„искрчкана“ идеја. Од детска
радост во форма на електрични фоторепортер:
автомобили по пластична „шина“, Кире ПОПОВ
до лабораториски модел со
90 ДЕНАРИ
енергетско-еколошка „налепница“. лектор:
Соообраќајните површини кои ќе Костадинка СОЛЕВА
можат да придвижат, осветлат,
Издавачки совет:
означат и снимат, заокружија еден AВТОРИ: „ХЕРЦОГ Љупчо АТАНАСОВСКИ,
инкубациски период со солидно И ДЕ МЕУРОН“, дипл.инж.арх. - претседател
време на технолошко минување.
ИЗГРАДБА: 2006-2009 проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,
дипл.град.инж.
ОД РЕДАКЦИЈАТА Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
дипл.инж.арх.
Александра ПЕТРОВСКА
дипл.инж.арх.
Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје
Ул. Васил Ѓоргов број 21,
влез 2, локал 7, 1000 Скопје
Тел: 3109 311; 3151 311;
Факс: 3132 924
e-mail: porta3@porta3.com.mk
www.porta3.com.mk
46 Печати:
Маркетинг:
50 biroproekt@biroproekt.com.mk
marketing@porta3.com.mk
Тел: 3243 790; 3243 797
Fax: 3243 796
Моб: 072 248 796
ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.
за физички лица: 700 ден.
64 жиро сметка: 300000001995035 во
Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485
42 6 Првиот број на списанието Порта3
излезе на 29.12.2004 година
Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
објавени во списанието.
 инфо ISUCCES, ОСИЈЕК, ХРВАТСКА

Приматот повторно за
студентите од Градежниот
факултет од Скопје
Моделот што ја доби првата награда на Конференцијата беше оној на тимот со
нашите студентки Александра Ѓоревска и Сара Тоневска, и нивниот партнерски
тандем од Машинскиот факултет во Малага

Сара ТОНЕВСКА, Александра ЃОРЕВСКА, Стефан

МИЦЕВСКИ, Антонио ШОКЛАРОВСКИ ,
апсолвенти на Градежен факултет –
Скопје, УКИМ

В
о организација на
наставниот кадар и
студентите од Градежниот
факултет во Осијек,
Хрватска, по третпат се
одржа Меѓународната
летна конференција на
студенти по градежништво - International
Summer Conference of Civil Engineering
Students (ISUCCES). Како и во претходните
години, а за што и читателите на „Порта 3“
своевремено имаа можност да се
информираат (http://www.porta3.mk/nov-
uspeh-na-isucces/), учесниците се пријавуваат
со свое истражување или труд кој, доколку го
помине „филтерот“ за квалитет, го
презентираат пред академскиот тим на
домаќинот, по што добиваат можност и да
изработуваат модел на конструкција чија
стабилност се испитува на дејства на
земјотреси. Благодарејќи на агилноста на
организаторот, кој поканата за бесплатно
учество ја упати на голем број адреси не
само во регионот, интерес пројавија
претставници на голем број факултети, а врз
основа на исполнување на критериумите, во
Осијек допатуваа студенти од Шпанија, од студиската програма градежништво, студентите Стефан Мицевски и Антонио
Романија, Србија, Босна и Херцеговина, конструктивна насока, и два студенти од Шокларовски, додека другиот го формираа
Грција и Словачка. Во оваа прилика, ако се Факултетот за природни и технички науки во апсолвентките Сара Тоневска и Александра
изземат студентите од Хрватска, Штип, од студиската програма по градежно Ѓоревска. Првиот тим, во соработка со
најзастапена беше Македонија, бидејќи ја инженерство, модул транспортна асистентите м-р Бојан Сусинов и м-р Сеад
претставуваа три тандеми: четири студенти инфраструктура. Абази, имаше изработен реферат под наслов
од Градежниот факултет во Скопје (ГФ СК), Едниот тим од ГФ СК го сочинуваа „Analysis of 9.0 m high reinforced soil retaining

6 ПОРТА 28 aвгуст 2015


Победничкиот модел
wall for platform“, кој опфаќаше нумеричка
анализа на потпорен ѕид од армирана земја
со поголем број на специјализирани
геотехнички софтвери, каде се внимаваше
конструкцијата да ги задоволи сите технички
барања од актуелните македонски или
соодветни европски стандарди. Вториот
Koмплетната делегација на
Македонија на ISUCCES
тандем, пак, под менторство на доц. д-р
Јован Бр. Папиќ, имаше истражување на тема
„Seismic design, the effect of diaphragm walls
and damping supports under earthquake
loading“. Тоа се состоеше од неколку
конструктивни варијанти на армирано-
бетонска зграда со катност 2По+Пр+5, со
цел да се испита влијанието на различни
елементи врз однесувањето на конструкција
во случај на земјотрес. Беа анализирани
основен модел со крута темелна
конструкција и две модификации: примена
на дијафрагми (крути армирано-бетонски
ѕидови) околу двата подземни ката и
флексибилна темелна конструкција со кои се
симулира присуството на почвата и нејзината
хоризонтална и вертикална крутост.
Заклучокот е дека и двете модифицирани
решенија даваат добри резултати од аспект
на однесувањето на конструкцијата при
сеизмичко дејство, но со оглед на тоа што
дијафрагмите треба да се изведат и
финансираат, на проектантите им се
препорачува да одвојат малку повеќе време
за реално нумеричко моделирање на почвата
и нејзиното поволно влијание во случај на
земјотрес, со што би се обезбедиле исто
ниво на техничка анализа и стабилност на
конструкцијата, но и оптимизација во вид на
економска заштеда за инвеститорот.
Стандардно, во втората фаза на ISUCCES,
се пристапи кон изработка на дрвени модели
на конструкции кои потоа се товарат
дополнително и се тестираат на земјотрес
што се симулира преку вибро-плоча.
Моделите се оценуваат според естетиката,
односот висина-тежина на конструкцијата,
оригиналност при изборот на
конструктивните елементи за придушување
на сеизмичкото дејство (т.н. дампери) и
нивното однесување при земјотрес. Слично
инфо
како и минатата година, така и оваа приматот
го однесе конструкција проектирана и
изведена од студенти од ГФ СК. Имено,
моделот што ја доби првата награда на
Конференцијата беше оној на тимот со
нашите студентки Александра Ѓоревска и
Сара Тоневска, и нивниот партнерски тандем
од Машинскиот факултет во Малага. Тој ги
исполни критериумите со најмали димензии
и најмалку елементи, поради што се
издвојуваше со односот висина-тежина на
конструкција и вкупната издржливост. Покрај
тоа, дојде до израз креативноста на
студентите, бидејќи во основата на зградата
беа применети дампери од сунѓер. Идејата-
водилка при нивната изработка беше да се
конструира зглоб во базата на столбовите,
па столбовите по аглите на моделот не беа
прицврстени за основата туку само
обложени со густ сунѓер, што овозможи
флексибилност на моделот која се истакна
така што ги поднесе без лом сите фази на
товарење при тестирањето. Страните на
моделот паралелни на правецот во кој беше
нанесена сеизмичката сила беа исполнети со
дијагонални елементи меѓу гредите. Воедно,
моделот во центарот имаше и круто јадро
вклештено во основата, на кое со гредни
елементи беше целосно пренесен
дополнителниот товар кој се поставуваше
при тестирањето. За сето напред изнесено
се почитувани и успешно комбинирани
принципите изучувани низ повеќе предметни
програми од наставата на ГФ СК, а за
нивната исправност, помеѓу останатото,
потврда се наоѓа и во континуираното
освојување престижни награди на ISUCCES.
Студентите, покрај шансата за настап пред
академски аудиториум и за натпреварување
со еднакво квалитетни колеги, имаа шанса да
запознаат и потенцијални идни 
28 aвгуст 2015 ПОРТА 7
 инфо
соработници од земјите од регионот и да
разменат знаења со нив. Организаторите
беа мошне вредни и срдечни, заради што
сите учесници ги оценија како одлични од
секој аспект, бидејќи ги обезбедија сите
услови за богат и динамичен престој сето
време во градот-домаќин на бројните гости
од странство. Беа организирани и низа
придружни активности, меѓу кои и посета
на новата зграда на Градежниот факултет
ПОРТА
во Осијек, кој е во фаза на завршна
изведба на конструкцијата, како и
национална вечер на која студентите ја
претставуваат својата земја и култура преку
храна, пијалаци, музика и обичаи. На таков
начин, се овозможува уште еден елемент за
зближување на учесниците, што понатака
се одржува преку некој од бројните начини
на комуникација, а, покрај доделувањето на
наградите, придонесува за можеби
позначаен success на ISUCCES.
Позитивните впечатоци од претходните
учесници од ГФ СК ги мотивираа
актуелните да се пријават кај предметните
асистенти за реализација на истражувања,
а стекнатото искуство пренесено низ овие
редови се надеваме дека ќе биде „мамка“
која ќе привлече уште низа следни тандеми
да се уверат во веродостојноста и неа да ја
споделат. n
www.fabrikakarpos.com.mk
ОХРИД ЌЕ БИДЕ ДОМАЌИН НА 16. СИМПОЗИУМ НА ДГКМ инфо

Форум за размена на идеи

и знаења

О
д 1 до 3 октомври, во Охрид ќе
се одржи 16. Симпозиум на
Друштвото на градежни
конструктори на Македонија
(ДГКМ 2015). Симпозиумот ќе
се фокусира на прашања од областа на
градежното конструкторство, со посебен
акцент на современите методи и техники
за проектирање и изведба на градежните
конструкции како предуслов за одржлив
развој. Главна цел на симпозиумот е да
обезбеди форум, каде домашните и
странските учесници ќе можат да разменат
знаење и идеи за најновите научни
достигнувања и практики, поставувајќи
насоки за идни истражувања и соработки
во областа на градежништвото. Повикани
се да учествуваат сите градежни
конструктори и студенти, како и
истражувачи од сродни области.
Темата на симпозиумот е „Современи
конструкции - одржлив развој“. Покрај неа
ќе се расправа и на теми за Tеориски и
експериментални анализи на конструкции;
Современи методи за проектирање на
конструкции; Eврокодови и национални
анекси; Современи техники за изведба на
конструкции; Современи материјали и
технологии, предуслов за одржлив развој;
Доверливост, робусност и трајност на
конструкциите; Испитување, одржување,
зајакнување и санација на конструкции;
Асеизмичко проектирање на конструкции;
Конструкции отпорни на пожар; Климатски
влијанија врз конструкции; Превенција од
катастрофи и ублажување на последиците
врз градежните објекти; Инфраструктурни
објекти и други теми поврзани со
градежното конструкторство. факултет при Универзитетот во Загреб, градежништво и геодезија во Софија,
Во рамките на Симпозиумот, во Хрватска; Цветан Георгиев, вонреден Бугарија; Марина Трајкова, професор на
соработка со Комората на овластени професор на Градежниот факултет при Градежниот факултет при Универзитетот
архитекти и овластени инженери на Универзитетот за архитектура, за архитектура, градежништво и геодезија
Република Македонија, Институтот за градежништво и геодезија во Софија, во Софија, Бугарија, и Масимо
стандардизација на РМ и Министерството Бугарија; Јоже Кочар, секретар во Фрагиакомо, професор на Одделот за
за Економија ќе се одржат тркалезни маси Министерството за економски развој и градежништво, архитектура и животна
на тема „Еврокодови и национални технологии, Сектор за производи и средина при Универзитетот во Л’Аквила,
анекси“ и „Градежна регулатива - закони, стокови резерви, Љубљана, Словенија; Италија.
правилници и стандарди“. Јелена Круз, раководител на
На Симпозиумот се повикани Националната лабораторијата за За подетални информации можете да ја
предавачите: Дубравка Бјеговиќ, градежништво, Порто, Португалија; Јордан посетите веб страницата на Друштвото на
професор и шеф на Катедрата за Милев, професор на Градежниот факултет градежни конструктори на Македонија
технологија на материјали на Градежниот при Универзитетот за архитектура, http://mase.gf.ukim.edu.mk
28 aвгуст 2015 ПОРТА 9
 сеќавање
Човекот што чекореше пред
Г арх. Георги КОНСТАНТИНОВСКИ
одини наназад го посетував Љубе Пота во
неговиот дом на булевар „Партизански одреди“ во Скопје. Во
2007 година, го замолив да напише еден поширок текст за
урбанистичкиот развојот на Скопје. Тој со посебно
задоволство ја прифати поканата и ми го предаде текстот
насловен „Урбанистичко планирање и изградба на Скопје
1946-1962“. Овој текст го вградив во мојата книга
„Градителите во Македонија XVIII-XXI век“ во издание од
издавачката куќа „Табернакул“ издадена во 2007 година. Во
овој текст Пота прави еден исклучително концизен преглад за
развојот на Скопје, опфаќајќи еден подолг период почнувајќи
од првите децении на 20 век. Така, во 1914 година бил
изработен првиот Генерален регулационен план на Скопје
изработен од архитектот Димитрие Т. Леко. Во 1929 година,
архитектот Јосиф Михајловиќ го изработил вториот генерален
регулационен план на Скопје во којшто бил вграден
тогашниот актуелен систем „Garden Siti of tumorou“. По
ослободувањето, во 1946 година бил изработен првиот
Директивен план на Скопје од архитект Драган Петрик, а во
1948 година еминентни архитекти-урбанисти биле ангажирани
од Чешка и тие го изработиле Генералниот регулационен
план на Скопје во размер 1:10000. Во 1950 година, овој план
бил прифатен и со него се предвидуваше Скопје во наредните
50 години да го достигне бројот од 200.000 жители. Но,
поради брзиот економски развој на градот се покажа дека
предвидениот број од 200.000 жители брзо беше надминат и
од оваа причина се јави потреба за ревизија на Генералниот
урбнистички план. По извршената ревизија се донесе
заклучок дека растот на градот треба да се ограничи на 30
години, според кој Скопје требаше до крајот на 2000 година
да ја достигне бројката од 300.000 жители.
Во 1953 година беше основан Заводот за урбанизам и
архитектура на Скопје, во кој беа вклучени архитекти и
инженери од различни профили. Прв директор на овој Завод
беше архитект Љубе Пота, а другите вработени архитекти
беа: Владимир Ќосевски, Душан Пецовски, Јумни Зеќир, Ристо
Галиќ, Георги Константиновски; сообраќаен инженер
Љубомир Владимиров, град. инж. Јордан Секулов и инж. хорт.
Драган Шојлевски.
Во истиот период се формира и Советот за урбанизам на
Скопје во чиј состав беа вклучени реномирани архитекти,
инженери, ликовни уметници и општествено-политички
работници. Посебен нагласок беше ставен на изработка на
Детален урбанистички план за централното подрачје на
градот Скопје, кој беше завршен и донесен кон крајот на 1956
година. Во тој период беа изработени и деталните
урбанистички планови за Чаир и Топаана, како и за дел од
Гази Баба. Така кон крајот на 50-тите години беа изработени
и Деталните урбанистички планови за Карпош 1, Карпош 2,
Тафталиџе 1, Автокоманда и Црниче.
10 ПОРТА 28 aвгуст 2015
АРХИТЕКТ ЉУБЕ ПОТА ВО МОИТЕ СЕЌАВАЊА
Како есенските лисја што бавно
се ронат, така и јас одвреме-
навреме ќе навратев да го
посетам Пота. Одев со љубов и
посебна почит кон човекот со
високи интелектуални особини,
кај човекот со кој можев
слободно да разговарам на теми
поврзани со нашиот град Скопје
С о овој скратен извадок од статијата на арх. Љубе Пота,
што ја напиша во својата 89-годишна возраст, сакав да ја
подвлечам неговата виталност и свежа меморија како жив
сведок и, секако, како еден од најзаслужните архитекти-
урбанисти, коишто со својата љубов кон своето Скопје и
своите идеи чекореле секогаш напред пред своето време!
Година по година, како есенските лисја што бавно се
ронат, така и јас одвреме-навреме ќе навратев да го
посетам Пота. Одев со љубов и посебна почит кон човекот
со високи интелектуални особини, кај човекот со кој можев
слободно да разговарам на теми поврзани со нашиот град
Скопје. Секогаш кога ќе му најавев дека сакам да се видаме,
тој со посебна жар ме очекуваше и излегуваше пред
влезната врата на неговиот дом да ме пречека со стискање
на рака и со зборовите „добре дојде“. Жената што
работеше кај него и се грижеше за одржување на
домашниот ред, по мојот телефонски повик му најавуваше
дека доаѓа професорот, и токму заради тоа јас нејзе и го
дадов името „деканка“, што ѝ причинуваше посебно
задоволство! Таа, веќе од подолго искуство, го припремила
кафето и го сервирала на масата во дневната соба на
којашто точно се знаеше моето место и местото на Пота.
Секогаш седевме еден наспроти друг на левата страна од
една издолжена маса за да ни бидат дијалозите јасни и
гласни. Тука, во непосредна близина на едно мало масиче
секогаш стоеја моите три книги „Градителите во Македонија
XVIII-XXI век“. Најчести теми ни беа поврзани со сегашните
случувања во Скопје: со бришењето на еден историски
период, токму оној во којшто Пота го вградил својот живот,
со фалсификувањето на историјата на градот со
воведување на т.н. стил „Барок“. Дискутиравме за
обезличувањето на Кале - тој единствен природен бисер на
градот заедно со реката Вардар. За обезличувањето на
рекреативната крајбрежна зона на Вардар. За објектите

своето време
изградени токму во таа рекреативна зона. За вештачките
бродови на реката Вардар. За објектите изградени во
подножјето на Кале, како и за обезличувањето токму на
ридот Кале со нивното присуство. За оградите на
мостовите, за прекројувањето на постоечките фасади во
градот, со посебен осврт на центарот на Скопје. За
плоштадот „Македонија“, за неговото постојано
прекројување и менување, за неговото поплочување…
П ота често ми раскажуваше за впечатоците од времето на
неговите студии во Белград. Тој за своите професори
зборуваше со посебен пиетет и љубов кон нив. Зборуваше за
архитектите Милан Злоковиќ, Богдан Несторовиќ, Никола
Добровиќ… За нивните дела во Скопје и Македонија. Со
внимание го слушав и ме одушевуваше со неговата култура.
Никогаш не се произнесе во негативна насока кон кој и да
било од своите колеги или од неговите претпоставени.
Едноставно, беше спремен да прифати дискусија од која било
област од архитектурата или од урбанистичкото проектирање.
Во 1954 година, на својата 36-годишна возраст, Пота се
сеќавање
појави на првиот час по предметот Урбанизам и руризам пред
првата генерација архитекти на Архитектонскиот факултет во
Скопје. Бев студент на четврта година. Застана на катедрата и
со својот јасен и мелодичен глас прозвучија неговите први
лекции. Од него почнавме да навлегуваме во една дотогаш за
нас непозната област од науката. Професорот Љубе Пота
беше нашиот прв учител од областа на урбанизмот и
руризмот!
Точно 20 дена пред да го напушти овој свет, седев на
масата во неговиот дом на истото место како и порано.
Седеше и Пота, како и порано. Разликата беше само во
неговиот пристап до масата. Сега за првпат друга жена му
помагаше во одењето. Физички беше ослабнат. Едвај ги
влечеше нозете. Седна и во таква состојба пак започнавме
разговор. Кафето стигна на масата и го пиевме како и
секогаш полека. Му ја донесов и поклонив фотографијата од
старо Скопје што му ја ветив на претходното виѓавање. Ми се
заблогодари. Во врска со фотографијата го прашав дали знае
нешто да ми каже за старата скопска фамилија Папа Теодоси.
Каде беше нивната куќа? Следеше брз одговор. Како и сите
архитекти во своето изразување, прво се фаќаат за молив и
хартија. Така и Пота, со доста отсечен глас побара од жената
да му донесе бела хартија и молив. Она што најмногу ме
восхити не можев никако да го објаснам, тој со смирена рака
и со моливот во неа повлече две паралелни линии и рече „ова
е Вардар“. Брзо повлече други две паралелни линии попреку и
рече „ова е Камениот мост“. Веднаш наспроти Камениот мост
ја постави зградата на Ибни Пајко. За чудо, јас мислев дека
таа треба да биде нормална на мостот, но тој бравурозно ја
накриви кон едната страна. И од неа со зачудувачка
прецизност и смиреност почна да го крои планот на маалото.
Ги црташе улица по улица давајќи коментар за секоја линија.
Ги редеше куќите покрај нив. Го постави габаритот на амамот,
продолжи со улицата што водеше кон Серава, стигна до
улицата „Стив Наумов“ која беше доста далеку од местото што
требаше да ја означи локацијата на бараната куќа. И од кога
го заврши планот на микро урбанизмот на Пајко маало, со
отсечен и убедлив глас го стави моливот во една точка на
планот, ме погледна во очи и ми рече: Тука беше куќата на
Папа Теодоси. Неговата меморија беше толку силна, така што
изгледаше како да ја гледа куќата пред себе и продолжи со
временски паузи: Таа куќа беше голема… висока… многу
убава!
Времето одминуваше и јас требаше да се збогувам со Љубе
Пота. Бев свесен дека не треба повеќе да го заморувам. Се
присетив на убавата книга од модерната архитектура што му
ја подарив на неговиот 90-ти роденден. Гаев надеж дека ќе му
поклонам нова книга на неговиот 100-ти роденден. Ми летнаа
мислите на годините на Оскар Нимаер, дали Пота ќе биде
македонскиот Оскар? Го замолив да не станува. Но тој сепак
успеа да стане и за последен пат да се ракува. Пак со
поздравот како и секогаш „Пак да ми дојдеш!“. Излегов од
надворешната врата со насолзени очи. Реков во себеси: да,
мој учителу и пријателу нема да биде далеку кога пак заедно
ќе го пиеме еликсирот од боговите. Те молам чекај ме. Ја
наведнав главата над воланот во колата и долго време седев
неподвижен. Солзите не запираа. n
28 aвгуст 2015 ПОРТА 11
 градежништво ГЕОРЕКС 2015, БОРОВЕЦ, БУГАРИЈА

Нови сведоци
на успешната традиција
Во рамките на
темите посебен
акцент беше ставен
на успешната
примена на
Еврокод 7, кое
искуство во
Македонија допрва
треба да се
стекнува, па оттаму
е значајно не само
за студентите ами и
за инженерите

Дел од активностите на конгресот

Д
оследно со успешно воспоставената практика,
а за што во повеќе наврати е известувано на
страниците на „Порта 3“, деветтиот ГЕОРЕКС
(ГЕОтехнолошки РЕгионален Конгрес на
Студенти) се одржа во периодот од 10 до 13
јули во прекрасниот Боровец, Бугарија, во
организација на Универзитетот за архитектура,
градежништво и геодезија (УАГГ) во Софија. На овој, веќе
традиционален конгрес на студенти од областа на геотехнологијата,
учествуваа над 70 академци од регионот, кои имаа можност да ги
презентираат трудовите изработени под менторство на своите
професори и/или асистенти. Во нив беа опфатени многу актуелни
стручни аспекти, анализирани и обработувани во тек на
неколкумесечна работа, со што воедно се развивани сопствените
истражувачки и презентациски способности, како и критичката
мисла, со оглед на тоа што е отворена можноста по тие прашања да
се дискутира и дебатира со останатите учесници.
Покрај домаќините од УАГГ, на ГЕОРЕКС 2015 учествуваа и
претставници од: Градежните факултети во Осијек и Ријека од
Хрватска, Градежниот факултет од Скопје, Градежно-
архитектонскиот факултет од Ниш и Рударско-геолошкиот факултет
од Берлград, Србија, како и Рударско-геолошко-градежниот
факултет од Тузла, Босна и Херцеговина и Политехнички
универзитет, Санкт Петербург, Руска Федерација.
Конгресот, всушност, започна со посета на УАГГ и темелно
запознавање со работата на лабораториите на тамошниот Градежен
факултет, после што колективно сите учесници заминаа кон
Боровец. На формално првиот работен ден, ГЕОРЕКС 2015 беше
отворен со обраќања на организаторите: проф. д-р Владимир
Костов – раководител на Катедрата за геотехника во Софија, доц. д-р
Димитар Диков – претседател на Научниот комитет на конгресот,
како и претседателот на Комората на инженери за инвестиционо
планирање на Бугарија Стефан Кинарев, посакувајќи им топло
добредојде на учесниците. Во рамките на свеченото отворање,
презентација одржа и доц. д-р Златко Зафировски од Градежниот
факултет во Скопје, кој направи ретроспектива на сите досегашни
конгреси и успешно ја пренесе атмосферата од истите. После неа,
во работниот дел на Конгресот, следеа излагањата на научните и
стручните трудови на учесниците, меѓу кои и трите изработени од
студентите при ГФ СК, во кои беа разработени следниве теми:
⦁ Методи за анализа на интеракцијата помеѓу карпестата маса и
подградбата во тунелските конструкции, изработена од Душанка
Кажлевска, Дарко Ристовски и Сања Саљамовска, под менторство
на доц. д-р Зафировски, каде се разработени методите што се
користат за проектирање и димензионирање на подградбата кај
тунелите и употребата на програмскиот пакет RocSupport за
димензионирање на подградбите во слаби карпести маси.
Методот за анализа кој е применет во софтверот е базиран на
концептот на „крива на реакција на карпеста маса“, добиена од
аналитичкото решение на кружен тунел во еласто-пластична

12 ПОРТА 28 aвгуст 2015


карпеста маса изложен на хидростатско поле на напрегања. Тие
ги поврзуваат внатрешниот притисок од подградбата со
конвергенцијата на ѕидот на тунелот, а зависно од реакцијата на
подградбата, односно соодносот на максималниот и
рамнотежниот притисок во подградбата, се одредува факторот
на сигурност. Детерминистичката техника е прикажана преку
пример за тунелот на експресниот пат Раец-Дреново, за две
карактеристични зони на карпести маси и усвоена примарна
подградба, при што се добиени податоци за радиусот на
пластичната зона и финалната тунелска конвергенција.
Констатирано е дека програмата RocSupport во која е
имплементиран методот „rock support interaction“, претставува
многу ефикасна и едноставна алатка за проценка на тунелската
конвергенција и големината на пластифицираната зона. Овие
индикатори, од друга страна, се мошне важни за проценка на
стабилноста на тунелскиот ископ, како и за типот на подградбата
што треба да се примени за да се обезбеди потребната сигурност
на персоналот и тунелските машини. Секако, при користење на
програмата треба да се земат предвид теоретските претпоставки,
а доколку тие не се во целост исполнети, добиените резултати
треба внимателно да бидат анализирани и усвоени.
Крива на реакција помеѓу карпеста маса и подградбата
⦁ Придобивки за стабилност на насип од примена на блокови од
експандиран полистерен анализирани од студентите по
геотехника Ангела Неделковска, Младен Атанасоски, Милана
Јанкелиќ и Теодор Димитриевски, а во соработка со доц. д-р Јован
Бр. Папиќ, која област во Македонија сè уште не е застапена,
иако во регионот веќе има неколку успешно реализирани објекти.
Имено, во услови на потреба од високи сообраќајни насипи врз
слабоносиви почви, пред проектантите се јавуваат низа
ограничувања, како слегање на подлогата, стабилност на косини,
лимитирана експроприрана површина итн., кои ја отежнуваат
изработката на решението. Тоа најчесто се реализира во форма
на ублажување на косини, предвидување на берми, изведба на
колови, примена на геосинтетици итн., но не сите подеднакво
успешно и економски прифатливо се справуваат со изразеното
слегање. Еден од неговите неизбежни чинители е големата
сопствена тежина на градежниот објект, а како современо
решение за сериозно намалување на слегањето се нуди примената
на лесни блокови од експандиран полистерен (ЕПС) чија
волуменска тежина е околу 25 пати помала од вообичаената на
почвата и со кои речиси во целост може да се исполни профилот
на насипот.
⦁ За да се покаже успешноста на предлогот, на еден конкретен
пример од насип врз слабоносива почва се разработени
градежништво
стандардните варијантни решенија за негова изведба (ублажување
на нагиб на косини, изведба на берми, примена на геосинтетици).
Тие се анализирани во геотехничкиот софтвер GEO5, со
паралелна проверка на стабилноста на косините и износот на
слегањето на подлогата. Кај сите решенија, и покрај
исполнувањето на условот за доволна сигурност на косините,
добиени се изразени неприфатливи деформации, за разлика од
случајот кога се применети блокови од ЕПС во внатрешноста на
насипот со стандарден нагиб на косини и со кои се реализираат
незначителни слегања. Со нивна примена во услови на
слабоносива почва се задржува континуитет во нагибот на
косините на сообраќајницата, се исполнуваат сите технички
критериуми (стабилност, изводливост, трајност итн.) и се
обезбедува економски оправдана конструкција.
Карактеристичен попречен пресек на насип на
сообраќајница изведен од блокови од ЕПС
Извод од анализа на слегање на слабоносива подлога под
дејство на висок насип изведен од блокови од ЕПС
⦁ Планирање на сообраќајни системи во урбани средини,
изработена од Бојана Вржовска, Ивана Миланкова и Власе
Перески, под менторство на доц. д-р Слободан Огњеновиќ. Со
оглед на интензитетот на функционирање и значењето што го има,
планирањето на сообраќајот претставува еден од аспектите за
интегриран развој на општеството. Врз сообраќајните подсистеми
директно влијаат потребата за поголеми површини и
неопходноста тие да бидат доволно сигурни, што им создава
дополнителни проблеми на проектантите. Заради тоа, пристапот
во планирањето на сообраќајните подсистеми од сообраќајната
мрежа мора да биде од интердисциплинарен тип, каде мора да се
земе предвид дека секој град и неговиот сообраќаен систем
имаат различни карактеристики, односно свој специфичен 
28 aвгуст 2015 ПОРТА 13
 градежништво
Работна сесија со презентација на научните трудови
сообраќаен режим. Оттаму е невозможно да се генерализира и да
се дојде до универзално применливи решенија, па е неопходно да
се истражуваат и тестираат реалните решенија. Развојот на
урбаните средини и нивните сообраќајни мрежи мораат да бидат
набљудувани како целокупен процес во времето и просторот,
особено што сообраќајниот систем носи широк опсег на размена
во средината каде се наоѓа, што ја прави неговата интеракција со
неа значително блиска.
Секако, со внимание беа проследени и излагањата на останатите
учесници, од каде можеше да се согледаат искуствата од санација на
свлечишта во Хрватска и Србија и да се продлабочат знаењата од
областа на стабилност на косини, заради што голема
заинтересираност предизвикаа и презентациите за заштитните
14 ПОРТА 28 aвгуст 2015
хидротехнички насипи. Треба да се истакне и дека во
рамките на темите посебен акцент беше ставен на
успешната примена на Еврокод 7, кое искуство во
Македонија допрва треба да се стекнува, па оттаму е
значајно – не само за студентите, ами и за инженерите
– и ова кое се слева благодарение на ГЕОРЕКС.
Во преостанатиот дел од Конгресот се реализираа
презентации од страна на градежни компании кои беа
поддржувачи на Конгресот, па свои „минути“ имаа
ЕВРО АТЛАС ГЕОТЕХНИКА АД со искуства при градба
на тунели и „ROEFIX“ со примена на градежните
материјали во градежништвото, а ГЕОРЕКС 2015 го
збогатија и поголем број на друштвени настани во кои,
меѓу другото, се организираше одмерување на
спортски сили помеѓу студентите и наставниот кадар
во фудбал и ватерполо, кои донесоа и голема возбуда,
како на теренот така и на трибините. Оваа
комбинација на научен и социјален дел, без какви било
финансиски издатоци од страна на гостите, повеќе
години резултира со позитивни импресии од ГЕОРЕКС,
а кон плејадата досегашни учесници се приклучува и
„класата“ од 2015 година. Имено, со особена чест
беше прифатено да се претставува матичниот
факултет на меѓународен настан, за што авторите на
рефератите изразуваат искрена благодарност. Дополнително, со
учеството на ГЕОРЕКС е стекнато драгоцено искуство за
понатамошната професионална кариера, но и се надградени
одредени животни вештини. Студентите пристигнаа со љубопитна
мисла и скромни желби, но во инженерска и пријателска
комуникација со големиот број на останати учесници овозможија
успешно затворање на досието „ГЕОРЕКС 2015“. Имено, и гостите и
организаторите го оценија настанот како успешен, имајќи предвид
дека ги надмина очекувањата и создаде здрава основа за нови
колегијални познанства, протекнувајќи притоа во одлично
разбирање, што беа, секако, и некои од иницијалните цели за
организација на Конгресот. Во таа форма тој трае веќе девет години
и се упатуваат желби да истрае по нагорната патека, како би останал
еден од лајт-мотивите на студентите во завршните години. n
(Група студенти од Градежниот факултет – Скопје)
 ИЗИИС ОДБЕЛЕЖА 50 ГОДИНИ ОД ОСНОВАЊЕТО инфо

Научно-истражувачки институт
од светски ранг

С
о свечена седница во Македонската академија на науките и
уметностите, Институтот за земјотресно инженерство и
инженерска сеизмологија (ИЗИИС) ја одбележа 50-
годишнината од постоењето. На свеченоста присуствуваа
еминентни научници од земјата и од странство, амбасадори,
владини претставници и други гости. Директорот на ИЗИИС, проф. д-р
Михаил Гаревски, додели признанија и награди на долгогодишните
соработници на Институтот, меѓу кои меѓународни научни институции и
домашни компании, меѓу кои и „Адинг“. Посебни плакети беа доделени на
градежните компании „Гранит“ и „Бетон“ и на Универзитетот „Св. Кирил и
Методиј“.
Во излагањето пред присутните, Гаревски зборуваше за историјата на
Институтот и неговиот развој до научно-истражувачка установа од светски
ранг. Според Гаревски, со цел да се постигне ефикасна обнова на Скопје,
Обединетите нации, Одделот за домување, формираа Меѓународен проектирање и правилна обнова на Скопје. 
консултативен комитет за правилен пристап кон обновата и Веднаш по основањето на Институтот се отворија првите магистерски
реконструкцијата на градот. Во Комитетот беа вклучени еминентни студии во областа на земјотресното инженерство во 1965 година и првата
експерти во областа на урбанизмот и земјотресното инженерство, меѓу кои генерација студенти имаше можност да учи од најпознатите професори во
од Влика Британија, од Русија, од Полска. Токму тој Комитет препорача светот. Овие студии беа први магистерски студии во Македонија и први во
формирање научен институт којшто ќе обучи кадри за асеизмичко Европа во областа на земјотресното инженерство. По завршување на
првата генерација магистранти, кои се вработија во Институтот, се создаде
добра почетна основа за научни истражувања во рамките на Институтот.
Во изминатите години ИЗИИС има многу плодна соработка со многу
научни установи и универзитети од целиот свет. Меѓу нив најпознати
универзитети од САД, Јапонија, Велика Британија... Институтот има
одлична соработка и со најпознатите универзитети во Кина како што се:
Тонгџи во Шангај, Пекиншкиот, Харбиншкиот и Далијанскиот универзитет и
со Политехничкиот универзитет во Хонконг. Како резултат на оваа
соработка, неколку магистри од ИЗИИС ќе работат на докторати на
Политехничкиот универзитет во Хонконг.
По повод јубилејот, прослава беше одржана и во Институтот, а на која
присуствуваа гости од дома и од странство, меѓу кои и претседателот на
државата Ѓорге Иванов. n
28 aвгуст 2015 ПОРТА 15
 градежништво

ГЕОТЕХНИЧКО ПРОЕКТИРАЊЕ
И КОНСТРУКЦИИ
Подготвилe: Борис БОГОЕВСКИ, дипл.инж.геотех.
Наталија АЛТАНОВСКА, дипл.град. инженер
(ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО, Скопје)

Г
еотехничкото проектирање како посебна област во
рамки на геотехниката зазема суштински дел од
изработката на речиси секој проект. Како фаза од
проектирањето на секој објект геотехничкото
проектирање генерално ги опфаќа следните позиции:

⦁ фундирање на објекти и проценка на носивост на подтлото

⦁ подобрување на подтлото (во услови кога подтлото не задоволува
од аспект на носивост или дозволени слегања)
⦁ заштита и одводнување на градежни јами (посебно важен сегмент
при изведба на објекти во урбани средини)
⦁ заштита од ерозија

Санација на свлечиште на магистрален пат Битола – Ресен (насип од

армирана земја по завршување на градба)

Санација на свлечиште на магистрален пат Битола –
Ресен (изведба на насип од армирана земја)
⦁ проектирање на насипи и насипни брани
⦁ проектирање на депонии и јаловишта
⦁ стабилизација на природни косини и косини од ископ
⦁ санација на свлечишта и др.
Една од основните фази пред започнување со геотехничкото
проектирање речиси секогаш се геотехничките односно
геомехничките теренски и лабораториски истражувања. Овие
истражувања потребно е да се извршат на секоја локација на која е
предвидено да се градат објекти. Нивната цел е да се добијат
16 ПОРТА 28 aвгуст 2015
Санација на свлечиште на регионален пат (фаза на градба)
податоци за карактеристиките на застапени почвени и карпести
материјали кои потоа се користат како влезни параметри во
геотехничките анализи. Речиси секогаш како пред-фаза се вклучени
и геодетските мерања на теренот кои се важни при изработка на
геотехничкиот дел од проектите без оглед на типот на конструкциите
кои се проектираат.
Кога станува збор за линиски објекти, геотехничкото проектирање
најчесто се вклучува при димензионирање на темелни конструкции
за инженерските објекти на трасата (пр. мостови, вијадукти,
пропусти, потпорни ѕидови и сл.), стабилизација на косините од
засеците и расеците и нивна заштита од ерозија или одрони, како и

димензионирање на насипи на трасата
(земјани насипи, насипи од армирана
земја и сл.). Притоа, пред започнување
на геотехничкиот дел од проектот
покрај неоходните геотехнички истраги
и геодетско мерење на теренот,
потребно е да бидат дефинирани сите
елементи на трасата како и распоредот
и карактеристиките на инженерските
објекти. Во последните години
Фундирање на мост на Панорамско тркало
внимание предизвикуваат насипите од
на река Вардар
армирана земја кои сè почесто се
применуваат во практиката. Еден ваков насип проектиран од компанијата
Геинг Кребс унд Кифер е насипот од армирана земја на регионалниот пат
Р2138, пат кој води од Скопје до новопроектираната населба Сончев град.
Градбата на овој насип е во тек, а неговата максимлна висина е околу 22,0 изведени од габиони. Како позначаен ваков проект е проектот за
m со што го вбројува меѓу највисоките насипи од армирана земја во
нашата држава, но и на Балканот.
Како што беше наведено, геотехничкото проектирање како фаза е
вклучено и при изработка на проектите за изведба на депонии. Светска
практика е во проектирање на современите депонии да се вклучуваат
експерти по геотехника кои работат на проектирање на вакви објекти,
односно во најголема мерка работат проектирање на системи за
изолација на депониското тело од подтлото, проверка и анализи на
стабилност и напонско-деформабилна состојба на депонијата, како и
димензионирање на мерки за затворање на депонијата по завршување на
периодот на нејзина експлоатација.
При проектирање на објекти од високоградба, најважната улога на
геотехничкото проектирање се деловите од техничката документација кои
се однесуваат на заштита и одводнување на градежната јама и
димензионирање на темелната конструкцијата на објектот. За да се
изврши технички коректно димензионирање и усвојување на тип на
темелна конструкција, претходно се врши проценка на носивоста на
подтлото и, доколку е тоа потребно, се предвуваат мерки за подобрување
на неговата носивост. Во вакви случаи многу важен сегмент е тесна
соработка помеѓу инженерот кој работи на геотехничкото проектирање и
инженерот конструктер кој работи на статиката на целата конструкција.
Посебно значајна улога геотехничкото проектирање има во
проектите за санација на свлечишта. Вреди да се истакне дека во
последните неколку години во Македонија се вложуваат средстава за
градежништво
изработка на вакви проекти, пред сѐ за
санација на државните патишта кои се
оштетени од појава на свлечишта. Во
изработката на проектите посебно се
издвојуваат решенијата во кои се
применуваат современи градежни
материјали како што се геосинтетиците,
по што компанијата Геинг Кребс унд
Кифер стана препознатлива како лидер
во оваа област во Република
Македонија. Ваквите решенија својата
применливост ја докажаа и во практика, а
како такви примери се издвојуваат проекти за санација на неколку
свлечишта на регионални и магистрални патишта во државава каде се
применети системи од армирана земја и потпорни конструкции
санација на свлечиштето на регионалниот пат Битола - Ресен
(изведена санација во 2010 година), каде што за санација на
оштетената делница на патот е изведен насип од армирана земја со
максимална висина од околу 12,0 m.
Генерално, областа на интерес на геотехничкото проектирање е
таканаречената интеракција помеѓу објектите и подтлото, од што во
голема мерка зависи однесувањето на конструкцијата во текот на
нејзината експлоатација. Една од причините што може да доведе до
нарушување на стабилноста и губење на функционалноста на секоја
конструкција е токму интеракцијата со подлогата. За време на животниот
век кај секоја конструкција се јавуваат деформации кои не зависат само од
оптоварувањата што објектот ги пренесува на подтлото, туку и од јакосно-
деформабилните карактеристики на почвата. Оттука е јасно дека
правилно димензионирање на темелната конструкција и добра подготовка
на подтлото влијае многу врз целосното однесување на објектот и ја
диктира неговата стабилност и функционалност.
Во нашата држава сè повеќе се посветува внимание на областите што
се од интерес на геотехничкото проектирање и воопшто геотехниката.
Веќе се издвојуваат неколку компании кои се специјализирани во овие
области, а една од нив е компанијата Геинг Кребс унд Кифер, чиј пристап
подразбира постојано следење на развојот на новите технологии и
примена на истите во секојдневната работа. Ова придонесува за
изработка на висококвалитетни современи решенија по кои компанијатата
стана препознатлива. n
ПОРТА
ПОРТА
 градежништво САНАЦИЈА, РЕПАРАЦИЈА И ЗАШТИТА НА АРМИРАНО-БЕТОНСКИТЕ КОНСТРУКЦИИ

Европски стандард EN 1504

за полесна и правилно
насочена работа

Бојан ДАМЧЕВСКИ, дипл.инж.град.

В
Стандардот е имплементиран од страна на 30
о последно време, сè поче-
сто се присутни проблемите членки на ЦЕН, а во поголемиот дел од нив
на санација на бетонските и
армирано-бетонските еле-
европскиот стандард има статус на национален
менти и конструкции, кои од стандард, додека кај мал дел од останатите земји
која и да било причина се
оштетени во текот на кори- овој стандард сè уште е во фаза на
стењето на објектот или уште при самата из-
градба.
имплементација. Главната цел на стандардот е
Техничките решенија за санација на пробле- изнаоѓање на правилен начин за оптимизација на
мите кај конструкциите условуваат и производ-
ство на специјални материјали кои си ја процесот на санација ...
наоѓаат својата соодветна примена. Како и да
е, правилното одржување на бетонските кон-
струкции се главниот услов за продолжување
на нивниот век.
Затоа, репарациите, санациите и остана-
тите видови на заштита на бетонските кон-
струкции треба да ги вршат специјално
обучени луѓе, компетентни за секоја фаза при
процесот, како и да се користи материјал спе-
цијално наменет за овие потреби.
За да се олесни и правилно да се насочи ра-
ботата се воведува нов европски стандард EN
1504, кој претставува кулминација на 15-го-
дишна работа, консултации, состаноци на
стручни лица од сите области на санациите на
бетонските конструкции.
Санацијата и заштитата на бетонските кон-
струкции бара релативно сложена проценка

18 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 Документ бр. Опис
EN 1504 - 1 Опис на термините и дефинициите во рамките на стандардот
EN 1504 - 2 Спецификации за производи наменети за заштита на површина / системи за бетони
EN 1504 - 3 Спецификации за конструктивна и неконструктивна санација
EN 1504 - 4 Спецификации за конструктивно поврзување
EN 1504 - 5 Спецификации за инјектирање во бетон
EN 1504 - 6 Спецификации за анкерисување на арматурни прачки
EN 1504 - 7 Спецификации за антикорозивна заштита на арматурата
EN 1504 - 8 Опишува контрола на квалитет и оцена на сообразност на производителот
EN 1504 - 9 Општи принципи за употреба на производи и системи, за санација и заштита на бетонот
EN 1504 - 10 Информации за местото на апликација на производите и контрола на квалитет на работата

и дизајн. Со воведување и дефинирање на клучни принципи за за-
штита и санација, европскиот стандард EN 1504 им помага на соп-
ствениците и професионалните градежници целосно да ги разберат
проблемите и решенијата во текот на различни фази од процесот.
Европскиот стандард EN 1504 ги опфаќа производите и системите за
санација и заштита на бетонските конструкции, а наменет е за сите
оние што се вклучени во работата: инвеститори, инженери, про-
ектанти, изведувачи, надзори, произведувачи на градежни материјали
итн.
Европскиот стандард EN 1504 е имплементиран од страна на сите 30
членки на ЦЕН, од 1 јануари 2009 година. Во поголемиот дел од овие
земји, европскиот стандард има статус на национален стандард, додека
кај мал дел од останатите земји, овој стандард сè уште е во фаза на им-
плементација. EN 1504 се состои од 10 делови, секој опфатен со посе-
бен документ. Главната цел на стандардот е изнаоѓање на правилен
начин за оптимизација на процесот на санација...
EN 1504 - 1 - Термини и дефиниции во рамките на стандардот
l Во првиот дел од стандардот, главно се дефинирани најзначајните
термини кои се користат кај санациите, одржувањето, заштитата и
зајакнување на бетонските конструкции.
EN 1504 - 2 - Спецификации за производи за заштита на
површини/системи за бетон
l Овој дел од стандардот ги офаќа следните површински заштити:
l Хидрофобна импрегнација (третман на бетонот за тој да добие
водоодбивна површина, затворање на порите и капиларите
внатре во бетонот, да не се формира филм на површината на
бетонот, малку или воопшто да не дојде до промена на изгледот
на бетонот).
l Импрегнација (третман за намалување на порозноста и
зајакнување на површината на бетонот, делумно или целосно
исполнување на порите и капиларите во бетонот, дозволени
врзивни материјали може да бидат органските полимери. Овој
третман доведува до формирање на испрекинат, тенок филм на
површината на бетонот).
l Обложување (овој третман формира континуален/непрекинат
слој на површината на бетонот, максимална дебелина до 5 мм.
Како врзни средства може да се користат, на пр. органски
полимери, органски полимери со цемент кој се користи како
филер или хирдауличен цемент модифициран со полимерна
дисперзија). n

28 aвгуст 2015 ПОРТА 19

 градежништво

EN 1504 - 5 - Инјектирање во бетон

l петтиот дел од стандардот ги дефинира барањата и критериумите
за користење на материјалите за инјектирање во бетонските
конструкции. Целта на инјектирањето е всушност зајакнување на
бетонската конструкција, не дозволување на навлегување на
агресивни материи во бетонот и зголемување на
водонепропустливоста. Во оваа група спаѓаат материјалите на
епоксидна, полиуретанска, цементна и акрилна основа.

EN 1504 - 6 - Анкерисување на арматурни прачки

l Овој дел од стандардод ги дефинира барањата за спецификација,
перформанси и безбедност на производите што треба да се
користат како анкери, а имаат цел да ја зајакнат конструкцијата.
Исто така, тука се опфатени и оние апликации кои се наведени во
EN 1504 - 3 - Спецификации за конструктивна и неконструктивна четвртиот дел од стандардот, а се однесуваат на конструктивните
санација зајакнувања.
l Стандардот ги специфицира барањата за идентификација,
перформансите (вклучувајќи ја трајноста на материјалите) и
безбедноста на производите и системите истите да бидат користени
за конструктивна или неконструктивна санација на бетонските
конструкции. Овој дел опфаќа малтери и бетони за репарација, кои
може да се користат и во комбинација со други материјали или
системи, замена или санација на оштетени бетони и заштита на
арматурата, со цел да се продолжи векот на траење на
конструкцијата.

EN 1504 - 4 - Спецификации за конструктивно поврзување

l четвртиот дел од стандардот ги дефинира барањата за производите
да можат да бидат користени како конструктивни врски на бетон со
бетон, или како врска на друг материјал со постоечката бетонска
конструкција. Овој дел ги опфаќа:
l сврзување на челични плочи за површината на бетонската
конструкција.
l поврзување на два зацврснати бетонски елементи (на пр. два
преднапрегнати армирано-бетонски носачи).
l лиење на свеж бетон на веќе зацврснат бетон, со формирање на
атхезивна јазолна врска со постоечката бетонска конструкција.

20 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 градежништво

EN 1504 - 7 - Антикорозивна заштита на арматурата l Спецификација на барање за одржување за следните заштити и

l Делот шест од европскиот стандард ги дефинира барањата за санации
идентификација и особините на материјалите или системите да l Во овој дел од стандардот се формирани 11 групи на принципи и
вршат заштита на арматурата во бетонските конструкции, кај кои се методи на заштита, зависно од тоа дали оштетувањата се во
одвива процесот на санација. Дефинирани се два типа, активни бетонот или на арматурата во конструкцијата:
премази за арматурата и заштитни премази. Активните премази се l Заштита од продирање
оние што содржат портланд цемент, односно ја зголемуваат l Заштита од влага
алкалноста во бетонските конструкции. Заштитните премази пак l Репарација на бетонот
вршат заштита на арматурата од допир со вода, а како l Конструктивно зајакнување
најзастапени се полимерите. l Физичка отпорност
l Хемиска отпорност
EN 1504 - 8 - Контрола на квалитет и оцена на сообразност на l Зачувување или враќање на пасивноста
производителот l Зголемување на отпорноста
l Овој дел од стандардот е наменет специјално за произведувачот l Катодна контрола
на материјалите и институтот за сертификација, таканаречен l Катодна заштита
„Овластено тело“. Тука се дефинираат процедурите за контрола на l Контрола на анодни површини
квалитет, оценка на сообразност, „СЕ“ означување и етикетирање
на производите. EN 1504 - 10 - Место на апликација на производите и контрола на
квалитетот на работата
EN 1504 - 9 - Дефинирање на општи принципи за употреба на Овој дел од стандардот содржи барања за условите на подлогата,
производи и системи за санација и заштита на бетонските и пред и по апликација на материјалите, вклучувајќи и конструктивна
армирано-бетонските конструкции стабилност, складирање, подготовка и примена на прозводи и
l Овој дел од европскиот стандард ги дефинира основните принципи системи за заштита и санација на бетонски конструкции, вклучувајќи
кои ќе се користат, одделно или во комбинација, а целта е заштита контрола на квалитет, одржување, заштита на здравјето, безбедноста
или репарација на бетонските конструкции, било да се во или над и заштита на околината.
нивото на земја или вода. Санацијата на некој објект ќе биде Подетално околу типот на агресии, начинот на санација, изборот
успешна доколку правилно се оцени состојбата и причината за на материјалот, а сето тоа во согласност со EN 1504, ќе биде
оштетувањата, а сите следни фази ќе зависат имено од овие опишано во новата брошура која се планира да излезе во септември,
прашања. Делот девет од стандардот исклучително ја нагласува
важноста на овие прашања и
за време на одржување на конгресот на ДГКМ, во Охрид. n
постапката ја дели во неколку
клучни фази:
l Оцена за состојбата во која се
наоѓа објектот
l Утврдување на причината за
влошување на состојбата на
конструкцијата
l Определување на целите на
заштита и санацијата, заедно со
сопствениците на конструкцијата
l Избор на соодветен принцип(и)
за заштита и санација
l Избор на методи
l Дефинирање на
карактеристиките на
производите и системите

ПОРТА
 архитектура НАЦИОНАЛНА БИБЛИОТЕКА НА ЛАТВИЈА

Замок на
светлината
Библиотеката е функционален симбол. Тоа е
потсетник за извонреден историски настан,
важен за Латвија, изградба на својата
државност, како и пофалба на повторното
раѓање на државата и нејзините обновени
збирки на културни богатства.

Н
Мирче АДАМЧЕВСКИ служат како платформа за активности,
настани, на различни партнери за соработка и
а левиот брег на реката место на единственo креативно спојување.
Даугава во Рига, во 2014 Така, кон крајот на мај во библиотеката беше
година беше дадена во одржан и годишниот самит на УНЕСКО,
употреба Националната посветен на слободата на печатот, на кој
библиотека на Латвија, присуствуваа илјадници претставници од цел
популарно наречена свет. Сите тие беа сведоци на едно навистина
„Замок на светлината“. модерно, комфорно и, пред сè, гостопримливо
Оваа зграда е проектирана од страна на здание. Полно со сали и соби за секаков вид
светски познатиот архитект Гунарс Биркертс настани, со едноставна комуникција кон и од
од САД, кој има латвиски корени. Освен нив. И многу светлина. И дење и ноќе. Оттука и
стандардните услуги и рутински операции, не случајно, го викаат и „Замок на светлината“.
библиотеката и нејзината инфраструктура Обичните Латвијци, независно дали се со
латвиско или руско потекло, се задоволни од
она што е изградено. Иако, има и такви кои
велат дека според стари преданија, на левиот
брег на Даугава не треба да се градат зданија
кои со својата висина ќе ја надминат
највисоката точка на стариот град. И додаваат,
дека откако пред многу години таму била
изградена телевизиска кула и некои други
високи објекти, тогаш почнале сите несреќи на
државата.
Како и да е, Националната библиотека
сепак е здание кое го привлекува вниманието
уште од далеку, а восхитува кога ќе дојдете до
него и уште повеќе кога ќе влезете во него.

22 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 архитектура

Здание кое комуницира со реката Даугава.

Допрва, велат, ќе се уредува и неговата
околина и тоа сè со модерна архитектура.
Библиотеката е архитектонски симбол на
модерна Латвија. А не како кај нас. Сè што
беше модерно го прекривме или го скривме
од очите на луѓето.
Авторот на проектот Гунарс Биркертс вели
дека архитектонската идеја за библиотеката
се јавила уште пред 20 години и се
претворила во еден од широко признатите
предвесници на новата ера во архитектурата.
Тој го цитира британскиот историчар на
архитектурата Питер Баченем, кој вели дека
архитектурата на возраст од зародиш треба
да „надмине и да содржи“. Новото треба да
биде создадено со апсорпција и синтеза на
учењата за историското и локалното, како и
на современата архитектура. Според
Биркертс, тоа доведува до помислата дека
современата архитектура треба да биде како
мост за премин на временските граници -
вкоренет во минатото, гледајќи кон иднината.

28 aвгуст 2015 ПОРТА 23

 архитектура

Се јавува потреба од создавање на нов јазик

на формата, јазик што ќе го третира минатото
со почит.
Гледајќи ја зградата, вели Биркертс, гледаме
интригантна форма. Таа е визуелно привлечна
за нас. Како што е? Таа е изразна. Тоа е
библиотека, функционален симбол. Тоа е
потсетник за извонреден историски настан,
важен за Латвија, изградба на својата
државност, како и пофалба на повторното
раѓање на државата и нејзините обновени
збирки на културни богатства. Биркертс тврди
дека линеарната природа на зборовите не
може во целост да се опише со
тридимензионален архитектонски облик. Што
се однесува до изразноста, формата има
многу значења. Да се согледа нејзиното
значење, ќе мора да се вратиме на чувствата и
интуицијата што го придружуваа моментот на
создавањето, вели Биркертс. Тој го прави тоа и
објаснува: „Оваа архитектура, кажува за
спојување на хуманизмот и културата, носи
референци од историјата, фолклорот,
литературата, музиката и визуелната уметност.
Покрај тоа, таа ја изразува љубовта на
архитектот кон својата земја и нејзината

24 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 архитектура
тука е душата што се одразува во
внатрешноста.
Искажувајќи се за современото во
Библиотеката, Биркертс вели: „Новиот век со
себе го донесе компјутерот, а исто така и
глобализацијата. Новата Национална
библиотека на Латвија со своите збирки на
културата од национално значење е наменета
и подготвена да учествува во глобалната
мрежа на електронските комуникации и
системи на информатичките технологии. Ова
е важен дел за внатрешната ʼдуша‘ на
историја. Таа кажува за зелени полиња и манифестации во Рига, над неа. Сите овие
ливади, за многубојни цвеќиња; Таа кажува за метафори придонесоа за скицата на обликот зградата“. n
темни борови шуми и шуми од белата бреза; на современата библиотека.
Таа кажува за бавно течење, темнина, Оваа нова форма носи
дремливи реки, нивните струи се толку бавни, индивидуалност и моќ за
што на моменти се чини дека тие течат вклучување во дијалог со
наназад; Пејзажот е рамен и благо наведнат, историската архитектура,
највисоката планина Гаизинш е само 12 метри на спротивниот брег од
повисока од Ајфеловата кула; Таа кажува за Даугава. Јас ова го
некогаш присутниот фолклор, за човечките нарекувам синтеза на
емоции изразени во народните песни и душа од метафори; тоа
легенди - за замокот израснат од темните води, ја создава
за храбрите јавачи кои јаваат по планината од експресивноста на
мраз за да ја спасат принцезата. Тоа бара надворешниот
силна волја и упорност да се постигне целта“. изглед на зградата
Осврнувајќи се на влијанија врз формата на на новата
зградата, вели Биркертс, ние препознаваме Национална
архитектура на руралните земјоделски фарми, библиотека на
со слоеви на историски архитектонски Латвија. А потоа,

ПОРТА
архитектура „ХЕРЦОГ И ДЕ МЕУРОН“ - ДОБИТНИЦИ НА RIBA JENCKS AWARD ЗА 2015

Објектите не ја
следат теоријата,
но овозможуваат
теоретски Жак Херцог
и Пјер де
Меурон

интерпретации Ивона МИТЕВА

О
ваа година добитници
на значајната награда
RIBA Jencks Award се
познатото швајцарско
архитектонско студио
„Херцог и де Меурон“
(Herzog & De Meuron),
коешто има извонредна меѓународна
кариера, а нивната работа славниот Чарлс
Џенкс ја опиша како олицетворение на
глобалната потрага по архитектурата на
плурализмот, односно флексибилна
архитектура за различни култури и нации.
Нивните проекти претставуваат
препознатлив архитектонски став кој
протекува од работниот процес и обврската
за создавање интелигентен дизајн, и
овозможува креативна флексибилност која
се издвојува над останатите архитектонски
практики денес.
Во 2002 година RIBA (Royal Institute of
British Architects) заедно со донација од
страна на Чарлс Џенкс започна доделување
на наградата RIBA Jencks Award на
истакнати луѓе од полето на архитектурата,
коишто дале свој придонес кон развојот на
архитектонската теорија и практика. Секоја
Vitra Campus,
година, почнувајќи од 2003 година во месец
Германија
мај започнува процесот на оценување на
потенцијалните кандидати, а конечниот
избор се врши од страна на самиот Чарлс
Џенкс, познатиот архитект и архитектонски
теоретичар и критичар, и останати членови
кои се променливи во Одборот. Оваа
година, покрај Чарлс Џенкс во Одборот
зеле учество David Gloster (RIBA Director of
Education), Stephen Hodder (RIBA President
and Chairman of Hodder and Partners), Julia
Peyton-Jones (Director of the Serpentine
Galleries) и Brett Steele (Director of the
Architectural Association School of

ПОРТА
 архитектура
Architecture), реализации. Изложеноста на локацијата заоблените форми на стадионот и мрежата
Жак Херцог и Пјер де Меурон, основачите каде што е поставен објектот и неговиот на носечката структура којашто ја обвива
на познатото архитектонско студио своите впечатлив изглед, не само што го целата фасада.
студии ги завршиле на швајцарскиот подобруваат инзвонредниот ансамбл на Друг вид на објект, што придонесува за
Федерален технолошки институт во Цирих во Vitra архитектурата туку играат значајна значајноста на швајцарското архитектонско
1975 година заедно со Алдо Роси и Долф улога во целиот Vitra кампус бидејќи студио и нивното влијание врз современата
Шнебли. Своето архитектонско биро го објектот совршено се надоврзува на веќе архитектонска теорија и практика, е
основале во 1978 година во Базел, а денес постоечките објекти, односно на музејот од реализацијата на објектот Caixa Forum во
тоа фукнционира во состав со партнерите Френк Гери од 1989 година и Мадрид. Објектот функционира како центар
Christine Binswanger, Ascan Mergenthaler и конференцискиот павилјон на Тадао Андо на уметности и во него се инкорпорирани
Stefan Marbach. Во моментов имаат од 1993 година. ѕидови од претходно постоечкиот објект на
вработено преку 440 соработници и работат На него се надоврзува објектот за локацијата. Објектот со својата програмско
на проекти низ Европа, Северна и Јужна Националниот стадион во Пекинг, што се – просторна конфигурација не само што
Америка и Азија. издвојува со своите енормни димензии и привлекува љубители на уметноста, туку и
„Херцог и де Меурон“ (Herzog & de Meuron) специфичниот дизајн на просторниот изглед воопшто љубители на убавата архитектура
се препознатливи по својот дизајн кој се на објектот. Главната цел било да се од целиот свет. Оваа атракција
заснова на инвентивна архитектура која е создаде нов вид на јавен и урбан простор презентирана преку тешкиот неправилен
приспособлива кон просторниот, којшто ќе привлекува поголема маса на луѓе. волумен одвоен од земјата преку претходно
географскиот и културниот контекст Гледано од далечина, целиот објект постоечките ѕидови им пркоси на законите
создавајќи проекти кои се крајно наликува на еден вид „гнездо за птици“, а на гравитацијата и ги повикува посетителите
специфични по својата програмска истовремено далечната перспектива да влезат во внатрешноста со цел подобро
типологија, вклучувајќи мали приватни вили овозможува јасно дефинирање на да го разберат функционирањето на 
до енормни објекти од
областа на културата и
јавната Националниот стадион во Пекинг
администрација.
Како едно од
најзначајните
архитектонски
достигнувања може да
се наведе нивниот
објект на Vitra Campus
во градот Вајл на
Рајна, Германија, чија
програмска
конфигурација се
заснова на изложување
на мебел на брендот
Home Collection.
Специфичниот дизајн
на петкатниот објект,
составен од меѓусебно
поврзани волумени со
коси кровови, е
дефинитивно еден од
најпрепознатливите
архитектонски

ПОРТА 27
 архитектура
современиот објект.
Целокупниот дизајнерски процес на
размислување се заснова на оригинални
типологии на дизајн и просторно –
програмски решенија, рефлектирани преку
инспирацијата од архитектонската практика
во минатото, сегашноста и идните проекти.
Сето тоа ги прави несомнени добитници на
овогодишната награда RIBA Jenks Award, во
чиј контекст по добивањето на признанието
наградените изјавиле дека посебно се
радуваат на оваа награда, бидејќи
истовремено ги слави архитектонската
теорија и практика. Исто така, и покрај тоа
што имаат публикувано огромен број
текстови посветени на архитектурата, се
сомневаат во долготранјоста на овие
текстови, поради тоа што насловите на
архитектонските книги брзо се забораваат.
Поради тоа, тие се трудат да не ја одвојуваат
архитектонската теорија од реализираните
проекти. Објектите не ја следат теоријата,
меѓутоа најдобрите објекти секогаш
овозможуваат теоретски интерпретации од
секаков вид. n
Caixa Forum во Мадрид

28 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 рубрика






 
 

DVORNIK
Лична заштитна опрема
од 1990
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје
Тел.: +389 2 3110 624 Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
+389 2 3110 901
Факс: +389 2 3110 546
info@dvornik.com.mk
www.dvornik.com.mk Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360

38 ПОРТА 26 декември 2014 ПОРТА

 aрхитектура
архитектура НОВ МУЗЕЈ „ГУГЕНХАЈМ“ ВО ХЕЛСИНКИ

Место кое
ќе ги обедини
Ивона МИТЕВА

В
о 1991 година беше одржан еден од
најважните настани во архитектурата,

љубителите на
односно беше објавен конкурс за
изградба на музејот „Гугенхајм“ во
Билбао, а победата ја понесе

архитектурата
познатиот архитект Френк Гери.
Настанот беше одржан во
организација на фондацијата Соломон Р. Гугенхајм.
Оваа година фондацијата реши да го повтори конкурсот,

и уметноста
меѓутоа со нова локација – Хелсинки. Значењето на овој
објект, го потврдува фактот што на конкурсот
пристигнале 1.751 проект. Стручното жири формирано
од 11 членови, меѓу кои Jeanne Gang, еден од ко-
основачите на архитектонското студио „Gang“, и
Yoshiharu Tsukamoto од студиото „Bow-Wow“, одлучиле

30 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 aрхитектура

дека најсоодветно решение за хелсиншката околина е

решението на архитектонското студио „Moreau Kusunoki
Architects“.
Нивниот проект наречен „Art in the City“ се базира на
едноставност и сензитивност, а самиот дизајн на
објектот е исполнет со чувство на заедништво и
анимација, што одговара на карактеристиките и
амбициите на финското население. Дизајнот на музејот
ја почитува околината и околниот амбиент, создавајќи
фрагментиран и нехиерархиски кампус на поврзани
павилјони, каде што уметноста и општеството може да се
поврзат и да функционираат заедно. Дизајнот на
одреден начин ги повикува посетителите да се во
интеракција со уметничките дела. Програмата е
распределена во павилјоните и плоштадот организирани
околу внатрешната улица. Деветте ниски волумени и
светлечката кула се „облечени“ во локални извори на
јагленисано дрво и стакло, и тие се поврзани со
околниот опсерваторски парк и новиот пешачки мост.
Конекцијата помеѓу павилјоните е добро обмислена со
цел да овозможи континуирано искуство при
разгледувањето на уметничките дела, и секој од нив е
ориентиран со одредена почит кон градската мрежа и
светлечката кула.
Победничкиот проект, којшто беше награден со 100
илјади евра, свечено беше претставен пред пошироката
јавност во музејот „Гугенхајм“ во Њујорк на 1 јули. 

28 aвгуст 2015 ПОРТА 31

 архитектура
Исто така, фондацијата Соломон Р.
Гугенхајм објави дека ќе ги финансира
колекцијата на музејот, неговата програма,
публикација и идеи заедно со останатите
„Гугенхајм“ музеи низ светот.
Главните проектанти на музејот изјавија
дека архитектурата мора да понуди
одредена емоција, односно да донесе
поезија во самото општество. Тие сметаат
дека со ваквата павилјонска структура
придонесуваат за поставување на нов вид
архтиектура која може да има нова улога
во градот. Самиот музеј треба да
претставува безвременска структура која
ќе воспостави одредена врска помеѓу
минатото и објектите што ќе се градат во
иднина, истовремено создавајќи чувство
на интимност. Тоа е место кое ќе ги
обедини љубителите на архитектурата и
уметноста и воедно ќе го создаде музејот
на иднината. n

26 декември 2014 ПОРТА 39

32 ПОРТА 28 aвгуст 2015

ПОРТА
 дрвна архитектура

Shou-Sugi-Ban - древна
јапонска техника за Древната техника за
јагленисување јагленисување на
дрвото повторно се
открива во
на дрвото модерната
архитектура и
уметност.
Површината има
исклучително
уникатен изглед кој
буди интерес кај
многу млади
дизајнери и
архитекти, со што
повторно се оживува
одамна заборавената
техника.

Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ,
инженер по дрвна индустрија

Д
ревната јапонска
техника за
јагленисување на
дрвото се појавува
како резултат на
неуморните напори на
јапонските мајстори за
пронаоѓање на нови начини за заштита и
декорирање на дрвто. Оваа техника
најчесто била употребувана за дрва кои
можеле да се најдат по должината на
јапонскиот брег после некоја посилна
бура, врз кои сонцето и солената вода
направиле одредено оштетување. Овие
навидум неупотребиливи дрва биле
обработувани, со што се продолжувала
трајноста и добивале уникатен
декоративен изглед.
Древната техника за јагленисување на
дрвото повторно се открива во модерната

34 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 дрвна архитектура

архитектура и уметност. Површината има

исклучително уникатен изглед кој буди
интерес кај многу млади дизајнери и
архитекти, со што повторно се оживува
одамна заборавената техника. Техниката
на јагленисување на дрвото Shou-Sugi-Ban,
најдобро може да се преведе како
согорено Sugi - јапонски кедар
(Cryptomeria japonica). Зачетоците на оваа
техника не се знае од кога и од каде точно
потекнуваат, но се знае дека биле
употребувани во 18 век. Техниката била
полека запоставувана со доаѓањето на
нови модерни материјали кои полека го
заменувале дрвото и влијанието на
западната модерна архитектура.
Како што е содржано и во самото име,
jапонскиот кедар е автохтон вид за
Јапонија, затоа светските архитекти и
дизајнери се во констатна потрага по
дрвен вид кој ќе може да го замени кедарот
и со согорувањето да овозможи приближен
резултат. Многу истражувачи кои работат
со оваа проблематика употребувале дрвни
видови со различни анатомски 

28 aвгуст 2015 ПОРТА 35

 дрвна архитектура
карактеристики експериментирајќи за да
добијат разновидна текстура. Исто така,
младите дизајнери, истражувајќи, доаѓаат
до различни начини на согорување на
дрвото, поинакви од традиционалниот
начин, со што пронаоѓаат свои автентични
изработки кои ги чуваат во тајност. Но
сепак, многу е важно да се напомене дека
техничката изработка на овој процес
директно влијае на трајноста на конечниот
производ.
Автентичниот Shou-Sugi-Ban процес
може да се постигне кај дрвни видови со
таканаречени отворени дрвни клетки кои
имаат процент на влажност од 12 до 17
проценти. Со едноставно горење на едно
парче дрво не може да се постигне
посакуваниот ефект на површината. За
рамномерна боја и посакувана тесктура
мора да се земат предвид повеќе фактори,
како на пример анатомската
карактеристика на дрвото, процентот на
влагата во дрвото, како и процентот на
влага во околината. За да се постигне
отпорност на оган кај конечниот производ,
треба да се изгори само надворешната
целулоза оставајќи го исцрнетиот лигнин
во заднина. Ова е причината зошто е тешко
да се запали парче дрво кое веќе еднаш е
изгорено на површината. Дрвните видови
со затворени дрвни клетки имаат помалку
целулоза, па затоа не може да се постигне
посакуваната патина. или Wani Kawa - ефект. Овој ефект се дисперзира топлината и не се пренесува
Дрвото што се обработува треба да има постигнува поради тивкото тлеење без до остатокот на дрвениот елемент. Со
соодветен баланс на влажност за да се оган каде брзо се уништува целулозата во други зборови, кислородот што се содржи
добие познатиот ефект „кожа на алигатор“ горниот слој на дрвото, со што се во влагата го намалува нивото на
согорување и ја подигнува точката на
палење на дрвото. Екстремно
концентрираните количини на кислород во
дрвото се истражувани уште од 1896
година, кога познатото списание за наука
Nature издаде студија за согорување на
дрвото. Студијата потенцира дека во еден
метар кубен дрво има до 4.000 пати повеќе
молекули на кислород од метар кубен
воздух и со правилно загревање на дрвото
на висока температура, течниот кислород
кој е апсорбиран во дрвото може да
согори со силна експлозија. Со
правилниот процент на влага во дрвото се
спречува извитоперување и пукање при
обработката. Многу производители, по
обработката со горење на дрвото го
заштитуваат дополнително со разни
премачкувачи за да се продолжи векот на
траење и за заштита на дрвото при
транспорт и инсталација.
Shou-Sugi-Ban може да се употребува во
ентериер како и во надворешни услови, а
се монтира со стандардни методи. Во
ентериерот најчесто се употребува за
ѕидни облоги, и покрај тоа што некој
производители го нудат овој производ за
36 ПОРТА 28 aвгуст 2015
 дрвна архитектура

подни површини, сепак не се препорачува површини, посебно оние што се изложени ленено семе секои пет до седум години.
заради механичките карактеристики на на атмосферски влијанија, се препорачува Нанесувањето може да се прави со сите
горниот јагленисан слој. премачкување со природни маслени стандардни апликатори, како распрскувач,
За одржување на јагленисаните премачкувачи, како на пример масло од четка и слично. n

ПОРТА
 урбанизам АГЛИ НА ПЕРЦЕПЦИЈА (11)

Урбана вегетација
проф. д-р Мирче КОКАЛЕВСКИ, дипл.инж.арх.

Вегетација
ВЕГЕТАЦИЈА КАКО БИТНА СОДРЖИНА НА ЧОВЕКОВИТЕ
НАСЕЛБИ
Вегетацијата имала важна улога уште во древните цивилизации. Таа е активен
дел на објектите, посебно семејните куќи, со примена на автохтона вегетација

во урбана
во дворните места на семејните куќи. Развојниот пат на вегетацијата се движи
паралелно со развојот на градовите, и со нивната трансформација се менува
структурата и формата на зелените содржини во урбаната средина.
Оформувањето и одржувањето на урбаната вегетацијата не е само прашање на

средина
естетика или одржување на психолошка врска на човекот и природата, туку од
тоа зависи степенот на подобрување на еколошките услови во изградените
средини. Акцентот е насочен кон вегетацијата во рамки на градовите, заради
фактот што со брзиот раст на градовите човекот сè повеќе се оддалечува од
природата и се јави потреба од внесување на дел од природата во градовите,
особено со оформување на јавни паркови, со што граѓаните се доближуваат до
Оформувањето и одржувањето на
урбаната вегетацијата не е само Зеленило во станбена населба Ародром-Скопје
прашање на естетика или одржување
на психолошка врска на човекот и
природата, туку од тоа зависи
степенот на подобрување на
еколошките услови во изградените
средини
38 ПОРТА 28 aвгуст 2015
 Топилница - Велес
Градски Парк во Скопје
Парк во Гуангдонг-Кина
природата.
Битен е билансот на вегетацијата како волуменски опфат, а не како
површински квантитет изразен во метри квадратни по жител. Се повеќе расте
свеста на луѓето за значењето на вегетацијата и за најзината улога во
урбаната средина. Потребни се поголеми севкупни напори за зачувување и
унапредување на вегетацијата во градовите. Во глобални рамки, а и во наши
услови, сè повеќе е евидентно намалувањето на зеленилото во урбаната
средина. Со брзото ширење на градовите се градат објекти и
инфраструктура, додека оформувањето на урбани паркови се во втор план.
Постои практика на пренамена на зелени површини во други урбани намени и
со тоа се намалуваат белите дробови на градовите, а со секое исечено дрво
се намалува квалитетот на живеењето во градовите. Дрвото треба да се
третира како елемент на урбана култура, со свој егзистенцијален простор.
Во развојот на урбаната вегетација се согледуваат три периоди кои се
одвиваат со различен интензитет и во различни простори:
Период 1 – Јавни паркови. Период на оформување и одржување на јавни
паркови и внесување во урбанистичките планови на градовите зони за
Населба во
Вашингтон
Парк во Мелбурн-Австралија
вегетација, со различни големини, за одмор и рекреација на граѓаните,
особено во периодот на 50-тите и 60-тите години на минатиот век. Се
формираа простори со зеленило особено покрај речни текови низ урбани
опфати, како и линеарно зеленило покрај сообраќајници, особено изразено
во Скопје.
Период 2 – Вегетација во станбени населби. Период на изградба на нови
станбени населби со доста зеленило, односно зградите се вклопени во
зелени оази, со соодветна поврзаност со природата, со различни силуети на
урбана вегетација, со систем на пешачки патеки и дел за игра на деца, што е
поволно од аспект на поврзување на архитектурата и зеленилото, со
создавање на оптимистички простори во периодот на 70-тите и 80-тите години
на минатиот век.
Следуваше период на сопственичка трансформација, во периодот на
транзиција во 90-тите години, а битните промени во сопственоста имаа
влијание врз просторното организирање на просторите за вегетација, со
максимално користење на секоја локација и помало внимание кон зеленилото
во урбаната средина. Периодот на транзиција се карактеризира со
истакнување на профитабилните интереси на инвеститорите за секоја
локација, со намалено внимание кон зелените простори.
Период 3 - Потреба од поголема грижа за урбана вегетација. Со
зголемување на свеста за зеленилото на глобален план, се зголемува
грижата на јавноста за секое дрво кое се сече за изградба на објекти.
Зголемената грижа во последната декада треба да резултира со соодветно
нормативно регулирање и оптимални стандарди за третманот на зеленилото
во урбаната средина. Треба да се актуелизира Законот за урбано зеленило,
со акцент на заштита на постојното зеленилo и организирање ново,
оформување зелен катастар, соодветни стандарди за третманот на урбаното
зеленило. Во зелениот катастар треба да биде евидентирано секое „парче“
зеленило, не само од јавните површини, туку и од приватните, како и она меѓу
станбените блокови (за изработка на зелениот катастар на Виена биле 
28 aвгуст 2015 ПОРТА 39
 Централ Парк во Њујорк
потребни речиси седум години). Со Зелениот катастар ќе се утврдат
површината, сопственоста и квалитетот на зеленилото, во функција на
урбанистичко планирање, а со крајна цел да се спречи натамошната
пренамена на зеленилото во градежни цели.
Пример за соодветен однос кон јавните паркови, како потреба на граѓаните
е Централ парк во Њујорк, во реонот на Мехнетен, оформен во 1857 година,
со површина 3,41 км2 (должина околу 4 км и широчина 0,8 км). Најпосетуван
градски парк во САД, со околу 30 милиони посетители годишно.
Урбанистички планови и урбано зеленило. Третманот на зеленилото се
согледува во рамки на урбаните подрачја на Генералните урбанистички
планови за секој град одделно, а се разработува со Детални урбанистички
планови за делови на градовите. Во секој град, распростирањето, големината
(површина урбано зеленило по жител) и квалитетот на урбаното зеленило е
различно. Во вкупноста на урбаното зеленило, покрај јавните паркови се
вклучува зеленилото околу станбените згради, зеленилото во училишта,
болниците, стопанските субјекти, зеленилото околу семејни куќи, покрај Пренамена на депонија во парк во Тјенцин, Кина
сообаќајници, како и зеленилото во спортско рекреативни центри.
Ситуацијата со зеленилото е различна во градовите низ Македонија и сочува и унапредува просторот со зеленило. Од увидот во состојбата и
различно е распоредено во урбаното ткиво. Според пописот од 2002 година, согледувајќи ги реалните климатски услови во нашето поднебје, се утврдува
во Скопје се евидентирани 7,66 квадратни метри зеленило по жител, а дека е отежнато одржувањето на тревнатите површини особено во летните
урбаното зеленило е нерамномерно распределено низ градот односно периоди (во споредба со влажноста на воздухот во северните земји каде
општините (најголем дел на зеленило има во општина Аеродром и Карпош). тревата одлично се одржува ) и затоа кај нас треба да се дава приоритет на
Секако, најзагрозено е централното градско подрачје, со постојано високата вегатација, со оглед на тоа што таа е потребна заради оформување
намалување на обемот на зеленило, со сечење на дрва заради изградба на волумен од вегетација (наместо зелена површина), заради поефикасно
нови објекти, со што се намалува квалитетот на живеењето во централниот прочистување на воздухот и заради засенчување во летниот период, кога е
дел на градот, и со новите урбани ѕидови се редуцира и така малото струење најпотребно за овозможување поволна микро клима во градовите. Пешачките
на свеж воздух од Водно, како што беше случајот и со просторните бариери патеки и тротоарите треба да имаат високо зеленило или перголи, заради
во населбата Капиштец. поефикасно движење на пешаците. Во засенчените простори има подобри
Во урбанистичките планови треба да се утврдуваат плански решенија за можности за организирање на паркиралишта за автомобили и велосипеди,
поврзување на зеленилото во една интегрална целина, како континуитет на под сенките на дрвјата, а наместо трева, која е тешко да се одржува, под
парковско, блоковско (различни намени и протегања), линеарно (дрвореди дрвјата можат да се постават различни видови поплочувања со различен
покрај булевари и улици) и заштитно зеленило (покрај индустриски колорит (што е добро за естетиката на просторот) и со различни текстури на
капацитети), како зелена урбана инфраструктура и динамична урбана материјалите, кои се погодни за лица со посебни потреби. Значи, потребно е
содржина. суштинско менување на односот кон урбаното зеленило, со поголем акцент
на високата вегетација и суштинска примена на планските решенија за
НАСОКИ ЗА ОРГАНИЗИРАЊЕ НА ПРОСТОРИ ЗА ВЕГЕТАЦИЈА квалитетна зелена содржина со соодветен зелен волумен (итно дополнување
1.Оформување и одржување на урбана вегетација на дрвореди со нови дрвја каде недостасуваат), наместо формалните зелени
Многу е битно да се врши перманентно одржување на вегетацијата со површини во урбанистичките планови кои на самото место се
оглед на тоа што вегетацијата е динамична содржина за која е потребна неорганизирани и неуредени. Покрај перманентно одржување на постојно и
соодветна грижа. Потребни се нормативни одредби со кои ќе биде утврдено оформување ново урбано зеленило, добро е да се врши и пренамена на
дека не е можно да се пренамени површина со урбано зеленило, со цел да се урбани содржини во зелени простори, како што е примерот на пренамена на
депонија во парк во Тјенцин, Кина.
40 ПОРТА 28 aвгуст 2015

Кровни тераси во Сингапур, Беркли и во Мелбурн
2. Пренамена на рамни кровови во зелени оази. Покрај организирање
зеленило на тлото, постои можност за зголемување на зелените површини во
градовите со трасформација на рамните тераси на зградите како зелени
кровови, со што се зголемува обемот на зеленило во градовите. Во
развиените земји е присутна тендинција на примена на зазеленување на
рамните кровови на објектите, со цел да се подобрат микроклиматските
услови, да се намали загаденоста на воздухот и бучавата, и да се унапреди
естетската слика на градовите. Во Канада, САД, Јапонија, Англија, Австралија
и други земји, многу тераси и кровови веќе станале зелени оази во густо
Вертикални градини во Данска и Италија
Еко населби во Дубаи и Шведска
изградените делови на градовите. За жал, кај нас таквите проекти сè уште не
се актуелни, но треба да се промовираат за да се применуваат и кај нас.
Балконите и просторите на рамните кровови можат да се уредат во многу
интересни простори со дел со вегетација (со што се оформува зелена оаза),
со примена на различни дизајни на кровните градини, со користење на лесни
природни материјали, добро прицврстени за кровот, со соодветно
оградување, оптимална дренажа, третман на водата, аспекти на ветер, сонце
(засенчување) и други услови. Во основа, се работи за избор на ниски
растенија, кои можат да егзистираат на кровни услови. За подлога на
растенијата се препорачува лесна смеса на земја со доволно хранливи
материи неопходни за развој на растенијата. Импресивен е погледот кон
градот од страна на кровните тераси и тој сегмент треба да се вкучи во
дизајнот на кровната градина, со насочување кон интересните погледи со
примена на обликувани елементи.
3. Еко ѕидови. Вертикални градини. Вертикално озеленување.
Покрај хоризонтално озеленување, постои можност за зголемување на
зелените површини во градовите со трансформација на вертикалните ѕидови
односно фасадите на објектите како зелени вертикални градини, третирани
во екстериер и во ентериер, со третман на објектите како зелена
архитектура. Во последната декада се зголемува интересот за вертикалното
озеленување. После перидот на бетонизација и асфалтизација со
доминантно сивило на градовите, следи период на озеленување и
вегетабилност на градовите, со примена на вегетација со автоматско
наводнување и прехрана на билките. Системот за вертикални градини
содржи: вертикална подлога, конструкција за вегетацијата, супстрат
специфичен за билниот материјал, билен материјал според просторните
услови и климата, систем за автоматско наводнување со прехрана, канал за
собирање на вишок на вода и осветлување. Системот може да функционира
надвор и внатре, како вертикален ѕид во екстериер и (или) во ентериер.
Модулите со растителен материјал (во зависност од просторот) се
подготвуваат во расадник и зелените модули се монтираат на објектот.
Со примена на хоризонтално и вертикално озеленување и со комбинирање
на различни дизајни на организирање на урбана вегетација, ќе се придонесе
за менување на урбаното сивило на градовите, со трансформирање во еко
градови, со систем на динамична урбана вегетација, со што ќе се зголеми
квалитетот на урбаната средина. 
ПОРТА
 сообраќај

Патот на светлината
Во еден универзум паралелен на нашиот, улиците и патиштата сами ги регистрираат и
проценуваат своите оштетувања, дојавувајќи им го тоа на надлежните служби;
нивната последователна интервенција не трае подолго од еден просечен појадок.
Сами ги детектираат возилата што се движат непрописно и за тоа ги алармираат
полициските патроли, а истовремено јасно ги означуваат предупредувајќи ги
останатите учесници во сообраќајот.
Ненад ТОНИЌ, дипл.сооб.инж.

О
д стрип-фантазија во 70- Вселената е бесконечна. Материјата не е.
тите, до ароматична пареа Човековата инвентивност е несопирлива.
на една добро Техничката еволуција на еден продукт не е.
„искрчкана“ идеа. Од Сообраќајот со својата инфраструктура, хм ... Scott
детска радост во форма веројатно по малку од сè. Како сериозна Brusaw
на електрични играчка чиј механизам повремено зачкрипува
автомобили по пластична по што, со деловите од неколку други, се
„шина“, до лабораториски модел со енергетско- составува нова, поинтересна. И пополезна ...
еколошка „налепница“. Соообраќајните Во еден универзум паралелен на нашиот,
површини кои ќе можат да придвижат, осветлат, улиците и патиштата сами ги регистрираат и
означат и снимат, заокружија еден (ментален проценуваат своите оштетувања, дојавувајќи
иритација-прототип) инкубациски период со им го тоа на надлежните служби; нивната
солидно време на технолошко минување. Во последователна интервенција не трае
јасниот инженерски резон и иновативниот подолго од еден просечен појадок. Сами ги
идеен сплет на еден Scott ... детектираат возилата што се движат
42 ПОРТА 28 aвгуст 2015
 сообраќај
непрописно и за тоа ги алармираат
полициските патроли, а истовремено јасно ги
означуваат предупредувајќи ги останатите
учесници во сообраќајот. Со „холивудски“
потенцијал да ги онеспособат за движење до
пристигнувањето на сино-белата „екипа“. Како
во сон или на филм, или ... можеби сепак не.
Постојат одредени состојби на умот, многу
чести поточно, кои го имаат тој материјален
ефект. Кога се сонува, а сонот станува
константа на вербата и дејствувањето на
единката до некоја еурека. Нешто како лично
житие кое „води“ и го „осветлува“ патот, во
кое соларните улици и нивниот широк
оперативен потенцијал прераснуваат во
круцијалност која ни од далеку не зрачи со
будалаштина. Полувековниот професионален
„компас“ на американскиот електроинженер
Scott Brusaw, да им даде поширока смисла на
соларните површини за одвивање на
сообраќајот, веќе некое време поседува јасна
техничко-оперативна физиономија. Во
пазувите на неговата трпеливост, во
очекување на институционалната и
спонзорската наклоност. За да го одживее до
крај својот долг детски сон.

МОДУЛАРЕН „СУПЕРМЕН“
„Брачниот успех“ помеѓу соларните панели и
употребливоста во форма на уличен/патен
застор е содржан во нивната механичка
издржливост. Во Brusaw концептуалната
визија горната граница на овој Рубикон е
срамнета со осовинскиот притисок на
најкрупните возила кои ги „абат“ патиштата
Формат на соларните панели
ширум САД. На пример оние што превезуваат
рафинериски уреди и опрема. Поместувањето
на масената издржливост, паралелно со Натпис на
сознанијата за вкупната тежина на возилата за соларниот
различни вонгабаритни товари, резултирал со пат
изработка на панелен материјал кој може да
издржи притисок од речиси 114 тони!
Па сепак, конструктивната супремација на
овој структурален „супермен“ не ја
прејудицира неговата неуништливост.
Поставувајќи ги хоризонтите на неговата
механичка издржливост, товарните возила, со
својот изразен и груб габарит, се истовремено
и неговиот „криптонит“. При посериозна
сообраќајна незгода на пример, пропратена
со превртување на некое од нив. И тука до
израз доаѓа базичната генијалност на
целокупниот концепт за покривање на
сообраќајната инфраструктура со панелен
материјал од соларен тип – неговата
модуларност! Оформени во вид на правилни
шестаголници, оштетените сегменти лесно се
заменуваат со отстранување на четирите
предвидени завртки. До крајот, нели, на оној
појадок од почетокот на приказната. Кој е
зачинет со „десерт“ од уште една концепциска
мудрост, во потенцијална форма на 

28 aвгуст 2015 ПОРТА 43

 сообраќај
систем за детектирање на оштетувањата.
Можноста за константна електронска
комуникација помеѓу соседните модули како
потврда за нивната функционалност, е
замислена како основ за нивно ефикасно и
исплатливо одржување. Прекинот на таа
комуникација при оштетување на еден или
повеќе модули може, без потреба од
посложени технички решенија, да се преведе
во далечински сигнал за нивниот број и
точната стационажна позиција. И тоа е тоа.
Концептуално-функционален „подарок“ по
кој сето останато зависи само од вештината
на теренските екипи.
БЕЗБЕДОНОСЕН „ПРЕСИНГ“
За кое возило и да се одлучите, колку од нив
и да се „ројат“ околу вас, соларните патишта
нивната употреба можат да ја направат уште
побезбедна. Акорд на една нова симфониска
увертира, „отсвирена“ само на сензори, LED-
диоди и детекторски камери. И без удирање
со главата во рапавиот ѕид на сообраќајно-
безбедоносните последици и рецидиви.
Транспарентноста на панелниот материјал
би овозможила симнување на камерите за
собраќаен надзор од крајпатните односно
крстосничките носачи и нивно „вкопување“ на
само пар десетина сантиметри под возилото.
Чија регистерска табличка, во случај на
предизвикан прекршок, не може да остане
нерегистрирана. Решение кое по секој основ
44 ПОРТА 28 aвгуст 2015
би ги релаксирало напорите на индустријата
за опрема за сообраќаен надзор, која на
моменти води нерамноправна битка со
перформансите и градбата на возилата,
можните сообраќајни и метеоролошко-
амбиентални услови.
Преминувањето на полната линија три пати
на растојание од само една милја (~1,6
километри) полициските служби на некои САД
федерални единици го сметаат како знак за
можна алкохолизираност на возачот. Која
бара превентивна проверка на
потенцијалниот прекршител, под услов
возилото и неговата насока на движење на
време да се детектираат. Вистински момент
„гудачката секција“ од сензори и LED-диоди
да го отсвири своето ситно pizzicato! При што
нежниот и непрекинат сензорски допир на
возилото од „под патот“ би бил
трансформиран во електричен диоден
импулс, кој на патната подлога ќе ја маркира
позицијата на возилото дури и кога тоа се
движи. И, директно или преку централниот
оператор, ќе ја пренесе до најблиската
полициска патрола. Во форма на подвижен
прстен на пример, ваквото маркирање на
целното возило би претставувало јасно
предупредување и за непосредните учесници
во сообраќајот.
Во случај на сообраќајна незгода,
безбедоносните услови во зоната на настанот
добиваат малку поинаков „профил“. „Исцртан“
со алтернативна сигнализација за известување
на возачите и пренасочување на возилата.
Камионското довлекување на табли и знаци, и
употребата на човечки фактор за регулирање,
лесно може да се „стопи“ во настанатата
конфузија предизвикувајќи контра-ефект.
Љубителите на практичните толкувања ќе
потврдат дека водилките на асфалтот сепак
немаат посериозна алтернатива. Спонтаното
посегнување по диодите што прават чуда, овде
се чини и повеќе од логично. Инсталирани во
транспарентната панелна подлога со
потребната густина, лесно можат да ја изменат
редовната во привремена конфигурација на
сообраќајните ленти заради пренасочување на
токовите возила. Како што можат да извршат и
навремено информирање на возачите што се
во приоѓање, доколку бидат осветлени во
конфигурација на порака „испишана“ на
самиот панелен коловозен материјал.
И УШТЕ ПО НЕШТО...
Во оној паралелен универзум REM-фазата на
ова технолошко инкубирање има поширок
сонувачки хоризонт. Кој нема да ги принудува
возачите на тешките камиони да го
прекинуваат патот заради обврзувачкото
мерење на натоварените возила.
„Накалемена“ со сензори од соодветен тип,
улогата на мерен уред на камионите во
движење може да ја одигра една од
расположливите сообраќајни ленти. Крајната

десна кај градските улици на пример или
лентата за запирање кај автопатиштата.
Истата технологија може да биде
искористена за предупредување на возачите
за присуството на помали, нестандардни
товари на патот во потенцијално опасна
форма на залутано животно или испаднат
товар. Осветлената „ОПАСНОСТ“ или
„ЗАБАВЕТЕ“ конфигурација на LED-диодите
Изглед на
соларните
панели
во такви случаи е превентивата што спасува
животи.
Во склад со идејната матрица дека она
што може да детектира, означи и дојави
треба да може и да придвижи, оваа визија
остава креативен простор за нови
продолженија. Нешто како филм со
недовршена последна сцена. Електричните
возила на прво место, иако кабастата
сообраќај
индукциона опрема која, логично, треба да
биде инсталирана под соларната подлога,
ваквиот спој во моментов го прави
неодржлив. Па сепак, постоењето на
индукциона технологија за напојување и
медиум за пренос на енергијата (панелна
подлога) ѝ обезбедуваат на оваа опција
долготраен интерес.
Во „дворот“ на американскиот
електроинженер Scott Brusaw неоспорно се
наоѓа „топка“ која треба да продолжи да се
тркала помеѓу тренинг-чуновите сè до оној
финален шут кон мрежата. Преку „живиот
ѕид“ од прашањето на сите прашања: дали
сето ова може да функционира во реални
услови? 47-те илјади „анонимуси“, кои со
своите лични донации сакаат да помогнат во
официјалното пораѓање на ова технолошко
„чедо“, по сè изгледа се убедени дека може.
Веројатно слично како и локалната
самоуправа на градот Sandpoint, Idaho, која
веќе го посакува Brusaw-сонот на своите
тротоари и паркиралишта.
„Тоа ќе остави доволно време за
согледување на оперативните потешкотии
пред да пристапиме кон инсталирање на
системот на градските улици и, еден ден како
стратешка цел, на автопатиштата“, вели Scott.
Сосема разумно и логично, нели... ! 
28 aвгуст 2015 ПОРТА 45
 технологии WINDOWS 10 СТАНА РЕАЛНОСТ

Чиста
десетка за
Microsoft
Фамата околу Windows 10 трае уште од септември 2014 година, кога Microsoft
официјално го најави новиот оперативен систем по што започна бета тестирањето.
Практично од самиот почеток, бета тестерите не ги штедеа суперлативите, најавувајќи
дека Windows 10 ќе биде оперативен систем што ќе се памти. Дополнително, Microsoft
направи одличен потег со тоа што го понуди Windows 10 бесплатно за надградба
првата година, со што дополнително ја загреа атмосферата.

46 ПОРТА 28 aвгуст 2015


Г
Трајче СТОЈАНОВ, дипл.инж.арх.
лавна ИТ вест летово е секако
новиот оперативен систем на
Microsoft, наречен Windows
10. По условно кажано
неуспехот со оперативниот
систем Windows 8 и неговата
„закрпа“ Windows 8.1, конечно
копно на повидок. Windows 10 е вистински
хит. Критиките се спорадични, а пофалбите
не престануваат.
Ако сте Windows корисник и не сте во тек
со случувањата околу Windows 10, сигурно
сте се запрашале што значи апликацијата Get
Windows 10, која на први јуни 2015 година се
појави во долниот десен бар (system tray) на
мониторот (на компјутерите со оперативен
систем и лиценца кои се квалификувани за
надградба на новиот оперативен систем).
Преку апликацијата Get Windows 10 (GWX)
корисниците можат да се запознаат со
новините и со условите за надградба, да
проверат дали ги исполнуваат техничките
услови за надградба како и да резервираат
копија од оперативниот систем. И конечно, на
29-ти јули годинава, Windows 10 стана
достапен, па Microsoft ги повика корисниците
да направат надградба. Одзивот беше
експлозивен. Само во првите 24 часа, над 14
милиони уреди се надградија со Windows 10
(бројката во иднина се очекува да достигне
една милијарда уреди). Рецензиите низ цел
свет засега се позитивни, со одредени
забелешки кои се однесуваат пред сè на
приватноста, но од техничка гледна точка
засега нема сериозни проблеми со
функционирање на останатите апликации.
Фамата околу Windows 10 трае уште од
технологии
септември 2014 година, кога Microsoft
официјално го најави новиот оперативен
систем по што започна бета тестирањето.
Практично од самиот почеток, бета тестерите
не ги штедеа суперлативите, најавувајќи дека
Windows 10 ќе биде оперативен систем што
ќе се памти. Дополнително, Microsoft направи
одличен потег со тоа што го понуди Windows
10 бесплатно за надградба првата година, со
што дополнително ја загреа атмосферата.
Windows 10 има модерен, концизен и
логичен изглед со приспособен Метро стил.
Старт менито на задоволство на
мнозинството е задржано. Воведена е
можност за повеќе работни околини
(workspaces) по пример на Линукс-базираните
ОС. Windows 10 содржи нов интернет-
прелистувач наречен Microsoft Edge со нов
рендер енџин и минималистички изглед.
Internet Explorer се уште постои, но акцентот
е ставен на неговиот наследник. Покрај Edge,
новина е и персоналниот асистент Cortana
кој ни помага да ги организираме нашите
обврски, контакти и информации.
Апликацијата One Note, која претходно беше
во сoстав на MS Office пакетите, сега е
вклучена во самиот оперативен систем.
Windows 10 содржи многу други апликации на
задоволство на корисниците како што се:
Mail, Maps, People, Windows DVD Player и
многу други апликации.
Критиките, од друга страна, одат пред сè на
адреса на приватноста. Доколку при
надградбата одбереме Express settings, ќе му
дозволиме на Windows 10 да собира
информации за нашата локација,
пребарувани термини и слично кои ги
испраќа на Microsoft. Овие сетинзи можат
подоцна да се променат. Корисниците на
Home верзиите се оневозможени да
одлучуваат кои Windows Update пакети да
бидат инсталирани, додека Pro корисниците
имаат можност за одлучување дали и што да
се инсталира.
Квалификувани за бесплатна надградба се
сите корисници на легален (genuine) Windows
7, 8 или 8.1 оперативен систем во Home, Pro
и Ultimate верзијата. Самата надградба се
врши автоматски преку сервисот Windows
Update. Пред самата надградба да се
активира, се препорачува да се направи
бекап на податоците или барем истите да се
стават на друга партиција. Личното, но и
искуствата презентирани на Интернет
генерално покажуваат дека надградбата се
врши беспрекорно. Барем во мојот случај
Windows 10 ги задржа буквално сите
апликации (меѓу другите и Gemalto) и
поставки како што се Интернет, кратенки,
запомнети лозинки и слично, со што ми
овозможи да продолжам да го користам
компјутерот како и претходно. Мора да се
напомене дека надградбата на 
28 aвгуст 2015 ПОРТА 47
 технологии
системи за мобилните телефони, лошиот
почеток на Microsoft Surface, беа пресудни за
да се пушти алармот. Во 2014 година
дотогашниот извршен директор Стив Балмер
ја напушти компанијата, а на негово место
дојде младиот Индиец Сатја Недела од кого
се очекува многу. Практично, Microsoft се
наоѓа во одличен момент за да ги промени
работите. Windows 10 изгледа одлично,
функционира брзо и логично, но се чини
најголемата придобивка е во тоа што наместо
три различни Windows платформи, Microsoft
сега има еден софтвер за сите сегменти:
десктоп и лаптоп компјутери, таблети и
мобилни телефони. Она што се очекува во
иднина е оперативниот систем и апликациите
што ги користиме да имаат една лиценца која
ќе важи за повеќе различнии типови на уреди,
кои ќе бидат целосно синхронизирани меѓу
себе и комплетно компатибилни. На тој
начин, корисниците би биле целосно
оперативниот систем е реверзибилен Windows 7, односно продолжената поддршка функционални во секоја прилика без разлика
процес, што значи дека по потреба можеме ќе продолжи до 2017 година, но корисниците дали покрај себе имаат лаптоп, таблет или
да се вратиме на претходниот оперативен мора да имаат инсталирано сервис пакови на мобилен телефон.
систем. Сите поставки на претходниот систем оперативниот систем. Чиста десетка за Windows 10 и за Microsoft.
се зачувани во Windows.old фолдерот. Токму Microsoft континуирано е во центарот на Стабилноста на системот и изгледот
поради постоењето на двата оперативни вниманието последниве години. Неуспехот со навистина воодушевуваат. Се чини, Windows
системи (претходниот и Windows 10) се Windows 8 со Метро интерфејсот, слабиот 10 ќе остане на нашите компјутери уште долго
препорачува т.н. „чиста инсталација“ (clean пазарен удел на полето на оперативни време. 
installation) која подразбира инсталација со
форматирање на компјутерот. Дел од
корисниците посочуваат дека со чиста
инсталација се добива значително
забрзување на компјутерот наспроти
надградбата. Сепак, за да нема проблеми со
лиценцата, се препорачува прво да се
направи надградба на оперативниот систем
со што ќе се изврши автоматска активација
на Windows 10, а дури потоа да се направи
чиста инсталација бидејќи на тој начин нема
да има потреба од повторно регистрирање
на оперативниот систем.
Техничките спецификации кои ги побарува
Windows 10 се: 32 или 64-битен процесор со
минимум 1 Гхз во 32-битна или 64-битна
изведба, 1 Гб (2 Гб) работна меморија,
графичка картичка со Direct X 9. Windows 10
ќе биде одржуван сè до октомври 2025
година. Од друга страна, оваа година заврши
поддршката на оперативните системи

48 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 рубрика

26 декември 2014 ПОРТА

ПОРТА 39
 екологија ПОПЛАВИТЕ ВО ТЕТОВСКО КАКО ПОВОД

Природата го враќа
ударот врз неа
Во светот, локалните заедници обично градат посебен однос кон природата и реките,
покрај кои живееле стотици, па и илјадници години. Познати се многу примери во кои
токму тие се првите противници да се користат водите за индустријата, да се градат
брани и слично. Случајот е сосема спротивен во Македонија, каде што токму
локалните жители се меѓу најголемите загадувачи, со тоните отпад што ги исфрлаат
во реките, претворајќи ги во депонии

Шипковица

50 ПОРТА 28 aвгуст 2015

Неодамнешните поплави и свлечишта во некои
тетовски села под Шар Планина и градот Тетово
покажаа дека нема играње со природата. За
неа не важат физичките закони, туку само
природните. Секое нарушување на природната
рамнотежа таа се обидува да го врати и го
враќа во нова рамнотежна состојба.Неа не ја
интересираат последиците настанати од
човечката негрижа.Не ја интересираат
стотиците и илјадници тони градежен шут,
домашен отпад или отпад од стари машини
расфрлани во нејзините недра. Неа не ја
интересираат соголените планински падини од
шумската мафија. Неа не ја интересираат
неспособните локални самоуправи... Таа
секогаш го враќа ударот. За жал понекогаш и со
човечки жртви. Поттикнати од она што се случи
во Тетовско, во овој број на Порта3 повторно го
објавуваме текстот со наслов „Без почит кон
реките“ објавен на нејзините страници тoкму во
август минатата година.

М
Катерина СПАСОВСКА ТРПКОВСКА

алото бистро поточе во

Вруток воопшто не
навестува дека ќе се
претвори во големата,
матна и валкана река
Вардар. Но на само три
километри подолу од
Вруток, реката поминува низ Равен и веќе го
добива својот препознатлив и несреќен лик. Низ
коритото плови повеќе отпад отколку вода.
Единствен знак на живот покрај водата, која личи
на депониски исцедок, е понекое бездомно куче
што пребарува остатоци од храна низ ѓубрето.
Ова се случува во првите три километри на реката
долга 388 километри до сливот во Егејско Море.
Реките во Македонија се отворени 
ПОРТА
 екологија
Вардар кај Равен
канализации и отворени депонии. Водата на
Вардар станува сè позагадена со секој нов
километар што ќе го протече. Како да биде
поинаку, кога ја полнат реки како Треска, во
која рибарите газат низ депонија за да дојдат
до водата близу мостот меѓу Сарај и Грчец кај
Скопје. Или како Лепенец, река за која без
оглед колку акции за чистење на коритото ќе
се организираат, таа повторно ќе влече отпад
со себе. Или, пак, како Маркова Река, која во
последните километри пред сливот повеќе
личи на течна кал отколку на вода, а кај
Лисиче во неа има истурено толку многу ѓубре
што тоа веќе го стеснило коритото и
направило брани и каскади.
Сите тие реки, а и многу други, се
популарни излетнички дестинации во некои
делови од својот тек, каде што водата некако
успеала да се ослободи од ѓубрето и да
протече низ природа. Но такви места има сè
помалку, а отпадот сè повеќе ги гуши
коритата. Освен тоа, дури и каде што во
коритата нема отпад, водата во нив е далеку
од чиста.
Податоците за состојбата на водата
откриваат интересна ситуација. Во
52 ПОРТА 28 aвгуст 2015
последниот Извештај за животната средина
што го има издадено Државниот завод за
статистика, користејќи податоци од
релевантните институции, прикажани се, како
пример, три од најголемите реки во земјава:
Вардар, Брегалница и Црна Река. Според сите
параметри, тие во 2012 година имале многу
почиста вода отколку во 2001 година, според
биохемиската потрошувачка на кислород,
како и присуството на тотален амониум,
нитрати, нитрити и ортофосфати. Повеќето од
овие материи доаѓаат од фекалните
канализации. Тоа особено важи за Вардар, но
во голема мера и за другите две реки. Но од
друга страна, само во 2012 година, од
индустријата и од рударството се испуштени
4,8 милијарди кубни метри непречистени
отпадни води, а само 92 милиони кубни метри
пречистени води, што значи дека помалку од
два отсто од водата се прочистува. А таа
речиси целосно се зема и се враќа во
површинските води.
Што значат овие податоци? Дали реките се
почисти од пред една деценија или не?
Постојат теории дека се изградени повеќе
пречистителни станици, а и индустрија има сè
помалку, па оттаму се добиени и тие податоци.
Сепак, како што објаснува Радмила Бојковска,
раководител на Секторот за хидрологија и
следење на состојбата на природната
средина при Управата за хидрометеоролошки
работи, на тоа прашање не може да му се даде
едноставен одговор, бидејќи помалата
концентрација на одредена загадувачка
материја во водата не мора да значи дека таа
помалку се испушта, туку можеби дека во тој
период, или во таа година, во реката имало
повеќе вода, повисок водостој. Сето тоа бара
големи истражувања и анализи и затоа,
нагласува Бојковска, засега нема конечен
одговор.
„Најдобриот индикатор за тоа колку е чиста
некоја река е каков жив свет има во неа и како
тој се развива. И тоа не да се земат предвид
само рибите, бидејќи тие полесно се
приспособуваат на полош квалитет на водата,
туку пред сè безʼрбетниците и алгите. Ние
имавме пример со Каменичка Река, притока на
Брегалница, која ја испитувавме и утврдивме
дека водата е чиста, но ништо не живееше во
неа. Потоа утврдивме дека, кога врне, во неа
се слеваат метали, и затоа нема услови за

Треска кај Грчец
живот ниту во периодите кога водата е чиста. Затоа
се потребни опсежни истражувања“, објаснува
Бојковска.
Општиот заклучок на експертите е дека реките се
чисти само на своите почетоци, во првите
километри, а потоа стануваат сè позагадени. Но,
како што потенцира Бојковска, уште многу
истражувања треба да се направат. Реките треба да
се делат на делници и секоја од нив да се истражи
посебно, за да се утврди што влијае врз нејзината
состојба и како да се поправи тоа.
Според концентрацијата на органски и
неоргански параметри, како и на тешки метали,
водата во реките се дели на пет класи, од прва
(најчиста) до петта (најзагадена), објаснуваат од
Министерството за животна средина и просторно
планирање. Мерењата покажале дека минатата
година Треска била од прва и од втора класа
според сите параметри, додека Лепенец стигнувал
до трета и четврта класа по концентрацијата на
нитрати и на нитрити, кои доаѓаат од фекално
загадување. Слична е и состојбата во Пчиња и во
Крива Река.
Генерално, најголем проблем се нитратите и
нитритите, и според нивното присуство повеќето
реки биле во трета и во четврта класа, додека
Вардар кај Желино
според кислородните показатели и според тешките
метали се задржувале во првата и во втората класа.
Но има и исклучоци. Брегалница, на пример, како и
Елешка Река, имаат зголемено присуство на манган,
а Црна Река на железо, манган и на кадмиум. Што е,
пак, со Вардар, реката каде што сите тие се
слеваат? Мерењата покажале дека тој се искачува
до трета класа за кислородните показатели, а до
четврта за неорганските параметри (нитратите и
нитритите) и за тешките метали. Од другите сливови,
и реката Струмица има проблем со манганот и со
кадмиумот. Црн Дрим и особено Радика се двете
реки што успеваат да се задржат во прва и во втора
класа според сите параметри.
Тоа е карактеристика и на изминативе пет
години. Водите биле од трета до четврта класа
според загадувањето со материи кои се испуштаат
од фекалните канализации, од прва до трета
според кислородот, а варирале само тешките
метали. Така, низ Црна Река пловеле бакар, цинк,
кадмиум, манган, железо, бидејќи според
присуството на сите овие метали таа во одредени
периоди била од трета и од четврта класа.
Но реките не се само отворени текови со
различен вид отпадни води. Тие се и отворени
депонии. Кој е одговорен за тоа? Несовесните 
ПОРТА
 eкологија
граѓани, е вообичаениот одговор. Кој, пак,
треба да ги спречи нив? Локалната
самоуправа. Чистотата на реките зависи од
волјата на сите општини низ кои тие
поминуваат. Но реката Вардар, на пример,
поминува низ дваесетина општини, а нејзиниот
слив зафаќа седумдесетина. Ѓубрето фрлено
во Желино, ако не се заглави меѓу арките на
стариот Камен мост, за кратко време ќе
пристигне во Скопје, а потоа ќе оди сè до
Гевгелија и ќе излезе во Грција. Многу ретко се
слуша за меѓуопштински иницијативи за
одржување на хигиената во реките, а според
тоа што може да се види на теренот, ништо не
е спроведено. Од министерството, сепак,
објаснуваат дека немаат надлежности. Лепенец
„Обврска на локалната самоуправа преку
јавните комунални претпријатија е да го Во светот, локалните заедници обично исфрлаат во реките, претворајќи ги во
собира комуналниот отпад. Несоодветното градат посебен однос кон реките, покрај кои депонии. Како може да се подигне јавната
отстранување, вклучувајќи го и исфрлањето во живееле стотици, па и илјадници години. свест за реката и да се создаде соодветен
речните корита, треба да го казнуваат Познати се многу примери во кои токму тие се однос кон неа? Од Министерството најавуваат
комуналните инспектори и овластените првите противници да се користат водите за дека ќе работат и на овој аспект, односно дека
инспектори за животна средина. индустријата, да се градат брани и слично. во изработката на плановите за секој речен
Министерството нема надлежности овде, Случајот е сосема спротивен во Македонија, слив се вклучуваат и граѓански здруженија кои
освен ако утврди дека комуналните каде што токму локалните жители се меѓу ја имаат токму таа цел, да влијаат за совесно
претпријатија не се придржуваат кон најголемите загадувачи, со тоните отпад што ги однесување на жителите. 
прописите“, објаснуваат оттаму.

ПОРТА
ПОРТА
 Историското минато на
виделина Со заокружување на реконструкцијата и
конзервацијата, покрај културно-едукативната
улога, може да му се дадат нови и значајни
Александар ЦИЦИМОВ , дипл.инж.арх
содржини на локалитетот, кои културно ќе ја

Ц
ареви Кули се наоѓаат на
збогатат понудата на градот Струмица (одржување
врвот на ридот над градот на концерти, театарски претстави итн.), а за што
Струмица и претставуваат
археолошки локалитет од
секако ќе придонесе и изградбата на
различни временски жичарницата, која е во фаза на студија
епохи, од праисторијата сè
до доцен среден век.
Цареви Кули се издигаат на јужната страна над во насока север-југ. Од северозападната и непристапен. На југозападната страна, со мал
градот Струмица на просечна надморска југоисточната страна на ридот се спуштаат преслап, се надоврзува со таканаречениот
височина од околу 450 метри. Тврдината има стрмни долови сè до подножјето на поројните Јужен рид, кој понатаму продолжува во ридест
издолжена овална основа и се протега 210 рекички Коритниче и Св. Илијски порој. Од предел и се спојува со месноста Чам Чифлик.
метри во насока исток-запад и околу 90 метри овие две страни ридот е речиси целосно Од источната страна се наоѓа лепезесто

56 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 ЦАРЕВИ КУЛИ, СТРУМИЦА
расположена падина која е нешто
попристапна и која го поврзува платото на
Цареви Кули со подножјето на кое е
расположен градот Струмица.
Најстарите докази за човековото присуство
на врвот на ридот се од времето на халколитот
(енеолитот), околу петтиот милениум пр.н.е. На
ридот биле нивелирани тераси на кои потоа
биле градени куќите, како што е тоа случај со
југоисточната падина и просторот на
северозападниот бедем. Најинтересни садови
од енеолитот се оние со графитна декорација.
Овие садови се појавуваат во различни форми:
амфороидни садови, бокали, паници,
понекогаш украсени од надворешната и
внатрешната страна. Женските енеолитски
фигуринки, кои го олицетвориле женскиот
принцип во духовноста, ги има во различни
форми: седечки, исправени, со врежана
декорација, со yвонеста облека, итн.
Над енеолитската населба на југоисточната
падина за време на бронзената епоха, во текот
на III и II милениум п.н.е, изникнала нова
населба. И овој пат бележиме појава на садови
специфични за бронзената епоха, со полирана
површина и држалки кои го надвисуваат
устието на садот. Бележиме и значаен
хоризонт од времето на раната антика и
македонско-хеленистичкиот период на
локалитетот Цареви Кули. Овде беа истражени
неколку јами во кои се појави импортиран
материјал, но исто така и интересен материјал
кој сведочи за локалната продукција на
Пајонската популација. Овие јами, имено, го
лоцираат почетокот на првата урбана населба
(најверојатно антички Астраион, во почетокот
на IV, а можно е дури и V век п.н.е.).
Во текот на доцноантичкиот период се
културно наследство
појавува првата фортификација на врвот од
ридот. Тврдината се позиционира на врвот
поради нејзиниот стратешки и воен карактер,
односно поради одбраната на комуникациите
што водат од Серес кон Штип и обратно. Овде
се појави широк хоризонт од тоа време во кој
беше пронаоѓана керамика, монети и оружје
кои сведочат за важноста на тврдината.
Голема некропола со повеќе од 200 гробови е
истражена во близина на тврдината.
Во средновековјето Цареви Кули била
значајна тврдина, обласно средиште со урбани
англомерации надвор од тврдината. Се чини
дека градот Струмица во средновековието бил
организиран на класичен средновековен
начин како комплексна утврдена населба.
Опколена со канелирано бедемско платно и
зајакната со кули, тврдината била некој вид
одбранбен и набљудувачки центар.
Средновековната тврдина всушност се наоѓа
на положба стратешки воочена уште во
доцноримскиот период. Трасата на
средновековната фортификација во добар дел
ја следи трасата на доцноантичката
фортификација, односно се потпира врз
постарите бедеми кои наместа се
надоградувани, а наместа се премостени.
Погодностите што ги дава стратешки
одбраната положба, како јак отпорен пункт, и
дава можност на релативно лесна одбрана и
покрај релативно скромните бедеми и кули. На
ваквата тврдина не можело да се пријде со
опсадни направи, а поради карпестата
подлога и поткопувањето на бедемите било
оневозможено. Со доволни залихи на вода и
храна таа практично била неосвоива. Тоа
јасно го воочуваат и современиците кога
зборуваат за некои тврдини кои не можат да се
заземат на јуриш. Ова посебно се однесува на
тврдините во Струмица, Мелник, Прилеп и
Просек.
Благодарејќи на истражувањата, денес
знаеме дека тврдината има издолжена
елипсовидна основа. Внатре во тврдината се
наоѓале поставени различни објекти од
стопански и живеалижен карактер, пред сè, за
посадата на тврдината, послугата и стражата.
Покрај овие објекти овде се наоѓале кујни,
коњушници, ковачки работилници, штали,
цистерни за вода, складови за жито и други
производи. Некои од тие објекти налегаат на
југоисточниот бедем, додека други стојат
самостојно во просторот. Неколку објекти се
истражувани во текот на 2005-2012 год. и
најверојатно претставуваат дрвени куќи
подигнати на камено цокле.
Централната кула - Пирг (француски одн.
нормански „донжон“ (доњон), се наоѓа на
највисоката точка на платото и е поставена врз
спила. Кулата што имала најмалку 2-3 ката била
во функција на раководен центар на 
31 јули 2015 ПОРТА 57
 одбраната, а воедно била и дворно место на
старешината. Во нејзината внатрешност се
наоѓале одаите, а во подрумските простории
имало цистерна за вода. Цистерната за вода ја
зазема целата внатрешност на пиргот и таа
била полукружно засведена. Атмосферската
вода била спроведувана преку керамички
цевки од покривот до цистерната. Тоа е т.н.
„цистерна на свод“ позната на повеќе тврдини
низ Балканот. По правило овие кули немале
влез на приземјето туку на катот. До влезот се
доаѓало со надворешни дрвени скали, или
дрвен мост префрлен преку ѕидот кој лесно
можел да се подигне во случај на опасност. Во
приземјето се слегувало преку катот, однатре.
Во текот на археолошката кампања во 2014
год. беше истражувана втората северна тераса средновековната тврдина, пред сè позицијата перспектива се очекува поставување на
на локалитетот Цареви Кули, со која беа на северозападното плато и малото плато панорамска жичарница. Во моментов
опфатени повеќе позиции на платото од веднаш под северната кула каде во активностите на локалитетот Цареви Кули се

58 ПОРТА 28 aвгуст 2015


насочени кон конзервација, реставрација и
делумна реконструкција на дел од кулите и
бедемското платно од северната,
северозападната и западната страна на
средновековнта тврдина.
Во 2007 година во рамките на меѓународен
проект се извршени археолошки истражувања
на тврдината Цареви Кули во една голема
кампања со траење од четири месеци, при
што се откриени речиси целосно бедемските
платна од западната и источната страна,
североисточниот и југозападниот влез во
тврдината, цистерната, а исто така и
некрополата што се наоѓа на ридот јужно од
тврдината.
Со конзерваторските истражувања на
целата тврдина, се дефинираа бедемите и
сите придружни објекти на него, станбената
архитектура, опфаќајки ги објектите за
живеење од сите периодики и објектите што
биле во функција на целокупниот живот на
тврдината, како цистерни, гранариуми,
бунари. Исто така се дефинира црквата Св.
Ѓорги и целосната урбана структура на
тврдината-градот со нејзините пристапи,
влезови и улици.
Конзерваторските истражувања
овозможија и дефинирање на градежните
материјали, нивниот состав, врзното
средство, начинот и опусот на градба. Се
дефинира и сочуваноста на тврдината и
објектите, како и нивните оштетувања и
причините за настанатите оштетувања. Се
дефинира и составот на почвата на која се
изградени бедемите и објектите, како и
причините за нејзиното настанато
оштетување кое придонело за оштетување и
на бедемите и објектите.
Во рамките на конзеваторските
истражувања се пронајдоа и стари
фотографии и катастарски планови кои имаа
голема улога при дефинирањето на
местоположбата, видот, намената и
сочуваноста на сите придружни објекти и на
бедемот на целата тврдина. Со старите
геодетски планови се дефинира и
реконструира топографијата на теренот -
ридот на кој се наоѓа тврдината, што имаше
голема улога при изработката на
конзерваторскиот проект.
Археолошките истражувања раководени од
м-р Зоран Рујак, археолог, и неговите скици
за можниот изглед на тврдината, историските
истражувања на м-р Васил Ѓоргиев – Ликин,
историчар, конзерваторските и
компаративните истражувања на архитект
Славица Тасева - советник конзерватор,
конзерваторските истражувања и 3Д
виртуелната реконструкција на теренот и
тврдината од архитект Александар Цицимов -
советник конзерватор, како и теренската
документација изработена од Васка Манева и
Зорица Костадинова - технички
документатори, ги дадоа скоро сите
релевантни податоци за изготвување на
Проектот за конзервација, реставрација и
делумна реконструкција на тврдината, кој го
изработи овој стручен тим на НУ Завод за
заштита на спомениците на културата и Музеј
од Струмица во рамките на меѓународниот
проект за меѓугранична соработка.
Во 2007 година изграден е асфалтиран пат
до тврдината од јужната страна на ридот
преку селото Попчево и месноста Чам чифлик
се до некрополата во чијашто близина е
изграден паркинг простор и се изгради
водовод, со што се створија услови да се
отпочне со работите на непосредна заштита,
при што е извршена делумна реконструкција
на дел од западниот бедем и целосна 
28 aвгуст 2015 ПОРТА 59
 реставрација на Југозападната кула, за кои
при истражувачките работи се утврдени сите
релевантни параметри за нивниот изглед.
Отпочната е реконструкција и на
северната кула, а во перспектива ќе се
отпочнат и конзерваторски активности на
објектите на самото плато (средновековните
куќи, цистерни за вода и централната
одбранбена кула - Пирг). Со заокружувањето
на конзерваторските активности, предвидено
е и уредување на локалитетот со поставување
на патеки, информациони табли и
хортикултурно уредување. Постојат
размислувања дури и за обновување на
60 ПОРТА 28 aвгуст 2015
црквичката Св. Ѓорги, која во моментов се фаза на студија. Исто така, Струмица ќе
наоѓа под куќичката на репетиторот (кој треба добие нов и значаен импулс во развојот на
да се дислоцира во најскоро време). туристичаката понуда, што ќе отвори нови
Со заокружување на овој процес, покрај можности во генерирањето на повеќе туристи
културно-едукативната улога, може да му се и зголемување на локалниот економски
дадат нови и значајни содржини на развој. 
локалитетот кои културно ќе ја збогатат
понудата на градот
Струмица (одржување на
концерти, театарски
претстави, итн.), а за што
секако ќе придонесе и
изградбата на
жичарницата, која е во
ПОРТА
 eнтериер

Рај за „гејмерите“
Овој простор наменет за деца, млади
и возрасни, кои имаат млад дух,
футуристички решен со употреба на
свежи и весели бои, овозможува
целосно влегување во виртуелниот
свет, а истовремено и опуштање во
комодитетот што може да ни го
пружат само нашите домови

М
Енис ХОЏА, дипл.инж.арх.

инатиот месец во Тетово беше отворен

еден од најголемите „гејминг“ центри во
Македонија, кој им пружа одлични услови
за игра на љубителите на видео игри. Овој
простор наменет за деца, млади и
возрасни, кои имаат млад дух,
футуристички решен со употреба на
свежи и весели бои, овозможува целосно влегување во виртуелниот
свет, а истовремено и опуштање во комодитетот што може да ни го
пружат само нашите домови.
Овој проект е дело на младите тетовски архитекти од студиото
„Ателие Артархитект“, кое е составено од Арта Хусеини и Енес
Колашинац. Барањата на инвеститорот биле многу прецизни и јасни.
Tој сакал да се направи атрактивен простор во кој ќе се смести
еден „гејминг клуб“, кој во себе ќе содржи повеќе видови на забава
за младите. Во централниот простор се сместени содржините што
се наменети за играње на Sony Play Station, и во истиот простор се
сместени билјард, фудбалска маса и пикадо. Од овој простор се
влегува во просториите во кои се поставени компјутери за играње
на компјутерски видео игри.
„Идеjата по која се водевме беше да создадеме простор кој на
посетителите ќе им го пружи комодитетот на сопствениот дом,
простор кој ги обединува повеќето популарни забавни игри, кои се
актуелни кај помладата популација, како и простор кој претставува
подигање на нивото на уредување на простори од ваков тип. Ова

62 ПОРТА 28 aвгуст 2015

 eнтериер

место го замисливме како еден колоритен простор во кој секоја

функција ќе си има сопствена боја, и со тоа да направиме јасна
дистинкција помеѓу секоја од содржините. Така на пример,
просторот за билјард е со црвена боја, собите со компјутери се со
зелена боја, додека пак во „ВИП“ собите за видео игри се јавуваат
сината и црната боја“, велат од студиото „Ателие Артархитект“ за
„Порта 3“.
Главната функција во централниот простор е оформена со
поставување на софи и телевизори. Секоја од овие целини создава
една сопствена „дневна соба“ во која посетителот има целосен
комфор и со часови може да остане тука и да се забавува. Овие
целини се обоени во една од трите бои во кои се формираат овие
целини, а тие бои се пастелни тонови на сина, зелена и жолта боја.
Плафонската обработка е материјализирана така што е создадена
една мостра која е мултиплицирана и формира различни полиња.
Секое од овие полиња е обоено во една од боите што го
материјализираат мебелот во целокупниот простор. Ваквиот
плафон му дава на овој простор дополнителна доза на разиграност
и футуризам. Оваа мостра се повторува и на ободните ѕидови на
просторот, но, овој пат тоа е направено со една доза на смиреност
и се употребени само сивата и црната боја. Со ваквиот потег се
поставува една смирувачка и апсорбирачка површина која му дава
рамнотежа на овој простор. Истото се случува и со подот, кој е
целосно сив.
Од овој главен простор се влегува во посебни соби во кои се
сместени компјутерите наменети за играчите што повеќе се
љубители на компјутерските игри. Во овој објект се поставени и
две „ВИП“ соби во кои на посетителите им се овозможува уште
една екслузивна можност, да се опуштат и целосно да се
чувствуваат како дома. Во овие соби се поставени кревети, па
така тие можат да играат легнати како во сопствените кревети
дома.
Овој простор се простира на површина од приближно 280 м2 и е
сместен во подрумското ниво на објектот, додека во приземниот
дел на овој клуб е создаден простор за играње карти и следење на
спортски натпревари, и тој се простира на површина од 40 м2. Овој
„гејминг клуб“ на вкупно 320 м2, дефинитивно им пружа на
посетителите совршени услови за забава од ваков тип. 

28 aвгуст 2015 ПОРТА 63

 aрт дизајн

Џорџија О`Киф ГОЛЕМА ИЗЛОЖБА НА

во „Тејт Модерн“ во 2016

подготви: Дејан БУЃЕВАЦ

З
а следната година, лондонската галерија „Тејт Модерн“
подготвува изложба посветена на познатата
претставничка на американскиот модернизам Џорџија
О`Киф (1887 - 1986). Ова ќе биде прва монографска
изложба во Велика Британија во последните 20 години
посветена на нејзините дела, што го следи нејзиниот
уметнички развој од раните апстрактни експерименти
до подоцнежните дела.
Од галеријата истакнуваат дека Џорџија О`Киф е вклучена во
плановите за следната година од една „едноставна но клучна“ причина -
на јавноста да ѝ се претстави на едно место опусот на О`Киф, што инаку
ретко може да се организира бидејќи нејзините дела се раштркани по
музеите ширум светот.
Џорџија О`Киф во историјата на современтата уметност е запамтена
по своите пејзажи и мртва природа во жанрот на магичниот реализам, а
препознатлива е по мотивот на цветови кои често ги сликала, иако,
според нејзино признание, не сакала претерано да ги слика. Нејзините
слики се карактеризираат со јасни облици и фини премини во различни
бои. Опусот на Џорџија О`Киф понекогаш се класифицира и во
прецисионизмот (уметнички правец кој се развил во САД во текот на 30-
тите години на минатиот век), посебно нејзината серија слики со
мотивот на облакодери. Позната е и како прва жена призната како
уметница во САД.
Родена во 1887 година како ќерка на двајца млекари од Висконсин,
Џорџија О’Киф уште како дете веќе имала силна амбиција сликарството
да биде нејзиниот животен пат. Откако скромно посетувала неколку
часови по сликарство, во своите рани 20-ти заработувала како учителка
на Средниот Запад. Дури откако еден пријател ги покажал нејзините
рани скици на големиот фотограф Алфред Стиглиц во неговата

64 ПОРТА 28 aвгуст 2015


галерија „291“ во Њујорк, започнала нејзината кариера. Со негово
охрабрување и ветување за финансиска поддршка, О’Киф го напушта
предавањето како професија и се сели во Њујорк каде ја започнува
својата кариера како уметник, во јуни 1918 година.
И покрај тоа што бил 23 години повозрасен, Алфред Стиглиц сфатил
дека ја сретнал жената на својот живот во интелектуална и емотивна
смисла каква што е Џорџија О’Киф, која му била модел за едни од
неговите најпознати фотографии.
Во текот на 20-тите години на минатиот век, Џорџија О’Киф насликала
серија архитектонски слики, кои драматично ги исцртуваат големите
облакодери и антенски погледи на Њујорк. Но, најчесто таа сликала
пејзажи и ботанички студии, кои биле инспирирани од годишните
патувања во летниот дом на семејството Стиглиц во Лејк Џорџ, Њујорк.
Во нејзините зголемени, гро-планови на цвеќиња од 1924 година, го
воведува гледачот директно во сликата. Зголемувањето на најситните
ливчиња, за да се пополни целото 30 x 40 инчно платно, ги нагласува
нивните форми и линии дотолку, што тие се чинат апстрактни, иако
всушност се засноваат на нејзините набљудувања на природата. Таа на
aрт дизајн
цвеќето како мотив ќе му даде сосема ново значење и димензија.
Инспирирана од фотографските леќи, Џорџија О’Киф цвеќињата ги
претвора во „визуелни споменици“ што доминираат со својата
впечатливост. Таа на едно место ќе напише „Одлучив дека кога би
можела да го зголемам цветот до огромна мера, тогаш никако нема да
можете да ја игнорирате неговата убавина“.
Во 1929 година, Џорџија О’Киф разочарана на приватен план и
уморна од својот професионален живот одлучила да замине во
бесплодниот, пустински крај на Њу Мексико. Оваа преселба била
тектонско поместување за уметноста на О’Киф и воопшто за историјата
на американскиот модернизам. Таму била фасцинирана од камената и
„ладна“ убавина на природата, од пејзажот, луѓето, културата,
пердувите, птиците, пустинските коски, карпите..., и таму открила нов
колорит што кај неа овозможил нова енергија и љубов за животот и
затоа тука се враќала речиси секоја година повеќе од четири децении.
Често ги слика карпите и планините во драматичен гро-план, како и сите
предмети и растенија.
Нејзиното творечко наследство брои околу 900 дела. 
28 aвгуст 2015 ПОРТА 65
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА