1. :,!

>"
^n^*

a^ ^%\>.

\^^^^

\^A K

"L" •»•.

<-^.
y

THE LlbKHKif
RESURRECTION COLLtGE
 PRAELEGTIONES

HISTORIAE EGCLESIASTICAE
QUAS IN UNIVERSITATE ROMANA

HABUIT

lOANNES BAPTISTA PALMA

PRESBYTER ROMANUS

HISTORIAE ECCLESIASTICAE PROFESSOR

TOMUS I.

Continens praecipua Historiae Ecclesiasticae capita

a saeculo I ad X.

^^eiTIO V EMENDAtfQd^

< ^ k *

UBRARV

ROMAE
EX TYPOGRAPHIA POLYGLOTTA
S. C. DE PROPAGANDA FIDB
MDCCOLXXV.

RK
 N

.'i^-

DECIO 1971

7 L.
 PRAEFATIO

« Quas primum anno 1838 Historiae Ecclesiasticae prae-

» lectiones, in Collegio Urbano S. Congregationis de Propa-
> ganda Fide, atque in Pontificio Seminario Romano, a nobis
» habitas edidimus, et posterioribus annis, usque ad Concilii
» Tridentini aetatem perduximus; eas nunc, propter editionis
» tunc factae exemplorum deficientiam, et studiosorum homi-
» num opus illud requirentium desiderium, typis iterum man-
» dare opportunum esse arbitrati sumus. Atque hoc quidem
» loco, non possumus gratum animi nostri sensum non profi-

» teri erga tot doctissimos viros, et adolescentes rerum sacra-

» rum studiis addictos, qui praeter omnem exspectationem no-
» stram, praelectiones istas tanta benevolentia exceperunt, ut
» primam illarum editionem brevi consumpserint. Plane autem
» intelligimus quantopere nobis fuit honorificum, quae nos
» ad praecipua historiae ecclesiasticae capita explicanda, elu-
» cubrati sumus, ea sapientium hominum iudicio commendata
» et digna existimata esse, quae pubhcis in scholis, ad prae-
» claram illam disciplinam tradendam adhibeantur. Huius vero
» benignitatis is fructus nobis optatissimus erit, ut inde inci-
» tamentum ad opus feliciter absolvendum accipiam^s, atque
» ad reliquam praelectionum nostrarum partem, quanto citius
» fieri poterit, publicandam perveniamus. »
 Ilaec poiTo sunt verba, quac» priniis libri huius paginis
apposita voluit Auctor noster clarissinius, quum anno niillesimo
octingentesinio quadmgesimo octavo typis illuni rursus excu-
debat. Veiaini etsi communi onmium plausu praeclarum istud
opus tuerit exceptum; optatum niliil(jminus terminum attingere
non valuit, quoniam anno insequenti perduellionum fraudibus
Romae necatus gloriosam Auctor ipse mortem occubuit. Nos
itaque intermissum hoc opus perficere cupientes, munusdeman-
davimus viro praeclarissimo, qui abruptam historiae ecclesia-
sticae seriem ab Oecumenica Tridentina Synodo usque ad Sa-
crosanctum hoc Vaticanum Concilium prosequeretur. Quod qui-
dem unicum volumen proprio Auctoris sui nomine insignitum
tunc tandem nos in lucem edituros esse promittimus, quum
Vaticanum ipsum Concilium feliciter iam auspicatum, in uni-
versae Christianae reipublicae bonum fuerit absolutum.

^^1^^
 ,,
PRAELECTIONES
HISTORIAE ECCLESIASTICAE
EX SAECULO PRIMO.
OAPUT
DE ANNO NATALI DO.Mmi NOSTRI lESU CHRISTU
Solent Historiae Ecclesiasticae scri-
ptores opus suum ordiri , tempus
statuendo, quo D. N. lesum Chri-
stum natum esse putandum sit; hoc
enim eo ertinet ut intelligatur
,
,
quo tempore Ecclesia habuerit exor-
dium. Hunc morem sequuti nos de
praecipuis Historiae Ecclesiasticae
capitibus pertractaturi, non omitten-
dam arbitraiiiur iamdiu cosrnitam de
ea re controversiam. Cum vero ni-
mis longum esset, singillatim omnes
erud'toruiii hominum in natalitio
Christi anno definiendo persequi sen-
tentias, et libros percensere quae-
stionem istam continentes , de quo
inter ceteros legi potest lo. Georgius
Walchius in Historia Novi Testa-
jnenti saec. I, c. T, §. 6, 7, 8; illam ex-
plicandam suscipiemus sententiam,
quae magis gravibus firmata videtur
argumentis et qua Christum natum
, tiam inter S. E. R. Patres Cardina-
esse statuitur anno Urbis conditae
Va.rponiano septingentesimo quadra-
gesimo septimo, et imperii Octaviani
Augusti trigesimo octavo. Explora-
tum omnibus est, auctorem aerae
vulgaris qua nos in Christi annis
,
numerandis utimur, deceptum esse
cum natum Christum esse iudicavit
anno 753, quod nonnullos ante annos
evenerat. Quo tamen anno id prorsus
contigisse existimari debeat, ostendi
certo non potest.
Memoratam superius sententiam
quae Christi nativitatenj anno U. C.
^747 Varroniano tribuit, tamquam o-
,
I.
mnium probabiliorem amplexi sunt
in chronologia historica Novi testa-
menti eruditissimi viri, qui celeber-
rimum opus ediderunt, quod L'Art
de v^rifier les dates inscriptum est.
Illara deinde, rellquis silentio prae-
teritis , P. Henricus Sanclementius
ordinis S. ^enedicti Oongregatio-
nis Camaldulensium Abbas,et sacri
Con^Silii Episcoporum doctrinae pe-
riclitandae eo tempore a secretis
edito Romae anno 1792 opere de
emendatione aerae vulgaris, propu-
gnavit eruditissime.
Valde fusa est Sanclementii ad
sententiam illam evincendam pertra-
ctatio. Nos quaeilledisputat, eo fer-
me modo perstringemus, quo id effe-
cit vir doctissimns et de historia
,
ecclesiastica praeclare meritus, quem
ob singularem virtutem ac sapien-
les adscitum, non sine magno scien-
tiarum detrimento aliquot ante annos
boni omnes vita functum defleverunt.
Neque parum auctoritatis huic sen-
tentiae accessisse arbitramur tanti
viri probatione.
Itaque ad demonstrandum quod
proposuimus, haec sunt pertractanda:
Christum scilicet post annum U. C.
749 natum non esse, ante annum 746
natum dici non posse, ex quatuor an-
nis, qui ab anno 746 ad 749 fluxerunt,
annum 747 natalem Christi esse iu-
dicandum. Ostendamus igitur, quod
primo loco diximus, Christum post
 .
2 CAPUT
annum U. C. 740 natum non esse.
Iil patebit, modo constiterit,
vero
Christum Herotle Magno regnanto
fuisseortum;Herodem Magnum vero
anno U. C. 750 mortuum esse, eoque
mtnse, qui ab Hebraeis Nisan dici-
tur, et veluti primus aiini legalis,
s:eu sacri habetur, et partim martio,
partim aprili nostro respondet. Quid
vero potest esse tam certum, quam
Christum Herode reirnante in lucem
edituin fuisse, cum omnibus in prom-
ptu sint illa Mattlmei Evangelistae
verba cap. 2: Cum natus esset lesns
in dicbus Herodis Regis; cum ex
Evangelio praeterea appareat, inter
Christi hortum, et Herodis mortem
non exiguum teiijporis spatiuin iater-
cessisse?Dicam id,quod ccrtum omni-
no iutlicari debet: scilicet fatori opor-
tet, Magos, qui, vivo adhuc Herode
etincolumi,Hierosolymam venerant,
Christum adorasse saltem post fjua-
dragesimum ab eius ortu diem. Id
expioratum esse cuique debet ex eo,
quod losephus et Maria una cum in-
laiite lesu, Angelo iubente, ut eun-
dem ab Herodis crudelitate libera-
rent, qui infanticidium erat decretu-
rus, in Aegvptum autugerint conti-
nuo,postquamMagiIesumadorassent,
et in patriam redire aggressi fuissent.
Docet hoc diserte Matthaeus cap. 2,
v. 13 et 14. Qui cum recessissent, ecce
Angelus Domini apparuit in somnis
loseph dicens, surge, accips pue-
'
et
rumf et matrem eiiis, et fuge in Ae-
gyptum futurum est enim, ut Ile-
. .
rodes qiiaeratpuerum ad perdendum
eum, qui consurgens, accepit pu.e-
rum, et matrem eius nocte, et seces-
sit in Aegyptum. Quis vero negave-
rit,haec nonnisi post quadragesimum
$altem a Christi ortu diem evenisse?
NonnuUum enim certe tempus a Ma-
gorum discessu ad losephi fugam ia-
teriectum est, ut Maria ante Magorum
adventum Hierosolymam se contule-
rit, quo caeremoniis de puerperae
purificatione a lege praescriptis lu-
straretur, cuius lustrationis legiti-
mum tcmpus,quodquemutariminime
poterat, quadrai^c^imus crat a partu
I.
dies. Quadraginta er;:o iam crant
certe exacti ab ortu Cfrfisti dies, cum
Magi Hierosoljmam pervenerunt. Est
vero omnibus ex evangelii historia
exploratissimum, cum Magi illuc ve-
nerunt, Herodem adhuc vixissc. Cum
iis enim Heroues est coUoquutus, cos
ad se redire iussit post Messiam re-
pertum, eorumque reditu frustra ali-
quandiu ex-pectato, imperavit, ut Be-
thlaemitae iufantes infra bimatum
crudelissime nccarentur.
Praeterea ostendi potest , huic
temporis spatio, quod indicavimus,
aliud non mediocre adiungendum es-
se,quo post Christum natum Herodes
vixit. Ad sententiam, quam exponi-
mus, ostendendam, satis est demon-
strare, illud tempus quinque saltem
mensium fuisso, licet ceteroquin effici
posset, longe diuturnius illud fuisse.
Videamus igitur, utrum saltem alios
quinque menses post Magorum ad-
ventum Herodes vixcrit. Itaque He-
rodes, quo tempore Magi Hierosolv-
mam pervonerunt, in ea urbe mora-
batur, quemadmodum ex memorato
Matthaei loco perspicue constat. At-
qui certum est, Herodem postremis
quinque vitae suae mensibus, quibus
acerbissimo morbo laboravit, ex quo
obiit, perpetuo Hiorosolyraaabfuisse,
j
(
et vel apud Hiericunta, velapud ther-
i
mas Callirhoenses commoratum esse.
Habemus huius rei gravissii?fium au-
ctorem IosephumHebracum,qui 1. 17,
c. 25 Antiq. ludaic. hoc memoriae
prodidit, cui in ea re fides habenda
est cum quae ad Herodis historiaiu
,
pertinent, ex commentariis hauserit
I Nicolai Damasceni quo Herodes usus
,
I est familiarissimo. Licet igitur con-
i
cederemus, Herodem statim postMa-
'
gorum e Bethleemo discessum impe-
ratuijique infanticidium aegrotasse,
et Hierosolyma digressum esse; illud
tamen soniper ex his, quae memora-
viraus, exsisteret,eum post illud tem-
pus quinque alios saltem raenses vi-
xisse. Apparet ergo non exiguum
,
certe temporis spatium a Christi ortu
ad Herodis mortem intercessisse.
Sod de anno loquaaiur, quo mor-
 »
DE ANNO CHRISTI N.VTALI.
tuus Herodes est. Id anno U. C. Var-
ron. 750 contigisse, eoque mense, qui
Nisan dicitur, manifestum est. Ne-
que ante quidem, nequc post illum
annura Herodes obiit. losephus enim
Hebraeus c. 14, 1. 14 Antiq. ludaic.
monet, renunciatura eum regem a
Romanis fuisse,Cneo Domitio Cal-
vino iterum et Caio Asinio Pollione
Coss. hoc est an. U. C. 714 sub finera
mensis Septembris.Idem scriptor me-
moriae prodidit 1. 17 Antiq. ludaic.
c. 8, Herodem obiisse anno post re-
gnum a Senatu Romano impetratum
trigesimo septimo post Hierosoly-
,
mam expugnatara devictumque Anti-
gonum, cui Parthilu daeorum princi-
patum detulerant, trigesimo quarto.
«Quinta die, inquit, postquam Anti-
patrum filium occidit, vita defunctus
est, post detrusuui regno Antigonum
anno 34 ex quo autera a Romanis
, ticano aliisque museis, qui sinceri
Rex declaratus est anno 37.
Quoloco notandura est, losephura
in ludaicorura principura annis re-
censendis Hebraeorura morem sequu-
tura esse, qui eos a praecedenti neo-
menia mensis Nisan illius anni du-
cere solebant, quo illi iraperiura sus-
cepissent, quocumque tandem anni
tempore rerura potiti fuissent. Haec
vero si perpendantur omnia, et an-
ni 37 numerentur a neomenia, hoc
estaprimodie mensis Nisan an. 714,
quo rex a Romanis Herodes declara-
tus est, sequetur, trigesimum sextura
Herodis annura pridie neoraeniam
mensis Nisaa anni U. C. 750 desi-
isse, ab eaque neomenia annum 37
fluere coepisse, quo anno eum lose-
phus mortuura esse testatur, eumque
ante annura 750 mortuura certe non
fuisse. Quae retuliraus de Herodis
mortis tempore, nuraerandi ratione
ducta ab anno, quo Rex a Roraanis
declaratus est, eadera facili negotio
accommodari possunt illi numerandi
rationi, quae ducatur ab anno, quo
Hierosoljma expugnata est. losephus
enim narrat Herodem mortuura anno
ab expugnatione iliius urbis trige-
sirao quarto: libro autem Antiq. lu-
daic. 14, c. 8 monet, Hierosoljmam
expugnatam Herode menso
esse ab
circiter Maio,M. Agrippa et Caio Ca-
ninio Coss. nempe anno U. C. 717.
Qiiare si a neomenia mensis Nisan
liuius anni numeremus, trigesimum
tertium ab expugnatione annum de-
siisseinveniemus pridie neomeniam
mensis anni U. C. 750, et ab huius
anni neomenia annum 34 initium du-
xisse, ut omnino iterura necesse sit
fateri, Herodera, qui 34 post Hiero-
solymaeexpugnationem anno obierit,
ante annura U. C. 750 Varronianum
certe vita functum non esse.
Ostendi praeterea potest, Herodis
obitura neque ad tempus referri posse,
quod anno U. C. 750 posterius sit.
Id apparet, si priraura consideretur,
Herodem Antipam quadraginta tres
annos tetrarchiam obtinuisse.Exsistit
vero hoc ex nuramis servatis in Va-
certe et minime ficti sunt, quique ab
Herode Antipa percussi fuerunt, in
quorum anticaparte haec verba grae-
cis litteris scripta sunt-intra lauream
coronara: FATQ K\I2API-rEP-MAN, et
in postica palmae ramus insculptus
est, circa quem verba leguntur: HPQ-
AHC TETPAPKHC, ac in medio num-
mo litterae L MP, Ex quibus rebus,
praecipue vero ex litteris L MP tera-
pus indicantibus, quo nurarai percussi
sunt, quasque anno 43 interpretari
deberaus, aperte colligitur, Herodem
Antipara ad 43 Tetrarchiae suae an-
num pervenisse, eoque anno nummura
illura in Caii Caligulae honorera cu-
sum esse. Deinde illud etiam certura
esse debet, raortuo Herode Magno, et
auturano eius anni labente , quo ille
obiit, Octavianum Iraperatorem, post-
quam diu de re deliberasset, postre-
mura Herodis testaraentura de Regni
inter filios divisione confirraasse, Ar-
chelao Hethnarchae nomen Augustum
concessisse,dimidia eius regni parte,
et imprimis ludaea illi attributa; al-
tera vero parte in reliquos Archelai
fratres, quos Tetrarchas appellavit,
ita tributa, ut Philippo Trachonitis
cum Iturcae, Herodi Antipae Gak-
laea et Peraea, nonnullique alii tra-
*

C\PtJT
ctus concessi sint: denique, prout
Cardinalis Norisius evincit in epi-
stola de nuinmo Herorlis Antipae atl
Antonium Pa^ium, Sanclemen-
et P.
c. 1, Hero-
tius ilocct op. cit. lib. i^,
ilem Antipam Tetrarchiam hanc re-
tinuisse usque ad annum U. C. 792,
quo ab Imperatore Caio Cali^ula ea
exspoliatus est.Kx his vero omiiibus
efticitur, Herodem M. post annum
U. C. 750 mortuum non esse. Quem
enim locum statuere poterimus 43
Hcrodis Antipae Tetrarchiae anni,
siHerodem M. eius patrem anno po-
steriore 751 mortuum fingeremus?
Necesse enim esset una statuere, He-
rodem Antipam eiusfiliuin autumnali
anni 751 tempore tetrarchiam impe-
irasse, et a praecedentis eiusdem anni
jnensis Nisan neoraenia imperii sui
annos nuraerare coepisse. Quare cum
rationibus ductis ab eo anno tetrar-
chiae Herodis quadragesimus tertius
annus incideret in annum 793 Urbis
conditae; cumque ceteroquin appa-
reat, Herodem vel ab anno 792 te-
trarchia a CaioCaliguIa exspoliatum
esse, reliquum est, ut ad invenien-
dum 43 huic anno tetrarchiae locura
necessario concedatur, Herodem M.
post annum 750 mortuum non esse.
Praeter haec demonstrari quoque
putest, Herodem prorsus mense He-
braico Nisan anni 450 mortuum fuis-
se. Nam ex losepho Hebraeo lib. 17
Antiq. ludaic. c. 8 et 9 constat, in-
ter Herodis mortem et Paschatis fe-
stum pauUo plures, quam septem dies
fluxisse. Quamobrem cum Hebraei
die 14 mensis Nisan, et vespere qui-
dem, Paschatis festum inchoarent,
sequitur, Herodis luortem primis
mensis Nisan diebus contigisse. Re-
fert enim losephus, Archelaum He-
rodis filium natu maiorem patris
mortui corpus Hiericunte extulisse;
maxima pompa in Herodium castel-
lum detulisse ubi sepultum est;
, igitur, dicine possit, Christum ante
Hierosoljmam reversum ludaeorum
more patrem per septem dies luxisse;
iisque exactis, epulum plebi prae-
buisse, ac in templo e superiore loco
esse concionatum; dum haec ageban-
,
X.
tur, seditionem essc cxcitatam, illam
omni, quo poterat,humanitatis genere
sedare conatum esse; et cum timeret,
ne seditiosi, qui ia templo coetus
liabebant, turaultum excitarent i:i
festo Paschati3,qu<j;l proximum erat,
copias aliquas, ac deinde totum exer-
citum in eos immisisse: ita eorum
coiiatus fuisse repressos, tria homi-
num millia caesa esse, reliquos in
propinquo^ montes abeuntes fuga sa-
lutem peiii.se;. ex quibus Archelai
iussu deinde discesserint, domumque
redierint, ac festum quamvis aucla-
cesdeteriora veriti reliquerint. Haec
vero argumento sunt, Herodis mor-
tem primis mensis Nisan diebus eve-
nisse.
Quod a memoratao sententiae
si
defensoribus ostendi potest, Christura
post annum U. C. Yarronianum 740
natum non esse, ii etiam probant,ante
annuiji74GServatorisNostri natalem
constitui non debere. Ad hoc evin-
cendum depromitur argumentum cx
pace, qua in universo orbe tunc flo-
rente, Christus natus est.Neqnie enim
id in controversiam vocari potest,
Christum natum fuisse bellisomnibus
confectis, et in totius orbis tranquil-
litate. Neque veteres Ecclesiae pa-
tres, quae divini vates hac de re prae-
dixerant, de sola spirituali, verum
etiam de terrestri pace acceperunt
quae, Christo nascente, futura esset,
ad pacem illam caelestem significan-
dam, quam erat allaturus. Hoc, ut
ceteros praeteream, aperte docet yie-
ronymus in c. 2 Isaiae , qui de eo
tfempore loquens affirmat:«tunc o-
mnia bella cessaverunt.» Hoc Augu-
stiuusl. 18 de Civ. Dei c. 46. «Re-
gnante ergo in ludaea Herode, apud
Romanos autem commutato Rei pu-
blicae statu, imperante Caesare Au-
gusto, et per eum orbe pacato, na-
tus est Christus.» Ut intelligamus
annum U. C. 746 natum esse, illud
est quaerendum, quo tempore pax,
imperante Octaviano Augusto, in
universo orbe floruerit. Ter quidem
id contigisse ex Suetonii et Dionis
 ,
DE ANNO CHRISTI NATALI.
bistoriis roanifeste coUigitur: cnm
vero Christus natus dici non possit
iis temporibus, quibus prima aat se-
cunda illa pax floruerit, postrema
vero pax ante annum 746 non obti-
nuerit, ante eundem annum Christi
ortus constitui non potest.
Neque difficilc est docere, Chri-
stum primae et alterius pacis tem-
poribus non esse ortum. Cum enim
anno, quo Herodes 'Sl. mortuus est,
hoc est 750, Christum puerum ad-
huc fuisse, manifestum sit; cumque
ex Matthaei Evangelica narratione
c. 2 diserte constet, puerum omnino
Christum fuisse, cum post Herodis
mortem ex Aegypto in Palaestinam
reversus cst, nonne inde sponte sua
fluit, Christum dici non posse iis tem-
poribus natum esse, quibus prima et
secunda illa pace orbis terraruiji frue-
retur? Prima enim pax anno circi-
ter 725 coepit post fusum mortuum-
que Antonium; altera vero anno cir-
citer 729, Cantabrico bello confecto:
utraque tandem non diuturna fuit.
Si Christus igitur alterutra illa
, berio narranti fides haberi oranino
pace perdurante, natus esset, quo-
modo anno 750 puer adhuc esse po-
tuisset?
L^^icamus igitur de postrema illa
pace quam ante annum 746 non ob-
,
tinuisse commeixioravimus. Historiae
Romanae l. 14 narrat Dio, anno 744
Senatum decrevisse, ut lani Gemini
templum clauderetur; quod apud Ro-
manos bellis ingruentibus patebat,
pacis vero tempore clausum serva-
batur. At non ex Dione solum, verum
etiam ex Velieio Paterculo illorum
temporum aequali habentur causae,
quominus quod Senatus decreverat,
,
perfici minime potuerit. Noti sunt il-
lorum teipporuui Dacorum motus
seditio a Dalmatis excitata, et per-
durantes adhuc Germanici belli re-
liquiae. Notum praeterea est, Dacos
et Dalmatas eodem anno 744 Tiberii
virtute devictos esse, iisque provin-
ciis pacatis , superfuisse tamen an-
no 745^ bellum Germanicum quod ,
Druso Tiberii fratri commissum est;
quodque licet ille feliciter gereret,
conficere tamen non potuit, quod eo
anno mortuus sit itaque anno 746
:
Tiberium ab Augusto cum imperio
missum esse, quo belli reliquias tol-
leret, Gcrmanicas gentes populo Ro-
mano revera parere doceret. Haec
vero argumentum suppeditant, po-
stremam illam pacem, de qua loqui-
mur, antc annum U. C. 746 omnino
non coepisse.
Neque existimandum est, ineunte
eo anno pacem hanc obtinuisse; nam
media circiter aestate huius pacis
initium factum esse probari potest,
Nam,ut ex rebus superius commemo-
ratis patet, eo anno bellum Germa-
nicum, quod dumtaxat supererat, Ti-
berii virtute et industria perfectum
est. Etenim Velleius Paterculus in
Historia Romana narrat, hoc anno
Tiberium «peragratum victorem o-
mnes partes Germaniae sine ullo de-
trimento commissi exercitus sic per-
domuisse eam , ut in formam pene
stipendiariae redigeret provinciae.»
Velleio Paterculo autem haec de Ti-
debet, cum rebus ab eo gestis inter-
fuerit, et apud eum primum quaesto-
ris tum legati munus gesserit. Con-
,
fecto verum eo bello quod unum
,
supererat, pax obtinuit; et, quemad-
modum senatus consulto biennio ante
praeceptum erat, lanitemplum claudi
debuit. Pacis autem huius initium
non ante mediaiji circiter huius anni
aestatem constitui potest constat
;
enim ea, quae hoc anno gesta sunt,
antequam pax inita dici possit,non
mediocre temporis spatium postu-
lasse. Nam veteres tradunt, et Ger-
maniam peragrasse hoc anno Tibe-
rium, et Germanos domuisse, et diu
cum iis de pace egisse reiectis con-
,
ditionibus, quae ab iisdem propositae
fuerant, novisque praecriptis, quibus
denique pax constituta est. Quare
cum dubium esse non debeat, Tibe-
rium, intempesta hieme et ante ver-
num tempus bellum non suscepisse,
eumque constet, multo ante finem
huius anni Romam rediisse media ,
circiter aestate finem GermanicD bei-
 , ,,
b CAPLf
loimposuisM eensendus est; quo con-
fecto,pax florcre coeperit.
Huius autem pacis tempus satis
diuturnum fuit; nam integro quin-
qucnnio eam perdurasse demonstrari
pote<t. Certe veteres, qui Romanam
horum temporum historiam litteris
prodiderunt, post belli Germanif^i a
Tiberio confecti narrationem nullum
aliud bellum commemorarunt usque
ad Armeniacum, quod anno U.C. 752
cxortum est. Dio quidem narrat
anno 747 Tiberium in Germaniam re-
versum ob motus in ea provincia
coortos,annoautem748 missum cun-
dem in Armeniam esse qnae de- ,
fecerat. At quae de motibus tum
Germaniae, tum Armeniae iis annis
excitatis Dio scribit, de belli quidem
metu, non autem de bello, quod re-
vera gestum sit, intclligi debent,
quodque pacem illam interrumperet,
quae anno 746 inceperat; etenira au-
ctor ipse Dio est nihil memorabile
, inscriptiones habemus adhuc, in qui-
anno 747 in Germania actum esse. Si
vero bellum eo anno fuisset rcvera
in Gerrpania renovatum et motus, , XIX, XX. Exploratum autem est
quos indicaviijjus, non belli formidi-
nem tantum attulissent, gravissima
certe in Germania eo anno, et quae
memorabilia imprimis essent, ibi con-
tigissent. Quae vero recensuiipus de
Armeniae defectione neque illa et-
, anni 749 ad ante cal. lul. anni 750;
iam de bello suscepto intelligenda
8unt, cuiji veteres scriptQres aperte
testentur, nonnisi anno 752 bellum
Armeniacum revera exortum esse.
Ex pacem, de qua
his igitur efficitur,
loquiiour, integro quinquennio per-
durasse, cum nullum bellum a vete-
pibus comnQemoretur gestum eo oipni
temporis spatio, quod ab anno 746 ad
annum 752 liuxit.
Sed dici quoque potest, ipsum Au-
gustum facto suo auctorem quodam-
modo esse, nullnm bellum ab an.746
ad an. 752 gestum a Romanis fuisse?
Nam principum Rontianorum mos fuit,
ut cum victoriam aliquam vel ipsiper
se, vel suis auspiciis retulissent,au-
gerent numerum imperatoriae appel-
lationis, quae in eorum nominibus
indicandis adhiberi solebat. Est vero
I.
hoc eiusmodi, ut si de tempore aga«
tur, quo non constet, Rem publicam
bellicam calamitatem aliquam pas-
sam esse, et ceteroquin imperatoriae
appellationis numcrum eos non au-
xisse appareat , argumentum inde
duci possit , pacem eo tempore in
Imperio Rornano floruisse. Si ergo,
quemadmodum constat, his annis, de
quibus loquimur , nihil adversi Ro-
luanum Impcrium passum esse ita
constet; iisdem vertentibus annis ,
Augustum Imperatoriae appellationis
suae numerum non auxisse , argu-
mento id esse debebit, pacem eo toto
tempore perdurasse. Atqui Augustus,
qui, ut ex Dione aliisque veteribus
monumentis patet anno U. C. 746
,
Imperator XIV appellatus est ob res
in Germania a Tiberio feliciter ge-
stas, eundem appellationis imperato-
riae numerum saltem usque ad an-
num 751 retinuit: nam plures eius
bus nomen Imperatoris XIV coniun-
gitur cum tribunicia potestate XVII,
Augustum singulis annis tribuniciae
potestatis appellationem auxisse, et
eam XVII gessisse ex ante cal. lul.
anni 747 ad ante cal. lul. anni pro-
xiipi XIX vero ex ante cal. lul.
;
XX denique ex ante cal. lul. 750 ad
ante cal. lul. 751. Cum ergo his annis
perpetuo Imperator XIV appellatus
sit, quin aliquod bellicum infortu-
nium Rei publicae advenerit,perspi-
cuum est, idcirco imperatoriae eius
appellationis numerum una cum tri-
buniciae potestatis indicatione au-
ctum non esse, quod toto illo quin-
quennio in Imperio Romano pax ob-
tinuerit.
Restat nunc ut tradamus , quo-
modo ex his annis, qui inter 746
et 749 lapsi sunt , ostendatur, ai>-
num 747 Christi natalem fuisse. Eru-
ditissimus Sanclementius qui sen-
,
tentiam, de qua disputamus , veluti
certo sibi demonstrasse visus est
hac de re loquens operis cit. 1. 4, c. 7,
'
« Principii loco , inquit ,haberaus ,
 DE ANNO CHlliSTl NATALI.
Verbum divinum naturam non as-
surapsisse humanara, ncque in mun-
(lum advenisse , nisi post pacem ab
Augusto ubique partam: quod sane
de eius inc^rnatione non minus, quam
de eius nativitate est intelligendum.
Quis enim tam iniquus iudex esse
velit, ut cum unum concesserit, ai-
terum negare audeat ? Quasi in eo
tam divino admirabilique Incarna-
tionis mysterio, unde primum repa-
rationis nastrae exordium descen-
, re Legatum Pro-Praetorem censum
dente in uterum Deiparae ipso sole
iustitiae et Pacis principe, ipsc pacis
auctor aeternus comitem secum lia-
bere non debuerit eaia pacem, quam
universo orbi afferebat aut non ex
; (Christi videIicet)inquirerepotestis.»
aequo deceret, ut tum fieret in pace
Iqcus eius, cum nasceretur in Be-
tlileem, quam cum, superveniente in
plenitudine temporum Spiritus san-
cti virtute , in Yirginis utero car-
nem nostram assumeret. Non estita-
que ambigendum, quin ab ipso divi-
nae incarnationis principio totus orbis
fucrit in pace compositus. » Haec San-
clementius ideo affirmat, ut iis oc-
currat, qui anno 746 Christum natum
esse contendunt. Cum enim ex iis, quae
superius allata sunt, sequatur, ante
annum 746, et media circiter aestate
postremam illam pacem non ince-
pisse, Christusante illud tempus con-
ceptus censendus non est: quare nec
eo anno natus est. Nam si ab eo tem-
pore, quo pax coepit, scilicet ab in-
eunte circiter mense sextili anni 746,
numerare velimus novem menses
qui, teste Luca in Evangelio c. 2, ab
Christi conceptione ad eius ortum la-
psi sunt, et etiamsiannum non a ca-
lendis lanuarii ad postremam De-
cembris diem, sed a palilibus ad pa-
lilia, hoc est ab XI calendas Maias
ad XII cal. Maias quod aliquando
,
Romani faciebant , eum annuni nu-
nieremus, inveniemus, eo anno Chri-
stum natum non esse.
Quod spectat vero ad excludendam
eorum sententiam, qui annum Chri-
stinatalem statuunt vel 748, vel 749,
haecsunt perpendenda. Certe eo tem-
pore Christus natus est, qui ut ex
Lucae c. 2 habemus, Augusto Impe-
rante, cum in omnibus provinciis ,
quae Populi Romani iraperio pare-
bant tum in ludaea quae Herodi
,
,
Regi populi ftomani socio subilita
omnium hominum et familia-
erat,
rum census peragebatur, Tertuilia-
nussaeculi secundi (iesinentis gravis-
simus scriptorlib. ladversus Marcio-
nem c. 19 docet, C. Sentium Satur-
ninum provinciae Syriae eo tempo-
hunc inivisse ac perfecisse. « Sed et
census, inquit, constat actos sub Au-
gusto tunc in ludaea per Sentium
Saturninum , apud quos genus eius
Scio, auctorem Exercitationis de ver-
bis D. Lucae exiit edictiim, etc. Ca-
rali editae anno 1796 existimare, fi-
dem TertuIIiano hoc loco habendam
non esse, quem ex coniectura tantura
narrasse putat, quae ad censum per-
tinent a Sentio Saturnino in ludaea
institutum ; at ex loco, quem pauUo
ante recitavi, perspicue apparet, Ter-
tullianun^ non coniecisse quidem tan-
tum aut suspicatum esse , censum
illum a Sentio Saturnino actum, sed
constare omnino affirqjasse, ab eo Le-
gato I?iro-Praetore Syriae Censum
institutum esse. Tanta vero erat Ter-
tulliani gravitas, ut nuipquam certe
constare asseruisset id quod ipse
,
tantummodo vel coniiceret, vel su-
spicaretur. Neque is certe Tertul-
lianus erat, utcum Marcionitis agens,
,
eosdemque refellens , qui Christum
veram carnem assumpsisse negabant,
atque ea de causa duo priora Evan-
gelii Lucae capita repudiabant, ar-
gumento uteretur, quod coniectura
sua tantum excogitasset, et Roma-
norum monumentorum auctoritate
eos revincere conaretur, quae vera
esse ipse ac certa docere non posset.
Quare cum tanta confidentia Tertul-
lianus constare affirmaverit, per Sen-
tium Saturninum censum actu«m esse,
ex eoque censu Christi genus appa-
rere posse; id vel a veteribus gra-
vibusque scriptoribus accepisse, vel
, ex ipsius census monumentis , qua©

8 CAPUT
Fcrvari in Romanis tabulanis per-
spicuo tradit, hausissc putandus est.
lS'equo ullam pujjjnam ant scntontia-
rura oppo-^itionemLucam interct 'l'cr-
tullianum ea cle rc esse iudicari pot-
est, quoruui aitor a P. Sulpicio Cj-
rino, alter a Seiitio Saturaino ccn-
sum illum peractum esse doceat.
Verba enim Lucae: * Ilaec descri-
ptio prima facta e^t a Praeside S>/'
riae Cyrino, » componi cum iis pos-
ffunt quae de censu por Sentiura
, rat, Quintiliusque Varus eidem suc-
Saturninum peracto eo loco ti'a<!it
'J^ertullianus. Gravis est dc raticme,
qua locus ille Lucae legendus bit
cruditorum hominum controversia.
Non desunt enim lihrariorum
, 411!
sive fraude, sive negli^entia faetura
putent, ut cnm a Luca Saturnini no-
inen positum fui.sset ibi nunc Qui-
, Aritiochenis in Syria in Vari iam
rini nomen reperiatur. Sunt qui
Graecum Lucae locum non quem-
admodum latinus interpres reddidit,
Jegendum esse arbitrentur, sed ver-
tendum potius fuisse haec descri" : Varo anno 25. Hi auteni nummi ccrte
ptio pritis facta est, quam
esset Syriae Quirinus. P. Dominicus
Magnanus ex religiosis sodalibus
quos Minimos vocant in libro Ro- , scriptus ad epocham pertinet Impe-
inac anno J772 edito, quem inscri-
psit: Problema de anno nativitatis
Christi , cum
eo plures docent
et
Saturninum quidera censui in uni-
versa Syria, et propterea in ipsa lu-
daea instituendo praefuisse; et cum
ipse per se universum illud nego-
tium absolvere non posset misisse
in ludaeam Quirinum, qui censum in
ea regione ageret. His vero doctis-
simi quique chronologi opponuntur
qui arbitrati sunt, Quirinum ab Au-
gusto missum in Syriam fuisse cum
extraordinario imperio, ut Syriae et
Regni ludaici censum iniret; eum au-
tem ad Palaestinae censum confi-
ciendum opera usum fuisse Sentii
Saturnini, qui iis temporibus ordina-
rius Syriae Pro-Praetor erat. (Le-
gatur Walchius loco superius cita-
Hac autem rationc TertuHianus
to.)
cum D. Lucae tcstimonio componi
taoile potest.
. Ideo vero TcrtuUiiiai
,
, ;
I.
hoc loco assercnda cst ut dubiiari
,
non possit, censura Christo nascente
peractum, in Iu<laea in^titutum fuis-
se, (|U0 teiupore Sentius Saturniuus
Syriae Pro-Praetor erat. lamvero
inde sequitur, Christum anno 749 ua-
tum dici non pos^e; componi enim
eius nativitas cum eo tempore de-
bet, <iuo Sentius Saturuinus adhuc
Syriae praeerat. Atqui anno749 Sen-
tius Saturuinus iam inde discesse-
ce •erat. Queujadmodum enim cx lo-
sepho Ilebraeo accepimus Sentius ,
Saturninus ab anno 741 ad an. 748
magna ex parte elapsum Syriae Pro-
Practor fuit, et longc ante anni 749
initium e Syria discessit. Nam in mu-
seis pormultis exstant nummi ab
,
Syriae praesidis honorem percussi ,
, in quorum posteriore parte haec
verba leguntur: AM
IQM-.QN i:ill OTA-
P(Vfi:K,hoc est Antiochensium sub
praeses ante iriensem Novembrem anni U. C.
748 ab Antiochenis percussi sunt
, nam annus iile 25 his nummis in-
rii Augusti in Syria post Actiacam
victoriam quae in nummis Antio-
,
chenis adhibebatur, quo tempore ii-
dem nummi cusi fuerunt: Antiocheni
vero eius opochae initium ducebant
ab excunte Octobri U. C
723. Quare
perspicuum est, annum iiium 25, quo
, nummi , de quibus loquimur, cusi
fuere incepisse ab exeunte octobri
,
anni U. C. 747 desiis.se vero circa
,
,
iinem Octobrisanni 748. Quamobrem
cum ex inscriptionc ipsa pateat, eo.s
cusos esse cuni iam Varus Pro-Prae-
tor Syriae praeesset, sequitur, eun-
dem Varum ante mensem Novein-
brem anni 748 iam Sentio Saturnino
successisse. Concluditur ergo, Chri-
stum , qui , ut TertuUianus docet ,
Sentio Saturnino Syriam gubernan-
te ct ludaeam censente natus est
, ,
anno 749 natum dici non possc.
Est denique dicendum de anno 748,
ut ostendatur, Christum eo anno na-
r.uctorita:i tiirn non essc. Profecto si de die na-
 DE ANXO
tali Christi illam sententiam ceteris
longe probabiliorem sequamur, Cliri-
stum rlie 25 Decembris natum esse,
id iam nativitatem Christi anno 748
non evenisse demonstraret, cum con-
stet, mense Decembri anni 748 iam
Quintilium Varum Sentio Saturnino
successisse, etceteroquincertum sit,
Sentio Saturnino ludaeam censente,
Christum ortum fuisse. Quod si alio
quovis die ac mense Christum na-
tum vellemus suspicari fateri ta- , ab Xlcal. Maias ad Septeipbris ini-
men cogeremur id anno 748 niini-
, tium fluxerunt, ut litterae, quibus
me contigisse si cum Sanclemen-
, id nunciabatur, a f^alaestina Romam
tio aliisque eruditis annum 747 a
palilibus ad ducamus
palilia , et
annum 748 non luliano more a
lendis lanuariis sed a palilibus item
, proficisceretur ac veniret. Inde vero
ad palilia, scilicet a die XI calendas
Maias, raore apud Romanos in pu-
blicis monumentis usitato , inchoe-
mur. Habemus enim in Antiochenis
nummis superius memoratis anno 25
Vari nomen inscriptuiii: iamvero ut
Vari nomen anno 25 inscribere pcs-
sent Antiocheni , necesse erat,
rum ipsum ineunte saltem mense
Septembri anni 748 in Syriam per-
venisse, eamque provinciam admini-
strare coepisse: Sentius autem Satur-
ninus iam multo ante censum ab-
solvisse putandus est. Nam Augustus,
CAPUT
DE ANNO QFIO
Postquam chronologicam de anno
natali Christi controversiam absol-
vimus, opportunum nunc esse vide-
tur, ea afferre monumenta, quibus
quo anno Christus mortuus sit, di-
iudicari possit. Id anno 782 U. C.
A^arroniano ,vel aerae vulgaris 29
evenisse doctissimus Sanclementius
contendit in Exercitatione chrono-
logica de anno Bominicae Passio-
nis, quam edidit ad calcem operis
de emendatione aerae vulgaris. Qui
diversiis de ea re sequuti sunt sen-
tentias ,ii memorati sunt praeter
ceteros a Mario Lupo dissert. I IXe
CHI[IISTI NATALI.
qui singulari prudentia sua perspi-
cue intelligebat , quam periculosum
esset, census iis in rcgionibus in-
stituere, quae moribus Romani as-
suetae non erant, certe de Varo in
Saturnini locum subrogando minime
cogitavit , ante quam nuncium de
absoluto a Saturnino in ludaea censu
accepisset. Longe maius autem tem-
poris spatiumeratnecessarium,quam
eorum quinque fere mensium ,
qui
deferrentur; Augustus Varum elige-
ret; hic ea quae itineri necessaria
,
ca- erant, compararet; in Sjriam denique
coUigitur, Saturninum ludaeae cen-
sum absolvere debuisse ante diemXI
cal. Maias, seu ante annum U. C. 748
a palilibus; ac propterea Christum,
qui Saturnino ludaeam censente na-
tus est, anno 748 ortum non esse ,
licet illum non die 25 Decembris ,
Va- sed alio quolibet die ac mense na-
tum dicere vellemus. His autem ita
Gxplicatis, satis abunde demonstra-
tum quibus argumentis sentcn-
est,
tia innitatur, quae habet, annum 747
Varronianum Christi natalem existi-
mandum esse.
II.
CHRISTUS MORTUUS EST.
notis clironologlcis anni mortis et
Nativitatis D. N. I. C. edit. Roniae
anno 1744.
,
Ad sententiam istam, de qua loqui-
mur, evincendam argumentum gra-
vissimum aftertur ex veteri et coni-
muni Christianorum traditione. Nam
veteres Ecclesiae Patres, ac veterum
monumentorum scriptores, communi
consensione eas notas indicant de
anno, quo mortuus Christus est, ut
omnino concludi debeat, id anno U.O.
782 evenisse. Hoc colligitur primo
loco ex iis, qui , consulibus duobus
GeminiSjChristum mortuum esse me-
 ,
:

10 CAPur II.

moriae proditlerunt; qui duo Gemini, pore, pcr succe^sionem dispositum ,

cuu» coiisulatuui certe •^esseriut auuo quis Episcopus, et quot aunis prae-
U. C. 782, profecto, ubi asseritur, iis fuit, vel quo imperante. » Alia pos-
cousulibus Christum niortuurn esso , seut veterum scriptorum idem aflir-
probatur etiaui, iil auuo 78i couti- mantium testimonia alferri , sed ei
gisse. Nimis iougum esset omnes scri- adductis, atque ex iis, quae omitti-
ptores,oniniaiiue monumenta aflerre, mus, facile ostenditur veterum con-
e.\ quibus i(l demonstratur. ludicabo siMisio in eo chronologiae capite, ut
Tertullianum, qui adversus ludaeos duobus Geminis consulatum geren-
c. 8 do morto Chri^ti verba laciens, tibus Christus mortuus sit.
« Quae passio, inquit, intra tempora Ad annum, quo Christus mortuus
70 hebdomadum perfecta est sub Ti- est, recensendum, magna quoque ve-
berio Caesare Consulibus Rubellio
, tcrum consensio est in alia nota
Gemino et Fusio Gemino, meuse Mar- chronologica statuenda, ex qua etiam
tio, temporibus pasciiae die octavo, auno 782 id evenisse concluditur.
calendarum Apriiium, die primo azy- Est autem ca nota annus XV impe-
morum quo agnum occiderent ad
, rii Tiberii Caesaris; inter quamplu-
vesperam a Moj^se fuerat praece-
, res, quos commemorare posseni, scri-
ptum. ». Etsi vero TertuUianus non ptores eam notam afterentes, addu-
Eutium Geminum, ut ex Capitolino cam lulii Africani et Clementis Ale-
monumento habetur, sed Fusium scri- xandrini testimonia. lam vero Cle-
pserit, certe tamen ostendit, quorum mens Alexandrinus, qui saeculi tertii
liominum consulatum indicare vo- initio vixit. Ub. I. Sfromatum ait
luerit. Tertulliano addendus Lactan- « Erat autem lesus cum ad bapti-
,

tius Firmianus, qui divinarum insti- smum venit, quasi annorum triginta.
tutionum 1. 1, c. 10 «Exinde, ait, Quod autem uno dumtaxat anno
Tetrarchas habuerunt usque ad He- praedicaturus esset, et hoc ita scri-
rodem, qui fuit sub imperio Tiberii ptum est: Annum acceptum Domino
Caesaris cuius anno quintodecimo,
, praedicare misit me. Hoc et Pro-
id est, duobus Geminis consulibus , pheta dixit, et Evangelium. Quinto-
ante diem septimam Calendas Apri- decimo itaque anno Tiberii Caesaris,
lium ludaei Christum cruci affixe-
, et quintodecimo Augusti hoc modo,

runt. Hic rerum textus, hic ordo in
arcanis sanctarum litterarum conti-
netur. » His scriptoribus adiungen-
dus est autiquissimus Romanorum
Pontificum catalogus, qui Liherianus
dicitur, eo quod Liberii Pontificis
et Constantii Caesaris aetate fuerit
compositus, quique eruditissimis vi-
ris Aegicio Lucherio, Petavio, Blan-
chinio, Papebrochio, aliisque, magno
in honore est, tum quod antiquitate
ipsa sua commendetur tum quod ,
eiusdem auctorem vetustioribus sin-
cerisque monumentis in eo conficien-
do Hsum fuisse appareat. lam vero
ita eius catalogi ducitur exordium:
«:Imperante Tiberio Caesare passus
est D. N. I.C. duobus Geminis Con-
Bulibus, Vni calendas Aprilis: et post
ascensum eius Beatissimus Petrus
Epicopr.tum suscepit ex quo tem- :
30 complentur anui , donec passus
est.» lulius Africanus vero, qui fere
iisdem temporibus vixit, quinto vo-
lunaine Te77iporiim, ut apud Hiero-
nymum habeixius in c. IX Danielis
iuquit: « Macedones regnaverunt an-
nis trecentis; atque exinde usque ad an-
num quintumdecimum Tiberii, quan-
do passus est Christus, nurperantur
anni sexaginta. » Omissis ceteris
qui eiusdem sententiae sunt , pers
spicue constat , veteres scriptore-
omnino censuisse, Christum anno 782
raortuum esse. Cum enim demonstrari
facile possit, annum hunc Tiberii XV
ab Augusti morte coepisse ex ad
diem XIV cal. Sept. anno U. C. 781,
desiisse autem in ad diem XV ca-
lendas Septembres anni 782, cum-
que ex universa Evangelica narra-
tione manifestum sit Christum in
,

I)E ANNO QUO
Pa.schate, quod mcnse Nisan celebra-
batur, mortuum fuisse perspicuum
,
etiam est, qui eum mortuum
aiino TiberiiXV, existimasse simul,
id anno 782 contigisse.
Huius autem sententiae communis
auctoritas quanta sit, apparet, si con-
sideretur,eam inniti gravissimis au-
ctoribus, qui vix, ac ne vix quidem
ducentis aut trecentis annis post
, Caipha; factum cst Verbum Domini
Christi mortem vixerunt. Ex agendi
autem ratione, qua veteres usi sunt,
ut traditionem hanc ipsam defende-
rent , videtur probari etiam iure
posse, eos ex certissimis monumen-
tis hausisse quae de Christo an. 782,
ct duobus consulibus Geminis, ac
Tiberii anno mortuo memoriac pro-
diderunt. Quamquara enim id repu-
gnare suspicari possent D. Lucac au-
ctoritati qui Evangelii sui c. 3 te-
,
stari videtur , Christum Tiberii XV
anno baptizatum et promulgandae
, rirmarunt,quodcumcxcertissimismo-
Evangelicae doctrinae suae cxordium
fecisse, sententiam tamen illam non
deseruerunt, nihilque omiscrunt, ut
ostenderent opinionem suam cum
, tumrpodo componi posse cura certa
D. Lucae testimonio minimc pugnare.
Immo vero progressi eo usque sunt,
ut cum aliam viam sibi non super-
esse putarent ad pugnam hanc ex-
cludendam, potius quam scnfe^itiam
illam relinquerent, nonuulli aflirma-
verint, Christum uno tantum anno
praedicassc , atque euin Tiberii XV
anno ad baptismum venissc ,eo('em-
quc anno mortuuni essc. IIoc
nemo ignorat aperte opponi iis, quae
ex evangelica narratione habcmus
de teraporis spatio, quod Christus in
praedicando consumpscrit. Cum igi-
tur et hoc nonnuUi veteres Patres
asseruerint ut in sententia persi-
, transacto a baptisnio ad mortem Chri-
sterent, anno XV
Tiberii Christura
esse mortuum, sequitur, ut inde ap-
pareat, eos ex indubiis monumentis
collegisse,quae de anno mortis Chri-
sti tanta constantia pronunciarunt.
Sed est hic respondendum difficul-
tati quae ex meir^orato D. Lucae
,
Evangelii loco desumitur. Certe ex
Evangelio colligitur, tria saltem pa-
scliata baptismum inter et mortem
,
CIIRISTL-S MOUTUrS Eot. H
Christi interccssisse. lam videtur
prorsus Lucas
denegare,' Christum
dicunt anno XV
Tiberii, sive U. C. 782 mor-
tuum esse, si eo annobaptizatum fuis-
se Christum retulcrit. Nam ait eo
loco Lucas: « Anno autem quintode-
cimo Imperii Tiberii Caesaris, pro-
curante Pontio Pilato ludaeam
sub principibus Sacerdotum Anna et
super loannem Zachariae filium in de-
serto.» Nemo potest huius difficul-
tatis gravitatem non sentire, atque
ideo factum est, ut tum veteres, tum
recentiores eruditione pracstantes
viri de ea dissolvenda vehementer
XV laboravcrint. Sanc nonnullorum ve-
terum probari illa sententia non pot-
Christum arbitrati sunt, uno
est, qui
eodemque anno baptizatum a loanne
fuissc, prae icandi munus suscepisse,
ac mortuum esse. Illi quidem id af-
numentis haberent, Christum an. 15
Tiberii U. C. 782 obiisse rati sunt,
, ,
memoratum Lucae locum ita tan-
hac, quam sibi iure comparaverant,
notitia. At quoniam Historiam Evan-
gelicam consideranti oiyinino appa-
ret tria saltem paschata a Christi
,
baptismo ad- eiusdem mortera fluxis-
se, sequitur, prorsus illara sententiam
probari non posse qua statuatur
, ,
Servatorem nostrum uno eoderaque
anno baptismuni suscepisse pracdi- ,
autem cationis officio functura essc , et in-
teriisse.
Quo valcrent difficultatem istam
solvere plures cruditi viri recen-
tiores, intelligentes memoratam paul-
lo ante sententiam, de uno tantura
sti anno, defendi non posse , duplex
initium, seu epocham excogitarurit
unde Tiberii anni numerari debcant:
alteram Imperii Proconsularis, alte-
ram Augustalis quaruni priraa du-
:
cenda sit a tempore quo , Augu.sto ,
adhuc vivo, Tiberius ex Senatus con-
sulto proconsularera potestatem in
Iipperii Romani provincias consequu-
tus sit altcra, quae exordiatur qx
:
 ,,

12 CAPUT 11.

Caesuris Octaviani Angusti obitu. nuin, quo morlem oppetiit, indicare

Haec si -
uitur, arbitrati suut, voluisse.Sane Eusebius Caesareensis
j<ententia ..ino V. C. 78*2 Cliristi Episcopus lib. 3 H. E. c. 24 notat ,

emortuali lacile cum Lucae

allato atque id praeterea legenti S. Lucae
li ,
.'. Putiirunt enim evangelium occurrit, Ev '•>tam,
Ij uionio, (^uod attu- tertio , et sequentibus E iii sui
limus, de Tibcrii ProconsuJaris im- capitibus , ea tantum comprehen-
perii anno decimo quinto loquutum disse, quae postremo vitae suae an-
esse , de quo cum iilud etiam tra- no , loannem Baptistam ab
et post
datur, integro fere quadriennio ante Herode in vincula coniectum a Chri-
Augusti mortem Proconsularem po- sto gesta fuerunt. Hoc vero cum im-
testatem impetrasse, manifestumesse primis sit vero simile, cumque de ba-
putant, subductis rationibus aban. 15 ptismo pauca tantum Lucas perstrin-
proconsularis imporii, de quo anno gat, cetera autem, quae postremum
Lucae verba intclli^^unt, adannum 15 vitae Christi annum respiciunt, pro-
Tiberii ab obitu Au^usti tot iilos , sequatur, inde sequi omnino videtur,
annos labi potuisse, quos ex Evange- utepocha, quam capitis tertii initio
lica narratione ostenditur a CLristi , indicavit, non ad tempus, quo Chri-
baptismo ad eius mortem interces- stus baptizatus est, sed ad postre-
sisse. Verum et haecrecentiorum sen- mum praedicationis annum referri
tentia probari non posse videtur, li- dcbeat.
cet, si vera esset, argumentum com- Atque ut ea difficultas toUatur,
raode dissolveret. rsiiiil dicam, valde quae ex verborum Lucae ordine, et
incertum esse a quo tempore ante
, non interrupta oratione oriri posset,
Augusti mortem Tiberii proconsula- ex qua fit ut iuxta usitatam inter-
,

ris potestas cocperit: omittam omnia punctionem ita coniuncta videatur

illa, quae contra hanc numerandi ra-
tionem ab aliis eruditis viris
runtur. Illud dumtaxat ad hauc sen-
tentiam repudiandam commemorabo,
veteres omnes qui imperii Tiberii,
annos percensuerunt,ab Augusti mor-
te solum numerandi initium fecisse
et epocham illam ab impetrata procon-
sulari potestate ignotam omnino ve-
teribus fuisse.Cumigitur nemo possit
in animuminducere,Lucam, neglecta
epochae illius indicatio cum suscepto
aflfe- a loanne praecursoris munere , Cliri-
stique baptismo , ut annus Tiberii a
Luca commemoratus non annum, quo
Christus mortuus est, sed annum, quo
baptizatus fuit , ilebeat significare ;
usitata ipsa eiusdeiii loci interpunctio
rautanda est ea ratioue, qua post An*
nam et Caipham commemoratos ora-
tionis absoluturti habeatur exordium.
Hac autem interpunctione mutata ,

vulgari et omnibus cognita annos Ti- irnpedimentum tolIitur,quominus e-

berii imperii ab Augusti morte nume- pocha illa, quam Lucas habet, annum
randi ratione, ignotain iilam procon- baptismi Christi comiDemorare videa-
sularis eiusi'em potestatis epocham tur. Ntqne haec interpunctionis mu-
adhibere voluisse, reiici quoque sen- tatio de audacia poterit accusari.
tentia haec debet, annum 15, de quo Certe novi Testamenti scriptores ,

Evaiigelista loquitur non a morte , prout a viris doctis pluribus, et inter

Augusti, seii a tempore quo Tiberio
, ceteros a P. Sebastiano Seemillerio
poto.->tas proconsularis concessa est in Hermeneutioa sacra pag. 67 et seq.
duceudum esse. demonstratum est , interpunctiones ,
Ostendendum taraen est,quae pro- verborum distinctio-
et litteraruDi ac
babilis rosponsio argumento superius nem non adhibueraut atque omuis ,

adducto aflerri debeat: ilia profecto, haec interpunctio a privatis scripto-

qua statuitur,Lucam dum commemo- ribus posterioribus temporibus in-
,

ravit annum 15 Tiberii non annum, , venta est. Non iicet quidem eam in-
quo<';hri-tus bnptizritus est , sed an- tcrpuactionem temere relinquere ,
 ,

DE ANNO QUO CHRISTUS MORTUUS EST. 13

cum communi sufFragio ea recepta ac tuatur,quam diximus non apparet, ,

probata sit: at si gravissimae causae
interpunctionem illam non sequi o-
mnino requirant, licet illam desere-
re. Ita profecto contingit in re de
qua disputamus. Nisi enim interpun-
ctio, quamindicavimus, aratione sta-
quomodo locus illc cum vetcri com-
munique Ecclesiasticorum scriptorum
consensione componi possit: Evange-
, listae autem narratio,ut superius in-
dicavimus, mutationem illam requi-
rere prorsus videtur.

CAPUT m.
DE CIIRISTIANAE RELIGIONIS PROPAGATIONE PRIMIS
ECCLESIAE TEMPORIBUS.

Gravissima sunt monumenta, quae
ostendunt, religionem Christianam
ubi primum praedicari coepit incre-
neque hae, quae in Celtis, neque hae,
,
quac in Aegjpto, neque hae, quae
, in Lybia neque hae, quae in me-
,

dibiii prorsus celeritate propagatam dio mundo constitutae.» Tertullia-

fuisse. Ut cetera omittamus cele- , nus denique Apologetici c. 37 «He-
berrimum est Plinii lunioris Bitlij- sterni sumus, ait, et vestra omnia
niae Pro-Praetoris testimonium 1. 10 implevimus, urbes, insulas, castella,
epist. 97 ad Traiauum , in qua de muuicipia, conciliabula, castra ipsa,
Ciiristianorum numero loquens, qui tribus, decurias, palatium, senatum,
ob religionis suae professionem in ca- forum.Solavobisreliquimustempla.»
pitis discrimen adducebantur, «^lulti Haec ex auctoribus,qui sacculo se-
enim inquit, omnis ordinis, utrius-
, cundo floruerunt, desumpta testimo-
que sexus etiam, vocantur in peri- niademonstrant, singularem prorsus
culum, et vocabuntur. Neque enim et pene incredibilem fuisse primis il-
civitates tantum, sed vicos etiam lis temporibus Religionis Christianae
atque agros superstitionis istius con- '

propagationem. Facile est autem e-

tagio pervagata est prope iam de-
: vincere, divinitus factum fuisse, ut
solata templa, et sacra solemnia in- tam brevi temporis spatio, superatis
termissa.» lustinus autem Martyr in gravissimis impedimentis, atque iis
dialogo cum Tryphone , generatim hominibus ad tantam rem peragen-
de Religione Christiana, quae ubique dam adhibitis, qui adhibiti sunt,
propagata esset, inquit: «Nec una Christiana Religio propagaretuc.
quidem est hominum natio, sive Bar- Est enimcuique obviummente con-
barorum, sive Graecorum, sive etiam cipere , cuius gravitatis esset , et cu-
aliorum omnium, quocumque appel- ius difficultatis, homines ex qualibet
lentur nomine vel in plaustris de-
, orbis terrarum parte ad morum im-
gentium, vel domo carentium, vel in mutationem, vitaeque emendationem
tentoriis viventium, et pecora alen- adigere Deorum cultum evertere
, ,

tium, inter quos per nomen Cruci-
fixi lesu preces et gratiarum actio-
nes Patri, et conditori universi non
fiant.»Neque minus sunt gravia, quae
de eadem re habet S. Irenaeus Lu-
gdunensis Episcopus 1. 1, c. 10 contra
haereses. Inquit enim: «Neque hae,
quae in Germania sunt fundatae Ec-
clesiae, aliter credunt, aut aliter tra-
dunt, neque hae, quae in Iberis sunt
veri Dei Religionem ubique statuere,
et negotium eiusmodi absolvere, mis-
sis ad illud gerendum liominibus iu-
daeis , ex infimo genere , nullo gra-
tiae, litterarum, peritiae rerum ge-
rendarum adiumento. Apparet vero,
opus hoc tale fuisse,ut felix eius exi-
tus omnino incredibilis videri debe-
ret, etiamsi praeter ea, quae indi-
cavimus , adiuncta , impedimentum
 , ,
14 CAPUT
nulluro aliud exstitisset quid vero
: communi hominum etiam litterato-
8i his adiuni^atur, (luanta vi et po-
tentia ex ornni orbis terrarum re-
gioneSaoenlotum veterum auctoritas
Religionis propagationi obstiterit,qui
superstitionis suae cultum in sum-
mum liiscrimen vocari Relifjionis
Christianae propaj^atione inteilige-
bant, (luantaque crudelitate vexati
fiint, non moi!o (^ui Religionem propa-
gandam curareut , verum etiam qui
illam amplecterentur? Profecto si
haec oiunia accurate perpendantur
intelligetur continuo, divinitus fa-
ctum luisse, ut brevi tanta rcruni
inuiatio contingeret et, repudiata
, humanuui animum immortalem esse,
veteri superstitione, reiecta([uc vitae
raorumque licentia, in universo ter-
rarum orbe homines nec cruciatibus,
nec morte ipsa perterriti Christum
adorarent, et reiigionis Christianae
niysteriorum sublimitatem discipli- ,
naoque sanctissimam severitatera li-
benti animo susciperent.
Habeat post liaec Gibbonius, alii-
quc quid loquantur: humanitus fa-
ctum esse contendat, ut reliji;io Chri-
stiana propagaretur. Numquam certc
docere poterit, tantani hanc rerum
mutationera hominum sola virtute
evenire potuisse. Nonnullas ille qui-
dem causas commeniorat in opere de
la decadence, et de la chilte de Vem-
j)ire Romain, quibus contingcre et-
ia:n humanitus potuisse ait, ut Re-
ligio nostra tantum incrementum
tam brevi tempore haberet. Verum
lacile est ostendere, quam vanum sit,
iiscausis tantum lioc et tam singu-
lare factum tribuere. Nonne enim
levissimum est, Apostolorum stu-
dium , eorundemquc labores veluti
causam afferre,quare Religionis pro-
pagatio humana etiam ratione possit
explicari? Nam quomodo Gibbonius
ostendet, humanae tantum virtuti,
et non potius divinae potentiae tri-
buendum esse, ut Apostoli tanta con-
stantia, tantis laboribus, vexationum
gravitate minime fracti Religio-
, ficiari.
nem propagare stuiiuerint , iisdem-
que, licet rudibus genere et condi-
tio:ie iiominibu» . facile fuerit , in
III.
rum depravatione,orbi terrarum per-
suafiere, relinquendas omncs de ve-
teri cultu sententias,
superatitioso
et eam religionem esse veluti ve-
ram divinamciue recipiendam cuius
,
praecepto cupiditatibus et licentiae
sempiternum bellum indiceretur?
Iliud vcro (|uantae levitatis est as-
serere, animi immortalitatem, quam
Apostoli praedicabant, alteram cau-
sam fuisse cur Christiana Religio
,
humana quoque ratione propagata
censeri possit, perinde quasi tum pri-
mura apud homines pronuntiatum sit,
neque id ex primorum temporumtra-
ditione descenderet,deque ea re apud
Ethnicos etiam ad Apostolorum ae-
tatem communis sententia non fu-
isset?
Nescio autem quomodo sibi constet
GibbOnius, cum niiraculorum multi-
tudinem ineuntis Ecclesiae tempori-
bus patratorum aliam causam fuisse
arbitretur cur facile potuerit Chri-
,
titiana Religio propagari; eam tamen
propagationem humana ratione ex-
plicare conetur. Quid eni^i luculen-
tius ad tantum hoc opus divinae vir-
tuti tribuendum, quam inter propa-
gationis causas rairacula quoque re-
censere? llle quidem cura arbitretur,
Apostolos revera miracula non pa-
trasse, idque velit demonstrare ex
eo, quod in Ecclesia iani constituta
tantara illam miraculorum multitu-
dinem agi iam aruplius non videat,
dum Religionera propagatara esse af-
firraatetiam miraculorum causa, pro-
pagationera ipsam adscribit causae
quae vere non exstiterit. Nerno au-
tem est, qui non plane sentiat esse
levissirnum, ex posteriorum terapo-
rura rairaculorura raritate verara
ineuntis Ecclesiae rairaculorura raul-
titudinem denegare ; miraculorum
causa propagatam religionem esse
concedere ,miracula vero ipsa in-
Quid praeterea horaini respondeas,
qui sanctissimam veterum Christia-
norum vitam, cum praeclara Eccle-
 ,,
, ,
DE CHRIST. REL. PROP
siae gubcrnandae ratione coniuncta,
causam quoque fuisse dicat, cui fa-
ciles Christianae religionis progres-
sus accepti referri debeant? Quac
enim ista est rei huius explicandae
)'atio? Ille nobis praeclaros hos pro-
gressus explicat ex singulari Chri-
stianorum vitae sanctitate. At est
ineptum cum quaeratur, quomodo
, iecta, « Nesciuntne,
doctrinaobtinere potuerit,quac prae-
iudicatis omnibus opinionibus repu-
gnabat, ita fieri potuisse concedere,
quod cupiditates vivendique licen-
tiam etiam coerceret. Ergone ut ex-
plicetur, quomodo Ethnici adducti
sint ad Deos suos contemnendos , re-
spondebitur, id facili negotio evenire
potuisse quod vitae quoque severitas
,
libertati suffecta sit? An ideo Ethni-
ci Christianae Religionis sublimia
et humanae superbiae impervia mj-
steria amplexi sunt, quod cuperent,
vitae depravatae delicias in morum
continentiam mutare, seque pauper-
tati, ludibrio, cruciatibusque devo-
vere ? Neque Ecclesiae sapienter ad-
ministrandae ratio Ethnicos commo-
vere potuit, ut Christiani fierent,
cum ad depravatos homines allicien-
dos idonea causa esse non potucjrit
disciplinae Ecclesiasticae custoc/ia
ieiunium, preces vigiliae, publica
, et
criminum accusatio , diuturnae et
graves criminibus propositae poenae,
et onus pastoribus omnino obtempe-
randi, a quibus prohibebantur ac-
, tionis vitia excitare quandoque po-
commodata corruptis moribusspecta-
cula frequentare.
Neque sunt minus futilia, quae a
nonnullis cum Hobbesio adducuntur,
ut tantam hang rerum conversionem
humanis rationibus explicarepossint.
Etenim ab iis affirmatur, insignem
illam Christianorum benevolentiam
et erga pauperes ac miseros amorem,
turbam egenorum, et infimae sortis
homines adduxisse, ut Christianae
Religioni nomen darent, quo possent
Christianorum beneficentiae partici-
pes e§se, vitamque ignavam et com-
modam agere. Verum primo loco
docere ii debent, quanam de causa
factum sit, ut Christianam Religio-
PRIMIS ECCL. TKMP. 1j
nem susciperent illi, qui afTco bene-
fici erant, et tanto praestabant stu-
dio pauperes inopesque iuvandi. I)e-
inde, ut verbis utar loannis Laurentii
Moshemii in comm. De rehus ChrU
stianoimm ante Constantinnm, Ili'
storiae Chrisfianae saecidi primi
§. 19. in adnot. ei paragrapho sub-
aut ncscirc vo-
lunt,quibus haec sententia placet
ignavis, et laborem fugientibus nihil
loci datum fuisse inter primos Chri-
stianos, Paullumque vetuisse victum
illis praebere, qui victum sibimet-
ipsis laborando quaerere nollent, II
ad 'J'hessalonicenses c. 3? Nesciuntne,
aut nescire volunt, segnes vitiosos,
,
voluptati deditos, mandato Aposto-
lorum ex coetu Christianorum ex-
clusos fuisse?Nesciuntne, aut nescire
volunt, quamlibet Christianorum fa-
miliam pauperes suos alere debuisse,
egsque tantum publico suraptu nu-
tritos fuisse, quibus nulli erant co-
gnati, quorum ope iuvari poterant,
ad Timoth. c. 5?
Rem etiam, quam ii propugnant,
non evincunt, quae de scelerata sa-
cerdotum Ethnicorum vita, aut Re-
ligionis veteris stultitia dictitant y
ut efficiant, homines superstitionis
sacerdotum contemptu commotos
suscepisse consilium Christianam Re-
ligionem amplectendi. Etsi enim con-
cedamus, Sacerdotum et supersti-
tuisse honestos atque sapientes , ut
sacra spernerent, ac desererent quae
a maioribus acceperant; non inde ta-
men sequitur, iisdem memorata vitia
persuadere potuisse , ut religionem
novam adsciscerent depravatae na-
turae adversantem, et cum maximo
vitae, existimationis ac fortunarum
periculo coniunctanci. Est etiam eius-
dem levitatis , quod ex contraria ra-
tione argumentum depromitur, vir-
tutes scilicet, quibus Apostoli ac eo-
rum discipuli praestabant, honorum
contemptum fortitudinem , patien-
,
tiam, aliaque eiusmodi tantopere va-
luisse apud homines, ut eos tam-
quam duces ac magistro? ad salutera

16
sibi comparandam sequendos elige-
rent. Etenim nemo est, qui ignoret,
' •
itis ac virtutis
laiovenclos ; at-
que est exploratissimum, Apostolos
« ipulos omiii virtutum
'^^ . . .liisse quare potuerit
, (iuam nioruia gravitate atque rerum
evenire, ut ad homines excitandos
^ sine fructu non fuerint. Sed ut,
-i.-hemio etiam hic auctore, prose-
quar respondere, norunt omnes, qui
humanam naturam norunt morum , vatorem esse profiterentur ; atque
integritatem ,et vitae innocentiam
ad cultum quidem et reverentiam ,
raro autem ad imitationem adducere
homines solere, numquam fere, si ma-
nifestum sit, iguoaiiniam et pericula
imitationi adiuncta esse. Naiii con-
stat, virtutem, et in excelleiiti gradu
eminentem, suMimuui sibi odiuiu pa-
rere solere, si ab hominibus requirat,
ut maiorum institutis et sententiis,
suisque delectationibus bellum indi-
cat. Id autem suis exemplis ipsi
Apostoli nos docent, qui niuruiii suo-
ruiii innocentia orbem terraruni vi-
cerunt, immo ipse Sanctissiiuus Apo-
stolorum Magister ac Dominus di- , et revera divina virtute factum fuis-
vinum sciiicet sanctitatis ac virtu-
tuiii omnium lumen exeuiplo suo ,
extra controversiaiii hoc ponit. Con-
CAPUT
DE PLi{S£QLL"i IO>E l^
Tomauorum Imperatorum decretis
excitatas contra Christianam Reli-
gionem persequutiones exposituri ,
lure Tertullianum in apologetico c. 5
de Nerone affirmasse dicimus: eo de-
dicatore damnationis nostrae glo^
riainur. Gloriosum enim religioni
nostrae omnino est, inter Romanos
Principes hominem scelestissimum,
cru.ielitate teterrimum fuisse eum
qui decreto suo vexandos Christia-
nos esse primo omnium statuerit.
Constat enim,neque Tiberium,ne-
que Caligulam, neque Clautiium vere
Christianos persequutos esse; ac pri-
mum omnium Imperatorum, qui Chri-
,,
cAruT IV.
codi poterit, Apostolos impetrare poo
tuisse vitae sanctitate, ut iure nem-
eos repreliendere posset, atque abs-
tinere ab iniuriis, et vi iis inferen-
da quamplurimi compellerentur. Est
vero incredibile, eos nulla alia re
humanaruna- contemptu effecisse, ut
multa hominum miliia lesum Chri-
stum illum, quem ludaei in Crucem
egerant, totius humani generis Ser-
ad Apostolorum exemplum sese com-
ponerent ita, ut mori mallent, quam
a sententia discedere. Esset tandem
illud etiam explicandum ab adversa-
riis, undenam,aut quibus ex causis
orta fuerit tantaillaadeoque mirabi-
lis Apostolorum virtus et vitae san-
ctinio!iia,quam unam populis constan-
tissimam voluntatem iniecisse con-
tendunt, Christianasacrasuscipiendi.
Haec, quae hactenus disputavimus,
ii perspicue ostendunt, Christianae re-
ligiouis tam celerem, tam late pa-
tentem propagationem humana ra-
tione cxplicari prorsus non posse
se, ut ea tantos, tam brevi tempore
inter depravatos hominum mores pro-
gressus haberet.
IV,
CIIRISTIA.NOS A .NEftCU !X:«TATA.
stianam religionem vexaverit, Nero-
nem fuisse. Sane veteres multa sce-
Icra a Tiberio commissa memoriae
prodiderunt, eumque crudelissimum
fuisse ostenderunt ; nemo tamen il-
lorum est, qui indicet, eum quidquam
adversus Christianos conatum esse.
Adeo vero ab hac sententia alieni fue-
runt veteres nonnulli Christiaui scri-
,
ptores, ut ea etiam de Tiberio retule-
rint, quae illum Christianis minime
inimicum fuisse declarant. TertuIIia-
nus certe refert, Tiberium a Pontio
Pilato accepisse quaeChristi raortem
et patrata ab eo singularia prodigia
spectabant: Impsratorem harum re-

DE PERSEQ. IN OHRISTIAN
rum narratione commotum consili um
inivisse de Christo iuter Romanorum
Deos numerando, retulisse de ea re
ad Senatum, et Patribus Conscriptis
repugnantibus in sententia tamen
, tinxisse, eosque proprio Religionis,
ipsum permansisse, ac minatum esse
capitis periculum illis, qui Ciiristia-
nos accusare auderent. « Tiberius,
ait TertuUianus Apolog. c. 5, . .
annunciata sibi ex Sjria Palaestina,
quae iliic veritatem istius divinita-
tis revelarant, detulit ad Senatum
cum praerogativa suffragii sui. Se-
natus quia non in se probaverat,
respuit, Caesar in sententia mansit,
comminatus periculum accusatoribus
Christianorum. » Post Tertullianum
EusebiusH. E. 1. 2,c. 2;Hieronymus
in Chronico Eusebii ad an. 23 Tibe-
rii; Orosius 1. 7 Histor., aliique ve-
teres, eadem de Tiberio narrarunt.
Non instituam hic quaestionemde fa-
cti, quod Tertullianus ceterique re-
ferunt, veritate. Hoc unum contendo,
ex his quae commemoravimus, ap-
parere, veteres scriptores Christia-
nos plures, eosdemque gravissimos
existimasse, Tiberium non modo non
persequutum esse Christianos, verum
etiam iis certe inimicum non fuisse.
Nihil est quod hoc loco de Caio
Caligula dicamus: eum enim adver-
sus Christianos nihil conatum esse
exploratum est. Ad Claudium quod
spectat, fuerunt qui suspicati sint ab
eo Christianos eiectos ex urbe fuisse.
Id illi collegerunt ex Suetonii ver-
bis in Claudii vita c. 25, ubi ait
« ludaeos, impulsore Chresto, assi-
due tumultuantes Roma
expuiit.
Nam arbitrati sunt, ludaeos et Chri-
stianos inter se de Christo dissiden-
tes a Claudio ex urbe pulsos esse,
Suetonium vero rerumChristianorum
imperitia deceptum ludaeos cum , convertere,quos ethnicis invisos esse
Christianis confudisse, ac pro Chri-
sto nomen Chresti posuisse. Sed con-
traria sententia propugnata quoque
est, Chrestum a Suetonio memora-
tum ludaeum hominem fuisse longe
a Christo diversum, et turbulentum
illum ac factiosum qui seditionibus
,
in urbe commotis, Claudium compu-
TOM. I.
»:
. A NFRONE EXCITATA. 17
lerit ut ludaeos Roma eiiceret. Cum
autem ex eiusdem Suetonii testirao-
nio in vitaNeronis intelligatur, eum
Christianos a ludaeis praeclare Vlis-
quam prohtebantur, nomine Christia-
nos appellasse grave inde nascitur
,
argumentum, quare verba superius
. allata, in quibusludaeorum tantum
mentionem Suetonius facit, ad Chri-
stum et Christianos pertinere cen-
senda non sint. Legi potest inter ce-
teros de ea re Paulli Christiani Hil-
scherii dissertatio de Chresto Svetch
nii. Quidquid vero de hac controver-
sia sit, et licet ludaeorum nomine
Christianos etiam intelligamus na-
tione ludaeos, semper illud verum
erit, hos homines non Religionis, sed
turbarum in urbe commotarum cau-
sa, Roma a Claudio pulsos esse, ac
propterea dici non posse, religionis
nomine ab Imperatore exilii poena
affectos fuisse.
Possumus ergo iure cum Tertule
liano affirmare, Neronis crudelitat-
dedicatam condemnationem Christia-
norum fuisse, hoc est, eius acerbis-
sima crudelitate, ingenioque funesto
tactum esse, ut tum primum edicto
j
Principis Romani vexatio Christia-
norum decreta sit.
Anno aerae vulgaris 64 ea perse-
quutio incepit. Cum enim eo anno
Nero urbem incendisset, vel saltem
de ea re Romani valde suspicarentur,
omnium odium in se concitavit. Id
cum ille intelligeret, nihil praeter-
misit eorum ,
quae conducere posse
arbitrabatur ad hanc invidiam de-
clinandam, et populi benevolentiam
sibi conciliandam. Cum vero sentiret
nihil se proflcere, decrevit in Chri-
stianos tantihuius criminis infamiam
non ignorabat. Nam cum percrebuis-
set opinio, ab omni quidem veri si-
militudine aliena, Christianos honii-
nes scelestissimos esse, et incredibili
odio adversus genus humanum in-
flaramatos, facile est intelligere, in
magnam invidiam Christianos apud
ethnicos adductos essc. Quare Nero
 ,
18 CAPUT
existimans, ethnicos sibi in nnirnum
inducturos, Christianos qui tanto ce-
tcTos honiines odio pro-^equi diceban-
tur, urbera oraniura principem in-
cendere conatos esse, in eos, veiuti
in urbani incendii ac odii erga genus
hunianura reos, severissimas leges
tulit. Coniprehensi igitur majj^no nu-
mero, cum constantes essent in Chri-
stiaiiae religionis professione , cru-
delissimis suppliciis affecti, ac necati
surit. Narranlur haec a Cornelio
Tacito lib. 15 annal. cap. 44. Neque
vero existimaiidum est, tantam hanc
Ciiristianorum calamitatem urbis li-
mitibus circumscriptam fuisse; cer-
tum enim esse debet, in universi
Imperii Romani provinciis contra
Cliristianos saevitum esse. Permagna
prorsus Christianorum raultitudo in
liac persequutione vexata, et extremo
supplicio artecta est. IUud commemo-
rabo, 'i'acitum, hominem ethnicum ,
et gravem imprimis scriptorem
tradidisse, ingentem in sola Urbe
Christianorum copiam raorte mui-
ctatara esse.
Non placuit Henrico Dodwello in
dissertaiione XI Cyprianica certa
Neroniana persequutione sen-
liaec de
tentia,quam tradidimus. Si enim illi
fidem habere velimus, iiia calamitas,
quamNeronis scelere Christiani passi
sunt, inter urbis moenia se continuit.
Necjue mirum hoc videri poterit,
raouo consideretur, Dodwellum in ea
dissertatione sibi demonstrandum
propobuisse, non solum multo mino-
rem quam vulgo existimetur, sed
, Lusitania repertam aiunt, quamque
piorsus exignum Martyrum nume-
rum luisse, (^ui primis tribus Eccle-
siae saeculis ,religionis causa, de
medio sublati sunt. Dociwelli de Mar-
tyrum paucitate sententiam sequuti
sunt loannesCiericus in Historia
Ecclesiastica saecuii I; loachim Lan-
gius in Hist. Eccl. Novi Test.; Sa-
rauel Basnagius in annaiibus politi-
co-Ecclesiasticis, et manifestus Chri-
stianae Religionis hostis Voltairius,
atque hic eo animo, ut Religionera
irrideret ac aspernaretur. Hancvero
opinionem aperte falsam esse, et cum
IV.
illorum temporum historia oranino
pugnantem, demon^trarunt praeter
ceteros, quos Walchius memorat in
hist. saec. I, cap. 4, §. 9, Theodori-
cus Ruinartius in praefatione gene-
rali ad acta Martyrum; Thomas M.
Mamachiusoperis iamcitati t.I,lib.2,
cap. 8, et P>anci>cus M. LTucljinius
in praefatione ad acta Martyrum Rui-
nartii, quae italice ipse reddidit
pag. 12 et seq. Id igituret nosagamus,
et breviter ostendamus, quantopere
Dodwellus, ceterique quos indicavi-
mus, decipiantur, cum Neronianam
persequutionem inter urbis moenia
se continuisse contendunt.
Negat Dodwellus, quae de ingenti
Christianorum numero a Nerone ne-
catorum accepimus a veteribus, in-
telligi generatim de vexatione debe-
re, ab eo in universo Imperio Romano
contra Christianos excitata: contendit
autem ea calamitate perculsos fuisse
tantumniodo Christianos in urbe com-
morantes, quos Imperator tamquam
reos accusavit illius incendii, quo
universa urbs conflagraverat. « In
eos, ait Dodwcllus, qui Roma abe-
rant, nullaerat, velspecie tenus, ve-
risimilis ratio, curintentaretur urbis
incendium. » Quae si vera sunt, et
uiiversim Christiaiii considerentur,
ac sermo de iis sit, qui Roraa abe-
rant, existimat Dodwellus falso af-
firmari, eos ingenti numero vexatos
fuisse.
Verum si inter certa monumenta
referri posset ea inscriptio, quam in
Gruterus pag. 283, n. 9 refert, pro-
fecto ea gravissima esset ad Dodwel-
lum confutandum. Haec sunt memo-
ratae inscriptionis verba: « Neroni
CI. Caes. Aug. Pont. Max. Ob pro-
,
vinciam latronibus, et his, qui no-
vam generi humano superstitionem
inculcabant, purgatam. » lam vero
legenti inscriptionom ipsam pateret,
in Lusitania quoque vexatos ita a
Nerone Christianos fuisse, ut Ethni-
ci, ob provinciam ab iis purgatam
grati animi monumentura ilii posue-
rint. E>: eo auteni facile esset effice-
 ,,, .,

DE PERSEQ. IN CHRISTIAN. A NERONE EXCITATA. 10

re, Dodwellum ceterosque falli cum animati dicebantur Christiani, et in-
commotam a Nerone persequutionem cendium, quod in urbe fuerat exci-
in Romanos tantumraodo Ciiristianos tatura. Ex his vero manifeste sequi-
excitatam fuisse arbitrantur. Sed tur, Neronis decreta de Christianis
quoniam de huius inscriptionis veri- vexandis non Romanos tantummodo
tate dubitatur, argumentum quod ,
Christianos respicere debuisse sed
,

ex ea depromitur, non adhibebo, at- omnes huius religionis imperio suo

que alia potius adducam, quae ad rem
demonstrandam idonea sunt.
Afteram igitur primo loco Tacitum,
atqueexiis,(iuae ille Annalium lib. 15
cap. 44 habet apparebit
, Nero-
nem non in urbanos dumtaxat, sed
in universos omnino Christianos im-
perio suo subiectos saevisse. « Non
subiectos homines. lussa enim a Ne-
rone contra Christianos lata duo ista
continuisse inde colligitur, scilicet
eos poenis subiici tuin ob odium erga
, genus humanum, tum ob incendium
in urbe excitatum. Tacitus vero af-
firmat Christianos magno numero ve-
xatos haucl perinde in crimine in-
,

ope humana, ait eo loco Tacitus
non largitionibus principis, autDeum
placamentis decedebat infamia, quin
iussum incendium crederetur. Ergo
abolendo rumori Nero subdidit reos,
et quaesitissimis poenis aflfecit, quos
per flagitia invisos, vulgus Christia-
nos appellabat. Auctor nominis eius
Christus, qui, Tiberio imperante, per
procuratorem Pontium Pilatum sup-
piicio adfectus erat. Repressaque in
praesens exitiabiiis superstitio rur-
sus erumpebat, non modo per ludae-
am originem eius mali, sed per ur-
bem etiam, quo cuncta undique atro-
cia aut pudenda confluunt, celebran-
turque Igitur primo correpti qui
. soleat, aut quaeri. Nec mediocriter
fatebantur, deinde indicio eorum
multitudo ingens, haud perinde in
crimine incendii, quam odio humani
generis convicti sunt. Et pereuntibus
addita ludibria, ut ferarum tergis
contecti, laniatu canum interirent
cendii, quam odio humani generis
convictos. Accusatio autem haec de
odio contragenus humanum, et poe-
nae ob hanc calumniam decretae, to-
tius Imperii Christianos comprehen-
debant.
At docere omnino possumus, reve-
ra Neronem iussisse, ut Christiani in
universo Imperio vexarentur. Id os-
tenditur allato Plinii lunioris Bithj-
niae Pro-Praetoris ad Traianum
imperatorem epistolae loco lib. 10,
ep. 97, et Traiani ad Plinium respon-
sione. « Cognitionibus de Christianis,
ait Plinius, interfui numquam; ideo
nescio quid, et quatenus, aut puniri
, haesitavi, sitne aliquod discrimen ae-
tatum, et quamlibet teneri, nihil a
robustioribus difl^erant: detur poeni-
tentiae venia; an ei qui omninoChri-
stianus fuit, desiisse non prosit; no-
men ipsum etiamsi flagitiis careat,
,

aut crucibus affixi aut flammandi

, an cohaerentia nomini punian-
flagitia
atque ubi defecisset dies in usum , tur. Interim in iis, qui ad me tam-
nocturni luminis urerentur. Hortos quam Christiani deferebantur hunc
,

suos ei spectaculo Nero obtulerat sum sequutus modum. Interrogavi,

et circense ludicrum edebat, habitu ipsos, an essent Christiani. Confiten-
aurigae permistus plebi, vel curri- tes ,iterum ac tertio interrogavi;
culo insistens. Unde, quamquam. ad- supplicium minatus perseverantes
:

versus sontes, et novissima exempla duci iussi. Neque enim dubitabam

meritos miseratio oriebatur tam- , qualecumque esset, quod faterentur,
quam non utilitate publica, sed in partinaciam certe , et inflexibilem
saevitiam unius absumerentur. » Ap- obstinationem debere puniri. » His
paret ex his quaenam tantae huic vero Imperator respondit: « Actum
tamque acerbae vexationi causae af- quem debuisti, mi Secunde, in excu-
ferrentur. Scilicet exitiale illud odi- tiendis causis eorum, qui Christiani
um ,
quo ia omne genus humanum ad te delati fuerant, sequutus es. .

20
Conquirendi non sunt;
et aiijuantur, punitMnli sunt; ita ta-
nien, ut qui negaverit so Cliristia-
num esse , reipsa manifestum
itl((ue
lecerit. . . veniam ex poenitentia im-
petret. »
Habemus ex his, (luae attulimus,
cum Plinius iunior Bithyniae Pro-
praetoresset, magnam Christianorum
multitudinem Relif^ionis causa in
iudicium vocatam luis^^e; raultos ex iis
extremo supplicio tlamnatosesse; Pli-
nium tamen Imperatorem rogasse
ut certum modum acciperet, quo in
Christianis iudicandis
Traianum Plinii ai^^endi
basse, ac (lecrevisse, in eos Cliristia-
nos animaiiverti non tieberi) , qui a
nemine accusarentur ; ia eos vero
quaestionem esse instituendam, quo-
rum nomen ab aliquo tlelatum luisset.
Inteliigimus autera, non modo in Pro-
vincia Bithynia, sod etinm in ceferis
Imperii Ronjani provinciis tum icm-
poris ex lege aliqua adversus Chri-
stianos lata agi consuevisse. Nain ne-
que Plinius, neque Traianus ea lecis-
sent, quae vidimus, nisi lex ea de re
lata in Bithynia obtinuisset. Neque
lex, quae in Bithjnia adversus Chri-
stianos servabatur, ea ceteris provin-
ciiscomraunis non erat. Eadem enim
erat Christianorum quibuslibet in
proviriciismorantiumcausa,ac verba,
quibus Plinius utitur, cogyiitiotiibus
adversiis Christianos interfui nKrn-
qi(am, aperte indicant Jegitimum
adveraus Christianos ac solemne iu-
cicium, cuius habencii ratio in Ira-
perio Roraano communis
buerit.
Verum Ieges,quibus Plinii ac Tra-
iani aetate contra Christianos ageba-
tur, Neronis leges omnino fuisse os-
tenditur. Ex
enim, quae diximus,
iis
certum est, lege aliqua,
Traiano Ira-
peratore, quaestiones adversus Chri-
stianos institutas luisse in provin-
ciis: ea autem lex neque vetus aliqua
fuisse censenda est Roraanae Reip.
lcx contra externas Religicnes lata,
neque a Doraitiano, aut a Traiano
ipso promulgata existimari potest.
;
,
CAPUT iv.
si deferantur Sequitur ergo ut lex, qna a Plinio
iuniore, Traiano injperante, contra
Christianos agebatur, Neroni aecepta
referridebeat, (juae posteius mortem
abrogata non sit; ac idcirco patet,
Neronem, cuius crudelitate id decre-
tum fuerit, quod ca loge contineba-
tur, non in urbe solum, sed in uni-
versi Imperii Romani provinciis Chri-
stianos vexasse.
Habetur autem id demonstrandi
ratio. Ad veteres enim Romanae
Reip. leges quod attinet, licet iis re-
ceptum esset, ne quis externas reli-
uti tleberet giones Senatu inconsulto susciperet,
rationem pro- « Separatim, ait Tuilius 1. 2 de le-
gibus cap. 8, nemo habessit Deos :
neve novos, sed ne advenas, nisi pu-
blice adscitos privatim colunto » :
constat taraen capitis poenara num-
quara constitutam fuisse iis, qui ex-
ternas religiones sua sponte suscipe-
rent: et quamvis lulius Paulus lu-
risconsultus sentent. 1. 5, tit. 21 de
vaticinationibus et matheaiaticis ,
lege 2, leges Roraanas explicans as-
seruerit: « Qui novas, et non vcl ra-
tione incognitasreligionesinduxerit,
ex quibus animi hominum moventur,
honestiores deportantur, humiliores
capite plectuntur; » inde taraen nul-
lura contra sententiam istam duci
argumentum potest. Constatenim,
eum non vetustioris aetatis, sed tem-
poris, quo ipse vixit, rationem ha-
buisse. Vixit autem lulius Paulus
Alexandro Severo imperatore quo ,
certe tempore iam leges latae fue-
rant, quibus capitis damnabantur ,
esse de- qui novas Religiones, praecipue vero
Christianam, inducere conarentur.
Neque potest existinaari, Plinium
ex Domitiani legibus in Christianos
latis agere adversus eos,et damnare
ilios voluisse, eum eae leges vel ab
ipso Domitiano, ut TertuUianus pu-
tat, vel a Nerva aut a Senatu, ut
Lucio Caecilio et Eusebio videtur,
abrogatae fuerint. Denique nulla lex
a Traiano lata fuit, quacontra Chri-
stianos vexationem decerneret, ut
licet sub eius iraperio permulti Chri-
stiani Rcligionis causa necati sint;

m PERSEQ. IN CHRISTIAN A NEUO-NE EXCITATA.
tamen Tertullianus, aliique veteres
Cliristianiscriptoresnegaverint,eum
inter persequutores esse numeran-
dum.Exsistit ex liis,leges, ex quibus
Plinius Chri^tianos iuflicabat, a Ne-
rone latas fuisse, atque idcirco Ne-
ronem in universo Imperio Ciiristia-
nos persequutum esse.
Sed non desunt scriptores, qui di-
serte tradant, Christianos ubique a
Ncrone vexatos esse. Suetonius qui-
dera in Neronis vita cap. IG rccen-
sens eas lcges ab illo latas, quas Rei
publicae iitilissimas fuisse arbitraba-
tur, illam etiara numerat, qua Chri-
stiani vexati sunt. « ?^Iulta sub eo,
ait Suetonius,et animadversa severe,
ct coercita, ncc minus instituta. Ad-
hibitus sumptibus modus publicae
,
coenae ad sportulas redactae af-.
flicti genus ho-
suppliciis Christiani
minura superstitionis novae ac ma-
leficae: vetiti quadrigariorumlusus.»
TertuUianus vero Apologetici cap. 4
et 5, luculentius fortasse ea de re
loquitur. « Ut dc origine, inquit, re-
tractemus, huiusmodi legum .... con-
sulite comraentarios vestros; illic re-
perietis, primum Neronem in hanc
sectam tunc maxime orientem Cae-
sariano gladio ferocisse .Tentave-
. .
rat et Domitianus, portio Neronis de
crudelitate, sed quia et homo facile
coeptura repressit, restitutis etiara,
quos relegaverat. Tales semper nobis
insequutores, iniusti, impii, turpes,
quos et ipsi daranare consuestis et
a quibus damnatos restituere soliti
estis. Quales ergo leges istae, quas
. .
adversus nos soli exercent impii, in-
iusti, turpes, truces, vani, dementes;
quas Traianus ex parte frustratus
est, vetando inquiri Christianos, etc»
His addemus Lucii Caecilii verba
ineunte saeculo IVscriptoris, qui au-
,
. 21
ctor habetur libri de mortibus jier"
seqictUorum, qui Lactantio tribui
solet. Is cap. 2 haec in([uit: « Inde
discipuli qui tunc erant undecim,
,
assumptis in locura ludae proditoris
IMattliia et Paullo, dispersi sunt per
omnem terram ad Evangelium prae-
dicandum, sicut illis magister Do-
minus imperaverat, et per ann^^s 23
usque ad principium Neronis irape-
rii, per oranes provincias et civitates
Ecclesiae fundamenta raiserunt. Oum-
que iam Nero iraperaret, Petrus Ro-
mam advenit, et editis quibusdam
miraculis quae virtute ipsius Dei
,
data sibi ab eo potestate faciebat,
convertit multos ad iustitiara, Deo-
que templum fidele et stabile collo-
cavit. Qua ad Neronem delata
re
. . cum aniraadverteret non modo Ro-
mae sed ubique quotidie magnara
,
multitudinem deficere a cultu idolo-
rura, et ad religionem novara, da-
mnata vetustate, transire; ut erat
exsecrabilis ac nocens tjrannus, pro-
silivit ad excidendum caeleste tem-
plum, delendamque iustitiam, et pri-
mus omnium persequutus Dei servos
Petrum cruci affixit, et Paulum in-
terfecit. »
Non est necesse post haec alia plu-
ratestimonia idem evincentia, ex. gr.
Eusebii Caesareensis, Sulpicii Severi,
Pauli Orosii affcrre. Satis enim per-
spicue ex loquendi ratione a Tacito
et Plinio adhibita eos tradidisse de-
, monstratur, calamitatem, qua Nero-
nis iussu Christiani perculsi sunt, non
modo Roraae, sed per Imperii pro-
vincias etiara eos aiTecisse. Suetonius
autera, et raulto clarius in Apologe-
tico Tertullianus atque auctor li-
,
bri de mortibiis persequutorum affir-
mant, Neronis leges ea de re omnes
Imperii provincias compreliendisse.

^
CAPUT
DE PnRSEQUUTIONK A DOMIilA.NU
Altera gravissima calamitas,quam
Christiani decreto Imperatoris Ro-
mani pertulenuit 1'uit perse^iuutio
, Certe tanta haec contra loannem
a Domitiano oxcitata, qui a Tertul-
liano in apologetico cap. 5 appellatur
portio Neronis de crudelitate. Hic
autem Imperator cum per plures an-
nos po^t susceptum anno aerae vul-
garis 81 imperium, abstinuisset ab
indicenda vexatione Christianorum
tandem vel sub exitum anni 03, vel
ineunte 94, tum crudeli ingenio suo,
tum consiliis scelestorum hominum
adductus,leges contra eos crudelitate
plenas tulit id vero cum ttcisset
: litteris prodidisse, Doraitiano impera-
ubique statim per omnes Imperii pro-
vincias Christiani vexati sunt. Fuit
vero prorsus diuturna huius calami-
tatis perduratio, cum vel usque ad
vitae finem in Chri-tiana Religione
vexanda Domitianus perseveraverit;
vel si, eo vivente, persequutio ccs-
sasse censcnda est, id non evenerit
nisi paullo ante eius mortem. Colli-
gitur autem ex monumentis, quae
de hac re habemus, persequutione
durante, non exilio tantum, deporta-
tione, bonorum spoliatione , aliisque
eiujmodi poenis, sed extremo suppli-
cio, et morte crudeliter illata fuisse
in Christianos animadversum.
De hac persequutione agens in rae-
raorata superius dissertationeXI Cj-
prianica Dodwellus, ut Martjrura
numerum imniinuat, contendit, eam
minime diuturnam,ac rainirae cruen-
tam fuisse. Refellunt hanc Dodwelli
Bententiara scriptores, quorum raen-
tionem fecimus cura de Neronis per-
sequutione pertractaviraus. Itaque
brevi nunc raeraorata Dodwelli sen-
tentia refutanda est.
Non potest autera prirao loco non
inconstantiae redargui Dodwellus,
quiprobabile putetquod Tertullianus
narrat, loannem Apostolura, in fer-
vens oleum Doraitiani iussu conie-
Ctura, et ex eo divinitus liberatum
, ,
V.
IN CHRISTIAMOS COMMOFA.
esse, ncgandura autem arbitretur,
eam vexationera cruentam fuisse.
crudelitas, tantum supplicium, a quo
divinitus servatum illum esse Ter-
tullianus tradit, ac loannes Lauren-
tius Mosliemius in epistola ad Au-
gustum Heuhiannum, ^'ravibus ratio-
nibus adductis, ostendit nihil esse
, cur Tertulliano haec narranti fides
nun habeatur, arguraento perspicuo
esse potest, revera ad caedes Domi-
tianura venisse. Illud potius conten-
dara, vetustissimos scriptores aperte
tore, plures Christianos, religionis
causa, de me lio sublatos esse. Com-
memorabo Dionem Cassium qui in
historia sua de Domitiano ageiis ait:
« Eodeni anno Domitianus, cum alios
multos, tura vero Flaviura Clemen-
tera etsi is consobrinus eius erat, ac
Flaviara Doraitillam et ipsam Do-
mitiani consanguineara uxorem ha-
bebat, raortera afi^ecit, illato arabobus
crimine irapietatis in Deos, quo cri-
mine et plures alii, qui ad mores
ludaeorura aberraverant daranati
,
sunt, quorum pars occisa est, pars
spoliata facultatibus. Domitilla tan-
tura in Padetariam relegata est,
Glabrionera quoque,qui cura Traiano
raagistratum gesserat, accusatum
cum de aliis, tum de illis, ob quae
plerique deferebantur, interfici ius-
sit. » His Brutius consonat ethnicus
scriptor, qui raedio circiter saeculo
secundohistoriara litteris commenda-
vit. Nara queraadraodura haberaus ex
verbis, quae ex eo refert Eusebius in
Chronico, phcrimi Christiayii subDo-
mitiano fecerunt martyrium.
Praeterea Cleraens Roraanus de
Domitianea loquens persequutione,
in epistola I ad Corinthios « His
viris, inquit, qui divinara vitam du-
xerunt, ingens aggregata est raulti-
tudo electorura, qui multas contu-
 DR PERSEQ. A DOMITI ANO
melias, multaque tormenta propter
aemulationem passi, pulcherrimo a-
pud nosexemplo exstiterunt. Propter
aemulationem vexatae mulieres Da-
naides et Dirce, cum gravia et ne-
fanda supplioia sustinuissent, ad con-
stantem fidei cursum pervenerunt,
et corpore debiles, nobile praemium
ac^eperunt. » Possent his quae attu-
Ijmus alia etiam nec minus perspi-
cua adiungi testimonia. At ea, quae
recitavimus, luculenter efficiunt per-
sequutionem Domitianeam cruentam
fuisse. De Brutii enim testimonio
non est quod laboremus; nam diserte
tradit,magnumChristianorum nume-
rum a Domitiano Religionis causa
fuisse sublatiim, Dionis autem locus
est eiusmodi, ut hoc ipsum omnino
demonstret. Nam plures ii homines
qui impietatis, et rituum iudaicorum
causa, a Domitiano interfecti a Dione
dicuntur, non fuerunt nisi Christiani:
praeterquam quod enim Romani per-
petuo abhorruerunt a ludaeis religio-
nis causa vexandis, percrebuerat apud
eos illa aetate ut Christiani ludae-
orum nomine appellarentur, et im-
pietatis ac atheismi accusarentur.
Constat vero Flavium Clementem
et Flaviam Domitillam, quos Dio in-
ter eos recenset, qui impietatis causa
accusati sunt, ob Christianam reli-
gionem a Domitiano fuisse vexatos.
Denique ingens ilia hominum multi-
tudo, quam Clemens Romanus com-
memorat vexatam dudum caesamque
magnus ille Martyrum nume-
fuisse,
rus fuit,qui ingruente Domitiani per-
sequutione, eas calamitates toleravit,
cum Clemens ipse Romanus, primam
illam ad Corinthios epistolam scri-
pserit, simul ac, Domitiano interte-
Nerva in eius locum suffecto,
cto, et
pacem ecciesia recuperavit.
Hisautem tribus scriptoribus, quo-
rum postremus urbe eo tempore
in
vivebat, quo Domitianus Christianos
vexavit, ceteri duo Ethnici erant,
et non multo post Domitiani aetatem
vixerunt, asserentibus cruentam o-
mnino illam persequutionem fuisse,
nisi hiatoriam universam pervertere
I^? CHRIST. COMMOTA. ^
funditus velimus, fidem . habere o-
mnino debemus. Concludimus ergo
Domitianum recensendum esse inter
acerbissimos religionis nostrae vexa-
tores, ac iure de eius crudelitate con-
questos veteres scriptores Cliristianoa
fuisse, cum aliis in locis pluribus,
tum in inscriptione, quae Martyri
Gaudentio posita est, quamque Arin-
ghus 1. 3 Romae subterraneae c. 22
i
p. 340 et Mamachius Orig. et Antiq.
Christianorum t. I, 1. 2, p. 415 et
I
I
421 de Domitiano intelligendam cen-
sent, quaeque sic habet:
Sic praemia servas Vespasiane dire,
Civitas ubi gloriae tuae autori
Praemiatus es morte: Gaudenti laetare.
Promisit iste dat Christus omnia tibi,
;
Qui alium paravit theatrum in coelo.
Ostendamus nunc quam falso etiam
illud affirmetur, commotam
Domi- a
tiano vexationem non diuturnam fuis-
se. Dodwellus quidem arbitratur vix
ad unius anni spatium illam fuisse
protractam: at probari omnino pot-
est, eam integrum biennium exces-
sisse. Nam quod adducitur ex Lucio
Caecilio c. 3 lib. de mcrtibus per^
sequutorum, non ita est intelligen-
dum, quasi ibi referatur Domitianum
paullo postquam nostros insectari coe-
pit, interfectum fuisse; sed accipi
debet de temporis spatio, quod fluxit
ex commotae vexationis exordio ad
eius obitum, quod breve fuit, si com-
paretur cum temporis diuturnitate,
qua ille imperator fuerat antequam
Christianos persequeretur.«Post hunc
(Neronem) interiectis aliquot annis,
aiter non minor tjrannus ortus est
qui cum exerceret iniustam domina-
tionem, subiectorum tamen cervici-
bus incubavit quam diutissime, tu-
tusque regnavit, donec impias manus
adversus Dominum tenderet. Post-
quam vero ad persequendum iustum
populum instinctu daemonum inci-
tatus est, tunc traditus in manus ini-
micorum, luit poenas. » lam vero
iure poterat affirmari, si comparetur
tempus, quod lapsum est post per-»

24 CAPUT
sequutionera a Domitiano excitatam
cum terapore, (juo illu rerum potitus
est, antequam in Christianos tanta
cru«lelitate fureret, illud omnino exi-
guum fuisse. ISam Tito Domitianus
successit anno Christi 81, die 13 Se-
ptembris. Eusebius autcm in Chronico
anno 93 vexationis ab eo commotae
initiuni assiornat, idemque statuit
H. E. 1. o, c. 17. Auctor autcm Cliro-
ex Prutii historia re-
nici Paschalis
annoXIV Do-
fert multos Christianos
mitiani martvrium fecisse; et Hie-
ro:iymus eodem anno comniemorat
in ler vens oleuni loannem Romac a
Domitiano coniectum fuisse. Domi-
tianus igitur (jui anno 81 imperinm
susceperat, quique anno 9(3 die 18
Septembris interfectus est, brevi
vixisse dici potest post Christianae
persequutionis initiuni, si ratio ha-
beatur teniporis diuturni quo ante
imperaverat, non autem generatim
ita brevi vixisse, haec ab eo Chri-
iit
stianis creata calamitas parvum tem-
poris spatium perduraverit.
Neque ex ej quod Brutius apud
Eusebium H. E. i. 3, c. 18 rcierat,
magno numero Christianos anno 15
Domitiani qui a die 13 Septembris
anni 95 exorditur, vexatos fuisse,
inde sequitur, quod Dodwellus con-
tendit, eo primum anno a Domitiano
Christianos afflictos esse. Nam quem-
admodum apparet ex iis, quae su-
perins recensuimus, multo prius ini-
perator nostros vexare coeperat, ac
quae memorato Eusebii loco vel alibi
apud veteres traduntur de eiusdem
anno 15, nihil aliud poterunt fortasse
probare,nisi Domitianum, qui iamdiu
Christianos persequebatur et quo
, stianis a gentibus profanis accessit,
imperatore, annp 14 multi Christiani
necati fuerunt; anno deinde iraperii sui
decimo quinto, crudelius et acerbius
religionem nostram persequutum esse.
Ceterum liaec vexatio, vel usque
ad Domitiani interitura perduravit,
vel paullo ante desiit. quam ille in-
terficeretur. Doraitianum ipsura edi-
cta in Christianos lata revocasse re-
ferunt Tertullianus Apolog. c. 5,
Hegesippus apud Eusebium H. E. 1. 3
.
V.
c.20. Contra vcro auctor libri do
mortibus perscquutorum c. 3 non
ab eo, sed a Nerva, et a Senatu post
eius mortem, rescissa eius acta, et la-
tas leges inChristianosrevocatas nar-
rat, cui consentire videtur luvenalis
satyra IV, qui habet Domitianum post
excitatam contra Christianos vexa-
tionem quamdiu vixit, eorundem ve-
xandorum linem non fecisse. Haec
autem horum scriptorum pugna ar-
frumento c^se debet, vel numquam
revera a Doinitiano ipso has le^es
fui^se revocatas, vel si ad id consilii
ineundum ille umquam adductus est,
hoc sub vitae finem illum fecisse, ut
scriptores quos indicaviraus, haec re-
vocatio latere potuerit. Illud igitur
omnino sequitur, vexationem ipsam
intep^rum biennium excessisse, ac fal-
sum prorsus essequod contendit Dod-
wellus, vix unius anni spatio perdu-
rasse
Addam id, quod Walchius habet
in Hist. saec. I,cap. 4, sect. 2 de per-
sequiitionibus. « Quis sibi persuadeat
repressissc saevitiain suam, et Ciiri-
stianos oranibus exosos ab exsilio re-
vocasse Doraitianura, irpperatorera il-
lum,cuius crudelitatem Plinius, Sve-
tonius, Dio, Tacitus ita descripse-
runt, ut vix credi possit? Nullus il-
lorum, qui vitara et gesta eius me-
moriae prodiderunt, refert, eura alios
restituisse. Quis igitur credat quod
in Christianos tam benignus, tara cle-
mens exstiterit? Inimo si talis fuit,
cur Christiani scriptores, qui post
Tertullianura scripserunt, nihil de
favore hoc in gentem suara merao-
rant, cura, si quod comraodum Chri-
id magnopere praedicarent?Cur scri-
ptores qui apologias composuerunt,
ab eo non argumentum innocentiae
sumpserunt? Rationes has merito re-
censet, ac Do Iwelio apponit Christo-
phorus Cellarius dissert. acaderaic.
p. 432, ita, ut simul recte observet,
Hegesippi auctoritatem, ad qiiem Dod-
Avellus provocat, ad probatiouem mu-
tatae voluntatis cohibitaeque saevi-
tiao Doraitiani hau! valere. »
 .
CAPUT
DE DIVI PETRI APOSTOLORUM PRINCIPIS ROMAM ADVtNTU.
Notissima sunt LeonisMagni verba
Ecclesiae Roraanae gratulantis ob
DiviPetri ApostolorumPrincipis Ro-
manum adventum, et conditum ab
60 gestumque Romanum Episcopa-
tum. Id quidem non sine divino con-
silio evenisse sapientissimus ille ec-
clesiae doctor affirmat, ut Romam
Petrus se conferret. « Ad arcem, in-
» quitjRomani destinatur Imperii . .
» quo divinis ordinationibus illum
» anteibat honor potestatis, et gloria
» passionis. » Serm. I de SS. Apo-
stolis Petro et Paullo. Praeterea
SLimmam Urbis et Ecclesiae nostrae
gloriara inde derivat, quod « per sa-
» cram B. Petri sedem caput orbis
» effecta, latius praesideret religio-
» ne divina, quam dominatione ter-
rena. » Fac-tum enim inde est, utRo-
manus Pontifex Divo Petro succe-
dens, summum in universam ecc4e-
siam iurisdictionis haberet principa-
tum,atque in Romani Pontiflcis per-
sona honoretur atque intelliga-
ille
tur, caius dignitas in herede non
deficit.
lam verointer praecipua Historiae
Ecclesiasticae capita illud eerte de-
bet recenseri, ut Romara Petrum ve-
nisse episcopatum Romanum insti-
tuisse ac gessisse demonstretur. Ad
imminuendara enim Romanae Eccle-
siae dignitatera, atque ad denegan-
dum, Petri potestatem iure succes-
sioais in Romanos Pontifices manas-
se, Ecclesiae Catholicae inimici, tum
Romanum Petri iter, tum praeser-
tim episcopatum Roraanum ab eo ge-
stum inficiati sunt. Alagnus posiset
scriptorura numerus percenseri, qui
alterutrum hoc, verissimuraque fa-
ctura denegaverunt; quemadmodura
magna adesset copia virorum doctis-
siraorum, qui utriusque rei veritatera
invicte deraonstrarunt. Omniura loco
commemorabo Thomam Mariam Ma-
machium t. 5 originum et antiquita-
25
VI.
tum Christianarura lib. 4 c. 4 §. 1 et
c.5 §. 1, qui eorum mentionem facit,
Franciscum Blanchinium in notis ad
Anastasii Bibliothecarii vitas Roma-
norum Pontificum, et Petrum Fran-
ciscum Fogginium in opere de Ro-
mano Divi Petri itinere et episco-
patu.
Facti veritas hoc habet, post Chri-
sti in caelura ascensum, Simeonem
lonae, seu loannis Filium, cui Domi-
nus Petri nomen tribuerat, multis
ludaeae, Galilaeae, ac Samariac op-
pidis peragratis, anno aerae vulgaris
trigesirao sexto Antiochiam in Sjria
se contulisse, eamque ecclesiam, vel-
uti episcopum sexennio administras-
se. Cum vero e Sjria profectus esset,
Evodio sibi in Episcopatu Antioche-
no suff^ecto, anno circiter 42 aerae
vulgaris Romam venisse, in qua urbe
Religionem Christianam statuerit,
et Episcopalem perpetuara sedem si-
bi constituerit: Roma deinde nonnul-
ios post annos discessit, et Hieroso-
Ijmam reversus concilio Apostolorum
Hierosoljmitano praefuit. Rediit in
posterum Romam Nerone regnante.
A scelestissirao autem tjranno teter-
rimam persequutionem contra Chri-
stianos exercente, anno aerae vulga-
ris 66, 3 calendas lulias, una cum
Divo Paullo Gentium Apostolo inter-
fectus est, cura de Religione in hac
urbe amplificanda, uterque summa
virtute laboraret. Annus aerae vul-
garis 42 ille est, ex. quo Eusebius
Caesareensis in Chronico viginti quin-
que annos nuraerat, quibus Divus Pe-
trus Romanum Pontificatum gesse-
rit.Apostolorum Principem anno re-
vera 66 aerae vulgaris martjrio fun-
viri evincunt.
ctum esse,eruditissimi
Quemadmodumsuperius proposui-
mus, ostendendum a nobis est, vere
Petrum Romam venisse, et episco-
patum Romanum, quem instituerat,
gessisse. Primo igitur loco de eius-

26
dem ad urbem adventu, tum de gesto
Episcopatu Roraano locjuemur.
Itaque ut Apostolorum Principem
Romam vcnisse demonstretur, adest
Scriptoruni aetati eius vel aequalium,
vel proximorum auctoritas,
manitesta totius orbis perpetua per-
suasio. Quae si ad contirmandam iacti
huius veritatem idonea non suat, non
facile intfclligetur, quibus monuinen-
tisquaelibetantiiiuitatis facta
strari possint. Ouanam vero ratione,
non mocio in omnibus Romanae Ec-
clesiae originibus, sed etiam apud
omnia cuiusque aetatis moniimenta,
tamquam exploratum constitui po-
tuisset, Petium Romam venisse, nisi
publica, atque omnibus nota facti ce-
lebritas, id extra omnem penitus con-
troversiam constituisset?
Sed perspicue id,diserteque testan-
tur aequales, proximique scriptores.
Potest primo loco Clementis Roma-
ni, qui Petri ipsius auditor fuit, te-
stimonium afferri. Is in
quam ad Corinthios postDomitianeam
persequutionem sedatam
commemorans res gestasaChristianis
martjrio Romae perfunctis, Petri
et PauUi mentionem ut osten-
fecit,
deret quibus institutoribus Ecclesia
ista gloriaretur. « Accipiamus,inquit
n. 5 et 6, prae oculis nostris bonos
Apostolos. Petrus ob iniquam aemu-
lationem, non unum, aut alterum
sed multos sustinuit labores, atque
ita Martjr effectus discessit ad de-
bitum gloriaelocum.Propter aeniula-
tionera Paulius patientiae praeniium
obtinuit . . et ad occidentis ter-
. .
minum veniens, et sub principibus
martvrium passus ita e mundo mi-
gravit .... His viris, qui divinam
vitani duxerunt, aggregata est ingens
electorum multitutio,qui multas con-
tumelias, multaque tormenta prcpter
aemulationem passi, exemplo pul-
cherrimo inter nos fuerunt. » S. Igna-
tius Martjr, et Episcopus Antioche-
nus, qui eadem, qua Clemens aetate
vixit, et ciim Petro ac loanne Apo-
stolis egisse fertur, in epistola ad
Romanos ita loquitur, ut populo Ro-
,
CAPUT VI.
raano Petri et PauIIi Romam adven-
tum innotuisse appareat.
Quae scriptores Divi Petri proximi
scripserunt, idem probant. Recenseri
inter eos potest Papias Hierapolita-
a<lest nus Episcopu^, qui licet plures an-
nos saeculo II vixit, tamen vel lo-
annis Apostoli, vel alterius loannis
Apostolis aetati aequalis auditor fuit
apud Eusebium H. E. I. 2 c. 15 me-
demon- moriae prodidit, Marcum in evange-
lium suum intulisse quae a Petro
,
Romae audiverat et priorem epi-
,
stolam a Petro in urbo scriptam esse,
quam urbem Babvlonis nomine ap-
pellaverit. Huic auiungendus est Ire-
naeus Lugdunensis Episcopus, Poly-
carpi Apostolorum discipuli auditor,
qui ad urbem quoque venit. Hic
lib. 3 adversus haereses c. 1, «Quo-
niam, inquit, valde longum est, in
hoc tali volumine, omnium Ecclesia-
rum numerare successiones; maxi-
mae et antiquissimae , et omnibus
epistola, cognitae, a gloriosissimis duobus A-
postolis Petro et Paullo Romae fun-
scripsit datae, et constitutae Ecclesiae, eam,
quam habet ab Apostolis traditio-
nem et annunciatam hominibus ti-
,
dem, per successionem Episcoporum
pervenientem usque ad nos, indican-
tesconfundimus omnes»et pauUo post
addit: « Matthaeus inter Hebraeos
propria ipsorum lingua opus edidit
Evangelii Petro et Paulio Romae
,
evangelizantibus, et constituentibus
Ecclesiam, et post eius editionem
Marcus discipulus, et interpres Pe-
tri, et ipse quae a Petro praedica-
bantur, scripto nobis tradidit.»
Dionysius Corinthiorum Episcopus
apud Eusebium lib. 2 c. 25, «Ambo
illi, inquit, Petrus et PauIIus in ur-
bem nostram Corinthum ingressi ,
sparso Evangelicae doctrinae semine
nos instituerunt, et in Italiam sinii-
liter profecti, cura vos (Uomanos)
perinde instituissent, eodem tempore
martyrio fuucti sunt.» Fortasse lu-
culentius hac de re est Caii Romanae
Ecclesiae Presby teri testimonium ho-
minis scilicet, qui II desinente Ec-
clesiae saeculo, et III ineunte vixit.

t)E D. PEtRl -VrOSt. PRtNC. tlOMAM ADVENTU.
Is igitur in libroadversus Proculum
luontanistam haec asseruit, quae Eu-
sebius H. E. 1. 2, c. 15 refert «Ego : tius ac exploratius debeat iudicari.
vero Apostolorura tropaea possum
ostendere. Nam sive in Vaticanum
sive ad Ostiensem viam pergere li-
bet, occurrent tibi tropaea eorum
qui Ecclesiam illam fundaverunt.
Sed TertuUiani quoque verba affe-
renda sunt lib. de praescriptionibus
cap. 26. «Age iam, qui voles
curiosi-
tatem melius exercere in negotio sa-
lutis tuae: percurre Ecclesias Apo-
stolicas, apud quas ipsae adhuc Ca-
thedrae Apostolorum suis locis prae-
sident, apud quas ipsae authenticae
litterae eorum recitantur, sonantes
vocem, et repraesentantesfaciem uni-
uscuiusque. Proxima est tibi Acha-
ia, habes Corinthum: si non longe es
a Macedonia, habes Philippos, habes
Thessalonicenses si potes in Asiam
: aperte narrent, in magnura discri-
tendere habes Ephesum: si autem
, men rerum omnium historia adduce-
Italiae adiaces, habes Romam, unde
nobis quoque auctoritas praesto est.
Ista quam felix Ecclesia, cui totam
doctrinam Apostoli suo sanguine pro-
fuderunt: ubi Petrus passioni Domi-
nicae adaequatur, ubiPaulIus loannis
exitu coronatur; ubi Apostolus loan-
nes posteaquam in oleum igneum de-
mersus nihil passus est, in insulam
relegatur. » Denique Origenes Ale-
xandrinus qui Romam Zephyrino
,
Pontilice venit, apud Eusebium H. E.
lib. 3, c. 1 ita de Petro habet: «Pe-
trus, per Pontum, Galatiam, Bithy-
niam Cappadociam atque Asiam
, ,
ludaeis, qui in dispersione erant prae-
dicasse existimatur; qui Romam ve-
niens cruci suffixus est capite deor-
sum demisso.»
Cum haec adeo sint perspicua scri-
ptorum veterum testimonia, non
necesse Clementis Alexandrini, au-
ctoris carminum contra Marcionem,
Cjpriani, aliorumque plurimum ad
hanc ipsam rem probandam oppor-
tunissima loca afferre: quae enim ad-
duxiraus ex scriptoribus desumpta,
qui Petro vel aequales, vel proximi
aetate fuerunt, eiusmodi sunt ut
nullum, vel in Romana vel in Graeca
»
,
27
historia factum referri posse videa-
tur, quod Petri Romam adventu cer-
Facile est deinde intBlIigere quam
,
leve sit, ad denegandam facti huius
veritatera,ex silentioLunae etPaulIi
arguraentum deducere, ut passim fe-
cerunt qui Romara venisse Petrum
inficiati sunt. Quid ecira valet ne-
gativum hoc argumentura non dico
,
ad evertendam, sed tantumraodo ad
irarainuendara arguraenti gravita-
tera quod ex disertis parium et
,
supparium scriptorum testimoniis
desumitur? Profecto, si ex eo, quod
Lucas in actis Apostolicis, vel Paul-
lus in suis epistolis de Petri Romano
itinere non loquatur, falsum illud
esse affirmari posset, etiarasi scri-
ptores, qui, vel eadera, qua Petrus,
aetate, vel paullo post vixerunt id,
retur.
Haec responsio, quae perpetuo va-
let ad excludendam vim argumenti
negativi , quod contra positiva mo-
numenta afferatur; eo gravior in rem
nostrara haberi debet ,
quod satis
probabiles afferri causae possint ad
explicandum,cur veILucas,vel Paul-
lus de Petri ad urbem adventu non
loquantur. Certe Lucas in actis Apo-
stolicis, prout ex eo libro intelligi-
tur, ea tantura de Petro narrare sibi
proposuerat, quae ille in ludaea ce-
terisque provinciis proxirais gesse-
,
rat. Quid mirum igitur, eura de Ro-
mano Petri itinere non loqui? Tacet
Lucas, Petrum Antiochiam se contu-
lisse; tacetPontura, Galatiara, Cap-
padociara Petrura peragrasse; quo-
rura alterum Paulus epistola ad Ga-
est lat. c. 2 narrat , alterum traditum
est a veteribus scriptoribus. De ''a-
rum rerura tamen veritate, ob Lucae
siIentiura,nerao dubitat. Quid est igi-
tur, quod Petri Romanum iter in-
numeris veterura scriptorum testi-
raoniis coraraendatum litteris, tantis
vetustatis monumentis confirmatura,
, ob eiusdera auctoris silentium ia
controversiam vocetur?
 , ,

28 CAPUT VII.

Qua rationo arjrumentum cx Lu- quam Romam venit, -itd in hac urbe
cao silentio <lesumptuni levissinium moratum e>se ut inde num^juam in
y

esse constat, eadoin ratione possumus posterum ej^ressus sit. Fogginius

evinccre, nullius roboris esse ad <le-
nepandum Petri Romani adventum,
ari^^umentum ex Paulli siientio peti-
tuiii. Is ([uidcm neque in epistola ad
Romano^, neque in illi.*,
ad Piiilippenses, ad Colossenses, ad
E[)!iesios, Piiilemonem
ail ad He-
braeos, ad Timotheum iterum scri-
psit , Petri mentionem fecit.
inde tamen sc([uitur, Petrum Romam
non venisse? Num silentii huius vis
certe et Mamachius, aliique, veteri-
bus monumentis, et gravissimis con-
iecturis allatis ostenderunt, Aposto-
lorum Principem, primum secundo
quas Romae Claudii Impcratoris anno , Romam
venisse, ibi diu moratum esse, deinde
, ex eadem urbe discessisse, ad eam-
que iterura reversum esse Nerone
Num Imperatore , octavo vel nono eius»
dem iinperii anno. Quid responde-
bunt igitur adversarii si eas epi-,

talis es^e videri potorit, ut evcrtat
qui<!quid nos ex pariijus supparibus-
que scriptoribus attulimus ad con-
iirmandum Romaiuim Pctri iter, ca-
que alia plura, quae iis adiungi po-
tuissent ?
Praeterea quid prohibet, quominus
nos liuius omissionis causam allora-
mus Petri ab urbe digressura, cum
epistolae illae scriptae sunt? Nara
existimandura non est, Petrum, post
stolas scriptas esse asseramusco tem-
pore, quod intercessit a Petri ab urbe
('iscessu ad eius Romam reditum ?
Quid potcstesse aiJmirationedignum,
si, F^etro Romae non morante, tum
cum scriptaest epistola ad Romanos,
Paullus illum in eorum nuraero non
nominaverit, quos salutavit, nequc
inter eos, quos Romae secum esse
in ceteris illis epistolis coramemorat,
I^etrura appellaverit?

CAPUT VII.

DE RO.MANO DIM PETRI EPISCOPATU.

Divum Petrum apostolorum princi- hanc ipsam rem opportunissimus au-

pem episcopalum Romanum insti- ctoris carminura contra Marcionem
tuisse, atque eum vere Romanae ur- locus, quem Tertulliano aetate ae-
bis episcopum fuisse nunc denion-
, qualem eruditi viri fatentur. Is certe
strandum est. Id autem tura veterum veluti exploratum habet Petrum ,

scriptorum testimoniis, tum Roma- gessisse Roraanum episcopatura. In-

nae Ecclesiao catalogorum auctori- quit enim:
tate seu monuraentis ex Ecclesiae
,
Hac cathedra Petrus, qiia sederat ipse io-
Ronianae originibus depromptis fa- catnni
ciledemonstratur. Inter veteres scri- Maxima lioma Linum piimum considere
ptores allerri potest Caii Roraanae
iussit.
Ec3lesiae presbyteri testimonium.
paullo post autem:
Is in libro, quem adversus Artemo-
Constabat pietate vigens Ecclesia Romae
nem fertur scripsisse apud Eusebium
Composita a Petro, cuiuB successor et ipse
H. E. I. 5, c. 28, de Victore Romano
Pontilice loquens, «Tertius, inquit lamque loco nouo cathedram suscepit Hi-
ginus
ac (iecimus a Petro fuit Romae Epi-
Post hunc deinde Pius, HeiTnas cui ger«
scopus.» Perspicuum vero est, eum,
qui Romanorum Pontilicum seriem mine frater
Angelicus Pastor.
a Divo Pctro deducit, prorsus iudi-
cassc, Potrum ipsum Romanum Pon- Post hoc commemorabimus, quae
tificcm fuisse. Ad(iucendum cst in Cypriaaus Cartliaginicnsis episcopus

DE IIOMANO
habet in epistola 59, alias 55, ad Cor-
nelium, et quae disputat in epist. 55,
alias 52, ad Antoniauum. Sane in hac
Cjpriauus episcopatumRomanum lo-
cum Petri appellat. « Factus est
inquit, Cornelius de Dei et Christi
eius iudicio, de clericorum pene o-
mnlum testimonio de plebis, quae
, gnam nominis celebritatem a<:cptu3
tunc adfuit suffragio et de sacer-
, ,
dotum antiquorum, et bonorum
rorum collegio cum nemo ante se
, fa-
ctus esset, cum Fabiani locus, id est,
cum locus Petri, et gradus cathedrae
episcopalis vacaret. » In illa vero
eundem episcopatum cathedram Pe-
tri omnino esse dicit. «Post ista in-
super, ait, pseudo-episcopo sibi ab
haereticis constituto, navigare au-
dent, et ad Petri cathedram, atque
ad Eoclesiam principalem, unde uni-
tas sacerdotalis exorta est, a schi-
smaticis et profanis litteras ferre
nec cogitare eos esse Romanos (quo-
rum fides Apostolo praedicante lau-
data est), ad quos perfidia habere non
possit accessum.» lam vero nihil lu-
culentius esse posse puto, quam Cj-
priano exploratum esse debuisse, re-
revera Petrum Romanae urbis epi-
scopum fuisse, ut his nominibus po-
tuerit Romanum episcopatum indi-
care.
Audiamus nunc qua ratione hac de
re Eusebius Caesareensis loquatur.vir
in rebus ad historiam Ecclesiasticam
pertinentibus summae auctoritatis
« Petrus et PauUus divinissimi Apo-
stoli, inquit in Chronico, testimonium
pro Christo exhibentes in eo certa-
mine, coronati sunt Primus post
. . . Romanae Ecclesiae originibus desu-
corjphaeum Petrum Romanorum Ec-
clesiae Episcopus Linus.» Libro au-
tem 3 H. E. c. 4ait: «Linus, quem
(PauIIus) in secunda epistola ad Ti-
motheum Romae secum versari te-
statur primus post Petrum
ut supra
iam diximus, Episco])atum Ecclesiae
Romanae adeptus est.» Sed potuis-
setne Eusebius tam aperte testari
Linum inEpiscopatu Romano susci-
piendo' primum Petro suffectum fu-
isse, nisi extra omnem controversiam
esse intellexisset, Petrum Episcopo-
,,: ,
D. PETRI EPISCOPATU. 29
rum Romanorum principem haben-
dum esse? Merentur etiam quae re-
citentur in hanc ipsam reni oppor-
tunissima Optati Milevitani verba ,
qui saeculo IV vixit, quiqne scriptis
libris adversus Parmenianum de
schismate Donatistarum, iure ma-
est. Is igitur lib. 2, cap. 3 ait: «Ne-
vi- gare non potes scire te, in urbe Ro-
,
raa Petro primo Cathedram Episco-
palem fuisse collatam, in qua sederit
omniura Apostolorum caput Petrus...
Ergo cathedram unicam quae est ,
prima de dotibus, sedit pri6r Petrus,
cui successit Linus Lino successit
,
Clemens, Clementi Anacletus, etc»
Denique, ne longior sim quam opus
est, neve in re minime dubia videar
adducero testimonia non necessaria,
Augustinus in epistola ad Genero-
sum, «Si ordo, inquit, Episcoporum
sibi succedentium considerandus est;
quanto certius, et vere sahibriter ab
ipso Petro numeramus, cui totius Ec-
clesiae figuram gerenti Dominus ait:
Siiper hanc Pe^mm,etc.?Petro enim
successit Linus, Lino Clemens, Cle-
menti Anacletus, » etc. Equidem post
haec possem adversarios omnino re-
linquere. Si enira hac in re ad lidem
faciendam non valeant quae adduxi-
mus testimonia, non video quomodo
confirmari in universa tum civili
tum Ecclesiastica historia res uUa
possit.
Est praeterea gravissimae aucto-
ritatisad rem istam evincendam ar-
gLimentum, quod ex catalogis seu e ,
mitur. Cum enim Romanorum Pon
tificura series in iis oranibus ita a
Petro ducatur, ut primum Romano-
rum Pontiflcum Petrum fuisse orani-»
no ponant, manifestum esse cuique
, debet, hoc ideo factum"fuisse, quod
persuasum semper veteribus fuerit,
ac ex monuraentorura gravitate iis
constiterit, revera Petrum primum
fuisse, qui Romanam Ecclesiam tam-
quara Episcopus gesserit.
lam vero magno est in honore
apud eruditissimos viros antiquissi-
80
mus Romanorum Pontlficura catalo-
gus, LibtM-ianus appellatur, co
qiii
quotl Liberii Pontificis et Constantii
Caesaris aetate fuerit compositus.
Kuni eru(litis<inji viri Aejriilius
cherius Petavius, lilanchiuius, Pa-
, non potest.
pebrochius aliit|ue plurimi faciunt,
, Haec quae gravissiraa sunt ad fa-
tum (luod antiiiuitate praestet, tum
etiam (juod eiusdem auctor vetustio-
ribus sinceris(]ue monumentis in eo
exarando usus sit. Ita vero ille ha-
bet exordium * Imperante Tiberio
: ius urbis singularem propriuraque
Caesare passus est D. N. I. C. duobus
Geminis Consulibus VIII caL Aprilis;
et post ascensum eius Beatissimus
Petrus episcopatum suscepit. Ex quo
tempore per successionem dispositum
quis episcopus, et quot annis prae-
fuit, vel quo Imperante. » Idem di-
cendum de imaginum veterum
RR. Poatificum saec. Y depictarum
in pariete Ostiensis Basilicae quam
nonnullis abhinc annis, summo bona-
rum artium, et huius urbis ornamen-
torum detriinento, nocturno funestis-
simo incendio dirutam,ac p^^ne fun-
dituseversam ingemuimus.Illum vero
seriem Marangonius exhibet inopere
inscripto: Chronoiogia RR. Pontifi-
cum. Idera de innumeris illis cata-
logis affirmandum est, a Schelestra-
tio, Mabilioiiio, Antonio Pagio, Ilen-
schenio ,Papcbrocliio Muratorio ,
utro jue Blaiichinio , Cardinali Ga-
rampio editis. Nulhis est ex
que, in quo cum RR. Pontificum se-
ries refertur, a Petro tamquam a
primo Romanae ecclesiae episcopo,
non ducatur exordium. lam vero ap-
paret ex his luculenter, quod in hu-
ius disputationis initio proposuimus,
nihil in ecclesiastica, nihil in civili
hi:5toria aflferri posse ,
quod Romano
Petri Episcopatu certius debeat iu-
dicari. Veteres enim scriptores ad-
duximus, qui non longe a Petri ae-
tate vixerunt, perspicuum de ea re
testimoaium dicentes, et perplures
brevitatis gratia praeterivimus. Ve-
tustissimos commemoravimus Roma-
norum Pontificurn catalogos. Scripto-
res autcm eiusmodiin ea re narranda
deceptos esse affirmare, catalogorum
CAPUT vn.
illorum auctores Ecclesiae Roraanao
origines ignorasse, solumque datum
csse protestantibus tot post saecwla,
ut intelligerent Petrum Episcopum
Hu- Roraanum noa fuisse, id oranino ferri
cti huius demonstrationera conati ,
sunt adversarii refellere, sed inani-
bus prorsus argumentis. Contendunt
enim, cum Apostoli dignitate, alicu-
Episcopatura pugnare, eo quod Epi-
scopo peculiaris cuiusquam loci, apo-
stolo autem universae ecclesiae cu-
randae munus obtigerit quare cum;
Petrus non modo Apostolus, verura
etiam apostolorum princeps esset ,
urbis Episcopum proprium illum esse
serie non potuisse. Quod si illud etiam
concedi velit Apostolorum aliquem
,
Romanae urbis fuisse Episcopum ,
negant adversarii hoc de Petro af-
firmari debere, sed illud potius aiunt
Paullo es>3 tribuendum. Putant hu-
ius rei probationem aliquam in eo
positam esse, quod ex Romanis Pon-
tificibus vetustissirais, ex. gr. Linus
et Cleraens, non Petri, sed Paulli a
veteribus discipuli fuisse tradantur:
incredibile vero arbitrantur, si Pe-
trus revera Romanorum Pontificum
, priraus fuisset, ei non suos, sed PauIIi
discipulos in tanto dignitatis gradu
iis aliis- fuisse sutfectos.
At cuius est tanta ingenii boni-
, tas, ut non intelligat quam haec sint
futilia? Non modo enim exemplis, sed
rei ipsius considerata ratione appa-
ret, episcopatum loci alicuius singu-
laris cum apostoli summa dignitate
componi posse. Quid enim habet Apo-
stolatussumma dignitas, ut coniungi
nequeat cum certi cuiusdam loci epi-
scopatu? Num omnium ecc.lesiarum
quominus pecu-
sollicitudo prohibet,
liari quadam ratione loci alicuius
apostolus curam gerat ? Non video
quae pugnae huius causa probabilis
afi^erri possit. Id vero luculentius for-
tasse apparebit non pugnare, si con-
sideretur ,apostolos, quo tempore
generali Ecclesiae procurationi va-

DE ROMANO D.
cabant, homines sibi sufficere potuis-
se, quos tamquam suos Vicarios et
adiutores adiiiberent, ut illius regio-
nis peculiaris curam gererent , cu-
ius Episcopatum proprium sibi susne-
perunt. Auctor certe nobis est Epi-
phanius haeres. 27, Petrum cum re-
ligionis causa ab urbe abesse coactus
est, imposuisse nonnullis negotium,
ut vice sua Romanae Ecclesiae cu-
ram gererent. Quod si vero exempla
sunt adducenda, ut Apostolatus di-
gnitatem cum alicuius loci proprio
Episcopatu non pugnare demonstre-
tur, in promptu est lacobum mino-
rem commemorare, qui ut Hegesip-
pi, Clementis Alexandrini Eusebii
, ,
aliorumque veterum testimonio con-
firmatur, Hierosoljmitanus episcopus
fuit. Atque ut de Petro ipso loqua-
mur, Chrysostomi Hieronjmi Leo-
, ,
nis Magni aliorumque auctoritas ap-
pellari posset pro Antiocheno Petri
Episcopatu testimonium dicentium.
Habemus igitur non modo ex rei
ip^ius consideratione verum etiam
, Urbis Episcopum fuisse.Nam licet ob
ex facto apostolatum
, cum alicuius
urbis peculiaris Episcopatu componi
posse, atque illud omnino reiiciendum
esse, quod adversarii contendunt, Ro-
manum Episcopatum Petri ideo non
posse concedi quod apostolatus di-
,
gnitas cum Episcopi conditione con-
iungi non queat.
Nullam denique potestafferre dif-
ficultatera id quod de primis post
,
Petrum mortuum Romanis Pontifi-
cibus opponitur, eos videlicet Paulli
potiu3,quam Petri discipulos fuisse.
Nam primo controversia ista in facti
veritate vindicanda versatur. Quare,
licet id quod obiicitur, verum esse
,
concederetur, non ideo argumentum
oriri posset ad denegandum , fuisse
Petrum urbis Romae episcopum, cum
gravia superius allata monumenta
evincant, ita iudicari oportere. De-
inde non possunt adversarii probare
Linum vel Clementem Paulli tan-
tum, non etiam Petri discipulos fu-
isse. Immo vero Tertullianus in libro
de praescriptionibus Clementem a
Petro ordinatum esse commeraorat.
,
PETRI EPISCOPATU. 31
Tandem quomodo posget ostendi.eos?
qui Paulli tantum, non vero Petr^
discipuli fuissent, eligi non potuisse
tamquam proxiraos Petri successo-
res Certe nulla fuit inter Petrura
?
et Paullum obtrectatio quare alter
,
alterius discipulos a pontificatus oon-
sequutione prohiberet. Neque quando
Linus et Ciemens electi sunt Petri
successores, aliquis aderat inter san-
ctissimos nostros Ecclesiae Konianae
Patres, qui minori erga alterntrum
Apostolum observantia et religione
aniraaretur. Sed hacc omittaraus. Ce-
tera enim ,
quae argumenta respi-
ciunt ab adversariis allata contra
Romanura Divi Petri iter, vel Epi-
scopatum, apud scriptores de ea re
superius memoratos fuse tractata re-
periuntur.
Verum hoc loco non praetereun-
dum arbitror quod pertinet ad osten-
dendum quibusarguraentis evincatur,
Petrum tantummodo, non autem una
cum Petro etiam PauUum Romanae
praeclara Divi Paulii merita in in-
stituenda Romana Ecclesia ob sin-
,
gularem ab eo adhibitam curam ut re-
ligioChristiana in urbelmperii prin-
cipe de ethnica superstitione trium-
pliaret, licet, inquam, idcirco factum
sit, ut iisdem honoris et grati animi
signiflcationibus, una cum Petro, tam-
quam Romanae ecclesiae conditor
PauIIus appellatus sit ; hoc tamen
non ostenuit, illum etiam simul cum
Petro proprium Romanae Urbis Epi-
scopum fuisse.
Certe Roraanorura Pontificum ca-
talogorum veterum auctoritate et ,
scriptorura testiraonio qni ad Ro-
j
manorum Pontificum seriem ac suc-
cessionem pro catholicae doctrinae
defensione provocare consueverunt
eorum denique tanto numero tan- ,
taque gravitate praestantium quiRo-
mani Episcopi sedera, D. Petri sedem
appellarunt, et Pontifices Roraanos,
heredes Petri esse perpetuo affir-
maverunt, efficitur, cum Petro Paul-
lum Urbis Romae Episcopum eodem
tempore non iui^:>e.

32
Praetorcit monumenta quao haben-
tur (le schi-sinate aXovatiano in Uo-
mana ecclu^ia excitaio nuati<lo Cor-
nelius electus est ; testimonia scri-
ptorum (juae exstant de Liberii ad
Urbeuj reditu, ac de Kelicis discessu,
qui Liberio in exsilium pulso, se vel-
uti Pontificem in Urbe
satis demonstrant apud Ro-
clare , fdisset, ad aliam ecclesiam "•"!., r.
manos persuasionem fuisse ut in
una eademque Ecclesia duo simul
Episcopi esse non possint. Denique
hanc Ecclesiae Romanae sententiam
fuisse ab omni anti^iuitate, inter ce-
tera evincit Melcliia(!is Romani Pon-
titicis agendi ae decernendi ratio ab
eo adhibita, postquam de Donati-
starum causa iudicavit, quam agen-
di et decernendi rationeiii tantopere
laudat Augustinus. Etenim, durante
dissidio, persaepe evenerat,ut in una
eademque civitate duo Episcopi con-
stituerentur. Melchiades igitur ad
pacem stabiliendam docrevit inter
, » suprema, et in regimine universa-
duos eiusdem eivitati^ ab utraque
DE RR. PONTIFICIBLS
Pertinet ad RomanaeEcclesiae ori-
gines agno>cendas ali(jnid statuere
de Pontificibus maximis qni Divo ,
Petro proxime successerunt. Erndi-
tam habet de ea re dissertationem
Petrus Constantius praemissam Ro-
manorum Pontificuui epistolis a se
editis. Nos haec breviter afTeremus.
Veteres Ecclesiao scriptores haec
memoriae prodiderunt de iis,qui pro-
xime Petro suffecti sunt. Eusebius
H. E. 1. 3, c. 4 inquit: « Post Paulli
et Petri inartyrium primus Roma-
norum Ecclesiae Episcopatum Linus
sortito cepit. » Irenaeus autem Lu-
gdunensium Episcopus saeculoll, 1. 3
adversus haereses c. 3 ait: «Fundan-
tes igitur et instruentes B. Apostoli
Ecclesiam, Lino Episcopatum admi-
nistrandae ecclesiaetraciiderunt: suc-
cedit autem ei Anacletus; post eum
tertio loco ab Apostolis Episcopatum
,
CAPDT vin.
parte ordinatos Episcopo^ illum de-
bere Epi^jcopatum retinere, cuius I-<
ctio prior fuisset , nulio discrinjiu*'
posito, utrum a Catholicis ,an vero
a Donatistis prior ista electio fa^ta
esset. Is auteni, qui posteriori teni-
pore electus esset , vel a catholicis
gesserat is, vel a Donatistis electus tandem
, nandam destinatus est.
Animadverto tamen, eos, qui sen-
tentiani istam defenderunt de Paullo
in Romano Episcopatu ji^erendo Divi
Petri coUega, nihil habere commune
cum iis, qui, considerata ratione pri-
matus, Pauilum Petro parem consti-
tuerunt. Est enim omnibus cognita
propositio ab Innocentio X anno 1647
tani(|uam haeretica condemnata, qua
atlirmetur « omnimoda aequalitas
» inter S. Petrum et S. Paullum
» sine subordinatione et subiectione
» S. Paulii ad S. Petrum in potestate
» lis Ecclesiae. »
CAPIJT YllL
1)1 VI PETRI PR0X!51IS SUCCESSORIBUS.
sortitur Clemens, qui et vidit Apo-
stolos, et contulit cum eis.» Auetoris
caruiinum contra Marcionem nota
sunt verba « qua cathedra Petrus
,
sederat, maximaui Roipam primum
i\issis5e Linum sedere. » Eundem
Linum primo loco Petro in Romano
Episcopatu gerendo suffectum fuisse
tradiderunt Optatus Milevitanus ,
aliique veteres scriptores omnes, ea-
demque sententia fuit auctorum ve-
terum Romanorum Pontificum cata-
logorum cum in iis omnibus primo
,
post Retrum loco Linus referatur.
Haec sunt omnino perspicua ac ,
prorsuscuilibet ostenderc debentquis
primus Petro successerit: neque exi-
stimari debet his Tertullianum re-
pugnare, qui lib. de praescriptionibus
c. 32 obiiciens Apostolicae Ecclesiae
auctoritatem, referens Episcoporum
successionem, qui Ecclesiae Romanae

DE RR. PONTIF.
praefuerant, Linum Cletum prae- et
terit, etClementera tantummodo rae-
morans, eum
a Petro ordinatura di-
cit. « Edant ergo, inquit eo loco Ter-
tullianus, origines Ecclesiarum sua-
rum, evolvant ordinem Episcoporum
ita per successiones ab initio decur-
rentem, ut primus ille
quem ex vel Apostolicis
Apostolis , cuius cum in ceteris rebus ad hi-
viris, qui tamen cum Apostolis per-
severaverit, habuerit auctorem et
antecessorem. Hoc enim modo Eccle-
siae Apostolicae census suos defe-
runt , sicut Smjrnaeorum Ecclesia
Polycarpum ab loanne collocatum
ref(irt, sicut Romanorum Clementem
a Petro ordinatum itidem perinde
utique et ceterae exhibent, quos ab
Apostolis in Episcopatu constitutos
Apostolici seministraduces habeant.»
Non inquam hic Tertulliani locus
, ,
ita est accipiendus, perinde quasi se-
quatur, eius sententiam fuisse, Pe-
tro Clementem primo
esse.
Namquemadmodum
lo ante recitatis manifestum
tullianiinstitutum non postulabat, ut
eum Pontificem nominaret, quem Pe-
tro proxime successisse arbitrabatur;
demonstrandum enim assumpserat
Romanam Ecclesiam, ceterasque Ec-
clesias ab Apostolis constitutas ita
posse census Episcoporum suorum
afferre, ut suam ab Apostolis origi-
nem manifestarent. Hoc autem de
Ecclesia Romana satis assequebatur,
eo Pontifice commemorato, qui licet
Petro proxime non successisset, ab
eo tamen ordinatus , et designatus
erat. Deinde TertuUianus Clementem
a Petro ordinatum ait, non vero di-
cit Petro in Romano Episcopatu pro-
xime sufFectum esse. Non repugnat
igitur Tertullianus ceteris, quos com-
memoraviraus, vetustissimis scripto-
ribus qui Romanorum Pontifieum
, lib.2 adversus f armenianum c. 3,
seriem singillatim referentes, ita de
Lino loquuntur, ut veluti explora-
tum ab omni antiquitate fuisse de-
monstrent, eum revera Petro, primo
loco in Romano Episcopatu subro-
, tenenda
gatum esse.
TOM. I.
, ,:
D. PETRI PRO^XIM. uccESs. 33
Lino mortuo, quis Romanus Pon-
tifex electus sit, nunc considerandura
est. Est enim inter eruditos agitata
quaestio Cletusne
, seu Anacletus
,
Lino an vero Clemens Lino ipsi
,
successerit. Quo loco ut ostendam
Cletura Lino proxirae successisse, Eu,
Episcopus ali- sebii verba referara lib.3 H. E. c. 16-
,
storiam Ecclesiasticara pertinentibus,
, tum praecipue in chronologia vete-
rum Romanorum Pontificura afferen-
da, perraagna est auctoritas, recte id
aniraadvertente Henrico Valesio in
eiusdem notis. « Per id tempus, ait
Eusebius loc. cit., ClemensRoraanam
,
adhuc gubernabat Ecclesiam,qui post
Paullura et Petrura Episcopalis il-
lius dignitatis gradura obtinuit: Li-
nus primus erat secundus Anacle-
,
tus. » Attulimus paullo superius Ire-
naei Lugdunensis Episcopi locum hoc
idem asserentis. Auctor autem car-
loco suflfectum Hiinum contra Marcionem ait, post
Linum Cletum suscepisse gregem
ex verbispaul- ovilis. Ut Hieronjraura vero, Rufi-
est, Ter- nura aliosque praetereara Epipha-
,
nius haeresi 27 inquit: € Roraano-
rura Pontificura ista successio est
Petrus et Paulus, Linus et Cletus,
Cleraens, Evaristus, etc. »
Habemus denique canonem missae,
in quQ Romanorura veterum ponti-
ficum nomina hoc ordine recitantur
Liniy Cleti, Clementis. Cum vero ex
veteribus E. R. diptjchis ea nomina
relata sint in missae canonem, cum-
que Romanorum Pontificum noraina
in priscis Romanae Ecclesiae diptj-
chis eo ordine legerentur quo illi
,
Romanum Pontificatum gesserant
gravissiraura ex eo canone deducitur
argumentum ad ostendendum ,
quis
habendus veluti proximus Lini
sit
successor. Licet igitur Augustinus in
epistola ad Generosum , et Optatus
Cleraentera proxime post Linum com-
memorent; sententia tamen, qua Cle-
tus Lino su^citur, cum vetustioribus
innitatur pluribusque testimoniis ,
est.
Non est denique praetereunda illa
S4
controversia, utrum Clefus et Ana-
cletus unus iilemque Pontitex sit
cxislimandus. Sequeraur nos senten-
1iam,quam Valesius tenet in notis
ad Eu>ebium, Tillemontius adnot. 5
in vitam S. Clementis, Constantius
in dissertatione citata; ac reteremus,
qua de causa verisimilius omnino sit,
Cietum et Anacletum unum eundem-
que Pontirtcem tuisse.
Duo> profecto Pontifices illos fu-
isse iiabeturex catalogo Liberiario,
atque id traditur etiam ab auctore
Carminum contra Marcionem. Cer-
tum est vero in catalogo illo, licet
magnam obtineat apud eruiiitos ae-
stimationem, errorem tamen alifiuem
reperiri in Romanis Pontiticibus re-
ferendis, qui a Petro ad Pontianum
vixerunt. Auctor autem carminum
contra Marcionem, licet anti(|uitatis
laude commendetur , non is tamen
est ,ut cius testimonium gravius
esse possit Irenaco, Eusebio, Epipha-
nio, 0()tato , Augustino, ceterisque
pluribus. quos manifestum est existi-
ma-se, Cletum et Anacietum uiium
CAPUT
DE SIAIOXE
Vel a prima Ecclesiae aetate non
defuerunt improbi homines qui do-,
ctrinam ab ea, quam Christus tra-
diderat, alienam spargere conati sunt.
Eorum princeps liabetur Sinjon ma-
gus gente Samaritanus, quem com-
iijuni sufi^ragio Eccle^iae Patres uni-
versae faniiliae Gnosticae atque o-
mnium liaereticorum ducem et ma-
gi>trum appeilarunt. Philosophiae
operam ille dederat Alexandriae, ac
deinde fraudibus suis magnam sibi
noiiiinis ceiebritatem comparaverat.
I)e eius sceleribus vcteres scripto-
rcs loquuti suiit, et constat, illura
sii»e pietate baptismum suscepisse ,
Spiritum sanctum pecunia possideri
posse existimasse; et graviter a Divo
Petro ob eam rem reprehensum esse,
CAPUT II.
prorsus eundemque Pontifieem fu-
isse.
Sane cx adductis buperius Ire-
naei, Eusebii, Epiphanii, Angustini ,
Optati locis, patet, eos, Romanorura
Pontificum nomina et seriem receri-
sentes, vel Cietum Anacleto prae-
,
terraisso, vel Anacletura praeterito,
Cleto, commemorasse. Caius vero Ro-
manae Ecclesiae Prcsbyter, qui apud
Eusebium H. E. 1. 5,c. 8 atfirmat ,
Victor^^m tertium dcctmum a Petro
fuiase Romanum Episcopum, maai-
feste tradit, ea se sententia fuisse,
ut arbitraretur Cletum et Anacle-
,
tum eundemque Pontificera
unura
iudicandum esse: si duos enim intor
se distinctos Pontifices illos existi-
masset Caius, profecto Victorem uon
decimura tertium,3ed decimum quar-
tuma Petro numerasset. Constat i?i-
tur, sententiam, qua unura eurulera-
que Pontificem Cletum et Anacletum
fuisse ponitur,multo maiori et longe
graviori vetorum scriptorum numero
inniti,quam illam,quaduosPontifice3
Cletum et Anacletum fuisse traditur.
IX.
MAGO ET GNOSTICIS.
actorum Apostolicorum liber cap. 8
diserte trauit.
De multa iactabat absurde Si-
se
mon magus quae Irenaeus Lugdu-
,
nensis Archiepiscopus iib. 1 adver-
sus haereses c. 23 recenset, scilicet,
« semetipsum esse, qui inter luJaeos
» quidem quasi Fiiius apparuerit; in
» Samaria autem quasi Pater de-
»scenderit; in reliijuis vero genti-
» bus quasi Spiritus sanctus advea-
» taverit; esse autem se sublimissi-
» mam virtutera, hoc est, eum, qui
» sit super omnia pater , et vocari
» quodoumque eum vocant homines.»
Haec vero sunt adeo absurda, ut ne-
que cum doctrinae capitibus, quae
ille tra^lebat, videantur posse cohae-
rere. 2sam cum , licet obscura si.it

DT!
quae de eius dograatibus habemus
tamen certum esse appareat, discri-
men inter se et Deum ab eo posi-
tum fuisse, non satis patet quomodo
ista de se affirmare potuerit.
lure Moshemius in comment. De
rehus Christianorum ante Constan-
tiyium §. 67 neminem inter veteres
scriptores de Simonis magi errori-
bus loquutum clarius esse conten-
dit, quam auctor recogni-
id fecerit
tionv.m, quae Clementi tribuuntur.
Is enim, quo loco D. Petrum cum Si-
mone disputantem inducit, quae de
ceteris breviter et obscure tradita
, historiae in vita S. Petri, Fogginius,
de eo sunt non mediocriter illii-
, Natalis Alexander in Historia Ec-
strat. « Neque causae aliquid video,
subdit Moshemius cur fides ei do-
, Nonnulla tamen videntur dicenda
gmata Simonis explicanti haberi ne-
queat, cum et ea vixerit aetate
, ,
qua secta hominis nondum esse de-
quod cum ce-
sierat, et nihil afferat,
terorum dictis magnopere pugnet
et nullam plane causam mentiendi
habuerit.»
Eo autem referuntur quae Simon
docebat, quaeque cum Gnosticis omni-
bus erant communia, ut duplex prin-
cipium, bonum et malum induceret,
aeonum, sive naturarum sui simi-
lium, Deum magnum numerum creas-
se affirmaret, materiam per se pra-
vam esse, orbis conditorem malum,
animos , veluti inclusos carceri esse
corporum ex vitiosn, et
ria coagmentatorum , Deum
valde
misereri animorum sortis, et in vo-
tis habere ut ad Plero,na, seu do-
micilium suum illos perferre possit;
animos praeterea in alia corpora mi-
grare, antequam, spretis mundi con-
ditoribus, ad ipsum supremum Deum
cogitatione motuque se elferant; le-
ges denique quibus populi orbem
,
terrarum incolentes obtemperant, at-
que ipsam mosaicam legem a mundi
conditore ideo sancitas esse, ut ani-
mas corpore detentas in officio con-
tineant, atque illas propterea men-
tes, quibus summus Deus innotuerit,
impune eas contemnere posse.
Haec ideo commemorata hinc sunt,
nou modo ut quid Simon magus do-
, ,
STMONE MAGO ET GNOSTICIS. 85
,
ccret, breviter significari possit, sed
etiam ut quae apud Gnosticos fue-
runt praecipua non praetermitte-
,
rentur.
Proditum memoriae est, Simonem
summa dementia ac petulantia pro-
misisse aliquando, se per aera vola-
turum ut divinam virtutem suam
confirmaret ; sed SS. Petri et Paulli
precibus ad Deum fusis ne populus ,
deciperetur,factum esse, ut ille prae-
ceps lapsus sit, et vulneribus in eo
lapsu acceptis miserrime obierit. Le-
gendus de ea re Tillemontius tom. 1
clesiastica saec. I.
de ea, quam lustinus Martyr primum
in apologia prima tum cundem lu-
,
stinum sequuti Irenaeus adversus
,
haereses lib. 1, cap. 23; TertuHianus
in apologetico cap. 13, aliique tra-
diderunt, scilicet, Claudii Imperato-
ris et Senatus Romani auctoritate
in Tiberis insulam statuam Simoni
mago positam fuisse cum hac inscri-
ptione: Simoni Deo Sancto.N8im. plu-
res eruditi viri reperti sunt, qui hi-
storiae huius veritatem probari non
posse affirmarunt. Eos refert inter
ceteros Walchius in hist. Saeculi I,
cap. 1, pag. 5.
Haec autem argumentorum summa
mala mate- est, quibus ii adducti sunt ut hac
ratione iudicarent. Nemo, videlicet
sibi potest in animum inducere ,
Imperatoris et Senatus Romani au-
ctoritate statuam homini Samari-
tano decretam esse, cum ludaei et
Samaritani a Romanis valde con-
temnerentur, et magicas artes, quae
ponendae huius statuae causam at-
tulerint, Romani despiciendas esse
existimarent. Neque Simon aliquid
gesserat, quod statuae honore dignum
haberi posset; neque Claudius, qui
neminem in Deorum numerum retu-
lit, et sibi viventi eiusmodi hono-
rem tribui vetuit, id in homine, qui
obscuro genere natus erat, pati vo-
luisset. Est denique hoc incredibi-
lius, si vera iudicari illa narratio

86
deboat ,
qiiEo Simoni^ volatum, la-
psum, continet.
iiitcTitiiiniiue
Quod spcctat vero ad lustini to-
stiinoriium, a quo reli(|ui tii4oriam
istam acceperunt eruditi viri , qui
de eius veritate non a<?sentiuntur
if!eo ista rttulisse lustinum arbi-
trantnr, quod latini sermonis et rc-
rum Romanarum liaud ita peritus,
(le Simone mago accepcrit, quod de
illo non erat explicandiim. Etenim
anno 1574 in insula Tiberis quae-
tlam marmorea basis detecta est, cui
Di: PERS QLLrJO.XI-, QUAM SUB TRAIA.NO IMPERATORZ
Ononiam ex pormajno Martyrum
Chri>tianorum numero qui primis ,
ecclesiae saeeulis pro religione Chri-
stiana suntsuppliciis aliecti, ot morte
mulctati, g:ravissimum proficiscitur
ad religionisipsiusdivinitatem osten-
dendam argumentnm; optiraum lactu
est, in eorundem Martyrum magna
copia asserenda prosequi et de iis
agei'e qui sub imperatoribus Tra-
,
iano , Hcidriano, Antonino Pio et
Marco Aurelio reiigionis causa ve-
xationem pertuierunt.
Nam in ea re pertractanda tacile
denionstratur quantopere a vero ab-
liorreat I)o(.welli sententia,
suprrius menr^.orata XI cUssertatione
Cyprianica, paucos omnino, his etiam
principibus summam rerum in Im-
perio Homano obtinentibus, Martyres
luisse conteni it. Non est quod hic
scriptores, qui de persequutionibus
liis luse a,f?urit, iterum commemorem:
maiiirestum est enim eos esse qui
de dissertatione illa penitus refel-
lenda laborarunt quorum a nohis ,
nientio tacta est cum de Neronis
, scopi n. 9 ad Pliilippenses. « Rogo
crucelitate loqui aggressi sumus.
Itaque primum de calamitate lo-
quamur,quam subTraiano
passi sunt. I)e illa Dodwellus dispu-
tans attirmat et paucos Martjres
, et Rufo, sed etiam in aliis , qui ex
neeatos esse, et ea snppllcia Traiano
,
CAPUT X.
I statua quondam fuerat snpcrposita;
ba^^iautem marmoreae in<criptaerant
verba: Semuni Sa^fco Deo Fidio sa-
crnm. Erat autem apu»! Sabinos San-
CHS Dens , qui pacti«5 et toederibus
,
sanciendis praeerat,«quique Deus Fi-
dius etiam appellabatur a fl(fe iu-
randa, prout et Romani iurarnentum
iurarc solebant. lam vero fuit vaMe
tacile lustinum de Simone Sancto
,
retulisse , quae Semonem Sancum
respiciebant.
CAPUT X.
tllRISTIAM PASSI SLNT.
tribui non debere, sed vel supcrio-
rum imperatorum edictis vel gen-
,
tium moribus, qui vim legis fuerant
consequuti. Verum his opponimus
primo loco testem ad Doi.wellum
confutandum in ea re gravissiraum,
scilicet, scriptorem actorum marty-
rii S. Ignatii Antiocheni illorum ,
, temporum aequalem. Is igitur n. 2,
« Post iiaec, inquit,Traiano nono im-
, perii anno insolescente ob victoriam,
quam adversus Scythas et Dacos ,
et alias multas gentes reportaverat,
et existimante ad universam sub-
,
iectionem sibi adhuc deesse religio-
cum in sum Christianorum coetum atque ,
comminante, nisi c'aemonum cultum
cum omnibus gentibus amplecteren-
tur, persequutionem passuros, timor
omnes pie viventes vel sacrificare,
vel mori cogebat. »
Ac multos quidem Christianos re-
vera ad exti-emum supplicium dedu-
,
ctos perdurante illa tempestate
, ,
fuisse colligi etiam potest ex epi-
,
stola S. Polycarpi Smjrnensis ei)i-
inquit, vos omnes, ut obediatis verbo
iustitiae, etomnem patientiam exer-
Christiani ceatis, quam oculis ipsis vidistis non
modo in beatis Ignatio, et Zosimo ,
vobis sunt, etc. » In Palaestina quo-

DE PERSEQ. CHRISTIAN SUB TRATANO
que quae=;tiones institutas et ani-,
inadversum in Christianos fuisse, si
cetera argumenta deessent, id aperte
declarat quod Hegesippus narrat
,
apud Eusebium H. E. iib. 3, cap. 32,
Simeonem, scilicet, Cleophae fiiium,
Hierosolymitanum Episcopum vi- , restinctum quidem aliqua ex parte
rum 120 annos natum iugulatum , videbatur; iis tamen qui nos mali-
fuisse, tum quod de Davidico genere
natus esset, tum quod Christianam
Religionem proiiteretur. Eandem
crudelitatem in Asia proconsulari
Arrius Antoninus Traiaiio Impera-
tore exercebat; de quo Tertullianus
ad Scapulam Africae Proconsulem
c. 5 ait: « Arrius Antoninus in Asia
cum persequeretur instanter, illius
civitatis Christiani ante tribunal eius
se manu facta obtulerunt; cum ille
paucis duci iussis reliquis ait
, :
miseri, si cupitis perire, praecipitia
aut restes habetis. »
Notus denique est, ut cetera prae-
teream, Plinii Secundi ad Traianum
epistolae locus lib. 10, ep. 97; in quo
de iis qui tamquam Christiani de-
,
ferebantur Imperatori scribebat se
, verso Romano imperio Christiani ve-
quaestionem instituisse supplicium ,
minitatum esse, perseverantes duci
iussisse, verum sibi visam esse rem
clignam considiatione, maxime pro-
pter periclitantium numerum. Nota
praeterea est Traiani ad Plinium re-
sponsio, qua statuit, conquiri Chri-
stianos a provinciarum praefectis non
oportere, at esse eos ab iliis punien-
dos, si accusati Christianos se esse
, imperavit, Christianorura vexando-
minime negassent, Diisque supplicare
recusassent.
Hanc autera Imperatoris respon-
sionem sin augere, imminuere Chri
stianorum calamitatem non debuisse
manitestum est, cum homines essent
plurimi in Christianos male animati,
qui eorum nomea deferre non du-
bitarent. Profecto Tertullianus de
60 rescripto iure queritur Apologe-
tici cap. 2, inquiens: « sententiam
necessitate confusam! Negat inqui-
rendos ut innocentes, et mandat pu-
niri ut nocentes. Parcit, et saevit;
dissimulat, et animadvertit. Quid te-
metipsum ceasura circumvenis ? Si
,
. lMf>. 37
damnas, cur non et inquiris;?Si non
inquiris, cur non et absolvi-;?» Euse-
bius autem H. E. lib. 3, c. 33 de hoc
eodem Traiani rescripto loquens oit:
« Quo facto persequutionis inccndium
quod nobis violentius incumbebat
,
gne et fraudulenter aggredi vellent,
non rainor opportunitas suppetebat.
Alibi populo, alibi praesidibus pro-
vinciarum adversus nostros insiLias
\
comparantibus. »
Post iiaec, quae attulimus, facile in-
j
telligitur, quantopere Dodwellus de-
i cipiatur. Nam inde sequitur, in cete-
ris etiam Romani Imperii provinciis
Christianos, Imperatore Traiano, ve-
xatos esse. Neque enim Plinia et
Antonino aequiores et raansuetiores
erant reliqui provinciarum praefecti:
neque ulla causa afferri potest cur
Christiani in Palaestina, Bithynia ,
et Asia proconsulari vexarentur ,
reliqui vero ab eiusmodi calamitate
essent immunes. lam vero si in uni-
xati,et extremo supplicio affecti sunt,
Traiano imperante, qui ex historiae
monuraentis, non vero ex praeiucii-
catis opinionibus de factorura veri-
tate disputare velit, nuraquam a( -
ducetur ut Dodwello concedat exi-
,
guum Martjrum fuisse numerum pro
Religione eo tempore necatorum ,
praesertira cura, quaradiu Traianus
rum finis factus numquam fuisse vi-
deatur.
Neque video quid probet ad Mar-
tjrum paucitatem ostendendam, per-
sequutionem, de qua loquimur, non
Traiano ipsi, sed vel veterum Impe-
ratorum legibus, vei gentium mori-
bus tribui oportere. lilud enim c:e-
fendimus sub Traiano Imperatore
,
exiguum Martyrum numerura non
fuisse quod ex monumentis quae
; ,
attulimus, patere conteiK.imus. Etsi
vero fatcamur, latas a Traiano con-
tra Christianos leges non esse, pot-
est tamen vexatio, qua eo imperan-
te illi afflicti sunt, Traiano ipsi tri«
88
bui , in quo summa rcrum
erat, qui(|ue si iion ex
ex legibus iam a:ite
stianos latis, in eos agi patiebatur.
Deinde quae commemoravimus dc
Martyribus Antioclienis ostendunt
certe impcratorcm crudtliter pror-
6US Ciiri-stiano^ Aiitiocliiae tractasse,
I)K Pill>;..jLLli().M>
Conatur Dodwellus Hadriaiium Im-
pcratorem omni persequutionis cri-
miue immunem fuisse ostendere; in-
quit enim diss. XI parag.
mnium loco, id unum esse poterit
cum rescriptorura in favorem Chri-
stianorumeditorum meminerint
ptores Christiani ab Hadriani aetate
proximi, neminem taraen habeamus,
qui edictorum merainerit persequu-
tionera decernentiura. »Nos vero etsi
Dodwello concedariius,
cturaque nullum Hadrianura contra
Christianos tulisse, negaraus taraen,
eum Christianos numtiuara persequu-
tura esse. De re enim ipsa
de edicto disputaraus, neque putamus
queraquara sibi persuadere posse, ve-
ram persequutionera edicto novo
non autera cruciatibus, vexationibus
et raorte illata contineri.
Profecto Qaadratus vir doctissi-
mus, et Aristides horao pari eruui-
tione praeditus , orationes pro sui
ceterorumque Christianorura defen-
sione Hadriano obtulerunt. Non erat
autera cur hi defendendos Christia-
nos apud Imperatorem susciperent,
si iisdem eo tempore licuisset tran-
quille vivere. Dodwellus sentit huius
argumenti vim quare ut illo se ex-
: cum aliis pluribus , tum Fundano
pediat ad arcendam quidem perse-
, Asiae proconsuli litteras dedit.»Quid
quutionera, non vero ad sedandara
scriptos illos libros esse contendit.
At necesse esset id oranino evince-
re, ac demonstrare, eos horaines Ha-
drianura precatos esse , non ut ve-
xandorura Christianorum
Kod ne pateretur in eosdem perse-
rnniionem excit^ri.
CAPOT xt.
potestas et raa^nam afferunt suspicandi cau-
suis , tanien sam, eum alibi quoque eadem cru-
contra Cliri- delitate se gessisse. Rescriptura de-
nique ad Plinium Secundura argu-
mento est, eius auctoritate factum
, esse ut saltem Christiani, quorum
,
nomen deferebatur, acerbissime pu-
nirentur.
CAPUT XI.
CIIRISTIANOHLM SUB IIADUIANO IMPSR.VTOHE.
At vero alia prorsus ratione iu-
dicandura de ea re esse possuraus
ostcndere. Nara H. E. lib. 4 c. 8 com-
28, « 0- meraorantur ab Eusebio litterae ad
,
Hadrianura a Sereno Graniano Asiae
Proconsule scriptac, quibus Irapera-
scri- torera liortatur, ut vexationem pro-
hibeat inquiens: « Iniquum videri ,
Christianos, nuUo obiecto crimine ,
tumultuosis vulgi clamoribus grati-
ficandi studio, indicta causa, occide-
legem , edi- re. » Comraotus his litteris Ha'!ria-
nus tandera aliquando adductus est
ut rescriptura daret ad Minucium
Fundanuni Graniani successorera ,
, et no" quo vetabatur ne Christiani inco- ,
gnita causa, aut nullius crirainis rei
damnarentur. Illud rescriptura lu-
,
stinus Martjr post priraam suam
apologiam retulit, et Eusebius H. E.
lib. 4, c. 9; illudque Hadrianum non
solum ad Minuciura Fundanum, sed
, etiara ad plures alios provinciarum
pracfectos raisisse colligitur ex ver-
bis Melitonis Sardiensis in Asia Epi-
scopi , in apologia ad Imperatorera
Marcum Aurelium apud Eusebium
loc. cit. cap.26 qui ita Iraperatori il-
lud Hadriani rescriptura obiecit :
« Inter quos avus tuus Hadrianus ,
vero ista demonstrant nisi vexatio-
nem contra Christianos, Hadriano
Iraperatore, rovera adhibitam fuisse,
et Christianos non de arcenda per-
sequutione, qu? j immineret, sed de
finis fieret, avertenda, ac sedanda calamitate la-
borare debuisse? Quod si quemad- ,
mor]nn-i supcrius Ovtendimu^, Hadria-

BE PERSEQ. CHRISTIAN. SUB HADRIANO IMP.
nus rescripto illo suo vexationcm ,
qua ChristiaMi afflip^ebantur, seclavit
dumtaxat, et calamitatem qua no-
stri afficiebantur, tantummodo
tulit,habet Dodwellus, etiamsi Im-
perator hoc rescriptum cdiderit in-
de tamen non sequi eum numquam , Exscribenda denique essent re de
persequutum esse Christianos.
Quid vero si possumus factis
ostendere, et nonnulla monumenta
proferre, e\ quibus manifesto appa-
ret, Christianos sub Hadriano reli-
gionis causa extremo supplicio af-
fectos esse ? Patebit ita, quam falso
Dodwellus affirmaverit diss. §. 32,
nulium Martyrem sub Hadriano ne-
catum in probatae lidei monumentis
reperiri si,Telesphorus Romanus
Pontifex excipiatur, quem verisimile
putat Martyrem eo imperatore ob-
iisse. Atqui apud Aringhum lib. 3
Romae subterraneae cap. 21 habemus
inscriptionem ex coemeterio Calli-
sti,
quam affert etiam Mamachius
opere toties citato lib. 2, § 4: eaque
posita est cum lacrymis, et metu a
Christianis^Iariocuidam adolescenti,
militum duci, qui,Hadriano Impe-
ratore, Religionis causa necatus fuit.
Haec autem sunt iilius inscriptionis
verba: « Tempore Hadriani Impera-
toris Marius adolescens dux mili-
tum, qui satis vixit, dum vitam pro
Christo cum sanguine consumpsit ,
in pace tandem quievit: benemeren-
tes cum laorymis et metu posue-
, singulari animi virtute id denegan-
runt 1. D. VI. »
Praeterea lustinus ipse argumen-
tum nobis grave suppeditat de Chri-
stianis, qui Religionis odio, Hadriano
Imperatore, necati sunt. Nam extra
controversiam est eum Christianae
, martjrii narratione colligitur, ma-
religioni nomen dedisse , cum Ha-
drianus imperabat. Atqui Apolog. 2
auctor nobis est lustinus, permotum
se fuisse ad Christianam religionem
suscipiendam, praecipue ob eam con-
stantiam, qua supplicia, et mortera
ipsam perferre vidobat eos, qui Chri-
stum venerabantur. « Nam et ego
inquit,Tlatonis Philosophiam ample-
xus fueram, cum Christianus calu-
, »
39
mniis appeti audirem, eosque adver-
sus niortem, et cetera,quac formida-
bilia liabentur, fortes atiiue intrepi-
sus- dos viderem ,sic apud me reputa-
ram, fieri non posse, ut iidem vitiis
, ac voluptatibus dediti essent.
qua agimus fusius demonstrandae
ipsis causa, integra martjrii S. Sjmpho-
rosae, et septem filiorum eius acta,
quae edidit Ruinartius, quaeque sin-
cera omnino esse eruditi docent. Ex
his enim actis primo loco habemus,
Getuliura Sjmphorosae virum, eius-
que fratrem Amantium iam pro Chri-
sto ab Hadriano interfectos fuisse ,
cura Svmphorosa septeraque eius H-
lii crudelissirae occisi jsunt. « Vir
meus Getulius, ita Hadrianura Sym-
phorosa alloquuta est, cura fratre suo
Amantio, tribuni tui cura essent, pro
Christi nomine passi sunt diversa
supplicia, ne idolis consentirent ad
immolandum, et quasi boni athletae
daemones tuos moriendo vicerunt...
Tu existimas, quod possit animus
raeus aliquo terrore mutari, cum ego
desiderem cum viro meo Getulio ,
quem pro Christi nomine interfeci-
sti,requiescere ?» Deinde ex merao-
ratis actis patet , Hadrianura cura,
palatiura suura in villa Tiburtina
lustrare vellet, conatura esse Syra-
phorosara filiosque illius perducere
ad sacrificia Diis facienda verum
,
tes Sjmphorosara et filios, Crescen-
tem, lulianum, Nemesium, Primiti-
vura lustinura
, ,Stracteura , Euge-
niura teterrimo acerbissimoque mor-
tis genere aff^ecisse. Tandem ex ea
gnara per illud terapus quo haec
,
contigerunt, fuisse OliristianoriKn ca-
laraitatera,et plures Martjres inter-
fectos esse. «Post haec quievit per-
sequutio, legitur n. 4, anno uno et
mensibus sex, in quo spatio omnium
Martjrum honorata sunt corpora ,
et constructis turaulis condita cura
omni diligentia, quorura nomina de«
scripta sunt in libro vitae.»

40
CAPUT
DP. rrRSi:QLUTIO."VE
A^TOMMI Pll
Negari non polest Christianos pcr-
seciuutioiiem passos csse etiam sub
Antonino Pio Hadriani e\ aJoptione
filio, eius(iue in imperio succossore.
Etsi vero Antoninus singulari cle-
mentia, mansuetudine, animique erga
omnes facilitate praestaret; Cliristia-
nis tamen, eo impcrante, non modo
non licuit in tratKiuillitatc vivere
sed gravis et diuturna calaniitas le-
renda fuit. Neque ea quidem locis
aliquibus se continuit sed lato in
, adversus liomines innocuos mortem
universo Imperio Romano Christia-
nos perculit.
Nam lustinus in dialogo cum Try-
phone, « Dum gladio, inquit, percu-
timur,et in crucera agimur, et be-
stiis obiicimur, et vinculis, et igno,
et tormentis omnibus plectiraur, ex-
cruciamur... CoUigit ( Deus ) aiigu-
stiis affectam (ecclesiam) , hoc est
orbe terrarum cicctam, quantum in
vobis (ludaeis), et cunctis aliis mor-
talibus est situm, quandoquidora non
soium ex possessionibus suis Chri-
stianorum quisque exigitur , verum
etiara in mundo
toto nemini eorum
yivere permittitur. > Tantam hanc
vero vexationem Christianos Anto-
nini ipsius auctoritate passos esse
demonstrant quae idem lustinus ha-
bet apolog. 1, in qua de Iraperatore,
tamquam de huius calamitatis au-
ctore queritur. «. Accusamur enim
quod Christiani simus bonum au- : tibus sepeliri nequeant. »
tem odio haberi contra iustitiam est.
Deinde vero, si quis ex his, qui ac-
cusantur negatorem se praebeat ,
, duravit. Nam valde probabilis sen-
verbo negans se esse Christianum ,
dimittitis, taraquam nihil habentes,
quod eum peccare arguatis: si quis
autem confiteatur, poenam ob ipsam
confessionem irrogatis... Quid haec
igitur sibi volunt? Erga nos, qui ni-
hil mali facturos, nec impia illa opi-
naturos poiliceraur, non iudicia exa-
minatis, sed affectu a ratioae alieno,
»
XII.
CIIRISTIA.NORLM f KMPORE
IMPtHAlOlllS.
ac malorura daemonum flagello agi-
tati , animadvertere causa
indicta
parvipenditis. » Ita denique eadem
apologia Imperatorcm alloquitur, ei-
demque gravia raala minitatur, nisi
vexandorum rhristianorum finem fa-
ciat. « Atqueiiaec quidem si vobis
rationi et vcritati consentanea vi-
,
dentur,in pretio habete sin autem :
nugae vobis videntur, ut nugas con-
teranite, nec ut adversus hostes, ita
decernite. Vobi^ enim praedicimus,
vos Dei iudicium non evitaturos, si
in iniustitia permaneatis; ac nos ex-
clamabimus.
Fost haec quae ex lustino attuli-
mus, facile est iuteiligere quantus
fuerit Christianorum numerus sub
Antonino interfectorum. At id etiara
demonstrari potest ex nonnuUis in-
scriptionis verbi3,quae in coeraete-
rio Callisti reperta fuit, quaeque re-
fertur ab Aringho 1. 3, c. ii2 Romae
subterraneae. Posita illa est Alexan-
dro cuidam Martyri qui ab Anto- ,
nino Religionis causa interfectus fue-
rat. Post narratam vero Alexandri
mortem, ita inscriptionis auctor pro-
sequitur: « tempora infausta, qui-
bus inter sacra et vota ne in ca-
, ,
vernis quidem salvari possumus :
quid miserius vita, sed quid miserius
,
in morte, cum ab amicis,et a paren-
Denique hoc eruitur ex temporis
diuturnitate, qua illa calamitas per-
tentia est Antoninum impe- in ipso
rii vexare coe-
sui initio Christianos
pisse: vexatio autem post scriptam
priraam a lustino apologiam finera
habuisse videtur. Ea vero, ipso lu-
stino auctore anno post Christura
,
natum 150 scripta est. Hic porro
annus vel incidit in 13 Antonini an-
num, vel saltem non multum ab eo
 DE PERSEQ. CHRISTIAN. TEMPORE ANTONINI
distat, quaecumque tandem de an-
no Christi natali lustini senten-
tia fuerit. Ad 13 igitur Antonini
imperiiannum persequutio perdu-
ravit.Utrum vero post ea omnia,
quae commemoravimus non appa- , pientis.
DE Pi::RSEQl'UTIONE
De Marco Aurelio agens l)pdwellus
contendit,parvum eo imperatore, ,
numerum Christianorum qui
pro Christo vexati sint, et supplicia
Christianis illata Imperatori adscri-
bi minime debere. Utrumque autem
falsum esse brevi possumus demon-
strare, licet illud unum disputatio-
nis nostrae institutum requirat, ut,
scilicet, adversarium Martyrum pau-
citatem docere conantem refellamus.
Non modo Ruinartius sed fere
eruditus quisque fatetur, genuinam
esse epistolam ab Ecclesia Smyrnen-
si ad universam Asiae EcclesJamde
Polycarpi Smjrnensis Episcopi eius-
que sociorum martyrio scriptam.
Atqui in ea epistola non solum Po-
Ijcarpi et duodecira eius sociorum
martyrium commemoratur
tenditur etiam plures alios marty-
,
res iisdem fere temporibus, Religio-
nis causa, variis ac inter se diversis
suppliciorura generibus fuisse vexa-
tos. Ita quidem Smyrnenses Ghristia-
ni in memorata epistola loquuntur:
« Beata quidem, et generosa fuerunt
cuncta martyria, utpote quae iuxta
voluntatem bei facta fuerunt . :
nam eorum strenuitatera,et toleran-
tiam, et erga Dominum charitatem,
quis non admiretur ? Qui flagris qui-
dem adeo lacerati ut ad intimas us-
, ita sunt intelligeuda, perinde quasi
que venas et arterias corporis com-
pago spectaretur, tamen sustinue-
runt . .Frigidus ipsis videbatur im-
. Europae hinu atra tempestas Chri-
maaium carnificum ignis .... Simili
etiam modo qui ad bestias erant
condemnati graves cruciatus diu
,
etiam pertulerunt.
PII IMP. 41
reat , ingentem, Antonino Pio im-
peratore, Martyrura numerum fu-
isse, hominis cuiuslibet est intelli-
gere , ex rei consideratione ac ex
monumentis de factis disputare cu-
CAPUT XIII.
CHRISTIANORLM SLB MARCO
AURELIO IMPERATORE.
Praeterea Mclito Sardiensis apo-
logiara pro Christianis cura iidem
,
fuisse tanta hac calamitate opprimerentur,
Imperatori M. Aurelio tradidit. Eu-
sebius H. E. 1. 4 c. 26 eius apologiae
loca aliqua affert ,in quibus auctor
Melito est erga publicos quidem
,
hostes agi crudelius non posse ac ,
erga Christianos ageretur. « Perse-
quutionem inquit, patitur piorum
,
hominum genus novis per Asiam
, decretis exagitatum. Impudentissimi
namque delatores, et aliarum opium
cupidi ex imperialibus edictis occa-
sionem nacti, palam diu noctuque
grassantur, spoliantque horaines in-
noxios ... et nos libenti anirao eius-
.
modimortispraemiumferimus.Unum
a te petimus, ut cura huiusmodi per-
, sed os- tinacia praeditos homines per te ipse
prius examinaveris, tura deinde pro
tua aequitate statuas, utrura suppli-
cio ac morte alfici, an salvi et se-
curi degere mereantur. Sin vero il-
lud consiliura atque edictum plane
inauditum, quod neque adversus bar-
baros hostes sanciri decuerat, num-
quam a te profectum est obsecra- ,
. . mus multo magis, ut nos huiusmodi
latrocinio diutius vexari non per-
mittas. »
Haec quae de Asia diximus non
ibi solura Christiani sub Marco Au-
relio vexati sint: vel in ipso enim
stianos eo Imperatore alflixit. Testis
huius rei est epistula Ecclesiarum
Viennensis et Lugdunensis in Gallia
ad Asiae et Phrygiae Kcclesiae, cuius

42
turtorem S. Ir(»naoum fuisse plures
Fu<picantur, quani(iue mag^naex papte
Eusobiu^ retert H. K. 1. 5 c. 1 et seciq.
In illa enim, quae universa in rem
nostrara faeeret, luculenter exponi-
tur quam crudeliter cum Cliristianis
air^^retur, qui eas Galliarum provin-
( i.i> incolebant; ac o^tenditur etiam,
quae in ilU caiamitate fuerintM. Au-
relii partes adversus Christianos.
« Comprehendebantur, inquit, quoti-
die qui digni erant. adeo ut ex utra-
. .
que et Vien-
Eccles^ia (Lufirdunensi
nensi) praestantissimi quique et quo-
runi maxime labore atque industria
res hic constitutae fuerant, simul
omnes tenerentur Inde litterisad
. .
Caesarem datis de his omnibus, qui
inclusi tenebantur,assentationem eius
exspectabat .Rescriptum fuerat a
. .
Caesare ut contitentes quidem gladio
caederentur, hi vero (jui negarent,
dimitterentur incolumes Cumque
illos denuo interrogasset, quicumque
cives Romani reperti sunt, capi-
te truncati, reliqui traditi sunt be-
stiis. >
Meretur autem quae a nobis com-
memoretur secunda lustini apologia,
ex urbe ipsa, et
(jua intelligitur, in
in aliis etiam R. Imperii provinciis
Christianos eo tempore vexatosfuisse.
Ne^jue certe ut arbitror, Apollina-
, mine edicta proponere ausus esset.Ex
ris, Athenagorae, Miitiadis, aliorum-
que apologias pro Christianis habe-
remus, nisi ethnicorum persequutio
Christianos afflixisset, qui diversas
DE LEGIO.NE
BELLLM
Exstant scriptorum veterum plura
testimonia, quibus proditum
riae est, Marco Aurelio Imperatore
bellum contra Quados et Marcoman-
nos in Germania gerente evenisse
in exercitu lactum quoddamreligioni
Christianao imprimis honoriticum
quo voluerit Deus ipsius religionis
Givinitatem contirmare.
,
CAPur xir.
illasprovincias incolebant, in quibus
praeclari illi viri morabantur.
Patet vero ex Iiis quae diximus
(juam diuturna fuerit calamita?», qua
Sl. Aurelio imperante, Christiani per-
cuUisunt. Cum enim Polycarpi mors
et Melitonis apologia ad iila tempora
pertineant, quae non multo post oon-
sequuta sunt,quam M. Aureliusimpe-
rium susciperet, apparet eum fere ,
ab imperii sui initio Christianos ve-
xare suscepisse. Ea vero, quae per-
sequutionem in Gallia respiciunt
iila etiam, quae ex apologiis mox
commemoratis argumenta desumi
possunt non brevem certe temporis
,
. uecursum demonstrant.
Quod si vexatio haec non brevis
fuit, necesse quidem non erit argu-
mentando efficere, magnum Christia-
norum numerum, qui pro Religione
, interfecti sint, esse debuisse; prae-
. . . sertim cum vexatio illa in tanta
locorum varietatc Christianos per-
culerit, quantum superius docuimus.
Ex iis autem quae de Ecclesia Vien-
nensi ac Lugdunensi diximus, ex
edictis etiam imperialibus quae a ,
Melitone Sardiensi memorantur, in-
telligiturquoque,M. Aurelium perse-
quutionis crimine purgari non posse,
quo inconsulto, nemo certe eius no-
his igitur apnaret raagnum fuisse nu-
raerum Christianorum sub M. Aurelio
interfectorum,et tribui has Christia-
norum clades M- Aurelio oportere.
CAPUT XIV.
MELIUNE.NSI L\ EXEHCITL MAUCl ALRZ.LII
COTRA QUADOS ET .MARCO.MA.N.NOS GERENTIS.
Nara in eo bello, cui Marcus Au-
memo- relius ipse aderat, aliquando eo res
adducta,est, ut exercitus Romanus
ad gravissimura periculura redactus
, sit. Etenim undique ab hostibus in-
terseptus atque in iis locis consti-
,
, tutus, quae aqua carebant, summa
eiusdera aquae inopia ad extreraa
devenerat. Cum haec contigcissent, ac

DE LEGIONfi MELTTINENSI,
nullus esset sperandi locus fore ut,
tanto periculo Romani liberarentur,
miiites Cliristiani qui erant in exer-
citus illius legione Melitinensi ,
pront eam Eusebius vocat, fusis more
Christiano ad Deum precibus, eius
opem imploraverunt. Deus autem his
precibus exoratus est. Repente enim
tanta pluviae copia habita est, ut
exercitus sibi commode consulere,
et omne periculum vitare potuerit.
Interea vero fulminibus de caelo im-
missis hostes perculsi et perterriti
sunt, ex qua re nomen fubninatricis
ei legioni impositum esse testimo-
nium aliquod veterum scriptorum
habet. Continetur etiam in huius fa-
cti narratione, imperatorem hac de
causa mitiorem erga Christianos eva-
sisse, et in Christianorum gratiam
litteras ad Senatum Romanum scri-
psisse.
Neque vero scriptorum tantum-
modo Christianorum testimonio re-
latum est, in Marci Aurelii exercitu
haec evenisse, sed scriptores etiam
a Christiana religione alieni tantam
hanc pluviam exercitum liberasse
narrant ea ratione, utpraeter omnem
spem impetrata sit. Itaque de facto
illi quoque conveniunt, etsi prout
,
manifestum est non Christianorum
, » dam longe maiori dignunj admira-
Deo rem tribuant, sed eventum ex-
plicent modo opinionibus suis con-
sentaneo.
Tertullianus quidem , qui floruit
non multos post annos a tempore quo
res gesta fuisse traditur, in apolo-
getico cap. 5, hoc est in eo libro
quem pro religionis Christianae de-
fensione magistratibus praesertim
provinciarura legendum scripsit, ea
quae diximus evenisse, summa con-
fidentia commemorat. Haec autem a
Tertulliano adhibita agendi ratio
talis est , ut ostendat, notam atque
omnibus cognitam facti veritatem
esse debuisse, nisi in eo libro scri-
bendo, ex quo tantam Christianorum
utilitatem sperabat, diligentiara ne-
cessariara non attulisse credatur. lam
vero ita loquitur eo in loco Tertul-
liaiuis
: « At nos e contrario edimus
,
ET(5. 43
» protectorem, si litferae Marci Au-
» relii gravissimi imperatoris requi-
»rantur, quibus illam Germanicara
» sit.im, Chrisiianorum forte militura
» precationibus irapetrato irabri, dis-
» cussara contestatur. » In libro et-
iara ad Scapulam c. 4 eadem prorsus
usus rei celebritatis notitia, habet:
« Marcus quoque Aurelius in Germa-
» nica expeditioneChristianorura mi-
» litum orationibus ad Deum factis,
» imbres in siti illa impetravit. Quo-
» raodo non geniculationibus et ieiu-
» nationibus nostris etiara siccitates
» sunt depulsae ?»
Quod Tertullianus duobus istis in
locis, id etiam Eusebius tura in Hi-
storia Ecclesiastica, tura in chronico
comraemorat, atqueauctorem esseait
ApoIIinarem veterem scriptorem, ut
ex fulminum iactu quibus hostes per-
culsi sunt, fulmineae noraen legio
raelitinensis assequuta sit. « Milites
» legionisMelitinae, ait H. E. 1. 5c. 5
»Eusebius, quae fidei raerito nunc
» etiara manet, dum Marci acies ad-
» versus hostes ordinatur, flexis in
» terrara genibus, ut Christianorum
» mos est preces ad Deura fudisse
,
» perhibentur. Cuius spectaculi novi-
» tate hostibusstupefactis,aliud quid-
» tione accidisse narrant. Hinc qui-
» dem fulminura iactus, quibus ho-
» stium copiae in fugam versae
» atque extinctae sunt: illinc vero
» imbriura vim, quibus exercitus eo-
» rum, qui Deura precati fuerunt,
» iaraiara siti periturus praeter spera
» servatus est .Apoliinaris legio-
. .
» nem ipsam, cuius precibus id mi-
» raculura impetratum est, exinde
» congruo rei vocabulo fulmineam ab
»imperatore cognominataraesse scri-
» bit.» Fidem huic narrationi plures
alii scriptores Christiani comparant,
Gregorius Nyssenus, Orosius, auctor
chronici Alexandrini, PauUus Diaco-
nus, Suidas, Georgius Ccdrenus, Zo-
naras, Nicephorus Callistus.
Si vero quid homincs a Christiana
Religione alieni de ea re scripserint
^ considerari velit, apparebit, eos iu
44
niiri huius farti veritatc
corivenisse, rem tamen qua
ipsain
rationeeorundemopiniones ferebant,
litieris tra»liwis.«e.
Itaque Dio Cassius apud Xiphili-
niim, ubi de bello contra Marco-
marinos et Quados mentionem facit,
postquam commemorasset, Romanos
aqua prorsus destitutos, adeo vexa-
tos ardore et siti fuisse, ut ne pu-
gnare quidem possent, ait: «nubes de
» repente coactae sunt et maxi-,
» mus imber cecidit non sine I)ei be-
> neficio. » Praeterea lulius Capito-
linus in Marci Aurolii vita «fulmen,
» inquit, de caelo precibus suis con-
> tra hostium machinamentum ex-
> torsit, suis pluvia inipetrata, quura
> siti laborarent. » Denique Aelius
Lampridius in vita Eliogabali id
ma^'icis artibus in bello Marcoman-
nico factuni esse narrat.
De praeclaro hoc eventu eruditi
viri plures scripserunt, ut eiusdem
veritatem ostenderent, et Dei bene-
ficio tribue'i'um esse demonstrarent.
Tales sunt Baronius ad annum 176,
Valesius in notis ad Eusebii Hist.
Ecclesiasticam, Petrus Daniel Hue-
tius demonstr. Evangelicae prop. 3,
paragr. 19, Tilleraontius in Impera-
torum Historia, Dominicus de Colo-
nia in tractatu gallice scripto de Re-
ligione Christiana testimoniis Ethni-
corum ccnfirmata, Hermannus Wit-
sius diatriba de legione Fulrainatrice
Christianorura quae eiusdera aegy-
ptiacii subiecta est, Petrus Kingius
in disceptatione de hac re. Inter cos
vero, qui de miri facti liuius veri-
tate impugiianda laboraru.it, praeci-
pue suiit coraraemorandi Gualterus
Mojlius, cuius, et Petri Kingii epi-
stolas de hac controversia ex anglico
latine reddidit, et cum
nibus suis syntarjmati disser-
a('iecit
tatioaxvin ad sanctiorns discipUnas
pertinentii'.mloan\neBLa.urenii'dsyiC'
Bhemius, sub inscriptione: de miracu-
lo quod legio fidminatrix olim fe-
cisse dicitur, disccptatio inter Gual-
terum Moj/Iium, Petrum Kingiurn
et
alij^tot epi^tolis comprehensa. EaLU'
CAPUT XIV.
rcferemla dem ac Movlius sententiam sequi-
tur Samuel Hasnagius in annal. polit.
Ecclesiast. et loannes Clericus in
hist. Eccl. duorum primorum saecu-
lorum. Thomas Maria Mamachius ve-
ro 1. 1, lib. 2, cap. 7, §. 1 orig. et ant.
Christ. coliegit argumentorum ca-
pita, quaehistoriae huic obiecta sunt,
eaque dissolvenda curavit.
Haec autem rationum praecipua-
rura summa est, quibus facti huius
probatio continetur: extra omne du-
bium positum esse debere, cum bel-
lura contra Marcomannos et Quados
goreretur, Romanorura exercitum ob.
af|uae inopiara in suramo discrimine
vcrsatum esse, neque minus indu-
bium esse debere, in Marci Aurelii
cxorcitu milites magno numero Chri-
stiano< fuisse, insperato plaviae co-
piara magnara irapetratam csse,Chri-
stianos scriptores fide dignos id non
sine manifesta Dei virtute evenisse
testatos esse, et precibus Christia-
norum militura fuisse irapetratura ;
ethnicos denique scriptores, cura facti
veritatem confirraant, licet eventum
vel magicis artibus, vel M. Aurelio
pluviam impetranti, vel lovio Pluvia
tribuunt, Christianorum narrationi
adiumentura afferre.
Ad narrationis huius veritatera
infirraandara solet praesertim inde
argumentura deprorai, quod post bel-
lura contra Marcoraannos et Quados
Marcus Aurelius Christianos gravi-
ter persequutus esse videatur. Nam
Eusebius lib. 5 H. Eccl. in prooeraio
locura quendara habet, queni de anno
decimo septimo iraperii Marci Au-
relii adversarii accipiendura esse
contendunt, quo loco legitur: « quura
» in nonnullis terrarura partibus vio-
» lentior adversus Cbristianos per-
observafio- » sequutio comraota esset ex incur-
» sioiie popularium innumerabiles
,
» prope Martyres per universura or-
» bem enituisse. » Quae si de anno
illo sunt intelligenda iraperii Marci
Aurelii, quoniara bellum contra Mar-
coraannos et Quados antea gestura
erat, sequeretur, post bellura illud,
et partam de hostibus victoriam,
 » ,
DE LEGIONE MELITINENSI, RTC.
Imperatorera minime mitiorem esse
factum erga Christianos.
« At vero ex his nihil est confi-
ciendum quod veritati de legione
,
fulminatrice, et pluvia illius precibus
impetrata resistat, apposite notat
Walchius in hist. saec. 2, sect.2,c.4,
§. 12. Primum enim de testimonio
Eusebii, eiusque auctoritate disputa-
tur. Potuit ab eo annus septimus
imperii M. Aurelii indicari, et ab
aliena manu addi annus decimus. Si-
que et scripserit de anno decinLio
septimo, nihil sane impedit, quomi-
nus illi error tribuatur, sive hic per
negligentiam in scribendo, sive per
memoriae humanae vitium admissus
fuerit. Deinde ubi etiam fateamur,
numeros apud Eusebium minus cor-
ruptos esse, et anno imperii Marci
XVII vexationem adversus Christia-
nos susceptam esse, ex eo tamen
haud sequitur, quod historiae de le-
gione fulminatrice fidem deroget.
Res prodigiosa potuit evenire, licet
postea imperator in saevitia erga
homines Christianae professionis sit
progressus, nec pro illis edictum ul-
lum ediderit. Immo calamitas, qua
Christiani post victoriam de Quadis
afilicti sunt, non probat, imperato-
rera non benigniorem de illis senten-
tiam tulisse, cura mala eorumfortasse
magis proconsolum, praesidura, pro-
curatorura , iudicura crudelitati, ac
furori irapiae plebis, quara impera-
toris voluntati ac decretis adscri-
benda essent. Ita nonnulli in hoc
negotio aberrarunt a vero per id
quod parura est.
Et quoniara legis raentio facta est,
qua se raitiorera erga Christianos
M. Aurelius ostenderit, animadver-
tendum hic est, iniuria dici, Tertul-
lianum deceptu(n esse et edictum ,
ad commune Asiae, quod ab Anto-
^f---^j
45
nino Pio pro Christianis latum crat,
M. Aurelio tribuisse, et putasso, ex
eo edicto constare, hunc principem
legem pro Christianis tulisse.
Etenim TertuUianus Apologetici
cap. 5 meminit quidem litterarum,
quas M. Aurclius eo tempore scri-
pserit, nihil autem eo loco ciicit de
edicto acl commune Asiae. «Litterae,
» inquit, Marci Aurelii gravissimi
» Imperatoris rcquirantur. . Qai
. .
» sicut noii palam ab eiusdem homi-
» nibus (Christianis) poenam dimovit,
» ita alio raodo palara dispersit, adie-
» cta etiam accusatoribus damnatic-
» ne, et quidem tetriore. » Eusebius
vero, qui lib. 4 H. E. c. 12 edictum
ad commune Asiae Antonini Pii esse
commemoraverat, 1. 5, c. 5 H. E. de
Marco Aurelio, et de Tertulliani nar-
ratione legionem melitinensem re-
spiciente loquens, ait:« Tertullianus
» eiusdem rei idoneus testis est in
» Apologetico. . ubi hanc historiam
.
» validiore atque evidentiore argu-
» mento confirmat. Scribit enim,
» Marci Aurelii gravissimi impera-
( » toris litteras adhuc sua aetate ex-
|
» stitisse, quibus testabatur, exerci-
i
» tum Romanum in Germania, cum
I
» aquae penuria iamiam periturus
I
» esset, Christianorum precibus esse
I »servatum. Eundem quoque princi-
j
» pera capitis poenam comniinatura
» dicit esse accusatoribus Christia-
i » norum. »
j
Quod si quae de Marco Aurelio
Christianos persequente commemo-
ravimus, non ostendunt, iactum plu-
viae Christianorura railitum precibus
impetratae suspectae fidei e3se,mul-
to facilius refelluntur cetera, quae a
scriptoribus huius historiao verita-
tis impugiiatoribus obiiciuntur, cum
ea fere omnia non rem ipsam, sed
facti potius adiuncta respiciaat.
16
CAPUT XV.
DK AKCAM bJSCII'LI>AK AMIQIMATE,
Sapientissimum alii]uant]o obtinuit
In coclesia institutuni, ut in reli-
gioiiis nejrotio arcaaurn quoddam ser-
vari 0()orteret: huius auteni institu-
tionis inducendae, ac iis temporibus
servandae ratio erat, ut ita relij^io-
nis i'icremento consuleretur. De hac
institutiou^ pertractatio haberi so-
let, ut quo tempore inducta sit,
tum
tum ut quam materiam
sibi subie-
ctam habuerit, tura denique ut cuius
demonstretur. Haec
utilitatis luerit,
autem brevi a nobis nunc agenda
sunt. Quid vero arcani disciplinae
nomine hoc loco veniat, primum ex-
plicandum est.
Itaque illius disciplinae nomine in-
telllgitur institutum a maioribus no-
strisservatum, quo Ethnicos, ludaeos
et Catechumeuos praesertim inferio-
ris onJinis, nonnulla celabant, quae
ad religionem Christianam pertine-
bant. Ex quo apparet, arcani disci-
plinam non comprehendisse eos, qui
baptizati iara erant, sed sive Ethni-
cos, sive Catechumenos, sive ludaeos,
et geaeratim illos omnes, quibus ba-
ptismi sacraraentum collatum non
fuisset. Haeo vera huius instituti de-
finitio est , quae in disputationis
initio tradenda erat, praecipue ut a
protestaatibus ad hanc rem demon-
strandam adliibitae definitiones reii-
ciantur, quae partim obscurae, par-
tim ambiguae, partim aperte taisae
esse noscuntur.
Haec generatim de eo instituto
protestantium pluriumsententiafuit;
disciplinam sciiicet hanc vetustissi-
mis ecclesiae temporibus, atque iis
Christianis, qui apostolica et poste-
riori aetate vixerunt, ignotam pror-
sus fuisse, ac exeunte circiter saeculo
secundo primum inducicoeptam esse;
ea autem disciplina cautum dumtaxat
fuisse, ut ludaei, Ethnici, Catechu-
meni farticipes non esseat quorun-
dam Eeclesiae rituum; miiiime vero
eo instituto praescriptum e^se ut ,
etiam de dogmatibus quibusdam co-
ram iis hominibus silentium custo-
diri oporteret. Faciie est intelligere,
quanam de causa protestantes tam
arctis limitibus arcani disciplinam
circumscribant. Scilicet cum conten-
dant evincere, nonnulia Catholicae
Ecclesiae ijogmata primis iilis Ec-
clesiae temporibus inaudita fuisse,
idque conentur efficere argumento
desumpto ex silentio, quod pluri-
bus in locis veteres patres de iisdem
dogmatibus servaverunt; plane sen-
tiunt, ut expedire se possint ab ea
gravissima responsione , quae a ca-
tholicis atlertur, silentium hoc, vi-
delicet, arcani disciplinae tribui de-
bere negant ea disciplina etiam de
,
doixmatibus
o silontium servari iussum
esse
Non est autem dubium, utrumque
evinci facile posse, disciplinam hanc
a primis Ecclesiae temporibus deri-
vari, eoque instituto non solum de
ritibus nonnullis, sed etiam de qui-
busdam dogmatibus silentium coram
extraneis servandum praescriptum
fuiise.
Necesse non est hic commemorare
eos, qui falsam hanc de Arcani di-
sciplina sententiam tradiderunt. Sa-
tis erit recensere Guillelmum Er-
nestum Tentzelium parte 2 exerci-
tationum selectarum Casaubonum
,
exero. IG adversus Baronium, Samue-
lem Basnagium in exercitationibus
historico-critici? adversus Baronium
pag. 480, et in annalibus ecclesia-
stieo-politicis pag. 565, loannem Cle-
ricum in H. E. duorum primorum a
Christo nato saeculorum ad an. 118
n. 3. Veram autem de arcani disci-
plina sententiam defenderunt Emma-
nuel Schelestratius in diss. adversus
Tentzelium Christianus Lupus in
,
scholiis ad cap. 41 iib. de praescript.
Tertulliani, Antonius Pagius in cri-
 DE ARCA.NI DISCIPLIXrAE antiquitatR.
tica Baronii ad a. 118 n.
inter protestantes etiam Christopho-
rus Matthaeus Pfaffius in diss. po-
steriori de praeiudiciis theologicis
§. 13.
Gravissimi profecto sunt
scrlptores, quorum testimonio con-
stat, arcani disciplinam ea ratione
explicatam, quam superius indicavi-
mus, a prima ecclesiae aetate pro-
fectam esse. Basilius certe cap. 27
lib. de Spiritu sanctp postquam
,
plura de ea disciplina dis^^utasset,
«Qui ab initio, inquit, res Ecciesia-
sticas ordinaverunt Apostoli et pa-
tres,in occulto silentioque mjsteriis
suara servavere dignitatem. Neque
enim omnino mjsterium est id, quod
ad popularem et temerarium audi-
tum refertur. » Est autem tanta
Basilii auctoritas, ut nemo non in-
telligat,hac in re ei potius fidem ha-
bendam esse affirmanti institutura
hoc ab apostolieis teraporibus ma-
nasse, quara protestantibus conten-
dentibus raulto posterius disciplinam
illam induci coepisse.
Tertullianus vero in suis operibus
ea habet de hac disciplina, ut lucu-
lenter doceat, inter primaeEcclesiae
aetatis instituta referendara esse.
Sane lib. de praescript. cap. 41 de
haereticis loquens inquit: « Non o-
mittara ipsius etiara conversationis
haereticae descriptionera quam fu-
tilis, quara terrena, quara huraana
sit; sine gravitate, sine auctoritate,
sine disciplina, ut fidei suae con-
gruens. Imprirais quis catechume-
nus, qui fidelis incertura est. Pari-
ter a«eunt, pariter audiunt, pari-
ter oraut. Etiara ethnici si superve-
nerint ,sanctura canibus, et porcis
margaritas licet non veras iaeta-
bunt. » lam vero arcani disciplina
si
exeunte saeculo IL induci
circiter
coepit, apostolica aetate certe usur-
pata dici non potest. Haeretici igitur
qui arcani disciplinara non serva^
bant, illius aetatis exerapla iu ea re
sequuti fuissent. Quoraodo vero Ter-
tuUianus eo tempore scribens quo
perspectura omnibus esse debebat,
47
4; atque quaenara essent apostolica instituta,
futilera terrenara
, humanara, sine
,
gravitate, sine auctoritate, sine di-
sciplina, consuetudiriera ab liaereticis
in conventibus suis servatara appel-
ii veteres lare potuissct, si ab instituto non
fuisset abiiorrens, quod in ecclesia
a prima illa aetate servaretur?
Fortasse sunt magis perspicua quae
TertuUianus disputat de ea re in apo-
logetico, et in libro I ad nationes;
quo in libro eadem fere ,
quae in
apologetico, Tertnllianus pertractat.
Itaque iis in scriptis, argumento ex
arcani disciplina deprompto, Tertul-
lianus refellit atrocissimara caiu-
mniam, qua Christiani in suraraum
vitae periculum vocabantur, scilicet,
eos in conventibus suis thyesteas
epulas celebrare. Ita vero ex ea oi-
sciplinaarguraeutatur, utextraorane
dubiura positura esse affirmet, et-
iarasi haec tara falsa a Christianis
patrarentur, ab ipso tamen ecclesiae
initio ethnicos non potuisse rei no-
titiara sibi comparare, cum et ethni-
ci , et quoraodolibet extranei , ob
eara disciplinara vetarentur conven-
tibus interesse , et graviter Chri-
stianis esset prohibitum ea referre,
quae in conventibus suis celebraren-
tur, aut eveniebant.
In eiusmodi autem libris Tertul-
lianum ethnicos alloquentem adeo
,
confidenter ex disciplinae huius an-
tiquitate argumentatura esse, ut tan-
tara caluraniara excluderet ,
illara
falsura autem simulesse , adeo an-
tiquam disciplinara illara fuisse, ne-
mo sibi persuadebit, qui non credat
Tertullianum orani prorsus iudicio
destitutura. Haec vero sunt Tertul-
liani verba in apologetico cap. 7:
« Census , inquit, istius disciplinae
( Christianae ) a Tiberio est. Cum
odio sui coepit veritas, simul atque
apparuit , iniraica esse. Tot hostes
eius quot extranei; et quidem pro-
prie ex aemulatione ludaei, ex con-
cussione milites, ex natura ipsa do-
mestici nostri... Si semper latemus,
,
quando proditum est quod admitti-
mus? Imrao a quibus prodi potuit?
TH£ LIBRARY
ST. J£ROME'S COUIGE

A9>
Ab ipsi'^ reis non utiquc,
fonna oninibus mjsteriis
des ailhibcatur. Si . rjro non ipii
. .
proditorcs sui, sequitur ut extranei.
Et unde extrancis notitia, cum scm-
per ctiam piac intentiones arceant
profanos, ct arbitris carcant?» Quod
si 'l'crtullianu^ a Tiberii Caesaris
aetate ad tcmpora sua ob arcani
disciplinam innotescerc ethnicis non
potuisse ait, num Christiani thye-
stcas epulas celcbrarent quis non,
inteilijjat, Tertullianum tamquam
exploratum existimasse, ilhul insti-
tutum ab apostolica aetate ilerivari
oportere ? Possent post haec afferri
testimonia idem deraonstrantia ex
auctore recognitionnm , quae Cle-
mentis Romani nomine circumferun-
tur, ct ipso Tentzelio iudice sub saec.
secundi linem; loanne autem Lauren-
tio Moihemio H. E. antiquae saec. 1,
part. 2, c. 2, §. 19 tertio saeculo con-
scriptae sunt. Possent Origenis loca
mcmorari qui, ut omnibus ma:iit"e-
,
stuin est,saeculo Ecclesiae tertio vi-
xit. Hi vero aliique Ecclesiastici scri-
ptores,qui adduci possent, ostendunt,
institutum, de quo sermo est, ad pri-
mam Ecclesiae aetatcm referri.
Nunc ut praecipua, quae ab adver-
sariis afferuntur, argumenta relella-
raus; putant ii primo loco, incredibile
esse priraa Ecclesiae aetate doctri-
na:n ol)tinuis:>e, quacChristi raonitis
praeceptisque repuf^naret Christum : non obtinuisse; manifestum esttaraen
autem ab arcano in Religionis ne-
gotio servando alienissimum fuis>e,
coiitendunt ostendi posse iis Mat-
thaei;c. 10 verbis: «quod dico vobis
in tenebris, dicite in lumine: et quod
in aure auditis, praedicate super
tecta. » Praeterea ex lustiniMarty-
ris prima apologia, quam circa me-
dium saeculura sccundum Antonino
Pio Imp. et eius filiis ex adoptione
M. Aurelio, et Lucio Vero, univer-
soque Senatui Roraano obtulit, pa-
tere aiunt, post ea circiter terapora
arcani disciplinara obtinere coepisse.
Nara in ea apalogia lustinus copiose
perseciuitur ea orania, quae ad ba-
ptismi et eucharistiae sacramenta
,
CAPUT XV.
pum ex pertincnt, et accurate ea narrat
siientii li- quao in sacrisChristianorum conv(?n-
tibus agebantur. Id autem argumcn-
to perspicuo esse aiunt, ea aetat«
arcani rlisciplinam non obtinuisso ,
ut lustinus potucrit de his rebus
apud homines ethnicos aperte loqui.
Neque minus id luculenter exsiste-
re arbitrantur ad versarii ex eo, quod
pcB ea tempora etimicis notum fue-
rit Christianorura dograa, quo credi-
raus, nos in eucharistia corpus Chri-
sti et sanguinem manducare et bi-
bere. Etenim legenti lustini Ter- ,
tulliani Athenagorae, aliorumque
,
veterum Christianorum scriptorum
opera patet, vel a prirais Ecclesiae
temporibus accusatos Christiano fu-
isse, quod thyesteas cpulas celebra-
rent. Hanc autem calumniam ex de-
pravata eucharistici sacramenti no-
tione derivasse, certura esse conten-
dunt adversarii; atque idcirco con-
cludunt, per ea terapora dogma illud
notum esse dcbuisse. Incredibile au-
tera esse.aiunt, si arcani disciplina
tunc obtinuisset, ethnicos scire ea
potuisse, quae ad eucharisticum do-
graa pertinent, cum illud sit ex iis
dogmatibus, quae rationis vires ma-
ximopere excedunt.
Haec licet adversariis adeo gravia
esse vidcantur, ut inde demonstrari
putent, vetustis illis temporibus di-
sciplinam, de qua sermonem facimus,
ad lioc efficiendum id rainirae valere.
Nara quod spectat ad illud allatum
ex evangelico Matthaei testimonium,
certum est, in eo nihil esse, quod ad
disciplinara arcani vel vetandara, vel
instituendara referatur. Hoc unum
enim meraorato in loco affirmabat
Christus, in fidei negotio nihili du-
cendas esse horainum minas, nihili
gravissimas quaslibet poenas, quibus
conari vellent religionis iniraici ,
Christianos a fidei professione deter-
rere. Post allata enim verba conti-
nuo addit Chri^tus: «nolite tiraere
eos , qui occidunt corpus, animara
autem non possunt occidere.»
Sermonem vero illum ita Christus

DE ARCANl DISCIPLINAE ANTIQUITATE.
absolvit: «qui confitebitiir mo coram
hominibus, confitebor ot ego eum
coram Patre moo. » Apparet igitur
falsum esse , non fuissc prohibitum
Christi monitis aut praeceptis, quo-
rainu3 arcanum in Religione serva-
retur. Qnod si vero Evangelium con-
sulero velimus, habebimus ex eo
(iesumi loca posse, quae quodam mo-
(lo ostenflant, hanc (Jisciplinam Evan-
gelio cousentaneam prorsus esse
nam Mattliaei c. 7 Christus inquit:
«Nolite dare sanctum canibus , ne-
([ue mittati.^ margaritas ante por-
cos. » Haec autem verba veteres Ec-
clesiae Patres ita sunt interpretati,
ut Christus monuerit, non esse o-
mnia religionismysteria iis
suae
patefacienda, qui baptisma nondum
a vsequuti fuissent. Falsum igitur est,
institutum de quo loquimur, ab apo-
stolica aetate idcirco derivari non
posse quod notum omnibus esset
,
illud cum Christi praeceptis moni-
tisque repugnare.
Neque gravius est argumentum
quod ex prima lustini apologia de-
promitur, ut conoludatur, per ea
tempora nondura inductam esse ar-
cani disciplinam. Sane quae superius
attuUmus testimonia, evincunt o-
mnino institutum iliud ad primam
Ecclesiae , seu apostolicam aetatem
referri oportere. Verum cum Eccle-
siae Christianae causa ipsa postula-
bat, ut aliquantum de ea disciplina
remitteretur, non dubitabant Chri-
stiani, quin religionis suae mysteria
patefacerent iis, qui baptismum non-
cium erant consequuti, Atque id cer-
te flagitasse reipublicae Christianae
teinpora, cum lustinus apologiam
illam scripsit, intelligent oranes ,
(luiacerbissima illius aetatis adiun-
cta perspecta habeant. Dissipaban-
tur ab infensissimis Christianae reli-
gionis hostibus rumores de sceleribus,
quae in conventibus Ecclesiasticis
Ohristiani patrarent, atque inter ea
scelera, illud passim iactabant Chri-
stianorufn inimici , eos in Ecclesia-
sticis coetibus infantera recens na-
tum occidere eius carnes vorare
, buatur. Is infans a tirunculo
TOM. I.
,,
49
ac sanguinem bibere: erat calurania
haec adeo gravis, ut in summura dis-
crimon Christianos adduceret.
Ut se a raalis Christiani defcnde-
rent^qua) harum caluraniarum causa
ubique pati cogebantur, illa praeser-
tim erat agendi ratio adhibenda, ut,
scilicet, quid in conventibus suis age-
rent, maaifeste explicarent. {d au-
tem perfici certe non poterat, nisi
: ante oculos Impcratoris quodamraodo
poneretur universa Christianorum
conventuum forma, eaque illis ma-
nifestarentur quae ad Baptismatis
,
conferendi , ac Eucharistiae confl-
ciendae rationera pertinebant. Haec
causa vera fuit, cur lustinus de Ba-
ptismo, de Eucharistia, aliisque de
rebus aperte in apologia sua coram
ethnicis loquutus sit. Yerum hoc non
raodo non infirraat, sed etiara evin-
cit id quod ostendendura suscepi-
,
mus cum ecclesia illud perpetuo
;
in rebus al disciplinam pertinenti-
bus servaverit, ut secundum pecu-
liaria temporum adiuncta, eius se-
veritas, aliqua in re, vel mitigari,
vel urgeri deberet. Legantur ea quae
breviter de hac re disputant duo
eruditissimi ]Maurini Monachi Aug.
Touthaeus, adnot. 1 n. 12 Cateche-
sis 5 s. Cyrilli Hierosolyraitani, et
Prudentius Maranus c.9 n. Ipart. 2
praefat. ad opera S. lustini Martyris
edit. Maurinae.
Ad thyesteas epulas quod spectat,
non video quoraodo certo constet,
ab Eucharistiae sacramenti notione
hanc calumniam ortam esse ,cum
variam eiusdem originem veteres
Ecclesiae scriptores afferant, cumque
epulae, quarum reos Christianos esse
ethnici affirmabant, longe diversae
essent. ab Eucharistiae celebratione.
Caecilius, homo ethnicus , apud Mi-
nutium Felicem in dialogo , qui
Octaviits inscribitur, harum epula-
rum hanc descriptionem suppeditat:
«lam de initianriis tirunculis fabula
tara detestanda, quam nota est. la-
fans farre contecius ut decipiat in-
cautos, apponitur ei, qui sacris ini-
farrit

50
Buperficie, qiia<!i ad innoxios ictu^,
provooatus, caecis, occultisque vul-
iHTibus occiditur. Huius proh iiefas!
siiieiiter saufruiriem himbunt, huius
ceitatim menibra tlispertiunt hac
foerlerantur /lostia, hac conscientia
sceit-ris a'l silentium mutuo pi^no-
rantur, haec >acra sacrilogiis omni-
bus tetriora. »
lam voro (|uid hic commune cst
cum Kuchari^tiue notione?Qui(l est
in tota Catholica de Euciiaristico
sacramento sacrilicioque
«jnod siniile sit iis , «juae
habet de infante ea ratione interte-
cto, qua interfici solitnm fuisse dicit
in epulis thyoteis? Ex his cr^o pot-
est inteiiigi hanc tam atrocem ca-
, Eucharistici Sacramenti notione or-
lurnriiam ab Eucharistica notione or-
tam !ion esse. Hinc lactuin est ut
veteres patrcs, qni de ea tam turpi
atque acerba accusatione egerunt,
calumniam hanc ex Eucharistiac no-
tione ortam esse numquam alRrma-
verint. Irumo vero ii scriptores ali-
quani prorsus, at^iue ab Eucharistiae
iiotione distinctam, huius calumniae
originem fuisse existiniarunt quod
pluribus testiraoniis adductis osten-
di potest.
Eiusmodi est Oriprcnes, qui lil). G
contraCeisum num.27 ludaeos huius
caluniniae auctores fuisse ait, qui ut
Cliristianos in invidiam vocarent,
eam impudentissinie excogitaveritit,
et spari^endam curaverint. « Vii.e-
tur milii inquit, Celsus idem tc-
, quam iniijue lortasse (,e epulis thye-
cisse, ac ludat-i, qui initio Christia-
nae praec.icationis malos rumoros
de Christianoi-um doctrina sparse-
runt ,
qua^i de immaculati pueri
carnibus sumerent. » Alii autem Ec-
cle>;iae patres existimarunt, a vete-
rum haereticorum sceieribus hanc
infamiae notam univer>ae Ecclesiae
Chiistianae fuisse inustam. Haec, ut
ceteros oniittam, Eusebii sententia
luit, qni iib. 4 H. E. c. 7 de Car-
pocratianiii , aliisque huius generis
haereticis inquit: « His igitur mi-
ni.>tris usus maiignus ilie daemon
primum eltecit, ut ex fidelibus qui-
,
CAPLT XV.
curaque ah illis dcccpti cssent, ad
miserabiie exitium tamquam capti-
vi adducerentur. I)einde f^critibu^ a
lide nostra alienis amplam obtre-
, ctandi et calumniandi Evangelii roa-
teriam submini-.travit, cum ab illis
orta infamia ad totius Christiani no-
minis opprobrium ditfunderetur. At-
que hinc factum est , ut absurda
quaedam et impia de nobis opinio
apud intideles tunc temporis >parge- I
retur, quasi...et exsecrandis dapibua
cloctrina ,
vesci soleremus.»
Caeciliiis Quod si haec veterum patrum de
huius calumniae origine sententia
fuit, iam apparet, certum non esse
quod aiiver>arii contendunt, eam ex
tam esse, atque idcirco thysteas epu-
Ia<, de quibus Christiani vel ab an-
tiquiss ma Ecclesiae aetate accusa-
baitur, non posse argumentum ullum
grave suppeaitare, ut ostendatur, iis
temporibus secreti servandi iscipii-
>
nam non obtinuisse. Legendi sunt de
hac re i:iter ceteros eruditos scri-
ptores, TillemontiusH.E. t. 2p.225;
,
P. Prudentius Maranus c. 4 partis 3
praefat. cit.; Dodwellus dissert. XI
Cyprianica §. 19. His autem quae ,
diximus, a(iiungi potest, etsi institu-
tum hoc generatum in Ecclesia cu-
stodiretur contingere tamen potuis-
,
se, utEtlinici Elucharistici sacramenti
notionem a tit ei Christianae oeser-
toribus sibi comparaverintaliquando,
steis explicare voluerint. Ratio au-
tem ipsa, qua utebantur in ea ca-
lumnia spargenda, si verum esset ,
([uod adver.-arii contendunt, eam ab
Eucharistiae notione ortam esse, ex-
ploratum relinquit, de ipso Euchari-
stiae sacramento in occulto a Chri-
stianis pertractatum fuisse. Nam si
de ea re sine arcano quolibet actum
fuisset, non poterant Ethnici ex Eu-
cliaristiae celebratione in vulgus
spargere Christianos puerum re-
,
cens natum mactare, eiusque carni-
,
bus et sanguine ia epulis yuis nefa-
ne uti.
 , ,
CAPUT
DE MATERIA AKCANO SUBIECTA»
Ouam vetusta Ecclesiae aetate ar-
cani disciplina vigeret, satis perspicue
demonstratum est. Neque minus cla-
re veterum patrum testimoniis pot-
est ostendi, materiam arcano isti
religioso subiectam non ritus tan-
, quaedam reconditiora, nec omnibus
tum, prout hominibus a catholica fide
alienis placeret, sed etiam nonnulla
doctrinae catholicae capita compre-
hendisse. Id autem si verum est, ap-
paret continuo, silentium de aliqui-
bu3 doctrinae catholicae dogmatibus
apud antiquos Ecclesiae patres, non
eorundem dogmatum ignorationi,sed
arcatii custodiendi necessitati esse
tribuendum.
Inter plura rem demonstrantia te-
stimonia, quae possent afferri, addu-
cam primo loco Origenis responsio-
nem , qua Celsum confutavit, Chri-
stianorum doctrinam tamquam clan-
calariam contemnendam esse con-
tendentem. Eo in loco profecto non
de ritibus, sed de rebus doctrinam
respicientibus Celsus loquebatur, et
secundum propositam a Celso quae-
stionem Origenes respondebat. Ex-
ponit autem Origenes quae dogmata
,
etiam a Christianis sine arcano prae-
dicarentur, atque adducit causas
quare Christiani possent de nonnullis
aliis dogmaiibus arcanum servare.
E^^t igitur indubium Origenem eo in
loco ostendere, arcani disciplina do-
gmata quaedam comprehensa fuisse.
«Quoniam vero, inquit Origenes 1. I
contra Celsum n. 7, in sequentibus
clancuiariam saepe vocat nostram
doctrinam etiam in hoc confutandus
, ctum spectant, declaramus, neque Ca-
est, cum illa sit toto orbi magis co-
gnita, quam ipsamet placita philoso-
phorum. Quem enim lugit lesum na-
tum esse ex Virgine, et suffixum cru-
ci, et quod iam tot annos credunt
illum e mortuis resurrexisse, ven-
turum esse iudicium, quo iniusti me-
ritis suppliciis, et meritis poenis af-
iici debent? Et mvcjterium resnrre-
51
XVI.
ctionis nonne in 6re est ctiam infl-
delibus, quibus de ridiculo est quit
non intelligunt? Post haec ineptus
sane fuerit qui nostram doctrinam
occultam essc diceret. Ceterum esse
retecta,id Christianae doctrinae com-
mune est cum philosophia, ubi quae-
dam exteriora, quaedam etiam inte-
riora sunt. Nam quibusdam Pytha-
gorae discipulis satius erat ipse di'
Hoc Origenis testimonium genera*
tim ostendit quod proposuimus. Sed
potest Patrum auctoritate doceri ,
aliqua nominatim fuisse dogmata
quae arcani disciplina comprehende-
rentur. Satis erat id demonstrare
de SS. Trinitatis et Eucharistiae
mysterio. Ad veritatem enim huiua
sententiae evincendam, necesse noQ
est omnia persequi singillatim, qua«
arcano religioso continebantur.
Itaque quod spectat ad SS. Trinl-
tatis mysterium, Cyrillus Hierosoly-
mitanus catechesi 6 n. 29 pag. lOG
operum edit. Touthaei , quam cate-
chesim ad competentescatechumeno»
habuit , hoc est, ad eos , qui paucos
post dies baptismum suscepturi erant,
aperte demonstrat, ante iilud tem-
pu3 catechumenis dograa Trinitatis
explicatum non fuisse. € Haec my-
steria, iuquit, quae nunc tibi patefa-
cit Ecclesia ex Catechumenorum sor-
te transgresso, gentilibus exponere
mos non est; non enim Gentiii, quae
Patrem , Filium, et Spiritum san-
techumenis coram de mysteriis pa-
lam loquimur , ut qui norunt fldeies,
intelligant, qui vero nesciunt, non
laedantur.» Eiusmodi est etiam quod
Ambrosius habct ep. 20 ad sororem
suam tora. 2. opp.edit. Maurinorum:
<cPost lectiones et tractatum, dimis-
sis catechumenis, syrabolura aliqui-
buscompetentibii^ in baptisteriis tra-
K2
debam bft^ili^^ao. » Ob momoratarn
(MUm aroaui causani, iiios
i;i>ci|>linau
obtinutTat» ut roinpoteiitibus sym-
bohim paiillo ante baptismum trade-
retur, eiectis autca interioris gradus
ratecliuinenis ; itl nutem idcireo fie-
bat,quod in symbolo de '1'rinitatis
mysterio fuse airatur. Post baec du-
bium esse nulluiii potest, circa Tri-
nitatis myst^rium arcani institutum
fuisse servatum.
l^erspi^^ua ratione id ostendi quo-
que potest de Kucharistiae mysterio:
lioc ut evincam, testimoniis tantum
utar lulii Roniani Pontificis et Au-
I et
p:ustini. lile enim epistola ad Euse-
bianos apud Constantium p. 378 Ku-
sebianos reprehendit quod coram
, Ad ea autem refellenda quae ab
praefecto et militibus, aliisque non
initiatis de Encliaristia palam lotiui
non dubitaverant. «Interro^ationem
autera de calice et mensa factam
essecoram praefecto et eius cohorte
praesentibus Ethnicis et iudacis. Vi-
debatur illud initio incredibile, nisi
fuissetex ipsis monumentis demon-
stratum.Quod nobis admirationi fuit,
id etiam vobis dilecti fore existirao:
ut de sanguine, et corpore Christi
interrogatio ... apud externum iudi-
cera praesentibus catechumenis et
, ,
quod indignius est, corara Ethnicis
et ludaeis, qni circa Christianismum
suspecti, et niale affecti audiunt, ha-
bita sit.» Hacc lulii verba sunt eius-
niodi, ut extra controversiam posi-
tum esse denionstrent, corara Ethni-.
cis vetitura fuisse de Eucharistia
verba facere: nisi enim id veluti cer-
tum ponatur, non potuisset lulius Eu-
sebiauis graviter succensere
coram Praefecto, et cohorte de
charistia loquuti fuissent.
Augustinus vero n. 3 tractatus 11
in loannem pag. 274 pariis 2 t. 3
opp. edit. Antuerpiensis anni 1700
auctor est, Catechumenos sua aetate,
si forte interrogati essent, an Chri-
sti corpore vescerentur, eiusque san-
guinem biberent, certe non
cturos esse, quid per hanc interroga-
tionem signiticaretur. At si Ecclesiae
Catholicae sententia de Eucharistia
CAPDT TVT.
hominibus bapti<;mo non initlath oe-
cultata non esset, prof»»cto Catechu-
meni interrogationis eiusmodi sigui-
ficationcm non ignorassent. Patet
ergo, arcani <lisciplinam Catholicae
Ecclesiae dogma de Eucharistia com-
plexam esse. «Intendat, inquit Augu-
stinus, charitas vestra, si dixerimus
catechunieno credis in Christo? Re-
spondet credo, et signat se: iam cru-
cem Ciiristi portat in fronte, et non
erubescit de cruce Domini sui. Ecce
credit in nomine eius: interrogemus
eum, manducas carnem filii hominis,
bibis sanguinem tilii hominis?
Nescit quid dicimus, quia lesus non
se tradidit eis?»
huius sententiae impugnatoribus in
hoc disputationis genere alFernntur,
ut evincant Patres saepenumero dc
dogmatibus coram Ethnicis loquutos
, fuisse haec generatim responderi pos-
sunt. Etsi veteres arcani disciplinara
tuerentur, eaderaque dogmata etiam
coraplecterentur ; tamen cum vel
Reipublicae Christianae tempora id
requirebant, vel aliqua ratione expe-
dire putabant, non dubitabant, quin
aliquid de huius disciplinae rigore
reraitterent et nostrae religionis
,
mysteria hominibus non initiatis pa-
tefacerent. At vero inde effici non
potest, arcani disciplinam complecti
dograata non consuevisse. Id enim
veteres tantura faciebant, cum pro-
babiles causae eos quodammodo co-
gerent; at, cura graves causae prae-
sto non erant, quae ipsis persuade-
rent, ut ab arcani disciplina ali-
,
quod quantum recederent, eara diligen-
Eu- ter servabant, atque praesertira do-
graata nonnulla horainibus non ini-
tiatis occultabant; nam communi
legi non obstant exceptiones neces-
sariae.
Neque servatum hoc in dogmatibus
quibusdam tradendis arcanum, facit
ut extenuetur arguraentum, quod ad
intelle- Religionis Christianae divinitatera
demonstrandam ex difficilieius pro-
pagatione desumitur. Etenim discri-
men hoc in dogmatibus quibusuam

DE MATERIA. ARC:ano subiecta.
tradendi^, non efficiebat ut sublimio-
ra dogmata occultarentur omriino,
et cre<!encla non proponerentur, sed
ut adhibita diligentia ita traderen-
tur hominibus reliiiionem suscipien-
tibus, ut eorum sublimitate non de-
terrerentur. Interea tamen in ipso,
ut itadicam, suscipiendae religioni::?
i:igressu, non panea statim tradeban-
ti-.r o -linbus, prout ex testimonio
CAPUT
DE ARCANI DISCIPLINAE UTILITATE.
Po?tquam (radidimus quid areani
disciplina comprehenderet, sequitur,
ut aiiqua breviter de eius utiiitate
et opportunitate dicamus. Id autem
fuciemus iis protestantiura praeser-
tim accusationibus occurrentes, qui-
bus illi vetustissimum hoc Eccltisiae
institutura prosequuti sunt. Eorum
autem disputatio tota in hac re co
relertur, ut vel ineptam, vel inhuma-
nam disciplinam hanc fuisse conten-
dant. Utrumque autem hoc Ecclesiae
iniuriosum est ,
quae de instituto
quodam inducendo ac servando tanta
diligentia laborasset, quod vel inhu-
raanitate sua, vel levitate conte-
, hinc nascuntur mala;
mnendura fuisset.
Atqui ex monuraentis veieribus
arcani disciplinam respicientibus ha-
beuius, illud institutum neque levi-
tatis accusari posse, neque eiusraodi
fuisse, ut barbarura quidquam et in-,
hunianum contineret. Nani causae
considerandae sunt quamobrera Pa-
tres soliiciti erant ut institutura il-
lud custodiretur: apparebit autem ex
earum causarumconsideratione quam
a veritate abhorreat, eam discipli-
nam ineptura quoddam institutura
fuisse. Primo enim loco nostrae Re-
ligionis mysteria Catechumenos, ali-
osque non initiatos homines, patres
iiostri celabant, ne ii tanta rayste-
riorum sublimitate perterriti a Re-
ligione suscipienda revocarentur. De
ea re legendus est Cjrillus Hieroso-
l^uitaaus, qui n. 1*2 procatechesis
,
53
Origeni^superiusallato constat,f|uae
ip<a intellectu facilia non erant: o-
mnibus praeterea apertissime pro-
nuntiabatur in amplectenda Reli-
,
gione nostra cupiditatibu^ depra-
vatis bellum esse indicendum, vi-
tae licentiam cohibendara, et morura
satictitatem colendam esse, in quo
praecipua Religionis Christianae pro-
pagandae difficultas continebatur.
XVII.
hortatur competentes, quibus reli-
gionis mvsteria patefacturus erat
ne ea Catechuraenis inferioria ordi-
nis raanifestent. «Quando catechesiM
pronuntiabitur, si catechumenus per-
cunctatus fuerit te, quid dix.erint do-
ctores, nihii dicas mjsterium enira
tibi , et spem futuri saeculi tradiraus.
Secretura serva ei , qui mercedem
rependet. Ne quisquara tibi dicat
aliquando: Quid tibi a'!portat maii
si ego quoque didicero ? nimirura
etiara aegroti vinura postulare so-
lenl; quod si illis intempestive fuerit
datura, phrenesira conciliat. Et duo
nam et aeger
interit, et meciicus male audit: idem
quoque contingit Catechuraeno, si
audiat m vsteria a fideli. Nara et Ca-
techumenus phrenesira patitur; quod
enira audivit, ignorat, et rera totam
obtrectat, et rem totam sannis exci-
pit; simul vero fidelis uti proditor
condemnatur.»
Haec ratio, quara Cyrillus exponit
cur servari silentium deberet, a Pa-
tribusetiam reliquis traditur. Id ve-
ro unura sufficeret, ut patere possit,
apertam caluraniara esse, institutum
illud ineptura et leve fuisse. Coniun-
cta enim imprirais videbatur patri-
bus huius disciplinae custodia cura
Catechuraenorura saiute ac time-
,
bant, ne, silentio non servato, cate-
chumeni in discrimen adducerentur,
consilium dereiinquendi Christianam
Religionem suscipiendi. Timor au-
 , ?
54 CAPur
tom hic iuro poterat patres niovere,
quibus maniiosta erat hominum re-
cens a»l fiiiem Christianam conver-
Borum infirmitas, ct quam facile ii-
(]cra possont mysteriorum sublimi-
tate perterreri. Ratio igitur i>ta,
quaro disciplina haec servabatur
fravis imprimis crat, et ineptum
i(jrirco institutum Loc dici non
potest.
Alteram rationem custodiendae
huiui di.sciplinae habemus ex his
quae scribit auinor serm. qui exstat
i:i app. t. 6 op. S. Auj^^ustini edit. cit.
4 Non mirari debetis, tVatres caris-
simi,quod mter ipsa mysteria de my-
fteriic* nihil tiiximu.*: quoti non sta-
tiin cd quae tratlidimus, interpre-
,
tati sumus; adiiibuimus enim t;im
Eancti^i rebus honorem silentii.»
Ttirtia dtinique ratio, cur arcani
Lisciplinain veteres turrentur, haec
erat, quod nimirum illi sperarent,
niysteriorura occultatione inflamma-
ri catechnmenos posso cupiditate, ea
qtianiprimum agnoscendi, itaque sti-
r/julos alitjuos iis addi, qui tiiutur^io
tempore negligerent ab baptismum
accot.ere. Hanc rationem perspicue
Augustiiius tradit tract. 06 in lo.
p. 535 l. 4 op. ed. cit. « Si catechu-
xnenis, inquit, sacramenta fidelium
non produntur, non ideo fit, quod ea
lerro non possint, sed ut ab eis tanto
anlentius concupiscantur, quanto eis
bonorabilius occultantur. >
Haec autem rationum capita, qui-
bus patres adducti disciplinara hanc
dfelenderunt, et custOi:iendam cura-
runt, sunt eiusmoiii, ut adversario-
rum calumniam omnino manitestam
esse ostenJant, cum aiunt iioc insti-
tutum ineptum ac leve fuisse. Non-
ne enim gravitatis potius et pruden-
tiae argumentura perspicuum est,
idcirco catechumenos ceterosque non
initiatos baptismo liomines mysteria
celare, ne ii mysteriorum arduitate
perterriti , consilium delinquerent
Christiana sacra amplectendi? At(iui
lianc primam ex iu ratiouibua at-
,
xvit.
tulimus, quibus permoti patres Ec-
clesiae.arcani disciplinam propu;^na-
runt. Nonno sapientissimnm erat,
silentii adhibita disciplina, mysteriis
ccrtam ([uaniam di^^nitatem servare?
Atqui hanc adduximus alteram ra-
tionem, quamobrem patrcs voiuerint
coi'am catechumenis et ceteris non
initiatis hominibus arcani institutum
custodiri. Nonne denique sanctissi-
mum prudentissimumque fuit, eam
rationem propuprnare, quae incita-
mento esso catechumenis posset ad
baptismum su^cipiendum ? Eam au-
tem turtio loco attuiimus rationem,
qua permotos esso Ecclesiae patres
diximus, ut di-ciplinam hanc custo-
dieudam curarent, qua scilicet fieret,
ut catechumeni excitati, ad bapti-
smum suscipientlum alacrius conten-
derent. Post haec vero quis non in-
tellii^at, apertara calumniara esse,
hanc disciplinam veluti inepiara le-
vemque accu<are, quemadmodura in-
terf^eterosZimermannus tecit in orat.
de arcani disciplina nqn revocanda
parte I t. 2 Tempe Helveticae p. 7(5
et seqq.
IIIui igiturafiirmandum potiujest,
disoiplinara hanc consideratis illo-
,
rura temporum ariiunctis, quibus vi-
pebat, opportunissimam,et imprimis
utilem Ecclesiao fuisse. Nam Zimer-
mannus non meretur ut refellatur,
cum ait patres quidem veteres ea
praedioasse de hac disciplina, quae
intiicavimus, sed deceptos esse, quod
eae utilitates, quas describebant, ex
hoc memorato instituto revora pro-
fectae non sint. Erant enim sapien-
tissimi gravissimitjue viri ii patres,
quorura testimonia attulimus, atque
plenissimam rei de qua agebant
,
notitiam habebant: erant ita com-
parati, ut nisi vidissent eos fructus
ex memorato instituto proficisci ,
quos diximus, rationes, quas comme-
moravimus , ad illud defendendum
non attulissent ea denique aetate
:
vivebant, ut certe intelligere pos-
sent, quae huiu3 rei conditio esmi»

CAPUT
DE ARCU.MEiMO EX ARCAM DISCIPLINA DtSUMPTO AD CONFIR.MANDAM
CATIIOLICAM DOCTRLNAM DE SS. EUCIIARISTIAE SACRAMtNTO.
Antequ"5m finem loquendi facimus
de arcano in negotio religioni.s ser-
vato, videtur opportunum, occasio-
nem non omittere, breviter ostenden-
di, argumento ex ea disciplina pe-
tito, CalvinijZwinglii, ceterorumque
eiusmodi, sententiam manifeste re-
felli circa SS. Eucharistiae Saora-
mentum,cum corporis et sanguinis
D. N. C. realem praesentiam in eo
I.
sacramento denegant et figuratum
tantummodo corporis et sanguinis
Ciiristi sensum inducere conantur.
l^raeter ea quae superius attuli-
mus, quaeque evincunt, servatum
esse primis ecclesiae saeculis de Sa-
cramento Kucharisticosilentium,pos-
sent raagno numero veterum scri-
ptorum ad illa tempora pertinentium
adduci alia testimonia, quae idem
confirmarent, Tertulliani, videlicet,
Athenagorae, scriptoris recognitiO'
num S. Clementi Papae tributarum,
Minucii Felicis, Origenis, aliorura-
que. Quare extra omne dubiura po-
situm esse del^et, de eo doctrinae
catholicae capite arcanum fuisse cu-
stoditum.
lam vero certissimum hoc histo-
riae Ecclesiasticae factum secreti in
ea re tanta diligentia servati com-
poni quidem et explicari potest, si
primis illis temporibus Ecclesiae do-
cirinam fuisse statuatur, conversa
panis et vini substantia, realem et
corporis et sanguinis Christi prae-
seritiam esse in Eucharistia creden-
dam; explicari vero et componi cum
ea sententia non potest, quae sensum
rei figuratum dumtaxat in eo Sa-
cramento iis temporibus ecclesiam
liabuisse contendat.
Etenim quae commemoravimus de
rationibus, quibus adducta est eccle-
sia ut nonnulla doctrinae capita ar-
cano reli^ioso comprehenderet, con-
veniunt c^inino cum doctrina, quae
,
55
XVffl.
realem Christi praesentiam certara
esse contineat. Nam praesentiae rea-
lis certa veritate statuta, sequitur
Ecclesiam ob mysterii sublimitatem
consulere debuisse corum imb?cilli-
tati, qui in fide Christiana susci-
pienda instituebantur. Si enim nul-
lo discriraine facto, doctrinam de ea
re, statim prout fides habet, tradidis-
set timere iure debebat ne tanta
, ,
deterrerentur ii
difiicultate percul-i,
a consilio religionem no>train am-
plectendi,qui nomen illi erantdaturi.
Ergo antequam tam art uam in-
telligentiae huraanae doctrinam Ec-
clesia traderet, debuit ea ratione se
gerere, quam arcani natura ferebat,
ut prius illa omnia faceret, quae in
hominura anirais firmitateni ad cre-
dendura, constantiaraque certam ef-
ficerent. Itaque tempus erat tribu-
endum, ut denjonstrata revelationis
certa veritate, prodigiorum a Christo
patratorura virtute et gravitate ex-
plicata, doctrinae a Christo traditae
sanctitatis et praestantiae arguraen-
to allato, ac ceteris, quae ciivinam
eius missionem evincerent, adductis,
eo devenirent homines, quibus ca-
tholica fides erat persuadenda, ut
etiara in tam recondito difficilique do«
gmate quale Eucharistia erat, au-
,
oiendo, obsequium mentis suae ex-
hibendum esse intelligerent.
Constat praeterea, inter rationes,
quarum causa patres de secreto ser-
vando solliciti iuerunt, eam quoque
reperiri, ut ita mysteriorum digni-
tati, et debitae iisdem observaniiae
prospiceretur. Si vero scriptorum
veterum ea loca consulantur, quae
arcanum ostendunt circa eucharisti-
cum dogma esse servatum, illos sol-
licitudinem suam in ea re ideo etiam
demonstrasse apparebit, quod de di-
gnitate mysterii tuenda laborarent.
Tantura autem stuuiura iure a pa-
66 C\Pl'T XVIII.
Iribus aflhibitam fuissc perspicuum
est, si in hoc (!octriuae capitt^ prae-
lontiara Chrf^ti realem, tacta pauis
Tinique conver.<ione, credenrlam pro-
poni eo^ iu«iicas5c conccilatur; seil si
ffo fi;5'iirato tantum sensu re-$ ejset
cxplicanda, tantae sollicitudinis ra-
tio non intollijzitur.
Qiiidenim in Calviniana, quid in
Zwingliana sententia est, quod cx-
citaro patres dcbuisset, tuin ut im-
bocillitati hominum consulerent, qui
in fide Kcclesiae suscipienda informa-
bantur, tum ut pro-picerent no iny-
Btcrii dignifas, si iliud sine di:cri-
minu traiieretur, dctrimentum ali-
quod pati posset ? Qaando homine^^
©X eu secta au :i;intur, coniunginnir
quidem nos Christo in sacra cocna,
B6d spiritu tantum ac fide vota no-
stra et veneratiofiem Christo tribui-
mus, quem tamen non in altari, sed
ad dexteram Patris sedentem con-
tcmplamur; commemoramus profecto
ciu-' mortera, sed nulla ratione sa-
critlcium ab eo in cruce factura re-
novantes; paiiis et vinum sumendum
hominibus affertur, sed ita tamen,
ut licet Christi memoriam agamus,
panem vinumque proprium, prout in
natura sua sunt, accipiamus.
Quis vero inde timor in patrum
mentibus excitari poterat nc huma-
nae inteiligentiae vires harum rc-
rum explicationc frangereutur, modo
non ineptos patres omnes fuissc ccn-
seainus, qui ita timero potuerint?
Quae deinde sollicitudinis causa, ne
debiia mysterio dignitas in perieu-
lum vocaretur ? Primum si haec vera
lunt, ubi mysterium supersit non
intelligitur: deinde quid erat, quod
cuiusiibet generis vel conditionis
homines offenderentur, vel dc Chri-
Bto detraherent, qui morte sua hu-
mano generi universo vitam resti-
tuens voluerit memoriam &ui ab ho-
minibus fieri, iliius alimenti susce-
ptione, quod orbi terrarum universo
commune est ?
Non defuere quidem inter sentea-
tiae huius, antiquitati prorsus inau-
ditae defensores, figuratum scilicet
in cuchari^tia ppac«;entiae Christi
scnsum inducentes, qu: de singulari
sacrao coenae prae«tantia, deque rc-
bui omni almiratione dignis in ea
comprehensi'», loquuti sunt. Sed cer-
tum e>t, hacc ab iis exaggerari, ut,
si fieri sentenliam suam,
posi<et,
patrum testimoniis consonara esse
(Icmonstrent. Nam perspicua rea ost,
corum Rcntentiam mysterium omne
euciiaristieura auferre, et niiiil in eo
relinquere, quod tanta admiraiione
dignum exi-<timari possit, nihil cau-
^sl: suppeditaro, curecclesia rcligjo-
sum de eo sacramento servandum
essc secretum statueret. Immo vero,
quoniani Eccle^ia faciie intellexisset,
ob manife^itara dogmatis explicatio-
nem, nullum detrimentum timeri
posse, eucliaristiam, patentibus ia-
nuis, et in summa ingrediondi liber-
tate, C'.-lebrare putuisset.
Quod si illorum temporum raomo*
riam volumus recordari, et pericula
gravissima reminisci, quibus ob ca-
lumnias iniquitato plenas obiicieban-
tur Christiani, praesertim ob scele-
ra, quae in conventibus suis patrare
accusabantur apparebit continuo,
,
cos habuisse maximi momenti cau-
sas ut non moJo doctrinam suam
,
exponerent, scd etiam ut ethnicos
conventuum suorum participes esso
paterentur. Verum si ad calumniae
gravitatem, et ad periculi metum
vitandum, non egerunt, manife-
id
stum est eos ob mysterii veram
,
sublimitatem, quae in praesentia
Christi reali posita cst se impe- ,
diri iudicasse, quominus arcanum iu
ea re derelinquerent. Si autem ve-
tcrum patrum sententia ea ipsa fu-
isset, quam deinde Calvinus et Zwin-
glius attulerunt, non constat quo-
modo evenirc potuerit, ut ad peri-
culum declinandum, et ad Ecclesiam
defendendam, Ethnicos ad conventus
suos non invitarent, ut viderent rem
agi nulla admiratione dignam, hoc
est , Christianis communem panem
et vinum afi^erri, quibus in coena
uterentur.
Negari ccrte non potest^Iustinura

DE ARGUMENTO EX ARCANI DTSCIPLTN.V nESUMPTO ETG.
Martyrem in apologia priraa tum de
aliis religionis Cliristianae doginati-
bus, tum de Eueiiaristia sine arcano
loquutum esse: verum singuhire hoc
exemplum, ut tanta libertate cum
etlinico principe loquens, de Eucha-
ristia aperte pertractaret, non modo.
non iuvat, sed potius luculentius
evertit haereticorum sententiam. Et-
eniminticiari nemopotest,doctrinam,
quam lustinus de Eucharistia aperte
professus est, illam ipsam fuisse,
quam Ecclesia Catholica veluti di-
vinitus acceptam credebat, sed ar-
cani tamen disciplina tegebat. Quid
vero exposuit lustinus cum doctri-
nam iliam explicaret ? Notum est
omnibus eius testimonium de hac re,
quo ciserte tradidit, conversa panis
CAPUT
DE COiXTKOVERSIA CIHCA PASCIIATIS CELEIJRATIOiiM.
Cum Victor I Pontificatum gere-
ret ,
qui praecsse ecclesiae coepit
anno 193, et novem circiter annos
Ecclesiam gubernavit, excitata est
celebris illa controversia, apostoli-
cam sedeni inter et Asiae minoris
Episcopos, de diei Paschatis ceiebra-
tione. Eusebius in chronico eam re-
fert ad annum quartum Septimii Se-
veri Imperatoris, qui anno aerac vul-
garis 196 responnet. lilani contro-
versiam inter ceteros accurate iilu-
stravit t. 1 epistolarum RR. Ponti-
ficum a se editarum Petrus Coustaa-
tius agens de Victoris I Pontiticatu
col. 91 et seqq. Haec autem huius
historiae summa est.
Christiani, qui in Asia minori com-
morabantur, Paschatis festum cele-
brare solebant cum ludaeis luna 14
mensisNisan,in quemcumque tandem
diem iiia incidisset. Reiiqui vero
Christiani vel ab ipsa apostolorum
aetate Paschatis festum agebant do-
minico die qui post aequinoctium
, sus
vernum lunam 14 mensi^r Nisan se-
qntur. Manifestum est, quantaesset
iVsianorum hac in rc a ceteris Chri-
,
57
vinique substantia, corporis et san-
guinis Christi praesentiam realem
in Eucharistia contineri.
Praeterea non desunt qui arbitren-
tur, apologiam hanc primam Anto-
ninum Pium tamquam reservato sibi
traditam accepisse. Certum vero «^st
post oblatani hanc Antonino Pio
apologiam, Ethnicos in dogmatum il-
lorum ignoratione mansisse quae
,
aperte lustinus exposuerat Impera-
tori; id quod argumento est, res a
lustino expositas ad communem no-
titiam non porvenisse. Denique ra-
tionum gravitatem superius commc-
moravimus quibus adactus lustinua
,
est, ut sibi iicere putaverit, de do-
ctrinae catholicae capitibus nonnullis
aperte agere cum Imperatore,
XIX.
stianisdiscrepantia. Attamen cum
Romani Pontifices inteliigercnt, mo-
rem, qucm diximus, Asianos sequi ,
non mosaicorum rituum custouien-
(lorum cupiditate, sed veteris tan-
tummocio conservandae
traditionis
cura, quam ab Apostolo loanne de-
rivatam arbitrabantur, nulla ab ini-
tio ea de causa in Eoclesia mota
est controversia. Cum Polycarpus
Smvrncusis Episcopus, Aniceto Pon-
titice, Romaui venit, dc die Pascha-
tis celebrandi cum eodem Pontiiice
egit. Ac licet Anicetus couatus sit
Polycarpo persuadere ut ipse una
,
cum ceteris Asianis consilium susci-
peret, communemChristianorum mo-
rem in Paschatis festi celebrationo
sequendi, nihil impetravit, quin id-
circo ali(iua animorum indignatio
exarserit. Sofer, qui Aniceto succes-
sit iliud in praesenti negotio egit
,
ut, licet Asianos domi suae morem,
quem commemoravimus , sequi pas-
voluerit Asianos, qui in Ui'be
sit,
versarentur, eodie Pasclia celebrare,
quo die Christiani ceteri festum hoc
aorere solebaut.
 ,

58 r.vrrT MX.
Vcrum cum Montani^tae, et Bla- Deinde et alia Episcoporum Ponti ,
ptus Kcclesiae Roraanae presbyter , (juibus Paima tarariuam vetustissi-
asserere coepissent, divino iure Chri- mus praefuit. A<l haec et alia pa-
stiano.s teneri Pascha cuin ludaeis
, roeciarum perGalI;ain,quasIrenaeus
celebrare, Victor, qui tunc Romanu.s moderatus est. Denique et Episcopi
Pontiltx erat, timcns ne Asiani fMUs- per Osrhoenam, ac quae in illa sunt
«lem erroris participes cssent, atnue civitates;et praecipue Branchilli Co-
ip^e videri posset eoruni errori con- riiithiorum Episcopi, ac plurimorum
nivere, diutius liunc Asianorum mo- aliorum,qui uno et eodem decreto
rem toleraTulum non iudicavit. Ila- ac iudicio, eandem sentcntiam con-
b'jit ideirco Romae concilium , et stituerunt. Episcopis vero per Asiam
praecipuis Kcclesiae Kpiscopis auctor minorem , qui morem ipsis ab anti-
luit ut coUectis in Concilio sua-
, quo traditum retinendum es.^e afflr-
rum proviticiarum Kpiscopis, de hac mabant, praeerat Polycrates, qui in
re disputaront, ad se autem scribe- eo scripto, quod ad Victorera Ro-
rerit (|uid ai^^endum e\istimavis.sent. manaiiKiue Ecclesiam exaravit, tra-
Cuin Episcopi Victori obtemperas- ditionem ad ip>ius us(iue tempora
sent, exposuissentque , in pluribus servatam hisce verbis exponit: « Nos
orbis provinciis iiabita coiicilia iu- illibatum (id est inviolabilem) agi-
dicasse die dominico Pascha cele-
, mus Pasciiatis diem ; magna enim
brandum e-se, ab Episcopis vero Pa- luminaria in Asia obdormiverunt
laestinaelitteras accepisset^quibiisde Philippus unus ex duodecim Apo-
Asianis ita loipii videbantur, perin- stolis, et loannes, qui supra pectus
de si de homiiiibus agerent,qui er- Domini recubuit, Polycarpus etc. ,

rores fidei repui2:nnMte> in hoc ne-
gotio sequerentur, ve i^uicntius Vi-
ctor est in sua scnteiitia confirma-
tus. Igitur scripsit litteras ad Poly-
cratem Episcopum Ephesinum , in
Isti oranes diem Paschae in quarta-
deciraa die mensis observaverunt
iuxta evangelium, fidei rejjulara per
omnia conservantes. Unde non per-
turbabor ex iis quae ad terrorera
,

quibus eum iussit, universos Asiae referuntur. Poteram etiara praesen-

Episcopos ad conciliura convocare ,
tium Episcoporura facere mentioncm,
minatusque praeterea est excommu- quos petistis ut convocarem sicut
,

nicationis poenam iis, qui luna XIV et feci,quorum nomina si scribam,

pascha celebrarent. ingens multitudo sunt,qui ia epi-
Audicndum vero est ab Eusebio stolara hanc consentiunt. »
quidnam Victor scribendo profcce- Haec, quae Polycrates suo et col-
rit. Coguntur, inquit, H. E. 1. 5,
« legarura noraine scrib.^bat Victori
,

c. 23et se(iq. ob hanc causam Syn-

, gravius arguraentura fuerunt eos ,

odi et conventus Episcoporum ac

, de rc hac ita sentire, ut in fidei ne-
cuncti una sententia decretum ec- gotio etiara peccare viderentur, at-
clesiasticum per epistolas omnibus que ita esse intelligenda quae ab
uljiijue ecclesiis constituunt quod
, Episcopis Palaestinae de Asianorura
nullo alio umquam, nisi Dominico die, sententia acceperat. Iterura igitur
Rcsurrectionis Doraini celebrandura ad Asianos Episcopos scribendum iu-
sit mysteriura.Exstatetiamnura scri- dicavit ,ac multo gravius in suis
ptum eorum,qui ob eam causara tum adeosdem litterisexcomraunicationis
in Palaestiiia congregati fuerant ,
sententiara rainitatus est. Etsi vero
quibus praefueruiit Ttieophilus Cae- quaestio acrior evasisset, et Victor
sariensis, et Narcissus Hierosolvmi- veliementer Asianisesset indignatus,
tanae Paroeciae Episcopus. Et Ro- non videtur taraen eura ad excommu-
mae quoque consimiliter, alia pro- nicatioiiis poenam ferendara reipsa
pter eandem causam liabita est Syn- pervenisse.
otius, ciii Victor Episcopus praesedit. Et iure quidem id, intcr cetero3

DK CONTROVERSI.V CIRCA PASCHATIS CELEBRATIONEXf.
Henrico Valesio , Xatali Alexandro
videtur: nam licet Eusebius atfirmare
videatur,Pontificeni scilicet non rai-
nis tantum se continuisse, refert ta-
raen Irenaei ad Victorem epistolae
locum H. E. lib. 5 cap. 24, quo « Eum
decenter admonuit, ne integras Dei
Ecclesias, morem sibi a maioribus
traditum custodientes,a communio-
ne abscindat. » Irenaeum autem no-
rainis sui fructum retuiisse omnes
conveniunt, ut pax servaretur. Fir-
miiianus praeterea Caesareae Gap-
padociae Episcopus, qui vix 60 an-
nos post hanc rem gestam fioruit
in epist. ad Gjprianum edit. Pa-
meU 75 animadvertit, « propter hoc
ab Ecclesiae Gatholicae pace non
csse discessura.» Illud tanturaraodo
tum ex controversiae ip^ius fervore,
tum ex Epiphanii in haeresi 70 te-
CAPUT XX.
QUID lUDICANDUM SIT DE VICTORIS
IN CONTROVERSIA DE PASCHATIS CELEBRATiO.NE.
nunc breviter Vicioris I Ro-
i5st
mani causa defendenda
Pontificis
nam non defuerunt, qui ex pertra-
ctata illum inter et Asianos Epi-
scopos de Paschatis celebratione con-
troversia , occasionem sujceperint
illius Pontificis accusandi , perinde
quasi eiusdem inconsiderato consi-
lio et imprudentia tantum hoo dis-
siciium fuerit excitatum. Profecto
Boehmerus diss. 9 luris Eccl. ant.
ac Mosheraius in comraentario de
rebus Ciiristianorum ante Constan-
tinum, Victorem hac de causa te-
Uieritatis insimulant. Febrouius au-
tem t. 2p. 611 <c Victorem, inquit,
ut Ecclesia>ticae unitatis rainus stu-
diosum, niraiaque praecipitatione in
excomraunicando adductum impro-
baveruut quamplurimi eiusdem tem-
poris praesules sanctitate conspicui,
|uos inter Irenaeus. »
At facili negotio ostendi potest,
quaritopere haec a veritate abhor-
reant, et nihil Victorem commisisse,
,
: »
59
stiraonio certum videtur, ob hanc
causam talem indignationem intcr
orientales et occidentales fuisse, <ut
pacificas a se invicem litteras nullas
acciperent.
Atque haec de controversiae istius
historia retulisse sufficiat; neque enim
necesse putaraus hic iramorari in
eiusdem historiae veritate deraon-
stranda. Adeo enim huius facti ve-
ritas explorata est Eusebii lib. 3
c. 24, et lib. 5 cap. 23 H. E.; Hiero-
nyrai ia lib. de scriptoribus eccle-
siasticis, alioruraque veterum testi-
,
moniis ,ut dubitari de ea non pos-
sit. Omittimus igitur vel P.Marcel-
linum Molkemburium in criticis dis-
sertationibus suis, vel alium quem-
libet, qui conetur coniecturis potius
laboriosis, quam argumentis, histo-
riam hanc inficiari.
I R. POMIFICIS AGENDI RATIOiNE
quod offif^ii sui et sollicitudinis o-
,
mniuraecclesiarum,quae Roraanorum
Pontificum propriaest, partes non re-
quirerent.Gausam enim priraumcon-
sideremus, cur Victor cura A^iania
controversiarn habuerit. Ea quidem
erat gravissima. Agebatur enim de
disciplinae capite, quod omnes ubi-
que Ecclesiae, Asianis durata^at Epi-
scopis repugnantibus , servabant; et
officii sui Victor esse putabat, Asia-
nis persuadere, ut receptum hoc di-
sciplinae caput et ipsi amplecteren-
tur. Narrat id luculenter Eusebius
H. E. 1. 5 c. 23. « Nota est eo tein-
pore quaestio ex eo, quo cunctae per
Asiam minorem Paroeciae, veiutex
aatiquiore traditione quartadecima
luna Paschatis festum observandum
esse putabant, cum reliquis Ecclesiia
per universum orbem consuetuio
non esset ad hunc modum obser-
vandi Paschatis, quae ex Apostolica
traditione (Petri et PauIIi) morem
hunc hactenus durantem servaat |
60
quoil iciunia nullo sint nlio, nisi die
Servatoris nostri resurrectioais sol-
veiifla. lam vero nomiisi per ca-
» cima mensis,» quemadmodum in lib.
luiiHiiam Romariu3 Ponti;ox teme-
ritatis accusari potest, si receptum
ubiijue terrarum disciplinae caput
per-iuail^TC repu^^riantibus conetur
cisque parere obtrectantibus, et suc-
censeat gravitor, et miiiitetur. Cum
igitur homines, quos commemoravi-
mus, Victorem accusant, reprehen-
dunt eo in negotio Pontificem qui
muneris sni partes absolvere cu-
piens, causae gravitate considerata,
id couari debebat, quod suramo stu-
dio efficere conatus est.
Adiungi his deinde posset
mentum, quod causae liuius gravi-
tatem Inculentius demonstraret et
Victori purgando esset opportunis-
simum. Nonne enim ad demonstran-
dum cuius gravitatis esset res de
qua Victor cuin Asianis dimicavit ,
plurimum valere deberet, inter cau-
sas cur mairnum Nicaeuum conci-
lium habitum est, illam quoque fu-
isse , ut scilicet de die celebrandi
Paschatis decorneretur? Atqui
profecto iudicari oportere praeter
,
ceteros auctor est Athanasius, qui
lib. de synodis n. 5 inquit « Nicaena
: runt. » Hanc suspicionera deinde Vi-
Sjnodus non temere, sed ex urgente
necessitate et ex legitima causa co-
acta est: nam Syriae, Ciliciae et Me-
eopotamiae populi circa festi cele-
brationem claadicabant. > Concilii
autem Nicaeni patres in eam sen-
tentiam omnes convenere, quam Vi-
ctor contra Asianos propugnaverat.
Praeter haec, quae causae gravi-
tatem respiciunt quaeque satis esse
potuissent ad Romanum Pontificem
movendum,ut Asianis auctor et hor-
tator esset ad Pascha celebrandum
iuxtacommunemecclesiarum morem;
habuit Victor Pontifex peculiaria
rationum momeuta, quibus vehemen-
tius excitaretur ut hoc ab illis Epi-
scopis omnino flagitaret. Meminerat
Blastum Presbyterum ab Eleutherio
Pontifice excommunicatione percul-
sum, cum aliis de causis tum illa
, eum, licet ageretur de re omnibus
praesertim, quod « Pascha non ali-
CAPUT XX.
tcr custodiendura osse dicebat, nisi
secundura legem Mojsis quartade-
de praescriptionibus cap. 53 Tertul-
lianus refert. Habebat tiraondi cau-
sam ne Asiani mosaicae legis ser-
,
, vandae studio, Pascha cum fudaeis
celebrandum arbitrarentur. Ab Epi-
scopis Palaostinae acceperat eius-
modi epistolas quae poterant ma-
,
gnam suspicionem atferre, ne Asiani
, in re ad fidem spectante errarent.
€ Satagite autem nostrae epistolae
exempla per totam Paroeciam mit-
tere, ne rei simus erroris eorum, qui
suas ipsorum animas tam facile se-
argu- ducunt. » Ita illi apud EuseT)ium
H. E. 1. 5 c. 23. Confirmatus deni<iue
, in ea suspicioneerat, id est, ne Asiani
in negotio fidei errarent, Polycratia
verbis, qui ut sententiam de Pascha-
te die 14 raensis Nisan celebrando
tueretur,non raodo debitam Deo o-
bedientiam ita exsolvi arbitrabatur,
verum etiam loquens de decessori-
bus suis, qui eo ipso die illud festum
egerant, «llli omnes, affirmabat, iux-
ita ta evangelium, fidei regulam per
omnia conservantes diem Paschae ia
quartadecima die raensis observave-
ctor deposuisse dicendus est prae- ,
cipue cum
Irenaei litteras accepit.
At quamdiu in suspicione perdura-
vit, ac suspicandi graves ratioaes
habuit ; Asianos ea de causa repre-
hendens, nihil aliud egit, nisi quod
gravissimura munus poscebat quo ,
fungi cogebatur, confirraandi fratres
suos, et universi Christi gregis pa-
scendi ac gubernandi.
Reliquum est, ut modura in tam
gravi re a Victore adhibitum con-
sideremus. lam vero patet ex illius
controversiae historia , Romanum
hunc Pontificem ita se gessisse, ut
nonnisi per apertam iniuriam teme-
ritatis accusari possit. Quis enim
Victorem Romanum Pontificem iure
reprehendat iraprudentiae in nego-
tio tractandoadhibitae, cumconstet,
omnino explorata, solos Asianos, sci-
 DE VICiORIS I R.
licet,a ceterarura ccclesiarum con-
suetudine celebrandi Paschatis dis-
crepare, tamea voluisse, antequani
ad eos scriberet, ut communem hunc
morem tenendum esse iis persuade-
ret, Episcoporum coneilia ubique ha-
beri, ac deinde ad se referri quid in
iis Episcoporura conventibus iudi-
catum fuisset? Atqui Victorem hac
usum fuisse agendi ratione ab Eu-
sebio accepimus H. E. 1. 5 c. 23, cu-
ius locus superius adductus est.
Commemorat autem eo loco Eu-
sebius et Synodum abEpiscopis Pa-
laestinae habitam , et Episcoporum
Ponti et Galiiae, et eorum qui per
Osrhoenam, ac qitae in illa snnt
civitates, et Corinthiorum Episcopi,
et plurimorum aliorum conventus ,
et illud denique quod sub Victore
ipso habitum est Romae Concilium.
« Cuncti una sententia, ait c'e eo loco
Eusebius decretum Ecclesiasticum
, quitur, celebrabatur, et omnes ge-
per epistolas omnibus ubique Ecclc-
siis constituunt, quod nullo alio um-
quam, quam Dominico die Resurre-
ctionis Domini cch^brandum sit my-
sterium. » Quid igitur est, quod Vi-
ctoris non dico imprudentiam pro-
dat, sed potius sapientissimam agendi
rationem non demonstret?
His denique addendum est Vi-
ctorem commotum litteris Episcopo-
rum, ac praesertim Irenaei quibus ,
ostendebatur, Asianos in re ad fidem
pertinenti non peccare ,minis tan-
tummodo se continuisse, et ab ana-
thcmatis sententia ferenda abstinu-
isse doctissimis viris iure videri, ac
tantummoflo paciflcas litteras Asia-
nis ad aliquod tempus, quod tamen
<iuturnum non fuit, denegasse. Haec
antem demonstrant, eum non modo
summa prudentia, verum etiamsin-
gulari mansuetudine et humanitate
sc gessisse.
Haec quidem, quae attulimus,
tis sunt ut Victor Pontifex ab iis
accusationibus defendatur, quas su-
perius commemoravimus. Est autem
hic non praetereundum , Victorem
veram apostolicam traditionem dc
dici Paschatis celebratione
PONTIF ICIS AGENDI RVTIONE ETO. 61
Asianospropugnasse. Nam primoquii?
iurc contenderet, Romaiiam Ecole-
siam apostolicam traditionem obii-
cientem,quae vera traditio aposto-
lica esset, non intellexisse? Deiiido
in urbe Roma festum Paschatis ante
Apostohjrum Petri et Paulli adven-
tum, ante propagatam in ista civi-
tato Rt ligionem Cliristianam a Ro-
manis celebratam esse quibusnam
,
monunicntis doceri posset? Quare si
cehd)randi festi huius exordium in
urbe Roma antiquius Apostolorum
adventu et praedicatione non pot-
est existimari , quodammodo, ut ita
dicam,facto ip>o ostenditur, fesfi hu-
huius institutioncm apud Romanos
Apostolis e-^e tribuendam. Quod si
in urbe a primis Ecclesiae tempo-
ribus, Victoris I Pontificis aetate ,
festuni illud Dominico die, qui post
aequinoctium vernum lunam 14 se-
neratim occidentales provit.ciae in
ca re cum Romana Ecclosia perpe-
tuo convenerant, apparet, dubium
esse nullo modo posse, a Victore apo-
stolicam traditionem fuisse propu-
gnatam. 'j^andem Ecclesia universa
Victoris sententiam patrocinata est,
quae in concilio Nicaeno ea ra-
,
, tione, qua Pontifex asseruerat, fe-
stum illud celebrari debere confir-
mavit.
Atferebant Asiani Episcopi exem-
plum loannis, Philippi et Polycar-
pi, qui luna decima quarta mensis
Nisan Pa<cha peregerint. Sed exem-
plum hoc non demonstrabat Apo- ,
stolos illos tradidisse, eo die Pascha
celebrari oportere verum ex eo tan-
:
tummodo sequi poterat, Apostolos iis
temporibus opportunum iudicasse ,
accommodare se circa iilius festi ce-
lebrationem consuetudini iam in A-
sia cognitae. Nam circa festi huius
sa- institutionem diversa ratione exi-
stimandura est si de Asia loquaraur,
quam de urbe Roma circa eiusdem
festi originem loquuti sumus. Ete-
nim ante Apostolorura aetatem nota
erat per eas regiones festi Pascha-
contra tis celebratio, et ad illum diera sq-
62 CAPUT
leinnitor agendum solebant magna
frequentia undique Hierosolymam
lioinines conveiiire. Kxeo(iuo<l ifjitur
luannis, Philippi et Polycarpi ae-
tato Paschatis festum luna decima
quarta in Asia celebraretur, id non
oslondit propriam ab Apostolis fa-
ctam illius festi eo die perasrendi
institutionem. Verum alia ratione
sicrniricavimus ex niore in urbe sem-
per u-urpato ut die dominico fe-
, tionis lerendae quas Victoris litte-
8tum I^aschae perageretur, id ar<:^u-
mentum apostolicam tra<iitio-
es^e,
nem de ipso prorsus dominico die
es^e intelligendam.
Abutuntur controversiae huius hi-
storia scriptores a catholica doctrina
alieni, atque inde confidenter atfir-
mant f'e-nmi argumentum pos<e,ca
aetate Romanum Pontificem prinjatus
potestatem in universara ecclesiam
non obtinuisse. Omnium loco satis erit
alFerre Mo-hemii verba in commen-
tario de rebus Christianorum ante
Cofistantinion saec. 2 §. 72. «Ea, in-
quit,qua Victor vivebat aetate,tanta
nondum erat antistitis Roniaui po-
testas, nt quorum sententias et in-
stituta improbabat, eos totius eccle-
siae corporc abscindere posset. Hoc
ip-a haec controversiae paschalis hi-
storia extra omnem controversiam
poriit. lus euim et facultas si Ro-
mano Episcopo fuisset , quos vellet
universae Ecclesiae communione pri-
van«.i,neque Irenacus, netiue relh^ui
Episcopi voluntati eiu^ adversari
au-i fuissent, ^ad ratum liabuissent
quod ab ipso iudicatum erat. ^ In
eaa'Jem sententiam loquitur De Potr
ter tom. 2 deVesprit de VeijUse etc,
ubi agit de controversia , Paschatis
celebrationem respiciente.
Atqui negotii huius pertractatio
summam Romani Pontiticis in Ec-
clesiae regimine potestatem, vel ab
eo tempore omnibus cognitam fu-
, mam
isse omnino ostendit. Etenim ipsa
agenrii ratio
Victoris id declarat,
qui in ipso controversiae initio ad
£e praecipuorum universae Ecclesiao
negutioruni pertractancorum otfi-
cium p^rtinere manifeste significa-
vit, et apostolicara sedem Ecclesia-
rum omnium sollicitudinis gerendae
veluti possessionem retinere. Con-
firmant id Episcupi ex qualibet or-
bis parte qui , prout Victor sta-
,
tuerat, concilia in peculiaribus pro-
vinciis oa de causa habuerunt ut ,
Pontifici Maximo, qui de isto gravi
negutio erat decreturus, adessent.
Ostendunt id minae excomraunica-
,
rae continebant, nisi Asiaiii mentem
mutarent. Demonstrat denique Epi-
scoporum cura et studium ne Vi« ,
ctor efficeret id, quod minitatus fue«
rat demonstrat inquam eo etiam
; ,
tempore persuasum Episcopis fuisse,
talem esse Romani Pontificis pote-
statem, ut ii ab Ecclesia abscinde-
rentiir, quos ipse communione pri-
vasset. « Ex quorum numero , in-
quit Eusebius loco superius citato,
Irenaeus in Epistola, quam scripsit
nomiae fratrum, quibus praeerat in
Oallia, illud quidem defendit, solo
die Dominico Resurrectionis Domini
mysterium esse celebrandum, Victo-
rem tamen decenter admonet ne ,
integras Dei Ecclesias morem sibi
a maioribus traditum custodientes
a communione abscindat. » Tot au-
tem Epi^copos, tanta gravitate prae-
stantes , tantopere metuisse, ne Vi-
ctor excommunicationis poena A-
sianos mulctaret , eosque ab Ec-
clesia abscinderet, nisi explorala
res fuisset , Victorera potestate sua
eos abscindere posse , increciibile
est.
Restitit certe Polycrates Ephesi-
nus Episcopus cum suis Victori Pon-
tifici. Verum ea resistentia non pro-
bat, iis temporibus ignotam Ponti-
ficisauctoritatem illam fuisse, quam
posterioribus temporibus exercere
potuerint. Resistentia enim legiti-
auctoritatem non immiauit: ne-
que posterioribus temporibus, quan-
do tantam potestatis amplituainem
gradus sui propriam Roinani Pon-
tifices tranquille exercebant, exem-
pla defuerunt hominum qui seriis
,
Apostolicae auctoritati non dicara

DE VICTORIS
restiterunt, sed nefarie prorsus il-
lam spreverunt. Deuique Concilio-
rum generalium hi.<toria ostendlt
DE IIAi:iU:SI!;LS nLAH SAECULO SECUNDO ECCLESIA.M PEIH URDARLM.
Multa fuere errorum capita, quae
Ecclesiam saeculo secundo pertur-
barunt. Eorum praecipui auctores
fuerunt Saturninus Antiochenus
Bardesanes natione Syrus , patria
Edessenus, Tatianus natione Assj-
rius lustini M. quondam discipulus,
Basilides Aegyptius, Carpocrates A-
lexandrinus, Praxeas in Phrygia na-
tus et Graecorum doctrina institu-
tus,TheodotusByzantinus,Artemon,
aliique. Eorum errores, quod ad rei
summam pertinet, eo referuntur o-
mnes, ut catholica dogiriata impu-
gnarent de SS. Trinitate, de incar-
nationis mysterio, de corporum re-
surrectione, mosaicorum rituum ob-
servationis necessitatem docerent
sacras scripturas veteris novique te-
stamenti vel reiicerent, vel depra-
varent. Indicabimus aliqua singiJla-
tim de Marcione et Montano.
Cerdonis Syri haeretici quem
Marcion sequutus est, dogmata erant,
ut duo principia induceret, de cor-
porum resurrectione, de redemptio-
ne hominum male sentiret, libros
sacros omnes, praeter Lucae evan-
gelium et Paulli Epistolas licet non
universas, repudiaret. Cerdonis as-
secla fuit Marcion Sinopensis atque
ideo Ponticus appellatus. Cum hic
propter nefandum crimen cum vir-
gine patratum ab Episcopo patre suo
excommunicatione mulctatus esset
neque ulla ratione posset Episcopi
severitatem flectere, Romam se coii-
tulit, cum, Hygino mortuo, de alio
Pontifice eligendo Romanus clerus
deliberaret. Petiit igitur a Romanis
presbyteris Marcion ut in commu-
nionem acciperetur, sed prout re-
,
fert Epiphanius haeresi 42, respon-
sum ab illis est, inconsulto Episco-
,,,
I R. P0>TTIFICI3 AaENDI RA.TIONE KTC. G3
num repugnantium Christianorura
resistentia auctoritatici deficientiam
probet.
CAPUT XXI.
po id non posse; «unam ctiira
fieri
fidem esse et unam concordiam,
,
neque se adversari posse bono com-
,
ministro suo eius patri. » Repulsara
passus, Cerdoni Romae tunc com-
moranti Marcion se adiunxit, et eiu3
erroribus in eodem ferme genere,
,
graviores suos addidit :de qua ro
inter ceteros legi possunt tum Mo-
shemius in commentario supcrius
citato, tum Walchius ubi de hae-
reticis saeculi secundi agunt. lara
vero inde constat eum praedicas^e,
praeter cetera Cerdonis deliria, Chri-
stum boni principii filium , specie
quadam, et umbratiii corporis for-
ma praeditum, missum fuisse ut ani-
mis salutem afferret ; veterera le-
gem et prophetarum oracula veluti
a malo principio profecta reiecisse,
alterura baptisraa ad delenda pec-
cata excogitasse , quo suura stupri
,
scelus deletura esse iactavit.
Allatura quidera est aliquando hoc
Marcionis factum, veluti si eo exem-
plum contineatur hominis , medio
saeculo secundo ex Ponto , ab Epi-
scopi sui iudicio ad Romanum Pon-
tificem appellantis. Yerum Natalis
Alexander diss. 2 in saec. 2 art. 3 a-
liique animadverterunt, id tamquara
verum appellationis exemplum ha-
beri non posse. Neque enim Marcion
petebat ut de causa sua cognoscere-
tur, et in urbe Roma de sententia
contra ipsum lata iudicium insti-
tueretur. Immo videtur omnino Mar-
cion de Episcopo non esse conque-
stus, veluti si iniuria secum egisset,
sed tantumraodo id petiisse, ut quo-
niam exorare patrem non potuerat,
ut sibi veniam tandera aliquando
impertiretur, communionem , quam
ille denegabat, ab Ecclesia Roniana

6i CAri^T XXI.
impetrnrct. Nisi vero petatur, ut de
sententia lata iudicium instituatur,
quo appareat, iure iic, an iniuria sit
actuni, verae appcllationis ratio noii
habetur.
Quaiii(|uain vcro consilium a Mar-
ciono susccptuni Romain vciiiendi
non in eo versaretur, ut veram apud
apo^tolicam seilem appellationem po-
neret; negari tamen uon potest, ex
hoc eius lacto patere quaenam eo
,
tempore esset de Romanae Ecclesiae
potestate ubique recepta opinio. Nam
ut calamitati suae occurreret in ,
tanta locorum distantia, illud unum
sibi superesse putavit Marcion ut ,
a Romana Ecclesia communionem
consequeretur. Quoniam veroRomara
inpressus Pontificis adeundi copia
, simi crirainis reos esse praedicabat.
non erat, eo quod de successore Hy-
gini eligendo Clerus Romanus tunc
ageret, narrat memorato loco Epi-
plianius, « Eo statim ut pervenit
ad seniores adiens, qui ab Aposto-
lorum discipulis edocti adhuc super-
crant ut in communionem admit-
, Ecclesia, Montani causa, apud ethni-
teretur, ab iis frustra petiit. Quam-
obrem exstimulatus quod non
in vidia,
principem illic locum, ac ne Eccle-
siae quidem aditum impetrasset, ad
irapostoris Cerdonis haeresim con-
fugere in animum induxit. » Sen-
tentia Epiphanii certe esse non pot-
est, conatum esse ^larcionem ponti-
flcatum adipisci, sed eum a presbj-
teris Romanis nulla ratione dignura
iudicatum esse ut audiretur. Stu-
dium tainen Marcionis, ut, quoniara
a Pontifice non poterat, saltera a
Clero Roraano communionera obti-
neret, satis aperte significat, quam
honorifica esset etiam de Cleri Ro-
mani praestantia, quae tunc obtine-
bat, opinio.
Montani debet peculiaris
etiara
raentio fieri. Is Pepuzae
ignobili
Phrygiae vico natus erat, et sectam
quandara a nomine suo appellatam
condidit. Paracletum se esse a^rraa-
bttt ,non ita quidem stulte , ut se
Spiritum sanctum esse contenderet,
sed tantum ut veluti Doctor virtute
superna donatus, religioni Christia-
,
nae clarius explicandae cinsuleret.
Contendebat is divino consilio &o
,
inotum e-^se, ut morum disciplinam
in Eccle.>ia excitaret et perficeret
,
ea, quae prima Ecclesiae ipsius ae-
tate habita ratione imbeciilitatis
,
hominum explicata non fuerant.
,
Quare ieiunia frequentiora et diu-
turniora inferebat, secundas nuptiaa
vetabat, gravioribus peccati^ veniam
ab Ecclesia concedi posse negabat
corporis cultura damnandum , litte-
rarum et philosophiae studia despi-
cienda esse tradebat, virgines velo
tegendas iubebat, et eos Chri:itiano8,
qui persequutione saeviente , vel
,
fuga salutem petebant,vel argento
mortis pericula redimebant, gravis-
Manifostura est, horainis huius erro-
res excitare Ecclesiae soUicitudinem
debuisse quae illura in Conciliis
,
, suis damnavit. Praeter eius errores
vero qui Christianis erant perni-
,
ciosi in multura etiara periculum
,
cos adducta est. Etenim tristes quas ,
ille spargebat de imrainenti Ro-
manae rei publicae interitu, vati-
cinationes , ethnicorum indignatio-
nera contra Christianos acriter pro-
vocabant.
Sed severitate, quam praesefere-
bat praeceptis suis Montanus, apud
multos non infimi certe ordinis ho-
mines proficiebat, quos inter duae
feminae sunt recensendae Priscil- ,
la et Maximilla, quae una cum a-
liis praeceptoris sui exempla sequu-
tae, vaticinabantur. Omnium autem
eius sectatorum doctissimus et prae-
cipuus TertuUianus fuit, vir inge-
niosus, sed natura ipsa tristis et au-
sterus , qui Montan^ causam pluri-
bus scriptis fortiter gessit.
Haeretici ut Ecclesiae Catholicae
instituta contemnant, quadragesimae
ieiunium a Montano catholicos de-
rivasse affirmant. Sed haec quanta
falsitate dicantur, constat animad-
vertendo, comraunem hanc esse pa-
trum sententiam, instituti huius ori-
ginem ab Apostolica aetate , et tra-
 DE HAERESIBUS QUAE SARC.
Gitione (lescendere. Praeterea incre-
dibile omnibus statim apparet ec- , anno tempore nobis congruo ieiu-
clesiam ab eo horaine instituta sua
derivasse, quem condemnaverat raa-
nifesto iudicio.
Satis erit verba referre Hiero-
nymi in epistola ad Marcellam
«Nos unam quadragesiraam secun-
OAPUT
DE PMRS QIUTIONE, QUAM SUB SKPTIMIO SEVEUO I.MPLIIATORE
CIIRISTIANI
Cum de ii.s piaccipue vexationibus
sermonem habere instituerimus, quos
a Roipanis imperatoribus Christiani
passi sunt, non est quod de ceteris
calaraitatibus, quasaliunde profectas
saeculo tertio pertulerunt Christia-
ni, peculiarem disputationem habea-
mus. Quare nihil dicimus de ludaeis,
qui licet rerum suarum infelici con-
ditione afflicti essent,Christianis mo-
lestiam afferre conati sunt, ac in
eos teterrimum illud odium explere,
quo semper contra religionem no-
stram inflammati fuerunt. Ex Hippo-
Ijti autem Episcopi et aliorum pa-
trum de odio et conatibus ludaeorum
in Christianos querelis colligimus,
eos nostris molestos hac aetate fuisse,
etsi diserte affirmare non possimus
quidnam prorsus illi contra religio-
nem nostram tunc fuerint machinati.
Essent etiam recensendi Ethnici phi-
losophi, aliique litterati viri, qui per-
magno incommodoChristianis hacae-
tate fuerunt. Nam ex iis nonnuUi,
veteres de Christianorum sceleribus
accusatipnes renovarunt, ut ita Chri-
stianos in invidiam vocatos in gra-
vissima pericula adducerent. Non-
nulli praeterea Ethnicorum religio-
nem fictis allegoriis, et contortis ex-
plicationibus, ea ratione sunt inter-
pretati, ut vix diversa ab ea videri
posset , quam Christum tradidisse
affirmabant. NonnuIIi denique per
summam iniuriam, omnique adhibita
fallacia, in vitae veterum philosopho-
rum historia, aliorum(jue, ita rem
II ECCLRSLVM PERTURBARUNT. 65
dum apostolicam traditionem toto
,
namus. Montanistae tres in anno fa-
ciunt quadragesimas, quasi trea pas.si
sint Salvatores. » Et Montanistaa
quidem affirmabant tribus vicibus
,
: a Deo liominum salutem partam
esse.
XXII.
PERTULERUNT.
pertractabant, ut Servatoris nostri
vitam, miracula, resque gestas cura
illorum hominuip vitae ratione com-
ponerent, eosque Christo nihilo in-
feriores fuisse persuadere rudibus co-
narentur. Ex his autem religionis no-
strae inimici consequuti sunt, ut ali-
qui susceptam Christianae religionis
professionem desererent, aliqui vero
ab ea suscipienda deterriti sint, non-
nulli denique veterum heroum ac
philosophorum vitae lectione com-
moti mistum quoddam, et omnino
,
ineptum religionis genus sibi sequen-
dum iudicarint.
Sermonem igitur prosequentes da
iiscalamitatibus,quas aRomanis im-
peratoribus Christiani etiam saeculo
tertio passi sunt,de Septimio Severo
loqui primum occurrit. A. M. Aurelii
morte usque ad annum 197 ecclesia
tranquillitate usa est. Quod si eo an-
norum spatio, quodaM. Aurelii mor-
te ad annum 197 intercessit, Chri-
stiani proreligione perempti aliquan-
do fuerunt, id aliquorum horainum
potentia, et adversus nostros odio,
non autem ex nova lege perfectum
est. At Septiraius Severus anno 197
adductus est, ut iuberet,cum Chri-
stianis ex veteribus imperii legibus
agi, et anno 202 edicto promulgato
saevissimam contra Christianos ve-
xationem excitavit.
In ea vexatione haud ita magnum
Martjrum numerum fuisse eontendit
DodWellus in toties meraorata uade-
cima diss. C/prianica de Martjrum

6fl CAPur XXII.
paucitatc, et praeterea conatur eflfi-
cere» biennio tarituni eann persequu-
tionera penlurasse. Arbitramur au-
tem nobis facile esse, etiani hoc loco
Doclwellum coiifutare, atque ostende-
re revcra pernjagnum hominum nu-
merum fuisse in Severi persequutione
pro Christi religione cae-orura, et
eam calamitatem, qua eccle^ia vehe-
menter afflicla est,fuisse biennio lon-
ge diuturniorem.
Res haec, de qua di^putamus, non-
nisi veterura scriptorum testimonio
demonstrari potest: atqui gravissi-
mos viros, aetate, doctrina, auctori-
tate praestantes adducere possumus
pro sententia nostra hiculentissimum
testimonium dicentes. Accepimus
enim ab Eusebio lib. 6 H. E. oranino
pluriraos pro Christo fuisse intorfe-
ctos. «Porro cum Severus, ait c. 1,
persequutionem adversus ecclesias
excitasset, per omnes quidem ubique
locorum ecciesias, ab athletis pro
pietate certantibus illustria sunt con-
fecta martjria.» Cap. autem 2 « Igi-
tur Severo annum imperii decimum
agente . cura persequutionis arden-
. .
tissimum flagraret incendium, atque
innumerabiles martyrio coronaren-
tur. » Cap. denique 7 de luda Chri-
stiano verba faciens,ea tempora com-
memorans, quibus Severus ecclesiam
vexabat, « Antichristi, inquit, adven-
tum iara tunc imrainere existimabat:
adeo commota tunc adversus nostros
persequutio multorum animos vehe-
menter conturbaverat. »
Possent hasc satis esse ad Dod-
wellum refellendum cum de parvo
Martyrum nuraero disputat, qui sub
Septimio Severo pro Christo passi
sunt. Cui enira ura^iuam ille persua-
debit, revera Septimio Severo impe-
ratore paucos Christianos pro reli-
gione interfectos esse, cum ex allatis
Eusebii locis pateat, ubique locorum
Severum Christianos vexasse, ubique
preclara fortitudinis exempla innu-
meros Christianos pro religione ve-
xatos edidisse, tantum denique timo-
rem Christianis ob persequutionis
crudelitatem gravitatemque incus-
,
\
sum esse, ut Antichristi tempus ad-
ventare sibi in animura induxerint?
Praeter Fusebium tamen, Dionem
etiHm conimemorabiraus,qui in histo-
ria sua de Severo Christianos perse-
\
quente ait: « Morte afficiebat ma-
gnura nuraerura clarorura, et honore
sibi parium virorura. » Adiungeraus
etiam Clementera Alexandrinura. I3
Stromaton libros Severo imperatore
scrip^it, atque in eo opere quanta
tunc esset ecclesiae calamitas, quan-
tusque Christianorum numerus pro
religione caesus sit, manifeste de-
monstrat,Lib. enim 2, pag. 494 edit.
Oxoniensis ait: < Nobis autem sunt
quotidie redundantes Martyrum fon-
tes, qui nostris spectantur oculis, qui
torrentur, torquentur,etcapite trun-
cantur. » Lib. denique 4 pag. 598
Christianos quod Christiani sint
,
suppliciis affici refert.
Eflecimus priraum illud, quod erat
contra Dodwellura ostendendura, noa
paucos certe Martyres, hac perse-
quutione perdurante,fuisse. Alterum
nunc brevi efficiamus, eam calami-
tatem fuisse longe biennio diuturnio-
rem. Sane luculentura huius rei argu-
mentum affert Tertullianus ad Scapu-
lum c. 40 cum sex praesides in Africa
commemorat, quibus illam provin-
ciam administrantibus, persequutio
perduravit etsi quandoque minus cru-
deliter cum Christianis ii ipsi prae-
sides egerint. « Vigelius, inquit, Sa-
turninus, qui primus in nos gladium
egit, lumina amisit. Sub Hilariano
praeside cum de areis sepulturarum
nostrarum acclamassent, areae non
sint, areae ipsorum non fuerunt.
Quanti autem praesides, et crudelio-
res, etconsta^ntiores dissimulaverunt
ab huiusmodi causis? ut Circius Se-
verus, qui Thjsari ipse dedit reme-
dium, quomodo responderent Chri-
stiani, ut dimitti possent: ut Vespro-
niusCandidus, qui Christianum quasi
tumultuosum civibus suis satisfacere
dimisit: ut Asper, qui modice vexa-
tum hominem, et statim deiectum,
nec sacrificium compulit facere, ante
professus inter advocatos et adses-
 DE PERSEQUUTIONE, QUA.M SUR SEPTIMIO SEVERO, ETC.
sores dolere se incidisse in hanc cau-
sam: Pudens etiam missum ad se
Cliristianum, in elogio, concussione
eius intellecta, dimisit, scisso eodem
elogio, sine accusatore negans se au-
diturum hominem secundum manda-
tum. Haec omnia tibi et de officio
suggeri possunt, et ab eisdem ad-
vocatis, qui et ipsi beneficia habent
Chri.stianorum.» His addendus Minu-
cius Firmianus, qui Vigellium ex-
cepit, et de quo mentio est in actis
martyrii SS. Perpetuae et Felicita-
tis. I^e Scapula vero illud comme-
morandum est, eum scilicet, qui post
numeratos superiusproconsules Afri-
cam administravit, circapersequutio-
nis finem in eam provinciam mis-
sum esse.
lam vero cum porsequutionis huius
CAPUT
DE CO.VmOVERSIA, NUiM ALEXANDER SEVEP.IS IMPin.VTOR
CIIRISTIANUS
Alexandrum Severum Imperato-
rem Christianum religione fuisse ob-
tinuit apud non paucos opinio, prout
et eius Matrem luliam Mammaeam
Christianam religionem amplexam es-
se existimatum est. De luliae M<jm-
maeae religione legi praesertim pot-
estlo.Rud.Wetsteniusinp^^ae/^fl^^/one
ad Origenis dialogum contra Mar-
cionitas. Nos quid veterum scripto-
rum testimoniis magis consentaneum
videri potest, breviter explicabimus.
Agit de lulia Mammaea Eusebius
H. E. lib. G cap. 21, et Hieronyaius
in catalogo scriptorum Ecclesiastico-
rum cap. 54. Eusebii et Hieronymi
testimonio, lulia Mammaea appella-
tur femina religiosa, cultui dedita.
Commemorant duo ii scriptores, lu-
liam Mammaeani vocasse ad se Ori-
genem in aula«i , quae tunc Antio-
chiae erat, et ab ea Origenem de re-
ligione disputantem fuisse auditum.
Verum , -ut facile intelligitur, haec
minime sufficiunt, ut luiiam Chri-
stianam fuisse statui possit. Nam
67
tempore, tot proconsules Africamad-
ministraverint, apparet, quam falso
asseratur, eam vexationem biennio
tantum perdurasse. Praetereagravis-
simis argumentis ostenditur ab eru-
ditis, martyrium SS. Felicitatis et
Perpetuae anno 205 contigisse: an-
no 210 Plutarchum, aliosque Ale-
xandriae pro Christi religione ad
mortem usque vexatos esse, Alexan-
drum Hiesosolymitanum Episcopum
anno 211 cum in vincula coniectus
e>:set, Clenlenti Alexandrino dedisse
litteras ad Antiochenos deferendas.
Quid vero haec demonstrant, nisi
ex illorum temporum monumentis
patere, longe plures annos, ac Dod-
wellus contentiit, vexationem de ,
qua hactenus di<pntavimus, pcrdu-
rasse ?
xxin.
FUERIT.
licet uterque roferat, ab ea Qrigenera
auditui)! esse in aula de religione
verba facientem, nemo tamen eorum
narrat, Origeneai apud luliam pro-
fecisse et Christianam religionem
,
ei persuasisse. Immo vero cum Eu-
sebius etiam illud addiderit, cito Ori-
genem Alexandriam reversum esse,
hoc non modicam alfert suspicionem,
luliam domiiam, pertaesam Origenis
humanadespicientisseveritatem, cito
se eius incommoda oratione expedi-
visse.Neque ii loquendi modi, quibus
Eusebius et Hieronymus usi sunt,
evincere possunt, Christianam luliam
Mammaeam fuisse: nam ea ratio lo-
quendi significat tantum feminam
religioni addictam quin necesse sit
,
prorsus affirmare , Christiana sacra
illam amplexam esse.
Haec maiorem vim obtinent, si
consideretur Lampridium in vita
,
Alexandri Severi cap. 14 t. 1 hist.
Augustae, sanctam mulierem luiiam
Mammaeam appellasse; et eodem in
loco ostendisse, uon ita iilam saa-
68 cxruT
rtam intelligi, quomodo jsanctos suos
Christiani vocant. < Quuin piier
(Alexander), inquit, ad imperiuiu
perveuisset, lecit cuucta cum matre,
ut et illa videretur pariter impera-
re, mulier sancta, sed avara, et auri
atque ar^eiiti cupiiia. » lam vero, ex
eo quod Lampridius sanctam dixerit
luliara Manimaeam, nemo iure arbi-
trabitur, illum scriptorem Christia-
nam matrem Alexandri iudicavisse.
Cura autem Lampridius scribit, mu-
lierem sanctam, sed avaram, et auri
ac arg:enti cupidam Mammaeam fuis-
se, satis marjiteste prodit, quid san-
ctae nomine iutelligat, scilicet, eam
quamtumvis religioni de(!itam , et
anirai sui salutis cupidam, vitio ava-
ritiae imprimis obnoxiam fuisse.
Quamquam vero haec ita sint,
certum est tamen, illam erga Chri-
stianos valde benevola voluntate
semper fuisse, et Religionis nostrae
disciplinam, moresque Christianorum
omnino laude atque amore dignos
iudicasse. Cum vero Aluxander sin-
gularem semper erga matrem obser-
vantiam demonstraverit, mirura cer-
te esse non potest, imperatorem hunc
prorsus amico animo erga Christia-
nos fuisse.
Videamus tamen quid ex veterum
scriptorura testiraonio depromi pos-
sit ad statuendum, num ipse Alexan-
der Severus Christianam religionem
fuerit amplexus. Nam non defuerunt
qui imperatorem illum religionem
nostrara suscepisse existimaverint.
Et inter ceteros PauUus Ernestus
lablon^kius hoc contendit in com-
mentatione sua de Alexandro Seve"
ro Ckristiayioruyn aacris per Gno-
aticos initiato. Affert ille quidem
praeter reliqua, quae ingeniose dis-
putat, gemmam quandam a lacobo
de Wildio editam, cui geramae quae-
dam inscripta sunt, quae is de Chri-
stiana religione ab Alexandro sus-
cepta interpretatur. Sed loannes Lau-
rentius Moshemius in conjm. de reb.
Christ. ante Constantinum saec. 3 §. S
probat, nihil certi ad hanc rem pro-
bandam desumi ex ea gemma posse.
XXIII.
Multo igitiT firmjus ac verius
illi qui ex veterum te«tim6-
a^,'unt,
niis existimant esse ostendendum,
num Cliristianus Alexander Severus
fuerit. Si vero testimonia ista con-
sulantur, exsistet Alexandrura Chri-
stianam religionem magni fecisse,
sed illam religionem ab imperatore
susceptam esse numquara probabitur.
Primum quod Lampridius habet in
Alexandri vita cap. 22 commemoran-
dum est: « Indaeis privilegia reser-
vavit, Christianos esse passus est. »
Hoc vero non tale est elogium ut
iraperatorera Christianum fuisse do-
ceat. Nam locus iste Lampridii ma-
gis beneficum erga ludaeos, quam in
Christianos Alexandrum fuisse osten-
dere posset. Deinde ex eo loco tan-
tummodo sequi potest, Alexandrum
effecisse, ut ea, quae contra Christia-
nos antea fuerant decreta , ad etfe-
ctum non perducerentur. Fuisset au-
tem animi Cliristianam religionem
vere reverentis iniquas illas leges
abrogandas oranino curare. Quam
vero molestum Christianis fuerit ea
decreta penitus non rescindi, facile
intelligitur ex eo, quod licet Alexan-
der eiusque mater bene de Christia-
nis esse passus sit tamen ob illa-
,
rura legum rationem vexati ab Im-
perii Romani magistratibus saepe-
numero fuerint Christiani. Est etiam
non praetereundum ab Alexandro ,
in rerum publicarum administratione
adhibitura praecipue fuisse horainem
Christianis valde iniraicum Domi- ,
tium Ulpianum; hunc autem non o-
misisse , auctoritate et gratia, qua
valebat , uti ad suam erga Christia-
nos iniraicitiam exercendam. Hinc
,
sciijius eum librum de of-
scripsisse
atque in eo scripto
ficio proconsidis,
magistratibus Imperii Romani vel- ,
uti in tabula, proposuisse leges o-
mnes contra Christianos latas, ut
scirent quanam ratione cura iisdem
agi oporteret; qua facta magistrati-
bu3 legum recordatione, non est mi-
rum, eos persaepe Christianos reli-
gionis causa vexasse. De ea re La-
ctantius agens divinarum institutio-

DE CONTROVERSIA, NUM ALEXANDER SEVERUS,
num 5 cap. XI ait « Domitius
lib. : consulentes sacra repererant, omnes
de proconsulis rescripta prin-
oflScio
cipum netaria collegit, ut doceret
quibus poenis affici oporteret eos, qui
se cultores Dei confiderentur. »
Neque vero quod Lampridius scri-
bit, Alexandrum in larario suo, in quo
matutinis horis rem divinam facie-
bat, habuisse etiara imaginem Chri-
sti, id ostenderet iraperatorem vere
Christianum anirao fuisse: nam Lam-
pridius cap. 29 refert ex testimonio
scriptoris, quem Alexandro aetate
aequalem fuisse dicit, illum in lara-
rio, inter animas sanetiores, Apoilo-
nium, Christum, Abrahamum, Or-
pheum et huiuscemodi Veos in ima-
ginibus coluisse. Hoc autem argu-
mento esse potest tantummodo
Alexandrum de Christi virtute ma-
gnam opinionem comparasse
sibi
non autem cum animi sententia
Christianam religionem suscepisse.
Multo clarius deinde constabit, ex
imagine Christi in larario ab Impe-
ratore servata, non sequi, eum Chri-
stianam religionem amplexum esse,
si verba Lampridii ipsius cap. 32
considerentur. Etenim eo loco refert,
Alexandrum Severum in larario ma-
iore inter divos et optimos conse-
crasse Alexandrum Magnum, cuius
tamen ebrietatem et crudelitatem in
amicos cap. 30 idem scriptor narra-
verat, Severum condemnasse. Id au-
tem ostendit, non omnes quos in ,
larario suo consecraverat imperator,
habitos ab eo fuisse veluti virtute
ac sanctitate praestantes.
Haec sunt praecipua, quae afferun-
tur, ut Alexandrum Severum Chri-
stianam religionem suscepisse de-
monstretur: verum id ex iis mini-
me sequi manifestum est. Cetera
sunt prorsus leviora. Nam si per-
pendatur quod Lampridius cap. 43
Alexandrum sibi proposuisse,
refert,
templum Christo aedificare, id nullo
modo evincit, imperatorera Christia-
num vere fuisse. Etenim idcirco nar-
rat deinde Lampridius consilium
tempii ae*diflcandi Alexandrum de-
reliquisse, quod eos audierit, « qui
,
ETC. 69
Christianos futuros, si id optato eve-
nisset, et templa reliqua deserenda.»
Item (|uod Larapridius commemorat
cap. 51 placuisse vehementer Alexan-
dro praeceptum illud : «Quod tibi
non vis alteri ne feceris » nihil
, ,
prorsus habet, quod imperatorem
Christianum demonstret. Potuit e-
nim homo, recte a matre institutus,
et in Christianos bene animatus sibi
facile persuadere huius praecepti
praestantiam, cum etiam homines
Christianis infensi denegare saepe-
numero non potuerint, in Christia-
nae religionis praeceptis multa prae-
clara et laude digna reperiri. Deni-
que quod Eusebius referat H. E.
,
lib. 6 c. 28, « familiam Alexandri
plenam Christianis fuisse, » id argu-
,
mento tantum est, iis annis, quibus
Alexander Severus imperavit, atque
in omnibus matri luliae Domnae ob-
sequutus est, aulam Christianis pro-
pitiam valde fuisse. Hoc autem ex-
tra omnem controversiam positum
est, tum ob luliae Mammaeae in
Christianos amorera,tum ob singu-
larem Alexandri erga matrem reve-
rentiam, evenire facile potuisse, ut
in imperatoris familiam magno nu-
mero Christiani referrentur. Id ve-
ro minime potest adduci ut conclu-
datur Imperatorem Christianum fu-
isse.
Esset hic quaerenduno, num Impe-
rator Philippus Arabs Christianus
fuerit. Verura tanta est in re diiu-
dicanda difficultas , talia responsa
afferuntur arguraentis, quae ad evin-
cendum, Christianum eum fuisse ad-
ducuntur, ut longam necesse esset
ad rem explicandam instituere dis-
putationem. Certum tamen est, plu-
res doctrina praestantes viros sen-
tentiam iliam propugnasse, quemad-
modura docti viri plures non defue-
runt, qui id probari non posse con-
tenderint. Numerat praecipuos, qui
de hac controversia pertractarunt
loannes Albertus Fabricius in libro
salutaris lux evangelii toti orbi ex^
oriens pag. 235, et Walchius saec. 3
 ,

70 CAPUT XXIV. DE PERSEQUUTIONE A MAXIMINO IMP. ETC.

cap. 2 in adnotalione §. 4 subiecta. ni 249 perpetuo so benevolum Chri-
Constat vero eum quamdiu regna-
, stianis exhibuisse, ita utii constanti
vit, hoc est, a mense martio anni 244 tranquillitate sub eo principe frui
ad dimidium raensem octobrem an- potuerint.

CAPUT XXIV.
Di: PtRSEQlXTIONE A .MAXIMLNO I.MPE: A o IK

CO.MRA CHRISTIA.NOS COMMOTA.

Cum Alexander Severus in Ger- Cappadociae episcopus in epistola

mania interfectus esset, eique Maxi-
minus in imperio suflfectus fuisset,
qui raortis Alexandro illatae prae-
cipuus auctor fuit, gravissima iterum
excitata est persequutio contra Chri-
stianos, qui sub Alexandro praeser-
inter Cyprianicas 75. < Volo autera,
inquit, et de historia, quae apud nos
facta est, exponere, ad hoc ipsum
pertinente. Ante viginti enim et duos
fere annos, ttn^jporibus post Alexan-
drum Imperatorem multae isthic
,

tim tranquilli esse generatim potuc- conflictationes et pressurae accide-

rant, licet aliquando, prout superius runt vel in commune omnibus, vel
tradidimus, a magistratibus imperii, privatim Christianis ut ex hoc
. . .

secundura leges antea latas agenti-
bus, aliquibus in locis vexati fuerint.
Maximinus ignobili genere natus
erat, et incredibili corporis sui robo-
re ad gradus militares viam sibi pa-
raverat; deinde anno 235 Alexandro
sublato, obtinuerat, ut imperatoria
potestas ad eum deferretur. Odio
acerrimo in Alexandrum Maximi-
nus animabatur, atque ab eius fa-
ijiilia vexanda initium fecit, in qua
ipagno numero reperiebantur Chri-
stiani.
Eusebius lib. 6 H. E. c. 28 id me-
moriae prodidit. « Gravi odio suc-
census adversus faipiliam Alexandri,
in qua plerique erant Christiani
persequutione excitata solos anti-
, cuius crudelitate tantopere veteres
stites ecclesiae utpote evangelicae
, conquesti sunt, numquam a Christia-
praedicationis auctores interfici ius-
sit,» fortasse quod, iis occisis, minus
sibi timendum ab ea familia putaret.
Sed minime se Maximinus continuit
in Alexandri famiiiae vexatioue: et-
enim in Cappadocia scimus, Alexan-
dro mortuo, Christianos persequutio-
nem pati continuo coepisse. Docet id
scriptor ad hanc rem probandam
gravissimus, Firmillianus Caesareae
persequutio gravis ad versus nos Chri-
stiani nominis fieret, quae post lon-
gam retro aetatis pacem repente ob-
orta de inopinato et insueto malo,
ad turbandum populum nostrum ter-
ribilior efi^ecta est.»
Quod in Cappadocia, id aliis et-
iam in regionibus evenisse certum
est. Nam, ut cetera praetereantur
monumenta hoc probantia, Origenes
homil. 28 in Matthaeum comraemo-
rat, «Ecclesias persequutionem pas-
sas, et incensas esse. »Calamitas au-
tem ista, quae Christiauos eo tem-
pore graviter afflixit, toto triennio
perduravit, quo Maximinus imperium
obtinuit. Homo enim teterrimus, de
nis vexandis destitit. « Maximus
nuraerus, ait Rufinus lib. 6 hist. c. 19,
exstitit confessorum tribus annis per-
sequutione comraota, in quibus finem
et persequutionis fecit, et vitae. »
Haec vero adeo per se perspicua
sunt, ut ad persequendara magnae
Martyrum raultitudinis, qui pro Chri-
sto passi sunt, deraonstrationem, ex-
plicatione non indigeaQt.

CAPUT XXV.
Di-: DcCII IMPERATOUIS PEP.S QLLilONE
CONTRA CIIRISTIANOS.
Pos': tliuturnam tranquillitatem,
qua Ecclesia usa fuerat, rerum facies
repente mutata est, cum, Philippo
sublato, Decius anno 249 Imperaior
factus fuit. Communis enim veterum
Christianorum scriptorum querela
est, illum statim post susceptum im-
perium crudeliter Christianos vexa-
re coepisse. Eorum autem testimo-
nio constat, teterrima fuisse edicta
a Decio in Christianos promulgata.
Edidit quidem Bernardus Medo-
nius Tolosae anno 1664 Decii Augusti
quoddam edictum contra Christianos
ex codice, cuius antiquitatem is plu-
rimi faciebat. Verum Tillemontius
in liist. eccl. tom. 3 p. 400 multa ei
libello, in quo edictum illud conti-
nebatur, inesse ostendit,quae fraudis
suspicionem afferre possunt, licet cum
iis conveniant, quae ab antiquis de
vexatione Deciana memoriae prodita
sunt. Putat vero Moshemius in
comm. de rebus Christianorum ante
Constantinum pag.478, edictum illud
de quo Medonius disputat, ex Sancti
euiusdam sub Decio interfecti recen-
tioribus actis depromptum, et ab edi-
tore nonnullis in locis partim locu-
pletatum, partim emendatum fuisse,
ut veterum narrationibus magis con-
sentaneum esset.
Quamquara vero Decii edicti tex-
tus ipse interierit, certum est tamen,
atrocissimum contra Christianos il-
lud fuisse. Testis huius rei est in-
ter ceteros Dionysius Alexandrinus
apud Eusebium H. E. 1. 6 c. 41,ubi
Decii edictum appellat horrificum ac
terribile, et«tale fuisse, utipsi etiam
electi, si fieri posset, scandalum pa-
terentur, et omnes Christiani mirum
in modum exterriti sint. » Testis
Gregorius Nyssenus in vita Grego-
rii Thaumaturgi tom.Sopp. pag.568;
quo loco postquam affirmavit: « Im-
perator iussit in edicto suo praesides
71
et magistratus, Christianos omni sup-
pliciorum genere ac metu ad Deo-
rum cultum reducere; » commemo-
rare pergit, praesidibus et magistra-
tibus severas poenas Decium denun-
tiasse, si remissiores in hoc mandato
implendo fuissent: hinc factum esse
ut praesides, reliquis negotiis post-
habitis, de Christianis vexandis ve-
hementer solliciti fuerint, atque edi-
ctis propositis signifioaverint, eos ,
qui Christianae religioni nuncium
remittere nolIent,saevissimis crucia-
tibus, atque extremo supplicio mul-
ctandos esse; nova, atque antea in-
audita tormentorum et cruciatuum
genera excoiiitata fuisse, atijue in-
strumenta terribilia ad corpora tor-
quenda comparata palam expa^ita
,
esse, ut adspectu suo Christianos
affligerent, metuque implerent; in-
credibilem denique terrorem, incre-
dibilem metum, ac gravissimam per-
turbiationem ubique his de causis
obortam fuisse. Haec sunt, quae de
legis contra Christianos a Decio latae
fori;Da tum Gregorius Nyssenus, tum
veteres reliqui scriptores memoriae
prodiderunt.
Haec vero per se sola satis sunt,
ut intelligatur teterrimam esse de-
buisse calamitatem, quam Christiani
sub eo imperatore pertulerint: ge-
neratim enim ea evincunt, iraprimis
crudelc fuisse edictum, cuius aucto-
ritate Decius voluit agi contra Chri-
stianos. Deinde metus magistratibus
incussus, ut in ed^icti exsequutione
diligentissimam operam exhiberent,
additus hominum iniquitati, qui
sponte sua voluissent Christianos
atfligere, perspicue declarat, quanta
Christianorum clades esse debuerit.
Pertinebat ea calamitas ad oranes,
omnis generis,ordinis, aetatis et se-
xus Christianos; quod quidem exem-
pium eorum, qui Alexandriae morieni
 ,
72 CAPui XXVI.
Christi causa oppctierunt, ct ca quae
ex Dionysio Alexandrino apud Euse-
biuji 1. 6 c. 41 superius adducta sunt,
luculenter demonstrant. Auctor vero
est inter ceteros Cjprianus ep. 52
ad Antonianum pag. 69 ed. Baluzii
Deciuin, quemadmodum Maximinum,
Bacerdotes et Episcopos Christiano-
rum iraprimis vexari atque excru-
eaque de causa factum
ciari iussisse,
esse ut, Fabiano R. P. iiiterfecto,
,
impediverit ,
quominus alius eius
loco Episcopus crearetur, « Sedit,
inquit de Cornelio Fabiani succes-
eore loqnens, sedit intrepidus Ro-
raae in sacerdotali cathedra eo tem-
pore,cum tyrannus infestus, sacerdo-
tibus Dei fanda atque infanda omnia
comminaretur, cum multo patientius
ct tolerabilius audiret levari adver-
Bus se aemulum principem,quam con-
stitui Romae Dei sacerdotem. »
CAPUT XXVI.
DE PERSi.QLUTIOiNE SUB VALERIANO IMP.UAronE
A CIIRISTIAMS TOLERATA.
\'alerianus Imperator cum usque
ad quintum imperii sui annum se im-
primis benevolum et clementem erga
Christianos ostendisset, anno tandem
257 , auctore Macriano, Praefecto
Praetorii, cuius familiaritate uteba-
tur quique in summa apud eum ae-
,
stimatione erat, repente sententiam
mutavit, atque praesides Iraperii
Christianorum conventus vetare,et
Episcopos doctoresque EcclesJae in
exilium mittere iussit: haec imperato-
ris mandata Christianorum animos,
gravioribus malis assuetos, accendere
potius, quam terrere visa sunt. Qua-
re anno proximo severius contra
Christianos Imperator edictum pro-
mulgavit, cui magistratus obtempe-
rantes, magnam Christianorum co-
piam per omnes Imperii provincias
necaverunt, et poenis aliquando mor-
te ipsa deterioribus affecerunt.
Pluribus adductis testimoniis ista
possunt ostendi; sed brevitatis gra-
Magnam tamen ex qualibet pro-
vincia fuisse Martyrum Christiano-
rum copiam facile est mente conci-
pcre. Licet enim ex Cypriani libro
cle lapsis, aliisque eius epistolis ma-
nifestum sit magnam fuisse dirersi-
tatem a pracsidibus in edicto im-
plendo adhibitam, certum tamen est,
omnes variis modis periclitatos esse
num Christianos adducere possent
ad Cliristum, quem professi erant,
deserendum, omnes ultimi supplicii
poena intentata Christianos terruis-
se, omnes cum sacrorum ministris,
luaxime cum Episcopis severius at-
que inclementius egisse, quam cum
ceteris ,atque mortem Episcopi ci-
tius, quam aliorum imperasse. Itaque
atrocissimam hanc a Christianis sub
Decio toleratam persequutionem fu-
isse patet.
tia haec satis erunt. In actis Cypria-
ni,apud Theodoricum Ruinartinm,
PaternusproconsulitaCyprianumad-
ductum in iudicium alloquitur: « Sa-
cratissimi imperatores Valerianus et
Gallienus litteras ad me dare di-
gnati sunt, quibus praeceperunt, eos,
qui Romanam religionem non co-
lunt, debere Roraanas caereraonias
recognoscere. » Neganti fortiter Cy-
priano proconsul poenam exilii de-
cernens, respondit ita prosequutus:
« Non solum de Episcopis, verum
etiam de presbyteris mihi scribere
dignati sunt. » Praeterea proconsul
haec pronunciavit: « Praeceperunt
etiam, ne in aliquibus locis concilia-
bula fiant, nec coemeteria ingre-
diantur: si quis igitur hoc tam sa-
lutare praeceptum non observaverit,
capite piectetur. » His autem verbis
raanifestum est poenam capitalem
,
contra eos Christianos latam , qui
generatin? sacros conventus agerent,

1)E PERSEQUUTlONE SUB VALERIANO IMP. ETC.
et nominatim eadem poena propo-
sita vetitum fuisse ne coemeteria
, Romani
frequentarentur. Ideo vero iis Cliri-
stianis irascebatur Imperator qui
coemeteria adirent, eo quod in iliis
Martyrum et Confessorum cadavera
condita essent, et Christiani, qui inde
revertebantur, fortiores, et ad con-
temnenda decreta principum alacrio-
res facti viderentur. Colligitur ex
bis summa primae legis a Valeria-
no latae contra Christianos, et haec
manifeste conveniunt cum iis, quae
Dionjsius Alexandrinus apud Euse-
bium H. E. lib. 7 cap. 11 narrat de
rebus a se ceterisque perferendis
Aerailianus enim praefectus de eis
inquit: « Mittemini in partes Libyae
ad locum Cephro hunc enim locum
: autem praesides plane intelligerent,
iussu augustorum nostrorum elegi.
NuUatenus autem licebit vobis con-
ventus agere, aut ea, quae vocantur
coeraeteria adire. » Exscribenda hic
esset tota Cypriani epistola 77 ad
Martyres in metallis constitutos,
in qua refert , partem populi sibi
commissi iam martyrio functam esse,
partem adhuc in carceribus contine-
ri, atque ad metalla damuatam
fustibus caesam, compedibus vinctam
ostendit praeterea ex quolibet or-
dine, genere, et aetate condemnatos
magno numero ea de causa Christia-
nos fuisse. « Denique, inquit, exem-
plum vestrum sequuta multiplexple-
bis portio confessa est vobiscum pa-
riter, et pariter coronata est coii-
nexa vobis vinculo fortissimae chari-
tatis, et a praepositis suis nec carcere,
nec metaliis separata. Cuius numero
nec virgines desunt. In pueris quo-
que virtus maior aetate, annos suos
confessionis laude transcendit, ut
martyrii vestri beatum gregem, et
sexus et aetas omnis ornaret. »
Tantam crudelitatem, qua contra
Christianos tunc temporis agebatur,
ut poenis exilio maioribus affligeren-
tur, tribuendam esse postremae le-
gis partimanifestum est, qua ngorte
mulctandos esse statuebatur eos, qui
conventus frequentarent, vel coeme-
teria ingrederentur. Hanc causam
:
73
adducitCyprianusloquens deXysti II
Pontificis raartyrio in epi-
stoia 82 ad Successum. « Xystura
, autem in coemeterio animadversum
sciatisoctavo iduumaugustarum die,
et cum eo diaconos quatuor sed et:
huic persequutioni quotidie insistunt
praefecti in urbe, ut si qui sibi obla-
ti fuerint, animadvertantur, et bona
eorum fisco vindicentur. » Cum Chri-
stiani, videlicet, imperatoris prohibi-
tione deterriti non sint a conventibus
suis habendis, et a coemeteriis ad-
eundis, eo quod nollent poenarum
metu ea derelinquere, in quibus fi-
: dei Christianae professio illis tera-
poribus contineri videbatur magno ,
numero comprehendebantur. Cum
cuius periculi esset tantam hominum
multitudinem interficere, eveniebat,
ut non pauci capite plecterentur, ce-
teri verberibus, carcere aliisque poe-
nis exilio gravioribus afiicerentur.
Alterum edictum Valerianus anno
259 promulgavit, quod pri-
circiter
mo crudelius iudicatum est. lussit
enim in hoc altero edicto, Episcopos,
esse, presbyteros , diaconos omnes, qui
ethnicam superstitionem suscipere
nollent, continuo interfici ; senato-
res, et egregios viros, atque equites
Romanos, dignitate amissa, etiam
\ bonis spoliari, et si, bonis publicatis,
in religione retinenda perseveras-
sent, capite plecti debere, matronas
, bonis suis spoliatas in exilium re-
j
legari, Caesarianos denique, hoc est,
oranes eos, qui quacuraque ratione
,
ad imperatoris familiam pertinebant,
eadem de causa, in Caesarianas pas-
siones mitti oporteret. Scripsit tan-
dem, et edicto subiecit Imperator
epistolam ad omnes provinciarum
praesides, qua eos urgebat , illa o-
rania impiere, quae edicto suo con-
tinebantur His rationibus atrocior
.
evasit calamitas quam sub eo Im-
,
peratore Christiani psrtuierunt.
Captus in Persico bello, exeunte
anno 260,Valerianus fuit, et ludibrio
habitus est atque eo tandera tera-
,
pore haec vexatio sedata est. Id au-
74 CAPUT XTVI. DE PERSEQ. Stm VALERIANO IMP. ETC.
lem Eusebius lib. 7 H. E. cap. 13 di-
serte narrat, ubi, allatis Gallieni re-
scriptis per universum Imperium
Romanum missis, ostendit, tunc ab
eo factam fuisse copiam Christianis,
ut libere religionem suam profite-
rentur. Apparet igitur, Vaieriano
imperante, ab eo tempore, quo Chri-
stianos vexare coepit, usque ad tem-
pus, quo a Persis captus fuit, id est
spatio temporis , quod tres annos
iQnge superavit, magnam fuisse eo-
rum Christianorum copiara, qui pro
Christo interfecti sunt, et perma-
gnum etiam Christianorum numerum
fuisse, qui carcere, exilio, bonorutn
gpoliatione , exquisitis cruciatibus
eadem de causa vexati fuerunt. Me-
rentur autem , ut singiilatim coiji-
memorentur duo fortissimi sanctis-
simique viri, qui hac vexatione du-
rante, gloriosum pro Christo martj-
riura fecerunt, Cvprianus, videiicet,
Carthaginiensis Episcopus, invictus
religionis assertor, et Laurentius
Romanae Ecclesiae diaconus, qui,
Leone Magiio sapientissirae afSrraan-
te, tantam martjrio suo urbi no-
strae gloriam, quantam Stephanus
Hierosolymae coraparavit.
Usque ad annum 270 quo Aure-
lianus imperare coepit, res Christia-
norum satis tranquillae fuerunt. Ne-
que Aureliaaus,integro quadriennio,
etsi Deorum superstitioni imprimis
addictus, ac de Christianis male sen-
tiret ,
quidquara grave contra eos
moiitus est: quinto autem imperii
sui anno, sive propria superstiiione,
sive aliorum instigatione motus, bel-
lum in eos paravit quod si is vi-
, ,
xisset cura crudelis et ferocis in-
, eius mortem praesides iniquo erant
genii homo esset, ac Deorura amicis
et sacerdotibus valde obnoxius, prae-
terids alrocius esse potuisset. Sunt
qui censent, ideo eum crudeliter ve-
xandos decrevisse Christianos , quod
tunc veheroenter contenderit, divi-
nos honores soli adhiberi debere ,
Christianos vero repererit voluntati
suae invicte repugnantes. Verum e-
ius conatus compressi a Deo fuerunt:
« Protinus , inquit auctor libri de
mortibus persequutorum cap. 6, pro-
tinus, inter initia sui furoris, extin-
ctus est: nondum ad provincias ul-
teriores cruenta eius edicta perve-
nerant, et iam Caenofrurio, qui lo-
cus est Thraciae, cruentus humi ia-
celiat. »
Ut quae habet auctor libri de mor-
tibus persequutorum intelligttitur ,
et simul appareat, quomodo Marty-
res sub Aureliano vere fuisse dici
possit, commerporandum est, vete-
res scriptores tradidisse , Aurelia-
nuip, post edictum contra Christia-
nos promulgatum, fulmine de caelo
labente, perterritum vehementer in
itinere fQissecum suis; deinde, quod
ex historia constat, inter Heracleam
et Bjzantium mense lanuario an-
no 275, Mnesthei intimi familiaris
sui praesertim proditione, illum in-
terfeeium esse. Post Aureliani mor-
tem menses fere octo vacavit im-
perium, antequam Senatus auctori-
tate, mense Septembri exeunte, Mar-
cus Claudius 'J'acitus Imperator eli-
geretur. Eo autem temporis spatio,
secundum legem ab Aureliano edi-
tam actum est contra Christianos ,
praesertira a praesidibus, qui ad Re-
ligioneni Christi vexandain vix in-
digebant incitamento. Atque ita ia
provinciis,ad quae eius adhuc vivi
edicta venerunt, vel in quibus post
in Christianos animo, manif?stum est
religionem vexatam fuisse. Legi pot-
est Antonius Pagius in critica ^a-
ronii ad an. 272 n. 7.

CAPUT
DE CONTROVERSIA CHRISTIAISOS
Si quae fuit persequutio contra
Christianam Religionem commota
qua perdurante, non parva Christia-
Dorum copia ab officio suo defecit
illa certe fuit, quam sub Decio Im-
peratore Christiani passi sunt. Hinc
factum est, ut ad diversas hominum,
qui in ea calamitate religionis cau-
sam dereliquerunt , classes distin-
guendas, thurificatos , sacrificatos ,
libellaticos , scriptores prassertim
de ea calamitate loquentes comme-
moraverint. Cjprianus Carthaginien-
sis Episcopus cum vidisset, tot ho-
mines, etiam Ecclesiastici Ordinis a
Religione defecisse, id tribuendum
esse putavit desidiae, quae proximis
temporibus in mores Christianorum
irrepserat qui cum tranquillitate
,
fruerentur sub Alexandro Severo
priraum , deinde toto tempore quo
Philippus imperavit, de veteri Re-
ligionis defendendae constantia, at-
que animi fortituuine multum remi-
serant. Haec licet vera sint, negari
tamen non potest. defectionis huius
causam praecipue constitui debere
in summa vexationisacerbitate, qua,
Decio imperante, Christiani.perculsi
fuerunt.
Nam si persequutionum ratio
•sideretur, quas usque ad illud
pus toleraverant Christiani facile ,
reperietur illam, quam Decius in-
, illa controversia quae de lapsis so-
dixit, ceteris crudeliorem fuisse. Et-
enim cum generatim de ceteris per-
sequutionibus illud certum sit in
Christianos extremi supplicii poe-
nam fuisse decretam, nisi Christiana
sacra dereliquissent in Decii ve-
; dictos esse retulimus.
xatione inducta sunt atrocissima cru-
ciatuum et poenarum genera qui-
bus, antequam vita privarentur, te-
terrima ratione mulctabantur. Prae-
terea graves minae magistratibus
ab Imperatore factae nisi accurate
, stimatura. De ea autera re, inter ce-
implevissent quod ipse decreverat
,
75
XXVII.
IN PERSEQUUTIOXE LAPSOS
RESPICIENTE.
de Christiauis omnibus eo modo ve-
,
xandis, qui Religionem non deseruis-
sent,prout superius significatumest,
,
efficiebant, ut ubique extraordina-
rio prorsus atque inaudito vexationis
modo Christiani afflictarentur. Quod
si ipsam edicti a Decio lati formam
et contextum haberemus, fortasse ex
illo colligeremus
singillatira cau-
,
tum in eout Christiani ad
fuisse ,
consulendum saluti suae deberent
peculiare praesidum testiraonium sibi
comparare, quo doceretur, eos Im-
peratoris decreto obtemperasse. Id
autem praesertim inde coniici pot-
est quod eo prorsus tempore obti-
,
nuerit , ut inter diversas hominum
classes, qui a religione defecerant
coramemorarentur.
libellatici quoc[\ie
Nam ad libellum istum sibi impe-
, trandum in quo crimen religioni
,
contrarium contineri scriptores il-
lorum temporura satis aperte de-
raonstraverunt, ideo adducti viden-
tur Christiani ut saluti suae, sine
,
eiusdem libelli consequutione in dis-
crimen versanti, prospiceretur.
Cum magna Christianorura copia,
qui persequutione saeviente, lapsi
,
fuerant,ante(iuam comraunionem con-
con- sequi posset, poenitentiae canonicae
tem- subiici deberet, prout Ecclesiae in-
stituta ferebant, excitata est gravis
let appellari. De ea re cum brevi-
ter loquuturi simus non erit certe ,
, inopportunum antea inquirere, quid-
nam mali comraiserint ii inter la-
psos Christianos quos libellaticos
,
Etenira quod spectat ad libellati-
,
corum crimen explicandum, constat
disputatum inter eruditos fuisse ,
et diverso modo de libellis perse-
quutione durante acquisitis esse exi-
teros consuli possunt praesertim
,
 ,
76 CAPUt XXVII.
doctissimns Priulentius Maranus Mo-
naohus Maurinus in vita Cypriani
n. praeniissa eiusdcm operibus e«li-
tionis Haluzianae; Tillemontius H. E.
t. 4; §. 11; Natalis Alexander diss. 2
in saeculuin tertium.
Ea vero fuisse omnino videtur
criminis ratio a libellaticis commis-
8i ut, cum nota esset iudici ipso-
,
rum constantia in (Jhristiana reli-
gione non deserenda, data tainen pe-
cunia, saluti suae consulerent, libello
eiusmodi reportato, in quo illos edi-
cto principum satislecisse contine-
retur. Erat i^^itur in libellis iliis ,
simulatae delectionis a fide testifi-
catio, quo solo evenire poterat in
tanta persequutionis crudelitate, ut
incolunies esse ii possent. Nisi id
verum sit, non apparet ullo modo ,
quomodo nefandi libelli isti a Cy-
priano appellari potuerint, et « ne-
fandis idoiolatriae libellis contami-
nati » dicti ab eodem fuerint ii, qui
libelii huiusraodi accipiendi crimen
commisissent.
Hoc crinitii certc levius esse non
potuisse testificatione simulatae de-
fectionis a fide,quod libellatici pa-
trarent, satis aperte ostendit Cypria-
nus, quo scriptore ad hanc reni ex-
plicandam nemo gravior reperiri pot-
erit. Quid enim aliud evincit insti-
tuta ab eo comparatio libelli acei-
piendi, cura iis, quae Eleazari amici
2 Machab. 6 conati sunt Eleazaro per-
suadere,ut eundem abextremi sup-
plicii periculo liberarent? Atqui in
libro de exhortatione martyriic. XI
haec Cyprianus habet: « Ac ne quis,
vel libelli^ vel alicuius rei occasio-
ne, qua faliat, amplectatur decipien-
tium malura raunus, nec Eleazarus
tacendus est, qui cum sibi a mini-
stris regis off^erretur facultas , ut ,
accepta carne, qua liceret sibi vesci,
ad circumveniendum regera simula-
ret se illa edere, quae de sacrificiis
atque illicitis cibis ingerebantur
consentire ad hanc faJIaciam noluit,
dicens, nec aetati suae, nec nobili-
tati convenire id fingere, quo ceteri
ecandali/arentur, et in errorem in-
ducerentur, existimantes Eleazarum
nonaginta annos natum ad alienige-
narum morem relicta et prodita
,
I>ei lege, transiisse Sincera pror-
sus fides et virtus integra, ac satis
pura , non regem Antiochura cogi-
tasse, sed Deum iudicem, et scisse ,
proficere sibi ad salutem non posse,
si hominem derideret ac falleret ,
quando Deus, qui conscientiae nostrae
iudex est et solus timendus est,
,
nec derideri possit oranino,necfalli.»
Idem confirraant quae epist. 52ad
Antonianum Cyprianus ait, scilicet
libelli accepti criminis reum
« dare
magistratui praemium, nec quod non
licet faceret
, nunc tamen etiam
iote, qui libellomaculatus est, post-
quam nobis admonentibus didicit,
nec hoc se facere debuisse, etsi ma-
nus pura sit, et os eius feralis cibi
nulla contagia polluerint, conscien-
tiam tamen eius pollutam flet au- ,
ditis nobis , et laraentatur. » Itera
quod in libro de lapsis, ubi laudat
eos, qui « apud sacerdotes Dei exo-
mologesin conscientiae facerent, ani-
rai sui pondus exponerent » eo quod
licet « nullo sacrificii, aut libelli fa-
cinore constricti, quoniam tamen vel
de lioc cogitaverunt. » Denique ean-
dera scientiam probant verba Cleri
Romani ep. 31, quera Cjprianus de
ista controversia consuluerat, affir-
mantis, libellaticos se ipsos infideles
illicita libellorum professione pro-
didisse. « Cum totum, inquiunt, tidei
sacramentum in confessione Christi
nominis intelligatur esse digestum,
qui fallaces in excusatione praesti-
gias quaerit, negavit, et qui vult vi-
deri propositis adversus Evangelium
vel edictis, vel legibus satisfecisse,
hoc ipso iam paruit, quod videri se
paruisse voluit. »
Quamquam vero haec ita sint, ma-
gnum taraen Cjprianus ipse, et re-
liqui Episcopidiscrimen esse puta-
verunt inter veros religionis prodi-
tae reos, et horaines, qui ad pericu-
lura vitandum, libellos illos a ma-
gistratibus acquirebant. Etenira ma-
nifestam est ex Cvpriani scriptis de
 » ,
, ,

DE CONTROVERSIA CHRISTIANOS ETC. 77

ea re, habitam fuisse rationem
mi propositi Christianam Religionem
nuUa ratione relinquere
iis,qui ad poenam. declinandam li-
bellos pecunia comparandos existi-
maverant. Hoc dicit Cyprianus in
epistola memorata ad Antonianum
animadverti debere , ut libellatico-
rum conditio a sacrificatoribus se-
cernatur: affirmabat enim libellati-
cus antequam libellum securitatis
acciperet. « Ego prius legeram , et
Episcopo tractante cognoveram non
sacrificandum idolis, nec simulacra
servumDei adorare debere, et idcirco
ne hoc facerem, quod non licebat ,
cum occasio libelli fuisset oblata
quem nec ipsum acciperem, nisi os-
aiii- Nunc de
bellatici fuerunt appellati..
controversia, lapsorum causa saeculo
volentis, in tertio, Imperatoris Decii persequu-
tionis occasione, Fabianum inter et
Corneliura Pontificera pertractata ,
agendura est.
Itaque in Ecclesia, temporibus ea
aetate antiquioribus, mos servaba-
tur, ut qui in idololatriam, et in alia
etiam nonnulla graviora scelera la-
psi essent, publicae poenitentiae sub-
iicerentur, eamque persolvere omni-
no tenerentur, si cum Ecclesia ca-
tholica in gratiam et communionem
redire voluissent. Institutum hoc
quantopere utile esset continendis
,
hominibus in officio, iisdemque a tam
gravi crimine deterrendis manife-
,

tensa fuisset occasio ad magistra- , stum est. Sed ante aetatem hanc ,

tum vel veni vel alio eunte man-

, ante atrocissimam a Decio commo-
davi, Christianum me esse,sacrificare tam persequutionem, mos etiam ob-
mihi non licere, ad aras diaboli me tinuerat ut Ecclesia, Martjrum et
,

venire non posse , dare me ob hoc Confessorum gratia benignius age-

praemium , ne ,
quod non
ciam.
Quo loco animadvertendum
satis apparere ex Cypriani pluribus
locis, quo nemo fusius, aut cum ma-
iori rei notitia hanc controversiam
pertractavit magistratus avaritia
, Martjres et Confessores testimo-
evenisse passim, ut ad libellos secu-
ritatis impetrandos, non ipsi per se
adesse coram tribunali debuerint
qui illos accipiebant sed aliorum
opera et prece ilii impetrati facile
fuerint. Quare in libro de lapsis Cj-
prianus ait: «minus plane peccavit
libellaticus non videndo idola nec
sub oculis circumstantis atque in-
sultantis populi , sanctitatem fidei
profanando non polluendo manus
, stimonio cap. 22 libri de pudicitia,
suas funestis sacrificiis, nec scelera-
tis sacrificiis ora maculando. Hoc eo
proficit ut sit minor culpa, non ut
innocens conscientia. » Hac denique
de causa factum est, ut in exitu con-
troversiae de communione lapsis tri-
buenda, semper illud obtinuerit, ut
multo benignius generatim cum
bellaticis, quam cum
licet , fa- ret cum lapsis in idololatriam, vel in
alia graviora crimina, eo quod ma-
est gna esset Martjrum et Confessorum
auctoritas, et vellet Ecclesia osten-
dere, quanti eorum virtutem forti-
tudinemque faceret. Solebant autem
nium quoddam scripto exhibere la-
psis, quo se illos in pacem accipere
declarabant, et ut ab Episcopis ac-
, ciperentur, precari solebant. His vero
libellis, qui libelU pacis appellaban-
tur, impetratis, erga lapsos Ecclesia
benignitatem suam obMartjrumme-
, rita demonstrabat.
TertuUiani aetate id iam obti-
nuisse perspicuum est ex eius te-
«Quam pacem, inquit, quidam in Ec-
clesia non habentes ,a Martjribus
in carcere exorare consueverunt. »
Praeterea subdit Tertullianus: « At
tu iam ad Martjres tuos eflfundis
hanc potestatem, ut quisque ex con-
fessione vincula induit adhuc mol-
li- lia, in novo custodiae nomine , sta-
lapsis ceteris tim ambiunt moechi adsunt forni-
,

agendum esse statueretur. catores iam preces circumsonant

,

Haec satis manif^sta sunt adspe- iam lacrjmae circumstagnant ma-

ciem lapsorum explicandam, qui li- culati cuiusq^ue, nec ulli ma^is adi-
78
tum carceris redimunt, quair. qui Ec-
clesiam pro<liderunt Alii ad me-
tallu courugiuiit et inde eomniuni-
,
catores revertuntur. » Haec si Ter-
tuliiani aetate pa^>im eveniebant
apparet , antiiiuiorcm hunc morem
fuisse ttiam tcmpore, quo scribebat
Tertullianu>?.
Sed superioribus teraporibus Mar-
tyres magna motleratione usi fue-
rant in eiusmodi pacis lihellis con-
cedendis. Non idem contigit in I)e-
ciana persequutione. Immo in Afri-
ca omnem prorsus in ea re modum
excesserunt, et incitati dolo malo a
Presbyteris Cjpriani inimicis, indis-
criminatim omnibus Religionis de-
eertoribus quorum tantus eo tem-
,
pore numerus erat, libellos pacis im-
pertiti sunt, quibus si, neglecta mu-
neris sui propria gravitate, Episcopi
assensi essent, de publica poeniten-
tia vel ab eo tempore actum fu-
isset.
Non tamen erat invictus reli-
is
gionis amator Cyprianus Carthagi-
niensis Episcopus, ut ingruente ista
controversia frangi posset. Quarc
pro ea qua praeditus erat animi for-
titudine, et pro singulari quo prae-
stabat religionis amore, haec mini-
me toleranda esse arbitratus est, et
non modo cum lap.sis, scd cura
tjribus ipsis egit ut res sine disci-
, omnia ista moderetur , et ecrum
plinae ecclesiasticae violatione exi-
tum haberet. Verum controversia
ferventior evaserat, tum quod Mar-
tjres contenderent hoc iam esse in
Ecclesia receptum, ut Episcopi non
possent eis communionem denegare,
quibus illi libellos pacis concessis-
sent, tum quod lapsi , etiani vi ad-
hibita, et tumultu commoto, ab Epi-
scopisetPresbjteris conarentur com-
munionem impetrare. His addendum
quod Cjprianus habet pluribus in
locis de ratione , qua, nullo discri-
mine adhibito, libellos pacis Mar-
tjres largiri coeperant videlicet
: anno 254 fuit, et Cornelii Pontificis
tanto numero concedebantur, ut Cj-
prianus epistola 14 quotidie libello-
rum millia numerari conquereretur:
neque libelli contextus is erat ut
CAPUT XXVII.
singulis illum afferentibus prodessd
deberet, sed etiam, prout epistola 10
probat pax tribueretur homini li-
,
bellum accipienti , et iis omnibus ,
,
quos ille Episcopo attulisset. Deni-
que eo res evaserat, ut aliquan(!o ,
etiam fiduciaria ratione , Martjres
committerent alicui, ut post eorura
mortem pacem petentibus imperti-
rentur, de qua re sermo est in epi-
stola 21 ad Celerinum.
Conatus fuerat antea Cjprianus
rem omnem Concilii iudicio reser-
vare, quod celebrari deberet, cum ,
perscquutione sedata, illud cogi pri-
mum potuisset ; sed deinde tanta ,
discordiae et schismatis periculi gra^
vitate adductus iis lapsis non de-
,
negandam communionem esse sta-
tuit qui in mortis periculo versa-
,
rentur. Consuluit praeterea de ne-
gotio toto Clerum Romanum Cj-
prianus, prout superius significatum
est, atque ille Clerus postquam in
epistola inter Cjprianicas 31 osten-
disset, indubium esse debere, libel-
lorum a Martjribus concessorum
vim et auctoritatem taleiji esse noa
posse, ut Episcopis necessitatem af-
lerrent iisdem morem gerendi ; se
praeterea optasse declarasset, exspe-
ctare electionerp, quam Decius diu
Mar- impcdiebat, Pontificis maximi, « qiii
,
qui lapsi sunt, possit cum auctori-
tate et consilio habere rationem. »
Qienique rnerooratam amplexus est
sententiam, « ut interim, dum Epi-
scopus dari a Deo nobis sustinetur,
in suspenso eorum, qui moras pos-
sunt dilationis sustinere, causa te-
neatur eorum autem, quorum vitae
:
finem urgens exitus dilationem non
potest ferre, acta poenitentia... de-
mum caute et soUicite subveniri.»
Cum Decio tandem aliquando de
,
medio sublato, pacem Ecclesia recu-
perasset,habitum Romae Concilium
auctoritate decretum est, sacrifica-
tQS lapsos plenani agere poeniten-
tiam debere , antequam communio-
, nem consequi posseut, nisi vitae pe-

DE CONTROVERSIA CMRISTIAN03 ETC.
riculum illius sine mora conceden-
dae causam attulisset, sacerdotes la-
psos, poenitentia peracta ad com-
, ob inconsideratam et ferme tumul-
munionem laicam esse accipiendos
de libellaticis denique statutum fuit,
ut nulla iis imposita novae poeni-
tentiae necessitate praeter illam
quam persequutione durante ipsi
, ,
sponte obeund-am curaverant, pacem
Ecclesiae adipiscerentur. Consuli pot-
est collectio Conciliorum loannis Do-
minici Mansii 1. 1 col. 793 et seqq. quo
loco monumenta omnia ex ordine
recitat istam controversiam respi-
cientia. Quod Cornelii auctoritate de
ista causa decretum est, hoc deinde
eius successor Lucius litteris quoque
suis confirmavit. Id apposite animad-
vertit Petrus Coustantius tom. 1 epi-
stolarum Romanorum Pontificum ,
allatQ Cjpriani Epistolae 1 testimo-
nio ad Stephanum. « Servandus est
enim, inquit Cjprianus, antecesso-
rum nostrorum beatorum Marty-
, concederetur, ubi primum divinitus
rum Cornelii et Lucii honor glo-
riosus. Illi enim pleni spiritu Dei
et in glorioso martyrio constituti
dandam esse lapsis pacem censue-
runt, et, poenitentia facta, fructum
communicationis et pacis negandum
non esse, litteris suis signaverunt.»
Quae hactenus exposuimus, prae-
cipua continent,quae ad istius con-
troversiae pertractationem perti-
nent. Iniuria vero Cjprianum quis
carperet veluti si nimis severus
,
et auctoritatis suae defendendae stu-
diosils Martyribus et lapsis obsti-
, praenunciatur et ostenditur coUi-
terit, et idcirco tanta discordia ex-
Ecclesiam vehementer affli-
citata,
ctam magis contristaverit. Nam non
est necesse,qua virtute praestaret
Cyprianus hic ostendere, cum luce
clariora sint singularis eius sancti-
tatis exempla. Deinde quanti reli-
gionis interesset, disciplinam custo-
dire in eo rerum genere , de quo
agebatur, satis manifestum est, cum
eo tempore ob ingruentes persequu-
tionum calamitates ab ilio maxime
crimine deterrendi essent Christiani,
quod persequutores sibi proponebant
ab iis consequi, scilicet , defectionis
,, ,
79
a Praeterea disciplinam istam
fide.
in summum discrimen vocatam esse
;
tuosam libellorum pacis concessio-
nem, satis abunde colligitur ex iis,
quac recensuimus, aliisque quae pos-
sent commemorari. Denique Cypria-
num virum sanctissimum de disci-
plina tantummodo et religione sol-
licitum in ea controversia pertra-
ctanda perpetuo fuisse, perspicue do-
cent eius scripta quae huius rei
,
plena sunt. Constat vero ex toto
controversiae decursu eam semper ,
curam fuisse Cjpriani ut quando ,
salutis aeternae periculum adesset,
abstineri deberet a disciplinae se-
veritate, et, nulla mora interiecta ,
lapsorum bono esset prospiciendum,
Non est etiam omittendum , Cj-
prianum ,
qui tantopere de poeni-
tentiae disciplina servanda labora-
verat antequam communio lapsis
admonitus intellexit, novam Yale-
,
riani persequutionem imminere, sta-
tim iapsis communionem conceden-
dam eise in Africana Sjnodo sta-
tuisse, etiamsi iam illa decreta fu-
issent quae Cornelii Pontificis au-
,
ctoritate de lapsis post poeniten-
tiam communioni restituendis pro-
mulgata fuerunt. Etenim hoc ille
aperte affirmat in epistola ad Cor-
nelium ex Africana Sjnodo, in qua
,
statutum esse narrat, pacem lapsis
largiri, «quia hostis nobis imminere
,
gere intra castra milites Christi ,
et examinatis singulorum causis
pacem lapsis dare, immo pugnatu-
ris arma su^erere.» Haec nisi de-
monstrent virum egregium de re-
ligione tantum, et de animorum sa-
lute sollicitum, non intelligitur quid
significent.
Ad Romanam denique Ecclesiam
quod pertinet, controversia ista de
lapsis quantopere huic Ecclesiae ho-
norifica est Primum res tota Ro-
!
ipani Pontificis Cornelii , ac Lucii
deinde auctoritate et iudicio absol-
vitur. Deinde quodnam potest ho-
so CAPUT
norabilius de Romani Cleri praestan-
tia testimonium aiferri ex vetusta
illa aetate, (juani sanctissimi doctis-
binjique viri Cypriani cxemplum ,
qui , Fabiario mortuo, et per tyran-
num iniportunum novi Pontificis ele-
ctione iliu iuipedita , Clerum illum
consuluerit , atque ab eius respon-
j<iorie, qui'l in gravissimo, Ecclesiam
omnem respiciente, negotio agen-
OAPUT xxvm.
liE VtUHATE CO.MUOVERSIAK SAECLLO TERTIO E\CIIATAE
CIRCA ITERA.NDLM UAPHSMLM
Celtborrima est controversia illa
saeculo tertio excitata de iterando
baptismo queni haeretici contulis-
,
sent. Fuerat liaec communis in Ec-
clesia sententia ab Apostolicis tem-
poribus ratum esse et virtute sua
, mundus Missorius Ord. Franc. sin-
praeditum baptismum a quocumque
homine collatum , qui ritu a Chri-
sto praescripto usus esset in eo mi-
nistrando. Obtinuerat idcirco, ut, si
qui ab haereticis baptizati ad Ec-
clesiam Catholicam revertebantur ,
modo constaret nihil de legitima ma-
teria ac forma baptismatis muta-
tum fuisse, iterum non baptizaren-
tur. Verum de hac re acriter tuit
pertractatum, cum Stephanus I Ro-
manus Pontifex universae Ecclesiae
praeesset. In controversiaauteiu ista
adversarium habuit praecipue Cy-
prianum Carthaginiensem, Firmilia-
nuin Caesareensem Cappadociae Epi-
scopum aliosque Praesules, noa ex
, gicis disciplinis lib. 31 c. 13. Eadeijr
Africa modo, sed etiam ex aliis pro-
vinciis qui sententiae adhaeserant,
,
iam nonnuilos ante annos spargi coe-
ptae, qua iterandum esse baptismum
ab haereticis oranibus collatum de-
cernebatur, eo quod haeretici natura
sua vero Christi baptismo conferen-
do impares ab iis iudicarentur. Ste-
phanus vero nihil innovanuum esse
praedicabat et coUatum legitima
, clesiasticae edit. anno 1820 loannes
forma ab haereticis baptismum ra-
tum habendum esse iubebat.
XXVIII.
dum esset exspectaverit? Ipsae vero
Cleri Romani Ki»istolae de ea re sunt
eiusmodi , ut siiiirularem huius Kc-
clesiae in universum orbem praeemi-
nentiam doceant. Relelluntur certe
isto lacto ,
qui Ecclesiae Romanae
auotoritatem excogitatis posteriori
tempore monumentis veritate ca-
rentibustribuendam esse conten-
deruat.
AF{ IIAERETICIS COLLATLM.
Gravissimis argumentis inniti ve-
ritatem historiae, controversiam de
rebaptismo respicientis manifestum
est; atque intle tantum fieri potuit,
ut usque ad annum 1733 quo Ray-
gulari libro Venetiis edito idem fa-
ctum denegavit eruditissimi viri
,
cuiuslibet aetatis sine ulla dubita-
tione crediderint , vere memoratos
Episcopos de ea re disputasse et ,
aJ illam controversiam vere perti-
nere nionurnenta,quae de ipsa re lit-
teristradita sunt. Incredibileni hanc
tcmeritatem , inquit Mosheojius de
rebus Christianorum ante Constan-
tinum pag. 536, merito lo. Georgius
AValchius diss. a. 738 lenae edita et
loannes Henr. Sbaralea pererudito
opere Bouoniae an. 1741 edito^xce-
perunt et compresserunt. Hisadden-
dus P. Laurentius Berti de Theolo-
quae Missorii, fuit etiam P. Marcel-
lini Molckemburii sententia qui
,
diss. 7 et 14 critica, reiicienda esse
ea omnia contendit, quae de hac con-
troversia circumferuntur.
Historiae huius et monumentorum
eam respicientium veritatem in;ipu-
gnavit quoque tom. I Dissertationum
in selecta argumenta Historiae Ec"
Nepomucenus Alberus Ord. Mat. Dei
Scholarum Piarum,' in universits^t^
 , »
DE VERITATE COXTROVKRSI \E SArc.
Pcstiensi S. Theolo<?iac et Arcliaoo-
logiae Biblicae professor. Nos prae-
cipuis, quae ille disputat, conlutatis,
ostendemus, falsam sententiara istam
esse qua historiam de controversia
,
circabaptismpm haereticorum ite-
randum, et monumentaad illam spe-
ctantia statuitur reiici oportere.
Est indubium,EusebiiCaesareensis
septimum II. E. librum undique te-
stimonia suppeditare ,
quibus huius
facti veritas confirmatur. Nisi vero
gravissima ratio afferatur, qua os-
tendi possit, ea Eusebii testimonia
lidem non mereri, explicandum per-
petuo relinquitur, qua de causa hi-
storiae huius veritatem denegare de-
beamus. Neque enim cuiquam poterit
umquam persuaderi quod allirmatur,
Eusebiura Arianis studentera, in Do-
natistarum praecipue gratiam totam
hanc historiam de Cj^priano cum Ste-
phano R. P. ob haereticorum bapti-
sinum pugnante excogitasse atque il-
las epistolas commentum esse, quas
Dionysio Alexandrino tribuit. Neque
illud potest ulla ratione credibile
videri. Eusebium a Donatistis fuisse
foede corruptum, et eorundem opera
in eius Historiam Ecclesiasticam il-
lata esse ea loca, quae praesentem
controversiam respiciunt.
Ad primum enim quod pertinet, ut
cetera omittantur, manifestum est
Eusebium improbasse rebaptismum,
ut patet ex 7 cap. 2, 3, 7 et 9.
lib.
Improbabat etiam vehementer Paul-
lianistas, ut constat ex lib. 7. H. E.
c. 27: quare diei nequit ei displi-
cuisse rebaptisma eo quod aegre fer-
ret PauIIianistas iterum a catholicis
baptizari. Aversatum denique impri-
mis Eusebium esse Schisma Novatia-
num patet ex iib. 6 c. 43, ac lib. 7
e. 8. Quare excluditur omnis suspi-
cio, fraude aliqua factura fuisse
ut Eusebius memorata loca scripse-
rit, quae respiciunt controversiam
Oypriani. Ad alterum vero quod spe-
ctat, videlicet Donatistarum dolo fa-
ctura esse, ut Eusebii Historia Ec-
clesiastica in locis quae controver-
siae illius narrationem continent cor-
TOM. I.
,
III EXCITATAE ETC. 81
rumperetur, id prorsus incredibile
est. Existimandum enim esset, omnes
Eusebi manuscriptos codices, qui in
eadem historia , et epistolis eam re-
spicientibus referendis consentiunt,
a Donatistis corruptos fuisse; catho-
licos passos e.>se in Eusebii codices,
qui apud ipsos erant, Donatistarum
additamenta inferri; germanos prae-
terea, et non vitiatos codices, iis
tantum exceptis, qui corrupti sunt,
interiisse; haec denique Donatistis
feliciter evenire potuisse , licet ca-
tholici sibi ab eorum fraudibus dili-
genter prospexerint,et Donatistises-
sent potentiores.
lam vero Eusebius lib. 7 c. 2 inquit:
«Ad hunc Stephanum Dionjsius(AIe-
xandrinus) primam earum, quae de
baptismo conscriptae sunt, epistolam
exaravit, cum per id tempus noa
mediocris controversia exorta esset,
utrum eos qui ex qualibet haeresi
,
convertuntur baptismo purgari o- ,
porteret. Quippe antiqua consuetudo
invaluerat, ut in eiusmodi homini-
bus sola manuum impositio cum pre-
cationibus adhiberetur.» Neque mi-
nus perspicue de excitata hac con-
troversia Eusebius testimonium dicit
c. 3. «Primus omnium, inquit, Cy-
prianus qui tunc temporis Cartha-
,
giniensem regebat Ecclesiam non- ,
nisi per baptismum ab errore prius
emundatos, admittendos esse censuit.
Verum Stephanus nihil adversus tra-
ditionem quae iam ab ultimis tem-
,
poribus obtinuerat, innovandum ra-
tus, gravissime id tulit. » Denique
c. 7 reiert, Dionjsium secundam epi-
stolam de Baptismo ad Xjstum II
Stcphani successorem scripsisse in ,
qua Dionjsius loquens aliirmabat:
« Antea quidem litteras scripserat de
Heleno et Firmiliano, de omnibus
,
denique sacerdotibus per Ciliciam
Cappadociam cunctasque finitimas
,
provincias constitutis, sese ob eam
causam, ab illorum communione dis-
cessurum quod haereticos rebapti-
,
zarent.
Disertius testimoniumEusebius di-
cere r.on potuit, quo explicaret gra-
6

82
vitatom controversiae cum Cypriano
pertructatae, et morLin ante Cy|iria-
num iam incluctum, ut hacretici re-
baptizarentur (luae causa fuit, ut
, pinum in ca re priorem fuisse dicit,
Steplianus Heieno Firiniliano, aliis-
, eundem comparat refert([ue ad Cy-
que excommunicationem minitatus
git. Ne(|ue Eusebius sibi non cohaerct
in iiis testimoniis, uhi initium opi-
nionis de haereticis rebaptizandis a
Cypriano (hicere videtur et deinde
cam antiquiorem tuisse ostendit. Et-
enim est indubium Eusebio notum
, simile est quod Sozomenus habet
fuisse morem liunc multo ante inthici
coepisse. Id luculenter ostendunt
quae eoilcm c. 7 liabet, ubi adducens
L)ionysii Alexan(h'ini tertiam episto-
lam addit:«Ilhid praeterea didici
(Dionysius ait) non ab Afris solis
hunc morem nunc priraum invectum
fuisse , sed et multo antea superio-
rum Episcoporum temporihus, in Ec-
clesiis populosissimis et in conciliis
, Sozomenus ipse ante narraverat, Li-
iVatrum apud Iconium ct Synnada,
et apud alios plurimos idem sanci-
tum luisse.» Yalesius in notis a'l
c. 1 lib. 7 latotur hoc ipsum, verum
subdit, se codicura Mazzarini, Medi-
cei, alioruraque auctoritate adductum
esse ad latine reddenduia, Cypria-
num primum omnium censuisse re-
baptizandos esse haereticos. Alium
igitur eo in loco Eusebii sensum esse
iion posse apparet, nisi Cypriani
praesertim auctoritate, et occasione
dissidii cum Stephano exorti
priraum rebaptizantium opinionem
celeberriraam eva^isse.
Profecto Augustinus lib. 2 de bapt.
c. 8 inquit: « Nec arbitror, B. Cy-
prianum, propter aliud contra con-
suetudinem, quid sentiret, liberius
exprompsisse prioromquc dixisse
,
nisi ut alium si forte exsisteret, cui
esset melius revelatum, gratissime
acciperet. » Deinde vero inquit
«Quam tamen consuetudinem, ni.si
prior ante Agrippinus, et nonnuUi
per Africam coepiscopi eius etiara
per concilii sententias disserere ten-
tavissent, non auderet iste saltera
ratiocinariadversus eara.»Ex his ap-
paret ab Augustino, Agrippinura et
Cyprianura, prioreni ap ellatum esse
,
CArLT XXVIII.
in controversiae de rebaptizandn
haereticis pertractatione. Id autem
ea ratione facit, quoU, dura Agrip-
prianum; dum veroCyprianum prio-
rem dicit, eum ad Steplianum refert,
at^iue ad ceteros, qui tunc eoiiem ne-
gotio cOnten(!cbant.
His (|uae Eusebius de Cypriano
scripsit, memoratis superius locis
lib. 6 c. 25 Historiae ubi de Apolli-
nari haeretico verba facit. «Dama-
sus, inquit, Episcopus Romae, et Pe-
trus Episcopus Alexaadrinus certio-
res facti, primi omnium , convocato
Romae Concilio haeresim conde-
,
mnaverunt.» Atqui tamen inAlexan-
drino S. Athanasii concilio anno 302
ea Jiaeresis condemnata luerat et ,
borium Papara de his crroribus scri-
p^issc ad 01 ientales, et eiusdera Pon-
titicis iudicio causam visam csse ab-
sohitam. Nemo autem Sozomoni hanc
nairationem reiecit, atque omnes in-
telligunt, Sozomcnum loquutum fu-
isse de eo tompore, i[iio plurimi hae-
resim Apollinaristarum proscripse-
runt, quorum principem locum te-
ncbant Damasus Romanus, et Petrus
Alexandrinus Episcopi, non vero de
quocumque tompore. Eadem ratio
, tum ost ut concludamus, Eusebii loquondi
modum nullum argumentura alterre,
ut eius auctoritas in facti , de quo
loquiraar, veritate demonstranda im-
minui possit.
Quemadmodum Eusebii, ita Augu-
stini testiraonio evincitur,vere in-
. ter memoratos Episcopos de baptismo
haereticorura fuisse disputatum. lam
Augustini locum de ea re attulimus,
: quo ostenditur, Augustinum certum
putasse, eos Episcopos de ea re di-
micasse. Est vero perspicuum quod ,
, ille habet lib. G de bapt. cap. 14:
« Erant duarum Eminentissimarum
Ecclesiarum ( Romanae et Cartha-
giniensis) Episcopi duo , Stephanus
et Cyprianus, ambo in unitate ca-
tholica constituti, quornm Stepha-
 »;
DE VERITATE CONTROVERSIAR SAEC.
nus baptisrniim Christi in nullo ite-
randum essc censebat et hoc facien-
, raonstratur invictior
tibus graviter succensebat. Cypria-
jius autem in haeresi vel schismate
baptizatos taraquam non habentes
baptismura Christi baptizandos esse
in Ecclcsia Catholica existiraabat.
Kst exploratum, Augustini auctori-
tatem, cum in ceteris rebus, tum in
Donatistarura confutatione plurirai
faciendam esse. Est etiam manife-
stum, Augustinum, si putasset re-
vera Cyprianum pro rebaptismo non
pugnasse, hoc Donatistis non fuisse
concessurum, qui Cypriani patrocinio
tantopere gloriabantur.
Argumentum quod ex Augustini
,
testimoniis desumitur, everti posse
patat memoratus scriptor affirmans,
Augustinum hypothetice tantum de
hac controversia ioquutum esse. Ne-
que mirum, Augustinum, licet plu-
ribus in locis de controversiae huius
veritate dubitaret, tamen, quin con-
cederet, revera illam pertractatam
esse, argumento ex eadem petito uti
voluisse. Nam putavit factum Cy-
priani a Donatistis obiectura ipsos
Donatistas refellere. Etenim illi te-
terrimum schisraa confiaverant: Cy-
prianus vero, non solum perpetuo a
schismate quolibet conflando abhor-
ruerat,sed oranino charitatis et uni-
tatis Ecclesiae fuerat amantissimus
et invictus assertor. Itaque exeraplo
Cypriani usurpato Donatistas con-
, runt, primum apostolorum Petrum
futari Augustinus iudicavit, argu-
mento ad horainem, ut aiunt adhi- ,
bito. Sed haec Augustinus ipse re-
fellit, qui ubi suam de tota hac hi-
storia sententiam manifeste expli-
care vult, luculenter docet, se de
eiusdem veritate non dubitare. Ne-
scio utrum clarius id ostendere p6-
tuerit Augustinus, quara in episto-
la 92 ad Vincentium Rogatianum
fecit. Affirmaverat ibi «Quamquam
: padociae Episcopatu successor, cuius
non desint, qui hoc Cyprianum pror-
sus non sensisse contendant.» Subdit
vero: «Nos tamen duas ob res non
negamus iilud sensisse Cyprianum
quod et stylus eius habet quandam
faciem, quam possit agnosci: et quod
,,
III EXCITATAE ETC. 83
ibi magis contra vos nostra causa
vestraeque
,
scparationis praesumptio, videlicet
ut ne maculareraini peccatis alienis,
tota faciiitate subvertitur; cum ap-
pareat in iitteris Cypriani corarau-,
nicata esse cura peccatoribus sacra-
raenta, cura adraissi sunt in Eccle-
siara,qui secundum vestram, et sicut
vultis illius sententiam baptismum
,
non habebant. »
Grave profecto hoc Augustini ar-
gumentum est, et apposite de illo
Bertius inquit: Donatista, qui fingi-
tur epistolarum Cypriani artifex, vel
fuit callidus et vafer, vel ignarus
prorsus, ac rerura tractandarura im-
peritus. Quoraodo vero Donatista cal-
lidius unitatem Ecclesiae probare
potuit, quae harum litterarum thema
constituit? si vero Donatista hic
cuius dolo hae Cypriani epistolae
scriptae sunt, horao erat rerura igna-
rus, et tardi ingenii, quomodo potuit
adeo apposite Cypriani scribendi ra-
tionem imitari, ut S. Martyris verug
stylus appareat, et cetera Cypriani
ornamenta referre, ut auctor episto-
larum omnino Cyprianus videri per-
petuo potuerit horainibus legendo
Cypriano assuetis? Eandem Augustini
sententiam ostendere quoque possu-
mus, ut alia testimonia omittantur,
verbis lib. 7 de bapt. c. 20. « Bene
tamen, inquit, quod toties memine-
potuisse aliter sapere, quam veritas
postulabat, quod accidisse etiam Cy-
priano sine ulla eius conturaelia cre-
dimus, quicumque diligiraus Cypria-
nura. »
Ad de quo loquimur, verita-
facti,
tem confirmaTidam, iure etiam com-
memoranda est Magni Basilii auctc-
ritas , qui vix post centum annos
Firmiliani fuit in Caesareensi Cap-
gravitas et doctrina explorata omni-
bus est. Is igitur in prima epistola
ad Amphilochium Iconii in Lycaonia
Episcopum canonica inquit « Anti- :
quis visum est Cypriano dico et
,
nostro Firmiliano, hoc omnes uni
84
calculo subiicere. quare eos, qui
. . . Incredibile autera minirae est, Ba-
abipsoruin partibus stabant tamquaru
a luicis baptizatos, iusserunt vero
Ecclesiae baptismo ad Ecclesiara ve-
nient^s expur{,'ari. ) Quemadmodura
verba ipsa per se (leraon.>trant , ni-
iiii liacsitans Basilius narrat, hanc,
quam toties recensuiraus, tuisse Cy-'
priaiii meiitera de horainibus, qui ab
haereticis baptisma su-cepissent, at-
que eandera Firraiiiani sententiara
fuisse siiie uiia dubitatione comme-
morat.
Testimonio liuic opponit adversa-
rius, deceptum Basiiium esse Eusebii
auctoritate; atque ea i:arrasse, quae
raox recensuimus. Primo loco autera
ostendendum esset, Basiiium Eusebii
testimonio tantura addictum fuisse
ad referendum, Cyprianura et Fir-
miiianura omnes liaereticos rebapti-
zandos censuisse. Id enira veluti cer-
tum ponit quod in quaestione ver-
satur :nam veluti certum ponit,
Firmiiianum non fuisse controver-
siae participem de qua loquimur,
, vertentes, vero Ecclesiae baptismo
eumque ad Cypriaiiura epistoiam non
scripsisse, de qua in posterum loquu-
turi sumus. Quod si hoc in argu-
mentando vitium declinandum est,
manifestum quoque est, affirmari iiic
non posse, Eusebii auctoritate dece-
ptum Basiiium fuisse. Id autem eo
luculentius apparet, quod legenti il-
lam epistoiara canonicam Basilii ad
Ampliilochium perspicuum est, di-
,
verso prorsus modo ac Eusebius
facit , Basiiium narrare ea quae
iianc de rebaptisrao controversiam
recipiunt. Consideratis vero iis, quae
editores Maurini habent in notis ad
inemoratas epistoias omnia ita co- ,
iiaerent, ut Basiiii mens, et dispu-
tandi ratio faciie explicetur. Prae-
terea etiamsi concedi veliet quo<
tamen concedi non posse ostendimus,
Basiiium ad haec narranda adductum
esse Eusebii auctoritate non inde
certe sequeretur, Basiiii testimonium
ad rem demonstrandam non valere:
etfecimus enim superius , Eusebio
credi debere testimoniura dicenti de
controversiae liuius veritate.
CAPUT XVIII.
siliura ea narrasse,
quae indicavimus,
de Cypriano et Firmiliano immo :
Basilii narratio omnino accurata est.
Etenim interroganti Araphiiochio r©-
spondet circa baptismum haeretico-
rum, sed ita respondet, ut tempora
antiquiora commemoret, et quae iis
teraporibus sententia vip^uerit ex-
ponat. € Certe, inquit, ep. 1 et nunc,
cura de interrogatis tuis nuraquam
hactenus soliicite cogitassem coa^
,
ctus sum diligenter attendere, et si
quid a senioribus audieram recor-
dari et cognita iis, quae didice-
,
ram, per me ipse ratiocinari. » De-
inde addit. « visum esse antiquis
liaereticorum quidem baptisma pe-
nitus reiicere, schismaticorum vero,
ut adhuc ex Ecclesia exsistentium,
admittere. » Denique narrat, Cjpria-
num et Firmilianum iudicasse o- ,
mnes, sivc haereticos, sive schisma-
ticos uiii calculo subiiciendos esse,
ut ab iis baptizati ad Ecciesiam re-
expurgari deberent. Haec ad contro-
versiae huius historiam exponendam
a Basiiio scripta sunt in epistolis,
quae veterum codicum auctoritate
eidem tribui omnino debent , et de
quarura epistolarum authentia dubi-
tari posse eruditissii^i viri ne su-
spicati quidem sunt.
At Basilius in iis epistolis osten-
dit, se hactenus in sententia perse-
, verare rebaptizandi liaereticos et- ,
,
iamsi Nicaena synodus de solis Paul-
lianistis rebaptizandis mentionem
fecerit: videtur autem hoc de Ba-i-
lio credi non posse ,qui tantopere
Nicaeni conciiii decreta venerabatur.
Ut brevitati taraen consulam, respcn-
debo adductisCardinalis Norisii ver-
,
bis in historia Donatistarum parte 1
c. 10. «Fateor Basilium existimasse,
canonem Nicaenum de Paulianistis io-
, quutura, nihil interim statuisse de
rebaptizanciis aliarum sectarum hae-
reticis, quos ipse iterum sacris lyin-
phis abluendos putabat. Etenim Fir-
milianus Caesareae metropolita in
synodo sanxerat, omnes haereticos
 .

DE VERIT.VTE CONTR0VERSIA.fi SARC. III EXCITATAE ETC. 85

rehaptizandos cui, cum : altero sae- fuisse inter Stephanum et Cjpria-
cuio in eandem sedem Basiiius sub- num de baptismo haereticorum ite-
rogatus fuisset, incljtae Cappado- rando. Hieronjmus inquam, hoc ha-
cum consuetucini morcicus inhae- bet in his locis: Quidquid vero dici
rens haereticos ad catholioam ve-
, placeat de rebus, quae in memoratis
nientes iterum baptizabat. In ean- Hieronjmioperibuscontinentur, quo-
dem sententiam ivit Epiphanius, alii- niam nos dum hoc in loco Hiero-
,

que, existimantes Nicaenam syno-, njmi auctoritatem adducimus ea ,

duin iJlud statuisse, non ut rogulam tantum de causa illam afferimus, ut

dogmatis, sed ut morum iuxta con- ostendamus eius etiam testimonio
,

suetudincm regionis variabilem di- contirmari controversiae memoratae

sciplinam.»Haec Norisins qui confir- veritatem, manifesum est, ad eiusdem
mat, hanc Basilii sententiam fuisse, auctoritatem declinandam necesse
verbis ex ep. adAmphilochium cano- omnino esse , certis argumentis os-
nica. « Nos autem una ratione omnes tendere prorsus ea loca quae in, ,

rebaptizamus; quod si apud vos pro- iisdem operibus habentur, Hieronj-

hibita est rebaptizatio, sicut ea apud mo tribui non posse. Hoc autem
Romanos, oeconomiae alicuius prratia, quomodo demonstrari possit, non ita
nostra tamen ratio vim obtineat. . . facile intelligitur. Facile quidem est
Quamobrem si hoc plaouerit, oportet affirmare, Hieronjmum, si ei memo-
Episcopos plures convenire,
in unum rata loca sunt accensenda, deceptum
et ita demum canonem ec^ere, ut is, esse i?upposititiis Cjpriani epistolis:
qui agit, periculo careat, et qui re- sed facile minime est ostendere, illas
spondet, in dando eiusmodi quaestio- cpistolas Cjpriani, in quibus de con-
nibus responso auctoritatem habeat.» troversia ob rebaptizationem exci-
Concludam hunc locum animadver- tata agitur, supposititias esse: immo
tcndo epistolam primam canonicam non esse supposititias omnino evin-
ad Amphilocliium in qua de reba- , citur.
ptisrao Basiiius disputat fusius, quam Praeterea hoc in loco satis nobis
in altera epistola, omnino contrariam est affirmare Hieronjmum adduci
,

schismaticis omnibus Probat

esse. Iiosse taraquam scriptorem qui de ,

enim in illa Basilius Cypriani ct eiusdem controversiae veritate te-

Firmiliani sententiam,qui ideo schi- stimonium dicit. Consonat Hieronjmi
smaticorum baptismum eidemcalculo narratio hac in re cum Eusebii et
subiiciebant, ac baptismum haereti- Basilii testimoniis, qui certe extra
corum, quia « ab Ecclesia separati dubium ponunt, Cjprianum cum Ste-
non liabent amplius in se gnxtiam phano R. P. de rebaptismo conten-
Spiritus sancti .... qui autem re- disse: hanc vero litem inter eos per
secti sunt, nec baptizandi habebant litteras pertractatam esse indubium
potestatem, ut qui non possent am- |
est. Quomodo igitur Hieronjmum
plius Spiritus sancti gratiam aliis falsis litteris deceptum fuisse dici
praebere a qua ipsi exciderant. »
, poterit, ut referret, vere eos Epi-
Haec Donatistarum artiticio scripta scopos inter se de baptismo haereti-
esse, quae eorundem causae imprimis corum iterando pugna3se?Nisi quae
officiebant, nescio utrum persuaderi hactenus diximus, refellantur, non
cuiquam possit. poterit demonstrari ab HierOn jmo ,

Gravissimis scriptoribus, quos ha- scribi non potuisse quae in dialogo

ctenus commemoravimus, adiungen-
dus est Hieronjmus, qui in dialogo
adversus Luciterianos et in cataiogo
virorum "illustrium, extra omne du-
bium esse positum demonstrat, vere
controversiam illam pertractatam
, adversus Luciferianos , et in illu-
strium virorum catalogo ab eo me-
moriae prodita esse recensuimus.
Est nunc breviter aliquid dicen-
dum de silentio, quod veteres Dona-
tistae circa Cjpriani factum. serva-

86
verunt. Nam advorsarius qui
tendit, univiir»am narratioiiem hanc
cle Cypriano cuni R. P. Stephano
(lisputante ob rebaptizationem vel-
uti lalsam reiici oportere putat
, nobis; omnes contentiosi homines su-
falsitatis per^picuum ari^umentum
reperiri in silentio a veteribus Do-
natistis de ea re servato. Verum
quid valere possit arf^nmentum lioc
ne<;^ativum cuntra positiva, quae iam
attulimus argumenta ,
perspicuum
est nisi evincatur autem, ab Eu-
: Christiani baptismatis ergo in ter-
^ebio, a liasilio, iib Aui^^ustino, ab
Hieronymo memoriae protiitum non
esse, controversiam illam saecnlu III
pertractatam fui.sse, numfjuam pot-
erit veteri Donatistarum siientio de-
monstrari, Episcopos, de quibus scr-
mo est, de rebaptismo non pugnasse.
Deinde videri iure potest propria
esse homiiium sententiam suam qua-
cumque ratione delen(Jere voieutium,
argumentandi mcthodus ex Donati-
starum agendi ratione petita; ut, si
veteres Donatistae non provocent,
neque obiiciant exemplum Cypriani,
argumentum ex hoc silentio desum-
ptum tale esse debere dicatur, ut
«'ontroversiae illius historiae falsita-
tem evincat; si vero a Donatistis Cy-
priani exemplum adductum fuisse
constet ad rebaptizationem propu-
j^nandam, tunc contidenter statuatur
uiiiversam narrationem de Cypriano
haereticos rebaptizante a Donatistis
conftctam esse.
Nos vero sive obiecerint illud
, disputationis tunc pati poterat, ut tlc
exemplum, si"'e non obiecerint Dona-
tistae, quaerendum hoc non esse con-
tendimus, ad historiae veritatem os-
tendendam, cum ea certissimis vete-
rura scriptorum testimoniis innitatur.
Plura praeterea commemorari pos-
sent responsionum capita, (luibus pa-
teret, quare factum sit, ut Donatistae
debuerint non atferre exemplum Cy-
priani. Est celeberrimus Optati Mile-
vitani locus lib.5 n.3adversusParme-
nianum, ubi de baptismo sermonem
liabet. «De hoc Saeramento, inquit,
non leve certamen innatum est, du-
bitatur an post Trinitatem, in eadem
Trinitate hoc iterum liceat facere
:
CAPUT xxvni.
con- vos dicitis licet ; nos dicimus non
licet: inter iicet ve.strum, et iicet
nostrum, nutant et rcmigant animae
populorum: nemo vobis credat, nemu
mus. Quaerendi sunt iudices:si Chri-
stiani, de utra^iue parte dari non po;-
.sunt, quia studiis veritas itspeditur.
De foris quaerendus est iudex; si
paganus, non potest nosse Christia-
na secrcta: siiudaeus, inimicus est
:
ris <!e hac re iiullum poterit reperin
iuiiicium :de caelo quaerendus est
iudex; sed ut «luid pulsamus ad cae-
lum, cum habemus liic ia Evangelio
testamentum? » Haec clara sunt, ut
onines iatelligaut, Donatistas Optato
exemplum Cypriani alierre non po-
tuisse , neque Optatum de exemplo
Cypriani rebaptizautis haereticos sol-
licitum esse debuisse.
Item cum Optatus iib. 1 cap. 10
ostendit, Maiorinum a Donatistis
consecratum non vero Caecilianum
,
consecratum, a catholicis Episcopum
Carthaginiensem,aCypriani et Petri
cathedra defecisse Donatistae non
;
poterant respondere Maiorinum aCy-
priani cathedra non recessisse eo ,
quod eandem de rebaptismo senten-
tiam sequutus sit, sed ut schismatico.->>
se non esse docerent, demonstrare
debebant, Maioriuum, non Caecilia-
num fuisse legitimum Mensurii suc-
cessorem. Quomodo igitur institutuiji
rebapti>mo a Cypriano propugnato
l}onatistae verba facerent?His addi
potcst, non omnia veterura f^onati-
starura scripta ad nos pervenisse ;
eos intellexisse facillime , Cypriani
exemplo causam suam iuvari minime
posse ; omnes praecipuis eoruudem
labores in eo positos fuisse, ut sen-
tentiam damnationis a Melchiade
Pontiiice latam contra Donatum, et
pro Caeciliano refellerent. Haec au-
tem nullam afferebant causam dc re-
baptismo loquendi.
Et quoniam hic absolvenda prorsus
est tota responsio arguixjento ex si-
lcntio scriptorum desumpto,brevi di-
 DE VERIT.VTK CONTROVERSUE SAEC.
cam non valere quidquam ad contro-
versiae huius, vel monumentorum
eam respicientium veritatem dene-
gandam, silentium ab anonymo scri-
ptore libelli adversus rebaptizantes
qui exstat inter opera Cypriani a
Baluzio edita, neque etiam silentium
a Pontio Diacono servatum , qui res
a Cypriano gestas memoriae poste-
rorum tradidit. Quod spectat enim
ad scriptorem anonymum, si ille, ut
communis opinio fert, adversus Cj-
priani rebaptismum scripsit, patet,
eum afferri posse tamquam controver-
siae iiuius veritatis testem. Si vero
contra Donatistas ille scripsisse pu-
tandus est, aliud ex eo silentio non
exsistet, nisi, eum scriptorem, Dona-
tistas refellentem B. Martvris hono-
, Numidiae ad Quintum , ad luba-
ri consuluisse, cum nihil de eius sen-
tentia rebaptizandi haereticos com-
memorandum putavit, eo quod vide-
ret, quam diversa esset Donatistarum
agendi ratio, ab ea, quam Cjpria-
nus unitatis Ecclesiae amantissimus
adhibuerat.
Neque .gravior est difficultas, quae
ex Pontii silentio proficiscitur. Nam
certum est, eum non omnia Cjpriani
facta referre etenim n. 10 fatetur,
: rebaptizandos tenendam esse volebat.
se praeterire multa alia, et quidem
magna. Id autem et de facto ipso
controversiae verum est, et de scri-
ptis Cypriani etenim omittit com-
: monio
memorare Cjpriani nonnullas epi-
stolas absque uUacontroversia genui-
nas. Talis est epistola, in qua Cj-
prianus agit de presbjteris factionis
Felicissimi deque iis
, quae contra
, contendisse , haereticos rebaptizari
ipsum conati erant; talis illa ad An-
tonianum, ea de Cornelii confessione,
item ad Lucium, in qua de eius ab
exilio reditu gratulatur quod si
: obiicitur, quod de controversiae ipsi-
nemo harum epistolarum veritatem
negat, eo quod a Pontio praetermit-
tantur, quid est quod Pontii silen-
tium adducatur ad epistolas Cjpria-
no non tribuendas, in quibus de hae-
reticorum rebaptismo serrao est ?
Potest piraeterea probabilis causa
afferri cur Pontius nihil de ea re
scripserit, atque illas epistolas omit-
tendas iudicaverit. Timere enim po-
III EXCITATAE KTC. 8^
tuit, ne i.3rum rerum recordatio de-
decus aliquod Cjpriano afferret; et
cum ca maxime referenda suscepis-
set, quae B. Martjri honorifica e-
,
rant, consilium amplexus esse vide-
tur, totum rebaptizationis negotium
praetereundi.
Quae hactenus pertractavimus, eo
pertinent ut ostendatur vere saeculo
tertio de haereticis rebaptizandis in-
ter Episcopos, de quibus sermo est,
fuisse disputatum. Restat nunc ut
brevissime nonnuUa singiilatim dica-
mus de monumentorum eandem coa-
troversiam respicientium veritate.
Loquimur videlicet de epistolis, quas
Cjprianus in huius controversiae
pertractatione scripsit ad Episcopos
,
ianum, ad Pompeium, ad Magnum ;
loquimur de actis concilii tertii Car-
thaginiensis, quod in eadem causa
habitum est ; loquimur denique de
epistola Firmiliani Caesareensis Cap ^
padociae Episcopi ad Cjprianum, qui
missis per Rogatianum litteris il- ,
lum de baptismo haereticorum con-
suluerat, deque sententia, quani Ste-
phanus R. Pontifex circa ilios non
De epistolis autem Cjpriani iam
possumus affirmare eas genuinas
,
demonstrari posse Augustini testi-
,
quod superius attulimus.
Illud enim testimonium, atque ea,
quae de testimonio illo loquentes di-
ximus non modo evincunt Augu-
, ,
stinum existimasse vere Cjprianum
oportere, sed illi epistolas memora-
tas tribuendas esse. Circa Augustini
mentem de iis epistolis illud idem
us veritate, scilicet, eum hjpotlie-
tice tantum de illis litteris esse lo-
quutum. Verum S. Doctoris omnino
certam sententiam fuisse , illas epi-
stolas Cjpriano debere tribui, locus
iam adductus demonstrat, ex ep. ad
Vinc. Rogatianum, et libri de bapti-
smo pluribus locis, in quibus de epi-
stolis iis, tamquam de veris Cjpria-
ni epistolis sine uUa dubitatione
88 CAPUT XXVIII.
pertractat. Huiusmodi est testim(w
nium lib. 1 rap. IS ubi ait: «Exstant
B. Maityris in eiu^ litteris raaj^na
tlocunienta; nam iiiis tempori-
. . . stis modo crediderim in sancto con-
bus visum est ei cura ferme octo-
f^inta l'pi>copis suis africanarum
Ecclesiarum, omnem homiuem qui
,
extra Kcclesiae Catholicae commu-
nionem baptizatus fuisset, oportere
ad Ecclesiam venientem ileiiuo ba-
ptizari. »
Huiusmodi etiam sunt dicendi ra-
tiones, quibus Augustinus usus est
ia aliis loci^^ quae alterri possent,
et in quibus de epistolis sermo!iem
instituit quas adversarii
, putant
Augustinum hypothetiee tantum Cy-
priano tribuisse. Neque enim ibi eas
Epistolas Cypriano tributas appellnt,
sed oninino ita loquitur, ut rninime
se dubitare ostendat, num illae (!e-
beant Cypriano accenseri. Etenim de
iis agens inquit: «His verbis B. Cy-
priani hoc enim ipse etiam Cy-
: cisrebaptizandis ad diversosplurimas
prianus cum ceteris statuit: ad Poni-
peium etiam scribit Cjprianus: Epi-
stolam , quam lubaiano scripsit; 11-
lam, quam ad Quintum dedit; illam,
quam cum quibusdam colleg-is ad
fpiosdam collegas; illam quam ad
,
i^ompeium scripsit. » Practer liaec,
ad veritatcm harum epistolarum
probandam cetera illa argumcnta
vim habent, quae ciesumuntur ex ve-
terum codicum auctoritate, in quibus
eae reperiuntur, et ex controversiao
contextu, quae haruia epistolarum
scriptionem requirit, cuius contro-
versiae historiam veram existiman-
dam esse docuimus.
Quod pertinet vero ad concilii tcr-
tii Carthaginiensis celebrationem su- ,
perius Augustini testimonium attuli-
mus, ex quo illud vere habitum esse
constat. Scilicet S. Doctor lib. 1. de
baptismo c. 18 ait, visum esse Cj-
priano cum ferme octoginta coepi-
scopis suisAfricanarum Ecclesiarum,
haereticos rebaptizandos esse: cum
enim concilium illudST Episcoporura
fuerit, apparet Augustini verba re-
ferri ad sententiam Cypriani, quae
commuiii Episcoporum suffragio
1
racmorato concilio confirmata e*t.
I)e eodera concilio Augustinus lib. 3
de bapti>mo c.3 inquit:«Nullo pror-
cilio praesertim coUegarum aliud orc
protnlisse, quam corde gestabat Cj-
prianus. > Niliil vero magis manife-
ste demonstrat, Augustino persua^um
fuisse, vere illud concilium habitum
csse, quam ipsius agendi ratio, qui
Episcoporum sententia-» ineo pronun-
tiatas expentiendas suscepit. « San-
ctorum Episcoporum, inquit lib.
c.7, sententias, .valvo cum
vinculo
eis
quo retinendos
unitatis et pacis, in
eos quantum Dominus adiuvat imi-
tamur, considerandas et pertractan-
das aggredimur. » Adiungendus Au-
gustinoHieronymus,qui lib.de script.
Ecclesiasticis, de Dionysio Alexan-
drino sine ulla haesitatione tradit:
« Hic in Cypriani et Africanae syn-
odi dogma consentiens, de haereti-
mi.-it epistolas. >
His testimoniis, ceterisque argu-
mentis, quae ad vindicandam huius
. synodi veritatem afferri possent,
obiicitur, mirum omnino esse, et in-
credibile prorsus videri, antequam
Episcopi, qui concilio aderant, sen-
tentiam dicerent, recitatas esse Cy-
priani ad lubaianum litteras, lubaiani
ad Cyprianum, Stephani vero epi-
stolam Cypriani sententiae contra-
riam recitatam non esse. loannes
Fellesin editione operum S. Cypriani
inadnotationc ad inscriptionem huius
synodi, respondet brevi his admira-
tionibus, atque adeo delicatae ani-
madversioni. « Post litem, inquit, dc
haereticoruin baptismo diu multum-
que agitatam. non tantura per epi-
stolas cum Episcopis seorsura, sed
etiam in synoJis eorundem frequen-
ter congregatis, cal. septemb. an-
no 256 concilium 87 Episcoporum
Africae, Numidiae, Mauritaniae co-
gendum Carthagine curavit Cypria-
nus. Cum vero controversiae statum
in litteris lubaianiad ipsum scriptis,
eiusque invicem responso, perquam
in accurate proponi censeret, consultis-

DE VERITATE CONTR.OVERSIAE SAEC.
simus praesul ex iisdem primo loco
kctis, tractationem synodicam in-
choandam duxit. Epistolas vero prae-
iictas, lite iam adulta, et Stephano
inapertas simultates provecto, trans-
missas fuisse, ex iis, quae inibi me-
morantur, rebus gestis, abunde con-
stat. Porro non tantum epistolas lu-
baiani et Cjpriani ad ipsum, sed
etiam illas ad Stephanura in concilio
lectas constat ex suffragio octavo,
quod Crescens e Cirta tulit. » Haec
apposite ad rem nostram Fellus.
lam vero quodnam est suffragium
octavo Iqco aCrescent^ Cirtensi Epi-
^copo latum ? Iluiusmodi: « In tanto
coetu Sanctissimorum Sacerdotum,
lectis litteris Cypriani dilectissimi
nostri ad lubaianum, itemque ad Ste-
phanum, quae tantum in se sancto-
rum testimoniorum descendentium
ex scripturis deificis continent, ut
merito omnes per Dei gratiara adu-
nati consentire debeamus; censeo
omnes haereticos et schismaticos
qui ad Catholicam Ecclesiam volue-
rint venire, non ante ingredi, nisi
exorcizati et baptizati prius fue-
rint. » Ex hoc octavo Episcopi Cir-
tensis testiraonio constat, lectas esse
Cypriani ad Stephanum litteras de
rebaptisrao. At nihil, inquit qui syn-
odura hanc fabulis annumerat ni- ,
hil de Stephani ad Cyprianum res-
, fuisse suam ad lubaianum epistolara
ponso, nihil de decreto illo, quo a Ro-
mano Pontifice iussum est contra-
riam sequi oportere consuetuuinem.
Hoc autem quomodo probari possit,
non video.
Etenim in proloquio sjnodi haec
habentur : «Cjprianus dixit: Audi-
stis collegae dilectissimi, quid raihi
lubaianus coepiscopus noster scripse-
rit consulens raediocritatem nostram
de iliicito et profano haereticorum
baptismo; et quid ego ei scripserim
censens scilicet, quod semel, atque
iterura, et saepe censuiraus, haereti-
cos ad Ecclesiam venientes Ecclesiae
baptismo baptizari ac sanctificari
oportere. Item lectae sunt vobis et
aliae lubaiani litterae, quibusprosua
siacera et religiosa (ievotione, ad no-
,
III EXCITATAE ETC. 80
stram epistolam rescribens,non tan-
tum consentit, sed etiara instructura
se esso gratias egit. »Nunc vero Epi-
scopi Cirtensis suffragiura ferebat
tantura, lectas esse litteras Cypriani
ad lubaianura, et nihil in eo suffra-
gio ct de lectione facta litterarura
lubaiani ad Cyprianura, quara taraen
factara esse ex verbis mox recitatis
perspicuura est. Si ergo Episcopus
Cirtensis affirmavit lectas esse Cy-
priani litteras ad Stephanum,et nul-
lam mentionem fecit lectionis episto-
lae Stephani ad Cyprianum, hoc non
probabit, in synodo expositura dura-
taxat esse quid Cyprianus Stephano
scripserit, nihil vero pronunciatura
de Stephani ad Cyprianum responso.
Praeterea legenti epistolam Cy-
priani ad lubaianura, quam lectam
in synodo esse indubium est, appa-
ret raanifeste, in ea a Cypriano o-
mnein quaestionis statura esse ex-
plicatura, et quid Stephanus respon-
,
derit luculenter fuisse in ea exposi-
tum; iramo vero curasse Cyprianum
omniaarguraenta refellere,quae Ste-
phani sententiara respiciebant. Af-
tirmari igitur iure potest, lecta Cy-
priani ad lubaianum epistola, iam
esse universum Stephani responsum
synodo patefactum, ac ad causam,
quam Cyprianus pertractabat, satis
recitare.
Quid mirum deinde est, Donatistas
ea argumenta attulisse ad rebapti-
zationem defendendam, quae in sufs
fragiis exposita sunt ab Episcopi-
in synodo Carthaginiensi pronuncia-
tis?Negari non potest iis argumen-
tis innixam fuisse eorum opinionera,
qui putaverunt sacraraenti virtutem
a fide etiam et sanctitate ministri
aliqua ratione pendere. Negari quo-
que non potest, tum Episcopos, de
quibus serrao est, tura Donatistas
deinde, licet inique, et schismate con-
flato, pro rebaptizatione pugnasse.
Quid mirum igitur, Donatistas, ini-
quos quidem recentiores rebaptiza-
tores abuti voluisse argumentis,qiiae
catholici illi Episcopi ad sententiaiu
90 twvr xxvm.
suain de rebaptizandis haercticis de-
lendendam aclliil)ucrant?Ivsset denijjue
veluti certum poiiere quod in ^uao
stione versatur, ideo contendere il-
las Episcuporuni responsiones, quae
in concilio Carthaginiensi referuntur,
genuinas non esse iudicandas, (juod
Donatistarum causae favere deinde
existimatae sunt.
In prolofiuii (|uidem fine Cypria-
nus ait: « Superest ut de hac ipsa
re singuli (juid sentiamus, profera-
mus, neniinem iudicantes, aut a iure
communionis aliquem, si diversum
senserit , amovcMites. Neque eiiim
quis(juainnostrum , Episcopum se
Episcoporum constituit, aut tyran-
nico terrore ad obsequondi necessi-
tatem collegassuos adigit. »Sed haec
primo loco ita dicta sunt a Cypria-
no, ut licet de Stephano intelligi pos-
sint, illuiii tamen non nominaverit.
Deinde etiamsi ea verba ad Stepha-
nuni referantur, constat ex. aliis te-
stimoniis catholica Cypriani senten-
tia circa R. Poniificis priaiatum, ex
iis praescrti.il quae ante controver-
siae pertractationcm scripsit , aut
gessit. Scripserat ad Stephanum epi-
stolam Cvprianus quae n. 72 est, ut
eum consuleret derebaptizationis ne-
gotio, atque in illa atfirmaverat de
ea re « vel maxime illi scribendum
fuisse , et cum eis gravitate ac sa-
pientia conferendum. » Praeterea di-
xerat, pro honore communi, et pro
simplici dilectione haec Stephano
communicata fuisse,manifeste osten-
dens, se omnem erga eundem obser-
vantiam habere. Verum Cyprianus
tum in proloquio conoilii, tum in epi-
stohi ad Stephanum, tum in episto-
la ad lubaianum, perpetuo declarat,
sibi persuasum esse, negotium illud
talis generis esse, ut Episcoporum
arbitrio relinqui debeat, et ob hae-
reticorum baptismum pacem tolli nul-
latenus debere. Quare mirum non
est eum affirinasse, neminem Episco-
porum, qui concilio aderant, ad ol>
sequendi neces.-itatem collegas adi-
gere velle.
Reliquum est, ut de Firmiliani ad
Cyprianum epistola aliquid dicarous,
quam Firmilianus scripsit Cypriano,
qui ilium per Rogatianum Diaconun!
post coiicilium Carthaginiense lia-
bitum consuluerat. Ut longior non
sim, referam quae apposite notat Fel-
lus ad memoratam epistolam. « Ri-
galtius ait: Tantus amor veri Pame-
lio fuit, ut lianc epistolam, nisi a
Morellio iam edita fuisset, omitti, ac
tenebris damnari consultius esse ceu-
suerit. Cuiusmodi certe consilio pec-
casse arbitror viros cetera praestaii-
tes, qui vetustissimos codices insp».-
xerant , Veronensem et Beneventa-
num , et cum
cditionibus Manufii
Pan-eliique contulerant, absque ulla
mentione huius epistolae. Etenim
omissam illic fuisse vix est credibile,
cum in plerisque, quos vidit Pamc-
lius, sit reperta: nimirum in Anglia-
no, Afiligiensi, Blandino, Marchiano,
Dunensi, Cauchiano. Ea certe in rc-
gio nostro exstat, et per catalogum
invenitur sub nuraero 305. » Tum
subdit Fellus: « Porroin septemMss.
codicibus, quorum copia mihi facta
est, rcperitur. Manutianae omissionis
culpamLatinusLatiniusapertafront(j
in se excipit dicens: Ego Latinus
omisi, non Manutius, cum maiorum
exempla sequutus, tum hominis pe-
tulantiam detestatus Latinus bi-
:
blioth. sacr. p. 177: ita cum patres
immorigeris filiis suis, qui detestari
malunt, quam obsequi, displicent, si-
lentium iilis imperatur. » Idem qui
ius hoc plusquam censorium in Fir-
milianum exercuerunt, non aliter in
Cyprianura aniiiiadvertissent, modo
spes subesset, fraudem latere potuis-
se; siquidcm tota haec epistola reco-
gnitio quaedam et recapitulatio vide-
tur litterarura a Cypriano missarura.
Unde Firrailianus ait, se illa « quasi
sua propria suscipere, eadem rete-
xere ad confirmandam veritatem, et
quaedam adderead curaulandara pro-
bationeni. » Rigaltius denique addit:
« Epicstolain hanc graece a Firmiliano
Caesareae Cappadociae Episcopo con-
scriptam fuisse, atque etiam a Cy-
priano versam latine satis arguit
A

i)E VERITATE CONTROVERSIAE SAEC.
stylus; etsi Firmiliani vocabulum la-
tiiiam prodat originem. Nec frustra
Cyprianicis epistolis insertam va-
ria disciplinae veteris arma
tur.»
Vidimus praeterea superius, Euse-
bium, Dionjsium, Basilium Magnum
memoriae prodidisse, Firmilianum
pro rebaptismo disputasse Stepha- ,
num de Heleno et Firmiliano scri-
psisse, se ab eorum communionc re-
baptizationis causa recessurum esse.
Apparet ergo, cum rebaptizationis
historia convenire scriptam csse hanc
epistolam a Firmiliano, dc qua lo-
quimur. Donatistas Firmiliani aucto-
ritatem non obiecisse mirum esse non
potest, cum orientales communica-
rent cum Africanis, Donatistae au-
tem ipsi schisma suum acriter de-
fenderent , et insuper constabat
orientales sententiam deiterando ba-
ptismo retractasse, et non cura Do-
natistis, sed cum catholicis esse con-
DE STEPHANI I R03IAN[ PONTIFICIS SENTENTIA CIRCA VIRTUTEM BAPTIS.MI
AB HAEHETICIS COLLATi, ET DE CYPRIANl ACr.NDI RATIOXE
Vere Cjprianuni Carthaginiensem,
Firmilianum Caesareensem Cappa-
dociae, aliosque Africanos et Orien-
tales Episcopos cum Stepliano I Ro-
mano Pontiiice controversiam ha-
buisse vidimus de virtute baptismi,
quem haeretici contulissent. Non est
necesse requirere quaenam Cypriani,
et ceterorum, qui Stephano adver-
sabantur, de ea re sententia fuerit.
Satis enim perspicue constat ex hi-
storia totius liuius facti , atque ex
iis, quae in eiusdem veritate evin-
cenda pertractavimus, eos putasse ,
impares vero Christi baptismo con-
ferendo haereticos atque schismati-
cos esse. Hinc generatim haec affir-
mat dc- agendi ratione circa illos
servanda Cjprianus epistola 74: «Qui
ex quacumque haeresi ad Ecclesiam
, ,
III EXCITATAE ET>?. 91
iunctos. Quidquid denique epistola
Firmiliani continoat, ex quo prote-
stantes occasionem sumpserint erro-
testan- res suos circa Romani Pontificis po-
testatem propugnandi, vel aliud quod-
libet argumentum efformandi,certum
est, iliam epistolam ad protestan-
tium errorum defensionem scriptara
non esse, cum in codicibus pluri-
bus reperiatur protestantium ori-
gine multo antiquioribus. Perpen-
denti vero epistolam illam apparet,
Firmilianum errorem non docuisse,
fidelium iilios nonindigere baptismo,
aut parentum fide salutem consequi
possc;neque etiam illumerrorem do-
cuit, lapsos post baptismum a sacer-
dotibus remissionem peccatorum non
consequi, veluti si sacerdotum tan-
tummodo proprium sit, ut peccatores
ad delictorum intelligentiam atque
resipiscentiam perducantur. Legen-
dae sunt ad hanc epistolam Rigal-
tii adnotationes.
CAPUT XXIX.
L\ EA CAUSA.
convertuntur, Ecclesiae unico et le-
gitimo baptismo baptizantur, exce-
ptis his, qui baptizati prius in Ec-
clesia fuerant, et sic ad haereticos
transierunt; illos enim,cum redeunt,
acta poenitentia, per manus imposi-
tionem solum recipi.»
Stephani ctiam quaenam senten-
tia fuerit apparet ex controversiae
ipsius historia, atque ex iis quae,
superius significata sunt videlicet
,
virtuti baptismi non ofHcere haere-
sim hominis illum conferentis sed ,
ratum esse baptismum ab haeretico
licet ministratum, modo ritus a Cliri-
sto praescriptus adhibitus fuisset
de quo quaestio ne quidem propone-
batur. Quoniam vero et protestantes
plures, et Catholici nonnulli conten-
derunt Stephanum in controversia
,

02
isla flocuisse errorom illi
quem delendebat (Jypriarius
nullo discriniine lacto , bapti.smum
ab haereticis coUatum probaret, ('e
Loc agendum nunc est, et Pontificis
doctrina de hac re ab ea accu>a-
tione detendenda est.
Primo loco ilhul commemurandum
est, 4UO1I Petrus Coustantius aniuiad-
vertit in pererudita dissertatione
Qua vera Stephani circa receptio-
nem haereticorum sententia expli'
catur tom. 1 coUect. cit. col. 227, et
seqi]., Stephanum ab anti(juis perpe-
tuo habitum fuisse apostolicae ira-
ditionis propugnatorem in ea re, de
qua cum Cypriano ceterisque con-
troversia tuit. Id autem taciJc osten-
ditur, si aliquem inter veteres scri-
ptores de hac controversia loquen-
tem autiiamus.
lam vero Augustinus lib. 5 de
bapt. c. 33 «Consuetudo illa, inquit,
quao opponebatur Cypriano, ab apo-
stolica tra-litione sumpsisse dicenda
est.» Praeterea Vincentius Lirinen-
sis in commoMitorio affirmavit, mo-
rem haereticos rebaptizandi
ctum esse « contra divinum cano-
nem , contra universalis Ecclesiae
regulam, contra sensum omnium sa-
cerdotum, contra morem et insti-
tuta maiorum.^ De Stephano autem,
qui huic errori resistebat ait, eum
« reliciuos omnes tantum fidei devo-
tione vicisse, quantum loci auctori-
tate superabat.» Denique Facundus
Hermianensis lib. contra Mocianum,
« Stephaui potius, inquit, quam Cj-
priani sententiam tenet Ecclesia. »
Atqui certum est, in vetustissima
atque ab Apostolis profecta tradi-
tione hoc positum esse ut non 0- , notissirao testiraonio desuraitur, qui,
ranium,sed eorum tantummodo ba-
ptismus ratus habeatur, qui, servata
forma a Christo instituta collatus
fuisset. Stephanus ergo qui traditio-
iiera istara propugnabat. sententiara
nulli errori consentaneam de bapti-
«mi virtute docebat.
Post haec ut clarius quod con-
, ptizent, -sed coramunicent tantura.»
tendiraus appareat, constat ex iis ,
^uae habet Firmilianus in epistola
,
CAPUT xxit.
oppositum, ad Cyprianum, Stephanum haec scri-
itaut,
, epi-tola sua ad Cyprianum
p-iissc in
quae periit et in qua sententiam
,
suam exposuit de ratione quamol^- ,
rem baptismus ab hacreticis colla-
tus recipi debeat. « Multum proficit
nomen Christi ad fidem et baptismi
sanctificationem , ut f|uicumque, et
ubicumque in nomine Cliristi bapti-
,
zatus fuerit,consequatur statim gra-
tiam Chri-sti. » Plura vero adducit
Coustantius ut ostendat , Stepha-
,
num, cum sollicitum se demonstra-
bat in probando baptismo, qui in Chri-
sti nomine collatus fuisset, aiium non
intellexisse baptismum, ni-ieum,qui
SS. Trinitate invocata coUatus esset.
Sed satis erit ad hoc evincendum af-
ferre Firmiliani ipsius testimonium in
m 'morata sup^rius epistola, in qua
V rba illa Stephani recitat, et quae
Stepliani sententia iis verbis contine-
r.'tur, exponitac reprehendit: « Non
putant, ait Firmilianus, quaerendum
esse quis sit ille, qui baptizaverit, eo
quod qui baptizatus sit, gratiam con-
sequi potuerit invocata Trinitate no-
indu- minum Patris, et Fiiii, et Spiritus
sancti.»Est ergo perspicuum, latente
adversario vehementer Stephano in-
dignato illum non omnem promi-
,
scue baptismum, sed eum tantummo-
do probasse, qui legitiraa forraa adhi-
, bita ministratus fuisset. Qua ratione
autera Firmilianus mentera Stephani,
eadem Cyprianus Pontificis senten-
tiam exposuit, prout, si opus esset
eius testiraoniis ostendi posset.
Arguraenta quae recensuimus
, ,
.sunt adeo gravia ad rera proban-
, dam, ut vix necesse sit ei difficul-
tati respondere quae ex Stephani
,
prout Cyprianus refert in epistola74,
ita scripserat: « Si quis ergo a qua-
, curaque haeresi venerit ad vos, ni-
hil innovetur quod traditum est ,
,
ut raanus illi imponatur in poeni-
tentiam, cum ipsi haeretici proprie
alterutrum ad se venientes non ba-
Etenira huius loci rainime sententia
e?se potest, Stephanura respondisse,
 DE STEPHANI I ROM. PONT SENTENTI.V CIRCA ETC.
esse ratum habendum quemlibet ba-
ptismum,etsL non servata lcgitima
forma collatus esset: nam ipsa rei
obvia cuilibet consideratio hoc ex-
cludit. Quis enim hoc verisimile cre-
dere potest, Cypriano affirmante non
valere haereticorum baptismum, eo
quod haeretici vera Christi fide, et
Spiritu sancto careant, Stephanum,
quem antiquitas veluti traditionis
propugnatorem laudavit, respondis-
se valere baptismum haereticorum
,
tantopere ut virtus baptismi ma-
,
neat etiamsi cum ritus a Christo
, cienda in responso suo abstincre.
praescripti violatione coUatus esset?
Praeterea controversia minime e-
rat de forma ac ratione baptisma-
tis conferendi, sed in eo tantummodo
versabatur, num careret virtute sua
baptismus, eo quod homo haereticus,
vel schismaticus illum ministrasset.
Respondebat ergo Stephanus secun-
dum propositam quaestionem, in qua
nulla ratione dubium erat nihil
valere baptismum, qui violato ritu
a Cliristo instituto ministratus fu-
isset.
Quanam vero de causa
debebat
disertis verbis Stephanus in respon-
sione sua excludere baptismum, qui
violato legitimo ritu tributus esset,
cum de ea re nulla controversia mo-
veretur? Certe Augustinus ipse lib. 5
de baptismo contraDonatistascap. 25
ait « facilius inveniri haereticos, qui
iion baptizent, quam qui non verbis
istis ((luibusEcclesia utitur) bapti-
zent.» Innocentius I vero in epist. 16
ad Macedonas et Hieronjmus ad
, ne defendunt. Quare constare debet,
finem dialogi contra Luciferianos
affirmaverunt, Nicaenum Concilium,
ubi solos Pauliianistas excepit, cete-
rorum haereticorum baptisma sus-
cepisse.
Hieronymum ipsum
Constat etiam,
et Leonem Aiagnum, ut ceteri omit-
tantur, cum de haereticorum bapti-
smo recipiendo loquuti sunt gene-
ratim pronuntiasse,illura ratum esse,
et exceptionem nullam posuisse de
iis, qui irrito modo illum contulis-
sent: nomo tamen idcirco Hierony-
muri, Leonem, aliosque reprehendit,
. 93
cum in re minimc obscura non ad-
iecerint exceptionem nulla ratione
necessariam. Eodem modo de Ste-
phani responso iudicandum est. Immo
vero , si Innocentii ac Hieronymi
certa sententia est existimanda, so-
losPaullianistasNicaeniConcilii tem-
pore contra formam ritumque in
baptismo ab Ecclesia servari soli-
tuni poccasse, quoniam Stephani ae-
tate noiidum exorti crant Paulliani-
stae, multo magis poterat ille Pon-
tifex ab exceptione memorata fa-
Non arbitror necesse esse Inno-
centii, Hieronymi, Leonis testimonia
alTerre, cum de re agatur cxtra con-
trover.>iam posita, in corundem scri-
ptis ea contineri , quae significata
sunt. Concludam potius hunc locum,
affirmans non modo Stephanum Cy-
priano respondentem non attulisse
seiitentiam quae a vera Ecclesiae
,
, de baptismi sacramenti doctrina ab-
horreret , sed etiam in ea re fuisse
Catholicae doctrinae manifestum pro-
pugnatorem. Afferam verba Vincen-
tii Lirinensis de Stephano traditio-
ncm propugnante in ea causa, et de
Cypriano diversam sententiam pro-
p.onente. « Quis ergo, ait, tunc uni-
versi negotii exitus ? Quis utique ,
nisi usitatus et solitus? Retenta est
antiquitas, et explosa novitas.»
Hactenus exposita Stephani do-
ctrinam de baptismo hacreticorum
recipiendo satis perspicue demon-
strant atque a memorata accusatio-
,
in hac controversia peragenda nihil
a Romano Pontifice esse commissum,
quod argumentura suppeditare possit
ad eius inerrantiara in fidei quaestio-
nibus denegandara. Est vero oppor-
tunum nonnulla liic de Cypriani a-
gendi ratione adiungere,ut appareat,
num ex ea contra Pontificis Romani
,
auctoritatem aliquod argumentum
depromi possit.
Certe quod spectat ad primatum
iurisdictionis, quo Romani Pontifi-
ces in universam Ecclesiam potiun-
tur, nemo potest iure conteudere ,

O-i
itlco Cyprianum adduci potnisse ut
niorcm iiori p^ereret, quod
St('j)hci!io
potc>tiito illii praeditum cs<g Ste-
pliaiium noii iudicaret. Htenim ante
ortam oontroversiam Cyprianus os-
tenderat, se in D. I\itri successore
hanc pototatem intelligere, prout
inter cetera declarat agendi modus,
([uo usus est in cau^a de lapsis por-
traotanda; et hoc confirmat Cypria-
ni persuasio Romanam Ecclesiam
, propria, quae apu se simul sunt usur-
Prhiciijalem Ecclesiam esse unde
unitas sacertlotalis exorta est, prout
in epistola 55 ad Cornelium profi-
tetur. Eruditi viri autem eliiciunt
lioc idem demonstrari ex eius libro
de unitate Ecclesiae. Resistentia igi-
tur Cypriani probare tantummodo
potost, illum in controversia de re-
baptizatione tali modo se ges-iisse
qui alionus esset a sententia, quam
ipse cortam putabat de Pontiiicis
, Romanorum Pontificum c. 13 §. 3,
poteUate. Animadvertit autem
gu.^tinus in Vincentium
epistola ad
RogatianumOD, «si quid in Cypriano
fuerat emendandum purgasse pa-
,
trcm Addit etiam
falce passionis. »
lib. 2 (!e baptismo cap. 3 ibrtasse
Cjprianum retractasse quao gesse-
rat. « Et fortasse factum est in-
quit, scd nescimus neque enim o-
; n. 14 et seqq. Etenim illo animad-
mnia, quae illo tempore intcr Epi-
scopos gosta sunt, memoriao littoris-
que mandari poterunt aut oumia , controversia agi de ro disciplinam
quao mandata sunt, novimus.»
lilud potius quaeri posse videtur,
num ex ista Cjpriani ceterorum-
quo Episcoporum,qui cumilio sentie-
bant, repugnantia, quam erga Ste-
phanum Pontificom demonstrave-
runt, sequi possit eos existimasse,
, negari non posse
Romanos Pontifices non esse prae-
ditos in dirimendis fidei morumque
controversiis inerrantia. Verum,cum
ex Cypriani ipsius ct Firmiliani te-
stimoniis constet, eos censuisse, con-
troversiam de baptisrao haeretico-
rum reiiciendo esse de illarum re-
rum genere, in quibus pro recepto ,
in regionibus peculiaribus more, li-
ceat Episcopis agere; argumentum
inde depromitur ut statuatur, repu-
gnantiam illam non ostendere eos
,,
CAPUT XXIX.
arbitratos esse, Pontiflccs inerran-
tia carerc, cum de robus fidei mo-
rumque decernunt.
lam vero ita Cyprianum censuis-
se, constat ex eiusdem epistola ad
lubaianum con-itat ex illa ad Ste-
,
plianum,in (|uapi'orsusexplicatquae-
stionem esse de negotio, in quo € so-
leant aliqui, salvo inter collegas pa-
cis et concordiae vinculo, quaedam
1
, pata, retinere.» Idem de Eirmiliano
dicendum est, qui in epistola ad Cy-
prianum, quaestionem istam esse ex-
plicat de iis quae « pro locorum
,
et nominum diversitate variantur.»
Fuse de hac re agitur a Cardinali
Orsio in opere <le irreformabili Ro-
rnani Pontificis iudiciolib. 3 c. 3. De
ea agitur etiam a Petro Ballerinio
in libro de vi et ratione Primatus
Au- atque in praefatione ad opera Cy^
priani Maurinao editionis.
Dicam tantuminodo, ad contrariam
evincendani sententiam non valere
quae Cardinalis Luz<rnius disputat
in opere 5?/?' la declaraf.ion de Vas-
semblee dic clerge de Franceen 1682
, Parisiis edito anno 1821 parte 3 c. 3
vcrtit etiamsi concedatur, existi-
,
mass^,' Episcopos memoratos ,1!) ea
respiciente, negari saltem non posse,
lioc a disciplinam dogmaticam spe-
1
ctare scilicet, posset ne haeretico-
,
rum baptisma iterari co quod ab ,
haeroticis collatum fuisset.
Etenim respondeo non modo id ,
sed quando res
,
ipsa in se perpendatur, statim oc-
currere quaestionem respicere do-
,
gma de unitate baptismi ot inde ,
derivasse repugnantiam, quod ii cre-
derent, ad veram baptismi virtutem
necossario requiri fidem catholicam
hominis sacramentum ministrantis.
Sed licet haec vera sint, quoniara
quaestio in facto versatur , et ex
facto constat illos arbitratos esse ,
nogotium ex illis esse , « quae pro
, locorum ct nominum diversitate va-
 BE STEPHANI
riant, » semper illud persistit,
scopos, de quibus est sermo
gnantes Stephano Pontifici non posse
adduci veluti homines qui denega- ,
rent Pontifices maximos falli non
posse, cum de fide moribusque de-
cernunt. Ex eo quod autem tempo-
ribus nostris, cum Ecclesia caput il-
lud doctrinae iam perspicue expli-
cavit, facile intelligatur controver-
siae tota ratio et natura
dem modo iudicandum
poribus Cypriani, quibus Augustinus
afiirmat obscuram , non eliquatam
hanc quaestionem fuisse.
Quaeri solet etiam, num talisfue-
rit controversiae huius exitus ut
Stephanus Pontifex non modo mini-
tatus sit contra rebaptizantes excom-
municationem, sed- eos vere excom-
municatione mulctaverit. Verum si
testimonia veterum perpendantur
quae ad diiudicandum de ista re ido-
nea sunt ,intelligitur minitatum
quidem graviter illud fuisse Stepha-
num sed facto ipso minime quod
, excommunicationem minitaretur, ta-
minitatus fuerat, exsequutum esse.
Certe si testimonio Firmilianitan-
tuijamodo insistere vellemus in epi-
stola ad Cjprianum praesertim eo
,
loco, ubi de Episcopis loquitur, quos
Africani ad Stephanum legatos Ro-
mam miserant quosque a Stephano
,
reiectos esse conqueritur, argumen-
tum inde nasceretur de excommu-
nicatione vere a Stephano lata. Ira-
scitur enim ibi Firmilianus, Stepha-
num ita cum illis egisse, « ut nec
ad sermonem saltem colloquii com-
munis eos admitteret, et fraternitati
universae praeciperet , ne quis eos
in domum suam reciperet , ut ve-
nientibus non solum pax sed etiam
tectum et hospitium negaretur.»
Verum epistolam illam scriptam
esse ab irato omnes norunt, et quam-
plurima in ea contineri, quae exag-
gerata.; et ab indignatione profecta
I ROM. PONT. SENTENTI.V CIUC.V FTC. 95
Epi- esseintelliguntur. Animadvertitvero
, repu- Coustantius in memorata' superius
dissertatione, eo prorsus in loco de-
ceptum Firmilianum existimari o-
portere , et non accurate retulisse
quae pertinent ad Legatos exAfrica
Romam missos ; atque etiamsi ali-
quanto severius cum Legatis illis
Stephanus egisset , gravem causam
habere potuisse Pontificem , ut sibi
, non eo- ab iis caveret prout Hormisdas in
;
est de tem- posterum severe cum monachis Scy-
this egit.
Quamquam vero non in epistola
Firmiliani tantum sed in litteris
,
Cypriani etiam, ex. gr. in illa 73 ad
, Pompeium,verbareperiantur,quibus
afiirmatur, Stephanum abstinendos ,
abscindendos rebaptizantes censuis-
se, ea tamen non de excommunica-
tione lata, sed de minis excommu-
,
nicationis a Stephano factis, accipi
iure possunt. Ut ita iudicemus, pro-
, bat Augustinus, qui lib. 5 de bapti-
smo cap. 25 habet licet Stephanus
,
men Cjprianum « cum eo in uni-
tatis pace permansisse. » Et multo
clarius fortasse lib. 4 c. 9 scripserat:
«At ille (Cjprianus) charitatis pa-
tientia toleravit... in obscura quae-
stione bonos coUegas non malevole
aliud sentientes, sicut et ipse tole-
ratus est.» Idem affirmat Hierony-
mus, qui in dialogo adversus Luci-
ferianos ait, Cjprianum in « eorum
communione permansisse , » qui ab
illo de haereticorum baptismo dis-
sidebant. Alii etiam possent veteres
scriptores commemorari , qui eodem
modo de re ista loquuti sunt. Quare
concludi iure potest, Stephanum mi-
, nis se continuisse, et ad excommu-
nicationem ferendam non pervenis-
se. Consuli possunt Valesius in ad-
notationibus ad Eusebium, et Nata-
lis Alexander diss. 12 in saeculum
tertium art. I.
 ,

06

CAPl.T XXX.
DE SYNODO AMiOCIIKNA I.N QLA PALLLLS SAMOSATOUS
CO.\DEM\ATUS EST.

Sjnodiis Nicaciia vcluti Catholicae explicaret, et expii«atione sua ad ce-

fidei contra Arianos tesseram esse teros decipiendos abuteretur. Doctis-
decrevit , Filium consubstantialeia simus Prudentius Maranus lib. 4 c 29
o;/oo'jcr»ov Patri appeliare. Haec vox operis inscripti Divinitas D.N.T.C.
:

consonat doctrinae, quam de Verbo manifesta in scripturis et tradi-

Dei semper Ecclesia Catliolica pro- tione, falsam hanc sententiara esse
pugnavit, et Patres, qui anteNicae- ostendit. B'ius autera demonstrationis
num Concilium vixerunt, Fiiium Pa- summa ita concluditur; ut videlicet,
tri substantialem esse perpetuo do- illud factum reiiciendum sit ,
q.uod
cuerunt. Multorum tamen animis in- cum exploratissimis historiae mo-
sedit opinio, in Synodo Antiochena, numentis pugnat praeterea iis a; ,

quae anno 269 vel 270 contra Paul- quibus nec ignorari nec taceri po-
lum Samosatenum habita est, vocem tuerat ignotum fuerit et ab iis-
, ,

illara reiectam ab Episcopis fuisse. dem silentio praetermissum; a nullo

Cum de hac re loquuturi simus ,
denique idoneo teste,sed sero, ac sine
primum de Pauilo Samosateno ipso argumentis ab hominibus, quorum
praecipua significanda sunt. intererat ita rem evenisse narra- ,

Natus est is Samosatis, sciiicet in tum sit. Haec argumentatio

e<t eius-
urbe ad Euphratem sita, ex ignc- modi , ut eius firmitas revocari in
bili genere, et mortuo Demetriano dubiura a neraine iure possit. Quo-
Antiochiae Episcopo suffectus fuit niam igitur de decreto Anticchenae
cum Gallienus Imperator esset. Prae- Sjnodi , quo vox illa reiecta dici-
ter vitam cupiditatibus et sceleri- tur , haec argumentatio perspicue
bus deditam errores gravissimos
, valet; sequitur, falsum prorsus esse,
praedicavit,quibus SS.Trinitatis mj- Antiochenos patres vocem illam re-
sterium denegabat et Nestorianae
, pudiasse.
haeresi viam aperiebat. Etenim con- Haec arguraenta igitur explican-
tendebat, Patris, et Filii,et Spiritus tes ostendamus, eam opinionem omni-
sancti personas minirae distingui ,
no reiiciendam esse qua repudia-
,

sed Deo ita Filium et Spiritum san-
ctuin inesse, quemadmodum
operandi vis Deo inest ; Christum
vero purum homincm esse affirma-
bat ,cui ad certum tempus divina
tam ab Antiochenis patribus vocem
ratio et oiJLooixTio-^ fuisse statuitur. Profecto
primo loco hoc certum est, cum il-
lorum temporum historia explora-
tissima pugnare Sjnodum Antio-
,

ratio se adiunxerit. Cum eius causa chenam anno 269 circiter habitam
in Concilio Antiocheno anno 264 age- reiecisse vocem de qua sermonem
,

retur, simulavit se Catholicae fidei instituimus. Nam si hoc vere conti-

adhaerere atque ita conderanatio-
, gisset, ut Episcopi in illo conventu
nem vitavit. Yerum iterum in Con- vocem de qua disputamus repu-
, ,

cilio Antiocheno exeunte anno 269

, diandam iudicassent sequeretur, in ,

vel ineunte 270 eius causa pertra- publico Ecclesiae conventu, a.lstan-
ctata condemnatus , ac episcopatu
, tibus magno nuraero Episcopis, non
spoliatus est, suffectusque ei fuit Do- displicuisse id, quod gravissimas tur-
mnus Episcopus. bas paucos ante annos excitave-
,

Quaerendum est, num in ista Sjn- rat, eo quod Episcopus Alexandrinus

odo vux 6/xoo'jc7toy reiecta fuerit, eo apud nonnullos, et iniuria quidem ,
(^uod PauUus Samosatenus illam male in suspicionem venerat, id ipsum

DE SYNODO ANTIOCHFNA, IN QUA PAUtiLUS RTC.
egisse. SequeretiirEpiscopos Antio-
,
chenos improbasse eam vocem,licet
recentissima memoria constaret, Ro-
manum Pontificem,ubi ad eum que-
rela perlata est de hac ipsa re con-
tra Episcopum Alexandrinum mo-
nuisse eundem Episcopum illum
, per epistolam toti Ecclesiae com-
fuse ac palam demonstrasse, falsum
esse, a se vocem illam reiectam fu-
isse. Sequeretur denique , nullo re-
clamante, et probantibus, Episcopis,
decretum illud editum esse, cum vel
una eiusdem rei suspicio non plures,
sed unum Episcopum Alexandrinum
spectans gravissimae querelae causa
fuisset. Haec vero omnia incredibi-
lia prorsus sunt, et satis luculenter
ostendunt, falsum esse quod invete-
rata illa opinio fert, Episcopos An-
tiochenos tura ,cum de Paullo Sa-
mosateno damnando egerunt, vocem
ofjLoouaiov repudiasse.
Est vero indubia historia illorum,
quae evenerunt, cum Dionysius Ale-
xandrinus Episcopus accusatus est a-
pud Dionysium Pontificem Romanum,
veluti si revcra vocem consubstantia-
lis recipere noUet. Est, inquam, indu-
bium, ea re commotos nonnullosPen-
tapolitanos esse et eum accusasse
, essent impium haereticum, qui Chri-
apud Dionjsium R. Pontificem, «quod
Filium rem creatam, nec Patri con-
substantialem diceret.^iNondum vero
lapsi erant decem anni, ex quo haec
contigerant , cum Sjnodus Antio-
chena in Paulli Samosateni causa
habita fuit. Coegit Romae post ac-
ceptam hanc accusationem Sjnodum
Dionysius Romanus Pontifex, ac ad
Episcopum Alexandrinum ita scri-
psit, ut suam ceterorumque senten-
tiara esse ostenderit Fiiium Patri
, dera vocem condemnari.
consubstantialem dici oportere. In-
dignatus accusationis falsitatem Dio-
njsius Aiexandrinus epistolam con-
tinuo ad Romanum Pontificem scri-
psit, in qua calumniam esse arguebat,
« quod non diceret Christum esse
Deo consubstantialem. » Praeterea
quatuor libros ad eundem Roma-
num Pontificem misit, ut se fusius
apertiusque purgaret. Haec, inquam,
huius facti historia indubia est, at-
Toif, I,
,
97
que certissimis vetustatis monumen-
tis tradita ita, ut Athanasius pluri-
bus in locis illara Arianis obiecerit,
tamquam apud omnes exploratam
ac manifeste cognitam. Cum vero
, Patres Antiocheni sententiam suam
municandam curarunt id egerunt ,
epistola scripta ad omnes Episcopos,
quae tamen Dionjsio Romano Epi-
scopo, et Maximo Dionjsii Alexan-
drini Episcopi successori nominatira
inscribebatur.
Nihil autera adeo a veri simili-
tudine alienum esse videri potest
quam Episcopos Antiochenos reii-
ciendam decernentes vocera consub-
stantialis, ea agendi ratione uti vo-
luisse. Tot enim Episcopi doctrina
et sanctitate praestantes non ita ,
erant comparati, ut epistolam talem
ad Romanum Pontificem mittere vel-
lent, quae si condemnationera voci3
consubstantialis continuisset, veluti
in ipsius Pontificis Roraani defini-
tionis decem ante annos latae con-
temptum, scripta esse videri potuis-
set. Neque denique Episcopi
ita ii
erant amentes, ut cura condemnaturi
stum fuisse purum hominera assere-
bat, eam vocem reiicerent, quae ne-
fario huic errori refellendo erat op-
portunissima. Neque ita parura de
religione erant solliciti, ut, cum laici
ipsi, nonnullos ante annos, commoti
essent contra Episcopum Alexan-
drinum et eius nomen detulissent
,
ad Romanum Pontificera ob reiectae
illius vocis suspicionem , pati vel-
lent publico concilii decreto ean-
,
Id quod in Dionjsii Alexandrini
,
causa contigit facile etiam demoa-
,
strat,quidnam futurum esse debu-
isset si revera decretum illud, de
,
quo serraonera facimus, Patres An-
tiocheni edidissent. Debuit, prout ap-
posite notat Maranus, illius decreti
fama longe manare , sjnodi litteris,
in quibus consubstantiale daranatum
fuisse dicitur ad omnes Ecclesias
,
missis. Etenira si tot motus excitati

98
sui.t, cum unu.s Episcopiis apud quos-
daiu laicos oirtMjiiit (iuunto inagis ,
, quod viderent
si septuag:inta Episcopi , si apud o-
mnes Ecclesias, si non levern suspi-
cionem, sed consignata publicis lit-
teris liuius rei iudicia dedissent?
Nemo tamen inventus est, qui con-
tra syiiodum quid(|uam sciipserit aut
gesserit, sed omnium plausu ea sjn-
odus excepta est , ac semper apud
omnes in honore est liabita.
Confirmant ea, quae diximu>, ar-
gumenta, quae desumuntur ex agen-
di ratione, qua usi sunt liac in re
Ariani, qui certe non omisissent non
modo commemorare, sed omnino ia-
ctare, vocem consubstantialis a syn-
odo Antiochena reiectain fuisse, si
eam ab illa sjnodo repudiatam
ostendere potuissent. Atqui hoc num-
quam ii alfirmarunt, licct propriam
causam ita vehementer iuvare pos-
sent. Neque silentium hoc tribui
potest rei huius ij^norationi. Xam
litterae Antiochenorura Patrum in
oranium manibus erant. Ariani non-
nuilos Antiochenos J^^piscopos vide-
rant, ab iisque accipere facile potue-
rant, utrum decretum illud in Sjn-
odo Antiocliena editura esset. Si au-
tem id accepissent, profecto eorun-
dem auct-oritate confirmare non
sissent, quod tantopere causae suae
profuisset.
Neqife alia certe de causa evenire
potuit, ut Ariani de hoc Antioche-
nae Sjnodi decreto silerent nisi ,
quod omnino viderent, illud condi-
tura a Synodo Antioehena non esse.
Notum enim est, Arianos diligentis-
simos fuisse in arguraentis quibus-
libet afferendis , quae nefariatii sen-
tentiara suara defenderent. Notura
est, eos neque a fraudibus abstinere
consuevisse, si eae causae suae de-
fensioni visae fuis^sent opportunae.
lilud statui prorsus debere videtur,
agendi rationera hac in re ab Aria-
nis adhibitara non negativi tantura,
sed positi arguraenti vira quodam-
modo habere. Non modo enim haec
eorum agendi ratio ostendit tantum,
eos de memorato decreto siluisse ,
,
CAPUT XTX.
sed dcmonstrat etlam ideo .siluisse,
falsuin esse, iilud ab
Antiocfiena Synodo fuisse exaratum.
Nam in summa diligentia, (jua ute-
bantur cum de causae
suae defen-
sione aprebatur, cum faciio iis esset
scire PI*. Antioclienos voccm con-
,
substantialis repudiasse, cumriue, si
id agnoscere potuissent, omnino ad
causam defendendam adducere illud
non neglexissent manifestum est
;
Arianos de decreto iilo siientes, quo-
dammodo diserte aftirmasse , faisum
esse , Antiochenos Episcopos decre-
tum illud edidisse.
Semiariani (juidem in posterum il-
luddecretura commemorarunt, atque
ut ostenderent, vocem oaoooaio» adhi-
esse, beri non oportere,argumento uteban-
tiir ex eo deprompto, rjuod ea vox a
Patribus Antiochiae collectis tum ,
cum Paullum Samosatenum conde-
mnarunt,reiectafuisset. AtSemiaria-
norum haec argumentatio non potest
uilam probabilem rationem afferre,
ut credatur, revera ab Antiochenis
Patribns vocem illain repudiatam
esse. Primo enim loco, quo tandem
terapore huius decreti ab Antiochenis
Patiibus editi raentionem fecerunt
Seraiariani? Scilicet anno 358 pri-
omi- mum in Concilio Ancjrano obiece-
runt catholicis vocis oraousion fa-
ctam ab Antiochenis Patribus repu-
diationem. Hoc est cum ferme no- ,
naginta anni lapsi essent ex quo ,
res gesta fuisse dicebatur, quo tara
diuturno teraporis spatio Ariani
qui om.nia arguraentorum capita ad
sententiae suae defensionera attule-
rant, illo usi numquam sunt , quod
ex Antiocheno decreto desumi po-
tuisset, quodque eorundera causara
imprimis iuvasset. Deinde Semiaria-
ni homines erant ,
quorum maxime
intererat , ex vetustioribus tempo-
ribusaiiquod monuraentura adducere,
ut evincerent, se iure posse recusare
vocera oaovjo-iov. Quare cum reiectam
eara vocera a Synodo Antiochena fu-
isse affirraarunt, gravissimam suspi-
cionem omnibus afferre debuerunt,
se iu causae defensionem excositasse
 : ,
DE STNODO ANTIOCHENA, IN QUA PAULLUS KTC.
id, quod Episcopi Antiochiae collecti
nuraquam decreverant.
Inepistola de Homusii et Homaeu-
sii expositione iliam repudiationem
commemorant,sed Synodi verba af-
ferre non potuerunt, quibus decre-
tum illud contineretur. Res autem,
de qua agebant , eiusmodi erat , ut
omnino debuissent Synodi verba re-
citare,quo fieret, ut adversarii non
contemnerent quae ilii, tamquam a
Synodo Antiochena statutum, com-
meraorabant. Erat vero omnibus ia
promptu,Semiarianos ex nuUocerto
atque ad fidem faciendam opportuno
raonumento quod affirmabant, de-
,
prompsisse, cum prae oculis omnes
haberent, Arianos nonaginta fere an-
nos ignorasse id, quod illi deinde
tanta confidentia asserebant. Per-
spicue autem ostenderunt Semiaria-
ni, se Antiochenorum Patrum epi-
stolam non legisse , in qua de reii-
cienda voce omousion sermo fieret.
Hilarius enim Pictaviensis Episco-
pus in lib. de Sjnodis pag. 1196
€ Secundo quoque, inquit, id addidi-
stis, quod Patres nostri, cum Paul-
lus Samosatenus haereticu'3 pronun-
ciatus est, etiam omousion repudia-
verint, quia per hanc unius essen-
tiae nuncupationem solitarium at-
que unicum sibi Patrem et Fiiium
praedicabat. » Paulio post vero
a Male omousion Saraosatenus con-
fessus est, nuraquid melius Ariani ne-
gaverunt? » stolae loco vocem homousion repu-
Haec Hilarii verba satis apertum
argumentumsuppeditant,quodemon-
stretur, Semiarjanos epistolam An-
tiochenorum Patrum non legisse. Et-
enim, ut constat ex ea parte illius
epistolae ,
quam Eusebii diligentia
et eruditione conservatam esse et
memoriae posterorura traditara ma-
nifestum est , PauUus accusabatur,
quod Filium Dei e caelo venisse infi-
ciaretur, illuraque e terra ortura esse
contenderet. Non potuit igitur in
Antiochenorum ratrum epistola re-
periri, Paullum male explicasse vo-
cem homousion, atque ex eo, quod,
adhibita illa voce, solitarium atque
90
unicum Patrem et Filium esse
sibi
diceret, Episcopos vocem ipsam reii-
ciendam esse existimasse. Ea enim
epistola alium prorsus Paulli Samo-
sateni fuisse errorem ostendit, et non
in voce consubstantialis explicanda
eum errasse sed eo quod univer-
,
,
sam de Verbi incarnatione catho-
licara doctrinam funditus everteret.
Apparet igitur luculenter , Semia-
rianis id de Patribus Antiochenis
affirmantibus fldem haberi omnino
non posse.
Nec mirum esse potest, Semiaria-
nos eum locum epistolae Antioche-
norum Patrum non vidisse, in quo
reiicienda statueretur vox consub-
stantialis; ille enim locus non exsta-
bat. Sane Eusebius Caesareensis scri-
ptores Ecclesiasticos commemorat
qui ante Concilium Nicaenum florue-
runt, quique vocem 6i/.ootja-iov adhibue-
runt; neminem vero se reperisse nar-
rat,qui vocem illam repudiarit. Is
scriptor non ita certe erat compa-
ratus,ut Arianis inimicus videri pos-
set; neque eius agendi ratio fuit talis,
ut horainem ostenderit Arianis in-
fensura. In suo autera lib. 7 H. E. re-
fert eara partem epistolae Antioche-
norum Patrum, quam tantum habe-
mus quaeque tota eius diligentiae
,
accepta referri debet. Nihil vero ia
ea meraoratae epistolae parte repe-
ritur, ex quo desurai suspicandi ratio
possit, revera in alio eiusdem epi-
diatam fuisse. Id autem nonne pei>
spicuum argumentura affert, quo de-
monstrari possit, Patres Antioche-
nos nuraquam decrevisse , vocem il-
lam reiici oportere?
Est praeterea multo luculentiua
argumentum ad hoc evincendum ,
quod ex sjmbolo ab Antiochenis Pa-
tribus condito desumitur. Etenim
Episcopi Antiocheni ita de verbo Dei
incarnato in eo symbolo loquuti sunt,
ut non modo non reiecerint, sed o-
mnino propugnaverint vocem,de qua
disputamus. Symbolum tom. 1 conc.
pag. 1639 apud Harduinum legitur:
Quod »i symbolum illud Antiochenis
100 CAPUT XXX.
Patribus tribueiulum e.st,quema(lmo-
ilum atlscriberjduiu iis esse eruditi
viri demonstrarit, iara est manite-
stum, Semiariauos non legisse veram
epistolaui ab Antiocbeiiis Episcopis
seriptam, et lalsam prorsus eorum
sententiam e^se, qui conderanatam a
Patribus Antiocbenis voceni ccmsnb^
itantiaUa fuisse contenduiit. Etenim
Episeopi Antioeliiae eongregati non
potuerunt epistolam eiusniodi scri-
bere, in (jua vox 6,uoovo-ioy condemna-
retur, cum in symbolo a
se condito
synodus illa perspicue ostenderit, se
voeem illam recipere. Legi potest
Diss. de voce Ilomonsion P. Libcrati
Fassonii SchoL Pi. Romao 1755 edi-
ta,et ab eruditissimo P.FranciscoAn-
tcnio Zaccaria in suum thes. theol.
tom. 3 pag. 2\l reLita.
His argumentis, quibus sententia,
quani exposuimus, manifeste demon-
stratur, nibil grave possunt obiicere
ii, qui l'acti\m illam ab Antiochenis
Patribus vocis homoiision repudia-
tionem csse voluerunt. Opponunt ii
quidem Athanasium, Hilarium, Ba-
silium huius rei tcstes esse certum ; iirraasse, Filiura Dei de caelo non ve-
est tarxien, hoc tres Ecclesiae Catho-
licae eruditissimosPatres hoc suo no-
mine nuraquara testatos esse, sed il-
lud retulisse tamquam ab adversa-
riis sibi oppositum. Etenira est ex-
ploratum, eos Patres non legisse de-
cretura illud , quod ab Antiochenis
Patribus conditum fuisse dicitur, ut
vox horaousios conderanaretur. Paul-
lo superius de S. Hiiario Pietaviensi
loquuti sumus qui Seraiarianorum
,
haec de re sententiam in lib. de Sjn-
odis exponit.
Ita vero de re ipsa agit Hilarius,
ut Semiarianorum obiectionemrefer-
re, non autem exploratum sibi esse
ostendat quod Semiariani obii-
id,
ciebant. « Epistolam, inquit, quam
a vobis de horaousii et homaeusii
expositione apud Sirmiura Yalens
et Ursacius, et Germinius poposce-
runt, legi . . . Et quidem de homaeu-
sio, quod est simiiis essentiae, cora-
mune iudiciura est;
de homousio vero,
quod est unius essentiae tractantes
priraura idcirco rcspuendum pronun-
tiastis,quia per verbi huius enun-
tiationern substantia prior intellige-
retur, quam duo inter se partiti es-
sent. Intelligo vitiura in intelligen-
tia . . Secundo
. .quoque addidistis,
quod Patres nostri cum PauHus Sa-
mosatenus haereticus pronuntiatus
est, etiam horaousion repudiaverint,
quia per hanc unius essentiae nun-
cupationem solitarium atque uni-
cum sibi esse Patrem et Filiura
praedicabat. » Non igitur haec af-
firraans Hilarius testatur , Antio-
chenos Patres vocem homousion da-
mnasse, eo quod male a Paullo Sa-
mosateno explicaretur, sed haec ob-
iecta eii>Q ait ab iisdem Semiarianis.
Neque id testari ulla ratione potuisse
Hilariura raanifestura est, cura error
Pauiii Samosateni in epistolaPatrura
Antiochenorura longe diversus fuisse
tradatur quam ut ex eo aliqua oc-
,
casio aflferri posset Episcopis ob ho- ,
mousion raale intellectura, vocem il-
lam reiiciendi. Etenim in ea epistola
traditur, Paullura Samosatenura af-
nisse , sed e terra ortum esse.
Est etiam perspicuum Athana- ,
sium numquam noraine suo testatum
esse Patres, Antiochenos vocem oiJi.o-'
oiKTiov reiecisse. Haec sunt enim de
hac re Athanasii verba in lib. de sjn-
odis Ariminen. et Seleucien. n. 46:
« Quoniara autera (ut ipsi dicunt;
nam epistola penes me non fuit) qui
Saraosatensera daranarunt Episcopi,
scripto tradidere Filium non esse
,
consubstantialem Patri ac demum ,
ipsi pietatis honorisque causa erga
viros qui haec dixerunt, sic pro ea
,
voce sunt aflfecti, operae pretiura fue-
rit, pie cura ipsis hac de re dissere-
re.»Propterea ait: «Quodsi epistolae,
quam illos scripsisse dicunt, mihi co-
pia fuisset, existimo me plures depre-
hensurum fuisse causas, cur beati illa
ita scribere coacti sint.if^
Ec his autem locis nihil aliud erui
posse exploratum est, quam Semi-
arianos Athanasio obiecisse factam ,
esse a Conciiio Antiocheno repudia-

DE SYNODO ANTIOCHENA, IN QUA PAULLUS ETC.
tirnem vocis, de qiia loquimur. Atha-
nasius vero niliil in adductis testi-
moniis habet ex quo aliqua ratione
, Atqui tamen manifestum est, Ba-
demonstrari queat, ei persuasum esse
Patres Antioclienos vocem homou-
sion reiecisse. Affirmat enim disertis
verbis, se epistolam non vidissc, quae
a PP. Antiochenis ea dc re scripta
dicebatur: quam si vidisset, fortasse
intelligere potuisset, quare ii Epi-
scopi Samosatenum damnantes vo-
cem homousion reiicere potuerint.
lam vero haec satis sunt perspicua,
ut concludi iure possit, Athanasium
numquam testatum esse id ,quod ad-
versarii contendunt. Ut vim enim
argumentum ex Athanasio desum-
ptum hoc in loco haberet necesse ,
esset ostendere, Athanasium prorsus
fuisse testatum se scire, Episcopos
,
Antiochenos damnasse vocem ho-
mousion, eo quod a Paullo Samosa-
teno male explicaretur. Certum vero
est, Athanasio ipso auctore ei co- , eruditi viri Episcopis Antiochenis
piam huius epistolae in qua illud
, tribuendum esse docent, quodque non
decretum contineri affirmabant Se-
miariani, non esse factam, et se eam
epistolam prorsus non vidisse. Addu-
cta igitur Athanasii loca aliud non
efficiunt, nisi Semiarianos in causae
suae defensionem obiecisse Athana-
sio, sed iniuria tamen, Patres Antio-
chenos vocem homousion reiecisse.
Id vero nos non negamus neque in
, adhibitam explicandae vocis homou-
Semiarianorum assertionehuius cau-
sae definitio continetur.
Restat Basilius, quem etiam huius
rei testem adducuntii, qui synodum
Antiochenam vocem homousion da-
mnasse contendunt. Epistola enim 52
iis,qui decreta Nicaena, excepto con-
substantialis vocabulo, suscipiebant,
excusationem aliquam relictam esse
putavit, «quod hanc vocem ut minus
aptam et commodam vituperaverant,
qui in causa Paulli Samosateni con-
venerant. » Ut autem, qua de causa
id factum sit, Basilius doceat haec
in eadem epistola habet: « Revera,
inquit, dixerunt, voce consubstantia-
lis actionem exhiberi substantiae
et eorum, quae ex substantia orta
suntj ut divisa substantia iis, in quae
, ;
101
dividitur , consubstantialis appella-
tionem conciliet.»
silium ita loqui, ut rem minus accu-
rate considerasse, et Semiarianis ob-
iicientibusvocem illam a Synodo An-
tiochena reiectam esse facile fidem
,
se habuisse ostendat. Hoc primo loco
constat ex iis, quae superius indica-
vimus sive de Dionjsio Alexandrino
ac Romano, qui nonnuUos ante an-
nos, quam Sjnodus Antiochena ha-
beretur demonstrarunt, quantopere
,
Ecclesiae cordi esset vocem illam
adhibere; sive de silentio ab Arianis
in ea re per nonaginta fere annos
servato; sive ab Eusebio Caesareensi,
qui aliam partem epistolae Antio-
chenorum Patrum Historiam suam
in
|
Ecclesiasticam inferens, nihil de ea
parte epistolae habet,in qua huius
vocis repudiatio contineri dicitur
sive denique de symbolo illo, quod
modo nihil habet contra consubstan-
tialis vocabulum sed illud saepo
,
usurpat, atque ad divinitatem Verbi
explicandam imprimis proprium esse
demonstrat.
Praeterea rem, de qua disputamus,
minus accurate Basilium consideras-
se apparet ex eo, quod paullo anto
sion rationem tribueret Antiochenis
Episcopis ipsis, cum Semiariani eam
non synodi Antiochenae, sed suo
nomine afferrent. Hilarius enim in
lib. do Synodis cum refert hanc cau-
sani reiiciendi homousion a Semia-
ranis adductam, «quia per verbi hu-
ius enunciationem substantia prior
intelligeretur, quam duo partiti es-
sent » id a Semiaranis non autem a
, ,
synodo pronuntiatum "esse osten-
dit. Denjque ea explicatio secundum
Athanasium in lib.de Synodis p. 75
, non Synodo Antiochenae, sed Paullo
ipsi Samosateno tribuenda est. Nam
Paullus, non autem Synodus eo loco
inquit: «Si Christus non ex homine
Deus factus est, ergo eonsubstantia-
lis est Patri; atque hinc necesse est,

102
tres esse snbstantias, unam priorem,
duas vero ex illa proce<lentes.
Haec autem cum ita se habeant
perspicuum Basilium afferri non
est,
posse veluti testem reiectae ab An-
tiochenis Patribus vocis homousion,
cum illum Semiarianis nirais facilem
habuisse fidem hac in re manifestum
sit, eumque haud ita diligenter
quae Semiariani in co negotio iacta-
CAPUT XXXI.
DE MAtULT.CIS, QUI SAECLLO TERTIO ECCLESIAM PERrUanARUNT,
F.T DE NOVATIA.no SCHISMATE.
Praeter Piujlluiii :!;auio.>atenum
cuius errores praecipuos agentes de
concilio Antiocheno ad illum iudi-
candum habito commemoravimus,re-
censendos breviter nunc esse arbi-
tramur reliquos haereticos, quorum
erroribus saeculo tertio Ecclesia per-
turbata est, et nonnulla singillatim
de schismate Novatiano putaraus re-
ferenda,cni schismati, prout solet,
errores etiam a fide catliolicae Ec-
cle-iae abhorrentes adiuncti sunt.
Occnrrit igitur primo loco Noetus,
quem Hippolytus, Theodoretus
que Srayrnaeura, Epiphanius Ephe-
sium fuisse tradidit. Is Patripassia-
norum errorem, quem Praxeas sae-
culo secundo docuerat, sequutus fuit.
In errore autem isto continebatur
ut, sublato personarura in SS. Tri-
nitate discriraine,una tantum persona
intelligeretur. Et cum homines er-
rorem illum sequentes Patri omnia
tribuerent, quae Filio sunt tribuen-
da, Patripassiani ex Filii passione
appellati sunt. Noeto se adiunxit
medio circiter saeculo tertio Sabel-
lius Afer , eiusque errorem de Tri-
nitate personarum divinarum dene-
ganda ita confirraavit, atque adeo
is celebris in ea horainura secta eva-
Bit, ut deinde secta ipsa Sabelliano-
rum nomen assequuta sit. Dionj-
sius Alexandrinus aliique de refel-
lendo Sabelliant)rum errore
diligentia laborarunt; sed , his
» ,, »
CAPUT XXXI.
bant, refutasse videatur. Ser,uitur
er?o, tres illo^ eruditissimos Eccle-
siao Patres Athanasium, Hilarium ,
I
Basilium adduci non posse tam-
,
quam testes reiectae a PP. Antio-
chenis vocis consubstantialis; immo
vero concluditur, gravissimis arf^u-
mentis constare, eam vocem ab Epi-
,
scopis Antiochenis numiiuam reie-
ctam fuisse.
,
obstantibus multo post secta illa pep-
duravit.
BerjUus praeterea Bostrorum in
Arabia Episcopus, Christum ,ante-
quara inter homines versaretur, non
fuisse propriam ac distinctam a Pa-
tre persofjam affirraavit. Memorandi
sunt hic etiam haeretici, qui Ara"
bici appellati sunt, eo quod ex in-
certo auctore in Arabia deserta er-
rorem suum spargere coeperint. Eo-
rum autem error erat, prout Eu-
sebius refert H. E. lib. 6 c. 37, «ho-
alii- j
rainum animas in praesenti quidem
saeculo cura corporibus interire at-
que corrurapi, riwsus vero resurre-
ctionis terapore simul cum iisdem
corporibus ad vitara esse redituras.
Adiungit praeterea Ensebius, Ori-
genem a Svnodo invitatum, quae
Arabica dicitur, quaecMe ad huius
erroris confutationem anno circi-
ter 248 habita est, disputatione sua
consequutura esse, ut homines errore
illo laborantes raentem mutarent, et
verain de animae humanae natura
doctrinara araplecterentur. Sed non
desunt, qui his adversantur, et se-
ctarahanc hominura meraoratum er-
rorem tradere proseqaentem non sta-
tim Origenis opera exstinctamesse,
verum diu postea perseverasse con-
tendunt.
Post hos Manes Persa comraemo-
omni randus est, qui antea Cubricus, vel
non Carcubius appellatus fuit a loco ,

DE HAERETICIS, QUI SAECULO TERTIO ETC.
ubi natus est, ac deinde se Manetem,
vel Manichaeum dici voluit. Ab ini-
tio ille inter magos fuerat institutus,
et inposterum cum Christianam Re-
ligionem suscepisset reputans Re-
, simplicioris ingenii, ab iisdem, pri-
ligionem Christianara cum magorura
Persarum disciplina coniungi, et ex
eorundem placitis explicari posse
tales protulit errores ,
qui Religio-
nem penitus evertebant. Praecipuus
in iis erat , duos ex inflnito tem-
pore Deos exstitisse,quorum alter na-
tura beneficus, alter ingenio pravu-s
sit. Et primum quidera natura bea-
tum alios quoque beatos esse velle;
alterum materiae pravae et crassae
sive tenebris praeesse, et natura in-
felicem ceterorura etiam raiseriam
, cum schismatis sui sociis Euchari-
quaerere. De baptismi virtute prae-
terea Manetis sectatores , et de sa-
cris Scripturis male sentiebant. Ex-
tremo supplicio Manetem a Persa-
rum rege mulctatum esse veteres
memoriae tradiderunt,quod post pro-
missara et curatara eius filii salutis
restitutionem is mortuus fuerit. Ma-
netis tamen secta diu perduravit,
licet Imperatorum etiara auctoritate
quandoque compressa sit.
Dicendum nunc est aliquid de No-
vatiano schismate. Usque ad Corne-
lii Pontificis Romani electionera
quae die 4 lunii anno 251 contigit,
numquam Romana Ecclesia schismate
perturbata fuerat, cum de novo Pon-
tifice eligendo agi deberet. Verum
cum diu Sedes Apostolica post raor-
tera Fabiano a Decio die 20 lanuarii
anno 250 illatara vacasset, eo quod
Imperator novara electiouera impe-
diret, cum electus tandem aiiquando
Cornelius fuisset, primura in Ponti-
ficis electione dissidium Ecclesia Ro-
mana passa est.Hoc autem factura fuit
Novatiani presbjteri Romani scelere,
qui Novati presbyteri Carthaginien-
sis hominis tumultuosi et turbarum
cupidi artibus adiutus est, et alios
presbjteros romanos, nonnullosque
confessores in suas partes perduxit.
luraverat Novatianus, mortuo Fa-
biano , se nuUa cupiditate ferri Pon-
tificatus adipiscendi, sed deinde os-
, ,
103
tendit quanto illum consequendi stu-
dio inflamraaretur. Cum igitur fa-
ctionem sibi comparasset vocatis
,
Romara tribus Episcopis rudicris et
mura deceptis ac vino obruUs. Epi-
scopus consecratus est, et primus
evasit Antipapa.
Cum haec evenissent, graves mo-
lestias Cornelio Novatianus attulit,
et tum tum legatis
litteris scriptis,
missis , conatus est ex longinquis et-
iam dioecesibus schismatis sui secta-
tores sibi comparare, atque homini-
bus incautis persuadere, se legitime
electura pontificem fuisse. Immo eo
usque scelus Novatiani pervenit, ut
stiam ministraret, eos per sanctissi-
mum Christi corpus et sanguinera
ad iurandura adigeret, in schismate
se esse permansuros, et ad Corne-
lium numquam redituros. Novatus
Carthaginiensis presbyter, quo prae-
cipuo sceleris sui adiutore usus est
Novatianus,postquam contra Cjpria-
num Carthagine turbas excitasset,
eique restitisset, volenti homines in
persequutione lapsos poenitentiam
agere antequam Ecclesiae commu-
,
nione donarentur, rebus suis timens,
, relicta Carthagine, Romam venerat,
et cum natura factiosus esset, ac
Cornelium Cjpriano carum esse sci-
ret, libenter cum Novatiano coniun-
ctus est, imrao illum ad schisma con-
firmandura inflammavit. Adeo vero
iniuste se gerebat, ut cum repugnas-
set Cjpriano Carthagine iubenti ,
lapsos ante poenitentiam peractam
coramunioni non esse restituendos,
Roraae una cum Novatiano severi-
tatcra aff^ectaret, etCornelii reiicien-
di causam afferret, quod erga lapsos
se benigniorem Cornelius ostenderet.
Utrumque hominem pravura fuisse
litterae Cornelii et Cjpriani satis
abunde demonstrant. Ad exstinguen-
dum gravissimum hoc schisma, quo
tantopere Ecclesia perturbabatur
Cornelius ipse et Dionjsius Alexan-
drinus, tum vehementer Cjprianus
operam contulerunt; et Cjpriani stu-

104 CAPUT XXXL
dio imprimi? tribuendum est, Con-
fessores aliosque, qui Novatiano ad-
haeserant, illo relicto, veniam fla-
gitantes atl Cornclium reversos esse.
Habita praeterea sunt huius schi-
smatis eau>a plura concilia, hoc est
anno 251 Carthajjine, in quo, Cjpria-
no praeside, Cornelii electio cognita
et confirmata est ; eodem(|ue anno
Romae synodus sexaginta Episcopo-
rum cui Cornelius praotuit cele-
, ,
bruta fuit, ia qua Novatianus con-
demnatusest; atque in alio Romae ha-
bito Episcoporum conventu eo anna
contessores qui Novaiiano studue-
, raeret, etCornelium legitiraum Pon-
rant, cum summa catholicorum lae-
titia communioni redtliti sunt. l)e-
nique Antiochiae anno 252 sub Fa-
bio Episcopo contra idem schisma
concilium habitum est. Homines ta-
men, qui ad factionem istam perti-
nebant, in plures sectas divisi diu
etiam posterioribus teraporibus per-
durarunt, ut ex Eusebii, Hieronymi,
PaciarM et alioriim scriptis constat.
Prout superius significavimus, No-
vatiano schismati errores adiuncti
fuerunt. Pricnura enim Novatianus
negavit, Ecclesiam lapsis in Decii
persequutione veniara et peccati re-
missionem concedere posse ; deinde
Novatiani sectatores docuerunt, nul-
la gravia scelera post baptismum
patrata posse ab Ecclesia dimitti.
Praeter haec secundas nuptias No-
, qui Ecclesiae non tenet unitatera.
vatiani damnarunt, et qui societatis
suae, quara Catha^'oricm appella-
bant, hoc est, hominum singulari
munditia praestantium participes
,
fieri volebant, eos novo baptismo
purgari debere contendebant.
Defecisse Novatianos a Christi et
Ecclesiae doctrina, cura inter cete-
ros errores ilium propugnabant, qui
in secta ista praecipuus erat, scili-
cet, aliqua crimina valde gravia ab
Ecclesia dimitti non posse, non est
instituti nostri ex professo ostende-
re , cum hoc pertineat ad S. Theo-
logiae pertractatores. Constat au-
tem , illos id afiirmantes sententiara
docuisse S. Scripturae testiraoniis
contrariam, quibus demonstratur
»
omniura quorumcnraque, licet pra-
vi.ssimorum criminura dimittendc-
,
rum pote-tatem Ecclesiae suae Oliri-
stum impertitum esse: constat, Ec-
clesiao Catholicae et universae tra-
ditionis Ecclesiae auctoritate sen-
tentiara hanc, qua potestas peccata
dimittendi imminueretur ,
perpetuo
fuisse proscriptara.
Ad cau^ae, de qua agimus, histo-
rioam pertractationera illud potius
pertinet, scilicet, ut coramenioremr
rationem illara, fiua Cyprianus u<u.
est, ut schisma Novatianum compri-
tificem,Novatiano reiecto,habendum
esse demonstraret. Itaque Cyprianu-}
epistola 52 ad Antonianura haec ex-
posuit, utCornelium legitimum Pon-
tificem iudicandura esse evinceret:
«Factusest, inqmt, Cornelius Epi-
scopus de Dei et Christi eius iudicio,
de clericorura pene oraniura testirao-
i>io, de plebis, quae tunc adfuit, sut-
fragio, et de sacerdotum antiquorura
et bonorura virorum coUegio; cum ne-
mo ante se factus esset, curaFabiani
locus, id est, cura locus Petri, et gra-
dus cathedrae sacerdotalis vacaret.
Quo occupato de Dei voluntate, at-
que omniura nostrura consensione fir-
mato quisquis iam Episcopus fieri
,
voluerit, foris fiat necesse est, nec
habeat ecclesiasticam ordinationera,
Quisquis ille fuerit multum de se
,
licet iactans, et sibi plurimura vin-
dicans, profanus est, alienus est, fo-
ris est. Et cura post priraum secun-
dus esse non possit, quisquis post
unura, qui solus esse debeat, factus
est, non iara secundus ille, sed nul-
lus est.
Evincit igitur Cyprianus, Cornelii
electionem legitimara esse, non modo
quod tempore anterior evenerit, sed
etiara quod in iila facienda ea sint
accurate impleta, quae in Romani
Pontificis electione erant adimplen-
da Novatianura autera qui suc-
; ,
,
cessore Fabiani iam legitime consti-
tuto, per vira ac fraudera Apostoli-
,
cam Sedeni occupare voluerit, veluti
 DE HAERETIC13, OUl SAECULO TERTIO ETC. 105
perspicunm invasorem reiici opor- sebant. Nam illa aetate Pontificis
tere. Quod ad Cornelii electionem le- Romani electio eo ferme modo per-
gitimam demonstrandam Cyprianus agi solebat, quo reliquae perageban-
adliibuit argumentum, id posteriori- tur Episcoporum electiones, in qui-
bus temporibus adhibitum semper bus, ut certe constat, populi memo-
est, ut Sedis Apostolicae invasores rata testificatio fiebat. Id autem pos-
reprobarentur. set pluribus veterum Patrum testimo-
Mox aliatum Cypriani testimonium niis demonstrari, quibus illud unum
debet hic breviter explicari, ne exis- ostenditur populo concessum esse, ut
timetur, in Romani Pontificis ele- de eligendi Episcopi vitae integri-
ctione veram suffragii ferendi po- tate testificaretur, et gratam eius-
testatem iis temporibus populum ob- dem electionem futu*ram esse sibi
tinuisse, eo quod Cyprianus dicat, doceret non autem ut iure ele-
,

constare legitimam Corneiii electio- ctionis faciendae potitus suff^ragium

nem fuisse, qui factus esset Episco-
pus de clericorum pene omnium te-
stimonio, et de plehis, quae tunc
adfuft, siiffragio.
Ipsa rei consideratio satis est, ut
ferret.
Quoniam vero Cypriani tcstimo-
nium occasionem praebuit de ista re
loquendi, in Cypriano tantum persi-
stamus atque eius auctoritate, quod
,

intelligi possit, ab omni verisimili- diximus, confirmemus. Itaque ille

tudine prorsus alienum esse, populo epist. 68 haec habet: «Videmus de
potestatem eiusmodi in Romani Pon- divina auctoritate descendere ut ,

tificis electionem tributa«i fuisse. Et- sacerdos plebe praesente

,
sub o- ,

enim Pontificis Maximi electio ex mnium oculis eligatur, ct dignus at-

illarum rerum genere est, quae sa- que idoneus publico iudicio ac te-
crae natura sua sunt immo inter
; stimonio comprobetur. » Haec certe
cas praecipuum quendam locum ob- nihil aliud nisi testificationem de
,

tinere iure dici debei. Cum vero
certum sit, antiquos Ecclesiae Pa-
tres populum semper ab omni in
res sacras potestate prohibuisse, haec
etiam sola rei consideratio facit , ut
incredibile omnino appareat po-
Episcopi eligendi virtute a populo
petendam continent, et quid populi
auctoritas in Episcopi electione va-
Icret, perspicue ostendunt. Sed for-
tasse clarius demonstrat Cyprianus,
, quae ratio esset ut coram populo ,

pulo in ea re veri sulfragii fcren- electio fieret, et quid populus in ele-

tii potestatem concessam umquam ctione valeret, verbis eiusdem epi-
fuisse. stolac quao sequuntur
,
« Propter :

Qiiid ergo sufFragii nomine Cypria- quod diligenter de traditione divina,

nus intellexisss dicendus est, cum et apostolica observatione observan-
de plebis sufFragio Cornelium Epi- dum est, et tenendum . ut ad or- . .

scopum factum esse pronuntiavit ? dinationes rite celebrandas, ad eam

Illud profecto, ut cum Cornelius ele- plebem cui praepositus ordinatur,
,

ctus est, adfuerit etiam populi testi- Episcopus deligatur plebe praesente,
ficatio de eiusdem vitae integritate ,
quae singulorum vitam plenissime
et ad pontificatum assequendum me- novit, et uniuscuiusque actum de eius
rito, et populus ostenderit sibi gra- conversatione perspexit. » Haec au-
tam omnino esse Cornelii electionem. tem nisi demonstrent, Cypriani men-
Licet enim populum numquam prae- tem fuisse ,
populi partes in Epi-
ditum fuisse potestate veri sufiragii scopi electione nullas alias esse, nisi
ferendi in eiusmodi negotio dicamus; ut de viri meritis deque propria ,

consuevisse tamen concedimus anti- plebis benevolentia testificetur,nullo

quioribus illis temporibus ut popu- , modo alia quaelibet Cypriani ipsius
lus rogaretur, num dignum existima- testimoniorum de ea re legitima ex-
ret, quom clerici eligendum esse cen- plicatio pos?ct afferri. Petrus Cou-

106
stantius iom. 1 coll. citatao paj^. 103
iiiaJnotationo acl iiliim Cypriuni io-
cura do Cornelii Pontificis electione
Cum
de controversia loquuti su-
mus quae ob hominum Christiano-
,
rum in Decii Imperatoris persequu-
tione lap^orum causam excitata est,
significavimus , ante illud terapus
obtinui^se in Ecclesia catholica, ut
qui vel idololatriae vel aliorum , berentur. »
quorundara graviorum criminum rei
evasissent poenitentiam publicam
,
agere deberent, antequam Ecclesiae
coramunionem consequerentur. Ob-
tinebat id certe Tertulliani aetate,
qui in libro de poenitentia cap. 9
satis apertc ostendit, quibus rebus
poenitentes operam •
dare deberent.
Cjprianus vero ad finem libri de
lapsis totam poenitentiae rationera
teraporibus suis usitatam luculenter
describit.
Etenira Tertullianus ait loc. cit.:
« Exoraologesis prosternendi et hu-
milificandi hominis disciplina est,
conversationera iniungens raisericor-
diae illicera, de ipso quoque habitu
atque victu raandat, sacco et cineri
incubare, corpus sordibus obscurare,
aniraura moeroribus deiicere, illa,
quae peccavit, tristi tractatione mu-
tarc! ceterura pastura et potura pura
nosse, non ventris scilicet, sed ani-
raae causa, pleruraque vero ieiuniis
preces olere, ingemiscere, lacriraa-
ri, et mugire dies noctesque ad Do-
minura Deura suum, presbyteris ad-
volvi , et caris Dei
omnibus fratribus legationes depre-
cationis suae iniungere. » Cjprianus
vero in memorati libri exitu ait
« Orure oportet impensius et rogare,
diem luctu transigere
ctes et fletibus ducere,
mne lacrimosis lamentationibus oc-
cupare, stratos solo adhaerere cineri,
in cilicio et sordibus volutari post
: ,
CAPUT xxxn.
alia Cypriani ipsius verba aflert
(juibus cleri iudicio electiones sacras
lieri ilemonstrat.
CAPUT xxxn.
DE POEMIENTIA CANOMCA.
induraentum Christi perditum ijul-
lura hic iam velle vestitum post ;
diaboli cibum malle ieiunium; iustis
operibus incumbere, quibus peccata
purgantur, eleemosjnis frequenter
insistere, quibus a morte animae li-
Quae 'J'ertullianus et Cjprianus
adductis in locis, eadem Clerus Ro-
manus, quod ad rei sumraam perti-
net, significavit in epistola inter
Cyprianicas 31 ad eundera Cjpria-
nura scripta in causa de lapsis. Quae
vero veteres isti scriptores habcnt,
totura poenitentiae statum descri-
bunt, et satis indicant diversas poe-
nitentium classes quae post Nova-
,
tianum errorem contra potestatem
Ecclesiae circa peccata graviora di-
mittenda spargi coeptum distribu-
tae videntur. De ea autem re fuse
agunt loannes Bona Cardinalis rerum
litiirgicarum lib. 1 cap. 17 §. 3, 4;
loannes Morinus de poenitentia
lib. 4 cap. 1; Gabriel Albaspinaeus
observat. de veteribus Ecclesiae ri-
tibus lib. 2 observ. 22; Natalis Ale-
xander diss. 8 in saec. tertium; los.
Binghamus origin. sive antiquit.
Eccles. lib. 18 cap. 1, aliique.
Apud veteres ecclesiasticos scri-
ptores non videtur Gregorio Neo-
caesareensi, sive Thauraaturgo, anti-
quior mentio reperiri quatuor gra-
adgeniculari ,
duura, in quos, veiuti in singulares
classes poenitentes distributi sunt,
flentium , aiidientium , prostrato-
rum, consistentium. Hoc autera testi-
monium continetur canoae XI eius-
, vigiliis no- dem S. Gregorii epistolae canonicae,
tempus o- quam ille scripsit de iis, qui in bar-
barorum incursione idolothjta co-
m^derant, et alia quaedam peccata
: commiserant. Ea autem barbarorum
 ,
bE POENITENTIA. CANONICA.
incursio per Pontum circa annum263
contigerat. De liis eo tempore lapsis
consultus Episcopus Neocaesareensis
canonicam illam dedit epistolam, et
in canonibus ea comprehensis de il-
lorum hominum poenitentia pertra-
ctavit. Cuni vero Novatianum schi-
sma anno 251 in electione Cornelii
ortum sit, et Novatiani posteriori
tempore superius memoratum erro-
rem propugnare coeperint patet ,
mentionem etiam istam graduum
poenitentium a Gregorio Neocaesa-
reensi factam Novatianis esse poste-
riorem.
Canonem illum genuinam esse epi-
stolae canonicae partem non vero
, priani praesertim auctoritate se du-
in epistoiam illam aliena manu ca-
nonem esse illatum, Natalis Alexan-
der dissertatione 18 in saec. tertium
evincit. Ita vero habet ille canon:
« Fletus est extra portam oratorii,
ubi peccatorem stantem oportet fi-
deles ingredientes orare ut pro sc
, cere, sub finem morae in consisien-
precentur. Auditio est intra portam
in Narthece , ubi oportet eum, qui
peccavit, stare usque ad Catechume-
nos, et illinc egredi. Audiens enim,
inquit, scripturas et doctrinam, eii-
ciatur, et precatione indignus cen-
seatur. Substratio autem est, ut in-
tra portam templi stans cum Cate-
chumenis egrediatur. Coasistcntia
est, ut cum fidelibus consistat, et
cum Catechumenis non eorrediatur.
Postremo est participatio sacramen-
torum. » Post Gregorium Neocaesa-
reensem disertius de poenitentibus
scriptores ecclesiastioi tractaverunt,
ex. gr. canones concilii Illiberitani
anno circiter 300 habiti Basilius, ,
Ambrosius aliique. Ostendunt etiam
vetera monumenta usurpatam hanc
in Ecclesia poenitentium graduum
partitionem prout inter cetera ap-
,
paret inspicienti vetustum S. Cle-
mentis templum in urbe, quod illu-
stravit accurate et erudite loannes
Ciampinius in veteribus monumen-
tis suis parte I, tom. I, cap. I.
In poenitentiae curricuio absol-
vendo praecipuum, et imprimis sa-
lutare erat ut poenitentes absolu-
, clesiae oifensae aediHcationem delicta
lor
tionem sacramentalem consequeren-
tur. Disputant eruditi, quandonam
poenitentes, et in quo poenitentiae
gradu commorantes, absolutione sa-
cramentali donarentur. Doctissimus
quidem Dionjsius Petavius Diatriba
De poenitentiae vetere in Ecclesia
ratiofie ad animadversiones in Epi-
phanium tomo 6 operum editionis ve-
netae 1757 §. 6 sententiam illam sibi
probabilem videri significat qua ,
statuitur absolutionem tributam
,
esse poenitentibus cum a tertio
,
suhstratorum ad quartum consisten-
tium gradum transirent. Sed ita ser-
monem de ea re concludit, ut Cy-
bitare debere demonstret num po-,
tius absolutio in ipso totius poeni-
tentiae exitu concederetur. Et sane,
tum Cjpriani epistola 10 ad clerum,
atque alibi, tum aliorum scriptorum
testimonia id videntur omnino do-
tiae gradu, postremam illam ma-
nuum impositionem, qua sacramen-
talis absolutio continebatur poe-,
nitentibus fuisse tributam. De ea
autem ita agunt memorata
testi-
monia, ut tum pax
et reconciliatio
tribui censeretur, et simul myste-
riorum participandorum, atque Eu-
charistiae sumendae ius concede-
retur.
In opere mox citato doctissimus
Petavius 5 agit de controversia
§. :
Fueritne quondam publica pecca-
torum confessio Ecclesiae moribus
recepta. Ita vero de ea re sententiam
suam ille probat, ut concludat, nul-
la umquam lege ab Ecclesia praece-
ptam esse publicam non modo oc-
cultorum, sed etiam publicorum cri-
minum confessionem, siquidem Ec-
clesia numquam in agendi ratione
sua fuerit aliena ab his, quae Con-
cilium Tridentinum recentiori tem-
pore sess. 14 cap. 5 declaravit, vide-
licet :« Etsi Christus non vetuerit,
quin aliquis in vindictam suorum
scelerum et sui humiliationem, cum
ob aliorum exemplum, tum ob Ec-

108
siia publice confiteri possit; non est
tamen hoc divino praecepto man<la-
tum; nec i?atis consulte humana ali-
qua lege praeciperetur, ut delicta,
praesertim secreta, publica essent
confessione aperienda. >
Reprehendit lo. Georgius
chius in hist. saeculi tertii
sect. 3 Petavium ea ratione iudican-
tem , una cum eo Valesium in
et
adnot. ad Socrateni lib. 5 hist. eccl.
cap. 19, aliosque idem sentientes.
Walchius autein affirmat, et scnten-
tiae suae participem esse etiam lo.
Dallaeum commemorat de sacramen-
tali sive auricnlari latinorum con-
fessione lib. 3'cap. 5, ex publica pec-
catorum confessione originem habu-
isse privataiii seu secretam. « Nihil
Origenes, nihil Cyprianus habet (ait
AValchius^^quod ad istam probandam
valeat. Quae de confessione edisse-
runt, spectant ad consuetudinem de-
licta publice confitendi; et quaudo
de exomologes4 loquuntur , vocem
hanc ita usurpant, ut per istam non
solam conicsaionem peccatorum, sed
omne poenitentiae publicae a lapsis
peragendae exercitium significeut.»
Non est huius loci pertractatio-
nem longam instituere ad ostenden-
dum, quam vere Concilium Triden-
tinum citata superius sess. 14 cap. 5
aflirmasset, « a sanctissimis et an-
tiquissimis Patribus magno unani-
mique consensu sccretam confessio-
nem sacramentalem ,
qua ab
Ecclesia sancta usa est ,modo et-
et
iam utitur, fuisse semper commenda-
tam.» Illud tantum breviter osten-
dam, fal>um esse, nihil Cjprianum,
nihil Origenem habere, quod ad con-
fessionem secretam iis temporibus
usitatam probandam pertineat, et
secretae confessionis originem ex pu-
blicae confes^ionis immutatione vel
abrogatione deducendam esse. Affe-
ram igitur tum Origenis tum Cy- , quid
priani aliquod testimoniucn, ex quo
constet, exomologesis nomine
eos
confessionem aliquando intellexisse
et de usu secrete confitendi peccata
loquutoa esse.
, ,
CAPUT xxxn.
Atque ad Origenem quldem quod
spectat , ille in homiiia 2 in p^al-
raum 37 explicans verba: amici mei,
et proximi mei adversnm me ap-
propiyiquaverunt , et steteruntt de
homine poenitente loquens, qui ob
Wal- sui c^ntemptum, et ad ultioncm de
cap. 3 peccato commisso sumendam, palam
velit scelera sua confiteri, exomo-
logesim confessionem vocat. € Si ergo,
inquit, huiusmodi homo memor deli-
cti sui conflteatur quae commisit,
et humana confusione parvi pendat
eos, qui exprobrant eum confitentenj,
et notant, vel irrident , ille autem
intelligens pej* haec sibi veniara
dari ; . .si ergo sit aliquis ita fi-
.
delis, ut si quid conscius sit sibi ,
procedat in raedium, et ipse sui ac-
cusator exsistat . super his ergo . .
consequenter dicit, qui exomologesin,
id est, confessionem facit. > Hoc loco
igitur Origenes declarat exomolo-
gesis nomine confessionem aliquaniio
usurpatam esse, et non omne pcr-
agendae poenitentiae exercitium ea
voce semper intellectum esse.
Ut autem appareat , Origene au-
ctore confessionem secretam iis tem-
poribus obtinuisse, et quandoque, si
publica peccatorum confessio lacta
est, eam veluti rem in secreta con-
fessione statutam Christianos fecisse;
clarissima sunt quae sequuntur eius-
dem scriptoris verba, qui poeniten-
tes monet, ut quando publicam pec-
initio cati confessionem facere vellent
post absolutam secretam confessio-
nem sacerdoti, cui peccata confessi
erant, rem considerandam propone-
rent , et secundum sacerdotis istius
iudicium se gererent. « Tantummo-
do, inquit in eadem homilia Origenes,
circumspice diligentius , cui debeas
confiteri peccatum tuum. Proba prius
medicum, cui debeas causam languo-
ris exponere ut ita demum, si
. . .
illedixerit, qui se prius et
eruditum medicum ostenderit, et mi-
sericordem, si quid consilii dederit,
facias et sequaris. Si intellexerit
et praeviderit, talem esse languorem
tuum, qui in conventu totius Eccle-
 ,
DE POENITENTIA CANONICA.
siae exponi debeat et curari, ex quo
fortassis et ceteri aedificari poterunt,
et tu ipse facile sanari , multa hoc
deliberatione, et satis perito medici
illius consilio procurandum est. »
Haec profecto non modo probant
confessionem secretam ex immuta-
tione publicae confessionis ortam
non esse sed universam publicae
, conscientiae nomine intelligi certe
confessionis quandoque faciendae fa-
cultatem ex confessionis secretae
ministerio pendere debuisse demon-
strant.
Quod pertinet vero ad Cjprianum,
certum est eum exomologesis nomi-
ne confessionem solam intellexisse
aliquando, et de peccatorum secreta
confessione,quae apud populum Chri-
stianum aetate sua frequentaretur,
loquutum esse. Manifestum est te-
stimonium Cypriani de ea re, cuius
mentionem fecimus, cum de libella-
ticorum causa egimus. Is enim in
libro de lapsis eos laudat, qui con-
fessionem faciebant etiam cogitatae
libellorum acquisitionis, ut persequu-
tione saeviente, se a poenarum metu
liberarent, licet revera nihil umquam
ad libellos sibi comparandos egissent.
« Quanto, inquit, et fide maiores, et
timore meliores sunt , qui quamvis
nullo sacrificii aut libelli crimine
constricti, quoniam tamen de hoc vel
cogitaverunt ,hoc ipsum apud sa-
cerdotes Dei dolenter et simpliciter
CAPUT
DE SACRORUM RITUUM INSTITUTIONE, ET DE TEMPLIS
VETERUM CHRISTIANORUM.
Ecclesiam catholicam sanctitatem
suam cum in ceteris rebus omnibus,
tum in ritibus instituendis demon-
strasse semper, ita manifestum esse
debet, ut de ea re controversiam
ageresit omnino supervacuum. Ipsa
enim rituum ab Ecclesia adhibito-
rum ratio satis luculenter ita iudi-
candum esse demonstrat. Nara in
ritibus instituendis Ecclesia propo-
109
confitentes, exomologesim conscien-
tiae faciunt, animi sui pdndus ex-
ponunt, salutarem medclam parvis
licet et modicis vulneribus exqui-
runt scientes scriptum esse
. :Deus
non irridetur?» Haec Cjpriani ver-
ba de occulta prorsus animi mani-
festatione agunt et exomologesis
,
non possunt publicae poenitentiae
opera quae externa requirebant,
,
prout superius adductis Cypriani
ipsius et TertuUiani testimoniis de-
monstratum est.
Quae de Cypriano et Origene di-
ximus, ea possent etiam de aliis
scriptoribus monumentisque veteri-
bus confirmari, si universa confessio-
nis secretae causa esset pertractanda.
Ea vero non modo refellerent supe-
rius memoratum scriptorem, sed et-
iam refutarent loannem Valentinum
Ejbelium, qui Yindobonae anno 1784
librum edidit germanica lingua scri-
ptum cuius latina versio hanc in-
,
scriptionem habet: quid continent
documenta antiquitatis Christianae
de aiiricidari confession e ? Contende-
bat autem, ea documenta continere,
confessionem hanc antiquitati inco-
gnitam fuisse, et posterius humanum
inventum esse existimandum. Librum
illum Pius VI brevi apostolico die 28
Novembris anno 1784 promulgaio
condemnavit.
XXXffl.
suit sibi praesertim publicum reli-
gionis cultum. Cum vero in Ecclesia
catholica religionis sanctitas vere
reperiatur, et Deus quem Ecclesia
,
catholica veneratur, verus sit ipse
sanctitatis totius fons et origo; non
potuerunt ritus isti ab Ecclesia in-
stituti sanctitate non praestare, quo
idonei essent ad divinum cultum rite
absolvendum. Praeterea ritus ab Ec-
110
clesia catholica arlhiblti quamplures
eo pertinent, ut sanctis.^inw religio-
nis (lof^raata si«nificent. Non
rant ergo sanctitate non esse prae-
diti, cum sanctarum rerum et do-
, mat. Inter ceteros ritus vero, quos
ctrinae divinitu^ traditae, plnribus
in fapitibLX5 imaginem, ut ita dieam,
referrent. Qucmadmodum ergo Ec-
clesiae catholicae divina in^titutio,
eiusijue iloctrinae sanctitas, ac di-
sciplinae ab ea praeceptae integritas
reliijuarum omnium gentium cultum
religiosum moresque sacros non di-
cam nobilitate superavit, sed abii-
ciendos et nihili ducentlos esse de-
monstravit, ita ritibus ab Ecclesia
receptis sanctitatera inditam esse
cretlendum est.
Afferebant certe sanctitatis vitae
notitiam conventus illi, quos a-l cul-
tum Christo adhibendum Christiani
vetustissimis temporibus habere so-
lebant. Plinius lunior ep. 97 lib. 10
ad Traianum haec de illis conven-
tibus habet: « Affirraabant autera
hanc fuisse suraraara vel culpae suae,
vel erroris, quod essent soliti stato
die ante lucera convenire , carraen-
que Christo quasi Deo dicere seciwn
invicem, seque sacraraento non in
scelus aliquod obstringere, sed ne
furta , ne latrocinia ne adulteria
, et cura silentii observatione habita
coraraitterent ne fidem fallerent, ne
, sit, deducit quaraplures ritus aetate
depositura appellati denegarent; qui-
bus peractis, morem sibi discedendi
fuisse, rursusque cocundi ad capien-
dura cibura, proraiscuum tamen et
innocuura. »
Hoc Plinii testiraonium quanta ,
servaretur in Oiiristianorum coeti-
bus peragendis sanctitas, ostendit,
cura in iis non modo Christo quasi
Deo preces funderentur, sed etiam
ex conventibus occasione suscepta,
invicem se adhortarentur Christiani,
ut ab iis abstinerent, quae cum re-
cta religiosi viri vivendi ratione
componi non possent.
Yeterum autem Christianorum
sententia de Ecclesiasticorum rituura
institutione ea erat, ut eos ex san-
ctissiraa traditione profectos esse
arbitrarentur. Id TertuUianus in
CAPUT XXXIII.
libro de corona tnilitis aperte docet,
ubi ritus quamplures recensens, qui
pote- aetate sua obtinebant, eos € sine
dubio do traditione manasse» affir-
eo loco TertuIIianus commemorat ,
hos tantum recensebo. € Die Domi-
nico, inquit, ieiunium nefas ducimus,
vel de geniculis adorare: eadem ira-
munitate a die Paschae in Pente-
costen usque gaudemus. Ad omnem
progressum atque promotum, ad o-
mnem aditum et exitum ad vesti-
,
tum, ad calceatum, ad lavacra ad
,
mensas, ad luraina, ad cubilia, ad
sedilia, quaecuraque nos conversatio
exercet, frontem cruois signaculo te-
rimus. Harum, et aliarum eiusmodi
disciplinarum, si legera expostules
scripturaruni, nullam invenies: tra-
ditio tibi praetenditur auctrix, con-
suetudo confirmatrix, fides observa-
trix. » Quod si Tertulliani aetate
haec tanto antea instituta esse intel-
,
ligebantur, ut per traditione^m ad ea
terapora pervenisse cognoscerentur,
apparet, horum rituum institutionem
ad ipsam primara Ecclesiae aetatem
referri oportere.
Basilius quoque ex vetustissima
traditione, quae sumraa religione,
sua in Eccle.^a servari solitos. Af-
ferara eius testiraoniura ex libro de
Spiritu sancto cap. 27, quod oppor-
tunura ideo etiara esse potest, ut
intelligatur, quanta antiquitate com-
mendentur ritus nonnuUi, qui sunt
celebriored. « Quod genus est, inquit,
(ut eius ,
quod primum est et vul-
gatissiraura ,
prirao loco coramerao-
rera), ut signo crucis eos, qui spem
collocarunt in Christura, signeraus,
quis scripto docuit? Ut ad Orientera
versi precemur, quae nos docuit scri-
ptura? Invocationis verba quuim con-
Eucharistiae et poculum
licitur panis
benedictionis, quis sanctorum in scri-
pto nobis reliquit ? Nec enira his
contenti suraus quae coraraeraorat
,
Apostolus aut Evangeliura , verum
aiia quoque et ante et post dicimus,

B« SACRORUM RITUUM INSTITUTIONE
tamquam multum habentia moraenti
ad roysterium quae ex traditione
,
citra scriptam accepimus. Consecra-
mus autem aquam baptismatis
oleum unctionis praeterea ipsum,
qui baptismum accipit, ex quibus
scriptis? Nonne a tacita secretaque
tratiitione? Ipsam porro olei unctio-
nem quis sermo scripto proditus
docuit? lam ter immergi hominem,
unde ex scriptura haustum? Reliqua
item, quae fiunt in baptismo, veluti
renuntiure satanae et angelis eius
ex qua scriptura habemus? Nonne
ex minime publicata et arcana hac
tradiiione ? »
Quae attulimus testimonia, rece-
ptam apud Ohristianos de sacrorum
rituum institutionis sanctitate et
antiquitate sententiam confirmant.
Sunt autem ritus instituti pro re
nata, ut dici solet, vel ad doctrinae
a Christo traditae pecnliaria quae-
dam capita expresse significanda
vel ad publici erga Deum cultus
adhibendinormam rationemque mo-
derandam. Verum de sacrorum r4-
tuum gravitate et sanctitate
mihi videtur inter ceteros detraxisse
loannes Laurentius Moshemius in
institiitionibns Historiae Ecclesia-
sticae antiquae et recentioris. PIu<ra
loca possent ex eo opere afferri
quae id evincerent. Hic tamen com-
memorabo tantummodo quod
saec. 8 p. 2
4 habet. Recensnerat
c.
Moshemius causas, quibus generatim
inductos et auctos Ecclesiae ritus
contendit. Videlicet id factum esse
affirmaverat, ut externo caerem.onia-
rum apparatu iudaeos et ethnicos
ad religionem Christianam Patres
pertrahere possent; ut a Christianis
calumniam averterent atheismi, cum
ob rituum deficientiam Deum non
colere viderentur; ut dignitati reli-
gionisipsius consulerent, si quemad-
modum apud Graecos et Orientales
passim in honore erant mysteria,
ita apud Christianos eiusmodi arcana
dogmata, et ritus sacros atque ar-
canos iis respondentes servari con-
staret; ut denique aegjptios atque
,, ,
ETC. 111
orientalcs imitarentur, qui dogmata
sua exterioribus signis exprimenda,
atque aliis inculcanda curabant.
et Cum haec ille retulisset allam ,
,
exponit causam oitato superius loco,
ex qua arbitratur, ritus ecclesiasti-
cos incrementum accepisse. « Caujia,
inquit, qaas supra enarravimus, phi-
losophiae platonicae studium adiice,
aut, si mavis, popularem Orientalium
de daemonibus superstitionem, quam
suara fecerant Platonici, et ab his
doctores Christiani acceperant. Ex
hac enim de geniorum natura et
propensionibus opinione multorum
rituum origenes repetendae sunt.
Haec publicas excantationes , haec
ieiuniorum frequentiam, haec coniu-
gii fugam iraperavit. Haec consue-
tudinem dissuasit cum illis, qui vel
sacro fonte nondum lustrati vel ,
communione sacrorum exclusi erant,
quia genii cuiusdam mali potestati
subiecti videbantur esse. Haec, ne
quid de aliis dicam molcstias et
,
poenas auxit, quae peccatoribus di-
ctari solebant. »
multum Quara ista a veritate abhorrea-nt,
non est difiicile i«telligere. Primum
iure negari potest, instituendorum
atque augendorura rituura illas cau-
sas fuisse, quas Mosheraius statuit.
,
Loquitur is raeraoratis in locis prae-
sertim de primis Ecclesiae tempo-
iji hist. ribus. Cum vero iis aetatibus latere
quodaramodo Christiani deberent
quando religionis operibus operara
dabant, vel eonventus suos habebant,
non intelligitur, quoraodo caeremo-
niarura apparatu iudaeos et ethni-
C03 conarentur Ecclesiae patres ad
religionera suscipiendara raovere.
Deinde in Christianae religionis in-
stitutis hoc perpetuo fuit, Deo Opti-
rao Maximo non internu-m,
solura
sed externum quoque cultum adhi-
bendura esse. Si ritus igitu-r, si cae-
reraonias aliquas Christiana religio
sui proprias induxit , id non ideo
factura est ut atheismi calumnia
,
averteretur , sed quod natura sua
publici cultus adhibendi ratio cae-
remonias ritusque aliquos postula-

112 CAPUT xxxm.
bat. Ita, inquam, ut neqae supposita
atlicismi calumiiia a ritibus insti*
, clesia
tueiulis Ecclesia ab>tinere non po-
tuerit. Quod si ea tempora etiam
recortlari velimus ,
quae calumma
ista suut autit|uiora, in ipso aposto-
licorum actoruia libro, atque in ipsis
D. Paulli litteris reperiemus conven-
ti>3 a Chri.>tianis habitos , eucliari-
stiam rehgiosisjjime sumptam, quae
sine externi cultus sigaiticatione
certe non eveniebant.
Minime vero necesse erat Graecos
et Orientales imitari in mysteriorum
suorum appellatione et celebritate,
ut Religio Christiana mysteria con-
tinere demon^traretur. Erant apud
ilkis gentes mysteria earundem con-
siliis cxcogitata, sed Religio Chri-
stiana habebat veri^sima doctrinae
capita imprimis sublimia, humanae
rationi impervia. In his autem adeo
sublimibus doctrinae capitibus san-
ctissima dogmata de Deo et Christo
continebantur. Ritus ergo illa doctri-
nae capita respicientes ,natura sua
sacri atque arcani ritus esse debe-
bant, etiamsi nihil uraquam de Grae-
corum atque Orientalium mysteriis
Ecclesiae Patres audi vissent. Denique
est levissimum atfirmare, ex Aegj-
ptiorum atque Orientalium externis
signis dogmata sua inculcantium imi-
tatione (^hristianorum rituum insti-
tutionem deducendara esse, cum con-
stet ,natura sua omnes homines,
quamcumque sententiam de religione
sequantur, externis signis doctrinae
suae capita frequentare.
Quod spectat vero ad cetera, quae
ex Moshemio retulimus, ea quanto-
pere cum rituum sacrorum originis
gravitate et sanctitate pugnent, quis
est, qui non videat? Quid enim ne-
cesse erat platonicae disciplinae pla-
citis, ut Ecclesia caeremonias aliquas
statueret, quae vel significandis Chri-
stianae doctrinae dogmatibus vel
, tribus de synagoga vetere, qua sta-
regendis religiosi cultus officiis, vel
viiae Christianorum sanctimoniae
augendae inservirent? Qui,s sibi per-
suadeat, ex populari de daemonibus
8uperstitione ritus esse profectos vel
,
auctos, cum eam superstitionem Ec-
semper detestata stt^Exoan-
tatiu seu exorcismus non ex super-
stitione illa, sed ex virtute a CUri-
sto Ecclesiao tradita profecta est,
qua uti voluit in expiandis iis, qui
ante baptismum in peccati fuerant
potestate. leiuniorum frequentiara
poenitentiae severitatem diligentius
servandam Ecclesia curavit, cum ho-
raines improbi, singularem vitae au-
steritatem praeseferentes, Ecclesiae
benignitatem reprehendebant, ut in-
cautos deciperent. Etsi praeterea
Ecclesiae semper sententia fuerit,
statuni coniugalem non esse antepo-
nendum statui virginitatis vel cae-
libatus, iramo existimaverit, rerum
con<iderata ratione, raelius esse ma-
nere in virginitate aut caelibatu,
quara iungi matriraonio; eos tamen
semper iraprobandos et condemnan-
dos censuit, qui nuptias reprobarent.
Agentes vero de arcani disciplina
satis multa diximus, ut pateat quam
gravibus de causis Ecclesia adducta
sit, ut cum horainibus a fide Chri-
stiana alienis comraune consortium
non habendura, vel eos ad sacrarum
rerura coramunicationem non ad-ci-
scendos esse existimaret. Minime
vero id fiebat ex ea causa, qiiia
genii ciiiusdam maH potestati sub'
iecti ess-e videre>Hur.
Neque sirailitudo aliqua inter
si
Ecclesiae ritus, et exterarum ^eu-
tium observationes adesset, id proba-
ret, Christianos ritus ex illis obser-
vationibus derivasse. Nciim ego alia
ratione hic agere de Moshemii sen-
tentia loquens , quam ex eiusdem
Moshemii auctoritate et testimonio.
Is in institutionibus Historiae Ec-
clesiasticae maioribus saec. I. parte 2
§. 9 in adnotatione ei paragrapho
subiecta reiecit sententiara a Ca«i-
pegio Yitringa propugnatam in libris
tuitur , Christianos antiquos sacra
sua et disciplinara ad sjnagogae iu-
daicae formam coraposuisse. Plura ibi
Moshemius apposite animadvertit ,
ut hanc sententiam excludat, atque
 DE S.VCRORUM RITUUM TNSTITUTIONE ETC.
ostendat, eos recte disputare de hoc
reriim genere, qui non comparationi-
bu^ institutis, sed monumentis gra-
"vitate praestantibus demonstratio-
nem suani confirmant.
lam vero nihil valere animadver-
tit Moshemius argumentum a simi-
litudine petitum ut Ecclesia Chri-
, gentium desumi posse argumentu»m,
stiana ritus suos ex iudaeorum di-
sciplina desumpsisse probctur. «Fa-
cile crediderim , inquit, Christianos
multa constituisse, quae in iudaeoruni
convcntibus quoque usitata fuerunt,
neque temere idcirco dici, similem
quodammodo Ecclesiam fuisse syna-
gogae. Verum haec siiailitudo mi-
ninie ostendit a iudaeis sumpsisse
Christianos ea, quae ad formam cul-
tus iudaici accedunt. Idcm ciiim ti-
nis cum iudaeis in synagoga con-
venientibus fuerit propositus , qui
Cliristianis religionis causa coeun-
tibus, fieri haud potuit quin ipsa ,
necessitas eadem Christianos facere
iubcret interdum, quae apud iudaeos
fiebant. Inter iudaeos synagogae pro-
pterea ubique exstructa erant ut
populus in illis non modo volunta-
tem Dei cognosceret verum etiam , detrahat, quam caput 4 p. 2 hist.
supremum numen externis signis
revereretur, quo ipsa religio conser-
varetur, atque pietatis semina men-
tibus hominum committerentur. Hoc
consilium postulabat, ut lex divina
publice praelegeretur et explanarc-
tur , ut essent qui sermonibus et
exhortationibus plebem excitarent
et erudirent, ut hymni canerentur,
precesque recitarentur. Nullus sane
conventus religionis et cultus divi-
ni causa coactus hisce rebus care-
re potest. Quare Christianos cam
eandem propter causam statis diebus
et temporibus congregarentur ea-
dem piane sancire lectionenique
, argentea, et infinita alia.:» Sed si
librorum sacrorum cultus publici
, similitudo rituum non probat ratio-
ministros, hymnos, preces et cetera,
quae cultum divinum vel ornant,
vel perticiunt, introducere oportuit.
Res ipsa flagitabat haee instituta,
sinequibiis religio consistere non pot-
erat, non vero studium, quo accensi
feruntur esse, iudaeos imitandi.»
TOM. I.
113
Haec Moshemius habet, ut simili-
tndinis argumentum nulla ratione
valere osten('at ad rituum Christia-
norum ex iadaicis observationibus
originem dcmonstrandam. Sed haec
ipsa probant, ut arbitror, neque ei
similitudine cum ritibus aliarum
ut pituum origo et derivatio raon-
stretur. Argumentum enim in ea re
ideo desumitur, ut idcirco conclu-
datur, Christianos ex gentibus illis
hausisse ritus suos quod ritus isti
,
apud illas gcntes ante Christianam
religionem propagatam reperiantur
usurpati. Atqui, si quae sunt reci-
tata perpendantur, haec minime os-
tendunt Christianorum rituum deri-
vationem ex iudaicis observationibus.
Quid est, quod idem de Christiano-
rum rituum similitudine non sit af-
firmandum, si cum ceteris gentibus
comparatio instituatur ?
Legenti institutiones HistoriaeEc-
clesiasticae Moshemii antiquae et
recentioris apparet, nullum fortasse
, locum esse in eo operc, in quo ma-
gis de Ecclesiao Catholicae ritibus
saeculi quarti. In eo affirmat «in- :
stituta ac ritus quibus antca Ro-
,
mani, Graeci, ceterique populi fictis
numinibus pietatem suam et reve-
rentiam testati sunt, Christiani An-
tistites leviter immutatos sacris Chri-
stianis inferebant .et parum id-
. .
circo discriminis inter Graecorum
et Romanorum , Christianorumque
horum tcmporum publicam religio-
nem interfuit. » Scilicet haec exag-
gerat ex similitudine facti. « Utrim-
, que inquit, vestimcnta splendida,
,
mitrac, tiarae, cerei, litui, supplica-
, tiones lustrationes, vasa aurea et
,
nem ob quam ii inducti sunt, ubi
,
de iudaeis agitur, quid est quod id
valeat de ethnicis, cum, parta per
Constantinum Ecclesiae pace, Chri-
stiani potuerunt liberius et splendi-
dius ea statuere , quae in disciplina
publica cultus divini erant adhiben-
8
114
Immo
(la ? voro, si hoc non valet
cum sermo est de iudaicis ritibus,
multo minus valere potest quaiido
agitur de caerenioiiiaruiii usurpa-
tione , quae apud ethnicos obtiiie-
bant. Etoiiim si agatur de iudaicis
observatiunibus Christiani moveri
, Atque his quidem capitibus de-
potuissent veteris testamenti aucto-
ritato, in quo illae iubeliantur. Sed
ubi est sermo de (Jliristiaiiis ritibus,
qui ethnicorum observationibus si-
niiles viiiori possunt, in iis originis
auctoritas excitare Cliristiaiios nulla
rationc poterat, ut eas retinendas,
et cum Christianae rcliixionis disci-
plina coniunj^^endas esse statuercnt.
Quae huc usque loquuti sumus,
iam lerme dcmonstrant pra''cipuas
rationes , propter ([uas reiicienda
pror.^-us sententia est, qua generatim
continetur, ritus Christianorum ex
gentium exterarum imitatione ori-
«rineiii habuisse. A^alde eruciitam de
ea re doctissiiuus Petrus Lazerus
scripsit dissertationem, cuius inscri-
ptio est: de falsa vetcnim Christia-
norum rituion a ritibus Ethnico-
rum origine, quam Franciscus An-
tonius Zaccaria ©mnium primam
retulit inter dissertationes plurium
doctorum virorura , quibus opus
A. Ciaudii Flcurii disciplina popu-
li Dei inscriptum, quod latine fue-
rat redditum ,locupletavit prout ,
constat consulentibus totum prinuira
cditionis secundae eius operis Yene-
tiis factae anno 1782. In ea Lazerus
scriptores recenset non haereticos
modo veteres ct recentiores, qui ex
ritibus Ethnicorum multos Christia-
norum ritus profectos e^se contcn-
«lerunt, sed etiam catholicos, qui in
eandem sententiam iverunt. Totius
autem illius dissertationis .sumina
in eoversatur, ut evincat, nulhim
argumentum grave quo
afferri posse,
haec Ecclesiae rituum
Christianae
origo ex ritibus Ethnicorum manasse
probetur; nulla vetus ab Ecclesia ca-
tholica usurpata caeremonia reperia-
tur, cuius origo multo melius ac
commodius quara cx Ethnicorum
,
rituum imitatione non explicetur:
CAPin XXXIII.
denique ex antiquorum patrum do-
ctrina, et veteri Ecclesiae disciplina
argumentum eruditis^imus ille scri-
ptor desumpsit, ut efliceret, eiusmodi
originem veteres Cliristianorum ri-
tus liabere non potuisse.
monstratis, tota momoratae senten-
tiao contrariac ratio evertitur. Quao
enim alferuntur argumenta ad ori-
ginem illam profanam probandam,
ea maxime in aliciuornm rituum et
caoiemoniarum cum Ethnicis sirai-
litudine continentur. Similitudinem
vero lianc minime rem evincere si-
gniticavimus praesertim quod non
,
pauca quibus homines erga Deuui
,
observantiani suam, vel gratum ani-
muni, aut supremi numinis timorem
significare volunt, ex natura ipsa
nascantur, at(iue ex communi iu<ii-
candi ratione fluant. Multa prae-
terea in sacris rilibus reperiuntur,
quao ad mystoriorum , et historia'
evangelicao factorum recordationem,
ac dogmatum fidei signilicationem
statuta sunt. Denique talis fuit ve-
teriim patruui agendi ratio talis ,
cura, qua Christianis persuadere co-
nabantur cavere sibi ab Ethnici-
,
studiose (Jobore , ut id manifest(;
ostondat oos numquam fuisse pas-
,
suros Ecclesiae ritus constitui ex
,
Ethnicorum consuetudinis iraita-
tione. \
Fortasse non>o studiosius atque
impensius sentoutiara illara de pro-
fana Ciiristianorum rituura origiiK'
pertractavit, quara Conjers Middlc-
tonus. Atqui si legatur eius opus do
hac re, quod ex anglicano sermone
gallice rodditura Arastelodami an-
no 1744 edituni est, et inscribitur
confonnites des ceremonies moder-
nes avec les anciennes , sive eius
lettre ecrite de Rome , apparebit,
euhi voluti certum perpetuo ponere,
originein rituuni esse protanara, quia
similitudo quaedam cum Ethnicorum
caeremoniis ostendi potest. Qiio.l
vero spcctat ad patrum diligentiai.)j,
ne Christiani quidquam cum Ethnicis
in rerum sacrarum nesrotio commu-

DE SACRORUM RITUUM INSTITUTIONE ETC.
nicarent ; vel quod pertinet ad ob-
vias explieationes, quae rituum Chri-
stianoruoi originera aliunde prorsus,
quam ab Ethnicorum imitatione re-
petendara esse deraonstrant haec
quae certe sunt gravissima, ille ita
negligit, veluti si ad contrariae sen-
tentiae defensionera neque in raen-
tem cuiusquam aliquando venire po-
tuerint.
Materiae , de qua agimus,
est, ut aliquid hic recenseamus de
notissimailla controversia, nura ante
saeculi tertii finem Christiani tem-
pla habuerint. Ad hoc autera expli-
candum necessario distingui debet,
quid templorum nomine intelligi pla-
ceat. Nam si eo noraine intelligan-
tur certa loca et aedes ad quas,
Christiani sacrarum rerum peragen-
darura causa convenirent, magistra-
tibus non invitis, et praesertim cura
Ecclesia persequutionibus non per-
turbaretur, negari prorsus non pot-
est hac ratione intellecta templa
, nobius lib. 6 contra gentes. Huic au-
Christianos ante illud terapus ha-
buisse. Quis enim hoc inficiari pot-
est, si Lampridium in Alexandri
Severi imperatoris vita cap. 49 haec
narrantem audiat? « Cum Christiani,
inquit , quendara locura, qui fuerat
publicus, occupassent, eontra popi-
narii dicerent , sibi eum deberi re-
scripsit,raelius esse ut quomodocum-
que illic Deus colatur quam popi-
,
nariis dedatur. » Etenira haec osten-
dunt, notum fuisse Imperatori, eius-
modi loca a Christianis ad Deum
colendum occupari. Id etiam mani-
feste probat Eusebii testimoniam
lib. 7 H. E. c. 13 narrantis, loca ad
Christianum cultum exercendum
quae Valerianus publicaverat, Chri-
stianis reddita fuisse a Gallieno, qui
ab aiino 260 ad 267 imperavit. Quae
denique idem Eusebius habet H.E.
lib. 8 cap. 1, scilicet ante Diocle-
, mente? In nostro immo consecrandus
tiarii persequutionem factum esse,
« ut Christiani priscis aedificiis iam
non contenti in singulis urbibus
, Christianos vero hac ratione fuisse
spatiosas ab ipsis fundamentis ex-
struerentecclesias,» quae Diocletiaui
iussu eversae sunt, quae incaam,
,
115
hoc loco referuntur ab Eusebio, sa-
tis evincunt, multo ante Diocletiani
t.'mpora habuisse Christianos aedifi-
ciacultui divino exercendo destinata.
; ,
Quod si vero templorum nomine
intelligantur talia aedificia, publica
auctoritate constituta, rebus sacris
peragendis religiosa quadara ratione
consecrata, et Deo dicata, atque in
forraara sacrarura aediura exstructa,
afflne si agatur de temporibus Diocletianea
persequutione antiquioribus haec
,
templa Christianos habuisse valde
dubium existimandum est. Certe in
dialogo , qui Octavius inscribitur ,
Caccilius apud Minuciura Felicem, qui
circa annum 220 floruit, obiiciebat
Christianis, eos «nulias aras habere,
nuUa terapla,nulla nota siraulacra. »
Celsus etiam apud Origenera lib. 8
opponebat, Christianos «ararum,sta-
tuarum templorumque dedicationes
fugere. » Eandem accusationem ab
ethnicis usurpatara coramemorat Ar-
tem ethnicorum obiectioni non re-
spondebant Christiani falsitatis revin-
centes Ethnicos,argumento ex sacris
aedibus iara exstantibus desumpto, sed
affirmabant potius, id crimini Chri-
stianis verti non posse, cum religio
doceat,homines ipsos Dei templa esse.
, Omnium loco satis erit haec verba
referre ex meraorato superius dialo-
go;ita enim Octavius Caecilio re-
spondet. « Putatis, inquit, nos occul-
j
tare quod colimus, si delubra, si aras
nonhabemus. Quod enim simulacrum
Deo fingam, cum si recte existimes,
sit Dei homo ipse simulacrura? Tem-
plum Dei ei exstruam, cum totus hic
mundus eius opera fabricatus, eum
capere non possit? Et cum homo la-
tius maneam, intra unam aediculam
vim tan tae maiestatis includara ? Non-
ne mclius in nostra dedicandus est
est pectore. » Verisimile certe non
est, Ethnicos talia fuisse opposituros,
responsuros si templa vere iis tem-
,
poribus Ctiristiani habuissent. Non-
, nulla quidem aflferuntur veterum

llft
Rcriptorum testimonia, quibusosten-
(li nonnulli contemlerutit tcmpla an-
, nasse. Po.st<|uam vero Imperator Ec-
tiquiori illa aetate apud Christianos
fuisse. Sed ea testimonia eiplicari
facile possunt de locis illis peculia-
ribus, in quae, prout diximus, Chri-
stiani reli^iosi cultus causaconvenie-
bant. Agunt fuse do hac re losephus
Medus de Ecclesiis primitivao Ec-
clesiae, los. Binghanius; origin. sive
antiquit. Ecclesiasticar. tom. 3; Til-
lemontius tom. 3 II. E. art. de per-
sequutione Maxiniini; Cardinalis Bo-
na Rerum Liturg. lib. I cap. 19; La-
zerus in recensita superius disserta-
tione de veterum rituum Christiano-
rum origine , alii([ue.
Obiecisse vidimus Ethnicos Chri-
stianis, eos non templa, non aras
non simulacra liabere ; defensores
autem Christianorum adversarios
, alioruQi Sanctorum, in templis prae-
falsum affirmare non respondisse.
i\on est autem haec agendi ratio
veterum |Patriira ita intelligenda ,
ut inde quidpiam contra Ecclesiae
Catholicae doctrinain circa sacra-
, virtus, propter quara sint colendae,
rum imaginum cultum deduci possit.
Nam distinguendum est inter sacra-
rum imaginum cultum, etearundem
usum. Illarum cultum semper Ec-
clesia probavitusus autem imagi-
; sed quoniam honos, qui eis exhibe-
num aliquando frequentior, aliquando
rarior fuit, prout Ecclesiae tempora
ferebant. Itaque si durante adhuc
Ethnicae superstitionis potentia, si
tiraore durante, ne Christiani vexa-
tiones gravissimas paterentur, fuit
rarior imaginuiji sacrarura usus, id
non probat, etiam iis temporibus
eandem , quae nunc est, Ecclesiae
Catholicae sententiam de cultu sa-
crarum imaginum non fuisse. Sem-
per enim hunc cultum ad propagan-
dam Christi, Beatissimae Virginis
Martyrum, ceterorumque Sanctorum
memoriam, et excitandos ad pietatis
constantiam illorum exemplo fideles
utilem Ecclesia esse iudicavit.
Quae Eusebius in vitae Constantini
Magni memoriae prodidit
historia
ostendunt, eum novam urbem suam
Constantinopolim atque eius cele-
, eandera , quae nunc est, Ecclesiad
briora loca, ac potissimum impera-
,
CAPUT X XX III.
toriam acdera sacris imaginibus oi^
clesiam tranquillitate et puce dona-
vit, usurpari liberius et frequentius
imagines sacrae coeperunt. Haec au-
tein usus diversitas in imaginibus
populi Christiani cultui afferendis
inde legitime profecta est, quod ea
res disciplinam respiciat, quae pro
temporum varietate diversa esse pot-
erat. Quod ad cultum vero pertinet,
nihil est umquam immutatum, ita
ut temporibus antiquioribus Eccle-
sia Catholica eandem de sacrarum
imaginum cultusententiam habuerit,
quam recentiori memoria Concilium
Tridentinum exposuit sess. 25 de-
creto de invocatione Sanctoriim, et
sac7us imaginibus; scilicet « imagi-
nes Christi Deiparae Virginis, et
,
sertim habendas et retinendas, eis-
que debitum honorem et veneratio-
nera impertiendam non quod creda-
:
tur inesse aliqua in iis divinitas vel
vel quod ab eis sit aliquid petendum,
vel quod fiducia in imaginibus sit
figenda, veluti olim fiebat a gentibus,
qui in idolis spem suam coUocabant;
tur , refertur ad prototjpa, quae illa
repraesentant, ita ut per imagines,
quas osculamur , et coram quibus ca-
put aperimus et procurabimus, Chri-
stura adoremus, et Sanctos quorum
,
illae sirailitudinem gerunt , venere-
raur.» Ita autem explicata catholicae
Ecclesiae doctrina de hac re, nullius
superstitionis vel erroris accusari
potest. Relativum enim, non vero ab-
solutura,utdici soIetjEcclesia seraper
docuit iraaginibus sacris cultum ad-
,
hibendum esse. Quam inique vero de
hoc Catholicae Ecclesiae doctrinae
capite haeretici in posterum detraxe-
rint, suo loco videbiraus , cum de an-
tiquioribus et recentioribus huius
cultus inimicis ageraus. Nunc satis
est aniraadvertisse vetustis etiam
,
temporibus de hoc doctrinae capite
mentem fuisse.
 ,

117
'

KX SAECULO QUARTO

CAPUT XXXIV.
DE JMPKRn P.OMANI STATU SAECULO ECCLESrAE QUAftTO INEUNTE.

Adclariorem intelligentiara carum deinde in Hispaniis quoque et in

rerum de quibus saeculi Ecclesiae
, Britannia potestate sua usus est.
quarti et proximorum temporum
historiam tractaturi agere debemus,
non leviter conferre posse putamus ,
quaedam antea tradcre, ex quibus
ImperJi Romani aut forraa
status
iis temporibus recepta cognoscatur.
Perplura enira quae ad Historiam
,
Ecclesiasticam illius aetatis perti-
nent, cum imperii regiminis forma
His autem constitutis, Iraperium
Romanura tura primura in partes
distinctura est. Nara licet antea duo
simul Imperatores aliquando fuis-
sent, prout ex. gr. mortuo Caro con-
tigerat sub Carino et Numeriano
eiusfiliis imperium taraen inter ipsos
numquara divisura est. Nova liaec
regirainis iraperii ratio qui de
iis ,

tnnc inducta, adeo sunt coniuncta
ut ad illa explicanda, huius notitia
necessario requiratur.
Itaque, Nnmeriano Imperatore in-
terfecto anno 284, C. Yal. Aurelius
Diocletianus obscuro loco, anno ciiv
citer233,in Dalmatia natus,ab exer-
citu, qui ex Perside revertebatur
die 17 Septembris Imperator electus
est. Quo facto cum is se raortis
, gistratus sibi collati potestate ad
Numeriano illatae nulia ratione par-
ticipem fuisse declarasset Arrium
Aprura sceleris istius reum raanu sua
interfecit.Cum vero videret raagnara
hostiura copiam in orientalibus et
occidentalibus provinciis adesse, quo
posset adversus eos arma felicius ge-
ratione egerunt reipublicae bene ad-
rainistrandae, utilis ea de causa risa
fuit,quod railites maiorera erga prin-
cipes suos observantiara ostendere
coeperint, quodque provinciae prora-
ptiori et studiosiori cura guberna-
tae ac propugnatae fuerint, quara
,
sub praesidibus, qui vel nullo erga
principera ferebantur amore, vel pia-
defectionem quandoque abutebantur.
, Postquam Diocletianus anno 296
in Aegjptum cum exercitu se con-
tulisset, Achilleumque tyrannura vi-
cisset, et Thebaeos domuisset ; quo
istos viribus spoliaret, iuvenes ferme
oranes Thebaeos railitare iussit at- :

rere, Maximianum Herculeum, quem que ex iis tres legiones comparavit,

railitiae socium habuerat , anno 286 quarum una lovia Felix Thebaeorum,
imperii sui collegam constituit; ac altera Maximiana Thebaeorum, ter-
praeterea anno 292 Caesares cura tia I)iocletiana Thebaeorum appel-
tribunitia potestate Constantium lata est.
Clilorum et Galerium Maximianum Loquemur suo loco de crudelissiraa
designavit. Post haec de imperio di- persequutione quara, Galerio prae-
,

videndo Diocletianus consilium sus- sertira instigatore Diocletianus in

,

cepit. Cuius liac ratione facta par- Christianos deinde coraraovit, quo
titio est scilicet Diocletianus pro-
: etiam incitante, ille anno 305 irape-
vinciarum omnium ac regionum ad- rio abdicavit. Miserrirae autem an-
ministrationem sibi reservavit, quae no 313 raortuus est.
uitra raare aegaeura positae sunt; Quod spectat ad Maximianum Her-
Thraciam et Illjricum Galerio tri- culeum, ille quidem obscuro genere
buit ; Italiam , Africam earuraque
, Sirmii natus erat, et ignobilibus mo-
insulas Herculeo destinavit; et Con- ribus suis propriam anirai ferociara
stantio Ghloro Gallias dedit , qui et pravitatem adiungebat. Nequo
118
alla re alia ,
qiiam
Oiiamobrem a I)iocletiario,
iilum imperii sui coUegara a(ll«'^Mt,
ad subigerida> eas gentes, quae in
Gallia dcfecerant, missus est, at^ue
ad ea-* barbarorum copias coinpri-
monda*', quae ex Germania in (lal-
liam advenientes, motus ibi graves
excitaverant. In liis militaribus ex-
peditioriibus absolvcndis, anno circi-
ter 287, Maxiraiani Hcrculei iussu
legionem Thebaeam totam Reli|/io-
nis Christianae causa truoidatam
esse,memoriae prodituin est, defiiia
re paullo post praecipua eonnjomo-
rabimus. Contulit praeterea se Her-
culeus in AtVicam et nonnullas Ly-
, prius, quara eo se Roinanus confer-
biae civitates, quae defecerant do-
inuit. Denique cum impc^riuni an-
no 305 dimisisset, atque illud deinde
iterum suscepisset atque abdicasset ,
anno 308, convictus tandern conspi-
rationis contra Constantini vitam
arino 310 ignobili mortis ^enere, cu-
ius eligendi copia ei tacta luerat, se
ipsum Massiliae occidit.
Quae de legione Thebaca, Maxi-
iniani Herculei iussu , Relifrionis
Cliristianae causa trucidata, litteris
tradita sunt, ea sic habent: Hercu-
leum, cum exercitum in Galliain du-
ceret, prout superius signidcaviinus,
superatis Alpibus , atque ad partes
A^allesiae profectum ad lacura Le-
manum, omnes copias suas profanas
quasdam caeremonias agere et ad
aras Deopum iurare decrevisse: in
exercitu Ilerculei adfuisse unam ex.
legionibus Thebaeis, quas Diocletia-
num duxisse tradidimus: illam, quae
Christianis tota constabat , et cuius
dux Mauritius erat,Imperatorisman-
dato fortiter restitisse Herculeum
inuij^natione commotum primuin
iussisse bis decimum quemlibet ex
, aniraadvertenda
ea iegione militem intertici; tum uni-
versam legionem quae minime ho-
,
rum militum caede frangebatur, at-
que Iraperatoris raan'ato non obtem-
perabat, exercitu contra eam imrais-
so, interemptara esse.
Antiquitate certe sua praestat cul-
tus historia Martjribus legionis The-
CAPUT XXXIV.
armis valebat. baeae tributi.tc Enim in actis San»
post<|uam ctorum antuerpienubus tom. 4 fe-
bruar. ad diem 28 ref^Ttur narratio
vitae S. Roraani Abbatis luren^is in
Burgundia, quae non multo post eius-
doin mortcra ab homine, qui cum
Romano vixorat, scripta fuit. Mop-
tuus autem Romanus est post me-
dium saeculum quintum. lam vero
in historica illa nai'ratione contine-
tur , Roraani aetate templum Agau-
ni fuisse, quod in Mauritii legionis
Tiiebacae duci.s honorem dicatum
erat,atque ad illum templum reii-
gionis suae studio Romanum se con-
tulisse. Templum autem illud inulto
, ret , consecratum es60 in Mauritii
Martyris, iinmo etiam et in memo-
ratae legionis militum Martyruna
honorera, dubitari non potest. Immo
affirinari iure potest, ineunfe circi-
ter saeculo quinto, templum iliud
iam dicatum Mauritii et legionis
Tlicbaoae Martyiura raemoriae lu-
isse. Id autem in se ipso continet,
ut antiquior prorsus esse credatur
saoculo quinto cultus Martyribus il-
lis adhibitns. Ita vero vitae S. Ro-
raani historiae scriptor de eo templo
loquitur, ut universae legionis iio-
nori consocratura censeri deboat. Ap-
pollat enirn teraplura , de quo sermo
est, «Basilicam Sanctorum, irarao ca-
stra Martyrura in Agauniensiura lo-
, co, » in eo templo dicit Roraanum
« urnam S. Mauritii, id est legionis
Thebaeorum Martyrum caput» ve-
neratum ei<>e. Mentionera denique
scriptor ille facit digestae paisio-
nis ipsonim relationis. Quae quidem
verba, antiquiora certe saeculo sexto
:• acta martyrii legionis Thebaeae si-
,
gnificant. Haec autem it!circo erant
ut iis responsum
,
atferatur qui passionis Sanctorum
,
Mauritii ac sociorum eius inter
cetora a Theodorico Ruinartio edita
et adnotationibus illustrata in actis
Martyrimi sinceris pag. 237 et seqq.
parvi faciunt.
Etenim licet ii contemnant haec
acta, et duos Eucherios Lugdunea-
4

DE IMPERII ROMANl STATU ETC.
ses Episcopos distinguentes , quorum
aitcr quinto, alter sexto saeculo flo-
ruerit, ncque ab hoc postremo pro-
fecta esse illa acta contendant, sed
potius a monacho quodara saeculi
septimi imperito scriptore; certum
tamen Romani Abbatis
est, in vita S.
supcrius memorata et non multo
, Britannia tumultuantibus victoriam
postmedium saeculum quintum scri-
pta, mentionem esse «relationis di-
gestae passionis Martyrum Agaunen-
sium.» Avitus autem Viennensis Ar-
chicpiscopus ineunte saeculo sexto
cum templum illud Agaunense vetu-
state collapsum instauratum est
orationem de his Martyribus liabuit,
cu ius orationis vel homiliae deper-
ditae initium lacobus Sirmondus re-
periit, et tom. 2 operum edidit. Con-
stat vero ex illo fragmento liomi- ,
liam in eo templo tunc innovato ha-
bitam vere esse ab Avito, et acta
passionis eorum Martyrum «excon-
siietudinis debito» lecta ibi fuisse.
Qui universam controversiam de
martjrio legionis Thcbaeae excita-
tam habere cognitam velit , legat
oportet librum Nanceii anno 1741
editum a losepho de 1' Isle Abbate
S. Leopoldi Nanceiensis in quo lo-
, sebius quoque in Historia Ecclesia-
aunis Dubordieu ex Protestantium
gonere dissertationem historicam et
criticam ad eam historiam impu-
gnandam anno 1705 Amstelodami
editam confutare aggressus est. Du-
bordici conatus prosequuti sunt Hot-
tingerus, Boulacrius, Bochatius. Le-
genda denique sunt acta Sanctoruui
BoUandiana ad diem 22 Septembris,
eteruditissimi Francisci Antonii Zac-
caria dissertatio dccima italica t. 2
Romae 1780: ab his autem doctissimis
viris historia martjrii legionis The-
baeae, argumentis pluribus, magna
eruditione propugnatur.
Nunc ut breviter cetera signiflce-
mus, quae Imperii Romani status
summam, ineunte saeculo quarto, re-
spiciunt ; Constantius Constantini
Magni pater commemorandus est,
Chlorus appellatus, vel a vultus sui
pallore, vei, ut aliis placet, a vestium
viridi colore, quo delectabatur. Na-
,
119
tus est anno 250 Sirmii, el postquam
Caesar anno 292 fuisset constitutus,
Diocletiano, et Herculeo abdicanti
anno 305 in imperio una cum Ga- ,
lerio successit, sed neque lapsis qui-
dem quindecim ab eo tempore men-
sibus, cum de gentibus nonnullis in
retulisset Eboraci mortuus est. II-
,
lum non modo Christiani , sed et
Ethnici scriptores laudaverunt. «Vir
egregius, inquit Eutropius de illo lo-
,
quens in historia sua et praestantis- ,
simae utilitatis adeo cultus mo-
. . .
dici, ut feriatis diebus, si cum amicis
numerosioribus esset epulandum ,
privatorum eis argento ostiatim pe-
tito, triclinia sternerentur. Hic non
modo amabilis, sed etiam venerabilis
Gallis fuit praecipue quod Diocle-
,
tiani suspectam prudentiam, et Ma-
ximiani sanguinariam temeritatem
imperio eius evaserunt.»Auctor vero
libri de mortibus persequutorum n. 8
cnm aliorum principum in Otiristia-
nos saevitiam improbasset «Con- ,
stantium, inquit, praetereo, quoniam
dissimilis ccterorum fuit, dignusquc
qui solus orbem tcneret. » Eum Eu-
stica, et in vita Gonstantini laudat, et
uni Deo cultum a Constantio adhibi-
tura fuisse commemorat. Ab Hclena,
genere quidem obscuriori nata mulie-
re, sed legitima tamen uxore, Con-
stantinum M. Constantius habuit.
Longe diversus a Constantio Chlo-
ro Galerius Maximinus, seu Maxi-
mianus fuit. Auctor libri de morti^
bus perseqiiutorum, scriptor videH-
cet illius actati>, ait, Galerium non
solum Diocletiano et Maxtmia^no Her-
culeo, sed omnibus qui fuerunt ma-
lis peiorem fuisse. «Inerat, inquit
n. 9, huic bestiae naturalis barbaries,
et feritas a Roraano sanguine alie-
na ... Erat etiara corpus moribus
.
congruens, statura celsus, caro in-
gens , et in horrendam magnitudi-
nem diflfusa et Denique et
irafVata.
verbis, et actibus, et aspcctu, terrori
omnibus ac formidini fuit. » Natus
is erat prope Sardicam ex jparenti'*
 ,

120 CAPUT XXXIV.

bus arjrariis, ut ait Sextus Aurelius rator ipse diceretur. Quo facto, 0*»
Victor in epitorae et arynentarius , leriu.s consiliuin suscipiendura puta-
appellatus est, eo quod pastor fuis- vit, ut una secum Augusti atque
set arrpentorunj. Per varios raili- imperatores statuerentur Licinius
tiae gradus ad praecipua inunera in Maxirainus etCoiJ8tantinus,qui,Con-
exercitu progressus a Diocktiano , stantio Chloro mortuo , statim ab
Caesar factus et ei impcrium, una
, exercitu Augustus fuerat renuncia-
cum Ilerculeo instigatione sua di-
, tus. Maxiniinus practerea accrbissi-
mittenti successit, prout iam dixi- mus Christianorum vexator, et eos
rnus, simul cum Constantio Chloro. in orientalibus provinciis incredibili
Auctor ille praecipuusCliristianorum crudelitate afflixit. Anno tandem 313
pcTsequutionis fuit, quae Dioclctia- post(juam a Licinio devictus esset,
jica dicitur; ct cum Cacsarc?^ consti- rrime mortuusestin sum-
'1'arsi ini^(
tuendos curasset Severura et Maxi- ma desperatione ac geraitu, cum ma-
minura Daiam, seu Dazaiii filios so- , nifesta rationc profiterctur, pe coram
roris suae, ac perpetuo couatus esset Christo constitutum poenas scelerum
Constantinuin ab imperio consequen- suorum dare debere.
(!oproliibcre, <juem etiain de medio Restat Licinius. Is obscuro genere
toUentlum curavit, tandcni anno 311 in Dacia natus anno 203 Galerii con-
teterrimo morbo conrectus obiit. silio, prout significavimus, Augustus
Scriptor libri de mortibns pcrseqitji- factus est anno circiter 308. Post
torum describit quam mist rarn mor- Galerium mortuum iis provinciis po-
tem is obierit, insanabili plaga con- titus est, qnarum Galerius in Europa
fectus, et horrenda tabe coasuinptus, imperium crerebat. Ut stabilius ea-
ciii malo nulla ratione occiirrcrc diu ruin provinciarum imperium suum
potuit; ita ut iutelligi facile posset, efliccret, foedus cum Coiistantino iu-
haec contigisse , quod sceleruin Ga- ivit, eiusque sororeraConstantiam ,

Jerii ultionem raanifestani sunieret; quae postea Arianoe haeresis erro-

atque ipse Galerius edicto promul-
gato, quo persequutioni fiiiis inipo-
neba^ur, praecipue Deus ulci-
(juid
sceretur, manifeste demonstravit.
Post hos, quando Imperium Ronia-
num in unius principis potestatem
reversus fuerit , commemorandum
cst. Scilicet supererant Severus et
Daia, seu Daza Maximinus, qui Ga-
lerii opera Caesares anno 305 fuerant
constituti. Severo quidem anno 306
Augusti nomen collatum est, et Ita-
lia atque Africa, sed sub Galerii au-
ctoritate coramissa fuit. Conatus ille
est cum ^laxentio lelluin
anno 307; sed ob exercitus sui defe-
ctionem Ravennam petiit, ut saluti
suae consuleret. Herculeus, qui eo
tempore imperium suscipere iterum
Toluerat, eum Romam captivum vc-
nire coegit, ac non multo post ad
Tres 'J'abernas perductus vita pri- , tus fuit. Post haec universum irape-
vatus fuit.
Maximinus anno circiter 388
lyrico effecit, ut ab exercitu Impe-
ribus addicta njqrtua est, anno 313
uxorem duxit. IJeinde apertum bel-
lum inter utrumquo gestuin fuit, in
quo Licinius a Constantino aiino 314
superatus, pacera ab eodem impetra-
vit, Illyrico, et Graecia in Constan-
tini potestatem diinissa. Nuniquam
autem ex animo reconciliati fuisse
videiitur. Manifestas vero iniiiiicitias
Constantino dcmonstravit, cum anno
circiter 31S Christianos vexare coe-
pit, qui in Constantini patrocinio
et clientela, ut ita dicam, tranquii-
litate fruebantur. Bellura igitur in-
gerere ter eos iterum gcstum est , in quo
bello anno 223 Licinius pluries vi-
ctus , imperium suum omne dimisit,
quo Constantinus potitus fuit. Cum
haec evenissent, Licinius Thessaloni-
cam relegatus est, deinde conspiratio-
nis accusatus anno 324 morte mulcta-
rium in unius Constantini potestatem
in II- reversum est; atque is rerum status
ad eius mortem usquc perduravit.

CAPUT XXXV.
DE DIOCLETIANEA PERSEQUUTIONE.
Quam gravem quamque diutur-
,
nam Christiana Religio passa sit ve-
xationem sub Diocletiano ceterisque
illius temporis Romani Imperii prin-
cipibus, docent perspicua eius aetatis
monumenta. « Illud certum explo-
ratumque est, apposite animadvertit
Mamachiust. 1 orig. etantiq.Christ.
lib. 2 c. 8 §. 11, et diuturnam, et
saevam, et cruentam, et late longe-
que patentem , et multitudine in-
credibili Martyrum insignem vexa-
tionem fuisse, quod inimicus generis
huraani, omnes vires suas exserere
curavit, antequam exsisteret Impera-
tor, qui amplecti Christiana sacra,
atque propagare per universum or-
bem romanura studeret. »
Essent hic referenda singillatim
omnia quae Cardinalis Baronii de
,
ea re ecclesiastici annales habent,
vel quae Mamachius loco citato com-
memorat, vel ea, quae Tillemontius
tom. 5 Historiae Ecclesiasticae aut
, monumentis efficere, et gravissiraam
in Historia Imperatorum tom. 4 alii-
que doctissimi viri recensent, ut uni-
versa tanti huius belli Ecclesiae
Christianae illati narratio accurata
tradi posset. Verum quae sumus per-
tractaturi, satis abunde persequL>tio-
nis teterrimae naturam referent.
Dum enim eos impugnabiraus qui ,
huius vexationis acerbitatera diutur-
naraque durationem imrainuere, vel
horainum pro Christo caesorum nu-
merum extenuare conati sunt, ma-
nifeste ostendemus sumraam , quam
eo terapore Ecciesia passa est, ca-
laraitatera.
Etenira Henricus Dodwellus in XI
sua dissertatione Cjprianica deMar^
tyrum paucitate, quemadmodura de
vexationibus sub Imperatoribus tri-
uq:i priorum Ecclesiae saeculorum
excitatis vehementer mitigandis et
extenuandis laboraverat, ita etiam
hoc conatus est efficere de Diocle-
tianea calamitate, quam neque val-
121
de crudelem fuisse, neque magnum
Christianorum numerum sustulisse
contendit. Christianae Religionis ini-
mici, qui deinde, quanta potuerunt
animi iniquitate, eam funditus ever-
tere studuerunt, intelligentes, ma-
gnam vim ad religionis divinitatem
defendendam illi argumento inesse,
quod ex ingenti Martjrum numero
desumitur pro ea interfectorum, im-
minuendam curarunt Martjrum co-
piam ,
qui in hac praesertim vexa-
tione caesi fuerunt. Eiusmodi sunt,
ut reliquos omittam, Voltairius c. 5
speciminis universae historiae, atque
in opere, quod inscribitur melanges;
eiusmodi Gibbonius in opere inscri-
pto: Histoire de la d^cadence, et de
la chute de Vempire Romain , eo
loco, ubi habet Christianae Religio-
nis examen.
Facile est hos homines hac in re
refutare et ex indubiis historiae
,
hanc fuisse persequutionem , et in-
credibilem Christianorum multitu-
dtnem, ea perdurante, deletam. Id
vero demonstrari primo potest ar-
gumento generatim deprompto ex
loquendi ratione qua huius aetatis
,
scriptores auctoritate praestantes
usi sunt, cum describerent, quanta
crudelitate in Religionem nostram
fuerint animati huius teraporis Im-
peratores ac Caesare;?. Nara nisi re-
vera gravissima fuisset eorum con-
tra Christianos adhibita crudelitas,
incredibile prorsus est, ita homines
aetate pares, et gravitate praeditos
loqui de iisdem potuisse , quemad-
modum loquutos eos esse , manife-
stum est.
Commemorandus est Eusebii locus
lib. 1 de vita Constantini cap. 13. Ver-
ba enim faciens ibi de atroci vexatio-
nis genere, quo Imperatores et Caesa-
res illius temporis in Christianos sae-
vierant, « Illi quidem , inquit, Dei

122
cultorum, tara virorura , quam mu-
lierum caedibus tariKiuam civili
(!aia bello provincias sibi subiectas
polluerunt. > Ac sunt etiam illa ^Ta-
viora, quae Lactantius lib. 5 divin.
Inst. cap. et 11 de hac Iraperato-
rum et Caesarum crudelitate habct.
«Siadeoiu victos victoribus saevire
placuit, niliil plus in eos fit, quam
ut occiilantur, vel in servitutem de-
ducantur. Hoc vero inenarrabile est,
quod fit adversus eos, qui male fa-
cere nesciunt . . . Vexant ergo, et
exquisitis poenarum generibus ex-
craciant; purumque habont interfi-
cere quos oderant nisi etiani cru-
, et intelligontera , . . . ira inflamma-
delitas corporibas illudat . . In eos
. tus excarnificare oranes suos proti-
totis carneficinae suae viribus, veluti
si sanguineiii sitiant, incu-mbunt
Nani quis Caucasus , quae India
quac Bircania, tam immanes, tam
sanguinariai uraquam bestiasaluit?...
Ista est vera bestia, cuius una ius-
sione funditur ater ubique cruor
cruficlis ubi<iue luctus, ubique pavor,
et plnrima raortis imago. Nemo hu-
ius tantae bclluae immanitatera pot-
est pro raerito describcre, quae uno
loco recubaus, tamen per totum or-
bem dentibus ferreis saevit, et non
tantum artus hominum dissipat, sed
et ossa ipsa comminuit, et in cine-
res fu-rit, ne quis ex«stet sepulturae
locus. » Non est autem nccesse in
his ipsis Eusebii et Lactantii locis
explicandis immorari, ut ostendatur,
ex iisdem airgumentum iure desumi,
sub iis hominibus, quorum tantam
in Christianos crudclitatem fuisse
uarrant ,magnam corundem Chri-
stiaiiorum cladem esse debuisse. Quae
enimadductasunttestimonia, utrum-
que lucuienter demonstrant, et cru-
delissiirios contrareligionem no-
stram fuisse eos, qui tunc Romanae
Reipublicae praeerant; et Cliristianos
innumerus fuisse interfectos.
Praeter haec, quae generatim de
Imperatorum et Caesarum huius ae-
tatis crudelitate veteres hi scripto-
res litteris prodiderunt, nonnulla et-
iam loca commcmoranda sunt in
quibus singillatim de plerorumque
,
:
CAPUT XXXT.
illorura in nostros nefariis conatibua
quo- sermo est, iiqiie nominantur ,
quo-
rum scelere tantam vexationera tura
temporis Ciiristiani pertulerunt. Ita
enim inteliigitur , in peculiaribus
provinciis, in quas ii homines sum-
ma rerum potientes dominabantur,
atrocissimam fuisse veiationem ,
quam Ohristiani diuturno eo tem-
pore tolemrunt.
Atque ut de Diocletiano primum
loquaraur, haec de illo habet scriptor
libri de mortihiis persequidoritm
cap. 19: « Diocletianus vero , qui
scmper se videri volebat astutura
nus coepit. Sedebat ipse, atque in-
. . . nocentes igne creraabat. Itera iudi-
ccs universi, oranes denique, qui e-
rant in palatio magistri, data pote-
state torquebantur. Erant certantes,
quis prior aliquid inveniret. » Quae
autem proximo capite refert, atro-
ciora sunt, et sumraae crudelitatis,
qua Imperator Ohristianos usus
in
est, descriptionem perspicuam con-
tinent. Nam inquit eo loco illius li-
bri auctor: « Furebat ergo Impera-
tor iam non in domesticos tantura,
sed in omnes , et priraara omnium
filiam Valeriam, coniugem Priscam
sacrificio poUui coegit. Potentissimi
, quondam Eunuchi necati, per quos
palatiura , et ipse ante constabat :
comprehensi presbyteri ac ministri,
et sine ulla probatione ac confes-
sione damnati cum omnibus suis
deducebantur. Omnis sexus et aeta-
tis homines ad exustionem rapti :
nec singuli, quoniam tanta erat mul-
titudo, sed gregatim circumdato igni
comburebantur domestici alligatis
,
ad collum molaribus demergebautur.
Nec minus in ceterum populum per-
sequutio violenter incubuit. » Satis
haec cuique explicant quid a Dio-
,
cletiauo ipso factum sit postquam
,
Dklaximiani Galerii instigatione et
iniquitate anno 303 Christianos ve-
xare coepit, et Ecclesia, quae saecu-
, lo quarto ineunte tranquilla fuerat,
in teterrimam incidit vexationem.

t)E
In iis vero regionibus, in
Maximianus Herculeus imperavit,
certe non minus gravis persequutio
fuit ,
quam
Christiani passi sunt.
Nam Diocletianus, qui, sive natu-
si
ra, sive calliditate, abhorrere a cae-
dibus videbatur , adeo crudeliter
Christianos afflixit , multo facilius
intelligitur , Maximianum Hercule-
nm, qui a crudelitate alienus non
erat eadem saltem acerbitate in
, rum cap. 21 comraemorat de eius
Christianos usum esse. Profecto au-
ctor libri de mortibus perseqicnto-
7\umy cum narrasset, a Diocietiano
ct Galerio scriptas fuisse litteras ad
Maximinum et Constantium Chlo-^
rum,quibus praecipiebatur ut cura
Christianis ita agerent, quemadmo-
dum ab ipsis agebatur, haec de Ma-
ximiano Herculeo inquit cap. 20: «Et
qui'iem senex Maximianus , libens
paruit per Italiam,homo non adeo
clemens.» Multa praeterea de Hercu-
lei sceieribus et crudeiitate idem
^^criptor coramemorat. Eusebius vero
lib. 8 H. E. cap. 13 intor cetera,
haec habet quae hominis istius
,
vitam , mortemque infamem
osteiidunt « Primusque hic fuit
:
cuius, utpote impii ac sceleratissimi,
iiuagines omnes et statuae cetera-
qu(3 genus ornamcnta
id quae in
hoiiorem Imperatorum erigi solent,
cciecta atque abolita sunt. »
Non est necesse multuni immora-
ri, ut idem de Maximiano Galerio
Caesare, et Diocletiani genero evin-
cauir. Constat enim, non modo inge-
nio valde feroci omnis facultatis
, ad haec famom, metalla, vincula. »
atque artis, praeter militarem, im-
peritum, vab.vsuperstitiosum^aChri-
stiana Religione prorsus abhorren-
tem illum fuisse, verum etiam tan-
tae huius calamitati^ auctorem ha-
beri iure posse. Is enira anno 303
Diocletianum Nicomediae commoran-
tem, quanto potuit scelere coramo-
vere contra Christianos conatus est;
is ita apud illud egit, ut edictum
reportarjt, quo omniaChristianorum
templa^ everti , Christianos civium
iuribus privari, sacrarum scriptura-
rum libros magistratibus ad combu-
,
DIOCLEf lANEA PERSEQOUTIONE. l23
quibus rendum tradi iubebatur. Is ad ce-
.
tera edicta in Christianos omnes
atrociora Dioclctianum compulit,tum
aliis artibus adhibitis, tum Christia-
nis ipsis, veluti incendii auctoribus
quo bis Nicomediense Imperatorium
palatium conflagravit, apud Diocle-
tlanum traductis. lam vero, legi sine
indignatione non possunt, quae au-
ctor libri de mortibus persequutO'
adversus omne hominura genus cru-
delitate, quam tamen in omnes ho-
mines exerccre ex consuctudine in
Christianos saeviendi eura didicisse
idem auctor testatur. « Quae igitur
, in Christianis excruciandis didicorat,
consuetudine ipsa in omnes exerce-
bat. » Et cap. 16 tum Diocleliani,
tura ?^Iaximiani Herculei, tum (lale-
rii crudelitatem cornplectens, « Ve-
xabatur ergo, inquit, universa torra,
et praeter Gallias , ab Oriente us-
que ad occasura tres accrbissiraae be-
bestiae saeviebant. »
Constat praeteroa , non inforiore
crudelitate in Christianos fuissc Ma-
satis xirainum, qui, Galerio curante, Cae-
,
sar factus cst, et postca semetipsum
Imperatorem appellari curavit. E-u-
, sebius I. 8 II. E. c. 14 exponit, quan-
, tis, et ([uam gravibus suppliciis ille
Christianos affocerit. « Ignem ac,
ferrum, clavorum infixiones, bestias,
profundos maris gurgites, membro-
rum abscissiones, et perustiones, con-
fixiones, et effossiones oculorum, to-
tius denique corporis mutilationes,
Excitavit tam privatos homines,
quam magistratus, amplissimis prae-
miis propositis, ad Christianos affli-
gendos. Acta quaedam Pilati, male-
dictis, conviciis, calumniis in Chri-
stianos referta, per omnes provin-
cias spargi , ac a pueris in scholis
, memoriae mandari iussum est. Quae-
stiones de impuris mulieribus habi-
tae, in acta publica, principis iussu
relatae, quae fateri coactae fuerant-
in Christianorum conventibus flagi,
tiorum et scelerum omnc genus pag
trari. Edicta denique Ghristiani-
124
iiii(|uis3iraa in mediis urbibus pro-
posita, quae gratulationtrn ob
stianuin nomen ubi^iue (leleturu con-
tinebant,et utilitates iactabant, quae
ex ea re protectae sint. Ex tanto
hoc Maximini in Christianos odio
quanta-
facile est intelli}:^ere, qualis,
que fuerit raagistratuum, et subie-
ctorurn in nostros crudelitas ,
quo vehemcntius cupiditate fureban-
tur imperatoris gratiam adipiscendi,
eo acerbius Christianos vexandos
arbitrabantur. Plura possent hanc
in rem adduci, sed satis erit,
spicuum huius facti argumentum
recensere, quod nascitur ex iis, ([uae
Eusebius 1. 9 H. E. c. 3 narrat de
Thcotecni, qui Antiochiam procura-
bat, in Christianos saevitia, quorum
plurimis ijiortis causa fuit et ad
, quod excurrit , per totam Africam
quos in invidiam Antiochiensiura
vocandos, dolo etiam et fraude usus
est.
De Christianorum etiam per Se-
verum Caesarem, qui Italiara etx\fri-
cara obtinebat, vexatione, vetera rao-
nuraenta luquuntur. Optatus enim
INIilevitanus lib. 2 adversus Parme-
nianura auctor est, pacera Ecclesiae
in Africa tum fuisse restitutam, cum
Severus intereraptus est. « Terape-
stas persequutionis peracta et defi-
nita est, iubente Deo, indulgentiam
ijiittente Maxentio, Christianis liber-
tas est restituta. »
Maxentius autera ipse , etsi ali-
quaiido favere Cliristianis visus sit,
agendi taraen rationem deinde ita
rnutavit, ut Eusebius cap. 14 lib. 8
H. E. de crudelitate loquens ab eo in
Christianos adhibita, Maxentiuni Ma-
ximino iii cunctis simillimum appel-
laverit; et Lucifer Calaritanus lib. 1
pro S. Athanasio, eum cura Nerone
coniungere non dubitarit. Quod si
tanta fuit Iraperatorum etCaesarum,
quos commemoraviraus, in Christia-
nos iniquitas, manifestura esse debet,
ingentem fuisse ?^Iartjrum numerura
in tam gravi hac vexatione inter-
fectorum, cura, exceptis Galliis, in
Christianos in universo Imperio sae-
vitum sit.
Caput XXXV.
Est vero perspicuus Dodwelli er-
Cliri- ror, cum contendit non in Oalliis
tantum, sed in Hispaniis quoque, et
ali(iua ex parte etiara in Africa ,
alllictos eavexatione Christianos non
fuisse. Nam Optatus Milevitanus ,
quem paullo ante appellavimus , et
cui melius, quarn Dodwelio, explora-
qui ,
ta esse potuit Africae calamitate ,
ingruente, conditio, quod non raodo
in Africa natus sit , verum etiam
non multo post infelicissima illa tera-
pora vixerit , adversus
Iibi'o tertio
per- Parmenianura accurate exponitqaan-
tas vcxationes Christiani in Africa
tunc pertulerint. Is autem libro 1
narraverat, hac tempestate totam
Alricani fuisse perculsam.* Nam fer-
me ante annos sexaginta, inquit, et
f
persequutionis est devagata tempe-
stas, quae alios fecit Martjres, alios
Confessores, nonnullos funesta pro-
stravit in morte. »
Quoraodo autera ostendi aliqua
probabili ratione potest Africanos ,
Christianos imraunes ab ea vexatione
fuisse quae tam late
,
et exceptis , ^i
Galliis, in universo Imperio Christia- M
nos perculit ? Id enim alia de causa
evenire non potuisset nisi quod a ,
Maximiano Herculeo in Africa pro-
mulgata fuerint edicta, quae diversa
ab edictis essent, quorura vi in uni-
verso Iraperio contra Christianos
agebatur. Haec quidem sententia
Dodwelli est qui contendit
,
ibi ,
Christianos non religionis causa ve-
xatos esse, sed quod vel sacros con-
ventus celebrassent, vel sacrarum
sciMpturarum libros, qui a magistra-
tibus ad coraburendum deposceban-
tur, tradere recusassent. At illorum
temporura monuraentis ostendi pot-
est, in Airica ex iisdcm edictis agi
consuevisse ex quibus in ceteris
,
Imperii provinciis Christiani tanta
crudelitate affligebantur. Id patet
ex iis ipsis actis S. Saturnini et
Dattivi, quae Dodwellus comraerao-
rat. Nam in illis n. 5 refertur, mis-
sos fuisse ad Proconsulera a raagi-
stratibus Abitinensium Christianos,

DE DIOCLETIANEA PERSEQUUTIONE,
« qui contra interdictum Iniperato-
rura etCaesarum coUectam et Do-
,
minicum celebrassent.» Et n. 6 cum
Saturninus acerbissimis poenis affi-
ceretur, in iisdem actis narratur
Proconsulem haec verba fecisse
« Custodire te oportuit iussionem
Imperatorum et Caesarum. »
Patet id etiam ex actis S. Felicis
Episcopi Tibiuritani ; nam ea acta
hoc habent exordium « Biocletiano
: auctor, qui aequalis aetate est tem-
octies, et Maximiano septies consu-
libus Augustis , exivit edictum Im-
peratorum et Caesarumsuperomnera
laciera terrae , et propositum est
per colonias et civitates principibus
et magistratibus suo cuique loco,
ut libros Deiflcos peterent de manu
Episcoporum , et presbjterorum. »
lam vero nisi haec, quae attulimus,
demonstrent , in Africa quoque ex
iisdem edictis actum contra Chri-
stianos esse ,ex quibus in reliquis
Imperii partibus agebatur, nescio
qua ratione ostendi aliquid in hi-
storia possit.
Neque ad Dodwelli sententiam con-
firmandam prodesse quacumque ra-
tione potest , in Africa erga Chri-
stianos actum fuisse ex edictis, quae
diversa essent ab iis, quoruoa aucto-
ritate in ceteris Imperii provinciis
Christiani ipsi vexabantur. Cum e-
nim de caedis Christianis illatao
gravitate disputemus , non vero de
edictorum forma, cumque monumen-
ta doceant, quanto numero Christia-
ni in Africa necati sint , nihil a '.-
versarii sententiam iuvare potest
in Africa ea edicta fuisse promul-
gata, quae diversa ab edictis essent,
quibus in reliquo Imperio Christiani
vexabantur.
Falsum est praeterea, eos Chri-
stianos, qui peculiari Maximiani edi-
cto poenis mulctati sunt , non ob
Religionis Christianae confessionem
afflictos esse , eo quod tantummodo
punirentur , tum ob sacros conven-
tus habitos, tum ob recusatam sa-
crorum librorum traditionem. Nam
concedi Dodwello non potest , eos
qui memoratis temporibus ob has,
:,, ,
125
quas recensuimu? causas, ne.cati sunt,
religionis causa interfectos non esse.
Refertur in actis S. Saturnini, iu-
dicem, qui Felicem Saturrrini sociura
,
interrogabat , ita eidem Felici re-
spondisse , qui se Christianum esso
confessus erat: « Non quaero utrum
Christianus sis, sed an collectam fe-
ceris, vel scripturara aliquara har
beas. » lam vero illorum actorura
poribus, quibus haec vexatio conti-
git, ita hanc iudicis rcsponsionem
irridet: « stulta iudicis, et ridenda
interrogatio !Cliristianus , inquit
utrum sis, tace. Et addidit si in :
collecta fuisti, responde. Quasi Chri-
stianus sine Don^inico esse possit,
aut Dominicum sine Christiano ce-
lebrari. An nescis, satanas, in Domi-
nico Christianum , et in Christiano
Dominicum constitutum ut nec al-
,
torum sine altero valeat essc ? » Haec
vero illius scriptoris verba mani-
feste ostendunt, persuasum veteribus
fuisse, Christianos vexare, co quod
sacris conventibus interfuissent , et
sacrarum scripturarum libros magi-
stratibus tradere noluissent, i('em
esse, ac eos religionis prorsus Chri-
stianae causa vexaro. Quamobrem
qui ab ethnicis necati fuerunt, quod
alterutrurli illud commisisse depre-
henderentur, ii tamquam Martyres
habiti sunt; contra vero qui sacras
scripturas tradere ausi essent, igno-
minioso traciitorum noraine appel-
labantur.
Plura possent Augustini loca af-
ferri, ex quibus constaret, revera eos
veluti Martvres habitos esse , qui
vexati fuerint vel ob sacros conven-
tus celebratos, vel ob librorum sa-
crorum traditionem magistratibus
recusatam. Satis erit commemorare
quae ille in breviculo collationis
tertiae diei , et in epistola 152 hac
de re habet. Itaque in breviculo col-
lationis illius diei cap. 17 Martyres
eos appellat, qui ingruente hac per-
sequutione, sacris conventibus inter-
fuissent , et ea de causa suppliciis
interfecti essent. «Catholici, inquit,

120
re^jpoiKlcbant, rnulto facilius cluode-
ciiii lii^iiiines iii (ioinum
puiai<sc eo tempore, <|U0
{^Tci^Nitiones plebium
quaiiivis persecjuutione
siciit ipsis gestis Martyrum
strabatur, qui confitebaiitur iii pas-
Bioiiibus suis, se collectam et Durai-
nicum egissc. » Cap. 14 autem ita lo-
quitur de iis, qui ma<risiratibus li-
bro> saeros requirentibus tradere
noluerant ut eos veluti Martyres
, ([uatur, ccrte non intelligitur. Neque
liabitos fuisse , sua,
scntentia demonstret. Quae enim Se-
cuikIus Tigisitanus Episcopus ad
Mensurium Carthaginiensem
pta dederat Augustinus refert, in
, Praeterea cuius momenti est oppo-
quibus Secundus narrabat, «in Nu-
midia persequutores (luac eg-erint,
et qui compreliensi et scripturas
sanctas tradere nolentes et multa
mala passi, et gravissimis suppliciis
excruciati, et occisi sunt. » In epist.
vero 152 crimen traditionis appel-
lat, magistratibus libros sacros de-
posccntibus lacto assentiri, eosque
traditores dicit qui parere magi-
, Profecto memoratus scriptor libri
stratibus id requirentibus ausi sunt.
« Insuper etiam, ait de crimiiiibus ,
traditionis nos episcopalia gesta pro-
tulimus, undc recitaviiuus aliquos
eurum Episcopurum qui sententias , Iiam subiacerentque opulentissimae
in abscntem tlixerant Caecilianum,
mauitestissimos fuisse trafiitores. »
Quod si veluti Martyres ii habiti
sunt, qui suppjicia pertulerunt quod
Dominicum et collectam celebrassent,
et tamquam religionis desertores
ii sunt iudicati, qui parendum rria-
gistratibus librorum sacrorum tra-
ditionein imperantibus existiinarunt,
iure concludimus concedi adversa-
, habere, id de Galliis tantummodo
rio etiam illud non posse, quod con-
tendit, cos, qui in Africa his de cau-
sis necati sunt, Religionis Christia-
nae nomine non fuisse necatos.
Illa etiara Dodwelli sententia pro-
bari nuUo modo potest, qua statuit,
Hispanos Christianos iramunes ab ea
calamitate fuisse. Ille quidem, ut id
ostendat §. 75 memoratae superius
dissertationis, conatur demonstrare,
in Hispaniis, utpote Constantio Chlo-
,
CAPur XXXV,
ro subiectis, homini scillcet a Chri-
convenire stianorum vexatione abhorrenti, nul-
etiain con- lam in Christianos persequutionem
lieri solebant, fuisse commotam; utitur autem ad
saevicate hoc ostendendum argumento ex eo
mon- desumpto, quod Sextus Aurelius Vi-
ctor in vitis Caesarum referens sor-
titionem provinciarum sub Diocletia-
no factam, Hispanias ceterorum vel
Imperatorum, vel Caesarum ditioni
non accenseat Verum quid inde se-
et ceterurum enim Victor, cum Hispanias ceteris
summis imperantihus non accenset,
illasConstantio Chloro in memorata
rescri- provinciarum distributione tribuit.
nere, a Victore non referri, cui Hi-
spaniae obtigerint ut concludatur,
,
, eas Constantio subiectas per-^equu-
, tionem passas non esse, cum Auctor
libri de mortibus persequutorum
apcrte doceat, tum temporis Maxi-
mianum Herculeura in iis imperasse,
pumque constet exceptis Galliis,
,
Christianos ubiciue fuisse vexatos?
de mortibus persequutorum cap. 13
ait: « Quid frater eius Maximianus
qui est dictus Herculeus ... Nam cum
, ip.sam Imperii sedem tent^ret Ita-
,
provinciae vel Africa, vel Hispania.»
Cap. autem 21 « vexabatur univer-
sa terra, et praeter Galiias, ab 0-
riente usque ad Occic entem tres
,
acerbissimae bestiae -aeviebaiit,
Deniquc Donafistae, quibus explo-
ratura erat, quae regiones ea cala-
mitate immunes fuissent, satis lucu-
lenter ostenderunt, veluti certum se
atfirmari posse. Nam Optatus Mile-
vitanus lib. 1 contra Parmenianum
refert supplicem libellum a Donati-
stis Constantino oblatum ,
quo iilum
rogarunt iudices e solis Galliis sibi
dari. « Maiores vestri , Lucianus,
Dignus, Massutius, Capito, Fiden-
tius, et ceteri ,Imperatorem Con-
stantinum harum rerum adhuc igna-
rum his precibus rogarunt, quarum
exemplum infrascriptum est Roga-:

DB DIOCLETTANEA PBRSEQUaTIOVE.
mo3 ie, o Constantine optime Impe-
rator quoniam de genere iusto es,
,
cuius pater inter^ ceteros Imperato-
res persequutionem non eiercuit, et
ab hoc facinore immunis est Gallia;
nam in Airica inter nos et ceteros
Episcopos contentiones sant, petimus
ut de Gallia nobis iudices dari prae-
cipiat pietas tua. » Hic autem sup-
plex libelius aperte demonstrat, Do-
natistas, qui iudices requirebant* a
quibus omnis traditionis suspicio
abesset, idcirco eos e solis Galliis
postulasse, quod eae taatum Tradi-
torum suspicione carerent, in qnibus
dumtaxat a communi calamitate
Christiani liberi fuissent.
Superiorum igitup tempornm ab
inferioribus facienda distinctio est,
et ubi de Hispaniarum illius aetatis
conditione sermo sit , alia ratione
iudicandum est de temporibas, qnae
Diocletiani et Maximiaai abdicatio-
nem illam snbsequuta sunt. Nam iis
annis, qui fluxerunt ante memora-
tam abdicationem, certe constat, ia
Hiepanks Maximianom Herculeum
imperasse, et erga Christianos eam
crudelitatem adhibuisse, quam in ce-
leris locis adhibebat. Ai tempore
abdicatione illa posteriori cam in
, ipsum et Maximinum
Hispanias Constantius Chlorus im-
perare coepit , ea benignitate Cbri-
stianos Hispanos amplexus est, qua
erga Gallos utebatur, et Hispani id-
circo tranquillitaiem recuperarunt.
Haec vero luculenter ostendunt ,
Hispanias a calamitate illa im-
munes fuisse , geaeraiim dici non
posse.
Post haec, quae hactenus exposui-
mus apparet perspicue, sententiam
, ita, Maximino non multo post mor-
nostram esse probatam. Neque enim
post ea, quae diximus, dubium ali-
quod esse potest, num revera saevis-
sima fuerit persequutio , quae Dio-
cletianea dicitur, et num Christiani
ea perdurante plurimi martvrium
fecerint. 111 ud yero omitti prorsus
non debet, quod huius calamitatis
diuturnam durationem fuisse demon-
strat, quodque yalet etiam plurimnm
ad gravitatem perseqautionis , et
,
127
Martyrum copiam evincendam. Dis-
putant inter se eruditi viri de anno,
qno primum Diocletianea coeperit
persequutio; atque ad huius contro-
versiae rationes intelligendas legi
potest Ruinartius in praef. ad acta
Martjrum, Baroriius, Pagius in ad-
not. ad eun.iem, Valesius, Tillemoa-
tius, Mamachius. Illa certe sententia
verisimilior est , et veterum testi-
moniis magis consentanea, qua ha-
ius persequutionis exordium jion pro-
trahitur post annum 303. lam vero
persequutio penitus , et quocumque
in loco finem non habait ante an-
num 313, licet post Diocletiani et
Maximini abdicationem oceidentales
Christiani magna ex parte tranquil-
litatem recuperaverint, atque hoc in
orientalibus quoqae provinciis factum
sit, cum Galerius instante morte
anno 311 edictum tulit, quo a Cbri-
stianoram caede ac vexatione absti-
nendum imperavit.
Nam dubium esse potest, ant« Dio-
cletiani et Maximiani abdicationem
in universo Imperio, exceptis Galliis,
hanc persequutionem saevisse, dein-
de usque ad memoratum GaJerii edi-
ctum , Severum in Italia, Galerium
in provinciis
orientalibus Christianos persequatos
esse. Post edictum autem illud Ga-
lerii, non continuo ubique calamitas
illa cessavit. Maximinus enim a Chri-
stianis vexaacis noa abstintiit ante-
quam a Licinio superaretur, et Con-
stantinus ac Licinius, postquam ille
victus e^t edictam proposuerunt
,
qno Christianis libertas eoneedeba-
tur religionis suae colendae atque;
tuo, pacem Ecclesia in omnibus Im-
perii provinciis coasequuta est. At-
qui haec, quae modo cursim attigi-
mus, Constantino et Liciniotertium
consulibus evenemnt. Tertium au-
tem eorundem consulatum ineidisse
in annum 313, recepta apud eruditos
sententia est. Ergo pax, quam Ec-
clesia 304 amiserat ante an. 313
,
ubique adepta non est. Conatas enim
Licinii posteriores praetereo ,
quj
 , ,

1-S CAPLI xxxvi.

non grave damnuni Krclesiao uni-
versao attulerunt. llavc aut»'in aper-
te coUigimus ox cap. -18 libri de
mortibus porsequutijniin ciiiu<^ au-
, posuisset denique mi-oram Maxi-
ctor, postfiuam de pra«'clara jjicinii
victoria verba fecisset, iiujuit: « Li-
cinius voro accepta «xeroitus parte ac
distributa, traiecit exercitum in i3y-
Diyniam, paucis post puj^Mam iliobus,
et Nicomodiam ingrossus gratiam ,
Deo , cuius auxilio vicerat retuiit,
ac (lie Iduum luiiiarum, Constaniino
atcjue ipso ter consulibus, de resti-
tuonda Ecclesia huiusmodi litteras
ad praesidem datas proponi
Sic ab eversa F!oclesia o«5que a^: re-
stitutam fuerunt anni decem, :ijen-
ses, plus minus, quatuor. » Curt ex-
mini mortem, ita cap. 54 pra*equi-
tur :« IIoc modo Deus universos
por^equutores nominis jiui dobellavit,
ut eorum nec stirps, nec radix ulla
romaneret. » Omitto cotoros veteres
scriptores, quorum etiam communis
, sententia est, decem annos hanc pep-
sequutionem perdurasse. Hanc nota»-
se ^atis est, ut ex vexationis quo-
que diuturnitate confutari Dcdwel-
iusbit.... lum posse appareat.

CAPUT XXXVI.
DE IMPEIIATUHIS ILLIA.M APOSTATAE CONATIHLS ADVERSUS CHRISTIANAM RELIGIO^EJI,
ET DE TENTATA AB EO TE.MPLI IIIEROSOLY.WTAM RESTITLIIO.NE.

Etsi temporum ordine servato Hierosolymitanum restituendum cu-

agendi ratio a luliano Imperatore ravit. Vidit enim, ei id efficere po-
contra Christianos adhibita aliquan- tuisset, inania existimanda esse scri-
to posterius esset exponenda quia ;
pturarum et Christi testimonia
tamen optamus hic
disputationes quae hanc restitutionem contingore
concludere quae vexationes respi-
, posse denegabant. Sed divinitus fa-
ciunt a Christiana Religione Ro- ctum est ut impii Imperatoris co-
,

manorum Principum voluntate tole- natus frangerentur. Igne enim erum-

ratas ea breviter hic attingemus
,
,
pente , terraemotu ignitis globis ,
,

quao Imperator ille contra Eccle- aliisque miris signis disiecta sunt,
siam, a qua defecerat, conatus est, quae ad novam templi aediflcationem
ac praesertiQi de iniquo eius consi- fuerant comparata. Quoniam vero
lio loquomur templi Hierosoljmitani huius facti veritas denegata a non-
restituendi. nuUis est, omnino opportunum erit
Itaque inter gravissimas, quas Ec- eam breviter vindicare atque os- ,

clesia Christiana calamitates passa tendere ,adeo gravibus argumentis

est, illa certe est numeranda, quam huius facti historiam inniti, ut si
luliani Imperatoris iniquitate per- illud revocari possit in dubium, dif-
tulit. Nihil ille omisit, ut Religio- ficile sit aliam narrationem reperi-
nem everteret, utque eam, quae late re, quae certa iudicari queat. Legen-
per imperium fuerat propagata , in da praesertim est de ea re Warbur-
extreraum discrimen adduceret at- : tonii dissertatio, cuius Gallica ver-
que ea persequutione durante, plu- sio Parisiis an. 1764 edita est. Ea
res Christiani, luliano aut iubente, dissertatione Warburtonius Basna-
aut certe consentiente interfecti
, gium refellit, qui in historia iudae'
sunt. Addidit veteribus persequendi orum lib. 6 historiam istam falsita-
Christianos modis dicteria, irrisio- tis redarguit.
nes, calumnias, intestinas discordias: Est omnino tale Ammiani Mar-
ipsum D. N. lesum Christum tamquam cellini testimonium lib. 23 c. 1, ubi
mentitorem traducere est ausus. Id de hac re ita loquitur « lulianus
:

inter cetera contigit , cum templum iam ter consul . . . licet accidentium

DE IMPERATORIS lULIANI APOSTATAE CONATIBUS ETC.
T&rietatem sollicita mente praecipi-
ens, multiplicatos expeditionis ap-
paratus flagranti studio perurj^eret;
diligentiam tamen ubique dividcns,
imperiique sui memoriam magnitu-
dine operum gestiens propagare
ambitiosum quondam apud Hieroso-
lymam templum quod post multa ,
et interneciva certamina obsidente
Vespasiano ,
posteaque Tito
est expugnatum, instaurare sumpti-
bus cogitabat immodicis, negotium-
que maturandurp Aljpio dederat
Antiochensi, qui olim Britannias cu-
raverat propraefectus. Cum itaque
rei idem fortiter instaret Aljpius
iuvaretque provinciae rector me-
tueudi globi flammarum prope fun-
danienta crebris assultibus erum-
, cum lulianusconsilium suscepit tem-
pentes, fecere locum exustis aliquo-
ties operantibus inaccessum, hocque
modo, elemento destinatius repellen-
te cessavit inceptum. » Quanti re-
, ni Christianae et divino eius au-
putanda sit huius scriptoris aucto-
ritas in hoc facto narrando, perspi-
cuura est. Ethnicus Ammianus Mar-
cellinus erat, atque idcirco ita com-
paratus ut ad Christianorum cau-
, vellet ad templum iterum construen-
sam iuvandam adeo honorificam
Christianac Religioni historiam con-
fingere minime potuerit. luliano sub-
ditus erat, aulicus, eidemque assen-
tabatur: quare est incredibile , nisi
certo intelJexisset, ea contigisse,quae
indicavimus, adco luculentam eius-
dem facti historiam litteris commen-
dare voluisse in qua luliani ipsius
, reparari
dedecus contiuebatur aetate ipsa
vivebat, qua rem contigisse narra-
bat. Res autem erat eiusmodi ut
magnitudine sua omnibus nota esse
deberet. Quare si factum non cer-
tissimum fuisset, in discrimen levi-
tatis gravissimum Ammianus Mar-
cellinusnomen suum adduxisset. Est
crgo exploratum huius scriptoris,
testimonio, facti, de quo loquimur,
veritatem invicte demonstrari.
Quid vero, quod habemus gravis-
simos scriptores Christianos, qui in
recentissima rei memoria eadem re-
ferunt, quae Ammianum Marcelli-
num retulisse superius vidimus ? De
lOM. I.
, ,
120
Cjrillo Hierosolymitano Episcopo ,
qui rei gestae quodammodo interfuis-
se dici potest, haec Socrates narrat
H. E. I. 3 c. 20: « Quo quidem tem-
pore Cjrillus Hierosoljmorum Epi-
,
scopus memor vaticinii Danielis Pro-
phetae, quod Christus etiam in sa-
cris evangeliis confirmavit, palam
multis adstantibus praedixit, futu-
, aegre rum brevi ut in eo templo lapis
,
super lapidem non maneret , sed
Servatoris oraculum compleretur. »
Idem de Cjrillo refert in historia
Ecclesiastica Rufinus. Hoc Socratis
et Rufini testimonium ad facti ve-
ritatem ostendendam est etiam op-
, portunissimum, et evincit, Christia-
nos, qui Hierosoljmis morabantur
pli aediflcandi, intellexisse perspicue,
id inique conari Imperatorem , ut
per templi aedificationem Religio-
ctori dedecus irrogaret. Ambrosius
praeterea Mediolanensis Archiepi-
scopus ep. 11 ad Theodosium eum
reprehendit, quod Christianos cogere
dum, quod ethnicorum fuerat; atque,
ut Imperatorem ab hoc consilio de-
terreat, argumentum ex luliani fa-
cto desumit adeo confidenter, ut de
eo a quoquam dubitari posse, Am-
brosius ne suspicatus quidem esse
videatur. « Non audisti, inquit, Im-
perator, quia cum iussisset lulianus
templum Hierosolymis ,
: quod divino qui faciebant repagu-
,
lum, igne flagrarunt? Non caves, ne
, etiam nunc faciat ? Adeo a te non
fuit iubendum, ut lulianus hoc ius-
serit. »
Quae Ambrosius memorato in loco
habet, ea consonant lo. Chrjsostomi
tom. 1 op. orat. adversus iudaeos et
gentiles. Ibi enim brevi narrat, ae-
tate sua Imperatorem lulianum, qui
omnes suo contra Evangelium odio
superavit, non solum auctoritate iu-
visse hostes Religionis Christianae,
sed societatem cum iisdem inivisse,
quo tempore Hierosolymitanum tem-
plum restituendum curavit. Addit

130
vero Chrysostomus inceptum , (iui-
(lcra opus fuisse, sed optTarios
gre(!i nori potuisse, eo (juod ij^nis e
funilanicntis cruinpens fuderit eos,
qui templum acdificare conabantur.
Orationo vero 3 advcrsus iudaeos
ex hoc ipso, de quo loquimur facto,
argjumcntum dopromit, quo singula-
i'cm Dci er^a l'>clesiam suam pro-
vidcitiam demonstret , qui inter
atroccm saevamque tempc>tatcm eius
incolumitati perspicuc prospexit,tam
miro signo patrato cuius imlu- ,
bia monumcnta hominum scrmo-
, dibile est.
nibns cclebrata, Hicrosolymis ae-
tate sua exstabant. « Quibus auditis,
lulianus Impcrator, fiuamquam tanta
vcsaiiia dcditus crat illi nc;j::otio,
vcritus lamcn ne ultra progressus
, nem
in suum ipsius caput ignem arces-
scret ,destitit inops consilii cum
tota gente. Et nunc si redcas Hie-
rosolymam , conspicies nu('a funda-
rnerita; quod si causam quacras, non
nliam ,
quam hanc
audies. Huius
rei nos omnes
testes sumus; nostra
enim aetate non ita pridcm accidc-
runt: iam considera victoriain insi-
grnem. Non enim hoc accidit sub piis
Cacsaribus ne qui dicere possent
, « ludaeorura quoque nationem
quod Christiani confidenter superve-
iiientes opus perfici potuerunt: sed
tum cura res nostrae cssent afflictae,
cum oranis libertas esset sublata,
cum floreret paganismus, cum fideles,
alii quidera in aedibus suis latita-
bant, alii vero in solitudines demi-
frrarant, foraque fugerant, tura de-
iiinm haec acciderunt, ne quis rcli-
quus fieret praetextus impudentiac»
l^ossemus hic finera disputandi
facerc. Quid enira certius in uni-
vcrsa liistoria esse potest co facto,
quod tara p:ravibus tcstiraoniis de-
monstratur? An erit quidquam, quod
iure non possit in historia falsura
existimari, si narratio hacc tantis
confirraata testiraoniis certa videri
iure non potest? Quid universae va-
lent artis criticae leges, si ad fa-
cti veritatem ostendendam
luliano Imperatore contigerit,
brosii, Chrysostomi, et Cyrilli Hie-
,
CAi'ur xxxvi.
rosolymitani pcr Socratem recensita
pro-» non vaiet auctoritas? l'!st practerea
extra omnem veri similitudinera po-
situm Ambrosium luiiani factura
,
tam(|uam certis.simum 'i'hcodosio op-
poncre potuisse, nisi ea aetatc nulia
de facti ipsius veritato esset con-
troversia. Chrysostomum vero iu-
daeos et ethnicos refellentem tanta
confidentia factum illud obiecisse ,
quanta superius vidiraus, nisi explo-
rata esset et oranibus cognita rci
illius gestae historia, prorsus incre-
Quid habeat tamen Gregorius Na-
zianzenus tie liac re considerandum
est, qui inter actate pares Ecclcsiao
Patres fusam facti huius narratio-
litteris coraracndavit. Is autem
contra lulianura ipsura pro Christia-
nac I^cligionis dcfensione scribebat,
atquc ut facti veritatera confirraa-
ret ,ad totius Impcrii Romani tc-
stimoniura provocavit. Nimis longum
est testimonium, quod orat. 4 adver-
sus lulianura habet Gregorius Na-
zianzcnus, ut Iiic referri totura non
possit. Praecipua tamen, quae ibi de
facto hoc scribit, commemorabiraus.
in
nos lulianus iramisit. Tura vcteri
eorura levitate, tura inveterato no-
stri odio in ipsorura pectoribus fla-
grante, ad id, quod raoliebatur, per-
ficiendura adiutoribus usus ipsis,
,
nirairura in patriam redire, ac tem-
pium instaurare patriorumque ri-
,
tuum vigorem rcnovare, ex ipsorum
scilicet libris et arcanis fatale esse
affirmans,ac bene volentiae larva cora-
racntum hoc occultans. lllud qui-
. .
dera narrant, qui eorura res admi-
rantur, uxores quoque ipsorura non
modo madronalcm oranemapparatnra
et corporis ornaraenta detraxisse,
atque in opcris structuram, laboran-
tiumque opcm contulisse, vcrura eo
quoque anirao fuisse, ut terram sinu
otferentcs, ac nec vestibus praeclaris
et exquisitis , nec teneris raembris
,
quod parceutes , pietatis officio se fungi
Am- existiraarent oraniaque hoc conatu
,
infcriora ducerent. Ut vero, saevo
 DE IMPERA.TORIS lULIANI APOSTATAE CONATIBUS ETC.
turbine ac repentino aestuantis ter-
rae tremore compulsi ad propin-
, dem
quum quoddam templum perrexe-
runt, partim orationis causa, partim
ut in huiusmodi rebus accidere solet,
ad periculi propulsationem partira
cum tumultu abrepti, ac cum cur-
rentibus simul illabentes. Sunt qui
eos ne a templo quidem admissos
fuisse commemorant , sed cum ad
apertas fores accessissent repente ,
casdem clausas pessaloque obductas
offendisse potentia quadam invisi-
,
bili, quae ad impiorum terrorem, ac
piorum incolumitatem huiusmodi
prodigia designat. Hoc autem uno
iam ore omnes referunt, ac pro certo
habent, quod eos summa vi atque
contentione ingressum sibi aperire
conantes, ignis e templo exsiliens in-
hibuit, eosque partim exussit et as-
sumpsit, partim praecipuas corporis
partes truncavit Quod autem hoc
. . . possint,raanifestum est. Basnagius in
etiam mirabilius clariusque fuit, lux
in caelo stetit , crucem in orbem
describens, ac noraen illud et figura,
quae in terra prius irapiis contem-
ptui fuit, in caelo nunc omnibus ex
aequo ostenditur .... Proferunt nunc
quoque vestes suas, qui huius mira-
culi spectatores et conscii exstite-
runt, illas, inquam, crucis notis tunc
inustas et consignatas. Simul enim
ac quispiam sive nostrorum, sive ex-
terorum haec narrabat, aut narran-
tes audiebat statim miraculum vel
, qui de Christiana Religione contra
in seipso, vel in vicino suo perspicie-
bat, stellatus nirairum ipse, notisque
distinctusetc. » Haec quae ex 4 Gre-
goriiNazianzeni contralulianum ora-
tione attulimus luculenter confirmant
quae ex Ammiani Marcellini, Ambro-
sii Chrjsostomi narratione accepi-
, tum esse, Cyrillum Hierosoljmita-
mus. Ceteris enim omnibus praeter-
niissis, quae diserte describit Grego-
rius Nazianzenus, certum est, quae de
terraemotu , igne erurapente cum
templum instaurari coepit, quaeque
a scriptoribus illis referuntur, a Gre-
gorio Nazianzeno veluti certa et ex-
plorata narrari.
Possent post haec, Rufini, Socra-
tis, Sozomeni, Theodoreti, aliorum-
131
que testiruonia afferri, qui
haec ea-
de ratione, qua luliani conatus
irriti fuerunt, raemoriae posterorura
proiliderunt. Verura cum gravissi-
mara scriptorum, quorum loca supe-
,
rius attuliraus, auctoritatem adhi-
buerimus, non est necesse, in re adeo
perspicua etiam horum scriptorum
testimonia recitare. In tanta vero
testiura adeo gravium copia, qui ad
facti suraraam quod pertinet, una-
nimi consensione, praeclara illa por-
tenta accidisse narrant, concluden-
dum omnino est, actum prorsus esse
de universa historia, si veritas hu-
ius narrationis dubia iudicari possit.
Breviter nunc praecipua illa attin-
gamus, quae afferuntur ad narratio-
nis eiusdem veritatem excludendam.
Ea autem non eiusmodi esse, ut ar-
gumentorum ad illam confirmandam
adductorum gravitatom extenuare
historia iudaeorum lib. 6 c. 18 et 19
plura habet contra narrationis hu-
ius veritatem. Videtur illi imprimis
grave argumentum ex Cyrilli Hie-
rosolymitani episcopi siientio de-
sumptum. Putat enim omnino magni
momenti esse ad historiam hanc in
suspicionem falsitatis adducendam,
animadvertere, Episcopum, qui tunc
Hierosolymis erat, qui palam afSr-
maverat, certo futurum esse, ut Im-
peratoris conatus irriti evaderent,
iudaeos defendenda impiimis solli-
citus erat, prodigium I:'tteris non
commendasse, quod ad Religionem
ipsam ornandam et propugnandam
opportunissimum erat.
Verum etiamsi concederetur cer-
num numquara testatum esse ea eve-
nisse, quae diximus, cum templura
iterum aedificari coepit , non inde
, sequeretur, certissima non esse, quae
superius recensuimus. Negativum
enim tantum argumentum illud est,
quod ex Cjrilli silentio desumeretur.
Negativum vero hoc argumentum
nihil omnino valeret comparatum
cum luculentissimis gravissimisque

132 TAPUT XTXVT.
testimonifs, quae ex AruTniani Mar-
cellini,Ambrosii, CUrysostomi, Gre-
gorii Nazianzeni oporibus dcsumpta
sunt. DeiiKle, ut ali^iua vis argumen-
to ex Cyrilli silentio desumpto ines-
set , ostcndere Ba^nagius deberet,
Cyrilli opera , quae nunc habemus,
111 lucem edita fuisse, postquara por-
tenta iila evenerunt, qnibus necesse
fuit ab incepta desi^tere templi re-
stitutione. Hoc vero quomodo ostendi
possit nen)o videt. Catecheses enim
ad competentes, et catecheses my-
stagojjjicae Cyrilli referuntur ad an-
num 347, eius(jue ad Constantium epi-
stola scripta e^t anno 351, prout eru-
diti passim docent, ita ut posterius
lioc Cyrilli Hierosolymita ni opus
scriptum sitduodecim ferme ante
annis, quamea contigerint Hieroso-
lymis, quibus initum a luliario con-
silium reiectum est. "Praeterea illa
omnino probanda videtur sententia,
qua statuitur, Cyrillum, nullum o-
Ijus scripsisse, quod posterius sit eo
tempore, quo purtentum illud patra-
tum est. Profecto Hieronymus in
catalogo scriptorum Ecclesiastico-
rum de Cyrillo Hierosolyraitano
loquens, ea tantura opera comme-
morat, quae superius recensuimus.
Diligentissime autem eo in opere Hie-
ronymus scriptorum ecclesiastico-
rum scripta recenset: incrodibile vero
est, si alia etiam opera Cyrilli tunc
exstitissent , Hieronymum ea prae-
terire voluisse. Quod si antea alia
CyriHi opera exstitissent, aetate,
qua Hieronymus scribebat, eorun-
dem recontissima memoria fuisset.
Posset etiam iHud hoc loco ani-
inadverti, etiamsi CyriHus aliquod
opus post illud tempus edidisset,
institutuiii tamen iHius operis tale
esse potuisse, utnuUam eioccasionera
praebuerit de portento ad templi
eversionem patrato verba faciendi.
Yalde etiam probabile est, Cyrillum
post patrati illius portenti tempus
concionem aliquara ad populura ha-
buisse, in qua de eodem facto ser-
monem instituerit. Ex eo quod au-
tem CyriUus coram populo loquutus
,
forta«?e sit do ea re, qnae apud o-
mnes erat notissima, necesse non
erat illam ab eo fuso describi, sed
poterat taiitum Cyriilus ex facti
celebritate argumentum ad iudaeos
et ethnicos impugnandos pro Chri-
stianae Keligionis defensione desu-
mere. Mirum vero non est, quemad-
modum Basnairio mirum yidetur, So-
cratem, Sozomenum, 'rheodoretum,
Cyrilli mentionem non facere veluti
hominis,qui prodigii historiam testa-
tus sit. li enim scriptoros necesse non
habebant comraemorare in facto de-
scribendo, Episcopum Hierosolymita-
num ex portento illo argumentura pro
Christiana Religione desumpsisse.
Est praeterea omnino levis mo-
menti ea disputandi ratio, qua Ba-
snagius utitur ad facti veritatem
impugnandam, ut videlicet narratio-
nem ipsam in suspicionem
falsitatis
adduci posse putet ob divtrsiim mo-
dum, quo a Socrate, Theodoreto, So-
zonieno res exposita e>t. Certum est
enira diversitatem adiunctorum a
pluribus scriptoribus de eadem r
agentibus expositam, modo in facti
sumraa referenda conveniant non .
falsitatis, sed veritatis historiae ar-
gumentura suppeditare. Ita enira os-
tenditur scriptores illos se invicem
non exscripsisse. Convenire autem in
facti sumraa referenda scriptorc
gravissiraos, quorum testimonia su-
perius attulimus, perspicuum est
atque id de Theodoreto, Sozomeno,
Socrate ostendit etiam fuse War-
burtonius in dissertatione memorata.
Cura igitur certura sit, scriptores,
sive pares, sive suppares, portento,
quod indicaviraus, oranino tribuere,
ut luliani consilia inania evaserint,
id satis est ad facti, de quo dispu-
taraus, veritatem propugnandara.
Pugnat denique cum universis il-
lorura temporum monumentis
afBr-
mare idcirco
, consilium a luliano
susceptum irritura esse potuisse,
quod ille continuo post decretum
de templo restituendo editum ad
Persicum bellum profectus, non mui-
to post mortuus fuerit, ac in poste-
 DK IMPERATORIS lULIANI APOSTATAE CONATIBUf ETC.
rum potuerint Christiani praesertina
sub loviano, ludaeos a re incepta
absolvenda impedire. Veteres enim
scriptores, quos memoravimus, uni-
versum hoc factum portentis, quae
indicavimus,tribuunt,et nihil habent,
quod hanc Basnagii sententiam iu-
vare possit quodque argumentum
,
suppeditet templi noii restituendi
causam aliam, quam portenta ilia
CAPUT xxxvn.
DE SIGNO CKUCIS, QUOD IMPERATORI CONSIANTINO
IN CAELO OBIECTUM EST.
Quae fuerit Christianae Religionis
conditio tribus primis Ecclesiae sae-
culis, et nonnuliis saeculi quarti an-
nis, perspicue constat ex iis, quae de
Martyrum multitudine pluribus in
capitibus loquuti sumus. Etenim ea
continent, gravissimis sibi invicem
succedentibus vexationibus per ea
tempora Christianam Religionem fe-
re semper obiectam fuisse. Verum
in Imperio Romano mutata Christia-
norum conditio est, postquam rerum
Constantinus potitus fuit. Suscepit
enim ipse Christianam Religionera,
atque ita factum est, ut pacem Ec-
clesia consequuta sit, quam ab ipso
sui exordio ad eam aetatem deside-
raverat. Initum hoc a Constantino
consilium non modo cum amplissima
Ecclesiae utilitate coniunctum fuit,
sed etiam Romanae Reipublicae im-
primis fuit salutaris.
Immo Constantinus novum Reli- , tantum collata a Constantino Chri-
gione Christiana suscepta, ornamen-
tum Imperio addidit, ita ut contemni
potius quam refelli Potterius me-
,
reatur, cum tom. 1 cap. 7 operis de
de Vespj^it de VEglise, ex RR. Pon-
tificum et Conciliorum generalium
historia domonstrato, affirmare non
dubitat post susceptam ab Impera-
,
tore Christianam Religionem histo-
riae Imperatores respicientis splen-
dorem imminutum esse. Inique pro-
fecto de Religione Christiana eo in
loco detrahit Potterius. Summos
133
fuisse. Immo vero
addi ctum supe-
rius lo. Chrjsostomi
testinionium
inde maxime huius facti celebrita-
tem Religioni prodesse docet, quod
ista contigerint non sub piis Cae-
saribus sed cum floreret Pagani-
,
smus, cum res Christianorum essent
afflictae, cum libertas sublata, cum
fideles pergraves calamitates Reli-
gionia causa perferre cogerentur.
enim Reipublicac Principes Christia-
na sacra amplexos esse,numquam de-
trimentum aliquod attulisse histo-
riae dignitati exploratum est. Prae-
terea instituta Religionis Christia-
nae non ad Imperatorum gloriam ex-
tenuandam sed ad eam augendam
,
ornandamque opportunissima sunt.
Denique historia rerum a Christianis
principibus praeclare gestarum os-
tendit quae Potterius memorato
,
loco affirmat, apertam calumniam
continere.
Est etiam falsum, quod Potterius
eodem loco scribit, ut efficiat, Chri-
stianos Scriptores nimis Licinio fu-
isse infensos, de Constantino autem
per sumraam assentationem ioquutos
esse, cum huius, non vero alterius
facta celebrarunt. Nihil dico de a-
gendi ratione, qua Licinius contra
Christianos usus est. Commemorabo
stianae Religioni beneflcia. Ea qui-
dem cum Constantino accepta referri
debere, extra omnem controversiam
positum sit, apparet, iure potuisse
Christianos Constantini facta am-
plissimis verbis laudare. Itaque Con-
stantinus vehementer Christianam
Religionera iuvit legibus ad eius i::-
crementum pluribus latis, quibus fa-
ctum est ut Christianis liberum
,
omnino esset Religionem suara cole-
re, Ecclesiis et Martjrum filiis bona
publicata restituereatur , Ecclesiae
134 CAPUT XX XVII.
ipsae et clerici privilep^iis redditi-
bus(iue au^'tTentur, templa in Christi
honorera aedificarciitur, i!ies domini-
cu8 veluti festus aperetur, Deorura
fana et delubra clauderentur, ac eo-
rum religio intermitteretur. Con-
stantino dobetur exeraplum praeclari
in Religionem studii, quod coteri
eius aetatis Imperatorcs, luliano ex-
cepto, imitati sunt. His autem rebus
factum est, ut Religio mirnm in mo-
dum amplificaretur , et ethnica su-
perstitio, quae in Imperio Romano
primum dominabatur, auctoritatem
>uam amiserit et in Scnatii ipso
, essent habitari. Verura cum ipse vi-
Romano, saeculo 4 labente, ma^no
numero essent Patres Conscripti ,
qui Christianam Reiigionem profite-
bantur.
Est hic locus opportunus breviter
illius narrationis voritatem vindican-
di, qua continetur quomodo Constan-
tinus ad Christianam Religionem sus-
cipiendam adductus sit. Exscriben-
da autem essent integra Eusebii Cae-
sareensis libri I de vita Constantini
capita 27, 28, 29 et 30, quibus huius
facti narratio accurata posterorum
menioriae tradita est. Seilicot Con-
stantinum, cum bellum adversus Ma-
xentium ad Urbem praesertira ab
eius dominatu liberandam esset sus-
cepturus , animo reputantem rei ge-
rendae gravitatera ac meraoria re-
,
petentera, Constantium Chlorura pa-
trera suum, qui unura Deura coluerat,
felicera fuisse, infelices vero ceteros
Iraperatores qui in plurium Deorura
,
inaniura superstitione vixissent, u-
nura Deura a se colendura esse sta-
tuisse. « Huius ergo opera , ait Eu-
sebius cap.28, iraplorare coepit,
orans atque obsecrans, ut se ipsi uo-
scendura praeberet, ac praesentibus
negotiis adiutricem manum porri-
geret.»
Tunc vero accidit, ut Deus eius
precibus exoratus , Imperatori Chri-
stianae Religionis divinitatem sin-
gulari portento ostenderet, oblato
crucis signo in caelo, quod victoriain
pronaittebat. Christus autem ipse no-
ctu Constantino apparuit,quilmpera-
tori adhuc dubitanti natnram rei de-
claravit, ac praecepit, ut jnilitare si-
gnum siraile illi, quod viderat, con-
struendum curaret. Imperator deni-
que dubitatioiie deposita Religio-
, ,
nis Christianae sacerdotes ad se vo-
cavit , atque ab iis in Religionis
doctrina eruditus, Christiana sficra
"
amplexusest. «Ilaoc precanti, inquit
eo loco Eusebius, ac simpliciter po-
stulanti Imperatori,admirabiIe quod-
dara signum a Deo missum apparuit.
Quod siquidom ab alio quopiam di-
ceretur, liaui facile auditoros fidera
ctor Augustus nobis qui iiauc hi-
,
storiara scribimus, longo post tem-
poro , cum videlicet in eius noti-
tiam et familiaritatem pervoniraus,
id rotulerit , et sermonem sacra-
raenti religione firmaverit, quis post-
hac fidem huic narrationi adliibere
dubitaverit?praesertira cura id, quod
subsequuturn est lempus, sermoni-^
huius veritatem testimonio suo con-
firraaverit. Horis dioi meridianis , I
sole in occasum vcrgente, crucis
trophaeum in caelo ex luce coiifia-
tum , soli superpositum ipsis ocuiis
se vidisse affirmavit cum huiusraofli
inscriptione TooTo; >jza. hac vi?ice,
:
Eo viso, et seipsum, et milites qui
ipsura noscio quo iter facientom se-
quebantur, et qui spectatoros niira-
I
culi fuorant, vehementer obstupefa-
ctos.» Haec non co solura loco, sed
aliis etiara Eusebius locis tanta con-
fidentia coraraeraorat, quanta possunt
indubia omnibus cognita facta re-
censeri.
Miri huius facti historiam quod ,
Christianae Religioni imprimis fuit
honorificum, praeter veteres quos-
dam Ethnicos, quos Gelasius Cjzice-
nus in historia Concilii Nicaeni 1. 1
c. 4 commemoravit, plures recontiori
memoria ex protestantium genere
reiecerunt.Eos accurate numerat Du-
voisinus doctor Sorbonicus in eru-
dita dissertatione critica Parisiis an-
no 1774 edita sur la vision de Con-
stantin, Praecipue , quod dixiraus ,
contra bistoriam ostendere conati

DE SIGNO CRUCIS, QUOD IMP. CONSTANTINO ETC.
siint Hoornbeeckiusin commontario
inscripto examenBullae UrhaniVIII
de cultic imaf/inum, Ultraiect. 1653;
lacobus Oiselius in thesauro numi-
smatum antiquo7'um AmstelodAQQl'^
lacobus ToUius in adnotationibus ad
librum de mortibus persequutorum;
Christianus Thomasius in observa-
tionibus Hallensibus tom. 1; loannes
Laurentius IMosliemius in commen-
tario de rebus Christia^iorum aiite
Constantinum ; Chalfcpieius auctor
supplementi dictionarii Baylii in
, praecipue solet, in historia Eccle-
dissertatione de ea re, quam disser-
tationem praesertim Duvoisinius con-
futavit: denique non est omitten-
dus Voltairius, qui pro suo in Chri-
stianam Religionem odio, celeberri-
mam hanc et gravissimorura scri-
ptorum testimonio probatam histo-
riam non modo nihili faciendam, sed
irridendam et fabulis accensendam
esse existimavit in suo Essai sur
Vhistoire g^nerale chap. 5 melanges
c. 62. Verum Duvoisinius in exposi-
tione dissertationi suae praevia scri-
ptores quoque recenset, qui refellen-
dos horum hominum conatus et fa-
cti, de quo loquimur veritatem asse-
rcndam curaiu:it.
Hanc autem veritatem satis abun-
de evincit Eusebii Caesareensis te-
stimonium. Etenim Eusebius gravis-
sima praestat auctoritate : ea ipsa
actate vixit, qua res gesta est, neque
is erat, ut mentitoris infamiam se
vitare posse putaret, si narrationem
ipse excogitasset, praesertim cum
rem, militibus inspectantibus, con-
tigisse referret, et aetate, qua scri-
pta eius historiam istam continentia
in lucem edita sunt, viverent ii, qui
eventus spectatores fuerant, vel qui
spectatorum consortio usi erant. Ad-
sunt nummi praeterea, Constantino
vivente, cusi, in quibus facti huius
significatio confirmata est. Et cum
Eusebius libros de vita Constantini
post mortem eius scripserit, non pot-
est suspicio oriri, primum huius hi-
storiae auctorem Eusebium fuisse.
Constantinum vero ipsum in publi-
cis monuraeutis hoc factum veluti
,,
135
exploratum attulisse, si historia ve-
ritati non inniteretur, voluisse et-
iam iureiurando historiam falsam
confirmare incredibile est, dumraodo
concedatur non adeo ineptum horai-
,
nem Iraperatorem fuisse, ut certis-
simam mentitoris notam sibi instare
non intelligeret.
Ad extenuandara arguraenti vira
quod ex Eusebii testimonio in Con-
,
stantini vita ea scribentis quae re-
,
tulimus ,iure deproraitur, opponi
siastica Eusebiura ,ubi de victoria
agit, quara Iraperator de Maxentio
reportavit, nihil de crucis signo,
quod Constantino obiectura in caelo
fuerit,retulisse.SiIentiura vero eius-
raodi tale esse contendunt adversa-
rii, ut vel falsara oranino narratio-
nem esse ostendant, quae de cruce
Constantino oblata in libris de eius-
dera vita continetur, vel saltem val-
de gravem afferat falsitatis suspi-
cionem.
Sed his responderi prirao potest,
rainirae verura esse, in historia Ec-
clesiastica, cura de victoria illa Eu-
sebius agit, nihil eum habere, quod
ad facti, de quo serrao est, veritatem
conflrmandam pertineat. Legenti
enim caput 9 libri 9 historiae Eccle-
siasticae, quo loco de Maxentio fu-
gato et mortuo, ac de eius exercitu
fuso Eusebius pertractavit , apparet
prorsus, visionera crucis coraraerao-
rari non eo quidera diserto raodo
quo in libris de vita Constantini
sed ita taraen, ut factura perspicue
significetur. Etenira ait, Iraperato-
rem, « caelestis Dei numine, eiusque
Filio ac Verbo omnium Servatore
lesu Christo in auxilium suppliciter
invocato, cum universo exercitu pro-
gressura esse eo consilio, ut Roma-
nis libertatem, quara a raaioribus ac-
ceperant, interventu suo restitue-
ret.» Tum adiungit, « Divino fretum
auxilio Constantinum , primam se- ,
cundam , ac tertiam tyranni aciem
aggressum, cunctas levi negotio fu-
disse ac fugasse.» Praeterea Maxen-
tii interitum, eiusque exercitus rui-
 , ,
136 CAPUT XXX vit,
nani cum mira-ulo pnnparat, r|uo
Deus quondara iii mHM rul)ro popu-
hini lH?braeura e Fliaraouis tyraiuiide
liberavit. Deni(juc refert , L'on<tan-
tinuin, eiim ^^ratias Deo ob victoriam
retulis-et, eiu<<jue laudes CLlebrasset
victoriae auctoris , triunjpliaatem
Rf)mani ingres.suin esse; nihil ipsum
populi plaudenti.s clamoril)us es^-e
coinmotum, sed «cum (Jivinuui sibi
auxiiium adfuisse probe intcllii^^eret,
statira iussitjut Dominicae pa^sio-
nis tropliaeum supra manuni statnae
sibi po>itae erij^eretur. (Juiu Kuujani
in celeberrimo urbis loco statuaiu
ei ded icassent, (juae dextera manu
salutare crucis signum gestabat, hu-
iusmodi inscriptionem latino sermo-
ne in basi iussit apponi: Uoc salutari
signo Qic.urbemt;/ra7inicae domina-
tionis itigo liberatam servavi etc»
Haec qui consi.leret non poterit
, adeo clare demonstrant, ut si factum
non fateri, in Ilistoria etiam Eccle-
siastica Eusebii talia csse te.^timonia,
quae ad tacti, de quo lo(|uimur, ve-
ritatem evincendam perspicua sunt
et opportunissima.
Legatur praeterea Eusebii oratio
de lai'dihus Coyistantiyii m
cius tri-
e:i:ialibus habita, praesertim cap. 6
et 9: hoc est, legatur Eusebii opus
anterius libris de vita Constantini
et apparebit, in eo opere disertis
verbis de Cruce Constantino divini-
tus obiecta sermonem esse. Denique
quis iure prohiberet, libros de vita
Constantini quodammodo historiae
Eccle>iasticae Eusebii persequutio-
ncrn appellari posse?Si vero Euse-
bius ad fidem laciendam in Histo-
ria Ecclesiastica idoneus testis ad-
versariis esset, cur non satis habet
auctoritatis in libris de vita Constan-
tini , etiamsi concedi tantisper pla-
ceret , in historia Ecclesiastica fa-
ctum, de quo est sermo, fuisse prae-
termissum?
Eusebio possumus alios scriptores
adiungere. Talis ex. gr. est auctor li-
bri de mortibus persequutorumcA4y
quo loco agens de Maxentio devi-
cto ait, «commonitum esse in quiete
Constantinum, ut caeleste signum
l)ei notaretin scutis, atque ita prae-
lium committeret.» Talis Opiatianus
Porphyrius poeta Ciiristianus in car-
minibus de Constantino non multo
post fusum Maxentium scriptis. Ta-
les duo Ethnici panegyristae, quorum
scripta reperiuntur in epistoiarum
Piinii edit. Parisiensi anno 15'J0;
quorum alter anonjmus, alter Na- M
zarius celebris orator, auctor fuit.
Tales denique Prudentius lib. 1 ad-
versus Svmmaciium Philostorgius
,
lib. 1H. K. c. 6; Socrates H. E. I. 1
c.l; Sozomenus H. E. 1. 1 c. 3; Theo-
doretus II. E. 1. 1 c. 1, ubi conversio-
nem Constantini divinitus de caelo
factam esse ait; Geiasius Cyzicenus
1. 1. hist. Concil. ISicaeni ,aliique.
Scriptores hi omnes, et monumenta M
publica, ac militaria signa, communi
sulfragio narrationis liuius veritatem
istud verum censeri non debeat, vix
ali^iuid superesse in historia possit,
de quo iure non liceat dubitare.
Quod si iiaec, quae attulimus, fa-
cile refellunt cos scriptores, qui Cru-
cis a Constantino visae narrationem
fabulis accensent, multo facilius cer-
te eorum sententia evertitur, qui
contenderunt, lioc ostentum in na-
turae phaenomenis numerari posse,
et Impcratori niliil aliud in caelo
obiectum esse , crucem lucidam
nisi
in Haloiie solari cumpareliis quo
,
ipse ludificatus sit, et rerum physi-
carum imperitus^ divinum prodigium
iudicaverit, prout loanni Alberto Fa-
bricio placuit tom. 6 biblioth. grae-
cae 1. 5 c. 3. De eo loquens eruuitis-
simus Mamachius t. 1 orig. et antiq.
Christ. pag.393 apposite in(|uit:«Dis-
similia sunt, quae ille de Halonibus
solaribus et pareliis turbat. Quare
adduci numquam potero ut rear , ^
evenisse natura, ut crnx appareret, ^
ut litterae -'yjTu yixa. ac.iungerentur,
ut(iue secundum quietem visus es-
set Imperatori Chnstus, (jui iaba-
rum fieri iuberet. Haec enim omnia,
si vi naturae contingere valerent
uon equidem repugnarem iis, qui,
aliquod characterum formis,
iactis
 » ,,
DE SI6N0 CRUCIS, QUOD IMP. CONSTANTINO ETC.
exsistere inde versum posse defende-
reiit, qui non aliud quidpiam sed
quod volumus , omnino significa-
ret.
Fabricius quidem ut probare pos-
,
sit quod contendit, et se expediat ab
Eusebii testimonii gravitate et per-
spicua loquendi ratione (nam histo-
riae veritatem non negat), qua na-
turale illud signum excluditur, ait,
Constantinum narrasse Eusebio, se
vidisse in caelo imaginem, victoriam
indicantem, imaginem vero fuisse co-
ronam, quae in Halone solari Impe-
ratori obiecta fuerit. Ita argumen-
tum etiam reiicit , quod ex verbis
To-jru yixa dcsumitur, quae verba de
Halone solari intelligi certe non pos-
sent. Verum haec expositio loci Eu-
sebii abhorret a familiari et obvio
loquendi modo, quo Constantinus rem
narrasse Eusebio dicendus est. Pu-
gnat cum facto ipso Constantini, qui
labaro aliisque militaribus signis
verba illa inscribenda iussit: aliena
est a veteribus omnibus, gravibus
scriptoribus ,
qui de hoc facto lo-
quentes, non de Halone solari, neque
de imagine quadam victoriam indi-
cante sed de cruce cui inscripta
, ,
erant verba hac vince perpetuo lo-
quuti sunt. Nonnulla quidem exem-
pla adducit I. A. Fabricius, Halonum,
CAPUT
DE eilRISTIANA REilGIONE A CONSTANTINO SUSCEPTA.
Postquam crucis signum
obiectum Constantino est, Christia-
nam Religionem amplectendi consi-
lium statim ille suscepit. In ea au-
tem re adeo fortis propositi Impera-
tor fuit, ut huic consilio ad exitum
perducto, nova, ut ita dicam, Eccle-
siae aera debeatur, pacis in universo
imperio Christianae Religioni tri-
butae. Necesse non est immorari in
huius rei explicatione. Omissis enim
ceteris omnibus, certum est, tum in
Historia Ecclesiastica, tum
137
quibus signum aliquod crucis offerri
, visum sit astronomis. Sed nullum
afferri potest exemplum eiusmodi
quod simile aliqua ratione videri
possit ei criicis signo, quod Imperator
vidisse se affirmavit, et quod deinde
, in militaribus signis impressum est.
Denique narratio de viso signo crucis
in caelo coniungenda omnino est cum
iis, quae Eusebius refert de Christo,
qui noctu" Imperatori adfuerit. lam
hoc de naturali quodam portento
explicari prorsus non posse perspi-
cuum est. Quomodo igitiir crucis in
caelo oblatae narratio, naturalis tan-
tum facti expositionem continere dici
poterit? Praetereo cetera, quac ad
I. A. Fabricii sententiam refellendam
adduci possent, argumenta. Ea enim,
quae attigimus, satis sunt, ut intel-
ligatur, quanto in errore versentur
qui factum, de quo loquuti sumus,
humana ratione explicari posse cen-
sent. Legi potest cap. 7 additionum
ad dissertationem Warburtonii de
templi Hierosolymitani tentata re-
stitutione. Continetur eo capite val-
de accurata Fabricii sententiae con-
futatio, ab homine scripta, qui War-
burtonii dissertationem galiice red-
didit. Legi quoque potest de ea re
paragraphus 15 dissertationis Du Voi-
sinii.
XXXVIII.
in caelo de Constantini vita, Eusebium longe
fusam demonstrationem horum, quae
dicimus , suppeditare.
Apposite Moshemius notat in com-
ment. de rebus Christianorum ante
Constantinum saeculo Ecclesiae IV
§. 7 pag. 965 et seq. « Constantinum
ad Religionem Christianam ex ani-
mo et vere accessisse ,facta eius
leges, consilia, instituta, extra o-
mnem ponunt dubitationem. Neque
ullam omnis historiae, si sacram ex-
in libris cipias, partem maioribus uti
, tam
,

138 Cai'Ui
rtTum, quam verborum testimoniis
arbitror.» Nam si is, qui et magiiam
vitae partem id potissimum egit, ut
Religioiiem Christiaiiam stabiiiret
et propagaret, ijui oppositas ei re-
ligiones oppugnavit et profligavit,
ijui uiiiver^am fere iurisprudentiam
Cliristianae Rcli^ionis causa muta-
vit, qui dum anima spiravit sua ,
Cliristum laudavit, celebravit et pie
reli|^iosei[ue coluit, qui liberos suos
in Cliristi religione instituendos ius-
sit, qui cives omnes et gentes impe-
rio suo subiectas ad Christianam
Religionem suscipiendam hortatus
est et excitavit, qui proprios Reli-
gionis Cliristianae sacerdotes, plu-
ribus, iisdemque araplissimis et per-
}'etuo duraturis beneticiis cumulavit
et auxit, pluraque alia gessit prae-
clare , quae ad Religionem amplili-
candam ornandam, atque in Im-
et
perio Romano confirmandam, impri-
mis iilouea t-rant, si is, inquam, iiuin
Christianus vere, et ex animo luerit,
quispiam dubitare potest ignoro
, interfectum, deinde plurimum deplo-
pror.->us,(juianam dc Christiani cu-
iusquam indubii vera Religione du-
bitare non possimus.
Quam leve autem est, his gravibus
argumentis opponere, quaedam esse
in Constantini vita, quac a Christia-
Jiae Religionis institutis abhorreant,
Crispum lilium, Faustam uxorem
terfecisse, in Licinium aTinem atque
innocentem eius filium eadem cru-
delitate egisse, superbiae , vanitati,
voluptati deditum vehementer illum
fuisst? Etenim Cliristianus vere est,
qui iion modo Christo credit, sed
etiam secundum sanctissima religio-
nis instituta vitam suam nioderatnr.
Suiit vero etiam ii Christiani Rcli-
:::ionis professione, qui Religionem
jp>ani tamquam divinitus institutam
venerantur, licet qnandoque ab ea
vitae sanctitate deflectant, quam Re-
iigioais praecepta demonstrant. [d
nisi verum esset, magno numero
sent homines,quiChristiani appellari
non (.eberent. li etiam. qui adeo se-
veri sunt in Constantini vita iudi-
canc.a, Christiani dici vix pos-^cnt
, ,
xxxsiir.
cum vera Christiana Religio lioc po-
stulet, ut Ofiinia, (juae Ghristus Kc-
clesiam suam docuit, vera esse cre-
dantur, non autem secundum No-
,
vatorum placita,quid credjendum sit,
statuatur. lam vero, praeter cetera,
quae possent responderi, et ad Con-
stantinum purgandum opportunissi-
ma sunt, illud certum est, licet Im-
perator non eam sequutus esset vi-
vendi rationem quae Christiani ho-
,
minis propria esse debet iade tamea ,
non probari eum revera Christia-
,
num ex animo non fuisse.
Sed quod ad Crispi filii et Fau-
stac uxoris caedem spectat, non de-
sunt in historia ad Constantinum rie-
fendendum peculiarcs responsiones.
Crispus enim quem ex Minervina
,
Constantinus habuerat, extremo sup-
plicio mulctatus est quod frauiie
,
Faustae novercae, vis eidem Faustae
pudori illatae et insidiarum in Con-
,
stantinum ipsum fuisset accusatus.
Imperator vero filium suum idcirco
ravit. Fausta uxor ad filii sui Cri-
spi mortem ulciscendam Constantinl
iussu occisa est. Quod ad Liciniuia
spectat quamquam fortasse non ve-
,
re, tamen cum occisus
est, apud Con-
stantinum accusatus fuerat veluti ,
si imperium suscipere iterum moli-
iii- retur.
Non est autem argumentum ad
ostendendum, Imperatorem circa vi-
tae finem dumtaxat consilium ini-
visse Christianae Religionis susci-
piendae, id, quod ex Eusebii lib. 4 cie
vita Coiistantini cap. 61 et62 desumi-
tur; quo loco Eusebius ita loquitur, ut
narrare videatur, Imperatorem paui-
lo ante mortem catec.iumenum fa-
ctum esse. Refert ibi Eusebius quem-
admodum evenerit, ut Constantiiius
Baptismi susceptionem difi"erendam
diu putaverit: videlicet quod in lor-
dane flumine ad Christi exemplum
es- baptizari sibi proposuerat, id autem
exequi ad illud usque tempus non
potuerat ; cura autein intelligeret
mortem sibi imminere, et prope Ni-
comediam versaretur, decrevit diu-

DE CHRISTI\NA RELIGIONE A CONSTANTINO SUSCEPTA.
tius non revera ba-
differre, et ibi
ptizatus est. Quae meraorato in loco
de Constantini baptisrao liabet Eu-
sebius, invictum afferunt raonuraen-
tum, quo illorum hominum sententia
reiicitur , qui arbitrati sunt, Impe-
torem in Urbe Roma anno 324 a
Silvestro Pontifice fuisse baptizatura.
Gravissiraa enira est ad hanc rera
deraonstrandara Eusebii auctoritas
tura ob eruditionem qua praestabat
tum ob aetatera qua vixit, quaque
libros de Constantini vita edidit.
Accedunt Ambrosii, Hieronjmi
Socratis, Sozomeni, Patrum Concilii
Arirainensis, militum quorundam
qui sub luliano Apostata martjriura
fecerunt, testiraonia, quae omnia do-
cent, Iraperatorem prope Nicome-
diam,cum iam morti proximus esset,
baptisma suscepisse. Haec vero sunt
eiusmodi, ut cum argumentis com-
parata, quae a contrariae sententiae
defensoribus afferuntur evincant
Roraanum Constantini baptismura
denegari oranino oportere. Legendus
doctissiraus Thomas Maria Mama-
chius lib. 2 orig. et antiq. Christia-
narum pag. 232 in adnotatione ei pa-
ginae subiecta, ubi utriusque par-
tis argumenta concinne et diligenter
complexus est, ac non obscure osten-
dit, se partes eorum sequi, qui ba-
ptismum romanum Constantini de-
negant verum esse.
Haec paullo fusius notavimus ut,
occasione hac arrepta, quaestionem
de Constantini baptismo non omit-
teremus. Nunc ad argumentura quod
spectat ex eo deproraptura quod Eu-
sebius dicat, Constantinum paullo an-
te baptismura «manuum impositio-
nem cum solemni precatione pri-
mum meruisse accipere,» quibus ver-
bis contineri contenditur, Iraperato-
rem tum primum catechumenum fa-
ctum esse queraadraodum copiose
,
disputat Henricus Valesius in adno-
tationibus ad lib. 4 Eusebii de vita
Constantini pag. 251. Respondet vero
his apposite Sloshemius in comm.
memorato pag. 964 et seqq. Eius au-
tem responsionis haec summa est.
,, ,,
139
Catechumenum Constantinum,
fuisse
quae de vita et rebus ab eo gestis
Eusebius memoriae prodidit, extra
controversiam ponunt. Omnibus enim
Christiani hominis baptismo nondum
donati, seu catechumeni, ofSciis con-
stanter perfunctus est. Cultui divino
interfuit, ieiuniis et precibus operam
dedit, dies Dominicos Martyrum me-
moriae dicatos celebravit, in vigi-
liis etiara Paschae pernoctavit. Con-
tra vero passus est, se excludi ab
illis ad quae Catechuraeni non ad-
,
,
mittebantur. Haec cum ex Eusebii
ipsius pluribus testimoniis sint cer-
tissiraa, apparet, allata verba non
posse grave argumentura suppedita-
re, quo statuatur, Iraperatorem paul-
lo ante mortera, cura baptisraura sus-
cepturus erat, catechuraenum eva-
sisse.
Quare existimandum omnino est
ea verba aliud non continere nisi ,
, Constantinum non solemni ritu per ,
manuum nimirum impositionem et
preces, in ordinem Catechumenorum
esse cooptatum. Quis vero mirari pot-
est , cura tanto viro , quantus Con-
stantinus erat corarauni lege actura
,
non fuisse? Cura omnia vero , quae
catcchumenorum propria erant, san-
cte Imperator servaret , quid opus
erat, eum iis legibus subiicere, quae
in ex quolibet gcnere
cooptandis
catechumenis adhibebantur ? Haec
, per se satis sunt, ut concludatur
non posse demonstrari factnm esse ,
catechumenum paullo ante mortera
Constantinum ex eo, quod tum pri-
,
mura ei manus impositae fuissent.
Verum his adiungi debet, quod non
minus certum est, et pluribus vete-
rum scriptorum testimoniis confir-
matum etiara illis, qui iaradudum
,
Catechuraeni fuerant certis tempo- ,
ribus manus ab Episcopis impositas
fuisse.
Legendus de ea re recensito in
loco Moshemius, ubi de manuum im-
positione disputat, quae erga homi-
nes iam Catechumenos adhibebatur.
Posset etiam iliud responderi ex ,
Catechumenorum inferiori gradu ad
 , ,
140 CAPUT xxxviir.
supenorem, per eam manuum impo-
sitionem, de qua Kiisebius loquitur,
Constantinum penluctuin ruisse.Haec
autem oninia cvincunt, ralsuni cs^ic^
ex eodem Eusebii loco demonstrari
po33e,Constantinum paullu ante mor-
tem Ghristianam Heiii^^ionein susce-
pisse.
Neque magis sunt gravia, quao ex
Constantini vitae historia atlerun-
tur, ut fitatuatur Imperatorera in
, su[)erstitioni addictum permansisse,
Ethnica superstitione perseverassc
diu, postquam bellum cum Maxentio
gesserat,at(iue ut concludatur etiam,
Constantinum se Ohristianum post
ilhid tempus simulasse, quod hoc
opportunum esse putaret ad Christia-
norum animos sibi conciliandos, et
ail persuadendani gentibus populi Ro-
mani iniperio subiectis Christianao
Religionis susceptionem , quam rei-
publicae feliciter gubcrnandae utilis-
simam, et hominibus in olticio con-
tinendis impriniis opportunam esse
intelligebat.
llis vero accusationum capitibus
continetur, Constantinum in Etlinica
superstitione perseverasse, videlicet,
quod aedem Concordiae vetustate
collapsam restituendam curaverit,
quod de auguribus consulendis, cum
aedes aliqua publica de caelo tacta
fuisset, decretum ediderit, quod de-
nique Pontiticatum Maximam perpe-
tuo retinendum putaverit.
Verum quod pertinet ad aedis Con-
cordiae restitutionem, tota haec ac-
cusatio concidet si consideretur
, catam essc.
concessa licet inscriptionis dc ea re
germana veritate, inde tamen sequi,
S. P. Q. R. aodeni illam restituisse ,
non Constaiitinum. Deinde ex diversa
ratione, qua inscriptio illa refertur,
satis apparet, de eiusdem sinceritate
iure dubitari poose. Et loannes qui-
dem de Marca Nova in epitaphiis
Urbis duas distinctas affert inscri-
ptiones, quarum una a S.P.Q.R. po-
sita est Constantino , sed in ea nihil
est,quod ad aedem Concordiae resti-
tutam pertineat; altera vero, in qua
de rostitutione a S. P. Q. R. facta
iila
agitur, nihil aihnuaiur ue Constan-
tino. Non desunt, qui censuerint
imperiti alicuius homini^ culpa fa-
ctum esse, ut ex duabus istis inscri-
ptionibus una composita fuerit ita,
ut aodis Concordiae restitutionem ,
Constaiitino auctore, factam esse, per
errorem putari possit.
Quod vero desumitur argumentum
ex decreto de auguribus consulendis,
ut osten(hitur Imperatorcm Etfinicae
levius omnino est. Nam cum Con-
stantinus intelligeret , quac essct
populi de auguribus opinio, et quam
dilficile esset hanc superstitionem de
medio tollere, tolerandam constituit
aruspicinam ea lege , quae anno320
lata est, et habetur in codice Theo-
do^iano I. 16 t. 10 n, 1. Quod si aa-
guruiQ responsa ad se referri iussit,
lioc non ideo Imperator decrevit,
(juod eorum responsis quid^iuam tri-
bueret, sed quod auirures ipsos vellet
in olticio contincre, (juos Religionis
causa sibi iratos e^se sciebat, quiquc
auctoritate sua abuti potuissent ad
rempublicam perturbandam, cum de
aede aliqua icta fulmine rogati fui^
sent. Constat eiiim Ethnicorum i^iin-
tentiam fuisse, huiusmodi casus ali-
quid reipublicae et principi porten-
dere. Ceterura, non modo ex verbis,
quibus meraorata lex descripta est,
verum etiam ex aliis legibus multo
ante annum 320 a Constantino latis
apparet, aruspicinam ab co tamquam
superstitiosam consuetudinem iudi-
Denique quod respicitPontificatiim
Maximura Ethnicae superstitionis ,
quem Constantinus retinuisse accu-
satur, commemorabo primura, cete-
ros etiani I-mperatores, quos Christia-
nos fuisse certum est, usque ad an-
num 375, quo Gratianus in occiden-
talibus provinciis solus imperare
coepit, hanc appellationem retinuisse,
Deinde aniraadvertam, Constantinura
dictis et factis ostendisse se Chri-
,
stianum vere esse, et numquam rem
sacram postquam Christianus eva-
,
sit, Diis fecisse. Non est dubiura au-
tem. opus illud anaglj^pticuin, quod
 ,,
DE CHRISTIANA RELIGIONE A CONSTANTiyo SUSCEPTA.
in Constantini Romano arcu est, et
quo Imperator inter sacerdotes vi-
ctimarios veluti sacrificaturus exhi-
betur, ex veteri praesertim Traiani
arcu desumptum esse. Tandem cer-
tum est, Constantinum nuUo Roma-
no Pontifice aut Episcopo reclaman-
te appellationem illam retinuisse
, ciendam.
CAPUT XXXIX.
DE SCHISMATE DONATISTARUM.
Inter graviora dissidia , quae di-
versis temporibus Ecclesiam pertur-
barunt, numerari certe schisma illud
debet, quod Donatistarum dicitur,
et quod amplitudine et duratione
sua magnam Catholicae Religioni
molestiam attulit. Tractant copiose
de schismate Henricus Valesius in
diss. de schismate Donatistartim
quae Eusebii historiae Ecclesiasticae
ab ipso editae adiecta est; Thomas
Ittigius in historia Donatismi, quae
exstat in appendice libri de haeresi-
bus aevi apostolici , et Henricus
Card. Norisius in historia Donati-
stariim per fratres Ballerinios aucta
tomo 4 eiusdem operum. Nos haec
referemus ,
quae ad huius dissidii
praecipua capita cognoscenda satis
erunt.
Itaque schismatis huius origo an-
no 311 facta est, cum Episcopo Oar-
thaginiensi Mensurio mortuo Caeci-
lianus suffectus fuit. Electionem enim
Caeoiliani graviter tulerunt duo
praesertim Carthaginiensis Ecolesiae
presbjteri, Bostrus et Celeusius, qui
vehementi ferebantur cupiditate Epi-
scopatus illius adipiscendi. Coeperant
igituc ii Caeciliano insidias moliri
animo propositum ostendentes, illiKn
ab honore deiiciendi , quem legitime
consequutus erat. Hos homines valde
iuvit in inimicitia contra Caecilia-
num exercenda locuples quaedam fe-
mina. Lucilla nomine quae Caeci-
,
liano erat irata, eo quod, cum ille Ar-
chidiaconus Ecclesiae Carthagiuien-
sis esset, graviter eam reprehendis-
141
non Etiinicae superstitionis studio
a qua abhorrebat, sed ne Pontifi-
cis Maximi appellatio a se dimissa
cuiquam conferretur, qui Pontificis
Maximi auctoritate abuteretiir ad
incommoda reipublicae creanda, vel
ad Ecclesiam quoque molestiis affi-
set in publica Ecclesia, ob cultum,
quo Martyris cuiusdara ossa prose-
quebatur, quem veluti Martvrem co-
lendum esse Ecclesia non pronuntia-
verat. Denique adfuerunt huius in
Caecilianum tumultus tamquam
,
praecipui instigatores, senes nonnulli
Carthaginienses, qui, cum a Mensu-
rio,antequam iter susciperet, in quo
mortuus est, vasa sacra et pretiosa
Ecclesiae ornamenta depositi loco ac-
cepissent nolebant illa Caeciliano
,
tradere, qui Mensurio suffectus ea
sibi restituenda esse afBrmabat. Fa-
ctum ita est, ut qui de Donatistici
schismatis origine tractaverunt, iure
potuerint litteris tradere, illud, par-
tim arabitione partim iracundia ,
,
partim avaritia conflatum primitus
fuisse.
Haec turbulentorum hominum fa-
ctio in Caecilianum aperte coniura-
vit. Etenim rogatus est ab his ho-
minibus Secundus Tigisitanus Epi-
scopus, ut cum reliquis Numidiae
Episcopis Carthaginem se conferret,
quo de legitimo Carthaginiensi Epi-
scopo eligendo agerent. Concilium
idcirco ab ea factione habitum est
Carthagine cui tamen veluti ille-
,
gitimo Caecilianus populi Cartha-
,
giniensis consilio, non interfuit. II-
lius autem Concilii exitus fuit, ut
Caeciliano per iniuriam Episcopatus
Carthaginiensis abiudicaretur et in,
eo episcopatu Maiorinus Lucillae fa-
miliaris constitueretur, quem Dona-
tus a Casis Nigris Episcopum coa-
'
secravit.

142 CAPUT XXXIX.
Caecilianus quirlem legitime fiie-
rat electus, et (lifficile erat electio-
nerii eius infirinare. IIuc igitur af^eii-
dum l'actio>ii hoinines statuerunt ,
quoi puljlicaiu pojjset ae^tinuitioaera
cie Caeciliani virtute iure conceptam
imniinuere. lta([ue pliires in Caeci-
liauum accusationes spar^^ere coepe-
runt, inter quas haec erant praeci-
puae, videlicet, illum a Felice A-
ptungitano Epi>copoo nlinatum esse,
quem in Diocletianea persequutione
reum traditionis 1'uisse contendebant;
praeterea Caecilianum in gravissima
Ecclesiae calamitate seimprimis cru-
delem et inhumanum er^^a Martyres
praebuisse,atque obstitisso, quoiiiinus
iis in carcere detentis cibus alferre-
tur. His accusationibus quao c;du-
,
mniosae prorsus erant, Epi^copi fa-
ctiosi abusi sunt, ut Caecilia:iuni et
eos,qui illi studebant, damnarent et
comniunione sua privant!os essc de-
ccrnerent. Adliibuerunt etiam homi-
nes scclesti alium decipiendi modum,
litteris per universani Africam mis-
sis, quibus in suas partes incautos
multos perducerent. Istius autem
fraudis hunc fructum illi retulerunt,
quod non parvam honiiiium copiam
ex Episcopis, turn ex reliquis Chri-
stianorum ordinibus repereiint, (lui
calumniis decepti Caecilianuin dese-
ruerint, et eos sequendos iudicave-
rint. Ea tamen res Caeciliani causac
detrimento non erat. Is eniin com-
rauuione potiebatur cura catholicis
ceteris Episcopis, et potissimum cum
Romano Pontifice, qua communione
se catiiolicum , adversarios autem
suos sciiismaticos esse demonstrabat.
Dum haec eveniebant, Constanti-
nus, devicto Maxentio, Italia et A-
frica potitus erat, et de dissidio cer-
tior tactus, quod Carthagine in Epi-
scopi electione obortum fuerat, Cae-
ciliano, quem valde amabat, litteras
eiusn)odi scripsit, ut Donatistarum
adversus eum conatus se detestari
ostenderet. Nihil magis Donatistae
timebant, quam Constantini indigna-
tioncm. Qnare Anulino Africae Pro-
oonsuli litteras tradiderunt ad Impe-
,
ratorem scriptas, quibus Caecilianum
de mcmoratis superias aliisque cri-
minibus accusabant, et praeterea vo-
lebant, a Const<intino ex Galliis iu-
dices designari ad eam causam co-
gnoscendam, quod Galliae sub Con-
stantino Chloro persequutionem pas-
sae non essent, atque idcirco nullus
metus adesset, ne iudices cx Galliis
destinati faverent Caeciliano quem ,
querebantur ordinatum esse a Felice
Aptungitano ,
quem dicebant reum
fuisse traditionis.
Cum facile sentiretConstantinus,
Episcopi causam ad Episcopos , et
praecipuo ad Romanum Pontificem
pertincre, ad Melchiadem, qui tunc
Pontifex Maximus erat, litteras de-
dit, ut illc de cau.sa, de qua sermo
est, coi'nosceret; at^iue ut una simul
Donatistas importunos obtrectatores
aliqua ratione leniret, rogavit Ma-
terniim Coloniae Agrippinae, Mari-
num Arelatensern et Rheticum Au-
gustodunensem Episcopos, ut Romam
ex Galliis peterent, atque ibi una
cum Melchiade de causa ista iudi-
cium ferrent.
Ilabitum est Romae Concilium ad
eam causam iudicandam anno 313 in
Lateranensi Faustae Augustae Con-
sfantiiji uxoris palatio. illi Concilio
MelchiaiJcs praefuit, et praeter tres
Episcopos, quos, Constantino rogan-
te, Romam ex Galliis venisse retu-
limus iaterfuerunt (luindecim alii
,
Itali Epi^copi, quos Melchiades iudi-
cii participes esse voluit. Coepit Con-
cilium illud die 12 Octobris, et tri-
bus sessionibus habitis, Caeciliano
et Donato auditis, accurate perpensa
universa coutroversia est. Is autem
fuit Concilii huius exitus. Videlicet
Donatus Casensis Episcopus damna-
tus est, qui Caeciliano per iniuriam
abrogato Episcopatu Maiorinum or-
,
dinaverat :Caecilianus vero ipse
tamquam innocens absolutus fuit.
Sententiam quam Melchiades in eo
,
Concilio tulit, Augustinus epist. 43
al. 162 recenset, et ainplissima lau-
datione prosequitur. <c Et tamen
inquit, qualis ipsius B. Melchiadis

DE SCHISMATE DONATISTARUM.
ultima est prolata sententia, quam
innocons, quani inte^ra, quam provi-
da atque pacifica qua neque coliegas,
,
in quibus nihil constiterat, de coUe-
gio suo ausus est removere, et Donato
solo (Casensi, scilicet, ut Augustini
testimoniis perspicue constat ex bre-
viculo coUationis ter/iae diei), quem
totius mali principem invenerat
maxime culpato sanitatis recupe-
, numerum obiecissent, pati debuerint,
randae optionem liberam ceteris fe-
cit, paratus communicatorias litteras
mittere etiam iis quos a Maiorino
,
ordinatos esse constaret, ita, ut qui-
buscumque locis duo esscnt Episcopi,
quos dissensio geminas5Jet, eum con-
firmari vellet, qui fuisset ordinatus
prior, alteri autem eorum plebs alia
regenda provideretur. virum opti-
mum ! iilium Christianae pacis
et patrem Christianae plebis
iustissima esset sententia
Etsi
quam, praeside Melchia.de, Concilium
Romanum tulerat , et causa , de qua
agebatur, in eo fuisset diligentissime
cognita; Donatistae tamen vehemen-
ter de Concilio ipso, et de sententia
ab eodem pronuntiata apud Impera-
torem conquesti sunt. Et, quod ad
auctoritatem Concilii spectat, ab iis
obicctum est, nimis purvo numero
interfuisse Episcopos quod ad con-
; cari, qui arbitrantur, Augustinum
troversiam vero iactarunt, non ac-
curate fuisse discussam; atque inter
cetera, Felicis Aptungitani causam
ibi non esse definitam. Constantinus
quidem his querelis graviter est in-
dignatus; sed deinde, ut Donatista-
rum clamoribus occurreret, iussit de
Felicis Aptungitani causa in Africa
diligenter cognosci. Cognitionis vero
huius exitus fuit, ut Elianus vide-
licet, Africae Proconsul, diligentis-
sima de tota re investigatione insti-
tuta, Felicem illorum criminum o-
mniuni innocentem esse anno 314
dcciaraverit, de quibus fuerat accu-
satus. Praeterea cum finis non iieret
querelarum , Constantino petente
novum habitum est in
causa Comciliuni.
Arelate in Gallia Synodus ista
anno 314 die prima augusti celebrari
,
143
coepit, cui per legatos suos Silve-
ster I Romanus Pontifex praefuit,
qui Melchiadi successerat, atque illa
:
Synodus in permagna Episcoporum
frequentia fuit habita; nam ex occi-
dente toto Episcopi ad illam sunt
vocati. Huius Concilii celebratione
factum est, ut cum Donatistae par-
vum Concilii Romani Episcoporum
communi frcquentissimorum Episco-
porum suffragio Caecilianum iterum
innocentem absolvi et declarari. Ex
eo, quod tanta frequentia ad Arela-
tense Concilium Episcopi convene-
rint,atque in octavo eiusdem Concilii
Canone statutum sit, valere iudican-
dum esse baptismum, licet ab haere-
ticis collatum, modo invocata San-
ctissima Trinitate ministratum fu-
!» isset, ex hoc, inquam, factum est, ut
eruditi viri nonnulli censuerint, Au-
gustinum cum epistola 48 mentioncm
facitp^eHarfi Concilii, in quo causade
non rebaptizandis haereticis direm-
pta sit, loquutum esse de Arelatensi
Concilio. Id certe persuasionem os-
tendit, quae semper obtinuit, de ma-
gno Episcoporum numero, qui Are-
latensi isti Svnodo interfuerant, non
efficit tamen, ab iis melius non iudi-
epistola 48 Plenarii Concilii nomine
Nicaenum primum generale Conci-
lium intellexisse.
Debuisset Arelatensis Concilii sen-
tentia Donatistarum pcrvicaciam
frangere: sed, nonnullis exceptis, qui
ad Ecclesiara Catholicam reversi
sunt, reliqui non modo in perverso
schismatis consilio permanserunt ,
, sed multo etiam audaciores evase-
runt. Etenim spernentes Ecclesiae
sententiam, a Concilio Arelatensi ad
Constantinum Imper^torem appella-
, runt. Fuisset vero Ecclesiae valde
utile si Imperator in indignatione
,
illa perseverasset quam ab initio
,
ostcnderat, cum Donatistarum arro-
Caeciliani gantiam manifeste detestatus est.
Sed deinde passus est, se ab homi-
nibus exorari, qui eo superbiores fie-
bant, quo humaniores adversarios
 ,
144 CAPUT XXXIX.
reperiebant. Ipse igitur Impcrator
Metiiolaui anno 316, cxeuiite oirciter
raeuse Octobri, iailiciurn de illa causa
instituit. Caecilianum et eius ini-
inicos auilivit. Verum et ipso Con-
cilii Roraani et Arclatensis sequu-
tusest sententiam; nam Caccilianum
innocentem, eius adversarius autcm
caliimniatoresnefariosesse iudicavit.
'lum vero apparuit clarius, quara
ini([ui essent Donatistae. Nani, si ex-
cipiantur nonnulli qui a schismate
,
se receperunt, tie ceteris generatim
alDriiiari potest, eos obstinaliores fa-
ctos esse, quantumvis solemni Eccle-
siae iudicio pluries, et Imperatoris
auctoritate eorundem causa reiecta
, dominaretur; sed facti sui poenas
fuisset. Itaque, duce potissimum I)o-
nato Magno, quem Maiorino mortuo
in Episcopatu Carthaginieiisi sulTe-
cerant, acerbiori odio Caecilianum et
Eccie^iam Caihoiicam, quae cum illo
comniunicabat, prosequuti sunt.Tunc
Constantiiiuin poeiiituit quodammo-
do agendi rationis usque ad illud
tempus erLTa Donatistas adhibitae; et
niiiiia lacilitate, qua usus erat, in se-
veritatem mutata, leges gravissiraas
in los tulit: quibus tanien Donati-
starum scelus compressum minime
est. Etenim illi saepenumero vi at-
que armis his legibus obstiterunt
et Imperator ipse ad facilitatem a-
gendi reversus, primuni legnm con-
tra eos promul^;aiarum severitatem
imminuit deinde eos passus est li-
, nonnuUi Episcopi Donatistae fuga sa-
bere in secta sua perseverare.
Constantino luortuo, Constans A-
frica potitus est, atque durante eius
in Africam potestate, primum feli-
cior, deinde valde periculosa facta est
Donatistarum conditio. Homines sce-
lcoti, et non Ecclesiae modo, sed Rei-
publicae quoque tranquillitatis per-
turbatores, non dubitarunt etiam ad
caedem et vastationem aflferendam
devenire. Adhibebant praesertim ad
hoc agendum Circumcelliones, vide-
licet certum quoddam inter eos ho-
minum genus, qui furore perciti pas-
sim ad victum sibi comparandum ,
circa rusticorum cellas seu casas
versabantur, et sua ac ceterorum
caede vaMc delectari videbantur. La-
tronura more catholicos aggrediebaii-
tur, et in Donatistas quoque aliquan-
do furebaiit caedem inferentes. Prae-
tereo, i>tos homines nefarios contcn-
disse, 80 Martjres futuros, si seipsos
interficerent, atque idcirco praecipi-
tes se aliquando e rupibus egisse, in
ignem aut flumina se iniecisse, vel
violentam sibi mortem intulisse. Hoc
satis est nunc animadvertere Epi-
,
scopos Donatistas Circumcellionibus
usos esse, tum ut Iq;iperatorura le-
gibus coutra se latis repugnarent,
tura etiara ut in Catholicos saevirent.
Id egerunt cum Constans in Africa
tunc dederunt. Is quidera ab initio
summara erga Donatistas benignita-
tera adhibendara csse iudicaverat,
sperans, liac ratione dissidiura ex-
stinctura iri. Cum nihil vero profi-
ceret, missis etiam in Africam duo-
bus viris praeclaris, Paullo et Maca-
rio qui eleemosynis, largitionibus,
,
aliisque beneficiis conarentur schi-
smaticos ad pacem et concordiam
perferre: imrao cum Donatistae, ad-
hibitis Circumcellionibus, in eos ipsos
adeo praestantes viros tumultum
molireiitur, rei facies aliquandiu im-
mutataest. Nam praesidium militu«i
Romanorum immissum ab eis est in
Circumcelliones, qui fugati et caesi
fuerunt. Cum haec vero contigissent,
lutem petierunt, nonnuUi in exilium
pulsi sunt, qua poena Donatus Car-
thaginiensis etiam affectus fuit: re-
liqui Donatistae ad pacem cum Ec-
clesia Catholica reversi fuerunt. Is
rerum status etiam sub Constautio
Imperatore perduravit. Mortuo au-
tem aiino 350 Carthaginiensi Dona-
to, Donatistae Parmenianum subro-
garuut ; Catholici vero Caeciliano
anno 348 mortuo Gratum, et Grato
Restitutum successorem destinarunt.
Longe diverso modo lulianus apo-
stata cum Donatistis egit, qui eos
erexit et recreavit. Cum valde cu-
peret, dissensionibus inter Christia-
nos acriter animatis, religioni perni-

DE SCHISMATE DONATISTARUM.
ciem afferre, facile Episcopis Dona-
tistis exilio mulctatis copiam fecit
redeundi in Africam, et basilicas re-
cuperandi ex quibus fuerant eiecti.
, tem declaravit; quae ille in colla-
Illi vero cum in Africam reversi es-
sent, non modo in basilicas plures
catholicorum per vim invaserunt
sed etiam crudelissime cum catho-
licis egerunt.
Valentinianus I in posterum et
Gratianus legum severitate eos^com-
primendos curarunt, sed Gildo, qui
,'inno 397 Africam invaserat iis-
, bara atque audacissimam illam se-
dem concesserat, ut catholicos im-
pune vexarent. Brevi tamen tempo-
ris spatio Donatistae huius hominis
scelere abuti potuerunt. Sub Honorio
enira Imperatore ab omni catholico-
rura caede et vexatione prohibiti
fuerunt. Missus est praeterea ab
Imperatore in Africam Marcellinus
tribunus, vir integerrimus, qui an-
no 411 habuit Carthagine celeberri-
mam collationem, hoc est, conven-
tum, in quo ex utraque parte Catho-
licorum simul et Donatistarum causa
penitus pertractata et cognita est.
Illius disputationis, quae triduo per-
duravit, acta raemoriae posterorum
prodidit S. Augustinus in breviculo
coUationis , qui et ipse conventus
particeps fuit: Marcellinus deinde, re
tota accurate perpensa, sententiam
tulit pro catholicis, quae ab Honorio
die 30 lanuarii anno 412, lata lege
et gravissimis poenis indictis contra
Donati^tas sententiae repugnantes,
confirujata fuit.
His rebus perterriti plures Dona-
tistae, factione derelicta, parendum
esse Imperatori censuerunt, sed mul-
ti taraen in suscepto schismatis pro-
posito perseverarunt. Cum vero hi
acerbissimo odio in Marcellinum fer-
rentur, quem sehismatis eversorem
quodammodo reputabant, nihil omi-
serunt, ut insidias in eum moliren-
tur. Omni autem fraude adhibita et
dolo malo consequuti sunt, ut vir
egregius^capitis poena a Marino Ro-
mani exercitus duce mulctaretur
cui persuadendum curaverant , eum
Herculiani partibus studuisse
Tou. I.
,,
145
imperium invadere conatus fuerat.
Honorius deinde Donatistarum sce-
,
lere detecto, Marceliinum innocen-
tione Carthaginiensi decreverat, san-
xit, et gravissimas in Donatistas poe-
nas proposuit. Virum gravem postea
in Africam misit Dulcitium tribu-
num. Is intellexit, quae agendi ratio
ad Donatistas coercendos esset op-
portuna, videlicet, in eos fortiter
constanterque animadvertens, super-
ctam vehementer perculit et pro-
stravit.
Quamquara haec opportuna esset
sectae huius comprimendae ratio ,
constat tamen eam non modo Ho-
,
norii etTheodo^ii iunioris aetate
perdurasse, sed etiam ipsis Gregorii
Magni pontificatus temporibus ut ,
eius epistolae ostendunt, multos Do-
natistas in Africa fuisse.
Quod spectat ad locorum amplitu-
dinem, quam Donatistae occuparunt,
iam satis multa de Africa diximus,
in qua regione schisma ortura con- ,
flatum et tantopere auctum est, ut
,
quandoque nuraero catholicos ibi su-
peraverint. Praeter Africam vero
dici vix potest, num alibi sectarios
Donatistae repererint. Conati quidem
sunt sectam suam statuere in urbe
Roma, sed inani prorsus conatu; nam
,
nullum ex populo Romano perfidiae
suae socium facere potuerunt, nul-
lum in urbe teraplum occupare. Mi-
serunt etiam Romam Episcopum ex
ea factione,^ qui domicilium ibi sta-
tueret. Ita enim fortasse sperabant
incautos decipere, veluti si cura Ro-
mano Pontifice coramunione frueren-
tur. Sed eorura spes fallaces fuerunt.
Notum enim erat omnibus , hunc
Episcopura cum Romano Pontifice
D. Petri successore nihil commune
habere , Donatistarum schisma
et
Romae contemni ut extra urbis
ita ,
moenia in montibus coetus suos ha-
bere deberent, ex quo Montenses in
urbe Donatistae sunt appellati. Haec,
quae mox significavi, Petrus Cou-
,
qui stantius ostendit in adnot. ad epi-
10

1if\
stolaii) Siricii al Afros col. (>5r>,
ad epist. Innoceiitii ail ViclriciiimI
Rothoniajjensem pag. 752. Etenim
ut cctera oinittam, Au<,'n.stinus ait
ep. Iu8 al. 1()5: « Kx Arrioa ordi-
natuni miserunt qui paucis prae-
, bis inita, Cliristianos a vera Christi
siden:^ Afris in urbo Roma, Monten-
siuni seii Cutzupitariorum vocabu-
, Caecilianum fuisse dicerent oranes,
luin propagavit. » Ilieronymus iilem
(le Montfiisium nominis origine do-
cct in chronico ad annuru 3G0, et
Optatus Miievitaiius lib. 2adversus
Parnienianum ait: «Locum, ubi se
colli^'erent (Romae) non habebant,
sic speluncam quandatn, foris a ciri-
tate gradibus sepserunt, ubi ipso
, ,
teiiipore,conventiculum habere po-
tuissent: unde Montenses appellati
sunt. »
Qiiod dcnique pertinet ad orrores,
quos Donatistae docuerunt, hacc bre-
viter significasse satis erit. Illi
dcm ab initio etsi gravissimum schi-
sma excitassent, nihil tamen docuis-
se videntur, quod Ecclesiae Catholi-
cae doctrinae contrarium esset. Uni-
versa enira cansa in electione Cae-
ciliani reiiciendi, et in Maiorini ele-
ctioue propuj^nianda versata csse ab
initio vi(Jetur.Sed deinde Donatistae
fecerunt id, quod Schismatici solent,
ut dissidio errores adiungerent. Con-
tenderunt igitur, verara Christi Ec-
CAPUT
J)i: .MELCIIIADIS UO.MAM PO.MIFICIS lUDICIO
Donatistas a Constantino petiisse
iudiciura in causa Caeciliani et Ma-
iorini de Episcopatus Cartliaginien-
sis consequutione retuliraus Con- : ea re evincenda iraraorari, in qua
stantinum autem a Melchiade hu-
ius rei iudiciura habendura esse si-
frnificasse , narraviraus. Quanta
laude Melchiades cum Concilii
mani Episcopis de causa senten-ista
tiam dixerit, si cetera monumenta
deessent, satis ostenderet Augusti-
nus, cuius testimonium de ea re a
nobis superius adductum est. Nunc
quae praecipue de Melchiadis iudicio
, ,
CAPU r XI..
ct clesiam in sola parto Doiiati per-
mansi-j-^e, defccisse vero penitus apud
Christianos qui Caeciliani commu-
,
nionis participos fuissent. Etenim af-
firrnabant, communione cum impro-
Ecclesia excidere; et cum improbum
qui illi adhaesissent, extra veram
Christi Ecclesiam csse reiectos. Con-
tendebant praeterea, eos tantum, qui
in vera Christi Ecclesia essent, et
vitae sanctitate coramendarentur,
posse sacramenta valide conferre.Cum
ergo in parte Donati tantum veram
Christi Ecclesiam perraansisse affir-
marent , non valere baptismum et
cetera sacramenta iactabant, quae
ab hominibus collata essent Dona-
tistictie factioni minirae adhaerenti-
bus, et idcirco ad se venientes a Ca-
qui- tholicis baptizatos nefarie rebaptiza-
re non dubitabant. Erant hi errores
res toti Donatisticae genti com-
raunes , licet inter Donatistas ipsos
peculiares sectae exstiterint, inter
quas sectas praecipue noti sunt ii
qui ex dissidii peculiaris origine
Rogatistae y Maximianistae Pri-- ,
mianistae sunt appcllati. li non cum
catholicis modo, sed cum ceteris et-
iam Donatistis acriter quandoque
certarunt.
XL.
IN CAUSA DONATISTARU-M.
in eo negotio disputationis causara
attulerunt, breviter trademus.
Itaque vix arbitror necesse esse in
quaeritur nura iure suo Melchiades
,
Pontifex ,an potius veluti iudex
,
cum in ea causa ab Imperatore delega-
Ro- tus, iudiciura excrcuerit. Ita quidem
Sarauel Basnagius in annalibus ad
an. 313, et lo. Laur. Mosheraius in
inst. H. E. saec. 4 parte 2 cap. 5 exis-
timarunt. Cura autera certo constet,
Constantinum ipsum declara.sse se ,
nullara habere auctoritatem de his

DE MELCHIADIS R.
rebus iudicandi, apparet simul,in-
credibile esse, Melchiadem veluti iu-
dicem ab Imperatore delegatum dc
ea causa cognovisse. Atqui lioc per-
spicuum est, si Constantini epistola
ad ("oncilii Arelatensis patres tan-
tisper perpendatur; nam in ea epi-
stola ita Constantinus loquitur: «Quo-
ties a me ipso improbissimis aditio-
nibus suis sunt condigna responsione
oppressi? Qui utique , si lioc ante
oculos habere voluissent, minime hoc
ipsum iiiterposuissent. Meum iudi-
cium expostulant, qui ipse iudicium
])ei exspecto; dico enim, ut se veritas
habet: sacerdotum iudicium ita debet
liaberi, ac si ipse Dominus
iudicet .. , Per({uirnnt saecularia
reliiKjuentes caelestia. rabi(ia iu-
roris audacia! Sicut in causio gon-
tium appellationem in-
tieri solet,
terposuerunt . Quid hi detrecta-
. .
tores legis, qui renuentes caeleste
iudicium, meum putaverunt postu-
landum sic sentire de Christo Sal-
, Sane Augustinus, testis certe gra-
vatore?» Ostendunt haec Constanti-
num existimasse, ad se non pertinere
de eiusmodi cau.sis iudicare. Quare
incredibile est Constantini delega-
, lib. 2contra litteras Petiliani cap.92:
tione Melchiadem de ea causa iudi-
cium instituisse.
Haec cum adeo sint clara, non
oportet argumenta tractare, quibus
evincitur, iure proprio gradus sui
Melchiadem de memorata causa iu-
dicavisse. Id demonstrat agendi ra-
tio a Pontiflce adhibita, qui Con-
stantino inconsulto, praeter tres Epi-
scopos ex Gallia quindecim Italos
Episcopos iudicii participes esse vo-
luit. Id colligitur ex causae ipsius
natura. Nam fuit boc ab antiqua
Ecclesiae aetate receptum, ut maio-
res causae Pontificis Romani iudicio
reservatae crederentur. Talis autem
erat Caeciiiani causa cum ex con-
, Maternum Coloniensem Augustodu-
troversia dirimenda sequi deberet
num is Episcopatu Carthaginiensi
privandus existimaretur quem legi-,
time fuerat consequutus. Spectabat
denique peculiari iure ad Melchiadem
illius causae iudicium, cum de Afri-
cano Episcopo ageretur quae regio ,
, ,
P. lUDICIO IN CAUSA DONATISTARUM. .
147
Romano Pontifici tamquara totius
Occidentis patriarchae subiecta erat,
et idcirco iilius regionis ecclesiastica
negotia hoc etiam nomine Pontificis
Romani iudicio commissa erant.
Ex iis, quae superius tradidimus
in Donatistarum schismatis historiae
expositione constat, post Conciliura
,
Romae a Melchiade habitum Dona-
tistas de eo iudicio conqucstos apud
Imperatorem fuisse; Arelatense Con-
cilium deinde in eadem causa fuisse
celcbratum, a quo, Donatistis au Im-
peratorem appellantibus, factum est,
ut de coiitroveroia iihx Constantinus
ipse Mediolani sententiam tulerit.
re.sidens Ita quidem rem esse , et
ge.staiu
, Donatistas a Melchiadis iudicio non
appellasse, sed p;>.jt Arelatense Con-
cilium appellationem fecisse Vale- ,
sius et Cardinalis Norisius in operi-
bus superius memoratis, et Sirmon-
dus in notationibus ad Concilia Gal-
liae ostenderunt.
vissimus in rebus praecipue Donati-
starum historiam respicientibus, Au-
gustinus, inquam ita rem narrat
,
«Si autem, quod verum est, peten-
tibus maioribus vestris, Episcopale
iudicium dederat Constantinus et
, ,
apud Romam et apud Arelatum
,
quorum primum apud eum accusa-
tis, ab altero ad eum appellastis.»
Praeterea appellationum ratio iudi- ,
, ciorum forma non patitur, ut iidera
in appellationis causa iudicent, a
quorum sententia appellatum est.
Cum vero cohstet ex epistola syno-
dica atque ex actis Concilii Arela-
tensis,eiConcilio veluti iudices prae-
ter Romanum Pontificem per legatos
suos interfuisse eos ipsos, qui Romae
iudicaverant, Marinum Arelatensem,
,
nensem Meroclem Mediolanensem
, ,
et Proterium Capuensem Episcopos,
apparet, in Arelatensi Concilio de
causa appellationis a Romanae Syn-
odi sententia non fuisse iudicatum.
Adversatur huic sententiae Optati
Milevitani auctoiitas, qui lib. 1 ad-
 1-18
versus Parmenianum ita loquitur
ut aperte tlieat, iJoiiatistas a Ro-
niano Concilio a"i iniperatoris iuili-
cium appellasse, «juan» appellationem
Constantiiius roiecerit exolamans: «0
rabida turoris audacia! Sicut causis
pentilium tieri solet, appellationem
intei'po>uerunt.» Sed (Jecoptum Opta-
tuin in ea re esse, eruditi viri re-
spondent afferentes testimonium ela-
rissimum Augustini, et rei ipsius na-
turam considerantes, quae non pati-
tur, ut ii in appellatione iudicent,
ad quorum sententiam rescindendam
appeliatura fuerit. Deinde Optatus
num({uam Arelatensis Concilii in ea
causa liabiti mentionem facit, et sa-
tis perspicue significat se existimare,
litteras superius a nobis commemo-
ratas non al Arelatensis Concilii
patres, sed ad Episcopos qui Romae,
iudicarunt, a Constantino scriptas
esse. Atqui, ut cetera omnia omit-
tantur, certum e>t, eas ad Arelaten-
ses Episcopos scriptas fuisse prout
satis luculenter evincit Augustini
testimonium iii epist. 302. «Nequo
enim inquit, ansus est Christianus
, baraus ex eo, quod totus orbis non
Imperator sic eorura turaultuosas et
fallaces querelas suscipere, ut de iu-
dicio Episcoporum, qui Roraae sede-
rant, ipse iudicaret. Sed alios
dixi, Episcopos dedit, a quibus taraen
illi ad ipsura rursum Imperatorem
provocare maluerunt, qua in re illos
quemadrnodum detestetur, audistis.»
Ilaec autem referuntur ad Impera-
toris exclaraationem superius addu-
ctam. Epistola igitur illa,
liiiperator ita exclaraavit, ad Areia-
tenses a Constantino scripta est.
Haec licet vera sint, taraen negari
non potest , Donatistas Melchiadis
iujicio observantiam debitara non
adliibuisse. Sed non est
Donatistas Melchiadis sententiae ob-
temperare noluisse. Neque corura
agcndi ratio probare ullo modo pot-
e:st, Melchiadis auctoritate Caeci-
liaiii causam definitivo decreto pe-
nitus absolutam existimari non de-
bere. Quara sceleste enira Donatistae
se gesserint, raanifestura est, et eo-
CAPU r XL.
,
rum repugnantia o^tendit tantura,
auctoritatem «juamlibet legitimam
ab illis spretam fuisse.
Videtur tamen hic locus opportu-
nus aliqua dicendi de iis, <|uae circa
Donatistarum factum habet Cardi-
nalis Luzernius in memorato opere
sttr la declaration de Vassembl^e
du clerg^ de France en 1082 Pari-
siis edito anno 1821. Nam parte 3
lib. 9 c. 10 contendit , Melchiadis
iudicio controversiam illam defini-
tive non fuisse peremptam. Adducto
enim Augustini testimonio ex ep. 43
alias 162 ad Glorium Eieusium c. 7
f
"
n. 10, alia ratione de Melchiadis
iudicio censendum esse contendit.
« Ecce putemus, inquit Augustinus
eo loco, omnes Episcopos, qui Roniae
iudicarunt, non bonos iudices fuisse.
Restabat adhuc plenarium universae
Ecclesiae Concilium, ubi etiam cum
ipsis iudicibus causa posset agitari,
ut si male iudicasse convicti essent,
. eorura sententiae solverentur. Quod
utrura fecerint Donatistae, probent.
Nos enim non factura esse facile pro-
eis coraraunicat. » Hoc testimonio
raemoratus auctor deraonstrari pu-
tat ,Ecclesiae plenarium Concilium
, ut restare, quo R. Pontificis sententia
solvi queat; et quamvis nulium eius-
modi Concilium Melchiadis iudicium
resciderit causam taraen Caeciliani
,
non minori auctoritate definitam
fuisse, eo quod Ecclesiae iiniversae
consensione illud iudicium probatuni
in qua sit. Facile est intelligere, quamob-
rem ille contenderit, haec ex Au-
gustini testiraonio demonstrari: sci-
licet, ut etlSceret, esse retractabilia
Rora. Pontificura iudicia, antequam
Ecclesiae consensu confirmata sint.
mirum ,
Cardinalis losephus Augustinus
Orsius tom. 2 operis de irreforma-
bili R. Pontificis iudicio in definien-
dis fidei controversiis 1. 3 c. 10 Bos-
suetium confutaverat ostendens ,
,
1*» Caeciliani causam Melchiadis et .
Roraanae Sjnodi iudicio terminatam,
non fuisse obnoxiam Sjnodi genera-
lis retractationi ;
2** eam retractari
 ,,
: ,,
DE MELCHIADIS R. P. lUDlCIO iN CAtTSA
nisi ex Romani Ponti-
non potuisse,
indulgentia, et iii Sjnodo, cui
ficis
vel ipse per se, vel per legatos suos
praeesset; 3° causam Caeciliani de ,
qua Augustinus memorato in loco
serraonem habet non fuisse ex ea-
, tienter concorditerque correctum
rum causarum numero, quae ad uni-
versam Ecclesiam pertinent. Ea,
quae Cardinalis Orsius in eo loco
pertractavit, Eminentissimus Luzer-
nius refellenda suscepit in opere
an. 1821 Parisiis edito de eademCleri
Gallicani declaratione, in quo opere
ille scriptor Or^ium ita refutandum
curavit, ut omnia, quae hic auctori
defensionis declarationis memoratae
Cieri Gallicani obiecit, inflrma esse
ostenderet, et minime extenuari pos-
se concluderet, quae ad declaratio-
nem illam defendendam Bossuetius
adduxerat.
Verum
nescio, qua ratione ea pos-
sint revera infirmari, et ostendi
Melchiadis iudiciumretractabile sine
Romani Pontificis indulgentia fuisse,
eo quod Augustinus in adducto su-
perius loco affirmaverit, Donatistis
post Romanum Melchiadis iudicium
restare potuisse Concilii generalis
auctoritatem. Primo enim loco illud
extra controversiam positum est
Augustinum cum Donatistis dispu-
tantem humano modo agere voluisse,
atque ea ratione, quae expeditior et
certior videri poterat ad eos refu-
tandos. Cum insisteret vero Augu-
stinus huic agendi rationi, cumque
Donatistarum schisma ab universa
Ecclesia damnatum esse obiicere vel-
let, ut ita nulla iis respondendi pro-
babilis, etiam specie tenus, ratio su-
peresse posset, mirum esse non debet
eum affirmasse, quae in adducto su-
perius loco continentur.
Plura afferri possent Augustini
loca,ex quibus pateret, eum coritra
Donatistas illam adhibuisse agendi
rationem ut obiecta scilicet iis
,
quantum posset, ampliori auctoritate
illos invicte refelleret. Tale est
quod lib.' 2 de bapt. cap. 4 habet
« Satis ostendit (Cjprianus) facile se
correcturum fuisse sententiam suam
^.
DONATISTARUM. 149
. . . si iam illo tempore qtiaestionia
huius veritas eliquata et declarata,
per plenarium Concilium solidare-
tur. Si enim Petrum laudat et prae-
dicat ab uno posteriore collega pa-
quanto citius ipse cum concilio pro-
vinciae suae universi orbis auctori-
tati, patefacta veritate, cessisset?»
Tale etiam est, ut cetera omittam,
quod lib. 3 de bapt. c. 4 continet,
ubi Ecclesiae Donatistis contrariae
auctoritatem opponit ut inde patere ,
ostendat, eos in errore versari. «Pro-
fecto issem, inquit, in eandem (Cj-
priani) sententiam, nisi me ad dili-
gentiorem considerationem revoca-
ret tanta auctoritas aliorum quos ,
vel pares gratia doctrinae, vel etiam
fortasse doctiores, per tot gentes,
latinas, graecas barbaras , et ipsam
,
hebraeam, Ecclesia toto orbe diflfusa
parere potuit quae ipsum quoque
,
pepererat. Qui mihi nullo modo vide-
ri potuerunt frustra noluisse istam
,
tenere sententiam, non quia fieri non
potuit, ut in obscurissima quaestione
verius pluribus unus paucive senti-
rent; sed quia non facile pro uno
vel paucis adversus innumerabiles
eiusdem religionis et unitatis viros
et magno ingenio et uberi doctrina
praeditos , nisi pertractatis pro vi-
ribus atque perspectis rebus , fe-
renda sententia est. » Quod si haec
Augustini agendi ratio fuit in per-
tractanda Donatistarum controver-
sia, ut homines imprimis arrogantes
coerceret, et, obiecta totius Ecclesiae
auctoritate, erroris et defectionis
reos esse ostenderet, argumentum
ex testimonio adducto desumptum
non probat, eum existimasse, retra-
ctabilia esse RR. Pontificum decreta,
antequam Ecclesiae auctoritate con-
firmentur; sed ostendit tantum, eum
demonstrare Donatistis voluisse, in
Melchiadis iudicium universam etiam
Ecclesiam convenisse.
Praeterea videamus, cuiusnam re-
vera generis ea causa fuerit, de qua
Augustinus censet eam ad universam
Ecclesiam non pertinere. Is in brev.
 » ,
150
in coU. 3 »liei c. 11 ait: «Sic pera'-
cta est causa Ecclesiae, (jua
fcre Catliolicicuraverant a Caeci-
iaui causa di^tin^uere. (luae contra
omiies humaoas criminatioiios tot
testimonia divina raeruisset. Ex hoc
coepit agi etiani causa Caeciiiani,»
Cap. autem 16 « Xam et ista colla-
tione totum, quod ej:^eraut catholici,
ut Ecclcjiiae causam acausaCaeciliani
distinguerent, atferentes, in Ecclesia
permistos malos non obesse bonis,nec
eos suis maculare ptccati^j, hoc uti-
que egerant, ut nec cau-a causao
praeiudicaret, nec persona personae.
Quod ab adversariis, dum aliud a;^e-
retur , voce apertissima confinnatum
est.» Controversiam scilicet facti es-
se putavit Augustinus, ceteri(|ue ca-
thoiici, qui collationi cartiiaginiensi
aderant, eam quae in causa Caeci-
,
liani Romae pertractata est, ut ea
prorsus deberet ab universae Eccle-
siae causa distincta considerari.Quod
si haec Augustini, et catholicorum,
qui cum Donatistis dimicabant de
Caeciliani causa sententia fuit, du-
bium esse non potest, ad Ecciesiam
universam non pertinuisse, quae de-
fendi contra haereticorum errores
ineluctabili ratione poterat quin in-
digeret, ut Caecilianus revera inno-
cens fuisset. Ex iis quae breviter ,
de ordinatione Caeciliani et de Ma-
iorini electione diximus, facile pa-
tet, quid revera in tota illa contro-
versia ad Caecilianum pertinente
quaereretur. Quibus vero erroribus
deinde Donatistae Ecclesiae univer-
sae causam offenderint, ex iis, quae
recensuimus, manifestum est. Quare
Augustinus suo et catholicorum o-
mnium contra Donatistas pugnan-
tium nomine in lib. ad Donatistas
c. 4 post collationem iure affirmavit:
«Hoc enim agebamus omnibus viri-
bus, hoc instabamus ut Caeciliani
causa atque persona qualiscumque
ilie fuerit, ad causam et personam
Ecelesiae quam Deus suis sanctis
,
testimoniis roboravit, non pertinere
ostenderetur.
Etsi vero talem Caeciliani causam
caput XL.
fuisse constat,non id tamen ea ra-
iiiaj^iio- tione accipiendura est, veluti si Au-
gustini sententia fuerit, revera Ro-
raanorum Poiitificum decreta per
Concilium generale rescindi posse.
Praetereo, quantopere hoc a veritate
alitnum appareat, si consideretur ,
Augustinum, qui surama erga Sedem
Apostolicam observantia animatus
erat, existimare potuisse , iudicium,
quod a totius Ecciesiae principe in
causa Africani Episcopi atque in ,
eiusmodi causa, quae peculiari iure
Pontificii Maximo definienda reser-
vata erat esse retractabile
, illud : M
dicam, ex Augustini epistola 162 pa-
tere, quod ille ait de Concilio, quod
post Romanuiii Melchiadis iudicium
in causa Caeciliani haberi potuisset,
in quo eadem causa iterum pertra-
ctaretur, pronuntiatum ab eo fuisse
tantum ad Donatistarum audaciara
comprimendam. Etenim referens ,
post Concilium Romanum Donatistas
non acquievisse, sed de R. Pontificis
, iudicio conquestos esse , subdit: «De-
dit ille (Constantinus) aliud Arela-
tense iudicium, aliorum scilicet Epi-
scoporum non quia nccesse erat,
,
sed eorum perversitatibus cedens
,
et orani modo cupiens tantam impu-
dentiam cohibere.» Ad ostendendum
tandem, quae Augustinus in loco ad-
, ducto dicit, affirmari tantum ad Do-
natistarum pertinaciam frangendam,
erit opportunum haec commemoras-
se, quae Optatus Milevitanus habet
1. 1 de schismate Donatistarum n. 24
et seqq. Ita enim Optatus Milevita-
nus loquitur, ut demonstret, sibi
inauditum videri, iudicium de Cae-
ciliano a Melchiade latum retractari
ac rescindi in alia Sjnodo posse.
Caecilianum enim inquit eorum o-
mnium, qui Concilio Melchiadis ad-
erant, sententiis fuisse absolutum ,
, atque ipsius etiara « Melchiadis sen-
,
tentia, qua iudicium clausum est. »
Addit, duos in Africam Episcopos
a R. Pontifice missos esse , Euno-
mium et Olympium ut secuntlum
,
Svnodi Romanae decretum pronuQ-
tiarent, ubi esset catholica ; eos au-

DE MELCIIT\mS R.
tem in Africam cum venissent, pro-
nuntiasse «Illam essc catholioani
, cilio plcnario iterum agitur
quae esset in toto orbc diffusa et
sententiam decem et novem Episco-
porum iamdudum latam dissolvi non
posse ; sic communicasse clero Cae-
ciliani, etreversos esse.» Praetereo,
quae ille scripsit, existimans l)o-
natistas post Melchiadis decretum
ad Constantinum appcllassc mirari
enim se ostendit, cum Donatus tot
sententiis percussus, et Caccilianus
tanto iudioio purgatus esset agi ite- ,
rum de ea causa potuisse.
Atque hic omitti illud etiam non
potest,quod Cardinalis Orsius loco
superius citato contendit, scilicet, si
plenarium Concilium, de quo Augu-
stinus loquitur, habitum e^set, iilud,
quod ad causam Caeciiiani, futurum
fuisse simile ct affine Arelatensi Sjn-
odo in eadem causa ceiebratae. Vi-
delicet, eiusmodi plenarium Conci-
lium non fuisse , nisi consentiento
et per legatos suos Romano Pontifice
praesidente, celebrandum. Quomad-
modum vero Arelatense Concilium
habitum est, non quia necessarium
erat post Romanum iudioium sed
quia ad comprimcndos Donatistaruni
clamores eius celebratio opportuna
et utilis visa est; ita et plenarium
Concilium nequaquam ad cam cau-
sam definiendam necessarium exis-
timari debuisset. Arclatensem qui-
dem Synodum, consentientc, et pcr
legatos suos praesidente Silvestro
habitam esse, et de Caeciliani causa
iterum egisse, manifestum est. Nam
constat ex Arclatensium patrum ad
Silvestrum epistola, quam Norisius
refert, Pontillcem non adfuisse syn-
odo «quoniam recedere a partibus
, placeret R. Pontificis auctoritatis
illis non potuerat, in quibus apostoli
quotidie sedent, et cruor ipsorum
sine intermissione Dei gloriam te-
statur; » misisse autem Silvestrum
certum est Claudianum
legatos suos
et Vitum presbyteros, ac Eugenium
et Cyriacum diaconos,qui nomine
suo Synodo praeessent. lam vero, si
consentiente et praesidente ipso Ro-
mano Pontifice , de aliqua causa a
,
,
P. lUDICIO IN CA.USA DONATISTARU^r. 151
Sede Apostolica iam iudicata in Con-
tum ,
, profecto inde non potcst argumen-
tum aliquod grave desumi ad osten-
dendum, retractabiiia esse Romani
Pontificis per Concilium plenarium
iudicia.
Post haec manifestum esse arbi-
tror, memoratum scriptorera decipi,
; cum putat, testimonium, quod a Bos-
suetio primum adductum fuerat, ex
ep. Augustini 152 omnino ostendere,
S. Doctorem censuisse, R. Pontificis
iudicium aConcilio generali rescindi
posse. Quo enim sensu Augustinus
loquutus sit, apparet. Neque in eo
testimonio, prout idcm scriptor exis-
timat, Augustinus affirmavit, Do-
natistas ius habere, ut de Caeciliani
causa iterum post Romanum Conci-
liuni cognosoeretur et potuisse ab
,
eo Concilio appellare. Augustinus
enim aliud eo in loco non dicit, nisi
Romanum iudicium totius Ecclcsiae
consensu iustum existimatum fuisse,
et, si in eadem re iudioanda Conci-
lium plenarium liabitum esset in- ,
tellecturos fuisse Donatistas bonos ,
, iudices fuisse , qui Romae iudioave-
runt.
Denique non erit abs re liaec et-
iam adiicere. Cardinalis Norisius in
hist. Donatistarum parte 1 cap.
notat^ Calvinum cum asseclis suis ex
co,quod in Arelatensi Synodo itcrum
dc causa institutum iudicium est, de
qua Melchiades sententiam tulcrat,
argumenta urgere, ut contendat, Pri-
mam Sedem non esse supremae au-
ctoritatis cum in Synodo raaiori
,
ciusdem sententiae iterum definien-
dae propositae fuerint. Nonne vero
inimicis,Augustinum affirmasse, ap-
pellationem a Melchiadis iudicio pro-
priura fuisse Donatistarum ius? Et
fratres Ballerinii ei Norisii loco sa-
pientissime haec subiiciunt: Cnm
S. Doctor scripsit, restare Donatistis
potuisse postRomanura iudicium ple-
nariura Ecclesiae universae Conci-
lium, quandoquideni hoc reliquum
credidit ad schismaticorum irapuden-

152
tiani compesceiHlam procul dubio
,
male hinc adversarii ar^^iimentautur,
Augustini mentem fuissc Romani , cilium illud ad causam commemo-
Pontilicis sententiam in pleiiiori con-
ventu iure pos.se retractari, et licere
ab eatlem appellare. Cum porro eo-
dem testimonio Augustini, quod op-
ponitur, dicatur, in plenario Eccle-
siae universae Coiicilio ubi etiam , consequantur, a R. Pontifice debere
cum ipsis iudicibus causa posset aj^i-
tari, si quam caiisae recognitionem
in quaestione tamen potuisse
facti
fieri hisce verbis Au^^ustinus aflir-
mavit, memorati doctissimi viri ani-
niadvertunt, tantum abesse ut per
haec veram appellationem aj^proba-
verit, quin potius eam omnino explo-
serit. Enim vero, inquiunt, ubi vera
appellatio intercedit, patres, a quibus
appeliatum est, in sequiori iudicio,
ad quod provocatur, sedere iudices
nequeunt, quemadmodum etNorisius
ipse docuit, ubi ostendit, a Roma-
nae Synodi sententia ad Constanti-
num Donatistas non appcllasse. Ita-
que si Augustinus in pleniori Synodo
Romanos Patres reliquit iudices
quando dicit, cum ipsis iudicibus
causam potuisse agitari, profecto ve-
ram appellationem expunxit, ac so-
luia iudicavit, potuisse fieri, ut ex
gratia Donatistis permitteretur exa-
men , quo plurium Episcoporum
in
suffragiis ipsorum audacia aperiretur
luculentius, et cohiberetur.
IUud etiam scriptori de quo lo- , Ouo(!nam eniin verum generale Con-
quimur, concedi non potest , quod
summa confidentia affirmat ut ne-
get, quae Cardinalis Orsius obiece-
rat Bossuetio , necessarium fuisse ,
scilicet, R. Pontificem assentiri, ut
de iudicio Romae habito nova per-
tractatio institueretur. Hanc Orsii
responsionem ille principii petitio-
nem appellat. Atqui non principii
petitio ista responsio est, sed haec
respondendi ratio gravibus innititur
rationibus. Concilium enim plena-
rium, consentiente et praesidente
per legatos saltem suos, Romano Pon-
tifice, habitum esset. Quomodo vero
sine Romani Pontificis consensu in
eo plenario Concilio de Caeciliani
,,
CAPUT XL.
causa a Melchiade iam iudicata per-
tiactatio institui potuisset, cum Con-
ratam iterum pertractandam con- ,
sentiente et praesidente R.Pontifice
haberi debuisset? Certum est prae-
terea,Concilii oecumenici decreta, ut
auctoritatcm veri Concilii generalis
corifirmari. Si causae Caeciliani nova
,
cognitio, non consentiente Pontifice
Romano, instituta fuisset, atque in
Concilii exitu Romanus Pontifex ir-
ritara eam causae novam cognitionem
, declarasset, fuissetne legitime illa
nova causae in Concilio plenario in-
stituta cognitio?Nam nos, cum di-
cimus, in Concilio plenario, de quo
Augustinus loquitur,iterum de causa
Caeciliani a Romano Pontifice iudi-
cata iudicium institui non potuisse,
nisi consentiente Pontifice Romario;
cumque addimus , si Romanus Pon-
tifex in exitu Concilii novam illam
causae pertractationem improbasset
ac reiecisset, non posse existimari
legitimam eam causae cognitionem,
de Concilio plenario loquimur, quod
secundum leges liabeatur, non au-
tem de eo Concilio in quo Ecclesiae
,
instituta non serventur. Hoc autem
loco manifestum est, quam difficilo
sit illam opinionem probare qua ,
statuitur, Concilia generalia Romano
Pontifice auctoritate superiora esse.
cilium afferri potest, quod Oecume-
, nicum iure existimatum sit, et cu-
ius decreta Romanus Pontifex non
probaverit? Quomodo vero liorum
decretorum auctoritatem Pontificia
potestate arapliorem esse demonstra-
bitur, cum veri Concilii Oecnmenici
ratio postulet Sedis Apostolicae con-
firmationem?
Neque sunt graviora, quae Card.
Luzernius loco snperius citato ha-
bet, cum ea refutanfia curat quae,
de Caeciliani causa obiecta sunt Bos-
suetio, argumentandi ratione desum-
pta ex eo quod illa controversia
,
tum, cum a Melchiade iu(.icata est,
personam tantum respiceret et cau-

DE MELCHIADIS R.
sam Caeciliani. Falsum est enim
in ea controversia anno 313 pertra-
ctata actum non esse de qualitatibus
Caeciliani personam respicientibus;
propriam enim Cacciliani personam
respiciebant, quae Donatistae conten-
debant: hoc est, eum imprimis inhu-
maniter cum
Martjribus egisse
persequutione saeviente atque non , ostendit, neque Catholicos qui cum
dubitasse a Felice Aptungitano Epi-
scopo consecrationem Episcopalem
accipere ,
qui accusabatur criminis
traditionis.
Quod si praeter haec Caeciliano
obiecta crimina actum est etiam
, tantum non temere credere illum
coram Melchiade de eiusdem et Ma-
iorini ordinatione, ac disputatum
cuiusnam ex utriusque legitima fu-
isset ordinatio, hoc etiam controver-
siae caput in peculiaribus facti ad-
iunctis versabatur , neque idcirco
controversia evadebat eiusmodi, ut
in instituto Romae iudicio non de
persona tantum et causa Caeciliani
sed de re pertractatum fuisse dicen-
dum sit, quae causam illius generis
constitueret, ut ad universam Eccle-
siam pertineret. Neque controver-
siae naturam eo tempore quo a ,
Pontifice Melchiade iudicata est, im-
mutabat eorum hominum copia et
pertinacia qui pro Donato conten-
,
debant; causae enim genus et natura
non ex numero aut obstinatione eo-
rum, qui alicui parti student, defi-
nienda est, sed ex re ipsa, quae cau-
sam constituit. Catholicos autem, qui
cum Donatistis pugnarunt , existi-
DE
Haeresis Ariana, quae tamdiu et
adeo graviter Ecclesiam Catholicam
perturbavit,saeculo Ecclesiae quarto
excitata est.Notum est, eius nomen
esse ab Ario, qui natus est in Lj-
biae parte Aegypto proxiraa, atque
Alexandrino Episcopo subdita. Erat
is ingenio et eloquentia praeditus,
simulandac pietatis arte pollens
,,,,
P. lUDlCIO IN CAUSA DONATISTARUM. 153
masse omnino,illam controversiam
a Melchiade iudicatam personam
tantum et causam Caeciliani respe-
xisse superius ostendimus adductis
, ,
praesertim Augustini testimoniis.
Ad hoc ipsum vero probandum
opportunum est, quod Natalis Ale-
xander diss. 6 Hist. Eccl. saec. 4
Caeciliano communicabant neque ,
Donatistas qui ad Ecclesiae unitatem
revertebantur credere debuisse ,
,
Caeciiianum criminum, quorum fue-
rat accusatus purum fuisse
,
sed ,
fuisse reum, et iudices, a quibus fue-
,
rat absolutus, male eum iudicasse.
Hoc Cardinalis Orsius Bcssuetio ob-
iecerat , ut luculentius ostenderet,
quaestionem a Melchiade definitam
factitantummodo quaestionemfuisse.
Quod denique scriptor ille ait, si cen-
sendum sit, causam Caeciliani a Mel-
chiade iudicatam peculiarem tantum
Caeciliani personam respexisse, exis-
timari tunc debere mentem Augu-
,
stini saltem fuisse in eiusmodi cau-
,
sis a Pontifice Concilium generale
posse provocari, non indiget respon-
sione. Ex iis enim, quae de testimo-
nio Augustini superius adduximus,
manifestum est, quae vera fuerit Au-
gustini sententia, et quantopere ab
hac opinione aliena. Restat igitur,
ut concludamus, ex allato Augustini
testimonio argumentum nullum exsi-
stero contra irretractabilem Pontifi-
cis Romani decretorum auctoritatem.
CAPUT XLI.
ARIANA HAERESI.
novarum rerum, et Episcopatus prae-
sertim consequendi cupidus. Cum
Meletius Licopolitanus Episcopus
contra Petrum Alexandrinum Epi-
scopum schisma confiavit, Arius eius
partes sequutus cst, atque idcirco a
Petro communione privatus fuit ted ;
ab Achilla Petri successore deinde
receptus in communionem, et prc-
154
sbyter factiis est. Achilla mortuo ^
Kiimiua indigdatione commotus est
Arius, quotl in Alexaiulrino Epijico-
patu sibi Alexandrum pi-aelatura
esse viilisset, et gravis>imum erro-
rem spargere coepit.
Impuf^nabat enim Arius i'>cle<iac
catholioae cioctrinam de Vorbi divi-
nitate. Etenim Eilium Dei creaturam
esse affirmabut, ne(iuc vere Deura
natura; ac licet ante saecula exsti-
tisse illum diceret Patri tamen
, verum non esset existimandum. Hoc
coaeternum esse negabat. Alexander,
habito duplici Alexandriac Concilio
anno 1^19 vel 320, Arium eiusque
socios ab Ecclesia eiecit. In Palac-
stinam tunc Arius cum noiinullis se-
ctatoribus suis se contnlit, in qua
re^ione plures Episcopos in suas par-
tes conciliavit, qui Arium ipsum de-
fendendum susceperunt. In cius au-
tem defensione praecipuus fuit Eu-
sebius Psicomediae in Bithynia Epi-
scopus, (jui pluribus cpistolis ad Ale-
xandrum scriptis conatus est cum
adducere ad revocandam quam tu-
,
lerat advcrsus Arium sententiam
et, habita Synodo, illum in commu-
uionem recepit, ceterisque Episcopis
auctor fuit, ut idem facerent. Ale-
xander vero fortiter his restitit, et
libro scripto Arii impiam doctrinam
atque Eusebii fraudcs detexit. (Jum
vero Arius in haeresi sua praedi-
can(ia audacius se gereret, et vetc-
rem Aegyptium poctam impurum,
Sotadcm imitatus, nefarium carmen
edidisset, Thaliam appellavit, quod-
que erat ex eo carminum genere,
quae ab inrima plebe cani solent.
Alexander ei carmini gravem epi-
stolam religione plenam, ac fldci ca-
tholicae summam continentem oppo-
suit, ne Arius apud plebem errores
suos illius carminis usurpatione dis-
seminaret.
Conatus est Eusebius Nicomedien-
sis Constantino Imp. in animum in-
ducere, doctrinam ab Ario pracdi-
catam lidei summam non olTenderc,
et quaestionem totam in subtili qua-
dam rcrum oxpositionc versari. In
qua rc piiilosopiiis recentioribu.=; de
CAruT XLI.
Catholica Religiono male sentienti-
bus Eusebius pradusit. Verum quam
id absurdum impiumque sit, facilc
intclligitur. Nam lusu Christi Domi-
ni Xostri divinitatem Arius dcnega-
bat, cum Verbum Patri consubstiin^
tiale esse inficiabatur: cum autem
in ea lide , Rciigionis Christianae
praecipuum fundamentum continea-
tur, Christus falsara religionem con-
stituisse videretur, si dogma illud
vero quam impium, quam nefariurn
sitaltirmare, quis est, qui non videat?
Praetcrea si tres personae divinae,
Pater et Filius, et Spiritus san-
,
ctus, unum Deum vero et proprio
prorsus sensu non constituunt, Cliri-
stiana R(digio eo raodo considerata,
quo concipitur in communione (jua-
libet, quao ab Arianis et Socinianis
distincta sit, poljtheismi posset ac-
cusari, curn eundcm supremum cul-
tum singulis tribus personis exiii-
bendura esse credat Christiana quae-
libet societas.Quid vero magis ab-
,
surdum iniquum excogitari pos-
ct
set? Denique per summum scelus di-
ceretur, Christum, qui iiomines do-
cuit, quomodo Deus in spiritu et
veritate sit adorandus, iniuste de-
monstrassc,Filio eundem cultum esse
exhibendum, quo Pater colitur, modo
concedi debcat Filiura cum Patre
,
non eundem Deum constituere. Res
ergo, de qua agebatur, non in subtili
quadam expositione versabatur, sed
talis erat, ut Christianae Religionis
ipsam naturam in discrimen vocaret.
Constantinus, rei gravitate intel-
lecta, praeter cetera, quae cgit, ut
^
Arii audaciam comprimeret, oecu-
menicuiii Concilium Silvcstri I Ro-
mani Pontificis auctoritato celebrari
voluit. Illud vero anno 325 Nicaeae
in i^iilijnia habitum est in quo ,
Arius erroris convictus, anathemate
mulctatus, et cum in impia doctri-
na sua praedicanda perseveraret, ab
Imperatore in lllj^ricum relegatus
est. Decretum autem Conciiii Nicae-
ni aperte refellit Socinianos, cum
{
o^tendat, fidem dc Cliristi divinitate
 T)E ARIA^A HAERESt.
constantem et generalem antc illius
Synodi celebrationem in Ecclesia
fuisse,quoniam ea res ibi habita fuit
velut veritas ab omni antiquitate
cognita et explorata, et contraria
sententia veluti blaspheraia reiecta
sit. Aniraadvertendum est etiam, a
Concilio carmen illud Arii nequissi-
mum, quod Thalia dicebatur, con-
demnatum fuisse, id quod exempluin
affert iudicii de nefario scripto ab
Ecclesia eo etiam tempore pronun-
ciati.
Triennio post Constantinus dece-
ptus fraudibus Ariani cuiusdam pre-
sbjteri quem ei Constantia soror
,
commendaverat, Arium ab exilio re-
vocavit, qui subdolam fidei protes-
sioiiem, et magno artificio digestam
ei obtulit. Reversus est igitur Arius
Alexandriam sed Athanasius
, qui , catholicam de Verbi divinitate do-
Alexandro successerat, eum in com-
munionem non recepit. Adfuit deinde
anno 335 Concilio Tyri habito in
quo professionem fidei fallacia ple-
nam obtulit, eaque ibi probata est.
Immo Episcopi ad Ecclesiam Alexan-
drinam pro Ario scripserunt. Ale-
xandriam reversus, novarum turba-
rura occasio fuit, praesertim quod
populus ab Athanasio in fide con-
firraatus noluerit eum rccipere. Con-
stantinopolim vocatus, decipiendi ar-
te, qua plurimum valebat, Constan-
tini gratiam ita sibi comparavit, ut
eum catholicura esse existimaverit,
et Alexandro Episcopo Constantino-
politano imperavit, ut ilium in Ec-
clesiam acciperet. Id autem cum Ale-
xander sino-ulari anirai fortitudine
recusasset, Constantinus indignatus
declaravit se prorsus velle , in Eccle-
siae communione Arium postridie re-
cipi. Atque hanc contumeliam catho-
lici pati coacti essent , nisi sceieris
sui poenara Deo Arius dedisset. Eo
enim ipso die , dum inter suos cum
plausu ad Ecclesiam deduceretur, dis-
rupto ventre, viscera effudit, et mi-
serrime mortuus est.
Neque vero Arii mors pacem Ec-
clesiae attulit, cum
eiusdera sectato-
rum opera, haeresis, et dissidium ob
V-
eara excitatum diu perduraverit. Si
huius loci institutum esset omnia
si.ngillatim persequi quae haeresis
,
istius historiam respiciunt , longa
vehementer evaderet narratio; mul-
ta vero, quae ad hanc causam per-
tinent , tradentur a nobis cum de ,
Concilii Nicaeni generalis primi ce-
lebratione , de Concilio Sardicensi
generali, de Liberio Pontifice de ,
Ariminensi Synodo agemus. Plurima
vero Baronius, Pagius, Natalis Ale-
xandcr, Prudentius Maranus in egre-
gio opere suo Divinitas D. N, I. C.
manifesta in scripturis et traditio-
ne, Petavius, aliique doctissimi viri
tradidere, atquc in Conciliorum col-
lectionibus ea prostant, quae perti-
nent ad Synodos in ea causa habi-
tas, sive ab iis, qui errores contra
ctrinam propugnarunt, sive a catho-
licis,
qui haereticorura conatus re-
, fellendos, et veram Ecclesiae doctri-
nam dcfendendam curarunt.
Non omittenda taraen hic est il-
larum sectarum mentio, quae inter
Arianos ortae sunt. Hoc enim osten-
dit coraraunera hominum ab Ecclesia
dissidentium morera , ut, certa au-
ctoritate derelicta, quam sequantur,
inter se scindantur atque ita debi-
litentur ,ac penitus deinde eorum
placita asseclaeque deficiant. Itaque
tres praecipue illae sectae possunt
coramemorari.
Scilicet primo numerandi sunt
,
Anomoei, hac ratione appellati, quod
Filiura Patri avoj^xoiov, hoc est dissi-
milera esse contenderent. li autem
Arii ipsam blasphemiam propugna-
bant, et Filium nulla re Patri simi-
lem, non modo non aequalem dice-
bant. Huius sectae antesignanus Ae-
tius fuit, quem Eunomius, Euzoius
Antiochenus aliique sequuti sunt.
,
Altera secta est eorum qui Semi- ,
ariani sunt appeliati. li, etsi Filiuni
Patri consubstantialem esse nega-
rent, eum tamen 6iJi.oio6crioy Patri, hoc
est, per omnia similera etiara sub-
,
stantia affirmabant. Praecipue vero
celebres ia ea secta fuerunt Basiliua
156 CAPur
Ancyranus Episcopus, Georgius Lao-
dicenus, Eusthatius Sebastenus. Ter-
tiara denique sectam eirormarant ii,
(jui neque consubstantialem, neijue
substantia sirailem Patri Filium esse
contfnderunt, sed dumtaxat Patri si-
milera Fiiiura osse asserebant. Ea
vero secta Acacianorum est appellata,
quod eiusdem auctor fuisset Acacius
Caesareae in Palaestina Episcopus.
Horaines huic sectae addicti verbo
quidem, sed non re ab Anomaeis dis-
sidebant, et Constantii Imperatoris
praesertim metu abstinuerunt ali-
quando ab affirmanda diserte Filii a
Patre dissimilitudine a quo errore
, Sed ille perpetuo invicta constantia
illum alienum esse sciebant. Rerum
autem adiunctis immutatis, Acaciani
CAPUT
DE CO>CILIO QtNERALi MCAL.NO
Impium ac bellura ca-
nefariura
tholicae fideiArius eiusque sectato-
res indixcrant, qui , prout exposui-
mus, gravissimis sparsis erroribus
illud praecipue scelestum perditum-
que consilium iniverant, catholicam
de Verbi divinitate doctrinam fun-
ditus evertendi , cum Verbum, seu
Dei Filium non eiusdem esse cura
, ret.Ad comparandum denique im-
Patre substantiae contenderent sed ,
creatum ex nihilo, cum antea non
esset, mutabilem natura, et Patre
dignitatc minorem esse blasphema-
rent. Meletius praeterea Lycopoli-
tanus Episcopus Ecclesiae Alexan-
drinae paLriarchica privilegia ac iura
perfregerat. Is, ut legitur in 2 Atha-
nasii apologia, a S.Petro Alexandrino
Episcopo synodaliter fuerat damna-
tus tum propter alia crimina, tum
quod, Diocletiano in Christianos sae-
viente, in idolulatriam lapsus esset;
atque ea de causa gravissimum schi-
sma in Alexandrino patriarchatu con-
flaverat. Neque tantum ab ea, quam
exhibere debebat Alexandrino Episco-
po, obedientia defecerat, sed etiam ut ,
Theodoretus habet lib. I c.4, «contra
Primatem Alexandrinum tyrannidem
XLII.
ostenderunt, sc eadem mentc et im-
piftate csse, qua erant Anomoei. Cum
enim viderent, nihil iis timendum
esse qui Filium Patri dissimilem
,
esse praedicarent, id surama audacia
et impietate passim iactarc coepe-
runt. Praetereo rlenique, quae con-
tra Athanasium Alexandrinum Epi-
scopum Arianae pertidiae sectatores
moliti sunt. Cum enim intelligerent,
sanctissimum huc doctissimumque
virum catholicae fidei de Verbi di-
vinitate acerrimum assertorem e^ii^ef
nihil omiserunt, quo insidiis calu- ,
mniis, fraudibus illum opprimerent.
restitit, et nulia umquam eorum va-
ferrima fraude deceptus est.
XLII.
I
exercuerat; » Gelasius Cyzicenus ait:
«contra praerogativas Sedis Alexan-
drinae se gesserat;» ambitione sci-
,
licet, inquit ,Athanasius, ut rebus
praeesset. Thebaidis, ac vicinas Ae-
gypto provincias atque omne illud
,
ius patriarchicum ita invaserat, ut
novum se illic patriarcham o.stencie-
piis conatibus suis praesidium, con-
iurationem cum Arianis antea inimi-
cis iniverat. Veteri etiam de die Pa-
schatis celebrandi controversia Ec-
clesia perturbabatur, propter quam
sub Victore I Romano Pontifice Asiae
Minoris Episcopi magno animorum
motu dimicaverunt cum luna 14
,
mensis Nisan contra Ecclesiae Ro-
manae ab Apostolis acceptam tradi-
tionem festum illud celebraudum esse
contenderent.
Cum hisce malis Ecclesia graviter
agitaretur, cumque satis perspicue
appareret, quantopere necesse esset
iis malis totius Ecclesiae aactoritate
occurrere, Concilium primum gene-
rale Nicaeae habendum decretum
est Sil\e.stri f Romani Pontificis au-
ctoriTate, cnius summae in Ecclesiara
 DE CONCILIO GENERALI NICAENO
potestatis erat, Concilia generalia
indicere. Constantinus de illo Ni-
caeae celebrando omnena operam im-
pendit, et tam bene tum est de Ec-
clesia meritus, ut scriptores Histo-
riae Ecclesiasticac illorum tempo-
rum affirmaverint, Concilium illud a
Constantino fuisse congregatum. Sci-
licet Episcopos undique per litteras
honoris plenas ad Concilium invitan-
dos ciiravit; Nicaeam Bithyniae Ur-
bem rei tantae gerendae commodis-
siraam concessit Episcopis , qui ad
; Ecclesiam merita, non eius tamen
Sjnodum convenerant, annonam co-
piosara quotidie praeberi iussit; ipse
denique Concilio adesse voluit, non
modo ut praesentia sua sacer ille
conventus illustraretur , verum ut
etiam, se praesente, omnia rite at-
que ordine fierent. Haec ideo com-
memoranda duximus, ut appareat, ex
eo, quod veteres ii scriptores a Con-
stantino convocatum Concilium assc-
rant, non sequi, revera eius auctori-
tate, non autem Rom. Pontificis
vestri, convocatam Sjnodum
Plura possent afferri ad ostenden-
dum ex. hac loquendi ratione non
, naque
demonstrari, Concilium Imperatoris
auctoritate, non autem Romani Pon-
tificis indictum esse. Ut exempli loco
ponam aliqua, Synodi Sardicensis
patres in epistola sjnodica asserue-
runt, Sjnodum a religiosissimis prin-
cipibus Constante et Constantio con-
vocatum esse Athanasius autem do
: ipse quidem per se cum senectutis
ea Sjnodo in epist. ad solitarios ait,
« scripsisse lulium Romanum Ponti-
ficem oportere fieri Sjnodum. » In
VIII Sjnodo oecumenica vicarii Se-
dium orientalium asseruerunt, Im-
peratorera Basilium, veteres Impe-
ratores imitatum, universalem illam
Sjnodum fecisse. At nihil
exploratum, quam Hadrianum II il-
lam Sjnodum indixisse cuius ad , etiam Hosius ex Hispaniis, nominis
Imperatorem ipsum BasiJium epi-
stola act. 1 lecta est in qua prae-
,
ter cetera, quae id ostendunt, aperte
Pontifex.pronuntiat: «Yolumus ergo,
per vestram pietatis industriam Con-
stantinopoli numerosum celebrari
Concilium.» Legati tandem R. Pon-
I. 157
tificis, qui illi Concilio praefuerunt,
haec verba fecerunt: «Piissinius,
Christianissimus Imperator ,
prae-
decessorum suorum sequutus exem-
pla, transmisit legatos suos, nobilis-
simos viros, Romam ut Sjnodum
,
postularent. « Licet igitur veteres
illi scriptores asserant, a Constanti-
no Nicaenum primum Concilium con-
vocatum esse; certum tamen haben-
dum est Imperatoris quidem fuisse
,
praeclara in tam gravi negotio erga
revera auctoritate, sed Silvestri Ro-
mani Pontificis iussu Concilium esse
convocatum.
Habita est Sjnodus anno 325, et
ad illam 318 Episcopi convenerunt,
quorura plerique in Diocletianea per-
sequutione orane cruciatuum genus
pro ChristianaReligione passi erant.
Una cum Episcopis vero innumeri
diaconi ac presbjteri Nicaeam ve-
nerunt, ac licet suflTragium in Con-
Sil- cilio non tulerint, quod eorum or-
fuisse. dinis hoc proprium non esset; Epi-
scopis tamen opera, consilio doctri-
in controversiis pertractandis
praesto fuerunt. In antiqua colle-
ctione Conciliorum Cresconii Afri-
cani Episcopi meraoriae proditum
est, durasse Concilium «a die XIII
Kal. lulii usque ad diem oct. Kalen-
das Septembris.»
Praefuit Concilio Silvester, non
,
causa ab itinere tam longo susci-
piendo prohibitus sit, sed per lega-
tos suos iique fuere Hosius Cordu-
;
bensis Episcopus Yitus et Yincen-
,
tius Romanae Ecclesiae presbjteri.
Gelasius Cjzicenus ita habet I. 2 hi-
storiae Concilii Nicaeni c. 5, ubi ex
tam est 3 Eusebii lib. de vita Constantini
cap, 7 haec se accepisse ait « Ipse
:
et famae celebritate insignis, qui
,
Silvestri Episcopi maximae Romae
locum obtinebat una cum Romanis
,
presbjteris Yitone et Yincentio cum
aliis multis in consessu illo adfuit.»
Non leguntur quidem nunc in me-
morato Eusebii loco verba, quae di^

158
serto (licaiit, Hosium Silvo>tri
cum obtiiiuis>ie : seti aJiiraadvertit
erutlitissimus Franciscus Antoiiius
Zaccaria Antilebronio parte 2
iii
lib. 4 cap. 2, in eo Eusebii tostimo-
nio ali(iuiil nunc desiclerari. Alia ve-
ro non (le<unt monumetita, «luae id
aperte de Hosii legatione significant.
Id apertis verbis continetur in ve-
tusta Canonum collectione, Carolo
Ma^Mio ab Hadriano I oblata an. 784;
id Photius cod. 88 confessus est. Quod
si omnia, quae Silvester scripsit aut
gessit, nunc exstarent, id lortasse
ipso etiam Pontificis testimonio con-
firmaretur.
Facile est autem Launoium con-
futare, qui in epistola ad Rajmun-
dum Formentinum contendit, Vitum
ac Vincentium adruisse tantum , at
non praetuisse Concilio; Hosium au-
tem praefuisse quidem generali illi
totius Ecclesiao conventui, nominis
tamen sui celebritate, atque ob sua
in fiuei catliolicaedefensionem me-
rita,non vero Romani Pontificis loco
atque auctoritate. Lauiioii mentem
Febronius sequutus est. Facile est
in(iuam, ista refellere. Nam ut de
Vito primum ac Vincentio dicamus,
idem est Concilio adesse RomaniPon-
tificis nomine, eiusque vices gerere,
acconvontui ipse praoesse. Qui enim
Roniani Pontificis praesentiam sup-
plet, is illius raunera implere intel-
ligitur, cuius est toti Ecclesiae cum
potestato praeesse. Praeclaro id os-
tendit S. Leo in epistolae ad Syn-
odum Clialcedonensem loco,
noius abutitur. « Amplectondum ait
Pontifex ClementissimiPrincipis ple-
num rcligione consilium quo san- ,
ctam fraternitatem vestram ad de-
struondas insidias diaboli, et ad re-
formandam Ecclesia-ticam pacem vo-
luit convenire, be^tissimi Apostoli
iure at([ue honore servato adeo ut , mam omnium Romani
nos quoque suis ad hoc litteris in-
vitaret, ut venerabili Sjnodo no-
stram praesentiam praeberemus ;
quod quidem nec necessitas temporis,
nec uiia consuetudo poterat permit-
t^^Tv^: liirK'! in his fratribus Pascha-
,
CAPUT Lxir.
lo- sino et Luccntio Episcopis Bonifacio
et liasilio presbyteris, qui ab Apo-
stolica Scde dirccti suiit, rae Sj.nodo
vestra fratornitas existimet praesi-
dere. » Memigitur est Romani Pon-
tificis nomine Concilio adcsse, ac pro-
pter eius summam in Ecclesiam po-
testatem Synodo praeesse. Neque id
minus luculenter S. Leo tradit in
epistola ad Marcianum rmperatorem.
«Fratrem, inquit , et coepiscopum
meum Paschasinum de ea proviiicia,
quae videretur esse securior, evoca-
tum,qui vicem praesentiae meae pos-
sit implere, direxi; Bonifacio fratre
nostro et compresbjtero sociato, et
his, quos antea miseramus, adiunctis,
consortem illis fratrem quoque meum
lulianum addentes Episcopmn . . .
Quia vero qnidam de fratribus con-
tra turbines falsitatis non valuere
catholicam tenere constantiam, prae-
dictum fratrom etcoepiscopum meum
vice mea Sjnodo convenit praesi-
dere. » Quod si post tam perspicua
adducta testimonia idem est Romani
Pontiflcis vicos supplere in Concilio,
eiusque loco adessc, ac Sjnodo ipsi
, ob Romani Pontificis potestatem
praeesse; apparet, Vitum et Vincen-
tium noii adfuisse tantum Synodo
Nicaenae, sed etiam praefuisse, cum
in ea Silvestri locum dignitatemque
rotulerint.
Quonam vero probabili argumento
potest pepsuaderi, Hosium CoriJuben-
sem Episcopum Sjno(!i generali Ni-
caenae primae non R. Pontificis au-
quo Lau- ctoritate, sed ob nominis sui celebri-
tatem, ac ob praeclara in fidei dc-
fensionem merita praefuisse? Erat
Hosius non amplissimae alicuius se-
, dis, sed Cordubensis Ecclesiae Epi-
scopus: Hispalensis Episcopi provin-
cialibus iuribus subiiciebatur. Eritne
vero credibile eum nisi amplissi-
, ,
Pontificis po-
testatem retulisset , eiusque locum
supplesset, in Oriente, ante legatos
Sedis Apostolicae, ante Alexandrinum
et Antiochenum patriarcliam ante ,
totius Africanae Ecclesiae Prima-
tem, extra proviaciam suam, in Con-
 ? ,

DE COXCILIO GENE RALI NICAENO I. 159

cilio generali, negotium publicunii to-
tius Ecclesiae gerentem , praees?e
potuisse? Quid est vero, quod in Con-
cilio Illiberitano, in satis parva Epi-
scoporum frequentia iiabito, secundo
suae rationem adco valere- in Con-
cilio non potuisse, ut Synodo prae-
esset.
Neque ob merita, quibus prne^ta-
bat dici iure potest, Hosium onini-
,

tantum loco Hosius sederit, in Are-
latensi autem intor primarios Epi-
scopos, Cordubensis Episcopus non
recenseatur
Quid vero dicemus de Episcopis
qui Hosio iafensi esse debebant pro-
pterea quod catholicam fidem acri-
ter dcfendisset, atque arianana hae-
resim impugnasset? Est enim prorsus
manifestum, eos pati non voluisse,
Hosium Synodo universac praeesse,
nisi exploratum habuissent, non suo,
sed Romani
Pontificis nomine Conci-
lio universo praesidere debere. Theo-
gnis iNicaenae Civitatis, in qua Syn-
odus habebatur, Episcopus, Eusebius
Nicomediensis aliique plures, ambi-
, tes, quemadmodum ex Rufino ip<o ac
tiosi vehcmenter Arianique erant.
, Tlieodoreto colligimus de Spiridione
Quis est, qui sibi persuadeat, eos non
bus in Synodo esse praelatum; nam
praeter illum aderant in Conciiio
eiusmodi viri, qui meritis Ilosio non
erant inferiores. Talis erat Paphnu-
,
tius, qui Maximiani iussu acerbis-
,
simos cruciatus passus fuerat; talis
Potamon gravissima tormenla pro
religione perpessus ; talis Paullus
Neocaesareae Euphratesiae Episco-
pus, qui in Licinii vexatione insignis
fortitudinis ac constantiae testimo-
nia praebuerat. Eorum autem nierita
Rulinus I. 1 c. 4; Epiphanius haere-
si 69; Theodoretus 1. 1 c. 7 recensent.
Aderant autem et Episcopi prophe-
tiae ac miraculorum fama prae>tan-
Trimjthuntis in Cjpro de lacobo ,

fuisse intercessuros Episcopo Cor- , Nisibis in Mesopotamia, do Nicolao

dubensi praesidentiam suscipiente, Mji'ae in Ljcia Episcopis. Aderat
nisi intellexissent, eius auctoritatcm denique, ut ceteros praeteream Eu- ,

a Sede Apostolica ob legationis mu- sebius Caesareensis gratia et aucto-

nus collatum esse profectam? Quan- ritate apud Constantinum valde po-
topere id inverisimile sit, apparet tens, doctrina et eruditione illustris.
inter cetera ex Conciiii sexti gene- Aderat Eustathius Antiochenus Epi-
ralis historia. In eo enim Metropo- scopus, Alexander Alexandrinus Pa-
litae Antistites qui Episcopo Con-
,
triarcha. Hunc vero Theodoretus I. 2
stantinopolitano subiiciebantur, For- c. 26 amplissimis verbis laudat; iilius
tunio Carthaginiensium Episcopo A- eloquentiam Sozomenus 1. 2 c. 10 ve-
fricae totius Primati restiterunt hementer commendat. Non sola igi-
qui locum iis superiorem in Synodo tur Hosii propria merita causam af-
obtinerevolebat. Quod si vero Ariani, ferre potuerunt , ut is prae ceteris
qui, Constantio Imperante et eo- Sjnodo praeesset, sed ei tantum hunc
rum rebus studente omnia conati , honoris gradum ex Romani Ponti-
sunt ut Nicaeni Concilii decretorum
, ficislegatione obvenisse conceden-
vim extenuarent, numquam tamen dum est.
eo argumento ad eiusdem Concilii Concilium generale Nicaenum Fi-
auctoritatem infringendam usi sunt, lium Dei consubstantialem Patri esse
quod scilicet non servato Ecclesiae
, definivit, atque idcirco illud omne
more Cordubensis Episcopus uni-
, proscripsit, quod doctrinae Ecclesiae
versali Sjnodo praefuisset, id mani- Catholicae de Verbi divinitate non
feste etiam ostendit, apud neminem esset consentaneum. Ad veterem il-
tunc vocari in controversiam potuis- lam de die paschatis celebrandi con-
se , Hosium
idcirco praefuisse Sjno- troversiam quod spectat, Nicaeni Pa-
do, quod Romani Pontificis, qui ius tres iusseriint, festum illud Roma-
praesidendi habet, locum obtineret. nae Ecclesiae more peragendum esse,
Concluditur crgo, Hosium ob Sedis Dominico die, sciiicet, qui lunam XIV
160
post vvTriuni aeqninoctium proximc
se<|uitur: at(iuo ita quo<l
cuni Asianis Episcopis agens sac-
culo statucrat, Concilii etiam ge-
II
neralis decreto praetlicatum est.
Gelasius quidem Cyzicenus Caesa-
reae in Palaestiiia Episcopus de actis
Nicae>iae primae St/nodi historiam
Bcripsit. Sed illi liistoriae, quae tem-
pore Basilisci, hoc est posteriori ni-
rnis aetate, scripta est, repu^nat Eu-
sebius lib. 2 de Vita Constantini
c. 14, ubi ait: «Porro ea, quae com-
mune placuerant, scriptis mandata
(a patribus >iicaenis), et singuiorum
subscriptione roborata sunt.» Atqui
communi consilio convenit tantum
de symbolo ac de canonibus et de
, sim eruditi viri notarunt, cum qua-
Epistola Synodica. Praeter ea igitur
tamquam ab eoConcilio fjestum nihil
litteris traditum est. Ne(|ue haec
cum Athanasii testimonio pugnant
libro de Syyiodis, quem Baronius ad
annuni 325 n. 61 auctorem esse pu-
tat, acta Nicaena revera conscripta
fuisse. Diligens enim Athanasii loci
latina versio habet: «Quod si ad
hanc rem usus Synodi desideratur
supersunt patrum scripta; nam ne-
que hac in parte negligentes fuere
(jui Nicaenae convcnerunt, sed
accurate scripseruntt » ea, videlicet,
quae communi suffragio decreta sunt,
quae ad symbolum, ad Canones ad
Epistolam Sjnodicam referuntur.
Exsistitautem ex alio Athanasii loco,
revera Iiaec acta conscripta non esse.
Etenim in epistola de decretis
caenae Synodi ita loquitur Athana-
sius: «Quandoquidem tua
quae in Sjnodo ge-
iiosse desiderat,
sta sunt, minime cunctatus sum, sed
statira tibi significavi ,
quaecumque
ibi acta sunt.» Nam
acta de rebus
si
in Synodo gestis collecta atque edita
fuissent, Athanasius necesse non ha-
buisset ea narrare; quae haec omnia
diserte continerent, provocare po-
tuisset. Apparet ergo, quae auctori-
tas insit actis Nicacnae Sjnodi a
Gelasio Cyziceno cditis.
Viginti tautum nunicro fuere ca-
noncs, qui NioaiMo Concilio con-
i:'.
CAPUT LXII.
quiquo tn\ no>tram ae'a-
diti sunt,
\'ictor I tem pervcnerunt. Oitendunt id in-
numeri antiqui codices: ostendunt
veteres scriptores, qui de canonibus
agentes a Synodo Nicaena editis non-
nisi viginti illos fuisse narrarunt.
Theodoretus 1. 1 c. 8 plures, quam
viginti, Nicaenos canoncs non nunje-
rat, totidemque repertos esse ait in
Alexandrinae , Antiochenae et Con-
stantinopolitanae Ecclesiae tabula-
riis, cum magna diligentia ab Airi-
canis Episcopis conquisiti saeculo
Ecclesiae 5 luere. Neque his oppo-
nitur Rufinus cum 1. 1 c. 5 viginti
duos recenset. Duo enim ei illis a
Rufino in duas secti partes, ut pas-
tuor effecissent, 22 numerare potuit.
Haec abunde refellunt P. Chryso-
stomum a S. losepho, qui in sua dis-
sertatione de Canomim Nicaenorum
niimero, praeter hos 20, quos com-
menioravimus, alios plures canones
a Synodo Nicaena editos esse con-
tendit, qui appellationes ad Roma-
num rontificem bigamos, litteras
,
, formatas, sacrificia pomeridiana pro-
hibenda, aliaque ad disciplinam Ec-
, clesiasticorum pertinentia respice-
ita rent. Ex his etiam apparet, quam
gravitcr deceptus sit Franciscus Tu-
rianus, qui eX antiquo quodam ara-
, bico exeniplari 80 canones edidit,
quos a Patribus Nicaenis profectos
esse affirmavit. Abrahamus Echel-
lensis Maronita etiam 84 Canones
M- Nicaenos prodidit cum pluribus aliis,
ut ipse putavit, eiusdem Synodi sta-
dilectio ea tutis, et Pater Chrysostomus a S. lo-
sepho Turiani sententiam regere co-
natus est. At canones ii omnes, qui
Melchitis lacobitis , Nestorianis
, ,
Cophtis Abyssinis Armenis Grae-
, , ,
cis ac Maronitis tamquam legitimi
Nicaeni canones visi sunt, supposi-
titii debent iudicari, propterea quod
nonnulla habent, quae non modo cum
omni antiquitate, verum etiam cum
ipso Nicaeno Concilio pugnant. Ut
ostendatur autem , eos canones, et-
iamsi antiquos, Concilio Chalcedo-
nen^i vctustiores non esse, satis erit

DE CONCILIO GENERALI NICAENO
considerare, Patriarchae nomen
penumero quod tamen ea
in iis legi,
primum aetate usurpari coeptum fu-
isse exploratum est.
Atque hic non erit inopportunum,
nonnulla recensere de canone 6 Ni-
caeno. Canon ille habet: « Antiqua
consuetudo servetur per Aegjptum,
Lybiam et Pentapolim ita, ut Ale-
xandrinus Episcopus horum omnium
habeat potestatem quia et Urbis
,
Romae Episcopi parilis mos est.
Nota est Rufini Aquileiensis huius
canonis interpretatio, qui lib. de hae-
resibus c. 6 ita canonem hunc red-
diuit: « Ut apud Alexandrinum et
in Urbe Roma vetusta consuetudo
servetur, ut ille Aegjptum, vel hic
Suburbicariarum Ecclesiarum soUi-
citudinem gerat.» Nota deinde, quae
excitata est in hoc Nicaeni Concilii
canone explicando apud eruditos con-
troversia. Ad rem ipsam quod per-
tinet, nihil dicam de Eusebianis de-
que eorum Philippopolitano conven-
ticulo, inquo existimatum est, hoc
canone everti Romanae Cathedrae
principatiim ac totius Ecclesiae mo-
narchiam, et induci regimen aristo-
craticum inter tres Patriarchas ea-
dem potestate praeditos divisum. Ni-
hil^.e ratione, qua Photius gravis-
simum hunc errorem munire cona-
tus est, ut dissitiii, quo Ecclesiam
lac. ravit, impium consilium defen-
deret. Est enim luculentissimum
Romani Primatus in uni-
Pontlficis
ver.-atn Ecclesiam iura hoc canone
viohita non esse, ac etiam post Syn-
0(.um Nicaenani habitam commu-
Dem Ecclesiae Catholicae sententiam,
fuisse, Romanum Pontificem in Pa-
triarchas ipsos iurisiiictionis princi-
patum obtinere. Testis in Ephesina
Synodo actione 4 luvenalis Epi-
scopiis Hierosoljmitanus aflirmatis
« Mos est ex Apostolorum ordine
atque traiMtione, ut Sede^^ Antioche-
na apud Romanam dirigatur et iu-
dicetur..» Testis Sjnodus Chalceuo-
nensis , quae in relatione ad Leonem
Papam « Romano Episcopo, inquit
vineae custodia commissa est ... Apo-
TOM. I.
»,
:
I. 161
sae- stolicum radium usque a(^ Constan-
tinopolitanorum Ecclesiam consuete
gubernando spargentes saepius ex-
tenditis.»HisadiungipotestFelixIir,
qui Sjnodali Epistola ad Bithj-
niae et Constantinopolis Presbjteros
et Archimandritas ait : « Trecenti
decem et octo Sancti Patres apud
Nicaeam congregati considerationem
rerum omnium atque auctoritatem
Romanae Ecclesiae detulerunt.» Ge-
lasius denique et Bonifacius I hoc
ipsuni luculenter ostendunt.IUe enim
in epistola 8 ad Anastasium Augu-
stum Nicaenos canones indicans as-
serit: « Apostolicae Sedis auctoritas,
quod cunctis Sedibus Christianis et
Ecclesiae praelata sit universae, et
canonum serie paternorum, et mul-
tiplici traditione firmatur. » Alter
vero in epistola 41 ad Thessaliae Epi-
scopos «Nicaena Sjnodus, ait, supra
Romanam Ecclesiam nihil ausa est
constituere, quod omnia huic noverat
Domini sermone concessa.»
Explicandum est potius, quaenam
sit illius canonis sententia. Consi-
deranda vero ea sunt, quae de Me-
letiano Schismate commemoravimus,
Meletium scilicet Ljcopolitanum E-
piscopum Alexandriae Ecclesiae iura
patriarchica usurpasse. Graves de
eius audacia atque arroganti agendi
ratione Alexander Alexandrinus Epi-
scopus querelas ad Sjnodum attulit.
,
Itaque canon ille n. 6 conditus est,
quo, licet iura praesertim ordinatio-
num propria Patriarcharum contra
Meletianam audaciam defenderentur;
atfiimari tamen potest, Patres Ni-
caeuos, occasione ciesumpta ex usur-
pata per Meletium in patriarchatu
Alexanc.rino ordinationum auctori-
tate,generatim prospexisse omni iuri
patriarchico, ac statuisse, ne ulla Pa-
trJarcharum vel maiorum sedium
iura quii quam detrimenti caperent.
Nam patres ordiuationis vocem prae-
cise non adhibuerunt in canone et ,
Antiochenae ac ceterorum principa-
lium sec.ium Episcoporum propria
iura ac pri\ilegia sarta tecta esse
voluerunt, quorum tamen potestati
11
1rt2 CAPUT
pubiecta looa nihil cum Meletiaiio
Schisinate comiuuiit* liabucruiit: fjua-
re canonis huius sententia est, Kpi-
scopura Alexandrinum potestatem
liabore debei^e in provincias iuri suo
patriarchico subiectas, Aegyptum ,
Lybiam Pentapoliiii, tiueniad-
at^iue
niodnm Komani Pontifieis iuri pa-
triarchico omnes Occidentis provin-
ciae subiiciuntur. Neciue alia certe,
quam haec,esse potest probabiiis Ru-
tini sententia loco superius citato,
qui paraphrasim potius, quani ver-
sionein canonis Nicaeni continet, ut
Valesius notatin ohservationibns ad
oiovam Ilistoriae Socratis et Sozo-'
meni versioyiem c. i de canone 6
Nicaeno. Ita([ue, qui eam explicatio-
nem accipienclam arbitretur, neque
potias cuin Leone Allatio lib. 1 de
consensione Orientalis et Occiden-
talis Ecclesiae c. 12 n. 4 rogare,
«Quid hic Urbicaria et Siiburbicaria
somniamus, de quibus ne vestigium
quidem in verbis Concilii?» is , in-
(juam , atfirmare deberet Ruftnum
, quae in Urbis Episcopi sint dioeccsi
per Suburbicarias totius Occitlentis
Ecclesias patriarchico iure sub Ur-
bis Episcopi potestate constitutas
intellexisse. Neque hic opponi pot-
est, Suburbicarias provincias aut re-
CAPUT
DE SYNOIJO SARDICE>SI GENEIIALI.
Synodus Sardicensis anno 347 ha-
bita est. Eam Romanus
lulius I Ea quae superius attulimus, cum
Pontifex habendam decrevit, cum
vidcret, Eusebianorum audaciam co-
crceri non posse, atque a Coustante
et Constantio Imperatoribus obti-
nuit, ut illa in Urbe Sardica Daciae
Mediterraneae Metropoli celebrare-
tur. lulius ipse pcr se Sjnodo non
praefuit. Etenim « honestam et ne-
cessariam dedit absentiae excusatio-
nem» ut habet I Synodalis epistola:
loco suo tamen praeesse Sjnodo vo-
luitHosium Cordubensem Episco-
pum Archidamum et Philozenum
, tio ad Marcianum Augustum habet:
Rcmanae Ecclesiae presbyteros, ac
XLIII.
I j^iones secundum communcm
loquendi rationem accepta-j ta:
patere non posse. Etenim « quam
multa sunt (ait lacobus Sirmondus
dissertatione 2de Suburbicariis)eius-
modi vocabula, quae pro rei adiun-
ctae modo significationem variant?
lidemne sunt tines ac terrnini Orien-
tis, cum Comitem Orientis audivi-
mus, et cum Praefectum Praetorio
Orientis? Eiidemne Asiae cum Pro-
.
consul Asiae nominatur, et cum Vi-
carius Dioecesis Asianae? Eademne
Italiae, quac a Vicario Italiae regi-
tur, et quae a Praefecto Praetorii
Italiae administratur? Quod iis ergo
aliisque sexcentis usus tulit,curin
Suburbicariis quae dicuntur, idem
,
non faciat, ut quemadmodum Subur-
bicariae regiones tua quidem senten-
tia (Saliuasii videlicet, quem refel-
lit) eae dictae sunt, quae Praefecto
Urbis ut ei,'o interpretor, quae Vi-
;
cario parebant; ita Suburbicariae
Ecclesiae rite nominentur omnes ,
ac potestate?» Legendus praeter
scriptores, quos iam citavimus, Em-
manuel Schelestratius in antiquitate
Ecclesiae momimentis demonstrata
tom. 2 dissertatio7ie 6.
XLIII.
Leonem eiusdem EcclesiaeDiaconum.
,
de R. Pontiticis legatis egimus ^ qui
Synodo Nicaenae praefuerunt, osten-
dunt, cos etiam, qui lulii loco Con-
cilio Sardicensi interfuerunt, revera
Synodo praefuisse. Habemus vero
ex tertia synodali epistola, ex sin-
gulorum pene canonum contextu ,
atque ex Episcoporum Synodi sub-
scriptione, perspicua, Hosii praeser-
tim, huic Synodo praesidentiae ar-
gumenta. Ut vero cetera praete-
ream Synodi Chalcedonensis rela-
,
I
« Illis qui apud Sartlicam contra
,
 » :,
DE SYNODO SARDICENSr OENERALT.
reliqnias Arii convenerunt, Hosius
ad proferendam sententiam prae-
fuit.
Fuisse oecumenicam Sjnodum Sar-
daciensem, in controversiam vocari
non potest. Nam cum certum sit
ex universo orbe Episcopos ad illam
habendam fuisse invitatos, et revera
convenisse; cumque ii una cum Ro-
mani Pontificis legatis decreta edi-
derint, Ecclesiae Concilium generale
constituerunt. Neque Episcopi Aria-
nis rebus studentes, qui, Sardica re-
licfca, Philippopolim fugerunt, de hu-
ius Concilii auctoritate detrahere
potuerunt. Quare a veteribus scri-
ptoribus Magnum Concilium Sardi-
cense appellatum est, et Sjnodus ex
toto orbe coUecta.
Concilii huius decreta recepta sunt
non solum ab Occidentalibus , sed ab
Orientalibus etiam labente saeculo 4,
quo Nicaenae Synodi decretis alle-
gata fuere. Utar autem verbis Petri
ac Hieronymi Ballerinii de antiquis
collectionibus et collectoribus cano-
num ad Gratianum usque parte
prima c. 7 n. 6, ut ostendam , quare
inter Oecumenica Concilia proprio
suo nomine Sardicense Concilium ap-
pellatum non sit. Scilicet aiunt
«Quod si posteriori aefcate apud ipsos
Romanos inter quatuor Concilia oe-
cumenica relatum non fuit, id eam
ob causam evenit, sive quia in Ni-
caeno Concilio Sardicense eidem ad-
nexum complectebantur , sive potius
quia recensentes, quae tamquam E-
vangelia suscipienda erant, ea sola
Concilia memoranda putarunt, quae,
ut sartam tectam custodirent catho-
licam fidem, peculiarem aliquam hae-
resim condemnarunt. Ita laudata qui-
dem est Nicaena Synodus, quae Arii;
Constantinopolitana quae Macedo-
,
nii; Ephesina, quae Nestorii; et Chal-
cedonensis, quae Eutjchis errores
proscripsit. Sardicensis autem Syn-
odus, cum in Arii reliquias sese
exserens nullani distinctaiu haeresim
protriverit, veluti Nicaenae appen-
dix habita distincte recensenda non
fuit, ut ne tamen idcirco inter oe-
,
163
cunienica Concilia habita lion fu-
isse credatur.
Quod spectat ad numerum Episco-
porum qui ad Sardicense Concilium
,
convenerunt, gravissimis argumentis
adductis eruditi viri ostendunt eos ,
fuisse , ex Eusebianis orientalibus
n. 76, ex catholicis vero n. 97. Id
autem maxime consonat Athanasii
testimonio in historia Arianorum.
«Conveniunt, inquit, cum ex Orien-
te, tum ex Occidente in Sardica Ur-
be Episcopi, plus minus centum se-
ptuaginta.»
Ad canones quod pertinet Concilio
Sardicensi editos, ii numero vel 20
vel 21 fuere. Inter istos autem ce-
leberrimi sunt illi in quibus de ap^
pellationibus agitur, a quolibet Epi-
scoporum iudicio, ad Romanum Pon-
tificem deferendis. His canonibus ori-
ginem assignarunt iuris, quo Rom^-
nus Pontifex potitur appellationura
a quocumque Episcoporum iudicio
accipiendarum, Petrus de Marca de
concordia Sacerdotii et Imperii L 7,
Quesnellus dissertatione 5 in opera
S. Leonis, Dupinus de antiqua ^c-
clesiae disciplina dissertatione 2,
ac Febronius. Eos autem doctissime
confutarunt Natalis Alexander dis-
sert. 28 in Hist. Ecclesiasticam sae-
culi 4; doctissimi Ballerinii t. 2 ope-
rum S. Leonis, observationum c. 6
et 7 in primam partem dissertatio^
nis 5 Quesnelli, Franciscus Antonius
Zaccaria in Antifebronio L 3 part. 2
c. 3. Facile est autem ostendere, hanc
potestatem appellationum recipien-
darum, non ex ullo canonum decreto,
sed ex ipsa primatus institutione
RR.Pontificum propriam esse. Nam
cum Romani Pontifices primatum
divinitus institutum honoris et po-
testatis in Universam Ecclesiam ha-
beant, inde natura sua, eorum ius
manat, ut omnes in iudiciis Eccle-
siasticis appellationes ex Universa
Ecclesia recipiant. Summa enim haec
in Ecclesiam potestas divinitus ac-
,
cepta facit, ut iure potiantur appel-
lationum in Ecclesiae causis , atque
ut omnium, qui ab inferiorum iudi-
 ,,
104 CAPUT
cunj sentcntii"? provocant, appella-
tiones rt'ri|)ere, a<l Komanum Ponti-
flceni ptTtineat, (lui iutlicuin omnium
Ecclcfia-ticonim summu.s superior
est.
A'l tlemonstrandum iuri> liuius no-
vitatem per SarJicensis Synodi de-
creta in(!uctam esse, Febronius putat
argumentum depromi posse ex his
canonis tertii verbis <( Si aliquis
: supposito, cum in canone iilo 3 rie
Epi-coporum iudicatus fuerit in ali-
qua cansa, et putat se bonam cau-
sam habere, ut iterum Concilium
renovaretur, si vobis placet, S. Pe-
iri Apostoli memoriam Jionoremus,
ut scribatur ab his, qui cau<am exa-
minarunt, lulio Romano Episcopo
et si iudicaverit renovandum esse
iudicium renovetur, et det iudices.
,
Si autem probaverit talem causam
esse, ut non relricentur ea, quae acta
sunt , quae decreverit, confirmata
erunt. Si hoc omnibus placet ? Syn-
odus respondit phicet. In hunc
: dem appellatio, novum, quod pete-
enim locum ita Febronius disputat
cap. 5 § 5 n. 1: « Primum (id est
novum quid, et ante in.suetum) hic
introduci, satis apparet ex verbis
Hosii proponentis: Si vestrae, inquit,
(lilecioni videtur, Petri mernoriam
Jwnoremus: nimirura dum proponit,
an non placeat patribus,in hoc B. Pe-
tri memoriam honorare cupit hunc ,
hoiiorem Romano Pontitici deferri
non ius aliquod praeexsistens Roma-
nae Sedi conservari. Addit: si vestrae
dilectioni vicletur : id est, si vobis
propositio et consilium meum arri-
ceat, Petri memoriam honoremus.
Haec verba ad ipsum Petri priraa-
tum aut ius aliquod ei per se co-
, putarent nullum ipsi ius in appel-
liaerens referri non possunt quip-
,
,
pe quae a Synodi arbitrio miiiime
dcpendebant proindeque necessario
;
ad separatum aliquofl privilegium
spectant, quod Patres Successori Pe-
tri ex causa mox recensenda ( vi-
delicet ad coercendam haereticorum
audaciam, et ne eoruru artibus ac
dolo iudicia ecclesiastica paterent)
adiicere meditabantur. »
Verum liaec, quae Febronius dis-
putat , ut novum appellationum re-
,
XLTIT.
cipien^^irum in^ R. Ponfiflci per ca-
nones Sardicenses tributum esse de-
monstret, nuila ratione, quod iscon-
tendit, elhciunt. Immo vero tot
haec Febronii argumentatio ex vei
bis depronjpta si vobis placet, S. Pt-
tri memoriam honoremus, ut appc-
site inquit eruditissimus Zaccari..
loco superius citato, fal.so laborat
mera novi iudicii petitione agatur,
sine appellatione ad Romanum Pon-
titicem; non autem de appellatione
proprie dicta, quae neque expresse
nominatur in eo canone, et in quo
iudices ad Romanum Pontificem, non
autem eum qui condemnatus fuerit,
,
sci'ibere debere decernitur.
Praeterea certum est, hoc tantum
canone 3 adhibitam fuis.se a Patribus
forpulam S. Petri Apostoli merno-
riam honoremus. Ubi enim non in-
tercedit exprosse ad Romanam Se-
batur iudicium, ex tinitimis Episco-
pis dari solebat, ut ex canonc X!V
Antiocheuo, aliisque testimoniis li-
quet. Neque in hoc Apostolica au-
ctoritas necessaria erat. Cum igitur
Sardicenses Paires, non ex iure quod
cogeret, sed ex observantia in Sedem
Apostolicam hanc methodum ser-
,
vari praeceperint ut hac ratione
,
eiusdem Sedis auctoritatem et hono-
rem promoverent, cui Eusebiani de-
trahere conati fuerant,ea formula
usi videntur. In hoc autem Ponti-
Primatus ratio habitafuit. Ne-
licis
que enira hunc honorcm Romanae
Sedi ii(iem Patres detulerunt, quasi
lationibus competere, quod sequen-
tibus canonibus satis decUirarunt
sed quia, eo quoque casu quo iudi-
,
ces ex linitimis provinciis (iarentur,
potius ab ea Sede dandos crederent,
quae ratione primatus in omnes Ec-
clesiae provincias iurisdictionem ha-
bebat quam a Metropolitano Epi-
,
scopo, qui per se in provinciae fini-
timae Episcopos nihil iuris habebat.
Ceterum hac formula abstinue-
runt in canonibus sequentibus, cum

DE SYNODO SARDICENSI GENERALT.
de appellatione proprie dicta ad Sura-
mum Pontificem sermo fuit, quia
hic non de honore tantum agebatur,
sed ius proprium Sedis -Apostolicae
propugnaverunt. Verba autcm lau-
dati canonis si vobis placet , non
trepidantium et dubitantium sunt,
sed communis fuit formula, utliquet
ex aliis eiusdem Concilii canonibus,
qui cum
certas ac iustissimas legcs
fixerint nuUam trepidationem ac
, Ea vero, quae canone 7 vel 5 fuere
forraidinem recipiebant. Haec quae
observationum 6 in memoratam
c.
Quesnelli dissertationcm fratres Bal-
lerinii notarunt luculenter etiam
, iudicium. «Hosius Episcopus dixit:
ostendunt, quam inepte fecerit Fe-
bronius, cum ex verbis in canone 3
adhibitis argumentum desumi posse
arbitratus est ad evincendum per
canones Sardicenses novum Romano
Pontifici ius tributum esse appella-
tionum recipiendarum.
Canones Sardicenses in quibus , examen scribere his Episcopis di-
vere proprieque de appellatione agi-
tur ad Romanum Pontificem defe-
renda, suat 4 et 7 in coUectione la-
tina, seu 4 et 5 in graoca. Quare
Zosimus Romanus Pontifex in com-
monitojno, quod legatis ad Africanos
in Apiarii causa an. 418 dedit, cum
appellationem proprie dictam a Sar-
dicensi Concilio confirmatam probare
voluit, non tertiura huius Sjnodi ca-
Ronem, sed septimum , vel quintum
inseruit.
Quartus autem ille Canon ita ha-
bet: «Gaudentius Episcopus dixit:
Addendum, si placet, huic senten-
tiae, quam plenara sanctitate protu-
listi, ut cum aliquis Episcopus de-
positus fuerit eorum Episcoporum
, hunc, continuo occurrit nihil aliud
iudicio ,
qui in vicinis locis
morantur, et proclamaverit agendum
sibi negotium in Urbe Roma, alter
Episcopus in eius cathedra post ap-
peUalionem eius, qui videtur esse
depositus, omnino non ordinetur, nisi
causa fuerit in iudicio Episcopi Ro-
niani determinata.» Hoccanone, ut
apparet, decretum est, neminem pos-
se in Episcopi locum subrogari, qui,
cum ab Episcopis provinciae suae
oondemnatus esset, ac deinde vidis-
,,
165
set, depositionem ab Episcopis fini-
timis quos Romanus Pontifex iudi-
,
ces dedisset, fuisse confirmatam, ad
Romanum ipsum Pontificem provo-
casset, et postulasset negotium suum
Sedis Apostolicae iudicio definiri.
Atque haec quidem statuta sunt de
appellationibus quae post prirai ac
,
secundi iudicii sententiam ad Ro-
manum Pontificem fierent.
,
decreta appellationes respiciunt
,
quae fiunt ad Romanum Pontificem
post primum dumtaxat Episcoporum
Placet autem, ut si Episcopi regio-
nis ipsius, et de gradu suo eum de-
iecerint, si appellaverit, qui deiectus
,
est, et confugerit ad Episcopum Ro-
manae Ecclesiae, et voluerit se au-
diri; si iustum putaverit, ut reno-
vetur iudicium vel disceptationis
,
,
gnetur, qui in finitima et propinqua
provincia sunt, ut ipsi diligenter
omnia perquirant, et iuxta veritatis
fidem definiant. Quod si is qui ro-,
gat causam suam iterum audiri, de-
precatione sua moverit Episcopum
Romanum, ut de latere suo mittat
Presbyterum; erit in potestate Epi-
scopi, quid velit, et quid aestimet.
Et si decreverit mittendos esse, qui
praesentes cum Episcopis iudicent
habentes eius auctoritatem a quo ,
destinati sunt, erit in suo arbitrio.
Si vero crediderit, Episcopos suffi-
cere, ut negotio terminum imponant,
facietquod sapientissirao consilio suo
iudicaverit.»Legenti autem canonem
com- in eo contineri, neque alia de re
Patres Sardicenses in illo condendo
egisse nisi de modo quodam desi-
,
gnando in appellationibus, post pri-
raum iudicium recipiendis, ita ta-
men, ut rem omnem in Romani Pon-
tificis arbitrio reliquerint.
Nihil igitur in alterutro canone
est ,
quod iuris novitatem vel levi-
ter ostendat,cum in 4 non tribuatur
appellationum interponendarum aut
accipiendarum facultas sed certa
,
166 CAPUT Lxni.
praesumatur ; in 7 vero ,et apcrtc
traiiaturPontificis Roiuaiii pote.>tatis
proprium esse» ac ius nativum, ap-
pellatioiies accipere , et de ratione
tantuni (iesignafida sermo sit, quae
in iisdein accipiendis opportuna qui-
dem Patribus videbatur, sed a Ro-
mani Poiitificis beneplacito p.Tidere
deberet. Quare Febronius ceteri(iue,
qui canonibus Sardicensibu^ novum
hoc ius Romani Pontiticis tributum
esse contenderunt, ipsa horum cano-
num expositionc, errori- ac falsita-
tis apertis^ime reviiicuntiir; Ostendi
autem illud etiam posbet, Ronianos
Pontitlces temporibiis Concilio Sar-
dicensi antiquioribus, atque a prima
Ecclf^iae aetate , iure primatus sui
proprij u>os es<e, recipieni arum ap-
peilationum, vel de Synodorum ^ian-
tentiis in urbe iudicandi.
Eadem vero horum canonnm ex-
positio lacit, ut manifeste etiam il-
lud pateat, quantopere a veritate
abhorreat de Marca, PVbronius, ce-
terique, cura arbitrantur, liis cano-
nibus agi tantum de Romani Ponti-
licis potestate decernendi recognitio-
nem iudicii, non de iure Pontifi-
cis Maximi proprio, coj^noscendi per
se de quibuslibet eccle-iasticis iudi-
ciis, in quibus ad eum fuerit appel-
Jatum. De Marca quidem lib.7 de 0077"
cordia Sacerdotii et tmperii c. 3 ait,
memoratis canonibus statutum esse
tantum, ut Romanus Pontifex decer-
nere possit causae retractationem.
Nam Sjnodum statuere contendit,
si Episcopus damnatus Romanum
Pontiticem appellaverit, in potestate
eius esse debere, appellationem re-
iicere,eoque facto,Episcoporum pro-
vinciae sententiam confirmari vel
, Episcopos esse debuisse qui primitus ,
eara accipere; id autem si contigerit,
Romanum Pontificera iudicium inte-
grum Episcopis provinciae finitimae
remittere debere, ut ii causae cogni-
tionem suscipiant, praesente Ponti-
ficis legato, quando is legatum mit-
tendum esse censuerit. Huic similem
Quesnelli sententiam Ballerinii con-
futarunt, in superius citata ad eius
5 dissertationem observatione.
Febronius vero e. 5 §. 5 ait, Ih-
canonibus«non concedi simiiiter pi
vocationem adRomanum Pontificeii/,
nec potestatem ei fieri, definitire m-
tlicandi de causa Episcopi in provi: -
cia damnati sed tantum quanda
,
decernendae revisionis auctoritat» u;
ipsi tribui adeo autem veruii)
. . .
est, Summum Pontificem non 1
buisse, nec per canones Sardicen
obtinui-se ius causae Romae dc
niendae, ut ad summum illi conc -
datur facnltas mittendi legatum ;i'i
secunuum iudicium in provincia a-
gendum . . . huic revisorio iudicio
eosdem Episcopos pruvinciae, qui pri-
niitus iudicaverunt , iterum intervc-
nire observavit Hincmarus.»
Quaecuraque vero ii disputent, ip a
canonura expositio facit, ut intelli-
^^'^tur, quantopere ii decipiantur. Et-
enira certum primo loco est, can. 7
vel 5 sermonem non esse, nisi de Epi-
scopis finitimae provinciae, (|ui iudi-
cium exercuerint, cum prinjum Epi-
scopus, de cuius causa agitur, con-
demnatus fuerit. Canone 4 res tota
est de Episcopis finitimae provinciae,
deque sententia in eorum iu'.icio con-
tra Episcopum ali(|uem lata. Canon
denique 3 habet, Romanum Pontifi-
cem iudices dare debere, id quod de
Episcopis, qui in iuuicio primitus ha-
bito sententiam tulerunt, intelligi
non potest, atque a Synodi instituto
alienum est, cum Patres Sardjcenses
sibi proposuerint, iudicibus innova-
tis, cuique iniuriae prospicere, quam
Episcopus depositus in primo iudicio
passus esset. Haec vero per se osten-
dunt, falsum esse , novi iudicii par-
ticipes per canones Sardicenses eos
iudicassent.
Praeterea, neque minus cum Sar-
dicensis Concilii canonibus pugnat,
iisdem canonibus Romano Pontifici
non tribui, nisi potestatem decernen-
di novum in provincia iudicium. INam
canone 3 in quo vere proprieque de ,
appellatione non agitur, certe statui-
tur, novos iudices a Romano Ponti-
fice ad secundum iudicium iustituen-
 » ,
DE SYNODO S.VRDICENSI GENERALI.
dnm dandos videri, si , consideratis
adiunctis, rem iterum iudicandam
esse arbitratus fuerit: verum eodem
canone decretum est, si ex accurata
rei consideratione censuerit,iudicium
innovandum non esse ,
quae decre-
verit confirmata erunt, ita, ut Syn-
odi proviucialis sententia, Aposto-
licae Sedis auctoritate tenere ac va-
lere debeat; scilicet, ea ratione qua
Leo Maguus deinde ad Episcopos
provinciae Viennensis scripsit, epi-
stola 10 tom. 1 eiusdem operum cu-
rantibus Balleriniis, editorum: «No-
biscum itaque vestra fraternitas re-
cognoscat, Apostolicam Sedem pro
sui reverentia, a vestrae etiam pro-
vinciae sacerdotibus innumeris rela-
tionibus esse consultam, et per di-
versarum, quemadmodum vetus con-
suetudo poscebat, appellationem cau-
sarum, aut retractata, aut confirmata
fuisse iudicia.
Niliil autem esse potest
luculen-
tius, quam ex canonis 7 aut 5 exposi-
tione, atque ex canonis 4 Sardicensis
verbis in quorum utroque vere de
, ad eum provocatum fuerit , non in-
appellatione sermo est , apparere
fai^um esse , illud Concilium dene-
gasse Romani Pontificis ius, per se
Romae de causis iudicandi, in quibus
ad eum appellatio interposita fuerit,
DE LIBERII ROMANI PONTIFICIS
memorato
In opere pluries a nobis
sur la declaration de Vassemblee du
clerge de France en 1682 Cardina-
lis Luzernius part. 3 c. 6 de Liberio
Romano Pontifice loquens affirmat,
omnium communera esse sententiam,
Pontificem illum gravem errorem
commisisse formulae subscriptione ,
quam ei Ariani proposuerint et con-
troversiam nunc esse tantura quara-
nara formulara ille subscripserit, se
tamen contendere, eum haeresis reum
fuisse 'etiamsi concedatur primam
, est Romanus Pontifex Liberius, isque
sirmienseni formulam ab eo subscri-
ptam esse. Haec satis sunt, ut appa-
,
167
et tantummodo decrevisse ,.ei pote-
statem esse impetrandi, ut novum
in provincia iudicium instituatur.
Ut enim apposite notarunt Balleri-
niiloco superius citato, canone illo 5
vel 7 dumtaxat diversus modus de-
signatur appellationum recipienda-
rum a Pontificis beneplacito depen-
dens, atque ille canon , dum profite-
,
tur, delegatos apostolicos, si a Pon-
tifice mittantur, habere auctorita-
tem eius , a quo destinati sunt , ius
, utique in iis causis Pontifici compe-
tens satis declarat. Canonis 4 vero
institutum diserte est de Episcopo
,
qui secundo etiam finitimae provin-
ciae iudicio deiposii\is proclamaverit
agendum sibi negotium in Urbe
Roma. Decernitur vero, ut nullus in
eius cathedra subrogetur Episcopus,
nisi causa fuerit in iudicio Romani
Episcopi determinata. Nisi vero ho-
rum verborum sententia sit, Patres
Sardicenses asseruisse, Romano Pon-
tifici ius esse per se ipsum in Urbe
Roma iudicandi de causis, in quibus
telligo, quandonam perspicua, et ad
veram scriptorum mentem explican-
dam aptissiraa, adhibita verba, scri-
ptorum eorundem sententiam signi-
ficare certo possint.
CAPUT XLIV.
EXILIO, ET AD URBEM REDITU.
reat, instituti rationem po-
nostri
stulare, ut quaeraraus num quae
, ,
scriptor ille affirmavit, vera sint.
Apparebit autem, ut arbitror eum, ,
ceterosque omnes deceptos esse, qui
affirmaverunt certam esse et com-
,
munem de Liberii errore sententiam,
et praeterea constabit , falsum esse ,
, haeresi Arianae illum quomodocum-
que adhaesisse.
Post luliura Pontincem demor-
tuum die 22 Maii anno 352 creatus
obiit anno 366 die 23 aut 24 Septera-
bris: quamobrem Ecclesiam guberna-

l(S^ CAPUT TLIY.
it annos 14 et nien<»<»s paullo plus
quatuor. Plur. > a Libtrio scriptae
sunt rpi-^tolac, (|uao a Petro Cou-
Btantio pariter nferuntur inter Ro-
manorum Potitilicpm epistola^. Illo-
rum ternporum Hi>toriam Mc^-^le-ia-
sticam consideranti statim occurrit,
quam dillicik' esse debuerit iis an-
, Con>tantii eiusque aulicorum indi-
nis, ijuibus J.iberius Pontifex fuit,
Poutiticium munus recte iritejrreque
gerere. Arianorum turbae ;jrraviter
Eccle>iam alM'Mebant ; Atliana-ius
Alexandrinus li^piscopus perseqnutio-
nera ab iis iniquissimam patiebatur;
atque ea prorsus de causa, quod ille
in fi<le catholica contra Ariano>: er-
rores propugnanda, summa constan-
tia laboraret , et eo res adductae
erant, ut catliolicae causae defensio
cum Athanasii defensione coniuncta
iudicaretur. Constantius interea Im-
perator Constantini filius, vehemen-
ter Arianis erat addictus, et catho-
licos insectabatur. rntel]ifr(-ns Libe-
rius,quae muneris sui part.^^s essent,
et Pontificis Maximi dif^nitatem o-
mnino requirere, ut, cuiusv is periculi
metu posthabito, religionis causam
propugnarc debeat, eosque tucri, qui
pro fide catholica , haereticorum
fraudibus et nequitia vexaiitur, de-
fensionem Fidci Catholica'' contra A-
rianos constantissime gessit, et nihil
omnino omisit, quod a(] Athanasium
protegendum iuvandunniue conferre
posse arbitratus est. Athanasius ,
Constantii metu et iniquis Arlano-
rum artibus, in Concilio Arelatensi
anno 354 fuerat damnatus, eonsen-
tiente ipso Vincentio Capuano Erji-
scopo Liberii Legato. Facile est in-
telligere , quam graviter hoc Libe-
rius tulerit, et quantopere doluerit
hanc Episcoporum, et njaxime legati
sui eo negotio imbecillitatem.
in
Irapetravit igitur a Constantio, ut
novum Concilium Mediolani habere-
tur. Verum in eo quoque Concilio
ita res pertractatae sunt, ut omnia
vi acta viderentur, et Arelatensis
Concilii decreta contra Athanasium
confirmarentur. Tunc Liberius litte-
ras icripsit, iisque Concilii acta im-
,
probavit, eorumqucKpi<?copornm ani-
ini fortitudincm commendavit, qui,
potiui quam sententiam in Athana-
sium dicerent, cuicumque rerum dis-
crimini se obiicere voluerant.
Hanc fortissimo viro, et Romano
Pontifice dignam agendi rationem
gnationem comparare Liberio de-
buisse manifestum est. Vocavit igi-
tur Liberium Constantius Mediola-
num anno 355, eumque Athanasium
('amnaro,et communionem cum Aria-
nis habere iussit. Utrumque negavit
Liberius, et ostendit, se ea constan-
tia pracditum esse, qua pro Ecclesiae
defensione posset ipsius Imperatoris
ius<a contemnere, et poenas gravis-
simas absque ulla animi perturba-
tione tollerare. Itaque Berrhoeam in
Thracia relegatus exilii poenam us-
,
que ad ineuntem annum 358 perferrc
coactus est, quo tandem aliquando
Constantius Romam veniens, nobi-
lium urbis matronarum et populi
Roraani precibus exorari se passus
est , et Liberii Romara reditum iis
obsecrantibus concessit.
Vetus de Liberii rontificis lapsu
querela ex hoc eius in urbem reditu
occasionem nacta est: perinde quasi
Liberius, iniquis conditionibus ob-
sequutus, a Constantio copiam ade-
ptus sit ad urbem redeundi. Prote-
stantes et praecipue Blon* eWusde
,
Primatu Papm , ac Basnagius de
eversa Ecclesiae imitate, visibilita'
te et auctoritate, lanseniani, Potte-
rius in opere V^sprit de VEqlise etc.
tom. 1 c. 10 aliique ApostolK^ae Seiiis
inimici, ut de Romano Pontifice et
de Ecclesia catholica detrahant, Li-
berii ad Urbem reditum eius imbe-
cillitatiacceptum reterri oportere
contendunt, qua exilii aerumnis uiu-
tius ferendis impar, ea gesserit, in
quibus recusanais animi sui forti-
tudinem antea ostenderat^.ac secun-
dae ex iis fi<iei formulis subscripse-
rit, quae Sirmii coni.itae sunt , et
haeresim Arianam ma.iiiesto lucu-
lehterque tradebat. Ut suas de Ro-
j
mano Pontifice opiniones defende-

DE LIBERII R. P. EXILIO,
rent Bossuetiiis, aliique, in eius-
modi de Liberii lapsu sententiam
desccnderunt, ut eo facto excludatur
Romanorum Pontificum infallibili-
tas, inter quos,prout diximus, Car-
dinalis Luzernius in memorato opere
anno 1821 Parisiis edito su?' la de-
claration de VassemhUe du Clerg^
de France en 1682 part. 3 c. 6 con-
tendit fuse demonstrare, revera in
baeresim illum Pontificem incidisse.
Alia vero sententia placuit homi-
nibus, qui benignius de Liberio lo-
quuntur , etiamsi illum non omni
prorsus culpa absolvant iique Libe-
, sint, ut eius lapsum ignorasse vi-
rium non ob haeresim Arianam pro-
batam reprehendunt, a qua perpetuo
vehementer illum abhorruisse faten-
tur, sed tantummodo ob Athanasii
damnationem ob initam cum Euse-
, exilio
bianis communionem, ob primae Sir-
miensis formulae subscriptionem in
qua nihil erat dogmati contrarium
de Verbi Divini doctrina, sed omit-
tebatur tamen vox homousion, quam
veluti catholicae sententiae tesse-
ram contra Arianos adhibere catho-
lici debebant. Hanc seutentiam de-
fenderunt Petrus Coustantius mo-
nachus congregationis S. Mauri in
notis ad opera Hilarii Pictaviensis,
Alexius SymmacJius Mazochius in
notis ad calendarium Neapolitanum,
P. Hieronjmus de Prato in Sulpicii
Severi editione t. 2 p. 214, et P.Her-
mannus Scolliner ord. S. Eenedicti
de non commentitio, eoque genuino,
sed excusato lapsu Liberii.
At inventi sunt etiam, qui Libe-
rium non a gravi tantum illo lapsu,
sed etiam ab omni prorsus crimine
purgaverint, ac demonstrandum sus-
ceperint, nihil eorum a Liberio fu-
isse commissum, quorum causa iam-
diu accusatur. Canonicus Suesionen-
sis Corgneus Parisiis anno 1726 dis-
sertationem edidit, cui titulus est
Dissertation critigue, et historique
sur le Pape Lih^re , dans la quelle
on fait voir, quil nestjamais tom-
hi, in qua dissertatione cuiuscumque
criminis Liberio adscripti exclusio-
nem affert. Corgneum vero imitatus
idl^
: ,
ET AD URBEM REDlTU. 169
est Cardinalis Orsius in Hist. EccL
t. 6 14 n. 72;Petrus Ballerinus de
1.
vi et ratione primatus Romanorum
Pontificum c. 15 §. 8; P. loannes Stil-
tingius in actis Sanctorum Bollan-
dianis t. 6 mensis Septembris, ad
diem eius mensis 23; et deniqueFran-
ciscus Antonius Zaccaria in diss. de
commentitio Liberii iapsu.
Neque his quideni gravia argu-
menta defuerunt, quare hanc Liberii
defendendi rationem ineundam puta-
verint, cum veteres scriptores ita
de Liberii ad Urbem reditu loquuti
deantur. Nam Sulpicius Severus Hi-
storiae sacrae ]. 2cap. 49 «Liberius
quoque, inquit, urbis Romae, et Hi-
larius Pictavorum Episcopus dantur
Sed Liberius paullo post
. . .
urbi redditur ob seditiones rouja-
,
nas. » Socrates vero Hist. Eccl. lib. 2
c. 37 «Ceterum, inquit, Liberius
haud multo post ab exilio revocatus
sedem suam recepit cum populus ,
Romanus seditione facta, Eelicem
,
expulisset, et Imperator, licet invi-
tus,assensum illi praebuisset.»Thoo-
doretus autem Hist. Eccl. lib. 2 c. 17
cum retulisset, quantopere Matronae
Romanae pro Liberio revocando apud
Constantium laboraverint earurn ,
precibus, non autem culpae alicui a
Liberio ad libertatem recuperaudam
commissae, eiusdem reditum adscri-
bit, atque ea commemorat, ut populo
Romano persuasum fuisse ostendat,
Liberium ipsum nihil peccasse. «Fle-
xus igitur, inquit, Imperator, egre-
gium illum, omnique laude dignissi-
mum (Liberium) ab exiiio redire
iussit, ambos vero (eum scilicet, et
Felicem) in commune Ecclesiam ad-
ministrare. Haec imperatoris epi-
stola cum in circo recitata esset
populus exclamavit aequam esse ,
Imperatoris sententiam. Spectatores
enim divisos esse in factiones duas
ex coloribus suis cognominatas. AI-
terum igitur Episcopum huic fa-
ctioni,aIterum illi praeesse oportere.
Hac ratione cum Imperatoris epi-
stolam explosissent, omnes una foce

170
clanjiiverunt: Unus l)c'us, IJnusChri-
stus, Unu^s Kpi^copus . post has
. .
christianissinjao plebis aeclaniatio-
nes, pictate ac iustitia plenas, re-
versus est adnjirandus illc Liberius.»
Ilaec vero, quae Theodoretus rnenio-
riae prudidit de Liberii ad Urbem
reditu ,€aj<siodorus lib. 5 historiae
tnpaititae c. 18 retulit. lam vero
nianileatum est, horuni hominum te-
stimoninm, grave arjj^umentum af-
ierre potuisse, ut ea ijua indicavi-
, emendationem referendo ullus pa-
mus, ratione Liberium niemorati
scriptores deienderint.
j\am extra omnem veri sirailitu-
dinem positum esse iure videtur, si
iis vetustissimis, et historiae saeculi
quarti peritissimis scriptoribus eon-
stitisset, Liberiunj, ob assensum ali-
qua in re Constantio exhibitum ab
exilio revocatum esse, de eius retlitu
ita illos loqui voluisse, ut nihil il-
lum de veteri sua constantia remi-
sisse censeatur. Atqui si summus ille
Pontitex urbi redditus ab Imperatore
est ob seditiones Romanas, si Impe-
rator , licet invitus, redeundi facul-
tatem Liberio concessit, si denique,
quemadmodum Theodoretus et Cas-
siodorus faciunt, Liberius non modo
ad exilium proticiscens, verum etiam
ab exilio revertens amplissimis no-
minibus , et Catholicae Fidei adser-
tore tantuiumodo dignis appellatur,
hoc idem est ac memoriae prodere,
eum nulia in re peccasse, cum exilii
poena liberatus est. Sequitur igitur,
eos scriptores , quos commemoravi-
mus, quique ita de Liberio loquuti
sunt, prout in adductis superius te-
stimoniis vidimus, existimasse , Pon-
tificem Maximum, servata sua animi
fortitudine , fuisse Romanis resti-
tutum.
Hoc argumentum, quod ex Sulpi-
ciiSeveri, Socratis, Tlieodoreti, Cas-
siodori testimonio desumitur ad Li-
berium defendendum, gravius eva-
dit, si historia illoruui temporum
consideretur quae Liberii eiusdem
,
reditum consequuta sunt. Doctissi-
mus Stiltingius ad meraoratam diem
23 Septembris §. n. 163 « Quod ad
,
CAPUT XLIV.
propositum nostrum spectat, in(|uit,
illud est , potuisse eodem modo (quu
Hosii lapsura) Arianos, Liberii au-
ctoritatcm obiicere, si ipsis conscn-
serat, aut Senjiarianos, si horum pla-
citis assensura praebuerat. At num-
qnam id fecisse leguntur Ariani ,
iJunKiuam Semiariani Non at-
. . .
tingit lapsum Libcrii, sive illum as-
serendo, sive solura ut obiectum me-
morando, sive sequutam post lap<um
,
trum Oraecorura, aut Latinorum
qui tanto numcro fuerunt post Li-
bcrium saeculo (^uarto , quinto et se-
quentibus. Tacent de illo omnes hi-
storioi alicuius nominis, qui codera
et proxime sequentibus saeculis 11 o-
ruerunt, immo Graeci etiara posie-
, riores, ut omnia videantur a metlii
aevi Latinis hausta, ex monumentis
supposititiis Arianommque et Lu-
,
cifcrianorum caluraniis.»
Prufecto si Liberius Athanasium
damnavit , si communionem cum A-
rianis inivit, sique formulae cuiquam
ab iis propositae subscripsit, haec
deinde omnia revocasse censendus
esset, atque, sive apud veterera ali-
quem scriptorem saltem ex iis qni
, ,
res Arianas fuse pertractant sive ,
in aliqua Liberii epistola siucera
vel ecclesiastico aliquo ad fidem fa-
ciendam idoneo monumento, conti-
neri deberet eius retractationis ac
resipiscientiae significatio. Atqui ne-
mo veterum id memoriae tradidit
nuUusque afi^erri potest commenta-
rius, aut epistola, in qua, Liberium
retractasse quae gesserat,exponatur.
Quae egit vero Liberius cum Con-
cilium Ariminense habitum est, et
illius Concilii Patres fldei confessio-
nem ab Arianis allatam admiserunt,
haec, quae ad illum defendendum ad-
ducuntur , luculenter confirmant.
S. Damasus Liberii successor de eo
Concilio in epist. apud Theodoretum
1. 2 c. 22 ait: « Neque enim praeiu-
dicium aliquod nasci potuit ex nu-
mero eorum ,
qui apud Ariminum
convenerunt, cum constet, neque Ro'
manum Episcopum, cuius ante omnes

DK LIBERII R.
fuit expetenda sententia, neque Vin-
centium (Capuanura), qui tot annos
sacerdotium illibate servavit, neque
alios huiusmodi statutis consensum
aliquem commodasse.»
Constat autem ex his, Liberiura
rebus in eo Concilio gestis assensuni
minirae praebuisse; certum est vero,
eundem Pontificemiis Episcopis, qui
in Ariminensi Concilio lapsi erant,
errati veniam ea conditione dandam
iudicasse si damnata Ariminensi
, ,
formula,Nicaenam fidei professionem
edidissent , et omnem
cura Arianis
coramunionem reliquissent. Socrates
1. 4 c. 12 refert Liberii epistolam ad
Orientales, in qua plura sunt, quae
id ostendunt, quod indicavimus: satis
erit haec illius epistolae
ferre: « Etenim omnes properaodum
illi, qui tunc apud Arirainum colle-
cti , ,
partim dolo
partira illecebris
decepti fuerant, nunc ad sanam men-
tem reversi, formulara fidei ab Ari-
minensi Concilio editara anathemate
damnarunt, et catholicae atque Apo-
stolicae Fidei olim apud Nicaeara
, gui prorsus debuisset, si id conti-
proraulgatae, subscripserunt; et no-
biscum inita communione, adversus
Arii doctrinara, eiusque discipulos,
gravioriindignationecoramoventur.»
Si vero Liberius lapsus fuisset, et
culpam suam deinde non damnasset,
incredibile esset, ita cura Ariminen-
sibus eum agere potuisse, qui eodem
modo, vel levius etiam fortasse,quam
ipse, peccassent.
Neque vero ratio afi^erri posset
explicandi, quomodo contingere po-
tuerit , ut Clerus et Populus Roma-
nus tam insignia erga Liberiura red-
euntem amoris argumenta praebue-
rint, quanta eidem exhibita fuisse a
veteribus memoriae proditum est
siille ad reditum in patriam impe-
trandum, Athanasium damnasset, et
fidem Nicaenam prodidisset, saltem
subscripta formula, in qua vox ho-
mousion praetermitteretur.Nam Cle-
rus et. Populus Roraanus Nicaenae
fidei, et Athanasii eius adsertoris
erat studiosissimus ab Arianis au- , Neque vero, quod Hilarius Picta-
tem prorsus abhorrebat.
,,
P. EXILIO, ET AD URBEM REDITU. 171
Docet Sozomenus Hist! EccL L 4
c. 15 causam, quare tantopere Libe-
rio Roraani studuerint. «Liberiura,
inquit, utpote virura un.Jequaque
egregium, et qui pro religione Im-
peratori fortiter restitissct, Populus
Romanus impense diligebat.» Theo-
doretus lib. 2 Hist. Eccl. c. 27 osten-
dit, Romanorura erga Arianos odium
fuisse causam, quare Romani ipsi a
Felice abhorrerent, qui Liberio in
exilium pulso ab Arianis fuerat suf-
fectus. «Qui, inquit, forraulam fidei
a Nicaenis PP. expositam integram
,
quidem atque inviolatain servabat.
Cum iis tamen, qui eam labefacta-
bant, libere comraunicabat atque ob
,
hanc causara nemo ex civibus Ro-
verba af- manis in Eccleoiam ingressus est,
dum ille intus esset.»
Haec vero cura ita sint, non ap-
paret, quae probabilis afi^erri ratio
possit laetitiae illius singularis, qua
Liberius exceptus a Romanis est, si
ille lapsus revera esset. Nam oranis
Roraanorum in eundem amor exstin-
gisset, atque eandem Roraani de Li-
berio opinionem concipere debuissent,
quara iaradiu de Felice conceperant.
Atqui incredibilem erga Liberium
amorera etiam tunc Romani osten-
derunt, et veteris cum Felice inimi-
citiae luculentissima argumenta de-
derunt, quera bis Roraa eiecerunt,
queraque oranera spera de dignitate,
ad quam obrepserat, recuperaiida
abiicere coegerunt. Ratio igitur, qua
Liberius ab exilio revertens a Ro- ,
manis exceptus est, afferre argumen-
tum grave potest, eum ad reditum
in patriam impetrandum, Imperatori
nulla in re assensum praebuisse, id-
que Romanis exploratum esse de-
buisse. Ex his, quae recensuimus,
atque ex pluribus aliis, quae brevi-
tatis gratia omittimus , facile est in-
telligere , graves certe rationes non
defuisse iis auctoribus, quos comrae-
moraviraus, ut Liberii queracumque
lapsum denegarent.
vieusis num. 11 libri contra Coa-
 » ,

1T2 CAPUT XLV.

stantiiim afTirmavorit, « so nescire |
tur, Liberium taedio victum cxilii,
«(

utriun luaiorc* impiotatc ImptTator subscribentem in haereticam pravi-

Liberium reie{,'averit, (juam remise- tati^ra Romam quasi victorem in-
,

rit;» inde osteiKiitur, Hiiariurn iu- tra<se.» In isto autem: «Fortunatia-

dicasse Pontiticem redeundi coi^iam
, num Afrum, Aquileiensem Episco-
impetrasse postquam ini^iuisConstan- puiii, in lioc haberi dete.>tabilem
tii conditionibus assensus esset. Re- (juodLiberium Romanae urbis Epi-
sponderi enira potest, prout erudi- seopum, pro fide ad exilium pergen-
tissimus Zaccaria tacit in memorata tfm,primum sollicitarit, ac frege-
dissertatione cap. 5 §. 1: «Xamque rit, et ad subscriptionem haereseos
potuit liuiusmotli dubio, quod sane compulerit.
emphaticum est at(|ue oratorium ,
IJt autem brevi ea responsionuni
esse locus, quin ad subscribendum capita significem,dicam 1" loctionem
liaereticae formulae ipse Liberium ip>aiii duorum tcstimonium osten-
cogeret. Quid enim?Nonne impietas, (:(.re, pugnantia inter se ibi referri;
ea(iut; summa iuit, in Liberiam ante 2" chronicurn Hieronymi multis locis
saevire, quam Romam remitteretury fuisse corruptum; 3" gravem suspi-
Saeviit in eum Constantius. xsonne caiK.i rationem, falsarii manu indu-
admodum impius dici debuit qui ,
ctum chronicum locum illum,
esse in
Romam remiserit Liberium, sparso qni est de Liberii lapsu. Quod spe-
lalso rumore ab Arianis de iliius ctat vero ad testimonium deprom-
consensu in haeresim?» Sic eum re- ptum ex libro de scriptoribia Ec-
DQisit Constantius, ut ex Sozomeno clesiasticis, illud quoque manilestae
et ISicephoro discimus. Sed (|uod falsitatis arguitur, cum certissimis
gravissimuiii est ea lege Liberio
, monumentis constet , Fortunatianum
reditum con^^edere voluisse Con- Liberio ad exilium proficiscenti in-
stantium scimus, ufipse cum Fe- citamentum nuilum praebere pot'Tis-
lice in commune Ecclesiam admi- se , ut haeresi adliaereret, a qua ipse
nistraret. Infandum sane scelus, quod abhorrebat.
Sedes Petri dehonestaretur, ut lo- Denique adiungi possent exempla,
quitur Sozomenus lib. 4 c. 15 a Ni- quae scriptor superius memoratus
cephoro ferme exscriptus, a duobus atfert, ut ostendat, nihil vetare « in
2)ra€sidibus gubernata, quod discor- rc historica a Doctore Maxinjo re-
diae signum, et ab Ecclesiasticis verenter recedere, at^iue eum fal.>is
legibus alienum est. runioribus deceptum dicere, » prae-
Alfert praeterea tloctissimus ille sertim cum utrumque opus chro- ,

scriptor cap. 6 §. 3 et seqq. summam nicon scilicet, et lib. de scriptoribus

responsionum quae addueuntur, ut
,
Ecclesiasticis, in Oriente Hierony-
Liberii defensioni minime ofiiciant mus scripserit, ubi ex Sozomeni te-
loca illa desumpta ex chronico, et stimonio accepimus Arianos falsos,

ex libro de scriptoribus ecclesiasti- rumores de Pontificis errore spar-

cis I). ilieronvmi in eo enim refer-
: sisse.

CAPUT XLV.
DE LIBERII ROMAXI PONTIFICIS CONSTANTIA IN CATIIOLICA FIDE.

Est nunc ostendendum , Liberium tas concessa est ad urbem redeundi,

Pontificem in Fide Catholica per- eum in Arianam haeresim numquam
petuo constantem fuisse. Itaque omni- lap.-?um e.sse. Etiamsi concedi vellet,
no verum haberi debet, quidquid tan- Liberium Athanasium damnasse, nul-
deiji contigerit, cum Liberio facul- lum inde argumentum desumi po>«

DE lilBERII R. P.
set, ad demonstrandum , eum
Arianam haeresim incidisse.
Ariani incredibili quidem ardebant
in Athanasium odio atque ea omni- , anno 351 contra Photinum edita est,
no de cau.sa, quod ille oontra sectae
suaeerrores, fidem catholicam sum-
ma constantia atque animi fortitu-
dine defenderet. At gravissimas si-
mul in eum calumnias sparserunt,
quibus, dissimulata huius odii vera
causa, Athanasium accusarunt et
daranarunt, perinde ac ob fidei cau-
sam eum non Huic damna-
odissent.
quidem erat
tioni assentiri, iniustitia
manifesta, sed non erat crimen eius-
modi, ut qui illius reus evasissct,
idcirco haereticus continuo posset
existimari.
Neque, etiam si concederetur Li-
berium cum Eusebianis communio-
nem inivisse ex eo capite argumen-
, EccL c. 30. « Tertia celebrata est
tum desumi posset, ad evincendum,
eum in haeresim Arianam incidisse.
Ad id enim ostendendum necesso
esset efficere , eum Arianam
nam aliqua in re suscepisse, et Fi-
dem Catholicam aliqua ratione vio-
lasse.Ex inita autem eiusmodi com-
munione non exsisteret,eum Arianos
errores suscepisse, aut a fide catho-
lica aliqua in re defecisse. Nam se-
queretur tantummodo ex hac cum
Eusebianis communione , Liberium
coramunicasse cum hominibus par-
tim catholicis, partim haereticis qui-
dem sed quorum errores minime
, fidiam autem apud Sirraium descri-
erant manifesti. Ostendit enim do-
ctissimus Maranus cap. 32 L 4 Di~
vinitas D. N. I. C. etc. Orientalium,
sive Semiarianorum duplex fuisse
genus et eorum alios licet vocera
: ,
horaousion reiicerent, rectam tamen
et catholicam de Verbo sententiam
habuisse ; alios autem etsi vocem ,
et catholicam illius vocis significa-
tionem- repudiarent, per ea tamen
tempora catholicos se esse callide
, ,
simulasse.
Neque Liberium haeresim Aria-
in
nam lapisum esse demonstrari posset,
etiamsi alicui Sirraiensi forraulae
eura subscripsisse concederetur. Nam
licet id vellemus de Liberio conce-
,
CONSTANTIA IN CA.THOLICA FIDK. 173
in dere , eum
alicui formulae subscri-
Nam psisse ex iis tribus quae Sirmii ,
compositae sunt, et quarum altcra
altera anno 357 in lueem prodiit,
tertia demum anno 359, excludi sem-
per tertia, ac secunda formula de-
beret, quarum neutram a Liberio
subscriptam esse perspicua arguraen-
ta docent. Valesius in adnotationi-
bus ad Sozomenum Hist. EccL L 4
c. 15 tertiaeformulae Liberiura sub-
scripsisse affirmavit; et Pagius ad
annum 357 n. 12 et 13 hanc ipsam
sententiam amplectitur. Ut vero os-
tendatur, quam perspicue constet
huic formulae certe Liberiura non
subscripsisse referendum prirao loco
,
est, quod ipse Valesius habet in ad-
notationibus ad Sozomenum L 2 Hist.
(Sjnodus Sirmiensis)Eusebio et Hy-
patio consulibus anno Christi 359, ,
in qua conscripta est fides ilia, quam
doctri- Marcus Arethusius dictavit. » Cui
Petavius consonat in animadversio-
nibus ad haeres. 73 Epiphanii, Se-
miarianorum. « Anno demum 359
tertia illa Sirmiensis formula a Mar-
co Arethusio consentientibus Se-
,
raiarianis, edita est.»
lara vero forraula, cui subscripsis-
set Liberius, si id concedendum est,
, ea est, de qua in fragmento 6, quod
Hilario tribuitur, ita scribitur: «Per-
ptam, quam dicit Liberius catholi-
cam , a Demophilo sibi expositara,
hi sunt qui eonscripserunt,Narcisus,
Theodorus, Basilius, Eudoxius, De-
mophilus, Cecropius, Silvanus, Ur-
sacius, Valens, Evagrius, Hjrenius ,
Exuperius, Terentianus, Bassus, Gau-
dentius, Macedonius, Marthus, Acti-
cus, lulius Surinus, Siraplicius, et
,
lunior .omnes haeretici. » Habe-
. .
mus ex quomodo facili negotio
his,
colligaraus Liberium tertiae Sir-
,
miensi formulae non subscripsisse.
Nam illara formulam, ab uno Mar-
co Arethusio compositara veteres me-
moriae prodiderunt, illa vero de qua
fragmento Hilario tributo sermo est,
 » ,

174 CAPUT XLV.

quainque su^^crip^i^se dieitur Libe- lum ex iis qui Ariani non crant
,

rius, a pluribus l'!pi-co[)is coriscripta fuisse Hosium, qui formulam istam

It-rtur. Praetorc-a iKinc ip<am ter- receperat, sive consenserat, ut non
tiain Sirmiensem rormulam an. 350 solum vox ofxootjaioj consubstantialis,
iri lucom prodiisse supcrius iiotavi- sed etiam 6ao»ouVioj similis substan-
inus Liberius autem, qui, si alicui
: tiae de Filio Dei omitteretur, quod
Sirmiensi formulae subscripsit id , primum in ea formula tentatum ab
fecit autequara ad urbera rediret, Arianis est. «Oro vos, inquit. Hila-
noii potuit certe formulae sub<cri- rius, nequisquam alius ex his, prac-
bere anno 359 primum editae, cura ter senem Hosiura, et ipsura illum,
aniio saltera 358 Romam redierit. nimium amantem repe-
sui sepulcri ,

Reliquum est i{^itur, ut extra con- riatur, qui tacendura existimaret de

troversiam esse debcat, eum, si cui
formulao subscripsit, tertiac prorsus
non subscripsisse , cui ccteroquin ,
etiamsi subscripsisset, «nequaquam
liaeresi adstipuiatus osset, ut ver-
bis utar Baronii aci annum 357 n. 53,
cum in ilja praeilicaretur Filii I)ei
una cum Patre omnimoda, et iii
omnibus periecta similituilo.
Neijue niinus perspicue ostendi
potest, Liberium si cui formulae
, auctoritate praescribi, quae aut nunc
Sirmiensi subscripsit, secundae non
subscripsisse, quae tam apertam A-
rianae haeresis professionem conti-
nebat, ut nulla ratione aut arte ab
haeresis crimine purgari possit. Co-
nati quidem sunt Ariani in vulgus
per calumniam spargere Liberium , berius
ad eorum partes tandem aliquando
trausiisse. « Cum Eudoxius, ait Sozo-
nienus L 4 c. 15, et qui cuin iilo opi-
nioni Aetii favebant, Anliochiae IIo-
sii (post lapsuin) epistolam accepis-
sent sparsis rumoribus divulgave-
, recensentur, conscripta fuisse narra-
rant, Liberium quoque Consubstan-
tialis vocabulum condemnasse et
Filium Patri dissimilem confiteri.»
At exploratum omnino haec falsoest,
ab iisdem fuisse divulgata, et num-
quaia Liberium huic formulae sub-
scrip>isse, qua haeresis diserte con-
tinebatur.
Grave illud argumentum est,quo
Stiltingius utitur ad hoc probandum
loco citato §. 170, quodque ex Hilarii
utroque. »
Est etiam rei demonstrandae gra-
ve argumentum, quod memorato in
loco Stiltingius desumit ex Ariano-
rum facto, qui solius Hosii auctori-
tatem catholicis obiiciebant, non Li-
berii Romani Pontificis, ut intelligi-
tur c\ S. F^haebadii contra Arianos
opusculo, qui obiicientibus illis Hosii
lapsum respondet: «Non potest eius
errat, aut semper erravit: nam si
nonaginta fere annis male credidit,
post nonaginta illum recte sentire
non credam.>
Verum praeter haec, res ipsa per
se ostendit, si forraulae cuiquam Li-
subscripsit, eara secundam
Sirmiensem formulam
non fuisse.
Profecto in superius adducto, quod
Hilario tribuitur, fragmento forrauia,
quam Liberius subscripsisse fertur,
ab Orientalibus Episcopis, qui ad 22
tur. At formula, quae ab Orientalibus
, condita est, diversa certe fuit a se-
cunda Sirraiensi formula ,
quae ab
Occidentalibus, et latine exarata est,
quemalmodum praeter Athanasium
et Socratem, Hilarius testatur in lib.
de Sjnodis, qui n. 11 eandem for-
mulam exhibet.Recensentur praeter-
ea, ut superius vidimus, inter for-
mulae, quam Liberius subscripserit,
auctores Theodorus Heracleensis ,
,

auctoritate desumitur, qui in libro Basilius Ancjranus, Silvanus Tar-

de Synodis non modo
morat, Hosium secundam formulam
Sirmiensem recepisse, nulla uspiam
facta mentione de Liberio, verum
^tiam n, 87 luculenter ostendit, so-
saepe comme- sensis. At horura hominum nomina
indicant, formulam, quam Liberius
subscripsisse dicitur, non fuisse Sir-
miensem secundam. Nara Theodore-
tus Hist. Ecel. I. 2 c. 16 refert, Theo-
 , ,

DE LlBEllII R. P. CONSTANTIA IN CATHOLICA FIDE. 175

dorum iam ab aiino 355 obiisse; quare
cum secunda Sirmiensis formula an-
no 357 edita sit, non potest existi-
mari hanc formulam fuisse eam ,
, est Basilius Ancjrae , qui de fide
cuius particeps Theodorus fuerit
qui tanto antequam ipsa ederetur,
vita functus erat; Basilius vero et
Silvanus, qui vel catholici, vel Se-
miariani tantum erant non potue-
ruiit in ea secunda formuia exaran-
da operam suam conferre, cum ab
Anomaeorum erroribus vehementer
abhorrerent, qi>i in eadera formula
luculenter traduntur.
His addendum est, secundam Sir-
miensem formulam, quemadmodum
ab exemplo constat per Hilarium
allato conscriptam fuisse ab Hosio
, Praetermissio quidem vocis ho-
et Potamio, consentientibus Valente,
Ursacio et Germinio; in formula ve-
cum Patre Verbum, et sapientiam
exsistere, non longe absunt a reci-
pienda Consubstantialis voce. Talis
scripsit. » Nemo profecto clariorem
Athanasio vocis homousion propu-
gnatorem desiderabit, ac nemo in
controversiara adducet, haec verba
, ab homine esse profecta catholicae
doctrinae de Verbi divinitate addi-
ctissimo. Atqui eius in allato testimo-
nio perspicua sententia est, non con-
tinuo aetate sua veluti haereticos
fuisse habitos, qui Consubstantialis
vocem non reciperent, modo catholi-
cam de Verbi divinitate doctrinam
omnem profiterentur.
mousion toleranda non erat, quod
vox a Nicaena Sjnodo tamquam,

ro Liberio tributa, neque Hosii, ne- catholicae fidei propugnaculum de-

que Potaraii mentionem fieri; et in
monumentis, quibus Liberium Sir-
miensem aliquam formulam recepis-
se traditur, Orientalium fidem non
autem Hosii, Potamii etc. eum re-
cepisse narrari.
Restat prima Sirmiensis formula
anno 351 edita, quam quidem si Li-
berius probavit, de hacresi accusari
certe non potest. Ita enim illa erat
conscripta, ut licet vocem homousion
praetermitteret nihil tamen conti-
, ravit, ut ostenderet vocem homou-
nere videretur,quod catholicae Ec-
clesiae de Verbi divinitate dog-mati-
bus repugnaret. Opportunissima sunt
huic rei explicandae S. Athanasii
verba lib. de Sjnodis n. 41. « Viros
creta esset, omnemque Arianorum
errorem funditus everteret, atque id-
circo Ecclesiae Patres eorum factum
, improbarunt,qui vocem iUam non ad-
hibebant, quin tamen idcirco eorun-
dem fidem veluti haereticam tradu-
cerent. Atque ea quiuem agendi ra-
tione usus est etiam Hilarius, qui
in lib. de Sjnodis, quem vel desi-
nente anno 358 vel ineunte anno 359
edidit, postquam vehementer labo-
sion admittendam esse', declarare
tamen non omisit vocem alteram
horaousion orani suspicione carere
posse. «Caret igitur, ait n. 76, fra-
tres similitudo naturae contumelia
,

autem qui alia quidem omnia Ni-

,
suspicione nec potest videri Filius
,

caeae scripta recipiunt, de solo au- idcirco in proprietate paternae na-

tem Consubstantialis vocabulo ambi- turae non esse, quia similis est, cura
gunt, non ut inimicos spectari par sirailitudo nulla sit nisi ex aequa-
est. Neque enira velut Ariomanitas, litate naturae. Aequalitas autem na-
aut patrum adversarios homines ag- turae non potest esse, nisi una sit
grediemur, sed disputamus veluti una vero non personae unitate, sed
fratres cum
fratribus qui eadem , ,
generis. Haec fides pia est, haec
qua nos sunt sententia, solo nomine
, conscientia religiosa , hic salutaris
iu controversiam adducto. Cum enira sermo est, unara substantiam Patris
conliteantur , ex substantia Patris , et Filii idcirco non negare, quia si-
et non ex alia substantia esse Fi- milis est. Similem vero ob id prae-
lium , nec creaturam vel opificiura
, dicare, quia unum sunt. » Atque ad
illum esse , sed genuinam natura- , formulara ipsam Sirmiensem primam
lemque prolem, et ab aeterno , una quod attinet, Hilarius in memoratc

176
lib. tleSjnodis non molo eam retu-
lit, seilexplicaridani etiam illam, et
cjithulieam saltcm verbo terius de-
xiioiistrandam suscepit, ac post illam
ita explicatam haec n. 77 scripsit:
4 Kcliquus mihi sermo ad sanctos
viios Orientales Episcopos diri^en-
dus est ut (luia iam de fi-ie nostra
: benevolentia, fidem vestram et ca-
nihil inter nos suspicioiiis relietum
est, ea, quae adliuc in suspieionem ex
verbis veniunt, purgentur, et dabunt
veniam ex communis conscientiae
fide secum liberius loquuturo. » Ap-
paret i^'itur luculenter, Liberium
si primam . Sirmiensem formulam
subscripsisse censendus sit euni ob ,
ubsc riptionem suam, haeresis accu-
sarisnon posse.
N<'(iue intelligo quomodo Car-'. Lu-
zernius, ut ceteros omnos praeter-
eam qui Liberium in haeresim Li-
,
psum revera esse contendcrunt , pro-
pugnare potuerit, eundem Pontiti-
cem, etiamsi Sirmiensi primae tan-
tum lurinuhie subscripserit
alicui formulae subscripsisse extra
conlroversiam esse arbitratur), vere
haereticum cvasisse. Ille quidem
ut ostendat, Liberium haeretico sen-
su eam formulam probasse, conten-
dit argumento ad hoc demonstran-
duni, esse debere agendi rationem
qua in posterum illum usum esse
exploratum habet. At(jue adducit
pracsertim epistolani Lib(.Tio tribu-
tam in fragmento G Hihirii, quaeque
ineipit: Pro Deifi.co timore: « Ego
Athanasium non dcfendo. Sed quia
susceperat illum iK-atae memoriae
lulius Episcopus decessor meus ve-
rebar, ne forte ab aliquo praevari-
cator iudicarer. At ubi cognovi
quando Deo placuit, iuste vos illum
condcmnasse mox consensum meum
, venitur falsitatis argumentum. In
accomrnodavi sententiis vestris ad
liaec, qilae super nomine eius id est
de damnatione ipsius, per fratrem
nostrum Fortunatianum dedi perfe-
rendas ad Iraperatorem nostrum Con-
stantium. Itaque, amoto Athanasio,
super quo statuta omnium vestrum
a me cum Sede Apostolica susci-
pienda sunt, dico, me cum omnibus
, » ,,,
CAPLT XLV.
vobis, et cum universis Episcopis
Orientalibus, seu per universa^ pro-
vincias, pacera et unitatem iiabtre.
Nara ut verius sciatis, noe veranj
,
tidem per hanc epistolam perloqui
i^uminus meus, et frater communis
Demophiius, qui dignatus est pro sua
tholicam exponere quae Sirmii ab
,
universis fratribus et coepiscopis no-
stris tractata, exposita et suscepta
est, hanc ego libenti animo suscepi
in nullo contradicens.
,
Post lianc epistolam, ceteras et-
iam tres, quae Liberio tribuuntur in
fragmentis Hilarii epistolas Cardi-
,
naiis Luzernius appellat quorura
,
altera incipit stiiclens paci , altera
quia scio vos, postreiua denique non
doceo , sed admoneo; atque ex ea-
rundeni etiam contextu patere ar-
bitratur, argumentum desumi posse
ad ostendendura, Liberium haeretico
sensu priiMae Sirmiensi formulae sub-
( nam scripsisse. At quid ista valeant ad
Liberium, hacreticum factum esse de-
monstrandum facile est intellige-
,
re, modo considerentur ea, quae de
i
,
epistolis illis, praeter ceteros, ci-
tato commentario §. 3 fuse tradit
Stiltingius , scilicet omnes veluti
,
apocrjphas esse repudiandas.
Sane, ut plura praeteream quae ,
ad (juamlibet ex iis epistolam falsi-
tatis eviiicen(!am acltiucuntur argu-
menta, illud exploratum habendum
est, ununi eundemque oinnium illa-
rum epistolarum auctorem fuisse
existimari debere; quare si unam
; tantum ex his confictam esse appa-
reat ,omnes apocryphas iudicancias
esse. Atqui in epistolis stttdens paci,
et guia scio vos, apertissimum in-
duabus enim illis epistolis traduci-
, tur Liberius, veluti narrans, se vel
ab initio Pontificatus sui Athana-
sium damnasse. At hoc manifeste
pugnat cum eiusdem pontificatus et
cum universa Arianorum historia
in qua disertius trailitum est,
niliil
quam Liberium non modo
, in ipso
Pontificatus sui initio, sed etiam diu-

DE LIBERII R. P.
turno post tempore , dimicasse pro
Athariasio, et summam animi forti-
tuilinem in eo defendendo ostendisse.
Id praeter cetera demonstrant
praeclara Liberii cum Eusebio Con-
stantii Eunucho certamina, qui an-
no 355 Romam ab Imperatore mis-
Bus e?t, ut Pontificem ad Athanasium
daranandum adduceret. S. Athana-
,sius ipse in historia Arianorum ad
taonachos n. 35 refert, qua ratione
liiberius Eunucho responderit: «Pro-
feotus Romara Spado , Athanasius
ait, principio auctor erat Libcrio
ut coiiira Athanasium subscriberet,
cir.u Arianisque communicaret il-
IlkI,aiens, Imperator exoptat, hoc te
facere iubet. Hinc ostensis muneri-
bas iiortabatur, maiiusque Liberii
cop.trcctans, aicbat: Imperatori ob-
tempera, et haec accipe. Episcopus
contra monebat, hisque verbis doce-
bat hominem. Qui quaeso, adversum
Athanasium id agatur?Nam, quem
non una solum, sed altera Synodus
ex toto orbe coacta, purum
xiumque iure declaravit, quem Ro-
maaa Sjnodus cum pace dimisit, quo
pacto damnare possumus? Quis nos
probaturus est, si quem praesentem
ananter excepimus, ad communio-
nemque admisiraus absentem aver-
, liea de Verbi divinitate universa do-
semur?Non ecclesiastici canonis il-
lud est, nec talem umquam a patri-
bus accepimus traditionem: quas vi-
(leiicet traditiones ipsi a Beato et
Magiio Apostolo Petro accepere. »
Quod si deepistolisLiberio tributis
ita iudicandum est, non est uecesse
argumentando efBcere quam diffi- ,
cile sit ex epistolis ipsis ostendere
qua agendi ratione post subscriptio-
nem usus sit Liberius. Per se enim
maniiestum est ex epistolis contra
, ,
quarum veritatem gravia adducun-
tur argumenta, Liberii agendi ra-
tionem erui certo non posse.
Quamquam quid est in adducta
, ferri posse editam ab eo facti sui
superius epistola Pro Deifico timore,
ex quo colligi possit, Pontificem hae-
retico sensu subscripsisse ? Num
quod ibi Liberius trauatur Athana- , abhorreret
sii damnationem probasse? At de hac
TOM. I.
,,
CONSTANTI.V T!^ CATHOLICA FIDE. 177
ipsa Atlianasii damnatione superius
agentes, vidimus, ex eo iniustitiae,
et imbecillitatis Liberium accnsari
posse, si revera illius damnationem
ratam iiabuit, non autcm de fi<!e ca-
tholica viulata hoc argumentum esse^
cura Ariani calumnias plures ad
Athanasium damnandum sparserint,
quibus crimina contra eundem con-
fingebantur, quae a fidei causa erant
seiuucta. Num a<i efliciendum Libe- ,
rium hacretico sensu sub>cripsis<e ,
alferri placet , memorata epistola
in
, haberi , Liberium cnm Eusebianis
communioiiem inivis.se? Id vero(|uem-
; admodum ium indicavimus huic rei ,
demonstran;:aeargumcntum non sup-
peditat, cuni ex eofacto scquoretur
tantum, Pontificem inivisse commu-
nio.;em eum liominibus partim catho-
cis ,
partim haereticis quidem sed ,
quorum errores tunc non erant nja-
nifesti. Quod denique spcctat ad fi-
dem Orientalium quae in epistola ,
illa a Liberio recepta dicitur, neque
, inno- id probabit, eurn haeretico sensu il-
lam accepisse, cum de ea fidei expo-
sitione, superius ostenderimus, Hila-
rii , et Atlianasii ipsius testimonio,
etiamsi vocis Coasubstantialis omis-
sio faeta luisset, tamen mo.Io catho-
ctrina reeiperetur, non co:itinuo vel-
uti haereticos illos haberi debuisse ,
qui formulae subscripsissent, in qua
vox illa fuisset praetermissa.
Ceterum ipsa Liberii agendi ratio,
ut ex illorum temporum historicis
monumentis doceri posset, Pontifici
defendendo potius quam accusando
inservire potest. Vidimusenim, tanta
laetitia Liberium redeuntem , exce-
ptum a Romano Populo, et Clero fu-
isse quanta ille solum exeipi pote-
,
rat, de quo publica opinione consta-
ret, eum xVrianis erroribus assensum
numquam esse. Vidimus nullam af-
,
retractionem. Vidiraus denique, sum-
ma constantia, et Pontifice digna,
qui ab Arianismi fraudibus omnibus
eum usum esse cum
, ,
Concilium Ariminense habitum est.
12

178
Itaque apparet, quam ad Li-
leve sit
berium haeresis accusauduin ea ra- ,
tioMf ar^uruentari, (luue superius re-
lata est.
Praeter haec, ut Liberii in haere-
sim lapsum confirinet, memorati o-
peris auctor, appeliat Hilarii aucto-
ritateni atciuo ex anatliematismis
, Liberii,cura opus illud historicura
(^ui illi in Iragiuentis tribuuntur
contru Liberium pronunciatis, patere
etiam contendit, Pontificem haeresis
accusari oportere. Nam in trag. 6
ita llilarius loquutus fertur: «Ana-
tliema tibi a mo dictum, Liberi, et
.«ociis tuis;» et paullo post: «Iterum
tibi anathema, et tertio, praevari-
cator Liberi: » frag. autem 8. « Prae-
varioatori anathema una cum Aria-
nis a me tlictum. « His addemus
num. 4 frag. 6 haec ab Hihirio pro-
nunciata referri. «Post haec, omnia
quae vel gesserat vel promiserat Li-
beriu>:, missus in exilium, uuiversa
in irritum deduxit; scribcns prae-
varicatoribus iiaereticis Arianis qui
in S. Athanasiuni orthodoxum Epi-
ijcopum iniustam tulere scntentiara.
Sed ita quu(iue quae afreruntur,
, niud etiam adiungi debet, ad o.s-
tain(iuain ab Hilario profecta contra
Liberium, non efficiunt, eum haere-
sis accusari posse. Nam, etiam apud
Liberii accusatores, veluti certum
habetur, multa in his fragmentis esse
apocrypha et ab Arianis corrupta.
, mium conscriptam, quam dicit Libe-
Quae vero ex iisdera fragmentis,
adversus Liberium obiiciuntur inter
ea collocanda esse quae falso in Hi-
, formulam indicavit, non possunt cuni
larii fragmenta illata sunt, ostcndi
prinio potest Sulpicii Severi agendi
ratione. Constat enim, eum ex hoc
libro, cuius fragmenta tantum nunc
circumferuntur, ea hausisse, quae do
Arianis rebus memoriae prodidit.
Cum vero de Liberii ad urbem re-
ditu agens referat tantum, ob sedi-
tiones Romanas illum urbi fuisse re-
stitutum, satis perspicuc declarare
videtur, se in Hilarii illo opere ea
non legisse, quae superius, tamquam
ao Hilario profecta retulimus. Non
enim verisimile est, si illa legisset,
fuisse relaturum , ob seditiones
manas Liberium esse revocatum,
»
,
CAPUT XLV,
ineiusdem lap<u,causam praecipuara
invenire debuisset, ut suum ad ur-
bem reditum Pontifex impetrarct.
Praeterea, si ab Hilario anathc-
matismi illi fuere pronuntiati quos
recensuimus, dicendus esset Hilarius,
eos pronuntiasse multo post lapsura
,
scribebat, et cuin Liberius iam ca-
tholicara iidem strenue propugnabat.
At hoc est prorsus incredibile ab ,
Hilario tum temporis eos anatheraa-
tismos contra Pontiflccm latos essc,
cum ille acriter pro Ecclesia certa-
ret. Quod si existimari velit, adeo
inconsiderate se gessisse Hilariura ,
ut statira post sparsos rumores do
lapsu Liberii et post accepta litte-
, .
rarum quae nomine Poniiticis cir-
,
cumferebaiitur, exeuiplaria anathe-
,
matismos iisdem inseruerit, «an sal-
tem non erat prudentiae, et aequi-
tatis ip^ius^.ait Stilti:igius §. 2 n. 27,
inserta anathemata quamprimum de-
lere ,audita constantia Liberii in
tuenda fide catholica contra praeva-
ricationem Ariminensem?»
tendendum iure eruditos de fragmen-
tis his dubitare, esse in iis nonnulla
quae cum certis S. Hilarii scriptis
pugnaiit. x\am verba, quae fragm. G
habentur «perfiuiam autem apud Sir-
rius catholicam etc, «quibus frag-
, menti auctor primam Sirmiensem
iis componi. quae Hilarius scripsifc
in libro de Synodis. In eo cnim libro,
non modo memorata formula, perfi-
dia non appeilatnr, scd eadera co-
piose lauuatur, nihilque in ca esse
traditur, quod a fide catholica alie-
num sit.
Itaque Hilarius eos alloquens n.78,
qui formulam illam propugnabant,
«studiosi, inquit, tandem Apostoli-
cae, atque Evangelicae doctrinae vi- 1
ri; » et n. 88. «Unum, atque idem pie
sapimus, rogo, ut unum, atque idem
pium inter nos esse velimus.» Si vero
Ro- ab Hilario verba illa perficlAam au'
cum tem etc. profecta essent, et de for-
i

BE LIBERII R. P. CONSTANTIA
mula Sirraiensi prima ita loquutus
hoc inconstantiae ac
in loco fuisset,
levitatis reprehendi Hilarius posset
qui formulam a se laudatam et ca- , verum
tholico sensu explicatam, perfidiam
appellaverit.
Denique ut cetera omittam ea
, ,
verba, quae fragm. 6 leguntur «post
liaec autem omnia, quae vel gesse-
rat, vel promiserat Liberius, etc, y>
apocrypha esse , tum pluribus aliis
indiciis tura ex verbis illis
, ,
S. Athanasiiim deprehenditur, cum
ab huius aetatis, praecipue vero ab
Hiiarii more abhorreat, Athanasium,
qai adliuc vivebat, ita nominare, ut
eius nomini Sancti appellatio ad-
, ad Liberium defendendum, non est
iungeretur. lam vero manifestum
cuique esse potest, difScile imprimis
esse, ex fragmentis, quae commemo-
ravimus, persuadere non modo in , de Liberio scripserunt, ex apocry-
haercsim Liberium lapsum esse, sed
eundem Pontificem, alicuius, etiam
eo crimine levioris culpae reum certo
evasisse.
Quod si velimus etiam, omissis tan-
tisper argumentis, quae contra frag-
mentorum veritatem adducuntur
ea considerare, quae in anathema-
tismis de Liberio continentur, appa-
rebit, ex non demonstrari, Pon-
iis
titicem in haeresim prorsus lapsum
esse. Nam praetereo anathematismos
insertos esse epistolaepro Deifico ti-
more, et ab interpolatore pronuntia-
tos ob ea, quae in ipsa epistola nar-
rat a se facta esse Liberius. Vidimus
autein superius, ex rebus, de quibus
sermo est in ea epistola, etiamsi
quis Liberii
lapsus concedi vellet,
numquani tamen inde probari posse,
eum haereticum evasisse. Illud dico,
si quid ex memoratis anathematismis
argumentari contra Liberium pla-
ceat, affirmari tantummodo posse,
hominem qui illos pronuntiavit, vel
existimasse, vel ostendere ceteris vo-
luisse, sibi persuasum esse,Pontifi-
cem, Athanasium damnasse, commu-
oionem cum Orientalibus inivissc
et formulae primao Sirmieuji 6ub-
scripsisse, atque ob jjas causas veiuti
praevaricatorem habenduin os^e. Non
,,
IN' CATHOLICA FIDE. 170
autem ex eo,quod aliquis
scMjuitur
tamquam praevaricator iudicatus sit,
praevaricatoreni fuisse iudicatum ob
in haeresim lapsum , cum
praevaricatio etiam extra fidei cau-
sam esse po sit.
Memoiati operis auctor praeter a-
nathematismos, qui Hilario tribuun-
tur, ad Liberii in haeresim lapsum
confirmandum, adducit etiam testi-
monia Adonis Viennensis, qui sae-
m culo 9 vixit, Auxilii, qui saeculo 10
quorum uterque ita de Liberio loqui-
tur ut ostendat, se habere veluti
,
persuasum, Liberium liaereticum e-
vasisse. Post ea vero , quae attulimus
necesse in iis refellendis immorari,
cum duo iidem scriptores nimis sint
ab aetate Liberii remoti, atque quae
phis de eius pontificatu agentibus
monumentis , desumpsisse eos con-
stet. Alterum enim ex spuriis S. Eu-
sebii presby teri actis alterum ex
,
pontificali, quod Anastasio falso ad-
scribitur, in his rebus narrandis pro-
,
fecissecertum est.
Restaret nunc refellendura id ,
quod memoratus scriptor habet de
vexatione post Liberii reditum Ro-
mae excitata cont^a eos qui Nicae- ,
nam fidem defendebant ex qua con-,
cludere putat se posse, talem fuisse
Pontificis agendi rationem ut ex ea ,
ostendi queat, haeretico sensu ab illo
Sirmiensem formulam acceptam esse.
Ut rem autem concludam brevi, di-
ali- cam tantum quod superius iam in-
dicatum est, veteres scriptores ita
de Lifcerio ad urbem reverso loquu-
tos fuisse, ut perpetuo illum Arianis
contrarium fuisse doceant. Hinc fuit,
quod tantas laetitiae et benevolen-
,
tiae Populus Roma-
significationes
nus ei redeunti dederit quae gesta :
sunt vero a Pontifice in Ariminen-
sium Patrum facto, luculenter do-
cent, quantopere ille abhorruerit ab
Arianis, atque ab iis, qui eorum par-
tibus studebant.
Quidquid igitur evenerit Romae
po>t Liberii reditum contra Nicae-

180 CAPur XLVI.
nao fidei dcfensorcs, certissimuna est
Pontificem reversuni a'l urbem, fidei
Nicaenae propugnatorem fuisse.Qua-
re nihil ille rommisit, ut ex oo con-
ciudi possit, haeretico sensu Sirniien-
sem formulam acceptam ab eo esse.
CAPUT XLVI.
DE CONCILIO ARIMLNENSr
Anno 359 Arimini in Aemilia ha-
bitum est Conciliura, cui quatercenti
Episcopi interfuerunt. De concordia
ineunda, ita volente Constantio Im-
pcratore, agi in eo Concilio debebat,
et ratio coiistitui, qua controversiae
Arianorum causa excitatae finem ha-
berent. In Seleucensi quoque Syn-
odo de ea re statui debuerat sed ;
nihil profectum erat. In Ariminensi
Synodo Arianos de catholicis victo-
riam reportasse vetus querela est,
ct Ariminenses Episcopos formulae
cuiusdam subscriptione, Arianae hae-
resi adhaesisse. Verum id falsum
omnino esse ostendi facile potest.
Audiendus est Hieronjmus in dia-
logQ adversus Luciferianos. Eius au-
tem testimonio, aliisque argumentis
patebit, Patres Ariminenses a fide
catholica non defecisse. « Nam su-
perficies expositionis (id est formu-
lae a PP. Ariminensibus acceptae),
cui subscripserant, nihil sacrileguin
praeseferebat, ait Hieronj^mus. So-
nabant verba pietatera, et inter tan-
ta illa praeconia, nerao venenum in-
sertum putabat. De Usiae vero no-
minc abiiciendo verisimilis ratio
praebebatur. Quia in scripturis, aie-
bant, non invenitur, et multos sim-
pliciores novitate sua scandalizat.
Non erat curae Episcopis de voca-
bulo, cura sensus esset in tuto. »
Deindc quis fidem eis deroget, Ma-
raaus iaquit, 1. 2 c. 6 op. Divinitas
D. N. I. C. manifesta in scripturis ,
et traditione: quis fidem eis deroget,
qui confessoribus reddita pace, ad
Ecclesias redeuntibus ocourrentes,
contestabantur corpus Domini, ut
:
Itaque de Liberio haoc sati.: ' '
Rcliqua enim, ([uao ad oiusdem 1 ..
tificis lapsum evincendum afferuntur
ar|,'umonta, apud doctissimos viros ,
quos in huius disputationis initio ap-
pellavimus, confutata reporiutitur.
prosequitur Hieronymus € et quid-
quid in Ecclesia sanctum est se ni-
,
hil mali in sua fide suspicatos. Pu-
tavimus, aiebant, sensum congruere
cura verbis; nec in Ecclesia Dei ubi
siraplicitas, ubi pura confessio est,
aliud in corde clausum esse, illud
in verbis proferri timuimus. Decepit
n s bona de malis existimatio.» Quae
igitur culpae PP. Ariminensibus tri-
buta sunt ca fraudibus potius, et
,
dolo raaio iniraicorum tribui debent,
quam eorundem in fide inconstantiae.
Quae Patrum Ariminensium agendi
ratio fuerit videndum est; ut conclu-
datuT eos nihil umquam a fide defle-
xisse.Formulae ipsius ab iisdem ac-
ceptae surama est consideranda, quo
intelligatiir, fecerintne quidquara, ut
iure in fidei negotio errasse dici
queant. Atqui utrumque illud indu-
biura affert arguraentura, quo osten-
ditur PP. Arirainenses numquam a
fide catholica defecisse.
Neque hoc hominum testimonio
confirmari potest, qui longe a re ge-
sta vixerunt, sed eorum, qui ad fi-
dem faciendam sunt imprirais op-
portuni. Hieronymus in dialogo su-
perius meraorato cum retulisset
,
quaenam illa forraula esset, quae Pa-
tribus Ariminensibus subscribenda
proposita est, atque ex forraulae ex-
positione ostendisset, nihil in ea esse,
quod a fide alienum videretur, cum-
que narrasset quanam de causa ad-
ducti siat Episcopi, ut fraudis me-
tum deponerent, et rem bona fide
agi arbitrarentur , haec subiicit
« Quod si quis a nobis fictum putat,
scrinia publica scrutetur: plenae tuni
4
 ,, » ,

DE CONCILIO ARIMINENSI. 181

adhuo Ecclepiarnm arcac-, ct recens
adliuc roi mcuioria est. Supersunt
homines, qui illi Synodo interfue-
runt, et quod veritatem firmat, ipsi
Ariani, haec, iia ut diximus, gesta
et Ursacius affirmantes ,
praesentem
fidem catholica ratione conceptam
ab Orientalibus, Iraperatore auctoro
prolatam, cum piaculo repudiari, ut
quis discordiarum finis foret si quae ,

non denegant Quae si plenius Orientalibus placuisset, Occidentali-

quis discere cupit, in Ariminensis
Concilii actis reporiet, unde ct nos
ista libavimus.»
lam vero formula, quam a Patri-
bus Ariminensibus subscriptani af-
bus displiceret. Postremo , si quid
minus plene, praesenti fide editum
viderctur; ipsi adderent quae adden-
da putarent: praebituros se in his,
quao esscnt adiecta, consensum fa- :

fert Hieronyraus, ita erat comparata, vorabilis proraissio pronis oraniifra

ut eius obvius et externus sensus
, anirais excepta.
plane orthodoxus, et catholicus ap- Tunc, queraadmodura Hieronymus
pareret. Vocis homousion ibi erat narrat, in dialogo iam mcmorato ,

omissio, sed iis de caus-is iieri dice-
batur, quemadmodum superius indi-
catum est ,
quae non ostenderent
mentem eorum, qui formulam pro-
ponebant, illam esse, in doctrinam
(le Verbi divinitate violarent. Alio
autem in loco iam a nobis demon-
stratum est, adductis S. Hilarii Pi-
ctaviensis, et S. Athanasii testimo-
niis, licet ea vox non posset omitti,
Valcns, praesente Tauro Praetorii
pracfecto, qui Sjnodo aderat, pro-
fessus cst, se Arianum no:i osse , et
prorsus ab eorundem blasphemiis
abhorrero. Cum haec ita gesta fuis-
sont, ut neque vulgi clamores contra
^''alentem excitati sedarentur, ncque
metus fraudis, qui por civitatom ob-
tineret, tolli posse viderctur, iiiitum
est consilium in publica Ecclesia
,

quod a Patribus Nicaenis, tamquani anathematismo:; pronnntiandi coiu-

fidei catholicae tessera contra Aria- rauni ut fides catholica
sufTragio ,

nos errores statuta fuisset, tamen perspicue explicata censeri possot:

non continuo illos habitos fuisse vel-
uti haereticos, qui vocem eandcm
non usurpassent, modo catholicam
omnem de Verbi divinitate dcctri-
nam profiterentur. Quare manife-
stum est, PP. Ariminenscs, omittcn-
tes vocem homousion, ob id solum
Legonte Claudio Episcopo provinciao
Picacnae bhisphemias, quac Valentis
propriae csse dicolantur, Valens pa-
lam suas non essc exclaraavit. Tunc
anathematismi sunt pronuntiali, qui-
bus orroros omnos Arianorum pro-
scriptos esse putabatur ct omnis ,

haerosis criminis rcos eva=^is3C, dici ablata ratio iis oxistimabatur, frau-
non possc, neque a fide catholica de- 6es suas occultandi.
fecisse: cum professionem fidci ra- Nam secundum ea, quae Hieronj-
tam habucrunt quac, licot interius
,
mus rofort, hacc est sumraa oorum,
virus Arianum latoret, orthodoxam quae his anathematisrais statuta, et
tamen doctrinam in obvio atque
, praedicata fucrunt: Christum ncum
externo sensu suo alferre videbatur. esse, Dci filium, anto saccula ex Pa-
Agendi autem ratio,quam PP. Ari- tre genitum Filiuni similem Patri
,

minenses adhibuerunt, eo luculentius esse secLindum scripturas, aeternum

demonstrat, eosdem numquam a fide
catholica deflexisse. Sibi enim omni-
no nihil timendum esse ab Ariano-
cum Patre; anathema ci, qui dixorit
Filium Dei esse creaturam, ut sunt
ceterae creaturae item ei qui dc
;
,

rum fraudibus, Episcopi putaverunt, nullis cxtantibus Filiura , et non ex

et rem bona fide agi, sibi persuase- Deo Patre, etiam ei , qui dixerit
runt: cum Valentem, et Ursacium ea erat tempus quando non erat Filius.
ratione loquentes audierunt, qua illos Denique, ut eo vel magis Valentom
loquutos esse Sulpicius Severus nar- bene sentire ostenderetur aiklitum ,

rat 1. 2 Historiae Sacrae: « Valens , est anathema ei, qui dixerit, Filium

l82 6APUT XLVt.
Dei esse quidsm ant^? omnia saecula,
86(1 noa ante omne omnino teinpu<^,
ut aliquid ei anteferat. Haec uhi fa-
cta, et in publicoadeo frequenti con-
ventu pronunciata fuissent, cuni mul-
ta etiam alia, ((uae suspiciosa vide-
bantur, Valens condenniasset, existi-
nuatum est fraudi locum esse non
posse. « Sed diu scelera non latent,
subdit Hieronymus Coeperunt
post Valens et Ursacius, ceterique
nequitiae eorum socii, egregii vide-
licet sacerdotes Christi, palmas suas
iactitare dicentes, se Filium crea-
turum non negasse, sed similem ce-
teris creaturis. »
Videlicet, ut doctissimus Petavius
notat theologicorum dogmatum de
Trinitate 1. I. c. 7. n. 9. damnatus
est Arius, totaque eius perfidia, ce-
terum non etiam Patri ae [ualis et
sine initio, sine tempore Dei Filius
pronuntiatur; suggerente porro Va-
lente, Filium Dei non esse creatu-
ram, sicut ceteras creaturas, huic as-
sensi suntcatholici, non inteliigentes,
his verbis, quibus simiiis esse ceteris
creaturisFiliusuegabatur,creaturam
tamen, sed potiorem ceteris affirmari.
Seu, ut luculentius fortasse Ariano-
rum fraudem explicat idem doctissi-
mus auctor lib. 1. cap. 12. n. 1: Hic
est cardo Arianae perfidiae, in quo
arcana illorum doctrina vetabatur,
qua catholicis minus attentis, et per-
spicacibus illudebant ;
quod in Ari-
minensi praesertim Synodo fecerunt,
in qua, subdola et ambigua profes-
sione, simpliciores, et iliorum fuci,
atque artis ignaros Episcopos fefel-
lerunt. Etenim Filium a Patre pro-
ductum, et fabricatum esse dicebant;
ante cetera omnia, adeoque ante sae-
culum, ac tempus omne. Hinc auda-
cter negabant fuisse tempus aliquod,
ac saeculum, quo Filius non existe-
ret, nec fateri verebantur interdum,
aeternum eundem esse, hoc est, sae-
cula, temporaque omnia praecessisse,
sed non illa , ut coaeternum illum
Patri dicerent.
Nam Patrem non solum dignitate,
substantia, et essentia, perfectione-
' ,
(jue maiorem essc, at anteriorem c
iarn asserebant, qui »ponte sua,
nulla naturae necessitate, suum si
instrumentum, hoc est, VerbuT:: -
nuisset Filium^^ue esse volu-
,
Hunc praeterea, creaturam non esse,
uti reliquae creaturae sunt, caliide
iactabant. Nam creaturam id proprie
nominari, quod per aiiud, tanKjuam
instrumentum, molitus sit Deus. Ad
haec, divinum splendorem, perfectio-
nem, ac gloriam, quam pro sao cui-
que monnl rebus creatis omnibus
)
,
supremus I'ater communicavit, ube-
rius ceteris, ac largius hausisse Fi-
lium, ut qui de ip<o fonte, hoc est
Patre, illam acceperit, cum reliquae
res creatae proxime a Filio, ac per
Filium liabuerint.
His artibus, hac fraudo adiiibita,
consequuti sunt Ariani, ut Episcopi,
qui Ariminum convenerant, decipe-
rentur. Subdola sua agendi ratione ia-
ctarunt, acceptam eam profes5.ionem
fidei Arimini esse, qua non negare-
tur Filium creaturam esse, seiJ ne-
garetur tantum, similem esse ceteris
creaturis. Verum Kpiscopi, qui Ari-
raini couciliuni habuerunt, quique
putarunt, non ad eos decipienuos,
sed ad veritatem manifestandam ,
anathematisraos esse pronuntiatos ,
omnemque Arianam perfidiam esse
condemnatam, si inconsiderate egisse
dicendi sunt, nuniquam ccrte iure
dicentur criraen co-nmisisse, ut de
fide , aliqua in re violata, reprehendi
possint. Taiis ergo fuit Ariminensium
agendi ratio, ut luculeiitissimum
gravissimumque argumentu afferat, ii
quod eos ab omni erroris iii fidei ne-
gotio commissi. suspicione liberat,
quodque in sententia catholica, con-
stantissimos illos fuisse demonstrat.
Deinde, ad rem luculentius evin-
cendam, est opportunum eo argumen-
to uti, quod Suessionensis canonicus
Corgneus, inter ceteros adhibet in
dissertatione critica, et theologica
de Concilio Ariminensi quaest. 3,
scilicet considerandum est, quae ve-
terum scriptorum sententia fuerit
de rebu- in Ariminensi S/nodo ge-
 , ,
BE CONCILIO ARIMINENSI.
stis. Quid Hieronjmus de toto hoc
negotio iudicaverit satis abunde col-
ligitur ex iis, quae superius attuli-
mus, deprompta ex eius dialogo ad-
versus Luciferianos. Eadem Sulpicii
Severi sententia fuit, qui de formula
Ariminum allata agens 1. 2. liistoriae
sacrae affirmat, eam fuisse « fidem
ab improbis conscriptam, verbis fal-
lentibus involutam, quae catliolicam
disciplinam, perfidia latente, loque-
retur. »
Liberius vero Pontifex in epistola
ad Italiae Episcopos, ubi condemnan-
dos esse decernit auctores fraudis,
qua Ariminenses Patres decepti sunt,
perspicue ostendit sibi esse persua-
sum , professionem fidei iisdem Pa-
tribus obtatam, errorem nullum in
proprio sensu suo habuisse; licet A-
riani, iniqua interpretatione , sensu
haeretico illam explicarent. «Aucto-
res vero , inquit Liberius , esse da-
mnandos , qui obliqua , et maligna
subtilitate, et caligine , offenderunt
innocentium sensus, per quae vela-
men obducerent veritati ; tenebras
lucem, et lucem tenebras venditan-
tes. » Hoc idem Episcopi Italiae in
epistola ad Episcopos Illjrici apud
Hilarium fragmento 12 affirmant
cum aiunt « AriminensisConcilii sta-
tuta,quorundam tergiversatione cor-
rupta , consensu omnium provincia-
rum iure rescindimus; » hoc est sta-
tuta illa, quae , prout extabant , a
fide aliena minime reperiebantur ,
Arianorum iniquitate, haeretico sen-
su fuisse explicata.
Haec autem cum ita sint, iam est
indubiis argumentis demonstratum,
fidei catholicae causam contra Aria-
nos, nihil detrimenti ex hoc Arimi-
nensium facto accepisse , et iniuria
Arianos de consensu ab iisdem sibi
exhibito gloriatos esse.
Plura sunt, quae afferuntur ab iis
qui ex Ariminensium Patrum facto
occasionem desumpserunt, de Eccle-
sia Catholica detrahendi, plura, in-
quam , sunt , quae afferuntur , ut
ostendant, eos Episcopos in fidei ne-
gotio defecisse. Nos praecipua attin-
183
gemus. Celeberrima sunt illa Hiero-
nymi verba in dialogo adversus Lu-
ciferianos. « Tunc Usiae nomen abo-
litum est: tunc fidei Nicaenae damna-
tio conclamata est: tunc ingemuit or-
bis, et Arianum se esse miratus est.»
Non est necesse verbis exponere, quo-
modo ex hoc testimonio ad demon-
strandam Patrum Ariminensium la-
psus gravitatem , homines ii argu-
mentum efficiant ; per se enim ma-
nifestum est.
Verum
quis est, qui non intelli-
gat exaggeratam
, et emphaticam ,
esse hanc loquendi rationem ? Cui
potest in mentem venire, existimas-
se Hieronymum vere ex quolibet
,
Ariminensium lapsu accidisse, ut or-
bis terrarum Arianus evaserit? Pro-
fecto, quae superius, adductis per-
spicuisHieronymi locis indicavimus,
extra controversiam ponunt, Docto-
rem Maximum pro certo habuisse,
neque Ariminenses Patres Arianae
haeresi umquam assensos esse. Ita
Natalis Alexander apposite animad-
vertit diss. 33. in saec. 4. Ita illuiji
iudicasse de Ariminensibus Patribus,
ostenditur ex eo, quod ipse referat,
Arianam perfidiam in ea Synodo con-
demnatam, et anathematismos illos
pronuntiatos esse, de quibus superius
mentionem fecimus, et qui omnium
Arianorum errorum condemnationem
continere existimati sunt; denique
Hieronymum censuisse affirmandum
est, qui professionem Arimini acce-
ptam, nihil sacrilegum in se habuis-
se arbitratus est, et ideo Patres ad-
ductos esse ut illam acciperent
,
quamquam Consubstantialis vox omit-
teretur, quod non essst iis cura de
vocabulo, cum sensus esset in tuto.
Deinde nonne apparet, Hieronj-
mum hyperbolice lucutum esse, ex
eo, quod sciamus, acta Concilii Ari-
minensis, a Sede Apostolica statim
fuisse rescissa? Id praeter cetera e-
vincitur testimonio desumpto ex epi-
stola Siricii ad Himerium Terraco-
nensem Episcopum, in qua a Liberio
Pontifice ea acta rescissa esse narrat.
Cum haec Hieronymus certo sciret,
184
dicine potest , eum vere iu^licasse,
orborn universum Arianum ea de
, odo. Etenim cum fidei causam pro-
causa fuisse factuii)?In epi^tola ad
Episcopos Illyiici Syiiodica Damasi
Pontificis apud Theodoretum Hist.
Kccl. lib. 2 c, 22 liub(,*mus, ex numero
eoruiu, qui apud Ariminum convene-
runt, nulium praeiudicium nasci pos-
se , (juod constet, neque Romanum
Episcopum nequc Vincontium Ca-
, rent, quae Arimini praedicaverant,
puanum, neque alios, huiusmodi sta-
tutis assensum aliquem eommodasse.
lam vero Hieronymus quotidie I)a-
maso aderat, et apud illum erat oc-
cupatus, ut Orientis, et Occidentis
coiisultationibus responderet. Pote-
ratne vere putare, Ariminensium ta-
lem fuisse lapsum, ut universus orbis
86 Arianum esse mirari deberet?
Est praeterea opportunus Atha-
nasii locus in epist. ad lovianum Im-
peratorem scripta anno 303, ubi ait:
« universas totius orbis Ecclesias ,
sutfragio suo comprobare Nicaenam
fldem ; nec tametsi pauci quidam
, tam, atque ita deinde ab Episcopis
huic fidei adversentur, praeiudicium
facere posse cum orbis universus
, continere erroris gravitatem existi-
apostolicam fidem retineat.» Osten-
(lit vero longa pertractatione Cor-
gneus in memorata superius disser-
tatione, generalibus, et peculiaribus
perspicuis allatis argumentis Epi-
scoporum numerum,qui ad Sjnodum
Ariminensem venerunt, non posse
comparari cum longe maiori numero
Episcoporum, qui eo se non contule-
ruut, et qui lapsus Ariminensium Pa-
trum nuUa ratione participes fuerunt.
Haec autem oninia luce clarius
esse deraonstrant, Hieronjmum, cum
atiirmavit orbem ingemuisse, et se
Arianum esse miratum esse,
affirmare potuisse tamquam
suasum haberet orbem terrarum
, tum erat vocem Consubstantialis
universum Arianum esse factum, sed
hjperbolica prorsus loquendi ratione
illum usum fuisse. Posset etiam illud
adiungi, verba Hieron/mi aliud non
indicare, nisi summam admirationem
illam ,
qua affici debuerunt Patres
Ariminenses, qui Arianorum gratu-
lationes, et laetitiae significationes
intellexerunt inde proflcisci , quod
CAPUT XLVI. ]
dolo malo egissent in Ariminensi Syi -
pugnatam omniiio essc Arimini, ii
Hpiscopi arbitrarentur,cumque bona
ildii errores omnes Arianos ibi conde-
mnatos fuisse putarent, non potue-
runt non vehementer mirari, ubi vi-
derunt, quanta fraude Ariani usi es-
sent, et quam iniquo sensu ea explica-
ut omnem a se haeresis suspicionem
averterent.
Haec, quae recensuimus satis per-
spicue evincunt, Hieronjmum non-
nisi hypcrbolice eo in loco fuisse
Io([Uutum, et numquam illum existi-
mare potuisse, ob formulae, quara in-
dicavimus, factam a Patribus Arimi-
nensibus subscriptionem, orbem ter-
rarum Arianum aliqua ratione eva-
sisse. Neque his opponi potest tan-
tam fuisse indignationem, quam Ec-
clesia osteniiit ob memoratam formu-
lam ab Ariminensibus ratam habi-
illam fuisse reiectam ut in se ipsa ,
mari posset nam Ecclesia quidem
:
formulam ab Ariminensibus proba-
tam deinde reiecit, non quod illam
,
putaverit errorem Arianum in se
, continere sed aliis, iisque gravissi-
,
mis de causis.
Eam reiecit, cum vidisset, quan-
topere illa abuterentur Ariani, qui
illam inique interpretabantur, sensu
prorsus ab eo diverso, quem formula
praeseferebat et in quo diserte a
,
Patribus concilii fuerat accepta. Eam
Ecclesia reiecit, quod illam non satis
esse intellexerit ad Arianorum frau-
non id dem excludendam. Eam denique reie-
si per- cit, quod communi sententia statu-
,
esse adhiben(Jam quae in illa for-
,
mula non continebatur. Nam post
Concilium Ariminense habitum o- ,
mnibus exploratum fuit id, quod Pa-
tres Nicaeni senserant, loquendi ra-
tiones quaslibet , etiamsi clariores ,
non sufficere ad Arianorum callidi-
tatem profiigandam, sed necesse es-
se, ea voce uti, quae totius Arianae

perfidiae conderanationem
prorsus omni pcrversae explicationis
ratione, contineret.
Onae liic notavimus, afferunt cer-
tis<imam respondendi rationem iis
veterum Patrum locis,
stes sunt indignationis in Ecclesia
excitatae ob Ariminensium Episco-
porum lapsum de Ariminensibus
, non inde tamen sequitur, Ariminen-
ipsis Patribus loquentes eos inse-
ctari ita vi^ntur, quasi crimen ali-
quod commisissent, cuius causa vio-
latac fidei rei facti essent. Plac gra-
viori et severiori contra Patres
, condemnatione, sponte sua sciiui pu-
Ariminenses scribendi ratione usus
est Hilarius fragmento 8, Basilius
cp. 69. ad Athanasium, x^mbrosius in
expositione cap. 4. D. Lucae, Augusti-
nus ep. 185, alias 50, Facundus Her-
mianensis, aliique.
Horum autem Patrum
cari debent,non de lap.?u eiusmodi,
ut Ariminenses Episcopi a fide de-
fecisse putari possint, sed de tota re
Arimini gesta, tanta Arianorum frau-
de , ut illi occasionem inde capere
potuerint orbem clamoribus implen-
di, de victoria a se relata, deque
erroribus suis, etiam Ariminensium
conscnsu confirmatis. Manifestum c-
iiim est ex iis omnibus. quae supc-
rius tradidimus ut ostenderemus
, ,
quid revera actum sit in Ariminensi
ISynodo, et quomodo Episcopi adduci
potuerint ad assensum Ursacio prae-
sertim, et Valenti adliibendnm. Sci-
licet, Ariminenses catholicam
etsi
fidem non eiuraverint, animadvertit
Maranus memorato superius loco
merito tamen instar piaculi habitum
esse, quod vocem, sanctissimae Syn-
odi auctoritate , et Ecclesiae usu
consecratam silentio passi sunt se-
peliri; et dum hoc veritatis propu-
gnaculum haereticis tradunt, eorum
furori bonos omnes, calumniis, et
conviciis universam Ecclesiam expo-
suerint. Atque hic perspici potest,
quantum Ecciesia a pravis novitati-
bus abhorreret, cum unius vocis si-
lentium tanta infamia flagraverit;
; ctationibus vindicat, licet factum mi-
quam non interruperit catirolicae fi-
dei perpetuitatem error Arianus, cum
i^V
, ,
1)E CONCILIO ARlMINENSt. 185
, siiblata triumpharc sibi visi sunt, si partim
vi, et impressione partim astu, et
,
dolo, silentium unius vocis impetra-
verint.
Denique etsi in anathematismis
,
qui dum te-^ Arimini pronuntiatis condemnati
,
sunt ii, qui Filium Dei dicerent crea-
turam ut sunt ceterae crcaturae
,
, ses Patres pronuntiassc, Filium crea-
turam esse. Inspiciendus enim est
totus ordo rei gestae, et qiiid Ari-
minensos ex universali Arianorum
taverint, considerandum est. Ncque
haereticorum perfidia, quae dcinde
fraudem detexit, tanti csse debet, ut
crroris nota in fidei negotio Patril)us
Ariminensibus inuratur. Nam, prout
idem Maranus apposite notat, vltu-
loca expli- peranda etiam esset illa prima for-
mula, quam Nicaeni Patres primo
proposuerunt, si(iui<!em illam Ariani
ad usussuosaptissimam iu licuverunt.
Haereticorum autem iiii^iua agondi
ratio, qua censuerunt, sccunduiii sen-
tentiam suam, professiones a catho-
licis expositas perverso explicare,
non suiiicit ad errorem manifc-tum
evincendum.
lam vero roi totias a^estac ordo
hoc postulat, ut si Ariiuini ana"he-
ma (iictum cst univer.^ae Ariaiiae
perfidiac, iam etiam illud damnaium
intclligi tlebcret, Filium quacuiii pie
ratioiie crcaturam csse aut Patri ,
non os.se substantia, et cs.xsitia ae-
qualem. Ad excusandos gcneratim
hac in re Epi.>copos argumentum c:ra-
ve ex Gregorii Nazianzcni orat. 19.
desumi quoque potest. Narrat Gre-
gorius in ea oratione ob similem ,
factam a Patre suo formulae subscri-
ptiouem, seditionem a ferventiore Ec-
clesiae parte excitatam esse. Id au-
tem de pluribus etiam aliis Ecclesiis
narrat Tiliemontius t. 8. art. 95. Sed
ipse Nazianzenus ea'!em oratione Pa-
trem excusat, et eius animi consi-
lium ab hominum querelis, et obtre-
nime probaverit. Id autem ostentiit,
eum existimasse Episcopos memo-
,

186
rata rationc ad sub^icribenflum afldu-
ctos, errorem Arianum arnplexos non
fuisse.
Concludam cum Marano: Qui tbr-
mulis ab Aula allatis subscribebant,
non moilo suam quisque Ecclesiam
assentientem non habuere, sed etiam
multi valde repug:nantem. Cuius rei
testis esse potest Basilius ep. 51,
qui narrat se gravissimo moerore
, bent recentiores Eccle^^e catholicae
aftectum esse cum multis aliis in pa-
tria sua tiraentibus Deum, eo quod
I>ianaeus fidei Constantinopoli alla-
tae subscripsisset; nec ante ad eius
DE FELICIS
Cum multa de Liberio Pontifice
tractavimus, rerum ad Pontificis il-
lius causam pertinentium ratio quo-
dammodo requirit, ut de Felicc II.
nonnulla dicamus, qui Liberio in exi-
lium eiecto suff^ectus fuit, et
exilio perJurante, se tamquam Pon-
tificem gessit. Quaeri aute^i de eo
solet, num legitimus Pontifex debeat
existimari. Si vero veterum scripto-
rum testimonia perpendantur et
quomodo res evenerit, ac gesta sit,
consideretur, apparet continuo eum
veluti legitimum Pontificem haberi
non posse.
Itaque veteres gravissimi scripto-
res perspicue docent, quibus aucto-
ribus, Felix ad Pontificatum perve-
nerit, quamdiu illum retinuerit, et
qua ratione omne illius gerendi con-
siliuni deponere coactus sit. Athana-
sium appellabo Alexandrinum Epi-
scopum, qui iis temporibus vivebat,
quibus gesta res est, quique in hist.
Arian. n. 40. haec memoriae prodi-
derit de ratione, qua Felix Liberio
in urbe sufiectus est, et de homini-
bus, quorum opera Felix illum gra-
dura consequi potuit: « Hoc itaque
usus ministro (Epicteto Neophyto
adolescente audacissimo) rem plane
stupendam Romae perpetravit (Con-
stantius) Imperator, quae revera An-
,
CAPUT XLVIf.
comraunionem accessisse, quam ipse,
cum inraorbum, ex quo mortuus est,
incidisset, advocato Dasiiio declaras-
set, teste IJomino invocato, se in
simplicitate cordis scripto Constan-
tinopoli allato assensum esse iiec ,
quidquam cogitasse, quod ad fidei Ni-
caenae abrogationem spectaret. Ha-
bent post haec veteres haeretici, ha-
inimici Ariminensium Patrum fa-
,
ctum nullum argumentum suppeli-
tare posse, ut de Ecclesia ipsa detra-
here valeant.
CAPUT XLVII.
11. PO.MIIICATO.
tichristi malignitatem praescferat.
Adornato namque in Ecclesiae locum
palatio,cum,populorum vice,tressibi
castratos adesse iussisset, demum tres
catascopos, id est exploratores (haud
eiusdem enim Episcopi nominandi), adegit,
ut Felicem quendam ipsorum mori-
,
bus dignuia hominem, Episcopum or- I
dinarentin palatio. Populi enim,ani-
madversa haereticorum praevarica-
, tione, non concesserunt, ut Ecclesias
illi ingrederentur, sed procul illis
abscesserunt. » Haec eadem Rufini
sententia est H. E. 1. 10. c. 22. « In
eius locum (hoc est Liberii) Felix
Diaconus suus ab haereticis subro-
gatur; et non tam sectae diversitate,
quam communionis, et ordinationis
convenientia maculatur. »
Ut ab adducendis vero ceteris dc
ea re veterum locis, brevitatis causa
abstineam, haec eorum locorum sum- ^i
ma est, Felicera, Arianorum artibus ^
Liberio exulanti suffectura fuisse
quaradiu Liberius in exilio fuit, se
veluti Pontificera gessisse, conatum
esse Constantiura, tum cura Liberio
redeundi copiam fecit, Felicem tam-
quam coUegam Liberio in gerendo
Pontificatu adiungere, populi clamo- •
ribus compulsum esse Imperatorera
ut ab hoc consilio desisteret, rever-
sum esse Romam Liberium in maxi-
 bfe
ma urbis laetitia quae paene con-
, ,
vulsa sedibus suis, Pontificem Maxi-
mum amplecti visa sit, ac Felicis
denique conatus, quibus primo stu-
duit pontificia dignitate non excide-
re, inanes evasisse, eum denique Pon-
tificatu retinendo amplius non cogi-
tantem, privatam vitam inivisse, in
eoque vitae genere mortuum esse.
Haec, quae brevi perstrinximus, ha-
benda prae oculis sunt, ut de con-
troversia illa iudicari possit, quam
indicavimus, fuerit ne Felix iustus
Pontifex umquam, an habendus omni-
no sit veluti Antipapa.
Cardinales Baliarminus de R. Pon-
tifice 1. 4. c. 9, Baronius ad 357, Sche-
lestratius, P. Sollerius Bollandianus
t. 7. lulii ad diem 29. eiusdem mensis,
P. Paulus Antonius Pauli in diss. de
S. Felice II. Papa, et Martyre, Ro-
mae edita anno 1790. existimarunt,
Felicem hunc, aliquando saltem, le-
gitimum Pontificem fuisse, atque id-
circo iure in RR. Pontificum
eum Feliois II. nomine
Valde amice etiam cum Felice ege-
runt Papebrochius in Propjlaeo men-
sis maii diss. 9. n. 6, Marangonius
in animadversionibus ad Chronolo-
giam RR. Pontificum c. 4, qui eum
aliquo modo iustum Pontificem ap-
pellari posse arbitrantur, quod illum
Liberii exulis , ea conditione vica-
rium fuisse existiment, ut deinde
Liberio ipsi succedere deberet, atque
hanc opinionem amplexus est doctis-
simus Fr. Ant. Zaccaria in disserta-
tione de commentitio Liberii lapsu
iterum edita 1781. inter dissertatio-
nes latinas ad Hist. Eccl. spectantes.
Fuerunt, qui hac ipsa de re dubii
haeserint, neque certo pronuncian-
dum iudicaverint, fuerit ne legitimus
Pontifex Felix, an Antipapa. Eius-
modi fuit eruditissimus Petrus Laz-
zari in dissertatione de duobus ca-
talogis RR. Pontificum, atque Mi-
chael losephus Maceda in lib. inscri-
pto Hosius vere Hosius. Verum alia
Christiani Lupi Dupinii , Natalis
, tificibus omnibus recensendis, ac in-
Alexandri , Tiilemontii Cardinalis,
Orsii, aliorumque plurium sententia
FEtlCIS It. PdNTIFICATtl. 187
est, iiquc arbitrantur Felicem inter
non legitimos Pontifices referendum
omnino esse.
Profecto veteres scriptores , qui
Liberio, ac Felici ipsi aetate aequa-
les fuerunt, Felicem praetereunt,
cum RR. Pontificum seriem texunt,
ac Liberio Damasum proxime sufi^e-
ctum esse tradunt. Pontificatum ge-
rebat Siricius, qui Damaso proxime
successit, tum, cum Optatus Milevi-
tanus opus suum adversus Parme-
nianum edidit. lam vero in tam recen-
ti rei memoria, ita is aff^ert RR.Pon-
tificum catalogum lib. 2. «Cathedra
unica, quae est prior de dotibus, in
qua sedit prior Petrus, cui successit
j
Linus...Marco lulius, lulio Liberius,
Liberio Damasus , Damaso Siricius ,
hodie qui noster est socius. cum quo
nobis totus orbisincommercio forma-
tarum, in una communionis societate
concordat. » Augustinus vero ep. 53
t. 2 edit. Antuerpiensis, quae epistola
serie anno fere 400. scripta ab eo fuit, ut
appellari. etiam valde proxima Liberii ponti-
ficatui sit, inquit: « Petro successit
Linus...Marco lulius, lulio Liberius,
Liberio Damasus Damaso Siricius,
,
Siricio Anastasius.»
His, quae a memoratis duobus
gravissirais scriptoribus referuntur,
adiungi quoque potest , quod in
chronico Hieronymi legitur , Libe-
rium, scilicet, trigesimum quartum,
Damasum vero trigesimum quintum
Pontificem Romanum fuisse, ut etiam
hoc in loco, Felicera praeterraissum
fuisse appareat. Ex hoc vero scripto-
rum, aetate, doctrina, rerura Eccle-
siasticarum peritia praestaiitium ,
facto evertitur tota Felicis Pontift-
catus legitimi defendendi ratio,cura,
nisi Optato, et Augustino constitis-
set, eum legitimum Pontificem num-
quam fuisse, altum de eo silentium
non servassent, neque silentio etiam
praetermissus esset in loco, qui in
chronico Hieronymi legitur. Agitur
enim in allatis testiraoniis, de Pon-
credibile prorsus est, alia qualibet
de causa praetermitti ab iis scripto-'
 1S8 CAPUT XLvn.
libiK Fclicem potaisse, nisj riuod ex-
ploratum haberent, illiim inter Pon-
tilices legitimos numerari nullo mo-
do posse.
Quaraquam eiplicari etiam illud
deberet, quanam ratione contingere
potuerit, ut Felix legitimus Ponti-
fex evaderet. Nihil enim ilico de ea
sententia, qua Felicem Liberii Vica-
riura fuisse defenditur. Nam ex al-
latis superius testimoniis, atque ex
tota huius facti summa constat, Fe-
licem non a Liberio, vel saltera a
Clero Romano, ad gerendas Pontifi-
cis vices fuisse electum, sed ab Aria-
nis fuisse ipsi Pontifici subrogatum;
Clerum, Populumque Romanum per-
petuo Felicem odio habuisse, atque
ab huius communione abhorruisse;
Arianos praeterea, ac praecipue Con-
stantium conatos esse, ut P^elix eun-
, fuisse
dem cum Liberio honoris, et digni-
tatis gradum obtineret; Felicem de-
nique de Pontificatu retinendo per-
tinaciter certantem, Liberio ad Ur-
bem revocato, fuisse semel, et iterum
Roma pulsuui. Haec vero omnia, nisi
ostendant, incredibile etiam illud es-
se,Felicem, saltemLiberii vice sacra
iu Urbe functum esse, nescio quomodo
facti alicuius, sive veritas, sive fal-
sitas Ootendi veterum monumento-
rum auctoritate possit.
Sed ut videamus, num aliqua ra-
tiono evenire potuerit, ut Felix le-
gitimus Pontifex esset, certum esse
debet, nisi Liberius vel abdicasset,
vel excidisset Pontificatu, in eius lo-
cum suffici Felicem non potuisse: at-
qui neutrum ex his affirmari potest.
Pugnat enim non modo cum Liberii
Poutidcatu, sed etiara cum universa
illorum temporum historia, Liberium
Pontificatu abdicasse eundem vero
: invenio quomodo possint in Felicis
Pontificem excidisse Pontificatu fal-
sum omnino esse manifestum est. Ne-
que etiam ad defendendum Felicis le-
gitimum Pontificatum quidquam pro-
liceret, qui Liberium Pontificatu ab-
dicassc contenderet, nisi etiam osten-
deret Felicem legitima ratione ei
, deposuisse umquamPontificatus reti-
successisse.Atqui id omnino evertitur
veterum testimoniis, qui eum ad Pon-
tificatum Arianorum , et Con^stantii
opera obvenisse tradunt, atjue illo
prorsus terapore, quo Liberius sum-
ma constantia fidem catholicam de-
fendebat atquo ea de causa exilii
,
poena mulctatus fuerat.
Neque ea, quae adducuntur ad Fc-
licis .
Pontificatus legitimi defensio-
nem, sunt eiusmodi, ut hanc senten-
tiam possint rem accurate conside-
rantibus persuadere. Etenim ex eo,
quod Felix inter Sanctos numeretur,
quemadraodura P. SoUerius BoUan-
dianus in com. de s. Felice t.7. men-
sis lulii, id ab omni antiquitate ob-
tinuisse ostendit, argumentum inde
desbmitur ad cfiiciendum, eura legi-
timum Pontificem fuisse, cum com-
poni haec inter se non posse videan-
tur, Felicem Pontificatus invasorem
et inter Sanctos habendum
,
esse. Praeterea huic rei demonstran-
dae argumentum suppeditare affir-
matur, in pariete nunc diruto Eccle-
siae Ostiensis s. Pauli Apostoli, Fe-
licis huius imaginem inter RR.Pon-
tificum imagines depictam esse ; in
urbis templo ss. Cosmae, et Damiani
anno 1582. repertam fuisse inscri-
ptionem Felicis sepulcro impositara
his verbis «Corpus S. Felicis Papae,
et Martjris, qui damnavit Constan-
tium » qua adductus Baronius est ad
Felicisnomen in martyrologio reti-
nendum, eiusque nomini, Pontificis
titulum addendum. Existimavit de-
nique P. Pauli ei inscriptione, an-
no 1785. via Salaria non longe ab
urbe reperta, argumentum afierri ad
Felicis Pontificatum defendendura ,
ex voce Felix , et Papas, quae in
eadem inscriptione legitur.
At haec quae indicavimus non
,
,
legitimi Pontificatus defensionem af-
ferri. Nam si Sancti honores Eccle-
sia Felici adhibet, id minime dencon-
strat, eum fuisse legitimum Ponti-
ficem. Quis enim contendit, Felicem
post Liberii reditum, consilium non
nendi quem Arianorum opera con-
,
sequutus erat? Immo vero quis ne-
 ?
DE FELICIS n. PONTIFICATU.
gat, eum, n.ente mutata, privatam
vitani ultimis annis jressisse , quin
umquam veterem Pontificiam digni-
tatem capessere conatus sit? Philo-
storgius quidera H. E. 1. 4. n. 5. ait:
« ad sua se recepit, Episcopi quidem
dignitatem (characterem scilicet, at-
que ordinem) retinens, nuUi tamen
praesidens Ecclesiae. » lam vero, si
ille consilium gerendi Pontificatus
reliquit, si nihil molitus est in po-
sterum, quo Ecclesiae unitatem vio-
laret, si ita ultimos vitae suae an-
nos egit, ut omne sanctitatis insti-
tutum sequutus sit denique ob
, si
fidei catholicae defensionem aeru-
mnis ab Arianis ita confoctus obiit,
ut Martyris honores ei habendos Ec-
clesia censuerit; quid est, quod Fe-
lix tamquam sanctus coli non queat,
nisi etiam legitimus Pontifex fuisse
iudicetur
Inter imagines quidem RR. Pon-
tificum, quae, antequam iniquissimo
incendio Basilica Ostiensis conflagra-
ret, in eiusdem Basilicae pariete de-
pictae extabant, imago Felicis repe-
riebatur. At hoc non ostendit aliud,
ni<i catalogi illius auctorem existi-
masse, Felicem inter RR. Pontifices
constituendum esse. Quaestio vero
nostra non est, nisi de legitimo Fe-
licis Pontificatu , et ad id demon-
strandum non potest grave aliquod
argumentum desumi ex catalogo, de
quo sermo est. Nani ea res evincenda
est testiraoniis scriptoruni Felici ae-
tati parium vel qui non longe ab eius
aetate vixerint. At superius retuli-
mus, quid veteres ii scriptores raerao-
riae prodidcrint de ratione, quaFclix
Liberio subrogatus fuit, et qua, per
duraiite Pontificis huius legitirai exi-
lio, tamquam Pontificem se gessit.
Ostendimus, Optatum Milevitanum,
Augustinum, referentes RR. Pouti-
ficiim seriem, Felicem, prorsus omit-
tere, in chronico autem Hieronymi,
Liberio Damasum successorera fuisse
narrari. .Horum autem scriptorum
auctoritas, etiamsi habita tantum
aetatis ratione argumentari velimus,
multo gravior est auctore cataloGri
1S9
Ostiensis, cum
hic catalogU«!, quan-
tumvis vetustus, Lconis tamen Ma-
gni aetate antiquior non sit, qui an-
no 46L adhuc Pontificatum gerebat,
cumque eius auctor in priscis Ro-
manis Pontificibus reccnsendis, non
raro deceptus fuerit. Nihil igitur
Ostiensis catalogus eorum causam
iuvat, qui legitimura Pontificem Fe-
licem fuisse contendunt.
Neque
inscriptio illa, quae in tem-
plo Cosmae, et Damiani reperta
ss.
est hoc idem potest aliqua ratione
,
demonstrare. Primo enira, cum de-
cimo, vel undecirao saeculo illa exa-
, rata sit, licet ia ea Felix, Papa ap-
pelletur, no:i id certe elficiet, eura
legitimum Pontificcm fuisse contra
gravissiraorura scriptorura Felici
,
aetate parium testimonia, quae su-
perius allata sunt. Apposite autem
Papebrochius in conatu chronico hi-
storico ad catalogura RR. Pontificum
diss. 10. n. 7. ait: « Titulus i>te haud
dubie acceptus est ex catalogo Pon-
tificali, qualem iam inde a saeculi 6.
initio cum istis figmentorura laeiniis
descriptum fatemur; quemadmodum
ex eodem, bona similiter fide, acce-
pit Usuardus hoc elogium: « Romae
via Aurelia, Natalis B. Felicis Pa-
pae qui a Constantio Augusto ob
,
catholicae fidei deiensionem, a Sede
sua deiectus, et gladio necatus glo-
rioso occubuit...» Constituto autem
firmiter mortis istius anno (id esfc
non ante annura 3G5.), ruit omnis
veriiimilitudo martjrii (cruenti sci-
licet) undecumque et quantacumque
facta. Regnante enim Valentiniano,
nulla excogitari potest honesta causa
•
raortis,quae martjrem fecisset. »T)e
hac ipsa autem cruenti martjrii fal-
sitate ut , Constantii iussu capite ,
damnatus Felix sit, plura, eadem dis-
sertatione disputat Papebrochius, in-
ter quae illud est referendum argu-
mentum, quod n. 4. adducit: « Vides
Constantio, quem constat vita fun-
ctum luliano IV. et Sallustio Consu-
libus, anno 363. imputari martjrium
Felicis usque annum 364. supersti-
ti.^, iuxta irrefragabile testimonium

190
scriptorum coaovorum , et
KK. Preabyterorum acJ Romanos Im-
peratores scribeiitium. » Quis post
haec non intelli^Mt, nihil ad Felicis,
sive Poutifieatuiii, sive aliaiu (|uarijli-
bet rem ab eo gestam demonstran-
dam , ex ea inscriptione erui certo
posse, cuius auctorem, ex apocryphis
monumentisFeiicem ipsum respicien-
tibus, profecisse appareat ?
Quid est denique, (juod desumi pos-
sit ad hoc ipsum evincendum ex in-
scriptione anno 1785. via Salaria re-
perta , in qua contineri Feiicis II.
legitimi Pontificatus perspicuum te-
stimonium P. Pauli arbitratus est?
Illa enim inscriptio sic habet:
u Perpetaam sedem niitritor jiossides ipse
Hic meritus fluem magnis defuncte peiiclis,
Hic requiem Felix sumis cogentibus annis,
Hic positus Papasantimio.qui vixit annos LXX.
DepoiiitusDomino Nostro Arcadio II, et Flavio
Ruflno VV. CC. SS. nouas novemb »
Tantum abest, ut hac inscriptione
de Felicc II. sermo sit, quantum dif-
fert \ocisFelix significatio cum adie-
ctivum est, a voce Felix, cum no-
men hominis alicuius indicat; eo e-
nim sensu felicitatem exprimit,quam
quis consequutus sit altero autem
, ea re scripserunt.
CAPUT
DE CO.NCILIO CONSTANTIi\OPOLITAi\0 GENERALI
Praeter memoratas superius tur-
bas quibus saeculo quarto xVria-
, , , buerunt ab Apollinari Laodiceno Epi-
norum, et Semiarianorum causa, Ec-
clesia afflicta est, errores alii quam-
piures sparsi fuerant, qui non modo
fidei detrimentum aiferre, sed
tranquillitatem perturbare graviter
potorant. Inter eos, ivientio facienda
hiu est errorum, qui Macedoniano-
rum , et Apollinaristarum proprii
fuerunt. Macedonianorum secta no-
men ducebat a Macedonio quondam
Episcopo Constantinopolitano qui
primum Arianus, tum Semiarianus,
denique in Spiritum sanctum blas-
phemus evasit, quem Deum dene-
,
CAfLT XLVIir.
f|uidem sensu explicat qua raticj.io Iiomo
,
quis appelletur. Atqui in hac inscri-
ptione priori sensu ea vox u^urpata
est,
ut scilicet Papasantimio dicatur
felix ob felicitatis consequutionem.
Papas Antimio sum, quem bonui llle Paullat,
Felicem dixit nomine Pontiflcem.
Ita Caietanus Marinius lapidi sub-
scripserat, cum in Museum Vatica-
num translatus fuisset. Apparet igi-
tur nihil in ea inscriptione esse, non
solum quod ad Pontificatum Feli-
,
cis II, sed etiam quod ad Felicem
ipsum quacumque ratione pertineat.
Respicit profocto ea inscriptio nu-
tricium quendam, qui Antimius, seu
Antimio dicebatur, isque Papas ap-
pellatur, ut solebant nutritores vo-
cari. Consulatus denique 11. Arcadii
Imperatoris, qui incidit in an. 392,
quo anno depositus hic Nutritor, Fe-
lix, Papas Antimio in inscriptione
refertur, satis indicat, de Felicis II.
morte in ea non agi, qui anno 365.
vita functus erat. P. Pauli senten-
tiam erudite et ingeniose irriserunt,
ne dicam confutarunt, Hieronjmus
Tiraboschius, et paullo ante memo-
ratus Marinius, in epistolis, quas da
XLVIII.
II.
gavit. Apollinaristae vero nomen ha-
scopo qui initio docuit
,
Christum
,
corpus ex Maria sumpsisse verum,
sine aniraa, denique sumpsisse quidem
etiam animam sed mente carentem, ac Ver-
bum Divinum, ei mentis, atque intel-
lectus loco fuisse.
De Macedoniana haeresi loquens
Augustinus, ait, eos minime credere
Spiritum sanctum eiusdem esse sub-
stantiae, et essentiae cum Patre, et
,
Filio , atque a nonnuUis perhiberi
illos « non Deum, sed Deitatem Pa-
tris , et Filii dicere Spiritum san-
,
ctum , et nullam propriam habere

DE CONCILIO CONSTANTINOPOLITANO GENERALI
substantiam. » De Apollinaristis ve-
ro haec idem Augustinus ait: « Apol-
linaristas Apollinaris instituit qui
de anima Ciiristi a catholicis dissen-
serunt, dicentes, sicut Ariani Deum,
Christum carnem sine anima susce-
pisse. In quaestione, evangelicis te-
stimoniis victi, mentem , qua ratio-
nalis est anima hominis, non fuisse
in anima Christi, sed pro hac ipsum
Verbum , in ea fuisse dixerunt.
ipsa vero eius carne, sic a recta fide
dissensisse perhibentur, ut dicerent,
carnem illam, et Verbum unius eius-
dem substantiae , constantissime as-
severantes, Verbum carnem factum
esse, hoc est, Verbi aliquid in car-
nem fuisseconversum atque muta-
, ctarius qui fuit Gregorio Nazianzeno
tum , non autem carnem de Mariae
carne susceptam. »
Neque errores tantummodo, quos
haeretici sparserant, sed 'etiam ve-
xationes, quas catholici passi fuerant
praesertim sub Constantio, luliano,
et Valente Imperatoribus, magnum
detrimentum catholicae religioni at-
tulerant. Huius rei demonstratio est
id, quod Oonstantinopoli, Gregorii
Nazianzeni virtute evenit. Missus e-
nim a Concilio Antiocheno anno 379.
habito Gregorius Constantinopolim
ut religioni succurreret, eam valde
periclitantem, immo penitus prostra-
tam repererat verum brevi religio-
: Concilium hoc Constantinopolita-
nem excitavit, et in pristinum sta-
tum asseruit. Petierant in posterum
catholici Constantinopolitani cum
Theodosius Magnus rerum summa
potitus est, ut Gregorius, Demophilo
Ariano deiecto, in Episcopatu Con-
stantinopolitano sufficeretur: sed
ximi Cjnici Alexandrini ambitu, qui
Constantinopolitanam Sedem inva-
dere conatus est, grave dissidium
Constantinopoli idcirco
fuit.Praeterea Antiochena Ecclesia,
partium studiis agitabatur ob Pauli-
ni Episcopi electionem.
Cum hic esset rerum status
Theodosius Magnus studiosissime cu-
peret religioni opem ferre ac per-
turbationi, i^ua Ecclesia affligebatur,
finem imponere, consilium suscepit,
,
II. 191
Episcopos Imperii sui ad Synodum
Constantinopoli habendam convocan-
,
di. Sperabat enim futurum ut ea
,
ratione de Ecclesiae negotiis omni-
bus in illa Synodo ageretur, qua pri-
stina tranquillitas posset recuperari.
Habita autem Sjnodus.anno 381,
cum mense Maio coepisset, usque ad
extremum mensera lulium perdura-
vit. Primum Meletius Antiochenus
De Patriarcha Sjnodo praefuit, sed du-
rante concilio mortuus est, tum Gre-
gorius Nazianzenus, post Episcopa-
tum Constantinopolitanum ei confir-
matum praefuit; praeterea Timo-
,
theus Alexandrinus, cum Gregorius
Episcopatu abdicasset,ac tandem Ne-
sufi*ectu3. Interfuerunt autem Sjno-
do centum quinquaginta Orientales
Episcopi.
Actum est in ea de Macedonianis,
et ApoUinaristis, atque ab Episcopis
in Synodo coUectis eorum errores
condemnati sunt. lidem vero Episco-
pi amplificaverunt Sjmbolum a Ni-
caeno Concilio editum, ut ita, utra-
que illa haeresis luculenter everte-
retur, qiiod Sjmbolum in sacris pera-
gendis Ecclesia Latina, et Graeca
recitat. Praeter haec tres canones
,
de rebus ad disciplinam pertinenti-
bus a Sjnodo conditi sunt.
nura, oecuraenici concilii auctorita-
tem ab initio certe non habuit, cum
, neque Roraani Pontificis decreto in-
dictura fuerit, neque universae Ec-
clesiae Episcopi ad illud fuer^nt in-
vitati. Oecuraenicae vero Sjnodi au-
Ma- ctoritatem in posterum consequuta
est ea Sjnodus, cura a Sede Aposto-
lica confirraata, et inter oecuraenica
concilia relata est. Legi potest inter
commotum cetera, de ea re, tractatus de anti-
quiSf tum editis, tum ineditis col-
lectionibus, et collectoribus canonum
ad Gratianum usque parte 2. c. 1.
, et §. 2, quo loco eruditissimi Ballerinii
fratres evincunt, sjmbolum, et hae-
, resis damnationera in concilio Con-
stantinopolitano I. editara, non raulto
post Gelasii Pontificatum , canor^g

102
vcro in co conditos, prout cxplorata
res est, multo postcrius ab l''cclesia
occidentali rocepios esse. Certe Gre-
gorius Magnus epist. 14. 1. 7. ait:
« Romana Kcclesia eosdem canones,
vel «?esta Synodi illius, hactenus non
habet, nec accepit in hoc autem
: intererat iura sua propugnare: Ro-
eandem Synodum accepit quod est , mani Pontifices vero id
per eam contra Macedonium defi-
nitum. »
Caiion tertius illius concilii pecu-
liarem mentioncm requirit. Eo ca-
none Concilii Constantinopolitani I,
statutum primum est, ut Episcopus
Regiae Urbis Constantinopolitanae,
secundum post Romannm Pontificem
locum obtineret. Nam usque ad illa
tempora, hoc fuerat semper in Ec-
clesia custoditum ut Episcopi pri-
,
marum Sedium, qui deinde Patriar-
chae sunt appellati, hoc ordine cen-
serentur, videlicet Romanus primum
locum, Alexandrinus secundum, An-
tiochenus tertium haberet.Bjzantina
civitas, usque ad tempus, quo a Con-
stantinoMaprno amplificata, et splen-
dore imperialis residentiae donata
est, suum habuerat Episcopum, sed
talem habuerat ut nullo praeemi-
, Ecclesiam secunda Sedes,quaeve ter-
nentiae gradu potiretur, atqueHera-
cleensis Episcopi iuribus esset ob-
noxius. Cum vero a Constantino, illa
civitas tanto honore, et amplitudine
aucta fuisset, et sedes Iinperii eva-
sisset, factum cst, ut, Constantino-
polis, nova Roma coeperit appellari,
et digna idcirco videretur, quae in
ecclesiastico etiam regimine orna-
mentum acciperet, quod eam, anti-
quae Romae, in imperii adrainistra-
tionc sufFectam esse demonstraret. Ut
id consequerentur Episcopi in Con-
cilioConstantinopolitanoIcollecti ca-
nonem n.'3 condiderunt,quo in haec
verl)a decreverunt: «Constantinopo-
litanae Episcopum habere
civitatis
oportet primatus honorem post Ro-
manum Episcopum, propterea quod
sit nova Roraa. »
Quod in isto canone aConcilio Con-
stantinopolitano decretura est, Sedis
Alexandrinae, atque Antiochenae di-
gnitati detrimentum afferebat, et ve-
,
CAPUT xLvin.
tustissima illarum .Sedium iura per-
turbabat. Episropi enim, Alexandri-
nus, et Antiochcnus ex secundo, ac
tertio honoris grarlu, ad tertium et
quartum redigebantur.Con<iuesti sunt
de hac innovatione Episcopi, quorum
quod eo ,
,
canone statutum fuerat, per diutur-
num tempus constanter improbarunt.
Satis est ea recensere^quae ad Ru-
finum Thessalonicensera scripsit ia
epistola sua Bonifacius I Pontifex
,
qui anno 418 Pontificatum suscepe-
rat. Refellebat scilicet Atticum Con-
stantinopolitanum Episcopum, qui se,
veluti Episcopo Alexandrino, gradu
praestantiorem gerebat. « Melius ,
inquit fraternitati vestrae intelli-
,
gendum. relinquo quis humilitatis,
,
quis superbiae sit magister. Sed absit
hoc a Doraini sacerdotibus ut in ,
hunc aliquis eorum cadat reatum
ut nova quadam usurpatione tentan-
do, inimica sibi faciat exempla ma-
iorum...Quoniam si locus exigit, si
placetrecensere canonum sanctiones,
reperietis , quae sit post Romanam
tia. Servent Ecclesiae magnae prae-
dictae per canones dignitates, Ale-
xandrina,et Antiochena habentes ec-
clesiastici iuris notitiam.»Non minus
perspicua sunt quae ad Episcopos
,
Illyrici, ne Episcopo Constantinopo-
litano parerent, scripsit' Xistus III,
qui anno 432 Pontifex factus fuerat.
« Nec his vos, inquit, fratres caris-
simi constitutis, quae praeter nostra
praecepta Orientalis Synodus de-
,
cernere voluit, credatis teneri,prae-
ter id ,
quod de fide , nobis consen-
tientibus, iudicavit. »
Leo Magnus praeterea, ut de ce-
teris taceam ,
quantopere restiterit
huic Episcoporum Constantinopolita-
norum decreto , exploratnim est ex
iis, quae post Chalcedonensem syno-
dum scripsit, ac gessit. Etenim, ab-
solutis iis omnibus quae ad Euty-
,
chianam ac Nestorianam haeresim
,
evertendam spectabant, edita profes-
sione, post Alexandrinorum et Ephe-

DK CONCILIO CONSTANTINOPOLITANO GENERALI H.
'sinorura , immo post
tis Episcoporum Chalcedone
sum , Legatis Leonis Magni frustra
intercedentibus, et e concilio egres-
sis canon tertius Constantinopoli-
, num, ad Pulcheriam Augustam, ad
tani I concilii confirmatus fuit ac
deinde Pontica, Asiana, et Thracica
regio , Episcopo Constantinopolitano
tamquam Patriarchae subdita decla-
rata est.
Opposuerunt se legati Pontificis
atque, ut quae decreta fuerant, re-
vocarentur, flagitarunt. Verum non
modo, quod petebant, non impetra-
runt sed etiam a Leone Magno
, ,
Episcopi qui canonis promulgandi
,
participes fuerant, postularunt ut
canonem auctoritate sua firmaret.
Marcianus quoque Imperator, ad id
agendum Pontificem precatus est.
Constant haec ex epistola synodali,
atque ex epistola sacra Marciani et
Valentiniani III nomine, ad Leonem
Magnum per Lucianum Episcopum,
et Basilium Diaconum ab Imperatore
missa. Tanta tamen fuit Leonis sa-
pientia, tanta in ecclesiasticis vetu-
stis institutionibus defendendis con-
DE NKCTARIO EPISCOPO CONSTANTINOPOLirANO.
Significavimus superius Gregorio
Nazianzeno Episcopatura Constanti-
nopolitanura in concilio Constantino-
politano Generali II.
fuisse.Verura tanta erat Gregorii
virtus ut non pateretur Ecclesiae
, in seheda scriberetur, huncque Theo-
tranquillitatem iraminui ob invidiara,
in quara licet iniuste, ipse inciderat
plurium Episcoporum. Quare sponte
Episcopatu abdicavit. Id autem cura
evenisset, Sedes Constantinopolitana
praeclarum Ecclesiae lumen atque
strenuum Religionis Catholicae pro-
pugnatorem amisit. GregorioNazian-
zeno Nectarius suffectus est. De eo
Le Quienius in opere
p. 113 haec habet.
«Post dimissos anno 281 Constan-
tinopolitanae Sjnodi Patres, Diodo-
TOM. I.
,
193
maximae par- stantia, ut canonem Chalcedonensem
disces- perpetuo reiecerit , atque eflfecerit
ut minime valeret. Haec abunde de-
monstrantur ex epistolis ad Marcia-
, Episcopos, qui Chalcedonem convene-
rant, ad Anatolium Episcopum Con-
stantinopolitanum, ad Maximum An-
tiochenum , ad Proterium Alexan-
drinum a Leone Magno scriptis.
,
Diuturnum tempus haec Apostoli-
cae Sedis repugnantia perduravit,
et sub Innocentio III tandem in Con-
cilio Lateranensi quarto, anno 1215
habito, Apostolicae Sedis auctoritate
primum canon editus est, quo Con-
, stantinopolitano Patriarchae secun-
dus post Romanura Pontificem locus
tribuitur.Legendus est de hac re in-
ter ceteros, praesertim cruditissimus
Pater Michael Le Quienius Ord. Pa-
trum Praedicatorum in opere doctis-
simo Oriens Christianus tomo I, ubi
agit de Patriarchatus Constantino-
politani primordiis, institutione, in-
cremento, ac regiminis forma. Nemo
sapientius hanc historiae Ecclesiasti-
cae partem illustravit.
CAPUT XLIX.
rus Tar>!ensis Meletio Antiocheno ,
qui in urbe remanserat, auctor fuit,
uti Nectarius civitatis Tarsensis se-
confirraatum nator, eorura qui urbis regiae sa-
,
cerdotio idonei putabantur, ultimus
dosius Augustus pontificera renun-
ciavit. Quia vero nonnisi catechu-
raenus erat,sacro baptismo initiatus,
ea a Cyriaco Adanorum in Cilicia
praesule episcopalia munia edoctus,
, regressis Constantinopoiim Episcopis
in generali Sjnodo consecratus an-
tistes fuit. Quocirca, quia Maxiraus
Cynius Byzantinum Episcopatum sibi
mox citato t. l arrogabat, definitum est , eum non
esse prorsus, nec umquam fuisse Epi-
scopum. Nonnullae Syno.li ab eo lia-
bitae sunt tum ad revocandos ad
,
18

104 CAPUT LXIX.
Kcclosiam Ariano^,^fareflonianos, et
Novatianos, tum iii cau>a Agapii, et
Bagadii, cjui de IJostroruiu in Arahia
Episcopatuliti{^abarit.XicephorusNe-
ctario annos pontiticatus sexdecim ,
et menses tres assignat.»
Notissima historia est, a Nectario
Episcopo munus poenitentiarii pre-
sbyteri abrogatum Constaniinopoli
esse. Huius muneris abrogatione abu-
si sunt Calvinus, ceterique, qui divi-
nam sacramentalis confessionis insti-
tutionem impuf^nandam susceperunt.
Quid autem inearecatholicadoctrina
habeat, Concil. Tridentinum se>s. 14
de poenitentia c. 5 tradidit, videli-
cet:«Rx institutioneSacramenti poe-
nitentiae iam explicata, universa Ec-
clesia semper intellexit institutam
ctiam a Domino integram peccato-
rum confessionera, et omnibus post
baptismum lapsis iure divino neces-
sariam existero Praeterea subdit:
€ Cum a sanctissimis, et antiquissi-
mis patribus, magno unanimique
, Id
consensu secreta confessio sacramen-
talis ,
qua ab initio Ecclesia sancta
usa est, et modo etiam utitur, fuerit
semper commendata,manife3te refel-
eorum calumnia, qui eam
litur inanis
a divino mandato alienam, et inven-
tum humanum esse docere non ve-
rentur.»
Verum, qui Nectarii factum, poe-
nitentiarii Presbyteri munus abro-
gantis obiecerunt , ea ratione moti
sunt, ut illud de confessione expli-
cautes, quam ad peccatorum veniam
consequendam Ecclesia Catholica ne-
cessariam esse docet, ostendere se
posse iactitarentjConfessionem istam,
humaaam quandam institutionem es-
se, et liominum auctoritate usurpari
coeptam ,hominum decreto fuisse
sublatam. Haec autem, quam stulte
obiiciantur, facile est demonstrare.
Socrates 1.5 hist. eccl. c.l9. remita
narrat,prout Valesius latine reddidit:
« Sub idem terapus, Presbjteros Ec-
clesiarum, qui poenitentiae praeerant
placuit aboieri, idque ob huiusmodi
causam. Postquam Novatiaui se ab
Ecclesia seiunxissent eo quod cum
,
(
,,
illis, qni in persequutione Deciana
lapsi fuerant ccmmunicare noluis-
,
sent, ex illo tempore, Kpi<copi poe-
nitentiarium Presbjterum albo ec-
clesiastico adiecerunt, ut qui post ,
baptismum lapsi essent, coram pre-
sbytero ad eara rem constituto, de-
licta confiterentur...,Cum hoc insti-
tutum diu retinuissent, tandem Ne-
ctarii Episcopi temporibus,
abroga-
runt ob facinus quoddam quod in ,
Ecclesia commissum fuerat. Mulier
quaedam nobilis ad poenitentiarium
presbyterum acceden? delicta post ,
baptismum a se perpetrata singilla-
tim confessa erat. Presbyter vero
praecepit mulieri, ut ieiuniis, et ora-
tionibus continuis vacaret, quo, sci-
licet,una cum delictorum confessio-
ne, opus etiam poenitentiae conve-
niens ostenderet. Progressu temporis
mulier aliud facinus confessa est
Ecclesiae videlicet Diaconum cura
ipsa stupri consuetudinem habuisse.
cum dixisset, Diaconus quidem ab
Ecclesia eiectus est populus vero
,
graviter commoveri coepit. Neque
enim solum ob scelus , quod patra-
tum fuerat , indignabatur , verum
etiam, eo quod labes haud mediocris,
atque infamia, hoc facto, aspersa vi-
deretur ecclesiae. Cura igitur ob eam
causam Ecclesiastici homines dictc-
riis appeterentur, Eudaemon quidam
Ecclesiae presbjter , Alexandria o-
riundus, Episcopo Nectario suasit
ut poenitentiarium quidem presby-
terum expungeret, unumquemque ve-
ro pro arbitrio et pro animi sui
,
conscientia, ad sacramentorura com-
munionera sineret accedere.» Haec
facti ipsius narrationem continent,
Refert vero Socrates quid ipse de ,
consilio a Nectario suscepto abro-
gandi presbyteri poenitentiarii, sen-
tiret, et sermonem se de ea re cum
Eudaemone habuisse, qui abrogatio-
nem fieri oportereNectario suaserat.
Ita vero Socrates Eudaemonera al-
loquutus est « Consiliura tuura
: o ,
Presbyter, utrura Ecclesiae profue-
rit, an non Deus viderit. Ceterum
,
ansara ex eo singulis datam esse vi-

DE NECTARIO EPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO.
deo, ut delicta sua invicem amplius
non coarguant, nec observent prac-
ceptum illud Apostoli quod ita se ,
habet: Nolite communicare operibus
infructuosis tenebrarum, sed potius
redarguite.»
Quae Socrates habet, etiam nar-
rat Sozomenus 1. 7 c. 16, qui prae-
terea animadvertit: «Cum in petenda
venia peccatorum, necessario coiiti-
teri oporteat, grave ac molestum ab
initio, iure merito visum est sacer-
dotibus, tamquam in thcatro,circum-
stante totius Ecclesiae multitudine
crimina sua evulgare. Itaque ex pre-
sbjteris aiiquem, qui vitae integri-
tate spectatissimus esset, et tacitur-
nitate, ac prudentia polleret, huic
ofhcio praefecerunt , ad quem acce-
dentes ii, qui deliquerant, actus suos
confitebantur. Ille vero,pro cuiusque
delicto, quid aut facere singulos, aut
luere oporteret, poenae loco indicens,
absolvebat confitentes,a se ipsis poe-
nas criminum exacturos.»
Arbitror ipsam facti expositionem
per se sufficere ut haereticorum
, cile est ex ea intelligere,iliud unum
argumentum ex abrogatione poeni-
teutiarii desumptum ad confessionis
necessitatem reiiciendam refellatur.
Quis enim Socratis testimonium per-
pendens, non plane videt , ibi ser-
monem minime esse de re,quam hae-
retici conantur evincere? Quis non
videt, sacramentalis confessionis iure
divino praeceptam necessitatem in
suo robore permanere, posito etiara
Nectarii, atque alio quolibet eiusmo-
di facto?
Hoc autem ut appareat , primo
animadvertendum est,
set Poenitentiarii officium
rogandum Nectarius. Munus
iussit
iliud Novatiani tempore institutum
esse narrat Socrates, eo scilicet tem-
pore, quo Ecclesia ad haereticos com-
primendos, qui nimiam catholicorum
erga lapsos facilitatem accusabant
hominum qui crimina commiserant
, daemone, abrogandum censuit? Mo-
poenitentiae canonicae obnoxia, qua-
tuor classes distinxit, et sacerdotem
quendam virtute praestantem prae-
esse voluittoti publicae poenitentiae
,
195
rofrimini. De hoc tantum presbyteri
officio a^itur in memorata superius
faoti narratione. Non est igitur ibi
sermo de re, quam haeretici conan-
tur evincere, cum Socrati neque in
mentem quidem venisse appareat ,
Novatiani tempore institutam esse
sacramentalem confessionem ut ex ,
eius narratione sequi possit, Necta-
rium, (luando presbyterum poeniten-
tiariiim abrogavit, sacramentaliscon-
fessionis abrogationem fecisse.Neque
Poenitentiarius, de quo sermo est
, ita poenitentiae publicae praeerat,
ut una simul pocnitentiae sacramen-
talis minister non esset. iMauifeste
enim contrarium constat ex allato
superius Sozomeni testimonio.Ex quo
couclu.litur, si Noctarii decreto sub-
latum est officium publici Poeniten-
tiarii, decretum hoc non impediisse ,
quominus presbyter in privata poe-
nitentia ministranda perseveraverit.
Praeterea ut ea tireviter consi-
,
deremus, quae in facti de quo lo-
,
quimur, naiTatione continentur, fa-
sublatum aNectario fuisse quod scan-
dalo, et turbis in Ecclesia Constanti-
nopolitana occasionem attulerat. lam
vero, quid est, quod scandalo, et tur-
bis, et querelae contra Ecclesiasticum
coetum excitatae occasionem attu-
lerat ? Minime quidem
sacerdotis fa-
ctum, qui criminis a muliere patrati
notitiam in vulgus sparserit. Hoc
enim neque adversarii contendunt,
,
neque Socratis narratio patitur, ne-
que ea adhiberi solita diligentia, qua
fiebat, ut teste Sozomeno, poeniten-
quodnam es- tiarii munus committeretur presby-
,
quod ab- tero, € qui vitae integritate specta-
tissimus esset , et taciturnitate, et
prudentia polleret. » Factum igitur
mulieris occasionem scandalo, et que-
relae dedit, quae crimen cum diacono
a se patratum palam pronuntiavit.
,
Quid ergo Nectarius suadente Eu-
,
rem videlicet tantummodo qui ob- ,
tinuerat, ut peccata quaedam poeni-
tentiae canonicae obnoxia, publica
confessione manifestarentur, quando

IM
pacramenti poenitcntiae minister, in
facramentali conlessione, lioc facien-
dura e>se altirmasset, id ([uol\ etiam
a nobis demonstratum est eo loco
quo (le poenitentia canonica pertra-
ctavimus.
Ita rem intelligi tantummodo, et
explicari posse, loannes Morinus in
commentario historico de sacramen-
to poenitentiae lib.2cap. 0. animad-
vertit. Videlicet, inrjuit, ponitentia-
rium illum, more ecciesiastico, certa
peccata publice exhortatum enuntia-
re; mulierem autem illam plura pec-
cata, quam adraonita luerat, impru-
denter enuntiasse scelus cum dia-
, dari
cono perpetratum, ex quo scandalum
ortum est. Unde enim
ut raulier illa, omnibus audientibus,
et nemine prohibente , ita sese dede-
coraret, nisi ex consuetudine eccle-
siastica ,peccata sua publice confi-
tendi? Ponamus enim consuetudinem,
qualis nunc e^, poccata secreta nnm-
quam evulgandi. Tum
in publico Ecclesiae consessu id fa-
cere aggrederetur, statim ab omni-
bus tam insolens facinus prohibere-
tur: tantum abest, ut diu evulgatio,
et sui infaraatio in persona praeser-
tim nobili permitteretur, ut ibi fa-
ctum est. Deinde nisi haec consuetudo
ut vulgata in Ecclesia tum viguis-
set, nemo mulieri fidem adhibuisset;
cum, secundum leges ecclesiasticas,
accusanti alium de crimine cuius
reus est, fides nisi id probet, non
, de incomprehensihHi, et alibi ait
adiiibeatur. Mulieri autem hoc sce-
lus fatenti, fides statim contra leges
adhibita est eo quod poenitentes
,
poccata sua in omniura conspectu
enuntiare solerent. Praeterea quae
causa poenitentiarium illum abro-
gandi, cum criminis auctor non es-
set, praeter evulgandorum certorum
peccatorum consuetudinem ex qua
evulgatione imprudenter edita or-
tum erat scandalura? Nara si secreta
tantum confessio fuit nullura inde , Petavii peculiarem sententiam de
potuit oriri scandalura ut nullum
nuuc oriri videmus. Haec quae Mo-
rinus apposite, sapienterque animad-
Tertit, idcirco retulimus, quia per-
,
CAPTJT TLIT.
stringunt perspicnam Socrati'? nar-
rationis declarationem. Eadem lacobi
Sirmondi sententia est iu historia
,
jioenitentiae publicae cap. 8.
His adiungi ista possunt, 1 ex ra-
tione, qua Socrates Eudaemonem al-
loquutusest, aperte patere consuetu-
dinem hanc peccata nonnulla palam
enuntiandi, a Nectariosublatam esse.
Socrates enim prout ex verbis su-
,
perius allatis constat , idcirco Eu-
daemoni,qui abrogationem illam sua-
serat, dixit, se timere, ne id detri-
mentum morum severitati afierret,
quia ita < ansam
animadvertebat
,
ut alter alterius peccata mi-
,
nime coarguat; » 2. Sozomenum 1.7
fieri potuit, c. 16 quando de poenitentiario loqui-
tur , sacramenti poenitentiae admi-
nistrationera clare distinguere a pu-
blica peccatorum confessione. Nam
de sacraraentali arcana confessione
agens ait: « Ille vero pro cuiusque
delicto, quid aut facere singulos, aut
si qua mulier luere oporteret, poenae loco indicens
absolvebat poenitentes; » 3. non ob-
stante facta a Nectario abrogatione,
secretam peccatorum confessionem ,
perpetuo apud Graecos obtinuisse ,
et nunc vigere, id quod ostendit ,
Nectarii decreto , de sacramentali
confessione actum non esse. loannes
Chrvsostomus vero immediatus Ne-
ctarii successor de hac consuetudine
sublata palam peccata nonnulla con-
, fitendi loquutus est, cum homilia 5.
, :
« Non te in theatrum conservorum
tuorum duco, non horainibus peccata
,
tua detegere cogo etc. »
Satis ista sunt, ut luculenter os-
,
tendant, quara absurde Calvinus
et reliqui post eundem haeretici ,
ex Nectarii facto argumentum de-
surapserint ad sacraraentalis confes-
, sionis necessitatem iure divino prae-
, ceptam denegandara. Non oraittam
tamen Natalis Alexandri, et Dionysii
, huius facti explicatione cornmemo-
rare. Hoc enim raulto raagis confir-
mat, absurde prorsus ab haereticis,
Nectarii decretum adductum esse ad

DE NECTARlO EPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO.
confessionem sacramentalem reii-
ciendam.
Itaque Natalis Alexander diss. 14,
saec. 13. de sacramenti confessione,
qua dissertatione quatuor libros
loannis Dallaei Calviniani contra
Catliolicam hanc veritatem refellit,
§. 28. ea omnia fif^^i pertraciat, quae
Nectarii factum respiciunt. lam vero,
inter cetera sapienter animadvertit,
et ostendit, Socratis narrationem si-
gnificare, publicam a muliere illa
nobili confessionem secretam apud
presbyterum poenitentiarium esse
prima quidem, de pecca-
lactaui; in
tis poenitentiae canonicae obnoxiis
actum non esse, ac presbjterum in
confessionis illius exitu, quin aliquid
de confessione publica facienda lior-
tatus sit, « praecepisse mulieri, ut
ieiuniis, et orationibus continuis va-
caret: » in secunda autera secreta
confessione, de crimine cum diacono
a se patrato mulierem egisse, et post
Iianc secretam confessionem, in qua
sermo fuerat de peccato poenitentiae
canonicae subiecto, ea evenisse, quae
abrogationi a Nectario decernendae
occasionem attulerunt. Haec Natalis
Alexandri sententia multo clarius
evincit, per Nectarii decretum con-
fessionem sacramentalem non esse
sublatam, immo perspicue ostendit
ipsam Socratis narrationem inservire
posse ad sacramentalis confessionis
persistentiam confirmandam, posita
etiam abrogatione perNectarium de-
creta, de qua in ea narratione agitur.
Dionjsius Petavius vero in dia-
triba de poenitentiae vetere in Ec-
clesia ratione §. 3. de Nectarii facto
agit. Cum vero doctissimus vir in
eo opere sententiam propugnarit,
publicam peccatorum confessionem
in Ecclesia numquam fuisse rece-
ptam , de muliere nobili loquens
cuius crimen cum diacono narrat
Socrates, ait: « Cum in obeunda poe-
nitentia, in oratione , ieiunio fre-
, poenitentiam eorundem causa obi-
q':entanda Ecclesia longius procede-
ret, alterum nefas interim commisit,
et subinde declaravit ; non utique
propalam, nec in publico conventu
,,
197
sed privatim et coram poenitentiario
sacerdote, apud quem identidem pec-
cata deponere solebat, aut etiam ci-
tra sacramentum , cum eo, aut alio
colloquens. Quidquid denique potius ,
quam ut publicam ad confessionem
adactam dixerimus aut mulierem
,
istam, aut uUum omnino mortalium.
Hoc igitur, a sacordote, ab antistite,
a paucis denique, flagitio comperto,
depositus est ille diaconus, ex quo
paulatim percrebrescente fama, rem
subodoratus est populus.» Difficile est
Iianc sententiam Petavii persuadere
quam memorati superius eruditissirai
viri, et Bellarminius, praeterea Baro-
nius, aliique, factum Nectarii accu-
rate perpendentes nullo raodo obviam
viderunt. Verum negari tamen non
*potest,ita Petavio, homini certe eru-
ditione praestantissimo, visum esse
factum illud explicari posse. Si au-
tem haec Petavii sententia placeret,
nonne multo luculentius constaret ,
abrogationcm poenitentiarii a Ne-
ctario decretam, stulte obiectam ab
haereticis esse ad confessionis sacra-
mentalis necessitatem, divino iure
praeceptam, denegandam?
Ceterum per se patet, quae sit
verborum illorum sententia, quibus
narrationem suam concludit Socra-
tes,decreta scilicet per Nectarium
abrogatione factum esse, ut « unus- ,
quisque pro arbitrio, et pro animi sui
conscientia ad sacramentorum com-
munionem accederet.» Nam ista non
significant factum esse, ut potuerint
omnes in posterum ad Eucharistiae
sacramentum accedere, non suscepta
primum sacramentali absolutione in
secreta peccatorum confessione; de
qua re ibi sermo nuUa ratione est:
sed ea verba ostendunt, per Nectarii
abrogationem evenisse ut antequam
,
ad sacramentorum communionem ca-
tholici accederent, neque peccata sua
palam proferrent, neque canonicam
rent. Restat igitur, ut omnes fatean-
tur, etiam hic apparere, qua fide usi
sint haeretici,cum catholicae religio-
nis dograata impugnanda curaruut.
lOS
EX SAECITLO QUINTO
CAPUT
DE S. lOAPCNIS CHRYSOSTOMI AD
PO.NTIHCEM MAXniUM APPELLATIO.NE.
Inter praeclara Episcoporum ad
Apostolicara Sedem appeliationum
eiempla, magnara habetceiebritatem
s. loannis Chrysostomi factura ex , conus a
concilii contra se habiti sententia ad
s. Innocentium I. Pontificem Maxi-
mura appellantis , qua appellatione
suscepta, Innocentius, quae adyersus
Chrysostoraum fuerant decreta , re-
scidit. Etenim factum hoc , insigne
continet summae Pontificis Romani
in universam Ecclesiam potestatis
monumentum. Nam, qui Sedis Apo-
stolicae auctoritatem imploravit ,
praeter eximiam in omni virtutis, ac
doctrinae genere praestantiam, Epi-
scopus erat urbis Constantinopolita-
nae , hoc est illius urbis , quae iam
tum coeperatsuperiorem Alexandrino
Episcopo gradum postulare. In illo
autem concilio, cuius sententiam In-
nocentius rescidit, ac sprevit , Epi-
scopi Alexandrini praesertim nutu
omnia gesta fuerant. Quare in uno,
eodemque facto, hinc habemus Epi-
scopum Sedis Patriarchalis, auctori-
tatera Pontificis Romani requirentis,
ut sibi opem ferret, et iurium suo-
rum incolumitati prospiceret , illinc
vero praesto est alius Episcopus Sedis
Alexandrinae, cuius iudicium Romani
Pontificis responsione, iaane, et au-
ctoritate vacuum efficitur. Tale igi-
tur est appellationis Chrjsostomi fa-
ctum , ut splendidum afi^erat Apo-
stolicae Sedisin universamEccIesiam
potestatis testimonium.
Quomodo evenerit, ut Chrjsosto-
mus inique iudicio Episcoporum con-
demnatus, necesse sibi esse putaverit
ad Pontificem Romanum appellare,
breviter significandum est id quod,
faciemus praecipua perstringendo ,
quae de eius vita rebusque gestis
, sostomum Theophili Alexandrini Epi-
memoriae prodita sunt.
L.
S. IPCHOCI.tTIUM I
Itaque loannes ob aureara elo-
quentiam Chrjsostomus appellatus,
Antiochiae anno 34 1. natus est. Dia-
Magno Meletio Episcopo fa-
ctus, cum aliquot annos in solitudine
vixisset,anno 385. a Flaviano Meletii
successore presbyteratu donatus fuit,
ac deinde , Arcadio Iraperatore ita
volente, Cleri, et Populi Constanti-
nopolitani petitione , Nectario an-
no 397. mortuo suffectus est, et die
16. Februarii anno 398. a Theophilo
Episcopo Alexandrino Episcopalem
consecrationem accepit qui taraen
,
omnibus, quibus potuerat, artibus ,
conatus erat Chrysostomi promotio-
nem impedire. In eo dignitatis gradu
Chrysostomus constitutus , ita mu-
nere suo functus est, ut dum Eccle-
siae ornamento, bonis omnibus utili-
tati, ac laetitiae erat, hominum non
bene animatorum invidiam in se com-
moverit.
Neque loannis sollicitudo in dioe-
cesitantummodo Byzantina se co i-
tinuit, sed alias etiam regiones, prout
religionis causarequirebat, complexa
est. Itaque anno 401. in Asiam se
contulit, ubi Episcopatu privavit sex
Episcopos simoniace electos ab An-
tonio Ephesi Episcopo, qui anno 400.
raortuus erat. Ipsi provinciae illius
Episcopi Chrysostomum sanctitatis
,
ac sapientiae fama celebrem petie-
rant, ut Ecclesiae necessitati in illa
regione prospiceret. Hoc a Chryso-
stomo non ambitione factura fuisse,
sed extraordinarioiure, tum alii scri-
ptores , tum Le Quienius ostendit,
tomo 1. operis citati cap. 4. de Pa-
triarchatus Constantinopolitani pri-
raordiis.
Eodem anno 401 in loannem Chry-
scopi inimicitia acerbior evasit , eo

DE S. 10. CHRYSOSTOMI AD
quod monachos aegyptios ab Theo-
is
philo vexatos, et praesertim Longos
Fratres humaniter Constantinopoli
excepisset: graves praeterea Chrjso-
stomi orationes contra superbam, in-
iustamque potentiam hominum vi-
tam eius cura, ac sollicitutlo circa
; nii anno 404. Cucusum in Armenia
ecclesiasticam ciisciplinam custodien-
dam, et clericos in officio continen-
dos; ac singulare studium in haere-
ticis ad catholicam fidem revocandis,
magnam ei inimicorum copiam com-
paraverant. Ex eo numero erat Eu-
nuchus Eutropius Imperatoris admi-
nister, et Gainas ex praecipuis exer-
citus ducibus. Praeter haec, cum in
quaclam concione Chrysostonius con-
tra feminas luxui, et aviditati dedi-
tas fuisset invectus Eudoxiam Au-
, stomi hostes etiam Innocentium I.
gustam reprehendere voluisse tradu-
ctus, veluti gravissimi criminis reus
Eudoxiae descriptus est, quae ultio-
nem de sanctissimo viro suscipien-
dam constituit.
Quare anno 403 mense iunio, in
suburbio prope Chalcedonem ad
Quercum Theophilus Eudoxiae po-
, licam Sedera Chrjsostomus fecerat,
tentia animatus cum quadraginta
, ratam liabuit, sententiam in eum la-
quinque Episcopis Chrjsostomi ini-
micis, contra eundem absentem iu-
dicium instituit, et pluribus accusa-
tionibus falso allatis illum Episco-
, qui in Occidente imperabat, ut ad
patuConstantinopolitano spoliare au-
sus est: Imperator vero exilii poena
eum mulctavit. Verumgravi tumultu
a populo, ob tantum scelus, et Epi-
scopi sui desiderium excitato ter-,
raemotu praeterea, quo Constantino-
polis vehementer perculsa est, Eu-
doxia perterrita, Chrysostomum sine
mora libertati restituendum curavit,
qui in summa urbis gratulatione re-
versus, Episcopatus sui munia iterum
obire, nullo resistente, potuit.
Octo circiter post menses Eudo-
xiae statua posita est prope senato-
rium palatium , et teraplum S. So-
phiae. In huius autem statuae dedi-
catione, ludi , et clamores eiusmodi
fuerunt, ut cum Episcopus divinum
cultum in templo turbari videret
acriter eos pro concione sit insecta-
tu^, qui vel ludorum participes fuis-
,
S. INNOCENTII^M I. P. M. APPELLA.TIONK. 109
sent, vel illorura habendorum pote-
statem fecissent. Post haec ,
])risti-
num odium in Chrysostomum novas
vires accepit. Alterum igitur habi-
tum est concilium , in quo iterum
p]piscopatu spoliatus est, et die 10. iu-
minori ad montem Taurura perdu-
ctus fuit. Ei suffectus praeterea est
(lie 27. iunii Arsacius. 5lagna contra
Chrjsostomi amicos est comraota ve-
xatio; et tales artes in Chrjsostomo
accusando, eius inimici adhibuerunt,
ut praeclaros etiam viros in eorura
partes pertraxerint, quemadmodum
Epiphanius, et Hieronjmus fuerunt
ab iisdem decepti.
Verum etsi conati sint Chrjso-
Pontificera Maximum decipere et ,
apud Apostolicam Sedem eum gra-
viter accusare, quo iudicium defen-
dere possent,quod in illum iniuste
exercere voluerunt, Innocentius ta-
men eorum fraudibus captus minime
, est. Appellationem, quam ad aposto-
tam auctoritate sua rescidit, in com-
munione cum illo constanter perse-
veravit, adduxit denique Honorium,
Archadium fratrem Constantinopoli
regnantem pro Chrjsostorao scribe-
ret eique patrocinaretur. Interea
,
tamen ad Chrjsostomum prorsus per-
, dendum eius hostes conspiraverant.
Itaque postquam diu multa passus
esset Cucusi, deserto videlicet loco,
ubi rerum etiam ad vitara toleran-
dam necessariarum copiam non ha-
bebat, translatus est Arabissum, de-
inde Pitjuntem in Ponto Euxino,
quo cum pergeret, vexatus a militi-
bus, in itinere aerumnis fractus obiit
Comanis die 14 septembris anno 407,
aetatis suae anno 63, postquam tres
annos exilii poenam tulisset, et de-
cirao anno , ex quo Episcopus Con-
stantinopolitanus factus fuerat. Quan-
tum doctrinae lumen Chrjsostomua
esset, ostendit praeclara eius operura
editio 13. tomis in fol. a. 1718. Pa-

200
risiis farta a P. BernaHo Montfan-
coiiio onliiiis s. Beneiiicti Con^Tcj^a-
tionis Muurinae,4ui tonio
vitam s. loannis ChrysostonQi ab
ciusdem amico Palladio Helenopolis
Episcopo scriptam, ipse quoque s. I)o-
ctoris vitam ex eius operibus, ali-
, lum habere, quae hostes sui statue-
isque scriptoribus eruditis.sime con-
cinnatam adiecit, quae liistoria,ad
accuratam rerum a sanctissimo viro
gestarum notitiam , est opportunis-
sima.
Haec , quae ex s. loannis Chry-
sostomi vita perstrinximus, satis ex-
plicant rerum statum, quo f.ictum est
ut Doctor implorau(lam Pontificis
s.
Romani auctoritatem necessario cen-
suerit. Eum ad s. Innocentium I. vere
appellasse ex iniqua sententia con-
tra se lata, res manifesta est, licet
id Petro de Marca de concord. 1. 8.
c. 9, Dupinio ad antiq. eccl. discipl.
diss. 2. c. 2. §. 2, Basnagio in anna-
Hbus, Petro lannoni, Febronio c. 5.
§. 8. aliisque non placuerit prout
contra Natalis Alexander diss. 28. in
saec. 4. prop. 3, Pagius ad annum
Baronii 404. n. 16, Christianus Lu-
pus diss. 1. de appellationibus, loan-
ncs Antonius Bianchius ex ordine
Minorum s. Francisci observantium
tom. 5. parte 2. lib. 3. cap. 5. §. 7,
Franciscus Antonius Zaccaria in An-
tifebronio lib. 2. c. 4. demonstrave-
runt.
Apparet id ex scribendi ratione,
qua Chrysostoraus in sna ai Inno-
centiura epistola, non multo post se-
cundam depositionera scripta usus
est. « Ne igitur tanta confusio ( ita
in editione Petri Coustantii t. 1.
p. 786. Innocentium loannes preca-
tur) in omnera quae sub caelo est,
, ptores affirraarunt a s. Innocentio
terram, invadat rogo, ut per episto-
lam denuntietis, ea, quae tam inique
acta sunt ab una parte, nobis absen-
tibus nec iudicium detrectantibus,
, epistola ad Episcopos Dardaniae) Sjn-
nuUum habere robur, sicut ex natura
sua nullum habent; et ut ii, qui talia
contra leges moliti sunt, legum ec-
clesiasticarum poenis
subiiciantur
iNos vero,qui nec convicti
, nec re-
prehensi suraus, nec rei demonstrati.
: ,
CAPUT L.
vestris litteris ,
quamp rimum frd
date , nec non charitate ac ceteris
,
13. praeter omnibus, ut antea. » Narrat loannes
Innocentio quae contra se gesta fue-
rant: super his Pontificis auctorita-
tem postulat, ut decernat ro6t<r 7iid-
rant requirit, inquam loannes in
, ,
causa sua, ut Sedes Apostolica sibi
succurrat, eo modo, quo Sardicenses
canones significant, Episcopos iudicio
aliquo condemnatos confugere ad Ro-
manum Poritilicem posse , atque ab
eo contra sententiam in se latam
opem implorare. Canonibus autem il-
lis, de vera, proprieque dicta agitur
appellatione. Quid est igitur, «juod
iuro obiici possit, ut statuatur, loan-
nem Chrysostomum ea ratione scri-
bentem ad Innocentium, vere pro-
prieque non appellasse ?
Videamus nunc, quid vetera mo-
numenta ad eam rem pertinentia
habeant, ut appareat. quae Innocen-
,
tius Pontifex egerit post acceptam
loannis appellationem. Profecto Pal-
ladius in vita Chrjsostomi secundum
Bigotii versionem,ait: «Innocentium
iudicium a Theophilo actum impro-
basse.»Hanc tamen adhibitam a Bi-
gotio vocera improbationis iudicii
scriptores superius meniorati sensum
habere abrogationis,cassationis, eru-
dite significant. Ambrosius vero C&-
raaldulensis monachus, ita Palladium
circa responsura ab Innocentio datura
interpretatus est: «Ad haec rescri-
psit Beatissiraus Papa Innocentius,
, coramunioneque utriusque partis ad-
raissa Theophili iudicium cassum
, ,
atque irritura esse decrevit. »
Praeterea confidenter veteres scri-
loannera fuisse prorsus absolutum :
« Sanctae meraoriae loannem Con-
stantinopolitanura ( ait Gelasius in
odus etiam catholicorum praesulum
certe daranaverat, quem simili raodo
Sedes Apostolica , etiara sola , quia
non consensit, absolvit. » Eo modo,
quo Gelasius loquutus est de loannis
Chrysostomi absolutione Vigilius
,

DE S. 10. CHR^CSOSTOMI AD S. INNOCENTIUM
etiara in constituto, Facundus Her-
mianensis lib. 6 aliique scripserunt.
Hanc vere Innocentii sententiam
fuisse, confirmat icl , quod Pontitex
Theophilo respondit apud Coustan-
tium col. 787, qui petierat, Pontifi-
cem cum loanne non communicare,
seu, quod idem est, iudicium contra
ipsum latum, ratum babere: « Rur-
sum tibi eadem scribimus, ait Inno-
centius, et quotiescumque ad nos re-
scripseris , fieri scilicet non posse ,
ut nisi congruum iudicium subsequa-
tur super his, quae per ludibrium
gesta sunt, sine ratione a loannis
communione discedamus. » His ad-
iungi potest Sozomeni testimoniura
1. 8 c. 26: « Porro, inquit, Innocen-
tius, cognitis iis, quae adversus loan-
nem gesta fuerant, vehementer com-
motus est, et ea quidem damnavit.»
Denique Innocentius in commonito-
rio, quod legatis suis dederat pro con-
cilii Thessalonicae habendi celebra-
tione , in quo concilio de loanne
Chrysostomo legitimum iudicium in-
stitui debebat in commonitorio
, ita
statuerat ,
prout Palladius refert:
«Commonitorium autem continebat,
loannem iudicium ingredi non debe-
re , nisi ipsi prius restituta fuisset
et Ecclesia , et communio. » Haec
autem statuere Innocentius non po-
tuisset, nisi iudicium, de quo Chrj-
sostomus ad eum
appellaverat, irri-
tum esse decrevisset, cum eo iudicio,
loannes Sede Constantinopolitana de-
iectus , et communione iniquissime
fuisset privatus.
Neque his opponi potest, Innocen-
tium ipsum in epistola ad Clerum,
et Populum Constantinopolitanum ,
apud Coustantium col. 789 haec de
loannis Chrysostomi causa affirmas-
se: «Sed quid adversus ista in prae-
senti faciamus? Necessaria est co-
gnitio Sjnodi, quam et iam pridem
congregandam esse diximus. Ea enim
sola est, quae huiusmodi tempesta-
tum motus sedare possit.» Haec enim
minime pstendunt, loannis Chryso-
stomi causam inpossessoriOf ut aiunt,
ab Innocentio non fuisse iudicatam et
,,
I. P. M. APPKLL A.TIONE. 201
sententiam abrogatam, quam Theo-
phili factio tulerat. Prudentissimc
vero statueratPontifex de rebus cau-
sam ipsam respicientibus, cum tan-
tae essent turbae idcirco excitatac,
et cum Imperatoria aula quoque ,
tantopere Chrjsostomo esset infensa,
in petitorio, ut dici solet, opportu-
num esse in synodo agi quam ex ,
orientalibus, et occidentalibus , au-
ctoritate sua, Thessalonicae haben-
dam esse deinde statutum est. Neque
loannes Chrjsostomus in sua ad In-
nocentium epistola aliud petierat
quam ut, quae, se absente, a iudi-
cibus illegitimis, auctoritatem in se
non habentibus, defensione sua audi-
ta, fuerant decreta , abrogarentur.
Ceterum Chrjsostomus se paratum
esse ostendebat ad causam dicendam
neque publicam, legitimamque cau-
sae pertractationem detrectabat.
Est etiam levissimum quod ad ,
excludendum vere Chrjsostomum ad
Innocentium Pontificem appellasse ,
obiicitur ex verbis quibus in non-
nullis codicibus, epistola eius claudi-
tur « Haec ipsa etiam scripta est ad
:
Venerium Episcopum Mediolani et ,
ad Cromatium Aquileiae Episcopum.
Vale in Domino. » Primum enim ani-
madrerto, legi posse, quae Bianchius,
et Zaccaria respondent, quaeque Cou-
stantius ipse habet in adnotationibus
ad hanc epistolara pag. 787, ut ap-
pareat minime certum esse
, ea ,
verba Chrjsostomi ipsius esse qui ,
affirmaverit se eadera ratione , vel
unico , ut duci solet , exemplo , ad
Innocentium, ad Venerium, ad Cro-
matium scripsisse. Deinde cum Epi-
scopi Mediolanensis et Aquileiensis,
,
ex praecipuis Italiae Episcopis es-
sent, quibuscum, in concilio RR.Pon-
tifices, consulti de gravioribus nego-
tiis solebant agere quid mirum ,
;
loannem Chrjsostomum eos missa ,
epistola, quam
Pontifici scripserat
de tota re certiores facere voluisse,
ut de causa pertractaturi plenam ,
haberent rerum gestarura notitiara?
Id temporibus fieri consuevit quia ,
inde quisquam iure potuerit conclu-
202
dere, non ad Pontificein verc appel-
latiim esse, vel non eius solumino«lo
auctoritaterii in talibus rebu^ defi-
niemlis fuisse re(iuisitara. Etiamsi
igitur concedatur , eandem , quam
ad Innocentium scripserat, episto-
lam, Chrysostomum ad Medioianen-
sem, et Aquileiensem episcopos mi-
sisse , id non ostendit, veram pro-
prieque dictam, ad solumlnnocentium
non fuisse ab eo factam appellatio-
nem, vel putasse Chrysostomum, in
sua causa, Innocentii auctoritatem,
superioreni non esse illa, qua Vene-
rius, et Cromatius praestabant.
CAPUT
DE HAERESI PELAGIA.NA.
Cum Innocentius I. Pontifex. esset,
excitata est haeresis Pelagiana, cu-
ius praecipua dogmata erant, falsum
esse, homines peccato originali ob-
noxios nasci ; quare dicebant Pela-
giani, moriem, libidinem , concupi-
scentiam, conditiones esse humanae
naturae ingenitas, naturam humanam
non vitiatam esse, atque ideo viribus
suis, sine ullo gratiae auxilio, nullas
cupiditatum illecebras pati, et omnia
vitare peccata posse et negabant
, Praecipuus eius discipulus fuit Cae-
propterea divinam gratiam voluntati
necessariam esse ad opera meritoria
perficienda ; baptismum infantibus
esse conferendum inficiabantur ut
vitam aeternam consequi possint.
Quod si aliquando gratiara admisisse
Pelagiani dicendi sunt, illam ad fa-
cilius recte operandum, non autem
absolute ad bonum agendum neces-
sariam admiserunt affirmantes ta-
, constabat: Augustinus lib. 2. ad Bo-
men eam non gratuito, sed pro ho-
minum meritis tribui solere.
Pelagius natione Britannus , ut
passim scriptores veteres tradunt
s. Prosper, Augustinus, Orosius, Be-
da, professione monachus sed nuUo
, nus, Pelagium diu in Urbe moratum
ecclesiastico ordine praeditus, huius
haeresis auctor fuit circa annum 405.
Differt Pelagius hic ab alio Pelagio,
de quo Chrjsostomus in epistola an-
CAPUT LI.
Non pertinet proprie ad hanc con-
troversiam ostendere , quomoilo res
gestae fuerint post Chrysostomi mor-
tem. Itaque abstineo ab iis omnibus
referendis ,quae Sedis Apostolicao
constantiam demonstrant in propu-
gnando Innocentii responso, ut num-
([uam cum Apostolica Sede pacem
impetrare potuerint ii qui Chrj-
,
sostomi nomen in sacra diptycha
non retulissent, vel ceteris condi-
tionibus non obtemperassent, quas
circa negotium hoc Romani Pon-
tiiices servari oportere decreve-
runt.
LI.
no 405. apud Arabissum in Armenia
scriptam loquitur, et cuius , veluti
viri sanctitate praestantis, lapsum
deplorat. Sed Pelagium haeresiar-
cham valde diversum fuisse ostendit
Orosius vir coaetaneus in apologeti-
co, quem ministriim mensarum baU
neis epulisque nutritum, dixit, latos
humeros gestantem , robustamque
cervicem , praeferentem etiam in
fronte pinguedinem.
lestius Scotus , ut Hieronjmus in-
nuit in prooeraio 1. 3. in leremiam:
Marius Mercator in commonitorio ad
, Pintam contra lulianum ait, Caele-
stium nobilem natu, et auditorialem
scholasticum fuisse: Gennadius ca-
pite 44. de scriptoribus ecclesiasticis,
ait eum adolescentem fuisse mona-
chum valde pium, ut ex eiuslibellis
nifacium de Caelestio agens ait fuisse
illum hoyninem acerrimi ingenii ,
qui si corrigeretur , plurimis pro-
fuisset.
Pluribus in locis habet Augusti-
esse , et antequam haeresis auctor
agnosceretur assuetum fuisse ita lo-
qui ut errorem suum insinuaret,
,
quem postea praedicavit. Cum ali-
 I)E HAERESI PELA(5IANA.
quando, quendam insi^neno Episco-
pum Romae audisset recitantem
lam D. Augustini precationem: Da
Domine quod ivbes , et iuhe quod
vis, inquit Augustinus lib. de dono
perseverantiae c. 20: «paene cum eo,
qui illa commemoravit, litigavit. »
Caelestius Pelagio adhaesit , atque
ex eius familiaritate, praecipuus eius-
dem errorum assertor evasit.
Yenerunt deinde Pelagius, et Cae-
lestius in Africam: Pelagius brevi ibi
mansit eo temporo, qno Carthagine
liabebatur coUatio de Donatistis an-
no 411. «Eius faciem, ait Augusti-
nus , Carthagine, quantum recolo ,
semel, vel iterurn vidi » lib. de ge-
stis Pclagii. Deinde in Asiam se con-
Hierosoljmis constitit. Cae-
tulit, et
lesliusCarthaginc mansit,ibique dog-
mata Pelagiana praedicare coepit.
Quare a Paulino D. Ambrosii dia-
cono accusatus apud Aurelium Epi-
scopum Carthaginiensem ecclesia-
, ptas, et ipsius Augustiiii unam at-
stioa communione privatus est. Tum
so Ephesum contulit, ibique ad pre-
sbjteratum obrepsit. Augustinus
terea rogatus ab Aurelio, ut fidei
Carthaginiensium prospicerct, in ba-
siiica maiori SS. Perpctuae, et Fe-
licitatis, orationem ad popnlum ha-
buit, in qua errores Pelagianos pa-
kim refutavit.
Postea Pelagius ut sententiam
, praesertim cum Augustino comniu-
suam tueretur librum scripsit ia
, ,
quo confutare conatus est quac Ilic-
roMjmus in epistola ad Ctesiphon-
tem contra ipsum scripserat, et er-
rores suos etiampropugnandossusce-
pit. Hunc librum Augustinus habuit
a duobus adolescentibus honestissi-
me natis, quos Pelagius deceperat,
Timasio et lacobo Augustinus ei
, :
libro statim opposuit librum de na-
tura et gratia, quo factum est, ut
alolescentes ii Pelagium deseruerint.
Id anno 414. evenit.
Auditus est interea a loanne Epi-
scopo Hierosolymitano in consessu
Pelagius anno 415: Episcopis Latinis
eius cau^a remissa est. Eodem an-
no 415. circiter exeunte habita est
Liddac, quae Diospolis dicebatur Svn-
203
odus Diospolitana. Duo Episcopi Gal-
il- licani, Eros, et Lazarus, quorum de-
positioncm Sedes Apostolica proba-
verat, in Orientem vencrant, et er-
roribus pelagianis compertis, libel-
lum contra Pelagium et Caelestium
,
Eulogio Caesareensi Palaestinae Pri-
mati dederant, a quo habitum est
concilium 14. Episcoporum quo3 ,
memorat Augustinus lib. 1. contra
lulianum cap. 5. Pelagius cum accu-
satores non adessent in concilio, ita
loqnutus est ut conclemnationem
,
evascrit; Inuocentius I. Papa in cpi-
stola ad Africanos, ait de eo sjnodo :
« Obiecta (Pelagiu.^) partim vitando
suppressit, partiui, multa in se verba
retorquendo tota obscuritate con-
,
fudit, aliqua magis falsis arguriicn-
tis, quam vera ratione, ut ad tem-
puspoterat videri,pargavit ncgando,
alia falsa interpretatione vertenio. «
Plurcs epistolas ab Episcopis acce-
tulit in medium Pelagius ut se ,
amari a catholicis, et in houoro csse
iii- doceret. Post haec tuuiidus victoi-ia,
sibi, suisque gratulatus est, et Hie-
ronjmum praesertira acriter e-t in-
sectatus.
Paulus Oro.^ius cum S. Stephani
reliquiis in Africam ex Oriente ve-
niens, res ibi gostas narravit, et cas
nicavit. Arclius Carthagiuionsis ha-
buit Carthagine concilium 63. Epi-
scoporum anno 410. Errorcm Pola-
gianuni damnandum censuerunt Epi-
scopi, sed ad Innocentiuia Pontificem
de sententia in concilio suscepta scri-
pserunt. Eodem anno ]Milevitanum
concilium 61. Episcoporum habitum
est sub Silvano, Numidiae primate.
Errorem damnandum Episcopi etiam
in ea synodo iudicarunt, et synodica
epistola ad Innocentium scripta, Pe-
lagium, ac Caelestium accusarunt.
Augustinus quoque de tota re ad
Innocentium litteras dedit a pluri- ,
bus etiam Episcopis subscriptas. In-
nocentius die 27. ianuarii 417. sen-
tentiam tulit contra Pelagium et ,
Caelcstiura, quos ecclesiastica com-

201
munione privari , ovili Dominico
>iOH recipi iubet , nisi resipuerint.
l)e hoc Innocentii decreto Au^usti-
nus agens serra. 2. tle verbis Apo-
stoli, ait: * lam eiiim de hac causa
duo concilia ad Sedem Apostolicam
missa sunt. Inde etiam rescripta ve-
nerunt: causa finita est. Utinani ali-
quando finiatur error. »
Non multo post haec Innocentius
mortuus est, ei<iue Zosimus die 18.
Martii anno 417. sufi^ectus fuit. Ut
praeteream quae Pelagius Innocen-
tio scribenda curavit , cum se et
Caelestium damnaturaesse coraperit,
et quibus artibus conatus est se de-
fendere, perstringam potius ea, quae
statim post Zosimi elentionem eve-
nerunt. Scilicet ubi primum ad eos
nufltius pervejiit, Zosimum Innocen-
tio successisse, occasionem se nactos
esse putaverunt opportunam ad cau-
sae conditionem meliorem eflBcien-
dam. Caelestius igitur praepropere
Romam venit, ut Zosimo illuderet.
Atque ad eos statim se convertit
quos gratia, et auctoritate valere,
et sibi rebusque suis amicos esse
putabat, praesertim vero apud Xi-
stum Romanae Ecclesiae presbyte-
rum (qui deinde Xistus III. fuit)
quem magnum causae suae patronum
esse Pelagiani iactabant, nihil omi-
sit , ut eum benevolum habere in
negotii sui pertractatione posset.
Conquestus est , nimis praecipiti
iudicio, in Africa, et Romae, de sen-
tentia Pelagii, et sua actum fuisse,
se inauditos damnatos esse, Episco-
pos duos Gallicanos sibi infensos ad
se Pelagiumque perdendum plurimum
coutulisse, de doctrina autem Pela-
gii, et sua, ita loquebatur, ut dum
callide errores tegere conabatur, ca-
tholicum interea se esse cuperet per-
suadere; multa de rebus, ad fidem ca-
tholicam pertinentibus de quibus is
non accusabatur se credere afiir-
, sor litteras adiunxerat, quibus Pela-
mans; ea vero quae ad. causam per-
tinebant , subdole vix attingebat.
De ea re Augustinus ait de pecc.
orig. c. 23: « Cum in libello , quem
Romae dedit , cum fidem suam a
, ,
CAPUT LI.
Trinitate unius I)eiLiii> u>.ju.' ad
,
resurrectionem qualis futura est mor-
tuorum, de quibus eum nullus inter-
rogaverat et unde nulla quaestio
,
movebatur, quantum dicere libuit ,
explicasset, etc. » Praeterea asseve-
rabat, se illa damnaturum quae Se-
des Apostolica damnasset, Innocentii
sententiam se suscipere optare se
,
ut in quibus erraverat, corrigeretur.
Cum Innocentius ipse scripsisset,
Pelagium , Caelestiumque si emen-
dassentquae senserant, posse veniam
impetrare, mirum esse non debet
Zosimum Caelestio ita loquenti se
benignum exhibuisse et putasse
,
hominem ita agentem haereticae sen-
tentiae non adhaerere. Postquara igi-
tur in Basilica s. Clementis Caele-
stium Zosimus audivisset, litteras ad
Episcopos Africanos scripsit, in qui-
bus nihil quidem immutabat de iis,
quae Innocentius iudicaverat sed ,
cum existimaret Caelestium vere
non callide, loqui secundum allatas
ab eo querelas explicabat mentem
,
suam Zosimus atque iubebat, Ro-
,
mam intra duorum mensium spatium
mitti ab Episcopis Africanis debere
« qui praesentem redarguant aliter
,
sentire, quam libellis, et confessione
contexit , aut nihil post haec tam
aperta, et manifesta, quae protulit,
dubii Sanctitas Vestra resedisse co-
gnoscat. »
Alias etiam, easque graviores de
eadem re ad Africanos Episcopos
Zosimuslitteras misit, postquam epi-
stolam accepit a Pelagio scriptam
cum Innocentii decretum audivisset:
Pelagii autem epistola, et professio
fidei eidem adiecta, in eandem sen-
tentiam scripta erat, qua Caelestius
Romae de iudicio in Pelagiana causa
facto conquestus fuerat. Epistolae
praeterea Pelagii Prajlus Hieroso-
Ijmitanus Episcopus loannis succes-
gium, quem Catholicum esse crede-
bat, Pontifici plurimum commenda-
vit.Zosimus igitur Pelagii, et Prajli
epistola commotus, gravius ad Afri-
canos scripsit, et vehementius agen-

DE HAERE5I PELAGIANA.
di rationem reprehendit ,
qua
AlVica, Pelagii, et Caelesti causa per-
tractata fuit.
Africani Episcopi haec valde mo-
lesto tulerunt: Zosimo igitur primum
scripserunt, eum precantes ne quid
novi in Pelagiana causa statueret
antequam ad eum Svnodi Africanae
tunc habendae rclatio mitteretur
quae Sjnodus anno 418. habita est,
et ex qua litterae eiusmodi ad Zo-
simum missae sunt, ut penitus omnes
Caelestii, et Pelagii fraudes detegere
potuerit. His autem litteris acceptus,
cum Caelestium ad atcdientiam ple-
niorem Zosimus vocasset is vero , cem Roraanum
intellexisset, Africanorum Episcopo-
rum litteris, omnia, quae falso co-
natus erat Pontifici persuadere, esse
detecta, Roma fugit. Vidit Zosimus
negotium non esse ad aliud tempus
differendum, quare cum perspiceret,
homines fraudulentos se decipere
molitos esse, Caelestium, Palagium-
que omnemque eorum doctrinam,
, sit, 00 quod in suis duabus primis
in Africanis Synodis, et ab Innocen-
tio proscriptam , damnavit missa,
etiam ad universos totius orbis Epi-
scopos epistola , quam Marius Mer-
cator tractoriam , seu tractatoriam
appellavit.
Tunc vero omnibus apparuit quam
falso Pelagiani Xisto Romano pre-
sbjtero, veluti causae praecipuo pa-
trono gloriarentur. Ut enim a se in-
famiara propulsarot, coram frequen-
tissimo populo, primus in Pelagium,
ac Caelestium anathema pronuntia-
vit. Hoc autem Xisti facto Africani
gratulati ita sunt, ut eiusdem litte-
ras, quibus de ea re Aurelium cer-
tiorem faciebat passim illi exscriben-
das vel sibi ab amicis legendas
, Primura quidem
curarent. « Quid enim gratius legi,
vel audiri potest, quam gratiae Doi
tam pulchra defensio adversus ini-
micos eius. ex ore eius, qui eorun-
dem inimicorum patronus ante ia-
ctabatur? » ait Augustinus ep. 104.
Episcopi Africani interea , accepto
nuntio condemnationis Pelagianorum
Romae factae, et Zosimi litteris de
sententia in illos pronuntiata, con-
,, ,
205
in ciliuna totius Africae plenarium ha-
bentes in secretario Basilicae Fausti,
die prima maii anno 418 haeresim
Pelagianam iterum damnavcrunt: et
Pontificis Zosirai sollicitudincm apo-
stolicam vohoraenter laudaverunt.
Concilio autem interfuerunt ducenti
quatuordecira Episcopi ut Prosper ,
scribit contra Collatorcm cap. 10.
Abusi sunt Zosimi Pontificis fcicto,
cum Caelestio niraia facilitate Ro-
raae pertractantis, ii, qui occasionem
quaralibet libentcr araplexi sunt de
Pontificibus Roraanis detrahendi ,
itemque ii, qui denegarunt, Pontifi-
infallibilitate prae-
ditum esse cura ex cathedra de rebus
ad fidera, moresque spectantibus de-
finitionem aliquam facit, prout con-
stat legenti defensionem declaratio-
nis Cleri Gallicani anni 1682 1. 9
cap. 35, quo loco de Zosimo agitur,
veluti de Pontifice, qui in fidei ne-
gotio manifoste graviter deceptus
ad Africanos Episcopos epistolis, Cae-
lestium eiusque libelluni sibi obla-
,
tura catholicura appellaverit. Haec
,
autora quara iniuria de Zosirao Pon-
tifice scripta sint tura historiae
,
ipsius consideratio ostondit, tum do-
ctissimi viri demonstraverunt , qui
Pontificum Romanorum defensionem
in ea re susceperunt , prout fecit
Cardinalis Orsius in opere de irre-
formabili Romani Pontificis in de-
finiendis fidei controversiis ludicio
t. 2 p. 132 et seqq.
Neque id certe difficile est per-
suadere, Zosimura in fidei negotio
graviter deceptura dici non posse
ob ea, quae cum Caelestio gessit.
, etiamsi concede-
re aliquis vellet quod falsum
, id
est , eura, cum Caelestium catho-
licum appellavit , in fidei negotio
errorem causam ta-
coraraisisse, ad
raen propugnandam eorum qui in- ,
ficiantur RomanosPontifices infal-
libilitate, seu firmitate in fidei con-
troversiis dirimendis praestare , ad
causam, inquara, istara, propugnan-
dara,necessario requireretur hancZo-

206
simi scriben(U rationcm Episco-
pos AtVicano-^, nuinerari debere inter
tletiiiitioiie.s eas, ([uae ex
factae dicuntur. De his enim tantuin-
niudo qiiao>;tionem illi instituunt.
Verum id non potest uUo modo pro-
bari, si duae illae epistolae conside-
rentLir, <iuas Pontilex ad Africanos
scripsit.
Etenim nihil de
Innocentii
ille
sententia immutavit, nihil novi de-
finivit, sed Caelestium non legitirae
condemnatum existimans, et catho-
licu:n etiam esse aniino suo reputans,
petiit ab Africanis in prima sua epi-
stola ut intra duos menses Romam
mitterent qui corara agerent , et
,
ostenderent illum subdole,ac falso
retulisse quae retulerat. Altera vero
epistola haec Zosimus affirmavit
« Idcirco noverit fraternitas vestra,
nihil nos post illas, quas superius lit-
teras vestras accepimus, immutasse,
sed in eodem cuncta reliquisse statu,
in quo dudum fuerunt, cum hoc no-
stris litteris vestrae indicavimus san-
ctitati ut illa, quae a vobis ad nos
, in se emendatione digna reperta
missa erat , obtestatio remaneret
quia nuraquam temere quae diu sunt
tractata, sinuntur, nec sine magna
deliberatione statuendum est , quod
sumrao debet disceptari iudicio.» Est
igitur pcrspicuum non modo defini-
tionera ex cathedra sed nullam
, re illum haec affirmare Zosimus ar-
prorsus definitionem his litteris Zo-
simi contineri. Id autem aperte de-
monstrat, quam leve fuerit, ex Zo-
simi isto facto argumentum desumere
ad ostendendum, RomanosPontifices
infallibiles minirae esse, cum de con-
troversiis ad fidem spectantibus ex
catliedra decernunt.
Scd hac omissa animadversione ,
patet omnino Zosiraum accusari iure
non posse veluti in fidei negotio er-
roreiu aliquem coraraiserit, cum se
benevolura Caelestio deraonstravit.
Itaque certura errasse quod , cum ,
Caelestius anirao haereticus esset
ille taraen permotus eiusdem loquen-
di, et agendi ratione Romam adhi-
bita, putaverit haereticum eum non
^sse. Hic autem Zosimi error aliud
:,
CAruT Li.
a<l non continet, nisi cum in praccon-
cepta opinione de interna Caelestii
Cathelra sententia personali deceptum esse.
Qui<l vero hoc commune habet cura
infallibilitate qua Romanos Ponti-
,
fices praeditos esse propugnamus ,
cum ea non de opinione circa per-
sonalem aliquara internam qualita-
tem, sed de decretis dogmaticis a ,
Pontificibus ex cathedra editis in-
telligatur ? Neque vero existiman-
dum ost,temere et sine iusta ra-
,
tione Zosimura eam opinionem de
interna Caelestii sententia suscepisse,
ut illum, eiusque libellum catholicum
appellare potuerit.
Etenim de Caelestio potuit habero
prae oculis id, quod ad statuendura,
nura aliquis haereticus existimari
debeat, plurimum valet, scilicet, non
errorem contra Ecclesiae doctrinam
tantummodo, sed erroris adversus
Ecclesiae doctrinam defendendi per-
tinaciam praecipue haereticum con-
stituere. lara vero Caelestius affirma-
verat, se paratum ea corrigere, quae
,
fuissent. Praeterea se damnare er-
rores omnes dixerat, quos Innocen-
tius I daranaturum esse promiserat,
et quaecumque Sedes Apostolica da-
mnasset. Si haec ex animo pronun-
tiasset Caelestius, quemadmodum ve-
bitratus est, internam certe haere-
ticam sententiam tunc eum habere,
existimari non poterat. Si ergo his
adductus Zosimus eum catholicum
,
appellavit, perspicuum est, Pontifl-
cem non temere, et sine iusta causa,
id fecisse.
Confirmantur haec D. Augustini
testiraonio lib. 2ad Bonifacium c. 3.
Inquit enira: « Cum hoc (scilicet er-i
rorem circa peccatum originale) Cae-j
lestius in suo libello posuisset inter
illa dumtaxat , de quibus se adhuc
dubitare, et instrui velle confessus
est, in homine acerrimi ingenii, qui
profecto si corrigeretur plurimis'
,
profuisset , emendationis ,'
voluntas
non falsitas dogmatis approbata est;
|
et propterea libellus eius catholicusi

DE HAERESI PELAGIANA.
dictus est ,
quia et hoc catliolicae
mentis est,qua forte aliter sapit,
si
quam veritas exigit, non ea certis-
sime definire, sed detecta. et demon-
strata respuere. Hoc in illo factum
esse probabatur quando se litteris
,
beatae memoriae Papae Innocentii
quibus de hac re dubitatio tota sub-
lata est, consentire respondit.»
Longe diversus fuisset Zosimi er-
ror, si quemadmodura Caelestius in
suo libello affirmaverat, primi pa-
rentis peccatuni in posteros non pro-
pagari pronunciasset. Nam ita nefa-
riam haeresim ille certe docuisset
eiusque error ad fidei materiam pror-
Verum negare omnino
sus pertineret.
possumus haec umquam probata, aut
pronuntiata a Zosirao fuisse: nuUura
enim est monumentum, quo id osten-
di queat :Augustinus vero neque
voce, neque scripto id umquara affir-
matum a Pontifice fuisse raeraorato
c. 3 lib. 2 ad Bonifaciura confidenter
testatus est. € Quaenara, inquit, tan-
dem epistola venerandae memoriae
Papae Zosimi ,
quae interloquutio
reperitur, ubi praeceperit credi opor-
tere , sine uUo vitio peccati origi-
nalis hominem nasci? Nusquara pror-
sus haec dixit, nuraquam omnino con-
scripsit, »
Non modo autera nullura adest
monumentum, quo ostendatur, Zosi-
mura in hunc errorem incidisse, sed
etiam perspicuo eiusdem Pontificis
facto evincere possumus, eum erro-
rem quo peccatum originale in ho-
raines propagari denegatur irapro- , Quisnara esset obvius, ac natura-
basse etiara tunc cura adeo bene-
, lis libelli Caelestii sensus circa pec-
vole Caelestiura alloquebatur. Con-
stat enim ex historia quaestionis ,
quam de Caelestii fide Zosimus in-
stituit, atque Augustini testimonio
lib. de peccato originali c. 6 et 7,
Zosimum voluisse a Caelestio probari
quae Innocentius in epistola ad Afri-
canos docuerat, atque illa damnari,
quae Caelestio obiecerat de his er-
roribus Paulinus Ambrosii diaconus:
notum vero omnibus est, Innocen-
tium in sua illa epistola, catholicam
de peccati prirai hominis in univer-
, ,
207
sum huraanum genus propagatione
sententiara docuisse; Paulinus autem
in Synodo Carthaginiensi, Caelestio
obiecerat eum peccatum originale
,
veluti coraraentitium reiicere Cae-
:
lestius ea omnia libenter se accipere
, respondit quae Innocentius decre-
,
verat et damnare se quaecumque
,
Sedes Apostolica damnasset. Ostendit
igitur Zosimus quae mens sua esset
de peccato originali, ita, ut insigni
facto docuerit se ab illo errore pe-
nitus alienum esse. Quanam ergo ra-
tione accusari Zosiraus potest veiuti
si nefariura errorem de peccato ori-
ginali rainirae in horaines propagato
araplexus fuisset?
Quodsi facile ostendimus Zosimum
in errorem illum, quem diximus, non
incidisse, non est difficilius probare.
, Pontificem neque illum errorem com-
misisse, ut eas propositiones, quibus
Caelestius originale peccatum dene-
gaverat , catholicas esse declarave-
rit, si eo sensu acceptae fuissent
quem eius verba, atque totius cius
sententiae, ac libelli ratio, vel con-
textus requirebat. Hoc enira si cora-
misissct Zosimus, accusari posset de
errore patrato in facto dogmatico
iudicando. Ut autera ostendaraus ne-
que hac ratione Zosiraura errasse ,
arguraentura afi^eremus, quo manife-
ste patebit, Pontificem libelli Caele-
stii sensum obviura , ac naturalem
prorsus reiecisse, et petiisse a Cae-
lestio, ut ipse quoque illum sensura
iraprobaret.
catura originale , Augustinus tradit
c. 6 de peccato originali, atque id
ex Caelestii libello deprompsit. Haec
autem erat de ea re libelli senten-
tia « In remissionem autem pecca-
:
torum baptizandos infantes non id-
circo dicimus ut peccatum ex tra-
,
duce firmare videamur quod longe
:
a catholico sensu alienura est, quia
peccatura non cura horaine nascitur,
quod postraodura exercetur ab ho-
mine quia non naturae delictura ,
,
sed voluntatis esse demonstratur. »

208
Quanam vero ratione constet, Pon-
Zosimum petii>;se a Caelestio,
titiceni
ut impri)bum hunc, ncfariumque sen-
sum propositionis suae reiiceret, ha-
betur ex eo, quod voluerit Ca<le-
stium ea omnia probare , quae In-
noccntius Pontitbx decreverat. Atqui
Innocentium catliolicam de peccato
originali doctrinam tradidisse explo-
rata res est. Praeterea voluit Zosi-
mus ea damnari a Caelestio , quae
Paulinus Diaconus illi concilio Car-
thaginiensi obiecerat. Quid vero in-
ter accusationes suas Paulinus attu-
lerat? Scilicet, quemadmodum Augu-
stinus habet de gestis Pelagii cap.ll,
illum accusavit, quod doceret « quo-
niam peccatum Adae ipsura solum
non genus humanum
laeserit, et
quoniam intantes nuper nati in illo
statu sunt in quo Adam fuit ante
, scripsisse, exceptis Episcopis decem
praevaricationem. »
Scio quidem Caelestium nihil cu-
rasse ea, quae Paulinus obiecerat
et in eo tantum perstitisse, ut affir-
maret, se penitus Innocentii senten-
tiae adhaerere et se obtemperare,
, gium, et Caelestium ex universo im-
atquc obtemperatnrum iis quae Se-
des Apostolica statuisset. Quod si de
Paulino nihil habet Caelestius, ipse
tamen Pontifex quam diverso sensu
a Caelestii mente acciperet quae ad
eius propositiones propugnandas is
scripserat, manifestum omnino est.
Ostendit eniraid, raentem Zosimi
fuisse, obvium ac naturalera Caele-
stii libelli sensura iraprobare. Quara-
quara enira nihil de Paulino cura-
verit , constat taraen Paulini accu-
sationera veritati consonara aZosirao
repertam esse atque idcirco
, sic
Caelestiura dimisit ut videretur
, nis Magni
oraiiino, impiura de illius doctrina
contextura reiecisse. Haec autera sa-
tis per se sunt, ut ostendant, ne-
fario Caelestii sensui se Zosiraura op-
posuisse. Quoraodo igitur affirmari
potest , Pontificem Caelestii errori
se consentaneum demonstrasse?
His adiungendura est Zosimum , interiorera gratiara, necessariara ne-
deinde, soleraniori decreto, eoque ad
totius orbis Episcopos misso, Pela-
giura, Caelestiuraque, omnesque eo-
,
CAPUT LI.
rundem hacresis error»?s r^am:ia<se.
Hoc autem ille fecit u)'i priniura ,
intellexit, Caelestium falso explicas-
se quae in libello suo exposuerat.
, Ergo Zosimus idcirco Caelestium
haereticum tunc putavit quod ille ,
proprio sensu quem verba praese-
,
ferebant, contextum libelli explica-
ret. Quare obvium istum ac natu- ,
ralem sensum a Zosimo reiectum
esse dicendum est.
Haec, quae attulimus, ad Zosimum
defendendumjsatis sunt. Quod spectat
vero ad reliqua, quae in Pelagiana
causa, post ea quae diximus evene-
runt haec cursira significabimus.
,
Yidelicet, volente Zosimo Episco- ,
pos omnes Ecclesiae, eius tractoriae,
vel tractatoriae, epistolae de Pela-
gianae haeresis condemnatione sub-
et octo, quorum princeps obstinatio-
ne, et pervicacia lulianus Episcopus
keclanensis fuit, qui Episcopatu spo-
liati,et exsilio affecti idcirco fue-
rant; ab Honorio Imperatore Pela-
perio Romano pulsos esse; iactatam
a Pelagianis appellationem ad con-
ciliura Generale omnium suffragio
,
fuisse contemptara, et audaciae, ac
veluti teraeritatis plenam ab omni-
bus esse reiectam Concilium Ephe-
;
sinum ipsum oecumenicum, cum eo
lulianus, nonnullique alii Pelagiani
venissent, illos, et eorum errores
duobus canonibus editis conderanas-
se. Denique eorura sectara, praeter
Augustini Hipponensis singulares la-
bores, auctoritate Pontificura Roma-
, norura, Caelestini I, Xisti III , Leo-
Gelasii I fuisse repres-
,
sara.
Non sunttaraen hic penitus prae-
tereundi Seraipelagiani, hac ratione
appellati, quia, licet pleraque Pela-
gianorura placiia non docerent , ia
eo taraen, inter ceteros errores suos,
praecipue peccabant, quod divinam
garent vel ad priraos illos voluntatis
conatus a quibus obtinendae salu-
,
tis studium exorditur. Vetera omnia

monumenta de hac causa demoii-
strant hoc prorsus sensisse Se-
, berrima ad Galliae Episcopos episto-
mipelagianos atque idcirco Inno-
, ia, Augustini obtnctatores graviter
centius X interlansensii Yprensis
propositiones illam num. 4 damnavit
uti talsam , et haereticam in qna ,
statuitur: « Seniipelagianos a<lniisi:s-
se interioris gratiae necessitateni ad
singulos actus, etiani ad initium 11-
dei ; et in hoc fuisse haercticos, quod
vellent, eam gratlam talom esse, cui
posset humana voluntas rosistere ,
vel obtemperare. » Cassianus, quon-
dam ioannis Chrysostonii au(iitor ,
et ab eo (Jaconus ordinatus, Massi-
liae Semipeiagianorum auctor
qui cum magno numeroibideinde lue-
rintj Massilienses quoque sunt appel-
iati. Ex opere, quod collationes Pa-
trum Cassianus inscripsit errores
Semipelagiani tum Massiliae tum
apud monachos in Insula Lerina
tum in Arelatensi ac Lugdunensi
dioecesi disseminati sunt.Augustinus
eos etiam invicte confutavit: Caele-
DE APIARIl
Inter ea, quae, Zosimo Pontitica-
tum gerente contigerunt
, celebris
imprimis est controversia, quae de
appellationibus cum Africanis Epi-
scopis pertractata fuit et de qua
sub Bonifacio et Caelestino I Zo-,
simi successoribus actum ctiam est.
Apiarius Siccensis Ecclesiae in Afri-
ca presbjter, ab Urbano Episcopo
suo depositus, et Ecclesiae commu-
nione privatus fuerat. Ab Episcopi
sententia Apiarius ad Romani Pon-
tificis iudicium provocavit, et Romam
se contulit, ut ibi appellationis nego-
tium prosequeretur. Zosimus autem
accipiendam Apiarii appellationem
existimavit, licet Episcopi Africani
contenderent morem Africae pro-
prium es§e, ut presbjteris, ceteris-
que olericis inferioribus, qui ab Epi-
scopis suis damnati fuissent, ad Ro-
ToM T.
, ,
DE HAERF.^1 rr-L\Gi\NA. 209
sti lu- [ autem Pontifex, scripta cele-
reprehendit, et multa de Auirustini
laudibus pronuntiavit. Semipeiagia-
nis vero in posterum haeresis nota
inusta est. Postquam enim Gelasius,
et Hormisdas Cassiani et Fausti
,
Reiensis libros damnassent,anno 529
synodus Arausicana II habita est ,
in qua, ex Apostolicae Sedis aucto-
ritate 25 canonibus editis, Semipe-
lagiani errores damnati sunt. Mor-
tuo autem IV Pontifice a
Felice ,
q;io canonum istofum confirmatio
tuit, po-;tuhita fuerat, Bonifacius II qui
illi anno 530 sulfectus est, pontiti-
ciarn contirmationem iis decretis ad-
iecit. F^raeter ceteros Historiae Ec-
, clesiasticae scriptores, legi debet de
, memorato superius haereticorum ge-
nere, eruditissimi Cardinalis Henrici
, Norisii Historia Pelagiana, ut quae
ad illam pertinent , fuse , ac certe
cognoscantur.
CAPUT LII.
PKKSr.YTI-RI DIOKCESIS SICCENSIS IN AFRICA
AD ZOSIMIM PUMIFICKM APPF.LLATIONE.
manum Pontificem appellare non li-
, Rem veluti novam et Afri-
ceret. ,
canae Ecclesiae disciplinae contra-
riam existimarunt Episcopi Afri-
, caui, eamque ita graviter tulerunt,
ut quod numquam antea fecerant
in Sjnodo anno 41S canonem edide-
rint, quo eiusmodi appeliationes pro-
hibebantur.
Zosimus, qui iura potestatis suae
servanda esse intelligebat, rem au-
tem de qua controversia excitata
fuerat cupiebat prudenter, et quanta
poterat tranquiliitate tractari, cau-
sam Apiarii Romae definiendam non
censuit, sed legatos in Africam mi-
sit, qui una cum episcopis finitimis
in Apiarii causam inquirerent. Id
ofiicii contulit Faustino Potentiae
Episcopo , Philippo , et Asello Ro-
manae Ecclesiae presbyteris: in ipso
14
210
conrilio, nnno 41S in AlVica habito
statiUuin fiK.Tat, « placiMc ut Piv-
shytcri» Diacjoiii, vol ceteri inft rio-
jis or«linis rlerioi in causis , qiias
habuerint, si de iudiciis b^piscopo-
rum suorum quosti iuerint , viciiii
K[)i>eopi eos audiarit. » Quare ut de
Apiarii causa a linitimis Kpiscopis
co^qiosceretur, non poteratab Afri-
oauis Kpiscopis graviter terri, cuin id
apud eos veluti coniniune essc de-
bcTet.
Quod vero Africanis molestum e-
rat, contineri tantummodo poterat
iii Apostolica Delegatione, quam in
Apiarii causa decreverat Zosimus.
Ut autem hac etiam in re raodera-
tionem suam Zosimus exhiberet ,
canonem 5 seu 7 Sardicensera, ac 17
in commonitorio ailegavit , eorun-
deni vero canonum usum non per ,
scripturam tantum, hac in re Afri-
canis Episcopis Legati exponere de-
beiKint, sed etiam verbis explicare.
Ita([ue Faustinus in concilio anno 419
Carthagine liabitoait: « Iniuncta no-
bis sunt a Se<!e Apostolica aliqua
per scripturam, aliqua etiam in man-
datis. . sicut in gestis superioribus
. .
meminimus.» Praeterea Zosimum si-
bi praecepisse ait Faustinus, ut de
canonibus illis agens « consorven-
, lestino causara ageret, et Caelestinu.s
4,ur, et constitutaeorum et consuetu-
do; quia et ali([U0 ordine, et canone
ienentur aliqua consuetudine fir-
, raunioni restituerat. Deinde cura
mata sunt. »
(Janones vero Sardicenses, in cora-
monitorio adducti, licet canones es-
sent in concilio Sardicensi editi
Nicaeni tamen canones a Zosimo
snnt appeliati quemadmodum in
,
Romanae Ecclesiae codicibus inscri-
pti reperiebantur. Cum legati cano-
nes, quos memoravimus, attulissent,
Kpiscopi Africani, tamquam Nicae-
nos illos appeliari mirati sunt, cum
in Nicaenorum canonum exemplari-
bus, eos non reperirent miserunt :
igitur Constantinopolira Alexan- ,
driam, ct Antiochiara legatos qui
ab earundera Ecclesiarum Episco-
pis petercnt ut flerct Nicaenorum
canonura inquisitio ac appareret
, ,
CAPUT LII.
utrum in exemplaribn?? ,
quae Ale-
xaiidriae, Antiochiae, et Constanti-
nopoli eraiit, invenirentur canone»?,
quos veluti Nicaenbs Zosimus appcl-
lal)at. Interea ut ostenderent suam
er;:a Romanum Pontificem observan-
tiani Apiario pristinum gradum , et
communioiioni rostituerunt , qui ta-
men ab Eoclesia Siccensi discedens,
in dioecesim Tabracenam transla-
tus est.
Diligentissima facta est inquisitio
in tabulariis Alexandrino , Antio-
cheno , et Constantinopolitano , at
in corura nullo canones illi Nicaeni
reperti fuerunt. Quare ad Bonifa-
ciura I Romanura Pontificem qni
Zosimo sutfectus fuerat , Episcopi
Africani scripserunt , eundemquo
certiorem fecerunt, Zosiraum quidem
nonnullos canones Nicaenos in Apia-
rii causa adduxisse, eos tamen inter
Nicaenos prorsus non recenseri.
Anno 420 cura Caelestinus I Pon-
tificatum gereret, iterum de Apiario
Roraanura Pontificem inter, et Epi-
, scopos actura est. Nara Apiarius no-
vorura criminum reus, iterura depo-
situs fuerat,et ab EcclesiaTabracena
coraraunione privatus. Contulerat ve-
ro se Roraara, ut suam corara Cac-
Apiarii fraudibus circuraventus, eura
veluti innoxium habuerat, ac cora-
P\austino Potcntino Episcopo eun-
dem in Africam raisit: Aurelius Car-
thaginiensis Episcopus, conciliura to-
,
tius Africae Episcoporum Carthaginc
habuit, in quo Apiarius scelerum
suorura conscientia , et gravitate
compulsus corara Episcopis, se il-
,
lorura criminum reura esse confessus
est, quorura causa ab Ecclesia Ta-
bracena fuerat condemnatus. Tura
Aurelius, ac plures Africani Episco-
pi occasionera opportunissimam se
nactos esse intellexerunt ad Roma-
nura Pontificera de tota re scribendi,
,
idque ita fecerunt, ut non raodo co-
nati sint ostendere Africanis Prc-
,
slyteris, et ceteris clericis inferio-
ribiis f^s npn esse, ab Episcoporuni
 DE APIARII PRKSBY' rKRI ArPKLLATlONE.
iudicio ad Romani Pontificis senteu-
tiara appellare verum etiam non-
, pertinent. Postquara vero illa monu-
nulla posuerint quae eorum an-
,
xietatem circa Episcoporum quoque
appellationes ostendebant. His ta-
men minimc moti sunt Romani Pon-
tifices, qui usi sunt in posterum pas-
sim iure primatus sui proprio , ut
ex Africa allatas Episcoporum et
Presbyterorum appellationcs
perent.
Istae, quas recensuimus, contro-
versiae Zosimum inter et Africa-
, Pestiensi Universitate Arehaeolog.
nos Episcopos excitatae, et ad Boni-
facii, ac Caelestini IPontificatus tem-
pora productae, historiac sumiDaiu
continent. Ea autem expositio tota
desumitur ex actis Concilii Plena-
rii Cartliagiuicnsis ab Aurdio au-
no 419 habiti ex epistolis quas
, ,
Africani Episcopi ad Bonifacium, et
CaelestinumRomanos Pontifices scri-
pserunt; quae omnia Dionysius Exi-
guus in sua canonum collectioue re-
tulit quam in rei memoria valde
, stolicam appellantis denegaverat, in
recenti, scilicet vel saeculo 5 desi-
nente , vel 6 incipiente ediciit Ro-
mae ubi exploratum omnibus esse
, sponsiouibus victus,sententiam de ea
poterat, verane, an supposititia illa
CAPUT
dl; ArnicA^or.UM epjscoporu^i SENrENriA et
IS APJARII
Ex quao Apiarii Presbyteri
iis,
appellationis historiam recenseutes
attulimus, apparet Africanos Epi-
scopos conquestos esse de eiusmodi
appellationibus; ad Romanum Pon-
tificem de ea re scripsisse, et in tali
negotio decrevisse nonnulla, quae iis
appeilationibus impediendis neces-
saria putaverunt. Est nunc quaeren-
dum quae vera fuerit de illo nego-
tio Africanorum Episcoporum sen-
tentia, et quid de eorundem agendi
ratione in tali controversia statui
debeat.
Itaque eruditissimi Ballerinii t. 2
operum s. Leonis c. 6 observatio-
211
essent, quae ad huius facti historiam
monta edidit Dionysius , qui inte-
gritate, et historicarum rerum pe-
ritia praestabat , Latini siraul et ,
Graeci, tot saeculis, verissima ea esse
iudicarunt. Quare, cum multa gra-
viora simus pertractaturi , necesse
, non esse putamus , disputationem
reci- institiiere ad ea refutanda,quae loau-
ues Nepomucenus Alberius, Ordiuis
matris Dei Scholarum Piarum in ,
Bibl. Professor tom. I dissortatio-
num in selecta Hhtoriae Ecclesia-
sticae arfjirmenta dissertatioue 7 de
canonibus concilii Nicaeni §. 4 attu-
ut historiam istam totam, veram
lit,
uou esse osteuderet. Nihil enim dico
de ?^Iarco Autouio Cappellio Ordinis
S. Francisci Couventualium qui ,
primitus iu sua dissertatione de Afri-
canae Ecclesiae appellationibus , fa-
ctum illud Apiarii ad Sedem Apo-
altera tamen dissertatiouis illius edi-
tioue Romae facta anno 1722, re-
re mutavit.
LIII.
ace.n:)! nAHONE
PKESBVTEHI CAUSA.
num in primam partem dissertatio-
nis 5 Quesnelli ostenderunt
, sive ,
acta sjnodi Carthaginiensis anno
419 liabitae sive epistolae Africa
,
norum ad Bouifacium et Caelesti-
,
num I scriptae legantur, nihil in iis
iuveniri, quo revera Episcopi dene-
garint, Sedi Apostolicae ius inesse
appellationum a clericis recipienda-
rum. Rationum enim momentaomnia
quae attulerunt, ut Romanum Pon-
tificem adducerent ad eiusmodi ap-
pellationes non accipiendas, vel de-
sumpta sunt ex locorum longinqui-
tate, in qua difficile sit, omnia rerum
adiuncta ad causam, in qua appella^

212 c\PUT
tio interpo^ita e^set,nccurate cogno-
scerulam, vel in (lilationuin, ac frau-
«lum periculo continentnr, vel in
improborum hominum consilio, i[\n
api»ellati()ne abuti possent ad scole-
runi suurnm poenas (ieclinandas, aut
retarianilas. Ipsa autem Apiarii cau-
sa exempium huius rei perspicuum
aUerebat. Etsi enim iure luisset con-
«'emnatus, et ob crimina Africanis
cxplurata,(le f^radu fuisset iustissime
(leiectus, appellationis tamen etfugio
sese detenderat, et Faustinum lega-
tum ita circumiverat, ut eius patro-
nus potius, quam iudex videretur ;
id autem adeo luculenter Apiarius
intellexerat, ut Faustini patrocinio
fretu^, licet criminum suorum con-
scientia convictus, tamen non ante
trium dierum disceptationem, ad sce-
leris sui confessionem adductus sit.
Est autem perspicuum, Africanos,
etiamsi his de causis, ab apprllatio-
ni!)us clericorum recipiendis R. Poa-
tiiicem deterrere conarentur Sedis ,
tamen Apostolicae ius in iisdem ac-
cipiendis in dubium non revocasse.
Ea autem agendi ratio,qua Africani
ipsi usi sunt, non modo cum prima,
verum etiam cum altera legatio in
Apiarii causa decreta est,debitara
erga Sedem Apostolicam observan-
tiam ostendit. Nam ubi primum Fau-
stinus legatus in Africam missus est,
licet Episcopi in Nicaeni Concilii
cxemplaribus canones non inveni-
rent,quos tamquam NicacnosZosimus
in commonitorio appellabat , tamen
Apiarius in gradum pristinum est
restitutu-^; et accepta est altera Fau-
stini delegatio, etsi eo tempore Afri-
cani inquisitione facta intellexissent
eos canones inter Nicaenos prorsus
non reperiri.
Neque certe poterant Africani con-
tra hoc proprium Romani Pontificis
ius dimicare, qui vei ob priraatum
divinitus a Christo acceptum in ,
o iinibus Ecclesiae causis poterat ap-
pellationes accipere, vel etiam ea de
causa id poterat in Africa, ob pa-
triarcliicamdignitatera,qua in omnes
Occidentis provincias, atque idcirco
.
Lin.
etiam *in Africam pollet. Nemo cnin
potest in controversiam vocare, Ro-
njanum Pontiticem, ob acceptum di-
vinitus in universam Ecclesiam prin-
cipatum, in omnes, sive Episcoporui:
sive ceterorura causas inqnirerepo -
se , iudicis potestatem exercere, ap-
pellationes accipere. Etenim lioc cum
ipsius primatus natura coniunctura
est.Legendus est autem Petrus d
Marca 1. 1 de concordia Sacerdotii
et Imperii c. 3, Eramanuelis Schelc-
stratii dissertatio 6 c. 36,Henricus
Valesius in Socratem cap. 7, Leo
Allatius de consensione Orien-
lib. 1
talis, et Occidentalis Ecclesiae c. 5,
lacobus Sirmondus dissertatione 2
de Ecclesiis suburbicariis,Christianu8
Lupus in schoiiis ad can. 6 Nicae-
num, aliique, qui Salraasium, et Lau-
noium de patriarchatus Romani fi*-
nibus impugnarunt. Profecto quem-
admodum non erit dubium , Roma-
nura Pontificem, ab Apostolica aetate
in omnes provincias occidentales,
atque in Africam idcirco,potestatem
patriarchicara obtinuisse, ita etiam
erit exploratura, hoc iure patriar-
chico potuisse Romanum Pontificem
omnium Africanorum appellationes
excipere, etiamsi Episcopali dignita-
to non fulgerent ii, quorum nego-
tium ageretur.
In Concilio Carthaginiensi anno
410 habito, canone 28 statutum est:
« Item placuit, ut presbyteri, diaco-
ni, vel ceteri inferiores clerici , in
causis, quas habuerint, si de iudiciis
suorura Episcoporura questi fuerint.
vicini Episcopi eos cura consensu sui
Episcopi audiant, et inter eos, quid-
quid causae fuerit, definiant adhi-
biti ab eo Episcopi. Quod si et ab
eis provocandum putaverint , no;i
provocent ad transmarina iudicia,
sed ad Priraates suarura provincia-
rum, aut ad universale concilium,
sicut et de Episcopis saepius consti-
tutum est. Ad transmarina autem
qui putaverit appellandum, a nuUo
intra eandem provinciam in com- ,
munioaem suscipiatur. »
Yerbis iis , sicut et de Episcopis
 DE AFRICANORUM EPISCOPORlfM SENTENTlA EfC.
saepius constitiiticm est , intelligi
etiam Episcoporum appellatioiies ad
Romanum Pontificem prohibitas fuis-
se, existimarunt qui cx hoc Afri-
canorum facto argumentum
perunt contra Sedis Apostolicae ius
appellationum recipiendarum. Ve-
rum falsa est eorum sententia. Prae-
tereo iilud responsionis genus, quo
ii uti possunt, qui censent memorata
verba canoni
, de quo sermo est
, ,
perperam Nam Balle-
fuisse addita.
perspicue os-
rinii loco citato n. 27.
tendunt ea retineri oportere. Neque
hac respondendi ratione opus est, ut
demonstremus falsum esse Africa-
nos etiam Kpiscoporum appellationes
impedire voluisse. Primo enim loco
monumentiscertissimis constat, Afri-
canos, etiamsi appellationes ad Se-
dem Apostolicam Presbjterorum, et
inferioris clericoruni tam-
ordinis
quam ab Africanae Ecclesiae disci-
plina alienas existimarent,ita tamen
de Episcoporum appellationibus non
iudicasse. Nam exploratum est, ho-
rum appellationes Africanam Eccle-
siam non habuisse veluti a disciplina
sua abhorrentes cum dubium esse
, fuerat, qui tamen poterant et atl Ro-
iion possit , Episcopos ad Romanum
Pontilicem, ex eaEcclesia collegiis
suis non repugnantibus , appellare
consuevisse.
Satis erit ad banc rem demon-
strandam Augustini testimonium ex
epistola 162 ad quosdam Donatistas
Episcopos recitare, qui de Caeciliano
Episcopo Carthaginiensi verba faciens
quem Donatistae exauctoravcrant
« Posset inquit, non curare conspi-
, et Carthaginiensi aiino 307 habito.
rantem multitudinem inimicorum
cum se videret, et Romanae
Eccle-
siae, in qua semper Apostolicae ca-
thedrae viguit principatus, et cete-
ris terris unde ipsum Evangelium
, lare possent , quin iis vetitum esset
in Africam venit, per communica-
torias litteras esse coniunctum ubi
paratus esset causam dicere si ad-
versarii eius ab eo illas Ecclesias
alienare conarentur .... Neque enira
de Presbyteris, aut Diaconis, aut in-
ferioris ordinis clericis, sed de col-
legiis agebatur, qui possent
213
collegarum praesertim Apostolica-
,
rum Ecclesiarum iudicio causam suam
integram reservare . cum sibi prae-
. .
sertim videret,apud Ecclesiam trans-
susce- marinam, a privatis inimicitiis, et
ab utraque parte dissensionis alie-
nam, incorruptum, et integrum cau-
sae suae examen remanere. » Nisi
vero Augustinus hoc in loco doceat,
exploratum in Africa usitatumque
,
fuisse, et aetate sua esse, Episcopos
posse omnino ad Romanum Pontifi-
cem. appeilare, nescio utrura quid-
quam certum ex perspicua veterum
scribendi ratione demonstrari possit.
, Praeterea ea verba quae nota-
vimus no!i referuntur ad primara
,
canonis partem non provocent ad
transmarina iicdicia, sed ad altei'am,
hoc est, ad canonis locum, ubi dici-
tur ad Primates suarum provi^icia-
rumj aut ad universale concilium;
ut, scilicet, intelligi debeat, ibi de-
crctum esse, Presbyteros, ceterosque
inforiores clericos appellaro debero
,
non ad Sedem Apostolicam scd ad ,
Primatom, ac concilium univorsale
Africae, quod de Episcopis statutum
manum Pontificem appellaro. Ete-
, nim ante iJIud tempus presbjteris,
post Episcopi sui iudicium , pro-
vocatio patebat tantum ad vicinos
sex Episcopos , qui eorundem cau-
sam definiebant, quemadmodum Au-
gustinus epistola 65 anno 402 scri-
psit: « Sex Episcopis causam Pre-
sbjteri terminari , Concilio siatutum
: est, » Hipponensi vitlelicet anno 39:?
, Post Apiarii autem appellationem ,
novo iure inductum est, ut qua ra-
tione Episcopi ad Primatem , et ad
concilium universale Africae appel-
ad Romani Pontificis auctoritatem
, confugere, ita etiam Presbyteri, ce-
, terique clerici possent ad Primatem,
et Concilium Africae universale pro-
vocare. Hinc Episcopi Africani in
epistola ad Caelestinura , ut ob no-
vura hoc ius ostenderent necessa-
,
aliorum riam non esse clericorum appellatio-
214 c.v?ar
nem ad transmarina: «Maxime quia,
inquiunt, unicuique concessum est,
si iudicio ofTensus fuerit cognitorum,
ail concilia suae provinciae, vel uni-
versalc provocare. »
Tandem (jua rationc constat, nul-
luin apud Africanos umquani inveniri
^otuisse decretum,quoEpiscopis pro-
hiberetur appeliatio ad transmarina,
ita etiara certum ost, saepius Epi-
scopis constitutos fuisse ludices, vel
Primates, vel concilium universale
Africae prout apparet ex Concilii
,
Ilipponensis anno 393, Cartliaginien-
sis anno 397 habitl, alioruiuque Con-
ciliorum decretis. Ille igitur raemo-
rati canonis locus, sicxit et de Epi-
scopis saepius constitutnm est , ad
Priinates quidem provinciarum, vel
ad Concilium universale Africae, non
autem ad transmarina iudicia, seu
ad appellationes Romanas referen-
dus est.
Neque ex eo , quod Africani Epi-
scopi in epistola ad Caelestinum, non
modo de presbjterorum, reliquorum-
que inferiorum clericorum appella-
tionibus, verum etiam de Episcopo-
rum ad Apostolicam Sedem provo-
cationibus loquantur, sequitur, eos
utriusque generis appellationes ha-
buisse veluti ab Africanae Ecclesiae
disciplina alienas. Nam alia ratione
de Presbyterorum, ac ceterorum cle-
ricorum appellationibus, alia de Epi-
scoporum provocationibus, in ea epi-
stola sermo fit. «Presbjterorum, in-
quiunt n. 3, et sequentium clericorum
improba effugia, sicut te dignum est,
repeilat Sanctitas tua, quia et nulla
Patrum definitione , hoc Ecclesiae
derogatum est Africanae. » De ap-
pellationibus vero Episcoporum ad
Sedem Apostolicam aiunt n. 2: «De-
precaraur ut deinceps ad vestras
, porura appellationibus pertractantes.
aures hinc venientes non facilius ad-
mittatis, nec a nobis excommunica-
tos in communionem ultra velilis
excipere. » Post allatum autem Ni-
caeni Concilii decretum: « Nam etsi,
inquiunt, de inferioribus clericis, vel
laicis videtur ibi praecaveri, quanto
magis hoc de Episcopis voluit obser-
Liir.
vari, ne in sua proviacia aci-.iiiu-
nione suspensi, a tua Saactitate prae-
propere, vel indebito videantur com-
munioni restituti?» Niliil vero tam
facile cuique haec epistolae
illius
loca occurrit, quam Episcopos Afri-
canos , presbyterorum ac reliquo-
,
rum clericorum inferioris ordinis a[>-
pellationibus restitisse , contenflen-
tes, ea^ ab Ecclesiae suae moribus,
ac disciplina abhorrere, de Episco-
porum autem appellationibus, Pon-
tificem ro;:;! <e tantummodo, ut ali-
quanto rariorcs eae fierent, utque
iis abusibus prospiceretur , qui ex
appellationum frequentia, atque in
illisaccipiendis facilitate oriri pot-
erant.
Haec autem Africanorum agendi
ratio manifeste eorundem senten-
tiam prodit, Episcoporum appella-
tiones ad Romanum Pontificem in
Africa usitatas esse, ac impediri non
posse. Qui enim precatur tantummo-
do ut aliquid adeo frequenter non
fiat, et impediantur abusus qui in
,
eius generis negotio locum Iiabere
possent , si absque opportuna pru-
dentia tractetur, is certe rei usum,
non modo non impugnat, verum et-
iam tamquam certum, et extra con-
troversiam positum esse demonstrat.
Reliquum est ut illud etiam con-
sideretur, quomodo scilicet contige-
rit, ut a Zosimo canones commo-
nitorio adhibiti sint, qui de Episco-
porum appellationibus agunt. Nara
inde argumentum desumi posset, ut
ostendatur, etiara de persuadendis
Episcoporura appellationibus adS.Se-
dera Zosimura agere debuisse. At
verba Faustini superius allata expli-
cant, quamobrem in Presbjteri cau-
sa, canones adducti sint de Episco-
Scilicet inquit Faustinus in Conci-
,
lio anno 419 habito, de Nicaenis ca-
nonibus conservanda esse constituta
eorura, et consuetudinem,quod aliqua
ordine, et canone teneantur aliqua,
consuetiidine firmata sint. Profecto
haec canonis et consuetudinis dis-
,
tinctio, idcirco a Faustino facta cst,

DE AFRICANORUM EPISCOPORUM SENTENTIA ETC.
ut ceret recte potuisse eos canones
(\k
in Presbjteri causa roferri. Canone
enim constabat, probatam esse dele-
gationem apostolicam in appellatio-
nibus consuetudo autem ostendere
, quae Card. Luzernius ex instituto
poterat delegationem in Episcopo-
, operis sui disputans, in defendenda
rum appellationibus probatam usu
"etiam receptam esse in provocatio-
nibus Presbyterorum, coterorumque
inferioris ordinis clericorum.
Hac "vero agendi ratione Fausti-
nus consequobatur, ut Africani Epi-
scopi non obniterentur si quod de
primi generis appellationibus decre-
tum fuorat id in Apiarii Presbj-,
teri appollatione rocipiendum esse
statucretur cum praosertim logati
, verat, communioni restituerunt, an-
Sodis Apostolicao ea de causa in
Africam missi, non soli sod cum ii-
nitimis Episcopis, secundum Africa-
nam disciplinam iudicare deberent.
Intelligitur ergo quomodo potuerint
canones do Episcopis agentos, in Pre-
sbjteri causa a Zosimo adduci, et
apparot, hos canones non idoo fuisse
adductos quod Episcoporum etiam
,
ad Sedem Apostolicam appollationes
iii controversiam tunc vocarentur.
Atuue liaec satis sunt ad huius con-
DE HA!:u::S!
Noitorius Germanioia in Sjria o-
riundus, antoa monachus, tum pre-
sbjter Antiochenus, demum, volcnte
Theodosio H
a. 418 Sisinnio Episco-
po Constantinopolitano suifectus, pri-
raoEpiscopatus sui anno impiam hae-
resim induxit, quae catholicam de
Verbi Divini incarnationis mjsterio
doctrinam funditus evertebat. Duas
enim in Christo naturas non hjpo-
statice, sed moraliter coniunctas es-
se contendit, et propteroa duas in
Christo personas, et Sanctissimam
"Virginem.non GsoToV.ov, sed XQicrTOTQy.oy
esse iactavit. Blasphemiarum prae-
cones habuit Dorotheum quendam
Fpiscopum , ct
,
215
troversiae statunl intelligendum, atr
que ad evincendum quemadmoduro
tota ros pertractata fuerit.
Essot hic locus de iis loquendi-,
, declaratione conventionis Cleri Gal-
licani anni 1682 contendit, ut ad
propugnandas opiniones suas ex con-
trovorsia ista argumentum desumat.
Verum necesse non est haec fuse per^
tractare. Quae enim hactenus attu-
, limus satis luculenter ostendunt
,
observantiam omnem Sedi Apostoli-
cae Episcopos Africanos demonstras-
se, cum Presbjterum qui appella-
,
, tequam canones Nicaoni a Zosimo
citati rcperirontur. Postulasse vero
horum canonum notitiam mcmoratos
Episcopos, Pontificom autem Roma-
num ad ius suum confirmandum ca-
nones Sardicenses attulisse, minime
potest explicari veluti si illud ius ca-
nonibus tantummodo inniteretur. Sa-
tis onim perspicuum est ex canonum
ipsoruniSardiconsium contoxtu, illud
ius accipiondi appellationcs, ox logo
ecclcsiastica profectum noa fuisse.
CAPUT LIV.
JS;:ST0II!ANA, DEQUE CONCILII EriIES:.M GENERALIS
Ci:LEBRATIONE IN EA CAUSA.
terum, qui anathoma in eos dixerunt,
qui B. Virginom Deiparam appellas-
sent, Nestorio in templo sodente,
atque haec impia probante. Cum po-
pulus liaec auiiiens horresceret, Eu-
sebius causarum patronus , deinde
Episcopus Dorjlaei palam contra
,
blasphemias, catholicorum nomine
protestatus est. Nestorius in errore
perseverans, conatus est statim illum
per Aegjptum spargere atque id- ,
circo impia scripta sua in Aegjptum
misit quae causa fuit ut Cjrillus
, ,
Aloxandrinus continuo catholici dog-
matis defensionem contra Nestorium
susceperit.
Anastasium Presbv- Caelcstinus Pontifex de his rebus

m CAPUT
c«rtiop faetas , Nestorii audaciam
coinprimendam ciiravit, et iiabito ,
Romae Concilio aiino 4IiO, oppugna-
yit. Nam in eo Concilio summa haec
impieta^i, et blasphemia condemnata
est, damnatus Nestorius » iussum-
que eum, vellet depositionis
, nisi
poena mulctari, intra decimum a de-
nunciatione diem Alexandrinae ca-
tholicae confessioni subscribere. Per-
spicuum vero afferuntCaelestini pru-
dentiac, ac studii, ut Ecclesiae cau^a
felicem exitum haberet, testimonium
illae epistolae,quas eSynodo scripsit,
ad Cyrillum scilicet Alexandrinura
Episcopum, qui tamquam Sedis Apo-
stolicae Vicarius negotii huius curam
gerere deberet,ad Nestorium ut resi-
pisceret, et gravissimorum scelerum,
quorum reus evaserat, poenitentiam
ageret, ad Clerum Constantinopoiita-
num, ut suam in fide catholica re-
tinenda constantiam ostenderet, ad
loannem Antiochenum, Rufum Thes-
salonicensem, luvenalem Hierosolj-
mitanum, Flavium Philippensem Epi-
scopos ut cura maiores Orientis Ec-
, litterae demonstrant. Septem actio-
clesias regerent, fidei causam strenue
agerent, ac tuerentur. Cyrillus officio
suo egregie functus est, et duodecim
anathematismos Nestorio subscriben-
dos edidit , quos ille ad se missos
sprevit, quibusque totidem suos op-
posuit anathematismos, quorum sin-
guli blasphemiam continebant. Theo-
dosium vero Iraperatorem in Cyril-
lura commovit, ipsius anathemati-
smos de Apollinaristarum haeresi su-
spectos affirmans.
Tum , Caelestino postulante , ac
iubente , Theodosius Oecumenicam
Synodum Ephesi die Pentecostes an-
no 431 habendam indixit, quod ce-
teroquin non contigit, cum die 22 lunii
eiusdem anniConcilio initium factum
sit. Celebratum est autera partim in
Memnonis EphesiniEpiscopi aedibus.
Episcopornm vero numerum,quiSyn-
odo interfuerunt , ducentos decem
et octo non superasse ostendunt eru-
diti viri. Caelestinus Conciiio prae-
fuit per suos legatos Cyrillura vi- , scriptum quoddam confecit, depositio-
delicet Alexandrinura, Arcadium, ac
,
LIV.
Proiectura Occidental«vs Episcopos ,
etPhilippum Romanae I'>clesiae Pre-
sbyterum, qui tres postremi, ob iti-
neris difficultatem, Ephesum perve-
nerunt, cum Concilium iam haberi
coepisset.
Ephesum contenderat Nestorias
sed ter invitatus Concilio adesse, de-
trectavcrat. Quamobrem, lectis, quae
eius causam continebant, Scriptura-
rum, Patrumque testimoniis recita-
tis, praecedentium Conciliorum pro-
latis symbolis , confirmatis Cyrilii
adversus Nestorium anathematismis,
eius errores, quos in<iicavimus, da-
mnati sunt. Unam in Christo esse
personam Divinara, Mariara Virgi-
nem vere dici, et esse Osotozov Dei-
param praedicatum est, damnatus
ipse Nestorius, et de sede sua Epi-
scopali Costantinopolitana deiectus,
et confirmatae denique sunt senten-
tiae,quas Romani Pontifices tulerant
in Pelagianos. Haec vero omnia Cae-
lestinus deinde probavit, quemadmo-
dum eius ad Ephesinam Synodum
nibus, seu sessionibus habitis Conci-
liura absolutum est, quod cum coe-
pisset die 22 lunii, usque ad exeun-
tem Septembrem, vel ineuntem Octo-
brem perduravit.
Cum Synodus Ephesina haberetur,
magna rerum perturbatio facta est,
eaque maxime contigit loannis An-
tiocheni Episcopi opera qui Nestorio
vehementer studebat. De industria
in itinere moram trahens, Ephesum
venit die 27 lunii, cum iam quin-
que dies lapsi essent, ex quo Nesto-
rius fuerat condemnatus. Eam ob
causam indignatus, conciliabulum eo
ipso die habuit 43 Episcoporum, par-
tim Orientalium, partim Nestorio ad-,
dictorura, in quo ea gessit, quae in re-]
latione actionis 5 ad Caelestinum Pa-
pam referuntur. «loannes (ita habet
ea reiatio) simul atque Ephesum in-
gressus est, antequam pulverem ex
itinere contractum excussisset, rem
ausus est impiam. Etenina privatum
nisque nomen, et contumeliam impe-
 DE HAERlSSl NESTORIANA ETC.
git Sanctissimo Cyrillo, ct Pientissi-
moMeranoni. Excommunicationis no-
minc etiam universae Synodo contu-
meliam fecit. haec scripto etiam
. . . cum Patres missis ad Constantino-
publico manrlata deposuit legenda
quibuslibet, theatri parietibus affi-
gens, ut suae impietatis spectaculum
exhiberet.»
His comraoti Oecumenicae Synodi
patres, postquara loannem, ceteros-
que eius sectatores ter frustra citas-
sent, eum, una cum suis, communio-
ne et sacerdotali functione priva-
, aliquandiu
runt, eaque irrita esse declararunt
quae adversus;Cyrillum, ac Memno-
nem in loannis pseudo-Sjnodo fue-
rant statuta. Schismaticis opem at-
tulerunt ComitesCandidianus aTheo-
dosio Ephesum missus, ut omnia in
Synodo ex ordine fierent, ac Irenaeus
Nestorii amicus. Eorum, ac praeser-
tim Candidiani artibus factum est,
ut non modo Theodosio res ea ratio-
ne referrentur, quae a veritate pror-
sus abhorrebat, verum etiam, ut Epi-
scopis, qui Sjnodum Oecuraenicam
Di-: CAKLESrriM
IN
Qui vetera monumentaconsideret,
quae ad historiara haeresis Nestoria-
nae pertinent, et ex quibus eiusdera
historiae summam retulimu.s, facile
intelliget, quam luculenter in eo ne-
gotio Sedis Apostolicae auctoritas se
declaraverit, et quam perspicue tunc
fuerit deraonstratura, Romani Pon-
tificis decreta in negotiis fidei diri-
mendis, per se irretractabilia esse.
Contrariara sententiam auctoris de-
fensionis declarationisClcri Gallicani
habiti anno 1682 explicatara part. 3
lib. 3 cap. 9 et seqq. a Card. Orsio in
opere de irreforraabili R. Pontificis
iudicio in his controversiis definien-
dis confutatam, Card. Luzernius in
opere toties citato iterum defendit,
et meretur ut etiam hoc in loco a
nobis refcllatur.
217
constituebant, copia deesset mittendi
ad Imperatorem suas litteras, quibus
veritas factorum exponeretur.Verum
politanos monachos, ct Archimandri-
tas litteris, eorura opera consequuti
essent, ut res omnis Theodosio ex-
plicaretur, tam Imperator praecepit,
ex utraque parte ad sc legatos raitti;
sed ab Irenaeo Comite deceptus, in
legitima Synodo Cyrillum, Memno-
nem , ac Nestorium damnatos esse
arbitratus est et o-
,
mnes in privatam custodiara tradi
iussit.
Verum cum rem deinde comperis-
set Imperator, et Nestorii contuma-
ciam, eiusque sectatoruin fraudcs irv-
tellexisset, Nestoriura ipsura in ve-
tus suura monasterium depellendum
decrevit, Cyrillum ac Memnonera
,
custodia liberavit fecitque copiara
,
novum in Nestorii locum Episcopum
ordinandi^ loannes deraum Episcopus
Antiochenus Nestorium daranavit,
et Concilii Ephesini acta suscepit.
CAPUT LV.
I. RO.MANi PONTIFICIS SENTEISTIA
NESTORIANA CAUSA.
Quaenam vera sententia sit hac in
re, ostendi necessario debet vel ex
iis , quae Caelestinus I Legatis suis
facienda commisit, vel ex iis, quae
a Synodo Ephesina prima fieri vo-
luit, vel ex iis deniiiue, quae Syno-
dus gessit, aut a Legatis in Synodo
facta sunt. Alia enim loca non lia-
bemus, ex quibus monumenta peta-
mus, quae demonstrare valeant facti
veritatem. Atqui quaecumque per-
pendantur ex iis, quae mox indica-
bimus , undique constabit, Caelesti-
num in Synodura plenara potestatem
exercuisse, et Concilium aliud non
egisse, quam Caelestini decreta circa
Nestorium exequi. Ita non modo me-
moratus auctor, ceterique contrariae
sententiae patroni, sed etiam Febro-
nius confutatur, qui nuraerans ea
 ,

•?18 CAPUT LV.

<'i)iicilia, in qnibus contondit, pon- domnassent. Quare mcmoratas litte-
litiria exainini, ac iutlioio
«lecreta ra> Caolostini, quao ab iis atrereban-
i^piscoporurn subiocta luisse, Cotjci- tur, Patros non log»,»rant, cum sen-
liuni ctiain t«'rtium Oenerale , j>eu tentia in Nestorium pronuntiata cst.
^]pl»t'sirium primum reconset. V«'rum in ip*<a act. 1 in sentcntia
Kacilo est ea domonstrare , qiiae illa pronuntianda ita Kpiscopi lo-
,

diximus, et efticere, quacunKiuo ra- quuti sunt: «Coacti per sacros cano-
tiono ros gesta considerotur scri- , nes, et epistolam Sanctis.simi Patris
ptorum quos indicavimus senton-
, , Nostri et comministri Caelostini
,

tiam aporto refutari. Protecto Cae- Romanae Ecclesiae Episcopi', lacri-

lostinus numquara Concilii arbitrio mis subinde perfusi ad lugubrom ,

commisit Nostorii causam illudque ,

contra eum sententiam necossario
dumtaxat fiori iussit, quod ad de- venimus. » Referuntur haoc ad opi-
creta sua, circa eam rem lata, pror- stolam aCaelestino ad Cyrillum scri-
sus implonda, pertirioro possot. Id ptaui antoquam Synodus Generalis
manifosto colligitur ox epistola ad haborotur. Quod si Episcopi, quiSyii-
Lejxatos scripta, in qua, agendi ra- odo aderant, cogi se arbitrati sunt
tio ab iis servanda describitur. «Ad huius opistolao auctoritato ad Nosto-
fratrom, et episcopum nostrum Cy- rium in ipsa Concilii actione 1 coii-
rillum (quom lej^^atum suum iam con- deranandum, in proraptu est indecon-
stituorat) consilium vestrum omne cludere Synodum existimasse Cae- ,

convortite, et quidquid iii eius vi- lestini decrotum definitivum esse, et

deritis arbitrio facietis et aucto-
, , eiusmodi, ut Concilium ei obterape-
ritatom Sedis Apostolicae custodiri rare teneretur.
iiiandamus. Siquidem instructiones, Aderat inter ceteros Firmus Cac-
quao vobis trp/litae sunt, hoc loquan- sareae Cappadociae Episcopus Me- ,

tur ut interesse conventui debea-

, tropolitanus atque Exarcha Ponti.
,

tis': ad disceptationem si fuerit ven- Is , cura actione 2 explicaretur Le-

tum , vos de eorum sententiis iu- gatis ,
qua ratione Nestorii condc-
dicare debeatis , non subire certa- mnatio peracta esset , declaravit
men. » Haec profecto indubium alfe- Caelestinura, antequaraConciliura ha-
runt monumentum, ex iis, quae Cae- beretur, in suis ad Cyrillum, ot alios
lestinus legatis agenda commisit , praecipuos litteris, norraam demon-
aliud non ostendi , nisi decreta sua strasse, quam Episcopi tenerent, at-
de negotio ilio ,
quod pertractaba- que Episcopos revera, quae Pontifox
'

tur , definitiva esse, et eiusmodi, iusserat, implevisse. « ApostoIica,in-

ut Concilii confirmatione non indi- quit, Sancta Sedes Caelestini per,

gerent. litteras, quas ad religiosissiraos Epi-

Neque hoc Caelestinus afiirmavit scopos, ad Cyrillum inquara Alc-, ,

tantum in epistola ad legatos suos xandrinura, et luvenalera Hierosoly-

scripta. Eadera enim ratione Concilii raitanura etc. raisit ctiara ante de
Patribus mentem suam aperuit in praesenti negotio, sententiara, rogu-
opistola ad Concilium missa. « Dire- lamque praescripsit, quam nos quo-
ximus pro nostra soUicitudine san- que scquuti.... quoniara Nestorius
ctos fratres, et consacerdotes nostros a nobis citatus non paruit, formam
unanimes nobis, et probatissimos vi- illam exequutioni mandaviraus ca- ,

ros, Arcadium, et Proicctum Episco- nonicura apostolicuraque iudicium

,

pos, et Philippum Presbjterura no- in illum proferentes. » Haec nisi ar-

strum, qui iis, quae aguntur, inter- gumentum perspicuum suppeditent,
sint et quae a nobis ante statuta
, quo ostendatur, Conciliura aliud non
sunt, exequantur. » Pervenerunt E- egisse quam Caelestini sententiara
,

phesum Legati cum iam Concilii pa- taraquara normam, ac regulam sequi,
tres in actione primaNcstorium con- difficiie omnino crit, aliquod histo-

DE CAELESTINI I. R. P.
riao factum veterum scriptorum te-
stimjniis demonstrare.
Quid egerint deniquc in Synodo
Legati considcrandum est, ut quod
superius affirmavimus, manifestc e-
vincatur. Actione 2 a Patribus pc-
tierunt , ut sibi exponerentur ea,
quae antequam Epliesum ipsi perve-
nisscnt, in Synodo gesta sunt, ut
secundum Caelestini sententiam, at-
f]ue Concilii mentem, quae iliam exe-
quuta erat, ipsi quoque confirmatio-
iie sua, res liactenus gcstas muni-
rent. « Rogamus, ut ea nobis pate-
ficri mandetis, quae antc adventum
nostrum, in sancta hac Sjnodo acta
sunt, quo iuxta Beati Papae Nostri,
praesentisque liuius sancti coetus
sententiam , nos quoque confirrae-
mus ut sequentes formulam
SS. Papae Caelestini, qui lianc cu-
ram nobis commisit, et vestrae ctiam
sanctitatis iudicia vestra confirmare
possimus. » Posteriora verba expli-
cant superiora. Nam petunt Legati,
ut prodantur , atque cxplicentur ,
quae acta erant in Sjnodo, ut ita
secundum Caelestini sententiam,Epi-
scoporum iudicium confirmare pos-
sint. Nisi vero Legati intellcxissent,
quaenam esset Episcoporum dc Ro-
mani Pontificis sumraa in liis
auctoritate sententia,numquam affir-
niassent Caelestini decretis patrum
iudicia confirraari.
Hac ratione adducti sunt Lcgati,
ut res in Synodo gestas probarent.
Arcadius vero disertis verbis act. 3
significandum esse censuit, seqiiittos
se esse formam Caelestini SS. Pa-
tris Apostolicae Sedis. Cjrillus au-
tem eadem actione de Legatis lo-
quens aliud nihil eos egisse declara-
vit, quam Caelestini decreta implere,
atque idcirco Synodi sententiae eos
adhaesisse. « Quare cum ea, inquit,
quae a Caelestino Sanctissimo Deo-
que dilectissimo Episcopo dicta iam
fuerant exequuti sint
, sanctaeque
, mus. Nonne nobis respondet illico
Sjnodi, quae in hac Ephesi Metro-
poli conveiiit, sententiae contra hae-
reticum Nestorium latae adstipulati
sint, consequens est etc. » Omnibus
,
SENTENTIA IN NESTORIAN.V CAUSA. 219
igitur est manifestum quacumque ,
ratione res gesta consideretur, omni-
no apparcre, Caelcstini dccrcta tam-
quam irrctractabilia habita fuisse.
Neque liis opponi potest, patres
Concilii primi Kphesini in act. 1 cum
Nestorii mentionem fecerunt, eum
reverendissimum, ac rcligiosissimum
Nestorium appellassc. Cum enim de-
positus adhuc Nestorius non esset,
non est mirum, eum liisce Io([uendi
modis fuisse appellatum a patribus.
Ut ali(iuid haec agendi ratio proba-
ret, necesse esset ostendcrc», patres
habuisse Ncstoriiim tamquam Episco-
patu minime spoliatum , licet Cae-
lestinus illum iam ea dignitate pri-
vasset. Atqui omnino diversa ratione
res gesta est. Episcopi Ncstorium
citarunt ut servata regula, quam
,
Caelestinus tradiderat, condemnare-
tur. Quamquam vero Caelestinus ante
iussisset, Nestorium dignitate spolia-
tum intelligi debere, si post elapsos
decem a decreti pontificii communi-
catione dies, mentem non mutasset,
atque errores suos non retractasset;
constat tamen ex eiusdem Caelestini
adCyrillum posteriori responso, pon-
tificem longius tempus pati voluisse
antequam decretum suum impleri
rebus deberet: ut, scilicet, diuturniori tcm-
poris spatio concesso , appareret
num Nestorius aliquam resipiscen-
tiae spem afferret manifestum est
:
igitur Caelestini auctoritate factum
esse ,ut decreti sui effectus differ-
retur.
Caelestini epistola ad Cyrillum
act. 2 Concilii refertur, qua id con-
firmatur, quod de dilatione concessa
indicavimus.«Quaeris, inquit, utrum
Sancta Synodus recipere debeat ho-
minem a se praedicata damnantem,
an quia induciarum tempus emensum
est, sententia dudum lata perduret.
Super hac itaque consultatione com-
muni, communem dominum consula-
per prophetam, mortem se noUe mo-
rientis et per apostolum Paullum,
,
se omnem hominem velle salvura
fieri, et venire a<l scicntiam verita-

2?0
tis? Numquam displicet Deo accole-
rafa in quoouiiKju»^ correctio
Stufleo quieti catlioiioiit'; studeo j)er-
euntis saluti si voluerit aepritu-
, ostendi
(linem coufiteri. Quod ideo (iiciruus,
ne volenti se corrif^ere, forsitan de-
esse videamur. Nam si a nobis susti-
nentibus uvam, spinas sibi aldiderit,
impleatur, manentibus statutis, prio-
ribus fructibus iudicii; colii^^at ([uod
sulco diabolico seminavit. Sed si per-
iturus est , probet vos veloces pe-
des ad eifundendum sanguinem non
iiabere, quando sibi etiam remedium
cognoscat oblatum. » Si igitur in Ne-
storium sententia lata est post ela-
psum tempus a Caeiestino praoscri-
ptum ([uoniom id eiusdem pontifi-
, eiiim Concilii matiifestum est, ve-
cis auctoritate faetum est, niliil inde
desumi potest ([uo probetur Con-
, ,
cilii potestatem liac in re ampliorem
Pontificio decreto tuisse.
Est etiam iilud ineptum, quod his
obiici solet, vidclicet, eos qui cen-
sent, Caelestini iudicium in liac causa
per se ipsirn irretractabile ac de- , de causa Nestoriana ad efi"ectum per-
finitivum fuisse, inducere debere ad
eandem causam iudicandam ac fi- , conventu voluisse ea recitare, quae
niendam, dupiex supremum tribunal,
eo quod etiam Concilii Generalis
, tinebant. Ex eo autem,quod Episcopi
sententia, quaNestorius condemnatus
est, irretractabilis, ac detinitiva fue-
rit. Etenim non duplex supremum,
ac irretractabile tribunal inducitur
ab iis qui Caelestinum antea defi-
, disse, veluti si declaraverint, se non
nitive Nestorii causam iudicasse, ac
deinde a Concilio Generali eum da-
mnatum cssc fatentur. Nam adiuncta
rei gestae prae oculis habenda sunt.
CacIestinusantequamConciliumhabe-
retur, Nestorium, et eius errores de-
finitive condemnavit. Caelestino ipso
consentiente in posterum, Concilium
Ephosinum habitura est. Caelestino
probante, factum fuit ut condemna-
tionis Nestorii efFectus difl^erretur. In
Concilio ipso, in quo Nestorius est
condemnatus, Episcopi circa eius cau-
sam, sequuti sunt regulam a Ponti-
flce praescriptam. Unius igitur Cae-
lestini auctoritas in hac causa ha-
bita est tamquam irretractabilis, ac
suprema, et unicum dici potest fuisse
,
CAPUi LV.
supremum tribunal, a (juo Nestorii
ci\{\>ii definita e^t.
Neque alFert ar^umentum , (|U0
possit , Caelestini iudicium
tam([uam definitivum existimatnm
non fuisse, illud, ([uod Card. Luy.er-
nius animadvertit, post Romani Pon-
tificis definitionera, Conciliura Gene-
rale in eadem causa habitum esse ,
at(iue in eo Concilio, tum Cyrilli lit-
teras a Caelestino probatas fuisse
perlectas, tum errores, quos Nesto-
rius praedicabat fuisse narratos
, ,
ut ap[)areret, Cyrilli epistolara ca-
tholicae fidei consentaneara esse ,
Nestorii autem opinioues cum fi<'e
catholica prorsus pugnare. Ex actis
rum iuridicum examen de liis rebus
institutum non cs>>e. Neque harum
Iitterarum lectio facta in Sjnodo ,
probat eas iuridice fuisse examina-
tas. Aliud enim id non evincit, nisi
Episcopos, qui probante Caelestino,
et eius regulam sequente.^, decreta
dueturi erant, in publico generali
in causa ipsa praecipuum locum ob-
in Concilio Romani Pontificis de-
,
creta cum cathoiica fide convenire,
communi sutfragio testentur, non se-
quitur eos iuridice ea decreta perpen-
fuisse recepturos ea decreta nrsi
,
inquisitione facta, intellexissent in ,
iis doctrinam catliolicara contineri.
Denique Concilium Generale in
Nestoriana causa habitum esse post
Caelestini iudicium, argumento esse
non potest, ante Concilium, causam
Nestorii finitam non esse. Concilium
enim non habitum est, ut definitive
dc causa illa iudicaretur,examine re-
novato, sed ut universalis Ecclesiae
sutfragio, in generali conventu, ma-
nifestato, audacia haereticorum con-
fringeretur, atque errores facilius
refellerentur.
Quamquam haec per se perspicua |
sint, possunt tamen conflrmari duo-
bus hisce testimoniis. Phiiippus Le-

DE CAELESTINI I. R. P.
gatus Caelestini in alioquutione ad
Synoflum act. 2, « Firrnum igitur
est, ait, iuxta omnium Ecclesiarum
decretum (nam Orientalis Occi- et
dentalis Ecclesiae sacerdotes, vel per
se V3l certe per legatos, sacerdotali
, biscum luisse ... Deiectionem (Nesto-
liuic consessui intersunt), quod iii
ipsum pronuntiatum est. » Caelesti-
nus vero in ep. ad Synodum Ephesi-
CAPUT
l)E IlAKItS^SI EUTYCIIIANA, ET CONCILII CIIALCEDO>'i:.\SIS GENi.RALIS
CELEIJRATIONE.
Sunt nunc tradenda quae praeci-
puaruin rerum ad haeresimEutychia-
nam spectantium notitiam continent.
Itaque Eutyches celeberrimi in Con-
stantinopolitana Urbe monasterii Ab-
bas, et Archimandrita, unam tantum,
postunitionem,inChristonaturames-
se contendens, haeresiNestorianae op-
posita, veram de incarnationis myste-
rio doctrinam et ipse oppugnare coe-
perat. Flavianus Constantinopolita-
nus Episcopus in Sjnodo Constanti-
nopolitana anno 448 habita, nascen-
tem haeresim continuo evertere co-
natus est. Nam cum Eusebius Dorj-
laei in Phrjgia Episcopus, Eutjchis
errorem ad Sjnodum retulisset, Fla-
vianus, ceterique praesentes Sjnodo
Episcopi , Eutjchem citarunt
aliquandiu tergiversatus , tandem
adfuit, et cum errorem suum
ganter tueretur, damnatus est, sa-
cerdotii munere, ac monasterii prae-
fectura spoliatus: ad S. Leonem Ma-
gnum PontificemEutjches aFlaviani
sententia appellavit, sed eum intel-
ligeret , se nihil a Sede Apostolica
eonsequuturum esse, Chrjsapliii po-
tentissimi in aula Theodosii Eunuchi
opem imploravit , qui Theodosium
adduxit , ut contra Leonis Magni ,
aliorumque Episcoporum exploratam
.sententiam,Sjnodum indiceret, quam
oecumcnicam esse volebat, quaeque
rcvera p]phesi coacta est die 8 Au-
irusti anno 449.
1 ,
SENTENTIA IN NESTORIANA CAUSA. 90
nam scripta postquam id relatum fue-
rat,sua decreta impleta t'uisse,«'ran-
dem, inquit , malorum fme gauden-
dum est...Huius rei tam fideliter per-
actae vos exequutores videmus no-
rii) iustam et exaltationem (Maxi-
,
miani ad Episcopatum Constantino-
politanum) dicimus iustiorem. »
LVI.
Sjnodo interfuerunt 130 Episcopi,
ac, iubente Imperatore ei praefuit
,
Dioscorus Alexandrinus Episcopus ,
etsi Romani Pontificis proprium hoc
esse tantummodo posset. Leo M. in-
vitatus ad Sjnodum. iustissimis ad-
ductis excusationibus non venit, sed
eo misit legatos lulium Episcopum
Puteolanum, Renatum R. E. presbj-
terum S. Clementis, Hiiarium Dia-
conum, et Dulcitium Notarium, qui
tamen cum viderent Sedis Aposto-
,
licae iura violari ex eo, quod Dio-
scoro Sjnodi praesidentia commissa
fuisset, se numquam veluti R. Pon-
tificis lep:atos in Svnodo p^esserunt.
Haec vero in Concilio pcracta sunt.
Eutjches introductus, continuo con-
,
qui fessionem fidei proposuit falsitatis ,
ac simulationis plenam et verbo-,
arro- rum ambiguitate perplexam. Retra-
ctata deinde sunt gesta eius conde-
mnationis, ipse innocens declaratus,
et ab excommunicationis vinculo so-
lutus.Flavianus fidei vindex cum Eu-
sebio Dorjlaei Episcopo damnatus ,
plurimique Episcopi simul condemna-
ti proscriptique sunt, inter quos Ibas
Edessenus Episcopus Theodoretus
,
Cjrensis, et Domnus Antiochenus.
His tantis sceleribus fortiter Ro-
mani Pontiiicis Legati restiterunt
et plures Episcopi ad Dioscori pedes
se abiecerunt, eum exorantes, ut a
FLiviani, ac Eusebii damnatione abs-
tip.eret. At haec omnia inutilia pror-

•>->o
8US fuerunt, ot roaoti sunt K|)isropi,
utrius(|no namuatioii
intiMitatis etiaiii iiiilitiita ^^ladiis, qui
in Syuodum introducti sunt. Lega-
toriiMi voces lu<Iil)rio habitac, iidem-
i[uc lOplieso (ligressi
petcre potueruiit. Eusebius in car-
cereia coniectus ut deinde in exi-
, Nihil ergo a mo factum ost
lium deferretur Flavianus vero ,
; novitati sit affine nec qui ex con-
60 (juod contra latain in sc daiiina-
tioiiis sententiam^ad Leonem R.Pon-
tili(^ niappelia'ss'jt ita calcibus , et
a Dioscoro, et Barsuma Syro
pn;_;:iis
Ai'oliiman(!rita Kiitychis sectatore
cae>ns est ut tiiduo post
, cum in
exilinm pelleretur, mortuussit. Cum
ea omiiia, quae in Concilio gesta
sunt, per vim patrata fuerint, cum-
que iura omnia violata in eo sint,
lactum est, ut illud Ecclesia perpe-
tuo fuerit detestata et Latroniim , stantinopolitanamEcclesiam cum rao-
Con ventum, Latrocinium Ephesiiium,
Synodum Latrocinalem, illam Syn-
odum appellaverit. Theodosius lege
lata Synodi huius decreta confir-
, atque Eutychem
mavit, sed Leo M. ubi cognovit quid-
naiii in ea gestum fuisset, universa
Synodi acta rescidit, et liabuit Ro-
inac anno 449 Concilium, quo Latro-
cininm Ephesinum reiecit ut vero
tantis malis remcdium eiusmodi af-
ferret, quod etiam solemnitate sua
idoneum esset ad pcrditorum homi-
num audaciam frangendam, postula-
vit a Tiieodosio, ut generalem Syn-
odum in Italia liaberi pateretur, de
eaque re egit etiam cum Valenti-
niano III , qui in Occidente impe-
rabat.
Id vero, quod a Theodosio petie-
rat et non impetraverat
, Marcia-
nus concessit, qui Theodosio iuniori
anno 450 mortuo successerat, quique
interea Constantinopoli Synodum ha-
beri voluit, ut, etiam antequam ge-
nerale Concilium celebraretur , in
Regia Urbe haeresis Eutychiana pro-
scriberetur. Illud Concilium Anato-
lius Episcopus Constantinopolitanus
convocavit anno 450. « Anatolius
reverendissimus Episcopus (ita legi-
tur act. 4 Concilii Chalcedonensis)
Constantinopolitanus dixit: Tenuit
»
CAn.T I/.I.
pridem consuetudo, ul qui i:i liae
sub-^^ribero ,
mag:ia civitate morantur Sanotis^imi
Epi>c(jpi , cum eos temporis occa-io
vocat do emorgentibus (luibusflam
Ecclesiasticis causis, conveniant, ac
l'u;.ra salutem singula definiant , responsoquo cos
dignentur qui precantur aliqaid.
,
quod ,
;
suetudino consederunt Sanctissimi ,
qui in civitate erant Episcopi, novara
, formam protulerunt. Ac ostondit
praosontiam Episcoporum actio, quao
iacta est. » De hac Synodo quao ,
, Constantinopoli exEpiscopis ibi com-
morantibus, Presbyteris, Archiman-
dritis ot Diaconis congregata est
, ,
S. Leo M. ipse loquitur in epistola
ad Paschasinum Lilybaetanum an-
110 451 scripta. «Totam, inquit, Con-
nasteriis omnibus, et multis Episco-
pis, noveris praebuisse consensum,
et subscriptionibus suis Nestorium,
cum suis anathe-
,
matizasse dogmatibus.
Post haec Generale Concilium Ni-
caeae in Bithynia die 1 Septembris
anno 451 habendum indictum est a
; Marciano, ad quod Episcopi omnes,
et Leo M., si per negotia Sedis Apo-
stolicae id sibi liceret, invitati sunt.
Magno numero Episcopi Nicaeam
convcnerunt Leo ; misit autera eo
Legatos suos Paschasinum Lilybae-
tanum , Lucentium Asculanum Epi-
scopos, Bonifacium praeterea ac Ba-
silium presbjteros , quibus postea
adiunxit lulianum Coensem Episco-
pum. Synodus deinde Chalcedonem
, translata fuit urbera Constantinopoli
proximam ,
quo coramodius Marcia-
nus ipse cum Senatu
adesse posset,
ut re ipsa actiono 6 contigit, exci-
pientibus eum summis plausibus Syn-
odi Patribus , et honorificentissimis
nominibus salutantibus.
In Chalcedonensi S. Euphemiae
templo ea Synodus habita est , et
cum coepisset 8 idus Octobris an-
no 451 absoluta est calendis Novem-
bribus eiusdem anni, habitis 16 ses-
sionibus, et praesentibus sexcentum

DE HVERESI
circiter Episcopis. Rom.
Legati Sjnodo praefuorunt, haeresis
Eutychiana in ea proscripta est
Christum esse in duabus naturis in-
confitse, immiitahiliter, indivise et
inseparahiliter praedicatum fuit. Eu-
tyches, Dioscorus, totumque Latro-
cinium Ephesinum est condemnatum,
Leonis epistola ad Fiavianum, cui Pa-
tres omnes subscripserunt, honorifi-
centissirae recepta fuit, atque ad hu-
ius normam conditum est decretum,
quo Religionis dogmata a Patribus
Chalcedonensibus explicata sunt, at-
que illud praecipue, quod superius in-
dicavimus, de duabus minime inter se
confusis, et permistis inChristo natu-
DE S. LKOMS 3IAGM
AD S. FLAVIAMM
DE INCARNATIONIS MYSTl-RIO.
In Chalcedonensi Synodo Generali,
in qua Ephesini Concilii Latrocinalis
gosta universa funditus erant rescin-
denda, maximis laudibus, ut supo-
rius monuimus, excepta est S.Leonis
ad Flavianum epistola, qua catholica
de Incarnatione doctrina exposita
et contra Nestorii, Eutjchisque er-
rores propugnata est. Fuit hoc cele-
berrimum totius Ecclesiae testimo-
nium de Romanorum Pontificum
dirimendis fidei , morumque
contro-
versiis, infallibilitate, et apertissime
Ecclesia ipsa ostendit, sibi per^ua-
sum esse, in eiusmodi negotiis, Pe-
trum in Successoribus suis viventem
loqui et doctrinam divinitus acce-
ptam , tamquam omnium christiano-
rum Patrem, ac Magistrum explica-
re. Hoc manifeste continent a Pa-
tribus adhibitae loquendi rationes ,
quibus Pontificis epistolam excepe-
runt, atque illa apertissima senten-
tiae suae explicandae ratio, qua usi
suat, ut h^aereticos illos esse decla-
raverint , qui doctrinae , quam Leo
tradebat, non assentirentur.
,,
EUTYCHI.S.*''A KT CONCIL. CHALC. ETfJ. 22)^
Poiitificis ris, ad quod dogma defendendum, ei
explicandum Leo ipse ISIagnus epi-
stolam ad FLavianum scripscrat post
damnatum in Constantinopolitano
Concilio Eutjclicm.
Concilio absoluto, Marcianus, Ana-
tolius, aliique Kpiscopi, de rebus in
eo gestis ad s. Leonem rctulorunt,
qui ea confirmavit omnia, quac ad
fidci causani dofcndendam gesta fuc-
rant,propter quam causamConcilium
indictum erat. Apparet ex liis Clial-
cedonen^eConcilium fuisse vere gone-
rale, cum ea onmia, quae ad Concilii
Oecnmcnici naturam constituendam
necessario requiruntur,in illo fuerint
religiose constanterque adimpleta.
CAPUT LVII.
PO.NTIFICIS MAXIMI EPISTOLA DOG.MATICA
EPJSCOPL.M CO.\STA.NTli>OP0LITAM'M
Non ita tamen existiraarunt scri-
ptores, quos saepius commemoravi-
mus. Ut enim suas opiniones de Ro-
mano Pontilice tuerentur, contende-
runt tum probatam ab Episcopis
,
Chalcedonensibus raeraoratam S.Leo-
nis epistolam ad Flavianum fuisse ,
cum instituto ia eandem epistolam
iudicio factaque inquisitione
, Pa- ,
trum Ecclesiae doctrinam in ea con-
in tineri compertum est. Febronius vc-
ro cap. 6 de statu Ecclesiae, et le-
gitima Romani Pontificis potestate,
in quo opere nullam oraittit occa-
sionem de sedis Apostolicae dignitate
detrahendi cum subiectam Episco-
,
porum iudicio hanc epistolam fuisse
contendisset,«Eos, inquit, qui sanam
partem tuebantur non provocasse,
ad unius Leonis auctoritatera sed ,
etiara, et aequaliter ad Cyrilli sen-
tentiara proinde dura profitentur ,
:
Petrura per Leonera loquutura esse,
aliud non dicunt, quara examinatam
a se, et cum Patrum scriptis colla-
tara sententiam Leonis, invenisse con-
formem doctrinae Petri, et reliquo-
 1 ,
22
ruai Apostolnriim , ca:j.!om proiiule
amplootondam esse. »
I'a niac a «lefensoribus «'cclaratio-
nis Cleri G:Uli<*atu diouutur, fuse a
Canl. Orsio relutautur iih. 1 opcris
(le irreformabili Romani Pontificis
iuiiicio, in definiendis fidei contro-
versiis, ct ad eos etiam retellendos
lcj^^cndus Petrus Ballerinius, de vi,
ac ratione Primatu.s RR. PP. cap. 13
et scquenti. Ad Febronium vero con-
futandum, praeter quam quod in hoc
disputationis genere ea ipsa faciunt,
quae contra defensores declaratlonis
Cleri Ouilicani atturuntur, legendus
idem Ballerinius in vindiciis auctori-
tatis Pontiticiae cotitra opus Faustini
Febronii cap 1, et Fraiiciscus Anto-
nius Zaccaria in Antifebronio parte 2
lib. 4 cap. 3 num. 1. Non est necesse
longam disputationem instituere, ut
falsum omnino esse ostendatur, tum
probatam fuisse, receptanique in Syn-
odo Leonis Magni epistolam cum
inquisitione vera , et comparatione
facta, compertum est, cam cum ca-
tholica de Verbi Incarnatione doctri-
na prorsus convenire. Id enim cum
Synodi Chalcedonensis ipsius actis
omnino pugnat et cum iis quae
, ,
ante habitum Ciialcedonense Conci-
lium, de ea epistola constant.
Atque ut ab lioc postremo exordia-
mur, certuju Leoneni Magnum,
est,
cum Ephesinuni Concilium quod de-
inde latrocinale evasit habendum ,
erat, omnino
iudicasse, de Eutjchis,
eiusque sectatorum doctrina dubitari
non posse hacreticam esse, co (|Uod
in sua ad Flavianum epistola catho-
licam de Verbi incarnatione senten-
tiam exposuisset, cui Eutychis do-
ctrina, absque ulla controversia erat
contraria. Eo die, quo epistolam il-
lam ad Flavianum Leo scripserat,
id est 15 lunii" anni 449, ad Theo-
dosium Imperatorera litteras dedit,
quibus artirmavit, mittere se ad Ephe-
sinum Conciiium Legatos suos ut
si Entyehes consiiium mentemque , Atque haec quidera ad illud tera-
mutasset, humaniter veniam conse-
queretur, aperte vero ab Eutyche
esse o<stendendum , se catliolicam
CAPIJT L VII.
ctrinam fim[decti. « Quid autem ca-
tholica l'Icclesia universaliter de S.-^-
cramento Dominicae Incarnatio!ii
credat et doceat ad Fratrem
, , , <
Coepiscopnm mcum PMavianum pl'
nius continent scripta quae mi-i.w ,
In epistola vero ad Pulcheriam An-
gustam ,
quam eo ipso die Leo scii-
psit,Legatis mandata se dedisse dt-
monstrat de iis quae in Synodo scr- ,
vari oporteret. Ad Concilium pra- -
terea Ephesinum scribens, non qua*-
rendum esse , ait, num Eutyches er-
raverit, sed « ut pestifero error<.'
damnato, etiam de ipsius, qui impru-
denter erravit restitutione tracte-
,
lur si
, tamen doctrinam veritatis
amplectons sensus haereticos (jui-
, ,
bus imperitia eius fuerat irretita
plane aperteque
, propria vocc et ,
,
subscriptione daranaverit. >
Sunt fortasse luculentiora, quae
in epistolis 34 Ballerinianae editio-
, nis 35 et 36 continentur. In earum
enim priraa, et altera, quae ad lu-
lianum Coensem scriptae sunt,aperte
dicit Leo Magnus, ex litteris ad Fla-
vianum scriptis Ecclesiara universam
habere, quid prorsns in eo fidei ne-
gotio credendura ab oranibus esset :
« Ad fratrera nostrura Flavianum
sufficientia , pro qualitate causae ,
scripta direxi, quibus et Vestra Di-
lectio, et Ecclesia universa cogno-
scat, de antiqua, et singulari fide ,
quam indoctus impugnator incessit,
quid divinitus tradituni teneamns ,
et quid incorarautabiliter praedice-
mus. » In altera autem, se plenissi-
raas ad Flavianura litteras contra ni-
raiae in>pietatis errorera raisis.se af-
firmat, ac nonnulla iis litteris con-
sonantia se adiecisse, ut unanimiteP
atque constanter iis, qui evangelium
Cliristi corrumpere cupiunt, resiste-
retur. In tertia deraura ad Theodo-
sium, non talera esse quaestionem
ait, quae orta est, de qua aut possit,
, aut debeat dubitari.
,
pus referuntur, quo nondura tumul-
tus Ephesini erant excitati, vel la-
do- trocinalis concilii scelera Leo Ma-

DE S. LEONIS MAGNI P.
gnu3 ignorabat. Tantorum vero cri-
minum nuntio Romam allato, Pon-
titex gravem de ea re ad Theodo-
sium misit epistolam, quae apud Bal-
lerinios 44 est. li\ ea vehementer
de sceleribus Ephesi patratis Leo
conquestus, illam inter latrocinii cau-
sas recenset, quod Dioscorus suae ad
Flavianum epistolae legendae pote-
statem non fecisset: « Si scripta ad
Flavianum, Episcoporum publicari
auribus Alexandrinus permisisset
Anti.stes, ita manifestatione purissi-
mae iidei, quam divinitus inspiratam
et accepimus, et tenemus, omnium
concertationum strepitus quievis-
set.» Cum vero habendae novae syn-
odi consilium initum est, apertissi-
me Leo Magnus ostendit, mentem
suam omnino esse de fidei definitione
disputari in ea synodo non debere,
sed in sua ad Flavianum epistola
contineri, quae catholicae Ecclesiae
de Verbi incarnatione sententia sit,
et ea, quae luculenter Eutychis, et
Nestorii errores refutarent.
Quare factum est, ut cum Pa-
schasinum Episcopum Liljbaetanum
velutisuum ad novam sjnodum le-
gatum destinaret, ad eundem episto-
lam miserit, quam ad Flavianum
antea scripserat, ut ex ea intellige-
ret, quid Ecclesia catholica de Verbi
incarnatione sentiret. « Epistolam
nostram, inquit, quam ad sanctae
memoriae Flavianum de hac re ple-
nissimam misimus,quamque Ecclesia
universalis amplectitur, diligentius
tibi recensendam, cognoscendamque
direxi. » In iis litteris autem, quas
ad sjnodi patres ipsos scripsit, fidem
iam a se, in memorata ad Flavia-
num epistola definitam esse, et ex-
plicatam affirmat « secundum Evan-
gelicas auctoritates, secundum pro-
pheticas voces, apostolicamque do-
ctrinam, plenissime ac lucidissime. »
Haec vero Leonis agendi, et scri-
bendi ratio perspicue demonstrat
eidem fuisse persuasum, non mouo
ea quae 4n epistola sua ad Flavia-
num exposuerat, patrum sjnodi iu-
dicio subiicienda non esse , verum
TOM. I.
,, ,
M. EPIST. DOGMATICA. ETC. 225
etiam ex eadem epistola, Episcopos,
qui synodum erant celebraturi, nor-
mam desumere debere,et absque ulla
haesitatione intelligere, quae Eccle-
siae catholicae de Verbi incarnatione
doctrina esset, et omnibus credenda
proponeretur.
Neque vero Leo tantum, ita de
Antequam e-
epistola illa iudicavit.
nim concilium Chalcedonense habe-
retur, eadem ratione de ea epistola
occidentales, et orientales Episcopi
existimarunt, prout constat ex epi-
stola 68 apud Ballerinios, in qua
nonnulli Galliarum Episcopi anno
450 eam totius Ecclesiae iudicio
comprobatam demoustrant, atque ex
actione 4 concilii Chalcedonensis, in
qua refertur, anno 450: « Cum pauci
Constantinopolim Episcopi convenis-
sent, missa est epistola almi Archie-
piscopi Leonis, iis qui ubique essent
Metropolitis, et subscripta est. »Cum
ista tempus illud respiciant, quod
Sjnodi Chalcedonensis celebrationem
praecessit, cumque ostendant, Eccle-
siam, etiam ante" illud tempus, quo
synodus celebrata est, veluti fidei
tesseram contra Eutychis, et Nesto-
rii errores epistolam illam habuisse,
falsum esse evincunt , eam deinde
episcoporum Chalcedonensium iudi-
cio subiectam fuisse.
Ut vero ad ipsum Chalcedonense
Concilium veniamus, illud iure affir-
mari potest, nihil ab eiusdem con-
cilii historia adeo alienum excogitari
posse, quam in epistolam Leonis Ma-
gni iudicium, et inquisitionem uUam
veram institutam esse. Praetereo ,
actione l. cum de Flaviani fide quae-
stio excitata fuisset, omnem de ea
re controversiam sublatam esse, eo
quod Paschasinus, et Lucentius Se-
dis Apostolicae legati asseruissent
Flavianum ea credidisse, quae Leo
Magnus oredenda proponebat. Omit-
tam, actione 2 fidei expositionem
coiidere Patres recusasse, eo quod ad
Arium , Eunomium Nestoriumque
,
conlutandum quae a
satis essent ea,
Nicaeno, Constantiiiopolitano, et E-
phesino concilio decreta fuerant, ad
15
2'?6 CAPCT
lCutychem vcro rcfellondum perspicua
es>^et Leoiiis ad Flavianum epistola.
Illud dicara, cum eadem actione 2.
Pontiiicis epistola a<lhuc lecta non
csset, ubi lides Nicaena, Coiistaiiti-
iiopolitana, et Cjrilli epistola reci-
tata luisset, has patrum voces audi-
tas e>se: € Reverendissimi Episcopi
clamaverunt. Oranes sic crcilimus.
Papa Leo sic credit. Anathema, qui
partit, et qui confundit, et qui divi-
dit. Haec fides Leonis Archiepiscopi.
Leo sic credit. Leo, et Anatolius
ita credunt. Omnes sic credimus.
Aeterna memoria Cyrilli. Sicut epi-
stola Cyriili habet, ita sapimus. Sic
crediraus. Leo Archiepiscopus sic sa-
pit. Itacredit, ita scri].sit.» Allatara
praeterea esse coraraemorabo episto-
lara Leonis ad Flavianura , eaque le-
cta, ita Episcopos corarauni sutTragio
faisse loqnuto^ , ut aperte ostende-
Tent, se ne coglt^'??^ q\ud6*m do iu-
dicio, vel examineln eam instituen-
do. Nara ita habet ea actio 'tomo 4
Conciliornm LabVaci, col.l2^5:«Post
lectionera autem 'praedicta6 epistolae
ReVerendissimi Episcopi claraave-
Yunt. Haec Patram fides. Haec Apo-
sto]6Tura fides. Oranes ita crediraus.
Orthodoii ita crediraus. Anatheraa,
qni it^ tion crfedit. Petrus per Leo-
nera loquutus est. Apostoli ita do-
cuernnt.Pie, et vere Leo docuit,Cy-
rillns itk docuit, Cyrilli aeterna me-
moria. Leo, et Cyrilhis ita docuerunt.
Anatliema, qui sic non credit. Haec
vera fideS. ' Catholici ita sapiraus.
Haec Patrnra fldes. Haec in Epheso
cur lecta non sunt? Haec Dioscorus
occtiltavit.>
Adeo pugnat vero, ut arbitror, hic
locus cura alicuitis veri exarainis, vel
inquisitionis in^titutione, quara pu-
gnat Leonis 'epistolara, taraquam ve-
ram catholicae fidei professionera
coTumuni svnodi sufira^io habitam
pcrpetuo fuisse, et habitam aliqlian-
do non esse. Haec enim duo conve-
nire omTiino nou possunt, Episcopo-
rum consensu coramuni declaratura
fuisse, eam epistolara. esse Catholi-
cae, et Apostolicae fiaei professio-
LVII.
nera, ac deinde in eandera epistol n
inquisitionem institutam es-»*, ut :<.-^j-
pareret utrura catholicam senten-
tiara in ea Pontifex r t.
Neque vero, quod Al Nicopo-
litanus Episcopus, et nonnulli, qui
eura sequebantur, petierint inducias
dari , ut res tota perpenderetur, id
quidquam valet, ut ostendatur re- f
vera deinde inquisitionera institutara
esse. Nara legenti actionem 2 citatu
torao, colunina 1239, apparebit, quara
parvo nuraero essent ii, qui Atticum
sequebantur, et inducias concessas
esse tanturaraodo, ut docerentur, qui
dubitare videbantur « Reverendis-
:
sirai Episcopi (idest, qui Attico ad-
haerebant) clamaverunt. Si iubetis
dari nobis inducias, petimus patres
perscrutari. Magnificentissirai , et
gloriosissirai iudices, et araplissiraus
senatus dixerunt. Difieratur audien-
tia usque ad quinque dies . ut qui
. .
dubitant , doceantur. Oranes Reve-
rendissirai Episcopi clamaverunt.No3
ita credimus. Omnes ita credimus.
Sicut Leo ita credimus. Nostrum
,
nullus dubitat. Nos iam subscri-
psimus.
Qnod si considerentur ea quae ,
actione 4 referuntur, multo luculen-
tius etiam constabit,perpetuo veluti
fidei tesseram Leonis epistolara ha-
bitam esse. Nara cura Sedis Aposto-
licae Legati affirraassent: « Beatis-
sirai, atque Apostolici viri univer-
salis Ecclesiae Papae Leonis, Nesto-
rii et Eutychis haeresim daranan-
tis directa scripta, quid vera fides
habeat exposuerunt. Sirailiter vero
sancta Synodus hanc fidem tenet,
hanc sequitur, nihil amplius nec ad-
dere potest, nec miiiuere. Reveren-
dissirai Episcopi clamaverunt oranes:
sic crediraus, sic baptizati suraus, sic
baptizaraus. » Cum autera nonnulli
Aegyptii Episcopi rationem callide
quaererent, qua Eutychis apertam
conderanationem declinarent, Patres
omnes affirmarunt, eos subscriberc
omnino iJebere Leonis epistolae, Eu-
|
tychi anaihema pronuntiare diserte
)
oportere, haercticum denique essQ
 DE S. LKONIS MAGNI P.
qui epistolae Leonis subscribere re-
cusasset, cui universasynodus assen-
sum praebuerat.
Sunt haec eiusmodi, ut arl adver-
sarios relellendos explicatione pror-
bus nori indigeant. Etenim si iriqui-
sitio in eam epistolam instituta est,
id nonnisi ex synodi actis eruendum
est. Si vero ea acta docent, perpe-
tuo synodum habuisse Pontificis epi-
stolam, veluti certam, et perspicuam
catholicae et apostolicae fidei pro-
fessionem, cui non assentiri, idem es-
set ac catholicae Ecclesiae fidem non
profiteri, profecto extra controver-
siam esse debet numquaiii synodi iu-
tlicio, verae^iue inquisitioni illam
subiectam fuisse.
In epistola n. 120 ad Theodore-
tum scripta post habitam svnodum
Chalcedonensem, Leo M. ita quidem
de sua ad Flavianum epistola loqui-
tur: « Ne aliarum sedium ad eam,
quam ceteris omnium Dominus sta-
tuerit praesidere, consensus assenta-
tio videretur, aut alia quaelibet na-
sci possetsuspicio,inventi sunt prius,
qui de iudiciis nostris ambigereiit.
Et cum nonnulli a dissensionis inci-
tati auctore, ad contradictionembella
prosiliunt, ad maius bonum , maio
eius, auctore totius bonitatis dispen-
sante, proventum est .... ipsa quo-
que veritas et clarius renitescit, et
fortius retinetur ,cum quae fides
,
prius docuerat, haec postea examina-
tio confirmavit. Muitum denique sa-
cerdotalis officii meritum splendet,
ubi sic summorum servatur aucto-
ritas, ut in nullo inferiorum putetur
imminuta libertas. »
Ut ceteros omnes omittam ,
qui
Leonis epistolam in generali Chal-
cedonensi sjnodo Episcoporum iudi-
cio subiectam esse contendunt, uti-
tur hoc Pontificis testimonio ex epi-
stola ad TheodoretumdesumptoEmi-
nentissimus Luzernius part. 3 ope-
ris toties citati cap. 13 num. 9, ut
eandem sententiam confirmet, con-
ciudatque, non Leonis epistolam, sed
concilii definitionem, reddidisse ir-
reformabilem Eutychianismi conde-
M . EPIST. DCOMATICA ETC. 227
mnationera. Nam eo loco patere ait,
prirao, Pontificem fateri,Sjnodi con-
sensus propriam esse irretractabili-
tatem; deinde post scriptam illara a
se epistolam, Episcopisque communi-
catam, legitimam esse potuisse de
re, quae in eadem pertractabatur,
dubitationera ;institutara esse at-
,
que inquisitionem fuisse, quae doctri-
nara in epistola sua explicatara con-
firmavit.
Contendit praeterea raemoratus
auctor, ex Leonis loco in epistola
ad Galliarum Episcopos, quae apud
Ballerinios estl02 denionstrari, eius-
<lcm Poiitificis sententiara fuisse, o-
ninem de Nestorianisrao, et Euty-
chianismo controversiam, non episto-
lae suae ad Flavianum auctoritate,
sed concilii decreto diremptara esse.
Ait enim in ea epistola Leo: € Non
enim iam ultra cuiquam excusatio-
nis refuirium de igrnoranriae inscitia,
vel de intelligeritiae difiicultate con-
cecitur. Cum ob hoc ipsum sexcen-
torum fere coepiscoporum nostrorura
synodus congrefrata, nullam artem
ratiocinandi, nuliuralocura disseren-
di contra funciatam divinitus fidem
sperare permiserit. »
Maroiani deni(jue Imperatoris au-
coritatem appellat, eumque in edi-
cto suo aperte alfirraare eontendit,
concilium Chalcedonense fuisse, cui
Eutychianismi causae suprema defi-
nitio accepta referri debeat. « Cesset,
inqLiit Imperator, profana contentio,
nain iniuriam facit iudicio religio-
sissimae Synodi, si quis semel iudi-
cata, ac recte disposita revolvere, et
puhlice disputare contendit. »
Praeter ea quae ex allatis testi-
moniis demonstrari putat memora-
tus auctor ad suam sententiara de-
fendendam, plura.iisputat citato loco
ut, si docuerit epistolam Leonis post
iudicium in eam institutura a Syno-
do confirmatam esse, Synodum ipsam
Pontifice Romano superiorem esse
concludat. Itaque, ut praecipua recen-
seam, Episcoporum, sumrais plausi-
bus eandem epistolara recipientium
acclamationes intrinseco epistolae
,
?0.^ CAPUT
ipsius merifo epi^copis explorato^ et
cognito, tribuendas esse uit, et ad-
mirationis potius, ([uam submissionis
tesiimonia, irretractabilL-m quidem
eam i^^piscopis visam esse, sed post-
(|uam, examine absoluto, irretraeta-
biiem esse comperissent: actione 4
Episcopos de epistola revera delibe-
rasse, ut appareret utrum cum Ni-
caenorum , et Constantinopolitano-
rum Patrura flde convenirct, Episco-
pos (ieni(iue, cum de epistola opinio-
nem suam protulerunt, iis subscri-
bendi raodis usos esse, ut suftragiiira
(luodammodo, in iudicio, de ea ap-
probanda tulisse videantur. Anato-
lius enim Episcopus Constantinopo-
litanus ait: « Epistola Sanctissirai
Lconis consonat sjrabolo tercentura
decem et octo, et centum quinqua-
ginta patrum, sed et his, quae in E-
plieso sub Sanctissimo Cyriilo gesta
sunt, quapropter consensi, et liben-
ter subscripsi. » In eandeni senten-
tiam iverunt ii, (luorum haec sub-
seribcndi ratio imt Concordat et
: das ac refellendas iniustas de Synodi
snhscrifisi.Concordat et ideo subscri-
pu, cum recte habeat. Cum vide-
rem, cum sentirem, cum deprehen-
derem, cum invenirem consentire,
subscripsi. Persiiasiis , instructus,
certior factus,quod omyiia consenti-
rent, subscripsi.
Breviter his nunc a nobis respon-
dendum est atque ostendendura, ex
iisdera nulla ratione effici posse, epi-
stolam, de qua disputaraus, concilii
iudicio , et verae iuquisitioni subie-
ctara fuisse. Atque ut de loco illo
superius adducto ex epistola Leonis
ad Tlieodoretum, primura dicamus,
nihil est, quod adversariorum sen-
tentia inde iuvari queat. Indicatur
ibi libertas a PP. Clialcedonensibus
adhibita,prout apposite notant n. 15
ad eara epistolam fratres Ballerinii,
ut, nonnullis Episcopis, qui de Leo-
nis definitione arabigebant, difficul-
tates suas in concilio proponentibus
per tractatura et discussionem catho-
lici dograatis, satisfacerent, eosdera-
que catholicura sensum, quera minus
inteliigebant, edocerent, atque ita in
Lm.
lide confirmaront. Haec autem cura
ita se habeant, cumque libei-tatis, et
examinis huius ratio eo tantum spe-
ctet, ut (juae definita fuerant, Epi-
scopi conlirmarent, et repugnantes
edocerent, voheraenter decipitur, qui
ex eo Leonis epistolae loco colligit
Pontificera existimasse, Episcopis in
Chalcedonensi concilio liberum, et
licitum fuisse, suam definitionem in
epistola ad Flavianum expositam,
ita inquisitioni subiicere, ut ab ea
dissentire vel iudicium ei contrarium
ferre possent. Profecto, cum Leo Ma-
gnus ad fidera pertinere affirmave-
rit, quae ipse in ea epistola expo-
suerat, absurdum est contendere, in
litteris ad Theodoretura contineri,
Leonem intellexisse, verum ac libe-
rum de doctrina in eadem epistola
explicata examen Episcopos institue-
re potuisse.
Opportunura rei explicandae ar-
gumentura suppeditat id quod,Leone
Imperatore, contigit. Ad corapescen-
Chalcedonensis definitione Eutychia^
norura querelas, Leone Imperatore
postulante, in ipsam Synodum Chal-
cedonensem Episcopi Orientales exa-
raen instituerunt, ac deinde eiusdera
Synodi decreta irretractabiliter ser-
vanda esse responderunt. In Codice
Encyclico plura testimonia reperiun-
tur Episcoporum, qui Imperatori re-
sponderunt ex pluribus provinciis,
se in Chalcedonensis synodi acta in-
quisitionem instituisse. Ita ex. gr.
in epistola Episcoporura Isauriae ha-
betur: « Oranes congregati et tra-
ctantes et universa considerantes, ut
erant, hoc dicimus, quia Chalcedo-
nensis concilii intentio est valde fir-
missiraa; sequitur enira praedicatio-
nera evangelii,et Sanctorura Patrura,
qui dudum in Nicaena urbe collecti
sunt, syrabolum inviolatum omnino
custodit. » Atqui est indubium noa
aliam fuisse tributam, nec tribui po-
tuisse Episcopis decreta Chalcedo-
nensis examinandi libertatem, nisi
ut, quae concilium definierat, novum
exameu eorundera confirmaret. Li-
 DE S. LEONlS MA6NI P,
boriim enim Episcopis esse nulla ra-
tionc poterat ab ea definitione dis-
crepare quae a concilii universalis
,
auotoritate profecta erat.
Ex eo igitur examine,concilii Ciial-
cedonensis auctoritas nuUum detri-
mentum passa est,vel patipotuit, at-
que est manifestum, omnes qui liber-
tate illa abutentes, Chalcedonensem
definitionem repudiassent, eo ipso
haereticos fuisse evasuros. Perspi-
cuumigitur est,praeter examen veri
ac rigorosi iudicii, aliud etiam exa-
men haberi posse, quod instructionis
tantummodo sit, atque adliaesionis,
ad quod habendura non requiritur
in eo, qui illud instituat, ius, et au-
ctoritas illo superior, cuius res agi-
tur: neque in ea re facienda siipponi
debet decipi eum potuisse, in quem
inquisitio instituitur , cum examen
eiusmodi alia de causa non insti-
tuatur, quam ut veritas luculentius
demonstretur,ac dubitatio quaelibet
oborta, penitus tollatur. Ita locus
ille intelligi omnino debet, qui ex
epistola ad Theodoretum superius
allatus est, et hac ratione acceptus
nihil habet, quod eorum sententiam
iuvare possit, qui veram inquisitio-
nem a concilio Chalcedonensi in epi-
stolam Leonis ad Flavianum insti-
tutam esse contendunt.
Post haec non oportet immorari,
ut duobus ceteris illis testimoniis
ex epistola 102 ad Episcopos Gallia-
rum atque ex Marciani edicto de-
, Nego deinde admirationis tantum-
promptis respondeamus. Intelligitur
enim, ea praecipue adduci ad docen-
dum, concilii generalis auctoritatem,
Romani Pontificis potestate amplio-
rem esse, in iisque nihil diserte in-
veniri, quod ad veram inquisitionem
in epistolam Leonis institutam re-
feratur. At non video, quomodo ex
iisdem testimoniis sequatur, concilii
quidem generalis auctoritate, non
autem Romani Pontificis definitione
omnem Eutjchianismi causam absolu-
tam, totamque rei controversiam dir-
emptara esse.
Ait enimvero Pontifex, nullum
axcusationis eiTugium de ignorau-
M. EMSt. DOGMATICA ETC. 220
tia, vel de intelligentiae difficul-
tate concedi, cum Synodus oecume-
nica nullam artem ratiocinandi, nul-
lum eloquium disserendi permiserit
contra ea, quae fidei definitio fere-
bat. Ait Marcianus, vere impium sa-
crilegumque esse, qui post generalis
Synodi sententiam, opinioni suae ali-
quid tractandum reliquerit, et eius-
dem Sjnodi iudicio iniuriam inferre,
qui semel iudicata, recteque disposita
revolvere, atque de iisdisputari con-
tenderit.
Verum haec, quae Leo, et Marcia-
nus memoratis in locis habent, osten-
dunt tantum id, quod omnibus cer-
tissimum est, post Chalcedonensera
Synodum habitam, gravioris criminis
reos evasisse, qui Eutychianos erro-
res tueri prosequebantur, non quod
antequam Sjnodus generalis habe-
retur, Eutychiana causa iam finita
non esset, neque quod antea illi rei
non fuissent, qui contra Leonis dog-
maticam epistolam, vel sentiebant,
vel loquebantur,sedquodhabito con-
cilio generali, et in frequentissimo
totius Ecclesiae conventu, communi
suff^ragio Eutychianis erroribus ite-
rum condemnatis, quo clarius doctri-
na catholica, quam Leo tradiderat,
confirmata est,eo iniquiorillorum in-
solentia apparebat, qui mentem mu-
tare recusabant. Haec vero ei iis,
quae superius adducta sunt, luculen-
ter demonstrantur.
modo, non autem submissionis fuisse
testimonia, eas acclaraationes, quibus
Leonis epistola a Patribus Chalce-
donensibus'excepta est. Primo enim
loco ea ferme ratione Pontificis epi-
stolae acclamatura est, qua Nicaenae
fidei, Constantinopolitanae, et Ephe-
sinae definitioni. Nemo autem arbi-
trabitur, acclaraationes factas, cum
fides Nicaena et Constantinopolitana
recitata est, fuisse admirationis non
autera submissionis acclamationes.
Deinde post lectam Leonis epistolam,
anathema pronuntiatum est in eos,
qui non crederent quemadmodum Leo
exposuerat, et praedicatum fuit hanc
230
e%ne cloctrinam a Petro, ceterisriue
Apoitolis annantiatam. Quis vero
haec posset de admiratione, non de
submissione iure explicare? Deniqne
certum est, patres non intrinsecum
tantum epistolae meritum, sed aucto-
ritatem etiam testatos fuisse
cum secun-
qui epistolara scripserat,
dum eiusdem mandatnm, novam fi-
dci cxpositionem fieri non posse af-
firmaverint.
Ex iis , quae nunc indicavimus
facile intelligitur ,
quid
adversario debeat atfirraanti actio-
ne 4 patres revara de illa epistola
deliberasse. Ex actionc enim secun-
da manifestum est nullum omnino
, conciliorum superiorum definitioni
in iilam epistolam verum examen
institutum fuisse. Neque actione 4
haec inquisitio facta fuit. Nam pe-
tentibus iudicibus utrum cum Nicae-
na, et Constantinopolitana fide Pon-
tificis epistola conveniret, patres il-
lam convenire affirmarunt delibe-
DE ACAriANO SCHISMATE, ET CONCILIIS
Gravissimum saeculo quinto exci-
tatum est schisma, quo perdurante,
magnum Religio Catholica in orien-
talibus regionibus (letriinentum ce-
pit. Solet illud Af^acianum schi^ina
appellari ex Acaoii Episcopi Constan-
tinopolitani nomine , quod partim
eius ambitione, partim rebus in Eu-
tychianorum gratiam ab eo inique
gestis, et superba ipsius in Aposto-
licam Sedem arrogantia, illud dis-
sidium commotum, inflammatumque
sit. Neque illud breve fuit. Nam cum
anno ferme 482 incepisset, nonnisi
anno 519 sub Hormisda Pontifice de-
letum est. Ad huius schismatis noti-
tiam habendam plurimum attinet
,
nonnulla referre ex iilius aetatis
Imperatorum historia, quae cum a-
gendi ratione ab Acacio adhibita
valde coniuncta est, id quod brevi
faciemus.
CAPUT Lvin.
rationem autcm veram de ea re non
habucrunt.
Quod deniqac spcctat ad illum ab
Episcopisadhibitum sub.scriben<}i mu-
dum quo Lconis epistolae se sij1>-
,
scribere affirmarunt, quod illa cum
iilius, praecedentium synodorum fide eon-
veniret, id argumento esse nulla ra-
tione poterit, vero et iuridico exa-
mini illam epistolam subiectam esse.
Quando enim id omnino cum Con-
,
ciliiChalcerlonensis actis pugnat, ea
responderi subscribendi ratio aliud ostendere
, non poterit, nisi Episcopos, qui iam
Leonis epistolam amplexi erant, vo-
luisse etiam diserte affirmare , eam
prorsus consonare.
Restat igitur ut statuamus, alie-
num prorsus esse a Sjnodi Chalce-
donensis actis memoratam Leonis
,
Magni epistolam iuridicae inquisi-
tioni subiectam fuisse, antequam ra-
, ta a Patribus haberetur.
CAPUT Lvm.
IN EA CALSA
ROMAE HABITIS.
Itaque mortuo Marciano Impera-
tori Leo ex Thracia sufi^ectus erat
opera Asparis patricii, et Ardaburi
eius filii. Magna Leonis fuit erga
catholicam religionem cura; ab ini-
tio enim imperii sui decretum dedit
de concilio Chalcedonensi observan-
do. Item deinde iussit, neminem of-
ficia publica consequi posse, qui ca-
tholicus non esset. Interea anno 4t>8
classis, quam contra Vandalos Afri-
cam occupantes misit, capta, et in-
ceiisa partim est defectione Basilisci
cognati sui, qui classi praeerat, qui-
que exilio mulctatus est. Aspar Leo-
ni factus erat infensus , eo quod ,
prout in accipiendo imperio promi-
serat, noluisset Caesarem creare fi-
lium suum Ardaburum. Ut ei resi-
steret Leo opposuit Zenonem, unura
ex Isaurorum ducibus , cui filiam
suam uxorem dedit, et quem deinde

DE ACAdlANO SCHISMATE, ET CONCILIIS ETC.
consulem fecit. Sed non poteratZeno
cum Asparis virtute comparari, qua-
re Leo necesse putans Asparem sibi
reconciliare , eius filiura Caesarem
creavit, sed paullo post, patrem, et
filium coram se trucidari iussit ob
coniurationem vel conflatam , vel
, graviter obiurgans, et quaraprimum
ob suspicionem conspirationis.
Mortuo Leoni I anno 474 Leo
lius Ariadnis, et Zenonis, quem eius
Avus Leo Caesarcm , et Augustum
esse voluerat, quique anno 469 na-
tus erat, in imperio successit , sed
ob aetatem rcgiio administrando im-
par cumesset, Zeno imperii sum-
mam gessit, deinde mortuo Leone II
purpuram ipse induit, et a Senatu
ei ista dignitas confirmata est: an-
no 476, ut Pagius putat , raense ia-
nuario eiectus Zeno fuit ab imperio
a Basilisco, qui erat coniugis Leo-
nis I Aeliae Verinae frater et , patritii opera
usque ad anni 477 mensera aug. tj-
rannus liic iraperasse videtur, quara-
quara Muratorjus argumento de-,
surapto ex plqribus legibus anno 476
a Zenone latis, putet, eo anno Ze-
nonera iara imperium recuperasse
et universara Basilisci invasionera ad
annura 475 pertinere.
Cura imperio potitus est Basili-
scus,haereticorura gratiara sibi com-
parare volens, encyclicam dedit, qua
abrogabatur Concilium Clialcedonen-
se, et Leonis Magni epistola dogma-
tica: Sedes Constantinopolitana iis
privilegiis spoliabatur, quibus per
canonem 28 Concilii Clialcedonen-
sis videbatur potita. Ei encjclicae
Episcopi innumeri subscripsere. Sed
Acacius Episcopus Constantinopoli-
tanus fortiter restitit, imrao urbera
regiara ad defensionem excitavit
vestera puUara induit, thronum et
altare nigro colore cinxit, populura
ita coramovit, ut ferrae in seditio-
ne, de imperio dimicatura sit. S. Da-
nielera Stj^^Iitam ex columna voca-
tum ad urbem regiam pertulerunt
catholici is omnia
: mala Basilisco
praedixit: Basiliscus Constantinopoli
discessit, ad eum venit Stylita, sed
uon receptus, Constantinopolim red-
: ,
231
iit,
pluribus miraculis in: itinere
patratis. Ad iilum tunc se contulit
Basiliscus, ad eius pedes veniam im-
ploravit, revocavit encyclicam, edi-
ctum dedit pro Constantinopolitanae
Ecclesiae privilegiis: sed Daniel eum
daturum poenas afiirmans sceleris
fi- sui, ad columnara reversus est.
In maxiraa erat perturbatione ,
cura audivit Basiliscus Zenonem ex
Isauria reverti. Eo magis conatus
est catholicos sibi, et Acacium prae-
sertira reconciliare rediit revera
:
Zeno, et iraperio iterura potitus est.
Basiliscus in baptisterium confugit,
sed captus una cum uxore, et liberis
in quandam arcem inclusus in Cap-
padocia, fame periit. Zeno pertulit
deinde conspirationem a Marciano
nepote Marciani Imperatoris, sed Illi
milites Marcianum
,
dereliquerunt, et Marcianus presby-
ter factus est: aliam a Leontio, et
Illo patritio, sed uterquc captus ca-
pite plexus fuit.
Habentur Simplicii Romani Pon-
,
epistolae, scriptae iis tempo-
tificis
ribus quibus liaec evenerunt
,
et ,
quibus Simplicius ostendit quanto-
pere gauderet, eo quod Constanti-
nopolitanus Episcopus tanta con-
stantia Basilisci conatibus, et hae-
reticorum impotentiae resisteret. Re-
latura est Siraplicio haereticos , ,
tyranno favcnte minitari novum
,
conciliura haberi, quo concilii Chal-
cedoneiisis auctoritas irarainueretur,
sed auctor fuit Simplicius ut nova ,
Sjnodus non haberetur. Non modo
hoc egit scribens ad Acacium Sim-
plicius et ad monachos
, quorum ,
praesertim erga Religionem studio
factum erat ut de omnibus quae
,
,
Constantinopoli eveniebant, ipse cer-
tior fieret, sed etiam datis litteris
ad Basiliscum ipsum. Legendus Le-
quicnius in praefatione ad Orientem
Christianum tomo 1 cap. 9 ubi os-»
tendit Acacium vaferrimi ingenii
,
viruip , ita egisse apud Simplicium
Pontificem ut videri posset , Reli-
gionis amore facere ,
quae agebat
232
cum propter ambitionem suam
tummodo Basilisci conatibus
, resi-
steret.
Scilicet ambitio iila prae ocu-
si
lis habeatur, qua Acacius terebatur,
intelligitur quomodo evenerit ut
, ,
is y qui deinde sc adeo Sedis Apo-
stolicae potestatem spernere osten-
dit, videretur interea Conciiii Chal-
cedonensis. et Leonis M. epistolae ad
Flavianum defcnsor. Hoc ideo is fa-
ciebat, quod Acacius \ellet omnlno
iura Sedis Constantinopolitanae pro-
pugnare, insistens iis quae Leone
,
Magno Pontifice repiii;iiunte de ea,
re gesta fuerunt. Sciebat Concilii
Chalcedonensis 28 '^anoriem ceJeber-
rimum valde hiiic suao vuluiitati
prodesse. Sciebat siinul, Marclanum
Leoni assensum e-Jse petenti ne eius
canonis ulla ratio haberetur. Hinc
vaide restitit Basilisco, qui irritura
decernens in encyclica sua Conci-
lium Chalcedonen>e ,
quodamraodo
videbatur conatus suos evertere, qui
ei canoni praesertim innitebai.tur
in quo agitur <!e Coastantinupolitani
Episcopi potestate.
Haec igitur Acacius non faciebat
Chalcedonensis Concilii auctoritatis
studio, sed ob eain, quam animo con-
ceperat sententiam, iura Patriarcha-
tus Constantinopolitani praesertim
,
Principum auctoritate, statuendi, ac
roborandi: rei gestae contextus ita
de Acacio iudicari debere demon-
strat. Nam monumenta vetera, quae
de Acacio agunt, eum molitum per-
petuo fuisse evincunt patriarchica
,
iura sibi asserere, de quibus canone
illo 28 Chalcedonensi decernitur
imrao vero hoc etiam ostendunt, tan-
tam fuisse Acacii superbiam, ut ce-
teras quoque praecipuas Orientales
Ecclesias sibi subigere conatus sit.
Gelasius Papa in epistola ad Dar-
daniae Episcopos refert, Marcianum
et Anatoliura assensos esse Lconi M.
volenti canonera memoratum non
valere, et Probum Canusinae urbis
Episcopum, Simplicii Apocrisarium
restitisse Acacio, qui Leonis Irape-
ratoris opera, volebat iura patriar-
CAPUT Lvm.
tan- chica sibi as«!everare. Basilisci edi-
ctum praeterea, quo revocavit en-
cyclicam, nihil continebant de honore
iiabendo Concilio Chalcedonensi, sed
de restituendis Acacio provinciis, iii
quas electionera, et consecrationcm
Episcoporum exerceret. Intellexit
enim tjrannus Acacii sollicitudinem
de hoc tantum esse, non autem de V
Concilii Chalcedonensis honore ita :
etiam Episcopi Asiani qui assensi ,
fuerant Basilisci encjclicae conati ,
sunt, reverso Zenone, epistolam sub-
missionis Acacio scribere in qua ,
eum Sanctissimum et religiosissi-
mum patriarcham novae Romae ap-
pellarunt. Idem impetravit a Zeno-
ne legera de his privilegiis , quae
oxstat in codice lustinianeo tit. de
SacrosancJis Ecclestis.
Quas partes praeterea Acacius ha-
buerit in iis iuvandis, qui Eutychia-
norum sectae erant addicti nunc ,
coinmemorandum est. Post Dioscori
Alexandrini Episcopi daranationem,
, Proterius electus fuerat , cui non
omnes Alexandrini adhaererent, inde
setiitiones perquam graves Alexan-
driae ortae sunt. Ubi vero Marcia-
nus Imperator mortuus fuit, eae tur-
bae graviores evaserunt. Etenim
tunc accidit, ut Timotheus Arxot/poc,
seu Feles, Alexandrinus presbjter,
et monachus, homo turbulentus, et
vafer, adiutus a monachis haereticis,
Episcopatum Alexandrinum invase- M
rit, Proterium scelestissime interfe- m
cerit die ipso Coenae Domini. Electi
quidem post Proterium Episcopi ca-
tholici fuerunt, Timotheus Salofa-
: cioluSf et loannes Talaia. Sed nefa-
rii homines Eutychianae factionis ,
per diuturnum tempus se veluti Epi-
scopos Alexandrinos gesserunt, et ci-
vium Alexandrinorum magnam par-
tem sibi conciliaverunt. Imprimis ce-
lebris inter hos haereticos Eccle-
siae perturbatores fuitPetrus Mon'
gus appellatus seu Blaesus. Cura is j|
,
Episcopatura Alexandrinura iniuste
™
occuparet, Acephalorum factio orta
est. Eutjchiani enim illum quem' ,
veluti praecipuum ducem suum se-
 DE ACACIA.no SCHISMATE, KT CONCILIIS ETC.
quebantur, dcserueruiit, quod Heno-
tico Zenonis subscripsisset, sed in-
terea Chalcedonense concilium di-
serte non damnaret. In posterum ve-
ro obtinuit, ut tota Eutychianorura
secta, Acephalorum
fuerit appellata.
Ex
his breviter signiiicatis appa-
ret, quantam calamitatem diu Ale-
xandriae religio catholica passa sit,
et quantorum criminum rei prae-
sertim Timotheus Aelurus, et Petrus
Monorus faerint. Scelere etiam Eutv-
chianorum Antiochena Ecclesia diu-
turnam, et gravem calamitatem to-
leravit. Etenim anno 563 Petrus
rv^^sw:, seu Fullo, presbjter et mo-
nachus scelestissimus, Antiochcnum
Episcopatum invasit ab.licante Mar-
tyrio , quem crudelissime trucidari
iussit. Imperator Leo quidem Gna-
pheum ex Episcopatu ilio deiecerat,
sed deinde, ad eundem obrepsit ite-
rum Episcopi Constantinopolitani
, ctus fuit. Venit Romam loannes Ta-
opera. Eutychianus Petrus FuUo
fuit,et princeps sectae Theopasci-
tarum, qui Christum secundum di-
viaam naturam passum, et crucifi-
xum esse contenderunt.
Acacius Episcopus Constantinopo-
litanus, praeter ea, quae callide, et
arroganter gessit ambitione motus,
his scelestis hominibus adiutor fuit,
atque ea gessit, quae Ecclesiae un-
diqiie per Orientem perturbandae
causam attulerunt. Eo enim prae-
sertim auctore, Zeno Imperator ce-
leberrimum illud edictum dedit
quod 'Iv/wTjy.ov, sive unitivum appel-
lavit. Eo autem promulgato, Acacius
affirmabat, sine religionis detrimen-
to, dissidia catholicos inter et hae-
reticos facile componi posse. Heno-
tico autemedicto haeccontinebantur:
Nicaenum symbolum admittendum
esse iubebat, duodecim Cjrilli ana-
thematismos probabat Nestoriura,
et Eutjchera daranabat, de una ta-
men, aut duabus naturis, et de Sjn-
odo Chalcedonensi penitus tacebat.
Ita vero rem in edicto tractandam
esse Acacius intellexerat, tum, quod
videret impossibile essecuiquam per-
suadere, catholicorum querelis finem
233
imponi posse, si Concilii Chalcedo-
nensis dignitas sperneretur,cuius ca-
none 28 privilegia sua propugnabat
superbus Episcopus. Praeterea, quod
spectat ad Petrura Mongum, et Pe-
trum Fullonem haec Acacius gessit.
Videlicet loanni Talaiae iratus a
,
quo se neglectum esse arbitrabatur,
Zenoni persuasit ut Petrum Mon-
,
gum restitueret, et loannem de Epi-
scopatu Alexandrino expelleret. Pe-
trus denique FuUo, eiusdera Acacii
opera, ad Episcopatura Antiochenum
iterum perductus est, quia putabat
Acacius , Fullonem hoc beneficiura
mereri, eo quod Henotico subscri-
psissftt.
Postquam Simplicius Pontifex o-
mnia gesserat, ut Imperatorem ad-
duceret ad Petrum Mongura reiicien-
dum, sed nihii obtinuerat, mortuus
est anno 483 et ei Feiix Ilt suffe-
laia, Felici in conventu Episcoporum
totius Italiae libellum obtulit contra
Acacium: missa est legatio ad Impe-
ratorem; legati autem fuere Vita-
lis, et Misenus Episcopi, quibus ad-
ditus est Felix R. E. Defensor: pro
Concilio Chalcedonensi contra Pe-
trum Mongum agere debcbant, atque
ut Acacius veniret Romam. Ita ha-
bent Evagrius lib. 3 H. E. et Libe-
ratus in Breviario. Felix nihil sta-
tuit de loanne Talaia in legatione,
cura ipse videretur periurus, eo quod
,
antea iurasset Imperatori se Epi-
,
scopatum Alexandrinura non petitu-
rura: amicitias praeterea cum illo
magistro officiorum habuerat. Datae
sunt etiara a Felice litterae moni-
tionis Acacio per legatos deferendae.
Cyrillus monachorum Acaemeta-
rura praefectus, sollicitiores pro pe-
riculo post haec ad Felicera litteras
,
raisit. Felix scriptis iterum ad le-
gatos litteris iussit eos cum Cyrillo
loqui: scripsit etiam denuo ad Im-
peratorem epistolam, quae nunc non
exstat: legati ad Abydum compre-
hensi, primum minis , tum donis
fracti sunt. Quare ab officio sibi
commisso deficientes cum Acacio,
,

234
et Apocrisiariis P^^tri Kcolesiam
a^l
veneriint et mi.s.siun
, eelebrarunt
reclamantibus orthodoxis. Protesta-
tionis libellum ad liamum circumli-
^antes, uni ex leL^atis susperulerunt,
alterum olerum cophino inclusum ad
legatos uiiserunt. lje{?ati deinde Ro-
mam reversi sunt cum litteris pro
Aeacio contra loannem. Felix l)e-
fensor R. E. morbo correptus Con-
stantinopolim tardius venerat. De-
spe^^tus ab Acacio fuit: litterae ei
sunt ablatae, et in custodiam detru-
sus est. Acaemetae monachi certio-
reni fecerunt de ea re Felicem Pa-
pam.
Tunc liabita Synodus Romana
est 07 Episcoporum in Basilica S.Pe-
tri. Lej^ati se excusare conati sunt,
praesertim affirmantes se non in-
, odus liabita est. Nam sententia de-
tellexisse per ea, quae Constantino-
poli facta sunt , cum Mongo vere
communicari. Sjmeon monachus in-
• troductus eos convicit, et Silvanus
presbjter, qui Constantinopoli fue-
rat cum lcgatis confirmavit dicta
, ad Leonera a Sirraondo edita
Symeonis. Praeterea relatum est, le-
gatos non communicasse litteras Fe-
licis, non loquutos esse cum catho-
licis. Quare Felix Vitalem, et Mi-
senum communione et sacerdotio
, dam, ut apparet ex memorata epi-
privavit. Itera Petrum , et Aca-
cium a sacerdotali collegio , et ab
ecclesiae communione pronuntiavit
alienos.
Concilium hoc habitum est 5
aug. 484. Ita habet dies inscriptus
sententiae depositionis missae a Fe-
lice ad Acacium. Huius Synodi frag-
mentum tantum superest apud Eva-
grium 1. 3 cap. 21, videlicet pars
sententiae depositionis Petri et Aca-
cii: post haec aliquantisper substitit
Felix, sed deinde venit nuntius, quo
ferebatur, Acacium, Calendione de-
iecto, Petrum Fullonem in Antio-
chenam Sedem immisisse plures : gyptum, et Bithyniam comraoranti-
Episcopos catholicos eiectos esse
praetextu quidem , quod lllo et
Eeontio favissent, sed vere quod ,
Henotico subscribere recusassent.
Itaque habita est Romae alia Syn-
odus 43 Episcoporum in Basiiica
,
CAPUT LVIII.
S. Petri, In qua Petru.s Fullo ana-
themate pereu>-us fuit, Acacius, et
Mongus iterum damnati. Exstat vero
epistola synodica huius synodi ad
universos presbyteros et Archi-
,
mandritas, Constantinopoli , et per
Bithyniam consistentes; in qua epi-
stola continetur mentio factae pri-
mae damnationis Acacii post redi-
tura legatorum ad Urbem; est prae-
terea raentio conventus Episcopo-
rum, et damnationis Acacii ob de-
iectum Calendionem et immissuiri
,
Pelrum Fullonem in Sedem Antio-
chcnam.
Duas vere fuisse has Synodos con-
stat ex numero Episcoporum diverso,
qui interfuerunt ,ati^ue ex diversa
inscriptione diei, quo utraque Syn-
positionis Acacii subscripta fuit aFe-
lice 5 cal. aug. cui 67 Episcopi sub-
scripserunt: altera Synodus habita
inscribitur calendis augusti. Haec
autem confirmantur epistola Felicis
, et
synodica epistola subscripta a 43
Episcopis. Prima Synodus habita est
ad legatos audiendos, altera ad cau-
sam Ecclesiae Antiochenae peragen-
stola Synodica.
Sententia depositionis missa est
^
Constantinopolim per Tutura R. E. _
Defensorera, una cura synodica epi- (|
cal. stola. Missa quoque est alia epistola
ad Zenonera, ut synodo obsecunda-
ret, itemque ad Clerum , Senatum,
et Populum Constantinopolitanum.
Scripsit etiara Felix ad Orientales
Episcopos mandans, ut a Petri Ful-
loniscommunioue abstinerent: deest
nunc haec epistola, sed Victor Thu- «
nonensis in Chronico haec comrae- fl
raorat: « Felix R. E. praesul mona-
chis et clericis per Orientem Ae- ,
,
bus scribit ,ut Petrum Alexandri-
, num Episcopura,ClialcedonensisSyn-
odi obtrectatorem, et eius corarauni-
catores Acaciura, et Petrura Antio-
chenum tamquam haereticos vitent. »
Vitatis insidiis ad Abydum,Tutui
 , ,
,

DE ACACIANO SCHTSMATE, ET CONClLtlS EtC. 235

Constantinopolim venit, cum Acae- praecipuas rcs Acacianum schisma
metis colloquutus est, eorumque o- respicientes. Illud tamen schisma ,

pera, tratiidit Acacio seutcntiam ad prout initio significavimus ,Acacii

altaria, eiusque pallio affixit, prout
testatur Victor Tliunonensis, Libe-
ratus, ac Theophanes; epistolas tra-
(lendas tradidit: edictum sententiae
promulgavit: edictum vero differt a
sententia, quae alloquitur Acacium:
in edicto autem anathema
dicitur
omnibus Episcopis , clericis , rao-
nachis, laicis, qui cum Acacio de-
posito communicent. Sirmondus il-
lud edidit post appendicem codicis
Thcodosiani.
Cum hacc fortiter egisset Tutus
Maronas senex magnam pecuniae
morte ,
quae anno 489 contigit
extinctum est. Nam cum Roniani
Pontifices statuissent, Acacii nomen
e sacrls diptychis esse tollendum ,
et huic Sedis Apostolicae iussioni
Episcopi Constantinopolitani Acacii
successores non obtemperarent, Ro-
mani Pontifices, neque cum Episco-
pis Constantinopolitanis ita agenti-
bus, neque cum ceteris Orientalibus
Patriarchis, quibuscum illi commu-
nionem habebant, communicare vo-
luerunt, Verum Hormisda Pontifi-
catum gerente et lustino Seniore
,

summam proposuit ei si reversus , Constantinopoli imperante, huic dis-

arl Urbem certiorem Acacium fa-
, sidio finis tandcm aliquando inipo-
ceret de omnibus, quae Romae fie- situs est , et in Sedis Apostolicae
reiit. Tutus autem id scripto pro- communionem ea qua par erat
, , ,

misit: Felix certus de his factus a observantia , Orientales redierunt.

monachis, qui miserunt Romam pro- Praeter ceteros Historiae Ecclesia-
missionem, quam ille scripserat, Tu- sticae scriptores, legi potest de hoc
tus officio , et sacrosancta commu- Historiae Ecclesiasticae capito, prae-
nione in conventu Episcoporum pri- sertim Le Quienius, loco etiam, ubi
vatus est. Felix quidem Papa in de Patriarchis Alexandrinis, et An-
sententia depositionis ait, Acacium tiochenis agit tomo 2 operis citati,
damaatum numquam anathematis
, Vart de verifier les dates, tom. 1,
exuendum sed hoc intelli-
vinculis : ubi de illorum temporum Orienta-
gendum nisi resipuisset. Gelasius
, lium Patriarcharum seriem aff^ert
Pontifex vero in tomo de anathe- Henricus Valesius denique in adno-
matis vinculo respondet de ea re
, tationibusad Evagrium lib. 3cap.l2,
Orientalibus: «Ipse in se insolubilem atque eiusdcm Valcsii eruditissimi
fecit esse sententiam, qui talis per- libri duo De Petro Fullonc et De
manere delegit, qualis veraciter non diiahm Synodis Romanis , in qui-
posset absolvi. » htts damnatus est Acacius, ad cal-
Continent ea, quae tradidimus ,
cem tomi 3 editionis Eusebii.

EX SAECULO SEXTO

CAPUT LIX.
l)E SY.MMCIIO PONTIFICE, ET CONCILIO PALMARh

Anastasius H Pontifex , qui an- dem aliquando consequeretur, mise-

no 496 pontificatum susceperat ma-
gno studio curaverat , ut pax Ec-
clesiae in Orientalibus provinciis ve-
hementer perturbata restitueretur.
Inter cetera, quae gessit, ut id tan-
, rat legatos suos Cresconium et Ger-
manum Episcopos ad Anastasium Im-
peratorem, et per iegatos istos co-
natus erat etiam Imperatorem ip^um
ab errore revocare. Verum , quod
236
Pontifex speraverat , minimc oon-
tigit. Etenim uiia ciim Lej^utis
stolicao Sedis contulerat se
, Con-
stantinopolim Fe.stu.s Patritius, quem
Theocloricus Gothorum Rex ex Italia
ad Imperatorem ob nonnulla net^otia
destinaverat. Reversuru.s in Italiam
Festus Imperatori promiserat se ef-
fecturum ut Ana.stasius Pontifex
, tentibus Festo , et Probino , Petru
Henotico Zenonis subscriberet. Sed
cum is Romam pergeret, Anastasius
Pontifex die 17 novembris anno 498
mortuus est post Pontificatum ge-
stum anno uno tantum, menses un-
decim, et dies 24.
Symmachus in Sardinia natus
Ecclesiae Sumanae Archidiaconus
die 22 novembris eiusdem anni 408
Anastasio suJfectus fuerat Festus
autem intelligebat, a Symmaclio se
non esse impetraturum ([uod Impera-
tori ipse promiserat. Eodem igitur
tempore, pluribus sibi pecunia com-
paratis, eligendum curavit Lauren-
tium Archipresbyterumtituli S.Pra-
xedis quem sibi propitiumexpectabat,
et qui eodem die consecratus est, quo
Sjmmachus Episcopatum acceperat.
Grave schisma in Ecclesia Romana ex-
citatum fuit hac de causa, atque eo
res quandoque adducta est, ut cae-
des etiam in urbe patratae sint.
Valde copiosior taraen, tum Cleri
tum populi Romani pars Symmacho
studebat. Res ad Theodoricum de-
lata est qui pro Symmacho respon-
dit , cum affirmaverit eum veluti ,
legitimum Pontificem habendum es-
se ,
qui primum ordinatus atque
maiori suffragiorura numero electus
fuisset. Habuit autera Symraachus
die 1 martii anno 499 in Urbe Con-
ciliura, ad quod sexaginta duo Epi-
scopi conveneruut praesertim ut
, ,
ea decernerentur, quae ob turbas in
Pontificum electione vitandas cense-
reutur opportuna.
Post haec,renovatum schisma fuit,
cum Festus ac Probinus Senatores,
odio erga Symraachura inflararaati
eundem de gravibus crirainibus apud
Regem Theodoricum per calumniara
accusaverunt et falsis testibus pe-
, ad dioeceses suas reverti possent.
CAPUT LIX.
cunia comparatis, ac Ravt.Minani ini -
Apo- sis,accu-sationem veram e.sse Tii •>-
dorico pcrsuadere conati sunt. E^-
dem tempore, iisdemque instit-'' -
ribus, reversus est ad Urbem L -
rontius, etiterum Cleri Romani par
Symmacho infensa, Laurentio adhai -
sit. Missus est a Rege Romam, pe-
Episcopus Altinus, qui contra omnem \
Ecclesiasticam disciplinam , contra
observantiam Pontifici maximo de-
bitam , Visitatoris munere in Urbe
fungeretur. Eius autem Romam ad-
ventus bonorum omnium et a sclii-
, ,
,
smate abhorrentium Romanorum in-
, dignationem commovit. Conatus est
Petrus Synodum Romae anno 501
; circa Paschatis festum habere ad ,
controversiara dirimendam de Pon-
tificatu Symmachum inter et Lau-
rentium excitatam. Verum cumSyra-
machus huius Synodi particeps esse
nulla ratione voluisset res in eo ,
statu permansit , in quo erat ante-
quara Petrus hic Episcopus Romam
proficisceretur.
Theodoricus interea sibi propo-
suerat in veterera tranquillitatem
Romam restituere. Ostendit igitur ,
optare se, ut nova Synodus habere-
tur, quae mense septembri, eo anno
,
celebranda indicta est, et cuius pri-
ma sessio in Basilica lulii, altera in
Basilica S. Crucis ad Aedes Sessoria-
nas, tertia in porticu Basilicae Vati-
canae habita est,cuiu3 porta cum pal-
maris diceretur, tota Sy nodus palma-
, ris appellari solet. Symmachus ad
BasilicamS.Crucis se conferebat,sed
cura ad Synodum pergeret stipatus
magna populi frequentia homines ,
factiosi in ipsum irrumpentes, lapi-
dibus undique iactis, in vitae discri-
men Pontificem adduxerunt, qui id-
circo coactus est reverti ad Vatica-
num, et Synodo interesse non potuit.
Post scelus hoc patratura, quotidie
Roraa turaultui et caedibus obiecta
,
,
fuit. Episcopi vero qui Syraraacho
,
absente decernere poterant, a
, nil
Theodorico veniara postularunt, ufc
M

DE SYM-MACHO PONTIFrCE ET CONCILTO P.VLMART.
Sed tandem anno 502 palmaris illa
Synodus seu Synodi sessio habita
, et ab eo petendum
est. In ea Synodo Episcoporum testi-
monio Symmachus innocens est de-
claratus ,et illorum criminum ca-
lumniosa accusatio declarata est
quorum reum Pontificem esse fa-
ctiosi viri contenderant. Et quoniam,
post palmarem Sjnodum habitam
Symmachi inimici conati fuerant
scriptis schismaticis suis in vulgus
spargere, Synodum illam penitusesse
contemnendam, aliud Concilium an-
no 503 Romae habitum fuit, in quo
schismaticorum conatus compressi
sunt , Ennodii Ticinensis Episcopi
libello apologetico probato, quo Sjm-
machi, et Synodi palmaris defensio
continebatur.
De Synodo palmari agentes qui
de Romani Pontificis potestate de-
traxerunt, ita loquuti sunt veluti,
si huius Synodi factum probaret
Pontificis Maximi causam Episcopo-
rum iudicio aliquando reservari. Ni-
hil dico de Moshemio, qui in Inst.
H. E. saec. sexti, par. 2 cap. V valde
inimice de Symmacho loquitur, En-
nodiuin insanum Pontificis adulato-
rem appellat et assentatione ac
, ,
dominandi cupiditate accidisse recen-
set, ut vel ab eo tempore vehementer
gravis existimaretur Romani Pon-
tificis auctoritas.
Yerum si monumenta ad Concilii
illius celebrationem spectantia per-
pendantur, si quae eo tempore fue-
rit Episcoporum agendi ratio con-
sideretur apparebit Concilii pal-
, ,
maris historiam nihil aiiud afi^erre,
nisi perspicuum et singulare Epi-
, »
scoporum erga Romanum Pontificem
observantiae testimonium; hanc au-
tem observantiam qua se anima-
,
tos esse Episcopi demonstraverunt
non ex ambitione, aut assentatione,
sed ex vi ipsa, ac ratione Primatus,
quaPontifex Maximus praeditus est,
fuisse profectam.
Nam ea Synodus, volente, ac pe-
tente Symmacho habita est ; Epi-
, »
scopi vero a Theodorico vocati, ut
se ad Synodum illam conferrent
,,
,
237
adeundum ipsum Regera putarunt,
num Pontifice
,
auctore, hoc ageret, ac tum tan .cm
adducti sunt, ut Regi assentirentur,
cum allatis Symmaclii litteris Theo-
doricus ostendit, Pontificem Concilii
celebrationem postulasse.
Consulatur tomus 8 amplissimae
,
collectionis Conciliorum, curantc lo-
anne Dominico Mansio, pag. 247 et
seq. Florentiae edita anno 1762,
loco, ubi de Episcoporum Ravennam
adventu agitur. « Cum ex diversis
» (ita eo loco legitur) provinciis ad
» urbem Romam convenire Sacerdo-
» tesRcgia praecepisset auctoritas,
» ut de his, quae venerabili Papae
» Symmacho ab adversariis ipsius
» dicebantur impingi, sanctum Con-
,
» cilium iudicaretIegitime,Liguriae,
» Aemiliae, vel Venetiarum Episco-
» pis consulendi Regis incubuit ne-
» cessitas, qua hos voluisset aetate
» fractos congregari.Responditprae-
» fatus Rex piissimus bonae con-
» versationis afi^ectu, plura ad se de
» Papae Symmachi actibus horrenda
» fuisse perlata, et in Synodo opor-
» tere, si vera esset inimicorum eius
» obiectio, iudicatione constare. Me-
» morati Pontiflces, quibus allegandi
» imminebat occasio, suggesserunt ,
» ipsum, qui dicebatur impetus, de-
» buisse Sjniodum convocare, scien-
» tes quia eius Sedi primum Petri
» Apostoli meritum, vel principatus,
» deinde secuta iussione Domini, con-
» ciiiorujn venerandorum auctoritas
» ei singularem in Ecclesias tradidit
» potestatem, nec antedictae Sedis
Antistitem , minorum subiacuisse
» iudicio, in propositione simili fa-
» cileforma aliqua testaretur. Sed
» potentissimus Princeps, ipsum quo-
» que Papam in colligenda Synodo
» voluntatem suam litteris demon-
» strasse significavit unde a man-
:
» suetudine eius paginae postulatae
» sunt, quas ab eo directas consta-
» bat, hasque dari sacerdotibus sine
tarditate constituit. »
Id quod litteris a Theodorico al-
latis Episcopi intellexerunt , deinde

238 CAPUT
cum Ruinam venls«;ent, ot Concilium
essentc<'lebraturi, antcM|uam deSyn^-
macho agcnrit, volutTunt a Ponti-
flce ip<o c.Mitirraari. « Symmachus
» (ita in cai!om narrationc retertur)
» lia>ilicam lulii, in qua Poritificum
» erat congregatio , inj^ressus est
» et (.le evocatione Syiiodali clemen-
» tissimo Uegi gjratias retulit , et
» ivm desiderii sui evenisse tesUitus
» e.st. » His a Symmacho pronun-
ciatis, Episcopi metum deposuerunt,
ne si de Pontificis causa agerent
contra olfieium suum pcccarent. Ita
vero res peracta est, ut, Episcopi in-
nocentem Symmaelium esse declara-
verint, instituere tamen iudicium de
eius causa non voluerint, (^uam Dei
iudicio reservatam esse communi sui-
frac:io affirmaverunt.
Q;iae attulimus, ad acta ipsa per-
tinent Coiicilii celebrationis. Sed ad
eiusdem Synodi historiam spectant,
quae Emiodius Ticinensis, et Avitus
Vieiinensi- Episcopi deeacausa scri-
pserunt. Uterque vero perspicue os-
teiidit, summam iis temporibus fuisse
Episcoporum erga Sedem Apostoli-
cara observantiam, non ex assenta-
tione profectam sed ex Primatus
, liscumque
natura, ([uem Pontifex Roraanus ob
D. Petri successionera in universam
Ecclesiam obtinct.
Haec autera suntEnnodii Ticinen-
sis
»
»
»
Epi>copi verba: « Alioruin forte
hominum causas Deus voluerit per
iiomines terminare. Sed istius (Se-
dis Apostolicaj) praesulem , sine
» quaestione , suo reservavit arbi-
» ti'io. ^'oluit B. Petri Apostoli suc-
» ccssores caelo tantum debereinno-
» centiara, et subtilissimi discussoris
» indagini inviolatam exhibere con-
» scientiam . . Uni
. dictura Tu es
: porum nomine scripsit de ea re
> Petrus, et super hanc petram ae-
» dificabo Ecclesiara meam, et quae-
» cumque solveris super terram, e-
> runt soluta et in caelo. Et rursus:
» Sanctorum voce pontificum digni-
» tatem sedis eius factam toto orbe
» veiierabilem, dum illi quidquid fi-
» delium est , ubique submittitur ,
» dura totius corporis caput esse de-
,
LIT.
» signatur. De qna mihi videtur di-
» ctiim prophetam (IsaiaclO)
per
» Si haec humiliabitur ad cviu, ,
)^ fucjietis aiixilium , et ubi relin-
» quetis (jloriam vestram? »
Satis ista demohstrant , quae ii^
teroporibus sententia esset,iam in
Ecclesia ubique rccepta, de Romano-
rum Pontificura potestate. Atqui
haec etiam ostendunt, non insanun
atiulatorem Ennodium fuisse, prout
Moshemius ait, sed virum gravissi-
, mum et qui, ei ipsa divinitus in-
stituta Priraatas Pontificii ratione,
Symraachum defenderit. Sed his ad-
dendura omnino est Aviti Viennen-
sis Episcopi testiraonium circa Syra-
machi causam, apud Sirmondum ope-
rum variorum t. V. pag. 47. Prout
enira saperius ostendiraus, Synodus
palmaris singularem demonstraverat
erga Sedera Apostolicam observan-
tiam. Nura cum declarasset, non ad
se, sed ad Deum ipsura pertinere de
Roraano Pontifice iudicare, Syra-
machum innocentem pronunciaverat,
eius inimicorum clamores contem-
pserat, eosque deinde Ennodius scri-
ptis suis reiecerat. Verum
haec,qL:a-
cognitio
causae tanta ,
Episcoporum moderatione peracta ,
Gallicanos Episcopos vehementer of- if-
fenderat , qui fortasse ignorantes
eam Symmacho consentiente susc
ptam fuisse , illam graviter impr
barunt, quod nefas esse intelligeren
Episcopos, qui R. Pontifice inferio-
res sunt, de ipso Romano Pontifice
i
cognoscere, qui auctoritate, et iu-
risdictione in Ecclesiam universam
praeditus est.
Itaque Avitas Viennensis Episco-
pus, suo et Gallicanorum Episco-
,
,
gravissimam epistolam ad Faustum,
et Symmachum Urbis Senatores, in
qua praeter cetera haec habet
, :
« Dum de causa Romanae Ecclesiae,
» anxii animi et trepidi essemus
, ,
» utpote nutare statum nostrum in
» lacessito vertice scntientes ....
» perlata est soUicitudini nostrae ab
» Italia in exemplaribus, Sacerdo-
 , ,,

DE STMMACnO PONTIFICE, ET CONCILIO PALMART. 239

» talisl forma decreti, qucam de Papa » Senator ipse Romanus quasi Chri- ,

» Symmacho apud Urbem collecti » stianus Episcopus obtestor ut . . .

» Italiae Antistites ediderunt. Quara » in conspectu vestro non sit Eccle-

» constitutionem licet observabilem, » siae rainor, quam reipublicae sta-
» numerosi ,rcverendique Concilii » tus, quodque nobis Deus posse prae-
» reddat asscnsus intelligimus ta-
, » stet, prosit et nobis; nec minus di-
» men, SymmaclHim Papam si sae- , » ligatis in Ecclesia vestra Sedem
» culo primum fuerat accusatus, con- » Petri ,
quam in civitate apicem
» sacerdotum suorum solatium potius » mundi In sacerdotibus ceteris
. . .

» adsciscere, quam recipere debuisse » potest, quid forte nutaverit, re-

si

» iudicium. Quia sicut subditos nos » formari. At si Papa Urbis vocatur

» esse terrenis potestatibus iubet » in dubium, Episeopatus iam vide-
» arbiter caeli , statutos nos ante » bitur, non Episcopus vacillare . . .

» Reges, et Principes in quacumque » Reddet rationem, qui ovili Domi-

» accusatione praedicens, ita non fa- » nico praeest, qua commissam sibi
» cile datur intelligi , qua vel ra- » agnorum administratione curam
» tione, vel lege ab inferioribus emi- » dispenset: ceterum non est gregis
» nentior iudicetur. Nam cum cele- »proprium, Pastorem terrere sed ,

» bri praecepto Apostolus clamet » iudicis.»

» accusationem vel in presbjterum Haec autom cum ita sint, ut ar-
» recipi non debere quid in princi-
,
bitror, estdemonstratum, monumen-
» patum generalis Ecclesiae crimina- ta, quae Sjnodi palmaris celebratio-
» tionibus licere credendum est, quod nein respiciunt, et illius aetatis scri-
» Synodus ipsa venerabilis laudabili ptorum testimonia extra omnem ,

» constitutione prospiciens, causam ,

controversiam constituere, summam,
» quam, quod salva eius reverentia quam erga Romanum Pontificem ob-
» dictum sit, bene temere suscepe- servantiam Episcopi eo tempore
» rat, inquirendam divino potius re- praeseferebant non esse tribuen- ,

» servavit examini? Perstringens ta- dam assentationi, aut dominandi cu-

» men prout breviter potuit nihil
,
, piditati cui inservire voluerint
,

» vel sibi, vel gloriosissimo Regi de sed ex Primatus iurisdictionis po-

» his, quae Papae dicebantur obiecta, testate omnibus cognita profectam
» potuisse. Quibus cognitis quasi
,
esse.

CAPUT LX.
DE HORMISDAE PONTIFICATU, ET MONACHORUM SCYTIAE CAUSA.

Post gestum annos quindecim, et ranti , finis imponeretur. Scriptis

octo fere menses pontificatum, Sym- enim litteris, charitatis, ac doctri-
machus die 19 lulii anno 514 mor- nae plenis missis praeterea tribus
,

tuus est. Ei autem suffectus fuit die Constantinopolim legationibus ad ,

26 luliiHormisdas Frusinone in Cam- Anastasium, et lustinum Imperato-

pania natus, atque is pontificatum res, tandem anno 519 fructum studii
annos novem, et dies undecim ges- sui consequutus est.
sit, cum die sexta Augusti anno 523 Nam eo anno cum lustinus im- ,

obierit. Multa sapienter Hormisdas perio praeesset tandem aliquando ,

in pontificatu egit. In eius vero lau- meraoratum schisma deletum est

dibus praecipue ponendum est sin- prout de ea re agentes significavi-
guiare illud studium, quo usus est, mus. Etenim tum contigit, ut Epi-
ut schismati ob Acacii causam in scopi Orientales libello, seu formu-
Oriente excitato et iamdiu perdu-
, lae a Pontifice Maximo missae suU-

240
scrip5«rint, atqup, ra facta siibscri-
ptiuno , pax iL'<tituta furrit.
autem liUellus nori (lo^matnm dum-
taxat, sed faotorum etiain professio-
nein coinplectebatur , scilicet non
haere:*ura tantummotlo, sed haereti-
corum, et oiiinium, qui iis communi-
cavera!it, aut communicabant, prae-
serlim vero Acacii, condemnatioiiem.
Me^iue putaiidum est Episcopos ad-
ductos esse Impuratoris metu et au
ctoi itate ad formulam, seu libellum
ratum habendum ; illi enim adliae-
Berant, postea^iuam et sub- , vera , ) Catholicae , tunc nobis incumbit
scri[)tione digiia esse professi sunt,
quae in libello continebantur.
Coiistant haec ex LeL,'atorum re-
latione ad Hormisdam. « Sub hac
> (ita ii scripserunt) itaqu^' celebri-
> tatesecunda feria heb lomadae
, dixerunf: Et
> ii.aioris,Constantinopolim so.>pites,
> iiilaresque convenimus, posteroque
> ' io piissimo Principi(ri'stino) prac-
> sontati, tanto eius relevati sumus
> alFectu, ut si alia minime proces-
> serint, sola nobis ad solatinm piis-
> -imi principis gratia sulFocisset.
> So orationibus vestris maiora se-
I Post hanc tractationcra
> quuta suiit. Nam eo die, sub Se-
> natus cuncti praesentia, Episcopi
> i[Uoque quatuor adfiu^runt , (juos
> loarines Constantinopolitanus Aii-
> pro partis suae defensione
tistes
> transmiserat ([uibus Apostolicac
, » bellam
> Scdis libellum ostendimu>, omnia-
> ([ue in co recta, canonicai[ue esse
> probavimus. Postromo (juinta feria,
> hoc est in Coena Domini, ad p.ila-
> tium in generali conventu venit
> K[)iscopus, et perlecto libello con-
> se.jtiens cum summa devotione sub-
> scripsit. »
Fortasse clariora sunt ad huius
gravissimi negctii felicem exitum
explicandum, ea quae Dioscorsus Pon-
fiti(iis Hormisdae legatus in singu-
lari sua ad Pontificem relatione nar-
rat. Ista enim Dioscorsus habet de
iis,quae evenerunt, Legatos Pontifi-
ciosinter et quatuor Episcopos, quos
loannes Constantinopolitanus Anti-
stes miserat, ut de tota re penitus
ipse certior fieret. «Dominus Noster
,
CAPUT LX.
» Heatis.-imus Papa IIormis(laR, qui
lUe ) nos direrit , nobis praecepit cer-
» tarc , sed prae manibus habemus
> libilluin , quem omnes Epi^.copi ,
, * voli-ntes Sedi Apostolicae recouci- 1
» liari, fecerunt, si praecipit pietas
» vestra, legatur. Et si est in ip^o
» quod ignoretur , aut verum esse I
> non credatur, dicant; et nunc osten-
> demus, nihil extra iudicium Eccle-
-
» siasticum in eodem libello esse con-
» scriptum; aut si illi possunt doce-
> re quia non convenit Religioni
,
> probare. » Coram Principe igitur
et senatu lectum esse libellum Dio-
scorus refert,atque eo lecto, quatuor
illos Episcopos respondisse omnia
vera esse. His autem auditis Ler/ati
nohi^ rjrandem lal/o^
rem Episcopi abstulerunt , et sibi
crmvenientem rem fecerunt dicere
reritatem. Cum Imperator stibrlidit:
Et si vera sunt, qnare non facitis?
Senatores vero arldiderunt: Nos laici
sumus; dicitis haec vera esse. Fa-
cite, et nos seqxiemur.
et post ,
sublatam quaestionem quae circa ,
sub<cribendi rationem oborta erat
« sub criptio, ait Dioscorsus, ab co-
V dem (loanne Episcopo) facta est
» librllo conveniens. I*ost factum li-
nomen Acacii de Diptj-
, ^
» chis est deletum, similiter et Fra-
» vitao, Eupliemii, Macedonii et Ti-
» mothei. Similiter deleta sunt de
» Diptjchis Zenonis, et Anastasii ,
» nomina. Episcopi diversarum civi-
» tatum quanti inventi sunt, libel-
» lum similiter obtulerunt , et cum
» graridi cautela suggerimus custo-
» ditum, ne quis nobiscum commu-
» nicaret Episcopus qui libellum ,
» primitus non dedisset. » Petierunt
praeterea Legati, ut Archimandritae
quoque libellum subscriberent. Atque
isti quidem ab initio tantisper ter-
giversati sunt , cum contenderent
satis essc, Episcopum Constantinopo-
litanum, cui suberant, subscripsisse.
Sufficit quia Archiepiscopics noster
fecit : Nos eius formam sequimur.

DE IIORMISDAE PON TIFICATU, ET ETC.
Verura Dioseorus in momorata su-
perius relatione narrat « Sed ipsi:
> quoque ratione convicti libellos
» modis oranibusobtulerunt.»Oppor-
tunum est haec breviter significasse
de Acaciani schismatis exitu, ut ap-
pareat Hormisdara Pontificem non
siniulatam, sed veraui,et ex persua-
sione profectam Orientalis Ecclesiae
cura Sede Apostolica reconciliatio-
nera attulisse.
Multa praeter haec Horraisdasges-
sit, ut apostolicum munus sibi coin-
missura, egregie irapleret. Huius au-
tera rei testinioniura atferunt litterae
ab eo scriptae quae supersunt, ex
,
qnibus, ac singillatira ex iis quae
Hispaniarum Ecclesiara respiciunt
facile ostenditur, quanta fuerit Pon-
tificis cura, ut sacra disciplina cu-
stodiretur , ut Sacerdotura electio
rite sancteque fieret , et ne quid
, sponsura accepissent. Libellura igitur
committeretur quod instituta ma-
,
iorum posset perturbare. Suaraetiam
sollicitudinera Horraisdas deraonstra-
vit ne ex Haereticorura consortio
, aliirmabant.Nam ergaquatuor conci-
catholica fides detriraentura caperet
prout in Manichaeis coercendis, in
scriptis quae gratiae divinae neces-
sitatem ad fidera suscipientiam dcne-
gabant, prohibendis, luculenter con-
firraavit. Pontificiautem consolationi
fuit, quod Episcopi, qui ex Africa in
Sardiniara, Trasaraundo Vandalorum
Rege Ariano iubente, fuerant depor-
tati, libertatem pontificatus sui tem-
pore consequuti sint, et afilictis iam-
diu Africanae Ecclesiae rebus prospi-
cere potuerint.
Hormisda pontificatum gerente ,
celebris ea praesertira excitata est
controversia de illa probanda pro-
positione: Unus ex Saticta Trini-
tate passus est in carne. Eam pro-
positionem monachi quidam Scytliae,
seu, quod Lacrozius habet minus pro-
babiliter in thesauro epist. t. 3 p.l89,
Scetenses ex Aegjpto monachi, non
solum propugnabant verura etiara , sionis occasionem atixjrret, ita respon-
ab oninibus credendara esse conten-
debant, magno animorum motu. Mo-
nachorum istorum qui turbas pri-
, enim prout legitur in eorundem sug-
mum Constantinopoli comraovcruut
TOM. I.
, ,
241
hac de causa,duces fuerunt Leontius
Vltaliani militiae coniitis affinis, et
loannes INIaxentius eruditione con-
spicuus. lis plures resistebant ac ,
praesertim Victor Diaconus, qui in-
iuriam Chalcedonensi Sjnodo inferri
, putabant, veluti si nova ista propo-
sitione in medium adducta, signifi-
caretur non satis esse explicatam
,
ab ea Sjnodo Ecclesiae Catholicae
doctrinara de Verbi Divini incarna-
tione. Cura Horraisdae Pontificis le-
gati anno 519 Constantinopolira ve-
nissent ad schisraatis Acaciani ne-
gotiura absolvendura, haec agi coe-
perat nova inter se contendentium
,
pugna. Itaque monachi putaverunt
iraprimis causae suae opportunum es-
se futurura, si rem ad Legatos de-
tulissent atque ab iisdem pro me-
,
moratae propositionis veritate re-
Legatis attulerunt quo libello ca-
,
tiiolicam se profiteri de universo In-
carnationis mysterio doctrinam fuse
liaoccumenica oranem observantiara
praeseferebant epistolara S. Leonis
,
Magni dograaticam venerabantur
haereticos omnes praecipuos atque
,
in hisNestoriura, Eutychera eorura-
quc errores anatheraatizabant, schi-
sraa detestabantur. Suam denique fi-
dera de Christi gratia et contra,
Fausti Reiensis errores exponebant.
His autera explicatis facile se ad-
,
ducturos esse Legatos arbitrabantur
ut propositionem superius meraora-
tara de qua tantopere erant solli-
,
citi, probarent.
Verura Legati, cum viderent, plu-
res esse Constantinopoli, qui mona-
chis adversabantur, scirent sibi raan-
datum esse a Pontifice, ut de Acaciano
dumtaxat schismate delendo agerent,
ceteris vero negotiis se non irami-
scerent , denique omnino cuperent ,
id omne vitari, quod novae dissen-
derunt monachis, ut iisdera se mo-
rera gesturos esse denegaverint. Et-
gestione ad Hormisdam, hac ratione
16
242 CAPur Lx.
roram [mpcratorc, et Senatu rcspoii- sua imploraverant misso libro D^*
,

(leruiit: « Kxtra Syiioilos (luatuor ,

[ncnrnatioiie et fjratia, quem W-
» extra epistolas Papae Leonis iiec trus Diaconus scripserat monacho-
» (liciinus, nec a<lmittiiaus; ([uidquiil rum Romam profectorum doctissi-
» non contineri iii prao-lictis Syno lis mus. In eo libro monachi orania at-
» aut quod non e.st scriptum a Papa tulerunt rationum momenta qua> ,

» Leone, non suscipiinu"*.* probandam propositionem g^sc pot- y

Hoc autem responso accopto, cum erant evincere, et praeterea fidcm,

monachi deputatos suos ad Hormi^- acsententiamexposuerunt,quamcori-
(lain a<!misissent, ut ab eo ipso pro- tra Pelagianos et Semipelagianos
,

bationem propositionis inipetrarent, errores ac praecipue contra Pau-

,

Legati de re tota Pontificem certio- stum Reiensem ipsi propugnabant.

rt-m tecerunt, eidemque persuaserunt Episcopi Africaniautem libellum mo-
ut a conlirmanda propositione, quae- nachorum eorumqne fidem proba-
,

stionis novae vitandae causa, absti- verant prout constat ex libro de

,

neret. lustinianus quotjue ab ini- Tncarjiatione et gratia Domini No-

tio minus benevole ad Hormisdam stri lesii Christi, quem omniura col-
scripserat , etsi in posterum, mente legarum noraine S. Fulgentius scri-
mutata eis patrocinatus sit. Lega-
, bendum curavit. loannes Maxentius,
torum suoruia relatione commotus quera superius commeraoravimus in ,

est Pontifex et licet primura sta-

, Horraisdae epistolam ad Possessorem
tuisset, monacliorura petitionem ad acriter invectus est artificiosa ta-
,

loaiinem Episcopum Constantinopo- nien declaratione facta, sibi persua-

litanum committere, id quod Legatis sura esse, illara epistolam Pontifici
minime gratum fuit consilium ta-
, Romano non esse tribuendam.
men postea suscepit, ut ii deberent Monachos istos Scythas, catholi-
RomaeLegatorura reditura exspecta- cos fuisse non Eutychiauos prout
,

re. Interea monachi moras pertaesi, Baronius ad annum 519 et 520 existi-
et Legatorura reditum, praesertira mavit, aliqui putaverunt, plures eru-
Dioscori, declinare cupientes, post- ditissimi viri ostenderunt, Cardinalis
quam Pontifici molestos se vehe- Norisius inter ceteros, iu Apologia
raenter ostendissent Roraa evase-
, Monachorum Scythiae, et in disser-
runt. De ea re loquitur Hormisdas in tatione De uno in Trinitate passo,
epistola ad Possessorem Episcopura atque in Historia Pelagia^ia Peta-
Africanura. « Non illos, inquit, po- vius, Natalis Alexander in disserta-
» tuiraus,monitis, mansuetudine, non tione de Fide Scytharurn Monacho-
» auctoritate, compriraere. In publi- rum. Quaestio autera erat inter ca-
» cum usque prodiere conventum ,
tholicos de propositionis sensu et
» circa Regura etiam statuas incla- explicatione, quamobrem iure potuit
» mantes: et nisi fideUs populi con- Hormisdas responsura difi^erre. Cum
» stantia restitisset, per diabolicae enim haec quaestio ageretur sine
> seraina nefanda zizaniae apud il-
, fidei discrimine, Legatis suis assen-
» ios , dissensionera et discordiam
, tiri opportunum esse putavit, ne sen-
» commovissent, per quos adiutorio tentia pronuntiata , novum aliquod
» Dei, de Religione, eorum estpulsa schismatis malura oriretur.
» dissensio.» Penitus diversa fuerunt rerura o-
Scripsit hanc epistolam ad Pos~ mnium adiuncta cum anno533 lusti-
sessorem Horraisdas , eo quod mo- niano Iimperante, et loanne 11 pon-
nachi Scjthae cum responsum a
, tificatura gerente, de ea propositione
Pontifice exspectarent, Episcoporum, iterum pertractatum est. Nam lusti-
qui ex Africa a Trasamundo Van- nianus iegatos ad Pontificem misit
dalorum Rege in Sardiniam fuerant Hypatium Archiepiscopum Ephesi-
relegati, auctoritatem pro sententia num et DemetriumEpiscopumPhilip-

dp: hormisdak pontificatu, et
pense'ii,qui afferentes Imperatoris fi-
(ei catiiolicae pr'ote<.sionem,etOrieii-
Ecele.siae cum Sede Apostolica
tali-
coiiseiitientis sigairtcatioiiem, Acac-
nietas monachos accusal)ant veluti
Nestorianae haeresi atque
ailciictos,
idcirco Cliristum denegan-
(iici po>;se
tes Umcrn ex Sancta Trinitate paa-
surn in carne, ac Beatissimam Virgi-
nem Deiparam appellari non posse
contendentes. lam vero loannes II
Pontitex catliolicam lustiniani Im-
peratoris de his dogmatibus doctri-
nam probavit, et Acaemetas ]\Iona-
clios contraria sentientes condemna-
vit. Hoc continent litterae aPontifice
ad lustinianum de ea re die24 martii
anno 533 scriptae. Hoc ostendunt
etiam litterae quas ad Avienum
, ,
Liberium, aliosque Senatores de ea
re dedit loannes eo anno. Etenim
Pontifex in epistola ad Senatores
ait « lustinianus Imperator filius
: Martii anno 536 scripta, confirmavit.
» noster , ut eius epistolae tenore
» cognovistis, de his tribus orta cer-
» tamina fuisse significavit utrum
» unus exTrinitate Christus, et Deus
» noster dici possit, hoc est, una de
» tribus personis Sanctae Trinitatis
» persona. An Deus Christus carne
» pertulerit, impassibili Deitate; an
» veraciter , et proprie Mater Do-
» mini Dei nostri Maria semper Virgo
» debeat appellari. Probavimusin his
» catholicam Imperatoris fidem et
» ita esse propheticis, et apostolicis,
» vel Patrum exemplis
» ostendimus, unum ex Sancta
» tate esse, hoc est unum
Christum
» de tribussanctae Trinitatis per-
» sonis sanctam personam, sive sub-
» sistentiam, evidenter ostendimus.»
De monachis autem Acaemetis, qui
in contraria his dogmatibus senten-
tia persistebant, haec loannes II Pon-
tifex in iisdem litteris affirmavit
« Acaemetas monachos qui Nesto-
, tira
» riani evidenter apparuerant, Ro-
» mana damnat Ecclesia a quibus, , finitiva propositionis probatione, ne
» propter canonem, qui cum excom-
» municatis Christianum nec loqui
» nec communicare permittit, admo-
» nere non desino, ut eorum etiam
,
lorc. 213
» simplicem collocutionem vitetis ,
» niliilquo vobis cum eis aestimetis
» esse commune.» Ideo igitur loan-
nes II Acaemetas monachos damna-
vit, quod ex toto rerum contextu ,
eos Nestorianos esse appareret. Ideo
iudicavit non posse dilierri propo-
sitionis Umis ex Sancta Trinifate
passus est in carne probationem ,
([uia hac diserta probatione minime
facta, homines Nestorianis erroribus
addicti,hoc silentio potuissent abuti.
Videri autem iure potuisse Nesto-
riana haeresi infectos monachos Acae-
metas esse, inde patet, quod itaChri-
stum unum esse ex Sancta Trinitate
denegarent ut etiam Beatissiniam
,
Virginem, Deiparam dici non posse
contenderent.
Quod loannem II fecisse vidimus,
id in posterum Agapetus etiam Pon-
,
tifex epistola ad lustinianum die 19
Nam lustinianus Pontificis auctori-
tatem rogaverat contra Acaemetas
; monachos qui loannis II decreto
,
nolebant obtemperare. Denique hoc
idem Vigilius Pontifex, et Conciiium
quintura Generale probavit.
Neque vero, prout Forbesius, 1. 3
Instruction.Historico-Theologicarum
cap. 16 aliique Heterodoxi conten-
derunt loannis II decretum
, aut ,
reliqua responsa mox recensita, pu-
, gnam aliquam cum iis continent
quae Hormisdas in monachorum Scy-
evidenter tliiae causa egit vel scripsit. Nam ,
Trini- primo negari Forbesio, aliisque pot-
est vere quidquam Hormisdam con-
,
tra illam propositionem in ea causa
definivisse et idcirco negari iure
,
potest cathedralia ista responsa,
,
prout Forbesius loquitur inter se ,
pugnare. Constat enim ex universa
huius controversiae historia, Ponti-
: ficem Horraisdam, adductum praeser-
Legatorum suorum relatione
consilium suscepisse abstinendia de-
inde novi dissidii desumeretur occa-
, sio sed constat etiam
; Pontificem ,
eodem tempore cum monachis Scj-
this, tamquam cum Catiiolicis egis-

2-i4
sc, qiiibuscum communionem haben-
flani esse , facto suo demonstravit.
Ut reli(iua autem oniittam, quae
pienter Cardinalis Norisius inter cc-
teros «lisputat de ea re in superius
raemorata monachor\iin
Apologia
Sci/thiae, recensebo id quod loan-,
nes Maxentius in suo contra Ilor-
misdae epistolam ad Possessorem scri-
pto , testatus est ; videlicet
omnibus esse quod monachis respon-
snm qxiaereritibus Romanus Episco-
pusdareomnino distiderit. Eiusmodi
vero est scriptum illud Maxentii, ut
nuUa prorsus in re Ilormisdae igno-
scat. Immo vero Maxentii scriptum
illud totum ab irato profectuia est,
ita utquamcunKiue suscipiat occa-
sionem de Hormisda detraliendi, ot
quae illius agendi rationem respi-
ciunt, passim exaj^geret. Quamobrem
talis confessio Maxentii satis per se
est, ut ostendatur, responsum defi-
nitivum circa propositionem a nio-
nachis Scythis allatam, ab Hormisda
datum minime fuisse,
Ceterum non desunt in Ecclesia-
sticis controversiisexempla, ex qui-
bus pateat, propositiones, quas quan-
DE SViNODO ARAISICANA
Pelagianae haeresis historiam re-
ferentes, cum eo devenimus. ut Se-
mipelagianorum errores recensere-
mus, attirmavimus, eosdem errores,
praesertim a Sjnodo Arausicana II
anno 529 habita, ac deinde a Boni-
facio II Pontifice confirmata con-
demnatos esse. Nunc temporis ratio
requirit , ut id aliquando disertius
explicemus, et breviter de Sjnodo
ista Arausicana secunda sermonem
habeamus. Id autem occasionem af-
fert loquendi etiam de Valentina
tertia Synodo, quae in eadem causa
celebrata est, et quam
a Bonifacio II,
cum Arausicanam confirinavit, una
simul probatam esse , eruditi viri
iudicaruQt.
-
CAPUT LTT.
doque catholica^ esse dubitatum non
est,deinde explicata manifestius tlie-
sa- sis intclli^entia, fuisse reiectas ; (
aliquando propositiones, quas cath»
licum sensum habere dubitabatur ,
mutatis rerum adiunctis probata^
,
esse, et ad credendum propositas.
Tale certe evaserat negotinm Iio'
loannis II pontificatus tempore , <
notum Agapeti pontificatu durante. Appar^
bat enim, sensu prorsus Nestoria:
A^aemetas monaclios propositionei
illam reiicere ; atque ideo factu:
est, ut ad Nestorianum errorem .-
vertendum propositio illa proba'
Agapetus affirmavcrit in epi-
sit, et
stola sua ad lustinianum: « huic li-
» dei (hoc est, loannis II definitioni)
t> quisquis contradicere praesumpst-
» rit, a catholica communione se no-
» verit alienum.» Legi potest pra-
sertim memorata Norisii apolog.
cap. 1, Petavius lib. 4 de Incarn.c.
et 7, Thomavsinius dissert. lOinSy:.
odos; ad rem enim hanc fusius ex-
plicandam ab iisplura afferuntur
exempla. Legi etiam potest Ceille-
rius tomo Ib Ilistoriae sacrorum et
Ecclesiasticorum Scriptorum.
CAPUT XLI.
II ET VALEMINA III COiMRA SEMIPELAGIANOS.
Nimislongum esset de iis omnibu.s
singillatim agere, qui post Semipc-
lagianos errores spargi coeptos, stu-
dium suura eo converterunt, ut ca-
tbolicam doctrinara iis erroribus op-
positam propugnarcnt.In proraptu e^i
, inter ceteros eruditissiraos scripto-
res, Dionjsii Petavii de Pelagiano-
rwn, et Semipelag ianorum dogma-
tum historia, Natalis Alexandri hi-
storia Semipelagianae haereseos ,
Cardinalis Henrici Norisii historia,
Pelagiana. Ea autera opera plenam
huius rei notitiara atferunt.
Nerao autera ignorat, D. Augusti-
num lihro De praedestinatione San-
ctorum, et de do7io perseverantiae
Semipelagianos confutasse; S. Caele-
 DE STNODO ARAUSICANA
stinum I Pontificem , epistola ad
Gallicanos Episcopos scripta, Serai-
pelagianos compressisse,et D. Augu-
stinidoctrinam adversus eorundem
calumnias vindicasse. Id etiam egre-
gie fecisse S. Prosperum edito libro
contra Collatorem, loannem Cassia-
nnm videlicet, Massiliensium Semi-
pelagianorum principem et in re~
, parari possent? Quid vero ad Eccle-
smnsis ad capitida Gallorum, Gela-
sium Pontificem, in Romana Synodo
Cassiani et Fausti scripta damnasse.
His addendus libellus a monachis
Scythis de Incarnatione et Gratia
ad Episcopos Africanos Trasamundi
'^'andalorum Regis iussu in Sardi-
niam relegatos, et p]piscoporum re-
sponsum ad monachos Scy thas ac
S. Fulgentii libri de ea re. In his
enim quoque omnibus scriptis Se- , rorumfieret, Sede Apostolica proban-
mipelagiani errores impugnati sunt.
Hi vero errores inde praecipue na-
scebantur, quod Semipelagianae do-
ctrinae fons et caput erat, scilicet
etsi (livinae gratiae auxilium ceteris
operibus necessarium esse concede-
retur, posse tamen hominem naturae
suae viribus efiicere,id quod respicit
primos illos motus, quo ad fidem in
Christum excitamur, seu ad fidei ini-
tium liominem per se sufiicere,prout
de Pelagianae haeresis hisioria agen-
tes, breviter significavimus.
Patet ex his quoties, et quanta
,
cum auctoritate, Semipelagianorum
errores fuerint condemnati, et quam
vere ac quam opportune
, divinae
, est
gratiae necessitas, etiam contra er-
rores a Semipelagianis praedicari
soiitos , fuerit propugnata. Verum
licet haec essent gravissima, et ad
errores illos profligandos opportunis-
sima, ii tamen, qui adversam de ea
re Catholico dogmati sententiam af-
ferebant, his minime commoveban-
tur. Sed haec impune esse non de-
bebant. Nam Ecclesiae Catholicae fi-
des de hoc doctrinae capite in dis-
crimen vocabatur. Nonne enim grave
Ecclesiae sententiae de divinae gra-
tiae necessitate detrimentum allatum
fuisset, si fides, quae humanae salu-
tis initium est (Conc. Trid. scss.
II ET ETC. 245
de iustificationecap. 8) fundamentum
et radix omnis iustificationis,ac sine
qua impossibile est placere Deo, et
ad filiorum eius consortium perve-
nire, si fides, inquan>, seu eius ini-
tium, aut primi motus salutares ,
quibus ad fidem excitamur , huma-
nae naturae tantummodo viribus cora-
conteraptum magis
siae auctoritatis
perducere poterat, quafn tot homi-
nes reperiri et eos recta sensisse
,
contendere, licet quae in ista causa
propugnabant, a patrum, conciliorum
et Romanorum Pontificum respon-
sionibus essent aliena? Valde oppor-
tunum igitur futurum esse visum
, est ad fidem catholicam de his rebus
propugnandam, si nova istorum er-
te, conderanatio. Id autera anno 529
factura est in Arausicano II Concilio
cui S. Caesarius Arelatensis Episco-
pus praefuit. Cura enira ad Basilicae
consecrationera, quaraLiberius Prae-
fectus praetorio exstruxerat, conve-
nissent tredccira Episcopi abCaesario
invitati inter cetera in eorundem
,
conventu actura est de erroribus Se-
raipelagianis iterum proscribendis,et
cura ab Apostolica Sede tra?is7nissa
essent nonnulla capitula de hac raa-
teria secundura ista capitula editi
,
sunt a Concilio canones, quibus erro-
res raeraorati conderanabantur. Prae-
cipue vero his canonibus declaratum
Adarai peocatura non corpori
,
tantura, sed animae etiara obfuisse,
illius peccati reos homines omnes
nasci gratiae Dei auxilio fleri , ut
,
gratiam irapetreraus, peccati purga-
tionem, et fidei initiura , seu illos
salutares raotus , quibus ad fidem
excitamur, Dei gratiae tribui omni-
no debere. Synodus ista Arausicana
die 3 iulii anno 529 habita fuit.
Quaraquara vero post novam istam
condemnationera sperandura oranino
esset, fore ut oranis quaestio de erro-
ribus semipelagianis reiiciendis sub-
lata censeri deberet, tamen rei exi-
tus exspectationinon respondebat.
Etonim Arausicani concilii decretia
246 CAPUT LXI.
nor» phirimum commovebantur, (|ui
Semiptla;:iaiiam ('octriuarn propu-
gnabanl. Nain conten<lebant , nimis
parvo numero Kpiscopos a<l illam
Synodum convenisse, ac praeterea,
quae>itioiiem ibi definitam, veluti ex
incii enti quodam Synodo. esse
in
pertractatam. Itaque Caesarius no-
vam syno.lum cunvocandam exi>ti-
mavit,quae post Vasense Concilium,
die 5 Novembris 529 celebraturn,
^'aleMtiae in Delpliinatu habita est
anno 5 0. Huic Synodo tamen Caesa-
rius, infirma valetudine impeditus
non interluit, verum ei praefuit Cy-
prianus Tolonensis Episcopus. De-
sunt vero huius Synodi actd, sed de
eius celehratione, et contlemnatis in
ea erroribus semipelagianis monu-
mentum continet vita S. Caesarii ab
eius Diacono Cypriano scripta.
Etenim Cyprianus in Caesarii vita
ait: « Multi quidem aemuli surrexe-
vrunt, qui eius resisterent doctri-
» nae de gratia ; sed o felicitas ae-
» mulandal Etenim susurris, et mala
» interpretatione quorundam, obori-
» tur in CTalliarum partibus contra
» praedicationem Dei hominis, sini-
» stra su^picio.Ob hoc antistites Chri-
» sti ultra Isaram consistentes, cha-
»ritatis amore collecti in Valentina
» civitate conveniunt, ubi etiam bea-
» tus Caesarius ,infirraitatis solitae
» causa, sicut disposuerat, properare
» non potuit. Misit tam.en praestan-
» tissimos viros de Episcopis , cum
» presbjteris, et diaconis; inter quos
» etiam Cvprianus Tolonensis Epi-
» scopus, Antistes magnus, et clarus
» enituit; orania, quae dicebat de di-
» vinis utique Scripturis firmans, et
»(!e antiquissimis Patrum institutio-
» nibus probans, nihil prae se in di-
» vinis profectibus queraquam arri-
» pere posse, nisi fuerit primitus Dei
» gratia praeveniente vocatus. »
Arausicanae Synodi decreta a Bo-
nitacio II Pontifice confirmata sunt
epistola de ea re ad Caesarium scri-
pta 8 calendas februai'ias anno 531,
quam Sirmondus edidit,et quae apud
Labbeum legi potest, et apud ^lan-
sium amplissima conciliorum
in col-
-^
t. 8. col. 736. De hac Sy
lectiofie
Arau^icanae confirmatione a Bo
cio II Poiitifice facta Sirmondus ait,
in adnotatiotiibus ad eam Sjno -
« In codice Fossatensi, unde a i
» illa Bonifacii epistola excerpta est,
» et in altero consimili, (|ui exstat in
» bibliotheca s. Mariae Laudunen>is,
» epistola Synodo ipsi propter reve-
» rentiam Sedis Apostolicae praepo-
» nitur, et epi<toIae brevis de eiu -
» dem Synodi auctoritate praefix
» est adnotatio Tn hoc lot
iiis verbis:
continetur Synodus Arausicana.
1^
»q'tam per anctoritatem sancti'
» Papa Bo7iifacius coyifirmavit. ilt
» ideo, quicumque
aliter de gratia,
» et libero arhitrio crediderit, qua),
» vel ista auctoritas continet, vel in
» illa Si/nodo constitutum. est, con-
» trariwn se Sedi Apostolicae , et
» universae per totum mundutn Ec-
» clesiae esse cognoscat. »
Quemadmodum Arausicanae,ita et-
iam Valentinae IllSynodi decreta
de his rebus, epistola sua Bonifacius
Pontifex confirraavit: nara Cypria-
nus in Caesarii vita, posteaquam Va-
lentinam Synodura ad Seraipelagia-
norum errores condemnandos habi-
tam comraeraorasset, ait: «Quarum
» intentionibus (Patrum Ecclesiae ,
» et Divinae Scripturae) vir Dei Cae-
» sarius dedit veram , et evidentera
» ex Apostolica traditione rationem.
» Nam beatae raemoriae Bonifacius
» Romanae Ecclesiae Papa, collucta-
» tione comperta, calcata intentione
» iurgantium, persequutionem S. Cao-
» Apostolica auctoritate firma-
sarii
» vit.Atque haec, quae de'utraque
»
Synodo recensita sunt verissiraa es-
se, legenti epistolam Bonifacii per-
spicue constat. Ea enim epistola tota
versatur in Semipelagianae senten-
tiae conderanatione, ita ut, si ad hoc
evincendura testiraonia ex ea epi-
stola afierri deberent, totam prorsus
oporteret epistolam exscribere.
Ut intelligatur autem quomodo
evenerit, Bonifaciura II Pontificem
epi^tola illa sua ad Caesariura , u-
 , ,
DE SYNOBO A!lAUSICA.NA
tramque Synodura Arausicanara et , stola sua manifestum tradit. Inquit
Valentinam confirmasse, haec brevi-
ter sunt animadvertenda. Scilicet
Arausicana secunda Synodus die ter-
tia iulii anno 529 habita est. Cum
vero, quae pertinent ad errores Se-
mipelagianos, decreta ibi fuerint se-
cundum capitula ab Apostolica Se-
de , hoc est a Felice IV Pontifice,
transmissa, Caesarius iure putavit,
non esse postulandam a Sede Apo-
stolica, Arausicanorum canonum de
ea re confirmationem. Id satis est
arlnotasse, ut appareat non esse in-
credibile, prout Norisius arbitratur
lib. 2 Historiae Pelagianae cap. 23,
Caesarium multo post tempore ad
Romanum Pontificem scripsisse ut , » pisti , catholicura non distulimus
Arausicanae Sjnodi confirmationem
consequeretur. Quid enim necesse
erat continuo Sedis Apostolicae au-
ctoritatem postulare, cum in ea Sjn-
odo promulgata fuissent de divinae
gratiae auxilio transmissa ab Apo-
stolica Sede capitula ? Praeterea
quando Vasensis Sjnodus, nonis no-
vcmbris eodera anno 529 habita est,
quae A.rausicani Concilii decreta cir-
ca Divinae gratiae materiara confir-
mavit, Valentina Synodus habita non
erat. Etenira si Valentinaiara habita
fuisset, profecto Vasensis Synodus,
quae Arausicana statuta probavit
multo raagis hoc fecisset de Valenti-
nis decretis idera negotium respi-
cientibus, et in Arausicanae Synodi
subsidium promulgatis.
Praeterea Caesarius cum videret,
quaestionem etiam post Arausicanam
Synodum perdurare, atque idcirco
Valentinam Synodum haberi voluis-
set,necessarium putavit de tota re
ad Apostolicara Sedera referre, atque
eius confirraationem postulare. Misit
ergo Romam Arraeniura Abbatera,
ut eara confirraationera consequere-
tur, statira post celebratara Syno-
dum Valentinara, et cum adhuc ne-
sciret Felicera IV mortuum esse ,
atque ei Bonifacium 11 sufFectum
fuisse. Hoc idem Bonifacius in epi-
11 ET ETC. 247
enim: « Per iiliura nostrura Arrae-
» nium presbyterum,et Abbatem lit-
» teras tuae fraternitatis accepimus,
» quas ad nos, ut apparet inscius
,
» adhuc sacerdotii mihi comraissi
» sub ea, qua in Deo tenemur, cha-
» ritate direxeras; quibus credideras
» postulandura, ut id, quod a beatae
» recordationis decessore nostro Papa
» Felice pro catholicae fiidei popo-
» sceras firraitate, mea explicaretur
» instantia. Sed quia id voluntas su-
» perna disposuit, ut quod per nos
» ab illo speraveras, a nobis potiu^
»impetrare, petitioni tuae quam ,
» laudabili fidei soUicitudine conce-
» dare responsum. »
lam vero Pagius ostendit , Feli-
cem IV raortuura esse die 18 Se-
pterabris anno 530, et Bonifacium
ei successisse die 15 Octobris eius
anni. Quare Armenius, qui e Gallia
discessit, cum eo nuntius non per-
venisset , Felicera raortuura esse ,
certe non post mensem augustum
iter Romam versus suscepisse dicen-
dus est. Colligitur ergo, Valentinam
Synodura non raulto ante illud tem-
pus habitam fuisse, et iure conclu-
ditur, Bonifacium , qui consultus a
Caesario respondit, et conflrmatio-
nis suae litteras dedit die 25 ianua-
rii 531 eorum, quae m collatio7ie
cum sacerdotibus Galliarum statuta
fuerant non Arausicanam tantum,
,
sed etValentinam Synodum probas-
se. Quoniam vero Valentinae Synodi
statuta ideo facta sunt , ut Arausi-
cana decreta confirmarentur, obti-
nere inde potuit, ut quando sermo in-
cidit de confirmatione a Bonifacio II
concessa.monumenta antiqua mentio-
nem tanturamodo fecerint Arausica-
nae Synodi confirmationis. Legenda
praesertim sunt quae de his rebus
,
doctissimus Pagius habet in critica
Baronii ut ex chronologia ab co
,
diligenter explicata toti negotio cla-
ritas afferatur.
 , ,

21i5

CAPUT XLU.
DE VIGILII POM IFICAiU , ET DE CONTftOVEUSIA
OB TRIUM CAPMULOKUM CONDEMNAITO.NLM,

Celebritate siia praestat contro- si Pontifex factus, ea ageret ,

vcrsia, quae saeculo sexto pertra-
ctata est de trium Capitulorum con-
demnatione quae per iliuturnum
,
tempusperduravit. rta<iuecuniacturi
simus de gravissimo hoc illorum
temporum Ecclesiae negotio, praeci-
pua primum reterenda putamus,quae
Vigiiii Pontificatum et Concilii V
, et ex magna Italiae parte eiecerat
generalis celebrationem respiciunt.
Nam Vigilio pontificatum gerente,
et totius rei participo, quaestio illa
tanta peracta est, et Concilium ge-
nerale (iuintum ad illam controver-
siam dirimendam liabitum fuit.
Cum post Agapeti mortem Ro-
mani Clerici de novo pontifice eli-
gendo agerent, litteras a Theodato
Gothorum rege acceperunt minarum
plenas, quibus ille impcrabat, ut Sil-
verius Campanus, et Hormisdac, an-
te<iuani sacros ordines reciperet, fi-
lius, Pontifex. crearetur. Haec idcirco
ille decreverat quod arbitraretur
,
quae
a Silverio ipsa rogaverat, et itupe-
trare non potuerat. Vigilius, qui
pontificatus consequendi cupidus e-
rat, conditionem oblatam accepit, et
Constantinopoli fliscedens, attulit ad
Belisarium Theodorae litteras , qui
circa illud tempus Gotiios ab Urbe,
quibus litteris Belisarius iubebatur
Silverium pontificatu spoliare, et ei-
dem in pontificia dignitate Vigilium
sutficere. Belisarius Theodorae metu
et fortasse pecuniae cupiditate, quara
Vigilius promittebat, Silverium ac-
cusavit proditionis, veluti si de Urbe
Gothis tradenda egisset, ac Pontifi-
catu spoliatum Patarum in Lycia
relegavit, sufi^ecto eidem per vim
Vigilio. Deinde in insulam Palma-
riam Silverius deportatus, ibi sive
inedia, sive gladio martjrium fecit
die 20 iunii anno 538.
Post haec Vigilius loannis filius ,

sua valde interesse, ut, cum bellum Romanus, qui, ut paulo ante retuli-
a lustiniario iilatum gerebatur is , mus, Silverio vivo, Theodorae, et Be-
pontiticiam dignitatem consequeretur lisarii opera pontificatum usurpave-
de cuius fide erga se et Gothos ipse rat, eo mortuo, legitimus Pontifex
certus esseposset. Schismatis vitandi evasit, cum anno 538 a Clero Ro-
causa Romani Clerici Silverium eH- mano praesertim schismatis vitandi
gendum existimarunt cui revera , causa, rite Pontifex electus est. Cum
die 8 iunii anno 536, pontificatus haec Vigilii legitima electio conti-
coUatus est. Interea Theodora Augu- git, incredibilis in eo facta est rerum
sta lustiniani uxor litteras Silverio mutatio, ut Theodorae, ac reliquo-
scripsit, quibus ab eo postulavit, ut rum, qui iniqua consilia in Silverio
Antiijmum et ceteros ab Agapeto
, deiiciendo, ac Vigilio illi per vim
deiectos in pristinum gradum resti- subrogando iniverat spes fallaces
,

tueret, et Clialcedonensis Concilii de- fuerint,et inanes cogitationes. Quae-

creta contra Eutychianos abrogaret.
Haec cum Silverius denegasset
Theodorae indignationem incurrit
quae Vigilio R. E. Diacono, et Pon-
tificio apud Imperatorem Legato, cui
iam pontificatum promiserat, ante-
cumque enim antea contra Concilium
Chalcedonense facturum se esseTheo-
dorae promiserat, perspicua, ac so-
lemni fidei professione delevit, qua
affirmavit «quatuor sanctas Sjnodos
Oecumenicas et Epistolas S. Leo-
,

quam Silverius eligeretur iterum , nis aliorumque decessorum suorum

,

pontificiae dignitatis, et copiosae pe- se recipere, et secundum eas cre-

cuniae consequutionem pollicita est, dere. » De hac tanta rerura muta-

1)E VI6ILII PO^^TIFICATU,
tione loquens Baronius ad an. 540.
n. 9, « Fuit ista, inquit, plane mu-
tatio dexterae Excelsi, et insigne
miraculum, quo perspicuum factum
est, Dei providentia R. Ecclesiam sol-
licitiusgubernari, ut in quovis peri-
culo constituta, sit penitus libcranda
et mirifica quadam transformatione,
quos iniquos accepit, soleat mox red-
dere sanctos, ut iidem inhaerentes
sacrae petrae, super quam Christus
suam fundavit Ecclesiam eiusdem ,
quoque consequantur robur, et iir-
mitatem. » Vigilius in Orientem ob
fidei negotia profectus ob eam cau-
sam, quam in posterum referemus
plura ibi perpessus est. A lustiniano
tandem dimissus, cum Romam con-
tenderet, ac in Siciliam venisset,
calculi morbo confectus, Sjracusis
obiit anno 555, cum Pontificatum
gessisset ex quo Silverius mortuus
erat, annos 17, raenses 5 et dies 26.
Prout superius monuimus,Yigilio
pontificatum gerente, controversia
de tribus Capitulis condemnandis
excitata, et pertractata est. Huius
autem controversiae hic status, et
ratio fuit.
Cum Pelagius Romanae Ecclesiae
Diaconus ab Agapeto Consta-itinopoli
relictus esset,ut x\pocrisiarii muncre
fungerctur, Palaestini quidam mona-
chi ex coenobio S. Theodori, et S. Sa-
bae, in quo graves tumultus crant
excitati, ad euni venerunt, eumque
precati sunt, ut ab Imperatore Ori-
genis damnationem impetraret. Pe-
lagius, qui Theodoro Caesareae Pa-
laestinae Episcopo erat infensus a ,
quo Origenis causa vehementer de-
fendebatur, et Acephalorum errori-
bus clam studebat, libenter monachis
assensus est. Pelagio igitur, ac Menna
Constantinopolitano Episcopo aucto-
ribus lustinianus anno 543 edictum
, fendi Theodorus asserebat, et a re-
adversus Origenem promulgavit, quo
selecta eius doctrinae capita damna-
bantur. Gravissime tulit hanc Ori-
genis damnationem Theodorus Cae-
sareensis, et sui, ac Origenis ulci-
scendi consilium suscepit. Imperato-
rem igitur adducere continuo cona-
,,
ET DE CONTROVERSIA ETC. !249
tus est, ad tria quaedam capitula
damnanda, quae in Concilio Chalce-
donensi probataesse videbantur. Haec
autem erant capitula, de quibus da-
mnandis Theodorus laborare coepit:
ut Theodorus Mopsuestenus, scilicet,
Nestorii magister, qui Origenem a-
cerrime impugnaverat, damnaretur;
Ibae Edesseni epistola ad Marin Per-
sam proscriberetur qua Cyrillum
,
Alexandrinum, eiusque contra Nesto-
rium scripta reprehendebat,acTheo-
dorus Mopsuestenus amplissimis lau-
dibus efi^erebatur; Rabulae vero Edes-
seno decessori suo graviter succen-
,
sebat, quod Theodoro paiam anathe-
raa dixisset; Ibam autem tamquam
catholicum Synodus Chalcedonensis
acceperat, et in pristinum gradum
restituerat denique Theodoreti Cy-
:
rensis Episcopi adversus Cyrillum
scripta damnarentur quibus cius,
anathematismos confutaverat, ac Ne-
storii personae defensionera acriter
susceperat.
Haec capitula Theodorus Caesa-
reensis cum Acephalis vehementer
optabat condemnari; ut, scilicet, lata
in eadem capitula damnationis sen-
tentia, Chalcedonensis conciJii aucto-
ritas grave aliquod detrimentuni ca-
peret, eo quod Chalcedonensis Syn-
odus,nuIIa inquisitione facta in Ibae,
et Theodoreti scripta, utrumquo in
communionera receperat; atque icicir-
co eorum libros contra Cyrillum ([uo-
dammodo probasse videri poterat
ex quo imminutam Ephesini I au-
ctoritatem Eutjchiani querebantur.
Quamobrem,cum lustinianus edictum
adversus Acephalos promulgare me-
ditaretur,TheodorusCaesareensis per
Theodorara Augustara apud eundera
egit, ut potius raeraorata tria capi-
tula damnaret, quibus Acephalos of-
cipienda Chalcedonensi Sjnodo re-
tardari; his autera capitulis conde-
mnatis, Theodorus idem affirmabat
pacem Ecclesiae facili negotio resti-
tui posse. « Haec audiens Iraperator,
inquit Liberatus in Breviario, et do-
lura dolosorum minirae prospiciens

250
suggestionem corum
pit, et itoOere proiiiptissiiiiti
<!it! . . . Aiinuit iiis
hoc se laetus implere proiiiisit , et
relinquens operis sui studiuin, unum
in tlaiiinationom trium capituloruni
condidit librum, pro delictis nostris
omnibus notissimum. »
Exeunte i^ntur anno 513 vel
eunte 544, ut Cardinalis Norisius
ostendit in diss. Historica de Sjjnodo
quinta cap. 3, edictum tulit , quo
tria capitula proscribebantur deinde
edictum hoc suum ad Patriarchas mi-
sit , ut ab iis subscriberetur. Mennas
Constantinopolitanus Episcopus Tlie-
odoroCacsareensiintensus, initio qui-
dem sub cribere recusabat victus
vero ta lem Imperatoris minis, edi-
cto assensus est, eique subscripsit,
adiecta tamen conditione de subscri-
ptionis cliirographo sibi restituendo,
si liaec Romanus Episcopus non pro-
baret. Toilus quoque Euphremius, , capitula damnabat salva in omnibns
et Petrus Patriarchae, veriti, ne si
cdictum reiicerent, dignitate spolia-
rentur, qua p^tiebantur, illud susce-
perunt.
Stephanus interea, qui Pelagio a
Vigilio Romam
revocato, Apocrisia-
rii munere apud Imperatorem fun-
gebatur, palam edicto restitit Men-
nae agendi rationem improbavit
et a pluribus Orientalibus Episcopis
accepit libellos ad Vigilium mitten-
dos, quibus ii protestabantur quod
a ConstantinopoUtano Episcopo co^
acti siibscriberent. Graviter etiam
lustiniani edicto offensi sunt Occiden-
tales Episcopi. Itaque Illyrici, Itali,
Gaili,Hispa:ii,Arricani Episcopi illud
impugnarunt. Tanta rerum pertur-
batione commotus lustinianus , ac
plane sentiens sine Sedis Apostolicae
auctoritate proficere se niliil posse,
anno 545 concilium habendum esse
constituit ad quod Vigiiium impri-
, ciarum
mis et Patriarclias vocavit, specie
, continebantur Constantinopolim ad
quidem, ut concilio habito, Acepliali
ad Ecclesiae unitatemperducerentur,
re autem, ut trium capitulorum con-
demnationem consequeretur.
Vigiiius etsi ab initio
,
CAPUT Lt!.
Hbcntcr acce- d«Mnde tamen Imperatori annuenflum
spopon- (i<<:Cduxit, et per Siciiiam, ubi con-
Prinr(;ps , et ciliurn hoo liaberi exoptaverat, Con-
stantinopolim se contulit. Cum eo
pervrenisset animi sui fortitudineni
,
o.>tendit, condemnatis Accphalis licet
iis Tlieodora Augusta impense fave-
ret , et Menna Constantinopolitano
in- h4)iscopo communione privato, quod
pluros Episcopos Imperatoris etlicto
contra tria capitula superius memo-
rata subscribere coegisset ea tamen
:
; poena postquinque mensiura spatium
Monnam liberavit Imperatrice ro-
,
ganto.
Post haec lustinianus a Vigilio
anno 548 impetravit ut de trium
,
: capitulorum causa in 70 Episcoporum
conventu pertractaretur. Verum cum
graves tunc exortae turbae fuissent,
Vigilius existimavit per seipsum
,
de ea re sententiam ferre: quare dedit
iitdicatum ad Mennam, in quo tria
reverentia S>/nodi Chalcedonensis.
Cum ludicatum hoc edidisset, non
modo pax Ecclesiae restituta non est,
sed graviores etiam tumultus sunt
excitati. Illjrici enim Episcopi illud
accipere omnino recusarunt, et eo
audaciae Africani devenerunt, ut non
, modo ludicatum reiecerint, sed etiam
,
Vigilium ipsura anathemate se mul-
ctare posse arbitrati sint, quod in
illum pronunciarunt, veluti si, ludi-
,
cato proposito , Chalcedonensis Con-
cilii auctoritati iniuriam fecisset. In
tanta rerum perturbatione Vigilius,
et lustinianus Oecumenicam Sjno-
dum habendam existimarunt, ut ita
animorum motibu:; fiiiis aliquis ini-
poneretur , et Ecclesia tranquillita-
tera, quam iaradiu amiserat, rocupe-
raret. Cum de loco, ubi haec Synodus
haberi deberet, disputatum diu esset,
nobiliores Episcopi omnium provin-
quae in Romano Imperio
,
,
Synodum habendam vocati sunt.
Vigilius interea a Menna ludica-
tum suum recepit, atque omnem de
tribus capitulis disputationem Ana-
invitus thematis poena proposita, quoad Sjn-
 bK VloILlI PONTlFtCAtU, KT
OfUn haberetur ,
Ex Oo-
proliibuit.
ci c'.\t,c parvo omnitio nu-
Kpi^ropi
meio Co:i-tantiiiopolim veniebant
"^^i^ilius autem sine Episcopis occi-
dentalibus <lc negotio iioc agi prorsus
recusabat Imperator vero , partim
; celeberrimum
quod tantae morae impatiens erat,
partim quod a Tlieodoro Caesareensi
quotidie excitaretur, rem cito flniri
Yehementer cupiebat. Cum is esset
rerum status, anno 551 lustinianus
Cdictum contra tria capitula promul-
gavit: Vigilius contra Edictum pro-
testatus, excommunicationis senten-
tiam in eos tulit, qui edicto assen-
tirentur. Cum idcirco Imperatoris
indignationem offendisset ac sibi,
propterea metueret, ad S. Petri Ba-
silicam confugit: missi eo sunt mi-
lites , qui Vigilium a templo abdu-
cerent, sed ii in populi tnmultu ob
eam causam excitato fuga salutem , rant;iuberet denique omnes de tribus
petere coacti sunt. Ex memorata
autem basilica Pontifex egressus est
in posterum, cum lustinianus, inter-
posita iurisiurandi religione, promi-
sit, neminem ei vim deinceps esse
allaturum. Verum cum cotitra datam
fidem novis alficeretur iniuriis, Vi-
gilius Chalcedonem fugit, et ad S. Eu-
phemiae basilicam se recepit.
lustinianus deinde Pontilicis con-
stantia permotus, ad edicta revocanda
adduci se passus est,ac Mennas,'rheo-
dorus, aliiiiue, libellis fidei et poeni-
tentiae Vigilio oblatis , cum eodem
reconciliati sunt, qui tunc Constan-
tinopolim reversus est. Mortuus est
interea Mennas, eique in episcopatu
Coiistantinopolitano sulfectus est Eu-
tjchius monachus Aniasenus, qui
, his denique peractis, coUat. 8. nulla
continuo agere cum Vigilio coepit, ut
tota de tribus capitulis controversia
Synodi iudicio dirimeretur. Vigilius
Eutychio ea conditione annuit, ut de
illa re tractaretur in Episcoporum
conventu, cuius tot Episcopi Latini,
quot Graeci, participes esse deberent.
Annoigitur 553 die 4 maii coepta est
haberi Sjnodus, cui tres Patriarchae
interfuerunt, et Episcopi 125 qui octo
collationibus Synodum absolverunt.
Vigilius tanien, cum vi(ieret con-
Df: CONtROVERSlA EtC. 251
ditionem illam irapletam non esse de
aeijualiLatinorum et Graecorum ,
; Episcoporum numero, Synodo inter-
esse perpetuo recusavit. Edidit inter-
ea scriptum illud, quod in hac causa
est , et Constitidum
appellatur in quo de tribus capitulis
,
sententiam diserte tradidit. Senten-
tia autem Vigilii de tribus capitulis
in Constituto exposita, erat huiusmo-
di, ut Theodori, scilicet, Mopsuesteni
errores damnaret, eius tamen nomini
parceret; nihil in causa Theodoreti
vel Ibae innovandum decernoret, qui
in magna Chalcedonensi Synodo ab-
soluti et pristinadignitate decorati,
,
novae inquisitioni subiici non debe-
rent, immo de Theodoreti libris, et
Ibae epistola nullam censuram fcren-
dam esse statueret, de quibus Chal-
cedonenses Patres iudicare recusave-
capitulis sentire debere ea ratione ,
quae in Constituto praescribebatur.
Utrum hoc Constitutura, quod ad
lustinianum Vigilius misit, Imp^ra-
tor acceperitantequam Synodus ab-
solveretur, an acceptum Imperator
occultarit, ne trium capitulorum con-
demnationi impedimento esset, valde
dubia res est. Illud vero est certuni,
collat. 7 expositam fuisse Vigilii i>en-
tentiam tribus capitulis contrariam,
quam Pontifex in iiidicato tradide-
rat, anatheraa ciictum esse Rustico,
et Sebastiano iudicati impugnatori-
bus, lectas Vigilii ad Valentinianum,
et Aurelianum Episropos litteras, ut
ex his omnibus appareret, Vigilium
non semel tria capitula damnasse ;
facta Constituti mentione, definitivo
iudicio tria capitula dauinata fuisse.
Anastasium sequuti plures scri-
ptores Latini memoriae prodiderunt,
Vigiliura , non statim Synodum V
probasse, eara ob causam in exiliura
pulsum esse , adductum tandem ad
Synodum probandam fuisse exilii tae-
dio et Romanae urbis repetendae
,
At Car linalisNorisius in me-
studio.
morata superius diss. de V Synodo
c. 8. demonstravit , Vigilium eodera

252
anno, quo habita est, Synodura V
conftriiiasse, et ooinmontitiam omni-
no esse totam lianc de Vij^iiio in
exiliiim pulso narrationem.
Protecto Evajrrius huius saoculi
scriptor I. 1 c. 37 diserte tradit:
€ Vigilius per litteras consensit con-
ciiio, non tamen interesse voluit. »
Hae litterae, quae diu latuerant, tan-
dera inventae a Petro de Marca in
lucem etlitae sunt, addita eruditis-
sima dissertatione De Virjilii decreto
pro confirmatioyie V
Si/nodi. lam
vero ex liis litteris. quae cortissimum
raonumentum continent probati a Vi-
gilio quinti Concilii omnino osten-
, firraationem exilii poena mulctatura
ditur, Pontificem hoc Concilium pro-
basse eo ipso anno. quo habitum est.
Nam haec est epistolae Vif^ilii inscri-
ptio: « Data 6 idus decembres impe-
rii Domini nostri lustiniani aeterni
Augusti anno XXVII, post consula-
tum Basilii V. C. anno XII. » Ilic
vero annus incidit in annura 553,
quo anno conciliura V celebratura
fuit, et 4 nonas iunias decretum ad-
versus tria c-pitula editura est. Qua-
re est perspicuum, vix elapsis inte-
gris 6 mensibus Vigilium Syno-
, ad Sjnodum V confirraandara. Atqui
dum V confirmasse et fabulosum,
esse Vigilii quinque annorum exi-
lium, cuius taedio fractus ad Syno-
dura confirraandara adductus fuerit.
Neque vero existiraandura est
Pontificera saltera per eos menses
exilii poena affectum esse qui rae-
,
raoratae superius epistolae scriptio-
nera praecesserunt. Nam Eustathius
Constantinopolitanae Ecclesiae pre-
sbyter, qui eo tempore Eutjchii Pa-
triarchae faniiliaritate utebatur, in
eiusdem Eutjchii vita cap. 23 cura
retulisset, quo tempore Sjnodus V
habebatur, Vigiliura et tres Patriar-
chasin Regia Urbe fuisse, ait: « Cum
igitur ex quatuor pastorum concor-
dia, rectoque sensu factum esset vel-
uti unum ovile, atque unus Pastor,
et oranis disciplinae moderatio per
Sac^rdotes, et Sacerdotum praesuies
conquievisset ; discesserunt ad suas
singuji civitates, et populos raagno
cum gaudio,» Haec autem Eustathii
,
CAPUT LTIl.
verba facilc ostendunt, Vigilium rai-
nime por viui adactum esse ad pro-
bandam V Sjnodum. Quae enira fuis-
set, ut verbis utarCard. Norisii loco
citato, hominis Constantinopoli scri-
bentis teraeritas, tale tantumque di-
Vigilio raendaciura fingere, cuius a
tribus Patriarchis dissensio , ex se-
quuto illius exilio , vel vilissirais
regiae urbis ferainis nota fuisset?
Praeteroa agendi ratio, qua triura
capitulorura defensores usi sunt, ar-
gumentum etiam gravissiraum sup-
peditat ad ostendendum falsum esse,
Vigilium ob recusatamSjnodi V con-
esse. Nam de hoc Vigilii exilio ii
omnino tacent: non omisissent autem
illud commemorare, si revera Pon-
tifex in exiliura pulsus esset. Etenira
cura tria capitula ii defenderent ,
curaque ob editara a Vigilio confir-
raationem Sjnodi V, haec defensio
inanis evasisset, causae, cuius patro-
ciniura susceperant, fuisset opportu-
nissimura, de Pontificis exilio verba
facere , ut inde concluderent Vigi- ,
liura nonnisi per vira adductura esse
nihil de ea re habet Liberatus Dia-
conus Carthaginiensis nihil Victor
,
Tunonensis: irarao postreraus hic au-
ctor inquit: « Tria saepe facta capi-
tula cum defendentibus ea, damnatio-
ni subiiciunt . . . Quorum decretis Ru-
sticus R. Ecclesiae diaconus, etFelix
Guillensis monasterii provinciae Afri-
canaeHegumenuscontradicentesscri-
pto, Thebaida in exilium cum sociis
transmittuntur. » lam vero si Vigi-
lius in Proconnesum deportatus fuis-
set, profecto Victor non unius tantura
Diaconi et cuiusdara mouachi exilium
comraeraorasset sed praecipue dc
,
Pontifice Maximo, ob trium capitu-
lorura defensionem deportato, verba
fecisset, quod ad causae quam tueba-
tur iustitiara demonstrandara, et ad
eorura qui tria capitula condemna-
,
verunt impotentiam evincendam, im-
primis contulisset.
Est igitur perspicuum Vigilii
,
ipsius auctoritate, et scriptorum rei
 DE VIGILII POXTIFIOATU, ET DR CONTROVERSIA. ETC.
^f-stae aequaliura, ct qui controvcr-
siac participes fuerunt, tcstimonio dc-
monstrari, fabulosum essc, ob trium
capitulorum condcmnationem recu-
satam Pontificem exilio mulctatum
, a Vigiiii Successoribus Roinanis Pon-
fuisse, eumque ad Sjnodum V con-
firmandam exilii taedio et in pa-
, scopi plures, praesertim Illyrici et
triam redcundi cupiditate adductum
fuisse.Confirmasscigitur Synodum Y
Vigilius dicendus est anno, quo illa
celebrata fuit, et cum Constantino-
poli adiiuc moraretur. Ab eo tempo-
re autem, quo Vigilius Concilium V
coniirmavit, illud tamquam Occumc-
nicuin ab Ecclesia habitum perpetuo
CAPUT
DE TRIUM CAP1TLL0RU31 COIVDE.MNATIONIS CAUSA,
ET CONCILII V CUM IV COiWEiMENTIA.
Suscepturi nunc sumus Concilii V,
et Vigilii Pontificis dcfensionem. Ad
Synodum enim V quod spcctat osten-
denduni est, eam tria capitula iure
damnasse. De Vigilio autem agcndum
est, ut evincatur, eum neque timi-
ditatis, neque commissi alicuius er-
roris in controversia hac pertractan-
da reprehendi posse,
Ut de Synodo V primum dicamus,
considerandae sunt causae, quas ha-
bucrit ut tria capitula condemnaret.
Ex harum vero causarum considc-
ratione luculenter exsistet, eam Sjn-
odum ad tria capitula condemnanda
iure adductam esse. Non video pi-o-
fecto utrum graviores causae fmgi
possint iis, quae Sj^nodus V habuit
ut Tlieodorum Mopsuestsnum con-
demnaret.Nam ex eiusdem Sj^mbolo,
quod Marius Mercator latine reddi-
dit, certum est, Theodorum praeci-
pua fidei catholicae dogmata impu-
gnasse. Etcnim Christum purum ho-
minem esse praedicavit, eumque fi-
lium Dei non natura, sed adoptione
tantum esse iaetavit, et gratia. De
eo Symbolo S. Cjriilus in Epistola
ad Proclum, ait: « Niiiil sanum ha-
bere, et Nestorianae impietatis qua-
si scaturiginem esse. » Patres vero
253
est. Hacc quae cxposuimus, liisto-
,
riac summam continent eorum, quae
in trium capitulorum causa gesta
sunt. Omittimus cetera persequi quae
tificibus acta sunt, antequam Epi-
,
Africae adducerentur ad Conciliiim V
recipiendum ct ad assensum trium
,
capitulorum damnationi praebendum.
Sed satis erit comniemorasse corum
Pontiiicatus virtute, et diligentia fa-
ctuin esse, ut omnes tandem aliquan-
do adhaeserint Concilio, ct tranquil-
litas penitus fuerit restituta.
LXIII.
V Sjnodi: « IIoc Sjmbolum Satanas
composuit.Anathema ei qui hoc Sym-
bolum composuit. Hoc Sjmbolum E-
phesina I Sjnodus una cum auctore
eius anathematizavit. » Praeter Sjm-
bolum, reliqua etiam Theodori scri-
pta impiis erroribus referta erant.
QuareProclus in tomo ad Armenos de
iis scriptis asseruit «quod ludaeorum
blasphemias superavit.»CjriIIus vero
in epistolaad Clericos, etLaraponem
presbjterum: « In codicibus Theo-
dori" de Incarnatione multo peiores
Nestorii blasphemias positas csse;
pater enim fuit Nestorii perfidiae.et
iilius mala loquutus. »
Errasse igitur Theodorum ,
per-
spicuum est circa praecipua Reli-
,
gionis nostrae capita, et impias hae-
reses quasdam ab Ecclesia iam damna-
tas propugnasso. Homo autem eius-
modi, qui Ecclesiae doctrinam ever-
tendara curavit, merito haereticus
habendus erat, ac potorat anathema-
te mulctari, isque, licet cum viveret,
nominatim ea poena affectus non es-
set, ad corpus taraen Ecclesiae non
pertinebat. Factura idcirco est ut
,
eius nomen etiara ante Conciiii V
celebralionem e sacris Ecclesiae Mo-
psuestenae diptjchis deleretur, eique
254
nonuni Cyrilli nomon suflic^Tctur,
f|uema'lino.!inn te>t:itnr Syno us Mo-
p<ui*stiaL' , Ia>tiuia.ii iu>su liabita
ut <!e ea re co»!JOsceret. Kx lioc vero
Kccle^iat' MopsuotiMiae laoto (juae
, declarentur adversa, quae nunc ab
Tlao.iorum e diptycliis ab.stulit, euui
haoresis aut sclii<matis reum mor-
tuu:!i esse evincitur. Xatn si At!ia-
na>ius in apoloj^ia pro hionysio Ale-
xaiulriuo , illius catliolicam fidem
probat, quo.l «eius menioria hacte-
nus cuin patribus cjlebrata est, et
in catalocjum relata; » pottrat iure
concludi, '['heodorum haereticuin ob-
iisse, et tamriuam liaereticum habi-
tum esso,ex eo, ([uod eiusdem nomen
e sacris Eccle-iae tabulisdeletuin t"ue-
rit, iu quibus Catholicorura Episcopo-
rum noiiiiiia contini*bantur,4uae post
lectionem Evangelii, paiam in Eccle-
sia recitari solebant, cum sacra sole-
mnia peragebaritur. Patet ex hisCoii-
cilium V, quod spectat ad Theodori
persoi.am eiusque scripta, nihil in-
, luerit,([uema'!mo(iuin a pluribusexis-
novasse , sed Ecclesiae potius iudi-
cium de eo antea latum conlirmasse.
Xe(iue minus perspioue constat,
Synodum V Theo.ioreti scripta ad-
versus Cyrillum iure damMasse. lis
enim in scriptis heofloretus Cyril-
I epistola Ibae E.iesseni ad Marin Per-
lum , cuius de Incarnatione doctrina
ab Ecclesia suscepta est, ut haereti-
cuin insectatur, Xestorium, qui ut ne-
lariae haeresis auctor ab Ecclesia da-
mnatus est^amplissiniis laudibus pro-
sequitur, ac velut ortho.ioxuin com-
1ne;i(lat.Ex pluribus illis locis, quae
allerri possent ex TheoHoreti scriptis,
in (iuibus haec, [uae dicimus^Iuculen-
ter continentur , adducam tantum
verba haec ex eius Pentalogio, quae
ostendunt quantum Theodoreti esset
in Cyrillum odium et quantopere
, Piura his quae in^iicavimus ad
Ephesinam Synodum contemneret.
«Friusquara apud Ephesum, inquit,
Sy iiodus celebraretur, duodecim capi-
tulis stricte,aperteque restitimus....
Quia vero semanitestum,qui istapro-
tulit, in Concilio declaravit, et plures
ex qui convenerant, imperiti po-
liis,
tius, ncc uUa dogniatis imbuti noti-
tia, pia haec arbitrati sunt, operae
pretium vimm est , iterum contra
CAPUT LXIII.
.sepmonemque r!isten''ere,et -u^-
niti,
cisam bla^plieiniam multiplir^iter co.i-
, lutare, ut ig lora itibus evi enter ap-
probeinus (|uemadinodum Evanj^elii
isiismaxiine proteruntur. »
Praeterea nerao est, Cfui ijifnoret,
quam constanter Nestorio Theo' o-
retus a Ihaeserit, quantaque ad eum
defendendum scripserit. Huiusmodi
autem scripta damnari omnino m»-
ruisse manirestum est. Etenim ubi
Theodoretus Cyrillum insectabatur,
eius doctrinain de Incarnationis my-
sterio, et simul de eo «logmate Ec-
cle<iae doctrinam insectari ac ira-
,
probare videbatur. Ubi vero Nesto-
riura detendebat, et amplissimis lau-
dibus elierebat, eius quoque errori-
bus gravissimis, atijue haeresibus ab
Ecclesia damnatis studere videbatur.
Licet igitur secundum sententiam
catholicara Theodoretus scribere vo-
timatur, quoniam sua tamen scri-
pta vel haeresira omnino continebant,
vel ai haeresim perducebant ,iure
potuerunt, debuerunttiue daranari.
Quao de Theodoreto dixiraus, ea de
sam iateiligenda quoque sunt. Nam
queinadmo.ium Tiieodoretus, ita Ibas
S.Cyrillum calumniabatur,eum hac-
resis Apollinaristarujn accusabat, et
doctriiiam ab eo iii XII capi*i>lis ex-
positam atque a Concilio Ephesino
,
probatam, tamquam haereticam tra-
ducebat. Qua de causa igitur Theodo-
reti contra Cyrillura scripta aSyno-
doVdaranari iure potuerunt,eadecau-
sa proscribi quoque iure potuit Ibae
Edesseni ad Marin Persara epistola.
,
Synoilum V defendendam, opponun-
tur ab iis, qui post absolutam illam
Synodum diu recusarunt eius aucto-
ritati parere, iisque concinit Halloi-
xius in Origenis defensione, aliique
recentes scriptores. Eorum autem
querelae eo reteruntur ut scilicet
,
contendant ,videri Syno lum V in
tribus capitulis condemnandis Ciial-
|
cedonensi Synodo fuisse adversatam,

DE TRIUM CAPITULORU.M CONDEMNATIONIS CAUSA. ETC,
in qua Ibas, ct Theodoretus recepti,
Orthodoxiquc habiti sunt, et in qna
Theodorurn Mopsuestenum condc-
mnandum esse iudicatum minirae est.
At nihil es^e potest tam perspi-
cuum, quam Synodum V Chalcedo-
ncnsi Synodo non fuisse adversatam.
Primo enim loco, Episcopi, qui Sya-
odo V interfuerunt ciusdcmque dc-
, iudicasse. Ncquc alia ratione res se
creta probarunt subscriptione di-,
serte professi sunt, se Chalccdonen-
sem Synodum recipere, ac venerari.
Sane Epii^copi, qui Synodi V decretis
subscripserunt haec subscriptioni
, Synodura I Ephesinara suscipiendam,
adiecerunt, quae Eutychius Patriar-
clia Cpolitanus subscribens Concilio
professus est. «Eutychius etc. susci-
piens sanctas quatuor Synodos, id est,
Nicaenam, Cpolitanam, Ephcsinam I
et Chalcedonensem, et quae ab ipsis
definita sunt. » Praeterea vetcres
Patres , qui Synodi V
dcfensioncm
susceperunt, id veluti exploratutn es-
se debcre praedicarunt, Concilium
Synodo Chalcedonensi non repugiias-
se. Satis erit Gregorii M. testimo-
nium afferrc in epistola ad Tlieode-
lindam Longobardorum Rcginam, in
qua nonnisi ab imperitis hominibus
obiici posse affirmat VSynodumClial-
cedonensi adversatam fuisse. « Quan-
tum vos, inquit, pure diligimus, tan-
tum de vobis fortius dolcmus, quia
vos imperitis, stultisque hominibus
creditis, qui non solum ea, quae lo-
quuntur, nesciunt, sed vix ea perci-
pere, quae audierint, possunt... Nos
enim, teste conscientia, fatemur, de
fide eiusdem Synodi Chalcedonensis
Concilii nihil motum, nihil esse vio-
latum, sed quidquid praedicti lusti-
niani temporibus actum est, id actum
est, ut fides Chalcedonensis Concilii
in nullo vexaretur. »
Deniquesi ipsa tria capitula con-
siderentur, quae a Synodo V damnata
sunt, apparebit hanc Synodum cum
Chalcedoncnsi Concilio in nullo eo-
rum damnando pugnasse. Ad Ibam
enim Edassenum quod pertinet, cuius
epistola ad Marin Persam in Syn-
odo y damnata est, certum est, eam
epistolam in C^alcedoncnsi Synodo
,
255
orihodoxam iu(]icatam minime fui.<-
se. Naiii Legati Romaiii Poiitificis
in Chalcedonen.^i Syuodo dc Iba af-
firmarunt « relecta eius epi.stola ,
:
agnovimus eum orthodoxum.» Ilaec
vcro ostendunt tantum Legatos , ,
Ibam quidem ortho(!oxura, non antera
cius epistolam erroribus immunera
habcre Concilio Chalccdouensi po-
in
tucrunt. Etenira cura in eo Concilio
probatura sit iudiciura a Bcrytensi
Synodo de Iba latum quo Ibas ad ,
ct anathema Ncstorio diccndura adi-
gcbatur non poterat cius epistola
,
ad ?vlarin Pcrsara Catholica iudicari,
in qua EpiK'slna Synodus ip.sa re-
prehendebatur et vituperabatur
, ,
quod Nestorium sine inquisitione da-
mnasset. Practerea Episcopi qui ,
Concilio Chalccdonensi intcrfucrunt,
ita (!e tba loquuti sunt: « Anatolius
V Episcopus Cpolitanus dixit, in prae-
scnti de eo suspicioncm abiicio, quo-
niam consentit, et subscribit ei quae
nunc de fi(]e sententia data est a
S. Concilio, ct cpistolae SS.Archicpi-
scopi Romac Leonis.» luvenalis vero
EpiscopusHierosolymitanus hacc ver-
ba feoit: «Qui convertuntur, hos Scri-
ptura divina suscipi iubet;quapropter
et eos, qui ab haereticis revertutitur ,
suscipiraus. Unde pcrvidco Riuura
Ibam impctrasse clcmcntiam, quiaet
senexest,et ut habeat Episcopatum
orthodoxus exsistens. » Haec aiitem
Episcoporura loquendi ratio per.-pi-
cuo est arguraento, omnino alienam
fuisseSynoiium Chalcedonensem ab
Epistola Ibae Catholica iudicanda.
Nam hacc eo referuntur omnia
Ibam veluti Catholicum fuisse rcce-
ptum, quod abhorrere se ab iis er-
roribus ostcndisset , qui in epistola
illa continebantur. His addendum
est, Ibara sedi suae restitutum non
esse nisi postquamNestorio anathema
dixisset. Patres enim Chalcedonen-
ses id oranino postularunt. «Omnes
eadem dicimus;Nestorium modo ana-
thematizet. »Ibas vero repondit: «Et
iara in scripto anathem^tizavi Ne-

C5rt CAPUT
storium , eiusque dog^ma; et nunc
anatheinatizo euiii decics niillics. »
l^st liaoc autem vi<us est denegare,
vel improbare epistolani suam. Ha-
bemus id ex Grej,'orii M: testimonio
e. 'A lib. 7 epist. 51 ad Secundinurn.
«Kpistolam vero, intjuit^quam Rmus
Ibas clenegat suam, quod in extrcma
parte Synodi iaceat, agnoscis. Quae
vidflicet epistola Nestorium inaudi-
tuni, et inquisitione non facta ,da-
mnatum asserit Cyrillum vero in
, pugnabant, et Theodoretum ad ana^
Apollinaris dogma cecidisse suspi-
catur. Et si totus superior textus
praedicatae Synodi legitur, quantum
haec epistola eidem Synodo adver-
setur invenitur; (^uia scilicet S.Sjn-
odus et Nestorium, sicut est, haere-
ticura denuntiat, et B. Cjrillum Pa-
trem Catholicum veneratur. Epistola
ergo, qua illum defendit, qui a Sjn-
odo damnatus est , et eum accusat,
qui a Sjnodo veneratus est, procul
dubio definitioni Synodi probatur
adversa Constat quia epistola
non est Catholica, quae Patrem Ca-
tholicura, atque in toto Sjnodi vo-
lumine laudatuni, hacreticnm appel-
lat. » Haec vero cum ita se habeant,
apparet, quara sit ridiculum asserere
Sjnodum V cum Chalccdonensi Sjn-
odo ob Ibac epistolae daranationera
pugnare cum ea epistola , quae
, ploratura omnibus esset
in Synodo V damnata cst, neque Ca-
tholica iiabita Clialcedoncnsi Synodo,
neque probata umquam fuerit.
Neque ulla etiam cst pugna Sjn-
odura V inter et Chalcedonense Con-
ciliura in iis, quae Theodoreti scri-
ptorura causara respiciunt in Conci-
lio V daranatorum. Nara Theodoreti
scripta contra Cjrillura in Chalce-
donensi Sjnodo probata nuraquam
fuerunt. Iramo vero si Chalcedonen-
sis Concilii acta consulamus, vaide
adversam his scriptis Chalcedonen-
sium Patrum sententiam fuisse in-
venieraus. Etenim cura primum
Sjnodura introductus Theodoretus
est,quidam Episcopi clamaverunt:
« Non est Episcopus; » deinde vero:
« Cjrillura Theodoretus accusavit
Cjrillura eiiciraus, si Theodoretum
, ,
LXIII.
acceporimu??. » .Vbsoluta autom Sjn,
odo , in qua actum de {i'\e fuerat-
Patres simul convenerunt,etcompen-
diaria rationo de Theofioreti causa
egcrunt. lusserant autera in haec
verba: « Thoodoretus modo anathc-
matizet Nestorium. > Ille quidem ro-
gabat, ut apologia a se aliata lege-
retur seu libelli supplices , quos
,
tura Imperatori tura Legatis Pon-
,
tificiis obtulerat. Patres vero re-
thematizandum Nestorium impelle-
bant. Is autem natura se in Ca-
tliolica Religione asserebat, et eius
praeceptis institutum eam palam
,
professura esse Nestorium , Eutj-
,
chera ceterosque , qui a catholica
,
doctrina abhorrerent, aversari. De
his cura longa oratione ageret, visus
est Episcopis tergiversari, et ab Ne-
storio diserte anatheraatizando abs-
tinere velle. Quare Episcopi claraa-
verunt: «Iste haereticus est. Nesto-
rianus est. Haereticura foras raitti-
te. » His vocibus coramotus, perter--
ritusque Theodoretus anatheraa in
Nestorium eiusque sectatores pro-
,
nuntiavit.
Haec Chalcedonensium Patrum ad-
eo severa in Theodoretura agendi
ratio, ex eo profecta est, quod ex-
plura a
,
Theodoreto fuisse antea scripta,quae
eius fidem in suspicionera vocave-
rant. Quod si Chalcedonensis Sjn-
odus a Theodoreto non postulavit
ut scripta meraorata damnaret, ab
hoc rogando ideo se continuit, quod
sciret, Theodoretura scripta sua con-
tra Cjrillum abrogasse, cum actio-
ni 5 subscripsit, in qua Patres, Ne-
storio damnato, receperunt «episto-
las B.Cjrilli Alexandrinae Ecciesiae
Praesulis , sjnodicas utique litteras
ad Nestorium, et ad alios per Orien-
tem. » Ita rera explicat Pelagius II
in Romanus Pontifex in epistola ad
Episcopos Istriae. « Quis haec, ait ,
omni impietate plena non videat?^'^.
quibus tamen constat, quod se post-
raodum ipse correxit qui in Sancta
Chalcedonensi Sjnodo , Nestorium

DE TRIUM CAPITUC^O KD^ION DEMNATIONIS CAUSA, ETC.
anathematizare conseiisit. Quis non
vidcat quanta temeritatc pienum sit,
Theodoreti scripta superbiendo de-
fendere, quae eundem ipsum constat,
recta post profitendo damnasse? Dum
vero eius et personam recipimus, et
ea quae dudum latuerant, prava scri-
pta reprobamus in nuUo a sancta
, ad illum tamquam eadem in fide sa-
Synodi actione deviamus. Quia sola
eius haeretica scripta respuentes, et
cum Synodo adhuc Nestorium inse-
quimur, et cum Synodo Theodore-
tum profitentem recta veneramur.
Alia vero scripta illius non solum
recipimus, sed eis etiam contra ad-
versarios utimur. »
Dicamus nunc de Theodori Mo-
psuesteni causa, ac nihil esse osten-
damus quare iudicandum sit Chalce-
donensi Synodo ob huius etiam ca-
pituli condemnationem Sjnodum
repugnasse. Ephesinum I quidem, et
Chalcedonense Concilium anathema
in Theodorum non dixit. Numquid
vero eum anathematizandum non
esse alterutrum ex iis Conciliis de-
crevit?Minime omnino. Atqui hoc
demonstrandum prorsus esset, ut
quartum Concilium. cum quinto pu-
gnasse in Tlieodori causa evincatur.
Non ignoro, Patrcs aliquando Theo-
dorum ]\ropsuestenum laudasse; Cj-
rillum quondam scripsisse, Tlieodori
labores in haereticis confutandis de-
bere probari. At ex his non sequitur
eos existimasse Theodori scripta o-
mnia haeresi immunia esse, eundem
recte de Incarnatione de peccato
, sane ab his fratribus, quos ad Syn-
originali ,deque pluribus aliis fidei
capitibus sensisse, aut talem Thec-
dorum esse, in quem anathema prc-
nuntiari non posset.
Etenim, ut ait Benignus Heracleae
in Paphlagonia Episcopus Thessalo-
nicensis Archiepiscopi Vicesgerens
in Synodi Vcollatione 5 « nihil prod-
est impie agentibus si contigerit
, liorum, ad examen episcopale defer-
quosdam vel ignorantia vel prae-,
sumptione vel etiam dispensatione
, bere rationem, si nihil de eo est a
aliqua scripsisse aliquid pro eis. Nam
Basilius quondam scripsit de Apol-
linario, nec propterea eum liberavit
condemnatione. Et Athanasius di-
TOM. I.
,
257
vcrsas cpistolas ad Apollinarium
scribit tamquam eadem sentientem
in fide.Et tamen postea integros
libros etiam post mortem Apolli-
narii scripsit adversus eum, cognitis
illius in scriptis blasphemiis. Et ni-
hil ApoUinario profuerunt quae ante
pientem scripta sunt.»Quae de Apol-
linariBenignus asserebat, ea inTheo-
dori causa etiam evenerunt. Veteres
Patres Theodorum ob eruditionem
qua praestabat aliasque ob causas
,
illum iautlaverant, quin eum conati
sint ab iis erroribus vindicare in ,
quos inciderat. Synodus autem V ob
hos errores Theodorum condemnan-
dum iure arbitrata est quin cum ,
illis pugnaret quae ad eundem or-
nandum antea Patres scripserant.
V Efi^ecimus nuilam omnino pugnam
V
Synodum inter et Chalcedonensem
fuisse ob trium capitulorum conde-
mnationem. Non erit autem abs re
Pelagii II verba referre in epistola 3
ad Episcopos Istriae in qua agens
,
de iis, quae in Chalce(!onensi Synodo
pertractata fuerant, ait: « Vigilanti
ergo cura respicite, quia in sexta ii-
lius actione sancta fidei professio con-
summatur, moxque in septima ad in-
stitutionem iam fidelium regula cano-
num figitur, ulterioribus vero actio-
nibus nihil de causa fidei, sed sola ne-
gotia privata versantur. » S. Leo M.
autem in epistola adMaximum Antio-
chenum de iiis ita verba facit:«Siquid
odum vice mea misi, praeter id, quod
ad causam pertinebat, gestum esse
perhibetur, nuUius erit penitus firnji-
tatis, quia ad lioc tantum ab Apo-
stolica Sede sunt directi, ut excussis
haeresibus catholicae essent fidei
,
defensores. Quidquid enim praeter
speciales causas Synodalium Conci-
tur, potest aliquam diiudicandi ha-
SS. Patribus apud Nieaeam defini-
tum.» Quare etiamsi in Chalcedonensi
Synodo aliquid reperiretur quod ,
favere tribus capitulis quodammodo
17

258
cura postremis actio-
vifieri posset, id
nibus pertractatum fuerit, Pelagii II
verba in meinorata superiu^ epistolu
usurpari iure possent.«SpeciaIi.s Syn-
UK DtCUKTO CONCILII V
Etsi superiori capite de tribus ca-
pitulis condemnatis sirnul
et Concilii quinti auctoritatein circa
decretum ea tria capitula re.spiciens
propugnaverimus, requirit tamen pe-
culiaris quaedam ratio, ut de Theoilo-
ri Mopsuesteni condemnatione, quae
in ea Synodo decreta est, nonnulla
atiiungamus. Nam inique actuni esse
a Synotlo V contendunt adversarii,
quod anathematis sententiam in ho-
minem pronuntiaverit, qui fere cen-
tum iam ante annos mortuu.s crat
etnumquam Ecclesiae communione,
cum viveret, privatus fuerat esse
vero contra Ecclesiae traditionem et
praxim, hominem mortuum daninare.
Adducunt autem S. Dionysii Ale-
xandrini exemplum, qui Nepotis Epi-
scopi Aegjptii libros proscripsit, qui-
bus fabula de millenario in terris
Christi regno propugnabatur, Nepo-
tem vero Episcopum, quod iam vita
functus esset, nulla atfecit iniuria,
ut Eusebius habet H. E. lib. 8. Com-
memorant etiam Cjrilli Alexandrini
agendi rationem qui in Ephesina
,
Synodo anathematis poena Theodo-
rum non affecit, licet eiusdem sym-
bolum in ea Synodo condemnatum
esset. Afferunt denique Leonis M.
locum ex epistola ad 'J'heodorum Fo-
roiuliensem qua ait: « Non necesse
,
est nos eorum qui sic obierunt,
, ,
merita, actusque discutere, cum l)o-
minus Deus noster, cuius iudicia ne-
queunt comprehendi, quod sacerdo-
tale ministerium implere non potuit,
jjuae iustitiae reservaverit. »
Sed haec non efficiunt cum Theo-
doro Mopsuesteno a V Synodo inique
actum esse. Nam
qui in Ecclesiae
pace vita functi sunt, ab eaque se-
,
cvruT LXIV.
odalium Conciliorum causa est fides.
Quidquid ergo praeter fidem agitur,
Leone docente, ostenditur quia nihil
obstat si a! iu.lioi ini revucetur. »
CAPUT LXIV.
I.N TIIEODORI MOl'SLi::>TE.M CAUSA.
gregari non meruerunt,eos post mor-
egerimus, tem anathemate plecti posse non di-j
cimus cura Theodorum raortuumi
,
iure daranatura esse defendiraus. Il-j
lud unura dicimus , eos , qui cumj
viverent, ab Ecclesia segregari me-j
ruerunt, vel ob haeresim et schisma.
vclobatrocissima criraina;quique hJ
crirainibus non expiatis mortui sunt,
post mortem damnari posse. Nam ca
ratione si res consideretur, specie te-
nus in Ecclesiae pace mortuos eos fuis-
se apparet, cum re vera aChristi my-
stico corpore essent seiuncti. AtTheo-
; dorum obplureshaereses,quas viven-
excitavit et scriptis ubique divul-
,
gavit ab Ecclesia abscindi merue-
,
rat , et anathemate mulctari. Po-
tuit igitur et mortuus iure anathc-
matizari. Quare Benignus Heracleae
Paphlagoniae Episcopus raendacii ,
eos reprehendit, qui Theodorura in
Ecclesiae pace obiisse contendebant.
« Ille enim, ait, in communicatione,
et pace Ecclesiae defunctus est, qui
usque ad mortem recta Ecclesiae
dogmata et servavit, et praedicavit.
Quod vero Theodorus non servavit,
nec praedicavit recta Ecclesiae dog-
mata certum est ex eius blasphe-
,
miis. »
Neqiie Dionysii Alexandrini erga
Nepotem agendi ratio , ullo mocio
Theodoro Mopsuesteno favet. Nam
Nepos errorem quidem in suis libris
propugnaverat, sed nondum ab Ec-
clesia damnatum, immo a nonnuUis
etiam Patribus praedicatura et in ,
quaestione obscura quae praecipua ,
Religionis capita non attingebat.Erat
ergo omnino aequissimum ut erga ,
eum moderatio illa adhiberetur, qna
actum cum ceteris erat, qui euadeua
 ,
DE DECRKTO CONCILII
errorem tradiderant. At Theodorus
Mopsuestenus errores iam in Paulo
Samosateno proscriptos deienderat,
scriptisque libris impugnaverat prae-
cipua Religionis capita, Christi di-
vinitatem, Deiparae dignitatem. Me-
rito ergo post mortera anathemate
perculsus est, licet vivens damnatus-
nominatim non fuisset.
Quod si Cjrillus in Concilio Ephe-
sinoTheodorum minime diserte ana-
themate perculit, numquam tamen
negavit eura illa poena mulctari pos-
se , si secundum ius adversus eum
agi voluisset. In ea autem re Cjril-
lus, Proclus, ceterique dispensationi
locum esse debere tunc existiraarunt,
ut remissius agentes, illos a Nesto-
riano errore facilius revocarent, qui
Theodori personae, et memoriae stu-
debant. Etenim plerique Orientaliura
ita Theodori erant studiosi , ut pa-
lam in Ecclesiis claraarent: crescat
fides Theodori, sic credimtts sicut
Theodorus, queraadmodum Cyriilus
testatur in epistola ad Acacium Me-
litenum. Licet vero, qui rectara do-
ctrinara sequebantur, nefarias hae-
reses in Theodori libris contineri
'
certo scirent, aegre tamen ferebant,
eum virum nominatiradamnari,cuius
tanta fuerat in Orieate celebritas,
prout idem Cjrillus habet in epistola
ad Proclura.
Quamobrem S.Cjrillus ab anathe-
mate in Theodorum tunc abstinuit,
ne graves in Oriente turbae excita-
rentur, cura id unum cordi haberet,
ut eius doctrina damnaretur. At ipse
Cjrilius intelligens deinde doctri- ,
nam Theodori ab Orientalibus cura
Religionis damno laudibus extolli
libros adversus Theodorura scripsit,
t
in quibus, quemadmodura Benignus
ait in coU. 5 Sjnodi V, eundem hae-
reticum appellat, et gravioris blas-
phemiae reum ,
quam Pagani ac lu-
daei essent. Haec vero omnia osten-
dunt, Cjrillum tantumraodo ob oe-
conomiam quandam adiunctis rerum
accommodatam abstinuisse tunc a
Theodori condemnatione, non autem
putasse, Theodorum anathemate di-
V. IN THKODORI ETC. 259
gnum non esse. Verum cum SjnodusV
habita est rerum adiuncta erant
,
immutata, atque amplius ei dispen-
sationi locus esse non debebat, quam
Cjrillus antea adhibendam iudica-
verat.
Quod spectat ad Leonis locum su-
perius allatum, ceteraque eiusmodi,
certum est, ea nulla ratione osten-
dere in Theodorum raortuum ana-
thema pronuntiari non potuisse. Ete-
nim iis in locis id unum affirmatur,
quod neque nos negainus, in mortuos
homines iudicium ab Ecclesia insti-
tui tale non posse ,
quo «eorum sta-
tus imrautari queat.Neque quidquara
in iisdera locis est, ex quo sequatur,
Ecclesiam de mortuorura hominura
doctrina iudicium instituere non pos-
se , atque etiam de eorundem per-
sonis ,ita scilicet , ut si ex eorum
libris appareat , eos haereticos, aut
schismaticos fuisse, cum iis taraquara
cum haereticis agatur, daranentur,
inter catholicos non nominentur, et
refellantur.
Atque haec Sjnodi V in Theodo-
rum agendi ratio ab Ecclesiae insti-
tutis non erat aliena. Patres illius
Sjnodi id gravissimis argumentis
ostenderunt. Profecto ex canone 86
Ecclesiae Africanae patebat, horaines
ctiara post raortem posse daranari.
« Si quis Episcopus (statuitur eo ca-
none) heredes extraneos a consan-
guinitate sua, vel haereticos etiam
consanguincos, aut paganos, Eccle-
siae praetulerit, saltera post raortem
ei anathema dicatur, atque eius no-
raen inter Dei sacerdotes j;iuIIo raodo
recitetur. » Hanc etiam fuisse S.Au-
gustini sententiam aperte colligitur
ex eius epistula ad Bonifacium Co-
mitem. «Quaravis, inquit, etsi vera
essent, quae ab eis (Donatistis) obie-
cta sunt Caeciliano, et nobis possent
aliquando raonstrari, ipsum iam raor-
tuum anathematizaremus, sed tamen
Ecclesiam Christi, quae non litigiosis
opinionibus fingitur, sed divinis at-
testationibus comprobatur propter
,
quemlibet hominem relinquere nou
deberaus. »
 ,

200 CArjT xLv. I

His alia plura ailiungi possent, cx ta » quac propugnaverant. Eruc!
,

quibus appareret, Ecelesiae instituto tissiinusPotrus de Marca indi-

contrariuni non esse, ut niortui quo- de Vifiilii decreto apposito ni ..

que (lamnentur. Coniniemorabo tan- cuni eiusmodi hominibus Ecciesia

tum (|UOil Henignus lieracleensis Kpi- agere veluti cum perdueilionis rei
scopus in Synodo V relerebat: « Va- (juoruni memoria post mortem d,;
lentinum, Marcionem Basilidem a , mnatur et bona publicantur
, , 1

nulia Synotlo anathematizatos esse, cet secundum Papinianum cetera '

post mortem tamen anatlieraatizari, mnia crimina niortalitate exstin-

quod aliena a pietate essent dogma- guantur.

CAPUT LXV.
I)K VKiM! PONTinCIS AGENDI RATIO.NK IN PERTRACI A\i)A CO.M itoV.JJSIA
TRIUM CAPITULORU.M.

Haec , (jnao hactenus exposuiraus calumnia inteliigatur, ccrtuni cst in

Concilii V auctoritatera vindicant. tota illa controversia numquara o-
Restat nunc, ut nonnulla de Yigilio mnino de facto dograatico actum fu-
dicannis eumque ab iis calumniis
, isse cuius natura est, ut definiatur in
detendaraus , quibus Sedis Apostoli- scripto aliquo errorera, aut catholi-
cae inimici de trium capitulorum
, cara doctrinam contineri.
historia agentes , illum atrec^erunt. Etenim Pelagius II in ep. ad Chil-
Quo loco non est necesse longam debertum Francorura Regera ait, iii
disputationem instituere , ut Prote- Oriente, Iraperatore lustiniano, qua' -
stantes refellamus, qui Vigilium ac- dam capitula extra fidem agitatg
cusant, quasi in huius negotii per- fuisse ; et nihil aliud nisi de per^
tractatione in errorera qucraquam so7iis actum. Gregorius M. vero iq
fidei repugnanteminciderit. Estenira epist. ad Episcopos Istriae, seu Ibe«
exploratissimura, idque patet Yigilii riae affirraat, in V Sjnodo « de gnt<
Constitutum legenti tomo 5 edit. , busdam solummodo personis actum
Concil. Labbei an. 1728 eum per- , esse. » Denique Vigilius ipse in epi-
petuo Nestorianam, ac Eutychianam stola,qua Synodura V probavit, di-
haeresim detestatum esse, et etiam- serte tradidit, controversiara quae ,

si aliquando visus sit abstinere se tunc pertractata est, non ad fidem ,

velle a tribus capitulis
dogma tamen catholicum constanter
et iuculenter propugnasse.
Quae vero lanseniani asseruerunt,
Yigilium scilicet, in hac re pertra-
ctanda, in facto dogmatico errasse
suiitprorsus a veritate alienissima,
et cumipsa facti dograatici notione
pugnant. Contendunt quidera lanse-
niani apparere, hunc Pontificera re-
vera in facto dograatico errasse, co
quod primura in iudicato tria capi-
tula iraprobaverit, deinde ea defen-
deritin Constituto, tanderaeadiserte
damnaverit in epistola
damnandis ,
sed ad personas durataxat spectasse.
Queritur enira, humani generis ho-
stera effecisse, ut inter fratres, quo-
rum eadera fides erat, dissidiura pro-
pter personarum causara excitaretur,
« ita ut, inquit, nosraetipsi qui eiu.5-
dem cura illis eramus, et sumus de
fide sententiae, insuper habita dile-
ctione fraterna, in discordiam abie-
riraus. »
Quodsi non de fide controversia
fuit,non video, quanam ratione osten-
dere quisquam possit, Vigilium in ea
pertractanda, in facto dogmatico er-
,
qua Syn- rasse quaecumque tandem eiusdem
,

oduraV confirmavit. Yerum ut aper- Pontificis de tribus capitulis senten-

ta horum hominum contra Vigilium tia fuerit. Praeterea, ut ostendi pos-

DE VIGILII PONT..
sit, Vigiliura in ea re errasse iii fa-
cto dogmatico, clocere lanseniani de-
bcrent, aliquando Pontificem scripta
illa de quibus agebatur probasse. At
id nemo umquam poterit demonstra-
re. Quamdiu enim Vigilius abstinuit
a tribus capitulis damnandis, num-
quam ea scripta aut ea capitula
,
probavit, sed rem eo loco relinqui
optare se ostendit, quo relicta a Sjn-
odo Chalcedonensi fuerat, a qua Syn-
odo, licet tria capitula damnata non
essent, numquam tamen probata fue-
rant. Constat ergo esse falsissimum,
Pontificem hunc in facto dogmatico
in trium capitulorum controversiae
pertractatione aliquando erravisse.
Est autem apertissima Villersii,
aliorumque calumnia, Vigilium levi-
tatis,ac imbecillitatis accusari posse,
eo quod contrarias inter se senten-
tias, in huius controversiae decursu
defenderit. Nam non secundum
si res
praeiudicatas opiniones sed prout
veritas ipsa postulat , consideretur,
manifestum erit, ita se
eo negotio gessisse , ut prudentiae
laudem omnino mereatur. Etenim,
ut sapienter monet Petrus de Marca
in diss. cleVigilii decreto, qui re-
rum Ecclesiasticarum periti sunt
r.on ignorant duobus modis se ge-
, nanda tali scilicet conditione, ut
rere consuevisse Summos Pontifices
in quaestionibus ad disciplinam per-
tinentibus, ut vel suramo iure age-
rent, vel remisso. Prudentissimam
lianc, et diversam agendi rationem
ii adhibendara esse arbitrati sunt,
tum cum Ecclesiae bonum id requi-
rere videbatur. Utroque hoc agendi
modo usus est in hac controversia
Vigilius, qui vel iuris, et canonum
praescripto, vel eorundem remissio-
ne , se fidei ac pacis Ecclesiasticae
studiosissimura ostendito
Id autera ex controversiae ipsius
historia patet. Nam priraura tria ca-
pitula defendit, eo quod arbitrare-
tur, ea, absque Concilii Chalcedonen-
sis iniuria, et quin de eius auctoritate
detraheretur, damnari non posse.
Habebat autem iure timendi causam,
neOrientales trium capitulorum con-
,
A6ENDI RATIONE IN ETC. 261
deranatione, illud unum spectarent,
utConcilii illius auctoritatem impu-
gnarent. Ea vero sententia, non Vi-
gilii tantura , sed plurium etiam e-
rat Occidentaiiura Episcoporura.Cum
autera Orientales a suscepto consilio
desistere nollent, irapetrandae vide-
licet triura capituiorum condemna-
tionis, eos cum Occidentalibus Epi-
scopis componere cupiens Vigilius,
consilium inivit, ut tria quidem ca-
pitula damnaret , sed profiteretur
interea, nihil ea damnatione de Syn-
odi Chalcedonensis auctoritate de-
tractum iri. Quare eas muneris sui
partes explevit omnes quae requi-
,
rebantur, ut Ecclesiae pacem, ac uni-
tatera tueretur. «Nos, inquit , in
epistola quae Theodorura Caesareen-
sera daranavit, longaniraitatem no-
strara divina largitate concessam,
tam circa te quam circa ceteros
,
seductos a te, pene hoc quinquennio
, elapso ostendiraus. Primura quidem
in eo, quod pro scandalo refrenando
Vigilium in condescendentes, quorundam animis,
quos aliqua dispensatione credimus
teraperandos, quia tu iam eos pluri-
bus annis inquietissimus stimulator
accenderas ,
quaedara pro terapore
mecUcinaliter existimaviraus ordi-
,
omni in posterura perturbatione so-
pita, nihil ultra, nec verbo, nec lit-
teris quispiara facere ex eadem causa
praesuraeret. »
Verura etsi nihil omisisset Vigi-
lius, quo pacem Ecclesiae defenderet,
omniuraque animos conciliaret, im-
petrare tamen non potuit, ut Afri-
cae, Illjrici, et Dalraatiae Episcopi
sententiara sequerentur, quam is in
iudicato tradiderat. Intelligens igitur
grave schisma in Ecclesia ea de cau-
sa conflari , suraraara ostendit dili-
gentiara, omnemque prudentiam ad-
hibuit, ut tantomalo occurreret.Scri-
ptis igitur litteris docendos omnes
curavit, iudicato suo, Concilio Chal-
cedonensi nihil esse derogatum, prae-
terea iudicato ipso veluti suppresso,
omnem de tribus capitulis controver-
siam Generalis Concilii iudicio re-
262
servavit, in quo fanilius futuruin csse
putabat, ut Episcopi omiies iu unam,
eanderaque sententiara ea de re con-
venirent. Concilio non interfuit^fjuod
fulei (latae Iniperatorem rainime sta-
re intellexit; ac constitutura interea
edidit in quo
, licet tria capitula,
, quid obstat , si ignorantiam suam
salva tide, defenderet, nuliam tamen
anatbematis poenara iis indixit, qui
contrariam sententiam propugna-
rent.
Denique sua ad Eutjchium epi-
in
stola, Synodum V
contirmavit, ac
anathemate eos mulctavit, qui cadera
capitula in posterum defendenda sus-
ciperent. Haec autem revelante Do-
mino , et veritate investigata se
decernere Vigilius declaravit. Et-
enim vidit,Nestorianos ita vehemen-
te»' tribus capitulis abuti, ut ncces.-e
omnino esse appareret, tria capitula
damnare. Vidit, Episcopos Occidentis
detinitivo decreto suo obtemperatu-
ros esse, ut revera contigit, exceptis
quibusdam Dalmatiae Episcopis.Tem-
pus i|2:itur advenisse intellexit, quQ
diuturna haec controversia dirimi
prorsus deberet; et censuit idcirco
a definitiva sententia sua contra ca-
pitula ferenda, abstinere se amplius
non posse. Haec vero cum ita sint,
perspicuum omnino est rei gestae , vero est in Pelagii I, Pelagii II,Gre-
expositionem cuique ostendere non
modo Vigilium imbecillitatis et le-
vitatis in huius controversiae per-
tractatione, per calumniam accusari,
verura etiam eum summa prudentia
in eo negotio toto usum fuisse. «Si
igitur in trium capitulorum negotio
(ait Pelagius II in ep. ad Episcopos
Istriae) aliud cum veritas quaerere-
tur, aliud inventa veritate dictum
est, cur mutatio sententiae huic Sedi
CAPUT
DE S.
Inter praeclara Sedis Apostolicae
ornamenta, et inter splendidiora Ec-
clesiae (^tholicae lumiina, S. Grego-
riura I sanctitate , doctrina , rerum
gestarum amplitudine Magnum
CAruT LXVI.
in crimine ohiicitur, quae a cin
Ecclesia in eius auctore venerat ;
'
Non enim mutatio sententiae, sed
inconstantia sen^^us in culpa t, •
Quando ergo ad cognitionem rc li
intentio incoramutabilis permanet,
deserens verba permutet?»
Quae disputaviraus, ad triura ca-
pitulorum historiamexplicandara ira-
primis opportuna sunt. Ita vero Con-
cilii quinti decreta, et Vigilii agendi
rationem exhibent, ut neque dubiura
nilum relinquatur concilium illud
,
tamquam vere Generale post Apo-
stolicae Sedis confirmationem haben-
dum fuisse, nulla in re cura Chalce-
donensi pugnasse Pontificem deni-
,
que Vigilium nullius, vel erroris,
,
vel inconstantiae, aut imprudentiae
accusari posse. Disputationera igitur
iianc possumus derelinquere , quiaj
necesse sit immorari in iis refellen-
dis, quae tom. 2 operis de Ecclesiae
spiritu cap. 15 pag. 159 seqq. Potte-
rius affert, ut de Vigilio, et de Con-
cilio quinto detrahat. Nihil enim est
tam falsum ,
quam Vigilium in Eu-
tjchianismi suspicionem iure vocari|
posse aut per vim adductura esse
,
ad ConciMuni comprobandum. Nihil
gorii M. historia luculentius, quara
eos Pontifices tamquam Generale
,
Conc.ilium V habuisse , et persua-
sum perpetuo iisdem fuisse inter ,
ConciiiilV et V decreta nullam pror-
sus pugnam reperiri. Episcoporum
denique Occidentalium repugnantia
illiConcilio, in qua post Sedis Apo-
stolicae confirmationem persevera-
runt, non constantiae, sed inobedien-
tiae nomine appellanda est.
LXVI.
GREGORIO MAG>0.
pellatum, iure veneramur. Nam, ut
verbis utar S. Hildephonsi Archie-
piscopi Toletani in libro de Scripto-i
ribus Ecclesicisticis: «Ita (Gregorius)l
ap- » cunctorum meritorum claruit per-*
i
 DE
» lectione sublimis, utexclusis omni-
» bus iliustrium virorum rationibus,
» nihil illi simile demonstret anti-
» quitas. Vicit enim sanctitate Anto-
» nium, eloquentia Cjprianum sa-
» pientia Augustinum. » Haec sola
verba sufficiunt, quo appareat insti-
tuti nostri esse , ut de sanctissimo
isto Pontifice loquentes , non modo
praecipuas res ab eo summa virtute
gestas recenseamus, sed etiam non-
nullas accusationes refellamus, qui-
bus ab horainibus tantae gloriae,
qiiam Oregorius Apostolicae Sedi, et
Romanae urbi attulit, obtrectatori-
bus, per calumniam lacessitus est.
Itaque Gregorius Senatorio genere
anno circiter 540 Romae natus est.
Quanta familiae eius pietas in Deum
esset, et quibus maioribus Gregorius
ortus sit, satis ostendunt, quae Ho-
mil.38 in Evang. Pontifex narrat de
sororis suae Tansillae morte cui
Felix ni Atavus apparuerat, paulo
ante quara moreretur
,
et cui mo-
, suffragioelectus Pontifex fuit ct
rienti Christum ipsura se adesse di-
gnatum esse coraraeraorat. Gordia-
num, et silviani ferainam sanctitate
praestantcra Gregorius parentes ha-
buit. Praetor Urbis, seu potius prae-
fectus fuit circa annura 573. Verum
deinde publica munera abdicare, et
vitam inire voluit moiiachorum pro-
priam, quibus sex monasteria in Si-
cilia fortunis suis aediiicaverat. Se-
ptiraura Romae statuit in aedibus
suis, quod S. Andreae dictura est,et
nunc ad inclytam congregationem
monachorura Caraaldulensium Ordi-
nis S. Benedicti pertinet. In ista do-
mo monasticam vitam egit
rius. Eum autem sequutum esse
stitutum S. Benedicti probat prae-
sertini Dom. loannes Mabillonius in
praef. saec. I Benedictini, et in
sert. singulari de monastica vita
S. Gregorii Magni tom. 2. Veterum
analectotnim. Non defuerunt tamen,
quiGregorium S. Equitii institutum
sequutum esse arbitrati sint.
Verura Rcclesiae publicum bonum
ex monasterio ad gravissiraas res
gerendas Gregorium revocavit. Nam
G:a^GOiao magno. 203
a Pelagio II Diaconus Ecclesiae Ro-
raanae factus, Constantinopolim cum
Apocrisiarii munere missus est, eo-
que ofiicio functus egregie fuit apud
, Tiberium H et Mauritium Impera-
tores; quo tempore intercetera,quae
praeclare fecit Eutjchio Patriar-
,
chae circa carnis resurrectionis dog-
ma graviter erranti, catholicam do-
ctrinam de eo dogmate persuasit, in
cuius rei manifesta confessione Eu-
tychius deinde mortuus est.Cum duos
circiter annos sub Tiberio, et ferme
tres sub Mauritio moratus esset Con-
stantinopoli Gregorius, anno 585 Ro-
mam reversus, Pelagio II in Eccle-
siae negotiis pertractandis adiutor
fuit, atque in posterum ad monasti-
cam vitam agendam iterum se con-
tulit.
Pelagio II die8 feb. anno 590 in
pestilentiae calamitate deraortuo ,
, qua Roraa eo terapore alflicta est,
Gregorius coramuni Cleri Romani
,
Senatus Populique Roraani acclama-
tionibus eius electio celebrata est.
Conatus ille quidem fuerat Mauri-
tiura inducore ut electionis suae con-
firmationera, prout ea tempora fere-
bant, non faceret ac deinde se oc-
,
cultare etiam voluit ne collatum
,
pontificatura susciperet. Sedspes eius
inanes fuerunt. Nara Mauritius, cui
cognita erat Gregorii virtus, ei li-
benter dignitatem Pontificiara coiv
firraavit, frustra vero Gregorius stu-
duit abscondere se. Nam divinis in-
diciis repertus plaudentibus omni-
,
bus die 3 septerabris anno 590 con-
Grego- secratus est. Dum ista eveniebant,
in- Gregorius voluit in urbe, quam pe-
stilentia depopulabatur, supplicatio-
nem, seu litaniam septiformem, aut
dis- septenariam fieri ad Dei misericor-
diam implorandam , de qua re Gre-
gorius Turonensis loquitur hist.1.10,
cap. 1, qua supplicatione durante ,
octoginta homines pestifero morbo
correpti obierunt. Refert autem me-
moratus scriptor, Gregorium his non
esse perterritum, sed in proposito
perseverasse, donec populi poeniten-
201
tia, ac piis opcribus Dco plaouissct
angoluni exterminatorcm ab ista ca-
lamitate inferenda prohibere.
In Pontiticatu (lualera
rius ostenderit diflicile est iis hono-
rificentiae sententiis referre , quas
veritas et summae virtutis prae-
, venti tamen recenti raemoria sunt
stantia postularet. Nihil fuit in gra-
vissimo Pontificis Maximi munere,
quod ille sanctissime, sapientissime-
que non impleverit, Breviter per-
c ^nsebo eius singularem erga quatuor
conciliaoecumenica,atque erga quin-
tam Synodum ob-<ervantiam
rei praeclarum testimonium dixit i
Sjnodica, ad omnes Orientis Episco-
pos ,
quam Pontificatus
scripsit. Plura sapienter
superius signiticavimus
t:ium capitulorum, et eius studio,
ac laboribus tribuendum est, multos,
schismate relicto, ad Ecclesiae Ca-
tholicae unitatem reversos esse.Quid
a religionem catliolicam propagan-
1 riura lacessit, ac de Mathematicis ab
dam gesserit; quanta constantia quae
munus suum in totius Ecclesiae regi-
raine requirebat, eftecerit, ostendunt
praesertira quae circa Anglo-Saxo-
,
nes,et loannem leiunatoremConstan-
tinopolitanum Episcopum, videbimus
postea Gregorium Magnum fecisse.
Singulari fuit erga pauperes beni-
gnitate, viduarara pupillorura
,
et
auxilio indigentiura perpetuo pa-,
tronus et consolator fuit. Quanta
, bliotheca Palatina incensa, priraum
scripserit, quanta doctrina excellue-
rit, ostendit perspicue operum eius
editio praeclara a Dora. de Sainte
Marthe Ab. Generali PP. Benedicti-
norum Congregationis S. Mauri Pa-
risiis facta anno 1705 4 tom. in fol.
et vita Pontificis ab eodem P. de
Sainte Marthe scripta, quae torao 4
continetur, quaeque praecipue ex
Gregorii scriptis deducta est. Haec
ad Pontificis sanctissirai virtutera,
sapientiaraque coraraendandara po-
tius quara ostendendam
, attigisse
surticiat. Nunc nonnulla pertracte-
mus, quae partira pertinent ad re-
fellendas accusationes quibus Gre-
gorius per calumniara irapetitus est,
partim ad eius illustriora quaedani
c\im;t LXVI.
facta clarius exponenda insorvir^'
possunt.
S. Gregorium Magnura fuisse sa-
se rire^^o- pientissimum,prudentissimumque vi-
rum, satis ea demonstrarit,quae mox
cursim de eius vita retulimus. In-
homines, qui eum veluti acerbissi-
iiium litterarum omniura, eorumque
qui eas excolunt hostem traduce-
,
rent. Ut Oudinura, et Barbeyracum
praeteream, qui cum veteres Eccle-
siae Patres in invidiam vocari ag-
, cuiiis gressi sint, nihilque in suis operibus
i omittendura putaverint, quod oppor-
tunum esse iudicarunt ad id conse-
sui initio quendum ,
quod maxirae contende-
gossit, prout bant, hoc, quod dixiraus, de D. Gre-
, in causa gorio coraraenti sunt; de iis loquar
tantura, quae lacobus Bruckerus ha-
bet t. 3 Historiae Criticae Philoso-
phiae, et in appendice ei operi sub-
iecta. Illis in locis , iniuriis Grego-
eo eiectis , de Palatina Bibliotheca
incensa, de huraaniorura litterarum
studio irapedito , veheraei^r ira-
scitur.
Verura si res non animo praeiu-
dicato, sed prout veritas ipsa roqui-
rit, consideretur, apparebit nihil his I
accusationibus levius, nihil homine
, erudito indignius esse posse.
De Mathematicis eiectis, et de Bi-
dicaraus. Haec accusationura capita
innituntur orania loannis Sarisbe-
riensis testimonio. Is enira lib. 2
c. 26 Operis, quod inscribitur Po-
lycraticon, seu de nugis curialiura,^
haec habet: « Ad haec Doctor SSmu _
ille Gregorius, qui melleo praedi-
cationis irabre totara rigavit, et ine-
briavit Ecclesiam ; non modo ma-
thesim iussit ab aula recedere sed ,
ut traditur a raaioribus , incendio
dedit probatae lectionis - Scripta Pa-
, latinus quaecumque tenebat Apollo-,
in quibus erant praecipua, quae cae-
lestiura mentem, et superiorum ora-
,
cula videbantur hominibus revela-
re. » Lib. autera 8 c. 9, postquam
narrasset Comraodo Imperatore ,
,

t)E ?. GIIEGOIIIO
Tcmplufti Capitolinum tactuni esse
(]e caelo, at'iue eam aedem idcirco
cique a^liunctam Bibliothecam con-
flagrasse, ait: « Fertur tamen B.Gre-
gorius Bibliothecam combuseisse gen-
tilem, quo divinae paginae gratior
esset locus, et maior auctoritas, et
diligentia studiosior. Scd haec sibi
ne(iuaquam obviant cum diversis
,
temporibus potuerint accidisse. » His
Bruckerus, ceterique Gregorii accu-
satores valde abutuntur. loannem
enim perspicue testari aiunt, et Ma-
thematicos eicctos, et Palatinam Bi-
bliothocam igiie vastatam a Grego-
rio 1'uisse; loannis auctoritatem ita
gravem esse, ut eius narrationi as-
sentiri debeamus. At licet haec ad-
versarii conentur ita ornare, ut hae
accusationes non modo verisimiles,
sed omnino certae possint liaberi
numquam tamen id poterunt impe-
trare.
Non agam continuo de loannis
Sarisberiensis auctoritate,omnemque
de ea re disputationem opportuniori
loco reservabo. lilud potius conten-
dam, loannem minime testari, eos,
qui mathematicas disciplinas cole-
rent, a Gregorio eiectos fuisse. Ne-
quc id pugnat cum verbis suporius
recitatis: Doctor Sanctissimus
Gregoriiis mathesim iussit ah aida
recedere. Nam mathcseos nomine lo-
annes, non mathematicas disciplinas
praestantissimas prorsus, et utilissi-
mas significavit, sed vanissimain eam
artem, quae cum siderum influxum
spectet, et ex astris futura contin-
gentia praedicat, circa vitam fortu-
namque hominum Astrologia iudi-
, loannis verba non de universa Bi-
ciaria vocatur. Quare cum loannes
ait Mathematicos a Gregorii aula
, tum quibus astrologiae iudiciariae
pulsos esse, non philosophos Mathe-
maticos, sed stultissimos astrologos
iudiciarios pulsos esse dicit.
Neque aliud quidpiam certe eo in
loco loannes mathesis nomine signi-
ficavit quam ineptos homines de
, ,
quibus Ipquuti sumus. Etenim Gre-
gorii Magni auctoritatem adhibet ad
astrologiam iudiciariam refellendam.
Frustra vero ea auctoritate utere-
,
MAGNO.
tur, nisi matheseos nomine iudicia-
riam astrologiara intelligeret. Deinde
eam artem matheseos nomine indi-
cat, cuius scripta, caelestium men-
tem,et superiorum oracida videban^
tur hominibus revelare. Id autem de
astrologia iudiciaria dici quidem pot-
est in mathematicas vero discipli-
,
nas cadere omnino nequit, quae in
nulla futurorum contingentium prae-
sensione versantur. Perspicuum est
igitur loannem matheseos nomine
,
astrologiam iudiciariam omnino in-
dicasse.
Neque hoc loanne Sarisberiensi
in
est singulare, sed eorum omnium
scriptorum est commune, qui ea ae-
tate scripserunt, qua Sarisberiensis
vivebat ut eo nomine astrologiam
,
iudiciariam intelligerent. Quo loco
,
luculentior est, et gravior Bruckeri
in Gregorium Magnum iniquitas, qui
cum veluti certum et ipse habcat,
hanc illi nomini ea aetate accommo-
dari consuevisse significationem,Toan-
nis tamen Sarisberiensis verbis abuti-
tur, ut GregoriumMagnum dc eiectis
ex aula veris Mathematicis accuset.
Loquamur nunc de Bibliotiieca Pa-
latina. Bruckerus , ceterique ,
quos
commemoravimus, scriptores Gre- ,
ille gorii Magni iussu incensam esse con-
tendunt Bibliothecam in Apollinis
Palatini aede ab Augusto constru-
ctam,idque apertedemonstrarequan-
to odio adversus bonas artes iile fla-
graret. Hoc quidem a loanne Sari-
sberiensi ita perspicue traditum est,
ut probari omnino non possit re-
sponsio, quae allata quandoque est,
bliotheca Palatina, sed de libris tan-
,
praecepta continentur, intelligi pos-
se. Pugnat enim haec interpretatio
omnino cum loannis verbis quibus ,
non aliquos tantum libros, sed-Scri-
pta Palatinus quaecumque tenebat
ApoIIo-, et Bibliothecam Gentilem a
Gregorio incensam athrmat. Quam-
quam vero haec ita sint, numquam
tamen concedi poterit a Gregorio
Palatinam Bibliothecam iorne vasta-
 , ,
•2m CAPUr LXVI.
tam esse. Nam ncque Toannos Dia-
co!ius qui Grcijorii Ma;j:iii vitain
y ,
rusquo ab co «^estiis litteris proili<Iit,
iieque quisquam eorum, qui antc Sa-
risberiensera cius opcra rctulerunt,
umquain niemorarunt. Est autem
iil
omnino incredibile eos omnes hoc
fuisse praetermissuros, si verc a rirc-
gorio lactum esset, et Italos, Gallos
Hispanos id ignorasse uni tamcn
, ncm falsam esse dicamus
Sarisberiensi notum pcrspecturaque
lursse, praescrtira cum ii actate, gc-
nere et ingenio vaUIc diversi, de ea
rc praetcrcunda convcnire non po-
tucrint. Reliquum est igitur, ut fa-
teaiiiur praetermissam a scriptoribiis
Sari-^beriensi antiquioribus hanc in-
censae Bibliothecae Palatinae nar-
rationem tuisse, quod corum aetate
nondura excogitata et conficta ea
, suaderepossint, loanni haec narranti
narratio essct, vel falsam omnino
esse illi certo scirent.
Praeterea neque causam quidem
afferre advcrsarii possunt, quae ve-
risimilis aliciua ratione sit, quaque
adductus fuerit Gregorius ab Biblio-
theeam ill;. ;i incendendam. Affir-
maut quidem exloannis Sarisberien-
sis testimonio patere, id a Gregorio
factura esse, ut neglectis ceterarum
disciplinarura studiis, ad solas sacras
litteras Christiani converterentur.
Verura haec nullius prorsus raomenti
responsio est. Nam Gregorius, si Bi-
bliothecam Palatinam inflamraandam
arbitratus est, ut id consequeretur,
quod adversarii contendunt, egisset
id quod omnino impar erat ei rei
, eiusdem operis lectione apparet, non
efficiendae quam sibi proposuisset.
,
Etenira Palatina Bibliotheca crema-
ta reliiiiiae iii Urbo aliae plures Bi-
, vi monumeuto loannes inclicat, quas
bliothecae supererant, a quibus certe
Gregorius incendendis abstinuit. Ita-
lia , et Gallia refertae libris erant,
quibus bonarum artium studia illu-
strabantur. Quamobrem Christiani
profanarum disciplinarum studiosi
vel domi, vel in reliquis Bibliothe-
cis , uti poterant libris ad eas per-
tineutibus. NuUo pacto igitur pote-
rat sperare Gregorius, ut Bibliotheca
Palatina incensa, Christiatii relictis
profanis studiis, ad sacras discipli-
nas dumtaxat colcndas se courcrreiit,
Existimandum ergo csset, Gregorium
virum prudcntissimum non intellt-
xisse quid ageret, neque vidisse, so
j
nulla de causa facturum esse id, quod
insummam invidiam eum fuisset vo-
caturum. Id vero, nisi omnem iuro
conceptam, confirmatamque dc Gre-
gorii prudentia, sapientiaque opinio-
, concedi
nuUa ratione potest.
Atque alfertur hic opportunitas
de loannis Sarisberiensis auctoritate
nonnulla dicendi. Plurimi enim fa-
ciendum esse eius testimonium ad-
versarii contendunt, et eiusdem per-
spicuam narrationom coniecturis, ar-
gumentisque nostris anteferendam
esse. Verum etsiplura dicant, ut
ii
fidem oranino haberi oportere, illud
taraen veluti certum existimandura
erit, nullam loannis hac in re es-
se posse auctoritatem. Nam loanncs
fere sex post Gregoriura saeculis vi-
xit. Gregorius enim anno post Chri-
stum natum 604 vita functus est
quemadraodura MonachiMaurini eius
Operuni editores argumentis minime
dubiis docent. loannes vero Sari-
sberiensis anno 1182 diem supremum
obiit, prout Guillelmi Cavci, et I. Al-
berti Fabricii sententia fert. Nulla
praeterea vetera monumenta loannes I
affert,quibus narrationem suam mu-
nire possit. Utitur yevhis fertur, tra-
ditiir a maiorihiis, quibus, prout ex
vetera certa monumenta, sed tradi-
tiones populares, nulloque fultas gra-
traditiones nullo fundamento innixas
nihili faciendas in historia esse re-
centiores critici ostenderunt. Sequi-
tur igitur nuUara loannis Sarisbe-
riensis auctoritatera in hoc negotio
esse, cum sexcentos ferme post an-
nos, ex quo res gesta dicitur, omnium
princeps, nullis adductis vetustiori-
bus monumentis, rera antea inaudi-
tam de Gregorio narret.
Hoc autem in loco requirendum
prorsu? est a Bruckero , ceterisque
 ,

DE S. GREOORIO MAGNO. 267

Gregorii inimicis, ut videant ne in- dicata narratione continetur. Perspi-
constantiae in disputando iure repre- cuum est igitur loannem Sarisbe-
liendi possint. Nam cum veluti pri- riensem qui ea de Traiano refert,
,

mam artis criticae legem statuerint,
ut scriptoribus fides minirae habea-
tur, qui longius ab ea aetate absunt,
qua res evenisse dicitur, si omnium
primi, nulliusque adductis monumen-
tis rem aliquara narrent, est certe
levissimum ad evincendum id, de quo
Gregorium accusant , Sarisberiensis
testimonium adhibere. Neque est du-
bium , si ille quidquam retulisset
quae vidimus, hominem fuisse rerum
veritatis diiudicandae prorsus exper-
tem , et fidem non mereri cum de
rebus ab aetate sua remotis, et gra-
vibus monumentis destitutis verba
facit.
Praeter ea quae exposuimus accu-
sationum capita, quaeque falsa esse
demonstravimus, illud etiam Grego-
rio Magno obiicitur humaniorura ,

quod Gregorio gloriosura adversarii scilicet litterarum studia generatim

putarent , eos Sarisberiensis aucto- vetuisse. Longe diversam de Grego-
ritatem contemnendam pronuncia- rio Magno opinionem ex iis conci-
turos fuisse; nunc autem ea tantum pere necesse est, quae loannes Dia-
de causa, iniquum iis videri memo- conus 1. 2 c. 12 eiusdem Pontificis
rati scriptoris auctoritatem reiicere vitae refert « Videbantur passim :

quod eiusdem narratione declarari cum eruditissimis clericis adhaerere

posse arbitrantur, Gregorium rudem Pontifici religiosissimi Monachi
hominem et fanaticum fuisse iniusti- Tunc rerum sapientia Romae sibi
tia est. templum visibiliter quodammodo fa-
His quae hactenus diximus, id de- bricarat, et septemplicibus artibus
nique accedit, quod huius scriptoris' veluti columnis nobilissimorura to-
auctoritatera oranino evertit. Etsi tidem lapidum Apostolicae Sedis a-
enim ei ingenium, et eruditio ut trium fulciebat. Nullus Pontifici fa-
,

tum erant tempora non defuerit, mulantiura a minimo usque ad ma-

,

compertum est taraen , eum artis ximum, barbarum quodlibet in ser-

criticae plane expertem et in di- mone, vel habitu praescferebat
, sed ,

iudicandis veteribus historiis mini- togata Quiritum more, seu trabcata

me prudentem fuisse. Td apparet ex Latinitas, suum Latium in ipso la-
eius operum lectione, in quibus sac- tiali palatio, singulariter obtinebat.
penumero utitur popularibus ineptis- Refloruerant ibi diversarum artium
que traditionibus easdemque pro- studia etc. » Haec profecto Pontifi-
,

bat. Exempli loco adducam id quod cem ostendunt, non modo animo ab
ille 1. 5 c. 8 Polycraticon scribit de humaniorum litterarum studiis noa
Traiano Imperatore,Gregorio I\!agno alieno, verum etiam bonis artibus
Deum (Jeprecante, ab Inieris liberato. prorsus amico cum eius aula memo-
« Ut vero, inquit, in laude Traiani rato in loco fuisse tradatur, quan-
facilius acquiescant, qui alios ei prae- tum ea tempora patiebantur bona-
ferendos opinantur, virtutes eius le- rum artium domicilium et Grego- ,

gitur commendasse Bmus Papa Gre- rius describatur ita fuisse compa-
gorius, et fusis pro eo lacrimis infe- ratus ut litteratis dumtaxat ,
et ,

rorura compescuisse incendia... Fer- humanitatis deditis hominibus fami-

tur autem Bmus Gregorius Papa tam- liariter uteretur. Est vero omnino
diu pro eo fudisse lacrimas, donec ei ridiculum ab eo humaniores artcs ,

revelatione nuntiatum sit, Traianum odio fuisse habitas qui litteratos ,

a poenis Inferni liberatum sub ea homines ceteroquin diligeret, et di-

,

tamen conditione ne ulterius pro gnos existimaret, quibuscum vivendi

,

aliquo infideli Deum sollicitare prae- consuetudine coniungeretur.

sumeret.» Nihil vero esse potest tam Ad rem vero ipsam quod attinet,
labuiosum quam id quod mox in- facilc est etiam hoc accusationis ge-
, ,

208
lUTo nregrorium purprare. Nihil di-
cam,(iuam sit love, (iuaiiHiuc absur-
(lu:ii,conten(lere, Grej^orium Ma^nium
Marci Tullii Ciccroiiis libros ab ho-
minum manibus et usu auferendos
, inimico non contigisset; atque exeius
conatuni vehemonter csisey Titi Livii
historiara flammis tradidisse. Hoc
enim retertur tantummodo a scri-
ptoribus nonnullis (|ui sacculo 15
, Post^juam ostendimus, nonnisi per
vixerunt quique hac iu re nullius
, calumniam pronuntiari de Gregorio
sunt auctoritatis. Deinde quemadmo-
dum certum est Gregorium Magnum
ne^jue Palatinam, neque ceteras alias
Bibliothecas vastasse ita est per- ;
spicuum, eum neque contra M. Tuilii
et Titi Livii libros, quidquam moliri
potuisse , praesertim cum nihil ille
conatus esse tradatur adversus alio-
rum auctorum veterum libros qui
licentia seribendi et superstitiosis
, ta. Est enim hoc omnino iniquis-
fabulis ,
quas continent legentibus
graviori periculo esse potuissent.
Illud dicara dumtaxat duo
loca, quae ex Gregorii epistolis
feruntur , ut eum humaniorum
terarum hostem fuisse evincatur, huic
rei demon^lr.indae omnino inservire
non posse. Nara quae
epistola ad S. Leandrum de nulla
cura, quam adhibuerit, ut libri mo-
rales sui in lob, eleganti stilo com-
mendarentur, non ideo a Gregorio
dicuntur, quod humanitatem odisset,
sed quod in eiusmodi expositione
magis de dogmatibus explicandis, et
doctrinae puritate tradenda quam
de stili ornamento sollicitus esse de-
buerit. «Neque enim, inquit, haec ab
ullis interpretibus in Scripturao Sa-
crae auctoritate servata sunt.» Quae
vero Gregorius 1. 9 ep. 54 ad De^ide-
rium Episcopum Yiennensem in Gallia
scripsit, ut eum reprehenderet, quod
nonnuUosin grammaticae praeceptis
instituendos suscepisset id non de
Pontificiserga humanaslitteras odio,
sed de (4us iudicandi ratione acci-
piendum est, qua censebat ab Epi-
scopi gradu et gravitate alienura
, esset ab hoc consilio suscipiendo a-
esse, graramaticara docere. IUud cer-
tura denique est nuilum afferri rao-
numentum posse, ex quo pateat,Gre-
gorium litterarum studia prohibuis-
,
CAPUT Lxvr.
se, cum prnctoris urbani, seu prac-
fecti inuMere functus sit, ct publica
negotia pro Pelagio II praeclare ges-
serit, id, quod in homine litterarum
etiam operum lectione pateat, eum
non modo in sacris, verum etiam in
protanis studiis fuisse versatura.
Magno posse, eum Mathematicos ab
aula eiecisse Bibliothecam Palati-
,
nam inflamraasse, litterarura hnma-
niorum cursum prohibere conatum
c^<ejnunc illud est demonstrandura ,
falsum oranino esse ab eodem Pon-
,
tiflceeversa fractaque fuisse tum
,
magnifica Romae vetera aedificia
, tum signa, aliaque Urbis ornamen-
, simura de Gregorio aflirraare. Nam
si haec vera essent existimanda
, illa Gregorius non in sapientissimis Ro-
af- manis Pontificibus ponendus , sed
lit- cura Vandalis , Gothis , Longobar-
dis, aliisque huius generis hominibus
esset conferendus, a quibus extrema
ille ait , in pernicies tura litterarura studiis ,
,
tura Italiae . Urbique nostrae illa-
ta est.
Ad huius rei falsitatem ostenden-
dara, undique possentargumenta gra-
vissiraa adduci. Primo enim facile
, est ostendere, omnino apparere Gre-
goriura Magnura de aedificiis, signis-
,
que evertendis nuraquara prorsus co-
gitasse. Ortus ille Roraae erat ex
illustri Senatorio genere, liberalis-
sirae fuerat institutus , et praetoris
urbani , sive praefecti urbis munus
gesserat. Amasse ergo eum Patriara
suara, et illius splendoris, ac orna-
raentorura diligentissiraum fuisse pu-
tandura est ut omnino incredibile
,
, per se esse dici debeat eundem de
Patria ipsa spolianda, evertendaque
cogitasse.
Gregorius vero ipse ostendit, quam
lienus. Extat eius Homilia 18 in Eze-
chielem, ab eo habita quando Agi-
lulphus Longobardorum Rex , cura
exercitu ad Urbem obsidendara ap-

DE
propinqiiaret. Est ea qucrelarum, ct
iusti doloris plena, tum propter cc-
teras calamitates, quibus liacc urbs
afficiebatiir, tum propter crcbras ve-
terum acdificiorum ruinas. « Ip?a
autem, inquit, quae aliquando mundi
dominaesse videbatur, qualis reman-
serit Roma conspicimus , immensis
doioribus multipliciter attrita de-
solatione civium impressione bo-
, evertendis et confringendis cogitasse,
stium, frequentia ruinarum Ubi
enim Senatus?Ubi populus?Et tamen
ipsos nos paucos qui remansimus
, ,
adhuc quotidie gladii, adhuc quotidie
innumerae tribulationes premunt...
et tamen in paucis qui sunt, do-
lores, et gemitus quotidie multipli-
cantur; iam vacua ardet Roma. Quid
autem ista de hominibus dicimus
cum ruinis crebrescentibus, ipsa quo-
que aedificia destrui videmus?
lam vero est exploratura hunc
Pontificem qui in praecipuis Urbis
,
calamitatibus atque casibus, vete-
, de suae aetatis Romanis scribitlib. 2
rum aedificiorum eversionem pone-
bat ,de iisdem aedificiis e^ertendis
consilium inire non potuisse. Qiiae
vero probabilis atferri causa potcst,
ut ita de sapientissimo Pontifice su-
spicandi rationem aliquam Jiabea-
mus? NuIIa profecto. Nam quod non-
nuUi aiunt id gestum a Gregorio
, servarunt; et quara phiriraa, quoad
fuisse, ut a Romanis omne idolorum
Religionis amplectendae periculum
depelleret, levissimum omnino esse
manifestum est. Etenim ea aetate
nemo Romae erat, qui ab idololatrica
superstitione vehementer non abhor-
reret. Timere igitur Gregorius non
poterat, ne ex Deorum simulacris
aut delubris, Romani in Idololatriam
iterum inducerentur. Intelligebat
Gregorius, Romanos iampridem as-
suevisse ea intueri, non vcluti Re-
ligione aliqua digna sed tamquam , verura etiam ruderibus aedificiorum
praeclara artificum praestantissimo-
rum opera, et urbis suae ornamenta;
itaque iis conservatis, minirae eorum
in Christiana Religione constantiam
periclitari. Habebat autera superio-
rum Pontificum sanctissimorum ex-
empla, qui licet periculosioribus tem-
po-rib! s vixissent, numqnam tamen
» , ,
S. GREGORIO MAGNO. 2(30
quidquam detrimenti a statuis, de-
lubrisque metuerant. Incredibile est
prorsus eum , cum nulla metuendi
,
causa esset, ea mctuisse, quae supe-
riores Pontifices non timuerant, qui
in difliciliora religioni tcmpora in-
ciderant.
Quod si fingere etiam id velimus,
, Gregorium de acdificiis simulacrisquo
certum est eum id efficcre non po-
tuisse. Obstitissent enira Roraani ci-
ves Pontificis conatibus eumque ,
a tanta clade Urbi inferenda prohi-
buissent. Solebant Romani haec ar-
tiura raonuraenta sumrao in honore
habere et suum erga haec Urbis
,
ornamenta Romani amorera conser-
varunt, etiara per ea tempora, qui-
bus Roma a barbaris direpta fuit.
Quare Procopius qui Belisarium,
,
, Urbem Italiamque a Gothorum do-
rainatu liberantem proscquutus est,
belli Gothici: « Supra oranes, quos
equidera noviraus, urbis studiosi suae
Roraani, res oranes patrias retinere,
et conservare satagunt, ne quid an-
tiqui decoris Romae depereat. Et
quaravis diu dorainationem barbari-
cara passi sint, Urbis taraen aedificia
eius fieri potuit, ornamenta.»Ex his
vero quisqueinteIIigit,passuros num-
quam fuisse Romanos, ut Gregorius
vetera monuraenta ac signa ever-
,
teret. Cum enim ii perpetuo, et sub
ipso Gothorum dominatu studiosis-
simi fuerint de urbis suae ornamen-
,
tis conservandis, incredibile prorsus
cst, ita desides,et rerum urbanarum
negligentes illos evasisse Gregorii
aetate, ut impune Gregorio esse po-
tuerit, Urbem non raodo exspoliare,
prolapsorura complere, quin quis-
quara ex civibus eum prohibuerit
quisquam contra Pontificis conatus
Irapcratoris openi iraploraverit.
Atque haec quidera, considerato
durataxat Populi Roraani erga pa-
triam suara studio, ostendunt quam
fal>urasit, Gregorium,si consilium

?70
illutl suscepisset de aoilifieiis, si<^iiis-
que everteiidis, illud facto iniplero
potuisso. Est vero lioc cmniiio cer-
tum etsi existimaro velimus Ro-
, ,
manos iis teraporibus ita conipara-
tos fuisse , ut Gregorii in Urbis ae-
dificia, ac ornamenta conatibus, vcl
assentiri, vel connivere velient, lunn-
quam tamen per Imperatorum
ei licere potuisse , quod ab eo per-
fectum esse aiurit adversarii. Nam
ut (le Ethnicis taceam , omnes fere
Christiani Iraperatores legibus suis
prospexerant, ut vetera Urbis aedi-
iicia, signa, aliaque huius civitatis
raoiiumenta diligenter servarentur,
utque publica etiam pecunia provi-
deretur , ne ea ulla ratione intcri-
rent. Eiusmodi leges tum in Theo-
dosiano , tum in lustinianeo codice
extant. lam vero cum Imperatorum
legibus cautura esset , ne quod de-
trimentum publicis aedificiis, simu-
lacris, aliisque Urbis ornamentis in-
ferretur, quis sibi persuadeat potuis-
se Gregorium ea penitus vastare
Nam urbe quae
est incredibile, in ,
Graecorum Iraperatorum potestati
adhuc suberat licuisse impune im-
, vel hostium incursionibus interiisse,
peratorias has legcs violare. Quis
vero sibi in animum inducat Mau-
ritium , et Phocam praesertim id
fuisse passuros, contentiones cura
si
Mauritio habitas a Gregorio, et Pho-
cae indolera perpendat, qui ultirao
Gregorii Pontificatus anno irape-
ravit?
A'erura eiusmodi causa est, quam
pertractamus, ut coniecturis prorsus
ad illam evincendara non indigeamus.
Etenim ea suspicio, de qua hactenus
egiraus,a Gregorio erit certe amoven-
da, si perspicuura sit, multo post eius
aetatem,plurima tum siraulacra, tum
vetera aedificia in Urbe superfuisse.
Quoraodo enira accusari araplius Gre-
gorius potcrit de eversis aedificiis,
Iractisque signis, monumentisque ve-
teribus huius urbis, si constet, Gre-
gorio vita functo, horum monuraen-
torum magnam copiaui in Urbe fuis-
se ? At id omnino extra controver-
siara esse nianifestum est. Nam ad
,
CAPUT LXVI.
signa , et simulacra quod spcctat
certe a gravibus accepimus auctori-
bus, ingentem eorum numerum Con-
stantem Imperatorem anno 063 ad
Urbem venientem in ea invenisse
et plurima ex iis abstulisse, ac Sy-
racusas deportanda curasse. Praeter-
ea ad gravissimas, quas, aetate no-
lejj^es stra, Italia, et Roraa passa est ca-
lamitates, plurima supererant prae-
clarissima signa in Urbe, et magna
copia eorunderji etiam nunc in hac
urbe superest. Praeclara ex his non
pauca excellentissima artium monu-
raenta, Pii VII auctoritate , et ara-
plissirai Cardinalis Herculis Consal-
vii de Pontificia Ditione tota egre-
gie meriti virtute, reversa ex Gal-
liis in Urbem esse Romani omnes
,
gratulati suraus. Magno numero de-
nique, et ea quidem persaepe integra
effossa sunt signa , quemadmodum
ex Ficoronii, et Winkelmanni ope-
ribus intelligitur. Quod pertinet ve-
ro ad vetera aedificia,diuturno post
? Gregorium tempore stetisse eaque ,
tandem vel teraporis iniuria vel ,
bellis civilibus, intestinis discordiis,
tura universa eorum temporum hi-
storia declarat,quae Gregorium con-
sequuta sunt ,tum Carolus Fea os-
tendit in dissertatione de ruinis Ur-
bis, quam historiae artium Winkel-
manni ab eo editae coniunxit. Facto
igitur ipso constat, Gregorium Ma-
gnum, neque aedificia, neque signa,
ac siraulacra Urbis evertenda, ac
frangenda curasse.
Reliquum est, ut antequam dispu-
tationem hanc relinquamus, illud et-
iam breviter indicemus , scilicet has
accusationes nullo gravium Scripto-
rum testimonio inniti. Quae enim
potest esse ad id persuadendum, de
quo Gregorius accusatur, Amalrici,
Leonis Urbevetani, Raphaelis Vola-
terrani auctoritas? Nara Amalricus,
et Leo saeculo 14 Raphael vero
,
saeculo 15 exeunte , et 16 ineunte
vixit. Sunt praeterea eius generis
scriptores, qui nullo in historiis re-
ferendis delectu utuntur, ac veluti
 DE
certum,atque exploratum saepe rc-
feruiit id quod omnino fabulosum
,
iudicandum est. Id de Yolaterrano
Tiraboschius de Leone Lamius
, ,
de Amalrico Muratorius animadver-
terunt. Est igitur perspicuum, nul-
lam horum Scriptorum esse pos-
se ad id de Gregorio docendum au-
ctoritatem cum credulis scriptori-
,
bus et qui octingentis, vel non-
, rem vehementer seditionibus
gentis post Gregorium annis scri-
pserunt, fidem habere non debeamus.
His acceditjin magno veterum scri-
ptorum numero qui de Gregorio
,
Magno exposuerunt, nemiirem inveu-
tum esse, qui narret, hunc Pontiii-
cem Urbis aedificia evertenda ac
signa confringenda curasse. Non id,
inquam, Gregorius Turnonensis, non
Isidorus Hispalensis, Beda, Luitpran-
dus, PauUus, et loannes Diaconi, non
Anastasius Bibliothecarius. Sequitur
igitur has accusatioues (juas iam ,
pluribus ex capitibus incredibiles
, cum statuisset exercitum suum ultra
omnino esse demonstravimus, ea et-
iam de causa contemni debere, quod
ab iis scriptoribus sint profectae
qui ad fidem in iis rebus faciendam
idonei omnino non sunt.
Multo iniquior, et Gregorio
iniuriosior est alia quae accusatio
ex agendi ratione desumitur qua
Pontifex erga Phocam Imperatorem
usus est imperii eius initio , cum ,
Mauritio sublato, ipse imperatoriam
potestatem adeptus est. Nam
satio seu potius calumnia ista eo
, mam delatae sunt, quas postquam
spectat, ut Gregorium , quem inte-
gerrimae, honestissimaeque vitae lau-
cie praestitisse certum est, veluti im-
becillem assentatorem, atque etiam
animo adeo pravo comparatum tra-
ducat, quo temporibus, et fortunae
inserviens, neque honestatis, neque
veritatis rationem habuerit.-
Mauritius anno 582 imperium ob-
tinuerat, in cuius tamen administra-
tione, oeconomia , quam adhibebat,
et quae ad avaritiam prorsus acce-
dere videi)atur ei vehementer de-
, sarii, Lateranensi palatio, constituta
trimento fuit. Non defuerunt qui
afSrmaverint , Mauritium avaritiae
causa eo pervenisse, ut in Avarica
S. GRIiGORIO MAGNO, 271
expeditione cum duodecim Roma-
,
norum militum millia capta fuissent,
passus sit a Duce Avarum omnes
trucidari potius, quam ut modicam
pecuniac summam solveret ab eo
petitam ad eorundem restitutionem.
Verum haec nimis malevole de^Iau-
ritio pronuntiata sunt. Milites enim
isti turbulenti erant, qui Imperato-
ofFen-
derant, ut princcps acriter indigna-
tus cisdem opem afferre noluerit cum
in hostium manus venissent, neque
animo tamcn reputans hostes tara ,
atrocem cladem de iis esse facturos.
Certum enim est, Mauritium , cum
, comperit milites illos fuisse truci-
datos incredibili dolore perculsum
,
esse, ac Deum exorasse ut in hac,
vita potius quam in altera de se
ultionem sumeret , eo quod auxilio
non allato, milites sui interfecti fuis-
sent. lam vero Mauritius anno 602
Danubium debere hiemare, quo ho-
stium impensis eo tempore viveret,
,
milites ab eo defecerunt, et, Exar-
cha Centurionum Phoca duce, Con-
stantinopolim venerunt. }>Iauritius
jNIagno una cum coniuge,et quinque liberis
,
captus a Phoca est, et deinde omnes
,
eo iubente, trucidati sunt.
CumPhocas die 23 Novembris an-
no 002 Imperatoria corona donatus
esset, die 25 Aprilis anno 603 eius
accu- et Leontiao Augustae imagines Ro-
,
Clerus, et Senatus Romanus accla-
mationibus fieri solitis excepisset,
Gregorius iussit in Lateranensi pa-
latio poni, « Septirao calendarum
maiarum (ait loannes Diaconus in
S. Gregorii Magni vita lib.4cap.4)
indictione sexta imago Phocae, et
,
Leontiae Augustorum cum eorundem
favcrabilibus litteris Romara delata
est; et postquara a Clero, et Senatu
acclamatum est eis in Basilica lulii,
iussu Gregorii, in oratorio S. Cae-
, reponitur.» Gregorius Phocae litte-
ras scripsit quae lib. 13 n. 31, 38
,
et 39 contineiitur. In iis littcris Pho*

272 CAPUT LXVI.
cae, ct Leontiae Aufrustae jrratula-
tus, ita de Iniperatore loquitur, ut
ab eo se niultu bfue sperarti pro
Ecclesiae , et Reipublicae utilitate
(lenionstret. Ex liis litteris accu-atio
ista tota deducitur, at^iue eae aile-
runtur, ut inde concludatur, Grego-
riuni Magnum imbeciliem as.scnta-
torem tuisse, <[ui non erubuerit ty-
ranno atrocissimo gratulari.
Arbitror non esse inopportunum,
hic epistolae ad Phocam scriptae te-
stimonium recitare ut appareat, quid
revera Pontifex affirraaverit. Itaque
Greizorius primo loco ait, Deum, qui
pottstate sua eventus omnes mode-
ratur, et cui homines omnes inser-
viunt, quandoque principem aliquem
ad populi punitionem excitare et ,
ali(iuando ad imperium alFerre prin-
cipem, qui afllictos consolctur, atque
ex calamitatibus, quas patiebantur,
eripiat. Hoc nunc subdit Gregorius
sperare se a Deo esse factum. Quare
ait: «cLaetentur caeli et exultet ter-
ra, et benignis vestris actibus uni-
versae Reipublicae populus nunc
usque vehementer afflictus hilarescat.
Comprimantnr iugo vestrae domina-
tionis superbae mentes hostium, re-
leventur vestramisericordiacontriti,
ac depressi animi subiectorum. Vir-
tus caelestis gratiae inimicis vos
terribiles faciat, pietas subditis be-
nignos. Quiescat felicissimis tempo-
ribus vestris in universa Republica,
prolata sub causarum imagine, prae-
da pacis. Cessent testamentorum in-
sidiae, donationum gratiae violen-
ter exactae redeat cunctis in rebus
, eos ad tyrannidem ruituros esse pu-
propriis secnra possessio...Hoc nam-
que inter Reges gentium , et Rei-
publicae Imperatores distat quod
,
Reges gentium domini servorum
, nire neminem permittebat, ita quae
sunt, Imperatores vero Reipublicae,
domini liberorum. »
Quid locus iste continet, quod ho-
minem pavidum imbecillem assen-
, gorium multa passum a Mauritio
tatorem , hominem temporibus, et
fortunae inservientem ostendat?Quid
potius non continet, quod ab homi-
ne prudentissimo et Ecclesiae
, ac
Reipublicae utilitatis studiosissimo
»
profici-ci tanto periculo debebat?
in
Nonne Oregorius litterh favorabi-
libus respondet quas loanne Dia-
, ,
cono teste, Phocas miserat? An nori
debebat Gregorius pro sua erga Ec-
clesiam et Rempublicam solJicitu-
,
dine, hanc favorabilium litterarnm
a Phoca inissarum occasionem liben-
ti animo amplecti, atque ea scribere,
quae atrcci iliius ingenio leniendo
videri potuissent opportuna ? Num
Phocae tyranno favorabilibus litteris
scribenti Gregorius superbe respou-
dere debuisset?An potius hominibus
Sanctisskni viri virtutum obtrecta-
toribus displicet, Gregorium ea ra-
tione respondentem, non suppeditasse
ipsis occasionern, copiosas molestis-
simasque querelas de Pontifice exag-
gerandi, deperditae ab eo reipublicae
et Ecclesiae calamitatis illatae , si
Gregorius Mauritii caedem exprobras-
set ,vel Phocae litteras non adeo
humaniter accepisset?
Est praeterea perspicuum verba
Gregorii in eo versari, ut bona multa
Ecclesiae, et Reipublicae adprecetur,
non vero ut significet , haec certe
Phocara esse facturum. Quid vero
hoc habet cum imbecilli assentatio-
ne commune? «His Gregorius lau-
dibus, ait loannes Diaconus, memo-
rato superius loco aut ideo novos
,
principes demulcebat, ut audientes,
quales esse deberent, fierent mitio-
res ,
quani Mauritius fuerat cuius ,
tot criminibus involuta tempora co-
gnoscebant aut quia sibi , suaeque
,
Ecclesiae devotissimos cernens, non
tabat. Qui sicut quorumlibet vitia
liberis vocibus arguebat, et contra
canones priscasve consuetudines ve-
consuetudinis fuerant, nuUi penitus
denegabat.
Neque negari certe potest Gre- ,
fuisse licet non tjrannus Mauritius
,
esset. Constat id ex tota imperii
Mauritii historia. Etenim numquam
, Mauritius adductus est ad opem Ita-
liae contra Longobardos afferendam,

etsi Gregorius id maxime in votis
haberet; numquanilmperator itaegit,
ut Episcopus Constantinopolitanus a
superba OecumeJiici appeliatione dc-
sisteret, licet Gregorius omni gravi-
tate i(l peteret. Pliocas tamen in po-
stcrum appellationem illam ab Epi-
scopo Constantinopolitano adhiberi
Yctuit. Nota est praeterea Mauritii
lex. de impediendis militibus a mo-
nastica protessione,quam legem Gre-
gorius , Imperatore iubente, debuit
undique mittere, etsi Gregorii hor-
tationibus ac sapientissimis monitis
deinde mitiori rationelmperator eam
legem sit exsequutus. Nota Mauritii
agendi ratio erga Episcopos Istriae,
quos Gregorius Romam venire ius-
serat quos tamen deinde obtempe-
,
rare recusantes, Imperatore volente,
inobedientia relinquere coactus est.
Notum denique patrocinium, quod ab
Imperatoris aula consequutus est Ma-
ximus, qui in Dalmatia, Gregorio ob
gravia eius crimina repugnante, Epi-
scopus Salonensis eiectus erat, quique
impune potuit Pontificem eiusque
auctoritatem non modo contemnere,
sed ludibrio prorsus habere. Eo res
denique pervenerant, ut neque tuto
possent Pontificis Apocrisiarii Con-
stantinopoli manere. Quoniam ergo
talia erant reruni adiunctacum Pho-
cas sunama rerum potitus est , non
potest sine iniuria Gregorio Pontifici
criinini verti , si meliora
speraret.
Neque minus perspicue constat
nihil esse in litteris , quas Gregorius
Magnus scripsit ad Phocam, cum no-
vum Sedis Apostolicae Apocrisiarium
Constantinopolim misit,quod possit
iustam Pontificis accusandi rationem
alferre veluti hominis , qui assen-
, Quis non intelligat Gregorium licet
tandi studio ea faceret quae cum
honesti viri officio pngnare vide-
rentur. Nam loannes Diaconus in Gre-
gorii vita loco superius signilicato
, in publicis calamitatibus postulare
retert, Phocam ipsum miratum esse
Apocrisiarium Apostolicae Sedis Con-
stantinopoli non esse, et a Gregorio
petiisse , ut mitteretur prout antea
consueverat. Phocae petenti , atque
TOM. I,
, ,
DE S. GREGORIO -MAGNO. 273
id ca qua par est observantia, a
,
Gregoriopostalanti,Pontifex respon-
dit :non enim alia ratione res con-
tigit. « Cunique Phocas, ait loannes
Diaconus, mandari sibi Romanae Se-
dis Diaconum, cum magna humilita-
tis reverentia postularet.»
lam vero Gregorius gratissimum,
ea de causa Phocae animum suura
,
testatus est, atque in litteris ad cum
scriptis tribuendum esse affirmavit
molestiis, quas per ea tempora Sedes
Apostolica passa est ab aula Impe-
ratoria, Apocrisiarium Constantino-
poli non reperiri nam ait: « Quia
:
duni ministri omnes huius Ecclesiae
tamcontrita, asperaque tempora,cuni
formidine declinarent, atque refuge-
rent, nuUi eorum poterat imponi, ut
ad Urbem Regiam in palatio per-
mansurus accederet. » Inteliigebant
enim omnes obiectum iri
se iniuriis
in palatio, cum nota
praesertim, quod
esset inimicitia inter Gregorium, et
Mauritium excitata, ii liberius inso-
lescerent qui Oecumenici Episco-
,
, pi Constantinopolitani appellationem
propugnabant.
Verum considerari debet quid ,
Gregorius aPhocaob Apocrisiarii sui
missionem speraret, ac precaretur.
Inquitautem litteris memoratis Grc-
gorius: «Cui rogo, et serenitas vestra
piasauresinclinare dignetur,uttanto
nobis celerius valeat misereri, quanto
tempora afflictionem nostram verius ex eius
relatione cognpverit. Qualiter enira
,
quotidianis gladiis et (juantis Lon-
,
gobardorum incursionibus ecce iara
per triginta , et quinque annorum
longitudinem premimur , nuliis ex-
plere suggestionis vocihus valemus. »
Quis vero haec assentationi tribuat?
,
integerrimum gratulari tamen de-
,
buisse ob petitum a Phoca Apocri-
siarium? Quis non videat auxiliura
non assentationi, sed necessitati tri-
bui debere?Quae de litteris a Gre-
gorio Magno ad Phocam scriptis di-
ximus, ea sunt etiam intelligenda de
litteris ad Leontiam Augustara tem-
18
274
pore illo missis. Nam \n candem sen-
tentiam quod a<i rei summam perti-
net, et eadein de rausa scriptae sunt.
Non modo autein humanitas sed
otiam necessitas ipsa postulabat, ut
qui Iiominis certe non benigni aiii-
nium sibi conciliare volebat, Augu-
stae quoque benevulentiam impetrare
studeret.
Ceterum omitti non debet haec
evenisse in ipso Pliocae imperii ini-
tio; Gregoriusautem non multos post
menses raortuus est. Nain Phocae, et
Leontiae imagines Romain die 25 A-
prilis anno 603 sunt aliatae; reliqua,
quae de lioc facto recensuimus, sunt
eo die posteriora Gregorius vero
: rum agendi ratione profectos esse,
die 12 Martii anno 604 vita functus
est, ita ut mensium tantumraodo non-
nuliorura spatio post litteras istas a
se scriptas post spes suas Irapera-
,
tori significatassuperstes tuerit. lure
autem possumus contendcre, si Gre-
gorii vitadiuturnior tuisset, eum pro
animi sui tbrtitudine, qua praestabat,
non omissurum Phocae succensere in
iis,quae reprehendenda reperisset.
Aetate ip.?a nostra vidiraus Pontifi-
cera ingciiio raitissiraum, vita, raori-
busque integerrimura Pium VII, qui
in Pontificatus sui exordio, viro ar-
rais potentissimo victoriarum cele-
, scripto Unii^ersalis appellatio Epi-
britate exultanti gratulatus vaMe est,
cum post gravissimos motus, Eccle-
siae negotia in Gallia coraposita sunt,
cumque ad eura Legatum suura a
tere raisit. Vidiraus, inquam in , po-
sterura, Pontificera memoratura
dem vero Ecclesiam perturbauti, et
Sedis Apostolicae iura despicienti
lortissime restitisse atque ob hanc
, itl requirente, venisset, ei priorem in
causara ad anathematis etiam sen-
tentiam ferendara, impavidum deve-
nisse.
Dicenda nunc nonnulla sunt de
celebri illa controversia quae re-
,.
spicit Oecumenici appellationera a
Constantinopolitanis l^piscopis susce-
ptara. Nam de ea re Pelagio II Pon-
tifice priraum tura praecipue Gre-
, rem diversam ostendit. Et vere voci
gorio Magno Pontificatum gerente
pertractatum est; et quemadraodura
Pelagius facere coeperat, ita Grego-
CAPUT LXVI.
rius Episcopo illi restitit,sc Oecn"
menicum, vel Universalem Episco-
pum appellanti. Qui censorium iudi-
, cium in (iuaelibct Gregorii acta excr-
cere se posse putaverunt , ii ita de
hac controversia loquuti sunt, veluti
si ex raala intellecta huius vocis si-
gnificationo tantushic factus fuerit in
Ecclesia motus , cum ceteroquin res
, ipsa, dequa agebatur, tanti raomenti
denique non esset. Verum diversa ra-
tione de hoc negotio statuendum esse
ex iis, quae indicabiraus, ostendetur.
Cuilibet facile occurrit, appella-^
tionis huius suscipiendae conatus al
ea Episcoporuni Constantinopolitano-
qua ob iraperii Sedem Byzantiui
translatam, et novam Roraara in Con<
stantini civitate constitutara , Epi«
scopi Romani privilegia petere stu-
duerunt. lam vero cum viderent
,
,]
Universalis titulum quandoque Ro-j
mano Pontifici esse tributum, proui
praescrtira in Chalcedonensi Synodol
contigit , hanc appellationem et ipsij
suraere non dubitaverunt. Accessii
lustiniani Iraperatoris rescriptum adj
Epiphaniuin Episcopura Cpolitanura,]
quod habetur in eius codice tit. di
Sanctissima Trinitate. Eo enim re-
scopo illi tribuitur. Imperator lusti*
nianus Augustus Epiphanio San-
ctissimo , et Beatissimo Archiepi-
la- scopo Reqiae huius Urbis, et Uni^^
versali Patriarchae. Hoc autera r(
, ei- scripto adeo elatus Epiphanius est ,]
ut cum loannes I Pontifex Constan-
tinopolim , Theodorico Italiae Regel
sedendo locum denegaverit, quod ta-
men deinde fecit, Imperatoris, ut iure
coniici potest, auctoritate permotus.
Neque Episcopi Constantinopoli-
tani in Oecumenici appellatione sus-
cipienda, honorificum tantummodo
titulum suscipere videbantur. Epi-
phanii factura raox commeraoratum
huic Universalis rera ipsam gravis-
siraara adiungebant ; volebant enim
in omnes Orientis Ecclesias, praeci«

DE S.
pjis etiam sedibus minime exceptis,
potestatem exercere, existimantes,se
in Orieritales provincias ea posse
rjuae Romanus Pontitex, sive senio-
ris Romae Episcopus, laceret in Oc-
cidentalibus.
Exemplum huius rei perspicuum
continent ,([uae loannes leiunator
Kpiscopus Constantinopolitanus Eu-
tychii successor anno 589 lecit. Nam
Concilium generale, totius praeser-
tim Orientis, Constantinopoli haben-
dum indixit, in quo de criminibus
Gregorio Episcopo seu Patriarchae
, exceptis iis, quae Patriarchae Antio-
Aniiocheno obiectis iudicium ferret;
id quod confirmat eum putasse, Orien-
tales Ecclesias, praecipuis sedibus non
exceptis, potestati suae obnoxias esse:
loannes leiunator praeterea, litteris,
quas ad Synodi convocationem scri-
psit, subscriptionem suam adiecit ti-
tulo Oecumenici Patriarcho.e adhi-
bito.
Sedes Apostolica minime passa
est , haec ab Episcopo Constantino-
politano impune fieri, et quemadmo-
dum decretis restiterat, quibus Bj-
zantinus Episcopus secundum locum
post Romanutn , et provincias non-
nullas assequebatur, in quas potesta-
tem patriarclialem exerceret , ita
multo gravius loannis leiunatoris
facto commota est, qui videbatur
omnino universam Orientalem Eccle-
siam sibi velle subiicere. Itaque cum
Pelagius II ab Episcopis Illjrici , ad
quos loannes leiunator tractorias lit-
teras de Synodi convocatione mi-
serai , certior factus de his rebus
fuisset, epistolam ad Synodum illam
misit, quae ita inscripta est: « Dile-
ctissimis fratribus universis Episco-
pis, qui illicita vocatione loannis
Constantinopolitani convenerunt,Pe-
lagius. » In ea autem epistola non
solum de Concilii indictacelebratione,
sed etiam de Oecumenici appellatione
suscepta Pelagius conquestus est.
« Relatum est ergo, inquit, ad Apo-
» stolicam Sedem , loannem Constan-
» tinopolitanum Episcopum se uni- , non equidem scripto, sed nudo ser-
> versalem subscribere vosque ex
, mone curavi; et si emendari nol-
> hac sua praesumptioneadSynodum
,,
,
GREGORIO MAGNO, 275
» convocare generalem, cum genera-
» lium Synodorum convocandi aucto-
» ritas Apostolicae Sedi B. Petri pri-
» vilegio sit tradita. » Conquestus
est praeterea Pelagius haec tunc fieri,
cum ,
pluribus litteris Episcoporum
Constantinopolitanorum, quae in Ro-
,
manae Ecclesiae tabulario serva-
bantur , constaret, eos saepenumero
testatos esse se nihil umquam esse
facturos,quod Apostolicae Sedisiura,
ac privilegia violaret. Pelagius de-
nique Concilii illius acta rescidit
cheni Gregorii absolutionem respi-
ciebant.
Gregorius Magnus , qui anno 590
Pelagio II suffoctus fuerat , testis
huius rei est in epistola ad loannem
leiunatorera lib 5 ep. 18. Nam ait:
« Et quidem hac de re, sanctae me-
moriae decessoris mei Pelagii adSan-
ctitatem vestram scripta transmissa
sunt in quibus, Synodi quae apud
,
,
vos de fratris quondam, et coepiscopi
nostri Gregorii causa congregata est,
propter nefandum elationis vocabu-
lum acta dissolvit , atque Archidia-
coni (Laurentii), quem ad vestigia
Dominorum transmiserat, missarum
vobiscum solemnia celebrare prohi-
buit. » Quid vero post Pelagii mor-
tem in ea causa Gregorius fecerit
ea lem epistola refert. Videlicet se
scire narrat loannem in proposito
,
perseverare adhibendae Oecumenici
Episcopi appellationis se id pati
;
nulio modo posse, et prout Pelagius
Apocrisiario suo praescripserat,ita se
Apocrisiariis suis et Sabiniano qui
,
tunc eo munerefungebatur, praescri-
psisse, ut una cum loanne in missa-
rum solemniis non communicaret.
« Post eius vero (Pelagii) obitum
quum indignus ego ad Ecclesiae re-
gimen adiunctus sum et ante per
,
alios Responsales meos, et nunc per
communem filium Sabinianum diaco-
num alloqui fraternitatem tuam, ut
praesumptione compesceret,
se a tali
let, eum missarum solemnia cum

270
fraternitato vcstra
liibui. »
Conatus est deinde Oregorius plu-
ribus arguinentis adductis, ostendere
Ioa:nii,(juam esset abionum eiusmodi
appellatione uti (juae ceterorum Kpi-
scijporum di;^nitatem laedere vide-
retur,(iuam nei]Ue Pontifices Romatii
alhibendam putarunt,etiamsi et pri-
matus sui iure, et Concilii Chalce-
donensis exemplo, eam possent adhi-
bere. Atfirmavit etiam Eoclesiae pe-
riculosum esso ea appellatione uti
cum si Episcopui5, qui universalis ap-
pellaretur in haere<im incidisset
, ,
prout de Nestorio, et de Macedonio
evenerat iprnominiosum non posset
, gatis eiusdem tribui non deberet.
non videri, Universalem Episcopum
a Fide Catholica defecisse. Haec col-
li^untur, tum ex memorata ad Toan-
nem leiunatorem Gregorii epistola,
tum ex ea, quam ad Mauritium Im-
peratorera scripsit ut eius saltem
, raoraenti cura Episcopo quaestionem
auctoritatc adduceretur Episcopus ad
nppellationem illam derelinquendara;
vi-rum nihil Gregorius impetravit.
Quare Eulogium Alexandrinum Epi-
scopum et Anastasiura Episcopum
, raeus non in modico est aniraus ve-
Antiochenum Gregorius hortatus est
v.t sedium suarum iura contra novos
Episcopi Constantinopolitani conatus
tuerentur.QuaraquamveroAnastasius
Mauritii metu, et Eulogius necessi-
tate Iraperatoris non offendendi, cuius
ope plurimum indigebat contra Hae-
reticos Aegypturapertnrbantes,haud
ita fortiter in eo negotio se gesse-
rint, Gregorius taraen in sententia
perraansit, et non tolerandam hanc
6^?/rer5«Zi5appellationeraconstanter
alfirmavit.
Mortuusest interealoannes, eique
Cyriacus in Episcopatu Constantino-
politano suffectus fuit. Is in synodi-
cis de ordinatione sua litteris ad
Pontiiicem Gregorium raissis non
dabitavit, se Oecumenicura Patriar-
chara scribere. Venerunt Roraara Cy-
riaci Legati, seu Responsales, quibus
luiperator Epistolam Gregorio tra-
dendara dederat, qua epistola, ut Cy-
riaci legatos benevole acciperet, Pon-
titici coraraendabat controversiara
, studiose admonere curavi, ut si ha-
,
rxPUT Lxvi.
celebrare pro- vero dc Oecuraenici appellatione de-
relinquenda, imprudentem , vcl in-
discretara, aut parvi momentiesse Jji-
gniticiibat. Gregorius Cvriaco respon-
dit, et in suscepta sententia perse-
verans de ea voce non adhibenda
hortatus est Episcopum , ne vel ab
ipso Episcopatus sui initio Ecclesiae
pacem turbaret. Apocrisiarios autem,
seu Responsales Cyriaci huraanissime
excepit. Id vero libenter Gregorius
fecit, tura quod pro ea qua praesta-
,
bat sapientia, et charitate, cuperet,
obortara istara inter Episcopos dis-
sensionem populo non innotescere ,
tura etiam quod Cyriaci factum , le-
Inteliexit vero Gregorius , non esse
silentio praetereundum, quod Impe-
rator obiecerat, controversiam levis
raomenti esse,et Pontificera indiscre-
te facere, qui ob vocabulum nullius
haberet.
lam vero Gregorius de ea re re-
spondens habet: « Nam quidnam si ,
ex superbo ,et profano vocabulo
hcraenter vulneratus tantae indis-
,
cretionis esse potui , ut nescirem
quid unitati Fidei, quid concordiae
Ecclesiasticae deberem, et fratris mei
Responsales, et Synodicara epistolam
suscipere cuiuslibet causae amaritu-
dine recusarem? Aliud est, quod con-
servandae unitati Fidei, et aliud
quod debemus compescendae elatio-
ni. Unde Responsales eius cura raa-
gno affectu suscepi, quidquid debui
charitatis exhibui, raeliusque eos ,
quam consuetudo prisca fuerat, ho-
noravi et mecura feci eos sacra rais-
,
sarura solerania celebrare. Quia sicut
raeus Diaconus ad exhibenda sacra
raysteria ei non debet ministrare ,
, qui elationis culpam aut commisit
aut commissara ab aliis ipse non cor-
rigit, ita rainistri illius in celebra-
tioneMissarum raihi adesse debue-
runt, qui, custodiente Deo, in super-
biae errorera non cecidi. Euudem
vero fratrem, et coepi-copiira meum

DE S.
beN, pacem, et concordiam omnium
desiderat, a talis vocabuli se appella-
tione compescat. De qua ro mihi in
suis iussionibus Dominorum pietas
praecepit dicens, ut pro appellatione
Irivoli nominis inter nos scandalum
generari non debeat. Sed ro^o, ut
imperialis pietas penset, quia alia
sunt frivola valde innoxia, atque alia
vehementer nociva. »
Esset vero calumniosa illa accu-
satio, de hac re tantopere sollicitum
fuisseGregorium,quod supremum in
omnes affectare dominatum ipse vel-
let,atque idcirco timeret, ne appel-
latione illa Oecumenici ab Episcopo
Constantinopolitano suscepta, aliquid
detrimenti potestas sua pateretur.
Nam quomodo scripserit de hac con-
troversia in 2. ad Cjriacum epistola
considerandum est. « Ego enim, in-
quit, lesum testem invoco in anima
mea, qui a summo usque ad ultimum
nuUi liominum dare scandali occa-
sionem volo. Omnes esse magnos, et
honorabiles cupio quorum tamen
, politanis praesulibus susceptac re-
honor honori Omnipotentis non de-
trahat. »
Atque hoc etiam disertius osten-
dit ep. 29 lib. 7 cum Eulogio Ale-
xandrino Episcopo respondit qui ,
taiidem aliquando Pontificem certio-
rem fecerat, se numquam in poste-
rum esse facturum ut Constantinopo-
litanum Oecumenicum Patriarcham
haberet, aut salutaret. Eulogius enim
in litteris suis scripserat, se obtem-
peraturum Gregorii mandato de hac
re,et praeterea Iitteris,quas ad Pon-
tiliccmmisit, Universalem Papam
Gregorium appellaverat. lam vero
Pontifex haec Eulogio significavit
« Quod verbum iussionis, peto, a meo
auditu removete; quia scio quis sum,
et qui estis. Loco enim mihi fratres
estis, moribus patres. Non ergo iussi
sed quae utilia visa sunt, indicare
volui .Non tamen invenio vestram
. .
Beatitudinem, hoc ipsum, quod me-
moriae .vestrae intuli, perfecte re-
tinere voluisse. Nam dixi, nec mihi
vos, nec cuiquam alteri tale aliquid
scriberc debero. Et ecce in praefa-
:
GREGORiO MAGNd. 277
tione epistolae, quam acl meipsum ,
qui prohibui,direxistis, superbae ap-
pellationis verbum, Universalem me
Papam dicentes imprimere curastis.
Quod peto dulcissima mihi sanctitas
vestra ultra non faciat; quia vobis
subtrahitur ,
quod alteri plusquam
ratio exigit praebetur. Ego enim
non verbis quaero prosperari , sed
moribus; nec honorem esse deputo,
in quo fratres meos honorem suum
perdere agnosco. Meus namque ho-
nor est fratrum meorum solidus vi-
gor. Tunc ego vere honoratus sum,
cum singulis quibusque honor debi-
tus non negatur. Si enim Universa-
lem me Papam vestra sanctitas di-
cit, negat se hoc esse, quod me fa-
tetur tjniversum. »
Perspicue ista demonstrant,quam
modeste de se Gregorius Magnus
sentiret, et quantopere abhorreret
ab affectando in ceteros dominatu ,
cum adeo constanter Oecumenici
Episcopi appellationi a Constantino-
stitit. Nam,
si res penitius conside-
retur, Eulogius ob Universalis Pa-
2^ae titulum Gregorio tributuni re-
prehendi vix poterat. Ea enim ra-
tione Leonem Magnum in Concilio
Chalcedonensi appellatum esse me-
moravimus. Ratio autem primatus
iurisdictionis in universam Ecclesiam
qui Romani Pontificis proprius est,
legitimam causam aiferebat, ut Eulc-
gius universalem Papam Gregorium
appellare posset. Sed haec, prout su-
perius significatum est, ostenduut
quanta humilitate anirai Gregoriu.^
praestaret, et quam alienus esset a
dominandi cupiditate.Id autemmulto
clarius apparet consideranti, eo ipso
tempore, quo Episcopi Constantino-
politani tanto studio laborabant, ut
Oecumenici Episcopi nomen sibi as-
sererent, Gregorium magnum , si-'
bi appellationem tantummodo tri-
buendam censuisse Servi Servorum
Dei.
Sed haec non impediebant quo- ,
minus Pontifex ea omnia impleret,
quae apostolicum munus ei commis-
278 CAPUT LXVI.
sum requirebant. Immo ita Orepo-
riu-^ erat coniparatus, ut liret do so
tanta (iemissione sentiret, auctorita-
tis tamen suae , quae ex primatus
natura proficiseebatur, sollicitus o-
mnino esset, et quae pro Ecclesiac
bono , pro Religionis incolumitatc
facienila esse intelligebat accurate
, quod
ct constanter exsequeretur. Cum ergo
videret ob hanc susceptam ab Epi-
scopis Constantinopolitanis appella-
tionem , Ecclesiae tranquillitatem
perturbari, disciplinae Ecclosiasticae
detrimentum inferri, et dissidio gra-
vissimo viam parari, factum est i'I-
circo, ut tantopere de ea voce reii-
cienda laborarit, et praeter ea quae
iam significavimus, encyclica etiam
ad totius EcclesiaeEpiscopos scripta,
adhortatus sit omnes , ut communi
sententia in ea re Episcoporum Con-
stantinopolitanorum conatibus resi-
sterent, et nemo quidquam faceret,
quod superbae eorundem agendi ra-
tioni consentaneum esse posset. Ad-
dere possumus his quae diximus
, ,
iure videri posse, Gregorium prae-
sensisse hanc suscipiendae appella-
tionis Oecumenici arrogantiam, inter
praecipuas causas perniciosi schisma-
tis,
quod deinde Orientalem Eccle-
siam a Latina separavit , nuraerari
oportere. Nam ut omittam quae
Photius in epistola nomine Michae-
lis, et Basiiii Imperatoris adversus
Nicolaum I Pontificem scripta, co-
natus est persuadere de potestate
Episcopi Senioris Romae quae ob
,
translatam Constantinopolim Imperii
Sedem, Episcopi novae Romae pro-
pria evaserit; satis est ea perpendere
monumenta, quae, inter ceteros do-
ctissimos scriptores, qui de hac con-
troversia pertractaverunt, atfert Le
Quienius Orientis Christiani tomo I
cap. 13. Ex iis enim maniteste con-
cluditur, cum saeculo undecimo Mi-
chael Caerularius, eo tempore quo
Leo IX Ecclesiae praeerat, schisma
teterrimum inter EcclesiamGraecam
et Sedem Apostolicam renovavit, pro
Universalis Episcopi potestate ge-
renda contendisse, et cum Romano
Poritifici id denef^anti parere iiollet,
dissidium instaurasse.
Quae hactenus commemoravimns,
praecipua respiciunt a Oregorio Ma-
gno praesertim gesta in causa de ,
«[uasermonem habemus. Gregorius
tamen non potuit umquam obtinere,
sibiproposuerat, et quoad ille
vixit , Episcopi Constantinopolitani,
Oecumenici nomen, Pontifice invito,
adhibere non dubitarunt.Verum quod
Gregorius conseqni non potuerat, id
Bonifaciu"^ I[l impetravit. Etenim
cum Mauritius Imperator Gregorio
semper in hoc restiterit, ac succen-
suerit etiam eo quod peteret hanc
,
appellationem ab Episcopis Constan-
tinopolitanis dei-elinqui, Phocas de-
inde Imperator id omnino iussit.
Nam teste Paulo Diacono lib. 4.
,
Historiae Longolardorum , rescri-
ptum quod inter cetera Phi)cae
dedit,
acta ab Heraclio in posterum rcscis-
sum est, rescriptum, inquam, dedit,
quoEpiscopi Constantinopolitani pro-
hibebantur nomine Universalis uti,
quae appeJlationis ratio ad Romanam
tantum Ecclesiam spectare posset.
Negari non potest, Phoca mortuo,
illum titulum ab Episcopis Constan-
tinopolitanis iterum susceptum esse.
Sed certum tamen est, quaestionem
ea re sub Pelagio II et Gregorio ,
Magno pertractatam, Phocae rescri-
pto extinctam esse eo quod Epi- ,
scopi Constantinopolitani, qui legi-
timae Romanorum Pontificum aucto-
ritati obtemperare noluerant, Pho-
cae raetustatim conticuerint. Neque
etiam concedi potest , quod a non-
nuUis relatum esse constat, Phocam
rescriptum hoc dedisse, eo quod Cy-
riaco Patriarchae indignatus esset ,
et rescripto isto dato, vellet Cyriaco
molestiara afferre. Nam consideranti
praesertim illorum temporum chro-
nologiam prout a Pagio in critica
,
Baronii explicatur apparebit , eo
,
tempore quo Bonifacius III Pontifex
factus est, Cjriacum iam fuisse de-
mortuum, et ei in Constantinopoli-
tana Sede iam suffectum fuisse Tho-
mara, virum integerrimum, et com-

DE S.
muni suflfragio commendatum.
Cyriacus niortuus est die 29 Octo-
bris anno 606, Bonitacius Sabiniano
successit, die 25 Februarii anno 607,
Thoraas vero Episcopus Constanti-
nopolitanus factus fuit die 25 lanua-
rii 607. IUud igitur verius est, Pho-
cham, etsi tyrannum, gravitate
men rationum adductum ut esse
Bonifacio III assentiretur, non autem
inimicitiae causa , quam erga Tho-
mam Episcopum exerceret prout : »
deinde Bonifacio IV petenti conces-
sit, ut celeberrimum in Urbe delu-
brum a M. Agrippa conditum, quod
Pantheon appellatur, veteri super-
stitione expiatum , Deo in honorem
Bmae Virginis, et Sanctorum Mar-
tjrum dicaretur.
Est nunc breviter commemoran-
dum id, quod valde gloriosum Gre-
gorio Magno fuit et quod respicit
, Pontificis impetrata facultate pro-,
faotam, eius virtute, Anglo-Saxonura
ad Ecclesiara conversionera. Multo
aiitequam Gregorius Pontificatura
consequeretur studio singulari fe-
, ficem Gregoriura Romara revocare
rebatur, ut eam gentem christianae
fidei compararet. Rem ita narrat
loannes Diaconus in Gregorii vita
lib. 1 cap. 3, cui narrationi ceteri
conveniunt, qui de rebus a Gregorio
Magno gestis egerunt, prout constat
coiisulenti tom. 2 mensis Martii Bol-
landiani ad diem 12 iilius mensis.
Itaque rem hao ratione narrat loan-
nes Diaconus loco citato: « Quadam
» die, cum, advenientibus nuper ne-
» gotiatoribus, multa venalia in foro
» Romanae urbis fuissent proposita,
» multique ad emendum undique con-
»fluxissent, contigit et Gregorium
» virumDeo dignissimum praeterire,
» qui cernens inter alia pueros cor-
» pore candidos, forma pulcherrimos,
» vultu venustos, capillorum quoque
» nitore perspicuos , esse venales ,
» interrogavit mercatorem , de qua
» patria illos attulisset. Ille respon-
» dit: De Britannia insula, cuius in-
» colarum omnium facies simili can-
» dore fulgescit. Gregorius dixit
» Christiani sunt iidem insulani, an
» adhuc paganis tenentur erroribus
: ,
GREGORIO MAGNO. 279
Nam » implicati? Mercator resporrdit: Non
» sunt Christiani, sed paganis tenen-
» tur laqueis irretiti. Tunc Grego-
» rius graviter ingemiscens , Heu I
» proh dolor inquit, quam splendi-
!
» das faeies princeps tenebrarum
» nunc possidet, tantaque frontis
ta- » species vacuam ab interna Dei gra-
, » tia mentem gestat! Rursus inter-
» rogavit, quod esset vocabulum gen-
» tis illius. Mercator respondit: An-
gli vocantur. At ille: Bene, inquit,
» Angli quasi Angeli , quia Ange-
» licos vultus habent , et tales in
» caelis Angelorum decet esse con-
» cives. »
Post haec loannes Diaconus refert
Gregorium sine mora statuisse mit-
tendos esse, qui apud eam gentem,
Fidem Catholicam propagarent, at-
que ipsum Gregorium Benedicti I
fectum esse ab Urbe, ut ad praedi-
candam Anglo-Saxonibus fidem se
conferret sed coactum esse Ponti-
;
eo quod Papa perterritus esset po-
puli clamoribus, et ferrae tumultu,
qui ob Gregorii discessura excitatus
fuerat. « De cuius absentia, ait loan-
» nes Diaconus Romani pluriraum
,
» perturbati, deliberato consilio, tri-
» farie per loca viae contiguae un- ,
» de Pontifex ad Beati Petri pro-
» fecturus erat Basilicam partiun-
,
eumque turmatim taliter allo-
» tur,
»quuntur: Petrum offendisti Ro^ :
» mam destruxisti, quia Gregorium
» dimisisti. »
Adolescentes istos quorum aspectu
Gregorium Magnum commotum esse
vidimus ut de eorundem patria
,
quaesierit et de eorum patria ab
,
Ethnica superstitione ad Christi Re-
ligionem convertenda consiiium sus-
ceperit, de Britannia insula fuisse
mercator ille respondit, cuius verba
loannes Diaconus refert. Verum in
Britanniam a primis Ecclesiae sae-
culis Christianam Religionem inve-
ctam esse, atque in ea maxime flo-
ruisse certum est. Satis est ad hoc
ostendendum ea legere, quae doctis-

2S0
sinius Nramachiiis lib. 2 Originum et
Autifiuitatum Cliristianarum rap. 21
pertraclat, ubi scriptores praecipuos
recenset, qui tuse de robus atl I'c-
clesiam in Britannia, vetustis illis
temporibus spectantibus egcrunt
, de n'^tre pas d'accord avec lui-md-
Bedam , Baronium , Pagium
niontium, Usserium, alios(|Ue, quibus
Lingrardius addi potest tom. 1 histo-
riae Angliae, et in historia Eccle^
siae Ayi glo-Saxonum. In Britannia
tamen Religio prostrata fuerat po-
sterioribus temporibus, quando An-
gli, et Saxones e Gerraania ad Bri-
tannorum auxilium contra Sotos
Pictosque vocati , cum his potius
amicitiam iniverunt et non modo
, fut Tan 449 qu'ils j arrivc^rent sous
Rempublicam, r^ed etiam Religionem
penitus labefactarunt. Nam ut ait
Glastionensis Chronographus ad an-
num 449 apud Usserium Antiquit.
Britannic. c. 13, «Angli, et Saxones
in Britanniara venerunt. Hi pagani
fuerunt, et Christianam fidem, quara
Britones, per duocentum quadragin-
ta tres annos fideli devotione con-
servaverant, isti postea totam fere
Britanniam perverterunt et usque
ad tempus S. Augustini videlicet
centum quadraginta septem annos,
maximam huius regionis partem pa-
ganismo repleverunt. »
Longum oporteret habere sermo-
nem si (iuando Angli et Saxones
, ,
in Britanniam venerint, quando
rerura conversio facta fuerit in ea
insula, et quae gubernii forma fue-
rit constituta explicandum esset
tractandumque singillatim. Itaque
ut arbitror ad brevitatem oratio-
, Bretons la liberte, et le repos «iont
nis, et ad accuratara temporura, re-
rumque significationem opportunum
erit, locum ipsum referre, quo eru-
ditissimi scriptores Operis Vart de
v^rifier les dates totius facti sura-
mam retulerunt tom. 1 pag. 788 edit.
Parisiensis an. 1783.
« La m^me annee
(447) Vortigerne
Roi des Bretons appeile a son se-
cours les Angles et les Saxons pour
, que les Saxons et leurs alli(!'S se
arreter les incursions des peupies
septentrionaux. Le P. Pagi riimar-
que, que la plupart des Historieus,
,, ,
CAPUT Lxvr.
et des Critiques se nii'pr»'nnent suP
repo(jue de l'arrivee i\i:^ Anglois, et
des Saxons dans la Grande Breta-
gne, et qu'ils accusent mal A propos
Bede de se tromper k ce sujet et ,
, Tille- me. L'erreur de ces Historiens vient
de ce qu'ils ne distinguent point
comme fait Bede , Tannee que les ,
j
Angles, ou Anglois, les Saxons, et
les .Tutes, tous peuples des c6t<'is de
Danemarck ou d'Allemagne furent
,
invitt^'s a venir en Angleterre , et
rannee qu'ils s'v rendirent. Ce fut
,
Tan 447 qu'ils y furent appelles par
Vertirgerne chef des Bretons, et ce
la conduite des Gtentiraux Hengist,
, et Horst. Ces aaxiliaires vengtirent
ceux qui les avoient fait venir, des
ennerais qui les attaquoient. Mais
,
d6s Tan 455 ils font un Trait6 avec
les Pictes, tournent leurs armes con-
tre les Bretons et mettent tout a
,
feu, et h. sang depuis une mer jusqu'a
Tautre dans toute la largueur de
rile. Les Bretons rt^prenant courage
, sous la sage conduite d'Ambroise
, Aurelien le seul Roraain
, qui fut ,
rest(3 dans Tlle et avant iraplorti
,
le secours du Ciel, attaquent les vic-
torieux et les defont ils continuent
, :
de fair la guerre avec difi*erents suc-
c6s jusqu*a Fan 491, ou 494, ou en-
ista fin 520 selon Usstirius. Les Bretons
gagnent contre les Barbares la cti-
lebre bataille de Bath. Les Histo-
riens varient beaucoup sur Tannee
de cet evenement, qui procura aux
ils jouirent environ 44 ans. Depuis
la bataille de Bath, jusqu'a la con-
version des Anglois sous S. Gregoire
le Grand, on ne sait rien de certain
sur ce, qui se passa dans la Grande
Bretagne puisque Bede mieux in-
,
struit , et plus habile que tous les
autres Historiens de ce pajs n*en ,
dit rien. U est seuleraent certain ,
,
rendirent enfin raaitres de toute la
longueur de Tlsle jusqu'a TEoo^se, ,
sans qu'on sache corament, et par-
 , ,

DE S. GREGORIO MAGNO. 281

tagercnt entre eux leurs conqu^tes, erat ad mare Svevicum in G6rmania
dont ils formerent sept Royaumes ,
constituta in circulo infcrioris Saxo-
qui commencerent les uns plutdt, les niae ad septenptrionem et Occiden- ,

autres plus tard. Les Saxons en , tem, quae nunc regio maiorem Du-
eurent trois, savoir 1 la Saxe Orien- catus Meckleburgici partem efficit.
tale, c'est qu'on a appelle depuis le nii in Britanniam profecti, cum de-
Rojame d'Essex ou sont Londres,
, scriptam superius possessionem ade-
et Colchester: 2 la Saxe meridiona- pti essent, toti Insulae Angliae no-
le, qui fait le Rojaume de Sussex, men attulerunt.
dont la capitale est Chichester: 3 la Itaque Gregorius, qui iamdiu An-
Saxe occidentale, c'est le Rojaume glo-Saxonum conversicnem medita-
d'Ousse, ou est Salisburj. Les An- batur ,
quique tanto ante voluerat
glois eurent aussi trois Rojaumes se Britanniam conferre ut eam
in ,

dans leur partage; savoir 1 TAngle- gentem Christianae Ecclesiae com-

terre orientale ; c'est le Rojaume pararet, Pontifex factus initum hoc
d'Estanglie, qui comprenoit les pro- a se consilium feliciter absolvit.
vinces de Cambridge, de SufFolk, et Antea Candido , S. Petri patrimo-
de Norfolk; 2 le Rojaume de Mer- nii in commiserat
Galliis Rectori
cie compose de tous les Comites de quamplures adolescentes in monaste-
rinterieur de TAngleterre; 3 celui riisinstituendos curare , ut deinde
de Northumberland qui est TAn-
,
possent in suscipiendo eorum gentis
gleterre septentrionale. Les Anglois conversionis negotio utiliter iuser-
furent les mieux partages, et peut- vire. Tum Augustinum Mona-terii
^tre est-ce pour cela, que tous les sui S. Andreae Urbe Abbatem se-
in
autres ont ete compris sous leur nom. legit, euraque ducem missionis An-
Rapin de Thoiras pretend que de ,
glicanae constituit, atque ei et plu-
Tan 585 la partie de la Grande-Bre- ribus aliis monachis, quos secum atfe-
tagne conquise par les x\nglo-Saxons rebat, propagandam inter illam gen-
commenca cretre appellee Angleterre, tem Christianam Religionem com-
et que c'est a tort quc quelques uns mendavit. Cum omnia fecisset Gre-
en llxent Tepoque au regne d'Egbert. gorias,quae ad fanstum missionisexi-
Les Jutes eurent ITsle cic Vight, tum videbantur opportuna, Augu^ti-
et le Rojaume de Kent, oii regnoit nus cum sociis quadraginta videlicet
neamoins la posterite d'Hengist, qui ad tantum negotium gerendum desti-
etoit Saxon. Les naturels du pajs natis viris, prope oras Regni Cantiae
resterent maltres du pajs de Galles, iter facientes, primum ad Thanen:-em
comme tous les auteurs en coiivien- insulam appulsi, tum in toto illo re-
nent et peut-etre encore du pajs
, gno Fidem Christianam spargere ag-
de Cornouaille. Tel fut le partage permagno quidem ce-
gressi sunt, et
de TAngleterre apres Tinvasion des lerique fructu. Rex ipse Ethelbertus
!i!axons et des Angles. 0'est la ce
, in festo Pentecostes anno 597 bapti-
qu'on appelle VEptarchie , qui a zatus est, et tantum fuit hominum
ete cteintc par le Roi Egbert vers studium religionis amplectendae, ut
l'an 827. » Augustinus eodem anno reversus ex
Haec erat insulae Britanniae con- Gallia, ubi a Virgilio Arelatensi Ar-
ditio cum Gregorius Pontifex factus chiepiscopo Pontificis auctoritate
,

est.Apparet autem ex iis quae modo consecratus fuerat Episcopus, in fe-

commemorata snnt quianam Anglia sto Nativitatis Domini decera mille
ea insuia appellari coeperit, ex re- et plures Anglos baptismate dona-
censita videlicet possessione ,
quam verit. Tum
templa iterum in Dei
Angli consequuti sunt. Angli vero honorem sunt conversa quae post ,

ut ex veteribus scriptoribus deriva- Britannorum fugam Christianae Re-

runt eruditi viri gens Svevorum
, ligioni fuerant erepta. Non multo
282
po^t in Essexiae rep:no Religio pro-
pajjata est, et Scabertiis , seu Sa-
bcretus S.FUhelberti Nepos, oper^am
dante Mellito Abbate qui deiiule
Episcopus consecratus est, baptisma
suscepit. Tum denique per liritan-
niara, seu Angliam, Catholica iterum
amplificata est, floruitque Religio.
Gregorius interea opus tanta feli-
citate coeptiim auctoritate sua iu-
vabat, sacerdotibus maiori numero
missis, Episcopis ad ea loca destina-
tis, sacra supellectili, hortationibus,
omnibusque benevolentiae , ac beni-
{riiitatis officiis erga eos, qui de Re-
ligionis propagatione bene meriti
fuissent. Quam uberes fructus Gre-
gorius coUegerit ex hoc studio suo,
atque ex praestantissimoruni homi-
num laboribus, quos ad illud opus
destinavit, satis aperte significat te-
stimonium hoc ex ep. 65 lib. 11 ad
Augustinum , ex quo apparet
Episcopos creari oportere
verit. « Et quia, inquit, nova An-
» glorum Ecclesia ad omnipoteutis
» Dei gratiar.i , eodem Domino
» giente, et te laborante
» est, usum tibi pallii
» sarum solemnia concedimus
» ut per loca singula duodecim
» scopos ordines , qui tuae ditioni
» subiaceant. Ad Eboracam vero
. . . »
» civitatem te volumus Episcopum
» niittare, quem ipse iudicaveris or-
» dinandum, ita ut si eadem civitas
» cum finitimis locis verbiim Dei re-
» quoque duodecim Epi-
ceperit, ipse
» scopos ordinet , ut Metropolitani
» honore perfruatur, quia et ei quo-
» que, si vita comes fuerit, pallium
» tribuere, Domino favente, propo-
»nimus..,. Tua fraternitas habeat
» omnes subiectos.»Augustinus prae-
terea, Gregorio volente, pro religio-
nis utilitate,etiam apud Britannos
laboravit, et quoniam ii in antiqua
fide permanserant neque ulia erat,
inter eorum et Augustini fidem dis-
crepantia, Augustinus praesertim in
illud incubuit, ut Ecclesiae
disciplinam accurate servandam cu-
rarent praesertim in Baptismi admi-
CAPUT LXVI.
nistratione, in diei Pasclmtis celebra-
tione, atque ut denique operam <j -
ad Anglorum conversio'
(jue suaiii
,
procurandara conferrent. Cura tanta
fuerit Gregorii Ma^^ni sollicitudo ,
ut Anglo-Saxones Christianam Re-
ligionem amplecterentur, factum iu-
re est ut Angliae Apostolus fuerit
appellatus.
Valde diversum tamen de ista rc
ferendum esset iudicium si vera ,
essent, quae Moshemius in Inst. Hi-it.
Eccl. saec. 6 parte 1 cap. 1 § 1 n. 2
aflirmat. Loquens enim de hac ad
Anglos Augustini missione dequo ,
aliishuius generis ea aetate facti^
conversionibus , ait , dc his sacri<
expeditionibus neminem praeclarc
existimare debere, qui ex huius, se-
quentiumque aetatum scriptoribu-
intellexerit populos istos magnani
,
partem antiquae impietatis suae reti-
,
quot nuisse, Christumque ita coluisse, ut
iudica- vita, factis, et institutis, disciplinam
eius repudiarent. Atque ut hoc pro-
bet de Anglia ipsa, Gregorium Ma-
lar- gnum testem appellat per summan
,
perducta irapudentiam. « De Anglo-Saxonibu^
ad sola rais- » (ait in adnotatione ei paragraplio
, ita » subiecta) vide, quae ipse Gregoriu
epi- » Magnus epistola 76 lib. XI statuit.
» Victimas inter alia permittit ipsis
diebusSanctis immolare, quas
festis
» antea Diis suis immolaverant. »
Haec tamen, quae Moshemius ait,
apertam prorsus calumniam conti-
nent. De Anglia tantura hic est lo-
quendi locus. lam vero nimis nota
est Ansrlicanae Ecclesiae historia a
temporibus illis vetustis, usque ad
vicissitudines, quas sub Henrico VIII
pati coepit, quam ut ostendere de-
beamus Anglos veram catholicam
,
ifidem Gregorii Magni tempore susce-
pisse atque in ea fide perseveras-
,
se. Ea praeterea quae evenerunt
,
sub Eadobaldo S. Etheberti filio ,
ac successore ostendunt
, vei ab ,
iis temporibus , morum severita-
tem necessariam Sacerdotes in An-
Romanae glia praedicasse. Nam cum
ob im-
purum suum amorem erga novercara
patris sui viduam a Religione tlc-
,
 DE
Hceret quae talia vetabat
,
deinde , » famiiiarius concurrat. Et quia bo-
Laurentii Cantuariensis Archiepisco
pi hortatione, noverca dimissa, mo-
ribusque immutatis, cum Religione
ipsa reconciliatus est. Quod vero
spectat ad Gregorium Magnum, quem
veluti testem commemorat Moshe-
mius de Anglorum in veteri super-
stitione permanentia et de iisdem
, » clesias, quae ex fanis commntatae
institutis, quae ante susceptam Chri-
stianam Religionem retinebant, ser-
vatis, id inquam adeo abhorret a rei
vevitate, ut neque responsionem me-
reatur. Satis est Gregorii litteras
de ea re legere, ut constet, Ponti-
ficem non de nomine Religionis ab
Anglis suscepto, sed de religione ipsa
in Atiglia feliciter propagata, ac de
Ethnica superstitione deleta gratu-
latum esse.
Et quoniam eo usque impudentiae
in ista causa pervenit Moshemius, ut
ad epistolam Gregorii Magni
n. 76 provocaverit qua diebus
, in
festis Sanctorum memoriae dicatis,
victimas immolari statuerit ab An-
glo-Saxonibus, quas antea Diis su-
perstitionis suae offerebant , neces-
sario cogimur illius epistolae testi-
monium afferre, ut pateat, qua fide
loquutus fuerit Moshemius in ea re,
Bt quantopere abusus sit lectorum
eius patientia. Ttaque lib. XI ind. 14
ep. 76 haec scripsit Mellito Abbati
Gregorius: « Cum vero vos Deus
» omnipotens ad revmum virum fra-
» trem nostrum Augustinum Episco-
» pum perduxerit, dicite ei quid diu
» mecum de causa Anglorum cogi-
» tans tracta'^i , videlicet quia fana
» idolorum destrui in eadem gente
» minime debeant, sed ipsa, quae in
» eis sunt idola destruantur. Aqua
» benedicta eisdem fanisasper-
fiat, in
»gatur, altaria construantur, reli-
» quiae ponantur: quia si fana eadem
» bene constructa sunt, necesse est,
» ut a cultu daemonum in obsequium
» veri Dei debeant commutari , ut
» dum gens ipsa eadem fana non vi-
» det destrui, de corde errorem de-
» ponat, et Deum verura agnoscens,
» ac adorans, ad loca, quae consuevit,
S. GREGORIO MAGNO. 283
» ves solent in sacrificio daemonum
» multos occidere dcbet his etiam ,
» hac de re aliqua solemnitas im-
,
» mutari ut die dedicationis , vel
:
» natalitiis Sanctorum Martyrum ,
» quorum reliquiae
illic ponuritur ,
» tabernacula sibi circa ea^dem Ec-
» sunt de ramis arborum faciant
, ,
» et religiosis conviviissolemnitatem
» celebrent. Nec diabolo iam ani-
» malia immolent sed ad laudem ,
» Dei, in esum suum, animalia occi-
» dant, et donatori omnium, de sa-
» tietate sua gratias referant, ut dum
» eis aliqua exterius gaudia reser-
» vantur, ad interiora gaudia consen-
» tire facilius valeant. Nam duris
» mentibus simul omnia abscindere,
» impossibile esse non dubium est. »
Quid, quaeso, est in hac epistola,
lib. XI ut concludatur Sanctis victimas ,
,
diebus eorum festis offerri Gregoriura
passum esse, quas antea Diis Ethni-
cae superstitionis immolabant? Haec
manifesta falsitas et calumnia est.
,
Immo quid non continetur potiu> in
iiac epistola quod contrarium sit
,
liuic improbandae sententiae ? Quid
denique locus istc Gregorii epistolae
demonstrat aliud quam Pontificera ,
sapientissimum, de animarum salute
procuranda sollicitum, qui Religionis
nostrae caeremoniis lustranda, atque
ad pietatem convertenda praescri-
psit, quae sine Religionis detrimcnto
retineri poterant? Profecto tantum
abest ,ut in ea epistola ad quara ,
Moshemius provocat, Gregorius vi-
ctimas antea Diis offerri solitas, San-
ctis deinde immolari posse conces-
serit, quantum ea distant, quae pro-
hibentur, ab iis quae concedi posse
dicuntur. Omnes intelligunt quara ,
sit Moshemio commoda, sed etiam
quam sit ignobilis haec de Sede Apo-
stolica, et Sanctissimo Pontiflce de-
trahendi suscepta facultas.
Quae de Religione Christiana apud
Anglo-Saxones propagata significavi-
mus, certe evincunt, Gregorium sol-
licitudinem singularem Religionia ,

284
boni iii Britannia proraovendi pror-
sus habuisse. Wruni co ipso teiupore,
quo de illa geiitc iuleo sollicitusPon-
tifex erat, etiam cetera Ecclesiae ne-
gotia ubi([ue procurabat, et nulla
jjens fuit, iu qua Reli^ionis stuilium
non demonstraverit, et quam virtn-
tis suae exemplis non illustraverit.
Ilinc inter cetera factum est ut post ,
eius mortem, ubique a vetustis tem-
poribus praeclarae venerationis, et
, tempore nihil pulchrius aut prae-
cultus significationes ei cxhibitae
luerint , prout apud Bollandianos
tora. 2 mensis Martii videri potest.
Etenim Beda Gregorii nomen in Mar-
tyrologium suum intulit, Cuthbertus
Cantuariensis Episcopus in Synodo
anno 747 habita statuit, Gregorii
, lib.
lestum veluti praecipui Anglo-Saxo-
nura patroni esse celebrandum,atque
hoc in posterum usque ad vicissitu-
dines superius raemoratas semper
servatum fuit. Quod in Anglia id
etiam in Hibernia contigit. In Gallia
quoque erga Gregorium veneratio-
nis significatio singularis fuit ubi
plures civi* i!.js
, diu festum huius
Pontificis ex lege servaverunt. iNihil
de Italia dico, in qua perpetuo ce-
lebratissimus Gregorii Magni cultus
fuit, nihil de adiacenti Italiae Sici-
lia, in qua insula, eo quod prq Re-
ligione multa ibi Gregorius fecisset,
cultus erga eura deraonstratus valde
conspicuus fuit. Graecos potius cora-
meraorabo. li enim licet raro Eccle-
siae Latinae Sanctos in liturgiam
suara adraiserint, Gregorio tamen id
tribuerunt, et vehementer eundem
laudaverunt.
Sed al facta quod pertinet iis
quae iam recensuiraus, haec adiungi
possunt. Gregorius curavit ut pa-
, plum anno ferrae 470 Ariani invase-
ganismi vestigia delerentur quae
adhuc in Christianorura principura
regionibus superesse comperit. lu-
daeorum ad Christum conversionem
obtinere magnopere conatus est
illud imprirais statuendo, ut ad hoc
cousequendura persuasionis ratio
non vis adhiberetur. Ad Simoniae
labem tollendara quae praesertim
,
in Gallia obtinuerat, Gregorius stu-
,, >
CAPUT LXVI.
Magnam instituti"
diose se gessit.
num sa^rarum copiam compar;:vit
quibiisEcelesiasticam disciplinam vi
coiifirmaret , vei instauraret. Ha«
Gregorii praecepta continerit id <
-
mne ,
quod in sacris canonibus a
vitae sanctitatem informandam prac-
cipue perducit. Epistolae, quas t
nurnero Gregorius scripsit, ea [j...
cepta afterunt quibus epistolis (
,
stantius boni omnes viderunt. Earuni
vero epistolarura lectio satis manife-
ste impudentiara <!emonstrat illorun
qui de Gregorii sapientia, et doctii-
na detraxerunt, prout lo. Georg. R(j-
senmiillerius facit in Hist. Interp.
Sacrorum parte 5 pag. 77 Lipsiac
edita an. 1814.
Quale vero studiura Gregorius o>-
tenderit in Fide Catholica propu-
gnanda, testimoniura perspicuum at-
, ferunt eius curae, ut Nestoriani er-
rores refellerentur Manichaei A-
, ,
gnoetae comprimerentur. De Ariani<
, etiam impugnandis sollicitus impri-
niis Gregorius fuit, et quanto labore
potuit non oraisit, ut errores ab iis
traditi, atque adeo Ecclesiae perni-
ciosi profligarentur. In Urbe pr;ie-
sertira Gregorius religiosae huiu-
curae suae argumenta plura dedit.
Comraeraorabiraus ex. gr. expiatio-
nera ,ac novam ab eo factam Deo
Opt. Max. dedicationem vetustissimi
urbani templi in honorem B.Agatliae
raartyris aedificati,quod iaradiuinter
Cardinalitias diaconias numcratur.
Hoc inquam templum Gregoriu
, ,
Magnus ab Arianorum caeremoniis
, expiatum Deo optimo maxinjo anno
circiter591 dicavit. Illud enim tem-
,
rant, cum Dux Ricimerius Patritius
Exconsul, Regis Gothorum V/alliae
nepos, surarauni dorainatum in urbem,
et in imperium exercebat. Eo tcmpo-
re Ariani teraplum memoratum nefa-
riis caeremoniis suis infecerant. Cum
,
vero Urbs ab Gothorum potestate
liberata fuisset, Gregorius ipse vo-
luit illam aedem expiare , ac Deo
olTerre. Id autem non sine divinis
 DE S.
portentis evenisse Pontifcx retulit
dialogorum lib. 3 cap. 30. Ut cetcra
omittam liacc Gregorius eo loco ha-
bct: « Sed neque lioc sileam quod
,
» ad eiusdem Arianae haeresis da-
» mnationem in liac Urbe ante bicn-
» nium pietas supcrna monstravit...
» Arianorum Ecclesia in rcgione Ur-
» bis ilia, quae Suburra dicitur, cum
» clausa usque ante bicnnium re-
» mansisset, placuit ut in fide catho-
» lica , introductis iiluc B. Stepha-
» ni, et S. Marthae martjrum reli-
» quiis dicari debuisset. Nam cum
» magna populi multitudine venien-
» tes , atque omnipotentis Domini
» laudes canentes, eandemEcclesiara
» ingressi sumus, cumque in ca iam
» Missarum soiemnia celcbrarentur,
» et prae eiusdem loci angustia, po-
» puli se turba comprimeret, quidam
» ex iis, qui extra sacrarium stabant,
» porcum subito intra suos pedeshuc,
» illucque discurrere senserunt.Quem
» dum unusquisque sentiret, etiuxta
» se stantibus indicaret, idem porcus
» Ecclesiae ianuas ]:etiit, et omnes
» per quos transiit in admirationcm
»commovit, sed videri a nullo po-
» tuit quamvis sentiri potuisset.Quod
» idcirco divina pietas ostendit , ut
» cunctis patesceret ,
quia de loco
» eodem immundus liabitator exi-
» ret. » Haec, aliaque mira portenta
evenisse in illius templi dedi^atione
Gregorius narrat. Tanta vero erat
Gregorii gravitas, talis erat aetas,
qua ista scribebat, ut inficiari haec
evenisse , nonnisi manifestae impu-
dontiae tribui posset.
Et quoniam rerum a Gregorio Ma-
gno gcstarum narratio huc nos per-
duxit, ut de iis, quae circa templum
iilud Grcgorius gessit, loqueremur,
nolumus occasionem elabi mentionis
houorificae faciendae eorum quae
,
SSmus Dominus Noster Gregorius
Papa XVI, Pontificis Sanctissimi no-
minis, dignitatisque hcres, ac virtu-
.tum religiosissimus imitator, duobus
abhinc annis, de templo eodem, et de
domiciliis ad illud spcctantibus sa-
picntissime decrevit. Scilicct
GREGORIO MAGNO. 285
Pater cupiebat, Hibernorum' colle-
gium,quod a Lcone XII in domo illa
fucrat statutum, quae antca Ginna-
sianum Monialium coenobium fuit, ad
alias aedes transferre quibus tcm-
,
plum esset additum, quod Ecclesia-
sticorum in collegio commorantium
curae committcrctur, ct in quo sacris
caercmoniis exerccndis Alumni pos-
sent operam darc. Convertit igitur se
Pontifcx ad mcmoratum S. Agathae
templum, quod Gothorum, ct in Su-
bura appcllari solet. Nam Sanctitas
Sua iamdiu optabat illud tcmplum,
vetustate, et populi venerationc com-
mendatum, ac Gregorii Magni dedi-
catione illustratum assiduae Sacer-
,
dotum curac tribuerc, qui quotidiana
praeseutia sua, ibi sacra ministeria
peragerent. Etenim constabat, ex quo
inde abierant Monachi Ordinis S.Be-
nedicti Congregationis Montis Vir-
ginis, quibus Grcgorius Xlil aposto-
24 Martii anno 1579
licis litteris diei
illud templum, adicctaquc domicilia
tradiderat , deficientibus Sacerdoti-
bus ,
qui quotidianam ibi opcram
suam adhiberent, multum de veteri
erga martjrem illam in cuius ho-,
norem aedificatum est, observantia
remissum fuisse.
Quarc, ut una simul CoIIegii Hi-
bernorum utilitati, et templi, dc quo
loquimur, venerationi Pontifex Ma-
ximus consuleret, tcmplum illud cum
adicctis domiciliis collcgio memorato
tribuendum iudicavit. Hoc autem
sapientissimo Sanctitatis Suae facto,
refioruit iam divini cultus splendor
in templo illo, quod ab antiqua qui-
dem aetate conditnm , sed in prae-
sentem ornatissimam formam ab An-
tonio Barberinio S. R. E. Cardinali
Diacono Urbani VIII Nepote
,
an- ,
no 1635 perductum est. (Legi potest
loannis Laurentii Ab. Monachorum
Congregationis Montis Virginis Hi-
storia Diaconiae, et Monasterii S.A-
gathae ad Suburam edita Romae
,
anno 1797.) Hiberna autem gcns ,
quae singulari in CathoIicaReligione
constantia, et praccipua erga Sedem
Bmus Apostolicam observantia commen-
280 CAPUT LXVII.
(latur, amplissimum, et amoenitatc, autem inscriptionem iure hoc lc^
aLTis salubritate pulclierriinuin
at^jiio referimus: iiam cum deOregorio M,
collcgiuin in Urbe consequuta est. j,'no Pontifice agamus, inscriptione;
Qnamobrem ad grati animi monu- istam possumus referre quae non ,

mentuin, Pontificis Maxinii marnu)- soium (Iregorii XVT .sapientissimura

rea imago egregie elai)orata , cum consilium coraraemorat sed etiai ,

hac inscriptionc in aedibus illis a cum rebus a Gre^orio Magno prae-

collegii praeside posita est. Eara clare gestis in historia coniungitur.

GREGORIO . XVI . PONTIFICI . MAXIMO

QVOD . COLLEGIVM HIBERNORVM EX QINNASIANO DOMICILIO
. . . .

IN . HAS . AMPLIORES ET AMOENIORES AEDES TRANSTVLERIT

. . . .

ET D GREGORIVM MAGNVM IMITATVS

. . . .

TEMPLVM B AGATllAE VJRG ET MART SACRVM

. . . . . .

A DIVTVIINO NEGLECTV ASSERENDVM

. . .

ET POPVLVM ROMANVM . .

AD VETEREM ERGA MARTYREM PIETATEM

. . . .

EXCITANDVM . CVRAVERIT
COLLEGII . PRAESES
ANNO . MDCCCXXXVII.

Plura alia possent referri ad apud eruditissimos scriptores, Baro-

Gregorii Magni vitam, resque gestas nium Pagium Mabillonium Tilie-
, , ,

spectantia, quae fusiorem eiusdem montium De S. Marthe, Ceillerium

,

laudandi copiam suppeditarent. Sed tom. 17 Hist. Auct. Sacr. et Eccl. ,

satis sunt ea, quae hactenus exposui- Natalem Alexandrum in saec. 6 Hi-
mus. Reliqua tractata reperientur storia, aliosque.

EX SAECULO SEPTIMO

CAPUT LXVII.
DE SABINIANO POiMIFICE, ET RR. PONTIFJCU.M ELECTIONE IIS TEMPORIBUS.

Cum de Gregorio Magno multa factus fuit; in qua re Anastasii exem-

exposuerimus, quae ad eius laudes plaria omnia, et accuratam chrono-
maxirae pertinent, non erit inoppor- logiara Pontificura illorura temporura
tunum aliqua de Sabiniano eius
, adversariam habet. Laudat Sabinia-
proxirao successore referre. Is igitur nura Anastasius, ob Cleri nuraerum
anno 604, mortuo Gregorio die 13 , auctura, ob divini cultus curara ex-
septerabris successit,et Pontificatum hibitam , atque etiam ut meliora ,

gessit usque ad diem 22Feb. an. 606, passim habent eiusdem Anastasii
ita ut annum unum,menses quinque, exemplaria, laudat eius liberalita-
et dies novera Pontifex fuerit. La- tera. Nam referunt ea exeraplaria ,

bitur circa pontificatus huius tem- Sabinianum, post initam cura Lon-
pus statuendura Baronius cura ad , gobardis pacem,quoniam tunc Roma
annura 605, eo ipso anno mortuum annonae inopia laborabat iussisse ,

^sse Sabjnianum dicit, quo Pontifex Ecclesiae horrea aperiri, et pro uno
 DE SALINIANO FONTIFICE, ET ETC.
solic^ (vcl 13, ut est in aliquibus
exemplaribus) triginta modios tri-
tici populo dari. Affert etiam argii-
mentum de benigiiitatis opinione
qua Sabinianus gaudcret in Urbe
id,quod Arringus liabet in Roma
subterranea lib. 2. cap. 8. ex Manlio
in Epitaphiis Vaticanis.
Hic liominuin vitia blando sermone removit;
Nec culpis iudex, sed medicina fuit.
Verum cum in aliquo Anastasii
exemplari, locus ille corruptus sit,
et dicatur, triginta solidos pro mo-
dio Sabinianum exegisse, hinc dc co
Pontifice detrahendi occasio desumpta
est. Nam spargi coepit narratio illa,
Sabinianum de Gregorio Magno iniu-
riose loquutum quando populus
esse,
conquestus est de annonae caritate,
et amissam Gregorii benignitatem
in pauperes deploravit. Sigebertus
Gemblacensis in Chronico refert
Gregorium noctu apparuisse Sabi-
niano, eum acriter reprehendisse, ac
percussisse ,ob quam percussioncm
ille non multo post obierit. lure hanc
narrationem fabulosam esse, et Ba-
ronium nimis facile illam ex Sige-
berto retulisse animadvertit Pape-
brochius in propylaeo mensis maii.
Nemo enim veterum de hac re quid-
quam attulit, neque loannes Diaco-
nus in Gregorii Magni vita aliquid
de eo facto habet, licet ultionem de
Gregorii virtutum detractoribus sus-
ceptam ,saepenumero in ultimo li-
bro vitae eius tradat. Quis vero Si-
geberto hoc affirmanti credere pot-
est, qui post annum 1113 mortuus
est, quique in dissidio inter Sedem
Apostolicam, et Germaniae Reges eo
tempore pertractato, Principibus il-
lis, non Pontilici Maximo studebat?
Addi potest, hoc ex ipsa facti natura
incredibile existimari debere, Sabi-
nianum videlicet, infensum Gregorio
fuisse, in quem Gregorius animum
suum benevolum semper ostendit.
Nam illum Apocrisiarium suum apud
Imperatofem constituit et amorem
, mortem, novus Pontifex, tri-
suum erga eum, semper demonstra-
vit, Est etiam incredibile Cierum,
287
Romanum qui tanto ferebatnr in
,
Grogorium studio ac veneratione ,
adduci potuisse , ut ei successorem,
,
hominem animo infensum designaret.
, Est quoque absonum a recta rei con-
sideratione Clerum Romanum, qui
,
in tanta virtutum Gregorii admira-
tione quatuordecim fere annos ver-
satus erat statuisse repente , Gre-
,
2:orii locum homini virtute carenti
tribuere.
Videtur liic opportunum aliqua di-
cere de iis, qui passim, cum Diaconi
esscnt,his temporibus Pontifices Ma-
ximi cligebantur. Plures enim horum
temporum Romani Pontiflces, prout
apparet eorundem seriem conside-
ranti, electi sunt ad amplissimum
illud munus, cumin Diaconatus gra-
du versarentur. Id vero omnino eve-
nisse dicendum est, ob inductam,ser-
vatamque ea aetate consuetudinem ,
,
non Romanae tantum, sed universae
Ecclesiac prorsus incommodam ut ,
qui Pontifices Maximi electi fuis-
sent, non possent pontificium munus
suum obire, nisi postquam ab Impe-
ratore confirmationem electionis con-
sequuti essent. lam vcro inter prae-
cipuas rationes quamobrem evenit,
,
ut tot Diaconi ad Pontificatum eli-
gercntur, illa certe est numeranda,
quod ita Clerus Romanus conaretur
impetrare, ut interpontificium, seu
vacationis Apostolicae Sedis tempus,
minus diuturnum esset. Etenim cum
Apocrisiarii qui Constantinopolim
,
mittebantur ad aulam Imperatoris ,
Diaconi passim essent , existimavit
Clerus Romanus, facilius, et breviori
tempore ab Imperatore electionis
confirmationem obtineri posse si ,
Diaconi isti eligerentur, qui Princi-
pi, et aulae Imperatoriae notissirai
esse debebant. Interea vero dum le-
gati Constantinopolim missi ad con-
firmationis decretum impetrandum,
illud non retulissent, et Romam ap-
portassent, vacare Sedes Apostolica
dicebatur, licet post superioris Pon-
tificis
duo, vel quatriduo electus fuisset.
Eo autem tempore, c^uo ista ratiooe
288 CAPUT LXVII.
Sedes Apostolica vaoabat, ct vacahat
quidem diu, eo «[Uod loiiguiii tempus
reijuirebatur ad iter Constantinopo-
liiii usi[ue et ad reditum Romam,
, (jui electi Pontifices erant, ad impe-
attiue ad ea omriia perageiida, (juae
coiiUrmationis decretum coiiiitaban-
tur, eo, iiKiuam, tempore, Ecolesiae
Romanae iiegotia gerebantur ab Ar-
cliipresbjtero, ab Archidiacono, et a
Priinicerio Notariorum, ut praeser-
tim constat ex cap. 2. Libri Diiirni
Romanorum Pontificum a P. loanne
Garnerio S. I. editi atque iliustrati.
lustinianum I Imperatorem hanc
legem tulisse perspicuum adeo est
ex universa huius iacti historia, ut
id demonstratione non indigoat.Sa-
tis est perpendere interpontiticiorum
rationem, quae a Vigilii morte, quo
tempore Gothicum Regnum a lusti-
niano deletum est, us^iue ad Con-
stantini Pogonati imperium evene-
ruiit. Apparebit omnino, cum antea
Apostolica Sedes aiiquorum dierum
brevi spatio vacare soleret post Pon-
tificum mortem apparebit inqiiam,
, »
a Vigilio mortuo ad memoratum Con-
stantini Poj^onati imperium, diutur-
na interpontiticia fuisse.Constat prae-
terea ex monumentis indubiis, istud
vacationis Apostolicae Sedis discri-
men , necessitati impositae a lusti-
niano postulandae confirmationis tri-
bni oportere. Quotl si aliquando, et-
iara temporis istius decursu, videii-
cet, a lustiniano I ad Constantinum
Pogonatum, breviora fuere interpon-
titieia, id evenisse concedendum est,
quod quandoque Imperator ad mala
vitaiida, quae ex diuturna Sedis Apo-
stoiicae vacatione proficiscebantur,
Exarchae Ravennae commoranti, qui
eius nomine Italiae praeerat facul- , tem penitus substulit, ut Pontifices
tatem iargitus sit contirmationis tri-
buendae. Ex memorato autem supe-
rius libro d i iirno consisit vere ali-
y tificatum susciperent. Etenim Ana-
quando eo tempore, Pontificis electi
coiifirmationem ab Exarcha Ravenna-
tensi fuisse petitam, ad illum ista de
causalegatos missos esse, et Archie-
piscopo, ludicibus, Apocrisiariis com-
mendatam fuisse negotii huius expe-
ditiorem absolutionem.Accessit prae-
terea incommodo gravi>simo, (jiK»d
ex peteudae confirmationis necev-i-
tate oriebatur, accessit, inquam , ut
trandam pontificiae dignitatis contir-
mationera , magnam pecuniae sum-
mam numerare deberent.
Quemadraodum negari non potest,
lustinianum I Imperatorem induxisse
primum hanc requirendae confirma-
tiouis necessitatem,ita etiam certum
est Constantino Pogonato Impera-
,
acceptum referri debere, Roma-
tori
nam Ecclesiam ab hac imposita ne-
cessitate liberatam esse. Etenim con-
stat primum ex Anastasii Bibliothe-
carii testimonio in Agathonis vita,
qui Pontifex factus est aiino 678,
Imperatorem Constantinum Pogona-
tum litteras scripsisse, quibus electi
Pontifices liberabantur ab onere sol-
vendae pecuniae ad confirmationem
impetrandara. «Hic suscepit Divalem
» (hoc est Principis decretum), ait
» Anastasius iussionem secundum
,
suam postulationem, ut suggessit,
» per quam relevata est quantitas,
» quae solita erat dari pro ordina-
» tione Pontificis facienda: sic tamen
» ut , si contigerit post eius trans-
» itum electionem fieri , non debeat
» ordinari qui electus fuerit, nisi
» prius decretum generale introdu-
» catur in Regiam Urbem, secundum
» antiquam consuetudinem , et cum
» eius, scilicet Imperatoris, conscien-
» tia et iussione
, debeat ordinatio
» prosperare. »
Post haec Constantinus Pogonatus
ampliori ratione de Ecclesia Romana
meritus est. Nam edicto ad Benedi-
ctum II anno 684 misso necessita-
electi confirmationera ab Imperatore
exspectare deberent antequam pon-
,
stasius haec habet in Benedicti II
vita: «Hicsuscepit Divalem iussio-
» nem clementissimi Principis Con-
» stantini... per quara concessit, ut
» qui electus fuerit in Sede Aposto-
» lica, e vestigio, absque tarditate,
» Pontifex ordinetur. » Hanc Sacrara
 BE SAmNlANO PONTIFICE, ET ETC.
Divalem Constantini Pogonati seii
eflictum ad Benedictum II missum,
continuisse prorsus necessitatis illius
petendae confirmationis abrogatio-
nem, si cetera deessent, satis lucu-
lenter evincunt verba Auctoris vitae
loannis V qui Benedicto successit.
« Hic, inquit, post multorum Ponti-
» ficum tempora, vel annorum,iuxta
» piiscam consuetudinem, a genera-
» litate in Ecclesia Sancti Salvato-
» ris, quae appellatur Constantinia-
» na , electus est atquo exinde in
, diaconus erat, electione Anastasius:
» Episcopium ductus.» Videlicet scri-
ptor ille narrat, tum primum acci-
(lisse aiiquando, ut post factam legi-
timi Pontificis electionem, non opor-
teret immorari antequam electus
, » utriusque militiae Romanorum ele-
Pontifex munus collatum gerere
sibi
inciperet, sed statim ab electione ab-
soluta, prout ante fiebat quando
impetlimentum non aderat pontifi-
ciam dignitatem suscipere loannem V
potuisse. Haec autem aliud
care non possunt, nisi Benedicti II
proximum successorem loannem V
primum illum Pontificem, qui
tuisse
utens libertatis beneficio, a Constan-
tini Pogonati lege concesso, statim
post comitia habita Pontificatum
exercuerit. Non est hic locus loquen-
di de iis quae posteriori tempore
, » Pontificem, qui mox culmina scan-
circa Pontificum electionem Princi-
pes sibi sumpserint. Satis est haec
commemorasse, quae in materia ista,
aetatis de qua agimus, historiam
, conus erat refert Anastasius, conso-
respiciunt.
De Pontificibus Romanis
temporibus electi sunt cum in Dia-
conatus gradu versarentur, nota est
Mabillonii sententia tomo 2 Micsei
italici in commentario praevio ad
ortlinem Romanum §. 18, qui inscri-
bitur Ritus in consecratione Ponti-
ficis olim servati. Eos scilicet arbi-
tratur praetermisso presbjteratu,
, » lorum Petri aulae properaverunt,
Episcopos consecratos esse, licet di-
versa ratione res deinde se haberet
Gregorii VII tempore, de quo diser-
tis verbis constat, primum presby-
terum erdinatum tum Episcopum ,
Romanum consecratum esse.
Haec autem sunt praecipua quae
TOM. I.
289
, ad sontentiam suam probantlam Ma-
billonius afi*ert argumenta, quaeque
etiam Pagius commemorat de Sabi-
niani electione agens. Adducit vide-
licet testimonia Anas^tasii Bibliothe-
cariiex Valentini vita,qui anno 827,
et ex vita Nicolai I, qui anno 858
Pontifex factus est. Nam iis testi-
moniis ostendi putat, praetermissa
Presbyteratus ordinatione, utrosque
Episcopos consecratos fuisse. Haec
narrat de Valentini, qui tunc Archi-
« Quem illico, multum , ac diutius
» renitentem, seque tanti regiminis
» fore incongruum voce strenua pro-
» ferentem almae plebis, et laetis
,
» ctus est vocibus in Sede Pontifi-
» cum ac deinde condignis gloriae
,
,
» laudibus et honoris amplitudine
,
,
» ad Lateranense Patriarchium ab
» ipsis deductus, et in Pontificali est
signifi- » positus throno... eiusque consecra-
» tionis die, sereno iam illucescente
» cum lumine iam dictum Anti-
,
» stitem ad B. Petri Apostolorum
» Principis Ecclesiam omnes pariter
» Romani a palatio deducentcs, eum,
'» Maiestate Divina adiuvante in ,
» altitlirono summum consecravere
» dens Beati Petri sacrificiis pie
,
» oblatis ad palatium remeavit. »
,
Quae de Nicolai I electione, qui Dia-
,
nant iis, quae de Vaientino recita-
,
qui iis vimus.
Nam de Nicolai electione liaec in
eius vita Anastasius narravit: «Per
» aliquod spatium confabulantes ho -
» rarum (electores) sidereo accensi
» fulgore unanimes illum Apostoli-
» caeSedis praesulera essesanxerunt,
» et celeri gressu Principis Aposto-
» in qua confugiens (Nicoiaus) la-
» titabat. Dicebat enim indignum sa
» esse regiminis gubernacule
tanti
» suscepturum. Impetum vero qui
» aderant facientes, et virtutibus il-
» lum de eadem Basilica extrahen-
» tes, sacris acclamationibus ad Pa-
19
 »
200
» triarchium Lateranense introilu-
» xerunt. Postraoduni vero a nobi-
» lissimorum coetibus, cunctoriuo et-
» iam populo, in Iki-ilicam li. Petri
» Apo.-itoli deductus, pracsente Cae-
» sare, consecratus est, apostolicaquo
» sublimatus in sede factus e.st Pon-
» titex, et Missarura solemnia supra
> sacratissimum corpus Apostoli bea-
» tilico cclebravit.
Praoter haec Mabillonius aftert
Ordinis Romani VIII et IX testi-
monium, ex (luibus patere existiinat
Diaconos electos Pontifices immo
generatim Diaconos omnes ad Epi-
scopatuni elcctos in Roniana Eccle-
sia, praotermisso presbjteratu, Epi-
scopos esse consecratos. Adducit et-
iam Photii argumentandi rationem,
qui inter ceteras contra Romanam
Ecclesiam accusationes, illud etiam
affirmabat, «quod plerumque Diaco-
» nus, quodam saltu non percepta
» presbyterali benedictione, Episco-
» pus subito consecraretur. »
Haec sunt, quae praecipue Mabil-
lonius adducit ut non presbjteros
, tionem ea ordinatio mereri videretur.
illos antea factos esse demonstret, qui
Diaconi erant cum memoratis su-
, Ordine Romano desumptum, in quo
perius temporibus Romani Pontifices
electi sunt. Sed non inteliigo utrum
his arguraentis probare sentontiam
suam Mabillonius potuerit. Nihil dico
de Photii testimonio. Sciunt omnes
illum minime pacato er^a Roma-
nain Ecclesiam animo loquutum esse.
Sciunt etiam omnes Ratramnum Mo-
nachum Corbeiensem, qui saeculo IX
vix.it, hanc Photii affirmationemfal-
sam et calumniosam esse respon-
, omnia similia debere, ut quemadmo-
disse , ita ut « in ceteris
» mant auctoritatem, quaadoquidem
» in istis tam evidenter mentiuntur.»
Nihil, inquam, de Photii auctoritate
hoc in ioco dicara.
Animadvertam potius, in Ecclesia
Romana, Siricii, Innocentii, Zosimi,
Caelestini Gelasii decretis manife-
, vari ante consecrationem debuissent,
stum omnibus, etiam iis temporibus
fuisse, de quibus loquimur, non li-
cere Diaconos statim Episcopos
, ,
praetermissa presbjteratus ordina-
tione, consecrare. Adiungam etiam
CAPUT LXVIT.
incrcdibile iure videri, presbytcratui
ordinationera ante Episcopatum sus-
ceptum fuisse praetermis^am, fiuan-
do statuatur Episcaputus orilincm a
presbyteratu distingui , et praere-
(juirere realis Christi corporis confi-
cicndi potestatem, aut Episcopatum
presbyteratus characteris incremen-
tuiii,vel extensionera esse.
Testiinonia vero ex Valentini, ct
Nicolai I Pontificis vitae historia al-
lata, contrariam sententiam non va-
lent persuadere, cum negativa pos-
, sint existimari, cumque aliunde con-
stct in iis testiraoniis aliud non con-
tineri nisi festivos populi plausus,
,
ut novus Pontifex consecraretur, et
nihil referri singillatim de iis, quae
erant servanda, si Diaconus electus
Pontifex fuisset. Potuit etiara scri-
ptor,qui res ab iis Pontificibus gestas
retulit, commemorare tantum Episco-
, palem consecrationem tributam, cura
ea res potissima esset, et in eiusmodi
arliunctis ordinationes inferiores eo
ipso die fierent,quin peculiarem men-
Argumentum illud praeterea ex
nuUum legitur discrimen circa Dia-
conum et Presbjterum,qui Pontifex
electus, Episcopus consecrari debeat,
etsispeciem gravis difiicultatis videa-
tur atferre, fortasse tamen non tan-
tam habet revera. Nam Ordinis Ro-
mani IX in eo loco institutum est,
eapraescribere,quae ad Episcopatum
conierendum Pontifici electo, requi-
rebantur sed non refertur ita esso
,
sibi de- dum Presb^^ter, nulio alio ordine sus-
cepto, Episcopus consecrabatur ita
,
etiam id fieret in Diacono. Signifi-
catur deinde eo loco ritus consecran-
di Episcopi, quod ad summam rei tan-
tum, non vero singillatim omnia re-
feruntur,etiam ea, quae in casu ser-
I
quando Diaconus ad pontificatum e-
lectus esset praesertim cum iam
;
aliunde constare posset Presbjte-
,
ratus ordinationem esse antea fa-
ciendam. Nullam vero difficultatem
i
 DE SABINIANO PONTIFICE, ET ETC.
eontinet animadversio illa, ex Ilde-
brandi facto petita qui Diaconus
,
erat quando electus Pontifex est, et
de quo, disertis verbis, et peculiari
mentione facta, memoriae proditum
est, eum antea Presbjterum, deinde
Episcopum esse ordinatum. Non, in-
quam, exempium hoc potest ullam
difficultatem facere, ut concludatur
alios Diaconos non esse presbyteros
ordinatos, anteqiiam Episcopi conse-
crarentur eo quod de iisuem, Pre-
, » cti Petri. Ingrediens vero sacra-
sby teratus ordinationis mentio aperta
non iiat. In facto enim Ildebrandi, a-
gitur de Diacono,qui die Pentecostes
ordinatus fuerit Presbjter, et in fe-
sto SS. Apostolorum consecratus fue-
rit Episcopus, suscepto Gregorii VII
noniine. In ordine autem Romano agi-
tur tantum de consecratione facien-
da Pontificis electi, vel is Presbjter
esset, vel Diaconus; et sola res, de
qua ibi agitur, est Episcopalis con-
Sccratio, de qua veluti de re prin-
cipali et praecipua, sermo est, non
Tero de iis quae requiruntur ad rite
disponendum hominem, qui Episco-
patum suscepturus sit.
Ut locum hunc concludam, et intel-
ligatur, in Ordine Romano, de quo
Mabillonius loquitur, non agi de iis,
quae consecrationem EpiscopaleraRo-
mani Pontiticis electi praecedere de-
bent, sed tantum de ipsa consecra-
tione; et de Diacono, vel Presbjtero
sermonem esse non quod dicatur
, Quae de Ordine XI diximus, ea af-
utrumque nullam novam ordinatio-
nem suscipere aate consecrationem,
sed tantummodo ut hanc eo tem-
, ratim de Episcoporum ordinatione
pore legem fuisse constet, Diaconum
quidem, et Presbyterum eligi posse
ad Pontihcatum non autem eum
, ,
qui iam Episcopus esset; afferam te-
stimonium ipsum ordinis IX Romani
De gradibus Eomanae
num. 5 ex quo Mabillonius argumen-
tum desumit. vKSummus namque Pon-
» tifex quando benedicitur, eligitur
» unus ex Cardinalibus de qualicum-
» que titulo fuerit tantum
, ut a
» Praecessore sit Pontifice ordinatus
» aut Presbjter, aut Diaconus, nam
» Episcopus esse non poterit.» Haec
291
in ordine iiloXI Romano statuuntur
circa eos, qui eligi possunt. Deinde
statim describitur ratio qua novi
,
Pontificis fiebat consecratio , neque
amplius mentio fit, utrum Presbyter,
an pctius Diaconus esset is, qui con-
secrari debebat sed generatim de
,
ratione Pontificisconsecrandi agitur.
Ita legitur in eo ordine:
« Ingreditur cum eo universusCle-
» rus, vel populus ad Basilicam San-
» rium, induitur indumenta pontifi-
» calia, et veniens ad confessionem
» Sancti Petri, prosternit se in ora-
» tionem , schola canente introitum
» Elegit te Domimis. Surgens vero
» asceadit a<l altare , et prostep.iit
» se in orationem , et omnis clerus
» cum eo. Postea erigitur ab Episco-
» pis, et statuitur inter Sedem , et
» altare, et tenent Evangelium super
» caput vel verticem ipsius,et accedit
» unus Episcopus et dat orationem su-
» per eum, et recedit; et alter simili-
» ter. Accedit tertius,etconsecrat il-
» lum. Archidiaconus autem imponit
» ei pallium, et tunc inter Arcliidia-
» conum , et Diaconum elevatur in
» Sede. Stans vero in gradibus ipsius
» Sedis, elevata voce dicit: Gloria in
» excelsis Deo. Post haec data pace
» scliola cantorum canit ei laudem, et
» patroni regionum similiter. Cele-
» l)rat igitur ipse Missam etc. »
firmari qno^iue possunt deOrdine VIII
in quo, paragrapho 2, agitur gene-
:
et licet dicatur Episeopum electum
vel ex ordine Diaconatus , vel ex
Presbjteratus gradu assumptum es-
se, disertis verbis tamen, de prae-
mittenda in Diacono ordinatione pre-
Ecclesiae , sbjterali sermo non est, sed statim
describitur quomodo consecratio Epi-
scopalis peragatur. Restat igitur ut
statuamus, probari certo non posse
Mabillonii , Pagii Martenii senten-
,
, tiam, qui praetermissara iis tempo-
ribus arbitrati sunt presbyteralem
ordinationem in Diaconis iis , qui
Episcopi electi fuissent.

202
CAPUT
DK MOIIAMMIiDANA Ml^EHSTITIO.NE.
Luctuosissimum gravissimumque
, raedis raortem, in Syriam,Aegyptum,
malurn septimo saeculo primum ex-
titit, Moiiammedaiiae srilioet super-
fititionis institutio, ex qua non mo-
(lo in Ecclesiam , sed in societatem
etiam civilem infiiiitae prorsus et
us(iue ad tempora no^tra pcrduran-
tes calamitates derivarunt. Auctor
hiiius teterrimae superstitionis tuit
Mohammedes Meccae in Arabia an-
no 570 natus, homo ille illitteratus
(|uidem,sed nobili ;^enere, ut ferunt,
natura facundus, disertus, et ingenio
aoerrimo, vaferrimoque donatus. Is a
Deo sese ad evertendum plurium
Numinum cultum, purgandamque et
emendandam Arabum primum, dein-
de ludaeorum ac Christianorum reli-
gionem missum anno circiter G12
esse
iaetare coepit, novamque legem con-
didit, quae Corano continetur, idest
libro, qui latine lectio inscriberetur,
quique variis constat eius scholiis
et sermonibus post eiusdem mortem
repertis, et simul coUectis quem,
librum veluti divinum Mohammedani
suscipiunt. Affirmans se divinitus in-
spiratum, et a Gabriele Arcliangelo
ad novam religionem informandam
edoctum esse, postquam Mecca
set, ut salutisuae consuleret.ex qua
fuga, quae die 6 lulii anno 612 con-
tigit, aeram suam Mohammedani du-
cunt, aucto vehementer sectatorum
suorum numero Medinae quo
ceperat , tamquam propheta
et ubi
habebatur, Meccam reversus, iniu-
rias ultus est, quas passus fuerat, et
victis sublatisque hostibus suis, Ara-
biam totam potestati suae subiecit
ct cum praeterea Abjssiniam, et tra-
ctum prope sinum Persicum, sectae
suae comparasset, mortuus est Medi-
nae, aiino aerae vulgaris 632, aetatis
suae 63, et ibi'in suo conclavi sepul-
tus fuit, in quo mortuus fuerat.
Hoc eodera autem saeculo iluente
turpis haec superstitio post Moham-
,
LXVIII.
Africam, Mesopotamiam, aliasque re-
giones invasit, in iisque summodetii-
mento christianae religioni fuit, lio-
mines vero ibi viventes, ad servitutis
, potius, quam ad societatis conditio-
nem redegit. Latius etiam Moham-
medanorum secta propagata fuisset,
nisi gravia dissidia , Slohammede
mortuo, inter Mohammedanos ipsos
excitata essent. Nam Abubeker Mo-
liammedis socer, et Aly eiusdem ge-
ner, de iure imperii inter se dimi-
care coeperunt. Hoc autem bellura
ad posteros protractum, totius gen-
tis in factiones maiores duas divisio-
nem effecit, quae non modo opinio-
nibus, et institutis, sed etiam capi-
tali odio dissidentes, bellorum inter
Mohammedanos gravissimorum sae-
penumero causa fuerunt.
Atque, ut indicem brevi ,
quemad-
modum Moshemius facit in institu-
tionibus historiae ecclesiasticae sae-
culi VIII part.I cap. 2 §. 6, quid sibi
velit haec Mohammedanorum divisio,
dicam, utramque factionem Coranum
pro religionis norma, divinaque lege
habere, sed sectam Schiitarum, quae
fuis- Aly tamquam verum Califum, seu Mo-
hammedis successorem fuisse pugnat,
a Sonnitarum secta, quae Abubeke-
rum primum post Mohammedem Ca-
lifum fuisse contendit, differre, quod
se re- in hac postrema, Sonna adiungatup
Corano, seu lex quaedam ex ore Mo-
hammedis excepta, et traditione pro-
pagata:hancTurcae Tartari, Arabes,
Afri, Indorum plerique; illam Persae,
,
et Mogores sequuntur, si tamen Mo-
gores revera ad alterutram illam fa-
ctionem pertinent.Praeter duas hasce
factiones, quatuor aliae maiores, et
plurimae minores ortae deinde sunt,
quae de variis religionis capitibus
graviter certarunt inter se.
Religio, quam Mohammedes tradi-
dit, ut Moshemius loco citato §.3
 , ,

DE MOIIAMMEDANA supHrstitione. 293

apposite Jiotat, r.3n talis est qualis viverent , criminibus se inquinave-
fuisset, si nihil cojatibussuisrestitis- rint , eos autem qui recte se ges-
,

set. Arabum enim in tuendis maio- serint, pracmiis post mortera a Deo
rum opinionibus, et institutis perti- donandos esse, inter quae libidinum
nacia ,spesque ludaeos aeque ac ,
etiara explendarum, et illecebrarum
Christianos sibi conciliandi , multa satietas contineatur.
eum sine controversia ferre, ac pro- Praeter haec quae indicavimus
,

bare iusserunt , quae si quod volc- quaeque respiciunt praecipua a Mo-

bat, idem facere licuisset, reiecisset, haramede sectatoribus suis credenda
et abrogasset. proposita comraemorabimus quae
, ,

Haec vero suntMohammedanae su- praesertim agenda Mohararaedes iis-

perstitionis praecipua capita. Unam,
eandemque ab orbe condito fuisse
et perpetuo futuram esse veram ac
divinam religionem; illam praeser-
tim in eo versari ut homines do-
, tem dum viverent, Meccara usque,
ciles se praebeant et obtemperent
, religiosara
illis legatis, qui saepenumero a Deo
missi sunt, ut eorum ministerio in-
telligerent, quae eius voluntas sit.
Hanc exhibendam ab hominibus do-
cilitatem Islamismi appellatione ex-
plicatam a Mohammede fuisse cre-
ditur, qua voce obedientiam
existimatur. Plures legatos ea de
causa a Deo missos Mohammedes
alfirmabat, et inter eos praecipue
lesum Christum, de quo summa cum
laude loquebatur, etsi doctrinam ab
eo traditam , et libros , quibus illa
dera praeceperit; sciHcet a vini potu,
,
et sanguinis, atque carnis porcinae
esu abstinendum esse, quinquies qua-
libet die Deura orandura; semel sal-
peregrinationem facien-
dam ,raodo rei famiHaris angustiae
huic praecepto iraplendo impedimen-
to non essent. Post haec a Moham-
raede praescripta, quae in nuHa ani-
mi vera virtute praecipienda ver-
santur, nimis longum esset persequi
intelligi turpitudines, et scelera, quae haec
vivendi praecepta continebant. In
his certe iHud praetereundura non
est, quod poljgaraiara respicit. Non
raodo enira diserte docuit sectatores
suos, tot uxores siraul habere posse,
quot alendis pares essent verum ,

continetur, corruptos esse contende- etiara exemplo suo nequissirao, prae-

ret. De se autem Mohammedes ita ceptura a se traditura coraraendavit,
testimonium dicebat ut se divino- , cum homo impurissimus et vitae ,

rum legatorum postremum excel- , Hcentiae iraprimis addictus quin- ,

lentissimumque esse iactaret; atque decim uxores, et concubinas perma-

ideo a Deo missum ut opera sua
, gno numero domi habere non dubi-
Idolorum cultores a superstitione taverit. Est etiam perspicuura ar-
revocarentur et vera ipsa religio
, gumentura ad demonstrandum, quam
ab iis sordibus, erroribusque purga- improba sit a Moharamede tradita
retur, quibus Christianorum, et lu- morum doctrina, nefarium hunc im-
daeorum culpa depravata fuisset. postorem , hominibus singuHs ulci-
Docebat praeterea, Deum unum esse, scendi sui facuHatemfecisse, etiisqui
universa eum creasse, et perfectio- superstitionera a se conditam amplexi
nibus omnibus praestare, nuUam esse essent , imperasse, ut perpetuum cum
in Deo personarura distinctionem iHis belium gererent, qui a secta sua
Christum vero summum quidem
, dissiderent,eos vero, qui superstitio-
fuisse prophetam, Deum autem mi- nem suam recusarent vel interfice-
,

nime esse; sive mala, sive bona o- rent, vel tributum solvere compelle-
mnia, quae eventura sint, a Deo esse rent; martyres denique eos futuros,
decreta et omnia quae eveniunt
, a Deo in beatissiraa sede recipiendos,
indeclinabili necessitate contingere: ut omni deHciarum genere fruantur,
post mortem, a Deo gravissimis poe- qui pro Moharamedana religione di-
nis illos afficiendos esse , qui cum micantes interfectj fuissent.
204
Ex hi.s, quao hactenus
facile est intcUii^^crc, (juatu iinpia >it
Moliamnaedis doctrina, et qaani stul-
te , inipudenteriiuo iactavcrit
l)eo niissum esse ad reiigionem no-
vis institutis informandam. Patet
etiam eius superstitionis prof^ressus
dolo, traudibus, et vi adliibitae tri-
buendos imprimis esse.
relij;ionisChristianae iniinicos re-
fellanius, quiex tanta, et tain celcri
Mohanime<lanae superstitionis pro-
pagatione extenuari posse contcnde-
runt ar^umenti summain gravitatein,
quod a Christianae religionis propa-
gatione desumitur, ad ipsius divini-
tatem doinonstrandam, quoriue uton-
tes Apoloj^istae , ipsius divinitatcm
revera evincunt, comparationein iii-
stituemus religionis nostrae pro[)a-
gationem inter, et superstitionis il-
lius progressus, etabsque ulla du-
bitatione apparebit quemadmodura , Apostolos suscepisse. Nihil vero adeu
religionisChristianae propagatio non-
nisi eiusdem divinitati tribui potest,
ita Mohammedanac sectae incremen-
ta niiiil singuiare, aut mirum in se
continere, sed modo corrupta homi-
num natura, et adiuncta consideren-
tur, qnibus ea evenerunt, facile eve-
nire potuisse.
Itaijue Cliristianae doctrinae pro-
pagandae gravissima crant impedi-
menta, nulla vero erant, quae eifi-
cerent, ut Mohammedanae
doctrinae
praecepta non propagarentur. Nam
sive theoreticain sive practicam
, molum perspicue ostenditur Chri-
christiai:ae religionis doctrinam per-
pendamus, eaque adiuncta prae ocu-
lis habeamus, quibus haec ipsa do-
ctrina praedicari coepta est lucu-
lenter constabit, nonnisi divina po-
testate fieri potuisse, ut felices exi-
tus ea propagatio haberet. Theore-
tica enim dogmata, quae ab Aposto-
lisceterisque christianis praedica-
bantur, ea erant, ut humanam ra-
tionem superarent ,
quemadmodum
ceteris omissis, facile occurrit, con-
sideratis de Trinitate, Incarnatione,
ot peccato Originali dogmatibus, qui-
bus dogmatibus erat persuadendum
omnibus, Deum uuum esse in tribus
CAPUT Lxviir.
rctuliinu''. personis distinctis, (|uae <it unaijua»- ^
que I)eus, \'erbum divinum ita hn- li
manam naturum suscepisge , ut ifi
, .sc a una diviiia persona duae distinctae
naturcie hypostaticae coniunctae sint;
omnes denique homines peccati veoa
na<ci, cuius primus generis huinani
parens reus evaserat. Practica vero
Verum ut praecepta erant eiusmodi, ut infini-
tam prorsns in hominum natura cor-
rupta repugnantiam experiri debe-
reiitjCum cupiditatibus omnibus per-
pctuum, apertumque bellum indice-
rent. Necesse non est id ionga dis-
putatione demonstrare cum pleni
,
huius rei sint Novi Testamenti libri,
cuinque exploratum omnibus sit ,
quiflquid depravationis a loanno Apo-
stclo verbis illis explicatum est,con-
cupiscontiae carnis, concupiscentiae
ocdorum superbiae vitae Christi
, ,
pracceptis explicatis emendanduin
,
porspicuum esse potest, animi virtu-
tem iraprimis, evangelica lege coin-
mendari, ac praecipi ad beatitudinem
conse([uen(iam, paupertatem spiritus,
mansuetudinis necessitatem, et mun-
ditiae cordis custodiendae, persequu-
tioiiis tolerantiam propter iustitiam,
et a*cupiditatibus explendis conti-
nentiam. Omitto quae de matrimo-
nii unitate evangelica lege praescri-
buntur, ([uae^iue omnem impediunt
privatae ultionis facultatem, omitto
cetora, ex quibus omnibus, quema'l-
stianae Religionis praccepta illud
omnino continere, ut humanum ge-
nus universum a depravatione ac ,
, vitiis, ad sanctitatera, virtuteinque
revocaretur; ita etiam cuique mani-
feste demonstratur, summam pror-
sus resistentiam in hominura corru-
pta natura horum praeceptoruixi
,
propagationem invenire debuisse.
Sunt etiain ea adiuncta conside-
randa,quibus christiana religio prae-
dicata primum, et propagata est. Ea
res iam a nobis pertractata est in
saec. I cap. 3 cum de argumento ex
instituto egimus, quod ad divinita-^
tem Christianae Reiigionis demon-

strandam ex eius propagationis fa-
cto desumitur. Scilicet
commemorem , erat illud tempus
quo eruditissimorum hominum nu-
raero imperium Romanum abunda-
bat, quoque maxime ferebantur ho-
mines inanis gloriae cupiditate. Ro-
ma vero ut eam dumtaxat quao
, ,
totius orl)is terrarum domicilium
erat, appellem, S. Leone M. sapien-
tissime affirmante, magnam \ideba-
tur suscepisse religionem, quia nul-
lam respuebat falsitatem. Repugna-
bat iidei propagandae Principum po-
testas, qui exquisitissimis suppliciis
eos mulctabant, qui Christianam Re-
ligionem amplexi fuissent, eorumque
sanguine imperium Romanum diu
redundavit. Obstabat tum omnium
iam propria ad cupiditates explendas
proclivitas, tum deorum
rogandus : id vero
cilius esset doctis hominibus, quam
ignorantibus persuadere. Gravissi-
muni erat impedimentum quod ex
sacerdotum odio proficiscebatur. Ipsi
cnim cum aperte cognoscerent, po-
tentiam divitiasque suas cum dco-
, Consulatur scilicet, inter cetero.-?,
rum superstitionis conservatione es-
se coniunctas, nihil umquam omise-
runt, ut fidei Christianac propaga-
tioni resisterent. Denique impossibile
videbatur, hoc opus tam magnum
tam novum, tantopere cum adiunctis
omnibus pugnans, perfici ab homini-
bus posse, nulia nequo genoris, ne-
que doctrinae laude commendatis
praesertim cum auctorem ipsum re-
ligionisextremo crucis supplicio af-
fectum esse praedicarent. Atqui res
ea ratione perfecta est: religio, cuius
dogmata partim rationi minime ob-
noxia erant partim cum humanae
, cum alioquin ita res explicaretur
naturae cupiditatibus aperte pugna-
bant, brevi suscepta ab omnibus est;
saaguis martyrum propagando inser-
vivit numero Christianorum, Idolo-
rum templa deleta, et miranda illa
totius orbis est absoluta conversio.
Praeter ^ceteros Christianae reiigio-
nis defensores Bergerium, tum
tum Theol. toni. 5 Paris.
in dict.
an. 1832, Houttevilium, Valsechium,
, ,
DE MOIIAMMEDANA. SUPERSTITIONE. 295
Spedalieriuin in Gibbonii confutatio-
, ut aliqua ne, legi etiam potest I)e la Mennais
,
tom. 4 cap. 36 operis Essai stir Vln-
difference etc.
Non video autem quomodo Chri-
stianae religioiiis inimici argumen-
tari possint , ut Mohammedanismi
propagationem cum religionis Chri-
stianae propagatione comparent. Et-
enim modo statuatur Christianae
,
Religionis propagationem ea ratione
evenisse, qua exposuimus Moham-
,
medanismum vero ita esse receptum
ut vis adhibita, ignorantes homines
decepti et doctrina fovendis cupi-
,
ditatibus imprimis accommodata,fue-
rit praedicata, gravissimura perpe-
tuo erit quod ex Religionis nostrae
propagatione ad eiusdem divinitateni
evincendam desumitur arguraentum.
cultus ab- Profecto de vi, deque fraudibus ad-
, nescio an diffi- hibitis ut Mohammedis superstitio
,
obtineret, non est disputaiidum id ,
enim ex universa huius facti liisto-
,
ria manifeste demonstratur. Ad do-
ctrinara vero quod spectat, haec bre-
vi indicassc sufficiat.
Maraccius in prodronio Alcorani et
in refutationibus singulis Alcorani
capitibus subiectis.Apparebxt ad dog-
mata quidem quod pertinet quac
,
theoretica appellantur. ^Mohammedis
superstitionem nihil habuisse , quod
eorundem recipiendorum difficulta-
tem afferret. Facile enim erat, cer-
,
tam quandam de Deo Uno fidem prae-
dicare praesertim cum fides ista
, ,
vivendi licentiam non impediret: fa-
cile erat hominibus persuadere, eos,
qui se non recte gessissent, gravis-
simis suppiiciis a Deo mulctatum iri,
ut qui in Deum credidissent, perpe-
tuo in iis suppliciis manere non de-
berent, difficillimuraque esset harum
poenarum eos evadere reos posse ,
quibus ex lege tanta relinquebatur
vivendi libertas.
Omitto praecepta, quae mores re-
alibi, spiciunt. Nara patet, ea excitandis,
fovendis, explendis cupiditatibus es-
se veheraenter opportuna; id autem

206
liiciilonter ostcnditiir modo consi-
, severitatem evertit. Haec verae cau-
«ieretur , (juae cultu praescribe-
ile
bantur, exterioribus dumtaxat opc-
ribus, non autem spiritu, et veritate
contineri, niliil essc in tota Moliam-
medana superstitione, quod internas
animi virtutes iubeat. Ut cetera vero
scelera practeream, quae nocte ieiu-
nii permissa sunt, et impurissimam
remunerationem post mortem pro-
po>itain , iilis qui bene vixissent
privatae ultionis cui(juc concessam
lacuUatem, polygamiam siinulta-
et
neam commemorabo, quae duo e^^rie
Bayiius ipse in dictioiiario
critico fatetur, in quibus
des praedicatara in Evangclio
DE IIONORII
Temporum ratio, quam hactenus
sequuti sumus, requirit, ut hoc loco
dc Honorii Pontifioatu loquamur.
Praecipuum quideni negotium quod
est necessario tractandum cum de
Honorii Pontificatu agitur, eius de-
fensionem respicit ab accusatione
qua affirmatur eum in Monotheliti-
cam haeresim incidisse.
postulare posset, ut de ista re age-
retur post ea pertractata quae ad
Monotheliticam haeresim, et ad con-
cilii Sexti generalis celebrationem
pertinent. Cum possit tamen ea res
veiuti peculiare,et proprium Honorii
Pontificatus factum existimari, non
erit incongruum post recensitas prae-
cipuas res ab Honorio gestas eum
statim a gravissima illa accusatione
vindicare.
Itaiiue Honorius Campanus, Patre
Petronio, consecratus est Pontifex
die 27 Octobris anno 625, et Pon-
tificatum gessit usque ad diem 10
Ocrobris 638, quo mortuus est, cum
annos duo lecim menses undecim
, ,
dies 13 Poiitifex fuisset. Haec omnia
erudite Pagius ostendit in critica
Baronii.
Honorius raulta praeclare
;
CAPUT LXIX.
sae fuerunt, cur tam facile potuerit
Mohammedis superstitio propajrari ,
non autcm excitatae in Kcelesia dc
Cliristianis dogmatibus controver-
siae,prout contendit Potterius tom.2
cap. 18 operis dc Ecclesiae spiritu ,
ex conciliorura, et Romanorum Pon-
titicum liistoria demonstrato. Ille
qnidem cum sibi proposuerit in eo
opere de Ecclesia perpetuo detra-
,
here hanc propagationis huius ra-
,
tionem affort; verum praeiudicatis
opinionibus omis-^is, apparet eam ,
historico vi adhibitae iraprimis ac licentiae
,
Moliamme- a Mohammede praedicatae tribui
morum oportere.
CAPUT LXIX.
I PO.NTIFICATU ET CAUSA,
eaque facile est cognoscere ex epi-
stolis eius a Beda recensitis. Eius
iustitia enituit, cum anno 625 eie-
,
ctus est Regno Adawaldus Rex Lon-
gobardorum, et in eius locum suf-
fectus est Arioaldus. Scripsit enim
,
Honorius eo anno graves litteras ad
Isaacum Ravennatensem Exarchum,
Id autem illumque liortatus est non modo ,
ut pro Adawaldo restituendo labo-
raret, verum etiam, ut Roraam mit-
terentur Episcopi Transpadani, qui
Regi eiiciendo opem tulerant ut ,
huias facti rationem redderent. Quid
evenerit revera de Episcopis illis
Transpadanis prorsus ignoramus.Mu-
ratorius quiciem ad annura Christi
, 625, cura videat scriptores illorum
temporura non coramemorare Ada-
waldum umquam restitutura fuisse,
putat Pagiura, cui videtur con-
falli
tigisse ut restitutus sit, ac existimat
Adawaldura veneno mortuum,omnem
de regno contentionem abstulisse ,
Arioaldum vero regnare prosequutum
esse.
Exstant epistolae Papae Honorii ,
qua:5 Pagius demonstrat datas esse
anno 634 ad Eduinum Regem Nor-
gessit, thumbriae quibus ei gratulabatur
,
 DE HONORII
ob snsceptum una cum gente sua
baptismura eumque ad fidem confir-
mandam, propagandamque hortaba-
tur. Misit et litteras ad Archiepisco-
pum Cantuariensem eadem de re.
Refert etiam Beda in historia An-
glorum, quantoperc laboraverit Ho-
norius Gregorium M. imitatus ut
Anglos orientales fidei conciliaret.
Narrat idem scriptor quanto studio
vacaverit, ut apud occidentales Sa-
xones bono religionis Catholicae con-
suleret.
Commemorat etiam Beda Hono-
rium cpistolas scripsisse ad Scotos
de festo Pascliatis celebrando iuxta
decretum concilii Nicaeni; Honorium
vero obtinuisse hac in re, quod pe-
tierat, ostendit Usserius in antiquit.
Britannicae Ecclesiae.
Honorio etiam magna laus est tri-
buenda, quod Istrianum schisma sal-
tem ad aliquod tempus extinxerit.
Hoc schisma conflatum erat vel a Pe-
lagii H Pontificatus tempore cum,
Episcopi Istriani ,
quibiis praeerat
Episcopus Aquileiae, Synodum Quin-
tam non reciperent, ac abhorrerent
omnino a damnandis iis quae in ,
tribus capitulis damnata sunt. Quan-
topere laborarint Romani Pontifices,
ut schisma istud sedaretur, non est
huius loci , ac tcmporis commemo-
rare. Tantummodo significabo tres
gravissimas scriptas fui.>se ea de re
a Peiagio II ad Episcopos illos lit-
teras; S. Gregorium Magnum anno
590 sjnodum Romae ea de cau-a ha-
buisse. Nihil tamen profecerunt ii-
dem Romani Pontifices Honorius
: in facti errore versari, verum rebus
tamen si non perpetuo , saltem ad
, omnibus ad totam spectantibus con-
tempus schisma illud sustulit. Co:i-
stat id ex monumentis publicis il-
lorum temporura. Renovatura taraen
hoc schi^ma est, et illud perdurasse
constat usque ad annum 698, quo
sub Sergio I penitus extinctum est.
Multa alia Anastasius de Honorio
refert , de Ecclesiis ab eo vel ae-
. dificatis, vel refectis, de donis qui-
bus templa ornavit de eius cura
, norii ipsius epistolis ad Sergiuni
in disciplina custodienda, de libera-
litate aiiisque.
I PONTIFICATU KT CAUSA. 297
Haec sunt certe omni laude digna.
Nunc tamen ea est refellenda accu-
satio, qua nulla
pos.set esse Honorii
Pontificis faraae iniuriosior, eura vi-
delicet, aliquando a Catholica fide
defecisse.
Itaque gravissima hoc in loco est
, pertractanda controversia, atque Ho-
norius ita vindicandus, ut appareat
quantopere ii cura Honorio ipso non
benevole egerint qui eundera in
,
haeresira Monotheliticara lapsuracsse
contendcrunt. Oritur tota hacc causa
ex epistolis, quibus Honorius a Ser-
gio Constantinopolitano Episcopo con-
sultus respondit atque ex iis syn-
,
odi Sextae locis, quibus eiusdera
Honorii damnatio continetur. Nam
cum subdola Sergii epistola addu-
ctus sit Honorius ad morem Sergio
gerendum, ut eae voces non adhibe-
rentur, quae ad dogma catholicum
contra IMonothelitas asserendum ,
erant valde perspicuae; inde enim
Sergius intelligebat, quanta commo-
ditas erroribus suis disseminandis ac-
cedere posset; factum est, ut Hono-
rium synodus sexta inter eos nume-
raverit, quos in Monothelitica causa
damnavit.
Cardinalis de la Luzerne in opere
Parisiis an. 1821 edito siir la de^
claration de Vassemblee dit clerrje
de France an. 1082, (ie quo pluries
nosiam loquuti ."^umus^parte^ cap. 17
fuse agit de Honorio I et de conci-
lio VI generali. Fatetur ille quidem
se aliquando censuisse atque etiam ,
sc»"ipsisse Honorii causara nonnisi
,
troversiam diligentius consideratis,
ac perpensis, se intellexisse omnino,
se deceptum esse , veterem igitur
suam de Honorii causa sententiara
revocare , et prorsus se iudicare ,
Honorium haeresim lapsum
in verara
fuisse. Tria adducit sententiae huius
suae, ut ipse putat, demonstrationis
argumenta, quorum primura ex Ho-
,
alterum ex Concilii sexti generalis
decretis, postremum deuique ex ra-
 ,

208 CAPUT LXIX.

tioRum, ut ipse contcn«lit, levitate
jU'sumptum, quibus Honorii delensio
continetur.
Ad epistolas quod perti-
Hoiiorii
net , primo lcco hoc testi-
adiiucit
raoiiium quod ex prima Pontiricis
, * intelligentias
ad Epi^copum illum Constantinopo-
litanum epistola depromptum est
quae actione duodecima concilii sex-
» tio super his habita visae sunt ter-
* minasse. Nisi fortassis, sicuti prae-
» fati sumus, quidam aliqua balbu-
» tiendo docueruiit condesccndentos
» ad informandas mentes, atque ad
parvulorum, quae ad
» ecclesiastica dogmata trahi non
,
» debent .... utrum autem propter
» opcra divinitatis et humanitatis ,

ti luitrecitata. « Scripta Iraterni- » una, aut geminae operationes de-

» tatis vestrae suscepiraus, per quae » beant derivatae dici, vel intelligi,
» contentiones quasdam et nuvas , » ad nos ista pertinere non debent,
» vocum quaestiones cognovimus iii- » relinquentes ea grammaticis, qui
» troductas per Sophronium quen- » solent parvulisexquisita derivando
» dam, tunc monachum,nunc vero,ut » nomina venditare. »
» auditur, Episcopum Hierosolymi- Recitato autem hoc testimonio ,

» tanae urbis constitutum, adversus Scriptor ille arbitratur haec se posse

» fratrem nostrum Cyrum Alexan- ab adversariis suis quaerere, an non
» driae antistitem unam operatio-
, haereticum in Romano praesertiiu
» nem D. N. I. C. conversis ex hae- Pontitice cuius otlicium est catholi-
,

» resi praedicantem quarum litte-

, cam doctrinaifi asserere, debeat exis-
» rarum ad eundem Sophronium di- timari ita loqui
, ut quodammodo
,

» rectarum suscipientes exemplar, et perinde sit dogma catholicum pro-

» intuentes, satis provide , circum- fiteri, ac doctrinas contrarias pro-
» specteque fraternitatem vestram pugnare. Utitur denique ex eadem
» scripsisse laudamus novitatem vo- prima Honorii epistola iis verhis ,

» cabuli nu:crentem quod posset

,
quibus Pontifex Sergium hortatur :

» scandalum simplicibus generare.» « ut haec nobiscum fraternitas vestra

Postquam universum hunc locum » praedicet, sicut et nos ea vobiscum
memorati operis auctor continere , » unanimiter praedicamus hortan- ,

prorsus Honorii haeresis demonstra- » tes vos , ut unius aut geminae ,

tionem ostendere conatus est, prae- » vocis inductam operationis voca-

sertim ob rationis diversitatem, qua » bulum aufugientes unum nobis- ,

de Cjro Alexandrino Episcopo Mo- » cum D. N. I. C. Filium Dei vivi,

nothelita loquitur, et de Sophronio » Deum verissimum in duabus na-
Episcopo Hierosoljmitano,quem cer- » turis operatum divinitus et hu- ,

tum estdogmacatholicum contra Mo- » manitus, fide orthodoxa, et unitate

nothelitas asseruisse, et de quo tan-
tum Honorius ait, in ea re vocum
quaestiones induxisse; alio ex memo-
rata prima Honorii epistoia testimo-
nio utitur, ut novum inde ex iis,quae
» catholica praedicetis. »
Neijue vero testimoniis ex priori
tantum Honorii epistola act. 12 con-
cilii VI recitata desumptis utitur
Cardinalis ut efficiat hunc Pontifi-
,

Pontifex ille scripsit, eiusdem hae- cem revera haereticum evasisse, sed
resis argumentum afferat. « Xon alterius etiam epistolae Hunorii lo-
» oportet, ait, ad dogmata haec ec- cum actione 13 lectum commemo-
» clesiastica retorquere, quae neque rat,in quo eandem sententiam ex-
» sjnodales apices super hoc exami- plicaverit. Contendit autem id ex ,

» nantes, neque auctoritates canoni- eo patere quod Honorius iusserit

,

» cae visae sunt explanasse; ut unam, unius, vel duarum operationum no-
» vel duas energias aliquis praesu- vas voces a fidei praedicatione ar-
» mat Christi Dei praedicare quas ceri, affirmaverit, unius, aut duarum
»
»
neque Evangelicae, vel Apostolicae
litterae, neque sjnodalis examina-
,

operationum vocabula
esse, ac imperviis
acihibere,
difficultatibus ^e
idem I

DE HONORlI
obiicereiterum denique docuerit
, ctis,ex quibus constare censet, non
unam oporationem unius operatoris
lesu Cliristi in tluabus naturis eoti-
fiterioportere et fidcm suam cum
,
Sergii fide omtiino convenire. Atque
ut ea Honorio non relinquatur ex-
cusatio, scilicet illum ita respondisse
Sergio, quod eius fraudem non intel-
lexerit, et ostendatur eum videre
,
omnino debuisse haeretico prorsus
,
sensu Sergium in epistola sua lo-
quutum esse, contendit Honorium de-
cipi ccrte non potuisse in Sergii do-
ctrina inteHigenda, quae in Oriente
nota omnibus erat. Et praeterquam
quod Sergii epi.stola ad Pontificem
Honorium, Monotheliticum errorem
omnino continebat, ex Sophronii epi-
stola perspicue Honorius habebat
quaenam doctrina illa esset quam
Sergius, ceterique Monothelitae tra-
debant. Legati tandem Sopliropii ad
Honorium quos in 2 sua epistola
,
Honorius ip<e commemorat, Ponti-
fici diserte explicasse censendi sunt
veram haereticorum sententiam, ad
quam impugnandam Romam se con-
tuierant. Cum igitur Honorius signi-
ficaverit fidem suam Sergii fidei con-
sentaneam eundem po-
esse, se^juitur
sitive, ut aiunt se haereticum de-
, Paulum Constantinopolitanae Eccle-
clarasse.
lam ut ad secundum illud argu-
menti genus veniamus, in quo alto-
rum Honorii haeresis demonstratio-
nis caput contineri contendit auctor
memoratus, arbitratur ille ex oecu-
menici Sexti concilii actis oranino
evinci, Honorium haereticum Mono-
thelitam vere fuisse. Mitto quae ille
exponit, concilium hoc anno 680 ha-
bitum esse, atque in tam recenti rei
memoria, Episcopos, ex quibus illud
constabat, intelligere melius quam
homines posteriori aetate viventes
potuisse, utrum Pontificis huius lit-
terae errorem Monotheliticum con-
tinerent, atque utrum Honorius hae-
reticus fuisset. Non est quaestio,an
id quod a generali concilio definitum
est, in controversiam vocari queat.
Insistam iis, quae ex concilii ipsius
actis desumit, pluribus locis addu-
,
I PONTIFICATU ET CAUSA. 290
indirectc quidem, sed quanto magis
poterat formaliter , haereticum de-
claratum Honorium esse, eadem ra-
tione, iisdem loquendi modis, quibus
anathema in Sergium et Cyrum ,
pronuntiatum ab illis Episcopisfuit.
Id ostendi piitat, testimonio quod ,
act. 13 legitur, et quo patres affir-
mant: « retractantes dogmaticas epi-
> stola-^, quae tam a Sergio quondam
» patriarcha huius a Deo conservan-
» dae rcgiae urbis scriptae sunt, tam
» ad Cyrum qui tunc fuerat Epi-
,
» scopus Pliasidis quam ad Hono-
,
» rium quondam Papani antiijuae
» Romae ; similiter autem et episto-
» lam ab Honorio, re<cri-
illo, idest
» ptam ad eundem Sergium, ha-que
,
» invenientesomnino alienas existere
» ab Apostolicis dogmatibus, et a de-
» finitionibus SS. Conciliorum et ,
» cunctorum probabilium patrum ,
» sequi vero falsas doctrinas haere-
» ticorum, eas omnino abiiciijius et
» tamquain animae noxias exsecra-
» mur. » Ea'lem vero actione cura
S. SjMiodus affirmassct se intelligere
a S. Dei Ecclesia eiici Sergium, Cj-
rum AIexan(!riae,Pyrrhuni, Petrura,
siae Episcopos, Theodorum Episco-
pum Pliaranitanum: « cum his vero,
» ait, siuiul proiici a sancta Dei ca-
» tholica Ecclesia, simulque anatlie-
» matizari praevidinniset Honoriuni,
» qui fuii Papa antiquae Romae, eo
» quod invenimus, per scripta, quae
» facta sunt ab eo ad Sergium, quia
» in oranibus mentem eius sequutus
» est, impia dogmata confirmavit. »
Actione vero 16 Episcopi cum ro-
gati essent, ut a conderanando no-
,
minatira Sergio abstinerent ita ,
« exclaraaverunt universi Sergio ,
» haeretico anathema;Cyrohaeretico
» anathema; Honorio haeretico ana-
» thema; Theodoro Pharanitano hae-
» retico anathema. » Actione au-
tem 18 Episcopi affirmarunt daerao-
nem invenisse per quos ea quae
,
cupiebat, efficeret, Theodorum Pha-
ranitanum scilicet , Sergium , Pyr-
300
rhum, Paullum, Petrum Constanti-
nopolitaiiuni , Romanae
Honoriuni
Eccle^iiae Pontilicem,Cyrum Akxan-
(Iriae, Macarium Antiocliiae, et Ste-
phanum eius cliscipuhim. Quare ea-
clem actione Patres clamaverunt
« Nestorio, et Eutychi,et Dioscoro
» anathema Apollinari, et Severo
: » nae Ecclesiae successores magis ,
> anathema: consentaneis eorum ana-
» thema: Theodoro Pharanitano ana-
»thema: Sergio et Honorio ana-
, » siara hanc non Apostolicae tra-
> thema omnibus iiaereticis
» anathema. Qui praedicarunt et
» praedicant, docent, et docturi sunt
» unam voluntatom, et unam opera-
» tionem in dispensatione D. N. I. C.
» anathema. » In epistola denique
synodali ad Agathonem Pontificem
eadem actione Patres aftirmant, se se-
cundum sententiam eiusdem litteris
proditam, anatliema tulisse Theo- in
dorum, Sergiura, Honorium, Cjrum,
PauUum, Pjrrhum et Petrum.
Haec meniorato Scriptori inelu-
ctabile argumentum continere viden-
tur, ex quo constet Pontiflcem, cuius
causam pcriiactandam suscepimus,
omnino haereticum fuisse. Verum nt
etiam alia testimonia cum conci-
lii VI auctoritate coniungat, ex qui-
bus hoc idem evincatur Macarium ;
appellat Antiochenae Ecclesiae Epi-
scopum , qui Monothelita imprimis
erat, quique actione 1 una cum iis,
qui partibus eius studebant affir-
, lam epistolam signasse ad Agatho-
raaverit, se nihil novi, et antea inau-
ditura praedicasse sed de volunta-
, condemnatio continebatur. Haec ar-
te , atque operatione D. N. I. C. se
ea credere, et peragere, ac docere,
quae a conciliis geueralibus antea
habitis accepisset, ab Ecclesiae Epi-
scopis Sergio , PauIIo , Pyrrho, et
Petro ,at(iue ab Honorio Roma-
nae Ecclesiae Pontifice. Quare Ca-
tholicos una cum haereticis in eo
convenire Adversarius contendit
ut omnes Honorium Monothelitam
fuisse intelligant , et inter illius
sectae principes numerent, eos qui-
dera, ut Pontificem illum daranent,
hos autem , ut eius auctoritatem in
causae suae defensionem adducant.
Quid plura ? Leo II in epistola ad
CAPUT LXIX.
Constantinum Po^onatura Impcrato-
rem, (jua VI concilii acta confirma-
vit, « Anatheraatizamus , ait novi ,
Theodo-
» erroris inventores, idest
» rum Pharanitanum Episcopum,Cy-
: » rum Alexandrinum, Sergiura, Pyr-
» rhura, Petrum Constantinopolita-
» quam praesules: nec non et Ho-
» norium , qui Apostolicara Eccle-
y* ditionis doctrina illustravit sed ,
, » profana proditione immaculatam
» raaculari perraisit. » Constanti-
nus .autem ipse in edicto , quo
imperavit ut synodi sextae decre-
ta servarentur , haec de horaini-
bus habet in ea synodo daranatis:
« Anathematizaraus eos , qui novo-
» rura dograatura auctores et fauto-
» res fuere, Theodorura diciraus, qui
» Pharanitanus Episcopas fuit , et
» Sergiura, qui fuit huius urbis an-
» tistes, raoribus Theodoro et im-
,
» pietate parera, atque etiam Hono-
» rium, qui fuit antiquae Romae Pa-
» pa , horum fautorem , adiutorem
» et confirmatorem. »
Neque vero illud omittit scriptor
memoratus aniraadvertere, Sedis A-
postolicae Legatos, qui concilio VI
interfuerunt, nuraquara intercessisse
raeraoratis superius decretis, quibus
Honorius conderanatus est, atque il-
nem qua toties repetita Honorii
,
gumenti huius sumraam afierunt, quo
alterum Honorii haeresis demonstra-
tionis caput explicari adversarius
contendit. Restat nunc tertium illud
caput, scilicet hoc ipsum ex argu-
raentorum levitate deraonstrari, qui-
bus ii utuntur qui Honorium ab
,
haeresis crimine excusandum omni-
,
no arbitrantur. Verum ea, quae hoc
in loco disputat adversarius refe-,
renda ncn esse videntur cum de-
;
monstraturi enim simus oranino gra-
vissiraas esse rationes, quibus evin-
citur Honoriura in Monotheliticuni
errorem nuraquara incidisse, et ar-
gumenta quae hactenus attulimu^s ,
 DE HONORII
minime quod Luzernius contendit
id,
evincere posse falsum etiam illu'l
; que de decessoribus suis verba fa-
esse efficiemus, ex rationum, ut ad-
adversario videtur levitate quas
, ,
adducunt, qui Honorium defendunt,
demonstrari, revera haereticum Mo-
nothelitam illum evasisse.
LegenduseruditissimusMamachius
tom. 6 Orig, et Antiq. Christiano^
rum pag. 92, ut habeatur in promptu,
qui hanc in Honorium accusationem
propugnarunt et qui illam refuta-
, ctam, Ecclesiam gubernarunt, illam
runt. Nos ex accusatoribus comme-
morabimus tantum auctorem Defen-
sionis Declarationis Cleri Gallicani
anni 1682, et opus Cardinalis Luzer-
nii cuius sententiam de hac re iam
, Atqui Martinus I secretario I Sjn-
tradidimus. Eundem autem Pontifi-
cem ab omni Monothelismi macula
purgarunt egregie plures doctissimi
viri, acpraecipue Ludovicus Tho-
masinius dissert. 12 in concilia
loan. Garnerius in dissert. de Hono-
rii et concilii VI causa, quae disser-
tatio quodammodo alteram appendi-
cem affert Libri Diurni Romanorum
Pontiflcum, quem ipse ediderat. Na-
talis Alexander dissert. 2 in histo-
riam ecclesiasticam saec. VII, atque
is, quem maxime refellendum
sumpsit Card. de la Luzerne lose- , » mentum. » Agatho autem Pontifex
phus Augustinus Orsius Card. tom. 1
part. I lib. 1 operis de Romani Pon-
tiflcis auctoritate. Atque ego quidem
ignoro, quomodo contingere potuerit,
ut argumenta gravissima ab his
aliisque sapientis^imis viris adducta,
atque explicata, et manifestam Ho-
norii defensionem continentia, tam
levia adversario nostro videri po-
tuerint, ut inde tertium demonstra-
tionis suae caput derivari arbitratus
sit, qua Pontilicem haereticum fuisse
ostendatur.
Quaero enim primo loco , utrum
inter ea, quae ad Honorium defen-
dendum alleruntur , quaeque adeo
levia adversario videntur, ut ad il-
lum accusandum argumentum sup-
peditare putet, recensendum sit ar-
gumentum, quod ex RR. Pontificum
agendi ratione desumitur, qui ante
Concilium Sextum post Honorium
, storiae peritissirai, et qui acerrimus
I PONTIFICATU ET CAUSA. 301
mortuum,Ecclesiae praefuerunt,qui-
cientes , ita loquuti sunt ut uni- ,
versim, et nemine excepto, pronun-
tiaverint eos a Monothelitica haeresi
abhorruisse? Profecto incredibile o-
mnino est, si Honorius in eam hae-
resim incidisset, eos, nemine repu-
gnante, potuisse diserte affirmare ,
ex Romanis Pontificibus neminem ,
qui post ortam Monotheliticam se-
haeresim detestatum non fuisse ,
quando in re adeo recenti, quaeque
omnibus explorataesse debuisset, Ho-
norius eam amplexus esset.
odi Lateranensis in oratione ea,quam
ad Patres habuit, apertissime prae-
dicavit, praedecessores suos omnes,
constantissime Monotheliticos errores
,
fuisse aversatos. « Apostolicae me-
» moriae inquit
, nostri decessores
,
» non destiterunt, praedictis viric ,
» diversis temporibus constantissime
» scribentes, et tam rogantes, quam
» regulariter increpantes nec non ,
» per Apocrisiarios suos pro hoc ma-
» xime destinatos quatenus pro-
,
sibi » prium emendarent novitatis com-
in epistola sua ad ConstantinumPo-
gonatum Imperatorem, Martino cer-
te minus luculentum non dixit de
praedecessorum omniumsuorum con-
tra Monotheliticam haeresim con-
stantia, testimonium. « Unde, ait, et
» Apostolicac memoriae , meae par-
» vitatis praedecessores Dominicis
,
» doctrinis instructi , ex quo novi-
» tatem haereticam in Christi im-
» maculatam Ecclesiam Constantino-
» poiitanae Ecclesiae praesules in-
» troducere conabantur , numquam
» neglexerunt hortari atque obse-
» crando commoaere , ut a pravi
» dogmatis errore saltem tacendo
,
» desisterent. »
Adeo ne etiam leve adversario vi-
detur argumentum, quod ex Maximi
Martjris testimonio desumitur , ho-
minis , scilicet Monotheliticae hi-
,

303
fuit catholici do<»m.itis contra illam
hatTe^iin [iropu.,niati)r? U autem iu
epistohi ad Pctrum [llustrem , ait
« Onid autem et divinus Honorius?
» Ouid vero, et post illuin Serinus
> senex ? Quid vero et is , qui [>ost
» hunc extitit sacer loannes? Puno
» is, qui nunc praesidet Beatissimus
» Papa (Theodorus) omisit quidpiam
» snpplicationi conveniens? Sed Deus
» quidem perfecte beatorum virorum
> ti lem admisit, et pro ea vicissitu-
» dinem in saecula observavit. » Xe-
scio autem utrum luculentius atiir-
mare Maximus Martjr in adilucto
testimonio poinerit, Honorium Mo-
notheliticam haeresim numtiuamsus-
cepisse. Numerat Maximus eo in
loco Pontifices qui strenue contra
,
Monothelitismum certarunt, quique
praeclarum deindc idcirco a Deo
praemium consequuti sunt. Intereos
autem non modo Honorium recenset,
verum etiam illum divinura appellat.
Maximus vero qui Monothelitas
,
refellebat, si suspicari (iumtaxatpo-
tuisset, Honorium in
lapsum intellexisset profecto
esse , Verum cura haec Honorius Sergio
causae suae opportunum non esse
Honorii mentionem eo in loco fa-
cere , et abstinuisset ab ea honori-
fica loquendi ratione qua usus est, ,
cura Honoriura appellavit.
Praeter haec, quae non modo non
levia iudicanda sunt ad Honorium ab
omni Monothelitica labe purgaiulum,
verum etiam gravissima debent exis-
timari , habemus perspicuura et
ineluctabile prorsus argumentum
quo Honorium defendamus desura-
ptum ex eiusdera ad Serf^ium epi-
stolis. Nara si hic Pontifex Mono-
thelitismi accusandus videtur, ideo
accusandus erit, quo(] in suis ad Epi-
scopum illura Constantinopolitanura
litteris in Monotheliticain haeresira
incidisse se ostenderit.
Atqui nihil est in iis litteris, quod
ullara deHonorii Monothelitismo su-
spicionera afferre iure possit; sequi-
tur ergo, ut Honorius ab eo crimi-
rieomnino purgetur. Nemo negat
Honorium Ser^io scripsisse ita ut
:
.
CAPUT LXIX.
de uniu', vol de duarum operatio-
num vocibus sileri posset, at (|u
•
ratione id scrip>erit coasiderandum
est. Sunt in omnium manibus con-
eilii t> acta. Tom. 7 conc. Labbei ed.
an. 1729 col. 1003 atfertur epistTolae
Ilonorii ad Scrgium locus, quo Pon-
tifex ait: « Scribentes etiam com-
^ munibus fratribus Cyro, et Sophro-
* nio Antistitibus, ne novae vocis, id
» est unius , vel geminae operatio-
# nis vocabulo insistere , vel immo-
» rari videantur: sed abrasa huius-
» modi novae vocis appellatione u- ,
» num Cliristum Dominum, nobi.>cum
» in utrisque naturis, divina , vel
> humana praedicent operantem.
» Quamquam hos, quos ad nos prae-
)> dictus frater, et Coepiscopus no-
» ster Sophronius misit , iastruxi-
V mus, ne duarum operationum vo-
» cabulum deinceps praedicare inni-
» tantur, quod instantissime promi-
» serunt praedictum virum esse fa-
» cturum, si etiara Cjrus frater, et
» Coepiscopus noster ab unius ope-
eam haeresim » rationis vocabulo discesserit. »
scripsit , minimc ita scripsit , quod
ad dogma catholicum pertinere noa
existimaverit duas operationes in
Christo credere. Nam paulo ante re-
latumHonorii epistolae testimonium,
haec Pontifex Sergio significavit
« Utrasque naturas in uno Christo
» unitate naturali copulatas cum al-
» terius comraunione operantes atque
, » operatrices confiteri debemus , et
,
^ divinam quidera quae Dei sunt
, ,
, » operantera et
, humanam
quae ,
» carnis sunt, exsequentem, non di-
» vise, neque confuse, aut converti-
» biliter Dei naturam in hominem ,
» et humanam in Deum conversam
» edocentes, sed naturarum differea-
» tias integras confitentes. »
Explicat autem dogma catholicum
de duabus operationibus in Christo,
atque adductis S. Scripturae testi-
moniis, et f. C. D. N. vitae exemplis
coramemoratis deraoiistrat i^uas o-
,
,
mnino operatioues iu Servatore no-
, stro credendas esse. Est autem ex-
 ,

DE KONORII I POXTIFICATU ET CAUgA, S03

ploratidiimum , Honorium co ip >o , luntatem non intellexisse sed na-
,

loco, quo unius, vel duarum opera- turam quidem in Christo divinam ,

tionum voces omitti posse Sergio rc- divina voluntate praeditam esse, liu-
spondit , necessariuDi tamcn existi- manam autem non humanis duabus,
masse dogma catholicum de duabus quarum altera alteri resistat , sed
operationibus diserte credcre atque una tantum poliere,quae consenta-
ea ratione explicare quae nullum,
nea concorsque divinae sit? Etenim
prorsus dubitandi locum relinquerct. Honorium de una humanae naturae
Nam antequara de omittendis unius humana voluntate ag^rc, ac reiicere
vel duarum operationum vocibus lo- voluntates liuman s duas , quarum
queretur liacc scripsit memorata
, altera alteri repugnut, ipsa eins lo-
superius epistola: « Non nos oportet qucndi ratio demonstrat. « Quia, in-
» unam vel duas operationes defi-
, » quit, a Divinitate assumpta est
» nientes praedicare sed pro una
, , » nostra natura, non culpa; illa pro-
» quam quidem dicunt, operatione o- » fecto, quae a:ite poccatum creata
» portet nos unum Operatorera Chri- » est , non quae est post praevari-
» stum Dominum in utrisque natn- » cationem vitiata. Non est itaque
» ris veridice confitcri, et pro dua- » assumpta a Salvatore vitiata na-
» bus operationibus, ablato gerainae » tura, quae repugnaret legi mcntis
» operationis vocabulo, ipsas potius » eius. Nam lex alia in membris. aut
» duas naturas, id est Divinitatis, , » voluntas diversa non fuit contra-
» et Carnis assumptae, in una per- » ria Servatori. »
» sona Unigeniti Dei Patris, incon- Quis vero Honorium haec affir-
» luse indivise, atque inconvertibi-
, mantera ,non dico in suspicionera
» liter nobiscum praedicare propria Monothelitisrai vocet, sed catholicam
» operantes. » prorsus doctrinara explicasse non
Quis vero est adeo Monothelitlci concedat? An obloqui Honorius de-
erroris ignarus ut non intelligat
, buisset de ea re, et neiarie pronun-
hoc Honorii epistolae loco universum tiare , Christura expertum esse in
eorum hominum commentum fundi- raembris suis aliam legem repugnan-
tus everti? Quis nesciat dogma ca- tem legi mentis, queraadmodum de
tholicum errori illi contrarium hoc hominura natura corrupta affirraare
continere, ut in una persona divina, iure Apostolus potuit? Quis Chri-
duas utriusque naturae operationes, stianorura haec audere umquam po-
haeretica qualibet explicatione da- tuisset?
mnata, credere debeamus? Quid vero Monothelitismi tc'a labes ineo ver-
continet aliud modo relatum ex Ho- sata videtur, ut Eutychianos errores
norii epistola testimonium? Quid ce- circa duas voluntatos, atque opera-
tera quae ex Honorii eiusdem lit-
, tiones in Christo assercret , atque
teris recitari loca possent?Conclu- explicaret; Eutychiana enira haere-
ditur ergo, falsum omnino esse, eum sis explicata de iis. quae respiciunt
in Monotheliticam haeresim umquam in Christo velle ,et operari hoc ,

incidisse. omnino aiferebat, ut una dumtaxat

Neque uUum profecto afierri ar- in Servatore nostro voluntas una,

gumentum potest ad ostendendum , operatio intelligi deberet. lam vero,

hunc Pontificem Monotheliticos er-
rores aliquando suscepisse, eo quod
in eius priori epistolaaffirmetur ver-
bis iis: « Unde et unam voluntatem
» fatemur D. N. I. C. » Quid enim
potest esse tam certum quam Ho-
norium unius voluntatis vocabulo
unam in Christo Deo, et liomine vo-
si Leoni Magno licuit in epistola ad
Tulianum Episcopura Coensera affir-
raare apud Ballerinios t. 2. « Non
» alterius naturae erat eius caro ,
» quara nostra , nec alio illi quam
, » ceteris hominibus anima est in-
» spirata principio, quae excelleret
» non diversitate generis, sed subii-
301
» njitate virtutis. Nihil eiiim carnis
» suae habebat adversum nec dis-
» conlia (icsideriorum pfi;;nebat com-
» pn'^iiaiitiam volunta»um. Sensus
» corporei vigebant sine lepje pe*^-
» cati ,ei verita-j afTootionum sub
» moderamine ncitatis et menti^j
» nec tefitabattir illecebris nec ce-
> debat iniurii-:, > In epi-tola au-
tem 25 eodem toni. cap. 4 ad Fla-
vianum Episcopum Constantinopoli-
tanum, « In inte{^ra ait veri ho- , ,
» minis, perfectaque natura verus na-
» tus est Deus, totus in suis, totus
» in nostris. Nostra autem dieimus,
» quae in nobis ab initio creator con-
> didit, et <iuae reparanda suscepit.
> Nam illa, quae deceptor intulit ,
» et homo deceptus admisit, nullum
» habuere in Salvatore vestij^ium.
> Nec quia communionem humana-
» rum subiit infirmitatum, ideo no-
» strorum fuit particeps delictorum:
» assumpsit formam servi sine sorde
» peccati. »Si Looni Mai^no, inquam,
licuit contra Eutychianos disputanti,
haec de Christi voluntate propugna-
re, quid est quod Honorio crimini
vertatur , in eadein ferme contro-
versia, ea, quae diximus , de una
Christi huraana voluntate praedi-
care?
S<^io adversariura contendere de
una humanitatis voluntate Honorii
verba intelligi non debere, quod vero
dici non possit duas in homine esse
voluntates, quarura utraque inter se
pugnet sed una
, etiam in homine
, ex eadera epistola testiraoniura af-
corrupto voluntas sit quae bonis
depravatisque affectionibus excitetur.
Verum scio etiam hanc duarura vo-
luntatura in homine corrupto distin-
ctionem iure fieri et perpetuo far
, norii epistolae loco scribens ad Con-
ctam esse ut fateri depravati ho-
, stantinura Imperatorem, inquit: «0-
mines debeant sentire se in mera-
, » ranes occidentales partes scandali-
bris suis aliara legero repugnantera
legi raentis suae, quin inde sequatur
novara quandam in aniraa humana
facultatem induci oportere.
Scio eundem adversarium conari
ostendere nullara esse loannis Ab-
batis auctoritatem quo Honorius
,
usus erat tamquam scriba in epistola
cvpur LXIT.
sua ad Ser^ium facienda ; quique
, apud Maximum M. ep. ad Mari-
in
num presbvterum, et in disput. cum '
Pyrrho, ita Honorii locum supt-rius
ad(iuctum explicat: « Unam volunta-
» tem diximus in Domino non Di- ,
, ,
» vinitatis « ius, et iiuma-iitatis, sed
, » humanitatis solius. Cum Sergius
V scripsisset, quod quidam duas vo-
» luntates in Christo contrarias di-
» cerent rescripsiraus
, Christura :
» non duas voluntates contraria< ha-
» buisse, carnis, inquam, et spiriius,
» sicut nos haberaas post peccatura,
» sed unara tantura , quae natuf ali«
» ter eius humanitatera signabat. p*
Quid est ta^n leve quam arfirnjare
,
huius hominis testimonium hac in
re grave non esse quod sui ipsius
,
apologiara pertractasse eo in loco
censendus sit? An quoties homines
licet fide digni, et auctoritate prae-
stantes,sui ipsius defensionera sus-
cipiunt, continuo eorum conteranen-
da est auctoritas? An ex eo quod
horaines ita coraparati , sui ipsius
defensionera pertractant,ad fidem fa-
ciendara non valebunt, licet ea, quae
dicunt, cum rei ipsius, de qua agunt,
natura perspicue conveniant? Atfjui
nihil esse raanifestius potest , quara
ea, quae loannes Abbas affirmavit ,
non causae suae defendendae gratia
fuisse conficta sed cum universa
,
Honorii epistola convenire , ut in-
utile prorsus videatur , post illud ,
quod iara attulimus, aliud quodlibet
, ,
ferre, quo vera esse evincantur ea,
quae loannes Abbas affirmavit.
Haec eadem loannis IV testimonio
confirmantur, qui de meraorato Ho-
» zantur, turbantur fratre nostro,
» Pjrrho Patriarcha per litteras
» suas huc, atque illuc transmis-
,
» sas, nova quaedam, et praeter re-
» gulara fidei praedicante et ad ,
» proprium sensum quasi sanctae
» memoriae Honorium Papara deces-
» sorem nostrum attrahere festinan-
 DE HONORII
» te, quod a mente catholici Patris
» erat penitus alienura... Decenter
» dicimus et veraciter confitemur
, de Honorio excusando laborabant,
» unam voluntatem in sanctae ipsius
» dispensationis humanitate, et non
» duas contrarias mentis, et carnis
» praedicamus... Secundum hunc igi-
» tur modum iam decessor noster
» praenominato Sergio Patriarchae
» scripsisse dignoscitur... Praedictus
» ergo decessor meus docens de my-
» sterio Incarnationis Christi, dice-
» bat non fuisse in eo, sicut in nobis
» peccatoribus mentis et carnis
, ,
» contrarias voluntates. Quod qui-
» dam ad proprium sensum conver-
» tentes, et divinitatis eius, et hu-
» manitatis unam voluntatem do-
, neque ita comparatus , ut loannis
» caisse suspicati sunt, quod veritati
» omnimodis est contrarium.» Haec
ipsa confirmat Maximus Martyr in
ep. ad Marinum Presbjterum,
disp. cum Pyrrho.
Nihil vero adversarius,
proficit
cum ait, haec testimonia omnia ad
unius loannis Abbatis testimonium
redigi , eo quod Maximus
haec de Honorii sententia disputet
adductus testimonio Abbatis Ana-
stasii qui Romae rogans loannem
,
Abbatem de memorato Honorii epi-
stolae loco, quo de una Christi vo-
luntate sermonem habet, ab illo ac-
ceperit, Pontificis sententiam de hu-
manitatis voluntate tantum in Chri-
sto intelligendam esse; epistola vero
loannis IV ad Constantinum Irape-
ratorem, cum ab eodem loanne Ab-
bate, Pontificis huius noraine scripta
fuerit, nihil aliud habeat, quara to-
ties memorati loannis Abbatis testi-
monium.
Nihil , inquam , adver^arius pro-
cum ad declinandam horum te-
ficit
stium summam gravitatem,ea, quam
diximus , utitur argumentandi ra-
tione. Neque enim agebatur de re,
quae unius loannis Abbatis responso
absolvi posset, quod is ad seipsum
excusandum adhibere voluisset. De
re agebatur , cuius veritatem inve-
stigare, et assequi, cuilibet erat in
promptu. De epistola agebatur , a
TOM. I.
I PONTIFICATU ET CA.USA. 305
Pontifice Maximo scripta quae non
inciderat in hominum maiius, qui
sed in eorum potestatem venerat,
qui cordi habuissent, illam in cau-
sae Monotheliticae defensionem ad-
hibere. De epistola denique ageba-
tur, quae nota Constantinopoli erat,
et quam consulentes, poterant oranes
intelligere utrum loannis Abbatis
responsio , Anastasio Abbati facta,
et loannis IV explicatio cum eadem
conveniret. Nego tandem Maximi
Mart. et loannis IV testiraoniura ni-
hil aliud esse, quara loannis Abbatis
auctoritatem. Maximus Mart. rerum
Monotheliticarum peritissimus erat,
Abbatis responsioni confidere vellct,
si iliam gravera non esse per se non
intellexisset. loannes IV vero, etsi
et in in epistola sua ad Constantinum Im-
peratorem conscribenda, usus sit lo-
annis Abbatis opera non idcirco
,
eiusdem epistolae auctor non fuit,
cum nomine suo illa ad Iraperatorem
Martyr missa sit cumque et ipse potuerit
,
Honorii epistolara legere, neque dif-
ficile ei fuerit intelligere , utrum
decessor hic suus , de huraanitatis
voluntate in Christo , an de huma-
nitatis simul et Divinitatis volun-
tate pronuntiaverit.
Non video autem quomodo ad-
,
versarius hanc adhibendara putaverit
argumentandi rationem , ut loan-
nis IV auctoritatera declinaret. Si
enim ille hanc loannis IV epistolara,
potius apologiara a loanne Abbate
ad se ipsum excusandum litteris pro-
ditara, quara loannis IV Pont. Max.
epistolara esse iudicat, quid est quod
prima epistola, quae Honorii nomi-
ne scripta, et in Sjnodo 6 recitata
est, tantopere abutitur, ut inde effi-
ciat Honorium ipsum Monotheliticos
errores amplexum esse ? Quis enim
fuit is , cuius opera Honorius usus
est in sua illa epistola ad Sergium
Constantinopolitanum conscribenda?
Nonne idem Abbas loannes? Id omni-
no est exploratissimum et diserte,
traditur a Maximo Martyre in epist,
20
306
ad Mariniim Proshytcrum, ubi refert
sermoriem ab Auastasio Abbate cum
loanne Abbate Romae liabitum de
explicando eo loco, quo Honorius de
una lo([Uutus est Christi voluntate.
« Anastasius Abbas, ait Maximus, e
» seniore Roma reversus... qui asse-
» rens, quod multum serrnonem mo-
V verit ad sacratissimos illius Eccle-
» siae viros propter epistolam, quae
» ab eo (Honorio) fuerat ad Serginm
» scripta, percontans cuius rei gra-
» tia, vel qualiter inserta in ea fue-
» rit una voluntas, et invenit hae-
» sitantes in hoc et rationem red-
, a Sergio quaestionem responderit.
» dentes, insuper et eum, qui hanc
» per iussionern eius, latinis dicta-
» verat dictionibus, dominum, vide-
» licet, Abbatem loannem sanctissi-
» mum Symponum.»
lam vero quae adversarii nostri
constantia est? Si epistolam a loan-
ne IV scriptam nihili ducendam ar-
bitratur, quod a loanne Abbate pro-
fecta sit, sique illam non loannis IV
Pontificis, sed loannis Abbatis testi-
monium continere putat cur nihil , tholicam doctrinara tradere non mo-
de loanne Abbate loquitur cum de
Honorii epistola disputat? Cur illam
non loannis Abbatis testimonium,
sed prorsus Honorii Pontificis sen-
tentiam referre contendit? Cur nos
non possumus , eandem adhibentes
agendi rationem qua adversarius
,
utitur cum de Honorii epistola per-
tractat, non quaerere quis Toan-
, que ut de iis tantura loquamur, quae
nis IV epistolam composuerit, sed
cuius nomine, et auctoritate scripta
sit? Quianam, si loannis IV epistola
aliud atferre non est existimanda,
nisi loannis Abbatis sententiam et
testimonium quianam inquam, si
, ,
quid in Honorii epistola reprehen-
dendum est, id Honorio quidera, et
non loanni Abbati, qui et iliam exa-
ravit, tribuendum est?Sed haec omit-
tamus, et adversarium ad haec tam
levia devenientem ut causam non
, Profecto Sergius cum in sua epi-
bonam tam inepta argumentatione
peiorem faciat, relinquamus. Necesse
enira non esse putamus ostendere,
nihil esse tara notum, taraque apud
omnes exploratum quam in litte-
,
CAPUT LTIT.
rarum auctoritate, et gravitate de-
finienda, non quaeri dcbere quis epi-
stolam digesserit, sed cuius decreto,
ac nomine tantum epistola confir-
metur.
adiungara dumtaxat, quod
Illu(I
ad Honorium defendendum omnino
facere in hoc negotio manifestum
est. Adversarius enim, quem toties
memoravimus, ut omnino concludat,
hunc Pontificem haeretico sensu Ser-
gio scripsisse ea, quae nuper indica-
vimus, contendit, hoc ex eo patere,
quod Honorius secundum propositara
Cum vero manifestum sit, Sergio hae-
retico sensu de una Christi volun-
tate loquutura fuisse, eadem igitur
sententia Honorium de una Christi
voluntate disputasse adversarius con-
cludit.
Verum non intelligo ,
quomodo
haec affirraari et deraonstrari ab
,
adversario possint. Quae sententia
Honorii fuerit, ex eiusdera epistola
explicandura est. Eara epistolara, ca-
do ex eiusdem contextu perspicuum
est verura etiam ex Maximi M.,
,
loannis Abbatis et loannis IV testi-
moniis superius adductis. Ad Sergii
epistolam quod pertinet, non est du-
biura eara Monotheliticos errores
,
tradere, etiamsi sumraa calliditate,
et iraprirais subdole scripta sit. At-
Sergius scripsit de una Christi vo-
luntate nonne ita callide de ea re
,
Sergius pertractat, ut sollicitus tan-
tum videatur de excludenda in Chri-
, sto pugna voluntatum? Nonne inde
iure causam desuraere Honorius po-
tuit de una quidera Christi huraa-
nitatis voluntate disputandi, ut per-
spicuum esse ostenderet, nullam in
humanitate Christi pugnam fuisse ,
neque esse potuisse?
stola conatus esset demonstrare dua-
rum operationum voces reiiciendas
esse , consilium suum explicare ita
prosequitur, quod « insuper, ait, et
» consequens sit praedicare duas vo-.

DE HONORII
» ^untates , contrarietates circa in-
» vicem habentes, tamquam Deo, qui-
» dem Verbo salutarem volente adim-
» pleri passionem, humanitate vero
» eius obsistente eius voluntati , et
» resistente, et perirule duo contra-
» ria volentes introducantur quod ,
» impium quippe est
est. Impossibile
» in uno, eodemque subiacenti duas
» simul, et erga hoc ipsum contrarias
» subsistere voluntates. Nam
» ris DeumgerentiumPatrumdoctri-
» na manifeste instruit quod num-
,
» quam animata Do-
intellectualiter
» mini caro,separatim,et ex appetitu
» proprio, contrario nutui uniti sibi
» secundum subsistentiam Dei Verbi
» naturalem motum eifecit.» Apparet
igitur ex ipsa Sergii epistola, obla-
tam Honorio occasionem esse de una
Christi voluntate disserendi, verum
de una voluntate humanitatis solius.
Post ea, quae hactenus disputavi-
mus, non oportet nos immorari in
iis refellendis adversarii animadver-
sionibus, quas exponit, ut Honorium
Pontificem in errores monotheliticos
lapsum esse demonstret. Patet enim
ex iis quae exposuimus quantopere
a veritate abhorreat,ex ipsisHonorii
epistolis argumentum desumi iure
posse, quo illum haereticum mono-
thelitam fuisse ostendatur. Explica-
vimus enim quae ille scripsit de
,
una Christi voluntate intelligi de
humanitatis simul, et Divinitatis vo-
luntate non posse; sed de unius tan-
tum humanitatis voluntate accipien-
da esse. Monothelitae autem unam
dumtaxat in Dei Verbo incarnato
voluntatem asserebant. Ostendimus,
Honorium concessisse quidem Sergio
ab unius vel duarum operationum
vocibus abstineri posse, sed diserte
ostendisse ac praedicasse in una
, cum Monothelitam fuisse, docere de-
Divina persona in Christo, duas ope-
rationes humanitatis, et divinitatis
credi omnino oportere. Eam autem
sententiam perpetuo tradit Honorius
in omnibus iis locis quae appellat
, cilii sexti actis testimonium potest.
adversarius prout Pontificis eius-
,
dem epistolas legenti perspicue oc-
currit, quae loca omittimus, ne lon-
,
I PONTIFICATU ET CAUSA. 307
gior quam necesse sit evadat nostra
disputatio.
Monothelitae vero non modo dua-
rum operationum voces reiiciebant,
verum etiam impudenter denegabant
duas in Christo operationes intelli-
gendas esse. De vocis autem silentio
dumtaxat, non autem de re ipsa, ac-
cipi Honorii epistolas debere, prae-
ter ea quae iam adduximus id lu-
,
saluta- culenter evincit ,
quod non modo
duarum, sed etiam unius operationis
voces relinquendas Grammaticis Ho-
norius affirmaverit. Si enim non de
voce tantum non adhibenda, sed de
re ipsa intelligendus Pontifex esset,
sequeretur, non solum duas, sed et-
iam unam in Christo operationem
denegasse. Id vero non modo non Ca-
tholicum, non Monotheliticum erat,
sed nec cum alio quolibet sjstemate
componi potuisset, atque absurdum
dumtaxat, et incredibile fuisset ab
omnibus iudicandum.
Venio igitur ad alterum argumenti
genus, quo ad Pontlflcem hunc hae-
reticum fuisse evinceudum Adversa-
rius abutitur, ad ea, scilicet, quae in
Concilio sexto generali decreta con-
tra Honorium fuerunt. Atque hoc
loco quaerere primum ab adversario
possem , ut aliquod nobis Concilii
sexti testimonium afferret, quo di-
serte dicatur, Pontificem vel Mono-
theliticos errores tradidisse, vei ob
eam prorsus causam damnatum esse.
Neque enim quaerimus dumtaxat
utrum Honorii epistolae ab Conci-
lii VI Patribus reiectae fuerint, at-
que utrum Honorius demortuus, sit
ibi revera damnatus, sed causa haec
nostra in eo tota versatur ut quo-
,
niam adversarius ex Sjnodo sexta
demonstrari contendit, eum haereti-
beat eius epistolas improbatas, et
Pontificem damnatum in ea Sjnodo
ob Monotheliticos errores esse. At-
qui nullum eiusmodi adduci ex Con-
Nonne vero afferri perspicua cau-
sa potest, cur Honorius damnatus sit,
quin eum ob haeresis crimen damna-
 ,,
308 CAPUT LXIX.
tum fuisse statuamus? Concesserat
Hoiiorius Sergio id, quofl ad Mono-
theliticas res iuvaridas Sergius ipse
maxime opportunum esse intellexe-
rat. Homo enim impriinis callidus
praeclare sentiebat, si R. Pontiticis
iussu indictum silentium esset circa
unius, vel duarum operationura vo-
ces adhibendas, facile sibi esse futu-
rum errores sectae suae propagare.
R. autem Pontificis fuisset, Sergium
diserte adigere ad duarum operatio-
num vocabulum omnino usurpandum,
praesertim cum Sophronius ostendis-
set, quam iniqua essent Sergii con-
silia. Id si Honorius fecisset, non
tradidisset quidem luculentius, quam
revera in exposuit
epistolis suis
do<?nia de duabus operationibus, sed
Episcopum Constantinopolitanum ce-
terosque Monothelitas repressisset
qui impetrato illo, de unius, vel dua-
rum operationum vocibusomittendis,
decreto sibi proposuerant demon-
, anathematizatos damnat Honorium,
strare, Pontificem Maximum eorum
sententiae favere.
Fuissent Honorio ea prae oculis
habentla, quae Caelestinus I in epi-
stola ad Episcopos Galliae scripserat.
« Timeo ne connivere sit, hoc tacere;
timeo, ne magis ipsi loquantur, qui
permittunt taliter loqui. In talibus
rebus non caret suspicione tacitur-
nitas.... Merito namquecausa nos re-
spicit, si siientio faveamus errori. »
Haec, inquam, agendi ratio habenda
prae oculis Honorio fuisset, non quod
aperte, dilucideque non demonstrave-
rit catholicam doctrinam de duabus
operationibus sed ut in iis rerum
, » rhus, Paullus, Petrus Constantino-
adiunctis abstinendum sibi omnino
, » politanus cum Honorio qui flam-
esse intelligeret a silentio illo im-
perando de quo tantopere Sergius
, » cuit apostolicam auctoritatera
laborabat. Haec cum Honorius non
fecisset, habitus est a Patribus Con-
cilii sexti tamquam Pontifex qui ,
muneris sui partes non expleverit
et dignus est iudicatus, qui damna-
retur, quod catholicae Ecclesiae cau-
sam qua necesse fuisset diligentia
, ,
[
non egisset quodque haereticorum
,
consilia conniventia sua iuvisse vi-
sus sit.
,
,
Haec,quae pcr se manifesta sunt,
eorum testium etiam auctoritate con-
lirmari perspicue possunt quibus ,
certa profecto, et explorata causa
fuit, cur Honorius in Synodo seita
condemnatus sit. Etenim ii non ob
haeresis crimen damnatumesse hunc
Pontificem memoriae prodiderunt
sed quod negligentia, et conniventia
in Monotheiitica causa usus fuisset.
Tale est testimonium ab ipso adver-
sario nostro adductum, ex Constan-
tini Pogonati edicto depromptum
quo decreta Concilii sexti servanda
esse iussit. Eo enim in loco Impera-
tor, cui res in concilio sexto gestae
notissimae erant, eo quod plerisque
eiusdem Concilii actionibus interfue-
r^rt, et nihil, eo inconsulto, actum in
illo Concilio ab Episcopis erat , eo
inquam, in loco Imperator Monothe-
liticae sectae principes , tamquam
haeresis auctores a Concilio sexto
autem post eos damnatos numerat,
tamquam Monothelitarum fautorem,
adiutoy^em , et confirmatorem.
Leo II vero, qui sexti Concilii
acta confirmavit, qui a Legatis suis
iam acceperat, et disertecognoverat,
quae in eo Concilio gesta fuissent ,
aperte declarat in epistola ad Hispa-
niae Episcopos,Honorium,ideo fuisse
in eo Concilio condemnatum,quod ob
suam Monothelitica causa negli-
in
gentiam, haeresim fovere visus fuis-
set. «Condemnatione, inquit, fundati
» sunt Theodorus Pharanitanus, Cj-
» rus Alexandrinus Sergius, Pjr-
,
,
» mam haeretici dogmatis, noa ut de-
in- ,
» cipientem extinxit, sed negligentia
» confovit. »
Exsistit ex his responsio, qua ex-
plicari ea loca debeant, quae ab ad-
versario ex memorati Concilii actis
afferuntur, ut evincat, Honorium ab
ea Sjnodo damnatum omnino tam-
quam haereticum Monothelitam fu-
isse. Verum ut ad singula adducta
loca nonnulla dicamus , non est ne-

DE HONORII
cesse longadisputationeefficere, ver-
ba illa, quae ex act. 13 allata sunt,
accipi debere non de errore aliquo
, quatur haereticae Sergii doctrinae
Monothelitico ab Honorio probato
sed dumtaxat de negligentia illa, et
conniventia, qua ad morem Sergio
gerendum permotus est, de unius vel
duarum operationum vocibus prae-
tereundis.AffirmantenimPatresea in
actione, Sergii, et Honorii epistolas
continere doctrinas falsas, et tradi-
tioni contrarias. At certum omnino
est, diversa ratione id pronuntiatum
fuisse dealterutrius epistolis.
Sergii litterae ab Apostolorum tra-
ditione abhorrebant, et falsas doctri-
nas omnino praedicabant, cum nefa-
ria haeresis Monotheliticae dogmata
in iis traderentur. Honorii vero e]ii-
stolae catholicam prorsus, et haeresi
Monotheliticac contrariam doctrinam
tradebant, quemadmodum aliquando
superius est demonstratum. In eo au-
tem tantum huius Pontificis epistolae
videri poterant ab Apostolica tradi-
tione , et disciplina alienae, quod
cum ea traditione etdisciplina rece-
ptum sit, ut fortiter fidem defenda-
mus, omniaque timida, et ignavia
consilia in eius negotio pertractando
declinemus, ibi Honorium reperiatur
Episcopi Constantinopolitani callidis-
simo consilio assensum esse, et inop-
portunum praeposterumque silen-
, dictum est , et deinde iis genera-
tium, de duarum operationum voci-
bus adhibendis decrevisse.
Atque haec quidem eadem sen-
eorum verborum quibus
tentia est , nisi
memorata actione,latine reddita, re-
fertur, Patres Concilii sexti invenis-
se, Honorium in omnibus mentem
Sergii sequutum esse . Eius scilicet
consilium sequutus est , de silentio
illo indicendo, quemadmodum diser-
tius habetur eadem actione , graece
scripta, qua lingua actorum originale
exemplum compositum est. Etenim
secundum actionis 131ocum graecum,
Patres affirmarunt tantummodo se
invenisse Honorium Sergii consilio
fuisse famulatum. Hoc autem et nos
concedimus et ex Honorii epistolis
, nominatim eos, qui ibi recensentur,
perspicuum est Sergii consilio Pon-
, peculiari sententia anathema in o-
,, ,,
I PONTIFICATU KT CAUSA. 309
tificem obsecundasse de memoratis
vocibus praetereundis, quin inde se-
aliquando illum assensum esse, a qua
perpetuo eum abhorruisse,ipsae eius-
dem litterae ad Sergium manifeste
demonstrant.
Neque quod Honorius haereticus
act. 16 appellatus sit , id ostendit
eum reveva Monotheliticos errores
'
amplexi?rn esse. Primo enim, id cum
facto ipso pugnat, de quo disputa-
mus; cum epistolis scilicet Honorii,
Etenim ex quibus tota in eum accusatio de-
sumpta est, quaeque non modo Mo-
notheliticos errores non probant, ve-
rum etiam eos omnino refellunt. De-
inde constat invidiosam huius appel-
lationis significationem eo in loco,,
illam dumtaxat esse, ut hominem in-
dicet , qui licet haereticas sententias
non tueatur , tamen iis faveat , qui
eas retinent earumque propagatio-
,
nem aliqua ratione iuvet. Ita locum
ilium accipiendum esse, pluribus ex-
emplis ex veteri historia Ecclesia-
stica depromptis, docere possemus,
et manifestum esse contendimus ex
superius adductis ad Honorium de-
fendendum argumentis.
Quod denique spectat ad actionis
18 locum, quo post Monothelitas a-
nathematizatos Honorio anathema
,
tim omnibus, qui unam volunta-
tem et operationem in Christo do-
,
cuerunt, id aliud non demonstrat,
nominatim fuisse ibi damnatos,
tum eos, qui vere haereticos errores
Monotheliticos praedicabant, tum eos,
qui illis aliqua ratione favere visi
sint, inter quos Honorius appella-
tus est, denique omnem Monotheli-
tarum turbam ea poena mulctatam
fuisse. Patet autem ea ratione illum
locum intelligendum esse ex eo ,
quod ibi non una, eademque oratio-
ne numerentur ii, quibus anathema
dicitur, ut solum condemnentur illi
omnes qui vere Monotheliticos er-
,
rores tuerentur, sed post damnatos

310
mnes haereticos, et in Monotheliti-
cura vulgus omne sexti Concilii Pa-
tres eo loco tulerint.
Scio tandem in epistola Sjnodali
ad Agathonem , Patres
damnato mentionem tecisse,
iam inter damnatos Monotheli-in
tica causa Leonem H, Constantinnm
Pogonatum Imperatorem appellasse.
At ea quae hactenus exposiMmus
luculenter efficiunt, illos existimas^e
Honorium damnatum esse,
haereticus Monothelita fuisset, sed
quotl eorum causa imlicto de me-
, Deceptus cienique vehementer est,
moratis superius vocibus silentio
iuvisse censebatur. Eorum igitur
testimonia argunientum, (juod adver-
sarius ex Concilii VI actis desumit,
non modo gravius non efficiunt, sed
potius alferri posse videntur, ut cla-
rius appareat Concilii mentem non
fuisse, Honorium tamquam haereti-
cum damnare.
Sed satis haec sint de ista causa.
Eaenim, quaeattulimus deraonstrant
universam Emi de La Luzerne ar-
gumentationis rationem facile everti.
Falsum enim est ex epistolis Ho-
, scribant,temperantiorem quidem,sed
norii ad Sergium ostendi aliqua ra-
tione,eum haereticum Monothelitam
evasisse: falsum praeterea Concilii 6
Generalis acta id umquam ostendere:
argumenta vero quae ad Honorium
vindicandum afferuntur sunt eius- , scriptorum, qui ea aetate vivebant,
modi ut non modo non levia de-
, qua res gesta est, satis abunde est
beant iudicari, sed omnino ita sint
DE HAERESI MONOTHELITARUM.
Permagnam calamitatem Ecclesia
passa est saeculo septirao ob exci-
tatam eo tempore, et acriter propu-
gnatam haeresim Monotheletarura
seu ut communiori modo dici solent,
Monothelitarum. Cum enim Mono-
thelitae pluriraum Constantinopoli
gratia et auctoritate valerent, plu-
rimum etiam ad Ecclesiam pertur-
bandam valuerunt. Nam cum Sedes
imperii quodammodo a Monothelitis
,
CAPUT LXX.
gravia, ut extra omnem controver-
tiiam prorsus constitaant, eum per-
petuo ab erroribus Monothelitarura
alienissimum fuisse, suisque episto-
de Honorio lis, doctrinara catholicam Monothe-
eum et- liticati haeresi rcpugnantem diserte
tradidisse. Deceptus igitur est ad-
versarius, cum veterem suara de Ho-
norio sententiam mutandam arbitra-
,
tus est , et existimavit gravissinja
argumenta illa esse, quae hunc Pon-
non quod titicera in haeresim Monotheliticara
lapsum fuisse doceant.
,
ut ceteros praeteream Potterius
, ,
(jui cupiditate inflammatus de Ro-
manis Pontificibus detrahendi, tora.2
cap. 18 pag. 310 operis VEsprit de
VEglise etc. Bellarminum Baro- ,
flium Pagium ceterosque irridet,
, ,
quiHonorium ab omni susceptae hae-
resis suspicione purgarunt, eosque,
ait, sententiam hanc propugnantes,
testiraoniis hominum, Honorii aetati
proximorum, adversatos esse , quae
testiraonia omnia Pontificem hunc
tamquarxi verum Monothelitara de-
non minus, quam fuit Sergius, Cj-
rus, reliquique illius generis haere-
tici, erroribus eiusdem sectae addi-
ctum. Haec quam sint a veritate
aliena quam contraria testimoniis
,
demonstratum.
CAPUT LXX.
teneretur, clarum est, Catholicos
omnes, ac praesertim Ecclesiam Ro-
manara eorundem opera valde ve-
xari potuisse.
Disputarunt quidem inter se eru-
diti viri, in qua prorsus re, Mono-
thelitarum haeresis proprius error
constitui debeat, seu quid illi revera
contenderint quando, denegatis in
,
D. N. I. C. duabus naturalibus volun-
tatibus, et operationibus, unam taa-
 ,
DE HAERESI MONOTHELITARUM.
tummodo voluntatem , unam opera-
tionem eredendam esse affirraabant.
Verura a;pposite inter ceteros doctis-
siraus Petavius Theologicoriim Doq-
matum de Incarnatione lib. 1 cap.20
affirmavit ut ex Eutjchianorum
, ,
Severitarum, ac universe ex Mono-
phjsitarum stirpe velut propago
, nono , seu anno Christi 629 evene-
quaedam, Monothelitarum secta pul-
lulavit, ita horum dograa illius ap-
pendiculam esse, ac sobolem haere-
sis, et ex eodem doctrinae fonte pro-
fluxisse.
Plura Petavius testiraonia
aflfert
eorura, qui principes in ea secta
fuerunt , quique in haeresi sua ex-
plicanda, quod ad rei suramara per-
tinet, Eutychianum errorem ipsura,
circa voluntatem, et operationem in
Christo exposuerunt , et confirma-
runt. Ad hoc ostendendum satis erit
haec retuiisse verba Cjri Episcopi
Alexandrini , et Macarii Episcopi
Antiocheni qui duo certe fuerunt
,
ex fortioribus Monotheiitarum duci-
bus. Ille in anathematisrao septirao
ex illis novera quos Alexandriae
, na ab Cjro ipso celebrata anno 633,
proposuit ad haereticos conciliandos,
ilie ,inquara eo loco
, ait: « Hunc ,
» ipsum Christum, unum, et filium,
» tam illa quae Deo conveniunt
, thematisraos illos protulit, unam ia
» quam huraana operari unica ope-
» ratione theandrica. » Macarius ve-
ro obstinatissiraus Monothelita in
perlonga professione fidei, quara at-
tulit act. 8 Concilii sexti « Non il-
» lum (Christum), inquit, divina se-
» cundum Deum, nec humana secun-
» dum hominem egisse, verum, Deum
» hominera factura, novara quandara
» Deivirilem operationem eandem- , convertit
» que totam vivificam ostendere. »
Eadem Macarius affirmat de Christi
voluntate. Haec Monothelitarum sen-
tentia Ecclesiae Catholicae doctrinae
erat penitus contraria. In Ecclesiae
enim fide continetur, credendas esse
in Christo duas naturales volunta-
tes , et duas naturales operationes
indivise, inconvertibiliter, insepara-
biliter, inconfuse, prout ex Sancto-
rum Patrura doctrina Concilium sex-
tum affirmavit.
311
Post haec breviter significata, quae
pertinent ad ostendendura de qua re
quaestio illa tanto animorum motu
pertractata sit, nunc praecipua, quae
ad eiusdem haeresis historiam spe-
ctant, afferemus. Ita(^ue omnibus no-
ta sunt, quae Heraclii anno decimo
runt ut haeresi isti veluti funda-
,
menta ponerentur. Ab Athanasio e-
nim Patriarcha lacobitarura, quocum
Imperator loquutus erat, post con-
fectura bellura Persicura et quem .
hortatus fuerat ad Concilium Chal-
cedonense recipiendum, ab Athana-
sio, inquam, Imperator deceptus e.st
et in Monotheliticum dograa factus
est proclivis.Tum accesserunt Sergii
Constantinopolitani Patriarchae lit-
terae quae Iraperatorem in eodem
,
errore confirraabant. Accesserunt
praeterea fraudes Cjri antea Phasi-
dis , tura Alexandrini Episcopi ac ,
Theodori Episcopi Pharanitani, qu
in idem opus incubuerunt. Accessit
denique Pseudo-Sjnodus Alexandri-
in qua ad Theodosianos haereticos
Acephalos conciliandos, quorura ma-
gna copia erat in ea' regione ana- ,
Christo operationem affirmantes ,
quorura superius raerainimus.
Sophronius eo tempore aderat Ale-
xandriae, Monachus doctrina, et san-
ctitate praestans. Is quanto studio
potuit, Cjrum rogavit, et precatus
est ut a tali decreto
, et ab his ,
praescribendis abstineret. Cum nihil
a Cjro irapetraret, ad Ser^iura se
existiraans Sergii aucto-
,
ritate , Cjrura in officio coiitineri
posse, sed nihil a Sergio consequu-
tus est, qui et ipse acerriraus erat
Monothelita. Interea Modesto Epi- ,
scopo Hierosoljraitano circa fiiiem
anni 633 raortuo , Sophronius suffe-
ctus est, qui Concilium Episcoporum
Palaestinae continuo habuit , ex quo
Sjnodicara ad Patriarchas de sua ele-
ctione pulcherriraara epistolam misit,
in qua duas operationes diserte de-
monstravit , quae epistola in Con-

312 CAPUT LXX.
cilio sexto act. 2 probata est. Misit
praeterea ad Honorium I Pontificem
^'
litteras de ea causa per i »
Doreiisem Kpiscopum p.. ...
Tuin vero evenerunt quae do Hono-
rio ajjentes Jemonstravimus, ut Ser-
gio deprecanti Honorius assensus sit,
circa praetereundas duarum, vel u-
nius operationis voces, licet Ponti-
fex dogma catholicum maniteste tra-
diderit.
Mortuus interea est Honorius die
12 Octobris anno 638. Successor est
ei destinatus Severinus, sed is non
ante diem 28 Maii 640 Pontifex con-
secrari potuit, eo quod ob Monothe-
litarum artes,tamdiu debuerit ex<pe-
ctari Imperatoris confirmatio. Con-
tigerat enim anno 638 exeunte, vel
potius 639 ineunte, ut Heraciii no-
raine, sed Sergii opera, et scriptione
Ecthesis fidei edita sit, seu Expo-
sitio, in qua una voluntas et una
, ficum professionem fidei eraitti so-
operatio in Christo , quasi aliud a-
gendo atfirmabatur, sed diserte et ,
tamquam ex edicti instituto , iube-
bantur omnes, ab una, vel duabus vo-
luntatibus, atque operationibus abs-
tinere.
Legati Constantinopolim missi ad
impetrandam Severini electi confir-
mationem,illam diu exspectare coacti
sunt. Monothelitae enim ,
qui mul-
tura apad Imperatorem valebant ,
conati sunt Imperatorem ab ea con-
cedenda retardare, antequam novus
Pontifex se Ecthesim probaturum
esse spopondisset. Id habetur ex
epistola Cyri Alexandrini Episcopi
ad Sergium Episcopum Constantino-
politanum scripta quae atfertur in
, habuisse , in qua illam damnaverit.
Conc. Lateranensi sub Martino I Pa-
pa, secretario 3. Missa scilicet Ecthe-
sis est ad Isaacura Ravennae Exar-
chum, quam profiteri deberet coui-
munis frater noster Severinus San-
ctissimus , Deo iuvante, qui crea-
tur Romae. Non dicitur enim qui
creatics est. Id etiam habemus in epi-
stola S. Maximi ad Abbatem Thala-
sium, edita a Sirmondo in coUecta-
nea Anastasii. <( Protulerunt eis dog-
» maticam chartam, nunc ab eis ex-
,
» positam asserentes non aliter vo-
» bis in capitulo , pro quo tantum
transigentes navigium huc veni-
» stis favorem praestabimus ni-i
, ,
» prius vos suasuros ei , qui sacr -
» sanctus est, profiteamini,huic char-
» tae subscribere et dogmatibus
, ,
» quae in ea continentur exceptis ,
» dilationibus consentire. » S. Ma-
ximus ait , Graecos ista petentes a
Legatis, in errorem incidisse. Cum
enim Legati respondissent, se Ecthr-
sim Pontifici ob oculos delaturos ,
illi putarunt eos effecturos, ut sub-
scriberet.
Frustra quidem Sedis Apostolicae
inimici hoc facto abutuntur , quasi
Severinus consenserit haereticis. Ha-
beraus enira ex Concilio celebrato
sub Martino I, Pontiflce isto faten-
te, eos e sua spe cecidisse. Habemus
etiam ex libro diurno Rom. Ponti-
litam a novo Rom. Pontifice ante
Sextara Sjnodum generalem. «Pro-
» fiteraur etiara (ita in ea legitur)
» cuncta decreta Pontificum Aposto-
y> licae Sedis, idest s. rec. Severini ,
» loannis , Theodori , atque Marti-
» ni custodire , qui adversus novas
» quaestiones in urbe Regia exortas,
» profitentes, iuxta duarura natura-
» rura raotum, ita et duas naturales
» operationes, et quaecumque darana-
» verunt damnamus sub anathe-
,
» mate. »
Ex hac autera professione Pagius
ad an. 640 concludit, non modo Se-
verinura haeresim Mouotheliticam
daranasse , verum etiam Synodum
Cura enim in professione fidei dica-
tur decreta custodiri, decreta vero
nonnisi synodice tunc temporis a
R. Pontifice fieri consuevisse Pagius
contendat, ex hoc sequi arbitratur,
a Severino Concilium contra Mono-
thelitas habitura esse. Neque obstat,
Severini Pontificatura duorura raen
sium et dierura quatuor durataxat
,
fuisse. Nam loannes IV, qui die 24
Decembris anno 640 creatus est
confodit certe synodice Monothelitas

DE HAERESI MONOTHELITARUM.
ante mortem Heraclii qui 11 die
,
Februarii an. 641 mortuus est. De-
nique in professione illa fidei, eadem
prorsus ratione serrao est de decre-
tis contra Monotlielitas a Severino
latis, qua de loannis IV, Theodori,
et Martini I decretis.
Sergius hanc Ecthesim confirmavit
in Conciliabuio Constantinopoli ha-
bito anno 638, quo mortuus est. Ei-
dem suff^ectus est Pjrrhus Constan-
tinopolitanus Monachus, et Presby-
ter anno 639. Hic deinde Concilia-
bulum Constantinopoli quoque ha-
buit ad Ecthesim confirmandam.Con-
stat id ex disputatione cum Maximo,
qui cum eum monuisset ut Mono- ,
thelitica dogmata damnaret, respon-
dit, si id fieret, damnatum iri etiam
Synodum, se Patriarcha, habitam,
Eodem anno, quo creatus est Epi-
scopus Pjrrhus creatus
, est etiam
Papa loannes IV. Hic ubi
tum Synodum Romae habuit
iniit,
et Monotheliticam haeresim una cum
Heraclii Ecthesi damnavit. De hoc
Concilio Romae habito auctor est
Theophanes ad annum Heraclii 20,
et S. Maximus in actis.
etiam id perspicue ex professione
fidei ,
quam iam commemoravimus.
Usus vero loannes est singulari pru-
dentia in ea Sjnodo. Abstinuit enim
a quoquam nominatim damnando. Id
ostenditur ex epistola ad Constanti-
num filium Heraclii , qua Sergium
appellat reverendae memoriae Epi-
scopum, et ex dialogo S. Maximi cum
Pyrrho , ubi modum hunc tantum
reconciliationis esse ait: « alius non
est modus, quam taceri personas, et
anathemate affici talia dogmata. »
De hac Synodo habita certior fa-
ctus est Pyrrhus, et Heraclius per
eum. Heraclius scripsit de ea re epi-
stolam ad loannem Pontificem in
qua affirmavit: « Ecthesis non est
» mea, neque enim ego vel dictavi,
» vel iussi, ut fieret. Sed cum hanc
» Sergius Patriarcha composuisset
» ante quinque annos, priusquam ab
» Oriente repedassem , deprecatus
» est me, cura ad hanc felicem per-
,,
313
» venissem urbem ut nomine meo
,
» proponeretur cum subscriptione ,
» et suscepi deprecationem illius.
» Nunc vero cognoscens , quod qui-
» dam super ea altercarentur, cunctis
» facio manifestum,quia non est mea.
» Hanc feci iussionem ad B. loannem
» Papam conderanantem Ecthesim in
» his, quae scripserat tunc ad Pjr-
» rhum. » Hoc autem testimonium
ostendit, Ecthesim Heraclio confi-
ctam esse Rom. Pontificem de
, et
ea damnanda Pjrrhum ipsum
ad
scripsisse. Ecthesim vero penitus
abrogatam fuisse constat ex epistola
Constantis ad loannem IV, ubi eam
igni traditam fuisse docet.
Pjrrho non licuit diutius Constan-
tinopoli inter fraudes immorari.Mor-
tuo enim anno 641 Heraclio, eiusque
successore filio post quatuor menses
Martinae novercae insidiis sublato
Pontifica- Pjrrhus vocatus est in suspicionem
,
conspirationis cum Martina Augusta,
et novo Imperatore renunciato , in
eum populus impetum fecit. Fuga
in templum salutem petiit, hinc Chal-
cedonera se contulit, mox in Africam
Probatur transiecit. Pjrrho autera suflfectus
est PauIIus maioris Ecclesiae Oeco-
noraus, Patriarcha Constantinopoli-
tanus Monothelita.
Eo terapore cum Pjrrhus in Afri-
ca versaretur, ibique adesset Maxi-
mus Constantinopolitanus Abbas Or-
thodoxus, auctore praefecto provin-
ciae Gregorio Patricio, et Episcopis,
disputatio inter eosdem habita fuit.
Felix priraa fronte visus est exitus
disputationis, poenitens enim Pjr-
rhus errorem retractavit; et Romam
veniens, oblato libello, a Theodoro
Pontifice pacem obtinuit. At deinde
mendacis ingenii homo , eo rediit
unde regredi visus erat. Theodorus
, vero Pontifex , prout refert Theo-
phanes , Paulus Diaconus aliique , ,
« hoc comperto Papa Theodorus ,
» convocato Ecclesiastico coetu , ad
» sepulcrum Principis Apostolorum
» accessit, et divino calice expostu-
» lato, ac vivifico sanguine in atra-
» mentum stillavit , ac ita propria
314
» manu depositioncm Pjrrhi, et ex-
> coriimunicationem tecit. »
Paullus initio Episcopatus sui sub-
dole ita se gessit , ut ab Theodoro
laudes in responsionis epistola me-
ruerit. Quaesivit tamen ab eo Theo-
dorus cur Ecthesim e valvis templi
non abstulerit. Questus est etiara
de eius facta ordinatione, cum adhuc
non legitime Pyrrhus depositus fuis-
set. Brevi tamen eius fraus comperta
est: Africani enim Episcopi apud
Theodorum eum Monothelismi ac-
, Paulli rationibus. Paullus autem, ubi
cusarunt, rogaruntque, ut nisi resi-
pisceret, illum damnaret. Misit igi-
tur Theodorus ad Paullum Apocri-
siarios cum gravissirais litteris. His
PauUus ita respondit, prout Sergius
loquutus in Ecthesi fuerat. Verum
deinde timens etiam ab Orien-
sibi
talibus, pacem simulavit, Ecthesim
dcposuit, at Typicm composuit, adiu-
tus a Constante Imperatore. In Typo
erat eadem fraudis ratio, ac in epi-
stola Sergii ad Honoriura sed de
:
Typo contigit id, quod evenerat de
Zenonis Henotico. Displicuit enim
Catholicis neque placuit Monothe-
, Martinus I anno 649, atque ab ini-
litis. Tjpus etsi a Paullo compositus,
solet tamen Constantis appellari eo
quod Paullus Constantis patrocinio in
eo edendo se muniisset. Eo edicto,seu
Tjpo ad faciendam concordiamprohi-
bebatur, ne quis unam,aut duas in
Christo voluntates et actiones usur-
paret.
Visum est nonnullis, et inter ce-
teros Baronio , Theodorum Pontifl-
cem daranasse Tjpum in ea Sjnodo,
in qua Pjrrhum damnavit. At
eius Synodi actis, nec de Typo, nec
de Paullo est quidquam. Fortasse eo
terapore ignorabatur Roraae cum ,
critici constituantanno 648 celebra-
tam hanc Sjnodum, quo Constanti-
nopoli promulgatus est Tjpus. Prae-
terea si Theodorus Tjpum damnas-
set certe Imperator
, cum creatus
, scripta est pro flde catholica contrai
Pontifex est Martinus I, non ut is
probaret Tjpum, sed ut eius damna-
tionem revocaret, postulasset.
Theodorus tamen quando PauIIum
excommunicavit, et deposuit, id ex-
CAruT Lxx.
tra Sjnodum fecisse videtur. Depo-
suisse iilum constat ex testimonio
Monach. et abb. Graec. recit. secr. 2
.Svnodi Later. sub Martino I, qui
Hientionem fecerunt, « Paulii depo-
» siti a praedecessore Vestrae San-
» ctitatis Theodoro ss. rec. Papa ve-
» strae Apostolicae Sedis. » Anasta-
sius vero in Theodori vita, postquam
sermonem de Sjnodo habuisset et ,
res aiias a Theodoro gestas comme-
morasset loquitur de depositionis
,
de Theodori decreto certior factus
fuit, ultionem sumpsit de Apocrisia-
riis Pontificis. Diripuit altare e\ ,
oratoriura ubi ipsi habitabant: Apo-
crisiarios eoruraque araicos , ver-
beribus exilio
, carceribus affecit.
,
Haec vero non possunt intelligi de
Apocrisiariis Martini Pontificis. Nam
Pontifex hic loquens de rebus, quae,
Pontificatus sui terapore Constan-J
,
tinopoli evenerunt Monothelitarumj
'
causa conquestus est Apocrisiarioj
,
suos corruptos fuisse.
Theodoro mortuo suflfectus esl
tio Pontificatus sui, omnes promisJ
, sionum ac minarum rationes con-
,
tempsitsibipropositas,utTjpum pro-
baret.Immo quatuor post menses Con-
cilium in Laterano habuit, quod quin-
que secretariis, seu consultationibus
constat, et habitum est a 5 usque ad
31 Octobris 649, non obstantibus lit-
teris Imperatoris Exarchi Roraae
,
praesentia,ac seditione ab eo excitata.
Condemnati in ea Sjnodo fuerunt*
in Theodorus,Cjrus, Sergius, Pjrrhus,'
PauIIus cum eorum scriptis, Ecthesis
Heraclii, et Tjpus Constantis. Absti-
nuit tamen Martinus a condemnandis.
Imperatoribus. Decreta autem Sjn-
odi subscripta sunt a 105 Episcopis.]
Ab eadem Sjnodo gravissima Sjno-j
dica epistola ad omnes ubique fidelesj
errorem Monothelitarum. Magnaml
vero fuisse huius Sjnodi auctoritatem
vetera orania raonumenta probant.j
Ex. gr. in libro Diurno, in tertia for-j
mula professionis fldei pro novi Pon-j

DE HA.ERESI MONOTHELITARUAf.
tificis orflinatione legitur,Pontificem
servaturum «praesertim quae a s.me.
» Martino universali Papa definita
» sunt, et decreta. »
Ut Imperatorem sibi ccnciliaret
ita inscripsit epistolam ad eundem
Martinus de sua Synodo: « Domino
» piissimo et serenissimo
, victori,,
» triumphatori, filio diligenti Deum
» Constanti Augusto. » Verum Impe-
rator graviter Martino offensus, su-
mendam de Pontifice ultionem, Mo-
nothelitis instigantibus, omnino de-
crevit. Itaque Constantis iussu Roma
per vim abductus, in Insulani Naxos
deportatus est, ex qua deinde Con-
stantinopolim perlatus, in carcerem
coniectus, omne calamitatum genus
crudelissimum pro fide catholica per-
pessus in capitis discrimen addu-
, zeni,
ctus, atque in exilium denique mis-
sus, miseria aerumnisque confectus,
in Cherroneso Taurica die 16 Se-
ptembris anno 655 Ecclesiae Catho-
licae Martjr contra haeresim Mono-
theliticam obiit. Eodem ferme tem-
pore Maximus etiam, cuius superius
mentionemfecimus, martyrio pro Ec-
clesia Catholica contraKaeresim Mo-
notheliticam functus est. Is nobilis-
simo genere Constantinopoli ortus
deinde Monasterii Chrjsopolitani
Abbas, doctrina, et vitae sanctitate
Acerrimus vero
praestitit. fuit
nothelitarum impugnator, et Marti-
no Pontiflci in illa haeresi conde-
mnanda studiosus adiutor. Constanti-
nopolim perductus, postquam plura
passus esset, deinde linguae, et dex-
teri brachii amputatione mulctatus
est, tum in miserrimam Lazicorum
regionem deportatus, anno 661 mor-
tuus est idibus Augusti, cum natus
esset anno circiter 580. Opera istius
celeberrimi contra Monothelitas A-
thanasii, doctissimus P. Combefisius
Ord. Praedicatorum, Cleri Gallicani
iussu, ex Graeco Latine vertit, edi-
ditque anno 1675 Parisiis , atque
eruditissimis dissertationibus , com-
mentarii^que ornavit ad illorum tem-
porum Historiam Ecclesiae illustran-
dam utilissimis.
,,
315
Ita res Monotheliticae gestae sunt,
usquc ad Constantini Pogonati im-
perium cuius opera , Monothelita-
,
rum fortuna non conversa tantum ,
sed eversa est, prout agentes deCon-
cilio sexto generali videbimus. Ce-
terum ad plenam huius haeresis no-
titiam habendam praeter Baronii
,
annales, et Pagii adnotationes, prae-
ter mox recensitam P. Combeflsii c-
perum S. Maximi editionem, et scri-
ptam ab eo Historiam Monothelita-
rum , adeundus Petavius ipse me-
morato lib. 6 Theol. Dogm. rle In-
carn. cap. 19 et seqq.; Nalalis Ale-
xander in Hist. saec. septimi, ac diss.
illud respicientibus; loannis Bapti-
stae Bartoli, quondam Episcopi Fel-
triensis, deinde Archiepisc. Nazian-
Apologia pro Honorio I alii-
que.
Antequam tamen hoc praecipuum
saeculi septimi Historiae Ecclesiasti-
cae caput concludam arbitror non ,
futurum esse inopportunum de ea ,
accusatione aliqua dicere, quae con-
tra gentem Maroniticam allata est a
pluribus, et aetate ipsa nostra, im-
mo hoc eodem, quo scribimus anno,
renovata est, Monothelitas scilicet,
post Concilium sextum , Constanti-
nopoli profligatos, in Montem Liba-
num et Anti-Libanum confugisse ,
,
Mo- atque haeresi sua Maronitas, qui ea
loca incolebant, infecisse. Ita quidem
loan. Laurentius Moshemius, in Inst.
H. E. saec. 7 part. 2 cap. 5 parag. 9,
aliique contenderunt, atque ex ista
accusatione evenit , ut temporibus
recentioribus, atque hoc ipso anno,
per errorem facti fortasse, non de-
fuerit qui de Maronitarum fide de-
traxerit.
Fallitur enim non modo Moshe-
mius, sed omnes prorsus , qui con-
tenderunt Monothelitas iis tempo-
ribus Maronitas evasisse. Nam pu-
tavit Moshemius , atque inde ista
tota accusatio deducitur, Maronitas
ob hanc aFide catholica defectionem,
Mardaitas fuisse appellatos. Atqui
certum omnino non hanc Mardai-
est
tarum nominis derivationem esse.
 ;

316 CAPUT LXX.

Hoc enim nomen inductvim ost ex ea tanda, sed contemnenda, quae aire-
causa, ijuod a Constantino Po^onato runtur, ut ip.sum S. Maronem ,
«•

Iraperatore detecerint Maronitae, eo, quo gens Maronitica nomen suscepit.

quod aegrre ferrent Imperatoris igna- Monothelitismi reum fuisse osten<la-
viam, (jui eorum regiones non tueba- tur. Aetas ipsa qua S. Marp iste
,

tur licet videret occupatam a Sara-

, vixit, et aetas, qua haeresis Mono-
cenis Damascum , Phoeniciam incur- thelitica orta est, quam hoc falsum
sionibus vexatam, Libani loca vasta- sit demonstrant. Sunt vero hic re-
ri. Igitur arma, Imperatore inconsui- ferenda ad manifestam rei contirma-
to, Maronitae ceperunt, Damascum tionem quae Benedictus XIV ia
,

occuparunt et ingentem circum cla-

, epist. scripta die 28 Septembris 1753
dem ac depopulationem fecerunt.
, ad Nicolaum Lercarium tunc Suni-
HincMardaitae dicti ex Syriaco ver- mum Scribam ab Actis S. Consilii
bo Mrad, «^ debellavit vel ex Ara- , Christiano Nomini Propagando, de-
bico Marada »»-^ Rehellis factus. inde S. R. E. Cardinalem tom. 4, ,

Docet id luculenter Faustus Nairo- BuU. eius n. 24 de ea re pertra-

,

nus in Diss. De orifjine, nomitie, ac ctavit.

reliqione Maronitarum Romae an- Cum enim , amplissimo illo viro
no 1679. referente , Pontifex sapientissimus
In Chronico autem Maronitarum accepisset , Cyrillum Patriarcham
reteruntur ea, quae hanc defectio- Greco-Melchitam fregisse S. Maronis
nem sequuta sunt; scilicet,Principem imagines, eundemque, excitatis gra-
Maronitarum,Iraperatoris insidiis in- vibus Graecos inter et Maronita-
tereraptum fuisse ei suffectum a , controversiis, declarasse, inter Sau-
Natione et Episcopis alium Prin-
, ctos haberi non debere, quod haeresi
cipem, decretum deinde ab iis, ut adhaesisset , et in ea haeresi mor-
nullus vel haereticus vel Sarace- , tuus esset, vehementer commotus est
nus, in Monte Libano habitaret; id ea narratione Benedictus XIV, quod
factum esse praecipue Religionis Ca- de homine ageretur, cui, pluribus a
tholicae defendendae studio voca- ; saeculis, probante Sede Apostolica,
tam ad arma totam Phoeniciam Sanctorum honores tribui consue-
30000 mille militum copias compa- verant.
ratas; Saracenos victos, et e Libano Eo autem loco Pontifex eruditis-
pulsos itemque omnes haereticos,
, simus commemorat Theodoreti te-
qui ibi constiterant. stimonium, qui, cum medio circiter
Haec causa prout Pagius no-
fuit, saeculo quinto floruerit, omnem certe
tat ad annum 676
Baronii, cur Ma- auctoritatem facit loquens de Ma-
ronitas Haeretici Mardaitas vocave- rone, qui saeculo quarto desinente,
rint , ob singulare videlicet illud et quinto ineunte vixit. Labeum de-
odium quo propter haec omnia in
, inde , Garnerium , BoIIandistas ad
eos inflammati sunt. Est etiam op- diem 13 Februarii testes adhibet,
(
portunum hic commemorare quae ,
qui Theodoreto fidem omnino haben-
Naironus animadvertit, huius gentis dam esse docent in iis, quae refert
Mardaitarum ante Constantinum , in libro de vitis Patrum Roraae ,

Pogonatum nullibi mentionem in hi- autem sub Clemente VIII Pontifice

storia esse, neque illius deinde men- concessum fuisse Missale Maronita-
tionem reperiri postquam Impera- ,
rum edi, sed ea conditione, ut Mis-
toriiterum Maronitae paruerunt. Id, sali Maronis vita praemittere-
S.
videlicet, ostendit, hoc nomen Ma- tur ex Theodoreti historia deprom-
roniticae gentis proprium non esse, pta. Commemorat praeterea Ponti-
seu non idem esse Maronitas ac , fex, a S. loanne Chrysostomo episto-
Mardaitas appellare. lam n. 36 Maroni scriptam esse, in
Sunt etiam ea noa dicam confu- eaque praeclaras Maronis laudes
 ,
DE HAERESI MONOTHELITARUM.
commendari, et receptam hanc, tum
apud Sedem Apostolicam, tum apud
eruditos omnes viros sententiam
Maronem veluti Sanctum coli opor-
tere.
Neque vero ex eo quod Maronitae,
aliquando unionem cum Apostolica
Sede renovarint, inde sequitur, eos
antea ab ea unione defecisse. Affir-
mat enim Pontifex, hanc renovatio-
nem unionis non defectionis quae
, aetate illum detestatus sit.
antea obtinuerit, sed devotionis tan-
tum,adhaesionis, atque observantiae
argumentum suppeditare. Haec satis
omnino esse debent ad memoratam
accusationem refellendam.
Ad maiorem tamen rei demonstra-
tionem legenda sunt, quae doctissi-
mus Lequienius habet tom. 3 Orien-
tis Christiani in Ecclesia Maroni-
tarum de Monte Lihano. Nam eo
loco a col. 4 ad 40 de ea re erudi-
tissime pertractat, ac calumniam re-
fellit de haeresi Monothelitica, quam
gens Maronitica susceperit.
Ostendit autem inter cetera Le-
quienius,nihili facienda esse ad hano
accusationem probandam, testimonia
Eutychii Patriarchae Alexandrini,
saeculi decimi scriptoris lih. 2 An-
nal., vel Guillelmi Tjrii Scriptoris
saeculi decimi secundi lib. 22 Belli
CAPUT
DE CONCILIO
Quae fuerit Ecclesiae Catholicae
conditio, quandiu Constantinopoli in
urbe Regia apud Principem
, qui,
Imperio praeerat, Monothelitae o-
mnia arbitratu ferme suo gesserunt,
satis constat ex iis, quae mox signi-
ficavimus , haeresis Monotheliticae
historiam referentes. Verum Eccle-
sia, et Catholici omnes recreati, ac
refecti sunt, cum post Constantem
mortuum , Constantinus Pogonatus
imperium ^suscepit. Nam statim ab
imperii sui initio signum quodam-
, non modo Respublica, verum etiam
modo ad bene sperandum elatum Ca-
317
Sacri cap. 8. Nam Eutvchii opus
mendaciis abundat, et circa factum
hoc, de quo sermo est, totam peni-
tus trium saeculorum historiam ilie
pervertit. Quod vero spectat ad Guil-
ielmum Tyrium, narratio eius non
est intelligenda, nisi de quodam Ma-
ronitarum numero qui recentiori
,
tempore, sed brevi, in Monotheliti-
cum errorem inciderit, et Guillelmi
Valde gravis est etiam ad accusa-
tionem hanc reiiciendam eruditis- ,
simi viri, et rerum Orientalium peri-
tissimi Scriptoris, losephi Simonii
Assemanii tom. 2 Biblioth. Orienta-
lis pag. 293 animadversio. Scilicet
ille animadvertit, vetustissima Ma-
ronitarum Calendaria continere per-
spicua testimonia, quibus ostendatur,
Maronitas aMonothelitica secta sem-
per abhorruisse. Nam in iis Calenda-
riis,memoria celebratur sextae Syn-
odi , et ferme Sanctorum omnium,
qui Monothelitis vehementius resti-
terunt Sophronii Hierosolymitani
,
13 Martii, Andreae Canonographi 4
lulii Maximi 13 Augusti Martini
, ,
3 Aprilis. In iisdem tamen Calenda-
riis notat apposite Assemanius, nul-
lum Monothelitarum Patronum re-
censeri.
LXXI.
Vi GENERALI.
tholicis esse visum est, eo quod hae-
reticis se infensum , et erga Eccle-
siam Romanam benevolum se Con-
stantinus domonstraret,
Verum etsi in ea re quodcumque
bonum Ecclesia posset a Constantino
Pogonato exspectare bellum tamen,
gravissimum, quod ab illo cum Sa-
racenis gerebatur, impediebat, quo-
minus totus in Ecclesiae causam in-
cumberet. At factum tandem est, ut
bello isto summa felicitate confecto,
Ecclesia respirare ac gratulari po-
,
 »

318 CAPUT LTTT.

tiierit. De rcbu«? enim Eoclesiasticis no. Id patet cx subscriptionibas Epi-
componendis coritinuo cuj^^itavit Iin- scoporurn, qui interfucrunt Sjnodo
perator. Romanao. «Felix humilis Epi<copus
Itaque scripsit ad Donum Ponti- » S. Arelatensis Ecclesiae Legatus
fioem Romanum epistolam, quae re- » venerabilis Synodi per Galliarum
fertur ante actaConcilii VI,ineaque » provincias constitutae, in hanc sug-
Donum precatus est , ut ad compo- » gestionem subscripsi etc. »
nenila Ei^clesiastica negotia et ad , Eodem anno 679 habita est eo- ,

fidem catliolicam contra Monotlieli- demque tempore Synodus Me-

fere
tas asserendam , universalem Syno- diolanensis. In ea Sjnodo Mansuetus
duni Constantinopoli habendam in- Archiepiscopus delegatusest ad Sjn-
diceret. epistola tamen, quam an-
Ea odum Romanam paullo post eadem
no 678 Imperator scripserat, Donus de re habendam. Missus est etiam
tunc demortuus recipere non potuit: Anastasius Ticinensis Ecclesiae Epi-
eam vero accepit Agatho Pontifex, scopus ad Sjnodum Romanam. Hic,
qui Dono anno 678 suffectus fuit. Id vero notanda sunt PauIIi Diaconil
autem, quod rei natura ipsa demon- I. 6, c. 4, haec verba, qui postquam

strat, Constantinus Pogonatus etiam loquutus est de Sjnodo ista Roma-

testatus est in litteris ad Oeorgium na, ait: « Eo tempore Damianus Ti-
Cpolitanum Episcopum. «lam enim, » cinonsis Ecclesiae Episcopus sub Jk\
» ait,super hoc hortati sumus per pios » Momine Mansueti MedioIanensisAr-
,

"
» nostros apices adhuc inter vivos » chiepiscopi hac de causa satis uti-
» exsistentem et Donum Apostolicae » lem, rectaeque fidei epistolam cora-
» Sedis antiquae Romae praesulem. » posuit quae in praefata Synodo
,

» Et illo ex hoc saeculo migrante » non mediocre suffragium tulit. »

» Agatho SSmus nuper ordinatus
» Papa in Apostolica Sede praedi-
» ctae antiquae Roraae, huiusmodi
» nostros pios apices suscipiens, de-
» stinavit in praesenti,propriam eius
» indutos personam Theodorum et
» Georgium Deo amabiles presbjte-
» ros, et loannem Deo amabilem dia-
Quomodo vero Daraianus Ticinensis
Episcopus scribere epistolam potuit,
quae lecta sit in Concilio Romano,
cum Anastasius ei adfuerit, subscri-
pseritque tamquam Ticinensis Eccle-
, siae Antistes? De ea re tenenda est
senioris Pagii, et Muratorii senten-
tia qui putant PauIIum Diaconumj
,

» conum. commemorasse hanc epistolam, vel-

Agatho Pontifex alacri studio rem uti a Damiano iam Episcopo scri-
ad exitum perducendam curavit. Est ptam, cum scripta ab eodem fuerit,
autem illud praecipue commemoran- quando Tresbyter adhuc esset, sci-
dum scilicet Agathonem Episco-
, licet ante mortem Anastasii cui ,

pis Occidentalibus undique auctorem Damianus in Ticinensi Episcopatu

fuisse ut una secum in tam gravi
, successit.
negotio pro fide, et Ecclesia labora- Conciliis istis ante Sjnodi sextae
rent. Quare ad Italiae ad Galliae,
, celebrationem habitis adiungi debet
ad Angliae Episcopos scripsit episto- Sjnodus Anglicana ob eandem cau-
las, eosque hortatus est ad habenda sam celebrata, de qua Beda in reca-'
particularia concilia in quibus de
, pitulatione ait: « Anno 680 facta est
Monothelitico errore damnando tra- » Sjnodus in campo Hedfelda de fide
ctaretur. » orthodoxa praesidente Archiepi-
,

Itaque a. 679 habita est Sjnodus » scopo Theodoro, in qua adfuit lo-'
Gallicana ea de re. Actum est in illa » annes Abbas Romanus. »
de Monothelitis condemnandis, et de Feria tertia Paschatis, quae an-
mittendis ad Synodum Romanam le- no 679 cadebat in diem 5 Aprilis,
gatis Felice Arelatensi Episcopo, et habita est Sjnodus Romana 125 Epi-
Adeodato Tuliensi,ac Taurino Diaco- scoporum. Beda I. 5, c. 20. « Quo ia,
 DE CONCILTO VI GENERALI.
» teitpore idem Papa Agatho cum
» Synodum congregaret Romae 125
» Episcoporum adversus eos qui ,
» unam in Domino Salvatore volun-
» tatem atque operationem dogmati-
» zabant.»Eddius vero in vitaS.Wil-
fridi « In sancto Pascha
: tertia ,
» die ter Beatissimi Agathonis Sjn-
» odus adversus pravitates Haereti-
» corum cum 125 orthodoxis Episco-
» pis constituta est. » Non est ne-
cesse ostendere, quid actum in ista
Synodo Romana fuerit. Manifestum
estenim ibi concordem Episcopo-
, stantinopolim statuendus est omnino
rum Occidentalium in Monothelitica
haeresi condemnanda sententiam f uis-
se demonstratam et ea fuisse ge-
, Agathonis, ubi legitur, eos ingressos
sta, quae ad universalis Synodi ce-
lebrationem erant statuenda, atque
inter cetera, Legatos Apostolicae
Sedis, et Concilii Italici ad Conci-
lium Generale fuisse destinatos.
Post haec, quae diximus, ut operi
manus omnino imponerentur, Agatho
Pontifex ad Constantinum Pogona-
tum Imperatorem, ad Heracliura, et
Tiberium Augustos epistolam scri-
psit ,
qua Sjnodum Generalem con-
vocavit. Agatho amplissimas in ea
facit Imperatoris ipsius laudes. Com-
memorat habita ea de re concilia
particularia, ac Romanum praecipue.
Exponit Catholicae Ecclesiae fidem
de duabus in Christo operationibus,
et voluntatibus; agit de legatis qui
Synodo, suo nomine, praesint , eos
autem haud ita doctos homines esse
ingenue fatetur, id enim temporum,
et provinciae servilis conditio non
patiebatur. Eos vero vehementer Im-
peratori commendat: « Ut iuxta be-
» nignissimam, atque augustissimam
» imperialis sacrae promissionem,ac-
» ceptione eos dignos efficiat Christi
» imitabilis Vestra tranquillitas, at-
» que placabiles auditus, eorum hu-
» millimis suggestionibus accommo-
» dare dignemini. »
Imperator humanissime Legatos
accepit, qui Constantinopolim perve-
nerunt die 10Septembris680.Anasta-
sius in vita Agathonis haec habet de
ratione, qua ab Imperatore legati ex-
319
cepti sunt « Et dans inducias ad re-
:
» tractanda scripta, tribuit eis omnia,
» quae ad sustentationem sufficiebant
» in eorum expensas, in domo, quae
» appellatur Placidia, die 18 mensis
» suprascripti, die Dominico advocati
» sunt in processione ad S. Dei Ge-
» nitricem in Blachernas, in tanta
» honorificentia, ut etiam in Palatio
» caballos stratos dirigeret cum ob-
» sequio pietas imperialis, et sic eos
» dirigeret. »
Dies, quo legati ingressi sunt Con-
decimus mensis Septembris 680. Id
patet contra Anastasii locum, in vita
esse die 10 mensis Novembris. Hunc
Anastasii locum depravatum esse ap-
paret, tum quod die 7 Novembris
inceperit Synodus sexta Generalis,
atque ex ipso Anastasio constet, post
eorum adventum in Urbem, diu illic
commoratos esse antequam synodus
inciperetur. Ex testimonio autem,
quod mox retulimus, patet eos ho-
norifice deductos, id autem, sjnodo
iam incepta, factum non est. Dein-
de habemus Sacram Divalem missam
a Constantino ad Georgium Patriar-
cham Constantinopolitanum, in qua
refertur, Legatos iam in Urbem ad-
venisse verba Divalis Sacrae sunt:
;
« Qui et nunc ad nostra pervene-
» runt vestigia porrigentes nobis et-
» iam duas suggestiones, unam qui-
» (!em eiusdem S. Agathonis Papae,
» alteram vero Concilii eius. » Et
commonet Georgium Imperator, ut
Episcopos Constantinopolitano thro-
no subiectos ad Synodum vocet. Ea
vero Sacra Divalis data est 4 idus
Septembris, legati igitur eo die iam
Constantinopolim pervenerant.
Sexta Synodus habita est in Trul-
lo. Ducangius in Constantinopoli
Christiana lib. 3, pag. 32, explicat
quid sit Trullus, seu Trullon. Ait
igitur esse ingens Hemisphaerium
quatuor maioribus arcubus incum-
bens, quod Trullum vocant, seu ae-
dificium rotundum ac teres,
quod ,
in immensam altitudinem educitur.
320
Iluius paries in orbcm ferebatur,
sustinebatque testudinein orbicula-
tam. Ita, inquam, erat effurmatum,
ut nempe latior inferior in sphae-
ram desineret. Hic locus, ubi habita
est Sjnodus sexta, in vita Agatlio-
nis dicitur Basilica, apud Anasta-
sium v ero Palatinm in vitaLeonisII.
Incepta est igitur Synodus sexta
eo quo diximus die
, ,scilicet duos
post menses, ex quo sacra Divalis
ad Georgium missa est. Tantum enim
temporis exspectandum iure fuit,cum
postquam recepisset Sacram Diva-
lem, Geor^ius Episcopos Patriarcha-
tui suo subiectos vocare debuerit, ii
vero Constantinopolim pervenire.
Itaque convenere Episcopi circi-
ter ITO.Primum locum Legati R.Pon-
tiflcis obtinuerunt. Constantinus ipse
interfuit undecim primisActionibus,
et postremae. Ceteris adfuere Pro-
ceres, et Magistratus, ordinis custo-
diendi causa. Ex universis autem
Concilii actis constat Agathonem
, tum est ad lectionem septimae actio-
vere per Legatos suos Concilio prae-
fuisse , et secundum sententiam ab
Agathone explicatara fidei dogma
, Theodoram Augustam, clamaverunt
contra Monothelitas definitum esse,
duas videlicet in Christo voluntates
naturaies , duas opefationes credi
oportere. Legi potest Natalis Ale-
xandri diss.Z)e convocatione, et prae-
sidentia VI Concilii Oecumenici.
In prima actione primi omnium
loquuti sunt Legati R. Pontificis, ac
congregatam fuisse Synodum prae-
dicarunt, refellendae novitatis gra-
tia, quam Patriarchae Conslantino-
politani in Ecclesiam inducere conati
sunt. lussit Imperator Legatis ab
adversa parte responderi, ac Maca-
rius Patriarcha Antiochenus cum
ceteris Monothelitis clamavit id
Constantinopoiitanos praesules prae-
novum
dicasse, quod non esset, sed
depromptum ex Patrum , et Conci-
liorum definitionibus. Imperator ait
non passurum se residere in concilio
Macarium, nisi quae dixerat aperte
probasset. Petiit ergo Macarius af-
ferri codices ex Patriarchio, in qui-
bus quinque Sjnodi descriptae erant.
CAPUT LTXI.
Lecta est in 1 actionc Sjnodus Ephe-
sina, ac confutatus Macarius, qui de
una tantum voluntate interpretaba-
tur quae ex ea Synodo legebantur,
et mininie probabant unam volunta-
tem ab Ephosina Synodo fuisse prae-
dicatam. In 2 actione lecta sunt acta
SynodiChalcedonensis,etvehementer
ex Epistola S. Leonis reprehensa est
Macarii impudentia.
In 3 actione allata sunt acta Sjn-
odi V, in cuius exordio cum legere-
tur epistola Mennae Constantinopo-
litani ad Vigilium, in qua una as-
serebatur Christi voluntas Legati ,
intercesserunt, ac clamaverunt, eam
a Menna Vigilio Pontifici scriptam
non fuisse. Rem cognoscere voluit
Imperator, et inventi sunt tres qua^
terniones in principio libri non ha-
be^ites subnotationem niimeri , et
dissimiles esse litteras. Imperator
hanc epistolam omitti iussit, ac ce-
tera legi ex V Sjnodo. Ubi perven-
nis quintae Sjnodi et recitatae sunt
litterae Vigilii ad lustinianum et ,
Legati Non faciat Deus, Domi-
:
ne. Non dixit Vigilius unam ope-
rationem. Non sunt libelli Vigilii:
falsatus est hic liber: et Patres sta-
tuerunt codicem cassari in locis, in
quibus depravatus est, et anathema
dixerunt libellis, qui dicuntur scri-
pti a Vigilio ad Theodoram Augu-
stam, et lustinianum.
Observat Pagius ex illa Legato-
rum intercessione, atque ex anathe-
mate dicto a Patribus libellis Vigi-
lii, non sequi eorum imminui aucto-
ritatem. Ex editione quintae Synodi
, Balutiana Conciliorum tom. 1, atque
, ex controv^ersia agitata tres ante
Concilium sextum annos, inter Theo-
dorum Patr. Const. et Macarium,
atque ex codice graeco, revera con-
stat eos libellos Vigilium scripsisse,
et Constantinopoli asservatos esse.
Legatos igitur dicendum est aut ,
usos fuisse codice, in quibus libelli
illi non exstabant, aut non satis ex-
|
plicate eam rem illos cognovisse.
 DE CONCILTO VI GENERALI.
Praeterca constat ex actis, quanam
de causa Legati lectioni intercesse-
rint. Ubi contigit, ait Baronius,per-
curri scripta Vigilii in anatliema-
tismo adversus Theodorum Mopsue-
stenum, quod non confiteretur unam
in Christo personam, lectum fuit ex
additamento Monothelitarum et i(r-
nam operationem, Legati igitur cla-
maverunt falsatum esse librum ac , suffectus est Theophanes Abbas Si-
Patres conclamartmt , ex Monotheli-
tarum vocabidis adversus recta dog-
mata haec interiecta esse.
Tunc reprehensus est Macarius,
ac rogatus ut saltem ex Patribus
, tinaces haeretici, ii contra, qui re-
ea, quae promiserat ,
probaret. Pe-
tiit vero Georgius, eiusque Episcopi
legi primum epistolam Agathonis,
et Synodi Romanae. Actione 4 epi-
stolae lectae sunt. Actione 5 protulit
Macarius duos libellos, quos contine-
re aiebat Patrum pro sua sententia
testimonia. Unus illorum lectus est.
Eadem actione 6 lectus est alter
Macarii codicillus, ac iussu Impera-
toris decretum est conferri testimo-
nia, clamantibus Legatis: « Quae ad
» divinitatem pertinent pro dispen-
» sationeD.N.LC. protulerunt, quae
» posita sunt pro dispensatione, tam
» verba quam sensum detruncave-
, is accepta epistola, quae ad praede-
» runt. Petimus Vestram piissimam
» fortitudinem afferri codices , et
» demonstramus quae ab eis in his
» facta est celatio. »
In 6 actione, quae habita est die
12, 13 Februarii ut satislieret Lega-
torum Romani Pontiiicis voluntati,
et Imperatori, lecta sunt testimonia
Patrum: Legati protulerunt codicem
inscriptum, testimonia Sanctissimo-
rum Patrum demonstrantia duas
voluntates, et duas operationes.
Actione 7 Georgius collatione fa-
cta testimoniorum, se haeresim Mo-
notheliticam detestari professus est.
Lecta vero,ac consideratatestimonia
a Macario producta, cum inveniren-
tur falsata, compulsus est haeresim
abiurare. Ille vero respondit: «Non
» dico duas naturales voluntates, aut
» duas naturales in. I. C. incarnatio-
» nis dispensatione operationes, nec
TOM. I.
321
» si membratim incidar , et mittar
» in mare. » Episcopi igitur clama-
verunt: Haereticum se ipsum mani-
feste demonstravit. Novo Dioscoro
anathema. Huiusmodi deponatur.
Noviim Dioscorum foras mitte. Novo
Apollinari malos annos. Merito ab
Episcopatu alienetur. Nudetur cir^
cumposito pallio. Ei sic deposito
culus. Act. 8 Stephanum discipulum
Macarii cervicibus a s.Synodo cleri-
ci Romani eiicientes expnlerunt. Ea
ratione vero, condemnati sunt per-
sipiscere visi sunt, fuerunt absoluti.
Deinde actum est de condemnandis
iis, qui vel haeretici mortui erant,
vel fautores haeresis fuerant.
In ceteris actionibus, fidei profes-
sio edita est contra Monothelitas.
Tum scripta est epistola ad Aga-
thonem more maiorum confirmatio-
nis petendae causa, ac rogatus Im-
perator, ut edicto suo Concilium ser-
vandum iuberet. Absoluta vero actio-
ne 18, Synodo finis die 16 Septem-
bris anno 681 impositus est. Noa
,
multo post mortuus est Agatho Pon-
tifex, et cum ei successisset Leo II,
cessorem suum scripta fuerat, atque
ea, quae ad ipsum missa est una cum
Concilii actis quae Legati Romam
,
attulerant, Concilium confirmavit. Id
vero ille fecit litteris ad Constanti-
num Pogonatum ad Ervigium Hi- ,
spaniae Regem, atque ad Hispaniae
Episcopos. Accessit his Imperatoris
edictum, quo Concilii decreta servari
iussit.
Quod ad summam rerum spectat
in Synodo sexta gestarum, ea, quae
hactenus exposuimus, satis esse pos-
sunt, ut inde, quid Svnodus illa con-
tineat, intelligatur. Volumus tamen
hic animadvertere, sententiam illam
non posse probari quam ad Hono- ,
rium I Pontificem defendendum ,
scriptores aliqui propugnarunt, vi-
delicet sexti Concilii acta in iis lo-
cis esse vitiata, in quibus de Hono-
rii ip>ius condemnatione sermo est.
21
3*32 CAPUT LXXI. DE CONCILIO
Doc(issimus Marnachius tomo 6
Orirj. et Antiq. Christianarum §. 5,
in quo de Honorii causa fuse per-
tractat, scriptores coriimemorat, (jui-
bus visum est opportunum eam sen-
tentiam amplecti ad Pontificis de-
fensionem. Sed eodem loco vir eru-
ditissimus ariJ^umenta
quibus seritentia ista refellitur. Nam
est incre«libile prorsus, Legatos Ro-
mani Pontificis passos esse, sibi acta
Synodi vitiata tradi quae Romam
aiferrent, ut confirmarentur. Incre-
dibile, immo nulla ratione contingere
potuit, ut si acta illa vitiata non
erant quando a legatis accepta sunt,
vitiarentur deinde et actorum de-
pravatio accideret in ipsis Romanae
Ecclesiae tabulariis. Concedi prae-
terea nulio modo potest, Monotheli-
tas adeo fuisse felices, ut codices ii
solum remanerent, in quibus depra-
vatio actorum Concilii sexti conti-
neretur; reliqui vero, qui in catho-
licorum erant potestate omnes in-
terierint.
His addendum est^litterasLeonisH
ad Constantinum Pogonatum, ad Er-
vigium Hispaniae Regem, ad Episco-
pos Hispaniae de Concilii sexti con-
firmatione, testimonia perspicua af-
ferre Pontifici Leoni persuasuin
, fices, qui post Concilium sextum Ec-
fuisse a Concilio sexto revera Ho-
, clesiae praefuerunt, conquestum um-
norium esse condemnatum. Idem de
septima, idem de octava Sjnodo di-
cendum est , in qua postrema Ha-
driani II Roraani Pontificis alloquu-
tio tertia ad Romanam Sjnodum le-
cta fuit; qua in alloquutione is affir-
maverat, accessisse Sedis Apostolicae
consensum circa ea, quae contra Ho-
norium in sexta Synodo evenerant.
Haec omnia testimonia essent in du-
bium revocanda, si memorata supe-
rius sententia teneret, vel potius de
celeberrimo facto historiae totius,
contextus esset evertendus. Quare
acta Sjnodi etiam in memoratis su-
perius locis integra servata esse cre-
VI GRNERALI.
dendum est.Consulendus est inter ce-
teros Oarnerius append. &(\ not. cap. 2
Libri Diurni.
Cum causa non factae depravatio-
nis Actorum sextae Synodi Genera-
lis, coniungi oportet id quod statui
,
debeat de litteris Honorii I Ponti-
perstrin^xit ,
ficis ad Sergium Episcopum Cpoli-
tanum. Eiistimandum enim omnino
est, vere Honorium scripsisse duas
illas epistolas ad Sergium, de quibua
,
egimus in Pontificis eiusdem causa
pertractanda neque concedi potest
,
eas fuisse vitiata. Bartolus quidem,
ut ceteros omittam, in recensita su-
perius Apologia pro HonoriOy ex dua-
, bus illis epistolis alteram vitiatam,
alteram confictam fuisse iudicavit.
Sed sententia ista probari non potest.
Nam Honorii litterae in concilio
sexto coram Legatis Sedis Apostoli-
cae, et Concilii Italici sunt recita-
tae, accurata comparatione facta cum
exemplo litterarum quod in Con-
,
, stantinopolitanae Ecclesiae tabulario
exstabat. Legati vero diligentissime
functi sunt munere suo in ea sjnodo;
neque passi certe fuissent , aliquid
Pontifici tribui, quod Pontifici non
esset tribuendum. Praeterea certum
est, neminem inter Romanos Ponti-
quam fuisse, id in Honorii litteris,
fraude Haereticorum accidisse, licet
in promptu haberent Romanae Ec-
clesiae tabularium, ex quo facile Mo-
nothelitarum fraudem refellere po-
tuissent, et licet pro sua erga prae-
decessorem Pontificem voluntate, et
pro illo, quo animabantur Catholicae
causae contra Monothelitas illustran-
dae studio, id omittere certe non vo-
luissent. Ostendimus vero c. LXIX,
concessa etiam litterarum Pontificis
veritate atque integritate eum gra-
,
vissimis argumentis defendi ab ac-
cusatione, qua propter litteras istas
impetitus est.

CAPUT
DE SYiNODO TRULLANA, SEU QUINISEXTA.
Dicenda r.iiiic nonnulla sunt de
Synodo quae Trullana appellatur,
,
quod et ipsa in Trullo celebrata sit,
et Quinisexta etiam vocatur, et a
nonnuUis etiam Erratica dicta est.
Etenim Graeci qui hanc Synodum
,
habendam curarunt, illam Quinisex-
tam appellarunt, veluti quintae et
sextae Synodi Generalis appendi-
cem. IUius enim celebrandae hanc
causam attulerunt, quod cum neque
in quinta, neque in sextaSjnodo di-
sciplinae canones ulli conditi essent,
occurrendum esse statuerinthuic rei,
conditis in hac Sjnodo disciplinae
canonibus, qui ita quintam et sex-
tam Sjnodum quodammodo absol-
verent. Verum, ut Pagii verbis utar
in critica Baronii ad an. 692 n. 8,
unde habuere Graeci, non posse ce-
lebrari Synodum Oecumenicam, abs-
que canonum editione, cum eae, ut
Leo M. docet, ad extinguendam hae-
resim , et fidem catholicam confir-
mandam indicantur? Quae vero esse
causa, aut occasio poterat, ut de mo-
rum disciplina, vel in quinta, vel in
sexta Synodo canones conderen^ur
cum quinta Synodus nonnisi ad con-
demnanda tria capitula celebrata sit,
sextae autem habendae Synodi ratio
esset dumtaxat Monothelitica haere-
sis condemnanda? Apparet igitur
Synodum Trullanam ea ratione a
Graecis fuisse appellatam, ut eidem
Synodo, de qua habenda soliieiti ve-
hementer fuerant, auctoritatem con-
ciliarent.
Habita ea Sjnodus est lustiniani II
Imperatoris iussu anno 692. Haec
Cardinalis Baronii sententia est
quam veram esse lib. 1 Historiae
Polemicae caelihatus sacri ostendit
eruditissimus Franciscus Antonius
Zaccaria cap. 9 n. 1, praesertim in
adnotatione 1 ei capiti subiecta, ubi
doctissimos etiam scriptores recen-
eet, qui eandem sententiam propu-
, ,
323
LXXII.
gnarunt. Interfuerunt Episcopi 211,
ut ex subscriptionibus colligitur.
Paullus Episcopus Cpolitanus ei Sjn-
odo praefuit. Baronius quidem Cal-
linicum Paulli successorem Concilio
praefuisse arbitratur eamque sen-
,
tentiam Christ. Lupus diss. de Syn-
odi Tridlanae causa , et tempore
amplectitur aitque existimare se
,
« eius, ut viri infamis, nomen erasum
» a posterioribus Sjnodi patronis ,
» et intrusum noraenPaulli.»At vero
Callinicum nullura antiquorum ali-
cuius criminis reum fecisse notat Pa-
gius in critica Baronii loc. cit. n. 8,
et gratis affirmari, nomen Paulli in
locum nominis Callinici subrogatum
fuisse. Constat autem, Paullum eo ,
tempore, quo Sjnodus Trullana ha-
bita est, adhuc Episcopum Constan-
tinopolitanum fuisse. Etenim Paullus
Constantinopoiitanum Episcopatura
susceperat anno 686, eumque annos
seX; et menses qnatuor retinuit, itB
ut aliquot anni 693 mensibus Sedem
illam adhuc occuparet. Quare eum,
non autem Callinicum Sjnodo prae-
fuisse manifestum est.
Quaerendum est utrum ei Sjnodo
Rom. Pontificis Legati interfuerint.
Etenim Balsamon in comm. Noma-
canonis Photii ait:«Sjnodo, quae
,
in magni palatii Trullo congregata
est, aderant Basilius Gortjnae Cre-
tae insulae Metropolis Episcopus
et quidam Ravennae Episcopus, to-
tius Sjnodi Romanae vicem gerens.
Et non solum ipsi, sed et qui tunc
erant Papae Legati, Thessalonicen-
sis,Sardiniensis,HeracleanusinThra-
,
cia, etCorinthius Episcopi. » Verum
facile est intelligere, quidnam iudi-
candum sit de hoc Balsamonis testi-
monio haec scilicet falso a Balsa-
:
mone narrari. Certum est enim He-
racleensem Episcopum numquam A-
postolica legatione functum esse.
Certum praeterea est,neque Thes-
 *
324
8alonieensem, neque Corinthiiim, Or-
iliiiario'5 Sedis Apostolioae Lej^atos,
ne«|ue Ravennatensem ,aut Sardi-
niefiseni Kpisonpos Synodo Trullatiae
iiiterfuisse. Manifesto id collif,'itur
ex catalo^o Fpiscoporum, qui Syn-
odo subscripserunt. Ut eiiira intelli-
gatur, eos Kpiscopos a Concilio ab-
luisse, et eius decretis noii potuisse
subscribere, inter ceteras Kpiscopo-
rum subscriptiones non invenitur
metnoratos Kpiscopos subscriptiones
suas decretis adiecisse, sed pro sub-
scriptione cuiuscumque ex iis Kpi-
scopis, leg"itur: Locus Thessalonicen-
sisy lociis Heracleensis, locus Sardi-
niensis, locns Rarennatis hoc est
, » ter suscipiat. »
missa esse ad eos Kpiscopos Concilii
decreta, ut quo debebant ordine,
,
nomiiia sua signarent. De uno Ba-
silio Gortynensi Kpiscopo verum
est ,eum Synotlo interfuisse, eius-
demque decreta subscripsisse. Ktenim
inter Kpiscoporum nomina Synodi
decretis adiecta legitur Basilius Gor-
tynae Cretae Insulae Metropolis E-
pisccpus locum tenens totius Si/n'
odi Sanctae Ecclesiae Romanae. Ve-
rum explicandum est,qua legatione
tunc Basilius functus sit.
Po>t liabitum Concilium sextum
Generale, extinctis iis, quae Mono-
thelismi occasione excitatae fuerant,
controversiis, Constantinus Pogona-
tus Responsalem, vel Apocrisiarium
iterum a Sede Apostolica postulavit,
sed a Pontifice Leone IIpetiit,ut libe-
re, et nullis raandatis restricta le-
gatio Apocrisiario coricederetur; ita
ut Legatus in omnibus quae occur-
rerent, negotiis, seu fidem, seu di-
sciplinam illa respicerent, Pontificis
personam referret. Haec habemus ex
Imperatorisad Leonem IIepist.«Hor-
» tamur, inquit, vestram sanctissi-
» mam suminitatera, ut quamprimum
» mittat designatum ab eo Apocri-
» siarium; ut is in Regia,etaDeo con-
» servanda nostra urbe degat, et e-
» mergentibus, sive dogmaticis sive
» canonicis , ac prorsus in omnibus
* Kcclesiasticis negotiisVestrae San-
) ctitatis exprimat, ac gerat perso-
OAPUT Lxxir.
» nam. * Ll*o II non eam amplrirn ,
quam pro Apocrisiariis Imperator
poscebat auctoritatem, sed eam, qua
antea donari consueverant
li Con-,
Subdiacono concessit. « Kxi-
staiitino
» guum peccatorem Constantinum
» SLjbdiaconum, Leo II respondit, Re-
» gionarium huius sanctae Apostoli-
;» cae Sedis, (^ui cum Legatis Apo-
» stolicae memoriae Praedecessoris
, » mei interfuit Sanctae Synodo inibi
» celebratae, clementia consueta di-
» gnum exceptione censeat Vestra
» Regalis magnaniraitas,eiusque sug-
» gestionibus aurem pietatis accom-
» modet, ut autem ministrum dignan-
Kx hoc autem Pontificis responso
apparet, Apocrisiarios, et Responsa-
les Se«!is Apostolicae post Synodum
! sextam mitti consuevisse iisdem fa-
I
cultatibus ornatos, quibus antea do-
nari consueverant. Nihil etiam est
immutatum circa rationem, qua an-
tea Synodi Romanae Apocrisiarii ,
vel Responsales Constantinopolim
mittebantur. Facultates vero, quas
indicaviraus, in eo versabantur , ut
causas Kcclesiae Romanae proprias
apud Imperatorem Apocrisiarii pro-
sequerentur, et pro negotiis fidei, ac
disciplinae excubarent. lurisdictio-
nis vero nullam partera attingebant,
nisi ex speciali (!elegatione,quae aut
a Principe aliquando, aut a Summo
Pontifice ipsis fiebat. Legati ergo ,
qui eo tempore quo Synodus Trul-
lana habita est, Constantinopoli mo-
rabantur, iis facultatibus potieban-
tur, quibus praediti fuerant Apocri-
siarii ante Synodum sextam Gene-
ralem, scilicet munere tantum sug-
gestionis fungebantur.
Ktenim Sergius I Romanus Pon-
tifex, qui tunc Kcclesiae universae
praeerat, legationem specialem, ut
Synodo illi adessent Apocrisiariis
,
non concessit: neque proprios, ut illi
Concilio interessent, Legatos desti-
navit. Nam extra controversiam esse
debet Sergium huic Synodo repu-
,
gnasse, eam reiecisse; et quamquam
lustinianus eum flagitaret, ut Synodi

DE STNODO TRULLANA, SEU QUINISEXTA.
decreta probaret , id illuni fortiter
recusasse,quemadmodum praeter ce-
teros luculenter ostendit Baronius
ad annum 692 n. 34 et seqq. Pro-
prie igitur appellati Sedis Aposto-
licae Legati, Synodo Trullanae non
interfuerunt.
Quid est tamen, quod Anastasius
Bibliothecarius in Sergii I vita re-
fert: « lustinianus Imperator Conci-
» lium in Regia Urbe iussit fleri, in
» quo Legati Sedis Apostolicae con-
» venerunt , et decepti subscripse-
»runt»? Scilicet haec intelligenda
sunt de Ordinario apud Imperatorem
Sjnodi Romanae Ecclesiae Apocri-
siario , vel Responsali Basilig Gor-
tynensi Episcopo qui cum aliquo
,
fortasse Romani Pontificis Apocri-
siario, vel Responsali, Sjnodo Trul-
lanae interfuit , quique ob ordina-
rium suum Legati munus, tamquam
Synodi Romanae vel Romani Pouti-
ficis Legatus Constantinopoli habe-
batur ,eaque de causa in subscri-
ptione sua, non quod specialem ul-
lam ad Synodum TruIIanam delega-
tionem consequutus esset, sed quod
Apocrisiarii munere fungeretur, ea
formula uti se posse arbitratus est:
Locum tenens tothcs Synodi Sanctae
Romanae Ecclesiae.
Praetereo id,quod perspicuum est,
si Basilius propriam, atque ut Con-
cilio Trullano adesset a R. Ponti-
fice delegdtionem consequutus esset,
illum, non vero PauIIum Constanti-
nopolitanum, ei Synodo praefuturum
fuisse. Dicam tantum ea, quae appo-
site Pagius notat memorato supe-
rius loco n.l2, scilicet, Legati titulo
Basilium ornatum quoque fuisse tem-
pore sextae Sjnodi, ut patet ex .eius
subscriptione quae act. 18 habetur,
eo tamen titulo auctum tunc non
esse, ut una cum ceteris tribus Le-
gatis vices Concilii Occidentalis in
ea Synodo impleret, cum nec in lit-
teris Agathonis, nec in epistola Con-
stantini Pogonati inter eos recensea-
tur. Secl legatio quaedam ordinaria
illiconcessa fuit ut Responsalem
, » Zaccariam iramanem suum Proto-
ageret ordinarium Synodi Romanae
,
325
nomine, quemadmodura Diaconus a
Papa mittendus, responsa Ecclesia-
stica nomine Pontificis facere debe-
bat. Contigit autem, ut Basilius le-
gationem illara ordinarium post so-
lutam sextam Synodum retinuerit
qua defunctus est in Trullano Con-
cilio. Ex iis autem intelligitur, quo-
modo Anastasius Sedis Apostolicae
legatos huic Synodo interfuisse re-
ferre potuerit.
Nunc est agendum de canonibus
a Synodo Trullana conditis. Etenim
102 canones illam Synodum edidisse
explorata res est apud omnes vete-
res eruditos, recentioresque scripto-
res. Inter hos canones reperiri plu-
res laude omnino dignos, vocari in
controversiam non potest; verum in-
ter eos sunt nonnulli, qui P^cclesia-
sticam disciplinam perturbant, Ca-
tholicam doctritiam olfendunt, et Se-
dis Apostolicae sacra iura laedunt.
Id cum Sergius I Romanus Pontifex
intelligeret, cum ad eum TruIIanae
Synodi canones ab lustiniano II missi
essent, ut auctoritate sua firmaren-
tur, singulari animi fortitudine id
efficere recusavit.
Quanta constantia S. Sergius I Im-
peratori obstiterit, qui hos canones
ab eo probari omnino contendebat,
quid vero conatus sit Imperator con-
traPontificem,quaqueratione ille in-
colunais fuerit,au(iiemus, omissis ce-
teris, ab Anastasio Bibliothecario in
Sergii vita: « Qui Beatissimus Pon-
» tifex penitus eidem Augusto non
» acquievit, nec eosdem toraos (qui-
» bus decreta Concilii continebantur)
» suscipere, vel lectioni pandere pas-
» sus est. Porro eos ut invalidos re-
» spuit, atque abiecit, eligens ante
» mori ,
quam novitatum erroribus
» consentire. Qui Imperator, Sergium
» Alagistrianum in spretum prae-
» nominati Pontificis Romam mit-
» tens, loannem Deo amabilem Por-
» tuensem Episcopum sive Bonifa-
,
» cium consiliarium Apostolicae Sedis
» in Regiam abstulit Urbem. Deinde
» spatarium cum iussione direxit, ut
326
» praodiotum Pontiflcem 5?imiliter in
]>Regiani deportaret Urbem. Sed,
» misericordiaDei praeveniente, Hea-
» t0(jue F*etro Apo^tolorum Priricipe
» sutFrajjraiite, excitatum est cor mi-
» litiae Ravennatis, Ducatus quoque
» Pentapolitani quinon permisere,
> Pontificem in Rejj^iam adscendere
» Urbem. Cum([ue exonini partemul-
» tituilo militiae conveniret, Zacca-
» rias Protospatarius perterritus, et
» trepidans ne a turba militiae oc-
» cideretur, portas quidem civitatis
» claudi, et teneri Pontiticem postu-
» lavit; ip^e vero in cubiculutn Pon-
» tificis ingressus tremebundus refa-
» git deprecans lacritnabiliter, utsui
» Pontifex misereretur ... Exercitus
» autem Ravennatis Urbem ingres-
» sus est per portam B. Petri Apo-
» stoli cum armis et turba in La-
, cillitatis loannem Vllaccusatum fuis-
» teranense Episcopium venit aestu-
» ans videre Pontirtcem Fores Pa-
» triarchii nisi velocius aperirentur,
» in terram mittere minabantur. Prao
» nimia timoris angustia et vitae,
» desperatione Zaccarias Protospata-
» rius, sub lectum Pontificis ingres-
» sus, se abscondit; ita ut mente ex-
» cideret, et perderet sensum. Quem
» Beatissimus Papa est confortatus
» dicens, ut nullo modo timeret, etc»
Narrat deinde Anastasius S. Sergium
ad populi tumultum sedandum in
Lateranense tempium descendisse
ibi sumraa benevolentia populum, et
milites amplexum eum esse, et prae-
sentia sua suspicionem illam dissi-
passe ,
quas vulgi sermone percre-
buerat, eum noctu per vim ab Urbe
fuisse avulsum; populum vero ac mi-
lites a Patriarchio non discessisse
nisi post Protospatarium incredibi-
libus iniuriis affectum, ac Roma pul-
sum; lustinianum denique, iniquicon-
silii sui poenam dedisse, cum impe-
rio tunc privatus, et calamitate per-
culsus sit.
Quid lustinianus II gesserit,
imperio iam recuperato et loan-,
ne VII Pontificatum gerente de ca-
nonibus TruIIanis a Sede Apostolica
probandis iterum laboravit, quae ve-
CAPUT LXXII.
ro loannis VII ajrendi ratio fuerit
in ea re habemus ex Ana-^tasii ver-
bis, quae sequuntur* « Imperator to-
» mos, (|uos antea sub Domno Ser-
» }?io Apostolicae memoriae Pontifice
» Romam direxerat, in quibus altera
» capitula Romanae Ecclesiae contra-
» ria scripta erant, per duos Metro-
» politanos Episcopos demandavit ;
» dirigens per eos et Sacram , per
» (juam Pontificem coniuravit , ac
» adhortatus est, ut Apostolicae Ec-
» clesiae Concilium congregaret, et
» quaeque ei visa essent, stabiliret,
» et quae adversa, renuendo exclu-
» deret. Sed hic humana fragilitate
» timidus hos nequaquam tomos e-
» mendans, per suprascriptos Metro-
» politas direxit ad Principem.» Hoc
autem testimonium ostendit , imbe-
se, non quod TruIIanos canones pro-
baverit, et auctoritate sua firmave-
rit, sed quod eosdem ad Imperato-
rem iterum mitti passus sit, quin di-
serte se eos improbare declaraverit.
Nihil deSisinnio dicam loannis VII
successore , qui 20 diebus Pontifex
fuit. Neque enim Imperator tempo-
ris angustiis impeditus afferre mo-
lestias ullasPontifici memoratam ob
causam potuit. Ex his vero manife-
stum est, usque ad Constantini, qui
, Sisinnio successit, Pontificatum, nul-
, los omnino canonesTruIIanos a Sede
Apostolica probatos fuisse.
Constantinus Romanus Pontifex.
videtur prorsus fuisse is, qui ex ca-
nonibus Trullanis eos tantum non
reiecerit, vel etiara probaverit, qui
neque catholicae fidei, neque rectae
, morum doctrinae , neque Romanae
Ecclesiae disciplinae, neque vetustio-
ribus , probatisque canonibus adver-
sarentur. Etenim deConstantinoPon-
tifice ab Anastasio Bibliothecario ac-
cepimus, eum ab Imperatore lustinia-
no vocatum Constantinopolim fuisse,
cum et non modo perhonorifice pertra-
ctatum tum in itinere, tum in Oriente
esse, sed etiam argumenta ab eodem
Imperatore accepisse amicissimae er-
ga Sedem Apostolicam voluntatis.
 » ,
DE STNODO TRULLANA, SEU QUINISEXTA.
Nam postquam Anastasius narras-
set, eum Roma profectum,Hjdrunti
hiemare debuisse, ait: « Dum vero
» Hydrunti moras faceret, eo quod
» hiems erat, illic suscepit sigil-
> lum imperiale, continens ut ubi , vel non reiicerentur, vel etiam pro-
» denominatus contingeret Pontifex,
» omnes iudices ita eum honorifice
» susciperent, quasi ipsum praesen-
» tialiter Imperatorem viderent. »
De ratione vero qua suam erga
,
Pontificem observantiam lustinianus
ostendit, ita Anastasius prosequitur:
« Domnus lustinianus Imperator au-
» diens eius adventum , magno re-
» pletus gaudio, misit Sacram gra-
» tiarum actione plenam...In die au-
» tem,qua se vicissim viderunt, Au-
» gustus Christianissimus cum regno
» in capite , sese prostravit pedes
» osculans Pontificis. Deinde in am-
» plexum mutuum corruerunt et
» facta est laetitia magna in populo
» omnibus aspicientibus tantam hu-
» manitatem boni Principis. Die vero
» DominicoMissas Imperatori fecit...
» omnia privilegia (Imperator) Ec-
» clesiae renovavit, atque Sanctissi-
» mum Papam ad propria reverti
» absolvit.
Vocatum fuisse Pontificem Con-
stantinopolim ab Imperatore, ut quod
ab loanne VII non impetraverat, tan-
dem aliquando ab eo consequeretur,
non est dubitandum. Eam controver-
siam pertractatam coram Constantino
Constantinopoli a lustiniano esse
luculenter apparet ex iis, quae ha-
bet Anastasius in Gregorii II vita,
qui cum adhuc diaconus Ecclesiae
Romanae esset , una cum Pontifice
Constantino contulerat se Constan-
tinopolim. Inquit enim eo in loco
Anasiasius « Gregorius cum viro
: »
» Sancto Constantino Pontifice ad
» Regiam profectus est urbem,atque
» a lustiniano Principe inquisitus
» de quibusdam capitulis , optima
» responsione unamquamque solvit
» quaesjbionem. » Haec autem argu-
mento sunt, Constantinum, cui Gre-
gorii doctrina nota erat eundem ,
adhibuisse, cum controversia coram
327
Imperatore ea de re pertractaretur.
Hac narrationo etiam ostenditur, ista
Gregorii responsione, quae Pontifice
auctore data sit, id contineri debuis-
se ,ut canones ii Trullani tantum
barentur qui memoratis superius
,
vitiis non peccarent. Etenim est in-
credibile si, Constantinus omnes
omnino canones Trulianos reiecisset,
lustinianum qui tantopere labora-
,
bat de eorundem canonum confirma-
tione tanta benignitate Pontificem
,
prosequuturum fuisse et tam per- ,
spicua fuisse daturum suae in Sedem
Apostolicam observantiae testimo-
nia. Neque vero minus incredibile
est, si Constantinus oranes indiscri-
minatim canones Trullanos probas-
set, Graecos perpetuum de hac im-
petrata ab eo Pontifice confirmatione
, silentium fuisse servaturos. Est igi-
tur prorsus existimandum Constan-
tinum vel non reiecisse , vei etiam
probasse inter TruIIanos canones ,
eos tantum qui neque catholicae
,
doctrinae, neque Ecclesiae universae
disciplinae bonisque moribus, neque
Sedis Apostolicae iuribus repugna-
rent, quemadmodum praecipue2, 13,
16, 30, 36,55, 67, 82 canones iis ad-
versabantur.
Hanc ipsam loannis VIII Romani
Pontificis de canonibus TruUanae
Synodi fuisse sententiam coiligitur
a Pagioad an. 692, aliisque ex ver-
bis Anastasii Bibliothecarii in prae-
fatione, quaeidem Pontifici, VllSjn-
odi versionem latinam dicavit: «Apo-
» stolatu Vestro decernente...EccIe-
» sia recipit Sanctorum Conciliorum
» regulasdumtaxat,quae necrectaefi-
» dei,nec probismoribusobviant,sed
necSedisRomanaedecretisad modi-
» cum quid resultant, quin potius ad-
» versarios id est haereticospotenter
» impugnant.Ergoregulas,quasGrae-
» a sextaSynodo perhibent editas,
ci
» ita in hac Synodo principalis Se-
» des admittit, ut nullatenus ex his
» recipiantur, quae prioribuscanoni-
» bus, vel decretis Sanctorum huius
» Sedis Pontiflcum, aut certe bonis

328
» inoribus inveniuntur adversae. »
Ex his lacile ostenditur, (juae Sedis
Apostolioae de Canonibus Trulianis
sententia fuerit. lilud vero certum
est, licet concedatur Sedem Apo>to-
licam, ea ratione, qua dixiraus, Ca-
nones Trullaiios probasse inde ta-
, extra eas regiories, quibus praeeraut
men non •••'nui, *()< oanones a Sede
I>E
Est hoc communiter receptum
ter homines ab Ecclesia Catholica
alienos, ut vel excitatas gravissimas
de religione controversias, levitatis
accusent, vel dissidia quae ob nego-
tia magni momenti in Ecclesia sunt
commota, imprudentiae, ac dominan-
di cupiditati praecipue tribuant, qua
RR. Pontifices in iis rebus pertra-
ctandis animatos fuisse contendunt.
Perspicuum huius rei continent te-
stimoniura, quae Protestantes passim
affirmarunt de oborta saeculo octavo
controversia inter sacrarum imagi-
num hostes et catholicos qui ve-
,
,
tustissimum, piumque imaginum sa-
crarum cultura propugnabant. Su-
perstitioui enira deberi cultum hunc
acatholici affirraant, de superstitione
tollenda adversarios imaginum labo-
rasse, quaestionem de ea re non ta-
lem esse potuisse, ut Ecclesiae tran-
quillitas perturbaretur, RR. Ponti-
fices praesertira iraprudenter se, ac
intoleranter in ea re gessisse.
Ad hoc confirnjandum satis est ea
legere, quae in Historia Scriptoritm
Ecclesiasticorum litteraria Guillel-
mus Caveus perstringit in conspectu
saeculi Eiconoclastici. Contemnit e-
nim ibi raemoratura superius Ima-
ginura cultum per superstitionem
,
illum invectura ait, leges contra iraa-
gines latas corameraorat veluti sa-
pienter proraulgatas ab hominibus
boni Reipublicae et Ecclesiae stu-
, erit taraen opportunum hic eam re-
diosis conventus ab Episcopis Ico-
, censere prout a Concilio Tridentino
noclasticis per vim meturaque ha-
, sess.25 decreto de invocatione, vene-
bitos ,veluti legitimos traducit, et
,
c\PUT Lxxm.
Apostolica receptos, nniver??am Ec-
clesiam respicere. Etenim .Synodus
Trullana, particularis Synodus fuit;
nequc Roraanorum Pontificum ali(|uis
iussit umciuam, canones de diseiplina
ab eo latos obtinere debere etiam
,
Episcopi, qui illos condidLTunt.
CAPUT LXXin.
HAKRESI ICO.NOCLASTARUM.
in- tamquam auctoritaic pi-i.. .'j. Ec-
clesiae conventus
; catholicos vero
vituperat, Romanos Pontifices cultus
imaginum assertores aspernatur, at-
que oecumenicura Ecclesiae habitum
in ea causa Concilium septimum ir-
ridet ,cuius participes praesertim
fuerint « Miselli utique Monachi pa-
triarcharum nomina , ac personas
splendide eraentiti. » In eandem sen-
tentiam loquutus est de memorata
controversia Moshemius inlnst. H.E.
saeculi 8 parte 2 cap. 2 et 3. Totam
denique, ut ceteros praeteream , to-
tara, inquara, huius facti historiam
Potterius perturbat tora. 2 de Ves"
prit de V^glise etc. cap. 19 illaraque
in catholicorum dedecus convertere
conatur.
Est vero hic opportunum brevi
referre quae haeresis huius histo-
,
riae suramam continent. Inde enim
facile cuique apparebit de gravis
moraenti negotio in quo iniuriam
,
perraagnam religio catholica patie-
batur, in ea controversia pertracta-
tum esse, Iconoclastas inique egisse,
quae egerunt Romanos Pontifices
,
vero ea fortiter sapienterque gessis-
se, quae ad religionis defensionem
muneris %amplissimi a Christo illis
collati partes requirebant.
Licet sit oranibus facile cognitum,
quae sit Ecclesiae catholicae doctri-
na de sacrarum imaginura cultu,
rationeet reliquiis sanctorum, et sor

DE HAERESI ICONOCLA.STARUM.
cris imaginihus tradita fuit. Ttaque
Conjilium Tridentinuni postquam in
eo decreto doctrinam catholicam de
veceratione sanctis adliibenda, de eo-
rundem invocatione, atqiie interces-
slone eos praeterea da-
tradidisset,
mnandosesse docuisset, qui affirmant,
sanctorum reliquiis venerationem
atque honorem non deberi, vel eas,
aliaque sacra monumenta a fidelibus
inutiliter honorari, atque eorum opis
impetrandae causa , sanctorum me-
morias frustra frequentari, haec de
Imaginum sacrarum cultu docuit:
« Imagines porro Christi , Deiparae
» Virginis, et aliorum Sanctorum in
» templis praesertim habendas , et
» retinendas eisque debitum hono-
, memorata
» rem et venerationem impertiendam.
» Non quod credatur inesse aliqua in
» iis divinitas , vel virtus propter
» quam sint colendae; vel quod ab
» iis sit aliquid petendum, vel quod
» fiducia in imaginibus sit figenda
» veluti olim fiebat a gentibus, quae
»*in idolis spem suam collocabant
» sed quoniam honos, qui eis exhi-
» betur, refertur ad prototjpa, quae
» illae repraesentant: ita ut per ima-
» gines , quas osculamur et coram
» quibus caput aperimus, et procum-
» bimus, Christum adoremus, et San-
» ctos , quorum illae similitudinem
» gerunt, veneremur; id quod Con-
» ciIiorum,praesertim vero secundae
» Nicaenae Synodi decretis contra
» imaginum oppugnatores est sanci-
» tum. »
Haec vera Ecclesiae catholicae de
sanctorum imaginibus doctrina
Hanc qui superstitionis accusaverit,
nullam aliam ,
quam aut
aut iniqui in Ecclesiani animi ratio-
nem art^erre poterit. Erat
vertendum ut luculentius constet,
, ginum obtineret , qui ad propagan-
nonnisi inimico in Ecclesiam catholi-
cam consilio evenire potuisse, ut aut
veteres, aut recentiores huius cultus
adversarii de Ecclesia ipsa detraxe-
rint, veluti si, imaginum sanctorum
cultu recepto ac probato , aliquid
, dosque eorundem exemplo christia-
commiserit, quod superstitionis ac-
cusationem pati pos>et.
;
,,
329
Neque nobis contra saeculi octavi
Iconoclastas cultum Imaginum sacra-
rum asserentibus, ac veram Ecclesiae
doctrinam de ea re propugnantibus
obiici posset, illorum temporum Ec-
clesiae mentem ex
Concilii Triden-
tini tanto post tempore habiti testi-
monio, et decretis, non apposite de-
monstrari. Columna enim veritatis
Ecclesia testimonium de sententia
qualibet sua, Concilii Tridentini tem-
pore explicare potuit, etiam ita, ut
quolibet vetustiori tempore talem
fuisse de eadem re Ecclesiae senten-
tiam certissime confirmet. Concilium
autem ipsum Tridentinum dum haec
Ecclesiae doctrinae capita superius
sess. 25 credenda propo-
suit, iuxta catholicae et apostolicae
Ecclesiae usum, a primaevis chri-
,
stianae religionis temporibus rece-
ptum , sanctorumque patrum con-
sensio?iem, et sacrorum Conciliorum
decreta doctrinam de his rebus tra-
dendam curavit.
Haec perpetuo de sacris Imagini-
bus Ecclesiae catholicae sententia
fuit. Ubi vero de sacrarum Imagi-
num usu sermo sit, manifestum est
, magnum interesse discrimen inter
prima a religionis christianae ortu
tempora et posteriorem Ecclesiae
,
aetatem. lis enim temporibus qui- ,
bus tanta erat Ethnicorum in chri-
stianos crudelitas, et continua per-
sequutio, non adeo frequens iraagi-
num sacrarum usus fuit, prout tein-
poribus posterioribus factum est. Et-
enim cum tandem aliquando post ,
est. ferme tria vexationum ac periculo-
rum saecula, pacem Ecclesia conse-
inscitiae ,
quuta esset, contigit, ut frequentius,
ac deinde, pro locorum gentiumque
id animad- diversarum ratione, ubique usus ima-
dam et augendam erga Christum
,
Servatorem, Beatissimam Virginem,
Martjres, ceterosque Sanctos vene-
rationem ac religiosam observan-
,
tiam atque ad excitandos animan-
,
nos ad pietatis constantiam, impri-
mis conferebat, Tn oa "i-.iK^^ra re Con-

330 CAPUT
stantino Magno amplissima laus est
tribuenda, (jui teste Eusobio de vita
eius lib. 3 cap. 35 novam urbem a se
conditam Constantinopolim , atiiue
loca urbis illius illustriora, et pala-
tium praecipue imperatorium sacris
imaf^inibus ornandum curavit.
Cum diu ob imaginum sacrarum
cultum, atque usum nullam vexa-
, tratum imagines delendas esse iube-
tionem passi essent Christiani re- , ret, quurum cultus perspicuam ido-
pente saeculo octavo ob eam rem
gravissimam diuturnamque perse-
, circo Deo iniuriam irrogaret. Isti
quutionem perferre coacti sunt. Non
immorabor in iis quae ludaei ac
, ,
Moharamedani contra imagines pri-
mum hac aetate moliti sunt. Itaque
omittam ea singillatim referre, quae
ludaei cuiusdam hominis in christia-
nos odio infiammatus Yesidus Mo-
hammedanorum Califus concessit ad
evertendas , deiiciendasque sacras
Christianorum imagines iis in regio-
nibus, quae eius potestati suberant;
qua tempestate durante christiani
fortunarum ac patriae iacturam
, ,
atque exilii poenam pati debuerunt,
eo quod liuic nefario Califi decreto
non obtemperarent. Certum est vero
hanc vexationem haud ita diuturnam
fuisse prout ludaeus ille speraverat.
Yesidus enim, vix exactis duobus
annis ac dimidio ex quo imagines
, mnendasque curaverat.His hominibus
evertendas iusserat mortuus est.
, auctoribus Leo imperii sui anno un-
Perfidus vero ille ludaeus, qui Ye-
sido diuturnum felicissimumque re-
gnum dolo malo fuerat vaticinatus,
si imagines christianorum delendas
imperasset, iussu Walidi Caiifi, qui
Yesidi filius erat, capite damnatus
est eo quod cum diu regnaturum
,
patrem suum spopondisset, ille brevi
mortuus esset. In his inquam nou
immorabor quae velut teterrimi
,
belli contra imagines sacras commoti
prolusionem attulerunt.
Veniam igitur ad provincias, quae
Imperio Romano suberant. Leonis III
Isaurici Imperatoris iussione perma-
gna vexatio contra christianos ima-
gines sacras colentes decreta fuit ,
easque imagines evertentlas ac con-
fringendas esse, statutum est. Leo
natus fuerat obscuro genere in Isau-
,
LXXIII.
ria et multo3 vitae suae annos in
,
ignobili fortuna ac conditione vep-
satus erat. Ne^iuissimi tamen duo
ludaei imperium illi fuerant vatici-
nati, quibus cum Leo promisisset se,
siimperium consequeretur, quidquid
in eorum gratiam esse facturum, ii
petierunt, ut post imperium impe-
,
lolatriam contineret, et gravem id-
ludaei dum haec Imperatori suade-
bant, odium illud acerbissimum ex-
plebant, quo eorundem natio semper
fuit contra christianos inflammata.
Intelligebant enim imaginum ever-
sione magnam iniuriam christiano-
rum religioni afFerri, christiancjs ve-
ro luctuosam valde, et calamitosara
tempestatem esse toleraturos quos ,
sciebant quidquid pati paratos esse,
quam Imperatori ista iubenti obse-
cundare. Praeter ludaeos vero, ad
Imperatoris animuni contra imagi^
nes commovendum accesserunt etiam
alii scelesti homines , atque in his
praecipue Constantinus Nacoliae in
PhrygiaSalutari Episcopus, qui cum
Yesidi decreto imagines essent ever-
tendae easdem deiiciendas conte-
, ,
decimo Christi 726 edictum tulit,
,
quo imaginum cultus in provinciis
sibi subiectisprohibebatur.
Eo edicto ab Imperatore lato Po-
pulus Catholicus vehementer otfensus
et non modo Constantinopoli ,
est ,
sed etiam alibi, ad suam Imperatori
I
resistentiam ostendendam , seditio-
nem excitavit. Leo qui in magno
,
versabatur metu ac discrimine
, ,
eo quod Mohammedani Costantino-
poli imminerent, ad populum lenien-
dum subdoia ratione edictum a se
,
promulgatum interpretandum atque
explicandum curavit, illud affirmans
praesertim, mentem suam fuisse dum-
taxat ut imagines editioribus in
,
locis ponerentur ne populus eas
,
posset osculari, quod ignominiosum,
atque sanctis iniuriosum esse con-

DE HAERESI ICONOCLASTARUM.
tendebat. Haec taraen ille ad peri-
culura declinandura falso affirmabat,
re autem vera, prout in edicto sta-
tuerat , iraagines deiici , earuraque
cultura tolli volebat.
Huius cultus interea defensionera
pro rauneris sui ratione Gerraanus
Patriarcha Constantinopolitanus sus-
cepit, qui penitus Iraperatoris nefa-
rium consilium inteliigebat, et ex-
plicationem edicti ab eo datara, ti-
mori , ac periculo , in quod is inci-
derat, tribuendara esse videbat. Ger-
raanura vero in ea re deceptura rai-
nirae esse, factura ipsura ostendit.
Postquara enira Constantinopolis ob-
sidione Mohararaedanorura liberata
est, et Imperator raetum deposuit
facile intellectum fuit , num
edicto suo proraulgando raentera ha-
buisset tantummodo imagines editio-
ri iu loco collocandi atque impe-
, Leonis conatus irapediverunt, Pon-
diendi , ne populus illas osculare-
tur. Itaque , prout superius signifi-
catura est, Gerraanus Imaginura de-
fensionem peragendam suscepit, Epi-
scopos quos Imperatori favere intel-
ligebat, ad rectam sententiam, atque
ad officium revocare conatus est,
scriptis idcirco litteris studiosissi-
rais ad Constantinura praesertim
, ,
de quo antea loquuti sumus et ad
Thoraam Claudiopolitanum Episco-
pum quos errori studere sciebat.
,
Tura ad Sedera Apostolicam se con-
vertit, et Gregorii II, qui tunc Ec-
clesiae praeerat, auctoritatem atque
sententiam iraploravit. Gregorius
autem, re cognita, gravissimis litte-
ris ad Germanura raissis de eius
virtute constantiaque cum eodem
, fecit ut expeditius posset cultum
gratulatus, doctrinam Ecclesiae ca-
tholicae de Imaginibus quemadmO- ,
dum dignitatis eius partes require-
bant, fuse docteque tradidit, et con-
firmavit.
Ad ista tempora referuntur raotus
illi Italiae
,
quibus factura est ut
Imperatoris Graeci dominatus in his
provinciis. extingueretur. Nam cum
non solum a Germano, sed etiam a
Leone ipso Isaurico Gregorius II cer-
tior factus esset de iis, quae Imagi-
, ;
331
num sacrarum causara respiciebant,
Pontifex ob apostolieae sollicitudinis
rationem teneri se existiraavit ut ,
Iraperatorcra ab errore revocaret
atque etiara apud iilum, Imaginum
cultura, quera Ecclesiae doctrina con-
tinebat, defendere conaretur. Plures
igitur ad Leonera litteras de ea re
scripsit, et Roraae Conciliura prae-
terea habuit, in quo sacrarum Iraa-
ginum oppugnatores damnati, et ca-
tholicum dogma de earundem Iraa-
ginum cultu confirmatum est. His
Leo graviter indignatus , ultionem
de Pontifiee sumere statuit , eura
iniquissirae afflixit, insidias in illum
molitus est, atque ei.us caedera ten-
tavit. Quaraobrera Populus Romanus
is in universus, et incolae Pentapolis, at-
que Exarchatus, de Pontifice defen-
dendo unanimi proposito studiosi ,
tificera incoluraera, et Iraaginum cul-
tura in pristino honore servarunt ,
atque interea Roraanorum Pontificum
in has Italiae provincias dominatio-
nem initium habuisse historia illius
aetatis ostendit.
Summam vero in errore suo pro-
pugnando pertinaciara Iraperator af-
ferebat. Nara his malis minime fra-
, ctus, crudeliorem se et scelestiorem
erga Imaginum cultum earumque
veneratores exhibuit. Itaque Gernia-
num Patriarchara quera raemorati
,
cultus assertorem fortissiraura no-
verat, patriarchatu spoliavit, atque
exiiii poena mulctavit eique Ana-
,
stasium virum nefariura, Iraaginum
, sacrarum acerbissimum hostera suf-
,
illura evertere, et catholicos ei cul-
tui addictos crudelius vexare.
Praeter cetera scelera, quae tunc
ille coramisit, peculiarera raentionem
raeretur imperata ab eo Iraaginis
Christi Crucifixi eversio, quae anti-
, quissiraa erat atque in aedis Irape-
ratoriae vestibulo posita , et quam
Populus Constantinopolitanus magna
religione colebat. Patefacto Irapera-
toris consilio, ac mandato de huius
Imaginis eversioae,precibus primum,
332 CAPUT
deinde rainis populus conatuf? est hoc
scelus avertere. Cuia niliil tanicn
minis suis ,
precibus(|ue prollceret ,
ad tacinus impediendum e scalis de-
iecit atque interlecit hominem, qui
illas ad Imaginem evertendam ascen-
derat. Tunc vero Imperator in Ima-
ginum cnltores furiosius desaeviit,
pluresciue interfecit ex iis, qui huius
facti, quod mox recensuimus, parti-
cipes fuerant, vel ab Imaginum cultu
desistere nolebant.
Addidit praeterea Leo crudelitati
suae incredibile paene barbariei ex-
emplum, cum publicam Constantino-
polis bibliothecam combussit. In ea
duodecim docti viri Praefecto bi-
, vius catholicos insectari, et perti-
bliothecae ipsius moderatore, ad lit-
teras et religionem cives Constanti-
nopolitanos informabant. Hi omnes,
quod assentiri Imperatori noluissent
in Iraaginum cultu despiciendo in
, vexaret, et poenas darent, eo quo(
bibliotheca inclusi, una cum biblio-
theca eo iubente
, ,combusti sunt.
Hoc autem tam atroci scelestoque
, Pontificem capturum, et urbem prae-
facto, ingens rarissimorum codicum
copia deperdita est. Tanta Impera-
toris facinora omnes ad indignationem
contra illum commoverunt. Cum
nuntius Romam allatus esset de de-
iecta Constantinopoli Servatoris ima-
gine, Romani laureatas Leonis ima-
gines, quae in urbe erant, ludibrio
habitas everterunt. Pontifex vero
suis ad Leonem , atque ad Anasta-
sium invasorem Patriarcham litte-
ris,Imaginum cultum ab omni su-
perstitionis atque idololatriae accu-
satione defendit, et Leonem ineptum
vanumque hominem esse declaravit,
qui iterum caedis ipsius Pontificis
inanes minas fecisset, de cuius inco-
lumitate omnes Itaiiae populi solli-
citi erant, et nihil idcirco sibi pot-
erat ab Imperatore timere.
Gregorio II anno 731 mortuo Gre-
gorius III suffectus est; atque is non
minorem, quam eius decessor curam
in Iraaginum sacrarura cultu propu-
gnando demonstravit. Itaque statim
ab initio pontificatussui, missis le-
gatis scriptisque pluribus litteris,
, catholicorum conditio post Leonis
studuit Leonem ad sententiam ca-
LXXIII.
tholicam perducere , et eundem ab
Kccle>ia diutius vexanda deterrer'».
Nihil tamen se proUcere intelli^/. n^,
nullamque spem superesse sentiens
fore, utImperator mentem mutaivt,
Concilium Romae liabuit, cui nona-
ginta tres Episcopi interfuerunt. Iq
eQ autem Ecclesiae communionei
,
privati sunt quicumque aut Imagi
nes evertere , aut aliquam ii8dei
iniuriam inferre ausi fuissent; quoc
Concilii decretum frustra quidem ,
sed tamen studiose ad Imperatorem,
et ad Pseudo-Patriarcham deferen-
dum curavit.
Leo interea, eiusque asseclae gra-
nacius consilio suscepto adhaerere
visi sunt. Inflammatus indignatione'
contra Pontificem atque Itaios Im-,
perator plura molitus fuit , ut eos
tanta constantiu illi restitissent. Itap-'
que comparata classe sperabat se
cipue , finitimasque regiones vasta-
turum se esse. Contigit vero , De(
Ecclesiae opem ferente, ut classis ii
Hadriatico mari, oborta saeva tem-'
pestate naufragium fecerit. Cum ini-
quae spes Imperatoris fallaces ita
fuissent, alia ratione Pontificem af-
fligendum constituit. Epirum Illy-,
ricum Macedoniaip e Patriarchatu
,
Romano subtrahendam, eUConstanti-
nopoiitani Patriarchae potestati sub-
iicendas eas provincias iussit; quo
facto schismati illi gravissimo viam
stravit, quod saeculo nono Latinam
Ecclesiam inter et Graecam confla-
tum est. Prohibuit denique quominua
Pontifici in posterum quotannis sol-,
veretur magna auri summa, quam
veteres scriptores veluti praestatio-
nem Pontifici quotannis numerandam
significaverunt.
Quanta fuerit calamitas, quam Ec-
clesia perferre debuit ob Leonis
Isaurici scelus, satis aperte demon-j
strant, quae de eiusdem regni histc
ria perstrinximus. Nuuc quae fuerit
mortem, referendum est. Successii

D7. IIA^^-IK.SI
Lconi Constantinus cius filius
Copronjmus cst appellatus, co quod
cum baptizaretur adliibito Immersio-
nis ritu sacrum fontem stercore
, 338 quidem Episcopi, quorum nullus
foedavisset. Cum primum Constan-
tinus patri suffectus est, catholicos
sibi valde iratos offendit, qui ex
eiusdem raoribus consiliisque intel-
ligebant, quam adverso erga catho-
licam religionem esset animo. Hinc
facileArtabasdo cognato suo fuit
qui a Constantino defecerat Con- , absoluta est. Satis apparet ex con-
stantinopoli potiri, et ad Imperium
quoque obrepere. Sed post biennium
Constantinus, capto Artabasdo una
cum libcrisuna simul omnibus
, et
obcaecatis, imperium recuperavit
cura raagno cathoiicorum metu. Ve-
rum ille comprimere quodammodo
virus animi sui corapulsus est, quan-
diu teterrimum bellura cura Sarace-
nis perduravit. Etenira missos a Zac-
caria Pontifice legatos honorifice ex-
cepit, duos fundos Ecclesiae Romanae
donavit, atque ita demura se gerere
visus est , ut consiliura menteraque
mutasse censeri posset.
Sed haec a Constantino non pro-
positi rautatio verura forraido ex
, nominati sunt Germanus Patriarcha
belli periculis concepta extorquebant;
etenim devicit iile tandem ac fu- , prius, loannes Damascenus monachus
gavit Saracenos. Ea victoria parta,
ut se metu liberatum sensit, expe-
ditum etiam se existimavit ad reno-
vandam Imaginura cultorum vexa-
tionera. Quo autem posset videri
iuris ordine sei vato agere,statuit an-
no 754 Conciliura oecumenicum Con-
stantinopoli esse habendura. Quara-
quam vero ad legitimam oecumenicara
Sjnodura celebrandara notum esset
requiri generalem Episcoporum con-
vocationem Romani Pontificis aucto-
ritate faciendara, Pontificis Sjnodo
praesidentiam , eiusque confirmatio-
nem: suara tamen Sjnodum Copro-
njmus oecumenicara esse afiirraavit,
et septimae Sjnodi oecumenicae no-
mine ab eo atque ab Iconoclastis pas-
sim illa appellata est, licet ad Sjn-
odum, Orientis tantum Episcopi ico-
noclasticis rebus studentes, non con-
suito Romano Pontifice , atque ab
,,
ICONOCLASTARUM. 333
,
qui Imperatore ipso vocati sint, qui Sjn-
odalibus actionibus intorluit.
Iconoclastarum haec Sjnodus, cui
catholicus erat, interfuerunt, habita
est partim in aedc Imperatoria, quae
erat in Asiae litore in Constantino-
polis conspectu, partim in ipsa urbe,
in Basilica, quae Blachernensis di-
cebatur , et cum die 10 Februarii
coepisset , die 8 Augusti anno 754
silio ab Iniperatore eiusque asseciia
suscepto Sjnodum istam celebrandi,
quid in ea esset decernendum. Quare
etsi Sjnodi acta interierint, tum ex
scelestorum hominura proposito, qui
eam habuerunt, tum ex monumentis
veteribus ad factura istud pertinen-
tibus colligitur, in ea Sjnodo haec
gesta fuisse. Scilicet in definitione
fidei Imaginum cultum delendura ,
easque evertendas esse decretum est,
et gravissimae poenae sunt iis irapo-
sitae, qui non obteraj)erassent. Ana-
thema praeterea contra Iraaginum
cultores oranes pronuntiatum est, et
singillatim in anathemate ferendo
Constantinopolitanus G-eorgius Cj-
,
presbjter qui in Im.aginura sacra-
,
rum cultu defendendo constantiores
se , fortioresque demonstraverant.
Denique Anastasio Pseudo-Patriar-
cha Constantinopolitano mortuo, ab
Iraperatore in Sjnodo suflfectus est
Constantinus monachus, et S^daei ia
Pamphjlia Episcopus, horao nequis-
simus et Imaginum sacrarum aper-
tissimus hostis. Sjnodo absoluta Ira-
perator bellum contra catholicos quo-
dammodo instauravit. Coram se, in
media urbeConstantinopolitana, cum
raagno apparatu auctoritatis, decre-
tum Sjnodi recitari iussit, illudque
ad omnes Imperii provincias mitten-
dum curavit. Tum Iraagines sacrae
generatim confractae combustae , ,
contemptaeque sunt, praesertim ope-
ram dante nefario Constantinopolis
Pseudo-Patriarcha Constantmo. Ve-
rum magno numero catholici resti-

334 CAPUT Lxxm.
tcTunt, ei quodvis poenarum genus
pati potius voluerunt , quana impio
isti (lecreto morem gerere. In ea
autem constantia confirmati sunt
praeeipue Paulli I Roniani Pontificis
auctoritate, et Patriarcharum Orien-
taiium exeraplo,(iui Copronvmi Syn-
oiio numquamassentiri voluerant.Im-
perator in catholicos crudelissimam
egit persequutionem, praecipue vero
monachos vexavit quos graviores ,
existimabat conatibus suis adversa-
rios. Eos, quibus copia non fuit vel
Romam, vel in alia tuta loca se re-
cipiendi,non modo contumeliis atque
aliis poenis, sed etiam morte mul-
ctavit interdicto simul monastico
, lum haec ficte agere. Cum enim sub
instituto, monasteriis, templis mo-
nachorum, sacra supellectili incensis,
aut direptis, aut va^tatis.
Peculiarem vero laudis mentionem
meretur inter eos Stephanus mona-
sterii S. Auxentii praefectus, cuius
constantiam atque in defendendo
, intellexit. Parabat etiam patris sui
Imaginum cultu fortitudinem, nullo
artificio, nullis Episcoporum Icono-
clastarum hortationibus , exilii car-
cerisque squalore frangere Impera-
tor potuit atque idcirco ab eo die
, cipua continent eorum , quae post
28 Novembris 767 extremo supplicio
mulctatus fuit.
Dici vix potest, quanta saevitia
deinde Constantinus contra sacrarum
Imaginum cultores furere progres-
sus sit, praesertim, quod nonnullos
ex administris suis huic cultui clam
devotos compererit quos suppliciis ,
exquisitis et morte affecit. Invehi
, lam vero harum rerum expositio
etiam tunc incepit contra Sanctos ,
eoruDique reliquias, contra Beatissi-
mam Virginem ,
quam homo scele-
ratissimus palam offendit.Per eadem
tempora conatus est Pipinum Fran-
corum Regem in erroneam senten-
tiam suam perducere. Sed legati Co-
pronymi coram Romani
Pontificis
legatis confutati, et erroris convicti
sunt. His conatibus reiiciendis ac-
cesserunt Episcopi Gallicani, qui con-
ventui Gentiiiaco praesentes eandem
sententiam propugnarunt. Accessit
Stephanus III Rom. Pontifex, qui in
Concilio Romae habito anno 769, Co-
,
pronjmi nefaria Synodi acta resci-
dit. Dedit tandem scelerum suorum
poenas iu>tissimas Constantinus, qai
post^juam Ecclesiam tantopere vexa*-
set, et imperii sui provincias catho-
licorum sanguine replevisset, ex te-
terrimo morbo cuius incredibilis
,
acerbitas explicari vix poterat, tan-
dem die 14 Septembris anno 775 mor-
tuus est.
Eo sublato, videbatur Ecclesia re-
spirare, quod Leo iV Copronjmi fl-
lius benevolum se ab initio catholi-
cis , Imaginum sacrarum cul-
et in
tum propensum ostenderet. Verum
non multo post intellectum est, il-
Irenis uxoris suae pulvinari duas
imagines sacras fortuito reperisset,
vehementer excanduit, illam consor-
tio et consuetudine sua privavit
,
atque in eos graviter animadvertit,
quos imagines illas Ireni tradidisse
facinora renovare , sed pestilentia
correptus an. 780 obiit, atque ita no-
vis calamitatibusEcclesiam liberavit.
Quae hactenus perstrinximus prae-
ortam haeresim iconoclasticam usque
ad Concilii VII Generalis tempora
evenerunt, in quo Concllio sacrarum
Imaginum cultus vindicatus est. Hoc
autem fuse, doctissimeque inter ce-
teros a Cardinali Baronio
, Pagio, ,
Natali Alexandro Cardinali Orsio
,
pertractatur.
satis per se demonstrat, num de re
parvi momenti ageretur,et num tan-
tus iste motus imprudentiae catho-
licorum , an potius Iconoclastarum
nequitiae tribui debuerit. Facile in-
legitimum Imaginum sa-
telligitur
crarum cultum quem Ecclesia ca-
,
tholica profitetur, nihil superstitio-
sum, aut quod idololatriae suspicio-
nem afferat , continere. Is cultus ad
observantiam sanctis exhibendara ,
ad pietatem fovendam, ad virtutum
exempla fidelium imitationi propo-
nenda, est opportunissimus. Ageba-
tur de cultu ubique in Ecclesia re-
 DE HAERESI ICONOCLASTARU
cepto, cuius eversionem ludaei pri-
mum, tum homines improbi machi-
nabaiitur. Romanorum praesertim
Pontificum proprium erat, fideles in
Ecclesiae doctrina de ea re confir-
mare , eos ab errore arcere tradi-
tam iis a Domino potcstatem coer-
[)E corvciLi; .
•: ge.nc:kalis
Synodum Episcoporum Iconocla-
starum illegitimam, sed valde nu-
m^ro copiosam Constantini Copro-
, tunc Ecclesiae praeerat, se conver-
njmi iussu habitam esse, superius
tradidimus, atque illam ab Iconocla-
stis honorifico Concilii septimi Ge-
neralis nomine appellari consuevis-
se. Loquamur nunc de vero, ac le-
gitimo Concilio septimo Generali,
quod anno 787 habitum fuit ad sa-
crarum Imaginum restitutionem.
Leo IV Imperatore mortuo im-
perialis potestas ad eius filium Con-
stantinum devenerat. Sed cum is de-
cennis esset, Irenes illius mater, suo
et filii nomine imperio praeesse coe-
pit. Irenes quidem imaginum sacra-
rum cultus fuerat perpetuo studio-
sa; ab initio tamen suae administra-
tionis reipublicae, minime pctuit id
omne statim efficere, quod eius erga
imagines observantia postulasset.
Plane sentiens, quam difficilia essent
tempora, eo se aliquandiu continere
debuit , ut libertatem omnibus im-
pertiretur de eo cultu loquendi ac
iudicandi pro arbitrio, et monacho-
rum etiam institutum amplectendi.
Cum vero anno 784 PauUus, qui
Nicetae Constantini successori in pa-
triarchatu Constantinopolitano suffe-
otus fuerat in morbum incidisset,
, D. Petri desumpto confirmari. Prae-
et abdicans patriarchatu Constanti-
nopolitano ad monasterium confu-
, odus haberi posset, conditionem ad-
gisset, ac praeterea coram Impera-
trioe et Senatu deplorans, se ali-
qur.ndo Iconoclastis adhaesisse, atque
affi:'mans'necesse esse Sjnodum oe-
cumenicam celebrari, inter istas que-
relas suas mortuus esset, Irenes his
335
cendi errorum disseminailopes ubi ,
Ecclesiae causa id postulat exer- ,
cere. Haec omnia ex adducta su-
perius historia exsistunt. Reliquum
est ut concedatur ipsam factorum
, ,
, narrationem manifestam adversa-
,
riorum confutatio :cm suppeditare.
CAPUT LXXIV.
ad sacras imagines restitue.\das celebhatione.
excitata, die 29 Augusti ad Hadria-
num I Romanum Pontificem qui ,
tit. Exposito in suis litteris consi-
lio suo de Concilii oecumenici cele-
bratione, a Pontifice petiit ut hoc ,
fieret ex eius auctoritate, et Conci-
iio sive per seipsum, sive per lega-
tos praeesset. Praeter istas Irenis
litteras accepit etiam Hadrianus epi-
stolam a Tarasio, qui intimus Im-
, peratoris administer fuerat, quique
invitus, sed ea conditione, ut oecu-
menica Synodus haberetur, patriar-
chalis dignitatis sibi collatae acce-
ptationi consenserat. Is igitur missa
ad Hadrianum fidei suae professio-
ne, eundem precabatur, ut Sjnodum
halDendam indiceret.
Hadrianus his litteris respondens,
in ea praesertim epistola, quae die
26 Octobris anno 785 ad Constanti-
num, et Irenem scripta est, senten-
tiam suam patefecit, assentiri se af-
firmans, ut oecumenica Sjnodus ad
restituendas Imagines sacras cele-
braretur de qua re catholicae Ec-
,
clesiae doctrinam explicavit illud ,
inteT:' cetera animadvertens cultus ,
istius sanctitatem argumento gra-
vissimo ex traditione Successorum
terea concedens, ut oecumenica Sjn-
iecit, ut antea Sjnodi adversus sa-
cras Imagiiies habitae abrogarentur,
atque ut Imperator, eius Mater, Pa-
triarcha, ac Senatus iuramento pro-
mitterent, se Episcopis et Legatis,
Sedis Apostolicae libertatem omnem
n3« CAPUT LXTIV.
trihutnros esse ad doj^ma catholicum
apt rte propuj^nandum.
Po^t haec Hadrianus Legatos suos
Constantinopolim misit Petruni Ar-
chipri*sbyterum S. Petri, et Petrum
Rumani monasterii S. Sabbae Abba-
tem, (jui nomine et auctoritate sua
coiicilio praeesse debebant. Eo au-
tem tempore, quo Legati Constanti-
nopolim pervenerunt, Episcopi ma-
gno numero, et Legati reliquorum
Patriarcharum eo profecti fuerant.
Quare cum omnia rite peracta esse
vi-Jerentur, quae spectare poterant
a«.l incipiendam Concilii celebratio-
nem, statutum est, ut calendis sex-
tilibus anni 786 illud inchoari debe-
ret, prout revera Constantinopoli in
Basilica SS.Apostolorum fieri coepit.
Verum cum haec evenirent, Epi-
scopi Iconoclastae,4ui intelligebant,
eorum factioni ex istius concilii ce-
lebratione extremam perniciem im-
minere, milites pracsidiarios in urbe
Regia commorantes, qui Constantini
Copronymi erroribus erant infecti,
facile excitaverunt. Hi autem ad Ba-
siiicara, in quani Episcopi convene-
rant, se contulerunt, et gladiis in-
tentatis, sumraa audacia minati sunt,
eos saluti suae non consulturos si,
decreta contra Iraagines antea lata
obrogare voluissent. Tirauit Irenes,
ne si eo tempore his railitibus acrior
resistentia opponeretur, gravius ali-
quod raalum oboriri posset. Pruden-
tissimura ergo esse iudicavit ,ut
conciliura tunc diraitteretur; quam-
obreraEpiscopi plerique Constantino-
poli discesserunt,Legati vero Roraani
Pontificis in Siciliara se contulerunt.
Brevis taraen fuit Iconoclastarura
ob Concilii diraissionera gratulatio.
IUi quidem sibi in aniraura induxe-
rant fore, ut diu iste rerura status
perduraret, eo quod scirent, railites
praesidiarios Iconoclasticae factioni
addictos , et turaultuosos esse ;ac
siraul anirao reputarent, railitari hoc
praesidio se consequuturos esse , ut
Episcopi iterura ad conciliura haben-
dum convenire non possent. Sed eo-
rnm >p:ra friistrata e.-i singularis
in illo negotio gerendo Irenis pra-
dentia. Nam primum misso Staura-
cio Patricio , et pubii'ci cursus Lo-
gotheta Thraciam ad lepiones ibi
in
considentes, duces omnes sibi devin-
xit atque in consiiium suum con-
,
curarent milites Iconocla-
iuFixit, ut
sticosab urbe Regia peili deinde ;
simulata contra Saracenos expedi-
tione, etfecit, ut milites praesidiarii
Constantinopoli educerentur dum ,
legiones illae mox memoratae Im- ,
peratrici obteraperaturae urbem oc-
cuparunt. Hoc autem facto, cum mi-
lites tumultui dediti ad certum lo-
cum pervenissent , ignominiose ab
exercitu diraissi et domum redire
,
coacti sunt.
His rebus feliciter gestis, et r&-
liqu''s oranibus recte coraparatis,
quae felicera negotii exitum certo
sponderent Episcopi undique Ni-
,
caeam Bjthiniae convocati fuerunt ,
quo etiam Pontificis Romani Legati
ex Sicilia profecti sunt et ceteri ,
Patriarcharum Orientalium Legati
se contulerunt. Concilio autem prae-
ter Legatos ac Tarasium Patriar-
,
chara Conitantinopolitanum plures- ,
que monachos, interfuerunt Episcopi
tercenti quinquaginta, vel tercenti
septuaginta septem. Venerunt etiara
ad Sjnodum duo Iraperatoris adrai-
nistri, qui eo missi fuerunt, ut tran-
quillitati et quieti consulerent. Ha-
beri Sjnodus coepit die 24 septem-
bris anno 787 et post septem ses-
,
siones Nicaeae iiabitas octava et ,
postrema sessio, ut Irenes eiusque ,
lilius Constantinus adesse possent,
die 23 Octobris Constantinopoli ha-
bita est. Praefuerunt perpetuo Ro-
mani Pontificis Legati; orania rite,
et secundura canones gesta sunt; re-
ligionis causa propugnata, et Eccle-
siae doctrina de Imaginibus confir-
raata est. Petita fuit a Roraano Pon-
tifice , eorura quae decreta sunt,
,
confirmatio per epistolam, quara Ha-
driano Concilii nomine Tarasius scri-
psit. Sedem Apostolicam vero aucto-
ritate sua Concilium probasse in po-
sterum videbimus.
 DE CONCILn VII GEXERALI:
Recenscbimus tamen breviter re-
rum in Synodo gestarum summam.
In prima actione Tarasius linguae
graecae peritissimus orationem ha-
buit de Concilii celebrandi causa, et
opportunitate. Hac recitata oratione
post lectas Augustorum litteras ad
Concilium datas , causa lapsorum
Episcoporum qui conciliabulo Co-
, censis sententiam, qui Angelos cor-
pronymi subscripserant, in utram-
que partem est perpensa. Restitutis
quibusdam, eiurata haeresi, in sedes
suas , causa eorum qui diutius ac
,
pertinacius haeresi adhaeserant in
aliam sessioneui dilata est. In secun-
da, tamquam reus adducitur in Con-
cilium Gregorius Neocaesareensis
Episcopus, Iconoclastarum corypliae-
us, et conciliabuli praedicti veluti
praeses. Rogat veniam et gratiam,
sed reiicitur in sequentem actionem.
Leguntur Hadriani Papae epistolae
ad Augustos, et ad Tarasium, qui-
bus honorifice a Concilio acclamatur,
et subscribitur.
In tertia actione Gregorius Neo-
caesareensis, et alii Episcopi de cri-
minibus suis dolentes sedibus suis
restituuntur. Tarasii litterae legun-
tur ad Patriarchas scriptae, quibus
eos ad Synodum invitaverat, et pa-
triarcharum ad Tarasium responsio-
nes, quibus ob barbarorum tjranni-
dem se ad Synodum venire non
, condita est fidei definitio, qua 6 Con-
potuisse testabantur neque absen-
, cilia oecumenica recepta sunt et con-
tiam suam obfuturam asserebant, ne
Synodus oecumenica esset, quod pro-
barunt sextae Synodi exemplo , a
qua Alexandrinus, et Hierosolymita-
nus Patriarcha aberant; cetera enim
suppleri potuisse Romani Pontificis
auctoritate. In quarta Sacrae Scri-
pturae, et Patrum testimoniis osten-
ditur usus et veneratio sacrarum
Imaginum iam inde a primaeva Ec-
clesiae aetate recepta, et traditioae
continua propagata. Tum
lectis Gre-
gorii Pont. ad S. Germanum
atque
huius ad plures Episcopos litteris,
in Iconoclastas a Concilio pronun-
tiatum est anathema atque edita ,
fidei professio, cui primo loco ante
Tarasium ipsum, subscripserunt Ro-
TOM. I.
AD SVCRAS IMAGINES ETC. 337
mani Pontiticis Legati. In quinta
demonstratum est, impium de abo-
lendis sacris Imaginibus dogma, ab
Haereticis, ludaeis, etSaracenis hau-
stum fuisse. Concilium definivit et-
iam angelos quoque depingi posse.
,
Dum hoc afiirmavit Concilium, mi-
nime probavit loannis Thessaloni-
poreos esse dixerat; immo actione 4
Concilium expresse dixit angelos
incorporales. Quare rursus praeeun-
tibus Legatis Apostolicae Sedis edi-
, tum est decretum de restituendis sa-
cris Imagiiiibus , renovatumque in
Iconoclastas anathema.
In actioiie 6 perlecta pseudo-Syn-
odus Constantinopolitana sub Con-
stantino Copronymo coacta eaque ,
per singula capita confutata est. Ad
Synodum illara reiiciendam ostensum
est, nuUum Episcoporum conventum
mereri nomen oecumenicae Synodi,
si defuerit R. Pontificis confirmatio-
nis auctoritas. Praeterea confutatum
est inter alia quod Iconoclastae
,
SS. Eucharistiae sacramentum ima-
, ginem vocassent in sua pseudo-syn-
odo, cum alioquin veritatem Corpo-
ris et Sanguinis Christi in sacra-
mento confiterentur, ut dissertatione
singuiari probai Natalis Alexander.
Actione 7 tertio idus octobris habita,
firmata. Deinde statutum sacras Ima-
gines in templis esse collocandas.
Tandem conclusum per haec verba:
« Quanto enim frequentius per imagi-
» nalem formationeni videntur, tan-
» to qui has contemplantur alacrius
» eriguntur ad prototyporum memo-
» riam, et desiderium, et ad honora-
» riam liis adorationem tribuendam,
» non tamen ad veram latriam, quae
» solam divinam naturam decet, im-
» pertiendam; ita ut istis sicut figu-
, » rae pretiosae , ac vivificae cruci,
» et sanctisevangeliis et reliquiis, sa-
» cris monumentis , incensorum et
» luminum oblatio exhibeatur,quem-
» admodum et antiquis piae consue-"
» tudinis erat. »
22
338
CAPUT LXXV.
DE LITIERIS IIADRIAM I R. P.
IN SYNODO
Cmn CoiiciiiiiiJi \II habendum erat,
Hadriaiium R. V. ad Imperatores,
I ctoritate, sed quae manaret ex aucto-
et ad Tarasium Constantinopolita-
num Episcopum litteras scripsisse
vidimus, iis(jue veram de sacrarum
Imaginum cultu doctrinam i^ontifi-
cem exposuisse. Eas litteras ante-
quam a Concilio reciperentiir, sjnodi-
ce examiiiatas esse contenderat Au-
ctor defensionis declarationis Cleri
Gallicani anni 1682 part. 3 lib. 7
c. 30 et seq. e\([ue responderat Car-
dinalis losephus Augustinus Orsius
tom. 1 part. 2 cap. 3 lib. 1 art. 1
operis (fe irreformahili Romani Pon-
tificis iudicio in de/iniendis fidei
controvernis. Cardinali Orsio re-
spondendum existimavit Cardinalis
de la Luzerne in opere Parisiis edi-
to anno 1821, de eadem Cleri Gal-
licani declaratione parte 3 cap. 18,
quo loco, quemadmodum fecerat cum
de litteris Catlestini I ad Sjnodum
Ephesinam primara, et de Leonis Ma-
gni epistola ad Flavianum Constanti-
nopolitanum Episcopum actum est,
in quas iuridicura exaraen institutum
esse a Conciliis contenderat, ita et-
iam actum fuisse ait erga Hadriani I
litteras in Concilio VII Generali.
Memoratus auctor ut vere scri-
ptum esse demonstret ab Defensore
declarationis Cleri Gallicani, litteras
Hadriani in septima Sjnodo fuisse
examini subiectas adducit verba,
, » cundum antiquam patrum nostro-
quibus usi sunt Legati Sedis Apo-
stolicae act. 2 cum Patriarcham Ta-
rasium rogaverunt post lectas eas
litteras utrum iisdem assentiretur.
, cam per ea tempora existimasse Con-
« Dicat nobis sanctissimus Patriar-
» cha Tarasius Constantinopolitanae
» urbis Episcopus, si consentiat lit-
» teris Ssmi Papae Senioris Romae.»
Contendit deinde ex Tarasii respon-
so patere, eum non existimasse Ha-
driani litteras in se ipsis habere vim
cogendi absolutai»- quae proficisce-
CONTHA IIAKRESIM ICONdCL ASriCAJI
VII RKCITATIS.
retur ex Pontificis ip>ius personae aa-
ritate Romanae Ecclesiae, neque eum
loqui de Pontificis infallibilitate in
controversiis fidei dirimendis, sed de
fidei indefectibilitate, quae in D. Petri
Successorum serie semper futura est.
« SS. Paulus Apostolus (inquit Ta-
» rasius), qui illustratus est lumine
» Christi, et genuit nos per evange-
» Iium,cum Romanis scriberetappro-
» bans studium sincerae fidei eorum,
» quam in Christura verum Deum ha-
» bebant, sic ait: Fides vestra anmm-
» liatur in universo mundo. Hoc te-
» stimoniumsequi necessariumest, et
» inconsulte agit, qui huic conatur
» resistere. Unde Hadrianus Praesul
» Senioris Romae cum esset parti-
» ceps eorum, qui praedicto testimo-
» nio muniri meruerunt, scripsit ex-
» presse, et veraciter piis Imperato-
» ribusnostris, atque ad humilitatem
» nostram, affirmans, bene ac optime
» se habere antiquam traditionem
» Ecclesiae Catholicae. Nam et ipsi
» nos scrutantes Scripturas, et syl-
» logistice approbando rimati sumus,
» sic quod confessi sumus , confite-
» mur et confitebimur, consonamus,
» et vira litterarum confirmamus, at-
» que permanebimus in significatione
» litterarum quae lectae sunt, imagi-
» natas descriptiones suscipientes se-
» rum traditionem.»Praeterea idem
scriptor ait, Legatos qui concilio ad-
erant, atque ipsam Sedem Apostoli-
cilium ius habere examinandi Ro-
manorum Pontificum dogmaticas lit-
teras. Etenim postquam statutum es-
set Hadriani litteris assentiri, Le-
gati act. 2 ita loquuti sunt: « Dicat
» nobis Sancta Synodus si admittat
» litteras Papae Senioris Romae, an
» non. Sancta Sjnodus dixit: Seaui-
 DE LITTERIS HADRIANI I R. r.
» mur, etsuscipimus,etac1mittimiis.»
Per ea autem verba an non, signi-
ficari putat scriptor, de quo loqui-
mur, Concilium non existimasse epi-
stolas Hadriani irreformabile decre-
tum continere.
Haec sunt praecipua quae memo-
ratus auctor adducit, ut sententiam
suam propugnet. Verum est facile ei-
dem respondere, atque ostendere fal-
sum esse,istas Hadriani litteras ante-
quam reciperentur, a Sjnodo Wl exa-
mini subiectas Ut brevi tamen
fuisse.
rem primo loco
efficiamus, testis est
ipse Tarasius, quid egerit VH Syn-
odus cum allatae sunt Hadriani lit-
terae. In epistola enim ad Ha(]ria-
num habet: «Quum omnes sedissemus,
» caput fecimus Christum. lacebat
» enim in Sancta Sede Evangelium
» sanctum etc. Et cum perlatae pri-
» mitus Vestrae Fraternae Sanctita-
» tis litterae legerentur, communi
» considebamus corona, spiritualibus
» eduliis tamquam in regalibus coenis
» fruentes, quae Christus per litteras
» tuas epulantibus praeparabat, et sic-
» ut oculus, totum corpus rectitudi-
» nis et veritatis semitam ostendebas.
» Sic ergo dirupta membra in unum
» conveniebant sic vera constantia
, re. Id patet ex confessione fidei Ba-
» confirmabatur sic catholica Ec-
, silii Ancjrani
» clesia unitatem recipiebat. » Haec
autem Tarasii verba, ut apparet, sunt
eiusmodi , ut nihil aliud ostendant,
nisi cum summo observantiae testi-
monio a Sjnodi Patribus Hadriani
litteras acceptas esse, et Hadrianum
ipsumibi habitum fuisse tamquam
omnium Christianorum magistrum.
Praeterea agendi ratio, qua Syn-
odus VII usa est, perspicue demqn-
strat, Patribus illius Sjnodi, ne in
mentem quidem venisse , antequam
litteraeHadriani probarentur, in eas-
dem examen instituere. Etenim Sjni-
odi Patres, quae Hadrianus iusserat,
servanda omnino esse statuerunt vel
ab ipso Concilii initio. Nam Hadriani
litterae continebant doctrinam de sa-
crarum Imaginum cultu certissimam
esse, et Ecclesiae propriam. Eodem
autem modo Episcopi ,
qui Concilio
CONTRA HAERESIM ETC. 339
interfuerunt, sentire se de eo cultu
semper ostenderunt. Nulla praeterea
in Hadriani litteras instituta quae-
stione, quae Pontifex iusserat in lit-
teris suis, implenda curarunt.
Etenim Hadrianus ipse in litteris
ad Tarasium iussit ut antequam
,
Concilium celebraretur, pseudo-Sjn-
odus Copronjmi damnaretur. « Pseu-
» do-Sjnodus illa quae sine Aposto-
» lica Sede, inordinate, et insjUogi-
» stice facta est adversus venerabi-
» lium patrum traditionem contra ,
» divinas imagines, anathematize-
» tur. » Aperte quoque declaravit ne-
minem frui posse Sedis Apostolicae
communione, nisi fidem ab ea pro-
positam amplecteretur: Iconoclasta-
rum denique sententiam maUgnO"
rum, haereticorum errorem vo-
et
cavit.Haec Hadrianus. Patres autem
Sjnodi in omnibus Hadriani iussa se-
quuti sunt. Nam prima actione quae-
situm est, qua ratione Episcopi Ico-
noclastae recipiendi essent, et sta-
tutum est, ut non aliter reciperen-
tur, quam ut haeretici, aut ab hae-
resi revertentes; iussique sunt piures
anathematismos in suos errores et ,
pseudo-Sjnodum Copronjmi profer-
quae prima actione
,
lecta est, ubi sic ait: « Proiicio, et
» anathematizo ex tota anima et ,
» mente Sjnodum, quae ex stolidi-
» tate, et dementia congregata est,
» et septima Sjnodus nominata. » Et
postea: « Christianorum calumniato-
» ribus, idest Imaginum confractori-
» bus anathema. » Similis est profes-
sio fidei quae in eadem actione a
,
Theodosio Ammorii Episcopo oblata
est: « His, qui non adorant venera-
» biles icones anathema .... His,
,
» qui ambigui sunt, et non ex ani-
» mo fatentur se sacras Imagines ve-
» nerari, anathema. » Haec ostendunt
Iconoclastas pro haereticis habitos, et
coactos fuisse proprios errores veluti
haereticos abiicere , et detestari ,
Ecclesiaeque dogma de culto sacra-
rum Imaginum suscipere velut ad
fidem pertinens et illis omnibus
,

340
anathema dicere, qui aliquando ab
han fi(!e (liscederent. At gesta suiit
haec ante(|uam ulluni a Synodo hac
de re institueretur exaraen. Itaque
Patre-^ non soluin exaniini subiicien-
darn esse Hadriani epistolam non
eiistimarunt, verum etiam in omni-
bus eius iussa sequuti sunt, et hae-
reticos eos habuerunt, qui doctri-
nam ab eo expositam non amplecte-
rentur.
Ita([ue cum haec ita se
quis est, qui non vitleat levia es^e,
quae opposita sunt? Nam si Legati
Pontificii primum Tarasium, deinde
Patres reli([UOs interrogaverunt, an
susciperent epistolam Hadriani , id
eo tantum fine fecerunt ut oranes
, patet. « Per antecedentes proximas
qui Synodo aderant veram hanc
esse fidem faterentur
,
atque etiam
, » cente
ut solemni Sjnodi iudicio ea con-
firmarentur quae antea certa
,
ac
rata erant, ut vel ex ipsius Synodi
agendi ratione constat. Nec vero ma-
ioris est momenti, quod Tarasius, et
postea Sjnodus Legatis Pontificiis
respondit, se, nempe, accipere et
probare quae a Romano Pontifice
scripta erant. Tarasius enim in ver-
bis ipsis, quae superius allata sunt,
duplicem afi^ert rationem ob quara , » ipsis haurientes potemus singnli
Ha(^lriani epistolae adhaerere neces-
sarium esse ait; quarum prior ex
auctoritate Roraanae Ecclesiae pete-
batur, cuius fidem Paullus Apostolus
comraendaverat cuius et testimo-
, Praeter ista , quae hactenus ani-
niura necessario sequendura Tarasius
pronuntiat. Itaque ne PauUo contra-
(iicat, et illius testimonio resistat
EcclesiaeRomanae fidera abHadriano
expositara seamplecti profitetur
quae verba eum ostendunt a mente
adversariorum longe abhorruisse. Al-
terara rationera ex eo Tarasius de-
snrapsit, quod ipse Scripturas et
Patrura dicta scrutatus esset, quam
ad(iit rationem non quod de aucto-
ritate Pontificis dubitaret sed ut
ostenderet fidem suam rationabilem
esse, et ut omnem ansara Iconocla-
stis detraheret querendi se nullo ,
praemisso exaraine damnatos fuisse.
Quod si valeret iliud argumentum,
,
, ,
CAPUT LXXT.
(|Uod ex Tarasii responsione desu-
niitur ad Romanorum Pontificura
intallibiiitatem denegandara, eadern
prorsus ratione ostendi posset, Ta-
rasiurn licere putavisse de re defi-
nita a Concilio oecumenico dubitare.
Etenim act. 2 epistolae Hadriani sub-
scriptum est, et anathema in hae-
reticos dictum et tamen actione 4
;
Tarasius Sjnodo persuasit, ut sacro-
rura librorura et veterum patrum
,
habeant testiraonia in mediura proferrentur,
quibus errores iam damnatos repu-
gnare ostenderetur ,
quod alio spe-
ctare non poterat, quam ad amplio-
rem veritatis iam cognitae declara-
tionem, ut ex ipsis Tarasii verbis
» actiones, ait, flatu Domini nos do-
—
quia veritatem meditatum
» est guttur nostrum, qui litteris ,
, » quae lectae sunt, ss. virorum Oc-
» cidentis, et Orientis concordes af-
» fecti sumus. » Itaque non dubita-
bat de veritate eorum dograatum
quae antea exposita fuerant. Quid
, ergo sibi voluit cum petiit, ut Sa-
crarum Scripturarum et Patrum ,
loca in raediura proferrentur ? Se-
ipsum Tarasius explicavit: « Ut ex
» gregera nobis commissum. Taliter
» in omnera terrara exibit sonus no-
» ster et in fines terrae verborum
,
» virtus nostrorura.»
madvertiraus , illud etiara adiungi
iure potest , nullo modo apparere ,
quanam ratione memoratus scriptor
sententiam suara probare possit ex
Tarasii testiraonio a se adducto. Et-
enira quaestio quam ipse scriptor
,
pertractat, in eo versatur, ut osten-
dat, Hadriani litteras, antequara iis
, Episcopi Nicaenae II Sjnodi adhae-
rerent, exaraini iuridico fuisse sub-
iectas, adhaesionem vero istam, Epi-
, scoporum examine peracto, habitam
fuisse. Tam vero etiamsi concedi vel-
let, id quod ex Tarasii verbis mi-
nime colligitur, Tarasium affirmasse,
assentiri oportere litteris Hadriani,
tantummodo eo quod indefectibilis
 ,

DE LITTERIS HADRIANI I R. P. CONTRA HAERESIM ET^. 341

Christi fides sit in Romanorum Pon- sti fidem contineant. Quod si vero
tificum successione, non autem quod testimonium illud Tarasii ora-
in
infallibilia sint quocumque tempore tione ad Synodum
consideretur una
cuiuslibet Romani Pontificis iudicia cum alio eiusdem Episcopi testimo-
in controversiis fidei morumque di- nio a nobis allato ex epistola ab
rimendis ; ex hoc tamen numquam eo scripta ad Hadrianum, luce cla-
sequeretur, adductum ^''arasii testi- rius omnibus erit, Tarasii mentem
monium ostendere, in Hadriani lit- semper fuisse, litteras Hadriani per
teras de Iconoclastica causa, examen. se ipsas continere irretractabiie, et
in Concilio institutum esse. Etenim errori minime obnoxium in ea causa
si testimonium illud accurate perpen- iudicium. Restat igitur, ut conclu-
datur, hoc unum perstringit, scili- damus, scriptorem quem memini-
,

cet , litteris illis assentiri necesse mus ex Concilii septimi Generalis

,

esse eo quod talia responsa sint

, facto sententiam suam de ista re
eiusmodi, ut :inr iibio veram Chri-
( probare prorsus non posse.

CAPUT LXXVL
ni: IIS, QLAE POST ABSOLUTAM SEPTIMAM SYNODUM GKNEUALEM,
CIRCA CONTROVERSIAM DE SACRIS IMAGINIBUS EVENERUNT.

Cum Sjnodicam iam superius me- gotii pertractandi causa fuit. Etenim
moratam Tarasius ad Hadrianum Episcopi Gallicani cum erroneam il-
Pontificem epistolam scripsisset, ac- lam versionem accepissent valde
,

cepit Pontifex etiam ab Imperatore commoti sunt. Existimantes enim ,

litteras per legatos suos et acta ,
Synodi septimae, quorum confirma-
tio petebatur. Hadrianus ea acta la-
tine reddi, et in bibliotheca Ponti-
ficia condi iussit. Contigit vero ut
qui faciendam actorum versionem la-
tinam suscepit, sententiam actorum
non accurata, sed prorsus depravata
ratione reddiderit ex quo factum
: circa annum 790 opus editum est
est, ut Anastasius Bibliothecarius in
posterum novam eorundem latinam
versionem emendatiorem faciendam
curaverit. Responsum interea de pe-
tita Concilii septimi confirmatione
Hadrianus distulit , quod aliquanto
posterius datum est.
Existimavit enim opportunum esse
versionem illam actorum latinam an-
tea in Galliam praesertim mitti ,
id actum esse Nicaeae, quod versio
actorum Synodi Nicaenae in Galliam
missa continebant, arbitrati fuerunt
Episcopos, qui Concilio interfuerant,
, in decretis suis errasse ,et circa
cultum Imaginibus sacris tribuen-
dum absonam adoctrina EcclesiaoCa-
tholicaesententiam tradidisse. Quare
quod cum Caroli Alagni nomine in-
scriptum esset, et quatuor libros con-
tineret, librorum Carolinorum ap-
pellatione usurpatur. Illorum autem
librorum auctor vehementer indi-
gnatus ob ea, quae in versione la-
tina actorum septimae Synodi lege-
rat, de ipsa Nicaena Sjnodo detra-
xit. Praeter haec cum anno 794 con-
cilium Francofordiense haberetur ,

atque ab Episcopis Galli^^anis con- atque ad illud magno numero Epi-

siderari quae Nicaeae decreta fue-
rant. Nam sciebat, Caroli Magni pa-
trocinio, in Gallia praesertim homi-
nes peritos reperiri, atque ibi quan-
tum temp:)ra patiebantur, studia flo-
rere. Veri;m consilium hoc ab Ha-
driano inituni ncn levis deinde ne-
scopi ex Gallia Germaniaque venis-
sent, in eo decretum a Nicaena Syn-
odo conditum de Imaginum sacra-
rum cultu, prout in versione latina
habetur, condemnaverunt.
Ex his, quae contra septimam Syn-
odum in libris Carolinis aut a Concilio
342
Francotordiensi snripta et «locreta ,
surit, occasio sponte sua na-citur il-
lius Synodi auctoritatera defendencli.
h\ autem a^endo deraoustrabitup
neque libroruin Oarolinorura aucto-
rem, neque Episcopos, qui tanto nu-
raero Concilio Francofordien>:i inter-
1'uerunt, ab Ecclesiae sententia circa
Iraa^inura sacrarura cultura discre-
passe.
Non est necesse iraraorari in ar-
gumentis afferendis, quibus elticitur
libros Carolinos Caroli Magni aetate
scriptos esse, et nuUo niodo tribui
eos posse vel Iconoclastae iiiornra
teraporura, vel alicui horaini haero-
tico temporum recentiorura, qui Ca-
rolo Magno iilos adscripserit quo
suos contra Iraagines sacras errores,
illius norainis, et aetatis auctoritate
tueretur. Ut enim ceteros praeter-
eara, Petavium, Pagiura , Trorabel-
liura, aliosque , satis est consulere
Natalis Alexandri dissertationem sex-
tara in histqriam Ecclesiasticam
saeculi octavi quae est de sacris
, bet: « In nomine Domini, et Salva-
Iraaginibus contra veteres et recen-
tiores Iconomachos ac praesertim
, » lustrissimi, et excellentissimi, seu
contra loannem Dallaeum Calvini-
stam. In ea dissertatione §. 5et seq.
Natalis Alexander omnia erudite per-
stringit argumenta ,
quae id
dicimus prorsus evincunt. Certum
,
est enim plura in iis libris esse
quae cum sententiis veterum Icono-
clastarum, aut haereticorum saeculi
decimi sexti ac posteriorum tem-
, nit vero in operis praefatione auctor
porum componi non possunt, immo iis
manifeste repugnant. Certum est ae-
tatis ipsius Caroli Magni scriptores
gravissiraos illud opus commemo-
rasse, ipsiusque Hadriani I Pontificis
testimonio demonstrari, illos libros
ad Pontificem Caroli Magni iussu
missos esse.
Loquamur potius de librorum isto-
rura sententia, et rationes explice-
raus, quamobrem factum sit, ut Epi-
scopi, qui Concilii Francofordiensis
participes fuerunt, de decreto a Ni-
caena secunda Synodo circa sacras
I^iagines promulgato detrahere po-
tuerint.
CAPUT LXXVI.
Itaque non est dubium i'^pi-oupos
Francofordienses canone 2 ita pro-
nuntiasse: « AUata est in medium
, * ([uaestio de nova Graecorura Syn-
* lo, quam de adorandis Imagini-
p bu3 Constantinopoli fecerunt ; in
» (jua scriptura habebatur, ut qui
» Iniaginibus Sanctorura, ita, ut Dei-
» licae Trinitati servitiura, aut ado-
» rationera non irapenderent ana-,
» theraa iudicarentur.Qui supra San-
» ctissirai Patres nostri oranimodis
» adorationem et servitutem renuen-
» tes contempserunt atque consen-
,
» tientescondemnaverunt. » Apparet
ex his perspicue quid existimave-
,
rintEpiscopiFrancofordienses a Sjn-
,
odo septima circa Imagines esse de-
cretura, et qua de causa Synodi il-
lius decretura iraprobaverint.
Quod spectat vero ad Carolinos
libros , certura est eos contra Syn-
odum septimam memorata de causa
fuisse scriptos. Testis huius rei est
inscriptio operis ipsa, quae ita ha-
» toris Nostri lesu Christi, opus il-
» spectabilis viri Caroli nutu Do-
,
» mini, Regis Francorum, Gallias ,
» CTermaniam ,Italiamque, sive ha-
,
quod » rum flnitimas provincias, Domino
» opitulante, regentis, contra Syn-
,
» odum , quae in partibus Graeciae
» pro adorandis Imaginibus stolide,
» sive arroganter gesta est. » Expo-
operis illius, quid sibi in scribendo
proposuerit. Agit enim de Concilio
sub Constantino Copronymo contra
Imagines celebrato , et de eo his
verbis loquitur: « Gesta sane est ante
» hos annos in Bithyniae (Constan-
» tinopolis) partibus quaedam Syn-
» odus tam incautae, tamque indiscre-
» tae procacitatis ut Imagines ia
,
» ornamentis Ecclesiae, et memorias
» rerum gestarum ab antiquis posi-
» tas abolerent abdicatione; quodque
» Dominus de idolis praecepit hoe ,
» illi de cunctislmaginibus perpetra-
»rent. » Errorem contrarium aliam
Synodum, quae septima oecumeaica

DE IIS, QUAE POST ABSOLUTAM
est , amplexam
esse memoratus au-
ctor illius operis veluti certum po-
nit. Inquit enim eodem loco: « Gesta
» praeterea est ferme ante triennium
» et altera Synodus illis in partibus,
» ab eorum, qui priorem gesserant
» successoribus, vel a plerisque, qui
» in priore fuisse narrantur; quaeque
» tamen quamquam a priore distet
» voto, non tamen distat errore; et
» si dispar est negotio est tamen,
» compar flagitio ; et cum sit po-
» sterior tempore , non tamen est
» posterior crimine haec enim
» anathematizata, et abominata cum
» suis auctoribus priore, Imagines ,
» quas prior nec etiam cernere per-
» miserat, adorare compellit; et ubi-
» cumque, sive in Divinae Scripturae
» locis , sive in Sanctorum Patrum
» commentariis, quamcumque repe-
» rerunt Imaginum mentionem, erga
» suae voluntatis arbitrium vertunt
» in adorationem. Nec minoris ab-
» surditatis spiris hi connectuntur
» in habere, et adorare quam ilii
,
» connexi sunt in Imagine, et idolo;
» cum illi imaginem, et idolum, isti
» habere, et adorare, unum esse pu-
» tarint. » Concludit denique prae-
fationis auctor afSrmans se hanc
« Sjnodum veluti purgamentum sus-
» cipere.» Ineptissimam denique eam
Synodum appellat, in qua cum Co-
pronymus in sua decrevisset Imagi-
nes frangi, statutum ex contrario er-
rore fuerit, adorationis cultum Ima-
ginibus exhiberi.
Haec, quae mox retulinius, in Ca-
rolinis libris, et in Concilii Francofor-
diensis canonibus continentur. Hinc
est factum , ut Catholici sacrarum
Imaginum propugnatores contra Pro-
testantes, illos libros non Carolo Ma-
gno, sed haeretico alicui, vel anti-
quiorum, vel recentiorum temporum
adscribendos putaverint, ne Carolo
Magno tribuentes, viderentur conce-
dere Carolum ab Imaginum cultu
, quomodo evenire potuerit, ut libro-
abhorruisse. Contra vero Protestan-
tes multum causae suae prodesse ia-
ctantes si ad impugnandum hunc
, hendat ? Idcirco accidit videlicet,
cultum , aflferre possent Caroli Ma-
, »
VII SYNODITM ETC. 343
gni, et Concilii Francofordiensis au-
ctoritatem, quasi Carolus, et Fran-
cofordienses Episcopi, eandem, quam
ipsi tenent, contrariam Imaginibus
sententiam defendissent, laetati sunt
vehementer haec in libris illis, quos
Carolo ipsi adiudicant, et in Franco-
fordiensisConcilii canonibus reperiri.
Testis omnium loco adduci potest
Dallaeus iib. 4 cap. 2 memorati ope-
ris de Imaginibus.
Sed ostendi potest perspicue libro-
rum illorum auctorem minime re-
,
iecisse doctrinam Ecclesiae catholi-
cae de Imaginibus aut ob veram
,
doctrinam istam ab eo Nicaenam se-
cundam Synodum improbatam esse.
Certe si auctor librorum ab Imagi-
num cultu non erat alienus, quomodo
concedi Protestantibus poterit, ab eo
ob hunc cultum Nicaenam Sjnodum
reiectam esse? Atqui lib. 4 cap. 21
haec ille habet « Esto, Imago Dei
:
» Sanctae Genitricis adoranda est.
» Unde scire possumus, quae sit eius
» imago, autquibus indiciis a ceteris
» iraaginibus dirimatur?» Ita etiam
lib. 3 cap. 46 concedit, relativum
Imaginum cultum non esse impro-
bandum, quando omne absit super-
stitionis periculura. Denique in te-
stimonio, quod tamquam ab iis libris
petitum Hadrianus Pontifex Carolo
Magno respondens adduxit, haec le-
guntur: «Uitimum capitulum est, ut
» sciat DomnusApostolicus, et Pater
» Noster, et cuncta simul Roraano-
» rum Ecclesia ut secundum quod
,
» continetur in epistola Beatissimi
» Gregorii, quam ad Serenum Mas-
» siliensem direxit,permittimusima-
» gines Sanctorum quicumque eas
» formare voluerint tam in Ecclesia,
» quamque extra Ecclesiam propter
» amorem Dei, et Sanctorum; ado-
» rare vero eas nequaquam cogimus,
» qui noluerint.
Haec autem cum ita sint, apparet
rum, de quibus agimus, Auctor Ni-
caenam Synodum vehementer repre-
,
quod versio illa latina Sjnodi Ni-
344
caenae secundae in rfalliam perlata,
in errorem a<l(luxis.setscripturem
memoratum, ab ea Synoflo non ve-
ram Ecclesiae doctrinam de Imajri-
nibiis, sed sententiaiii de ea re valde
diversam, atcjue Ecclesiae doctrinae
contrariaui expo<itani fuisse. Colle-
gerat enini scriptor ille ex depi-a-
vata versione latina, non relativum
tantiim, >ed absolutum etiam Ima-
ginibus cultum tribueridum e:i<e, ea-
demque ratione Imaginibus sacris
cultum exhiberi debere, qua SSmae
Trinitati tribuitur. Id praescrtim
sibi persuaserat ex corrupta versione
verborum concionis habitae a Con-
stantino Constantiae Episcopo cui
conciliuni adliaeserat. Ut vero absti-
neam ab afferendis testimoniis in re
per se clara non necessariis satis , » in medium quaestionem de nova
ostenditur, ob hanc causara de Ni-
caena Synodo scriptorem illum de-
traxisse, ex locis iliis, quae superius
allata sunt, pluribusque aliis, quae
in dissert. Natalis Alexandri iam
memorata reteruntur. Nihil igitur
Carulinorum librorum Scriptor iiivat
causara, quam contra Ecclesiae ca-
tholicae doctrinam de Imaginibus
Protestantes propugnant.
Eadera responsio quam de Scri-
, quae anno 787 habita erat. Praeter-
ptoris librorura Carolinorum senten-
tia attuliraus, eadera inquara
, de
Francofordiensis Concilii decreto af-
ferenda est. Primo loco responderi
facile potest iis quae a pluribus
,
adducta sunt, ut universa difficultas
ex Francofordiensium Episcoporum
facto evanesceret. Scilicet, etsi pa-
teat Francofordiense Conciliura Ima-
ginum sacrarura cultum legitimuni
non improbasse dubitatum est ta-
, nifeste explicantur. Nam Copronjmi
men, num Fraiicofordienses Episcopi
in canone superius adducto, oecume-
nicam septimam Sjnodura, an potius
pseudo-Sjnodum Constantini Copro-
njmi reiecerint. Etenira in eo ca-
none Francofordienses Episcopi ira-
probantSynoduraConstantinopoli ha-
bitam ad Iraaginura sacrarura causara
pertractandam.Iam vero Copronjmi
quidem Sjnodus Constantinopoli ha-
bita erat, Oecumenica vero septiraa
CAPUT LXXVl.
Sjnodos Nicaeae fuerat celebrata.
Praeterea incredibile videtur Fran-
cofordiensem Sjnodum peculiarem,
de rrenerali Sjnodo septima iudicare
voluisse ; erat vero obvium Franco-
fordienses de Sjnodo Copronjmi vo-
luisso, et potuisse iudicare quam ,
illegitimam fuisse sciebant, et nul-
lius auctoritatis.
Verum his responrleri ita potest,
utappareat Episcopos Francofordien-
ses in suo secundo canone non de
I
Sjnodo Constantini Copronjmi, sed
I
prorsus de Sjnodo Nicaena secunda
'
loquutos fuisse. Etenim ipsa canonis
I
p>ancofor(liensis verba hoc aperte
, deraonstrant. Nam affirmant in eo
canone Episcopi, qui aderant Fran-
cofordiensi Concilio, « allatam esse
» Sjnodo Graecorum, quam de ado-
» randis Imaginibus Constantinopoli
» fecerunt, et hanc Sjnodum se con-
» deranare.» lam veroSjnoflus Fran-
cofordiensis habebatur anno794.Non
poterat ergo eo anno Novae Sjnodi
nomine intelligi Sjnodus Constantini
Copronjmi, quae anno 754 celebrata
fuerat, recte autem nova poterat
intelligiSjnodus Nicaena secunda,
ea Francofordienses Episcopi Sjn-
, odura damnarunt,quae de adorandis
Imaginibus habita a Graecis fuerat,
atque ita adorandis, ut per errorem
crederent eundem cultum tributum
Imaginibus ab ea Sjnodo fuisse, qui
soli SSmae Trinitati exhiberi pot-
est. Haec vero de Sjnodo Constan-
tini Oopronjmi dici nuUo modo potr
erant, sed de Nicaena secunda ma-
Sjnodus habita est non de adoran-
dis, sedde evertendis oranino sacris
Imaginibus; in Nicaena autem Sjn-
odo Episcopi Francofordienses de-
,
pravata versione decepti putabant,
decretum esse conditum de vera sa-
crarura Iraaginura adoratione.
Praeterea etiamsi Francofordien-
ses Episcopi in suo secundo canone
mentionera faciant Sjnodi Constan-
tinopoli a Graecis celebratae et ,
 TjE iis, Qu.v:-:
hanc Synodum condemnent, inde ta-
men non sequitur eos loquutos esse
de Synotlo Copronymi Episcoporum
Iconoclastarum. Primum enim sem-
por idem est animadvertendum, eos
anno 794 loq.ji de nova Graecorum
Synodo ; deinde poterat etiam de
septima oecumenica Synodo dici, lia-
bitam Constantinopoli esse. Etenim
haec Synodus primuin in ea urbe
celebrari coeperat, et nisi Iconocla-
starum tumultus intercessissent, ibi
tota Sjnodus illa oecumenica cele-
brata esset. Deinde ultima sessio
Sjnodi Constantinopoli habita est,
ut Constantinus et Irenes
interesse. Cum igitur Sjnodus
ptima Generalis Constantinopoli ha-
beri coepisset, atque in ea urbe es-
set absoluta, satis probabilem Epi-
scopi Francofordienses habebant ra-
tionem, ut de ea loquentes, se loqui
dicerent de Sjnodo quae Constan-
,
tinopoli a Graecis habita est.
Profecto Aeginardus in annalibus
diserte loquens de Nicaena secunda
Sjnodo habita sub Irene,et Constan-
tino filio, dici non potest eu loco lo-
quutos de Copronjmi Sjnodo. Atqui
hanc Sjnodum sub Constantino et
Irene habitam, Constantinopoli con-
gregatam esse affirmat. «Sjnodus
» etiam, ait, quae ante paucos annos
» in Constantinopoli sub Irene et
» Constantino filio eius congregata
» est, et ab ipsis non solum septima,
» verum etiam universalis appellata,
» ab omnibus abdicata est. » Scriptor
quoque Saxonicus a Petavio de In-
carn. 1. 15 c. 12, Natali Alexandro,
eodem urbis Con-
aliisque citatus , deretur, Francofordiensium Episco-
nomine Sjnodum
stantinopolitanae
septimam generalem commemorat.
Inquit enim: « Constantinopoli ce-
» lebrari lecit in urbe Graecorum
» Princeps , qui Constantinus habe-
» bat nomen , et eiusdem Genitrix
» Irene vocata. » Qua ratione igitur
hi potuerunt septimam
Constantinopoli celebratam dicere,
quin idcirco eorum testimonia intel-
lecta a quolibet sint de Copronjmi
Concilio; ita quoque Francofordien-
ro<T absol UTAM VII SYNODUM ETC. 3 15
ses Episcopi,cum suo canone Sjn-
in
odum Constantinopoli a Graecis ce-
lebratam condemnaverunt , non de
Copronjmi, sed de Nicaena secunda
Sjnodc loquuti esse dicendi sunt.
Aliam Petavius de Incarn. lib. 15
cap. 13 adducit responsionem vi- ,
delicet Episcopos Francofordienses
non proprie Sjnodum Nicaenam, aut
decretum ab ea latum de Imagini-
bus, sed Constantini Episcopi Con-
stantiae Cjpri peculiarem senten-
tiam improbasse, quem ita de cultu
Imaginibus tribuendo loquutum esse,
depravata latina actorum versio fe-
ei possent rebat, ut videretur cultum eundem
se- Imaginibus tribuere, qui SSmae Tri-
nitati exhibendus est. Verum his
alii respondent, hanc quidem de-
pravatam versionem illorum prae-
sertim verborum Constantini Epi-
scopi Constantiae fuisse causam, cur
Episcopi Francofordienses per erro-
rem putaverint talem cultum Ima-
ginibus fuisse ibi decretum, sed ex
altera simul parte constare, Episcopi
Constantiae sententiae, quae deinde
depravate reddita latine est Epi- ,
scopos Nicaenos adhaesisse et ap- ,
parere ex canonis secundi Franco-
fordiensis loquendi ratione, Episco-
pos Francofordienses non de pecu-
liari alicuiusEpiscopi sententia, sed
, de ipsa Sjnodo improbanda loquu-
tos fuisse. Restat igitur, ut ita ca-
non Francofordiensis ille explicari
debeat.
Alferri etiam facile potest respon-
sio alteri illi diflicultati quae su-
,
perius commemorata est, ut osten-
porum mentem esse non potuisse
Sjnodum Nicaenam improbandi, cum
incredibile sit, eos hoc audere vo-
luisse contra Sjnodi Generalis au-
ctoritatem. Nam constat pluribus ex
testimoniis librorum Carolinorum ,
qui libri, probantibus Episcopis Gal-
Sjnodum licanis, quatuor ante annos editi fue-
rant , Episcopos illos qui Conci-
,
lio Francofordiensi interfuerunt, eo
tempore non existimasse Nicaenam
Sjnodum oecumenicam fuisse. Hoc

346
autem maxime eveniebat ob actorum
versionem latinam quae Nicaenae
^ facta est.
Synodi sententiam erronea prorsus
ratione reildiderat. Praetorea ut
omittam cetera, scilicet Episcopis
, iHum secundum minime edidisse,
illisGallicanis satis innotuis.se, Ha-
drianum acta Sjnodi latine reddita
in Galliam misisse ea mente, ut ibi
perpenderentur eundemque Ponti-
; compositam maxirae fuisse ab Epi-
ficem respondentem Carolinis libris,
oecumenici Concilii nomen Sjnodo
Nicaenae non tribuisse; ut ista, in-
quam , omittam illud tantummodo
, nullo modo dici posset. Praeter alia
dicara, quod g:ravissimum est. Vide-
licet, eo tempore, quo ista evenie-
bant, nondum aSedeApostolica, so-
lemni publicoque decreto Synodus
,
Nicaena fuerat confirmata, sine quo
decreto nulla Sjnodus licet iuste
, fuerant, prout praefatio ipsa decla-
riteque habita, oecumenicae Synodi
auctoritatem sibi vindicare potest.
Nondum vero hoc confirmationis de-
cretum aSede Apostolica datum tunc
esse, testis est ipse Hadrianus
titex epistola ad Carolum Ma-
in
gnum, qua Carolinis Hbris respon-
dit. « Nam , inquit in ea epistola,
» Synodum istam, secundum nostram
» ordinationem fecerunt (Graeci), et
> in pristino statu sacras, et vene-
» randas Imagines susceperunt... et
» ad fidem catholicam sanctae catho-
> licae, et apostolicae reversi Eccle-
> siae, per libeHos eorum fecerunt
> rectae fidei confessionem, et ideo
» ipsam suscepimus Sjnodum... Nos
> vero adhuc pro eadem Sjnodo nul-
» lum responsum hactenuseidem Im-
» peratori reddidimus, metueiites,ne
» ad eorum reverteretur errorara.»
Patet igitur ex his, Episcopos Fran-
cofordienses non existimasse eo tem-
pore Sjnodum Nicaenam oecumenici
Concilii auctoritate potiri, et patet
ob non tributam eousque ab Aposto-
Hca Sede confirmationem, eam Sjn-
odum non potuisse. tunc sibi vindi-
care Concilii oecuraenici auctorita-
tem. Haec autem efficiunt, ut mira-
ri non debeamus, Francofordiensem
Sjnodum ea ratione se gessisse
quam commemoravimus. Haec con-
firmatio perspicue ab Apostolica Sede,
,
CAPUT LXXVI.
deinde et a ConciHo VIII Generali
FAsi ista vera sint, constat tamen
, Svnodum Francofordiensem canonem
quod ipsa ab Imaginum sacrarum
cnitu abhorreret. Primo enim cer-
tum est, Sjnodum Francofordiensem
scopis, qui regno Caroli Magni sub-
diti erant. Hos Episcopos ab Iraagi-
nura sacrarum cultu alienos fuisse
plura^ quae hoc ostendunt, satis erit
animadvertere Episcopis illis pro-
,
bantibus, libros editos esse, qui Ca-
roli Magni nomine quatuor ante
,
anaos ad Pontificera Hadrianum
raissi
rat his libris praeposita: «Quod opus
» aggressi suraus cum conniventia
» Sacerdotum in Regno a Deo nobis
» concesso catholicis gregibus prae-
I Pon- » latorum non arrogantiae super-
,
» cilio. » Cum vero ex librorura Ca-
rolinorum lectione appareat in iis-
dem Imaginura cultura non reiici,
sed potius confirraari; sequitur, Epi-
scopos ,
quorum sententia hi libri
probati sunt, ab eo cultu certe alie-
nos minime fuisse.
Est autera perspicua ratio cur Epi-
scopi Francofordienses canonera il-
lum secundum tulerint. Videlicet et
ipsi a depravata actorum Nicaenae
secundae Sjnodi latina versione in
errorem inducti fuerant, ut putarent
ab ea Sjnodo absolutum Jatriae cul-
tura Imaginibus sacris esse tributura,
qui SSruae Trinitati tantura exhiberi
potest. Id ex verbis ipsis canonis rae-
morati aperte demonstratur; in quo
canone scribendo, Episcopos Franco-
fordienses prae oculis habuisse per-
spicuum est verba Constantini Con-
stantiae Episcopi quae in vitiata
,
iila versione latina ita reddita fue-
rant, ut Constantinus professus esse
videri oranino posset, latriae cultura
memoratum Imaginibus tribui de-
bere. Hac enim ratione latinus in-
terpres verba Constantini Episcopi
vrio.o rod''i'!erat « Suscipio
: et
,
 DE IIS, QUAK POST ABSOLUTAM
> amplector honorabiliter ^acras,et
» venerandaS' Imagines secundum
,
» servitium adorationis quod con- ,
» substantiali, et vivificatrici Trini-
» tati emitto. » Ut appareat vero
quaiitopere verba ista latine reddi-
ta, discreparent a germana jNicae-
nae secundae Synodi sententia, op-
portunum erit eundem locum ex ac-
curata latina versione hic afferre.
« Ego etiam indignus his consentio.
» et eiusdem sum sententiae, susci-
» piens et honorare amplectens sa-
» cras, et venerabiles Imagines ; et
» adorationem, quae fit secundum la-
» triam, supersubstantiali, et vivi-
» ficae Trinitati emitto. » His autem
ita explicatis, constat, ex facto Fran-
cofordiensis Concilii nullum argu-
mentum contra legitinmm, atque ab
Ecclesia Catholica probatum Imagi-
num sacrarum cultum desumi
Haec saeculo octavo post secun-
dam Nicacnam Sjnodum absolutam,
in controversia de Imaginibus sacris
evenerunt.Quae nunc perstringemus,
saeculo quidem nono contigerunt ;
sed hic commeraoranda videntur, eo
quod ad unam , eandemque causam
pertineant.
Itaque post Synodum Nicaenam
habitam , usque ad
dici iure potest
annum 814, quo Leo Armenus im-
perare coepit, vix quidquam catho-
licos ob Imaginum sacrarum cultum
passos esse. Sed Leone isto Armeno
imperante, qui Leonem Isauricum,
et Constantinum Copronvmum in ea
causa imitandos sibi proposuisse vi-
debatur, ea fere omnia catholici to-
lerarunt, quae sub duobus illis prin-
cipibus pati debuerant. Inter ceteros
vero catholicos, qui Imaginum cul-
tum contra huius Imperatoris cona-
tus propugnarunt , praecipuam lau-
dem certe merentur Theodorus Stu-
dita, et Nicephorus Patriarcha Con-
stantinopolitanus, qui Tarasio suffe-
ctus erat. Leoni Armeno anno 820
interfecto, Michael Balbus successit.
Is autem ab initio se benevolum erga
catholicos simulavit, prout Constan-
tinus Copronjmus fecerat ; sed de-
VII STNODUM ETC. 347
inde cum libcratum se intellexit ab
eo metu, quem illi incusserat Thoma
Dux, qui seditionem, ac bellum ci-
vile contra eum commoverat, tunc
demum ostendit confictam penitus
fuisse eam benevolentiam,quam erga
catholicos significaverat, quos acriter
vexavit ob iconoclasticum errorem,
cui impense studebat. Exilio enim,
spoliatione bonorum capitis etiam
,
poena Michael Balbus ob Imaginum
cultum in catholicos animadvertit.
Imperator hic Michael Balbus co-
natus est etiam Ludovicum Pium
Imperatorem, et Eugenium II Pon-
tificem Romanum,qui tunc Ecclesiae
praeerat, decipere. Etenim cum Im-
perator optaret, sibi praesidium Lu-
dovici Pii, et Romani Pontificis Eu-
genii comparare, opportunum existi-
mavit Legationem ad eos destinare,
posse. vota sua iis significandi gratia , ut
inter utrumque imperium concordia
instauraretur, atque omnis prorsus
de religione controversia extingue-
retur. Itaque litteras ad Ludovicum
Imperatorem atque ad Pontificem
,
Eugenium afferendas Legatis suis
dedit; in quibus scribendis magnam
calliditatemadhibuerat.Etenim,quod
spectat ad cetera doctrinae catholi-
cae capita, de quibus tunc quaestio
non erat, ita Michael Balbus in lit-
teris ad Ludovicum loquebatur, ut
penitus in iis cum Ecclesia catholica
se consentire significaret. Quod vero
pertinet ad controversiara de sacris
Iraaginibus, nihil ille omnino de ico-
noclastico errore suoaffirmabat, nihil
de iis, quae gesserat in illa causa, sed
in recensendis potius nonnuUis riti-
bus immorabatur, quos superstitiosos
esse dicebat, atque ad periculum su-
perstitionis avertendum,afiirmabat a
se decretum esse, ut Imagines in edi-
tioribus tantummodo locis haberen-
tur , et idcirco illae, quae in infe-
rioribus locis erant positae , remo-
verentur. Ita enim fieri posse con-
tendebat, ut populus a superstitiosis
ritibus circa Imaginum cultum abs-
tineret. Certiorem denique Ludovi-
cum Pium faciebat, se Legatis suis
348 CAPUT LXXVI.
inandasso, ut Romam se oonferrent,
ac ad Pontiticciii Maximiim Euj^e-
nium litteras suas et munera affer-
rent. Precabatur vero Ludovicum,
ut apud Pontificem pro se ipso hu*
luaniter ageret, quo flnis imponi pos-
set tandeni aliquando discordiae, et
excitatae circa tidem controversiae.
Ludovicus facilem se erga Michae-
lem Balbum ostendit, et benevole se
in illius gratiam apud Pontificem
acturum promisit. Misit ergo ad Pon-
tificem legatos, et per istos ab Euge-
nio petiit, ut concederet conventum
haberi Episcoporum, in quo veterum
testimonia circa Imaginum sacrarum
cultum seligerentur,quae deinde Ro-
mam ad Pontificem mitti deberent.
Huic Ludovici Pii petitioni cum
PontifeK Eugenius II assensus esset,
habitus est anno 825 Parisiis, Epi-
scoporum atque aliorum doctorura
, cultum non improbasse, sed pericu-
hominum conventus, qui solet etiam
Concilii nomine appellari. In eo con-
gressu, Nicaenae Synodi auctorita-
tem se non accipere illi ostenderunt,
Imaginum cultum absolutum reiece-
runt,relativum vero ita licitum esse
pronunciarunt, ut periculosum dice-
rent, et nonnullos ritus erga Ima-
gines adhibitos improbarunt ,
qui
superstitiosi videbantur. Non
ipsis
desunt certe gravia argumenta, ut
credi omnino debeat illum Episco-
porumconventum vere habitum esse,
atque ista quae diximus, ibi acta
, potest. Constat id ex ep. Ludovici^
fuisse. Sed haec Ecclesiae sententiae
de cultu Imaginum minime officiunt.
Afferam praecipua, quae ostendunt
de huius congressus veritate non
posse dubitari. Editus est libellus
Francoforti anno 1546 hac inscri-
ptione: «Synodus Parisiensis de Ima-
ginibus anno Christi 824 ex vetu-
stissimo codice descripta , ac nunc
primum in lucem edita.» Petrus De-
lalande Thesaurarius Ecclesiasticus
S. Frambaldi Silvanectensis eandem
edidit ex codice Bibliothecae Thua-
nae n. 270. Si de huius praeterea
congressus Episcoporum veritate du-
bitandum esset, quamplurium etiam
monuDientorum ad ea tempora per -
tinentium veritas in discrimen vo-
cari debc-ret, quae superius indica-
vimus, ((uae tamcn conveniunt cnm
universa Oallorum illorum tempo-
rum historia quae «leproujitur ex
,
Aeginardo , Agobardo annalibus ,
Francorum Bertinianis, FuMen^ibus,
Hincmaro, aliisque. Legendus est
Mabillonius in ad priorem
praef.
partem saec. IV Bened., Pagius ad
ann. 825, n. 2 et seq.; Trombellius
diss. 10 de cultu sanctorum c. 22 et
seq.; Nat. Alex. diss. in saec. 8,
§.9 et 10. Ostendit perspicue Pagius
I
Episcopos congressus Parisiensis par-
j
ticipes, ex veteri errore ob depra-
vatam versionem superius memoraF-
tam existimasse Nicaenos Patres de-
ceptos esse credidisse autem Mi-
:
chaeli Balbo iactanti abusus in Ima-
ginura cultum invectos; relativum^
losum putasse, latriam soli Deo re-'
servasse; offensos esse maxime voce,
adorationis, qua Graeci utebantur.
Fallitur vero graviter Dallaeus
cum de Imaginibus agens, vehemen-1
ter hac S/nodo Parisiensi laetatur,
eamque tum Nicaenae Sjnodi
obiicit
secundae, tum Roraanorum Pontifi-
cum Hadriani I, Leonis III, Stepha-
ni IV, Paschalis I, Eugenii II aucto-
ritati.
Primum enim conventus hic Pa-I
risiensis Sjnodus proprie dici noa
,
Pii ad Eugenium, et huius ad Im-
peratorem responsione, qua ostendi-
tur tantumraodo fuisse datam facul-i
tatem, ut de Imaginum causa age-l
retur in Episcoporum conventu etl ,
de ea re, veterum testimonia colli-
gerentur. Ludovicus ipse in epistola
ad Eugenium II haec loquitur: «Nosl
» tamen non Sjnodum congregando,'
» sed quemadraodum a vobis postu-|
» lavimus, licentiamque agendi per-j
» cepiraus, una cum familiaribus no-j
» studuimus, quid
stris, filiis vestris
» Almitati vestrae de tanta neces-
» sitate significaremus. »
Deinde ea, quae in conventu acta
sunt, Eugenii II iudicio fuerc reser-]

DE IIS, QUAi: rcST
vata. Patet ex epistola Ludovici, et
Lotharii Imperatoris, praesulum con-
silio scripta atl Eugenium: quaaiunt,
se coUegisse testimonia de Imagi-
num causa, ut Pontifici ea subiice-
rent, et concordia tandem iniretur.
« Quibus perlectis, ea vestrae San-
» ctitati legenda, atque examinanda
» per legatos nostros leremiam et
» lonam Episcopos mittere curavi-
» mus... Quos non ob hoc ad vestrae
» Almitatis praesentiam misimus, ut
» aliquo velut magisterii oflicio fun-
» gcrentur aut docendi gratia di-
,
» recti putarentur , quia sicut iam
» commemorati sumus, nos debilores
» exsistere, ut huic S. Sedi in qui-
» buscumque negotiis auxilium ferre
» debeamus.»
Tandem ex pluribus eiusdem con-
ventus locis apparet Episcopos non
fuisse hostes legitimi
tus. Etenim in ep. ad
Lotharium hanc esse summam do-
ctrinae suae dicunt , ut « Iraagines
» Sanctorum stulta praesumptione
» non sint confringendae , et ad in-
» iuriara Sanctorum abolendae et
» penitus despiciendae , nec asser-
» tione superstitiosa colendae , aut
» adorandae sed superstitione re-
, raerentur
» mota, iuxta veram religionem Iraa-
» gines habendae , sicut a B. Gre-
» gorio satis catholice declaratur.
Haec habentur etiam
quam composuerant a R. Ponti-
ii
fice ad Michaelem et Theophiium , pingendi perseveraret. IUum igitur
mittendam quod consequuti non
,
sunt.
Cum congressus iste absolutus es-
set Ludovicus Pius acta eiusdera
, rainis
Romam misit, et Legatis suis, quos
ad urbem destinavit socios addidit,
etiam Michaelis Balbi Legatos. Nihil
tamen in urbe apud Pontificem pro-
ficientes, re infecta discesserunt. Co-
nati quidem illi sunt Pontificem fle-
ctere , atque ad assentiendum per-
ducere. Eugenius tamen singulari sa-
pientia praeditus declaravit, se intel-
ligere Gallicanos in veteri concepto
errore adhuc versari Michaelera
Balbum autem dolo malo egisse.
» ,
ABSOLUTAM VII SYNODUM ETC. 340
quae gesserat. Itaquc constanter his
restitit, et affirniavit, se nihil um-
quam facturum, quod aut Concilii II
Nicaeni auctoritati iniuriosum esset,
aut Ecclesiae catholicae disciplinae
de Imaginibus adversaretur. His po-
sitis, manifeste apparet, neque Dal-
laeum, neque alium quemlibet Ima-
, ginum cultus adversarium de Pa- ,
risiensi isto congressu posse glo-
riari.
Post Michaelis Balbi mortem, in-
felicior sub eius filioTheophilo ca-
tholicorum conditio fuit. Is onira sibi
proposuerat oranino catholicara re-
ligionera delere, atque eius conatus
contra catholicos, quod Imagines aut
colercnt, aut retinerent, aut pinge-
rent, vel etiam quod contumeliis eas
non afficerent, eo spectabant, ut re-
ligionem catholicara in provinciis
Imaginum cul- illis everteret, in quibns iniperabat.
Ludovicum,et Acerbissimum se praesertim contra
Monachos exhibuit quos ob eam
,
causam omni malorum et poenarum
genere vexavit. Praeclara taraea
fuerunt exempla constantiae et for-
, titudinis, quae pro religione defen-
denda catholici praebucrunt. Inter
eos autem, qui praecipuam laudem
Lazarus ille monachus
,
fuit, quem eo crudelius Imperator
insectatus est quod pingendi arte
,
plurimura praestans, non modo nollet
in epistola, Imagines sacras a se antea depictas
iniuriis afficere, sed in proposito eas
exquisitissimis cruciatibus vexatum
ac paene interfectum, atrocissirao et-
iani supplicii genere affecit, cuip la-
candentibus eiusdem
ferreis
manus combussit. Lazarus his cru-
ciatibus singulari virtute toleratis,
superstes fuit Theophilo alias et
; ,
multum commendatas sacras Imagi-
nes pinxit, quas inter laudata prac-
sertim fuit illa Praecursoris Domini,
atque ea SSmi Salvatoris imago
quae in aedis Imperatoriae vestibulo
posita est, unde Leonis Isaurici ae-
tate, alia similis Imago eversa fue-
, rat. Theophilus denique scelerum,
,
et crudelitatis suae poenas dedit.
 350
cuin anno 841 confcctus torminibus,
iiiortujs est.
Extincta tunc inOrientalis inaperii
proviiiciis est haeresis Iconoclastioa.
Nam mortuo Theophilo, Constanti-
nus Porphjro^enitus eius filius in
iinperio succeilebat. Is autem cum
quadriennis tantummodo esset, Theo-
dora iiiius mater Aujjusta declarata,
Reipublicae praefuit. Huius vero Au-
gustae leuiinae virtute factum est,
ut calamitas Iconoclastica, quae fer-
rae annos 120 Ecclesiam tautopere
turbaverat, finem haberet. Nam lo-
anni pseudo-Patriarchae haeretico,
Tlieodora curante Metho.lius
, qui
pro sacrarum Imaginum defensione,
acerbe sub Michaele Balbo et Theo-
philo vexatus erat, Patriarcha Con-
stantinopolitanus electus est. Uni-
versis deinde Reip. Ordiiiibus Se-
natu, Populoque sibi conciliatis, ha-
bitatiue aiino 842 Sjnodo , in
quuin honorem Iinagines sacrae sunt
restitutae, solemni pompa, comrnu-
nique plausu per urbem delatae, at-
que iis in locis iterum erectae ac
statutae, unde ablatae antea fuerant.
Ad huiiis facti perpetuum monumen-
tum, anniversaria est instituta so-
leranitas quae Orthodoxia appel-
,
lata est.
Ex harum rerum narratione ap-
CAPUT
DE RELIGIOMS PROPAGATIONK
Inter ea, quae saeculo octavo fe-
liciter Religioni christianae evene-
runt, numerari certe debent pro-
gressus, quos illa fecit in Germaniae
regionibus. Multo quidem vetustius
Religio Christiana in iis regionibus
propagata fuerat, prout inter cetera
constat legenti caput 20, lib. 2 Ori^
ginum et antiquitatum Christiana-
rum, eruditissimi viri Thomae Ma-
riae Mamachii, qui eo loco, a primis
Ecclesiae temporibus ad posteriora,
recenset progressus, quos in Germa-
nia Religio fecerat, eiusque vicissi-
CAPUT LTXVII.
parct, in liac quoque controversia
contigisse id, quod Vincontius Liri-
nensis de baptisfno ab haereticis col-
lato loquens affirmavit: retenta est
antiquitas, explosa novitas. Etenira,
ctiamsi omnes adhibiti sint conatu3
ad Imaginum cultum evertendum,
atque ad persuadendum in eo cultu
superstitionem contineri, vicit tamen
veritas, et Ecclesiae doctrinae san-
ctitas de errore et calumnia trium-
phavit. Immo Imaginum sacrarum
causae non parum honoris accessit
ex hominum cjui de eo cultu inter
,
se pugnarunt, qualitate. Nam cum
,
catholici, qui cultum Imaginum de-
fendebant, magna religionis, pietatis,
fortitudinis exempla praeberent; 0-
rientales interea Iconoclastae , cru-
(leles se, Religionis inimicos, super-
, bos, vitiisque aliis deditos passim de-
monstrabant. Meretur inter cetera,
anti- ut legatur epistola 14, tora. 2 operis
inscripti Discussion amicale sur Veta-
blissement, et la doctrine de VEglise
Anfjlicaney et en g^n^ral sur la JR^-
, formation Londini editi anno 1817
a loaiine Francisco Maria Lepappe
Trevernio, nunc Episcopo Argenti-
nensi, in qua epistola controversiam
totam de Imaginura cultu contra re-
centiores Heterodoxos fuse atque e-
rudite pervolvit.
LXXVII.
I.N GER.MANIA.
tudines. Commemorat etiam vir do-
ctissimus in adnotationibus ei capiti
subiectis scriptores qui de ea re
,
pertractaverunt. Verum cum detri-
raentam gravissimum Religio in Ger-
mania temporum vicissitudine, et
pravorum hominum scelere accepis-
set ,saeculo tandem octavo ampiis-
sime propagata est. Hi autem pro-
gressus laboribus praecipue S. Boni-
facii Martyris Archiepiscopi Mogun-
tini , eiusque singulari Religionis
amplificandae studio debentur. Eum
vero in gravissima ista re pertra.
 DE RELIGIONIS PROPAGATIONE IN 6ERMANIA.
ctanda Romani Pontifices Grego-
rius II ac III, et Zacharias plurimum
auctoritate sua ,doctrina, ac bene-
volentiae significationibus iuverunt;
adeo autem de Religione iniis regio-
nibus Bonifacius meritus est, ut Ger-
maniae Apostolus iure fuerit appel-
latus.
Dum hoc Moshemius concedit in
Inst. H. Eccl. saec. 8, parte I, cap. 1,
ita tamen de Bonifacio loquitur, ut
eo ipso loco, quo videtur illum lau-
dare, vehementer potius eiusdem res
gestas, virtutemque vituperet. «Me-
» ruit Bonifacius ait, propter tot
,
» labores pro Christo in Gerniania
» susceptos nomen Apostoli (rerma-
» norum, neque prorsus eum hoc vo-
» cabulo indignum pronuntiabunt,
» qui res ab eo gestas aequo animo
» consideraverint. At ab illo exem-
» plo, quod primi et veri nobis Apo-
» stoli reliquerunt, multis modis di-
» stat. Nam ut taceam, dignitatem,
» et maiestatem Romani Pontificis,
» cuius minister , et legatus erat,
» aeque, immo plus etiam, curae ipsi
» fuisse, atque gloriam lesu Christi,
» ac Religionis; non illis semper
» armis superstitionem oppugnabat,
» quibus veteres usi sunt Apostoli,
» sed vi saepe ac metu populorum
» mentes terrebat saepe arte ac
, ,
» insidiis quasi capiebat. Epistolae
» eius deinde animum passim produnt
» dominandi cupidum,et superbum,
» vafrum, subdolum, immodicum ho-
» noris, et iurium sacerdotalium di-
» latandorum studium, magnam de-
» nique, cum multarum rerum Apo-
» stolo necessariarum, tum verae Re-
» ligionis christianae ignorantiam. »
Possuntne plures et graviores iniu-
riae simul, tam brevi oratione per-
stringi? Potestne magis inimice de
aliquo homine, nulla virtute ac me-
ritis praestante iudicium pronuncia-
ri? Potestne magis confidenter ac-
cusationibus calumniosis alicuius fa-
ma vituperari? Certum est tamen,
hoc, quod Moshemius afi^ert de S.Bo-
nijacio tantopere infensum iudicium,
cinu fac*orum veritate et cum ,
351
eiusdem vitae ratione penitus pu-
gnare.
Primo loco non poterat certe Mo-
shemiovel cuiquam afferre legitimam
sanctissimi viri accusandi rationem
singularis illa observantia quam,
perpetuo Bonifacius erga Apostoli-
cam Sedem dcmonstravit, cui in toto
propagandae Religionis negotio ad-
dictum se semper ostendit. Hoc enim
agens Bonifacius, faciebat id quod ,
ceteri omnes praeclari viri fecerunt,
qui vel antiqua, vel recenti memo-
ria, propagandam apud exteras gen-
tes Christianam Religionem suscepe-
runt. Etenim quanam ratione gessit
se Patritius, cum Christianae Reli-
gionis propagandae causa, in Hiber-
niam se contulit, atque universam il-
lam gentem catholicae fidei compara-
vit? Nonne a Caelestino I Pontifice
missus in eam insulam, observantissi-
mum se semper in tota procuratione
sua Apostolicae Sedi comprobavit,
atque in ista erga D. Petri Sedem
observantia gentem illam constan-
,
tissiraam esse docuit? Quae alia fuit
x\ugustini Anglorum Apostoli agendi
ratio, cum ad Anglo-Saxones Chri-
stianae Religioni conciliandos, in in-
sulam Britanniam peragravit? Non-
ne Augustinus una cum sociis suis a
S. Gregorio Magno ad insulam illam
missus ut ibi propagandam Christi
,
fidem curaret, constanter se Grego-
rii et Apostolicae Sedis observan-
,
tissimum praebuit, et tam grave
illud opus ex Sedis Apostolicae au-
ctoritate gessit? Idem de S. Stepha-
no I Hungariae Rege dici debet, ac
de iis qui Regis huius studio
,
et ,
cura, in Hungaria tota ad Ecclesiam
catholicara couvertenda laborarunt.
Constat enim ex universa illius facti
historia, totum istud negotium, tum
aliorum Pontificum Romanorum, tum
praesertim Silvestri II auctoritate
gestum esse. Quod si de iis sermo
sit,qui recentiori aetate, in quasli-
bet remotissimas orbis partes missi
sunt Christiani nominis propagandi
causa, eos oculis ipsis nostris dicera
possumus nos perpetuo vidisse , in
352 CAPLT LXXVII.
tam rerum ap^endarum per-
(lifflcili
functioiie, ex Apostolicae Sedis au-
ctoritate, cuncta gessisse.
Neiiue vero res poterat alia ra-
tioiie leijitirae Quem eniin
evenire.
alium veluti dueem, quem alium au-
ctoritatis fontem seijui praeclari isti
viri potuerunt, cum apud gentes
adeo longinquas fidem catholicam
intulerunt atque in regionibus iis
, Id vero,
ecclesiastica negotia pertractarunt,
nisi eum qui in universam Eccle-
, tam
siam iurisdictionis obtinet a Christo
traditam potestatem? Quem ii con-
sulere in rebus arduis^cuius responsis
obtemperare debuissent, nisi illius,
quem fides catholica docet omnium
Christiayiorum patrem et doctorem
exsistere? Hemc autem cum ita sint,
non niodo Bonifacius Germanorum
Apostolus accusari non potest, eo
quod in expeditione sua, numquam
intermissa erga Romanos Pontifices
exhibuerit observantiae testimonia,
sed hoc imprimis eius laudi, atque
honori tribuendum est.
Esset vero hic referenda universa
Bonifacii vitae historia, ut perspicue
pateret quam aliena fuerint abeius
ingenio, ac moribus, ea vitia, quae
propria Bonifacii fuisse Moshemius
afiirmat, prout ex monumentis patet,
quae sive Baronius in annalibus, sive
Mabiilonius in saeculi tertii Benedi-
ctini historia , sive Henschenius in
Ger-
actis Bollan(Jianis de Bonifacio
manorum Apostolo commeraorarunt.
Patet autem ex iis Bonifacium in
Anglia anno circiter 680 natum, qui
antea Vinfridus, seu Winfrethus ap-
pellabatur a primis aetatis suae
, ret.
annis singnlari pietatis studio fuisse
animatun), monasticum institutum a
prima aetate amplexum esse, inno-
centissime gessisse adolescentiara ,
Religionis operibus et litterarum
, cupiebat
ac scientiarum studiis semper inten-
tara, reliquis etiara monachis insti-
tuendis permagna cum utilitate il-
lum operara dedisse. Constat eum
sacerdotio insignitum in id raaxirae
curas suas conver-tisse, ut Ecclesiae
incrementum procuraret et proxi- , de cum mortuum esse Radbodupi
morum saluti prodesset. Cei tum est
praeteiva eum quando primuin ab
,
Kpiscopis Angliae adhiberi coepit ad
publicum aliquod negotium oertra-
ctandum, taritam virtutis, peritiae-
que suae opinionem omnibus attu-
lisse, ut rjeinde rerum omnium gra-
vium gerendarum ilie particeps eem-
per fuerit.
quod maxirae Bonifacium
illustravit , continetur in consili(j,
(^uod suscepit, et quod feliciter
ad exitum perduxit, totum se fidei
catholicae propagationi in Germa-
niae regionibus devovendi. Primum
suscepti huius consilii experimentum
fecit Bonifacius, cum anno 715 in
Frisiam ex Anglia venit, ut ibi sta-
tim operi manus imponeret. Sed in
iis rerum adiunctis ad Frisiam ilie
pervenit, ut impossibile ei prorsus
fuerit tunc aliquid ad Religionem
propagandara ibi agere. Omnis enim
illa provincia bello flagrabat, quod
Carolus Martellus Maior Domiis Re-
gni Francorura cum Radbodo Frisiae
duce gerebat. Itaque cum inter belli
motus non posset id Bonifacius tunc
agere, quod sibi proposuerat, neque
quidquam ad hoc agendum aRadbodo
ipso, quera Ultraiecti commorantem
Angliam
adivit, assequi potuisset, in
ad suum monasterium reversus er^t.
Sed haec minime Bonifacii vota
retardarunt fidei catholicae propa-
gationis apud exteras gentes procu-
ran«iae. Ubi ergo primura potuit, ad
Gregoriura II Pontificem anno 719
Romam se contulit, ut eo praecipue
auctorejConsilium susceptum imple-
Ab illo autem Pontifice summa
benevolentia exceptus cum , Sedis
Apostolicae Legati munere , atque
amplissima potestate in Germaniam
missus, singulari stadio,quod iamdiu
in iis regionibus curare
,
coepit. Primo igitur, Gregorio II ita
iubente, Thuringiara petiit, in qua,
antiquiori tempore praedicatam fi-
dem catholicam sed in posterum
,
ferme extinctam, excitandam atijue
iterura araplificandara curavit. Dein-
 bA RELIGIONIS PROPAGATIONE IX GERM\NIA.
accepit, et eo mortuo impedimentum
sublatum esse intellexit iri Frisia
religionem christianam stabiliendi,
in Frisiam iterum venit ct labores
suos ac sollicitudinem cum S. Wil-
lebrordi Ultraiectensis Episcopatus
tundatoris virtute coniungens, brevi
tempore eam regionem ad christia-
nam religionem amplectendam per-
duxit, tanta felicitate, ut nisi ipse
restitisset, Willebrordus eiEpisco-
patum resignasset. Post haec in Has-
siam se contulit, atque in ea regione
non minori cum fructu catholicam
fidem praedicavit.
Tum Gregorio II volente, anno 723
Romam reversus, rerum a se gesta-
rum Sedi Apostolicae relatione fa-
cta, atque Episcopali dignitate au-
ctus, in Germaniam denuo reversus
est. Hoc autem tempore , cum Epi-
scopus a Gregorio consecraretur, Bo-
nifacii nomen susceptum ab eo fuisse
memoriae proditum est, ita suadente
Pontifice. Tunc Caroli Martelli pa-
trocinio etiam adiutus inceptum
apud Hassos religionis amplificandae
opus prosequutus est, incredibilibus
laboribus toleratis, et magnis exhi-
bitis patientiae ac charitatis exeni-
plis, ut Ethnicos, atque Religionis
Christianae inimicos vel ad fidem,
perduceret, vel ab impediendo eius-
dem incremento coerceret. Post haec
a Gregorio III, qui anno 731 Gre-
gorio II successerat pallium de,
D. Petri corpore sumptum accepit,
atque in Bavariam pergens. fructus
permagnos ex laboribus suis ibi col-
legit; deinde tertio Romam anno 738
se contulit,unde in Germaniam re-
dux, in eodem studio impensc per-
severavitReligionis propagandae,ita
ut ArchiepiscopusMoguntinus factus,
plures Episcopatus auctoritate Gre-
gorii III et Zachariae Pontificis,
, Bonifacio ferri, quale verba Moshe-
Herbipolensem ex. gr., Burabur-
, mii superius allata continent. Multo
gensem, Erfordiensem, Eichstadien-
sem , aliosque ibi instituerit
batiam Fuldensem erexerit, aliaque
plura perfecerit quae ad Religio-
, scribit
nis propagationem ampliorem sta-
ibilicremque posteriori tcmpore in
TOM. I.
35:i
Germ*ania efficiendam, inservire pos-
sent.
Omitto Concilia a Bonifacio cele-
brata. Omitto quae Caroli Martelli
filiorum, id est, Carolomanni ac Pi-
pini, qui Francorum Rex anno 751
factus est, patrocinio Bonifacius ges-
sit in regionibus in quibus ii do-
,
minabantur; commemorabo demum,
Bonifacium aetatis gravitate licet,
ac laboribus fractum, anno 754 in
Frisiam reversum,in ea regione ite-
rum magnam utilitatem Ecclesiae
attulisse , quod opus dum feliciter
prosequebatur a Christianae fldei
,
hostibus circumventus, martjrio fun-
ctus fuit. Interfectus enim est Re-
ligionis causa eo anno, die 5 lunii,
una cum quinquaginta duobus, par-
tim ecclesiasticis, partim laicis ca-
tholicis, qui cum eo ab impia sce-
leratorum manu comprehensi, lapi-
dibus obruti, et armorum ictibus tru-
cidati sunt.
Dum tantis laboribus distineretur
, Bonifacius, mirura est quantam si-
mul sollicitudinem exhiberet in iis
procurandis , quae ad rectam regi-
minis ecclesiastici formam pertinere
poterant. Hinc factum est, ut sae-
penumero Romanos Pontifices per
litteras consuluerit, et ia negotiis,
quae aliquam difficultatem afi^erebant,
eorundem sententiam postulaverit,
praesertim illudintentus,utomnes
in
Sedis Apostolicae responsa , veluti
certissimam agendi ac credendi nor-
mam amplecterentur.
Haec brevi a nobis ex historia
tantarum rerum a Bonifacio gesta-
rura deprompta sunt. Sed haec, li-
cet cursim significata, seu potius
numerata, satis per se sunt ad osten-
dendum, num veritas, aut humani-
tas ipsa patiatur, iudicium taie de
autera luculentius deiiionstraretur ,
; Ab- nonnisi per iniuriani ea vitia Ger-
manorum Apostolo tribui, quae ad-
illi memoratus scriptor , si
, fuse rerum quae Bonifacius gessit et
totius eiusdem vitae rationis histo-
23
rj54
Habout id acta
ria hic posset affcrri.
BoUandiana ad dicm 5 lunii ubi in , Kadem ergo ratione non poterit Bo-
Ai '
^ Bonitaciaiiis, at<iue in vita
S. .'•ii scripta tuin a \Villiljai'lo
Presbytero, tum a S.Martino Ultra-
iecti Prt-' •, tum deiiique ab hi-
'
sturico M liensi, atque aS.Lud-
gero Monasteriensi Episcopo, osten-
duntur praeclara saucti Martyris
ornamenta. IUustrantur ea etiam ex
actis saeculi Tertii Ordinis S. Be-
nedicti a Mabillonio scriptis.
Antequara vero omittamus de Bo-
nifacio loqui, opportunum erit, ali-
quod exemplum atJerre ex iis, quae
adducuntur ut probetur eum vel
, ,
assentatorem Romanorum Pontifi-
cum fuisse, vel magnam, prout Mo-
shemius affirmat in suis litteris
, atque antiquitates Ecclesiae perti-
ignorantiam illum demonstrasse. Ita
enim facto ipso apparebit, haec de
Germanorum Apostolo per iniuriam
pronuiitiari. Itaque dicam aliquid de
iurisiurandi religione,qua se Romae,
cum a Gregorio II Episcopus conse-
craretur, erga Romanum Pontificem
et Apostolicam Sedem Boniiacius de-
vinxit. Forraulam iuraraenti quam ,
Bonifacius pronunciavit, refert Liber
Biurnus Romanorum Pontificum a
Garnerio editus cap.3 tit.2. Si vero
formula illa legatur, constabit, quod
ad summam rei pertinet, nihii aliud
BouifaciumGregoriospopondisse,nisi
id, quod pertinere poterat ad expli-
candam suam erga Apostolicam Se-
dem observantiam, atque ad affirman-
dum, se in unitate fidei ac commu-
nionis cum Poutifice Maximo sem-
per permansurum, eaque omnia pro
viribus impediturum csse, quae de-
bitae ab omnibus erga Apostolicam
Sedem venerationi obessent, vel Ro-
mani Pontificis priraatus iuribus re-
sistentiam aflferrent.
lam vero si haec, praeiudicatis
opinionibus depositis, perpendantur,
apparebit nihil in iis esse, ex quo Bo-
nifacius assentationis accusari queat.
Certe per iniuriam Episcopi omnes
assentationis accusarentur, qui cum
Episcopalem consecrationem susci-
piunt, a tot saeculis, eiusmodi iura-
CAfUT LXXVII.
mentum Romano Pontifici faciunt.
nifacius li, veluti si assentandi
studio, utum iuramentum in
consecratione recipienda pronuntia-
verit. Neque vero Bonifacii temporc
induci primum coeptum est, ut Epi-
scopi in consecratione sua, iurisiu-
randi religione, se Romano Pontifici
devincant. Legi potest, nt id perspi-
cue constet, eruditissimi Francisci
Antonii Zaccaria dissertatio De iure^
iurando, quo Archiepiscopi pallio
donati, et Episcopi in sacra ipsorum
ordinatione , obedientiam Romano
Pontifici pollicentur, quae dissorta-
tio n. 13 cst inter latinas eiusdem
dissertationes de rebas ad historiam,
nentibus. Commemorantur autem iu
ea dissertatione exempla iuramenti
eiusmodi, quae sunt certe Bonifacii
aetate antiquiora, et quae ostendunt
consuetudinem iam tunc in Ecclesia
vigentem, ut tale iurainentum Epi-
scopi facerent, cum consecrarentur.
Haec ad Bonifacium ab omni ac-
cusatione vindicandum in ista re sa-
tis sunt. Si esset vero hic locus de
instituto ipso pertractandi, ut tale
iuraraentum ab Episcopis fiat, cum
consecratione Episcopali donantur,
demonstrari facile posset, Romanos
Pontifices in eo accipiendo nihil ,
aliud sibi proposuisse, nisi Religio-
nis catholicae bonum, et eo tantum
spectare ut quo de vinctiores sedi Apo-
stolicae sunt Episcopi, eo tutior sit
Ecclesiae Catholicae status, atque ex-
peditius increraentum. Ostenderetur
etiam, falsum omnino esse, hoc in-
stitutuin Ecclesiae cauonibus repu-
gnare. De his vero rebus memora-
tus superius doctissimus scriptor agit
in recensita 13 dissertatione cap. 6.
Nunc breviteralterum afferamus,
ut ab hoc exemplo, ceteris omissis,
ostendatur, quam falso affirmetur,
Bonifaciura in epistolis suis, sum-
mam rerum ignorantiam demonstra-
re. Recensebo igitur id, quod ex Bo-
nifacii epistola ad Zachariam Pon-
tificem desumitur, videlicet Bonifa-
 ,
DE RELIGIOMS PROPAGATIOXE
cium adeo ignorantem hominem fuis-
se, ut veluti haereticum accusaverit
Virgilium quendam apud Pontificem,
eo quod diceret esse Antipodas, sci-
licet, prout certissimum est liomi- , Cum
nes, qui in terrae parte nobis subie-
cta, et opposita habitent, et adver-
sis vestigiis contra nostra vestigia
»tare videantur. Licet Bonifacii epi-
stola de hac re interierit, eam ta-
men ab illo scriptam esse constat
ex Zachariae ad Bonifacium respon-
sione: cum autem hic Pontifex con-
demnandam iudicaverit hauc Virgi-
lii sententiam, hinc in accusatione
ista, ut apparet, etiam Zacharias ac-
cusatur, veluti si sententiam certis-
simam, tamquam haercticam impro-
baverit. Verum facile ostenditur fru-
stra ex hoc facto arguraentum de-
sumi, vel ad Bonifaciura, vel ad Za-
chariam Pontificem accusandum, pro-
ut iniuria fecit inter ceteros Dalam-
bertius tom. 1 Dictionarii Encyclope-
dici verbo Antipodes. Refellit pe-
nitus hanc accusationem praeter Ba-
ronium ad au. 744 eruditissimus
P. Eduardus De Vitrj Societatis lesu
in dissertatione de Antipodibus edita
in Kphemeridibus T7'ivuUiensibus
mense lanuarioacFebruario an.l708.
Ceterum est enim, Zachariae ae-
tate, idcirco denegatam esse Anti-
CAPUT
DE FELICE URGELLrfA.^0
ARCHIEPISCOPO
Cum Carolus Magnus in Galliis re-
gnarct, Ecclesiae vero praecsset Ha-
drianus I, Felix Episcopus Urgel-
litanus, et Elipandus Archiepiscopus
Toletanus errorem gravissimuni spar-
gere coeperunt. Videlicet D. N. I.
Christum, Deum, horainemque con-
fessi totidem
, quot naturae sunt
, » manitate Salvatoris Dei, et Domini
in eo filios Dei inesse docebant: al-
terum naturalem, qui Deus est et , »
Verbum alterum Adoptivura qui
; ,
homo est.
Quae occasio fuerit huius erroris
IN GERMANIA. 355
podum exsistentiam,quod Antipodes
existimarentur homines,qui ab Ada-
nio originem non habuerint, neque
pecoati originalis participes sint.
vero fidei dogma sit id, quod
Actorum Apostolicorum cap. 17 le-
gitur: « Fecitque ex uno omne genus
» hominum inhabitare super univer-
» sam faciem terrae, » mirum esse
non debet, haereticam sententiam
de Antipodum exsistentia fuisse iu-
dicatam, cum ea aetate, hoc nomine
intelligerentur homines diverso ab
Adami genere orti. Ut autem appa-
reat tali ratione fuisse adcluctum
Bonifacium ad accusandum Virgilium
apud Zachariam , argumento esse
possunt verba, quibus Virgilii sen-
tentiam de hac re exposuit Boni-
facius, prout Pontifex habet in sua
epistola « quod alius mundus
: et ,
y> alii homines sub terra sint seu ,
» sol , et luua.» Etenim viri quos ,
inteliigimus, Antipodes, hunc ipsuro.
quem nos incolunt et incolere de- ,
bent mundum, eodera quo nos sole,
eadem luna illuminantur, eodem quo
nos ex Adami genere orti, eiusdem
peccati originalis participes, reique
nascuntur. Virgilii autem opinionem
dc Antipodibus diversam esse a no-
stra seutentia circa Antipodas, verba
mox allata siafDifioant.
LXXVIII.
EPISCOPO , Ef tLlPAMDO
TCLETANO.
spargendi, refert Eginhardus in an-
nalibus ad annum Christi 792. «Or-
» gellis inquit
, est civitas in Pv-
,
» renaei montis iugo sita, cuius Epi-
» scopus nomine Feiix, natione Hi-
» spanus, ab ElipandoToIeti Episcopo
» per litteras consultus, quid de hu-
» Nostri lesu Christi sentire debe-
ret, utrum, secundum quod homo
» cst,proprius,an adoptivus Dei Filius
» credendus esset ac dicendus; valde
» incaute , atque inconsiderate, et

H56
» contra antiquain Catholicao Eccle-
s> siae (loctriiiani, adoptivnm non
» luiu pronuntiavit, setl etiani scri-
» ptis a'l memoratum Episcopum li-
^ bris, pertinacissime pravitatem o-
* pinionis suae detendere curavit.»
Felici Urgellitano facile assensus
est Elipandus Toletanus, de ([uo ap-
posite animadvertit Petavius Tiieol.
dogm. de Incarn. 1. 1 cap.22 eandem
Klipandi tuisse opinionem, quae Fe-
licis Urgellitani erat, colligi ex eius-
dem svmbolo, quod ex Elipandi di-
ctis Etherius Examensis Episcopus
redegit. CoUigitur etiam ex episto-
la, quam Albinus Flaccus seu Al-
cuinus ad Elipandum humanissime
scripserat, et ([ua conatus est illuiu
ad sincerae fidei contessionem revo-
care, cui tamen summa superbia at-
que arrogantia Elipandus respondit.
Haec autem cum ita sint tum
Felix, tum Elipandus duos in Chri-
sto fiiios discernebant. Ex quo ut
eiusdem Petavii verbis utar, Nesto-
rii consequens est haeresis, qui na-
turas duas ita quidem in Christo
profitebatur esse consociatas, ut re-
ipsa totidem, quot naturae sunt, per-
sonas inesse crederet. Agobardus cer-
te Lugdunensis Episcopus, cui notus
apprime Felix Urgellitanus fuit, af-
firrpat, in libro contra eundem scri-
pto, hunc Nestorii dogma sequutum
fuisse: « et dum timet permixtio-
» nem Eutychetis incurrere, corruis-
» se in divisionem Nestorii.» Et iure
ista quidem. Nam testimonia scri-
ptorum omnium, Felici et Elipan-
do aetate parium, in id conveniunt,
ut ostendant, eos dum Proprium ab
Adoptivo Filio Dei in Christo distin-
guebant ,loquutos esse de Christo
prout hic homo est concreto.
, m
Terminus autem Filiationis, prout
Theologi animadvertunt, per sonam
aificit. Dum ergo duo in Christo dis-
tinguebantur filii, duo simul distin-
guebantur personae, id quod est Ne-
storianum.
Multo luculentius haec ita intelli-
genda esse demonstratur, si erroneas
reliquas sententias consideremus
,
CAPL'T LXXVIII.
quas de Christo homine in concreto,
so- Felicem atque Elipandum docuisse,
scriptores illius aetatis retuierunt.
Alcuinus ex.gr. init. 1. \ operis,quod
ad versus Felicem scrip>it,haec Felicis
ipsius verba retulit: «Secundo mo-
» do nuncupative Deus dicitur (lesus
» Christus), sicut superius dictum est
» de sanctis praedicatoribus, de qui-
> bus Salvator ludaeis ait: Si enim
» illos dixit Deos, ad quos Dei ser-
> mo factus est, qni tamen non na-
» tura, ut Deus, sed pcr Dei gra-
> tiam ab eo , qui verus est Deus
y, deificati, Dii sunt sub illo vocati;
, )^ hoc quippe ordine Dei Filius
in
» Dominus, et Redemptor Noster iux-
» ta humanitatem sicut in natura
,
» ita et in nomine, quamvis eicellen-
» tius cunctis, electus, verissime ta-
» men cum illis communicat , sicut
, » et in cetera omnia (hoc est) in ,
> praedestinatione, in electione , in
, » gratia, in susceptione in assum-
,
» ptione nominis servi, ut idem, qui
» essentialiter cum Patre, et Spiritu
» sancto in unitate Deitatis verus
» est Deus, ipse in forma humanita-
» tis cum electis suis, per adoptio-
» nis gratiam deificatus , fieret et
» nuncupative Deus. »
Haec sunt certe perspicua, sed his
adiungi quoque possunt quae Hadria-
nus I Pontifex in epistola ad Epi-
scopos Hispaniae contra Elipandum
scripta recensuit, quae epistola t. 7
coll. Conciliorum Labbei pag. 1117
legitur. « Tanta vos, inquit Hadria-
» nus, temeritatis dementia deludit,
» ut aequari cum nubibus et legisla-
» toribus non erubescatis: adoptivum
» eum purum hominem
filium, quasi
» calamitatihumanae subiectum, et,
» quod pudet dicere servum eum
, ,
» impii , et ingrati tantis beneficiis
» liberatorem nostrum non pertime-
» scitis venenosa fauce susurrare.»
Egobardus praeterea in memorato
superius libro contra Felicem n. 6
et 7, ait: «Quibusdam adhuc vivens
» aliqua improbanda conatus est per-
» suadere (Felix)....post mortem ve-
,
» ro huius cognori per quosdam fi-

DE FELICE URGELLITANO EPISCOPO, ET ELIPANDO ETO.
» deles fratres, qui ab illo
» quod dixerit, Deum Dei Patris Fi-
» lium, nullatenus dici debere pas-
» sum ,aut crucifixum sed ab eo ,
» hominem assumptum. Haec autem
» faciebat saepedictusFelix quia nul-
» latenus acquiescebat sentire nec
» suadere sibi ita volebat, ut cre-
» deret in uno D. N. I. Ohristo dua-
» rum naturarum unitionem substan-
» tialiter factam, et Dcum Verbum
» secundum subsistentiam carni uni-
» tum. »
In his referendis et confutandis
coaevi scriptores conveniunt, prout,
si necesse esset, aliorum illius ae-
tatis scriptorum testimoniis ostendi
facile posset. Haec autem
ut non possit intelligi quomodo ho-
mines ista scribentes, aut aflirman-
tes, haeresim Nestorianam non re-
novarent.
Haec autem continent confutatio-
nem prorsus illius sententiae, quam
Gabriel Vasquesius vir ceteroquin
, tem dissertatione n. II et seqq. ea-
doitissimus, et magni ingenii defen-
dit, et propugiiare conatus est in
3 part. D. Thomae tom. 1 qu. 23
disp. 89 cap. 8, videlicet
Elipandum Nestorianis non esse ad-
numerandos. Haec enim sententia
primum repugnat communi scripto-
rum auctoritati qui tempore ipso
,
vixerunt, quo memorati duo Episco-
pi, eosque accurate confutarunt; de-
inde non potest ullo modo componi
cum Felicis et Elipandi assumpto
qui de divina et humaua Ohristi na-
tura in concreto loquentes, duas per-
sonas in Christo inducebant.
Intelligitur autem,quam longe di-
verso a Vasquesii mente, Walchius
in sua Adoptianorum Historia^ et
lacobus Basnagius egerit animo,cum
tom. 2 veterum lectionum Canisii
pag. 284 Adoptianorum defensionem
suscepit, et Felicianam haeresim in
mera logomachia versatam fuisse
contendit. Hoc enim ii , ceterique
eiusdem generis scriptores, ideo fe-
cerunt, de Ecclesia detraherent,
xit
eamque de inscitia reprehenderent
quae tanto studio tot conciliis ha-
, rorem hunc spargere, sed quod ma-
,, ,
357
audierant, bitis,de re gravissima quaestionem
esse arbitrata sit, cum controversia
esset tantummodo de diversa verbo-
rum acceptione et explicatione. Ita
ii agunt per arrogantiam , et calu-
mniam, sed argumentis gravissimis
, refelluntur, prout de Felicis et Eli-
paudi errore demonstratur, et prout
ostenditur de ipsa Nestoriana causa
et controversia, quam etiam Prote-
stantes in logomachia versatam esse
aflSrmarunt , ut iniuriam Ecclesiae
irrogarent. Legi potest Natalis Ale-
xandri dissertatio de haeresi Feli-
ciana, et Elipandiana, in qua §. 4
osteudit Felicem atque Elipandum
haeresim Nestorianam propugnasse.
talia sunt, Legi praeterea potest eruditissima
loannis Francisci Madrisii Utinensis
Congregationis Oratorii Presbyteri
de Felicis, et Elipandi haeresi dog-
matica dissertatio, quam Fr. Ant.
Zaccaria tom. 9 Thesauri Theologici
sui pag. 353 etiaiji retulit. In ea au-
dem de Felicis et Elipandi errori-
, bus sententia demonstratur.
Refert vero lonas Aurelianensis
Felicem et Episcopus lib. 1 de cultu Imaginum,
duos hos Episcopos facta quodam-
,
modo provinciarum partitione, erro-
rem suum per Hispaniam Gallias
,
et Germaniam disseminandum cu-
rasse. Sed Carolus Magnus minime
passus est haec ab illis impune fieri.
Eginhardus enim in annalibus, loco
superius citato, de Feiice haec ha-
bet: « Huius rei causa ductus ad pa-
» latium Regis qui tunc apud Re-
,
» ginum Baioariae civitatem, in qua
» et hiemaverat, residebat. Ubi et
» congregato Episcoporum concilio
» auditus est, et errasse convictus ,
» ad praesentiam Hadriani Pontificis
» Romam missus , ubi etiam coram
» ipso in Basilica S. Petri Apostoli
» haeresim confessus est, atque ab-
» dicavit. Quo facto, ad civitatem
» suam reversus est. »
Verum non Caroli Magni cura tan-
tummodo factum est , ut Felix et
Elipandus non possent impune er-

:CA f!APi;T i.xxvin.
xime crroriR propnp:ntionora rcpres-
sit, fuit Kcclesiao Catholicae aucto-
ritas. Etenirn ubi primum percrebuit
(luos istt)!» Kpiscopos Imnc errorein
ilocere, npn solum gravissimi, et il*
lorum temporum doctissimi viri sen-
tentiam ub iis praedicatam impugna-
verunt, »efi Ecclesia ipsa erroris pra-
vitati se opposuit, et catliolicam de
Verbi Incarnatione doctrinam con-
tra eos asserendam curavit. Ut id
per»ipicuum «it, recensobo concilia
in ea causa, pluribus in lociij habita,
atque apparebit, Episcopos undique,
Sede Apo-tolica probante, crrorem,
eiusque propagatores condemnasse.
Itaque de Adoptianorum haeresi
primum anno 701 in Concilio Xar-
bonensi die 27 lunii habito, cui vi-
ginti sex Episcopi aliique duo Epi-
scoporum Legati adfuerunt , actum
est, et haercsis ibi reiecta, licet
appareat, Felicem, qui praesens ad-
erat, damnatum in eo Concilio fuisse.
Post haec anno 792 mense augusto
exeunte, Sjnpdus Ratisbonensis ha-
bita est. Hanc synodum ab Eginhardo
in annalibus conimemoratara esse su-
perius vidimus. Certum est vero, in
ea synodo Felicera erroris convi-
ctum, daranatnra, atque ad Hadria-
nura Pontificem missum fuisse co- , Sunt praeterea anathemate mulctati
ram quo in Basilica S. Petri haere-
sini confessus est, et abiuravit. De
ea re Alcuinus scribens lib. 1 contra
Elipandnm ait: « Yestri erroris sc-
» cta.... ventilata est in celeberrimo
» loco, qui dicitur Raiginisburg, et
» synodali auctoritate Sacerdotura
» Christi, qui ex diversis christiani
» imperii partibus convenerant, ana-
» theraate daranata. Irarao et a bea-
» tae meraoriae Hadriano Papa, qui
» tunc temporis Sanctae Romanae
» Ecclesiae , Apostolica auctoritate
» rexerat Sedem, funditus extermi-
» nata; donec idem Felix, infeliciter
» ad vestras refugiens partes, sopi-
» tos infldelitatis errores, vobis ex-
» hortantibus, resuscitare intendit.»
Idem refert Poeta Saxonicus lib. 3
de gestis CaroliMagni ad annura 79'2:
« Praesul nomine Felix - A raultis
,
» ibi praomlibus, Hjnodoi^ac (v^ -
» quenti - Est auHitn^ et errorem
,
» docuisse ncfandum-Convictas;po3t
» liaec Hadriano mittitur aimo, - Se-
» rlis Apostolicae fuit hoc qai tem-
» pore praesul,-Quo pracsente, Pe-
p tri correctus in aede Beati,- Pon-
» tificum coram «ancto celebrique,
» senatu, - Damnavit Felix prius in-
» felif»iter a so - Ortftm pernrlinc se-
» ctam. »
Cum vero Felix in patriara rever-
sus errorera suum iterum spargere
coepisset, et librum contra Alcuinum
de ea re scripsisset; l''lipandus vero
litteris ad CaroNim Magnum missis,
80 suumque co.legam excusandum
suscepisset petita novae synodi ce-
lebratione in qua coram Principe
,
disertius eorum causa pertractare-
tur ,habita est anno 794 Synodus
non Francofordiensis, ad quam Episcopi
Oalliae, Aquitaniae. Germaniae. Ca-
roli Magni Regno subditi, convene-
runt. Misit etiara ad eam synodum
legatos suos Hadrianus Episcopos
Stephanum et Theophylactum.
In ea autem Synodo « haeresis
» Elipandi et Felicis Urgellitani im-
» pia ac nefanda » damnata est^ ut
constat ex prirao Synodi canone.
Felix et Elipandus, una cum eorum
asseclis, nisi ab errore destitissent,
ut apparet ex libello sacrosi/llabo.
Vernra Episcopi, qui Synodo inter-
erant, debitara Apostolicae Sedis iu-
dicio observantiam, publico testimo-
nio professi sunt. Sententiam enim
de his latara suprerao Hadriani Pon-
tificis iudicio, atque auetoritati re-
servare se alhrraaverunt:« Reservato
» per omnia iuris privilegio Summi
» Pontificis, Domini, et Patris No-
» stri Hadriani, Primae Sedis Bea-
» tissirai Papae.» Haec quoque Poeta
Saxonicus raemorato libro ad an-
nura 791 descripsit « Catholieus
:
» Princeps Synodura cclebrare vo~
> catos - Undique Pontifices iara di-
» ctam fecit ad aulam ; - Nec non
» affuerat Stephanus cum Theophy-
» lacto : - Nam fuit Antistes Sedis
I
 ,

DE FELTCE URGELLITANO EPISCOPO, ET ELIPANDO ETC. 359

» Legatus iiterque - Romanac, quos dunensi Arcliiepiscopo, qui eo missus
» Papa Sacer mittens Hadrianus - fuerat una cum delectis viris a Leo-
,

» Rite suam servare vicem manda- ne III et Carolo Magno, in qua Syn-
» verat illic. - Tunc igitur cuncti odo Adoptianismus est iterum con-
» cum decreto generali - Hanc con- demnatus. Cum vero Felix spem ali-
» demnarunt heresim scriptusque
, quam praeseferret, consilii, senten-
» libellus - Est illam contra. » Post tiaeque mutandae illum Laidradus ,

absolutam vero Sjnodum Carolo

, invitavit Aquisgranum, ut ibi coram
Magno iubente ad Felicem atque CaroloMagno, in concilio, libere pos-
,

Elipandum, eiusdem Synodi decre- set mentem suam explicare. Contulit

tum, una cum Episcoporum, et Ha- se Aquisgranum Felix, atque in Syn-
driani Pontificis litteris missum est. odo Aquisgranensi eodem anno cele-
Licet haec satis esse debuissent brata, ab Alcuino plenissime confu-
ad cuiusvishominis pertinaciam fran- tatus et erroris convictus
, novam ,

gendam, apparet tamen ex totius fa- haeresis abiurationem fecit quam ,

cti decursu, duos illos Episcopos in manu sua scripsit quae deinde ad ,

proposito erroris sui retinendi per- Clerum et Populum TJrgellitanum

,

severasse. Hinc videmus esse factnm, missa est. Verum etsi mentem mu-
ut Paulinus Aquileiensis Patriarcha, tasse Felix videretur, Episcopatu ta-
vir ea aetate doctissimus, qui Feli- men spoliatus est, et Lugdunum re-
cis opus confutavit, quod ille contra legatus cuius rei ratio fuit
, quod ,

Alcuinum celeberrimum etiam ve- neque Leo neque Carolus neque , ,

ritatis huius catholicae defensorem Episcopi, experientia edocti , mul-

scripserat, hinc inquam videmus tam Felicis abiurationi fidem prae-
, ,

esse factum, ut anno 796 Foroiulien- berent.

sem Sjnodum Paulinus habuerit, in Obiit autem Felix in relegatione
qua iterum Adoptianoruin haeresis sua, anno circiter 815, sed Agobar-
condemnata est. dus Archiepiscopus Lugdunensis, in
Interea Felix libellum ediderat libro contra Felicem satis gravia ,

contra Alcuini epistolam, in quo hae- attulit argumenta, ut vakle dubium

resim omnem suam antea eiuratam
arroganter confirmabat. Hadriano I
autem Leo HI successerat qui ad
hominis petulantiam coercendam,et
ad catholicum dogma iterum apo-
sit, num iUe in sententia catholica
mortuus fuerit. Dubium est etiam
,
num Elipandus,qui anno circiter 809
vita functus est, in fidei catholicae
professione obierit. Post haec in ,

stolica auctoritate vindicandum,Con*- docenda de hac re fidei suae sancti-

cilium anno 799 Romae habuit in tate, ac veritate, Ecclesia tranquilla
,

quo Felix denuo, et liber eius con- fuit qua profttetur, Christum esse
,

tra Alcuinum condemnatus atque Unicum Dei Filium Naturalem in

,

Ecclesiae fides asserta est. duabus naturis, divina atque huma-

Habita est etiam non multo post na, quae simul hypostatice iunctae
SynodnsUrgellitana aLaidrado Lug- non sunt nisi Unus Christus.

CAPUT LXXIX.
DE ROMANO PATRICIATU, QUEM R. PONTIFICES SAECULO OCTAVO
GALLIARUM PRINCIPIBUS CONTULERUNT.

Cum de persequutione contra Ca- sim inducere. Vidimus etiam quanto-

tholicos a Leone Isaurico excitata pere cuperet de Romano Pontifice
,

egimus, de eius etiam conatibus lo- Gregorio II et III ultionem suraere,

quuti sumus, quibus curavit in Ita- quos sciebat errori Iconoclastico re-
liam quoque Iconoclasticam haere- pugnare, et maritimae classis expe-
 ,

:'A\0 CArUT l.XTIX.

(litione oum molitum esse , urbem , > ita*Je habentibuselegit maius prae-
et rtiiitiuias regioiu*s vastare. lis tem- » sidium Pater ille, distribuere pau-
poribus evenis.se si^niftcavimus , ut » peribus largissima manu,quae re-
[inperatoris rfraeci potestas in his » periebat incumbens orationibus
,
,

quas ille uiinime deten-

re;^'ionibus, » et ieiuniis, et litaniis Deum quo-
debat, imuio et vexabat, cxtioctasit, » tidie doprecabatur, et spe ista ma-
atque initium habuerit Romanorum » nebat semper fultus plus(juam ho-
Pontiticuia potestas in uibeni, tini- * minum , gratias tamen voluntati
timasque provincias, de qua re prae- » populi referens pro mentis propo-
sertim legi merentur, quae eruditis- » >ito, blando omnes sermone, ut bo-
sime pertractavit Oardinalis Idse- * nis in Deum proficerent actibus, et
phus Augustinus Orsius in suo opere » in fide persisterent rogabat. Sed
italico ile Origine Dotniuationis Ro- y>ne desisterent ab araore , et fide
manoruiii Pontificum etc. » Romani Imperii admonebat , sic
Non modo auteni Orsius sed et , » cunctorum corda molliebat. et do-
Natalis Alexander, aliique ostende- » lores continuos mitigabat. »
runt nonnisi per calumniam atlir-
, Gregorius denique II ad Leonem
mari posse Gregorium II aliquid
, Imperatorem scribens, ait, se optare
commisisse, quo populum contra Im- Martinum I imitari. qui pro catho-
peratorem commoveret atque ita
, contra Monotheliticam hae-
lica fide
potestatem politicam in has regio- resim martyrio functus erat, sed se
nes consequeretur. Immo vero si , debere simul populi curara gerere ,

PauUus Diaconus lib. 6 de gestisLon- qui tantam in fide constantiam et ,

gobardprum cap. 49, et Anastasius erga Pontificem ipsum observantiam

Bibliothecarius, seu eiusdem Ponti- praeseferebat. « Atque utinam in- ,

ficis vitae scriptor consulatur, vel » quit, Dei munere nobis contingat,
epistolae legantur ad Imperatorem » ut per Martini viara incedaraus ,
a Pontifice scriptae, constabit omni- » tametsi ob plebis utilitatem vi-
no, eum tbrtissimum quidem in Re- » vere volumus et supervivere ,
,

ligionis causa detendenda fuisse, sed » quandoquidem Occidens universus

perpetuo populum ad tranquillitatem
servandam hortatum esse, et ea tan-
tum egisse, quae pro Religionis bono
eius supremi muneris partes requi-
rebant.
Itaque ut omittam cetera haec
» ad humilitatera nostram convertit
» oculos. »
Cum res ita essent , libera dedi-
tione hominum has provincias inco-
lentium , qui non modo se desertos
, videbant ab Imperatore sed etiam ,

Pauilus Diaconus loco citato habet: has provincias vexari ab eo conspi-

« Omnes Ravennae exercitus,vel Ye- ciebant , dum quotidie Longobardi
V netiarura talibus iussis (Leonis
, eorum cervicibus imminerent Ro- ,

* Isaurici) ,uno animg restiterunt, mani Pontifices in quos omnium

,

)> et nisi eos prohibuisset Pontifex spes erant conversae, et quos veluti
» Imperatorem super se constituere perfugium in tantis calamitatibus
» fuissent aggressi. » Anastasius ve- Itali respiciebant , originera habue-
ro, seu scriptor vitae illius Pontifi- runt dominationis suae in urbe et ,

cis refert: * Cumque (Leo) mitteret regionibus quae Ducatu Romano com-
> hominem proprium Romam cum prehendebantur. Haec autem pote-
» scriptis suis, in quibus contineba- stas ob easdera causas, sensira quo-
» tur ut Pontifex occideretur cum
, tidie ita aucta est, ut ab anno cir-
» Optimatibus; Romae cognita cru- citer 754 Roraani Pontifices veluti
^ delitatis insania protinus ipsum
,
Supremi Urbis, et Ducatus Roraani
» Patricium ( Spatarium Marinum) Domini habiti sint, eanderaque do-
» occidere voluerunt , nisi defensio minationera obtinuerint in Exarcha-
Pontiflcis nimiapraepediisset...His
;i> tu Ravennatensi, et Pentapoli, qui-

DE ROMANO PATRTCTATU, QTJEM
bus provinciis Bononia Ferraria
, ,
Aei- ilia, Ducatus Urbinas, et magna
Pic-?ni pars continebatur. His acces-
serunt Pipini et Caroli Magni in
Ecclesiam Romanam merita, quorum
primus pulso Aistulpho Longobar-
,
dorum Rege ab Exarchatu, alter de-
victo Desidcrio eiusdem gentis po-
stremo Rege, et Longobardorum Re-
gno deleto , civitates Ecclesiae Ro-
manae ereptas reddiderunt,et dona-
tione quoque sua Carolus Sedis Apo-
stolicae ditionem politicam auxit.
Haec autem fuse a Pagio in notis ad
Baronium, a^ Cardinali Orsio in me-
morato superius opere, a Cardinali
Stephano Borgia in historia Bene-
ventana pertractantur.
Dum ista rerum conversio in Ita-
lia eveniret, Carolus Martellus pri-
mum, tum Pipinus, deinde Carolus
Magnus hoc saeculo, Roraanis Pon-
tificibus opem contra Longobardos
non solum, sed generatim ad defen-
denda Sedis Apostolicae iura utiliter
attulerunt. Eos autem Romani Pon-
tifices Patriciatu Romano donarunt,
quo munere, Ecclesiae Romanae De-
fensores ii constituti sunt. Per istam
vero Patriciatus Romani collatio-
nem propriam in has regiones po-
,
testatem ii minime consequuti sunt.
Nimis longum esset de singulis iis
Principibus disputationem institue-
re. Agemus igitur tantummodo de
Patriciatu Romano, qui Carolo IMa-
gno collatus est. Ostendemus vero
ob hoc raunus Carolo tributum, po-
testatem veram in has regiones ei
Don fuisse communicatam , et licet
Carolus Patricius Romanorum esset,
et magna auctoritate idcirco prae-
supremam taraen potestatem
staret,
Romanos Pontifices retinuisse.
Non est necesse hic longa dispu-
tatione ostendere, Carolum Magnum
dici non posse hanc potestatem con-
sequutum esse eo quod non solum
, triciatus natura. Mabillonius 1.23 n.2
Patricius, sed etiam Consul appella-
retur, veluti si Imperator factus an-
no 800, Consulis nomine, potestatem
intelligeret propriam Imperatoris.
Constat enim Patricios fuisse appel-
» ,
R. PONTIFICES ETC. 3G1
latos Consules, etiam cum Tmperato-
res non essent, et Carolum Magnum
fuisse Consulem appellatum multo
antequam Imperatoriam dignitatem
consequeretur. Annalista enim Me-
tensis agens de patriciatu , qui Ca-
rolo Martello a Gregorio III colla-
tus est, Consulatum nominat. Caro-
lura etiam Magnum ,
qui a Stepha-
no Hadriano I Patricius factus
III, et
fuerat, scimus appellatum esse Con-
sulem vel ab anno 780. Ita habent
carmina inscripta libri evangeliorum
anno 780 exarati, ut videre est apud
Duchesnium tom. 1 pag. 187. - '1'em-
pore vernali transcensis alpibus ipse
- Urbem Romuleara voluit quo vi-
sere Consul. - Profecto cum Carolus
nonnisi anno 800 Imperator accla-
matus fnerit, auctor illorum carmi-
num anno 780 Consulatus Caroli Ma-
gni nomine, Patriciatum intelligere
solum debebat.
Eundem vero Consulatus, seu Pa-
triciatus honorem Carolo Martello
ac Carolo Magno collatum fuisse pro-
batur etiara ab eftectibus. Idem dicit
Carolus Magnus in divisione Regni
sui inter filios anno 806 facta de ,
sua, ac de Caroli Martelli dignitate:
« Super cmnia autem iubemus ut ,
» ipsi tres fratres, curam et defen-
» sionem Ecclesiae S. Petri simul
» suscipiant, sicut quondam ab Avo
» Nostro Carolo,et b. mem. Q-enitore
» Pipino Rege ,et a nobis suscepta
» est, et ut eam cum Dei adiutorio ab
» hostibus defendere nitantur, et iu-
» stitiam suam quantum ad ipsos
,
» pertinet et ratio postulaverit ha- ,
» bere faciant.
Ostendamus vero, per patriciatum
hunc nullam in Urbem ceterasque
,
provincias Carolo Magno proprie di-
ctam supremam potestatem esse colla-
tam. Est grave ^uidem argumentum
quod nascitur ex ipsa generatim pa-
ann. Bened. affert formulam qua ,
Principes creabant Patricios. «Hunc
» honorem tibi concediraus habet
,
» formula, ut Ecclesiis Dei, et pau-
» peribus legera facias, et inde apud

362
» altissimum iudirom rationem red-
» (las. Tuiir induat eura Imperator
» mantum , et ponat
» in<lice det ei bomba-
annulum, et
> cinum ppopria manu scriptum. Esto
» Patricius misericors , et iustus.
» Tunc ponat ei iii caput aureum
» circnlum, et dimittat. » Ex liac Pa-
tricii creandi forma patet supremam
in eo contineri potcst#^ni, qui Pa-
tricium instituit, munus autem Pa-
tricii in defensoris officio versari.
Ex iis vero quae scripsit Stepha-
nus IIIPipino, cuni Aistulphus mo-
ras traheret in Exarchatus occupa-
tione constat etiam
, hoc unum in
Patriciatus dignitate contineri. Ita
habet ep. cod. Carolini: « Dura ve-
» stris mellifluis obtutibu^? praesen-
» tati sumus, omnes causas Principis
» Apostolorum in vestris manibus
» coramendavimus; (juoniam quidem
» inspirati a Deo aurera petitionibus
» nostris accommodare dignati estis.
» et vos B. Petro poUiciti estis eius
> iustitiam exigere, et defensionem
» S. Dei Ecclesiae procurare. » Item
ep. 6: « Quoniam nuUi alii nisi tan-
y> tummodo tuae amantissimae Apo-
» stolicae vel dulcissimis filiis , et
, Haec ostendunt quid Carolus a
» cunctae genti Francorum per Dei
» perceptionem, et B. Petri, sanctara
» DeiEcclesiam, et nostrumRomano-
» rura Reipublicae populum corami-
> siraus protegendura. »
Hocidera vero confirmatur ex
ep.55 Cod. Carol. ab Hadriano I ad
Carolum Magaum scripta. « Ut ho-
» nor, inquit, aPatriciatus vestri a
» nobis irrefregabiliter conservatur,
» simili modo ipse Patriciatus B. Pe-
» tri fautoris vestri tura a s. raem.
» D. Pipino, Magno Rege, Genitore
« vestro in scriptis, in integro con-
» cessus, et a vobis araplius confir-
» matus , irrefragal]^li iure perma-
» neat.... Sed sicut nostri homines,
» qui apud vos venire cupiunt, cum
» nostra a]>solutione, et epistola ve-
» niant. » Mutua inde eruitur pro-
missa defensio, ac summum in Ro-
mano Pontifice imperium demon-
stratur.
,
CAPIT I. •:xiT.
Hadriano mortuo Carolns Magnn^
Angilbertum misit ad Leonem \\l
ei in dextero ac in epistola ad eum Pontificem
missa ait se Angilberto communi-
,
casse # omnia, quae vel vobis nece--
» saria esse videbnntur, vel nobi>
» necessaria, ut ex collatione mutua
» conferatis, quidquid ad exaltatio-
» nem S. Dei Ecclesiae, vel ad sta-
* bilitatem honoris vestri, vel patri-
* ciatus nostri firmitatem necessa-
» rium intelligeretis. Sicut enim cum
» Bmo Praedecessore Vestrae Pater-
* nitatis pactum inii, sic eum Bea-
*titudine Vestra, eiusdem fidei, et
, » caritatis inviolabile foedus statue-
» re desidero, quatenus Apostolicae
* Sanctitatis Vestrae, divina donante
» gratia, SS. Advocatorum me ubi-
» que Apostolica Benedictio consc-
» quatur, et SS. Romanae Ecclesiae
» Sedes, Deo donante, nostra semper
» devotione defendatur. Nostrum est
» secundum auxilium divinae pieta-
» tis, Sanctam ubique Christi Eccle-
» siam ab incursu paganorum, et ab
» infideliura devastatione armis de-
» fendere; foris, et intus catholicae
» fidei agnitione muniri. »
,
Leone III postulaverit. Quid vero
egerit Leo, habent annales Bertinia-
ni, et Metenses ad an. 796. Afferam
quod Eginhardus in annalibus habet:
« Leo per Legatos suos claves con-
» fessionis S. Petri, ac vexillum Ro-
» manae Urbis cum aliis muneribus
» Regi misit, rogavitque, ut aliquem
» de suis optimatibus Romam mit-
»teret, qui populura Romanura ad
» suam fidem ,atque subiectionem ,
» per sacramenta firmaret missus
;
» est ad hoc Angilbertus Abbas Mo-
» nasterii S. Richarii. » lure autem
Paiiius ad an. 796 n. 5 haec animad-
vertit: « Obtinuit Carolus a Pontifice
» quod petebat, confirmationem nem-
» pe sui Patriciatus, ac tituli Prote-
» ctoris Ecclesiae Romanae, non vero
> dominium urbis, quod non petebat,
» et de quo in ultimis foederibus cum
» Hadriano sancitis actum non fue-
» rat. »
 ,,,,
DE ROiMA.NO PATRTriVTr, QrTRM R. PONTIFICES RTC.
Nihil ergo iu Patriciatu>; natura
immutatum csse Leo III declaravit.
Neque enim ex eo , quod Roraanus
ipse Pontifex Carolum rogavit ut ,
a Romanis iuramentum obedientiae
exigeret, inde sequitur, eum idcirco
Romanorum Principem evasisse. Hoc
enim refertur ad auctoritatem,quam
PatriciijRomano Pontifice probante,
consequuti sunt. Est vero Carolus
ipse auctor huius rei qui sibi hos
,
titulos in posterum retinuit: Carolus
Bei gratia, Rex et Befensor S. Ec-
clesiae Dei. Ego Carolus Devotus
S. Dei Ecclesiae, HumiUimiis Adiu-
tor filius, S. Dei Ecclesiae Defensor
Devotus.
Petrus De Marca ut ostenderet
, lus vexillum excipit. In dextera haec
1. 3 de Conc. c. II n. 9 Carolum una
cum Leone dominii potestatem in
urbem exercuisse ait ante Leo-
, ,
nem III nullum Pontificem Domi-
num Nostriim aoclamatura fuisse
numisma cusura fuisse in cuius al-
tera facie imago S. Petri erat cum
clavibus humero impositis in ad-
, tabulara deraonstrare innovationem,
versa D. N. Leoni Papae, etiam Ca-
rolum appellatum esse in ea inscri-
ptione Dominum, et in Breviationc
festi Carolo dicata, Paullum Diaco-
num appellasse Romam, vestram Ro-
muleam Civitatem, At Pagius re-
spondet h^ec non egse talia ut ma-
gnam afFerant difficultatem. Carolura
vocatum ItQminum uti Patritium
non ut Urbis principem. Patriciatus
enim etiara erat araplissima digni-
tas. Verba vero Paulli Diaconi latiori
sensu sunt intelligenda, secus vcl ab
anno 774 aut saltem ante annum 791
Romae Dominus Carolus fuisset
quod nec ipse De Marca contendit
qui hoc refert ad tempus susceptae
a Carolo Imperatoriae potestatis.
Constat vero ex factis, etiam Prae-
decessores Leonis III Dominos No-
st7^os appellatos fuisse ut patet ex
, primum enumerat opera publica a
ep. S. P. Q. R. ad Pipinum Cod. Ca-
rol. 36 de PauUo I: «a Deo decretus
» Dominus Noster Paullus Suramus
» Pontifex » « Coangelicus Pater Do-
» minus Noster Paullus Summus Pon-
» tifex » dicitur. Patet etiam ex di-
m)
plomate a. 786 privilcg. conccssi al)
Hadriano I Monasterio S. Dionjsii ,
quod inscribitur auno Pontificatus
Domini Nostri XV.
Neque ex opere Musivo in Tricli-
nio Lateranensi a Leone III aedifi-
cato, grave argumentum desumi pot-
est ad probandum meraoratam pote-
statem Carolum Magnum consequu-
tum esse. Duae sunt tabulae in eo
opere, a dextris et a sinistris. In
,
dextera Christus sedet, cui genufle-
ctit Silvester , et Constantinus. In
sinistra Petrus sedet genutlectunt ,
vero Leo, et Carolus. Christo Sil- A
vester claves, Constantinus vexillum
accipit. A Petro Leo orarium, Caro-
una est inscriptio: R. Constantinus.
In sinistra haec suo loeo: Sanctissi-
miis D. N. Leo PP: D. N. Carulo
Regi. In fronte autem: Beate Petre
do7ia bitam Leoni PP; et bictoriai^i
Cartdo Regi dona.
De Marca, et Cointius putant hanc
quae post colloquium Angilberti cum
Leone, in Romanae Civitatis imperio
acciderit; Alemannus de lateranen-
sibus parietinis c. 3 et seqq. plura
de eo Triclinio habet, quod et 5«-
silica Leonina , Aula Leonina au-
dit, ac contendit hoc monumentum
esse positum a Leone postquara an-
no 800 Carolura Imperatorem appel-
lavit, ac id eum fecisse ut Caroli ,
imperium denotaret.
Haec quae Alemannus disputat
, ,
confutantur a Pagio ad ann. 796 n. 7,
8, 9, 10; et ad ann. 801 n. 3: quibus
locis ostendit errare eundera cum ,
putat imagines has cum inscriptio-
nibus positas esse anno 800 postquam
Carolus imperii coronam adeptus es-
set. Anastasius enim Bibliothecarius,
ut est in exeraplari editionis Regiae,
Leone III absoluta ante suum ab
Urbe discessum tum toleratam ab
,
eo persequutionem, discessum ab Ur-
be , et reditum denique praeclara
,
munera pluribus templis donata. Ita-
que anno 799 abiit Roma, et rediit
 ,
VI

Jbi CAPUT LXXIX«

Leo riT. Aiiteiiuam vero hacc dc- ba adhiberj ia:iiinjjiiiou(j >c-
:5olc;jl
scriberet Anastasius , iam loquutus cundum obvium, planum, ac gcnui-
fuerat t!e Tricliiiio Lateraaensi ius.^u num sensum; quare, etsi quandoque
Leoiiis aedificato. « Fecit et in Pa- scriptores promiscue nomen R»_i- ,

» triarcliioLateranensi Triclinium cum Imperatoris nomine usurp 'ijt,

,

» ipaius super omnia triclinia, nomi- certum est tamen hoc in inscriptio-
» nis magnitudine decoratum
sui ,
nibus non fieri. Tandem incredibilo
» ponens in eo fumlamenta tirmissi- est, Leonem, eo anno coronatio-
ipso
» ma... Cameram cum absida de mu- nis, in publico monumento in hono-
» sivo, et alias duas absidas, diver- rem Caroli posito, atque ut ei magis
» sas liistorias pingens.> Ibi ait Ana- placeret, Carolum Regem inscripsis-
stasius Leonem IV epulari solitum se, cum in omnibus suis litteris euiu
die Natali Christi. semper Imperatorem dicat.
Alemanuus arbitratur memoratas Quid igitur eo anno fecit, eo po-
imagines pictas esse postquam Leo, sito monumento, Leo?Notum poste-
Caroli virtute, urbi restitutus esset, ris voluit esse, confirmatum Carolo
ct Carolus Imperator factus fuisset; ius defensionis a se fuisse. Vexillum
vexillura autem illud significare iin- vero illud S. Petri, iila acclamatio
perium Carolo collatum. TJt probet Bictoriam Carulo Regi dona, nihil
Regem appellatum etiam postquam ostendunt aliud nisi patriciatum Ca-
Impcrator factus esset, utitur Ale- rolo confirmatum ; Vexillum etiam
mannus dextera tabula triciinii , in commemorat Carolo concessum an-
qua legitur, R. Constantinus , pu- no 772, ut Pagius docet ad an. 771,
tans iis verbis Constantino Regis ti- vetus inscriptio, quae habetur in ap-
tulum tributum esse. At haec inter- pendice Ant. Lectionum pag. 1168.
pretatio cum iis , quae habet Ana- - Quin et Romanum largitur in uvhc
stasius stare nullo modo potest. Lit- fiueli - Vexillum famulis, qui pla-
,

tera R, Constantinus, ioscripta non cuere sibi.-Quod Carolus mire prao-

Regem, sed Romam indicat. Id au- cellentissimus hic Rex - Suscipiet
tem respondet Romanorum obser- dextra glorificante Petri. -
vantiae erga Constantinum. Exstant Difficultas denique quae afifertur ,

vero nummi Ludovici Pii Romae ex iuramenti religione qua se Ro- ,

cusi, in quibus legitur Roma LndO' mani erga CaroluQi obligarunt fa- ,

vicus. cile solvitur, modo haec perpendan-

Neque vero in aliquo nummo, in- tur. Certum est hoc factum quan-
scriptione, aut scriptore latino quo- doque fuisse postulantibus omnino
quara, Constantinus Rex appellatus rerum adiunctis et ita volentibus
,

est. Graeci quidem Imperatores et-

, Pontificibus. Leo III autem voluit
iam Reges appellant Latini num-
, hoc Romanos Carolo Magno prae-
quam. Videt autera Alemannus diffi- stare anno 796 , cum tumultus in
cile esse ostendere in inscriptione ,
urbe frequentes essent, et Zachariae,
quae posita sit Carolo M. post su?- seu Hadriani necessarii dominatum
ceptam imperii coronam eum Re- , affectarent. Stephanus V ut est apud
gem appellari potuisse. Primum er- Theganum in vita Ludovici Pii
,

go, idem sonare contendit Regem ,
ac Imperatorem, deinde c. 13 ait
Caroli modestiae causa, quae Leoni
nota erat, Regem potius, quam Im-
peratorem Carolum in Triclinio ap-
peliatum fuisse. At ex Anastasio con-
stat, falsum omnino esse post an- ,
cap. 16 voluit illud Ludovico prae-
stari durantibus adhuc seditionibus
contra gratiosos Leonis III. Hoc vero
Pontifices Patriciis tantummodo con-
cesserunt. Constat denique hoc iu-
ramentum quod Patriciis exhibeba-
tur diversum ab eo fuisse , quod
,

num 799 monumentum hoc positum Pontifici tamquam Principi fiebat-

fui?-?. Deinde in inscriptionibus ver- Haec vero fuse tractantur a Baro.
 ,

T)E ROMAXO PATRICIATU, QlJRM R. PONTIFICES ETC. 3G5

nio, a Pagio, loco citato, Octaviano operis de Ecdesiae potestdte, et po-
Gentilio de Patriciorum ovigine etc. litia lib. 5 §. 3, quo ioco scriptores
loanne Antonio Bianchio Ord.
lib. 3, etiam recenset, qui de ista re ex in-
Min.S.Francisci Observantium tom.2 stituto pertractaverunt.

CAPUT LXXX.
D E C A U L M A G i\ 0,

Cuiii taiiUi iueriiit
inEcclesiam merita, quae iam satis
abunde significavimus in pertractan-
dis praecipuis saeculi
riae Ecclesiasticae capitibus, videtnr
iure requiri posse , ut de rebus ab
eo gestis singillatim agatur. Id vero
eo magis faciendum esse videtur
quod Historiae Ecclesiasticae Scri-
ptores soleant epocam quandam
, adducere ad eas Sedi Apostolicae
eiusdem historiae, peculiari mentio-
Caroli Magni Caroli Magni vitae historia niagno-
pere coniunctae sunt. Hoc autem lu-
culentius ostendet, quantani Carolus*
octavi Histo- Magnus erga Sedem Apostolicam ob-
servantiam perpctuo demonstraverit.
Itaque cum Desiderius Longobar-
dorum Rex plures Urbes Ecclesiae
Romanae Imperio subiectas invasis-
set,neque Hadrianus I posset Regem
restituendas Caroli Magni virtute
;

ne dignam, in Caroli Magni regno, ea^dem Pontifex recuperavit. Nam

imperioque defigere. Itaque hoc age- Carolus Pontifici obsequutus pri- ,

mus; sed omittemus res ab oo in re- mum legatione ad Regem missa, tum
publica recte feliciterque procuran- exercitu in Italiam perducto anno ,

da, et in bello praeclare gestas.Nam 773 Ticinum obsedit, quo Desiderius

ab anno 768 quo Pipino Patri suo, se receperat, ac deinde anno 774 cum
una cum Fratre Carolomanno suc- Desiderius se dedisset, ac regno spo-
cessit, vel triennio post, cum, mor- liatus et relegatus esset in Galliam,
tuo Carolomanno solus in Galliis
, ipse Hadriano I restituit regiones ,
regnare coepit, usque ad annum 814, quas Desiderius abstulerat, et Lon-
quo mortuus est; tot tantisque recte gobardico regno deletc non solum ,

factis vita illustrata fuit

eius ut
eorundem narratio cum brevitatis a
nobis servandae necessitate non pos-
sit convenire. Dicam tantum eum
iure potentissimum aetatis suae prin-
cipem habitum fuisse et in tanta
regionum amplitudine qua in Qal-
lia, in Hispania, in Germania, et in
Italia dominatus est, praeclara for-
titudinis, et Reipublicae bene gestae
, Francorum, sed Longobardorum quo-
que Rex appellatus est. Tanta vero
fuitCarolum Magnum inter et Ha-
, drianum I Pontificem animorum con-
iunctio , ut ille pluries Romam ve-
, nerit, hoc est, primum anno 774 cum
, Ticinuiji adhuc obsideret, ac in po-
sterum anno 781 atque 786, quibus
annis, quae Pipinus pro Sedis Apo-
stolicae iuribus asserendis fecerat ,

monumenta ubique reliquisse. ipse confirmavit, atque alias Ponti-

Commemoranda potius a nobis sunt fici-benevolentiae ac devotionis suae
quae ille gessit ad utilitatem Reli- erga Apostolicam Sedem significa-
gionis , cuius studiosissimus erat. tiones Carolus exhibuit.
Huius autem rei testimonia iam sae- Non minorem erga Sedem Aposto-
pissime vidimus in rerum Ecclesiam licaoi animi sui devotionem Carolus
respicientium pertractatione. Adiun- Magnus ostendit, cum, Hadriano I,
gam ergo nonnulla ex Hadriani I et exeunte {inno 795, mortuo Leo III
Leonis III pontificatu deprompta ,
sufl*ectus est. Plura de ea re com-
quorum Pontificum res gestae, cum memoravimus agentes deRomanoCa-

ms
roli Magiii patriciatu; singulari au-
tem constantia Carolus se Romanae
Kcclosiae (lctensorem, Leonis Ponti-
ticatu liurante, demonstravit, qui ut
Carolum in co munere, quod hacte-
nus gesserat, a se confirmari signi-
licaret, Claves Contessionis S. Petri
et vexillum atl eum misit.
Quanta voro pru-lentia Leo cgis-
set cum Caroli Magni benevolentiam
sibi conciliandam curavit factum , ro inscripto Salutarls htx Evanfje-
ipsum ostendit. Nam Caroli virtute,
ea tactio compressa est, quae duci-
bus Paschali Primicerio, et Campulo
Sacellario , in Pontificem conspira-
verat et die 25 Aprilis anno 799
, tam. ut patet ex Marcellino de vita
cum soleranem supplicationem per-
ageret, Leonem aggressa est, et in
summum vitae discrimen adduxit.
Leo ad Carolum se contulit atque
ab eo honorificentissimc exceptus ,
ac deindo a nobilissimis viris Ro-
mam, Carolo iubente, deductus, in
Pontificia cathedra restitutus est.
Tum Pa>clialis et Campulus in Gal-
liam relegati, et Carolus die 24 No-
vembris anuo 800 Romam veniens
efl^ecit,ut civitas pristinam tranquil-
litatem penitus recuperaret.
\\\ ea autem re quanta simul esset
Leonis gravitas, atque apud oranes
auctoritas, demoustratum est cum
accusationes contra eum allatae, ab
omnibus veluti falsae reiectae ac
contemptae sunt eo quod Leo in,
frequentiEpiscoporum conventu, qui
de Pontificis causa cognoscere eis
fas non esse professi sunt, se ab iis
criminibas innocentem esse iurave-
rit, de quibus accusabatur. Eo ipso
anno 800 die Natali Christi Domini,
Occidentale Imperium quod iamdiu ,
cessaverat, in Carolo Magno instau-
ratum est. Nam eo die Leo III Ca-
rolum ad sepulcrum D. Petri in ge-
nua provolutum Clero Populoque
, ,
Romano plaudente, et sacram caere-
moniam pie comitante, iraposito dia-
demate Imperatorem appellavit
adhibito chrisraate consecravit.
Antequam caput istud concluda-
mus videtur omnino opportunum
, Schatenio in ffistoria Westphaliae, a
aliqua notare de agendi ratione a
,
CAPUT LXXX.
CaroloMagno erga Saxones adhibita.
Vetus enira est illa querela Caro-
,
lum crudelissime cum Saxonibus
ej^isse, et ab eo per vim, et metum,
Rcligionem Christianam in Saxoniam
inlatam esse. Itaque haec brevitei-
aHoram, quae ad rem explicandam,
et ad accusationem refellendam pos-
sunt inservire.
loannes Albertus Fabricius in ope-
lii etc. c. 19 de Saxonibus ait:« Cer-
tum est, longe ante temporaCaroIina
Religionem Christianam Saxonibus,
Anglis et Frisiis esse commenda-
,
S. Suiberti item ex vita Lugderi,
,
Beda Venorabili, aliisque, quos citat
Schatenius in historia Westphaliae.
, Ouid quod ipse Coiiringius non dit-
fitetur, ab Anglo-Saxonibus, et suis
Frisiis fidem Christianam in West-
plialia aliquatenus fuisse propaga-
tam ? Quo quoque constat ex vita
!
I). Honifacii, ot litteris PP. Grego-
rii I sive Zachariae Pontificis ad
Primores Saxoniae datas, apud Se-
rarium rerum Moguntinarura lib.3.»
Haec, quae iacta iam faerant Re-
ligionis fundamenta apud Saxones
Caroli Magni opera confirraata sunt,
, et aucta. At haeretici ut Religionis
in Saxonia propagationem irrideant,
, aiunt, id obtinuisse Carolum Magaum
, apud Nohiles praemiis et opibus ,
apud Populum vero vi et armis. Ita
Moshemius, ita lacobus Basnagius in
historialudaoorum.Voltairiusveroid
omne tribuitrainis et suppliciis,quae
Carolus Magnus adhibuerit.At hi ho-
mines ac praesertim Voltairius fa-
,
cile refelluntur. Profecto Voltairius
Caroli Magni conatus in specimine
historiae unioersae ita refert, ut vel-
uti is primus existimandus sit, qui
de Saxonibus Christo adiungendis
cogitarit. Id vero ex expositis refel-
litur. Deinde Carolum Magnum ita
, et pingit, ut hominera crudelissimum
faciat. quod cum eius historia pu-
gnat prout doctissime refertur a
,
Serario in rebus Moguntinis, a Guil-

lelfiio Goedelio in notis ad Conrin-
gium. Annalista Metensis praeterea
ad an. 745 liaec iiabet de prima Ca-
roli Magni in Saxoniam expeditionc.
« Adunata, inquit, manu valida in
» Saxoniam ingressus est: captisque
» habitatoribus, qui suo Regno afFi-
» nes videbantur, absque ullius belli
» discrimine feliciter conquisivit.Plu-
» rimi eorum, Cliristo duce iliustra-
» ti , sacramenta baptismatis conse-
» qnuti sunt. »
Ea, quae Carolus Magnus fecit ad
Saxones in officio continendos, Vol-
tairius retorquet veluti ab eo facta
ad Religionem Cliristianam persua-
dendam. Etenim iamdiu Saxones ir-
ruptionibus in finitimas gentes, va-
statione, depopulatione regionum in-
notuerant. Romani autem Impera-
tores abAugusto adHonorium, coacti
sunt eorum finibus copiosos exer-
in
citus habere. Caroli Magni tempo-
ribus Saxones idem saepe tentarunt
in terris Francorum atque omni , cum post bellum, ut veniam impe-
vastationis genere eas vexarunt. Ca-
rolus arma in eos tulit , custodias
Eresburgi interfecit, ceteris pepercit,
in Italiam venit. Eo digresso, Saxo-
nes iterum arma susceperunt: Caro-
lus reversus eos fudit, iisque peper-
cit. Quinto tamen perfidos gravissi-
ma poena mulctavit, praesertim quod
iuramenta violassent et magnum,
eorum numerum interfecit. Eo sup-
EX SAECULO NONO
DE l.M.MEDIATA
IN SERIE RR.
Si vetera monumentaconsulantur,
quae ad alicuius facti veritatem evin-
cendam idonea sunt summa repe- ,
rietur eorundem consonantia ad de-
monstrandum, immediate post Leo-
nem IV Pontificem, die 16 lulii an-
no 855 mortuum , in
Pontificum' serie Benedictum III suc-
cessisse. Scriptores enim qui sive
Romae tunc morabantur, sive cum
T>E CAROLO MAONO. 367
plicioterrorem inferre se posse pu-
tavit.Post haec consilium mutavit:
severitatem soposuit verba pacis,
conciliandae cum Saxonibus habuit,
, et eos ad tractatus vocavit, obsides
dedit, plurimos Christo comparavit,
in his Witikindum celebrem eorum
ducem; plures deinde Episcopos apud
eos constituendos curavit, et quietos
Saxones esse voluit. Haec ex iis de-
ducuntur, qui (]e Carolo Magno scri-
pserunt. Nihil apud eosde poeni? quas
Saxones passi fuerint, qui christiani
esse noluerint.
Opponi tantum potest haec Caroli
lex an. 780 lata: « Si quis deinceps
» in gentc Saxonum inter eos latens
» non baptizatus, se abscondere vo-
» luerit , et ad baptismum venirc
» contempserit, paganusquo perman-
» serit. morte moriatur. » Yerum de
*
hac lege iure responsum atfertur
, ,
probari non posse eam ad effectum
esse perductam. Condita vero est,
trarent, plurimi ex Saxonibus bapti-
smum susceperant, et omnes se chri-
stianos fore promiserant. Existima-
bat autem sapientissime Carolus ,
spem nullani firmam esse posse, fore
ut Saxones mitescerent , et mores
mansuetiores inirent nisi si Chri-
,
stianam Religionem suscepissent.
Eventus autem rei veritatem pro-
bavit.
CAPUT LXXXl.
BENEDICTI III POST LEONEM IV
PONTIFICUM SUCCESSIONE.
Sede Apostolica eo ipso tempore de
negotiis ecclesiasticis agebant pu- ,
blica denique facta in eo conveniunt,
ut certum esse omnino debeat, ea
aetate extra omne dubium fuisse
positum, vere Leoni IV mortuo sta-
Romanorum tim Benedictum III esse sufl'ectum.
Haec autem cum ita sint, vix cre-
,
dibile esse videtur potuisse narra-
,
tionem quandam obtinere, qua con-

^C)S CAPUT Lxxxr.
tineretur , post Leonis IV mortem,
Ferainara quanclam quae loanna di-
,
citur, annos duos, menses (iuiutjue,
et dies quatuor, ante Benedictum III
Pontificatnm gossisse. Et sane iloctis-
simus Le-Quienius Ord. PF. Praed.
t. 3 Orientis Christiani, ubi tle re-
bus a loanne VIII Puntifice in Photii
causa pertractatis sermonem habet,
a coll. 380 a<i 460 clc hac re erudi-
tissime agit, Le-Quienius incjuam,
, et ante Benedictum III pontiflcatum,
excogitatae liuius narrationis causam
afterre probabilem nullam se posse
affirmavit. Pagius vero ad an. 879
n. Oaliud non coniicit, nisi Valden-
sium tortasse in Romanam Kcclcsiam
haereticorum odium, quoii in poste-
rum imitati alii Sedis Apostolicae
inimici , libenter hac fabella abusi
sint ad iniuriam eidem irrogandam.
Reliquae enim coniecturae, quae ad-
ductae sunt cum respiciant facta ,
, rium I Ludovici Pii filium excipia-
aut ad initium, aut ad finem saeculi
noni pertinentia non possuiit
, ut ,
Pagius auiiiiadvertit, adbiberi ad ex-
plicandam originem fabulosae liuius
uarrationis, quae ad annum 855 re-
fertur.
Edidit Romae anno 1749, et Bene-
dicto XIV Pont. Max. dicavit vir
singulari eruditione praeclarus Car-
dinalis losephus Garampius disserta-
tioneia in^cvi^iaxw De nHmmo argen-
teo Benedicti III Pont. Macc, atque
ex eo nummo perspicuum novum
. ,
et eius doctrina dignuni addidit ro-
bur argumentis, quibus narratio illa
lalsitatis revincitur. Demonstrationis
autem, quae a Garampio ex eo num-
mo desumpta fuit ad fabulosam nar-
rationem istam refelleudam , haec
summa est.
Nummi argentei, cuius sin-
illius
ceritas extra controversiam posita
est, haec forma habetur. Videlicet in
anterioris partis gyro, verba inscri-
pta sunt ScS. Petrus; in medio eius-
dem partis monogramma insculptum
est , cuius coniunctae litterae sunt
Be.Pa.ln adversae autem partis gy-
ro verba sunt HLotharius Imp., in
raedio demum monogramma est, quod
conlinet vocem Pius. Est vero per-
»
,
spicua ratio, cur in nummo, Ponti-
licis et Lotharii Imperatoris nomen
iiiseriptum repcriatur: scilicet, quod
Pontifex supremam in Urbem pote-
statem obtineret, Lothariu< ^
set eo tempore Romanae L
Defonsor.
Iste autem nummus inehictabileat-
fert argumentum, quo fabulosa nar-
ratio de loanna, quae postLeonem IV
annos duos, menses quinque, et dies
quatuor gesserit, luculentissime re-
futatur. Non est necesse demonstra-
re, nomina Benedicti et Lotharii
,
([uae in nummo leguntur , Benedi-
otum III et Lotharium I significare.
Agitur enim l\c Pontifice, qui Bene-
dictus appellatur et Lothario Im-
,
peratore Pontificatum gesserit , id
quod , si Benedictum III, et Lotha-
mus , de nullo alio Pontifice repe-
riemus.
lam vero, ut osteudatur num loan-
nae Papissae , Leonem IV inter et
Benedictum III inveniri locus possit,
quae memorato superius temporis
spatio pontificatum gesserit, quae-
rendum est quo tempore ob Leo-
,
nis IV mortem Sedes Apostolica va-
caverit, et quando nummus ilie Ro-
mae cusus sit. Itaque apud accuratum
quemque chronographum est explo-
ratum quo die et anno Leo IV
,
obierit, scilicet 17 die lulii anno 855
illum mortuum esse. Satis est autem
ea verba referre , quae Anastasius
Bibliothecarius in eiusP6utificis vita
habet. <( Ssmus Dominus Leo IV Papa
» non post multos dies obdormivit
)> in Domino 16 calendas Augusti.
Scriptor vero Annaliuiii Bertiuiano-
rum, qui ea ipsa aetate vixit , haec
refert: « Anno octiugentesimo quin-
» quagesimo quinto, mense Augusto
» (16 Cal. Augusti) Leo Apostolicae
» Sedis Antistes defunctus est, eique
y> Benedictus successit. »
Ex his patet quo tempore Sedes
Apostolica ob Leonis IV obitum va-
caverit. Cum nummus vero ille ar-
genteus de quo Garampius in dis-
,

DE IMMEDIATA riENKDICTI
sertatione sua agit, .siiicerus uinuiiio
sit existimanclns,c!c qua re controver-
siac locus non est, illud quoque debet
fsse certissimum cusuni illuni esse
, moriae prodita quae Benedictus Poii-
cum Benedictus III iam Pontificatum
ii ivisset, et cum Lotliarius Impera-
tcr hactenus viveret, vel saltem cum
de eius raorte nuncins Romam non
advenisset.Est enim etiam iilud extra
controversiam, in Romanorum Ponti-
ficum veteribus nummis in quibus
Imperatorum Romanae Ecclesiae De-
fensorum nomina simul saepenumero
inscribebantur nomina certe illo-
, quae
rum principum non fuisse inscripta,
quos mortuos esse Romae constaret.
lam vero legatur Baronius ceteri-
que, qui de Lotharii morte scripse-
runt: apparebit ex illorum temporum
monumentis, 3 vel 4 calendas Octo-
bres anno 855 in Monasterio Pru-
miensi, quinque circiter millibuspas-
suum ab urbe Trevirensi , in quo
Monasterio paullo ante Monachorum
vitam in iverat illum mortuum fu-
, argumentum tantum.modo negativum
isse.
His autem ita declaratis, facile est
intelligere num post Leonem IV, at-
que ante Benedictum III fabulosa
loanna illa pontificatum non dico
duos annos mensesque et dies ali- ,
c|uot, sed etiam num aliquo die Pon-
tificatum gesserit. Certum est enim,
ante mensem Octobrem, vel ineunte
saltem mense Octobri anni 855 iam
cusos nummos esse, pontificatum ge-
rente Benedicto III, qui ante dicm
17 lulii eius anni, quo Leo IV mor-
tuus est, inire Pontificatum non po-
tuerat. Non est deinde verosimile
nummos illos cusos esse statim post
absolutam electionem Benedicti III,
et peractam eiusdeni consecrationis
caeremoniam; nemo autem tradidit,
oum expedire ab loanna
se debuisse
ista antequam iibere posset etiam
, tissimus erat, fuse et perspicue nar-
nummos suo nomine cuJere. Certum
est igitur, ex eo nummo excludi pe-
nitus loannae istius Pontificatum.
Haec autem multo clarius
guntur, consideretur, initio Pon-
«i
tificatus Benedicti III excitatum esse
schisma ab Anastasio presbytero, qui
TOM. I.
, ,
III i'o.sT LEoxr.M i\ r.TC. 360
Pontificatum invadere studebat; hu-
ius conatus al) illius aetatis scripto-
ribus luisse commemoratos; ac me-
tifex, Clerus , ac Populus Romanus
gesserunt ad schisma illud extinguen-
dum nihil vero ab iis scriptoribus
:
affirmari de loanna quadam, quae eo
tempore se veluti Pontificem gesserit.
Huic argumento quod gravissi-
,
, mum certc est ad narrationis istius
falsitatem ostendendam, adiungi de-
bent praeter alia rationum momenta,
inter ceteros
, Le-Quienius , ,
memorato superius loco exponit ,
tot illa scriptorum , qui ea aetate
, vivebant, testimonia, quique in re-
ferenda Romanorum Pontiflcum il-
lorum temporum successione, statim
post Leonem IV Benedicti III men-
tionem faciunt, veluti Pontificis, qui
proxime illi, ac nullo prorsus inter-
posito, sulTectus fuerit. Neque vero
horum testimoniorum ea vis est, ut
constituant. Nam cum ii in nume-
randis illius aetatis Pontificibus ,
Leoni Benedictum statim successisse
dicant, non negative tantum, et si-
, lentii ratione habita, sed positive ,
et recta prorsus loannam Papissam
excludunt.
Certe talis est sententia testimonii
Adonis Viennensis, qui iis tempori-
bus Roraae fuerat ot in chronico
,
,
quotl ad annum usque 875 perducit,
hacc habot- « Pontifex Romanus Gre-
» gorius moritur, atque ipsius loco
» Sergius ordinatur ; illo defuncto
» Leo succedit, quo obeunte Bene- ,
» uictus in Sede Apostolica substi-
» tuitur.» Anastasius Bibliothecarius
praeterea sive Bencdicti II.I vitae
,
scriptor, qui Romae eo tcmpore ade-
rat, et totius rei gestae testis cer-
rat , Leoni IV Benedictum III sut-
fectum Constat vero nunc, et
esse.
communiter apud eruditos veluti ex-
intelii- ploratum habetur, corruptos esse eos
Anastasii codices, in quibus loannae
Papissae fabula logitur, et adeo ma-
nifesta sunt depravationis istius ar-
24
370
gumenta, ut supervacaiieuui
sit in ea ro (leinonstranda immorari.
Itaque Ana^stasius seu vitao Hoiie-
ilicti scriptor, iiaoc refert: « Loo
ill
» ijuidom ubi liac luce sul>tractus
» praesul occuhnit, mox omni.s ('!»>
> rus istius Romanae a Doo protectao
» Sedis, univorsiciue Proceres, cun-
» ctusquo Senatus ac populu< oon-
, Leoni successerat hi ordhie Ponti-
> j^rogati sunt Domini ciomenliam
» exorantos, utBeatificuni iliis omni-
» bus tlernonstrare dignaretur pasto-
» rem , qui culmen Apostolatus ro-
» gere valuisset tranquille. Divini-
V tiis igitur aethoreo tunc lumine
» inflammati, uno consonsu, unoqiie
» cum conaminc Benedictum pro tan-
» tis , (|uibus poilobat, sacris operi-
» bus Pontiticom promulgaverunt
, tera plura, quae possent afl^erri, in
» eligere. Illico vtro alacri universa
» studio plebs et populi coetus ad
, adversus Latinos
V Callisti titulum properantes Doo
» illuni Omnipotenti, ut solitus fue-
» rat, invenerunt fundentem oratio-
» nom. Surgens autem et popali
» densissima cernens agmina, rem
»cognovit, et mente concepit. In-
» teroa multis cum lacrimis genufle-
» ctens omnes deprecabatur taliter
» dicens: i\on me a mea deducatis
» Ecclesia, rogo, quia tanti culminis
» non sulficio sustinere, nec baiulare
» gravamen. Illi vero nullatenus ac-
»quieverunt, sed cum hymnis,
. . . .
» et canticis spiritualibus
» exsultatione, et inellabili gaudio in
» Patriarchium Lateranense peruu-
» contes, pontiflcali solio, ut mos est
» }*ontificum canaque consuetudo
, Onuphurius Panvinius in not. ad Pla-
» demonstrat, posuerunt etc. His ita
y> peractis, Clerus, et cuncti Proce-
» res decretum componentes,propriis
» manibus roboraverunt, et consue-
» tudo prisca ut poscit, invictissimis
» Lothario ac Ludovico destinave-
, saec.9, lo. Georgius Eckardus tom. 2
» runt Augustis. »
Similia sunt quae Nicolaus I ad
Michaelom Imperatorem Constanti-
uopolitanum scripsit epist. 2 tom. 8
Conc. Labbei col. 273, et ep. 8 ac 9
ad eundem de causa Photii et Igna-
tii. Ita enim de Beuedicto pluries in
ijs jNicoIaus loquitur, ut
CAPUT Lxxxr.
pror.sus Leonis successorem illum fuisse ma-
nifeste declarot. Praeter haec, idem
Nicolaus in epist. 46 cum <le Hincma-
ro Kliemonsi Archiepiscopo conquo-
ritur , aftirmat , oum , cum frustra
conatus esset in sontentiam suam
pertrahere Leonem IV, iilem moli-
tum esse apud Bonedictum III, qui
flcatus. Confirmat hoc ipsum Hinc-
mari Rhemensis epistola 26, qua se
ad Leonem IV Legatos misisse nar-
rat qui in itinere Romam versus
, ,
mortuum esse Leonem audierunt, et
ad Urbem cum pervenissent Bene- ,
dictum III ei sufl^ectum fuisse com-
pererunt.
Denique Photius ut omittam ce- ,
libro de Spiritus sancti Proceasione
, Benedictum III
, appcllat SecundAim post Leonem in
Archieratico throno. « Heri, inquit,
» et uondum secunda generatio prae-
, » teriit, nobilis ille Leo, qui et mira-
» culis editis potest gloriari, omnem
» omnium excidens praetextum homi-
» num sed et mitis et mansuetus,
» et asceticis certaminibus illustris;
» inclytus Benedictus ,
post eum in
» Archieratico throno Successor, hoc
» idem et amplectendo
, et confir- ,
» niando liaud secundus esse niteba-
» tur, licet tempore secundus esset.»
, ampla His , aliisque argumentis facile
hanc narrationem veluti fabulosam
demonstraverunt Baronius ad an-
num 853, Pagius ad eundem annum,
tiuam, Leo Allatius in coufutatione
fabulae de loannaPapissa, Lambecius
Bibl. Vindob. lib. 2 c. 8, Labbeus in
Cenotaphio loannae Papissae t. 8colI.
Concil., Natalis Alexander diss. 3 in
Hist. Franc. Orient. I. 30 pag. 119
alii(iue plures. Inter Protestantes
quoque David Blondellus singulari
libro, Petrus Bajlius iu Dictionario
voce Papesse , Chr. Aug. Heuman-
nus in sjlloge diss. sacr. t. I p. 2,
Guillelmus Godefridus Leibnitius
proximum apud Eckardum in op. manuscripto

DE IM.MKDIATA BENEDICTI
aliiqne. Indignati tamen hanc suo-
rura sinceritatem plures ex Hetero-
doxis fuere qui dolebant ita sibi
,
eripi occasionem de Romana Ecclesia
detrahendi. Hos inter commemorari
possunt Fridericus Spanhemius in
dissert. primum 1691 Lugduni Bata-
vorum edita de papa femina etc.
quae deinde pluries Amstelotlami, et
Hagae Comitum Gallice reddita a
, « ab haereticis fabulam loannae Pa-
lacobo Lenfantio, una cum eiusdem,
et Vignolii Ministri Brandemburgici
accessionibus edita est; loannesChri-
stophorus Wangenseilius Diss. pro
loanna Papissa t. I amoenitatum
litterar.,lo. Georg. Scelhornii. Mo-
shemius denique in Inst. H. EccL
saec. 9 parte 2 cap. 2 etsi narratio-
nis istius defensionem non suscipiat,
et doctissimos viros existimare affir-
met litem non terminatam esse
AVangenseilii tamen dissertationem
laudat, cum ait, eum concinne utri-
usque partis argumenta exhibuisse,
id quod cum indigesta dissertationis
illius scriptione prorsus non conve-
nit. Wangenseilius autem disserta-
tionem scripsit, ut narrationis istius
veritatem omnino probaret.
Sunt autem levissima, quae ad sen-
tentiam istam confirmandam ab iis
afferuntur argumenta. Etenim quod
de Anastasii Bibliothecarii testimo-
nio commemoraut id nullam vim
, Et quoniam adversarii confidenter
habet , cum apud eruditos omnes
constet, codices Anastasii, in quibus
ea narratio continetur, fuisse depra-
vatos. Quae autem de temporis spa-
tio afferunt ad ostendendum inter
Leonis IV mortem et Benodicti III
electionem, locum loannae pontifica-
tui posse reperiri , id ccrtum est
esse factum, chronologiam Romano-
rum Pontifieum illius aetatis peni-
tus perturbando. Quae denique de
pluribus scriptoribus adducunt, qui
loannam Papissam fuisse retulerunt,
ea ad id probaudum non sunt ido-
nea, quando ii scriptores comparari
certe non -possunt cum gravissima
hominum aetate aequalium aucto-
, vit, se in posterum reperisse in Biblio-
ritato, ac publicis monumentis, quae
histcriae huius falsitatem evincunt.
,
III POsT LEONEM IV ETC. 371
Consuli praeterea potest inter ce-
tera caput 10 n. ^ et 4, L 3 operis
(loctissimi De Servonim Dei BeaH^
ficatione etc. Benedicti XIV, quo lo-
co Pontifex, breviter, sed singulari
cruditionc affert argumenta, quibus
ostenditur, Martini Poloni, qui sae-
,
culo 13, et Mariani Scoti, qui sae-
culo II vixit ,opera fuisse vitiata
i
» pissae obtrudere volentium. » Hoc
I autem opportune est animadverten-
dum ut etiam illorum Scriptorum
,
auferatur auctoritas iis, qui narra-
tionem de loanna Papissa confirmare
voluerunt. Cum vero fabulosae huius
historiae origo codicibus per fraudem
depravatis debeatur, apparet non-,
nisi per iniuriam Moshemium loco
,
superius citato §. 4 affirmare potuis-
se: « Sexcentos esse per quinque sae-
» cula insoliti eventus huius testes,
» nec quemquam ante sacrorum in-
» staurationem a Luthero susceptam,
» rem vel iucredibilem, vel Ecclesiae
» ignominiosam credidisse. » Profe-
cto cum narratio ista scriptoribus
auctoritate praestantibus repugnet,
et dolo malo in posteriorum scripto-
rum opera illata sit; satis apparet si,
apud plures scriptores ea historia re-
peritur, id minime evenisse, quod ne-
mo illam ignominiosam existimaret.
?»Iartini Poloni praesertim testimonio
gioriantur, veluti si is vere in Chro-
nico loaunae mentionem fecerit, non
erit incpportunum praeter ea, quae
Benedictus XIV loco citato, et Pa-
gius ad annum 853 n. 14 attulerunt
ad hoc refellendum, non erit, inquam,
inopportunum ea etiam commeraora-
re ,
quae Le-Quienius t. 3 Orientis
Christiani pag. 788 refert, ut ipse
quoque ostendat, in Chronicon Mar-
tini esse per fraudem illata ea omnia,
quae loannam Papissam respiciunt.
ItaqueLe-Quienius, qui colum. 381 et
seqq.pluribus argumentis hoc demon-
straverat, in appendice p.788 affirma-
theca Parisiensis conventus SS. An-
nuntiatae PP.Praedicatorum, in col-
 »

372 CAPUT LXXXII.

Qcrmau. i.\)Rerum
lectiouo Scriptor. ratur, addit, inquam , reperiri mo-
Germanicanoii Arfjentorati a. U385, nitum Caesari» (|ui proba
loaiini- ,

eilitionem Chroiiioi Martiiii Poloiii, biliter volumen ediderat. Haecautei.;

iii (|U0 Komani Poutitices, et Irupe- loannes Caesar monebat: € Candid»j
rutores recensentur us([ue ai Cle- » lector, ne mireris hoc loco praeter-
mentis IV mortem, atque in ea edi- » mitti loannem, quem vocant VIII
tione niliil omnino esse de iuaiina » reniinam ortam ut labulantur
, , ,

i^apissa. Afldit praeterea Le-Quienius » Moguntiae. Non erasimus e codice

ad latus Chronici meniorati, eo loco, » nostro ut tortassis criminaberis,
,

ubi Leoiiis IV, et Benedicti III eius- » verum candide ea, quae iuveni-
dem Successoris Pontificatus nume- » mus, edimus.

CAPUT Lxxxn.
DC PHOTIANO SCHISMATE.

Gravissimum illud dissidium nunc Nam ex iis quae paullo post

licet ,

est commemorandiim quod Eccle-

,
suinus narraturi facile appareat,
,

.siara Catholicarn vehementer saecu- Romanum Pontificem, illud habita ,

lo nono perturbarit, Photianum vi- suprenii muneris sui ratione, agere

delicet quod Photii praesertim ope-
,
in ea re debuisse, quod egit, ad Sedis
ra excitatum illud, amplificatumque Apostolicae iura propugnanda ad ,

tuerit. Equidem arbitror non pari disciplinaoi Ecclesiasticam asseren-

rationc dici dissidium istud Latinam dam ad cauonum instituta iusti-
, ,

inter etGraecam Ecclesiam excita- tiamque (ielendendam certum est ;

tum esse. Nihil enim Latini com- tamen Pontificii Primatus inimicos,
miserunt, quo iure possent Graeci de negotio isto tautae celebritatis,
irasci, atque inde occasionem susci- ita loquutos esse, ut, si eorundem
pere ad schisoia conflandum. Neque narrationi fides habeatur minime ,

Graeci, quando sub Photio duce, Sedi tam iustis de causis Sedem Aposto-
Apostolicae repugnarunt, quidquam licam ea egisse credi debeat quae ,

aliud egerunt, quod diversum sit ab agenda esse iudicavit.

eo tam gravi crimine cuius gens
, Etenim ut significem quantopere
quaelibet rea evaderet, quae Romano
Pontifici I). Petri Successori, iuris-
(lictionis primatum in Ecclesiam uni-
versam a Christo traditum obtinenti
subesse recusaret. Schismatis scili-
cet gravissiiui rei facti sunt Graeci:
in ea tamen re nihil habent , ut
iure possint de Ecclesia Romana con-
queri. Graecorum eniineratSediApo-
stolicae obtemperare ; atque ii resi-
stentia sua schisrna commoverunt,
non autem Latina Ecclesia quae Ro-
raani Pontificis primatum iurisdictio-
nis aspernante.s homiues, veluti schi-
diversa, et a veritate prorsus alie-
na ratioue de rebus a Sede Aposto-
lica^ in hac causa gestis scriptores
isti loquantur, satis est unum , al-
terumve ex iis commemorare. Mo-
shemius, ex gr. in Inst. H. E. saec.
part. 2 cap. 3 ita rem describit, tam-
quam si aequo iure Nicolaus I Pon-
tifex, qui Ignatium Constantinopoli-
tanuin Patriarcham, per vim digni-
tate spoliatuni tuebatur, et Photius
contra Nicolauaj ageret. Narrans
enim, a Nicolao Photium anathemate
muictatum esse subdit continuo:
,

smaticos habere necessario debuit. « Fulmen hoc tantum abest, ut Pho-

Est hic breviter tanti huius dis- » tium terreret, ut is potius quod
sidii historia reierenda. xNeque gra- » acceperat, redderet et Nicolaum ,

vis quidem causa deest, ut hoc agere » vicissim in Concilio Constantiuo-

imprimis opportunum esse videatur- » politano anno 866 exsecraretur. i>
 T)E
Telnti eiusmodi scelus a Photio
si
aptratum quof] nullam poterat con-
tra Pontiiicem Maximum vim habe-
re, possit opponi srntontiae, quam
cum summa potestate contra illum
tulerat Nicolaus. Pontificcm prae-
terea Moshemius in ca re aperte ca-
lumniatur, cum illum non iniuriam,
quam passus erat Ignatius, sed pro-
prias acceptas iniurias ulci^ci voluis-
se contendit. Inquit enini: « Obten-
» tus belli a Nicolao I moti, iustitia
» erat causae Ignatii Verum ae-
. . . et seqq., a Natali Alexandro in Diss.
» quo aiiimo tulisset iniuriam Igna-
» tio illatara Nicolaus si a Graeco ,
» Imperatore, ac Photio ereptas Ro-
» manis Pontificibus a Graeci< ;>ro-
» vincias recuperare potuis>' f. 111.-
» ricum , puta ^tlacedoniam, l^pi-
» rum etc. » Haec vero cum >lo-
shemius ait, non modo chronologiam
facti pervertit sed etiam afiirmat
, est, suftragantibus Episcopis, et Cle-
id, quod cum tota schismatis istius
excitatihistoria manifeste pugnat, in
qua nihil clarius esse potest, quam
Nicolaum Pontificem, Ignatii
defensionem atque eiusdem iuris
, Asbesta Sjracusanus praesul caere-
vindicationem constanter gessisse.
In eandem ferme sentontiam Guil-
lelmus Caveus loquitur in conspectu
saeculi Photiani historiae litterariae
suae, et Carolus Villersius 3 parte
historiae ecclesiasticae spociminis,
quod adiectum ab eo est operi Pa-
risiis anno 1808 a se tertium edito,
quod inscribitur: Essai sv.r Vesprif,
et Vinfluence de la refonnation de
Liither, quod historiae specimen, nul-
la veritatis habita ratione scriptum,
omnino spectare dici potest
stringendam contra catholicam Ec-
clesiam , ac Romanos Pontifices con-
geriem iniuriarum. li quidem scri-
ptores ita huius schismatis originem
derivant, tamquam si tunc primum
Ecclesia Graeca audierit, Romanum
Pontificem in universam Ecclesiam
iurisdictionis habere primatum et
Photius ideo restiterit Nicolao, per-
inde si tunc primum Romani Pon-
tificis'potestas iurisdictionis etiam
in Ecclesia Graeca inciperet exerceri.
Potteriu? denique, ut ceteros prae-
PHOTIANO SCriTSMATE. 373
teream, tom. 2 cap.20 operis VEsprit
de VEqlise ete. veram schismatis hu-
ius causam sitam esse contendit in
Orientalis imperii ab Occidentali fa-
cta separatione.
His , aliisque ut respondeamus,
praecipua referemus, quae excitatis
istius schismatis originem, causam-
que respiciunt, quaeque fuse a Ba-
ronio , et Pagio ad 857 et seqq. a
Le-Quienio tom. I Orientis Christia-
ni, col. 245 et seqq. tom. 3 coi. 377,
de Schismate Photiano, aliisque per-
tractantur et allatis monumentis
,
demonstrantur.
Methodio Patriarchae Constantino-
i politano die 14 lunii anno 846 mor-
, tuo, Ignatius filius Michaelis I, qui
Rhangabe, et Curopalata dictus est,
die 4 lulii eiusdem anni sufi^ectus
ro Constantinopolitano ac populo
,
gratulante. Narrat Nicetas in eius
vita, Ignatium, cum esset consecran-
veram dus, prohibuisse quominus Gregorius
moniac interesset, ac deinde habita
svncio Gregorium plurium crimi-
,
num reuni ab illo depositum fuis-
se. Post haec Ignatius undecim an-
nos, et nonnullos menses Ecclesiae
Consiautinopblitanae, singulari cum
religionis, et disciplinae ecclesiasti-
cae studio praefuit. Eo autem anno
gravissimam vexationem pati coepit.
Theophilo Imperatori Michael III
eius filiussexennis successerat. Pri-
mis vero annis Theodora Augusta
ad per- eius mater imperium sapienter ad-
ministraverat; sed deinde Michaelis
Bardae Caesaris, qui ipsius Theodo-
rae Augustae frater erat, artibus
et potentia ea remota fuerat ; et
,
summa rerum in Bardae ipsius po-
testatem devenerat cuius arbitrio
,
omnia gerebantur. EratBardas Igna-
, tio Patriarchae imprimis infensus,
eo quod illum Praesul ob perditos
mores reprehendisset, et tandem eum
, communione, atque ad altaria acce-
dentem Eucharistia privasset, ob tur-
pem cura nuru publicam consuetu-
374
(Jinem. Alia etiarn inimicitiae causa
fuerat, quod cum Banlas optaret ex-
petlire se a '1'heoiiorae inetu, et id-
circo vellet eain ni(>na>ticam vitam
protiteri , suaserat Imperatori
Patriarcham ad illam velandam co-
geret. I^natius autem eain inviUun
velare recusaverat , licet Iniperato-
ris, seu potius Bardae iussu in mo-
nasterium esset relei?ata.
Itaque Bardas Ignatium Maiestatis
accusavit, veluti si Gebonem quen-
dam hominem obscurum, qui Theo-
dorae se filium iactabat ille moli-
, est
retur ad imperium provehere. Fuit
erg^o die 23 Novembris anm» 857 de-
portatus in insulam '{'erebyiitum, et
monasterio inclusus. Triduo post
inissi sunt ad euni Episcopi, qui il-
lum adducerent ad Episcopatum di-
mittendum, nisi vellet extremo
crimini se Fortiter verq
obiicere.
I<^natius obstitit, plane sentiens gra-
vis<ima mala Ecclesiae Constantino-
politanae imminere, si morera Bar-
dae gessisset. Bardas autem eflfecit,
ut convocato episcoporum quibus ,
metus incussus erat, conventu, con-
ira omnes Eoclesiae leges Ignatio ,
dignitas abrogaretur, ei ei in Epi-
scopatu Constantinopolitano sutfice-
retur Photius, cui ipse addictissimus
erat. luvat hic Metrophanis Smyr-
naei verba referre ex epistola ad
Manuelem Patricium quae osten- ,
dunt, per viiu et meium, Episeo-
pos, derelicto Ignatio in posterum
, stra obnitentem , communi oniniuni
Photio adhaesisse. Ait enim, statim
ac Ignatius a Barda eiectus est, ei-
que Photius subrogatus, « Episcopos
» omnes Constantinopolitanae ditio-
» nis convenisse, et Photium anathe-
» mate perculisse, depositum diceii-
> tes in uomine Patris, et Filii , et
» Spiritus sancti. Quin et Episco-
» pos omnes una conspirantes se-
» ipsos diris devovisse , si quis ipso-
» rum Photium Patriarcham
^ retur.»
Photius vero erat quidem vir no-
bili genere, et ingenio ae singulari
eruditioue praestans,rerum civilium
et politicarum usu, ac peritia iusi-
CAPUT LXXXII.
^nis, sed vehementer ambitiosus. U
igitur, qui Protospatarius erat , et
primu^ Imperatori a secretis, sex die-
rum spatio ex i.aicu Episcopus factus
, ut est. Nam eo anno, men-^e Decembri,
prinia <iie Monachus, aitera Lector,
tertia Subdiaconus, (luarta Diaconus,
quinta Presbyter, sexta derji(|ue, hoc
est, ipso die festo Natali Christi Do-
mini, a memorato supcrius Gregorio
Asbesta Syracusano, Episcopus con-
secratus est. Interea Ignatius pri-
mum in Hieriam insulam deportatus
, et vinctus in stabulo agrario
fuit inclusus; tum, in Mitylenem in-
sulam est perductus. Habita est vero
a Photio an. 859 pstjudo-sjnodus in
Blachernis, in qua [gnatium patriar-
chatu depositum declaravit, et prae-
ter inceptam Ignatii ipsius vexatio-
dis- nem, eos etiam acerbe insectari, ac
malis omnibus aflicere coepit quos ,
ab Ignatio non deficere, et sibi non
adhaererc intelligebat.
j
Cum sentiret autem Photius nou
posse se dignitatein tuto retinere,
nisi Nicolai Pontificis auctoritate se
munitum esse doceret , conatus est
Pontificem decipere , ut litteras ab
eo consequeretur quae ipsius con-
,
firmationem in Patriarchali digni-
tate continerent. Legatis igitur, lit-
terisquo Romam missis atfirmabat,
Ignatium senio , et infirma valetu-
dine confectum sponte patriarchatu
abdicasse, se autem invitum, et fru-
suflragio coactum fuisse ad patriar-
chalemdignitatem suscipiendam. Pe-
tebat praeterea, ut Constantinopolim
Legatos Pontifex raitteret, qui Ico-
noclasticani haeresim penitus pro-
fligarent, ac disciplinae ecclesiasticae
consulerent.
Minirae deceptus a Photio est Ni-
, colaus, sed Constantinopolim Lega-
tos misit Rhocioaldum Portueusem et
profite- Zachariaiii Anaguinum Episcopura,
quibus comraiserat, ut « Ignatii Pa-
» triarchae causam diligenter inve-
» stigarent, et Sedi Apostolicae ple-
» nis ac veracibus referrent indi-
,
» ciis. » Legati cum Constantinopo-»

lim venigsent fracti partim metu,
, etiam
parlim muneribus, praevaricatisunt.
Photius vero latrocinalem Sjnodum
in templo SS, Apostolorum anno 861
habuit, cui adesse coactus est Igna-
tius, et in qua introductis hominibus
cx infimo genere qui testimonium
,
falsum dixerunt Ignatius ipse de-
, eos contra Latinam Ecclesiam com-
positus est, consentientibns turpiter
Nicolai Pontificis Legatis, dignitate
sua spoliatus verberibus , aliisque
, les erant, ut manifeste omnibus os-
cruciatibus vexatus, et cum fere exa-
nimis esset, compulsus est in charta
crucem signare, cui Photius verba
adiecit,
quae illum abdicare se, et
Sjnodi decreto assentiri significa-
rent. Nisi vero servili sordidaque ,
veste indutus deinde fugisset, salu-
ti suae non consuluisset. Itaque re-
cepit se in Propontidis regionem,
aliaque deserta loca ubi ignotam,
, quod schismatis cuiusque proprium
pauperemque vitam diu toleravit.
Sed potuit interea Ignatius Nico-
lai opem implorare atque in eius
, bati ieiunium, propter vetitum Sa-
suprema auctoritate perfugium con-
tra tantam calamitatem requirere.
Itaque una cum decem Metropolitis,
et quindecim Episcopis epistolam ad
Nicolaum scripsit, in qua de tota re
gesta , deque turpi agendi ratione,
quam Legati ab eo missi, Constan-
tinopoli adhibuerant, eum certiorem
fecit, et Sedis Apostolicae auxilium
postulavit. Nicolaus in Legatos ani-
madvertit , et convocatis Episcopis
qui Romae aderant, ac praecipuis ex
Clero Romano, rescidit omnia, quae
Constantinopoli contra Ignatium fa-
cta fuerant. In Concilio autem an-
no 863 Romae habito, acta pseudo-
Sjnodi Constantinopolitanae irrita
esse decrevit, Photium tamquam se-
dis alienae invasorem damnavit, et
Ignatium in pristinara dignitatem
Haec Photius audiens sum-
restituit.
mopere indignatus duas Sjnodos
, imperii sui initio eundem revoca-
Constantinopoli habuit in quibus,
prout superius signiflcavimus, eo us-
que audaciae insolentiaeque progres-
sus est,- ut contra Nicolaum Ponti-
ficem sententiam tulerit excommu-
nicationis.
Haec cum Photius agebat, errorem
,
DE PHOTTANO SCHISMATE. 375
contra Fidem propngnabat.
Nam Latinos accusabat, veluti si a
fide defecissent ,eo quod Spiritum
=anctum non a Patre solum sed ,
etiam a Filio procedcre crederent.
Scripta simul ad Patriarchas Orien-
tales epistola Encyclica, conatus est
movere. Sed rationes, quas ad dissidii
sui defensionem in illa afi^erebat, ta-
tenderent, se nonnisi iniuria de Ro-
mano Pontifice, ac de Latinis con-
queri, et nullam se legitimam con-
silii a se inique suscepti rationem
alferre posse. Cum enim de Latina
Ecclesia conquereretur, eo quod Spi-
ritum sanctum a Filio qaoque pro-
cedere Latini crederent, ostendebat,
in schismate suo etiam evenisse,
esse solet, ut cum haeresi coniunge-
retur. Quando autem propter Sab-
cerdotibus coniugium Latinam p]c- ,
clesiam reprehendebat, profecto se
inique agere palam demonstrabat
cum sanctissima instituta improba-
ret. Haec vero omnia, quomodo pot-
erant Photium excusare ab eo cri-
mine, quod patraverat, per vim ma-
nifestamque vexationem alienam ,
Cathedram usurpando? Quomodo pot-
erant ista probare Nicolaum Pon-
,
tificeip potestatem non habuisse, ut
Ignatium restitueret , Photiumque
cogeret ad Constantinopolitanam se-
dem dimittendam?
Sed rerum facies repente immutata
est. Anno enim 867 Barda^ Prodi-
tionis accusatus morte mulctatas
,
fuit, ac deinde Imperatore Michaele
interfecto Basilius Macedo imperio
potitus est. Hic autem cum semper
Ignatii studiosus fuisset statim in ,
,
, vit, et Photio deiecto, atque in mo-
nasterium Scopen relegato eff^ecit, ,
ut, habito Constantinopoli concilio,
pristinam suam cathedram ille recu-
peraret. Post haec de tota re ad Ro-
manum Pontificem scripsit, et missa
etiam Romam legatione, ab eo pe-
:n6 CAPITT r.XXTTII.
tiitConciliiCTrnoralisconvocationom. Est enim por?«picuum , univer^iim
Hatlrianus II, qui Nicolao I interea istud dissidium commotum esse oh
succexserat, Iniperatori liheutcr as- vim Ignatio illatam et ob eundem ,

sensus est. Itaque Romae auno 868 iniuste spoliatum Episcopatu; mini-
conciliuni liabuit in ciuo Nicolai I
, me vero ob politicas utriusque Im-
(lecreta, circa Pliotii cau>am coufir- periicontroversias vel quod tun'-
,

mavit: Photio tamen communionem primum Romanus Pontitex potesta-

laicam permisit, si facti eum pooiii- tem suam in Orientalem Ecclesiaiu
tuisset, et vocc ac scripto prolitt-re- vellet exercere. Praerer historiam
tur, se Nicolai decretis obteujpera- vero superiorum temporum, quao
turum esse. Ea omnia vero Hadria- coiitrarium evincit ipNura Ignatii
,

nus iussit, quae ad Coiicilii rieiiera- tactum ufia cum

Metropolitis et Epi-
lis celebrationera erant necessaria, scopisNicolai Pontificis auctoritatem
Je (jua re paullo post a^emus. implorantis, atque ipse Photiu^, qui
Haec autem, quae hactenus com- ad gradum, quem occupaverat, reti-
memoravimus, satis ostendunt, quam nendum, arbitratus ost, necessarium
longe a veritato sint ea, quae Mo- esse, se Pontificis auctoritate tegere,
shemius, Caveus Villersiu>;, Potte-
, demonstrat quanto in errore Scri-
rius de isto schismate affirmarunt. ptores illi versentur.

CAPUT Lxxxra.
D£ SYNODO Vlli GKNKKALI CONTRA PHOTIANll.M SCHIS.MA,
HADRIANI II U. P. AUCTORITATE CELEBRATA.

Hadriani II Pontificis auctoritate atque ea etiam in memorata Svnodo

Sjnodum VIII Goneralem contra Pho- decreta sunt. Cum nos eius auctori-
tianum schisma habitam esse, in hi- tatem simus propugnaturi videtur ,

storia saeculi Ecolesiae noni res ex- opportunum,ea primum referre,

e.sse
plorata est. Si praecipua vero com- quae rerum in Synodo gestarum vol-
memorentur quue in eo concilio
,
uti summam continent.
gesta et decreta sunt, iacile est in- Itaque Constantinopoli in templo
telligere, quamobreui homines schi- S. Sophiae celebrata ea Synodus est,
smatici de eius auctoritate detrahero ac incepta die 5 Octobris anno869,
conati semper fuerint. Actum enim habitis deeem actionibus, die postre-
de causa quam detendunt, omnino
, mo mensis Februarii, anno proxiaio
esse sentiunt, modo Sjnodum illani absoluta fuit. Conlirmata est autem
vere oecumenicam habendam esse in ea Hadriani 11 sententia, qua de-
fateantur. Quae enim cau.>a fuit, cur cernebatur, ut Ignatius in pristinum
Concilium hoc convocaretur? Profe- dignitatis gradum restitueretur,quo
cto ut remedium afferretur gravis- iniuria fueratexspoIiatus,utque Pho-
<imis malis, quae ex Photiano schi- tius iniustus Sedis Constantinopoli-
smate in Ecclesiam manaverant. Et- tanae invasor, in omne tempus, in
enim erat Photii au lacia comprimen- ordinem redigeretur, eique ad com-
da, et potestas illa firmanda, quam munionem laicam aditus tantum pa-
non ita pridem Ignatius recuperave- teret, mo.'.o ea verbis ac chirogra-
rat. Atqui haec quidem, sapientissi- pho improbaret, quae gesserat. Ve-
ma gravissimaque rationegesta sunt teribus Episcopis, qui nerape non a
in eaSjnouo. Erant cetera statuen- Photio, sed ab Ignatio, vel eius de-
da, quae eiusmodi maluin impodirent cessore Methodio defecerant, Eccle-
in posterum, quaeque Ecclesiae ca- siastica communio concessa, et fa-
thoiicae incoluraitati prospicerent, cultas etiam facta est, ut suos Epi-
 DE STNODO VIII GENERALI CONT KA PHOTIANUM SCHISMA, ETC.
scopatus retip.erent, flummodo Hbello
subscripsissent ex Urbe a Pontificiis
Legatis allato, in quo omnes haere-
ses reiiciebantur ,Photii gesta da-
mnabantur, et in ipsum Photium
anathema dicebatur donec ad sa-
, praefatione octavae Sjnodi ita Ha-
niorem mentem reversus resipisce-
ret. Quocirca, qui hanc conditionem
repudiarunt, reiecti quidem sunt,
suisque Episcopatibus exciderunt. Ad
Episcopos vero ceterosque Olericos
quod attinet, qui a Photio fuerant
ordinati, imperatum est, ut exaucto-
rati in laica communione manerent.
Illius tandem concilii Patres doctri-
nae etiam Christianae, et universae
Ecclesiae disciplinae consulere cu-
pientes, utrumque ut efficerent, da-
mnatis haereticis omnibus, et prae-
cipue Iconoclastis, lidei delinitionem,
et 27 canones ediderunt.
Haec profecto Haereticis et Schi-
smaticis placere certe non poterant,
qui idcirco, nisi causa cadere voluis-
sent, Oecumenicam illam Synodum
fuisse denegaverunt. Nihil vero pot-
est esse tam certum quam hanc , » venerunt. » Ea autem de causa
Sjnodum Oecumenicam fuisse. Quid
est, quod huic conciiio desit, ut iure
eidem possit Oecumenici auctoritas
denegari? Commemoretur enim eius
habendi decretum. Recolantur iila,
quae eius respiciunt celebrationem,
quaeque post celebratam Sjnodum
contigerunt. Ea omnia profecto qui
recenseat, intelliget sane esse eius-
modi, ut certissimum iudicari debeat
Sjnodum istam vere Oecumenioam
fuisse.
Est hoc in Oecumenica Sjnqdo
praecipuum, ut illam habendam Ro-
mani Pontiflcis indixerit auctoritas.
At nemini dubium esse potest octa-
vam Sjnodum Hadrianum II haben-
dam decrevisse. Continet convocan-
dae Sjnodi decretum Hadriani ad
Basilium Imperatorem epistola,quae
in primam Sjnodi actionem relata
est. «Volumus, inquit, per vestrae
» pietatis industriamConstantinopoIi
» numerosum celebrari Concilium,
» cui nostri quoque Legati praesi-
)^dentes, delictorum hominumque
, gatos indicat, qui Sjnodo erant prae-
377
^ discrimine perspecto,statim cuncta
» impii conciliabuii exemplaria ab
» iis, qui illa retinent, ablata, igni-
» bus cremaiuhi tradant.» Consonant
his Anastasii Bibliothecarii verba in
drianum alloquentis. «Missisque cum
» auctoritate Apostolica Vicariis, et
» epistolis decretalibus, iussisti fieri
» Constantiuopoli Sjnodum. » Nihii
his certe magis perspicuum atferri
posse videtur ad ostendendum, Rom.
Pontificis auctoritate concilium lioc
indictum fuisse.
Summa quidem laus Imperatori
est tribuenda, quod acceptis Ponti-
Maximi litteris, omnem operam
ficis
suam ad Episcopos Constantinopoli
colli2:endos adhibuerit: «Non modi-
» cum certamen certavimus (quem-
» admodum ipse de se fatetur in al-
» loquutione ad Sjnodum) neque ,
» labori cuilibet cessimus, ut et ipsi
» nobiscum nostis, ad congregandum
» eos, qui a Romana, et ab Orienta-
» libus Patriarchalibus sedibus con-
ampiissimis verbis act. praesertipi 1
a Patribus, 6 a Metrophane , 8 ab
Ignatio in acclamatione ad Sjnodum
Imperator laudatus est. Nemo tamen
dubitabit, licet praeclare se gesseril.
in ea re ad exitum perducenda Im~
perator, ac magnopere laborarit, ut
Sjnodus haberi posset, illum tamen,
nonni.^i auctore Rom. Pontifice Ha-
driano Episcopos Constantinopolim
,
vocasse, quare oporteat omnino con-
cludcre, Sjnodum Romani Pontiflcis
auctoritate convocatam fuisse.
Neque vero rainus esse certum
debet, Conciiio VIII Hadrianum II
per Legatos suos praefuisse. Fuere
ilUDonatus EpiscopusOstiensis, Ste-
phanus Episcopus Nepesinus, et Ma-
rinus E. R. Diaconus. Omnes autem
iitterae, quae ne Sjnodo illa loquun-
tur, tres illos viros Sjnodo prae-
fuisse testantur. Cetera ego relin-
quens , commemorabo primum Ha-
driani Imperatorem epistolam,
ad
quam anno 8G9 scripsit, quaque Le-

n7«
futiiri. Reronsebo ca
«Iriaiii II vita rt^tVrt
bliothoeariu^. i3a>iliuN
(]uam Lej^ati Con>tan-
stu"^ postritlie,
tinopoliiu pervenissent, Iiaeo cuni ii>
verba iVcit: « Xos cum omuibu< 0-
V rientalibus Patriarchis Metropo-
» litis atque Episcopis
,
censuram
» S. matria uostrae Romanao Eccle-
» siae per biennium praestolantes,
,
» propter Deum
petimus, ut Dei ne-
» gotium utiliter perajzatur, et tan-
» dem aliquando auctoritate vestri
» S.CoUegii tam pestifora Photiana^
» tergiver-ationis scandala propel-
» lantur, quatenus unitas et tran-
» quillitas optatao diutius, iuxta de-
» cretum SSmi PP. Nicolai re^tau-
^rentur. » flfaec autem Imperatori
roganti Legati responderunt « Et
> nos ideo venimus, ideo missi su-
» mus: sed neminem Orientalium ve-
» strorum umquam in nostram Syn-
» odum suscipere possumus nisi ,
» oblato libello , cuius formam de
» scrinio S. Sedis Apostolicae sum-
» psimus, nobis fuerit satisfactum.»
Non possunt vero fingi clariora
testimonia, ut cuique pateat per Le-
gatos suos Rom. Pontificem Synodo
praefuisse. Neque enim Imperator ea
ratione,qua retulimus, cum Legatis
loquutus esset, nisi in iisde^ prae-
sidendi auctoritatem agnovisset. Ne-
que Legati adeo erant inepti, ut di-
cerent posse se prohibere Synodi in-
gressu eos qui Pontificiis decretis
,
non paruissent, nisi suam in Syn-
odum auctoritatem exploratara, pla-
neque cognitam habuissent.
Atque eorum quidem auctoritatem
in Synodum Patres qui interfue-
, ,
runt professi fuerunt. Sunt in o-
,
mnium manibus eius
ac perspicua sunt , quae passim in
iisdem testimonia occurrunt, quae
docent Legatos Synodo praefuisse.
Tale cst quod actione 3 habetur. His
enim constat verbis eius actionis
exordium: « Convenientibus Donato,
» Stephano Episcopis, et Marino Dia-
» cono , locum tenentibus Hadriani
» Arc])iepiscopi senioris Romae, et
,
CAPrjT LXXTIir.
, <|UHr» in Ha- Ignatio etc. » Fa autcm verba in-
Aiiasta-iii«< Bi- «licant omnino, Concilii Patres ha-
«Miim AUjTU- buisse Rom.
Pontificis Legatos veluti
sacri Conventus duces. Tale est et-
iam quod eadem actione fleinde r»^-
feriur, ita scilicet Legatos fuisse lo-
, quutos, ut oratione sua argumentum
afterant se Concilio praesidere. « Vi-
» carii seaioris Roraae dixerunt:Ergo
p oi omnera dubitationem amittamus
•> cordibus ve^tris et verbis et
o , ,
» operibus cortiflcemus vos, quia se-
y> cundum ea, quae maiidata et iussa
» sunt nobis, ita disponemus. Ergo
» habemus epistolas etc» Praetereo
actionem septimam et nonam. Ea- ,
dem enim ratione ac in tertia vi- ,
dimus res gosta in his actionibus
,
est. Decimam potius commemorabo,
: in qua Hadriani Legati Concilii de-
cretis Episcoporum oranium primi
,
subscripserunt. Haec onira omnia,
quae diximus, manifeste confirmant,
, Legatis vere proprieque praesiden-
tibus. Sjnodum istam octavam ha-
bitam esse.
Restat nunc illud quaerendum
fueritne octava Synodus Rom. Pon-
tificis sententia confirmata. Hic vero
locus brevi explicatur. Docet enim
id Hadrianus in sua post confectam
Synodum, ad Basilium Imperatorem
scripta epistola. € Ab illis inquit, ,
» sacratissimis constitutis, quae vel
» Apostolicae memoriae praedecessor
> noster Nicolaus antea salubriter
» sanxit, vel nos postea dispensato-
» rie protulimus, nulla motione, vel
» mutatione discedemus, aut ad dex-
» terara aut ad sinistram quoquo
,
» modo declinabimus. Quae videli-
» cet iaradudum probavit Ecclesia,
» et iramutilata sorvanda nuper ge-
concilii acta, » stum generale ^tatuit Concilium.»
Docet professio Fidei , quara facie-
bant saeculo nono Rom. Pontifices
cum Pontificatum inibant, quaraque
ediditGarnerius in libro diurnoRom.
Pontificum tit. 9. Praeter cetera e-
nim, quae Rom. Pontifices mox ele-
cti iurabant haec quoque in ea,
,
quara dixiraus formula profitebantur:
« Sanctaque octo universalia Conci-
 DE SYNODO VIII
> lia, i<] Nicaenum Con^^tanti-
est,
y> nopolitanum et Ephesinum pri-
, laicum, de Ecclesiasticis causis iudi-
» 11! um, r^halcedonense, quintum quo-
» quo ot sextum, item Constantino-
» politanum, et septimum item Ni-
y> caenum, octavum quo^iue Constau-
» tiriopolitanum, usque ad
» cem immutilata servare
» honore, et veneratione digna ha-
» bere et quae praedicaverunt et
, ,
» statuerunt omnimode sequi et
, ,
» praedicare; quaeque condemnave-
» runt condemnare ore, et corde. »
, » ovis vocari non desinet. » Eadera
Necesse vero non est, post ista adeo
perspicua, rei longius insistere, ut
confirmatam a Rom. Pontifice eam
Sjnodum fuisse efliciatur.
Post haec tam gravia testiraonia,
ex quibus luculenter cuique constat
Sjnodum hanc quae R. Pontificis ,
auctoritate convocata, habita et con-
firraata est, vere Oecuraenicam fuis-
se, facile est schismaticorum clamo-
ribus occurrere, eaque praecipua re-
fellere, quae iisdera plaudens in ap-
pendice ad Delicias Eriidiioni/n lo-
annis Lami t. 2 obiicit ^''ontanius.
Neque enim ego puto necesse esse
illa loca explicare, atque arguraen-
ta, quae inde nascuntur, refellere,ex
quibus concludere fortasse quisquara
posset, Imperatorera ipsura Synodo
praefuissOo Sunt enimvero nonnulla
actorum Sjnodi loca, in quibus habi-
fcas actiones fuisse dicitur/mpe.>'a^ore
praesidente. Certum est deinde, pri-
raum acclamatura Imperatori quam
Legatis fuisse; certum denique est, a
Legatis Iraperatoremfuisse rogatum,
ut primus omnium ipse subscriberet.
Haec vero omnia argumento esse
tantummodo possunt honoris a Lega-
tis , et Sjnodo Imperatori habiti,
non autera Principis in Sjnodum
praesidentiae auctoritatis. Possunt
vero haec cura Imperatore agi, tam-
quam cum Principe, qui de Ecclesia
ob huius Sjnodi celebrationem opti-
rae raerebatur non possunt tamen
, et Concilii octavi auctoritati omni
umquam illius in Sjnodum ostendere
auctoritatem.
Ipse vero Imperator nobis huius
lei est auctor. In alloquutione enim
GENERALI CON ril.V PHOTIANUM SCHISMA, ETC. .370
, ad Sjnodura profitotur ,' se, utpote
candi auctoritatem non habere. «Hoc,
» inquit investigare ot quaercre,
,
» Patriarcharum, Pontificum et Sa-
» cerdotum est non nostrum qui
;
,
unum api- » pasci debemus, qui sanctificari, qui
, et pari » ligari vel a ligamento solvi de-
,
» bemus... Quantaecumque enim re-
» ligionis, et sapientiae Laicus exsi-
» stat, vel etiamsi universa virtute
» interius polleat, donec laicus est,
prorsus de causa Imperator intelle-
xit, honoris gratia tantura se ro-
gatura a Legatis fuisse ,ut primus
omnium subscriberet; respondit ta-
men, se id non esse facturum. Act.
enim 10 haec referuntur: « SSmi Vi-
» carii senioris Roraae dixerunt...
» volumus ut subscribant primitus
» Christi amatores Iraperatoros ot ,
» deinde secundura ordinera S. haec
» Sjnodus. Basilius piissiraus et,
» Christi araicus Imperator dixit:
» Tranquillissiraura Imperiura No-
» strura , secutum praecetlentes iu-
» stissimos Imperatores, Constanti-
» num videlicet I\Iagnui]j, et Theo-
» dosium, et Marcianum, et ceteros,
» vuit subscribere post subscriptio-
» nes oranium SSrum Vicariorura.»
Neque minus est obvium, honoris
causa tanturo, non vero auctoritatis,
Basilio ante Legatos fuisse acclama-
tum idque minirae ostendere eura
,
,
Sjnodo praefuisse. Ante Legatos e-
nira etiara Eudoxiae Augustae accla-
raatura est, Eudoxiae piissimae Au-
giistae miUtos annos. Nerao tamen
inde concluderet Eudoxiara quoque
Sjnodo praefuisse. Sequitur igitur,
iudicandum omnino esse, R. Pontifi-
ces tantum per Legatos suos Concilio
praefuisse. Sed liaec omittamus: Fon-
tanium potius refellamus schisma-
,
ticorum causam in praefatione ope-
ris, quod indicaviraus, defendentera,
studio detrahere conautera.
Mitto dicere de iis, quae ille dis-
putat ut suadeat, Nicolaum I non
ea prudentia usum fuisse cura Pho-
380 CAF'L
tiuriurn «lix^Mium exoitatiim cst, i|uai'
iii R. Pi)iitiiic(', ruiii «M-teri^ ttnipo-
ribus umuibus, tuui iiia.vime ubi cou-
tentiones tiusmotli commoventur, n-
([uiritur. Ka eiiiiu ille pracicat, ut
IMiotii sci>iu^ imminuat, ac Poiitiii-
cem Nicoiaum invidiam vocet ma-
iii
lorum illorum gravis^imorum, quac
ex IMiotiauu schismate iu Ecclesiaui
mauarunt. Consideranti vero cui-
quam illorum temporum iiistoriam
Ecclesia^ticam, ac ealainitatis illius
adiuncta uninia pcrpemlenti, patebit
omuino, haec a Fontanio per calu-
mniam uiciPhotii ini([uitati, CLtc-
; rationem. quam Patres in Photii de-
rorumque eius rel)us stutientium ma-
la illa omnia aiLscribenda esse; Nico-
laum vero Pontifieem sapientissime
se gessisse; ac si aniinaiivertere in
Photium, illiusque sectatores clecre-
vit, i(l ab eo, constantiam Pontiiice
Maximo dignam, ac otticium deten-
deadae iustitiae, Ecclesiasticae disci-
plinae servandae , tidei sanctitatis
custodiendae, Ignatii Patriarchae a
Photio violati dignitatis restituen-
dae necessitatem ab eo postulassc.
Dicamus de iis, quae causam, quam
in manibus.habemus proximius at-
tingunt, et eflQciamus ea quae ille ,
scribit Synodi octavac auctoritatis
extenuandae gratia concilii huius
, iis, qui Concilio adfuerant, eiusque
oecumenici auctoritatem non infir-
m.Hre. Quid est enim quod Fontanius
tantopere irascitur octavae Synodo
Oecumenicae? Ablaiam primum ve-
hementer dolet Patribus omnibus
Sjnodum ingre£iiendiIibertatem,eos-
que solum Concilii ingressu non fuis-
se prohibitos qui primum spopon-
, gatis tollendos curaret?FIecti se pas-
dissent se omnia iu Nicolai I senten-
tiam et Hadriani II arbitratu esse
, putat Fontanius, ac vix dubitare se
tacturos. Hoc cum ait, reprehendit
R. Poutificis Legatos, qui neminem
Synodo interesse passi sunt, nisi an-
tea libello iili subscripsisset, quem
Nicolaus contecerat, Hadriauus vero
Constantinopolim miserat, et in quo
Ignatii restitutio , Photii depositio,
eius schismatisque damnatio conti-
nebatur. Cominotum quidem ea re
fuisse Imperatorem narrat, ac obie-
cisic Lcjratis rei novitatem, et con-
1 I.XXXill.
; ditionem a couciliorum cousuetu<liue
'
prorsus alienam. Lcgatorum dcindc
verbis honoriticontiae, assentationi'^-
({ue plenisadductum illum fuisse ut
libellum Lej.:ati in ipsoConcilii exor-
dio omnibus ofFerrent.
Factum ita fuisse ait , ut omnia
in Concilio nutu Rom. Pontificis, ac
Legatorum gererentur, Photius in-
dicta causa damuaretur ab Patribus,
qui, nisi se illum damnaturos iuras-
sent , in Synodo locum non lmbui<-
sent. Atque ea quidem in re indigna-
tur Syuodi huiusCensor subscribendi
positione adhibuerunt. «Subscripsere
» enim, narrat Nicetas, depositioni,
» calamis non nudo atramento, sed,
* in quo penitus contremiscas, ipso
» Salvatoris Sanguine tinctis. » Mi-
ratur deinde Fontanius, ac contemnit
Episcoporum qui Synodo iiiterfuerint
parvum numcrum, cum certum sit,
non umquam frequentiores quam ,
centum et octo Concilio illi adfuisse.
Numerum autem Episcoporum ,
qui
centum non
praetergredia-
et octo
tur diflicile videtur probari posse
,
Fontanio universae Ecclesiae con-
,
ventuni constituere.
Quid vero, quod plures etiam ex
actis subscripserant, poenituit deinde
subscriptionis suae, atque ita poeni-
tuit ut cum nuUum afferre reme-
,
dium aliud rei gestae possent , Im-
peratorem vehementer precati sint,
ut exemplum actorum Concilii , in
quo subscripiioues continebantur Le-
sum esse his precibus Imperatorem
posse ait, eius, sive iussu, sive con-
sensii, ereptum fuisse codicem, c\xm
ea Legatis contigerunt quae de ,
eorum ad urbem reditu narrat Oon-
tinudtor Anastasii Bibliothecarii in
vita Hadriani II. « Post dies aliquot
» legati navigantes, in Slavorum de-
» ducti manus, proh dolor! incide-
» runt, bonisque omnibus,ac authen-
» tico, in quo subscriptiones omnium
» fuerant, exemplari denudati sunt.»
 DE SYNODO VIII GICNfiRALI
His, quae adduximus, robur ac-
cedere putat adversarius ex ii.s, quac
Nilus Metropolita Rliodiorum et,
MarcusEugenicus Metropolita Eplie-
sinus contrahancSynodum dixerunt.
Alter enim octavam, non hanc de ,
qua quaerimus sed illam
, in qua
,
deinde Photius restitutus est, octa-
vam Oecumenicam appellavit. Alter
vero in Goncilio Florentino, Cardi-
nali luliano ad acta Concilii huius
provocanti respondit, eam Sjnodum
abrogatam fuisse neque tamen ea
, inquanl, eiusmodi poteratne Episco-
de causa a Cardinali illo reprehen-
sus contutatusque est.Addit tandem,
et Latinos de Synodo octava non ho-
norifice sentire, ac commemorat in
annalibusBertinianis ad an. Gh. 875,
ot lib. 5 de gestis Francic. c. 28 plu-
res de eadem Sjnodo res haud ita
commendatione dignas narrari.
Haec sunt praecipua, quibus Fon-
tanius conatur Sjnodi octavae aucto-
ritati detrahere. At mirari possumus
scriptorem ,
qui tanta confidentia,
tantaque inconsideratione de re gra-
vissima agens utatur. Etenim potest-
ne aliquid ita esse tam falsum, quam
Episcopis, qui Concilio interfuerunt,
libelli oblatione libertatem adem-
ptam fuisse? Longum eisei libellum
ipsum hic referre ac legi potest
, tuenda, eo quod in ipso Concilii exor-
tom. 8 colL conc. ed.Labbei ed. Pa-
ris 1671 col. 988, et 989. Si refer-
retur autem, appareret, in eo aliud
Episcopos profiteri non debuisse nisi
quod removendae omni schismatis et
haeresis suspicioni inserviret. PQst-
quam enim in illo assertus est R.Pon-
tificis in universam Ecclesiam
matus , necessitas cum R. Pontifice
in fide, et comraunione conveniendi;
post damnatas haereses omnes, Pho-
tii damnatio repetitur, ac Ignatii re-
stitutio. Id vero in controversia
erat, merereturne damnari Photius,
ac Ignatius restitui. Erat enim ex-
ploratissima iniuria aPhotio Ignatio
illata, erat omnibus cognita sententia
a Nicolao et Hadriano in Romanis
Gonciliis lata, de altero exauctorau-
i!o, altero restituendo. Neque minus
erat necesse certo cognoscere ad- ,
CONTRA riiOTIANUM ^CHISMA, ETC. P,«SI
haererentne schisraaticis iili Episco-
pi, qui Goncilio iiiteresse volebant,
cum notum omnibus e^set, quanta
audacia res gesia a Photio suisque
fuisset, (luaataque tcmoritato ipsum
R. Pontificem excomnuniicassent.
lam vero libellus eiusmodi, cuius
subscriptione revera aliud R. Pon-
tifex non require))at intelligere, nisi
utrum Episcopi qui Synodo adesse
,
debebant, ab omni haeresis et schi-
smatis labe essent alieni libellus, ,
pos qui subscripsissent
,
libertate
,
privare?Neque vero in Synodo actum
est tantuifi de Photii depositionis, ac
Ignatii restitutionis sententia iam
pluries lata, in publico totius Eccle-
siae conventu recipienda. Ganones
eniiji 27 conditi sunt iisque fides
,
cathOlica universa praedicata est,
haereses omnes, ac diserte Iconocla-
stica dauinatae, actura de disciplina
in ordinibus conferendis, de Eccle-
s'-aebonis conservandis, de Clerico-
rum honestate, deque aliis pluribus
ad Ecclesiam bene gerendam magno-
pero opportunis. Est vero prorsus a
ratione absonum contendere liber- ,
tate spoliatos fuisse Episcopos ad
haec sapientissima decreta consti-
dio, se neque haereticos, neque schi-
smaticos esse professi fuissent. Quae
recta disputandi ratio id patitur?
Quamquam non video, cur nos ar-
gumenta:i''o efiicere debeanius,Iibelli
illius oblatioae imminutam Sjnodi
Patribus non fuisse libertatem, per-
pri- inde quasi nobis ex Goncilii ipsius
historia non constet, libellum ilium
a Sjnodo ipsa probatum fuisse. Le-
gjjtur enim actio I Concilii Ylllapud
Labbeum tom. cit. colum. 991. Haec
non enim in rem nostram occurrent. Le-
cto siquidem iibello, « SSmi Vicarii
» senioris Romae dixerunt: Placet
» omnibus vobis libellus a Romano-
» rum Ecclesia raissus? Tata Sancta
» Synodus exclamavit: lusto, et con-
» venienter lectus nobis libellusex-
» positus est a Romauorum Ecclesia;
» et propterea placet omnibus . . .
3{^2 CAPUT LXXXIII.
V i*um Eccle»<ia Romanoruin concor- essc, eundemque ab Episcopis oroni-
y .lanius. » Fueiv' (|ui(len) iioiinulli, bus ad unionem revertentibus fuisse
ut rolortur col. IKM), (|ui post libelli receptum. Iii quinto aatem I Con-
subscriptioiieiii apuil Igiiatiuni et , stantinopolitani Concilii canone lau-
Iiiiperatoreiii ea de re coii(]ue>ti
, datur libelUis Occidentalium. Hic
suiit; at ii noii de libertate violata vero Occidentalium libellus, ut plu-
conquesti sunt, sed quod niinis su- ribus adductis gravissimis argumen-
perbe de Ecclesia Constantinopoli- tis ostendit Christianus Lupus in
tana sentireiit et tortasse etiam,
, aduot. ad raemoratum canonem Con-
quod schi^iTiaticorum querela com- cilii Constantinopolitaiii tom. 1 ope-
iiioti, asserobaiit, Kpiscopos Gra^^cos rum ed. Venetae an. 1721 part. I
pati non debuisse, ut libellus ab iis pa^. 336 et seq. liic, inqua:ii, libel-
subscribendus Roma Constantinopo- lus, aliud noii est, nisi solemnis illa
lim iiiitteretur. Impositum igitur professio fidei, Romae a S. Pontifice
subscribendi onus non Iibertati> sed l)amaso coraposita, atque in Orien-
digiiitati Kpi>coporuiii quodainmodo tera, ad Pauiinum Patriarcliam An-
detraxisse lamentabantur. tioclienura missa, de qua inter cete-
At enim adversarius obiicit iibelli ros Rufinus in epistola 2 ad Maca-
oblationemlmperatorem arguisae ao- riuin, « hamasus, inquit, Episcopus,
vitatis, ea(|ue de causa illi obstitis- » oum lie recipiendis ApoUinarianis
se. Ilacc vero quid elficiaiif, non vi- » ..leliberatio haberetur , editionem
deo. Aestiiiiaverit eiiimlicetBasilius, » Ecclesiasticae ndei, cui subscribere
iiovum esse, Episcopis ad Svnodnm » iicberent conscribendam manda-
,

converiientibus libellum proponi; pot- » v!t.»Non indigebant igiturHadria-

est tauieii ostendi, Ecclesiam, etiam II Legati verba asseiitationis plena
i

vetustioribus teraporibus consuevisse a'ihibere,ut Imperatori persuaderent,

ab horainibus lapsis in haeresim aut libeiluni oiferre, novum non esse;
schisma sive Episcopi illi essent,
, ac Hadrianus Pontifex non minorern
sive Clerici sive Laici
, scriptum , certe cau.?am habuit subscriptionem
poenitentiae libellum, ac orthodoxae ab Orientalibus exigendi, ac Horrai-
lidei, communionisque professionem sdas et Daniasus habuerant iis tem-
exigere. Scio quid his respondere
, pofibus, quae mox indicavimus.
adversarius possit libellum vide-
, , Post haec non moror adversarium,
licot , consuevisse in Synodo ipsa Piiotii coiulitionis raiserentem qui ,

coiihci , non vero Roma mitti ad indicta causa fuerit condemnatus.

Episcopos, qui Syuodo interesse vo- Esse enim arbitror ex iis, quae dixi-
luisseiit. At sufficient oinni ha(3 de inus, cuique cognitum, de eius cau-a
re dubitationi toUendae, demonstran- in Concilio ([uaestionem institui non
daeque consuetudini, ut a Rom.Pon- debuisse. Nam erat absoluta Romae,
tifice ipso etiam vetustiori aetate, ac tum Nicoiai tum Hadriani ^an-
,

libelli coiiiponerentur et subscri- , tentia , in Conciiiis Romae liabitis

bendi ab iis mitterentur qui hae-
resis, vel schismatis rei evaserant,
vel in gravem haeresis aut schi-
.siiiatis venerant suspicionera ; illa
commeraorare, quae de Pontificibus
HormisJa et Damaso, raeraoriae pro-
tlita sunt.
Sane certum est, atque ex Acacia-
iii schisraatis historia constat, Hor-
misdam Pontiflcem composuissc
beiium, eiusdera schismatis eiurato-
,
lata , Photius fuerat condemnatus.
Neque aliud in Octava Synodo agen-
, (ium supererat , nisi Rora. Pontifi-
cum de ea re sententiam in univer-
sae Ecclesiae publico Conventu re-
cipere. Neque etiara est , cur Fon-
tanius indignetur quodammodo, Epi-
scopos calamis i]^so Christi Sangiiine
tinctisFhotii depositioni subscripsis-
li- se. Priinum dicam, adhibitam hanc
subscribendi rationem nihil cura
,

rium, eun] inOrientera niissum Roraa Sjnodi auctoritate vel augenda, vel

DE SYNODO VIII GKXER
miluenfia, haberc^ eoniiniine. Deincle
lioc, quod in actis cetoroquin non
legitur, non novum in illorum tem-
porum historia es.>o, ut, cum de gra-
vissimis criminibus puniendis agere-
tur, praesertim ad ceteros in officio
continendos timoremque omnibus
, ,
ne malo exemplo deciperentur in-
cutiendum, ea ratione damnationis
sententia in aliquem haereticum lata
subscriberetur. Sufficiat hanc in rem
commemorare Theodorum Pontifi-
cem ita an. 648 in Concilio Romae
habito, Pjrrhi damnationi subscri-
psisse qui postquain a S. Maximo
,
erroris convictus fuerat ac Mono- ,
thelismum einrarat, iterum Mono-
theliticam haeresim professus est.
Illud vero inconsiderate comme-
moravit adversarius quod ait de
,
parvo numero Episcoporum, qui Syn-
odo interfuerint. Utitur enim Ana-
stasii continuatoristestimonio,quo et
causa parvi huius numeri Photio cri-
mini refertur,et Synodum tamen Oe-
cumenicam fuisse demonstratur. Sa-
ne Anastasius in praefatione ad Syn-
odum eam generalem esse
ostendit,
appellandam tum pluribus aliis de
, Restat, ut ostendamus Fontanio
causis, tum praecipue, quod omnium
patriarchalium Sedium Legati i ad-
fuissent. Addit autem eius contlnua-
tor in Hadriani II vita, loco ab ad-
versario adducto: « Non te scanda-
» lizet subscribentium paucitas, quia
» cura Photius diu tyrannidem exer-
» cuisset, et paene omnes a piis De-
» cessoribus suis sacratos deposuis-
» set , et in loca eorum , fautores
» suos tantummodo provexisset, quo-
» rum nullus in hac Synodo est re-
» ceptus, isti soli ex priorum Patri-
» archarum consecratione supersti-
» tes sunt inventi. » Gertum igitur
est, si parvus numerus Episcoporum
fuit , ostendere tantum plures
lioc
Episcopos ei non interfuisse quod
schismati addicti ita essent, ut no-
luerint libelli subscriptione ad uni-
tatem Ecclesiae redire. Deinde ex-
ploratum omnibus est, mouo constet
Concilium generale convocatum esse
a Romano Pontiiice, habitum esse ea
?
<^LT CONTRA PIIOTIANUM: SCHISMA , KTC, ^^?>
rationc, qua haijltuin dicimus Octu-
vum , conlirmatum tandom a Rom.
Pontifice fuisso, illud omnino veluti
universalc habenchun osso.
Neque gravius est illud, (iuod obii-
citur de Actis Synodi a Logatis Ro-
mam redeuntibus amissis cum in ,
, Slavorum manus inciderunt. Non
quaeram ogo huius dcpraedationis
crimen sitne Basilio tribuendum. Scio
eum i'i magnam huius roi suspicio-
nem iure venisse praesortim quod
,
Legatis valde erat iratus ob defen-
sionem quam ii susceporant Ludo-
,
vici Augusti. Neque etiam morabor,
utrum Episcopi Imperatorem ad id
consilii adduxerint, subtrahendoruni
libellorum causa. Quidqui.l id fuerit,
numquam nocebit Synodi ipsius au-
ctoritati. Synodus onim iam erat ab-
soluta, nequc Episcoporum ad frau-
des reditus post Synodum liabitam,
officere potest iis , quae in Concilio
gesta sunt; quemadmoduni ex oo ,
quod Graeci post habitam Synodum
Florentinara, fidei et promissis non
steterint, Synodus illa non desiit esse
Synodus Unionis, vereque Gonoralis.
nihil probare, quod ille argumenta-
i tur ex eorum auctoritato, qui Syn-
odum hanc inter Generales non nu-
merant vel qui illam contemnant.
,
Id vero est facillimum. Quis enim
existimaret Tridentini Concilii au-
ctoritatem imminui, si homines Pro-
testantibus studentes, eam Synodum
contemnere affirmarem ? Quomodo
igitur detrimento octavae Synodi
auctorJtatis es^e poterit,Niium Me-
tropolitam Rhodiorum , ot Marcum
Archiepiscopum Ephesinum in Con-
ciiioFlorentino asseruisse, non eam,
de qua quaerimus, sed iilam, in qua
Photius restitutus est, Octavam ap-
,
peliandam esse ? Hoc omnium schi-
,
smaticorum est proprium, idque iis
quae diximus facile confutatur. Quid
vero erat necesse cum Marco Epho-
siuo etiam do illa re in Concilio Flo-
rentino contendere, quae licct notis-
sima esset, tamen ab hominc adeo in
schismate pertinaci contemnebatur

:584
Vix. tan<leni c^t^ iit
>pon<leri tiebeat, cuai
iKiliiim Bortinianorum ad ann. 872,
vei Aimo;»im -le gestis Kraiicorum
1. 5 c. '2^ conlra Synodum nostram
appellat. froniue enim errat cum
ait, Synotlum octavam proprie ile
adorandis ^.acris luja^rinibus
visse ; nonnisi enim
tura Sanctorum Irna^^inibus tribu.3n-
dum esse censuit. Quenia<lmo lum ve-
ro rrallorum opinio existimantium a
Fatribus secundi Nicaeni Concilii ,
latriae cultum Iinaginibus fuisse de-
cretum, non eiFecit umquam, ut. re-
vera crederetur Concilii septirai
, perspicuis argumentis effectum sit,
Patres erras^^e; ita ex eo, quod duo-
bus illis in locis ab adversario cita-
tis ,vel etiam in aliis asseratur
DE vocis FJLIOQCM
Qucmadmodum ex Graeci .schisma-
tis historia constat, plures querelas
Graeci attulerunt, quibus conati sunt
dic;sitlii rationem aliquam affer-
sui
re et gravibus ile causis a>'ductos
, pertineut. Legebantur antiquitus in
se esse deraonstrare ut a Latina
Eccle<ia s.^pararentur. Non est hic
locus omnes eorundcm accusationes
persequi. De eo tantuiu dicemus
quod iu praecipuH illorum querela
coiitinetur, iniuria Latinos Symbolo
ConstantinopolitaiiQ vocem FilioqKe
addidisse; atque ostendenius ex ageii-
di ratioue, qua Sedes Apostolica hac
in re usa est quam iniuste ii ob
,
additam illam vocem, Latinam Ec-
clesiam reprehejuiant. Opportunum
autem esse visum est hoc loco de
ista re agere, cum de iis pertracte-
mus quae schisma excitatura a Pho-
tio respiciunt. Photius enim dogma
ipsum denegavit de Spiritus sancti
a Filio quoque proces^ione deque
consuetudine conquestus est quae
licet uon eatenus prout Baronius
,
animadvertit, obtineret in Urbe, aputl
Latinos tanien iaui induci coeperat,
,
CAPUT LXXXIV.
adver.^ario re- Patnvs ocfavae Synodi adorandas
Vuotorem .Vn- I.iia,!:ine> iu lica-se, non exsistet um-
quam, r.' ipsa hanc Synodum in il-
lum errorem lapsam esse. Lej^enti
enim Sjnodi octavae canonem de
, Imaginum cultu, occurrit continuo.
Patrum eam sententiam fuisse de
decre- cultu illis adhibendo,quae «emperCa-
relativum cul- tholicae Ecclesiae scntentia fuit. Kst
vero iam alio loco explieatufu, unde
erronoa ista opinio':eC'oncilii septimi
sententia circa Imaginum cultum in
Galliis orta fucrit. Cuui denique nos
agaraus de demonstranda Concilii
octavi Oecumenici auctoritate, idque
non potest ea auctoritas in dubiura
vocari, eo quod scriptores aliqui non
, , accurate dc illo Concilio loquMti -int.
CAPUT LXXXIV.
additioni:, qlae symbolo constantlnupolitano
FACTA EST.
ut Sjrabolum cum voce FiliO(j}(e re-
citaretur.
Indicemus primura ea, quae ad me-
moratae vocife additionis historiam
, SymboIoConstantinopoIitano de Pro-
cessione Spiritus sancti haec verba:
Qft.i ex Patre [jrocedit. Sensiin in
posterum ia Occidentali Ecclesia re-
ceptum est, ut legatur: Qui ex Pa-
tre Filioque procedit. Doctissimus
Petavius Tlieologicorum dogmatum
de Trinitaie 1. 7 cap. 2 Manuelis
Calecae opiuionem refellit, qui libro
, contra Graecos Damasum eius ad-
,
ditionis auctorera facit. Ut cetera
omittantur quae ad huius opinionis
, falsitatera ostendendam conferrent.
illud satis commemorare Ro-
est ,
manum Pontificem, cum post aliquot
saecula hac de re consultus esset ,
huic additioni aliquando non assen-
, sum esse.
, ,
Neque vero uti idem eruditissi-
,
mus scriptor Petavius docet, intel-
ligi debent de voce Filioqtie primum
addita, verba S, Maximi Martvria
 DE AOOI^.
iii epistola ad Marinum, aut, quae
a Synodis nonnullis mox
indicandis,
in fidei professione, de Spiritus san-
cti a' Filio processione posita snnt.
€ De Syrabolo, et additione Maximus
verbuin liulliim inquit Petavius ,
, abHispanis iam frequentata videtur,
sed de solo dogmate, cuius apud La-
tinos antiquissima est professio.Qua-
re nihil ad rcm, Maximi locus ille
spectat. Est illud quidem satis ex-
ploratum, non solum veteres Patres
privatim ac singulos in Occidente,
, Zaccaria citans etiam P. lo. Bernard.
longe ante docuisse, Spiritum san-
ctum ex ambobus procedere, sed et-
iam Synodos integras , id in
profossionc posuisse ut inter alias
, aiebat in Encyclica epistola ad Ar-
Toletana prima fecit an. Ohristi 400,
vel potius (ut recte Petrus Pithaeus
vir eruditissimus in opusculo de Pro-
cessione sanctiSpiritus animadvertit
ox Bracarensis primi praefatioae)
Oallociensis anno Christi 147, Tole-
tana tertia ReccaredoRege regnante
anno Ohristi 589, et quarta anno 633
-Maximi Martyris tempore, et unde-
cima anno 675. Verum in Symbolo
ipso nihil adiecerunt, neque publice
in Eoclesia caui praeceperunt. »
Incertum est quidem, quo revera
cempore hoc primum institutum sit;
sed constat prius hoc in aliis Occi-
dentis Ecclesiis quam in Romana
,
obtinuisse. Ineunte saeculo IX in
Gallicana Ecclesia iam facta erat ad-
ditio, de qua loquimur. Habemus id
ox actis legationis a Synodo Aquis-
granensi ad Leonem III missae Ca-
rolo M. imperante anno 809. Post
longum enim rei tractatum, Ponti-
fex de ea re ita loquutus est, ut in-
ductum in Gallicana Ecclesia ita
symbolum cantaiidi morem sibi ex-
ploratum esse ostenderit, eum tamen
morem in Ecclesia Romana non esse,
ac cnrandum, ut iu Gallia, prudenti
ali(iua adhibita ratione tolieretur.
« Si prius, quam ita cantaretur, in-
» quit Pontiiex, rogatus essem , ne
» inscreretur utiqnc respondissem.
, ria iu citata adnotatione se minime
» At nuQC, quod taiiioQ non affirman-
» do, sed vobiscum pariter tiactaauo
» dico quantum menti occurrit ita
> mihi videtur posse utrumque fieri,
TOM. I.
FILIOQUE ADDITIONE, ETC. 385
'»ut paullatim in palatio, quiain no-
» stra sancta Ecclesia non cantatur,
» cantandi consuetudo eiu-dcm sym-
» boli intermittatur. »
Per eadem tenipora vox FlJioque
et aetate Photii in Germania, et ab
Episcopis Regni Longobardici adhi-
bita fuisse. Ut enim apposite notat
ad memoratum caput 2 lib. 7 Peta-
vii de Trinitate Franciscus Antonius
De Rubeis dissertationem, de addita
iis in regionibus voce Filioque , in-
fidei telligenda sunt liaec (juae Photius
,
chieraticos Thronos. « Praeter illa,
» ait, quae commemoravimus, absur-
» da, sacrum etiam et sanctum sym-
» bolum, cni Synodica omnia, et oe-
» cumenica suffragia inexpugnabile
» robur adJiderunt , alulterinis ra-
» tionibus, et non sinceris sermoni-
» bus , non sine incredibili audacia
» falsare aggressi sunt. liiali dac-
» monis machinamenta I Spiritum
» sanctum non ex Patre solum, sed
» etiam a Filio procedere vanissime
» praedicantes. »
lure autem Baronius ad ann. 883
n. 35 et seqq. ubi de additione, dc
qua loquimur, fuse et erudite per-
traotat, negat, vel ab ipso Nicolao I
Pontifice adiunctam illam voceni
|
Symbolo fuisso, ac idcirco iam ab
eius Pontificaius tempore, Ecclesiae
j
j
Ronnr.iaoauctoritate vocem eam sym-
bolo adiectam csse. « Si id fuisset ,
j
{
» ait Baronius, certe Photius, altius
» in ipsum Nicolaum Pontificem de-
! » clamasset ,
qui ea in Symbolum
i
» intulisset. Sed cum duabus episto-
|
» lis acerbissime in Romanam Ec-
j
» clesiam invehatur, numquam eam
i » 00 nomine sugillat, quod ea in Ni-
j
» caenum Syuibolum intulisset. » II-
iud potius asseri omnino posse vi-
detur, de quo memoratus P. Zacca-
dubitaro alfirmat, serius prorsus Ni-
colai I aotate, ac forta,4se XI tantum
, saeculo a Roin. Ecclesia factam Sym-
bolo adiectionem illani fui><o. Certe
nSe^ CAPiJT liXXXlV.
Michael Cprulariii'5 iiiiie etiam prae-
texturii anipuit schismatis renovan-
di, prout foiistat ex actis Synodi ab
ip-o aniio 1051 celebratae apud Leo-
nem Allatium Diss. 2 de libris Kc-
clesiae Oraecae atque ox epistola
, rum causam privatim egerunt, po>-
ad Petrum Patrlarcham Antioche-
num apud Coteieriurn t. 2 monum.
Ecclesiae Graecae.
Haec, (juae diximus, eo pertinent,
ut ostendant. qua ratione , et quo
tempore lacta fnerit Symbolo illa
ailditio, de qua disputamus.Videamus
nunc quam iniuste Graeci schisma-
tici agant, cum ea de causa, tam
graviter Ecclesiae Latinae succen-
sent. Nihil dico de re, ([uam Latini
explicandam addila illa voce lucu-
lentius susceperunt. Cum enim Ca-
tholicuin dogma sit, Spiritum san-
otuni non a Patre solum, sed a Filio
etiam procedere, quis non videt, iure
optimo Ecclesiam potuisse eam vo-
ceiii adiungere quae ipsum dogma
,
expressius demonstraret ? Cum vero
tanta osset Schismaticorum impuden-
tia, ut Spiritus sancti a Filio pro-
(3eosionem denegarent, nonne sapien-
tissimum fuit illam vocem addere
quae Catholicae Ecclesiae sententiam
aperte doceret et Schismaticorum
, Synodi Ephesiuae actis continentur,
audaciam refutaret?
Est vero levissimum quod Graeci
schismatici contendunt, Synodi ter-
tiae Oecumenicae, hoc est Ephesinae
dticreto prohibitum fuisse, quidquam
novi Sjmbolo addere. Scio hcc ab
Schismaticis siimma confidentia ia-
ctari eosijue inniti his Ephesinae
, Expositionem hauc Patres, postquam
Synodi verbis part. 2 act. 6: « Ai-
» teram fidem nemini licere profer-
» re, vel conscribere, aut componere
V praeter eam quae definita e^t a
, tur sententia fuit , non quamlibet
y> SS. Patribus Nicaeae congregatis
» cum sancto Spiritu. Qui autem
» ausi fuerint vel componere fidem
» alterara, aut proferre, vel offerre
» converti volentibus ad agnitionem
» veritatis, sive ex gentilitate, sive
» ex ludaismo, sive ex qualicumque
» haeresi; hos quidem, si sunt Episco-
» pi, aut Clerici, alieaos esseEpisco-
» pos ab Episcopatu, et Clericos a Cle-
» ricatu decrevit; si vero Laici fue-
> rifit anathemati subiici. » Poss^?-
,
mus nos I). Thoma Quaest.
cum X
de pot. art. 4 ad 15 cuuKiue iis qui
act. Synodi Florcntinae Latino-
semus, iniiuam, contendere vocis Fi-
lioqne adiunctionem factam Svmbolo.
non additionem se(\ declarationem
,
potius et-^explicationem vocandam
,
esse, atque ita defendere, nori quid-
quam novi in eatenus usitatam fidei
professionem inductnm esse, sed prio-
rem tantummodo, ac veterem expli-
catam fuisse. Ostenderetur hac re-
sponsione, Epiiesini Concilii decretc
nihil contrariiim Latinos egisse.
Sed videamuspotius quid Synodilll
decreto superius allato statutum sit.
Apparebit profecto, eiusdem Synodi
decreto non esse vetitum, Ecclesiae
auctoritate ad fidei professionem ali-
quid addere, sed prohiberi tantum-
modo, ne professio nova, et a veteri
dissidens eique contraria cudatur;
,
quod tunc flt cum dogma aliquod
,
ab Ecclesiae doctrina alienum in fi-
(iei formulam inducitur. Ita prorsus
,
intelligenda esse verba decreti su-
perius adducti, patet ex iis, quae in
quaeque causam praebuerunt decreti
ipsius edendi. Nestorius quandam fi-
dei expositionem condiderat, cui ab
haeresi ad Catholicam fidem rever-
tentes subscribere deberent, oamque
Charisius Philadelphieasis presbyter
Ephesinae SynodiPatribus obtulerat.
veluti haeretioam reiecissent, decre-
tum illud ediderunt cuius verba,
paullo ante recitavimus. Synodi igi-
novam fidei professiqnem, sed eam,
quae Nicaenae doctrinae opposita
esset, oumino vetare, cuiusmodi illa
erat, quam Charisiusobtulerat, quae-
que Catholicae doctrinae erat adver-
sa. Si rei gostae igitur narrationi
pressius insistere velimus, intellige-
mus, Ephesinos Patres, non de Sym-
bolo praecise, sed de quacumque fi-
dei professione verba fecisse.
 , ,,
DE VOClb FILlOQLi: \r>DITlONE, ETC.
lam vero quis inde non intelligat,
raentem Ephesinorum Patriim eo in
loco fuisse non quamlibet aclditio-
, Apostolica gessit. Nihil ea ratione
nem in fidei professione proliibere
sed illam tantummodo, quae cum Ec-
clesiaeCatholicae doctrina pugnaret?
Nam certum est in Ecclesia consue-
visse exigi ab iis , qui a secta, et
haeresi aiiqua ad Catholicam fidem
redire cuperent , non ut veterem
tantum , et ante hortam haeresim ,
a qua recedebant, editam fidei for-
mulam acciperent , sed ampliorem
etiam aliam,in qua nominatim nova
haeresis anathemate damnaretur. Hoc
autem adeo est certura, et adeo no-
tis constat Historiae Ecclesiasticae
monumentis , ut neccsse non sit in
re demonstranda immorari. Dubium
igitur esse non potest , Ephesinos
Patres, cum prohibuerunt ne altera
fides a quoquam proferretur, loquu-
tos es^e de professione , quae cum
Ecclesiae doctrina repugnaret , non
vero dc illa, quae etsi aliquid novi
ad explicaudum exhibet, nihil tamen
afi^ert, quod priori, ac veteri expo-
non sit consentaneura.
j>itioni
Haec adducta ostendunt, quam in-
iuste agant, qui asserunt additio-
, » perraitti posset, ut Orientales, et
nem vocis Filioqite, contra Ephesi-
num decretum factam fuisse , cum
huius vocis additio non modo nihil
contrarium Ecclesiae doctrinae con-
tineret, sed etiam Gatholicum dog-
raa luculentius explicaret. Illud vero
praeteriri silentio non debet adie-
, sura constanter, perpetuoque ab Apo-
ctionem vocis, de qua loquimur, non
privati alicuius hominis decreto, sed
primum Hispaniae, Galliae, Germa-
niae Episcoporum, tum Romani Pon-
tificis auctoritate factara esse. Non
raodo igitur nullum Ecclesiae prae-
ceptum , illius vocis additione vio-
latum est, sed etiam publica Eccle-
siae auctoritate additio illa facta
fuit, quod luculentius ostendit nihil
contra Ephesini decretum fuisse iu-
novatum.
Quamquam nihil arbitror tam a-
perte demonstrare, quantopere iniu-
ste Graeci schismatici, ob hanc cau-
sam , Ecclesiam Latinara reprehen-
387
dant quara si ratio'corisideretur
,
qua sc in praesenti negotio Sedes
sapientius, nihil humanius excogita-
ri potest. Ne longior sira, quam par
est , perstringam ea quae Benedi-
,
ctus XIV habet hac de re in Con-
stit. Allatae snnt tom. 4 Bull. sui
Constit. 47 n. 30. Quoties de Graecis
reconciliandis Ecclesiae Latinae a-
ctum est, praecipue de processione
Spiritus sancti a Patre , et Filio
actum fuisse, doctissimus ille Pon-
tifex auctor est; huius vero rei tra-
ctationera ad tria capita referri pos-
se: « Primum an processio Spiritus
» sancti a Patre, et Filio esset fi-
» dei dogma Alterum, an posito ,
» hoc esse unum ex fidei dogmati-
» bus licuerit Sjmbolo Missae su-
,
» peraddere verbum Filioque, quara-
» vis , neque in Nicaena , neque in
» Constantinopolitana Synodo illud
» reperiretur .... Tertium denique ,
» utrum posita pro indubio Fidei
» dogmate de processione Spiritus
» sancti a Patre, et Filio , agnita-
» que insuper in Ecclesiae potestate
» addendi Syrabolo vocera Filioque,
» Graeci in sacrificio Missae Sym-
» bolum recitarent ad eum modum,
» quo prius ,et ante schisma con-
» sueverant, quod perinde est, ac di-
» cere, praetermissa voce Filioque.>
Ad priraura quod spectat, respon-
stolica Sede fuisse docet Pontifex
Spiritus sancti a Patre, et Filio pro-
ccssionera, unura ex Catholicae fidei
dogmatibus constituere, nequeCatho-
licura revera iudicari posse, qui illud
non reciperet, et profiteretur. Alte-
rum verocaputquod respicit, non mo-
do licuisse, sed et valde conveniens
fuisse, ut huiusmodiadditio fieretNi-
caeno Sjmbolo, eamque additionem
cum Ephesini Concilii decreto, quod
superius a nobis allatum est, minime
puguare. Ad tertium denique quod
attinet, ostendit Pontifex pluribus
ex historia ecclesiastica adductis mo-
numentis, non idem semper mandas-
M88
se Sedem Apo«<tolicam iu isiu re
sed Romanos Pontifio» > miionis sfahi-
liendar' studio^os, prudentissime
va tidei veritate agendi nonnaiii
, tionibus, Romani Pontifices Grego-
moderatos essc. «Quando^ue Sedi^s
> Apostolica Orientalibus,et riraecis,
» Symbolum absque voce FilioqKe
* rtcitarc permisit tunc nimirum
; talibus praescripta est
» euni certo constiterat, priora duo
» capita, seu articulos ab illis recipi,
V noverat(iue omnino fore, ut >i iis-
» dem denegaretur id quod tanto
,
* studiodeposcebant, exoptatae unio-
» ni aditus intercluderetur. Nonnum-
» quam vero Symbolum cum addi-
» tainento recitare, quod adhaererent
» errori opinantium, ac ass«rentium,
» Spiritnm sanctnm a Patre, et Fi-
» lio non procedero, vel ab Ecclesia
* additionem illam Filtorjne Sym-
» bolo iieri non potuisso. > Permi-
sere quiiJem Graecis, ut ab adhiben-
da in Symbolo voce illa abstinerent,
adducti causis, quasindicavimu.^,Gre-
i^orius X, et Eugenius IV, alter in
Concilio Lugdunensi, alter in Floren-
tino, prout constat ex tom. VII Col-
lect. Conc. Hardiiini pag. 698, et t.9
eiusdem collect. p. 395.Clemens VIII
vero in constit. 34 veteris Rom. Bul-
larii tom. 3 §.6, atque ipse Benedi-
ctus XIV in Constit. Etsi Pastora-
Bull. sui §. 1, quarura utraque
lis 1. 1
pro Latinis Epi^^copis edita est iu
quorum Dioecesibus versantur Grae-
ci, aut Albanenses Graecum ritum
servantes, minirae iusserunt hos ho-
mines Symbolum cum memorata ad-
ditione recitare, modo faterentur
Spiritus saijcti a Filio etiam pro-
cessionis dogma, et agnoscerent Ec—
clesiae potestatem fuisse, vocem 11-
lam Symbolo adiungendi. Haec vero
licet ii minime iusserint,
Pontiflces
excipiendum tamen iudicarunt a per-
missione sua, si forte ex vocis prae-
termissione scandalum oriturum es-
set: « aut certo aliquo in loco, pe-
» culiaris consuetudo iam invaluis-
» set recitandi Symbolum cum addi-
'p tione
Filioque, aut deinde neces-
» sarium putaretur ut Symbolum
, Benedicti
» cum ea additione recitaretur ad
rviTT LXXXIV.
, j
» eliciendam indubiam rei^lu' ipso-
•> nim fidei probationem. »
sal- Eadem ratioiie (jua in Constitu-
,
rius XIII, et Urbanus VIII se ges-
serunt in formuIi< professionis fidei,
quarum alteraGraecis, altera Orien-
nihil enim
:
aliud in iis continetur quam quod
,
in Fiorentino Concilio fuerat con-
stitutum. Atque haec quidem osten-
dunt, Sedem Apostolicam aliquando
voluisse cum (^Traecis benignius agere,
atque ubi salva fide, ceterisqae,quae
diximus , vel erroris vel scandali
periculis remotis, potuerunt, Graecis
indulgere, opportunum Rom. Ponti-
lices iudicasse. ut ab adhibenda illa
voce abstinerent nr unionis sta-
,
biliendae spes olaberetur. Id vero
Sedes Apostolica non concessit ubi
vel de Orientalibus non adeo ab re-
cipienda illa voce alienis actum est,
vel iure tiraendi ratio fuit ne idcir*
co illi Graeci a voce FiUoqne abhor-
rerent, quod errores Schisniaticorum
sequerentur. Profecto Eugenius IV
qui in Florentino Concilio Orienta-
libus veniam fecerat, ut sine voce
Filioque Symbolum recitarent; cum
actum est vero de Armenis ad uni-
tatem Ecclesiae reeipiendis prout,
videre e>t in CoU. Conc. Harduini
, tom. 9 p. 435, iussit eos illara vocera
in Syrabolo adhibere, quod Armenos
non aeque ac Graecos additioni illi
adversos comperisset.
Habemus autem apud Raynaldum
ad ann. 7,NicoIaura III ubi in-
1:;^78 §.
tellexit Michaelera Iraperatorera bo-
na fide non agere , neque iis stare ,
quae proraiserat cura de unione tra-
ctavit, Gregorio X
Pontificatura ge-
rente oranino coegisse Graecos vo-
,
cera Filioque recitare. Habemus Mar-
tinum IV et Nicolaura IV dubitantes
an Orientales de quibus agebatur, or-
thodoxam de Spiritus sancti proces-
sione iloctrinam sequerentur, vocis
dequa loquimur recitationem exegis-
se. Habemus denique ex memorata
XIV Constitntione, « Cal-
» listum III Romanura Pontificem
 » ,

DE VOCIS FILIOQUR A.T>T>ITI0NK, ETC. 38M

» cum fratrem SinioiKMii ex Ordine
» Praedicatorum munero Inquisito-
» ris decoratum in Cretam ablegaret,
» quam in insulam se receperant plu-
» resGraeci aufugientes ex urbeCon-
com illam Ecclesia Latiria recitan-
flam Graecis esse iussit, minime ve-
ro hoc ab iis Graecis, et Orientali-
]^us quandoque postulavit, qui catho-
lice de Spiritus sancti a Patre et ,

» stantinopolitana, cuius ante bien- a Filio processione sentirent, a cete-

» nium Turcae mox potiti fuerant
» iussisse eum vigilem adhibere cu-
» ram, ut iidem Graeci Svmbolum
» cum additione Filiocive recitarent;
» fortasse enim Pontifex suspicaba-
» tur, ne praedicti Graeci, quippe ex
» urbeConstantipolitana advenerant,
» iji eo fidei dogmate minus firmi
» essent.
Practer haec quae attuJimus, alia
plura adtiuci quoque possent, exqui-
bus appareret quanta sapientia Se-
des Apostolica in hoc negotio tra-
ctando se gesserit. Verum nobis ea,
quae commemoravimus satis esse
, tifice omnium Christianorum Patre,
videntur ad id demonstrandum, quod
ris erroribus abhorrerent, et iis in
adiunctis non essent, ut silentio suo
scandalum afferrent; facile est inde
demonstrare,Romanos Pontifices pru-
dentiam hac etiam in re, gradu suo
dignam adhibuisse.
Nonne enim sapientissimum fuit,
cum nuUa esset, vel haereticae sen-
tentiae suspicio , vel alicuius peri-
culi metus, pernjittere vocis, de qua
loquimur, silentium, ne pacis conci-
liandae spes deficeret? Nonne vero
ofiicium doctrinae catholicae omni
studio custodiendae, a Romano Pon-
ac Doctore requirebat ut cum, vel
,

proposuimus. Principio cnini cum , de erroris suspicione tollenda , vel

processio Spiritus sancti a Filio de scandalo vitando ageretur, diser-
"

dogma catholicum sit, non video, tam a Graecis, dogmatis, de quo ser-
quomodo Ecclesia Latina reprehendi monem facimus, professionem pQstu-
iure posset , etianisi generatini ab larent? Atqui haec, ut vidimus, fuit
omnibus Graecis, dogmatis huius di- Sedis Apostolicae agendi ratip. Con-
sertam professionem per vocis Fi-
, cluditur ergo Graecos iniuste facere,
lioqiierecitationem postulasset. Dein- cum ob vocis memoratae additionem,
de quoniam ob erroris suspicionem, de Ecclesia Latina, et de Romanis
scandali metum, aliaqueeiusmodi vo- Pontificibus conqueruntur.

CAPUT LXXXV.
DE PHOTJJ KE>TITUTIOiNE, ET DE CETERIS, QUAE DEINDE
IN EIUSDEM CAUSA KVENERUNT.

Quam esset vafro Photius ingenio,
tum maxime is ostendit cum se a
, cta, Basilio offerretur, in qua eius-
Concilio YIII damriatum esse sensit.
Itaque omne artificii , et assentan-
tionis genus adhibendum existima-
vit , ut Basilii Imperatoris sibi be-
nevolentiam coriapararet. Erat is ob-
scuro loco natus, ct vehementer do-
lebat , illustris generis sui nuUum
argumentum se posse afferre. Pho-
tius ig^itur, cui nota erant haec Im-
peratoris inepta vota, adiutus iis ar-
tibus, quas in erudita calliditate sua
potuit excogitaro, effocit. ut gonea-
logia quaedam, dolo malo a se confi-
dem genus a Tiridate Arsacidum Re-
ge, recta derivabatur. Hoc autem ar-
tificio captus Imperator, non modo fa-
cultatem Photio tribuit Constanti-
nopolim redeundi, sed eum etiam in
negotiis consulendum, atque ei filio-
rum suorum institutionem commit-
tendam iudicavit. Quare in Impera-
torio palatio degens, Ignatio insidias
iterum moliri, et ordinationes etiam,
eo invito, facere non dubitavit. Tan-
dem mortuo die 23 Octobris an. 877
 ,

:^00 rAPiJT LXXXV.

Ignatio Photiii-; Se.lenj Constanti-

, cilium Cfenerale VIII statuerat. lu*-
nopolitanam, triduo post, Basiiio fa- !
sit praeterea Synodum haberi tlebe-
vente, iteruui occupavit. re, in ([ua Pliotius Apostolicis istis
Cum vero Basiiii benevolentiam decretis adhaerere se fateretur , ut
>ibi I^hotius plurimam foraparasset, po<t petitam coram Synodo veniam
eum laciie adtluxit a<l locUinemVIII eorum, quae contra leges patrav».-
Pontiticerii precandum , ut auctori- rat, anathemate solveretur, et ca-
tate sua Pliotii restitutionem in ca- tholicae communionis particeps cfte-
thedra Constantinopolitana foutir- ctus, haberi pos^et veluti Episcopus
maret.Itaque missis Legatis, et scri- Constantinopolitanus.
ptis litteris, Imperator Pontificem , Versabantur Constantinopoli duo
ut hoc etticeret vehementer preca-
, Episcopi, Apostolicae Sedis Legati ,

tus est. Affirmabat autem Basilius Paullus Anconitanus, et Eugenius

Photium emeiulatum eius restitu- , Ostiensis. His loannes VIII alium
tionem pacem Ecclesiae allaiuram Legatum Apostolicuiii adiunxit Pe-
esse, id omnes petere, etiam eos^qui trum S. Chrysogoni Rom. Ecc. Car-
ab Ignatio et a MethoHio tuerant
, dinalem Presbjterum. Cui litteras
ordinati, ita denique pacem esse in- ad Imperatorera , et Photium Con-
eundam, ut etiam Bulgariae dioece- stantinopolim perferendas, et com-
ses ad Romanum Patriarchatnm in monitorium Legati< communicandum
posterum deberent pertinere. commisit. Cum Petrus Constantino-
Valde recens erat memoria eo- polim venisset litterae illae cum
,

rum quae Basilius in imperii sui

,
initio gesserat, tum ut schisma tol-
leretur, tum ut Concilium Genera-
le VIII posset celebrari atque his
de causis Imperator, veluti t!e Ec-
clesia optime meritus habebatur.
commonitorio Photio traditae sunt
qui Graece illa scripta reddiiurum
se affirmabat, revera tamen ideo a
; Legatis ea petiit, ut commode pos-
set illa depravare. Cardinalis Baro-
nius ad annum 879 accurate eru-
,

Haec igitur cogitatio primum loanni diteque, comparatione factaversionis

Pontifici ultro occurrit, curandum
esse, ut cum Imperatore quantum
Ecelesiae bonum pati poterat, bene-
vdle ageretur. Itaque respondit Im-
peratori assensum suum significans
de Photii restitutione , sed ita re-
spondit, ut atiiectis nonnullis condi-
tioaibus, suam in agendo gravitatem,
et in Praedecessorum suorum decre-
tis servandis constantiam
straret.
Nam primum adductis Leonis
gni, Felicis, et Gelasii i^ontificum ,
ac Concilii Africani testimoniis con-
firmavit, oi> gravia temporum adiun-
cta, quandoque ea concedi oportere,
quae non fierent si adiunctorurn
, etiam deletum est in iis litteris
eiusmodi gravitas non exstaret. Hac
ratione permotum se, Basilio Photii
restitutionem flagitanti assentiri, ita
tamen ut, quae Nicoiaus I et Hadria-
aus II de Photii causa decreverant,
rata haberentur, ac iuste sancita ;
itemque servarentur ea, quae Con-
a Photio elaboratae cum germanis
,
litteris et commonitorio loannis VIII,
ostendit, quam foede ea raonumenta
Photius vitiaverit, ut quae sibi non
arridebant, auferret, quae ambitioni
autem, et iniquitati suae magis pla-
cebant, in eadem fraudulenter indu-
ceret.
Ut nonnuUa ex. gr. commemorem,
demon- quae Photius ab iis litteris, et com-
monitorio abstulit, recensebo in illis
Ma- fuisse suppressa quae continebant ,
Sedis Apostolieae decreta de Pho-
tiana causa, rata haberi debere, item-
que ea, quae Concilium octavum Ge-
nerale statuerat de eo negotio. Illud
quod spectabat ad loannis VHI ius-
sionem, qua Photio maadabatur co-
ram Synodo veniam petere illum de-
bere earum rerum, quas contra le-
ges gesserat. Talia praeterea, de re-
bus a Nicolao I, et Hadriano II ge-
stis ea versio ferebat, ut Pontifices

DE PIIOTII
illi iniuste cum Photio egisse videri
possent. Quae denique Apostolicae
Sedis iura Patriarchica iu Bulgariam
respiciebant, ita erant Graece red-
diia, ut Romani Pontificis auctori-
tas, in eam regionera diverso plane
modo referretur, ac loannes VIII sta-
tuerat , qui Sedis Apostolicae iura
servanda esse iusserat.
Cum Apostolicae Sedis Legatos
Photius suis artibus corrupisset, eo
usque progressus est ut Sjnodum ,
habuerit anno 879, cui ipse praefuit,
assidentibus Pontificiis Legatis, Im-
peratore praesente cum filiis, et per-
magna Episcoporum copia, quos 380
fuisse ferunt quosque sibi Photius
, sertis enim verbis Pontifex in lit-
compai^averat. « Graecahuius Synodi
» gesta,aiteL-Quienius t. 1 col.249,
» prae manibus habeo ad scenicae
» fabulae normam composita , prae-
» ter epistolarum loannis Papae ,
» quae in ea lectae sunt, apertissi-
» mas corruptelas. » Itaque in ea
Synodo loannis Pontificis litterae,
eo modo, quo Photius illas vitiave-
rat, sunt recitatae, Legatis minime
intercedentibus, imaio Patriarchalia
insignia Photio afFerentibus. Ponti-
ficis nomine in cathedra Constanti-
nopolitana Photius restitutus est
veluti si quae Pontifex statuerat
impleta fuissent. Concilium Genera-
le VIII abrogatum est, et quae Ni-
colaus I atque Hadrianus II gesse-
rant, improbata. Consulatur Leonis
Allatii opus De Octava Photiana
Synodo*
Reversi ad Urbem Legati omnia
rite Constantinopoli acta esse retu-
lerunt , pacem Ecclesiae Constanti-
nopolitanae redditam ob Photii re-
stitutionem Bulgariam Sedi Apo-
, sententiam tulit, vel potius antea ab
stolicae restitutam Imperatorem
, Apostolica Sede, et a Synodo VIII
comparatam classem ad Italiam a
Saracenis defendendam mittere. His
consonabantBasilii litterae; sed Pho-
tii epistola in suspicionem falsitatis
Legatos apud Pontificem adduxit.
Affirma.bat enim arroganter Photius,
minime se veniam in
se, cum hoc facere debeant , qui
ii
antea deliquissent. Inteilexit ergo
,, » ,
KESTITUTIONE, ET DE CETERIS, ETC. 391
Pontifex minime servata ea fuisse
quae ad concedendam Photii resti-
tutionem praescripserat. Itaque alium
Apostolicae Sedis Legatum Constan-
tinopolim misit, Marinum illum, qui
Concilio VIII Gejierali cum duobus
aliis legatis praefuerat. Ei litteras
ad Photium, atque ad Imperatorem
perferendas tradidit ,in quibus de
iis, quae contra mentem suam Con-
stantinopoli acta fuerant, conquere-
batur. Commisit etiam Marino ut
omnia rescinderet, quae, non serva-
tis Apostolicae Sedis mandatis , in
causa Photiana a Legatis Eugenio,
Paullo, ac Petro acta reperisset. Di-
;
teris suis affirmavit: « Si fortasse
» nostri Legati in eadem Sjnodo
, » contra Apostolicam praeceptionem
» egerunt , nos nec recipimus , nec
» iudicamus alicuius exsistere fir-
» mitatis.
Singulari fortitudine commissum
sibi munus Marinus implevit. Nam
ubi Constantinopolim venit, et ea vi-
dit omnia, quae in Photii causa, Le-
gatis Pontificiis probantibus, contra
loannis VIII mentem facta fuerant,
universa rescidit , et sententiam a
Concilio VIII Generali et ab Apo-
,
stolica Sede contra Photium latam
confirmavit. Eo autem facto Basilius
indignatus, cum manifesta iuris Gen-
tium violatione, Legatum Marinum
comprehendit et in carcerem conie-
cit, quod tamen scelus triginta die-
rum spatio toleratum minime fre-
,
git Marini constantiamia quo loan-
nes accepta totius facti relatione, in
Legatos secundum canones anima!-
vertit, et solemnem contra Photium
latam confirmavit.
Praeter cetera monumenta, quae
id ostendunt, habetur hoc perspicue
in epistola Formosi Pontificis ad
Stylianum Neocaesareae Metropoli-
tam, cui adiecta est Series Synodi-
Sjnodo petiis- carum sententiarum , quae contra
Photium latae sunt. « Hanc senten-
» tiam (ita in eo antiquo monumento
 ,

A\Y> CAPl T l-XXXV.

» legitLir) '
* r I Hh' ria- raotum aut«*nihis reruni a.iiuijcii^
» ngs, et Ai . .
~ loaiiueu, I'ontificeftj. et ad restituendam Ec-
9 qui iili :>uo(Ujg^or tuit, atque ulta olesiae pacem id fieri opportunuui
» vo<^»? ooram ij»>o itu p ' avit: esse indicasse demonstrat diversa
,

* hi IMiotit)*i(.»uipletuui ni ^ l>o- penitus eiusdem sentejitia cura di-

,

y Qiiite ^unctirisimo « 6t oecuitieiiice versa essent adiuncta; in quo auirai

» I^apii, iilu'! P>alnji 35: iJi.nt f^ec- proposito plures annos post Pontifi-
» Crt/or '^^ deliiiquat in ^etnefipso: catum .-«usceptum perseveravit. Au-
» >ion est timor Dei a>ite acidos tequam vero Imperatori assentire-
» eius... accendatur itaque ut igiiie* tnr, in sua ad eundem epi>tola Pob-
> zelus tuu:i... aiiathumati> vinculo tifex .'*atis indicat.se rem cuni Clero
'

» constriiigre... Qui ivaec tiixit loan^» Romano communicas-<e. Contlitione.^

» nes Ha Iriano in :S«<le .iucoes$it,et denique, (juas adiecit ut Photius re-
» anatlieinatf Piiotium dainnavit , stitutus apostolica auctoritate habe-
* (|uaii .'o ille -eduxit Kugeuium, et retur, onjnino opportuaas, et ad ser-
» eiu^ socio-, qui pro rebus (julga- andum S. Sedis honorem, atque ad
» riae verterant. Quum eniin acce- disciplinae Ecclesia>ticae tutelam i-
» piscet anib()uem
evanjJTcliuui , et doneas fuisse Photius ipse ostenuit,
» con^cendiiset, omnibus audientibus qni eas implere recusavit. Denique
» ita <iixit! Qnicuraque non babet fortis illa agendi ratio, quam Pon-
V (lanjnatnui PUotiuni divinu seutt-n- tifex adhibuit cum servatas condi-
» tia, sicut ipsum reliquit Nicolaus, tio#»ef non csse intellexit, et Le^tos
* et Hadriann>: sanctissimi Papae snos fuisse praevaricatos vidit, Pon-
» praedecessores mei, i\t anatUeuja.» tificem certe demonstrat, qui non in-
In bac yero senteutia loannem VIII considerate, aut imbecilliter ageret.
permansisse ut quoad viidt in po-
, Haee autem cum ita sint, iure dici
steruiii exeummunicatuiji >L'Uiper
, potest, non facile intelligi quomodo
Photium existimaverit, iure animatj- evenerit, ut Pontifex iste imbecilli-
vortit Baronius H'\ ao. 880 num. 13 tatis passim accusaretur. Est vero
collioji ex eo, quo ab hoc tempore,
i iniqua in Poiitificem illa lofju^ndi
videlicet ex quo ista evenerunt, quae ratio qua Potterius tom. 2 cap. 20
mox commemoravimus, nulla occur" utitur. Ageus enim de Photiana pseu-
rat aijjpliu.> meutio de Phofeio in do-synodo habita anno 879, in qua
loannis litteiis,eo quod sublata pror- Concilium VIII Oenerale abrogatum
:>us esset cum eo Pontifici^^ quae-
, est,afiirmat:<mirum magnopere est,
cumque coiijmunicatio. » Pontificem loannem VIII sine uUo
Si iiaec vero, quae recensuiraus, » scrupuio minime (lubita3se,in com-
:iccurate perpendantur, aon ita eerte » munionem suam in Photiana
ista
lacile intelligetur, quomodo loannes » sjDodo Photiui^o accipere per Le-
passim imbecillitatis accusari po- » gatos, quos liac lie causa miserat
tuerit. Etenim historia huius tacti » Constantinopolim. * Immo vero re-
ostehdit, cum au annuendum Basilio spondeo, mirum maxime est scripto-
circa Photii restitutionem, a<iduetum res eiusmodi reperiri posse, qui taa-
fuis.s6 ob gravia prorsus rerum ad- topere veritatem asperneutur, et le-
iuncta cum lenatius iam mortuu>
, ctorLim patieiitia abutantur. Profecto
esset. cum IiJipr-iator id vehementer ea, quae breviter retulimus de de-
peteret, cum petiiio ista reliquorum pravatis a Photio loannis VIII lit-
etiam Patriareharum consensu fie- teris, de Legatorum Pontificis turpi
ret, prout in germaaa loannis VIII praevaricatione , de conditionibus a
epistola a Photio non vitiata conti- Pontifice impositis, sed minime ser-
netur, i.i quod Petrus de Marca prae- vatis, de rescissis vero a Pontifice
cipue notat lib. 3 de concoruia c. 14 eiusque Legato Marino Synodi Pho-
n. 4, ubi PoQtificem defendit. Per- tianae Acris, de confirmata a loaQne
 , ,

DF. PHOTIT RF.STTTr-T:-N' F. KT OF CRTF.RTS. RTC. 30:;

in PhotinTn s;oiitontia excommuni- runt, prout faeile patebit.consulenti

caiionis, rle Legatorum, qui praeva- Baronii annales ubi agit de loan-
,

rieati fuerant, punitione, rleque .sub-
lata periitus qualibet
titicia communieatione
o<4tendunt, num ^ine scrupulo mini-
me (fubitaverit loannes, in pseurio-
svnodo, per Lefratos suos, Pliotio fa-
vere, atque assentiri.
Neque minus a vero abhorret Pot-
ferius cura loco citato ait, Cardina-
lem lulianum Caesarinium in Conci-
lio Florentino. addnctuni rationibus,
quas Marcus Ephesinus afterebat,de-
reliquisse et conrlemnasse Conci-
, factus est. Haec vero perspicue refel-
lium YIII sub Hadriano [{ habituns.
nis VIII proximis sncces<oribus, Le-
eum Photio pon- Ouienium locis suporius citatis, et
. manifeste Natalem Alexandrum in diss. de
Photiano scliismate §. 28, Leonem
Allatium de Ecclesiae Occi('entaIis
et Orientalis perpetua consensione
lib. 2 cap. 6. Talis fuit Marinus qui
anno 882 loanni suff^ectus est. Talis
Hadrianus III Marini successor an-
no 884, tales ()eni(|ue xStephanus VI
qui Hadriano an. 885, et Formosus
qui Stephano mortuo an. 891 Pontifex
lunt Oraecos illos Schismaticos qui ,

Nam lulianus minime coudemnavit in Sedls Apostolicae communione

eara Sjnodura, so taMtummodo, pro- '
mortuum Photium esse iactarunt.
ut ('ebuisset, eins anetoritatetn non Certe, ut reliqua omittaiitur Bre-
,

propugnavit, nequo Marcum refellit, viarium Svnodi VIII ad valva- Ma-

quo fuisset facillimum. Baronius ad
i gnae Ecclesiae Constantinopolitanae
an. HS^) nurn. 63 ideo reprehendit appensum,cuius auctor una cnm Pho-
Inlianum quod oa negligentia Ec-
, tio vixit, annos 40 numerabat, perve-
clciae cau«!am prout oportuisset
, niendo ad tempus quo illud scriptum
non defendit et quod « quasi per
, est, (|uo temporis spatio a Leone IV
» transitum (ut dici soletjrem ageris, u^(]Uo ad Formosum, Roinanos Ponti-
v> cuncta quae obiicienda erant in
, fices semper Photium anathematc
» Marcum, omittens, ad praecipuam mulctasse referebat. Apposite vero
» quaestionem, cuius causa Svnodus Schismaticos istos irridet Aliatius,
» illa fuerat convocata, se contnlit.» qui profocto, si Photius in Romanae
Responsio tamen luliani, quam ]>a- Ecciesiae communione vita functus
ronius affert, nihil habet (|nod coii- esset, eius etiam exemplo condemna-
demnatam ab eo fuisse octavam Svii- rentur.
odum ostendat. Subdit deniquo Car- Narrandum nunc restat quomodo
(iinalis eruditissimus memotaro loco: Ecclosia Catholica liberata tandem
« At in sequenti sessionc quod lu- sit importuna ac niniis molesta
,

>> lianus inconsiderate prodegerat Pliotii pertinacia. Itaque Basilius

» Andreas Colossensis Episcopus. vir
» doctissimus aequo ac maxime pius
» restituit, qui omnino negavit per
» loannem VTII abolitani esse octa-
» vam oecumenicam Svnodum sub
» Hadriano II Romano Pontitice iia-
» bitam. » Neque Potterius vero ,
Imperator coutumeliosas Hadriano III
litteras scripserat,in quihus Mari-
num quoque maledictis lacessiverat.
Hae litterae Stephano VI redditae
sunt, qui Hadriano mortuo suft^ectus
fuerat. Stephanus autem apologeti-
cam responsionem praesertim pro
,

neque Fontanius, neque alius quisli- Marino ad Imperatorem misit. Leo

bet poterit umquam persuadere, o- Sapiens Basilio patri suo die 1 Mar-
ctavam Svnodum non fuisse vere oe- tii anno 886 mortuo in imperio suc-
cumenicam quia lulianus id quod
, , cesserat. Ad eum Stephani Pontifi-
iam erat notissimum non confir- , cis litterae sunt allatae. Imperator
raavit. vero, re tota considerata, lectis, ut
Quam loannes VIII renovaverat in Le-Quienius habet, in Magnae Eccle-
Photium condemnationis sententiam, siae Arabone per Andream Domesti-
eam loannis successores confirmave- cum Scholarem, et loannem Acropo-
 M
31 CKVVV
Utiiin i)ubli>i riir-H'» T.o^othetam r»i
niinil)U'j, tjuoruni IMiotius reus ei-at,
euiiilLiu IMiotiuin, qui post uiortuuin
Igiiatiuin, alios annos octo, et iiien-
se.s Sclem Constantinopo-
un-iecini,
iitanaiii occnpaverat,eiecit,et in Mo-
nastcriini! Armeniacorum quofl Bar-
(ii (iicihatnr, relegavit. Anno (ieiii-
()ue 801 circiter Photius ohiit.
Pliotio ciecto Lco Sapiens Stepha-
num Priiicipem Iratrem suum Epi-
seopum Constantinopolitanum dc-
signavit. Petiit antem Imperator ah
Episcopis et Moiiastoriorum Prne-
, provincias Daciam, Praovaliam. Dar-
positis, (|nos Pliotius vexaverat, nt
in Stephani electionem pro Ecclesiae
bono convenireiiL Quotiiam vero Pho-
rius, postiiuani in iJasilii benovolen-
tiam obrcpserat, Stophanum Princi-
pcm Diacoiium, et Syncclluin suum
iecerat, oriiinatione^ autem a Photio
factae, a Concilio VIII, et ab Apo-
stolica Scdo fuerant improbatao, pe-
tita est ab Stcphano VI in ea re
dispensatio. Legati ob eara oausam
Romam niissi,cum Formoso Ponti-
fice egerunt. Kic autem Pontiiox per
Legatos suos cum Styliano Neocao-
sareae,et Theophylacto Ancyrae Me-
tropolita, salva Photii condemnatio-
ne, rem componendam decrevit. Ita
schisma sublatum est quod tamen
,
saoculo XI a Michaele Cernlario
fuit renovatum.
Concludemus hoc caput aliqua bre-
viter recensendo de controversia
quae iis temporibus petractata ost,
ad quem Patriarchaium Bulgaiiae
dioeceses pertinore doberent, ad Oc-
cidentalemne, an potius ad Constan-
tinopolitanum. Certc Illyricum to-
tum in Occidoutali Patria!'chatu cou-
tineri, usque a Loonis Isauri tem-
! stola, quam ad Hincmarnm Rhemen-
pora extra controvorsiam fuit.Valde
opportunuin est ad rei istius noti-
tiam accuratam habendam consu- , Photius
lere eruditissimi viri Caroli aS. Pau-
lo Congregationis Fuliensium quon-
dam Superioris Goneralis deinde,
Episcopi Abriconsis opus inscriptum
Geographia sacra, sive NotifAa an^
tiqua dioecesiiim omnium Patriar-
chah'^'t)7, Mptrnnnliticar^im, et Epi-
wxv.
i- scopaUton veter>'< Eccfesiae, cum nO"
tia Lf.cae Hohtenii: Amstetodami
ann. llO^i lib. :\ et 8. Leonis autem
Isauri iu<>u, cnm Apostolicam Sclem
ob sacrarum Imaginnm cnltura is
perse(|ueretur, Illyrici provinciae a
Romano Patriarchatu por iniuriam
avulsae sunt. l)eraon>trat snis locis
Baronius in annalibus saec. 8 et Pa-
gius, Bulgaro-*, qui origine Scvthae
erant, atque a civitatis Bulgaris no-
njine. quam aodiftcavcrant, Bulgaros
appellatos, posterioribus tcmporibus
daniam, ot Moo-iam -nperiorcin oc-
cupas<e, atque iis<^era Bulgariae no-
men indidisso, Recrem Bogorim an-
no Stil, Michaelis nomine as>umpto,
baptizatum esse, eoquo tempore cir-
citt I-. Bulgaricani gentein Christia-
nam Roligionem snscepisse, Nico-
laum I Pontiflcem eo mi-isse Sacor-
dotes, ot Episcopos Paullum Populo-
nionsem, et P'ormosum Portuenscm,
qui illius gentis conversionis nego-
tium felicitor absolvorunt et eas
,
provincia* tamquam Patriarchatu
,
suo coijiprehensaS; liabuisse, multa-
que sapienter prospexisse per re-
sponsa sua quae ad Ecclesiasticam
,
disciplinam ibi recte instituon''am
spectabant.
Photius cum schisraa adversnsNi-
colaum conflavit, Bulgariae diooceses
taraquam ad Constantinopolitani Epi-
, scopi iurisdictionom pertinentcs in-
vasit; apud illas gentes, accusatio-
nes a se excogitatas sparsit contra
Ecclosiam Romauam, ut Bulgari mul-
to facilius adducorcntur ad obodien-
tiara Episcopo Constantinopolitano
tribuendam. Haec constant ex epi-
sera scripsit Nicolaus I, cui Bulga-
rorum Rex littcras miserat qnas ,
Imperatorum nomine in
, ,
Bulgariam intulerat. Itaque Nicolaus
primum, deinde Hadrianus proximus
eius succes^or Photii conatibus re-
stiterunt.
Ob sparsas a Photio contra Roma-
nam Ecclesiam querolas, et ob ea,
nafio ^crip>erat, ut Bnlgariam Coa-
 ,

DE PHOTir RRSTITnnONK, ET DR CETERIS, RTC. non

stattinopolitaiioEpiscopo^ubesseper-
suaderet exorta est ea dubitatio
, ,
quae Regeui Bulgarorura adduxit
ut Legatos Constantinopolim mit-
teret, cum Concilium VIII Genera-
le haberetur, ac peteret sibi re-
sponderi cui Patriarchatui dioece-
, dum, ceteris omissis, apparet ex iis,
ses illae subesse deberent. Triduo
post absolutam Synodum de ea re ,
pertractatum est coram Apostolicae
Sedis Legatis et Episcopis Orien-
,
talibus.
tum Romanum pertinere. Huic au-
teinLegatorum sententiae Ignatius,
qui aderat, assensus est. Apostolicac
Sedis iura deinde Hadriani II Suc-
cessores defendenda curarunt con-
tra Graecorum conatus, quemadmo-
quae loannes VIII gessit vivente ad-
huQ Ignatio, ei in posterum, eo mor-
tuo, cum Photii restitutio ab eo Pon-
tifice petita est. Missis enim Lega-
tis, scriptisque gravissimis litteris ,

Legati Pontificii fortiter respon- Patriarchatus Romani iura in eas

derunt iis, quao Graeci obiiciebant,
et gravibus argumentis depromptis
ex antiquitate potestatis , quam in
cas regiones Apostolica Sedes exer-
cuit; ex Bulgarorum lacto, qui Ro-
raano Patriarchatui se subditos de-
monstraverant; ex conversionis ne-
gotio per Presbyteros, et Episcopos
Latinos in Bulgaria peracto, osten-
derunt dioeceses illas ad Patriarcha-
regioiies constanter asseruit. Haec
vero praeter Baronium et Pagium
superius meraoratos, fuse pertractant
Le-Quienius t. 1 Orientis Christiani
praef. ad Patriarchatum Gonstanti-
nopolitanum cap. 14,Natalis Alexan-
der diss. de Photiano schismate §.23,
Thomas Maria Mamachius lib. 2.
Originura et Antiquitatum Christia-
narum cap. 17.

CAPUT LXXXVI.
Di: t:oLU( ijom; epistolarum decretalium veterum rr. pontihcum
ISIDORI MEUCATORIS.

Catholicuni dogma est, Roraanum aetate, si quae de fide, deque disci-

Pontificem \n universum orbem te-
nere primatum, et ipsum Pontificem
Romanum Successorem esse B. Petri
Principis Apostolorum et verum
, Haec ratio fuit, ut in ecclesiasticis
Christi Vicarium, totiusquc Ecclesiac
caput, et oranium Christianorum Pa-
trem, et Doctorem exsistere; et ipsi
in B.Petro, pascendi, regendi, et gu-
bernandi universalem Ecclesiam , a
Doraino .Nostro lesa Christo plenara
potestatem traditan* esso. Ita Con-
ciliura Generale Florentinura defini-
vit, atque ea semper Catholicae Ec-
clesiae fides de Romani Pontificis
potestate, iuribusque fuit.
Hinc factum esse videmus , ut a
primis Ecclesiae temporibus, summa
seraper fuerit habita Romani Ponti-
ficis auctoritas. Hinc ob amplissimum
raunus ^Roraano Pontifici B. Petri
Successori a Christo traditum fa-
ctum est, ut vel a prima Ecclesiae
plina, Ecclesiae regimen respiciente,
excitatae sunt controversiae, eae ad
Sedem Apostolicam fuerint allatae.
iudiciis, appellationes ad Rom. Pon-
tificem, ex qualibet Orbis parte fue-
rint interpositae. Haec denique, ut
cetera omittam, ratio fuit, ut vel ab
antiquis Ecclesiae temporibus , ma-
iora negotia Sedis Apostolicae iudi-
cio fuerint reservata, atque ad eam
de Religionis statu mitterentur un-
dique reiationes. Quae hic breviter
attigiraus, certissiraa sunt, et verc
facta essc , Historiae Ecclesiasticae
perspicua monumenta demonstrant.
Haec qui consideret, facile intelii-
get, quam falso Scriptores in Apo-
stolicara Sedem male animati affir-
raaverint per editam ab Isidoro Mer-
, catore coUectionem epistolarura ve-
teribus Pontif^^ibus a Clemente l
,
:^ CAIM I L\XXVI.
ail Silvcstrnm Tribitaruiu fa^tum , Xatalis Vlexaiidri, Fra-ioisci AuttMiii
esse, ut Rouiaiioium Poiitifirum au- Zaccaria Antifebronium Dissertatio-
geretur plurimum potestas, cuui ve- iie 3 cap. III, loaniiis Marchetti .\r-
teris! (le R'^cle<ia«Jti«^a potostate di- cbiepi^copi Myrerisis Commentaritnn
sciplinae muximo (letrimento. TU o- Criticffm in H. E. Claudii Fleurij;
mittam FebrOnium, Tamburiuium , ac demum Petri Ballerinii Vindiciae
Villersium, Potterium, aliosque ita auctorifatia Pontificiaecontra opus
(lictitanies, unum coniiuemorabo Mo- Tvstini Fchronii cap. 5 §. 1, 2, et 3.
shemium in lust. H. E. saec. 9 part. 2 Augu-tae Vindelicorura aino 1770.
cap. 2 §. 7 et seqq. Is igitur con- Consulentibus doctissiraa haec opera
teniJit auctam iis temporibus vehe- omnino erit exploratissima haec Mo-
raeuter Romaai PontiTicis potestatem shemii Febronii, aliorumque calu-
,

fuisse, atciue acl eura gradum deve- rania,asserentium follectionera i«<tara,

nisse, quem videmus. Subdit tamen: quae post aiinura 829, et ante an-
« Quo taciliores autem aures, etani- num 84-^ auctorc homine Germano-
» raos novum istu Ecclesiae ius a
i
Franco edita est, consilio a Romani.s
* priori valde diversum reporiret , Pontificibu< <uscepto tribui posse ,

» antiquis opus erat documeiitis, et qui hac ratione conati sint potesta-
» tabulis, quibus stabiliri, et contra tem suara amplificare. Falsum etiam
» hostium insultus muniri posset. i
esse ibidem demonstratur,Nicolaum I
» Hinc Ilomani Pontificis foedera , eas Decretales authenticas declarasse.
» concilia epistolas
, et alia docu- , Nos hic illud tantumraodo evin-
» raenta per homines fideles confingi cendum suscipiemus, exploratis Hi-
» curabant, ex quibus intelligi pos- storiae raonuraenti- coustare, aper-
> set primis rerum Christianarum
, tissimara esse caluraniara per eam
,

> temporibus eadem iam raaiestate, Decretalium collectionem, fuisse im-

» ac potentia Romanos Pontifices
» fuisse, quam sibi hoc tempore ar-
p rogabant. Haec inter dolosa Ro-
y> manae Potentiae fulcra Decrefcu-
» les, uti vocantur Epistolae, primo-
mutatam veterem de Ecclesiastioa
potestate disciplinara, atque auctara
RR. Pontificum potestatera. Apposite
, Cardinalis Baronius ad annjira 865
nura. 8 ait « Multis epistolas eas
:

y> rum saeculorum Poatificura, prae- » reddi suspectas quae dicta sunt
,

» cipuo fere loco sunt, quas quidem -» secundo Annaliura tomo dura de ,

> obscurus quidam horao ( Isidorus
» Mercator, seu Peccator) suo ex in-
» genio conscripsit. »
Haec legenti cuilibet statira occur-
rit, nou posse confidentiori raodo gra-
vissiraara caluraniara spargi. Tnde
enira exsisteret Isidori Mercatoris
colleclionera Romanis Pontificibus
deberi, qui, ea edita, conati essent
potestatera adipisci quam iure non ,
liabebant. Nihil vero est adeo cer-
tum,quam RomanisPontificibus
raodi consiliura, nonnisi per apertam
calumniam tribui posse. De qua re
legendus Baronius ad aunum 865
» illis singulis mentio facta est, sa-
» tis est deraonstratura , simulque
» ostensum illis non indigere S. Ro-
> raanara Ecclesiam, ut, si falsitatis
» arguantur , suis ipsa destituatur
» iuribus et privilegiis,cum etsi illis
» careat, ex legitimis, gerraanisque
* aliorura Pontificura Romanorura
9^ epistolis Decretalibus, satis super-
» que corroborata consistat. »
Est quidem ad excludendara accu-
eius- .sationem raemoratara opportuna illa
aniraadversio,quaeetiain DavidiBIon-
dello in Isidoro, et Turriano vapv^
, lantihiis non displicet Decretales
,

Eallerinii Fratres De antiqins coh- istas (^uodararaodo coalescere ex ver-

lectionibv.s, et collectoribtis canonv.m bis, atque sententiis, quae in cano-
parte 3 cap. 6, Blasci commentarius nibus, legibus et scriptoribus IV,
,

de collectione canomim Isidori Mer- et V praesertira saeculi reperiuntur.

catoris, Diss. 21 in Hist. Vo. -nor. 1 Ho»^ iiim o-t(^ndit D^cretale* istas
'
 ,

m COLLECTIONE riMSTOLAUrM DECRETALIUM ETC. ri^:

Cirtradere, quae in Kcclcsiae disci- stasium Episcopum Thcssalonicen-

plina iam antiquitus erant recopta. sem, Leo Matiuus ad Episcopos IUy-
llhul etiam plurimuni valot ad ex- rici, et ad eundom Ana^tasium scri-
cludendum, Rom. Pontifices potesta- pseruttt. Cau^ae eviso maiores, seu
tem suam ita amplificasse cum iu- graviora Ecclosiae nogotia Rom. Pon-
rium ad alios spectantium detrimen- titicis iudicio reservari cognitum ,

to, quod nemo interea de liac inno- antiiiua Ecclesiae aetate explora- ,

vatione , iis temporibus conquestus tumque orat.

sit.Denique illud quoque grave est,
quod ex manifesto Isidori proposito
desumitur arguraentum ut haec a
Rom. Pontificibus reiiciatur accusa-
tio:Isidorum videlicet aperte demon-
strare, operis sui hunc esse tantum-
modo finem ut Episcoporum tran-
,
(luillitati consuleretur, atque ii ab
importunis hominibus liberarentur,
qui eos saepe in iudicium vocabant.
Haec, inquam,sunt imprimis gravia,
Nequc haec reservatio causas ma-
iores tantummodo in provinciis Ro-
, mano Patriarchatui subiecta^ respi-
ciebat. Febronium autera haoo cap. 4
affirraantem eruditissimus Zaccaria
accurate refutavit, cum Innoccntius
Victricium Rothomagensem de oa
reservatione raonens, dc omnibus ge-
neratim huiusmodi causis loquatur.
et Concilii Generalis pra^^terea au-
ctoritatem et veterem consuetudi-
,

atque ad illud ostendendum quod ,

proposuimus valde opportuna. Sed
,
graviora, et luculentiora etiam pos-
sumus afferre. Scilicet
ex Historia Ecclesiastica petitis evin-
citur omnino,ca potestatis capifa
quae per decretales Isidorianas in
Romanis Pontilicibus aucta fuisse
contendunt adversarii, vetustissimis
Ecclesiae monumentis inniti.
Itaque nemo potest iure conten-
dere Isidorianae collectioni
, acce-
ptum referri debere, causas maiores
in Ecclesia, Rom^ani Pontifici^ iudi-
nem commemoret , cumque Romani
Pontifices, quo^ mox recousuimus
causas maiores Sedi Apostolicae re-
argumentis servatas esse dicant ob primatus
D. Petro collati rationem.
,
Quod si his adductis pcrspicne os-
tenditur causarum raaiorum reser-
vationem ex Isidoriana CoUectione
non esso profectam , id etiam facile
evincitur de querela illa, qua flicitur,
per Decretales istas induci priraum
coepisse, ut ad concilia quoque pro-
vincialia habenda, rogari oporteat
R. Pontificis auctoritates. Nam ut ,

cio esse reservatas; cum vetusta mo- cetera praeteroantur argumenta ,

numenta id in Ecclesia iara rece-

, quae docent hanc vel ab antiquis-
ptum fuisse deraonstrent. Nam Tn- sima aetate sontentiam in Ecclesia
nocentius I in epistola anno 404 ad fuisse, afforam i(]. quod est omnibus
Victricium Rothomagensem scripta notissimum in Arianorum Historia.
haec habet: « Si maiores causae in Videlicet Pontifex in epi-
lulius I
» medium fuerint devolutae, sicut stola ,
qua Eusebianos graviter re-
» Svnodus statuit-et vetus(seubeata) prehendit, agens de synodo ab iisdem
» consuetudo exigit, ad Sedem Apo- ad iudicandum Athanasiura habita ,
» stolicam, post episcopale iudicium, ita eos alloquitur: « An ignoratis ,
» referantur. » Concors autem Scri- » hanc esse consuetudinem ut pri- ,

ptorum sententia est, Synodum Sar- » mum nobis scribatur, et liinc quod
dicensem intelligendam esse eam ,
» iustum est, decernatur? » De liac
cuius mentionera Innocentius facic. i^e Sozomenus scribens lib. 3 Hist.
Quemadraodum ad Victricium In- Eccl. cap. 10 habet, ideo a lulio Eu-
iiocentius de maioribus causis scri- sebianos fuisso reprehensos, quod con-
psit ita idem Pontifex fecit in lit-
, tra legem egissent in Athanasio iudi-
teris ad Concilium Carthaginiense, cando. « Esse enim, ait,legem sacer-
et Milevitanum. Ita Zosimus ad Epi- » dotalem, ut irrita habeantur, quae
scopos Galliae Sixtus III ad Ana-
, » praeter sententiam Episcopi Ro-
 ,

:^0S CAPUT LXXTTI.

» fnorint «re<ta.»Ka.lem ratione
iiiuiii ctum illarum a Rom. Pontifice acci-
«!e Kusehiaiioruin facto
lioc et «)e , piendarum ius essc adver>arii con-
tacta a lulio Pontirtce eorundem tendunt. Est autem facillimum his
repreheiisioite Socrates scribit Hist. respondere. Nam primum ostendunt
Eccl. lib. 2 cap. 17, et auctor Ilisto- Theologi, et iuris Pontificii Tracta-
riae Tripartitae lib. 4 cap. 9. His toreSjin iurisdictionis Primatu di-
vero luculenti-J scriptorum vet(*rum vinitus instituto, qui RR. Pontificum
testimoniis noii cst neces^' quidquam proprius est, hoc contineri, ut ex
adilere, ut in isto accusationis capite quolibet ecclesiastico iudicio appel-
adversarii talsitatis revincantur. lationes recipiant, et definitive ludi-
Post haec vix o<t aliquid dicen- cent de causis, in quibus ad eos ap-
dum de criminalibus Episcoporum pellationes fuerint interpositae. Si
causis R. Pontificis definitivo indi- hoc autem Primatui ipsi est inge-
cio reservatis. Conqueruntur quidem nitum, ineptum est prorsus, ex De-
adversarii per Isidorianam collectio- cretalibus Isidori hoc ius vel deri-
nem esse factum ut sine R. Ponti-
, vare,vel amplificatum esse conten-
ficis sententia eae causae non pos-
, dere.
sint definitive absolvi. Sed querela Deinde sunt omnibus in promptn
ista veritati prorsus repugnat. Et- ex qualibet Ecclesiae aetate quae ,

enim primo certum est, Episcoporum Isidorum praecessit, exempla appel-

criminales causas constituere unam lationum ad Apostolicam Sedem de-
ex iis, quae Maiores vocantar. Cum latarum, in quibus vere RR. Ponti-
vero sit indubium idque superius
, fices iudicavt-runt. Sunt omnibus noti
ostenderimuSjMaiorescausas R. Pon- Sarilicensi* Concilii Canones de ap-
tificis iudicio ab anti^iuissimis Eccle- pellationibus ad Sedem Apostolicam
siae temporibus reservatas esse; ma- deferendis, quibus canonibns non no-
nifestum etiam est, causas Episco- vum ius inductum 'est prout suo ,

porum criminales quoque a vetusta , loco demonstravimus sed Concilii

,

illa aetate sine R. Pontificis senten- etiam Oecumenici auctoritate hoc ,

tia absolvi non potuisse. Deinde ut ius in Romano Pontifice praedicatum

exemplurii aliquod ex vetustate com- est, etnonnulla sunt decreta qua'' ,

memorem, brevitatis gratia referam ad iudicium in appellationis negotio

tantummodo id, quod respicit Episco-
pos Catholicos Athanasiura Alexan-
drinura, Marcellum A icyranum, Lu-
^iuLii Hadrianopolii.aiium aliosque ab
Arianis in eorum Synodis damnatos.
lis lulius pristinas Sedes Episcopa-
les restituit, atquo Eusebianos, prout
Sozomenus narrat Hist. Eccl. lib. 3
cap. 8, reprehendit, «quod se incon-
» sulto de hisce viris iudicassent. »
Hoc idem habetur in epistola lulii
superius recensita. Quod ergo spe-
ctat ad Episcoporum causas crimina-
les Sedi Apostolicae reservatas, hanc
reservationem ex Isidorianis decre-
talibus profectam esse perspicue fal-
sum est.
exercendura spectabant. Quid est ve-
ro, quod post commemoratos Sardi-
censes canones, ego immorer ut os-
tendam, hoc ius Isidoriana coUectio-
ne antiquius esse? Nihil dico de iure
mittendi Legatos ad Sjnodum. Pri-
mum euim hoc ius coniunctum est
cum Romani Pontificis potestate vel
iudicandi in causa appellationis, vel
de reliquis Ecclesiae negotiis decer-
nendi. Deinde hoc ius etiam in con-
cilio Sardicensi canone 7 Romani
Pontificis proprium esse demonstra-
tum est.
Haec vero cum ita sint, possumus
Adversarios derelinquere , et simul
aflBrmare falsum apertissimc esse
,

Restat ut de Appellationibus ad Isidorianae coUectionis auxilio RR.

Sedem Apostolicam loquamur. Nam Pontificum potest«item auctam esse;
si non prinium ex Isidorianis Decre- atque inter praecipuas calumnias il-
talibus invectum saltem nimis au-
, lud numerari oportere, hanc colle-
 ,
DE rOI,LKCT10NE EPISTOLARUM DEORKT ALll^r KTC.
ctionem Decretalium fuisse compo-
sitam ut augendao Pontificiae pote-
statis argumenta tamquam ex anti-
quitate deprompta suppeditaret. Con-
EX SAEGULO DECI MO
CAPUT LXXXVII.
DE SAECLLl
Etsi negari non potest infelicem
fuisse sacculi decimi, et proximorum
temporum conditionem non est ta-
, ex ea, aliisque eruditorum hominum
mcn oxistimandum nihil prorsus boni
aetatem illam continere , sed raalis
tantummodo, et summa rorum igno-
rantia redundasse.Certum ost inimi-
cos Catholicae Religionis abusos esse
hac opinione generatim recepta de
summa saeculi X et proximorum
temporum ignorantia, ut inde con-
cluderent in tam gravi rerum insci-
tia evenire potuisse, ut nova dogma-
ta inducerentur. Verum hi horaines
invictis confutati sunt argumentis,
et ex omnium temporum historia
contra illos est demonstratum, nul-
lum doctrinae caput tunc primum
invectum esse , sed quae a Christo
et ab Apostolis Ecclesia accepit, ea
in Ecclesia fide perpetua perseveras-
se. Legendus praesertim est libcr
octavus operis inscripti: La perpe-
tuitede lafoide VEglise Catholique
touchant VEucharistie , defendue
coyitre le livre dAi- Sieur Claiide Mi-
nistre de Charenton, quo libro omnia
eruditissime pertractantur quae per-
tinentad ostendendum contra Clau-
dium Ministrum, aliosque eiusdera
generis haereticos traditam in Pa-
, \
schasii Radberti Corbeiensis Abbatis
libro De Sacramento Corporis , et
Sanguinis Christi an. 831 edito do-
ctrinam de praesentia reali corporis
et sanguinis Christi in Eucharistia,
et de Transubstantiatione, eam ipsam
esse, quam Ecclesia catholica qua-
cumque aetate professa est et vel- , dunt, non adeo rigoroso sensu ea Ba-
uti talem ab omnibus fuisse agni-
tam. Logi fjuoque potcst hac de re
30'.)
sulantur voro doctissimi f^criptores
superius momorati apud (|uos rei i'u-
sior pertractatio, causac veritatem
magis perspicuam ostendet.
DECIMI STATU.
Borca^tellii dissertatio Ecclesiae Hi-
storiae saeculi TX subiecta. Patebit
oporibus qui de liac haereticorum
,
querela praeclarc scripserunt, quan-
topere ii, qui haec afflrmarunt, a ve-
ritate abhorroant.
Certum est practerea rocentiori-
bus temporibus, et praesertim eru-
ditissimi ^luratorii studio ac labo-
,
ribus, plura vetera scripta ia lucem
edita fuisse quibus ostenditur non
,
adeo miseram Urbis Romae fuisse
conditionera saeculo X, ut omnia ar-
bitratu potentium muiierum gere-
rentur. Profecto Annalium Italiao
tomum 5 legenti, ubi Muratorius de
Sergii HI, [oannis X, loannis XI
pontificatu agit, apparet praesto
,
nuuc esse indubia testimonia, quae
antea non erant in proraptu, et ex
quibus generatim sparsae querelae
de his aliisque Pontificibus refel-
,
luntur.
Certe lugubrem Cardinalis Baro-
nius ad an. 900 num. 1 descriptio-
nem saeculi X facit, cum illud ap-
pellat « >ui asperitate ac boni ste-
,
y^ rilitatc ferrenm mali exundantis
,
» deformitateplurabeum,inopia scri-
» ptorum obscurum. » Neque doctis-
simo viro, ac Religionis amantissimo
deerant rationes, ut ita illam aeta-
tem (]eploraret; praesertim si infe-
lix ille status, in quem litterae, et
bonae artes inciderant ac morura
,
depravatio, quae obtinuerat, consi-
deretur. Sed non desunt quae osten-
ronii verba esse intelligenda.
Sane Pagius ad an. 900 num. 2

iiua moilo Raroiiio, nui tii qiiaf at-
tuliiuus i!e saeculi (iecirni iusritia
habet, srd etiam liellarmino respon-
(lens qni 1. de Hom.
lib. Pont. atfir-
mat cap. iinllum eo saecnlo i^nhh-
1*2
>*iius fuisse, aporte dicit: * Hoc sae-
» culum subse(iuentibu< (loetrina nou
i> cessit. NtM]n«' ^acculnm inscitiac ct
* ignoraiitiao vocari potest nisi ob
*> <criptorum pa:Kitatem, si eius cura
'^ praecedetitibu*^, aut .Jnbse(|Uentibus
* comparatio liat; coraplurt*s enim
V eo flornivjfe longe notius ,
hodie
> (]uam BtllarniiMi airatc. ut catalo-
» ^o>; scriptornm Kcclcsias' ieoium
» percurrentibus plannni tit. » Quae
Pagrins pertractat univ<'rsam respi-
, tonem T cum studeret bonas artes
ciunt illius temporis Ecclesiasticai.i
historiara. Nos ut afteramus in hanc
rem nonnulla. <le Italia taiitummodo
alit|ui(l (licemus, de illa ><cilicei orbis
terrae regione, (iuac omniuni tortas-
se molestius, et };ravius illornm tcm-
porum perturbarione, et vicissitudi-
nibii-: alllicta, et iactata est.
lam vero .si legantir non modo
Muratorius tomo superius a nobis
indicato, ex quo 'iednci pas>im pos-
sunt monuraenta plura ad hanc rem
confirrnandam opportuna; verura et-
iani eru{liti<simi Tiraboschii Histo-
ria Litteraturae Italicae tom. 3 lib. 3
eap. 1 num. 26 et ^er^., intelligetur
ea etiam aetate repcrtos in Italia
viros esse, qui bonas artes, et huma-
iiiores disciplinas colerent et doce- , caliginem , ut iacuerint in tenebri^
rent. Auotor huius rei nobis gravis-
simui es><e potest Rateriu^ Veronen-
sis Episcopus qui, ut tum erant tera-
pora, inagnain doctrinae suae laudem
iis operibus reliquit, quae accuratis-
sime anno 1765 Ballerinii Veronae
ediderunt. Ex Raterii autem Svno-
dica num, 13 constat, aetate sua plu-
ve.i Veronae scholas fuisse, quae lit-
'erarura a<l(liscendarum causa fre-
quentarentur. In itinerario autem
ostendit sibi persuasum esse, Romae
potissimura in sacrarum litteraruni
studiis profici posse. Huic adiungen-
dus Atto Verceilensis lilpiscopus, qui
non modo summam eo saeculo de
quo dicimus, sapientiae laudem ade-
.
ptus est, vernm Ltiain,ut ad bun:.-
artes informarentur ii , (^ui in sua
dioeccsi versabantur, in c^pitulai
snum eap.Ol, scholas in civitatibu .
et in oppidis a sacer«!otibu< instituen-
da*, ctoranium comraocjitati aperien-
das praecepit. Mitto, ex Bulla Benc-
1 dicti IV anno 003 proniuIj^aUi con-
stare, Pisis , etiam ineunte decinjo
saeculo, canonicos nonnuUos liieolo-
giae, et iuri- canonuni prudentia'
in tradendae operain dedisse. Mitto lit-
terarum studia praeceptore quodam
Vilgardo, exeunte saeculo decimo ,
Ravennae fuisse. Illu.I ilicam , quod
fortasse honorabilius Italiae est, Ot-
in Germania excitari, at^iue augeri,
eo primum invitasse Gunzonem No-
variensem Diaconum tum seeum
,
lundem ex Italia inGermaniam Gun-
zonem ipsum perduxisse. Dicam tau-
dem ex aotiv SS. Ord. S. Benedieti
saec.5 p. 813 a Mabillonio scriptis
constare, Italum quoque fuisse St-
phanum illum, qui anno circiterQOt
Herbipoli publice .iiscipiinas tradt-
bat.
Haec profecto, quae illustrari por:-
>ent eorum scriptorum enumerationii,
quos Tiraboschius, aliique docti viri
comrnemorant, ostendunt, nisi fallor,
ob>curum quidem saeculum fuisse, de
quo loquimur, uon a'ieo densaui ta-
men eidem offusam esse ignorantiae
omnia, et nulla doctrinao lux, ne lan-
gui-ia quidem alfulgeret. Quid si his
addatur praeclarum illud studium ,
quo in Italia praesertim Mouachi
,
tantopere de Christiana , et Civili
Republica meriti sunt, ut libros, ai-
que opera a maioribus accepta cou-
servarentur, et in tam misera littt-
rarum calamitate non amitterentur^
Singularis huius studii ac Monachu-
rum laboris monumentuin est, quo 1
Muratorius edidit Antiq. Ital. tom. :>
p. 840, Catalogus, scilicet, librorum
Monasterii Bobiensis, decinio prorsu^
saeculo, ut ipse putat, exaratus, ex
quo constat, Monachorumcerteopera
et inrlustria, non solum sacros ,
sjd

et profanos Historicorum
rum , et Poetarum
fuisse.
Docent autem Monasterii Novali-
ciensis tabuiarii litterae a Bingonio
permagnus li-
citatae, quanta cura
brorum numerus Taurini collectus,
et servatus fuerit aMonachis qui
Saracenorum metu, Novalicia Tauri-
num fugerant. Docet praeterea Ger-
berti, qui deinde Silvester II fuit,
epistola 47, omni studio, ac diligen-
tia , in Italia quodammodo domici-
lium constitutum fuisse, quo libri
undique in tanto naufragio dispersi,
coUecti servarentur. Manifestum de-
nique est ex serie Praefectorum Bi-
bliotliecae Pontificiae Vaticanae
quae in praef. ad catalog. c. 4 eius-
dem Bibliothecae ab eru(jitissimis
viris Stephano Evodio et losepho
Assemanio confecta est, ab anno 815
ad annum 993 saltem viginti tres
numerari viros qui Bibliothecarii , colligi facile potest, non parvo nu-
munere functi sunt. Servata igitur
per ea tempora Vaticana ^ibliotheca
est neque certe defuisse putandi
, laude
sunt, qui ex illo celeberrimo, ac ve-
tustissimo litterarum domicilio, per
illud tempus sibi proficiendum cura-
yerint.
Reliquum ut nonnulla
est
breviter dicamus de boni sterilitate,
ob quam ferreum saeculum decimum
appellatum est. Cui rei, quae miser-
rimam afferret de saeculo decimo
opinionem, explicatio quaedam subii-
cienda omnino est. Neque enim exis-
timari debet, putasse Baroniura ita
sterile, et improbum saeculum illud
fuisse ut nullum omnino bonum
, ,
vel Ecclesiae vel Reipublicae parue-
rit. Profecto, si iis tantum verbis
insistere velimus, quibus Hugo An-
tisiodor-^n^i^ in Chronico usus est,
TOM. I.
DE SAFXULI DF.riMI STATU. •101
, Orato- vel quae in Malijiesburiensi Lib.4
iis,
libros servatos de Reg. cap. 2 scripta sunt, nihil ni-
si pravum, nisi a bonis moribus ab-
horrens, eo saeculo contigisse iudi-
candum esset. At res, ut Pagius, ani-
madvertit ad annum 900 n. 3, non
ex iis loquendi modis definienda est,
,
quibus Historici utuntur qui ali- ,
quando cum vitia aetatis alicuius
commemorant ita generatim iila
,
describunt et veluti propria prae-
,
teritorum temporum fuisse afiir-
mant ut neminem excipere vi-
,
deantur.
Etsi enim negari minime possit,
depravatos illoruiji temporum homi-
num mores fuisse, certum tamen ha-
,
beri debet, non paucos etiam tum ,
insigni pietatis, et sanctitatis laude
floruisse. Non est huius temporis ,
, eos percensere numerando. Ex iis
autem, quae de toto saeculo decimo
habet suis locis ipse Pagius, aliisque,
mero Episcopos Clericos Abbates
, , ,
Monachos, et laicos ijiagna virtutum
dignos vixisse. Neque vero
iudicandum est ita comparatos ho-
mines ea aetate fuisse, ut, licet non
pauci privatis virtutibus suis flore-
rent, publico tamen bono amplifican-
nunc , do non studerent. Constat enim his
tempgribus Normannos, Moschovitas,
Svevos, Polonos, Hungaros,Christia-
na sacra amplexos esse. Has autem
gentes Christiaaas factas fuisse, non-
ne praecipuo et Religiosae, et Civi-
li Reipublicae commodo. atque uti-
litati fuit? Restat igitur, ut conce-
damus quantumvis misera illorum
,
temporuiji Ecclesiae conditio fuerit,
illo tamen quoque tempore, sanctita-
te vitae coramendatos viros et per- ,
magnum Religionis incrementum non
defuisse.
a»
 , ,
,

m
CAPUT LXXXVIII
DE lOANNlS \li POMIKICIS CAUSA.

Etsi cxplorata res Synodiim

sit, ,
peratoris hortation»-- . -. li, i.. us
quae Ottone I infiperante anno 0*)3 cum Adalberto Berengarii fiiio ini-
Roinao iiabita est, auctoritate (Jesti- vit, eaque ratione se ab Ottonis im-
tutani penitus fui<se de loaiinis X[I portunitate facile liboratum iri spe-
Pontiticis causa iu<iican<li atcjue ei , ravit. Otto hac loaniiis agendi ra-
per irritum (iecrotura deposito novura tione olfensus,ac plane sentiens, quae
Poiitificem surticiendi qui Leo VIII , mala sibi ex hac Pontificis cum Ad-
appellatus est; quoniam taraen prae- alberto coniunctione possent immi-
t^riri a nobis non potest de boc tam nere, venit Romam anno 963, ex qua
^M'avi facto agere, eiuslera historiam urbe, eoaccedente, tum loannes, tum
breviter referemus, quae ipsa per se Adalbertus fugerant et postquam
,

satis esse potest, ad hoc, quod dixi- omnes urbis ordines iurare coegit
mus, demonstranduii). se deinceps nullum Pontificem ele-
fta^iue post mortuum ,
primis an- cturos, nisi ex eius et Ottonis tiiii
,

ni 956, ut Pagius putat mensibus , auctoritate, Concilium mense No-

Agapetum II Octavianus Al>>erici venibri habuit, in quo pluribus cri-
Patricii filius ad Pontificiam digni- minibus loanni obiectis, Pontiticatus
tatem ascendit. Eum legitinuira Pon- ei abrogatus est, novusque Pontifex
tificera prout Baronius ad an. 955
,
eloctus Leo Lateranensis tabularii
num. 4 recte animadvertit, Ecclesiae praefectus, sed nondum in Clerico-
consensus effecit quae schisma vi-
,
rura nuinerura relatus, qui proximo
tandura curavit. Octaviani noraine die consecratus est, et Leo VIII ap-
relicto, loannis XII noraen suscepit, pellari solet.
et iure creciitur, eura vere priraum Haec, quae in loannem acta, et de-
fuisse, qui morem induxerit, ut Pon- creta fuerant , omnes intelligebant
tifices Maximi cum ineunt Pontifi-
, irrita esse, et Leonem iustum Pon-
catura, nomen imrautent. titicem non posse iudicari. Ea pro-
Ut se a Berengario Italiae Rege fecto sententia Romani fuere , qui
loaiines XII expediret, a quo multa eum Otto ab urbe recessisset, ubi se
tolerare cogebatur, et graviora etiam eius metu liberatos esse intellexe-
perraulta raetuebat Ottonis I Ger-
, runt, loannem revocarunt et ei ob-
raaniae Regis auxilium postulandura temperandum esse significaverunt.
pufavit. Eura igitur Romam invita- Reversus igitur loannes Romam an-
tum Iraperatoria dignitate ornavit no 9^34, eo ferme tempore, quo Leo
quo Pontificis facto, Iraperatoria di- fugerat, die 26 Februarii Concilium
gnitas a Leone III in Caroio magno habuit, in quo Leo ipse non legiti-
('xcitata a Gallis ad Gerraaniae Re- mus Pontifex declaratus, ii, qui il-
ges translata est. Licet concordia lum consecraverant, de gradu deie-
inter Pontificem et Iraperatorem
, cti sunt, ac in ordinem redacti qui
tanta esset , ut servanda perpetuo a Leoue Ecclesiastica munera et ,

videretur, ortum tamen est inter eos gradus impetraverant. In eos etiam
tale dissidium, ut in^ie grave schi- graviter aniraadvertere coeperat lo-
snia conflatum sit. Ac prima quidem annes quos sibi infensos esse cogno-
inter eos simultatis origo fuit con- verat, sed die 14 Maii raortuus est.
silium ab Ottone initum de Pontifi- Cum mortuus loannes esset , Ro-
ce hortando ad vitam meliorem, cum maniLeonem velutiillegitimum Pon-
relatum Imperatori esset, loannem tificem habere prosequuti sunt , et
vitam gradu suo minime dignam a- Clerus Benedictum V elegit antea
gere. Cum nimis raolestae loanni Im- Romanae Ecclesiae Diaconum qui ,
 , ,

DE lOANNIS XII PONTIFICIS CAUSA. 403

non multo post consecratus cst. lu-
ramentum autem, quod Otto I exe-
gerat, tamquam iniustum et sine li-
bertate factum, haec minime impe-
dire posse Romani persuasum ha-
buerunt. Otto indignatus Romam
obsedit, ac non multo post cepit
Leonem revocavit; habitoque conci-
liabulo, Benedictum exauctoravit ,
eumque coegit palam se accusare
quasi in Pontificatu ineundo gravi-
ter peccasset. Illum deinde exulare
iussum, in Germaniam duxit, tradi-
ditque Amburgensi Episcopo ut in
honesta custodia illum detineret. Leo
interea, vel die 17 Martii , vel in-
eunte Aprili anno 965 mortuus est.
Tum vero partim, quod Ottonem ea
animi ornamenta, quibus Beuedictus
praestabat, flectere coepissent, par-
tim quod Romanorum Legati Impera-
sunimam Baronius referret: « Unum
» loco omnium hoc satis habeto ,
» numquam me legisse orthodoxo-
» rum conventum Synodalem ali-
» quando habitum, quo magis Ec-
in
» clesiasticum ius offensum, magis
sit
, » canones violati, vulnerata tradi-
» tio,conculcata,oppressa,atque ma-
» iore dedecore prostrata iustitia.»
Quod si ex Ecclesiae historia es-
sent argumenta afferenda, quae con-
firment id, quod hactenus diximus,
possemus, inter cetera, ad Symma-
, chi Pontificis tempora provocare
atque ex monumentis ad Synodum
Palmarem , quae anno 502 habita
est, pertinentibus ostendere, semper
id Ecclesiae Catholicae Episcopos cer-
tissimum habuisse, ob Primatus iu-
risdictionis potestatem, qua Romani
Pontifices praediti sunt non posse
,

torem ut hoc faceret precati essent,

, Episcopos de illis iudicium institue-
res de eo restituendo feliciter absolu-
ta fuisset, nisi Benedictus ipse die
5 lulii, eodem anno mortuus esset.
Haec quae perstrinximus, ut quo-
modo res gesta sit exponeremus
ostendunt Sjnodum illegitime con-
vocatam, particularem, videlicet il-
legitimam quandam Synodum sibi
arrogasse auctoritatem, ut de Pon-
tifice maximo ,
quem universalem
Papam esse in epistola sua Synodus
ipsa fatebatur, iudicium institueret,
eum Pontificatu exspoIiare,et illi in-
vito novum Pontificem sufficere au-
sam esse. Demonstrant igitur ista ,
omnia quae ab ea Synodo contra
,
loannem XII acta sunt, prorsus ir-
rita esse existimanda. Omnibus enim
cognitum est talem esse Pontificis
, uti si Synodus ista legitima, et san-
Roniani primatus iurisdictionis na-
turam talem amplitudinem pote-
, eundem Nellerium P. Martinus Ben-
statis, ut haec quae recensuimus
, ,
irrita esse, sola rei ipsius conside-
ratio perspicue evincat. Essent vero
hic, ut cetera omittam, exscribenda
ea omnia, qaae Baronius ad an. 963
a num. 31 ad 40 graviter erudite-
que pertractat, ut rem extra omne
dubium positam esse luce clarius
confirmetur. Verissime autem pro-
nuntiavit ut Sjnodi ipsius veluti
, cap. 3 num. 99.
re , et irrita esse eiusmodi facere ,
quae deinde ab Ottonis I Synodo
contra loaunem XII gesta sunt. Hoc
idem evincit agendi ratio, observan-
tiae plena , quam Episcopi in Leo-
nis III causa anno 800 adhibuerunt,
cum sibi fas non esse de Romani
Pontificis causa cognoscere declara-
verunt. Hoc idem alia evincerent
monumenta, quae afferri possent, si
supervacaneum non esset in re per-
spicua , argumentis uti non neces-
sariis.
Post haec non moror quae loan-
nes Christophorus Neller in Univer-
sitate Trevirensi luris Ecclesiastici
Professor anno 1766 thesibus, et scri-
ptis suis conatus est persuadere, vel-
ctitate praedita fuisset. Graviter
der Societatis lesu in memorata Uni-
versitate S. Theologiae Professor
thesi et scriptis suis eodem anno re-
futavit. Pertractatam inter Nelle-
rium, ac Benderium controversiam,
ac scripta ab utroque in ea re, con-
cinne refert in memorato superius
commentario critico ad Hist, Eccl.
Fleury eruditissimusMarchetti art.2
 CAPUT LWXIX.
DE SAORO
Tnter oruditos pertractata est nori
levis coatrovcrsia iii qua quaesituna
luit, iiua»'nanii prima ceiisenda sit so-
loiiinis Sanctorum Canonizatio a Ro-
inano Pcititice decreta. Exponuntur
t.Tuditi-^sime ea, quae controversiam
istam respiciunt a Benedicto XIV
Pont. Max. lib. I oap. 7 opori- De
ServonriYi Dei heatificatione, et Bea-
tontm Canonizatioyie. vero Niliil
utilius fieripossc puto ad ostenden-
<lum, quid statuere de hac contro-
versia dt^hearaus tjuam vcrba ipsa
, » libenter suscipiam.
afferrc , quibus sapientissimus ille
f*ontitex sorraonem t}c hac re cap.8
n. 2 concludit.
Itatjuo inquit: Porro cum S. U-
<(
» flalrici Episcopi Augustao Vindeli-
» corum vita, et rairacula, eius in-
» tercessione a Deo patrata essent
» cololuMTima, Luitolphus Augustae
V Episcopus in Concilio Lateranensi
» (aauo003) loanni XV, et Patribus
» inSynodo congregatis supplicavit,
y> ut eura in Sanctorum numerum
»referrent, omnibusque bene pon-
» deratis memoratus Udalricus San-
» ctorura catalogo a praedicto Pon-
» tifice, Synodo laudante, adscriptus
» est; et integer actus exstat in Bid-
» lario Romano , in novo cod. ca-
» no/iizat. et tom. 2 Inlii apud Con-
» tinuatoresBollandianos,etinsaec.5
» Act. SS. Ord. S. Benedicti, Idcirco
» solemnis est hic, qui nunc exponi-
» tur Priraus Actus adeo ut reda-
, nem ii traducunt veluti recens Ca-
» cta celebri quaestione de prima ca-
» nonizatione a Summo Pontifice so-
5> lemniter acta, ad punctum, an fue-
» rit ea S. Suiberti quae facta di-
,
» citur a Leone III et de qua in
, b^f.s Festortim cap.6, loannes Albertus
» superiori capite sermo habitus est,
» an vero S. Udalrici facta a loan-
» ne XV, uti adnotavit vir licet he-
» terodoxus loannes Albertus Fabri-
» cius in sua Bibliographia anti-
» qiiaria cap. 8 num. 25, eruditiores
» putent priraam esse illara S. Udal-
RITi; SANCTOS CANO.MZANDL
I
» rici: Mabillonius in praef. ad acta*
» SS. Ord. S.Benedicti saec. 5 patj.ij
» n. i^9, Pagius ad a. 993 n.i, Fleu-
» ryus t. 12 H. E. lib. 5 pag. 377,
* continuatores Bollandiani in pro-
» pylaeo diss. 20 p. 172, ubi post re-
» citatam BuUam loannis XV ita sub-
» dunt n. 2: Si quis attulerit anti-
» quius exomplura, ot aeque certum
» postulatac per extraneos Pontifi-
» oiae ditionis Episcopos ab Aposto-
» lica Sedo canonizationi>s alicuius ,
Neque enim
» oxistimo nullum exstitisse;puto ta-
» men huius rei initium non esse a
» saeculo ,do quo agimus, decimo ,
j
» valde removendum.»
i
Haoo satis omnino juut ut osten-
;
datur, quo praecipue argurnento in-
I
nitatur sententia, quae continet re-
'
vera, saeculo X, et loanne XV
Pon-
tificatum gerente , haberi gravissi-
manj probationem primae solemnis
canonizationis Pontificis Maxirai ius-
su decretae. Nos vero hac suscepta
occasione, opportunum et utile futu-
rum putamus praecipua refellere ,
,
quibus Protestantes ritum canoni-
,
zandi Sanctos oppugnarunt. Videli-
cet, prout Dallaeus facit lib. 3 ad-
versus traditionem de Religiosi Cul-
tus obiecto c. 21, Walckius in Hist.
Canonizationis Caroli Magni pag.l6,
Moshemius in Inst. Hist. Eccl. saec.
parte 2 cap. 3 num. 4, Canonizatio-
tholicorum commentum antiquitati
incognitum: alii vero, ex. gr. Rodul-
phus Hospinianus in tract. De ori"
gine, progressu, caeremoniis,et riti-
Fabricius in Bibliographia antiqica-
ria cap. 8 ,Middletonius in opere
inscripto Conformit^s des c4remonies
modernes avec les anciennes c. 7,
et in praefatione ad alium eius li-
brum de eadeiji re, inscriptum Let-
tre ^crite de Rome, aliique contea-
 T>F SACRO RTTU
(lerunt , ritnm hnnc superstitiosum
esse, atque ex Apotheosi Ethnicorum
(lerivasse.
Facile est antem has accusationes
refellere.Atque ad priranm quod pcr-
tinet, quid potest raagis esse cniquo
notum quam neminem umquam in
,
Sanctorum numero aChristianis cnl-
tum esse de cuius sanctitate ac
, ,
praestantia Ecclesia non iudicasset?
Perspicunra huius rei ar^umentum
nobis suppeditat Mensurii Carthagi-
niensis Episcopi factum. Nonnulli in
Africa Christiani sponte se per ca
tempora (scilicet circa saeculi quarti
initia) Christiani nominis insectato-
ribus obtnlerant, atque cum libere
professi fuissent se (iuidem Sacra><
Scripturas habere quas Ethnici ut
,
comburerent summo studio require-
bant nolle autem eas Ethnicis tra-
, tium saeculi IV, quo tempore illa,
dere,crudelissime fuerant interfecti.
Accepit id Mensurius et valde ei
, sciplinam canonizandi Sanctos obti-
displicuit inconsiderata haec agendi
ratio, qua Christiani illi usi erant;
quare vetuit ne ii tamquam marty-
res honorarentur.
Testimonium huius rei dicit Augu-
stinus in Breviculo collationis, col-
lat. 3 c. 13 num. 25 p. 386 1. operum
editionis Antuerpiensis. « In iisdem
» etiam litteris lectum est, eos, qui
» se offerrent persequutoribus non
» comprehensi, et ultro dicerent se
» habere scripturas quas hon tra-
, veluti Sanctus coleretur, cui publi-
»derent, a quibus hoc nemo quae-
» sierat, displicuisse Mensurio, et ab
» eis honorandis eum prohibuisse
» Christianos. » lam vero numquam
Mensurius iussisset debere ab iis ho-
norandis Christianos abstinere, nisi
inmore positum fuisset, ut nemo in
Martjrum numero haberetur qui ,
canonizatus non fuisset, hoc est, cu-
ius martvrium publico Ecclesiae iu-
dicio comprobatum non esset.
Hoc idem confirraatur testimonio
Optati Milevitani, qui num. 16 lib. 1
adversus Parmenianum narrat, gra-
viter a Caeciliano Mensurii Arclii-
diacono reprehensam esse Lucillam
opulentissiraam feminam, quod ossa
Martvris cuiusdam veneraretur, qui
SANCTrtfJ CAVON-TZANDI. 405
non fuerat Ecclt^siae sententia Mar-
tyr declaratus. « Cum correptionem
» Archidiaconi ^'aeciliani ferre non
v> possot (Lucilla), quae ante spiritua-
» lem cibum, ct potum, os nescio cu-
» ius Martyris.si tamen Martyris, li-
» l)are dicebatur, et cum praepararet
» calici salutari, os nescio cuius ho-
» minis mortui, etsiMartvris, sed nec
» dum vindicati, corrcpta, confusione
» irata secessit. » Verum si liberum
cuique fuisset, quos maxime voluis-
set, tamquam sanctos venerari, pro-
fecto Caecilianus vir certe gravissi-
mus non commisisset ut tam acriter
Lucillam reprehenderet, quod Marty-
ris non vindicati (hoc est non de-
olarati) ossa oscularetur, et coleret.
Nequc vero allata superius monu-
raenta persuadent tantum circa ini-
quae narrata sunt, contigerunt, di-
nere coepisse. Tta enim Mensurius,
et Caecilianus rem gessisse narran-
tur, ut iuxta vetus Ecclesiae insti-
tutura, alter Christianos illos San-
ctorura honoribus excluserit ,
qui
sponte se et temere ethnicis iudici-
bus tradidorant, alter ferainam illam
reprehenderit, quod non vindicato
martyri religionem adhibuerit. Con-
stat ergo, in antiqua Ecclesiae ae-
tate hoc exploratum fuisse, ut nemo
ca Ecclesiae auctoritate Sanctorum
honores decreti non essent.
Demonstrat praeterea quod asse-
riraus ipsius rei intiraa consideratio.
Nam haec res natura sua ex dog-
mate de cultu et invocatione San-
,
ctorum sponte fiuebat, et ideo opor-
tebat omnino, ut Ecclesia edoceret
quinam in Sanctorum nuraero haben-
di essent. Tncredibile est enim rem
hanc tam gravem vulgi iudicio per-
missam esse , ut sine delectu aut ,
sapientia iudicaretur. Accedit facil-
limum fuisse in huiusmodi negotio
errare , nam plures ex haereticis
suos Martyres venditabant. Deinde
neque omnes ex Catholiois, qui cru-
ciatibus , et morte ab ethnicis ple-
 AOfS
ctebantur, digni Martyru-
bus erant, et sapienti Kpiscoporuni
iu«liciu erat necesse statuere (jui-
nam vere religionis cau<a martyrio
luncti essent, et inter indubios Mar-
tvrescoli mererentur. Apparet ergo,
rem lianc tantam, sine Ecclesiae iu-
«licio, recte peragi non potuisse. Hoc
autem oranino ostendit in vetusta , tatae
Ecclesiae aetate id recepturn esse
debuisse, ut de liominibus inter San-
ctos habendis Ecclesia ip>a decer-
neret.
Ex his ,
quae dixirjius, facile
scendit alterum, scilicet, morem ca-
nonizandi Sdnctossuperstitiosum non
esse, eumqne ab Idololatricis ritibus,
atque ab ethnicorum Apotheosi pror-
sus abhorrere, id quod sapientissime,
ceteris omissis, demonstravit in ope-
re superius memorato lib. 1 cap. 1
Benedictus XIV. Sane alienum erat
a veteribus Christianis innocentissi-
mis, ac sanctissimis prioribus Ec-
,
clesiae saeculis, superstitiosum ali-
quod institutum sequi. Est etiai^Q
per se incredibile primos illos Chri-
stianos tantopere ab ethnicis ritibus
abhorrentes, hac in re Idololatriccs
ritus sectari voluisse. Quis denique
sibi persuadeat Christianos ethni-
, quid tale ad Apotheosim decernen-
corum Apotheosim sibi
proposuisse, quam contemnebant, et
passiq;! irridebant? Nota sunt otnni-
bus, ut ceterapraeteream,TertulIia-
ni verba cap. 13 Apologetici Ethni-
cos relellentis, apud quos lege cau-
tum erat, ne quis in Deorum nume-
ro haberetur, quem Senatus consul-
tus non probasset. « Status Dei cu-
» iusque, inquit pag. 14 ed. Rigaltii,
» in Senatus aestimatione pendebat.
» Deus non erat quem homo con-
» sultus noluisset, et nolendo da-
» mnasset. »
Quamquam nihil fortasse melius
ostendit, quantopeie Canonizatio ,
quam Ecclesia Catholica facit, aliena
sit ab ethnicorum Apotheosi, quam
si causa consideretur, qua Ecclesia
ad eam decernendam adducitur. Et-
enim ethnici Apotheosi sua Impe-
ratores, vel alios consecrabant, ut
.
.lumero eos accenscrent; at
I
c.i .i aliquem inter sanctos
i^cciesia
, refert, illud tantum pronuntiat, eum
in Dei O. M. servis et amicis lia-
,
bendum , esse eidem
cultum id-
et
eircu exhiberi debere. Praeclare id
explicat Augustinus lib. 22 de Civit.
Dei cap. 10 tom. 7 col. 558 e lit. ci-
inquiens
, « Nobis Martyres
:
» iion sunt dii, qiiia unuin eundem-
» que Deum, et noatrum scimus, et
» Martyrum. * Sunt haec adeo per-
spicua, ut etiamsi cetera argumenta
de- deessent, ex sola causae diversitate
appareat quantum discrimen intersit
Apotheosim inter e^ frequentatum
ab Ecclesia Canonizationis ritum.
His tamen adiungi debet, summam
esse severitatem qua Ecclesia iudi-
cium instituit de praeclaris homi-
num virtutibus , de quibus cauoni-
zandis agitur, et nemini Sanctorum
honores decerni , de cuius summa
virtutis praestantia, post omnem di-
ligentissimam inquisitionem noncon-
stet, et de quo non fuerit probatum,
Deum Opt. Max. eius intercessione,
singularia aliqua prodigia facere di-
gnatLim e:<se. Possumus vero ab ad-
versariis iure requirere , num ali-
imitandam dam Ethnici postularent.
Haec, quae attigimus, praecipuas
calumnias refellunt , quibus Prote-
stantes Canonizationis ritum affece-
runt. Xon erit vero inopportunum
antequam disputationem hanc omit-
tamus illud etiam commemorare, sa-
pientissime fecisse Romanos Ponti-
lices, cum decretuni de Sanctis ca-
nonizandis Sedi Apostolicae reser-
varunt. Cum enim ea res gravissima,
et imprimis difficilis sit, constituat-
que unam ex iis causis, quae Maiores
appellantur , sapientissime Romani
Pontifices voluerunt Sedem Aposto-
licara decernere debere in eo negotio,
quod Catholicorum omnium cultum
respicit. Est vero id in Ecclesia anti-
quissimum. Ut cetera omittam,quae
id ostendunt, utar Mabillonii testi-
, monio qui in Praefat. ad Saec. 5
,
SS. Ordinis S. Benedicti n. 94 de
 DE SA.CRO RITU SA.NCTOS CANONJZANDI.
S. Vigilio Episcopo Tridentino ait,
legisse se in veteri codice « gesta
» Bmi Martjris, ut iiioris erat, Urbi.s
» Romae Episcopo transmissa fuisse,
» ut sacris martjrum memorialibus
» interrentur. » AfFeram vero quod
imprimis grave est, Benedicti XIV
verba lib. 1 de can. Sanctorum c. 6.
« A remotioribus saecuJis, inquit, eos
» qui cultum obtinent iii tota Eccle-
CAPUT
i>i: li.Lll.IOMS ClfRISTIANAE PROPAGATlO.Nt:
ET PF IIS, QUAE FACTUM HOC RESPICIUNT.
Inter praecipua quae Ecclesiae fe-
liciter saeculo X evenerunt,ponenda
certe est religionis Christianae per
universam Hungariam amplissima
propagatio. De ea re, et de ceteris,
quae celeberrimum hoc factum re-
spiciunt, pertractaturi, primum rei
ipsiusgestae summam referemus,tum
quorum virtuti illius Gentis conver-
sionis laus debeatur, ostendemus.
Itaque in Pannoniara ab antiquio-
ribiis tcmporibus Christiana Religio
illata est; sed Hungari, qui eam re-
gioncm saeculo nono invaserant,quae
ex eorura nomine I^ungaria dicta
est, Rcligionc ethnici cum essent,
Christiana sacra plane deleverunt, a
quibus alienissimi fuerunt usque ad
saeculum decimum valde provectum.
Sed eo tandem tempore Oejsas Hun-
garorum dux baptismo suscepto
, ,
Christianam Religionem amplexus
est, et opera Piligrini Laureacensis,
sive Pataviensis Episcopi, Wolfangi
Monachi Svevi,et Adalberti Episcopi
Pragensis, probante Romano Pon-
tifice, de constituendis nonnuUis in
Hungaria Episcopis statutum est.
, Schwartzio, qui anno 1740 opuscu-
Hoc consilium initum sapientissime
fuit. Agebatur enim ita, non modo
de iis in Ecclesia regendis, et con-
firmandis, qui iam Christianam Re-
ligionem profitebantur, verum etiam
de Religione ipsa per Episcopos la-
tiu? propaganda. Obiit sub saeculi
''nncin Govsa-^ eoque mortuo Sto-
, ,
407
» sia universalera Sanctorum albo
,
» esse adscriptos per eam speciem
» Canonizationis quae tunc adesse
,
» intelligebatur,cum cultus in aliqua
» dioecesi institutus ex ea in aliam
,
» (lioecesim,et ita subinde in univer-
» sam Ecclesiam protendebatur, qua
» quidem in re, ecclosiastica semper
» acccdebat auctoritas, Episcoporum
» nimirum, et Romani Pontificis.>
XC.
iiS liL.XiARIA,
phanus eius filius opus iam cocptum
perficiendum curavit. Et praeclare
quidem rem tantam gessit. Hungaros
enim universos ad Catholicam Eccle-
siam adduxit, et Romano Pontifice
auctore, conditis pluribus Episcopa-
tibus ac Mona>teriis, eorum Reli-
,
gionis incolumitati et firmitati pro-
spexit.
Tanta erant Stephatii erga Reli-
gionem merita, ut Romaiius Ponti-
fex honorificentissime cum illo agen-
dum putaverit. Effecit id Silvcster II;
Regera enim Stephanum appellavit,
et corona Regia donavit, quae deinde
tanto in lionore apud illam gen-
tem fuit, quaiiue adhuc Hungariae
Reges uti solent. Qui consulat ea,
;
quae habentur ex fide dignis monu-
mentis, Hungaxiae ad Christuni con-
versionem respicientibus intelliget ,
profecto, summam eius rei laudem
Stephano esse tribuendara, at fateri
cogetur etiara Stephanura Latino-
,
rum opera adiutum tantam rem ges-
sisse.
Verura hoc non placuit loanni
lum edidit inscriptum, Tnitia Chri-
stianae Religionis inter Hi-nparos
Ecclesiae Orientali adserta, \\\ quo
contendit Hungaros a Graecis Reli-
gionem, eorum vero Regem Stepha-
nura a Graecorum Iraperatore coro-
nara, et appellationem Regiam ac-
^<'pi<-e. Hominem heterodoxum hoc
403 CAPUT xc.
tantum Frclf»«iae Latinae meritum
eripere coiiantcrn rffutavit P. loan-
nes Stiltiiij^us Bollandianus tom. 1
Septembrii!» in coramentario eruditis-
simo ad vitam S. Stephani cuius , » tuit insuper (Geysa-) praeceptuiu
festum agitur die eius liiensis se-
cunda. Eum etiam irapugnavit Adam
Franciscus Kollarius Bihliothecae
Caesareae Vin<lobonensis Praetectus
in hisforta Diplomatica iuris diplo-
matum Apostolicontm Uungariae
Regum lib. 1 cap. 2 et sefiucntibus.
Nunc ostendendum cnrabimus quanto
iure doctissimi isti viri contenderint,
Latinorum laboribus Christianae Re-
ligionis in Hungaria propagationem
deberi.
Hungari post ingentem cladem,
quam anno 055 a Germanorum copiis
passi sunt de pace cum Ottone I
, Piligrinus in epistola a se anno cir-
ineunda tractaverunt. Res quidem
pace compositae ab Ottone fuere.
Latini vero ea occasione arrepta, de
Religione Christiatia Hungari> per
suadenda consilium ceperunt. Quid
enim aliud demonstrant testimonia
ea, quae ex gravissimis illorum tem-
porum monumentis depromi possunt,
iiisi revera, inita Ottonera inter et
Hungaros pace Latinos oontinuo
, * nachis, canonicisque presbjteros...
apertam sibi esse viam iudicasse, ut
Hungariam peterent, eamque Christo
compararent? Mabillonius in actis
SanctorumOrdinis S.Benedicti saec.G
part. 1 pag. 81 ex cod. Tegernsensi
ipsius Ottonis epistolam edidit a-1
Piligrinum Pataviensem, seu Passa-
viensem Episcopum, qua illi Bruno-
nem Verdensera Episcopuni commen-
dat, quem Iinperator ad Hungaros,
rerum componendarum causa lega*
verat. Legatio haecBrunonisadHun-
garos non ante annum certe conti-
git 972, quo Piligrinus factus est Pa-
taviensis Episcopus, neque post 973,
quo Otto Magnus vita functus est.
lam vero huius legationis, et concor-
diae initae hic, inter ceteros, certe
fructus fuit, ut in Hungaria Religio
reciperetur, eaque gens Latinorum
opera christiana fieret.
Hoc ostendunt verba Carthuitii in
vita Stephaai num. 2, quibus descri-
bitGejsamHungarorum ducera Chri-
amicum esse faoturn fisqui-
stianis ,
copiam praebuisse Hungariam ad-
eundi, et in ea conimoran«!i. « Sta-
* cunctis Christianis «lucatum suum
» intrare volentibus, hospitalitatis,
» et securitatis gratiam exhiberi.
* Clericis, et monachis gratiam con-
» cessit suam praesentiam adeundi,
M quibus voluntarium libenter adi-
* tum praebens, orthodorae rtdei se-
» men pectoris in horto riartum,
,
» delectabatur germen emittere. >
Haec cum in Hungaria a Gejsa ge-
runtur, Piligrinus in Hungariam in-
vitatur religionis ibi statuendae ,
amplificandaeque causa.
Huius rei testis locupletissimus est
citer 974 ad Benedictum VI scripta,
quam Lambecius edidit in commen-
tariis de Bibliotheca Caesarea lib. 2
cap. 8. € A qua ego, ait Piligrinus,
* praefata Ungrorum gente multis
» precibus ipse invitabar venire, aut
» missos meos in opus Evangelii il-
» luc dirigere. Ad hos dum transrait-
» terem satis idoneos viros ex mo-
» statim divina gratia tantura suis
* institutionibus fructura ministra-
» vit, ut ex iisdem nobilioribus Un-
i* gris utriusque sexus Catholica
,
» fide imbutos, atque sacro lavacro
» ablutos circiter quinque millia lu-
» crarentur. » Narrat deinde quam
faciie iam esset totara Hungariam
ad Christianam Religionem adduce-
re.«Factum est ergo ut pae ne cun-
» cta Ungrorum natio sit prona ad
» percipiendum ndem sanctam. >
Precatur ergo Pontificem, ut de
EpiscOpatibus ibi statuendis omnino
(lecernat, eumque rogat, ut Pallium
ad se mittat; iiiipediri enim se tam
gravi negotio, quominus Hungariam
relinquat, et Romam ad Pallii ho-
norem inipetrandum petat. Haec ,
quae ex Piligrini epistola indicavi-
mus, quaeque confirmari possent iis,
quae Benedictus VI de ea re scripsit
ad Archiepiscopos Germaniae, ad Ot-
 DE RKLIGIONIS CHRISTIANAn PUOPAGATIONE
tonem Imperatorem et ad Henri-
, dae opus, eo vivo coeptum fuerit,
cum Bavariae ducem, manifeste os-
lendunt, revera Piiigrinum, Lati-
num Epi^copum, unum cx iis fuisse,
qui de Hungaria Christo adiungenda
primum laborarunt. Ex epistola vero
Benedicti quam Lambecius edidit
, vertendae opus
loco pauUo ante citato. apparet, ita
a Romano Pontilice gestum esse mo-
rem Piligrino in iis omnibus, quae
postulaverat ut facile sit inde de-
, Geysa, Religionem arapliores, et fir-
monstrare, persuasum omnino Pon-
tifici Maximo fuisse,Latinorum pror-
sus, non vero Graecorum operae, ac
laboribus primos illos in Hungaria
Religionis progressus deberi. Neque
enim Benedictus adhibitam a Latinis
in tanta re diligentera operam com-
mendasset, Graecorum autem merita
silentio praeteriisset; neque de con-
stituendis Episcopatibus agens, La-
tinos tantum Archiepiscopos comme-
morasset, quibus ii iure Metropoli-
tico subiici deberent.
Nostra longior,quam par sit, eva-
deret disputatio , si de iis quae a
S. Woifaugo, et a S. Adalberto per
ea tempora gesta in Hungaria sunt,
vellemus singillatim hic pertractare.
Agit de Wolfangi, et Adalberti in
eam rem laboribus fuse eruditeque
Stiltingusin vitaS.Stephani§.8 et 9.
Hlud nobis commemorasse ?uificiat , qui res a S. Stephano gestas narra-
ei rebus quoque ab iisdem gestis,
argumentum oriri posse Schwartzio
confutando opportunum et grave. , riam Ecclesiae comparasse.
Alter enim ex iis duobus, primum
monachus, et presbvter in Svevia,
tum Episcopus Ratisbonensis fuit.
Alter Pragensem Episcopatum ges-
sit. Uterque tamen inter primos il-
los viros recensetur qui de Reli-
,
gione Christiana in Hungariam in-
ducenda summo studio solliciti fue-
runt.
Sed haec satis sunt de iis , quae
sub Gevsa duce evenerunt. Veniamus
potius ad illa, quae sub S. Stephano
eius filio qui Hungaroi-um postea
, dictinorum concursus in Hungariam
Rex contigerunt. Etsi
fuit, feliciter
enim fateamur Gejsae quoque lau-
dem tribuendam esse, quod Christia-
nae Religionis in Hungaria statuen-
IN H[JNO.\RIA, ETC. 409
negari tamen non potest, rem ipsam
totam sub Stephano Rege absolutam
fuisse.Affirmari autem iure posse
videtur, nisi post inceptum a Pili-
grino Hungariae ad Christum con-
,
bellum illud non
,
multo post, Henricum Bavariae du-
cem, eiusque socios inter et Otto-
nem H excitatum fuisset, vivo adhuc
mrores in Hungaria fructus fuisse
habituram. Cum enim Hungari in eo
bello Henrico Bavaro studerent, Pi-
ligrinus vero, ac homines ab eo in
Hungariam missi Ottoni 11 essent
addicti,Hungariam relinquere coacti
sunt, nisi voluissent hostes iudicari.
His ex Hungaria abeuntibus non ,
potuit, quin inceptum opus inter-
mitteretur et propagandae stabi-
, ,
liendaeque ibi Religionis iaduciae ,
quodammodo fierent.
At haec tam gravia, quae indica-
vimus impedimenta, sublata tandem
aliquando cum essent , exph^ratuni
ita est Stephanum omnino potuisse
totam Hungariam revera Christo
adiunctam videre, ut abstinere iure
possimus a testimoniis quamplurimis
id comprobantibus in medium addu-
cendis. Patet vero ex scriptoribus,
runt, eum Latinorum Sacerdotum, et
I^ontificum opera adiutum, Hunga-
Muita sunt, quae in hanc rem de-
monstrandam ex Actis a Carthuitio
confectis, ex Ditmaro, ex Hermanno
Contracto, Mariano Scoto, Ademaro
Chabannensi,aliisque saecuIiXI scri-
ptoribus testimonia proferri possent.
Ex decade 2 vero rerum Hungarica-
rum ab Antonio Bonfinio exarata,
multa possent commemorari quae ,
id quod pertractamus efficerent.Ve-
rum, ut brevius rem absolvam, in-
dicabo quautus Monachorum Bene-
factus per ea tempora fuerit. Sane
monasteriiwi S. Martini, quod Gey-
sas in monte supra Pannoniam ae-
dificandum susceperat Stephanus ,

410 CAPUT
poriecit, eique, «t constat ex eius-
tlem litteris, privilegia omnia con-
cessa suiil, ([uibus iVuebatur mona-
sterium S. Henedicti in monie Ca-
sino. Conditum est etiam ad radices
Montis Ferrei monasterium SSmae
Mariae Virginis, et S. Benedicti ap-
pellatione cognitum, ac per ea quo-
que tempora con^tituta etiam alia
, > terris aliis Canonici
Abbatia fuit, quae S. Hippolyti ap-
pellata est. Legendus de his Stiltin-
gus praecipue , in vita S. Stephani
§. 15.
lam vero demonstrari omnino pot-
est,ho« iiomiues, qui tantcr numero,
ea aetate Hungariam petierunt, eo
se contulisse a Stephano invitatos,
ut Gentis illius conversionis opus
iuvarent. Naui auctor est Bonfinius
deca'!e 2: «Quotidie liumi prostratus
» Deo supplicabat , ut sibi salutare
» consilium divina opc perficeret,
> totaiiique Hungariam antequam
, * Christi consultum habebat neces-
> rebus humanis excedat, ad veram
> fidem revocare liceat. Quod ut a
p Deo assequeretur, :>aepe in cinere
» et cilicio supplicabat, et in teraplo
» assidue exorabat. Laudabile pro-
» positum suis diplomatibus longe,
» lateque declaravit. Quare plerique
» Sacerdotes publica utilitate com-
> moti, ad praedicandum Dei verbum
» in Hungariam ultro confluunt, et
> pro catholica fide peregrinari ge-
> stiunt. AUiciebantur quoque san-
> ctitate Principis cuius nomine
, dunt qnantopere a veritate sit alie-
» multi e remotissimis in Pannoniam
» partibus evocabantur. In primis
» Astricus vir sauctitate couspicuus
» cum suis discipulis advenit... Ho-
» rum consuetudine , quando viros
> optimos esse intelligebat, mirifice
> delectabatur. Quorum auxilio ac , tabula videre cogitur, tantum hoc
» opera Hungaros... in lucem veri-
> tatis asseruit, mandata sacrae le-
> gis , et orthodoxae fidei axiomata
> omnes scire coegit profanis dira
, tota re gerenda Stephanus ostendit
> supplicia indixit. >
Nec vero Boufinii tautum testimo-
nio docere possumus Monachos, et
, tere afiirmo, Rom. Pontificis aucto-
SacerdoteSjde quibus agimus, ad Re-
ligionem Hungaris persuadendam ad
Stephanum venisse. Adhibebimus e-
,
xc.
nim aequalem scriptorem Maurum
Quin<iueecciesiLMisem Episcopuni, qui
in vita SS. Zoerardi, et Benedicti,
« Tempore illo, ait, quo sub Chri-
> stianissimi Stephani regis nutu .
> nomen, et Religio Deitatis in Pan-
> nonia rudis adhuc pullulabat, au-
> dita fama boni Kectoris , multi e\
et Monachi
,
> ad ipsum, quasi ad patrem conflue-
> bant non quidem causa alicuiu>
,
> necessitatis coacti sed ut novuni
,
> sanctae conversationis gaudium ,
> ex eorum adventu adimpleretur.>
Adducemus denique Carthuitium,qui
septuaginta tantum lapsis post Ste-
phani mortem annis, res ab eo ge-
stas njemoriae prodidit. Is vero haec
num. 8 in rem nostram habet: « Ad
> hoc vero incipiendum, et consum-
> mandum (opus scilicet Hungariae
» conversionis ) , quoniam fidelium
> sarium, nuntiis et litterisin omnes
> partes suumdivulgavitdesiderium.
* Inde raulti presbvteri, et Clerici,
> Spiritus Paracliti compuncti visi-
> tatione , relictis sedibus propriis ,
> elegerunt pro Domino peregrinari.
> Abbates et Monachi nil proprium
> habere cupientes sed tam Reli-
,
» giosi Principis moderamine regu-
> lariter vivere deliberaverunt. »
Haec, quae diximus, sunt ad rem
probandam perspicua, ac facile osten-
na sententia, Orientalium hominum
laboribus Religionis in Hungariam
inductae laudem meritumque deberi.
Sed iam ea sunt commemoranda
quibus maxime Schwartzius confu-
tatur, quibusque veluti depictum in
negotium Occidentalium hominum
,
opera susceptuin, gestumque fuisse.
Loquor ego de summa quam in ,
in Sedem Apostolicam observantia,
atque ex certissimis mouumentis pa-
ritate res Ecclesiasticas in tota Hun-
garia constitutas, confirmatasque
fuisse. Atque , ut de Stephani pri-

DE RELTGTONIS CHRTSTTAV\F: PROPAaATIONE IX RTTNGARTA, FTC.
murn «licarn erga Sedem
cam observantia , omissis
quae a<l eara rein comprobandam ex
Ditmaro, ex Carthuitio adduci loca
possent, legationem ab ipso ad Sil-
vestrum 11 docretam, et Legati mit-
tendi causam, Bonfinii verbis deca-
de 2 pag.174 explicabo.« Hunc (Astri-
» cum videlicet, seu alio nomine Ana-
» stasium, quem superius cum
» Monachis in Hungariam venisse
* indicavimus), hunc, inquit, quarto
» post obitum Patris anno, Romam
» ad Summum Pontificem mitten-
» dum esse censuit. Mandata data
» ut a Christi Vicario in Hungaros,
» qui eius fidem nuper iniverint
» Apostolicam Benedictionem implo-
» ret, et inter oves Petri adnumeret.
» Post haec, ut Strigoniensem Basi-
» licani Metropolitanam esse iul^eat.
» Item ceteros Episcopatus in Hun-
» garia nuper erectos sacrosancta
, Haec, quae a Silvestro H Stepha-
» auctoritateconfirmet.Demumquan-
» do potestas omnis a Deo est et
» maxima coepta sine divina ope
» confirmari nequeunt, regalia insi-
» gnia cum Pontificia benedictione
» piis precibus assequatur. »
Necesse non est, quidquam Bonfi-
nii verbis addere, ut ostendatur, ex
iisdem apparere, Stephano negotium
totum fuisse cum Latinis et Occi- , tamen,et concinnum,sed absque ulla
dentalis Ecclesiao hominibus , eum-
que ne cogitasse quidem initia Reli-
gionis Christianae apud suos Orien-
talibus deberi. Ut vero ostendatur,
Silvestrum H humanissime exce-
, » tia, et hortatu, gener Henrici Du-
pta Stephani legatione non modo ,
quae ille postulaverat concessisse
verum etiam Stephanum ipsum sin-
gularibus ornamentis cumulasse, sa-
tis erit legere, quae in ipsius Sil-
vestri H litteris continentur, quas
Pontifex anno 1000 Stephano scri-
psit; quasque a Verantio anno 1550
repertas Michael Inchofer S. I. in
annalibus ad annum 1000 edidit.
Itaque Pontifex ait: € Quare, Glo-
» riose Fili, cuncta a nobis, et Sede
» Apostolica expostulata, diadema
» nomenque Regium, Strigoniensem
l^ Metropolim, et reliquos Episcopa-
,
411
Apostoli- » tus, deQmnipotentis Dei, ac Bea-
ceteris ,
» torum Petri et PauUi Apostolo-
,
» rum eius auctoritate, praemonente
» atque ita iubente eod<Mn Omnipo-
» tenti Deo ( respiciunt haec verba
» monitum quod Silvester de re
, ,
» ita cum Stephano gerenda, divini-
» tus acceperat pridie eius diei, qua
» Astricus ad Urbem perveniret),
sociis » cum Apostolicanostra benedictione
» libenter concessimus, concedimus ,
» et impertimur. » Loquitur deinde
Pontifex de regno Stephani mp.ni-
, ficentia S.Petro oblato , deque prae-
, claro illo, quod ipsi Stephano, eius-
que Successoribus impertitus est ,
,
ornamento, ut coronati cum fuerint,
crucem ante se, Apostolatifs insigne
gestare facere possi^it, et valeant
deque ceteris illis beneflciis, quibus
et Stephanum, et Successores hone-
stavit.
nus impetravit quaeque iHi a Ro-
,
, mano Pontifice concessa fuisse Car-
thuitius et Bonfinius fatentur, et-
,
iam a complnribus aliis gravissimis
auctoribus narrantur.Talis est certe
Dibmarus Merseburgensis Episcopus,
qui licet de Hungaricis rebus ea tan-
tum scripserit, quae cum Imperato-
rum historia coniungebantur, breve
controversia perspicuum huius rei
testimonium dicit. Lib. enim IVchro-
nici sui habet: « Imperatoris autem
» praedicti (Ottonis III scilicet) gra-
,
» cis Bavarorum Waic in Regno suo
,
» Episcopales cathedras faciens, co-
» ronam,et benedictionem accepit. »
Haec Ditmari narratio, quae bre-
vitate sua videri potest obscurior ,
coniirmabit revera quod de Stephano
superius diximus, modo intelligatur,
per vocem illam IVaic nihil aliud
significari,nisi vernacuia lingua Ste-
phanum. Eum enim Henrici Rixosi
Bavariae ducis generum fuisse ma-
nifestum est. Constat vero anno cir-
,
citer 999, vel 1000' Episcopatuum in
Hungaria constituendorum opus in-
ceptum fuisse, quo teraporeOtto III

412 CAPIJT xc.
vivebat afl}i nr. Vorba tanrlem roro-
7iam, et benedictionem accepis>;e j<»'-
nerum Heiirifi oh ^jpiscopales cat/ie-
dras factas Roinanum Pontirtcera
, an. 1279 num. 31, nonne haec ipsa
prorsus iiKlicaiit, <|ui ob praeclara in
Ecclesiam inerita, Steplianum coro-
na, ceterisque, «luae diximus, orna-
raentis ciimnlavit.
Quid vero, (iuo<l Stephanus Rej^ni
sui annos numerare coepit ab an-
no, quo Silvestrum II vidimus illum
Regis appellationi', et corona regia
donasse? Sane loannes Sambucus in-
ter decreta Regnm Hungariae edi-
dit superius indicatas Stephani litr-
teras, quibus plura, et praeclara be-
neficia raonasterio S. Martini contu-
Ht. Eae litterae scriptae sunt vel
, (lam praeclara testimonia. Concludam
mense Septerabri vel aliquanto post,
anno 1001 nam ita inscribuntur:
, lacii VIII verbis , qui, ut est apud
Anno Dominicae hicarnationis MI,
Indictione XV, Anno Stephant Re-
gis Secundo. lam vero Stephanus
qui anno 097 Gejsae successerat
dici non potest alia (lualibet ratione
annum MI secundum ap-
regni sui
pellasse, nisi a die,quo Silvester 11
eum Regem vocaverat, et Regio dia-
demate donaverat, scilicet a die 25
Martii anni 1000 numerandi ratio-
nem instituisset. Goncluditur ergo
Stephanura facto quoque suo osten-
disse, revera sibi a Romano Ponti-
fice Regiam coronam, et dignitatem
collatam fuisse.
Estne deinde quidquam in tota Hun-
garorum historia tam certum, quam
ea, quae (iiximus, a Silvestro II Ste-
phanum accepisse?Quid enim demon-
strant aliud ea Andreae II Hunga-
riae Regis ad lacobum Episcopura
Praenestinum Apostolicae Sedis Le-
gatum verba apud Rajnaldum ad
an. 1233 num. 5? « Et ideo (Stepha-
» nus) non a quolibet, sed a Vicario
» lesu Christi et Petri Beatissimi
, » Archiepiscopi potuerunt notitiam
» successore, per revelationem divi-
» nam Summo Pontifici factara, as-
» sumpsit Regni diadema.... sed et
» auctoritate Sumrai Pontificis, qui
» ipsum vocavit Regem, et Aposto-
» lum gentis nostrae prorincias per
» episcopatus distinxit. > Illa vero
,
[
(|uae Ladi«;lans TTT,vel, ut alii nu-
merant, I\' in epistola sua scrihit ,
quae apud Raynaldum habetur ad
confirmant? « Stephanus, inquit, ut
» principatum fidei in Sacrosancta
,
» Romana Ecclesia consistere ean- ,
» dern Christi thalamum, et Trini-
» tatis hospitium luculentius demon-
» straret, non a se, vei ab alio, sed
» ab eadem Romana Ecclesia Nlatre
» omnium, et Magistra, regni diade-
» raa revelatione divina meruit ob-
» tinere.»
Longum esset persequi cetera, quae
adduci possent ex Hungariae Regum
historia ad hanc rem comproban-
,
potius locum hunc allatis iis Boni-
Raynaldum iam pluries memoratum
anno 1301 ita scripsit in suis ad Ni-
,
colaura Ostiensem Apostolicae Sedis
in Hungaria Legatum Ad haec : «.
» nolumus te latere, aut in dubium
» revocare quod meraoratum Hun-
,
» gariae Regnum sacrosanctae Ro-
» raanae Ecclesiae a B. Stephano
» Primo Rege Hungariae Christiano,
» cum omni eius iure ac potestate
,
,
» devote oblatum fuit et traditum
,
» reverenter qui etiam ad ipsius
;
» Regni soliura noluit auctoritate
» propria sublimari, sciens quod ne-
» rao sibi sumere debet honorera nisi
» qui vocatur a Deo. Et ideo non a
» quolibet, sed a Vicario lesu Chri-
» sti, et Successore Petri assurapsit
» Regium diadema. Fuerat quidem
» divinitus revelatum ,
quod ei pri-
» mura in gente Hungarica corona
» debebatur et regnum, sicut haec
» plenius documenta, quae servantur
» in Archiviis memoratae Ecclesiae
» Roraanae testantur, et ad ipsius
» pervenire. »
Intelligitur vero qua de causa de-
raonstrare voluerim haec vere Sil-
vestrum II inter et Stephanum ge-
sta fuisse. Profecto , quod animus
non est, ea omnia, quae Schwartzius
,
afi^ert , ut Hungariae ad Christuiu
I
 ,

DE RELlcriONIS CHRISTIANAE PROPAOATIONE IN HUNQARIA, ETC. 4II*>

conversionis laudem Occidentali Ec- » nas proprias sibi vindicabant. Ce-

clesiae eripiat, refellere atque iis
, » teri vero Reges diadematibus ex
tantum respondendum esse censea- » aureo circulo conflatis, ex quo pin-
mus, quae ille contendit, ut littera- » nae quaedam ornamentorum, ver-
rum a Silvestro scriptarum verita- » tice tamen aperto eftlorescebant, ,

tem infirmet, ac coronam non a Ro- » usi sunt. Graecorum praccipue mo-
mano Pontifice, sed a Graeco Impe- » rem referunt catenulae aureae octo
ratore Stepiianum accepisse demon- » in totidem gemmas desinentes, et
stret. Gravissima enim sunt ad os- » ad utrumque iuxta aures latus ,

tendendum, Occidentalium hominum » hinc quatuor, illinc quatuor de-

opera tantum Ecclesiae incremen-
tumhabitum esse, quantumHungaria
tota constituit, singularis illa Ste-
phani erga Latinos voluntas, quam
indicavimus, et praeclara illa bene-
flcia,quae Occidentalibus Sacerdoti-
bus contnlit, Orientalibus semper
silentio praeteritis, qui pro eo, quo
flagrabant, amplificandi ritus, et ho-
nores Gentis suae studio, negligi se,
et contemni prorsus passi numquam
fuissent, si eorum laboribus Hunga-
r» \Christianam Religionem susce-
piaset. At quod ex toto Stephanum
» pendentes, nona insuper in tergum
» defluente. Maximo autem argumen-
» to, ad Graecos coronae Hungariae
» natales attribuendos nobis est ,
» quod illustrissimus comes Petrus
» de Rewa sacri illius cimelii con-
» servator, quondam Duumvir , qui
» eam intentis oculis aspexit, solli-
» citeque descripsit, praeter Salva-
» toris Mundi, Beatissimae Virginis
» Mariae, et SS. Apostolorum, Con-
» stantini praeterea Magni, aliorum-
» que praeterea Graecorum Impera-
» torum imagines in ea exstare et ,

inter et Silvestrum facto nascitur
argumentum, est eiusmodi ut nisi , » notatas esse prodidit. » Haec tota
res ipsa denegetur, invito etiam cui-
quam et repugnanti persuadere de-
beat , Stephanum rem illam totam
cum Occidentalis Ecclesiae homini-
bus gessisse.
Quid enim attert Schwartzius, ut
elficiat coronam, de qua ioquimur
non a Romano Pontifice, sed a Grae-
co Imperatore missam ad Hungariae
Regem fuisse? Ad ipsam coronam'
videlicet considerandam provocat.
Ex eius enim diligenti considerationt^
apparere putat, Graecum opus illam
esse, et omnia praeseferre, quae do-
ceant a Graeco Imperatore acceptam,
nihil quod indicet a Romano Ponti-
fice Hungariae Regi concessam fuis-
se. Schwartzii verbis utar num. 44
ita ineam rem loquentis: « Coronam
» Graecae esse consuetudinis afl^r-
» quod caput est rei, litteris Graecis
Schwartii argumentationis summa
et ratio est. Nihil dico, quam inepte
Petrum de Rewa in hac tota argumen-
tatione nominet; cum ipse Schwart-
zius fateatur, eius viri sententiam
quidem Graeci coronam
fuisse, operis
, esse,sedRoma tamen a Pontifice Ma-
ximo ad S. Stephanum dono missam.
Illud etiam praeteribo, nimis incon-
siderate Schwartzium scripsisse, cum
eo ipso loco, quo de corona Hunga-
rica a Graeco Imperatore profecta
disputat, verba Constantini Porphy-
rogeniti recitat lib. de administrando
imperio cap. 135, ex quibus constat,
per ea tempora, Imperatores Grae-
cos, iurisiurandi religione prohibitos
esse, ne donum eiusmodi facere cui-
quam possent. Illud quaero ab ad-
versario potius quomodo certe do-
,

» mare nulli dubitamus. Formam cere possit, coronam illam Graeci

» namque eius si spectes ex clau-
, operis esse. Tota eius argumentandi
» sarum, ut vocant, coronarum nu- ratio est in Imperatorum Graecorum
» mera est, quales ante tria abhinc imaginibus, in Graecis litteris ea co-
» saecula Europae Regibus coronae rona expressis, in vittis denique ex
» in usu non fuerunt. Soli Impera- coronae circulo profluentibus , per-
» tores clausas huius generis coro- inde quasi a Graecis litteris in ope-

414
iibu.s suis etprimendis, ab Iinj)era-
toribus pietaiis lautle praeclaris re-
fcrenfiis Romani abhorruerint aut , »
vittac non modo in Orientaliuin, ve-
rum otiam Occidentalium Impe-
in
ratoruin coronis non reperiantur.
Qui(' vero si certum omnino sit,
Oceidentales Reges, et Principes co-
rona superius clausa usos esse,prout
clissert. 21 a<l vitam S. Ludovici Re-
gis, pluribus confirmatCanf]^ius?Quae
deinde ar^umentandi ratio est ex co-
ronac forma certam eius originem
, »
derivare ,cum maxima fuerit non
modo apud Graecos verum etiar;i
, » nu sua descripsit.
apud Latinos in diadematibus con-
struendis varietas ? Quid deinde si
concedatur etiam tantisper adversa-
rio certura esse coronam illam grae-
cum opus osse? Nuni inde sequetur
a Graeco Imperatore Hungariae Re-
ges iliam accepisse? Tanta videlicet,
quam nos indioavimus monumento-
rum gravissimorum auoLoritas
perte denegantium, et Roniani Pon-
tificis muniticentiae illam adscribcn-
tium,erit repudianda,4Uod Scliwart-
zius arbitretur coronam illam Grae-
co artificio conditam fuisse ? Quae
ars critica id patitur ?
Venio iam ad illa, quac Schwart-
zius obiicit, ut litterarum a Silve-
stro 11 ad S. Stephanum scriptarura
veritatem impugnet. Quo loco ta-
raen ea breviter refutabo tantum
quae difficultatis alicuius rcvera spe-
ciemafferunt. Cetera enim,(|uao sunt
leviora, et vix speciem difficuitatis
habent, non est mirum, si pro ser-
vanda brevitate oraittantur.
Schwartzii tota disputationis ra-
tio est, ut Inchoferura in malae fidei
suspicionera adducat, eo quod litte-
ras, quas Inchofer asseruerat in Tra-
guriensis Ecclesiae tabulario an.l550
ab Antonio Verantio repertas fuisse,
eas ibi inventas non esse contendat.
Profecto Inchofer in annalibus ad
an. 1000 ait: « Antonius Verantius
» Dalmata superiori saeculo (id est
» decirao sexto) raagnae tura doctri-
» nae, tum prudentiae laude clarus,
» eoque viginti plus legationibus ad
» —
<!APUT JC
* Maximosi*rincipe.s pcrfuuciu^iiipud
» Ferdinandum (!r'mum, et Maximi-
lianum Romanorum Imperatores
» ea gratia valens, (lua suac digni-
» tati Strigoniensem Arclijepiscopa-
» tum adderet. Hic enimvero cum
» in archivio Tragurieu.sis Ecclesiac,
» cognoscendis, coliigendisquo anti-
» quitatum monumentis iutenderet,
» lias (luoque littera-s , forte , aano
» saeculiquinqua^esinio(scilicetl550)
» otlendit; et tligjium siudii sui prae-
|
mium in adversaria parte, qua ti-
» tulum raemorialis pnuvfixerat, ma-
yaec, quae ab Inchofero, et a cete-
ris eruditis viris certissiraa haben-
tur, quo lammo lo ridicula Sdiwart-
zio videntur et sibi gravis^imum
,
praesto esse arbitratur arguraentum,
(^uo ial-itatis Inchoferutn arguat, ac
se a Silvestri H litteris facili nego-
tio expe('iat. « Nequc illu 1 , inquic
id a- » Sohwartzius, «juod in Traguriensi
» archivio inventmn adseritur, ali-
» quo numero habcndum est. La-
» queum sibi ipse Inchofer induit
» Verantio descriptum
affirinans a ,
» non ex tabulario ablatiim esse
» E tabulario autera quoniam abla-
» tum noii est, Dicam diplomatis pa-
» troni eludere iieqneunt, quam <!o-
» ctis.<imus, solertissimusque wionu-
» mentorum vetcrum indagator lo-
,
» annes Lucius non sine actirbo acu-
» leo Inchofero impegit. Ita vero Lu-
» cius. . Compertum mihi et no-
. ,
» tissimum' est , illara quara ipse
» refert, Silvesti^ PP. epijJtolam an-
» no 1000 Stephano duci Hungaro-
» rum scriptam, in Archivio Tragu-
» riensis Ecclesiae non reperiri, cum
» diligentissLme a me recensitum fue-
» rit, neque in eo ullara antiquiorera
» scripturaiii anno 1185 repererim. »
Rem se eftecisse Schwartzius pu-
tat Lucii verbis coDtra Inchoferum
adductis, et quod Lucius dicat sae-
culo ferme post , se in Traguriensi
tabulario non invenisse Iitteras,quas
Verantius tanta auctoritate vir sae-
culo ante invenerat , idcirco falso
dici putat illas anno 1550 repertas

BE RELIGIONIS rHRISTIANAE PROPAGATIONE IN HUNGAUIA, ETC.
fuisse. Sed haec nimis confidenter a
Schwartzio pronunciatitur. Primum
enim nescio, qua de cau.su verura
utrumque esse non possit; et a Ve-
rantio anno 1550 illas litteras in
Traguriensi Tabulario repertas esse,
et illas saeculo fere post a Lucio
eodem in tabulario reperiri non po-
tuisse. Quis ignorat, cuius hiboris
cuiusque felicitatis sit, monunientum
aliquod vetustum in tabulariis repe-
rire? Neque constat Lucinm eadem
felicitate, qua Verantius fuit, in re,
de ([ua loquimur, esse debuisse.
Xeque Adversarius cuiquam per-
su.idebit umquam, homini adeo gra-
vi <ie litteras Silvestri II reperisse,
et exscripsisse affirmanti lidem de-
negandam esse, eo quod tanto post
Lucius illas non invenerit, praeser-
tim cum auferri deinde ex tabulario
illo potuerint, ad cuius Ecclesiae ra-
tiones et dignitatem nulla ratione
referebantur. Quamquam in hac
Schwartzii animadversione certum
est nihil esse gravitatis ,
qui litte-
rarum veritatem
Silvestri II ea , ,
quam diximus Lucii et Inchoferi
,
testiraoniorum non consonantia in
discrimen adduci posse putat. Sunt
enim eiusmodi Silvestri litterae, ut
legenti illas , ac consideranti ultro
demonstrent perspicue ab eo Ponti-
tice prorsus scriptas esse.
Praetereo sum^iam quae in iis
,
apparet, cum ceteris non modo Sil-
vestri II , verum etiam reliquorum
illius aetatis RR. Pontificum scri-
ptionis sententiarumque concordiam.
Dicam illud, quod gravissimum est,
hanc epistolam cura omnibus huius
rei historiae certissimis raonuraentis
convenire. Itaque ea dicitur 6omae
scripta VI Kal. Apriles Indictio-
ne XIII , hoc est anno Miliesimo.
lam vero Carthuitius narrat num.lO,
Legatum , quo Romam adveniente
eu cpistola scripta est , a Stephano
,
1 1 T)
ad R. Pontificem missiim fui.ssc nuar-
to poat Patris ohitum a7ino, scilicot
Millesimo cum Geysam anno 997
,
obiisso Garthuitius ipsc reiulerit.
Practerea Carthuitius ita de Le-
gatione iila loquitur, iisque verbis
,
rem gestam narrat, ut appareat, Car-
thuitium ipsum Silvestri litteras
,
legisse.
Deindc scriptae epistolae tempus
cum iis convenit,quae Ditmarus ait,
illas scilicet exaratas essc Ottonc III
Iipperatore. Convenit tandem cum
Stephaui ipsius diplomatis litteris ,
quibus, licet scriptae sint mense ad
rainus Septerabri anno 1001, inscri-
bitur tamen secundus Stephani Re-
gni annus, ratione numerandi ducta
videlicet a dig 25 Martii an. 1000,
qua illi a Silvestro Regia dignitas
collata est. Tanta rerum convenien-
tia fingi certe ab Inchofero non po-
tuit, qui plura in annalibus habet ,
quae non in oranibus his litteris re-
spondent. Neque ii, qui ante Veran-
tium, vel Inchoferura, Silvestri epi-
stolam habuerunt eam anno- 1000
,
scriptam fuisse de industria confin-
,
gere potuerunt ut cum memoratis
,
monumentis conveniret. Ea enim mo-
numenta, ut apposite Stiltingus ad-
vertit §. 23 num. 248, « non ita eo
» terapore erant cognita, raagisque
» tunc vigebant errores scriptoruili
» illorura, qui Benedictum VII Sil-
» vestro II substituerant. »ReIiquura
est igitur, ut toties memoratae Sil-
vestri litterae prorsus Silvestro
,
sint adscribendae, ac tanta, quae in
iis apparet, curji Stephani ipsius ae-
tatis monumentis concordia, gravis-
siraum earundem veritatis argumen-
tum constituat. Haec autem omnia
ostendunt , Hungaricae Gentis con-
versionis laudem Ecclesiae Latinae
deberi, et R.Pontificem Silvostrum II
regia appellatione, et corona S. Ste-
phanura donasse.
 INDEX CAPITUM

Praefatio pag. IIL

EX SAECULO PRIMO
Caput I. De anno natali Domint Nostri lesu Christi . . . » . 1
Caput II. De anno, quo Christus mortuus est » 9
Caput III. De christianae Religionis propagatione primis Ecclesiae
temporibus »13
Caput IV. De persequutione in christianos a Nerone excitata. . » 16
Caput V. De persequutione a Domitiano in christianos commota. » 22
Caput VL De D. Petri Apostolorum Principis Romam adventu . » 25
CapUt VII. De Romano D. Petri Episcopatu »28
Caput VIII. De RR. Pontificihus D. Petri proximis successoribus. » 32
Caput IX. De Simone Mago et Gnosticis »34
EX SAECULO SECUNDO
Caput X. De persequutione, quam sub Traiano Imperatore christiani
passi sunt »36
CapUt XI. De persequutione christianorum sub Eadriano Impe-
ratore »38
Caput XII. De persequutione christianorum tempore Antonini Pii
Imperatoris »40
Caput XIII. De persequutione christianorum sub Marco Aurelio Im-
peratore ' »41
Caput XIV. De Legione Melitinensi in exercitu Marci Aurelii bel-
lum contra Quados et Marcomanyios gerentis »42
Caput XV. De Arcani disciplinae antiquitate ........ 46
Caput XVL De materia Arcano subiecta »51
Caput XVII. De Arcani disciplinae utilitate »53
Caput XVIII. De argumento ex Arcani disciplina desumpto ad con-
firmandam catholicam doctrinam de SS. Eucharistiae sacra-
mento , »55
Caput XIX. De controversia circa Paschatis celebrationem. .» 57.

Caput XX. Quid iudicandum sit de Victoris I Romani Pontificis

agendi ratione in controversia de Paschatis celebratione. » 59.

Caput XXI. De haeresibus, quae saeculo secundo Ecclesiam pertur-

barunt »63
EX SAECULO TERTIO
Caput XXII. De persequutione, quam sub Septimio Severo Impera-
tore christiani pertulerunt »65
418 IKDKT CAPITUM.
Capl't XXIir. De controversia num Alexander Severus Imperator
christia7ius ftcerit pag. 67
Capui" XXIV. De persequutione a Maximino Imperatore contra chri^
stianos commota »70
Caput XXV. De Dccii Imperatoris persequutione contra christianos. 71
Caput XXVI. De persequutione sub Valeriano Imperatore a christia-
nis tolerata »72
Caput XXVII. De controversia christianos in persequutione lapsos
respiciente »75
Caput XXVIII. De veritate controversiae saeculo tertio excifatae circa
iterandum haptismum ah Haereticis coUatum »80
Caput XXIX. De Stephani I Romani Po)itificis sententia circa vir-
tutem haptismi ab Haereticis coUati, et de Cypriani agendi ra-
tiune in ea causa »91
Caput XXX. De Synodo A^itiochena in qua Patdlus Samosatemis
,

condemnatus est »06

Caput XXXI. De Haereticis, qui saeculo tertio Ecclesiam perturba-
runt, et de Novatiayio schismate » 102
Caput XXXII. De Poeyiitentia canonica » 106
Caput XXXIII. De sacrorum rituiim institutione, et de templis vefe^
rum Christianorum » 109

EX SAECULO QUARTO
Caput XX.\[V. De Imperii Romayii statu saeculo Ecclesiae quarto
i7ieunte »117
Caput XXXV. De Diocletianea perseqnutione » 121
Caput XXXVI. De Imperatoris Iidiani Apostatae conatibus adversus
christianam religionem, et de tentata ab eo tcmpli Hierosolymi-
tani restitutione » 128
Caput XXX\TI. De signo Crucis, quod Imperatori Constantino in
caelo obiecturn est » 133
Caput XXXVIII. De christiana Religionc a Constantino suscepta. » 137
Caput XXXIX. De schismate Donafis/arum » 141
Caput XL. De Melchiadis Romani PoJitificis iudicio in causa Dona-
tisfarum » 146
Caput XLI. De Ariana haeresi » 153
Caput XLII. De Concilio Generali Nicaeno /.....*...» 156
Caput XLIII.De Synodo Sardicensi Generali » 162
Caput XLIV. De Liberii Romani Pon'ificis exilio , et ad Urbem 167
reditu^ » 167
Caput XLV. De Liberii Rom. Pontificisconstantia incatholica fide. » 172
Caput XLVI. De Concilio Ariminensi » 180
Caput XLVII. De Felicis II Pontificatu »186
Caput XLVIII. De coyicilio Constantinopolif ano Generali II . . » 190
Caput XLIX. De Nectario Episcopo Constanfino_politano . . . > 193
 INDEX CAPITUM. 419

EX SAECULO QUINTO
Caput L. Be S. loannis Chrysostomi ad S. Innocentium I Pontifi"
cem Maximum appellatione pag. 198
Caput LI. De Haeresi Pelagiana » 202
Caput LII. De Apiarii Presbyteri dioecesis Siccensis in Africa ad
Zosimtim Pontificem appellatione » 209
Caput LIII. De Africanorum Episcoporum sententia, et agendi ra-
tione in Apiarii Presbyteri causa > 211
Caput LIV. De haeresi Nestoriana , deqiie concilii Ephesini Gene-
ralis celebratione in ea causa > 215
Caput LV. De Caelestini I Romani Pontificis sententia in Nesfch-
riana causa » 217
Caput LVI. De Haeresi Eutychiana, et Concilii Chalcedonensis Ge-
neralis celebratione » 221
Caput LVII. De S. Leonis Magni Pontificis Maximi epistola dogma-
tica ad S. Flavianum Episcopum Constantinopolitanum de In-
carnationis mysterio » 223
Caput LVIII. De Acaciano schismate, et conciliis in ea causa Ro-
mae habitis > 230

EX SAECULO SEXTO

Caput LIX. De Symmacho Pontifice, et Concilio Palmari 235 ...»

Caput LX. De Hormisdae Pontificatu , et Monachorum ,Scythiae
causa » 239
Caput LXI. De Synodo Arausicana II et Valentina III contra Se-
mipelagianos , » 244
Caput LXII. De Vigilii Pontificatu, et de controversiCt ob tritim Ca-
pitulorum condemnationem . » 248
Caput LXIII. De trium Capitulorum condemnationis causa, et Con-
cilii V cum IV convenientia » 253
Caput LXIV. De decreto Co7iciUi V in Theodori Mopsuesteni causa. » 258
Caput LXV. De Vigilii Pontificis agendi ratione m
pertractanda
controversia trium Capitulorum » 260
Caput LXVI. De S. Gregorio Magno Pontifice > 262

EX SAECULO SEPTIMO
Caput LXVII. De Sabiniano Pontifice, et RR, Pontificum electione
iis temporibus ,....» 286
Caput LXVIII. De Mohammedana superstitione » 292
Caput LXIX. De Honorii I Pontificatu, et causa »296
Caput LXX. De Haeresi Monothelitartim »310
Caput LXXI. De Concilio sexto Generali »317
Cajput LXXII. De Synodo Trulla^ia, seu Quinisexta » 323
420 INDEX CAPITUM.

EX SAECUhO OCTAVO
Capdt LXXni. De Haeresi Iconoclastarum pag. 328
Caput LXXIV. De ConcHii VII Generalis ad sacras Imagines resti-
tuendas celebratione » 335
Caput LXXV. De Hadriani I Rom. Pontificis contra hae-
litteris
resim Iconoclasticam iyi synodo VII recitatis » 338
Caput LXXVI. De iis, quae post absolutam septimarn synodum Ge-
neralem, circa controversiam de sacris imaginibus evenerunt. » 341
Caput LXXVII. De Religionis propagatione in Germania ...»
350
Caput LXXVIII. Z)t? Felice Urgellitano Episcopo, et Elipando Archie-
piscopo Toletano » 355
Caput LXXIX. De Romano Patriciatu, quem Romani Pontifices sae-
culo octavo Galliarum Principibus contulerunt > 359
Caput LXXX. De Carolo Magno » 305

EX SAECULO IMONO
Caput LXXXI. De Immediata Benedicti III post Leonem IV in se-
rie Romanorum Pontificum successione » 367
Caput LXXXII. De Pkotiano schismate » 371
Oaput LXXXIII. De Synodo VIII Generali contra Photianum schi-
sma Hadriani II Romani Pontificis auctoritate celebrata. » 376 .

Caput LXXXIV. De vocis Filioque additione, quae symbolo Constan-

tinopolitano facta est »381
Caput LXXX^V. De Photii restitutione, et de ceteris, quae deinde
in eiusdem cau^a evenerunt » 389
Caput LXXXVI. De collectione epistolarum Decretalium vecerum
Romanorum Pontificum Isidori Mercatoris » 395

EX SAECULO DECIMO
Caput LXXXVII. De saeculi decimi statu » 399
Caput LXXXVIII. De loannis XII Pontificis causa » 402
Caput LXXXIX. De sacro ritu Sanctos canonizandi » 404
Caput XC. De Religionis Christianae propagatione in Hungaria, et
de iis, quae factum hoc respiciunt » 407

REIMPRIMATUE
Fr. Raph. Arch. Salini 0. P. S. P. A. Mag. Soc.

REIMPRIMATUR
losephus Angelini Archiep. Corinth. VicesgerenB.
P ffo
/
 ^:sz^^

f
5^

Palma, G. B. 3QX
77'
Praelectiones historiae .P3
ecclesiasticae V. 1

PONTIFICAL IM5TITUTE
OF MEDIAEVAL STUDliiS
59 C>U££N'S PARK
TORONTO 5, Canada
 -ir M »- ^?y • ii

4»ms,
w f-'

»-«v
* ,-t

k-"ys: